ÇEVRE VE TOPLUM

11.
ölü m DOÐAL AFETLER
B VE TOPLUM

Konular
DOÐAL AFETLER
O

O Dünya’mýzda
Neler Oluyor?
O Sel
O Erozyon

OKuraklýk

O Kütle Hareketleri
O Çýð
Hortum
O la ða nü st ü H av a O la ylarý: Fýrtýna, Kasýrga,
O

OVolkanlar Fe
laket mi, Nimet mi?
Az
Ö nl em ek , Af et le rd en Korunmak ya da Daha
OAfetle ri
n mü?
Zarar Görmek Mümkü

Temel Kavramlar
O Afet
O Doðal afet
O Afet yönetimi
O Afetlerden korunma
 Felaket baþa gelmeden evvel önleyici ve koruyucu tedbirleri düþünmek
lazýmdýr, geldikten sonra dövünmenin yararý yoktur.
Mustafa Kemâl ATATÜRK
 D OÐAL AFETLER VE TOPLUM

DOÐAL AFETLER

1. Aþaðýdaki fotoðraflarda hangi doða olaylarýný görüyorsunuz?

2. Çevrenizde benzer ya da farklý doða olaylarý yaþanýyor mu?
3. Yazýlý ya da görsel basýnda farklý doða olaylarýyla ilgili çýkan haberleri derleyip sýnýfýnýzda
okuyunuz.

Dünya’mýzda Neler Oluyor?

1 Farklý doðal afetler

Doðal afetler, can ve mal kayýplarýna neden olan doða olaylardýr. Bu tür doða olaylarý, yeryüzün-
de her zaman olmuþtur. Ancak doðal afetler, insanýn doðal dengeyi bozmasý oranýnda artarak devam
etmektedir. Depremler, sel ve taþkýnlar, heyelanlar, çýð, kuraklýk ve diðerleri insan yaþamýný olumsuz
etkilemektedir. Geçmiþte depremlerin yok ettiði uygarlýklar bile vardýr. Son zamanlarda ise Mexico
City (Meksiko þehri, Meksika,1985)’de, Ýzmit (Türkiye,1999)’te ve Bam (Ýran, 2003)’da meydana
gelen depremler, çok sayýda insanýn ölmesine ve þehirlerin büyük hasar görmesine neden olmuþtur.

208
 MM: Büyüklük (Magnitüd)
2 Bazý doðal afetlerin Dünya üzerindeki daðýlýþ ve etki alanlarý

209
 Doðal olaylarýn, afetlere neden olmasýnda yeryüzü þekilleri, jeolojik yapý ve iklim özellikleri ile
birlikte insan faktörü de etkili olmaktadýr. Türkiye, sahip olduðu bu özellikler bakýmýndan önemli
risklere sahiptir. Ülkemiz deprem, heyelan, çýð, sel ve taþkýnlardan afet boyutunda sýk sýk etkilenir.
Meydana gelen bu afetler, önemli ölçüde can ve mal kayýplarýna neden olur. Ayrýca doðal afetler
yeryüzünü de deðiþtirir.
Afetler bölge ve ülke ekonomilerine zarar verdiði için bunlarýn insanlar üzerinde de sosyal ve
psikolojik açýdan olumsuz etkileri olur. Böylesine önemli sonuçlara neden olan doða olaylarýnýn
meydana gelmeleri önlenemiyor olsa da bu doða olaylarýn zararlarýnýn azaltýlmasý mümkündür.
Örneðin iki farklý ülkede meydana gelen ayný büyüklükteki iki ayrý depremin verdiði zarar, çok fark-
lý boyutlarda olabiliyor. Hatta bu durum ayný ülke sýnýrlarý içinde bölgeden bölgeye bile deðiþiklik
gösterebiliyor. Örneðin Japonya’da meydana gelen depremler, Türkiye’de meydana gelen
depremlerden daha az can ve mal kayýplarýna yol açar. Bunda Japonya’nýn depreme karþý aldýðý
önlemler etkili olmaktadýr. Hasar boyutlarýnýn farklý olmasý sadece depremler için deðil sel ve
taþkýnlar, heyelan ve diðer afet türleri için de söz konusudur.

210
 Ülkemizde en çok görülen meteorolojik tehlikeler; þiddetli yaðýþ (yaðmur, kar, dolu), sel, taþkýn,
don, orman yangýnlarý, kuvvetli rüzgâr, fýrtýna, çýð ve yýldýrýmdýr. Doðal afetlerin oluþum sayýlarý
dikkate alýndýðýnda kuvvetli rüzgâr ve sellere baðlý olarak meydana gelen afetler ilk sýrayý almak-
tadýr.
Dünya’da etkili olan 31 doðal afet türü; þiddetlerine, oluþum sürelerine ve etkilerine göre
sýralanýnca en önemlilerinin kuraklýk, tropikal siklon, bölgesel sel ve taþkýnlarýn olduðu görülür. Bu
afetlerin ortak özellikleri, önceden tahmin edilerek erken uyarýlarý yapýlan meteorolojik afetler
olmalarýdýr.
Meteorolojik afetler için alýnacak önlemler; acil durum planlarý, iyi çalýþan bir erken uyarý sis-
temidir. Bunlar olaðanüstü hava olaylarýna baðlý zararýn azaltýlmasýný saðlayacaktýr.

1970 yýlýnda Bangladeþ’te meydana gelen þiddetli bir tropikal siklon 300.000 kiþinin ölmesine
neden olmuþtur. Fakat geliþmiþ uyarý sistemleri sayesinde benzer tropikal siklonlarda 1992’de
13.000, 1994’te ise sadece 20 kiþi hayatýný kaybetmiþtir.

Aþaðýdaki sorularý okuma metninden ve doðal afet daðýlýþ haritasýndan yararlanarak cevaplayýnýz.
* Bir doða olayýnýn afete dönüþmesinde etkili olan faktörler nelerdir?
* Bazý doðal afet türlerinin dünyanýn belirli bölgelerinde toplanmasýnýn nedenlerini belirleyiniz.
* Ülkemizde son yýllarda sellerin daha fazla can kaybýna yol açmasýnýn nedenleri nelerdir?
* Yakýn çevrenizde en sýk hangi doðal afet yaþanmaktadýr? Sizce nedeni neler olabilir?
* Yaþadýðýnýz yerde baþka doðal afet yaþandý mý? Yaþandýysa bu doðal afetten insan ve doða na-
sýl etkilenmiþtir? Çalýþmanýzý rapor haline getirerek sýnýfýnýzda sunum yapýnýz.

3 Depremin etkileri

211
 Dünya SOS Veriyor; Dünya Ülkeleri Afetleri Azaltmak Ýçin Birleþiyor

“Doðal afetler bütünüyle önlenemez; fakat, hasarlarý azaltýlabilir." diyen bilim adamlarý,
ülkeleri, uluslararasý bir "afetleri azaltma platformu"nda toplanmaya çaðýrýyor.

Felaket senaryolarý gerçek mi olacak?

“Dünya son yýllarda ardý ardýna gelen fela-
ketlerle sarsýlýyor. Türkiye bunun en dehþetli ör-
neðini 17 Aðustos 1999'da yaþadý. Bu deprem-
de binlerce insanýmýzý kaybettik. Yine on binler-
ce insanýn yaþamýný yitirdiði Endonezya, Pakis-
tan depremleri, Katrina kasýrgasý hafýzalarda
tazeliðini koruyor. Filipinlerde meydana gelen
heyelan yüzünden çok sayýda insan hayatýný
kaybetti. Bütün bu afetlerin yarattýðý felaketler
herkesin aklýna þu soruyu getiriyor: Dünya’ya
neler oluyor?
Gerçekten de Dünya’nýn doðal dengesi bo-
zuluyor mu? Büyük depremler, kasýrgalar, me-
ga tsunamiler, patlamaya hazýr volkanlar, küre-
sel ýsýnma, buzullarýn erimesi, hastalýk yayan
virüsler bunun iþaretleri mi? Doðal afetlerde
son yýllarda artýþ mý var? Teknolojik geliþmeler,
insanlýk için önemli bir tehdit oluþturacak mý?
"Yarýndan Sonra" (The Day After) gibi bilimkur-
gu filmlerinde seyrettiðimiz senaryolar, gelecek-
te gerçekleþecek mi?
Bilim adamlarý, bu yýl da doðal felaketlere
hazýrlýklý olunmasý gerektiðini vurguluyor. Doðal
afetlerin en çok etkilediði yerler, hiç kuþkusuz
milyonlarca insanýn yaþadýðý büyük þehirler, ya-
ni mega kentlerdir. Nüfusun yoðun olduðu, eko-
nominin kalbinin attýðý mega kentlerde yaþa-
nan doðal afetler, salgýn hastalýklara, paniðe ve
krizlere daha fazla yol açýyor. Geliþmekte olan
ülkelerde tablo daha da vahim bir hâl alýyor.
Dünya son iki yýldýr, benzeri görülmemiþ yoðun-
lukta doðal afete sahne oldu. Birbirini izleyen
depremler, kasýrgalar, su baskýnlarý, seller ve
tsunamilerde 336.400 kiþi yaþamýný kaybetti;
307 milyon kiþi evsiz barksýz kaldý ve zarar gör-
dü.
Maddi hasar toplamýysa 252 milyar ABD
dolarýyla rekor seviyeye ulaþtý ve Amerikan
sigorta þirketlerini zora soktu. Bu maddi hasarýn
en büyük bölümünü ise 125 milyar ABD dolarýy-
la Katrina kasýrgasý oluþturdu.”
Basýndan 24.02.2006

5 Filipinler'in Guinsaugon köyünde

meydana gelen heyelanda 1800
Endonezya'da meydana gelen kiþi hayatýný kaybetti.
4
deprem sonucu oluþan tsunami
dalgalarýnýn kýyýdaki etkisi
212