MEKÂNSAL BÝR SENTEZ:

TÜRKÝYE

9. TÜRKÝYE’NÝN NÜFUS
ö lüm ÖZELLÝKLERÝ VE NÜFUS
B HAREKETLERÝ

Konular RÝ
R KÝ YE N Ü FU SU N U N YAPISAL ÖZELLÝKLE
OTÜ
ýlýmý
ONüfusun Ya
þ Gruplarýna Göre Dað
ONüfusun Cin
siyete Göre Daðýlýmý ýlýmý
us un Ek on om ik Fa al iyet Kollarýna Göre Dað
OÇalýþan Nüf

O Türkiye Nüf
usunun Eðitim Durumu
OTürkiye’nin
Kýr ve Kent Nüfusu
L GELÝÞÝMÝ
OTÜRKÝYE’D
E NÜFUSUN TARÝHSE
O Türkiye’de
Nüfus Sayýmlarý
eðiþimi
O Türkiye’de
Nüfusun Yýllara Göre D
enleri
O Türkiye’de
Nüfusun Artýþý ve Ned
O ÜLKEMÝZD
E GÖÇLER
O Ýç Göçlerin
Nedenleri
O Göçün Sonu
çlarý

Temel Kavramlar
OEkonomik Kalkýnma OÝtici Faktörler
O Mübadele OÇekici Fakt
örler
O Aktif Nüfus O Ýþ Gücü
161
 T ÜRKÝYE’NÝN NÜFUS ÖZELLÝKLERÝ VE NÜFUS HAREKETLERÝ

TÜRKÝYE NÜFUSUNUN YAPISAL

1. 2000 yýlý nüfus sayýmý verilerinden yararlanarak yaþadýðýnýz il nüfusunun yapýsal özellikleri (nüfus mik-
tarý, yaþ gruplarý, nüfusun cinsiyeti, eðitim durumu ve ekonomik faaliyet kollarýna daðýlýmý) hakkýnda
bilgi toplayýnýz.
2. Yaþadýðýnýz ilde hangi sektörde (tarým, sanayi, hizmet) çalýþanlarýn sayýsý daha fazladýr? Araþtýrýnýz.
3. Yaþadýðýnýz ilin nüfus verilerinden yararlanarak kadýn ve erkek aktif nüfus oranlarýný karþýlaþtýrýnýz.

Nüfusun Yaþ Gruplarýna Göre Daðýlýmý

Nüfus miktarý kadar önem taþýyan bir baþka kriter de nüfusun yaþ yapýsýdýr. Çünkü, yaþ gruplarý
nüfusun genel yapýsý ve doðurganlýk oraný hakkýnda bilgi sahibi olmamýzý saðlar. Ayrýca iþ, eðitim, sað-
lýk vb. ihtiyaçlarýn belirlenmesinde ve geleceðe yönelik planlamanýn yapýlabilmesinde önemli rol oynar.
Nüfusumuzun en önemli özeliði genç ve dinamik yapý göstermesidir. Toplam nüfus içinde 0 - 25 yaþ
grubu, nüfusun % 49’ unu oluþturur.

Yanda verilen Türkiye'nin nüfus piramidi-

ni inceleyerek aþaðýdaki sorularý cevap-
layýnýz.
* Piramidin geniþ tabanlý bir üçgene benzeme-
sinin nedenleri nelerdir?
* Hangi yaþ grubu daha fazladýr?
* Genç nüfus (15-35) miktarý yaklaþýk ne ka-
dardýr?
* Tabanýnýn giderek daralmasýndan nasýl bir
sonuç çýkarabiliriz?
* Nüfusun yaþ yapýsýna bakarak olumlu ve
olumsuz yönlerini belirtiniz.
* Nüfus piramidine bakarak ülkemiz nüfus
özelliklerine göre hangi ülke grubuna girdiði-
ni söyleyiniz.

Milyon 1 Türkiye nüfus piramidi (TÜÝK, 2003)

Yukarýda görüldüðü gibi ülkemizin nüfus piramidi, doðum oranlarý hýzla azalan ve geliþmekte olan
ülkelerin nüfus piramitlerine benzemektedir.

162
 Nüfusun Cinsiyete Göre Daðýlýmý
Nüfus sayýmlarýndan elde edilen önemli sonuçlardan biri de cinsiyet durumudur. Nüfusun cin-
siyet durumu bir ülkedeki kadýn ve erkek nüfusu ifade eder. Kadýn ve erkek nüfusu sadece
demografik anlam taþýmaz. Bu nüfus, sosyal ve ekonomik bakýmdan da önemlidir. Örneðin I. Dün-
ya Savaþý ve Kurtuluþ Savaþý’nda Türkiye büyük bir erkek nüfusu kaybýna uðramýþtýr. Bu durum
evlenecek yaþtaki erkeklerin savaþa katýlmasý nedeniyle doðum oranýnýn düþmesine yol açmýþtýr.
Bir þehirde kadýn ve erkek nüfus arasýndaki farký; sanayi, þehrin göç alýp vermesi, askerî birlik
bulunup bulunmamasý gibi faktörler etkiler.

Milyon kiþi Milyon kiþi

Yýllar Yýllar

2 Türkiye kentsel nüfusu (TÜÝK, 2004) 3 Türkiye kýrsal nüfusu (TÜÝK, 2004)

Yukarýdaki grafiklerde Türkiye’nin yýllara göre kýr ve kentlerde yaþayan kadýn ve erkek nüfusu
verilmiþtir. Grafiklerden yaralanarak kýr ve kentlerdeki cinsiyet daðýlýmýný karþýlaþtýrýnýz.

4 Bazý illerimize göre erkek-kadýn nüfusu TÜÝK, 2004

Ýller Erkek Kadýn Nedenleri

Ýstanbul 5.088.000 4.930.000

Ýzmir 1.699.000 1.672.000
Kocaeli 625.000 581.000
Kastamonu 182.000 194.000
Kýrþehir 125.000 129.000
Sinop 110.000 114.000
Kars 169.000 156.000
Erzincan 169.000 148.000

Yukarýdaki tabloda yer alan illerin bazýlarýnda kadýn, bazýlarýnda ise erkek nüfus fazladýr. Ýllere
göre bu farklýlýðýn nedenlerini yazýnýz.

163
 Çalýþan Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarýna Göre Daðýlýmý

Çalýþma çaðýndaki nüfus dilimi içinde bulunan ve belirli bir iþi olan nüfusa “çalýþan nüfus” veya
“aktif nüfus” denir. Çalýþma çaðýndaki nüfus dilimi içerisine girdiði hâlde iþi olmayan nüfusa da “iþ
gücüne dahil olmayan” nüfus veya “iþsiz nüfus” adý verilmektedir.
Aþaðýda verilen grafikleri inceleyerek iþ gücüne katýlamayanlarýn aktif nüfus içindeki oranýnýn
yüksek olmasýnýn nedenlerini söyleyiniz. Ülkemizde kadýn ve erkek nüfusun iþ gücüne katýlým oran-
larýný karþýlaþtýrýnýz.

5 Türkiye’de iþ gücüne katýlma oraný (TÜÝK, 2000) 6 Türkiye’de cinsiyet durumuna göre iþ
gücüne katýlma oraný (TÜÝK, 2000)

Ülkelerin geliþmiþlik ölçütlerinden biri de toplam nüfus içindeki aktif nüfus oraný ve aktif nüfusun
faaliyet kollarýna göre daðýlýmýdýr. Bu konuda belirleyici olan faaliyet kollarý tarým (birincil), sanayi
(ikincil) ve hizmet (üçüncül) sektörüdür. Geliþmiþ ülkelerde tarým alanýnda çalýþan nüfus oraný azdýr.
Türkiye’de çalýþan nüfusun en fazla olduðu ekonomik faaliyet kolu tarýmdýr. Cumhuriyetin ilk yýllarýn-
da tarým alanýnda çalýþanlarýn oraný daha fazla iken sanayi ve hizmet sektöründeki geliþmelere
paralel olarak azalmaktadýr.

7 Türkiye’de çalýþan nüfusun iþ kollarýna göre daðýlýmý (TÜÝK, 2000)

Grafik 7’de 1980 ve 2000 yýllarýna ait ülkemizde çalýþan nüfusun iþ kollarýna göre daðýlýmý ve-
rilmiþtir. Bu grafikleri karþýlaþtýrarak;
* Sektörlere göre çalýþan nüfus oranlarýnda nasýl deðiþim olmuþtur? Bu deðiþim ülkemizin eko-
nomik yapýsý hakkýnda nasýl bir fikir vermektedir?
* Çalýþan nüfusun 2000 yýlýnda iþ kollarýna daðýlýmý grafiðine bakarak Türkiye'nin ekonomik ya-
pýsý hakkýnda neler söyleyebilirsiniz?

164
 Türkiye Nüfusunun Eðitim Durumu

1927 yýlýnda 6 yaþ ve üstü nüfus dikkate alýndýðýnda genel nüfusumuzun sadece %11'i okur-
yazarken 2000'de bu oran % 88'e çýkmýþtýr. Ancak okuryazar olmayan nüfusun % 71'ini kadýnlar
oluþturmaktadýr.

8 Türkiye nüfusunun okuryazarlýk durumu (TÜÝK, 2000)

Yandaki grafikte Türkiye’nin 1927

ile 2000 yýllarýna ait nüfusunun cin-
siyetlere göre okuryazarlýk oranlarý
verilmiþtir.
Buna göre;
* 1927 ve 2000 yýllarýnda cinsi-
yetlere göre okuryazarlýk oranýný
karþýlaþtýrýnýz.
* Türkiye'nin 1927-2000 yýllarýn
da kadýn ve erkek nüfusu arasýn-
daki okuma ve yazma artýþ oraný-
ný karþýlaþtýrýnýz.
* Ülkemizde okuma yazma ora-
ný kadýnlarda neden düþüktür?
Bu oranýn yükseltilmesi için ne-
ler yapýlabilir?
9 Türkiye nüfusunun cinsiyetlere göre okuryazarlýk oranlarý (TÜÝK, 2000)

165
 Türkiye’nin Kýr ve Kent Nüfusu
Bir ülkenin kýrsal alanlarýnda ve kentlerinde bulunan nüfus miktarlarý, o ülkenin ekonomik ve
sosyal yapýsýný yansýtan önemli göstergelerden biridir.
Geliþmiþ ülkelerde kýrsal nüfus oraný toplam nüfusun % 10'nunu geçmemektedir. Ülkemizde
nüfusu 10.000'in altýnda bulunan yerleþmelerde yaþayan nüfus “kýrsal nüfus” olarak adlandýrýlýr.
Kýrsal nüfusun geçimi önemli ölçüde tarýma ve hayvancýlýða dayanmaktadýr. Cumhuriyetin ilk yýl-
larýnda kýrsal nüfus, toplam nüfusumuzun büyük kýsmýný oluþturuyordu. 1927'de ülkemiz nüfusu-
nun % 83,8'i kýr, %16,2'si þehir yerleþmelerinde yaþýyordu. Kýrsal nüfusun bu miktarýnýn fazlalýðý
etkisini giderek kaybetmesine raðmen 1970'li yýllarýn sonlarýna kadar devam etmiþtir. Ýlk olarak
1980 yýlýnda ülkemizde yapýlan nüfus sayýmýnda þehir nüfusu, kýrsal nüfusundan daha yüksek
sayýya ulaþmýþtýr.

Yandaki grafikten faydalanarak aþaðýdaki

sorularý cevaplayýnýz.
* Türkiye'de kent nüfusu hangi yýldan sonra
oran olarak artmaya baþlamýþtýr?
* Kent ve kýrsal nüfus arasýndaki en büyük
fark hangi yýllarda görülmektedir?
* Kýrsal kesimde doðum oraný fazla olmasýna
raðmen kýrsal nüfusun giderek azalmasýnýn
nedeni nedir?
* 1950-1970 ile 1980-2000 yýllarý arasýndaki
kent ve kýrsal nüfus oranlarýný karþýlaþtýrýnýz.

10 Türkiye’nin 1927 ile 2000 yýllarý

arasýndaki kent ve kýrsal nüfus oraný

( TÜÝK, 2000)

Okuma yazma Kýrsal alanda

bilmeyenler yaþayanlar
Yaþlý nüfus
Kadýn nüfus
oraný
Ülkemizin nüfus yapýsýyla ilgilii
içinde bu kavramlarýn geçtiði bir Genç nüfus
metin yazýnýz.
Üniversite
mezunlarý
Ortalama
ömür Erkek nüfus Kentte
oraný yaþayanlar

166
Konu: Nüfus sayýmý
Amaç: Nüfus yapýsýný kavramak
Çevrenizden 15 aile seçerek mini ölçekli bir nüfus sayýmý yapýnýz. Bu sayýmý aþaðýdaki aþamalarý
takip ederek tamamlayýnýz.
Süre: 2 hafta
NOT: Sayým formu
Adý-soyadý:
Cinsiyeti : .......... Doðum tarihi: ................
Çalýþtýðý sektör: ( ) Tarým, ( ) sanayi, ( ) hizmet
Eðitim durumu: ( ) Okuryazar deðil, ( ) okuryazar, ( ) ilköðretim, ( ) lise, ( ) üniversite
sayým yýlý içinde doðanlar: .................. ölenler: ..............

l. Aþama: Nüfus sayýmýnýn yapýlmasý.

ll. Aþama: Verilerin tablo hâline getirilmesi.
lll. Aþama: Tablolardaki verilerle grafik ve piramit oluþturulmasý.
lV. Aþama: Sonuçlarýn deðerlendirilmesi.

0-4 yaþlarý arasýndaki kiþi sayýsý, 5-9 yaþlarý arasýndaki kiþi sayýsý, 10-14 yaþlarý arasýndaki
kiþi sayýsý, 65 ve üzerindeki kiþi sayýsý þeklinde beþerli yaþ gruplarý oluþturunuz. Bütün bu yaþ
gruplarý arasýndaki kiþi sayýsýný tespit edip bir nüfus piramidi oluþturunuz.

1. Hangi yaþ grubundaki nüfus fazladýr? Bu yaþ grubunun neden fazla olduðunu açýklayýnýz.
2. 0-14 yaþ arasýndakiler çocuk, 15-64 grubundakiler çalýþabilir nüfus, 65 yaþ ve üzerindekiler ise
yaþlý nüfus olarak sýnýflandýrarak yaþ gruplarýný dairesel grafikle gösteriniz.
3. Eðitim durumlarýný (okuryazar olmayan, sadece okuryazar olan, ilköðretim mezunu, lise mezu-
nu, üniversite mezunu) önce tablo hâline getiriniz. Sonra bu oranlarý dairesel grafik þeklinde
gösteriniz.
4. Çalýþýlan sektörler: Sanayi, hizmet ve tarým alanlarýnda çalýþanlarý tespit ederek tablo oluþturu-
nuz ve bu oranlarý dairesel grafik þeklinde gösteriniz.
5. Hangi sektörde çalýþanlarýn sayýsý daha fazladýr?
6. Cinsiyet durumunu gösteren bir grafik çiziniz ve cinsiyetler arasýnda bir dengesizlik varsa bu-
nun nedenini açýklayýnýz.
7. Önümüzdeki yýl anaokulu, ilköðretim ve liseye baþlayacaklarýn sayýsýný bir tabloda gösteriniz.
8. Çýkardýðýnýz sonuçlarý ve nedenlerini arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz.
9. Çýkardýðýnýz sonuçlar doðrultusunda nüfus özellikleri ile ilgili bir metin yazýnýz.
Sayým yaptýðýnýz yýldaki doðum ve ölüm sayýlarýnýn beþ yýl süre ile ayný seviyede seyrettiðini,
bu sayýmý 70 milyon nüfusu kapsayacak þekilde yaptýðýnýzý düþünerek beþ yýl sonra olabilecek
deðiþiklikleri yukarýdaki sorulardan da hareketle arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz.

Çalýþmanýzý sayfa 238’deki örnek proje çalýþmasýna göre hazýrlayýnýz.

167
 TÜRKÝYE’DE NÜFUSUN TARÝHSEL GELÝÞÝMÝ

1. Yaþadýðýnýz yerin nüfusunu öðreniniz.

2. Yaþadýðýnýz yerde nüfusun artma ya da azalma nedenleri nelerdir? Araþtýrýnýz.
3. Yaþadýðýnýz yerin nüfusu artýyorsa size göre bu artýþ hýzlý mý yoksa yavaþ mýdýr? Yýllara
göre karþýlaþtýrýnýz.

Türkiye’de Nüfus Sayýmlarý

Dünya nüfusu gibi Türkiye nüfusu da sürekli bir
deðiþim ve artýþ içindedir. Bu deðiþim ve artýþ, hýzýný kay-
(II. Mahmut dönemi): 1831 yýlýnda
betmekle beraber günümüzde de sürmektedir. Nüfustaki
asker ve vergi yükümlülerini belir-
artýþ ve deðiþim belirli aralýklarla yapýlan genel nüfus
lemeye yönelik olarak yapýlan nü-
sayýmlarýyla belirlenir.
fus sayýmýnda Anadolu'nun nüfu-
Osmanlý Devleti’nde ilk nüfus sayýmý II. Mahmut döne-
su 7-7,5 milyon olarak sayýlmýþtýr.
minde gerçekleþtirilmiþtir. Cumhuriyet Döneminde ilk kap-
samlý nüfus sayýmý 1927 yýlýnda yapýlmýþtýr. 1935'teki
nüfus sayýmýndan sonra 1990'a kadar sayýmlarýn sonu (Abdülmecit dönemi ): 1844 yýlýn-
“0” ve “5” ile biten yýllarda, 1990'dan sonra ise 10 yýlda bir da nüfus belgesi verilecek nüfusu
yapýlmasýna karar verilmiþtir. Ülkemizdeki nüfus sayým- tespit etmek amacýyla yapýlan nü-
larýnda ülke sýnýrlarý içinde bulunanlar, bulunduklarý yer- fus sayýmýnda Anadolu’nun nüfu-
lerde sayýlýrlar. Bu nedenle sayým günü çeþitli nedenlerle su 10-10,5 milyon olarak sayýl-
yurt dýþýnda olanlar sayýlamamaktadýr. mýþtýr.

11 Türkiye nüfusunun yýllara göre artýþý

Yýllýk Nüfus Artýþ
Sayým Tarihleri Nüfus
Hýzý %0
28.10.1927 13.648.270 -
20.10.1935 16.158.018 21,1
20.10.1940 17.820.950 19,59
21.10.1945 18.790.174 10,59
22.10.1950 20.947.188 21,73
23.10.1955 24.064.763 27,75
23.10.1960 27.754.820 28,53
24.10.1965 31.391.421 24,63
25.10.1970 35.605.176 25,19
26.10.1975 40.347.719 25,01
12.10.1980 44.736.957 20,65
20.10.1985 50.664.458 24,88
21.10.1990 56.473.035 21,71
22.10.2000 67.853.315 18,35
(TÜÝK, 2003)

168
 Türkiye'de nüfusun sayým yýllarýna göre artýþýný gösteren tablo 11 ve grafik 12’ye göre
nüfusumuzun 1927'den günümüze kadar geçirdiði deðiþimi inceleyerek aþaðýdaki sorularý
cevaplayýnýz.
* Türkiye nüfusu sürekli ayný oranda mý artmýþtýr? Neden?
* En düþük artýþ hýzý hangi sayým dönemleri arasýnda gerçekleþmiþtir?
* En yüksek artýþ hýzý hangi sayým dönemleri arasýnda gerçekleþmiþtir? Bulduðunuz sonuçlarý rapor
hâline getirerek sýnýfta arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz ve bu sonuçlarý ürün dosyalarýna yerleþtiriniz.

Milyon kiþi

Yýllar

12 Türkiye nüfusunun yýllara göre artýþý (TÜÝK, 2004)

Türkiye’de Nüfusun Yýllara Göre Deðiþimi

Doðumlar ve alýnan göçlerle artan nüfus, ölümler ve verilen göçlerle azalýr. Cumhuriyet
Döneminde yurdumuza zaman zaman çeþitli ülkelerden göçler olduðu gibi yurdumuzdan da baþka
ülkelere göçler gerçekleþmiþtir. Nüfus artýþýmýz üzerinde yurdumuza toprak katýlýmýnýn da etkisi
söz konusudur (Hatay’ýn ana vatana katýlýþý).
1927-2000 yýllarý arasýnda ülke nüfusundaki deðiþim þu baþlýklarla belirtilebillir:
* Nüfus hýzlý bir þekilde artmaktadýr.
* Erkek nüfusu, kadýn nüfusundan daha fazladýr.
* Nüfusun eðitim düzeyi giderek yükselmektedir.
* Ortalama yaþam süresi giderek uzamaktadýr.
* Kentsel nüfus giderek artmaktadýr.
* Ýç ve dýþ göçler yoðun olarak yaþanmýþtýr.
1927-2000 yýllarý arasýnda nüfusumuz yaklaþýk beþ kat artarak 13,6 milyondan 67,8 milyona
ulaþmýþtýr.1990-2000 döneminde ülke nüfusu yýlda ortalama 1.133.000 kiþi artmýþtýr.

169
 13
Türkiye nüfus artýþ grafiði
(TÜÝK, 2004)

14
Türkiye’de 1935-2000
yýllarý arasýnda doðum
ve ölüm oranlarý
(TÜÝK, 2004)

Yukarýdaki grafiklere bakarak aþaðýdaki etkinlikleri yapýnýz.

* Yýllýk nüfus artýþ hýzýnýn ……………. döneminde % o ………….. ile en düþük seviyede olmasýnýn ne-
denleri nelerdir?
* Yýllýk nüfus artýþ hýzý ………....……. döneminde o % ………….. ile en yüksek seviyededir.
* 1945’ten sonra ilk kez ……………... döneminde nüfus artýþ hýzý o/oo 20'nin altýna düþmüþtür.
* Yýllýk nüfus artýþ hýzý …………....…. döneminden sonra sürekli düþüþ göstermiþtir.
* Doðum oranlarý ...........’ten itibaren sürekli düþüþ göstermiþtir.
* Ölüm oranlarý ......... yýllarýnda en yüksek seviyeye ulaþmýþtýr.

170
 Doðal nüfus artýþý

Çalýþmak için baþka ülkelere tek

baþýna ya da aileleriyle birlikte
gidenlerin oluþturduðu göçler:1961- Lozan Antlaþmasý
1974’te Avrupa'ya 1975-1989’da nedeniyle mübadeleye tabi
Bazý Ortadoðu ve Kuzey Afrika tutularak Türkiye'den gidenler
ülkelerine

Türkiye’de
Nüfus Artýþý ve Azalýþý
Üzerinde
Etkili Olan Baþlýca Olaylar

Politik, siyasi ve sosyal

baskýlar nedeniyle Türkiye'ye
Lozan Antlaþmasý nedeniyle
gelenler
mübadeleye tabi tutularak
Türkiye'ye gelenler

Hatay'ýn ana vatana katýlmasý

171
 Türkiye’de Nüfusun Artýþý ve Nedenleri

Yurdumuzda nüfus artýþýný etkileyen temel faktör doðal nüfus artýþýdýr. Nüfus artýþýnda doðum-
lar kadar ölümler de etkilidir. Doðumlarla ölümler arasýndaki fark doðal nüfus artýþýný oluþturur.
Türkiye'nin doðal nüfus artýþý incelendiðinde özellikle 1950'lerden itibaren ölüm oranlarýnda,
1960'lardan itibaren ise doðum oranlarýnda bir düþmenin söz konusu olduðu görülmektedir.
Buradan anlaþýldýðýna göre doðum oranlarý azalýrken ölüm oranlarý da azalmakta, yani insan ömrü
uzamaktadýr. Sayfa 181’deki þekilde görüldüðü gibi Türkiye'de nüfusun artmasýnda doðal artýþlar-
dan baþka nedenler de rol oynamaktadýr.
1927-1935 yýllarýnda nüfus artýþýnýn % 28,9'luk kýsmýný baþka ülkelerde yaþayan Türklerin
siyasal baskýlar nedeniyle yurdumuza göç etmesi oluþturur.
30 Haziran 1939'da Hatay'ýn ana vatana katýlmasý 1935-1940 yýllarýnda %12,5'lik bir artýþa ne-
den olmuþtur.
1945-1950 yýllarýnda seferberlik hâlinin kalkmasý, ekonomik þartlarýn düzelmeye baþlamasý,
evlenmelerin artmasý, doðum oranlarýnýn yükselmesi, bu ve bundan sonraki dönemdeki artýþlarý
da etkilemiþtir.
1960-1965 yýllarýnda 200 bin kadar iþçinin yurt dýþýna çalýþmak için gitmesi nüfus artýþýnda bir
yavaþlamaya neden olmuþtur.
1975 yýlýndan itibaren nüfus artýþ hýzýmýzýn düþmesinde, kentleþme ve sanayileþmeyle birlik-
te doðum oranlarýnda meydana gelen azalmanýn da etkisi olmuþtur. Ayrýca cumhuriyetin kurul-
duðu yýllarda yurdumuzun uzun yýllar süren savaþlarda erkek nüfusunun önemli bir kýsmýný kay-
betmiþ olmasý, toplam doðurganlýk oranýný oldukça düþürmüþtür. Bu nedenle 1965'e kadar nüfus
artýþýný teþvik edici politikalar izlenmiþtir. 1965'ten itibaren doðurganlýðý teþvik edici politikalarýn
yerine nüfus planlamasýna önem verilmesi ise nüfus artýþýnýn yavaþlamasýnda etkili olmuþtur.

Kýrsal kesimdeki nüfus artýþý sonucu her geçen gün kiþi baþýna düþen
arazi miktarý azalmaktadýr.
Nüfus Artýþýnýn sonuçlarý

Kentlerde konut sýkýntýsý baþ göstermekte ve gecekondulaþma görülmek-

tedir.

Kýrsal kesimde yapýlan yatýrýmlardan verim alýnamamaktadýr.

Ülkemizin batý ve orta kesimlerinde yer alan illerde nüfus artýþýnda doður-
ganlýðýn yaný sýra göçlerin de etkisi vardýr.

Türkiye'de nüfus artýþý bazý sorunlara yol açmaktadýr. Çevre sorunlarý

oluþur, göç artar, millî gelir azalýr ve refah seviyesi düþer, hizmetler aksar,
baðýmlý nüfus artar, konut sýkýntýsý yaþanýr, düzensiz þehirleþme görülür.

172
 ÜLKEMÝZDE GÖÇLER

1. Çevrenizde göç ederek yaþadýðýnýz þehre gelenler var mý? Bunlarýn hangi nedenlerden dolayý
göç ettiklerini tespit ediniz. Sýnýftan çýkan sonuçlarla göçün nedenlerini belirlemeye çalýþýnýz.
2. Yakýnlarýnýzdan yurt dýþýna giden ve oraya yerleþen insanlar var mý? Bu insanlarýn göç etme
nedenleri nelerdir? Tartýþýnýz.

Þehriniz göç alýyor veya göç veriyor mu? Hangi nedenlerden dolayý göç aldýðýný ya da göç verdi-
ðini tartýþýnýz.

Öðretmeni Yunus’a Türkiye’deki göçlerin nedenlerini belirlemesi için bir proje ödevi verir. Yunus da
kendi çevresinde göç eden aileleri seçerek röportaj yapar. Yunus’un yaþadýðý þehir Türkiye’nin hemen
hemen her yerinden göç almaktadýr. Þimdi Yunus’un röportajýndan bir bölüm okuyalým.

Yunus (lise öðrencisi): Ýzmit’e gelme nedenlerinizi anlatýr mýsýnýz?

Ali Bey (bir fabrikada usta): Tarýmda kazandýðým para ile ailemi yeterince geçindiremiyordum.
Erozyon ile topraklarýmýzýn verimi iyice düþmüþtü. Çocuklarýmýz ise liseyi okumak için þehre gidip
gelmek zorunda kaldýlar.
Tüm bunlara karþýlýk þehirde sanayi ve ticarette ücretleri çok cazip iþler vardý. Çocuklarýn okulu
hemen yanýmýzda olduðu için okula çok kolay gidip geleceklerdi. Ayrýca þehrin deðiþik sosyal faaliyet-
lerine de katýlabileceklerdi.

Yukarýdaki röportajdan ve yakýnlarýnýzdan öðrendiðiniz bilgilerden yararlanarak ülkemizdeki

göçün sebeplerini tespit edip itici ve çekici faktörleri aþaðýya yazýnýz.

ÝTÝCÝ FAKTÖRLER ÇEKÝCÝ FAKTÖRLER

* *
* *
* *
* *
* *
* *
* *
* *
*

173
 Ýç Göçlerin Nedenleri

Bir arkadaþým þehirde Ailemi geçindirecek

iyi bir iþ buldu. Ev bir iþim yok. Köyümüze baraj
sahibi oldu. yapýldý. Tarlalarýmýz
sular altýnda kaldý.

Ýyi bir okula gitmek ve

kariyeri yüksek bir iþ
sahibi olmak istiyorum.

Erozyon topraklarýmýzý
verimsizleþtirdi.

Oðlum hasta ve iyi bir

hastanede tedavi görmesi Hareketli þehir yaþamý ilgimi
lazým. çekiyor.

Yukarýdaki düþüncelerden yararlanarak insanlarýn göç etmek istemelerinin sebeplerini söyleyiniz.

Ülkemizde göçler, yurt dýþýna ve yurt içine olmak üzere iki yön-
dedir. Dýþ göçler, ülke sýnýrlarýnýn aþýlmasý ile yapýlýr. Ýç göç, ülke
sýnýrlarý içinde olur ve büyük kýsmý kýrsal bölgelerden kentlere
doðru yapýlýr.

174
 Ülkemizde, kýrsal alanlarda geçim zorluðu, buna karþýlýk þehirlerde baþta sanayi olmak üzere di-
ðer sektörlerde iþ bulma imkânlarý kýrdan kente göçü teþvik etmektedir.
Kýrsal alanlarda tarým topraklarýnýn azlýðý, verimin düþmesi göçleri teþvik etmektedir. Kýrsal alan-
lardan þehirlere doðru göç, kademeli olarak gerçekleþmiþtir. Önce köyden büyük kasaba veya
küçük þehirlere, oradan da büyük þehirlere göç þeklinde olmuþtur. 1950’lerde göç hareketi köyden
kente iken 1980’lerden sonra küçük þehirlerden büyük þehirlere doðru gerçekleþmiþtir.
Türkiye'de dýþ göç hareketi 1960’tan sonra iþ gücüne ihtiyaç duyan Batý Avrupa’nýn sanayileþ-
miþ ülkelerine gidiþle baþlamýþtýr. 1974’teki petrol bunalýmý ve bunu izleyen ekonomik durgunluk, bu
ülkelerin iþ gücü ihtiyacýný azaltýnca; iþ gücü akýmý baþta Suudi Arabistan ve Libya olmak üzere Orta
Doðu ve Kuzey Afrika ülkelerine yönelmiþtir. Sovyetler Birliði’nin daðýlmasý ile yeni kurulan Türk
Cumhuriyetlerine de 1991’den itibaren Türkiye'den göçler olmuþtur.

Ben her yaz

Ayvalýk’taki yazlýðýmýza
giderim.
Yazýn yaylaya,
dedemlerin yanýna
giderim.

Yaz aylarýnda para

kazanmak için Marmaris'te
turizm sektöründe
çalýþýyorum.

* Fotoðraftaki insanlar bulunduklarý yerden baþka bir yere neden gidiyorlar?

* Gittikleri yerde sizce ne kadar kalacaklar?
* Gittikleri yerlerde ne yapacaklar?

1990 ile 2004 yýllarý arasýnda kýrsal kesimde %0 20’nin üzerinde göç veren illerden bazýlarý “Tunceli,
Sinop, Kastamonu, Kýrþehir”dir. Bu illerden birini seçip örnek inceleme yapýnýz. Bölgenin istihdam
ve ekonomisini inceleyip göçün nedenlerini belirtiniz.
Çalýþmanýzý yapacaðýnýz süreyi, uygulama ve araþtýrma basamaklarýný ve deðerlendirme kriterleri
ni öðretmeninizle birlikte belirleyiniz.

1990 ile 2005 yýllarý arasýnda en fazla göç alan ilk on il: Ýstanbul, Ankara, Ýzmir, Adana, Mersin,
Bursa, Antalya, Malatya, Manisa ve Kocaeli.
1990 ile 2005 yýllarý arasýnda en fazla göç veren ilk on il: Adýyaman, Aðrý, Batman, Bingöl,
Bitlis, Diyarbakýr, Elâzýð, Hakkâri, Mardin, Muþ.

175
 Ülkemizden yurt dýþýna beyin göçü
olmaktadýr. Beyin göçü; iyi eðitim görmüþ,
nitelikli ve alanýnda yetiþmiþ bireylerin
baþka ülkeye göç edip yerleþmesidir.
Beyin göçünün baþlýca nedenleri; alanýn-
da iþ bulamama, verimli çalýþma koþul-
larýndan yoksunluk ve düþük ücrettir.
Ülkemizden yurt dýþýna gitmiþ beyin
cerrahlarý, kalp cerrahlarý ve astrofizikçiler
gibi bilim dallarýnda uzmanlaþmýþ kiþiler
bugün dünyaca ünlüdürler.

Göçün Sonuçlarý

Aþaðýdaki örnekleri deðerlendirerek göçün olumlu ve olumsuz sonuçlarýný söyleyiniz.

Göç Edenlerin Yaþadýklarý:

Tekstil sektöründe
Çocuklarýmýz iyi çalýþýyorum, iyi bir
eðitim alýyor. iþim ve gelirim var.

Yaþamak için uygun

Sosyal hayatýmýz ve saðlýklý bir evde
oldukça renkli. oturuyoruz.

Þehirde hayat Ýhtiyaçlarýmýzý

pahalýdýr. karþýlamak için yeteri
kadar gelirimiz yok.

Gecekondu adý verilen Çocuklarýmýza iyi

evlerimiz son derece
saðlýksýz ve yaþamaya
uygun deðil.
Köyümü ve arkadaþ-
larýmý özlüyorum.
bir eðitim imkâný
sunamýyoruz.
Gelirimiz yetmediði için
Oturduðumuz yerde alt çocuklarýmýz da çalýþ-
yapý hizmetleri yetersiz. mak zorunda kalýyor.

176
 Göç Nedenleri

Hýzlý nüfus artýþý

Miras yoluyla tarým topraklarýnýn parçalanmasý
Tarýmda makineleþme nedeniyle iþsizliðin oluþmasý
Yüzey þekilleri nedeniyle tarým topraklarýnýn küçük ve parçalý olmasý
Tarýmsal üretimdeki verim düþüklüðü
Ýþ imkânlarýnýn kýsýtlý olmasý
Eðitim, saðlýk ve sosyal hizmetlerden yararlanma isteði

Göçün Sonuçlarý

Nüfus daðýlýþýnda dengesizlik

Çarpýk kentleþme, çevre kirliliði, belediye hizmetlerinde aksama
Þehirlerde iþsizlik
Eðitim ve saðlýk olanaklarýnda aksama
Þehir yaþamýna uyum zorluðu

Göçü Önlemek Ýçin Alýnabilecek Önlemler

Modern tarým yöntemleri yaygýnlaþtýrýlmalý.
Besi ve ahýr hayvancýlýðý geliþtirilmeli.
Tarýma dayalý sanayi kollarý, kýrsal alanlara kaydýrýlmalý.
Kýrsal alanlarda eðitim, saðlýk, yol, su, elektrik gibi
hizmetler yaygýnlaþtýrýlmalý.

177
 Akdeniz kýyýsýnda güzel bir köyde Babam öldükten sonra topraklarýmýz
yaþýyordum. Fakat hastayým ve miras yolu ile bölündü. Tarýmda
sürekli kontrol altýnda olmalýyým. makineleþme insan gücüne duyulan
O yüzden Ýzmir'e yerleþtim. ihtiyacý azalttý. Þehre göç ettik.

Haným
Önay

Hasan Bey

Eðitimimi tamamladýktan sonra

Orman yangýnlarý ve
Ýstanbul’a yerleþtim. Ýstanbul’da
erozyon sonucu tarým
eðitim ve saðlýk hizmetlerinden,
topraklarýmýz
kültürel etkinliklerden daha fazla
verimsizleþti.
yararlanabiliyorum.
Güler Haným

Alaattin Bey

Ýsmail Bey
Küçük bir kentte, küçük bir
iþletmem vardý. Ýstanbul’a gelip
iþlerimi büyüttüm. Burada pazar
ve ulaþým þartlarý çok iyi.
Menekþe Haným
Yaþadýðýmýz yer, depremde
büyük hasar gördü. Ankara
bizim için yeni bir yaþam
umudu oldu.

Yukardaki kiþilerin yaþantýlarýndan yararlanarak hangi nedenlerden dolayý göç etmiþ olduk-
larýný, itici ve çekici faktör olarak sýnýflandýrýnýz ve aþaðýdaki tabloya yazýnýz.
BÝREYLER ÝTÝCÝ FAKTÖRLER ÇEKÝCÝ FAKTÖRLER
Hasan Bey

Önay Haným

Güler Haným

Alaattin Bey

Menekþe Haným

Ýsmail Bey

178
 Aþaðýdaki tabloda göçü etkileyen itici ve çekici faktörler verilmiþtir.
Bunlarý uygun þekilde iþaretleyiniz.

FAKTÖR ÝTÝCÝ FAKTÖRLER ÇEKÝCÝ FAKTÖRLER

Saðlýk hizmetlerinin yetersizliði X

Ýþ imkânlarýnýn fazla oluþu

Eðitim imkânlarýnýn yetersizliði

Daha kaliteli bir yaþam

Topraklarýn miras yolu ile

bölünmesi

Tarýmda makineleþme

Doðal afetler

BULMACA

Aþaðýdaki tanýmlardan hareketle bulmacayý

doldurunuz.
1. Tarýmda insan gücüne duyulan ihtiyacý azalta-
tarak göçe neden olur.
2. Kariyer sahibi kiþilerin yurt dýþýna gidip bilimsel
çalýþmalarýný o ülkelerde sürdürmesi.
3. Toprak örtüsünün dýþ kuvvetler tarafýnda taþýn-
masý.
4. 1960'lardan itibaren Türkiye'den en çok iþçi gö-
çü alan Avrupa ülkesi.
5. Göç veren bölgelerde halkýn temel geçim kay-
naðý.
6. Göç alan yerlerde nüfusu çeken önemli eko-
nomik faktörlerden biri.

179
Aþaðýdaki sorularý cevaplayýnýz.
1. Türkiye'de doðum ve ölüm oranlarýnýn birbirine en çok yaklaþtýðý yýllarý bularak bunun nüfus
artýþý üzerindeki etkisini nedenleriyle birlikte açýklayýnýz.
2. Türkiye'de genç nüfus oranýnýn yüksek olmasýnýn nedenlerini belirtiniz.
3. Türkiye'de çalýþanlarýn yaþ ortalamasý Avrupa ülkelerine göre düþüktür. Neden?
4. Türkiye'de çalýþan nüfusun yarýya yakýný tarým kesiminde istihdam edilmektedir. Neden?
5. Türkiye'de sanayi ve hizmet sektörü belirli merkezlerde toplanmýþtýr. Bu durum, bu merkez-
lerin hangi özellikleri ile ilgilidir?
6. Aþaðýdaki grafikten yayarlanarak Türkiye’deki nüfus artýþý ile seçilmiþ ülkelerin nüfus artýþlarýný
karþýlaþtýrýnýz.

Nüfus artýþý

15 1990-2003 yýllarý arasýnda Türkiye ve bazý ülkelerin nüfus artýþ oranlarý

Aþaðýdaki boþluklarý doldurunuz.

1. Türkiye'de çalýþanlar içinde kalifiye eleman sayýsý azdýr. Çünkü ……………….. eðitimi yeter-
sizdir.
2. Üretici konumda olmayan 0-14 ve 65 yukarýsý yaþ grubuna …………….. denir.
3. Ýstanbul'da erkek nüfus oranýnýn kadýn nüfus oranýndan fazla olmasýnýn nedeni ……………..
4. Ülkemizde kýrsal kesimde …………… etkisinden dolayý yerleþmeler güney yamaçlarda yo-
ðunlaþmýþtýr.
5. Daha çok göçebe hayvancýlýk yapan topluluklarýn geçici olarak yerleþip, çadýr kurduklarý yer-
leþmelere .................................................. denir.

180
Aþaðýdaki ifadelerin doðru veya yanlýþlýðýný yanlarýndaki kutucuklarý iþaretleyerek (x)
D Y
belirtiniz.
1. Türkiye nüfus piramidinin tabaný gittikçe geniþlemektedir.
2. Göç veren illerde kadýn nüfus oraný azdýr.
3. Türkiye'de nüfusun yaklaþýk % 50'si 0-24 yaþ grubundadýr.
4. Türkiye'de kýr ve kent nüfus oraný birbirine yakýndýr.
5. Türkiye’de 1927’den itibaren kýr nüfusu azalmýþtýr.
6. Türkiye nüfusu sürekli artmýþtýr.
7. II. Dünya Savaþý nüfus artýþýmýzý etkilememiþtir.
8. Türkiye'de nüfus artýþý en çok 1940-1945 döneminde görülür.
9. Türkiye'de nüfus artýþ hýzý 1960 tarihinden itibaren yavaþlamýþtýr.
10. Türkiye'de nüfus artýþý üzerinde dýþ göçlerin etkisi yoktur.
11. Türkiye'de nüfus artýþý sürekli ayný oranda gerçekleþmiþtir.

Aþaðýdaki çoktan seçmeli sorularý cevaplayýnýz.

1. 1927-2000 yýllarý arasýnda Türkiye'de þehir nüfusu köy nüfusuna göre daha çok artýþ göstermiþtir.
Þehir nüfusundaki artýþ hýzýnýn çok olmasýnda aþaðýdakilerden hangisi daha çok etkilidir?
A) Çocuk ölümlerinin az olmasý
B) Evli nüfusun artmasý
C) Ortalama ömrün uzamasý
D) Göçle gelen nüfusun artmasý
E) Saðlýk þartlarýnýn iyileþmesi
2. Türkiye'de 1950'den sonra nüfus artýþ hýzýnýn yükselmesinde aþaðýdakilerden hangisinin etkisi
olmamýþtýr?
A) Bebek ölümlerinin azalmasý
B) Saðlýk þartlarýnýn iyileþmesi
C) Gýda üretimindeki artýþ
D) Hayat standardýnýn yükselmesi
E) Köyden kente göçün artmasý
3. Türkiye'de yerleþme ve nüfus daðýlýþýný etkileyen en önemli faktör aþaðýdakilerden hangisidir?
A) Ýklim B) Bitki örtüsü C) Toprak D) Deprem E) Doðal afetler
4. Aþaðýdakilerden hangisi nüfus artýþ hýzýnýn yüksek veya düþük olmasýnda etkili deðildir?
A) Yüz ölçümü
B) Sanayileþme
C) Kadýnlarýn çalýþmasý
D) Sosyo-kültürel yapý
E) Ekonomik hayat seviyesi

181