You are on page 1of 10

DOÐAL SÝSTEMLER

2.
ö lüm LEVHA HAREKETLERÝNÝN ETKÝLERÝ
B

Konular IÞI
LK AN LA R IN VE D EPREMLERÝN DAÐIL
O VO
Ü ZÜ N D E SI C AK SU LARIN DAÐILIÞI
O YERY

Temel Kavramlar
O Levha O Deprem kuþaklarý
O Levha sýný
rlarý O Volkanik
alanlar
O Levha tekt
oniði
O Deprem
L EVHA HAREKETLERÝNÝN ETKÝLERÝ

VOLKANLARIN VE DEPREMLERÝN DAÐILIÞI

1. “Levha tektoniði” kuramýný daha önce öðrendiðiniz bilgilerinizi de hatýrlayarak açýklayýnýz.


2. Görsel ve yazýlý basýndan deprem ve volkanizma ile ilgili bilgi ve haberleri toplayýnýz. Elde
ettiðiniz bilgiler doðrultusunda deprem ve volkanizmanýn Dünya’nýn nerelerinde yoðun-
laþtýðýný söyleyiniz.

Karalarý meydana getiren ve ayný zamanda okyanus-


larýn altýnda devam eden yer kabuðu bütün deðildir.
Levha adý verilen parçalara bölünmüþtür.
Mantoda sýcaklýk ve basýncýn etkisiyle oluþan kon-
veksiyonel akýntýlar vardýr. Bu akýntýlara baðlý olarak
1 levhalar, üzerlerindeki kýtalarla birlikte magmanýn akýcý
Yer yuvar- olan üst kýsmýnda hareket eder.
laðýnýn
iç yapýsý ve
levha sýnýrlarý

2 Dünya’daki büyük levhalar

Yukarýdaki haritada, levha sýnýrlarýný ve levhalarýn hareket yönlerini inceleyerek birbirinden uzak-
laþan ve birbirine yaklaþan levhalarý defterinize yazýnýz.

18
3 Deprem kuþaklarý

Türkiye’ deki genç volkanik alanlar

4 Volkanik kuþaklar

* Þeffaf bir kâðýt üzerine kýtalarý ve levha sýnýrlarýný çiziniz.


* Hazýrladýðýnýz bu haritanýn üzerine deprem kuþaklarýný genel hatlarýyla mavi kalem kulla-
narak çiziniz.
* Ayný harita üzerine volkan kuþaklarýný genel hatlarýyla kýrmýzý kalem kullanarak çiziniz.
* Çýkan sonucu ve nedenlerini defterinize yazýnýz.
Not: Ayný çalýþmayý bilgisayarda da yapabilirsiniz.
Yaptýðýnýz bu çalýþmayý ürün dosyanýzda saklayýnýz.

19
* Bazý kaynak sularý neden sýcaktýr?
* Çevrenizde sýcak su kaynaðý var mý? Varsa bu kaynaklardan nasýl yararlanýyorsunuz? Açýklayýnýz.
* Yer altý sularýnýn ýsýnmasýnda güneþ enerjisi etkili midir? Nedenini açýklayýnýz.

YERYÜZÜNDE SICAK SULARIN DAÐILIÞI

1. Sýcak su ihtiyacýnýzý nasýl karþýlarsýnýz? Evde bir suyu nasýl ýsýtýrsýnýz? Bir ýsý kaynaðýna ihtiyaç
duyarsýnýz deðil mi? Bu kimi zaman ocaðýnýzdaki bir ateþ, kimi zaman elektrikli bir ýsýtýcý olabilir.
2. Resimde gördüðünüz gibi yeryüzündeki sýcak su kaynaklarý da bir ýsý kaynaðý tarafýndan ýsýtýlýr.
Peki bu ýsý kaynaðý nedir ve nasýl ýsýtýyor olabilir?

5 Sýcak su kaynaðý (Ýzlanda)

Sýcak su kaynaklarýnýn kullaným alanlarýný araþtýrýnýz. Bunlarý fotoðraflarla ve þemalarla destekleyiniz.


Çalýþmanýzý sýnýfta anlatýnýz.

20
* Dünya sýcak su kaynaklarý haritasý ile Dünya fay haritasýný çakýþtýrýp arasýnda nasýl bir iliþki oldu-
ðunu açýklayýnýz.
* Dünya siyasi haritasýndan yararlanarak Dünya sýcak su kaynaklarý haritasýndaki boþ býrakýlan yer-
lerin isimlerini yazýnýz.

.............. Türkiye, Ýtalya,


Amerika Kýtasý’nýn
Yunanistan, Fas, Cezayir
batý kýyýlarý

..............

Filipinler, Malezya, ..............


Endonezya
6 Dünya’da sýcak su kaynaklarýnýn daðýlýþý haritasý

7 Dünya fay ve
levha haritasý

21
* Sayfa 19’daki volkanik kuþaklar haritasýndan yararlanarak volkanizma ile sýcak su kaynaklarý ara-
sýndaki iliþkiyi açýklayýnýz.
* Harita 7 üzerinde yer alan kaynaklardan A ve B noktalarýndaki su kaynaklarý soðuk; C, D ve E
noktalarýndaki su kaynaklarý sýcaktýr. Neden?

Tabloda belirtilen ülkelerdeki sýcak su kaynaklarýnýn oluþumunda etkili olan faktörü, Dünya
volkan ve deprem haritalarýndan yararlanarak bulunuz. Örnekteki gibi karþýlarýna iþaretleyiniz.

Görüldüðü Yerler Fay ve Deprem Volkanizma


Volkanizma

Hawaii - - X

Japonya

Türkiye

Ýtalya

Yeni Zelanda

Ýzlanda

Fas

Aþaðýdaki þekil ile yanda verilen bilgileri eþleþtirerek doðru olan sayýlarý uygun kutulara
yerleþtiriniz.

Yükselerek yeryüzüne çýkar,


böylece sýcak sular oluþur.
.....

Isý kaynaðý tarafýndan


.....
1 ýsýtýldýktan sonra

3
Yeryüzünden süzülen soðuk .....
sular, yer altýna sýzar.

Fay
2

8 Sýcak su kaynaklarýný oluþturan sularýn ýsýnma mekanizmasý

22
Bilindiði gibi yer kabuðundan aþaðýya doðru inildikçe her 33 metrede sýcaklýk ortalama 1 oC yük-
selmektedir.
Yer kabuðunun faylarla parçalandýðý alanlarda ise 1 oC sýcaklýk artýþý her 2-3 metrede olmak-
tadýr. Bu alanlar, sýcak su kaynaklarýnýn oluþumu için oldukça uygun koþullara sahiptir.

Sýcak su kay-
naklarý nasýl
oluþur?

Yer kabuðunun faylarla parçalandýðý yer-


lerde yüzeye yakýn sýcak alanlar bulunur. Bu
sýcak alanlar, fay kýrýklarý ile magmanýn yüzeye
sokulmasýyla oluþur. Yüzey sularý faylar
aracýlýðý ile sýcak alanlara kadar iner. Burada
magmanýn etkisiyle ýsýnýr ve yine faylarý takip
ederek yüzeye ulaþýr. Böylece sýcak su kay-
naklarý oluþur.

Faylar mý? O hâlde


buranýn deprem riski
çok mu?

Evet, burada sýk sýk


depremler olmaktadýr.

23
Aþaðýdaki sorularý cevaplayýnýz.
1. Yeryüzünde depremler ve volkanik olaylar neden levha sýnýrlarýnda yoðunlaþmýþtýr?
2. Dünya’da deprem riskinin az olduðu yerler nerelerdir? Nedenini açýklayýnýz.
3. 2004’te Endonezya'da meydana gelen depreme hangi levhalarýn hareketi neden olmuþtur?
Dünya’daki büyük levhalar haritasýndan yararlanarak açýklayýnýz.
4. Ýzlanda’nýn kutba yakýn bir bölgede bulunmasýna raðmen sýcak su kaynaklarýna sahip olmasýnýn
nedenini açýklayýnýz.
5. Sýcak su kaynaklarý Dünya’nýn nerelerinde yoðunlaþmýþtýr? “Sýcak su kaynaklarýnýn daðýlýþý hari-
tasý”ndan yararlanarak açýklayýnýz.

Aþaðýdaki cümlelerde boþ býrakýlan yerleri uygun kelimelerle doldurunuz.


1. Yanal levha hareketlerinin olduðu alanlarda ……………….. artar.
2. Depremler ve volkanik faaliyetler ………..…………. alanlarda görülür.
3. Ýki levhanýn birbirine doðru yaklaþtýðý dalma batma zonlarýnda ………….. ve …………. lik artar.

Aþaðýdaki ifadelerin doðru veya yanlýþlýðýný yanlarýndaki kutucuklarý iþaretleyerek (x) belirtiniz. D Y
1. Levha sýnýrlarý ile deprem kuþaklarý arasýnda paralellik yoktur.
2. Levha sýnýrlarý hareketli ve dayanýksýz alanlar olduðu için buralarda depremler ve volka-
nizma sýk yaþanýr.
3. Ýskandinavya Yarýmadasý’nda sýk sýk deprem olmaktadýr.
4. Okyanus tabanlarýnda levhalarýn birbirinden uzaklaþtýðý yerlerde yükselmeye baþlayan
magma, levha sýnýrýnda katýlaþarak levhalarýn hareketlerine neden olur.
5. Sýcak su kaynaklarý karstik alanlarda yaygýndýr.
6. Sýcak su kaynaklarý mineralce zengindir.
7. Sýcak su kaynaklarýnýn bulunduðu yerlerde deprem olmaz.
8. Türkiye, sýcak su kaynaklarý açýsýndan zengin bir ülke deðildir.

Aþaðýdaki çoktan seçmeli sorularý cevaplayýnýz.

1. Dünya üzerinde volkanik alanlarýn ve deprem kuþaklarýnýn daðýlýþýnda bir paralellik göze çarpar.
Aþaðýdakilerden hangisi bu durumun nedenidir?
A) Bu alanlarýn levha sýnýrýnda yer almasý
B) Bu alanlarýn gevþek dolgu alaný olmasý
C) Bu alanlarda dýþ kuvvetlerin etkili olmasý
D) Bu alanlarýn okyanus tabaný olmasý
E) Bu alanlarýn I. Zaman arazisi olmasý

24
2. Dünya üzerinde bazý alanlarda depremler sýk görülürken bazý alanlarda seyrek görülmesinin
temel nedeni aþaðýdakilerden hangisidir?
A) Ortalama yükseltilerinin farklý olmasý
B) Ekvator’a uzaklýklarýnýn farklý olmasý
C) Levha sýnýrýnda yer almalarý
D) Farklý dirençteki kayaçlardan oluþmalarý
E) Ýklim özelliklerinin farklý olmasý

3. Yeryüzünde aktif volkanlarýn büyük bir kýsmý, ateþ çemberi adý verilen Büyük Okyanus çevresinde
ve Akdeniz ülkelerinin bazýlarýnda bulunur.
Buna göre, aþaðýdaki ülkelerin hangisinde etkin volkan yoktur?
A) Ýtalya
B) Japonya
C) Malezya
D) Filipinler
E) Ýngiltere

4. Fay hatlarý, yer kabuðunun zayýf ve hareket hâlindeki bölgeleridir. Bazý alanlar fay hatlarýna
paralellik gösterir.
Aþaðýdakilerden hangisi bu alanlardan biri deðildir?
A) Deprem alanlarý
B) Volkanik alanlar
C) Genç kývrým daðlar
D) Sýcak su kaynaklarý
E) Karstik araziler

5. Aþaðýdaki durumlarýn hangisinde bir kaynak suyunun sýcaklýðý yýl boyunca pek fazla deðiþmez?
A) Yaðmur ve kar sularýyla besleniyorsa
B) Debisi yýl içinde azalýp çoðalýyorsa
C) Orta enlemlerdeki bir bölgede yer alýyorsa
D) Su, yerin derinliklerinden geliyorsa
E) Taban suyu seviyesi yüksekse

6. I. Endonezya
II. Ýtalya
III. Kanada
IV. Almanya
Yukarýdaki ülkelerin hangilerinde volkanizma daha çok etkilidir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV

7. Yer kabuðunun yaþlý kývrým bölgelerinde depremler nadir görülür ve etkileri de


önemsizdir.
Aþaðýdaki bölgelerden hangisi buna örnek olarak gösterilebilir?
A) Türkiye
B) Kanada
C) Ýtalya
D) Yunanistan
E) Japonya

25

You might also like