BEÞERÎ SÝSTEMLER

6.
ö lüm GEÇMÝÞTEN GÜNÜMÜZE
B EKONOMÝK FAALÝYETLER

Konular
ARI
G EÇ M ÝÞ TE N G Ü N Ü MÜZE GEÇÝM TARZL
O
esi
O Ekonomik
Faaliyetlerin Çeþitlenm
I
M ÝK FA AL ÝY ETLE RÝN SINIFLANDIRILMAS
O EKONO

un Ek on om ik Fa al iy et Gruplarýna Göre
O Aktif Nüfus

Daðýlýmý

Temel Kavramlar
O Geçim tarzý O Hizmet
O Tarým O Ekonomi
O Ticaret O Ýletiþim
O Sanayi O Ulaþým
O Ham madde
 G EÇMÝÞTEN GÜNÜMÜZE EKONOMÝK FAALÝYETLER

GEÇMÝÞTEN GÜNÜMÜZE GEÇÝM TARZLARI

1. Günümüzdeki önemli geçim kaynaklarý nelerdir? Belirtiniz.

2. Ülkeler arasýnda geçim tarzlarý açýsýndan ne gibi farklýlýklar vardýr? Araþtýrýnýz.

Bu resimlerden hareketle ilk insanlarýn geçim

tarzlarý ile ilgili neler söyleyebilirsiniz?

Paleolitik Çað Mezolitik Çað

(Kaba Taþ Çaðý) (Yontma Taþ Çaðý)

Bu çaðda insanlar, göç etmeden

Ýlk insanlarýn barýnaklarý, maðaralarla doðal
etkilerden az da olsa korunmuþ olan kaya sýðý-
naklarýdýr. Bu insanlar geçimlerini avcýlýk yaparak
saðlarlardý. Küçük gruplar hâlinde ve göçebe
olarak yaþarlardý.
yaþamak için doðal þartlarý uygun yer-
ler buldular. Bu yerler; doðal yiyecek-
lerin ve av hayvanlarýnýn bulunduðu,
verimli, sulak alanlardý. Bu dönemin
sonlarýna doðru tarýmla ilgili denemeler
yapýldý. Tarýma geçiþ aþamasýna gelin-
di. Köpek evcilleþtirildi.

96
 Neolitik Çaðda tarým yapýlmýþ ve hayvanlar ev-
cilleþtirilmiþtir. Böylece insanýn yaþam biçimindeki
en köklü deðiþim gerçekleþmiþtir. Ekilen tohumlarýn
yetiþmesini ve üreyen hayvanlarýn büyümesini bek-
lemek bir yere yerleþmeyi zorunlu hâle getirmiþtir.
Böylece göçebelik sona ermiþtir. Kerpiç evler
yapýlmýþ, köyler kurulmuþ ve nüfus artmýþtýr. Ýnsan-
larýn kap kacak gibi ihtiyaçlarý, seramikle uðraþan
birtakým zanaatkârlarýn ortaya çýkmasýna neden
olmuþtur. Ticaret ilk defa, tarým ve hayvancýlýk
yapanlarla zanaatkârlar arasýnda takas yapýlmasýy-
la baþlamýþtýr.
Neolitik Çað
(Yeni Taþ Çaðý)
Bu dönemde tarým yerleþmeleri büyü-
dü. Daha çok hayvan beslendi. Köylerin et-
rafý surlarla çevrildi, köyler büyüyerek
kentlere dönüþtü. Devletler ortaya çýktý. Bu
dönemin en önemli özelliði devletler arasý
sýký ve iyi örgütlü ticari iliþkilerin ortaya çýk-
masý oldu. Maden iþleme, tarým, el aletleri
ve silahlarda geliþme oldu. Silahlarýn
geliþmesiyle askerî açýdan güçlü impara-
torluklar kuruldu. Geliþen tarým, hay-
vancýlýk ve ticaret toplumun sosyal yapý-
sýndaki deðiþimleri hýzlandýrdý. Bunun so-
nucunda deðiþik meslekler (yöneticilik,
çiftçilik, zanaatkârlýk vb.) ortaya çýktý.
Kalkolitik Çað
(Maden Çaðý)
Ýnsanýn var oluþundan günümüze ka-
dar olan dönemde geçim kaynaklarýnýn
çeþitliliði, toplumsal yapýnýn farklýlaþma-
sýnda etkili olmuþ mudur? Belirtiniz.
97
 1 Bazý h
ayvanlarýn evcilleþtirildið
i dönem ve yerler

TÜR Tarih (MÖ) Bölge

Asya, Çin, Kuzey

Köpek 10.000
Amerika

Koyun 8000 Asya

Eþek 4000 Mýsýr

At 4000 Ukrayna

Tavuk 3500 Orta Asya

* Kervansaray nedir? Hangi amaçla kullanýlmýþtýr? Ülkemizde nerelerde kervansaraylar vardýr?

Araþtýrýnýz.
* Türkiye dilsiz haritasýný kullanarak kervansaraylarýn daðýlýþ haritasýný oluþturunuz. Bu haritada
kervansaraylar belirli hatlarda mý yoðunlaþmýþ yoksa her yere eþit mi daðýlmýþtýr? Nedenlerini sýnýf-
ta tartýþýnýz.

Ekonomik Faaliyetlerin Çeþitlenmesi

Ýnsanýn varoluþundan günümüze kadar çeþitli geçim kaynaklarýnýn varlýðý, toplumsal yapýnýn
farklýlaþmasýnda etkili olmuþtur.
Ýnsanlar yaþamlarýný kolaylaþtýrmak için önce hayvan gücünü, sonra buharý, daha sonrada
elektriði kullanmaya baþlamýþlardýr.
MS 11 ve 12.yüzyýlda tarým ve hayvancýlýk önemini korumakla beraber ticaret de çok önemliydi.
Ticaretin geliþmesiyle ülkeleri ekonomik anlamda birbirine baðlayan yollar oluþmaya baþladý.
Hititler Döneminde var olan yollar, Roma Döneminde geliþtirildi ve yeni yollar yapýldý. Ticaret,
devletler için önemli bir gelir kaynaðý oldu. Ticaret yollarý uzundu ve tam güvenli deðildi. Bu yüzden
Selçuklular Döneminde ticaret kervanlarýnýn rahatlýðý için kervansaraylar yaptýrýldý. Osmanlýlar da
ayný amaçla hanlarý inþa etmiþlerdi. Ýpek Yolu, Asya ve Avrupa arasýndaki toplumsal deðiþim ve
etkileþim açýsýndan önemli bir yere sahip olmuþtu.
1500’lü yýllarda, toplumlar arasý ticaretin geliþmesiyle ülkeler arasýnda ekonomik iliþkiler de
geliþmeye baþlamýþtý. Ticaretin denizaþýrý ülkelerle yaygýnlaþmasý, özellikle Avrupa açýsýndan önem-
li sonuçlar ortaya çýkarmýþtý.
Ekonomik yaþam, Batý Avrupa'da buhar makinesinin icadý ile deðiþmeye baþlamýþtý. Sanayi
Devrimi’nden önce ekonomik hayata kýrsal bölgelerde yaþayanlar yön vermiþti. Bu dönemde insan-
lar için sahip olduklarý topraðýn ve yaþadýklarý yerlerin büyüklüðü önemli bir güç kaynaðýydý.
17. yüzyýlda baþlayan hýzlý bilimsel geliþmeler tarým ve ticaret gelirlerini arttýrmýþ, böylece
Sanayi Devrimi’nin temelleri atýlmýþtýr. Sanayi Devrimi’yle toplumlarýn yaþamlarýnda, köklü deðiþik-
likler olmuþ, üretim ve ulaþtýrma araçlarýnda da büyük geliþmeler meydana gelmiþtir. Dünya hýzla
yayýlan bir makineleþmeye yönelmiþ, nüfus daha hýzlý artmaya baþlamýþtýr.

98
 Teknoloji alanýndaki geliþmeler üretimi artýrýrken insan gücüne olan gereksinimi azaltmýþtýr.
Sanayi Devriminden sonra tarýmda makineleþmeye geçilmesiyle topraktan elde edilen ürün mik-
tarý artmýþtýr.

Bilgisayarýn icadý, bilgi paylaþýmýnda önemli bir

adým olmuþtur. Bilgisayarýn ve Ýnternet’in en önem-
li özelliði, deðiþimlerden küçük bir grubun deðil
toplumun tamamýnýn çok kýsa sürede etkilene-
bilmesidir. Örneðin, Sanayi Devrimi’nin yaþandýðý
dönemlerde bir makinenin daha verimli çalýþmasý-
nýn saðlanmasý en çok o iþletmeyi ya da o bölgeyi
etkilemekteydi. Oysa bugün biliþim teknolojilerin-
deki küçük bir buluþ tüm dünyayý inanýlmaz hýzda
etkileyebilmektedir.
Birbirinden çok uzakta olan fabrikalar bir mer-
kezden kolayca yönetilmeye baþlanmýþtýr. Hatta
bilgisayar sayesinde bazý iþlerde evler, ofis gibi
kullanýlmaktadýr.
Teknoloji alanýnda ilerleyen dünyamýzdan çeþitli
kesitler

2 Buharlý çekme traktörü, buharlý makine, buharlý tren, buharlý gemi

* Buhar makinesinin icadýnýn tarým dýþý ekonomik faaliyetlere etkileri nelerdir?

* Buharlý gemi ve buharlý trenin icadýnýn sanayi ve ticaret hayatýna etkileri neler olmuþtur?
* Buharlý çekme traktörü, tarýmýn geliþmesine hangi yönlerden katký saðlamýþtýr? Bu konularda
bir araþtýrma ödevi hazýrlayýnýz.

99
 Tarýmda yakýn zamana kadar aðýrlýklý olarak
klasik bitki ýslahý yöntemleri kullanýlmýþtýr. Yirminci
yüzyýlýn sonlarýnda biyoloji alanýnda önemli geliþ-
meler olmuþ ve bu geliþmeler, insanoðlunun tarým-
sal ürün ihtiyacýnýn karþýlanmasýna da yansýmýþtýr.
Son yýllarda, biyoteknoloji ile gen aktarýmý yapý-
larak hastalýklara daha dayanýklý ürünler elde edil-
mektedir. Biyoteknolojinin temel amaçlarý arasýn-
da yeni çeþit geliþtirmek ve mevcutlarda genetik
çeþitlilik oluþturmak da sayýlabilir.
Günümüzde kaybolmakta olan türlerin korun-
masýnda, çoðaltýlmasý zor olan türlerin üretiminde,
çeþitli doku kültürü yöntemleri uygulanmaktadýr.
Biyoteknolojinin dünyadaki tarýmsal gýda ihti-
yaçlarýný karþýlamada etkili bir yöntem olduðu savunulsa da bunun insan saðlýðýný tehdit ettiðini ileri
süren görüþler de mevcuttur. Buna raðmen hýzla artan dünya nüfusunun ihtiyacýný karþýlamak için,
tohum geliþtirmede kullanýlan bu teknik þimdilik vazgeçilmez olarak görülmektedir.

3 Biyoteknoloji ç
alýþmalarý

Teknolojik geliþmelerin insan yaþantýsýna olumlu ve olumsuz etkilerini araþtýrýnýz. Bu çalýþmanýzý

çeþitli fotoðraf, þekil ve haberlerle destekleyiniz. Hazýrladýðýnýz çalýþmayý ürün dosyanýza ekleyiniz.
Çalýþmanýzý yapacaðýnýz süreyi, uygulama ve araþtýrma basamaklarýný ve deðerlendirme kriter-
lerini öðretmeninizle birlikte belirleyiniz.

100
Tablodaki boþluklarý doldurunuz.
Etkin Ekonomik Ekonominin Temel Yaþam
DÖNEM Gücü
Faaliyet
Paleolitik Ham madde
Neolitik
Sanayi Devri Enerji ve ulaþým Köyler
Bilgi Çaðý Hizmet, bilgi, iletiþim

Aþaðýda verilen özelliklerin ait olduðu çaðlarý iþaretleyiniz.

Özellikleri Paleolitik Mezolitik Neolitik Kalkolitik Ýlk ve Sanayi Devri

Çað Çað Çað Çað Orta Çað ve Sonrasý

Kas gücünün yerini buhar

aldý.
Tekerlek bulundu.

Tam olarak tarým üretimine

geçildi.

Maden iþlenmeye baþlandý.

Hayvanlar evcilleþtirildi.

Yerleþik hayata geçildi.

Seramik üretildi.

Yazý icat edildi.

Maðara yaþamý baþladý.

Avcýlýk yapýlmaya baþlandý.

Esnaf sýnýfý doðdu.

Ýlk köyler ortaya çýktý.

Kent devletleri ortaya çýktý.

Tarýma geçiþ dönemi baþladý.

Köpek evcilleþtirildi.

101
 EKONOMÝK FAALÝYETLERÝN SINIFLANDIRILMASI

1. Ekonomik faaliyetler denilince aklýnýza neler geliyor?

2. Çevrenizde hangi tür ekonomik faaliyetler vardýr? Belirtiniz.
3. Ekonomik geliþmiþlik düzeyi üzerinde etkili olan faktörler nelerdir?Araþtýrýnýz.
4. Hangi ekonomik faaliyetlerin yoðun olduðu yerleþmeler daha çok geliþmiþtir? Belirtiniz.

Ýnsanlar, hayatlarýný devam ettirmek ve ihtiyaçlarýný karþýlamak için çalýþmak zorundadýrlar. Bu

amaçla çeþitli ekonomik faaliyetlerde bulunurlar.
Ýnsanlarýn çalýþtýðý faaliyetler; birincil, ikincil, üçüncül faaliyetler olmak üzere üç ana grupta ince-
lenebilir.

Birincil Faaliyetler
(Tarým)
Ormancýlýk, madenc
ilik, balýkçýlýk,
hayvancýlýk ve tarým ürü
nleri yetiþtiriciliði
bu sektörün temel faa
liyetleridir.

Ýkincil Faaliyetler (Sa

nayi)
Ham maddelerin iþle
ndiði ve deðerli
ürünlere dönüþtürüldü
ðü sanayi ile ilgili
faaliyetler bu grupta ye
r alýr.

Üçüncül Faaliyetler (Hizmet)

Pazarlama, turizm, eðitim, saðlýk, bankacýlýk,
ulaþým vb. bu gruba girer.
4 Ekonomik faaliyetler

102
 Kendinize bir meslek grubu belirleyiniz. Oklardaki yönergelere göre belirlediðiniz mesleðin
hangi faaliyet grubuna girdiðini tespit ediniz.

Aþaðýdaki etkinlikleri yaparken yukarýdaki þemadan faydalanýnýz.

BÝRÝNCÝL FAALÝYETLER ÝKÝNCÝL FAALÝYETLER ÜÇÜNCÜL FAALÝYETLER

Balýkçý Fabrika iþçisi Polis

Aþaðýdaki çalýþmayý grup etkinliði olarak yapýnýz.

Balýkçý, polis, demirci, çiftçi, bankacý, mobilyacý, otobüs þoförü, overlokçu, fýrýncý, itfaiyeci, doktor,
muhasebeci, satýþ elemaný, öðretmen, demir-çelik iþçisi, inþaat ustasý, çoban, maden iþçisi vb.

* Örnekte verilen tabloyu, satýrlarýný çoðaltarak defterinize çiziniz. Yukarýda verilen meslekleri
ekonomik faaliyet türlerine göre sütunlara yerleþtiriniz.
* Okuldan mezun olduðunuzda çalýþmak istediðiniz meslekleri, en çok istediðinizden baþlayarak lis-
teleyiniz.
* Sýnýfýnýzda arkadaþlarýnýzýn çalýþmak istediði meslekleri listeleyiniz.
* Velilerinizin mesleklerini birincil, ikincil, üçüncül faaliyetler olarak listeleyiniz.
* Elde ettiðiniz listelerdeki meslekleri ekonomik faaliyet gruplarýna göre sýnýflandýrýnýz. En çok hangi
sektörde yýðýlma olduðunu söyleyiniz.

103
 Ulaþým, ticaret, balýkçýlýk, ormancýlýk, tekstil, eðitim, enerji, saðlýk, tarým, hayvancýlýk, inþaat ve
bayýndýrlýk, sigortacýlýk, haberleþme gibi kavramlarý aþaðýdaki þemada boþ býrakýlan yerlere yer-
leþtiriniz.

EKONOMÝK FAALÝYETLER

BÝRÝNCÝL ÝKÝNCÝL ÜÇÜNCÜL

EKONOMÝK FAALÝYETLER EKONOMÝK FAALÝYETLER EKONOMÝK FAALÝYETLER

..................... ..................... .....................

..................... ..................... .....................

..................... ..................... .....................

..................... ..................... .....................

..................... .....................

.....................

Aktif Nüfusun Ekonomik Faaliyet Gruplarýna Göre Daðýlýmý

Ekonomik faaliyetler ve bu faaliyetlerde çalýþan insanlarýn sayýsý, ülkeden ülkeye ve zamana göre
deðiþir. Çalýþan nüfusun ekonomik faaliyetlere göre daðýlým oranlarý bir ülkenin kalkýnma düzeyini
gösterir. Örneðin ABD, Ýngiltere , Norveç, Japonya ve Ýtalya gibi ülkelerle; Mali, Nijerya, Somali, Çin,
Bangladeþ gibi ülkelerde çalýþan nüfusun ekonomik faaliyetlere daðýlýmý birbirinden farklýdýr.

5 Farklý ülkelerde aktif nüfusun sektörlere göre daðýlýmý (Dünya Bankasý, 2005)

104
 Aþaðýdaki resim ve metinlerden yararlanarak ekonomik faaliyetlerin þekil 5’teki grafiklerde veri-
len hangi ülkeye ait olabileceði konusunda çýkarýmlarda bulununuz.

Ülkemizde, hayvancýlýk, balýkçýlýk, ormancýlýk

ve madencilik önemli geçim kaynaklarýndandýr.
Ekonomimizde iþçi gücüne ihtiyaç duyulur. Ýhra-
catýmýzda ham maddeler, ithalatýmýzda ise sanayi
ürünleri önemli bir yer tutar. Sanayimizi geliþtirip
geçim standardýmýzý yükseltebilmek için geliþmiþ
ülkelerden mal ve makineler satýn alýrýz. Ancak
eðitim, saðlýk, ulaþým ve iletiþim hizmetlerinde
bazý sorunlar yaþanmaktadýr.

6 Tarým sektörü

Ülkemizdeki insanlarýn büyük çoðunluðu çeþitli

sanayi kollarýnda çalýþýr. Ýhracatýmýzda iþlenmiþ
mamullerin payý giderek artmaktadýr. Ulaþým, iletiþim,
saðlýk ve eðitim alanýnda önemli geliþmeler olmak-
tadýr. Bu geliþmelerde, sanayinin büyük bir katkýsý
bulunmaktadýr.

7 Sanayi sektörü

Ýnsanlarýmýz genellikle hastanelerde, okullarda,

ofislerde, turizm ve bilimsel araþtýrma gibi alanlar-
da çalýþýrlar. Eðitim, saðlýk, ulaþým, iletiþim ve kül-
türel etkinlikler insanlarýmýz için önemlidir. Ülke-
mizde yaþam standardý oldukça yüksektir. Geliþ-
miþ sanayimizin ihtiyacý olan ham maddeleri diðer
ülkelerden satýn alýrýz.

8 Hizmet sektörü

105
 GELÝÞMÝÞ ÜLKELER GELÝÞMEMÝÞ ÜLKELER
* Sanayi ürünleri ihraç edilir. * Ýhraç mallarýnýn çoðunluðunu tarým
* Ürün deðeri yüksektir. ürünleri oluþturur.
* Nüfus artýþ hýzý düþüktür. * Sanayileþme sýnýrlýdýr, teknolojik alt
* Nüfusun önemli bir kýsmý hizmet sektö- yapý bakýmýndan dýþa baðýmlýdýr.
ründe çalýþýr. * Nüfus artýþ hýzý fazladýr.
* Geliþmemiþ ülkelere göre daha çok ga- * Beslenme yetersizdir.
zete ve dergi okunur. * Hastalýk ve çocuk ölüm oraný yüksektir.
* Ortalama ömür uzun ve yaþam standar- * Ortalama ömür kýsa ve yaþam standar-
dý yüksektir. dý düþüktür.

9 Ýngiltere'nin 1790, 1890,1990 yýllarýnda aktif nüfusunun ekonomik faaliyet kollarýna göre daðýlýmý (Dünya Bankasý 2005)

Yýllar Birincil Faaliyet % Ýkincil Faaliyet % Üçüncül Faaliyet %

1790 75

1890

1990

Grafik 10’da Ýngiltere’nin 1790, 1890,1990 verileri 100’er yýllýk aralýklarla verilmiþtir. Bu verileri
tablodaki uygun boþluklara yerleþtiriniz.

* Verilere göre en çok deðiþim hangi grupta olmuþtur?

* Bu ülkenin geliþim düzeyi nasýl bir deðiþim göstermektedir?
* Sizce deðiþimin nedenleri nelerdir?

106
Aþaðýdaki sorularý cevaplayýnýz.
1. Biyoteknolojinin ilerde hangi gereksinimi karþýlayacaðý beklenmektedir?

2. Selçuklular zamanýnda kervansaraylarýn yaygýnlaþmasý hangi ekonomik faaliyetin ön planda

olduðunu gösterir?
3. Sanayi Devrimi tarýmý nasýl etkilemiþtir?

4. Bilgisayar insanlarýn ekonomik faaliyetlerini nasýl etkilemiþtýr.

5. Paleolitik ile Neolitik dönemini birbirinden ayýran ekonomik faaliyet hangisidir?
Aþaðýdaki cümlelerde boþ býrakýlan yerleri uygun kelimelerle doldurunuz.
1. Pamuk üreten çiftçi, ........................ faaliyet grubunda yer alýr.
2. Kumaþtan elbise üreten iþçi, ....................... faaliyet grubunda yer alýr.

3. Üretilen elbiseyi satan esnaf, ............................... faaliyet grubunda yer alýr.

Aþaðýdaki ifadelerin doðru veya yanlýþlýðýný yanlarýndaki kutucuklarý iþaretleyerek (x) belirtiniz. D Y
1. Ýstihdam yapýsý her ülkede aynýdýr.

2. Ülkelerin istihdam yapýlarýnda yýllar itibariyle deðiþim olmamýþtýr.

3. Geliþmiþ ülkelerde tarým sektöründe daha fazla kiþi çalýþmaktadýr.

4. Az geliþmiþ ülkelerin tarýmsal faaliyetlerinde daha fazla kiþi çalýþmaktadýr.

5. Ýstihdam yapýsý ülkelerin geliþmiþlik düzeyi hakkýnda bilgi veirir.

Aþaðýdaki çoktan seçmeli sorularý cevaplayýnýz.

1. Neolitik çaðda insanlarýn geçim tarzlarýnda nasýl bir deðiþme olmuþtur?

A) Sanayi dönemine geçilmiþtir.

B) Devletler arasý sýký ticari iliþkiler baþlamýþtýr.
C) Tarým baþlamýþtýr.
D) Avcýlýk ve toplayýcýlýk baþlamýþtýr.
E) Maden iþleme baþlamýþtýr.

2. Hititler Döneminde var olan yollarýn Roma Döneminde geliþtirilmesi ve yeni yollar yapýlmasý neyi
ifade eder?
A) Savaþlarýn olduðunu

B) Hayvancýlýðýn geliþmediðini
C) Tarýmda ilerleme kaydedildiðini

D) Ticari iliþkilerin geliþmediðini

E) Siyasi iliþkilerin iyi olduðunu

107