Centro de Enseanza de Idiomas Departamento de Italiano y Latn
LATN I LECTURAS, EJERCICIOS Y VOCABULARIO
CSAR SANTILLN
2
CL - LATN I CONTENIDOS TEMTICOS
O B J E T I V O S:
Que el alumno adquiera un conocimiento amplio del origen, estructura y evolucin de la lengua espaola; as como tambin se inicie en el estudio de la estructura morfosintctica del latn para realizar de manera satisfactoria la lectura de comprensin de oraciones y textos latinos, y adems aprenda el uso correcto de locuciones latinas empleadas en nuestra lengua.
a) que el estudiante adquiera un dominio progresivo de los fundamentos gramaticales de la lengua latina. b) instruir y guiar al estudiante para que lea, analice y comprenda oraciones y textos clsicos latinos de un nivel de dificultad elemental y media.
Unidad I: Repaso de Gramtica Espaola 1.1 Las categoras gramaticales del espaol 1.2 Funciones y oficios de las categoras gramaticales 1.3 Anlisis de oraciones en espaol
Unidad II: La Lengua Latina 2.1 Introduccin a la lengua latina 2.2 Pronunciacin y acentuacin de la lengua latina 2.3 Elementos morfolgicos de las palabras
Unidad III: Flexin. Las cinco declinaciones tradicionales del sustantivo 3.1 Accidentes gramaticales del sustantivo latino 3.2 Enunciado del sustantivo latino 3.3 Las cinco declinaciones del sustantivo
Unidad IV: Introduccin a la morfologa verbal 4.1 Accidentes gramaticales del verbo latino 4.2 Enunciado del verbo latino 4.3 Las cuatro conjugaciones regulares 4.4 Conjugacin del presente, pretrito imperfecto y futuro imperfecto de indicativo del verbo esse y posse
Unidad V: Introduccin a las principales preposiciones y conjunciones latinas 5.1 Preposiciones y sus regmenes 5.2 Conjunciones
* Recapitulacin de los temas * Autores propuestos: Donato, Fedro, Sneca, Plinio, Catulo, J ulio Csar * Vocabulario fundamental: 300 palabras
3 EL ALFABETO LATINO. FONOLOGA El alfabeto latino procede, sin duda, de un alfabeto griego: el calcdico, que se utiliz en Cumas, colonia griega de la Magna Grecia. Los romanos lo recibieron, sin embargo, a travs de los etruscos, que fueron quienes les ensearon la escritura. En un principio los romanos escriban solamente con letras maysculas. Las letras minsculas se formaron posteriormente, a partir de las maysculas.
maysculas minsculas nombre sonido A a a a B b be b C c ce c = k D d de d E e e e F f ef f G g ge g = gu H h ha I i i i L l el l M m em m N n en n O o o o P p pe p Q q cu qu R r er r S s es s T t te t V v u u X x ix x = cs (gs) Y y y grcum y Z z dseta z
4 Vcls sunt qu per s prferuntur et per s syllabam faciunt.
largas , , , , , (y) breves , , , , , (y) fuertes a, e, o dbiles i, u abiertas a, e, o cerradas i, u anteriores e, i centrales a posteriores o, u
Diptongos
Un diptongo es un grupo de dos vocales que pertenecen a la misma slaba. En latn slo hay estos:
clum / auris / pna
comunes / au / poco usados ei / eu / ui 5
REGLAS GENERALES DE LA ACENTUACIN LATINA
En latn no existe acento grfico. Por consiguiente hay que atender a otras reglas para acentuar bien en la pronunciacin.
1. Los monoslabos, naturalmente, tienen su acento en su nica slaba: ars, est, aut, qu, non, pars, sunt, per, se, cum, ut, et, his, dum, quas, fit, vel, etctera.
2. Las palabras bislabas lo tienen siempre en la primera: urbis, Rom, omnis, potest, scribi, vocis, mut, harum, du, inter, Iuno, vates, omnes, possunt, quidem, autem, una, novem, esse, nota, Grc, namque, unde, putant, quidam, plures, decem, tribus, long, etctera.
3. Las palabras polislabas lo tienen en la penltima o en la antepenltima, segn sea la cuantidad o duracin de la penltima slaba, de tal modo que:
a) Si la penltima slaba es larga, el acento prosdico recae sobre ella: articulta, confsa, vocles, litterrum, potesttem, latn, semivocles, adspiratinis, syllabrum, commnes, unus, etctera.
b) Si la penltima slaba es breve, el acento prosdico recae sobre la antepenltima: grammatca, sensiblis, minma, al, consonantum, syllbam, numro, transunt, facunt, supervac, nescunt, sequtur, credtur, remnent, littras, admismus, altra, consnans, temprum, etctera.
6 ENUNTITI NMNIS 1
NOMINATIVO (PRIMER ENUNCIADO) GENITIVO (SEGUNDO ENUNCIADO) gnero MODELO DE DECLINACIN TERMINACIN DEL GENITIVO SINGULAR lingua lingu f. pota pot m. I -
numrus numr m. humus hum f. puer pur m. vir vir m. verbum verb n. II -
homo homnis m. f. imgo imagnis f. tempus tempris n. III -is
cultus cults m. manus mans f. cornu corns n. IV -s
dies di m. (f.) res re f. V -e
1 De las terminaciones de las cinco declinaciones: Ofrecen por distintivo / todas las Declinaciones / las varias terminaciones / del Singular Genitivo. / Diptongo la primera, / formar la segunda, / IS la tercera fecunda, / S la cuarta, E la postrera.
7
I. Quid significant hc verba Hispanca? Respnd Latne
lingua Latna significatio 0v0ro, 0v0rou , homo, homnis m. f.
o0, o0to corpus, corpris n.
xr0g, xr0g caput, captis n.
xog, xog coma, comf.
o00o, o00ou oculus, ocul m.
ou, to auris, auris f.
i, ivo nasus, nas m.
0uy, 0uyyo o iuglum, iugl n. oto0, oto 0to s, ris n. ooou, o oo vto dens, dentis m. ytt0, yoo0, -g lingua, linguf. x0oi0, x0oi 0 cor, cordis n. y0otg, y0oto venter, ventris m. rou, rooo ps pdis m. ovu, ovuo unguis, unguis m. ri, rio manus, mans f. o0xtuo, o0xtuou digtus, digt m. yo vu, yo v0to genu, gens n. or0, or0to pellis, pellis f. x00, x0gto facies, facie f. ootrov, ootr ou s, ossis n. r, rpo vena, venf. 0i0, 0i0to sanguis, sangunis m. o0, o0xo caro, carnis f. 11
Cules de las siguientes palabras o frases latinas has escuchado o ledo? Cmo las entiendes?
1) alma mater 2) curriculum vitae 3) honoris causa
4) campus 5) grosso modo 6) errare humanum est
7) mens sana in corpore sano 8) res, non verba 9) ars longa, vita brevis
10) modus vivendi 11) modus operandi 12) ius semper loquitur
13) deficit 14) superavit 15) vox populi
16) ora pro nobis 17) Vrbi et orbi 18) mea culpa
19) ad litteram 20) post mortem 21) veni, vidi, vici
22) nemo potest scire omnia 23) omnia vincit amor 24) qui scribit, bis legit
25) sursum corda
26) in vino veritas 27) sol lucet omnibus 28) Salve! 29) Vale! 30) carpe diem
12
PROVERBIVM: dicho agudo y sentencioso de uso comn
PROVERBIA LATNA PROVERBIA HISPANCA 1. in asn lanam qurre.
2. caplls pr lan dare.
3. qu tacet, consentre vidtur
4. omnium rrum magster usus
5. barba non facit philosphum
6. barb stult discit tonsor
7. mult mans onus levant
8. vulpes pilum mutat, non mors
9. lup ovem committre
10. vulpes non itrum captur laque Quien en una piedra dos veces tropieza, merece que se quiebre la cabeza. // Una vez engaan al prudente, dos al inocente. 11. asnus asnum fricat
12. cum mula peprit
13. homo homn lupus
14. in vin, in ir, in pur, semper est vertas
15. abyssus abyssum invcat
16. amor tussisque non celtur
17. Sol lucet omnbus
18. attingre clum cum digt
19. nescit vox missa revrt
20. gutta cavat lapdem non v sed spe cadnd La piedra es dura y la gota menuda, mas cayendo de contino hace cavadura. Giordano Bruno, el famoso humanista, filsofo y matemtico italiano, complet este pensamiento aadiendo: sic homo fit sapiens bis non, sed spe legnd, as el hombre se hace sabio leyendo no dos veces, sino constantemente.
13 DOBLETE: pareja de palabras con un mismo origen etimolgico, pero con distinta evolucin fontica; por ejemplo: ctedra y cadera, del latn cathedram.
1) planum
20) fastidium
2) plenum
21) consilium
3) plagam
22) cubiclum
4) pluviam
23) integrum
5) clavem
24) rugtum
6) clamre
25) vagnam
7) plorre
26) doctum
8) computre
27) strictum
9) recuperre
28) directum
10) litigre
29) digtum
11) delictum
30) malitiam
12) solitarium
31) reglam
13) caldum
32) insignia
14) capitle
33) articlum
15) rapdum
34) vindicre
16) causam
35) coagulre
17) formam
36) limitre
18) foliam
37) pausre
19) filum 38) laudre 14
De una a cuatro lenguas
LATN espaol portugus italiano francs mano mo mano main ojo olho occhio oeil pie p piede pied cabeza cabea testa tte dedo dedo dito doigt corazn corao cuore cur brazo brao braccio bras nariz nariz naso nez oreja ouvido orecchio oreille boca boca bocca bouche labio lbio labbro lvre madre me madre mre padre pai padre pre tiempo tempo tempo temps parte parte parte part vida vida vita vie agua gua acqua eau tierra terra terra terre dios deus dio dieu cielo cu cielo ciel mar mar mare mer libro livro libro livre pobreza pobreza povert pauvret trabajo trabalho lavoro travail can co cane chien hijo filho figlio fils
15
De una a cuatro lenguas
LATN espaol portugus italiano francs ser ser essere tre poder poder potere pouvoir decir dizer dire dire hacer fazer fare faire cantar cantar cantare chanter ver ver vedere voir haber haver avere avoir unir unir unire unir vivir viver vivere vivre saber saber sapere savoir rer rir ridere rire escribir escrever scrivere crire estudiar estudar studiare tudier jugar jogar giocare jouer beber beber bere boire dormir dormir dormire dormir abrir abrir aprire ouvrir pesar pesar pesare peser pensar pensar pensare penser leer ler leggere lire llamar chamar chiamare appeler hablar falar parlare parler dar dar dare donner comer comer mangiare manger escupir / esputar cuspir sputare cracher cerrar fechar chiudere fermer
16
lius Dontus
No se conocen ni el ao ni el lugar donde naci este famoso gramtico, el gramtico de la ciudad de Roma por antonomasia, a quien su discpulo San Jernimo llamaba con reverencia magister meus y le sita en su apogeo en el 353 d.C. Escribi Ars grammatica (Ars minor y Ars maior), siendo esta obra el curso antiguo de gramtica latina ms completo y que se destaca tanto por su mtodo y fines didcticos, que fue elogiado por sus contemporneos e incluso fue el libro de texto en las escuelas hasta la Edad Media y an con posterioridad. Otras de sus obras son Comentarioa Terencio que nos ha llegado incompleta, y Comentarioa Virgilio.
DNT GRAMMATIC VRBIS RM, ARS GRAMMATICA Littera est pars minima vcis articult. Litterrum ali sunt vcls ali cnsonants. Cnsonantium ali sunt smivcls ali mt. Vcls sunt qu per s prferuntur et per s syllabam faciunt. Sunt autem numer qunque a e i o u; hrum du i et u trnseunt in cnsonantium potesttem, cum aut ips inter s geminantur aut cum alis vclibus iunguntur, ut In vts... Latn vcls omns et prdc et corrip possunt... Smivcls sunt qu per s quidem prferuntur sed per s syllabam nn faciunt. Sunt autem numer septem f l m n r s x. Ex hs na duplex est, x... Mt sunt quae nec per s prferuntur nec per s syllabam faciunt. Sunt autem numer novem b c d g h k p q t. Ex hs supervacu quibusdam videntur k et q, qu nesciunt quotins a sequitur, k litteram praepnendam esse, nn q; quotins u sequitur, per q nn per k scrbendum. H interdum cnsonns interdum adsprtinis crditur nota. Y et z remanent, qus litters propter Graeca nmina admsimus: altera namque vclis, altera est cnsonns duplex. Vnde fit ut qudam putant Latns litters nn plrs esse quam decem et septem, s quidem ex vgint et tribus na adsprtinis nota est, na duplex, dusupervacu, duGraec... Syllaba est comprehnsi litterrum vel nus vclis nntiti temporum capx. Syllabrum ali sunt brevs, ali long, ali commns. Don. A. G. I. 1-3 17 VOCABULARIO: ARS GRAMMATICA
a littera letra a admittre: admsimus admitir adsprti: adsprtinis aspiracin ar: ar aire alius: alis otro (de muchos) alius...alius: aliae... aliae uno...otro (de muchos) alter...alter: altera... altera uno...el otro (de dos) ars: ars arte ars grammatica el arte gramatical =gramtica articulre: articulta, articultae articular audre: audit or aut o autem pero, pues, en efecto b littera (be) letra b brevis: brevs breve c littera (ce) letra c capx: capax capaz, que contiene commnis: commns comn comprehendre: comprehend unir, abarcar, comprender comprehnsi: comprehnsi unin cnfundre: cnfsa confundir cnsonns: cnsonns, cnsonants, cnsonantium consonante corripre: corrip abreviar, arrebatar crdre: crditur confiar, creer cum con cum cuando, como, aunque, mientras d littera (de) letra d decem diez Dntus: Dnt Donato duo: du dos duplex: duplex doble e littera letra e nntiti: nntitio enunciacin esse: est, sunt ser, estar, haber, existir et y et... et tanto... como ex desde, (fuera) de f littera (ef) letra f facre: faciunt hacer fier: fit ser hecho, hacerse, suceder g littera (ge) letra g geminre: geminantur doblar, duplicar Graecus: Graeca, Graec griego grammaticus: grammatica gramtico, gramatical 18
ars grammatica el arte gramatical =la gramtica grammaticus: grammatic el gramtico: el que ensea la gramtica h littera (ha) letra h hc: hrum, hs ste i littera letra i in a, hacia inter entre interdum a veces ipse: ips l mismo iungre: iungntur unir, juntar, asociar In: In J uno K littera (ka) letra k l littera (el) letra l Latnus: Latn, Latns latino lcti: lcti lectura, leccin littera: littera, litteram, litterrum, litters, litters letra longus: longae largo m littera (em) letra m minimus: minima muy pequeo, el ms pequeo mtus: mtae mudo n littera (en) letra n namque pues nec y no, ni nescre: nesciunt ignorar, no saber nmen: nmina nombre nn no nota: nota marca, nota novem nueve numerus: numer nmero, serie, rango o littera letra o omnis: omms, omnis todo, cada p littera (pe) letra p pars: pars parte per por plrs: plrs ms, los ms posse: potest, possunt poder, ser poderoso; valer potests: potesttem poder, potestad, cualidad, autoridad praepnre: praepnendam esse anteponer prmus: prma primero (de muchos) prdcre: prdc alargar, producir prferre: prferuntur llevar hacia delante, pronunciar, producir propter por, a causa de putre: putant (calcular) pensar, opinar q littera (cu) letra q quam que, como 19
qu: quae, qus, qu quien, que, el cual qudam: qudam, quibusdam cierto, alguno quidem ciertamente qunque cinco quotins cuantas veces r littera (er) letra r remanre: remanent quedar, permanecer Rma: Rmae Roma s littera (es) letra s scrbre: scrbendum, scrb escribir sed pero, mas smivclis: smivcls semivocal snsibilis: sensibilis sensible septem siete sequ: sequitur seguir s si su: s a s, se supervacuus: supervacuae superfluo syllaba: syllabam, syllabrum slaba t littera (te) letra t tempus: temprum tiempo trnsre: trnseunt pasar trs: tribus tres u littera letra u unde de donde, desde donde nus: na, nus uno, uno solo, nico urbs: urbis urbe =Roma ut que, porque, para que, aunque; como vts: vtes vate, poeta, adivino vel o, incluso, por ejemplo vidr: videntur parecer vgint veinte vclis: vcls, vclibus, vclis vocal vx: vx, vcis voz x littera (ix) letra x y littera i graecum z littera (dseta) letra dseta
20
Respnde Dont verbs
1.- Littera quid est? R. La letra es la parte mnima de la voz articulada __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ 2.- Vclis quid est? R. Las vocales son las letras que se pronuncian por s solas y por s solas forman slaba __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________
3.- Latn vocls quot sunt? R. Son cinco en nmero: a, e, i, o, u. __________________________________________________________________________________
4.- Cnsonns smivclis quid est? R. Las semivocales son las (letras) que ciertamente se pronuncian por s solas, pero por s solas no forman slaba __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________
5.- Latn smivcls quot sunt? R. Son siete en nmero: f, l, m, n, r, s, x __________________________________________________________________________________
6.- Cnsonns mta quid est? R. Las mudas son las (letras) que ni se pronuncian por s solas, ni por s solas forman slaba __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________
21
7.- Latn cnsonnts mt quot sunt? R. Son nueve en nmero: b, c, d, g, h, k, p, q, t __________________________________________________________________________________
8.- Quid crditur h littera? R. A veces se cree que la h es una consonante; a veces, una marca de aspiracin __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________
9.- Syllaba quid est? R. La slaba es la unin de las letras, o la enunciacin de una sola vocal, que contiene tiempos __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________
vocabulario * quid: qu * quot: cuntos
22
DNT GRAMMATIC VRBIS RM, ARS GRAMMATICA
Parts rtinis sunt nmen prnmen verbum adverbium participium conincti praepositi. Ex hs du sunt prncipls parts rtinis, nmen et verbum. Latn articulum nn adnumerant. Mult plrs, mult paucirs parts rtinis putant. Vrum ex omnibus trs sunt, quae sex csibus nflectuntur, nmen prnmen et participium. Nmen est pars rtinis cum cs, corpus aut rem propri commniterve sgnificns... Genera nminum sunt quattuor, masculnum fminnum neutrum commne... Numer sunt duo, singulris et plrlis... Css sunt sex, nmintvus genetvus datvus accstvus voctvus abltvus. Prnmen est pars rtinis, qu pr nmine posita tantundem paene sgnificat persnamque interdum recipit... Verbum est pars rtinis cum tempore et persn sine cs, aut agere aliquid aut pat aut neutrum sgnificns... Adverbium est pars rtinis, quae adiecta verb sgnifictinem eius explnat atque implet... Adverbia aut s nscuntur, ut her hodi nper, aut ab alis partibus rtinis veniunt... Participium est pars rtinis dicta, quod partem capiat nminis partem verb. Recipit enim nmine genera et css, verb tempora et sgnifictins, ab utrque numerum... Conincti est pars rtinis adnectns rdinnsque sententiam... Praepositi est pars rtinis, quae praeposita alis partibus rtinis sgnifictinem erum aut mtat aut complet aut minuit...
Don. A. G. II. 1-17
23
VOCABVLA: ARS GRAMMATICA
, ab prep.
de, desde, por abltvus, a, um: abltvus ablativo accstvus, a, um: accstvus acusativo ad prep. hacia, a, junto a adfectus, s m.: adfects afecto, emocin ad|icre: adicta aadir ad|nectre: adnectns conectar, unir ad|numerre: adnumerant contar adverbium, i n.: adverbium, adverbia adverbio agre: agere empujar, tratar, dedicarse a, hacer aliquis, aliquid pron.: aliquid alguien, algo alius, a, ud pron.:alis otro (de muchos) alter, era, erum pron.: altera otro (de dos) animus, m.: anim nimo, aliento appellre: appellantur llamar ars, artis f.:ars arte ars grammatica el arte gramatical =la gramtica articulum, n.: articulum artculo atque conj. y aut conj. o capre: capiat coger, tomar, capturar csus, s m.: csibus, cs, css cada, caso, azar commnis, e comn commniter adv. comnmente, de manera comn complre: complet completar conincti, nis f.: conincti conjuncin corpus, corporis n.:corpus cuerpo, materia cum prep. con datvus, a, um: datvus dativo dcre: dicta decir, hablar doct adv. doctamente doctus, a, um docto, erudito, instruido Dntus, m.: Dnt Donato duo, ae, o: du, duo dos enim conj. sin duda, pues, en efecto esse: est, sunt ser, estar, haber, existir et conj. y ex prep. desde, (fuera) de explnre: explnat explicar exprimre: exprimends expresar, representar, describir fminnus, a, um: fminnum femenino 24 genetvus, a, um: genetvus genitivo genus, generis n.: genera gnero, clase, linaje Graec, rum m. pl.: Graec los griegos
grammaticus, a, um: grammatica gramatical grammaticus, m.: grammatic el gramtico her adv. ayer hc, haec, hoc pron.: hs ste hodi adv. hoy implre: implet llenar, cumplir n|flectre: nflectuntur doblar, plegar, declinar interdum adv. a veces, alguna vez inter|icre: intericta interponer intericti, nis f.: interictinem interjeccin is, ea, id pron.: erum, eius l, ella, ello Latn, rum m.: Latn los latinos lcti, nis f.:lcti lectura, leccin masculnus, a, um: masculnum masculino minure: minuit disminuir multus, a, um: mult mucho, numeroso mtre: mtat cambiar, mudar, variar nsc: nscuntur nacer, surgir ne|uter, ne|utra, ne|utrum pron.: neutrum ni uno ni otro, neutro nmen, minis n.: nmen, nmine, nminis, nminum nombre nmintvus, a, um: nomintvus nominativo nn adv. no numerus, m.: numerum, numer nmero, serie, rango nper adv. hace poco, recientemente oblquus, a, um: oblqu oblicuo, torcido oct ocho omnis, omne: omnibus todo, cada rti, nis f.: rtinis oracin, discurso rdinre: rdinns ordenar paene adv. casi pars, partis f.: pars, partem, parts, partibus parte participium, i n.: participium participio pat: pat sufrir, soportar, tolerar pauc, ae, a: paucirs pocos persna, ae f.: persn, persnam, persona, personaje, mscara plrlis, e: plrlis plural plrs, plra: plrs ms, los ms pnre: posita poner, dejar atrs prae|pnre: praeposita anteponer praepositi, nis f.:praepositi preposicin prnciplis, e: prncipls principal pr prep. delante de, en vez de, por 25 pr|nmen, minis n.: prnmen pronombre propri adv. propiamente, de manera propia putre: putant (calcular) pensar, opinar quattuor num. cuatro
-que conj. y qu, qu, quod pron.:quae quien, que, el cual quod conj. porque re|cipre: recipit recibir, admitir rctus, a, um: rct recto, correcto reliquus, a, um: reliqu restante rs, f.: rem cosa, asunto, posesin Rma, ae f.: Rmae Roma s pron. a s, se sententia, ae f.: sententiam pensamiento, opinion, sentencia sex num. seis sgnificre: sgnificat, sgnificns significar, expresar sgnificti, nis f.:sgnifictinem, sgnifictins significacin, expresin sine prep. sin singulris, e: singulris singular, aislado tantusdem, tantadem, tantundem pron. otro tanto, igualmente grande tempus, temporis n.:tempora, tempore tiempo trs, tria num. tres urbs, urbis f.:urbis urbe =Roma ut conj. que, porque, para que, aunque; como uterque, utraque, utrumque pron.: utroque uno y otro, los dos -ve conj. o venre: veniunt venir, llegar verbum, n.: verb, verb, verbum palabra, verbo vrum conj. pero, no obstante voctvus, a, um: voctvus vocativo
26 Respnde Dont verbs
1. Qu sunt parts rtinis? R. Nombre, pronombre, verbo, adverbio, participio, conjuncin y preposicin. ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________
2. Qu sunt prncipls parts rtinis? R. Las partes principales de la oracin son el nombre y el verbo. ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________
3. Ex omnibus partibus rtinis, quot nflectuntur? R. Tres. __________________________
4. Quae parts rtinis nflectuntur? R. El nombre, el pronombre y el participio se declinan. ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________
5. Qumodo nflectuntur nmen, prnmen et participium? R. El nombre, el pronombre y el participio se declinan por seis casos. ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________
6. Nmen quid est? R. El nombre es la parte de la oracin con caso, que indica una cosa o un asunto de manera propia o de manera comn. ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________
27 7. Genera nminum quot sunt? R. Cuatro.____________________
8. Qu sunt genera nminum? R. Los gneros de los nombres son el masculino, el femenino, el neutro y el comn. ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ 9. Numer nminum quot sunt? R. Dos. ________________
10. Qu sunt numer nminum? R. Los nmeros de los nombres son el singular y el plural. ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________
11. Css nminum quot sunt? R. Seis. ________________
12. Qu sunt css nminum? R. Los casos de los nombres son el nominativo, el genitivo, el dativo, el acusativo, el vocativo y el ablativo. ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________
13. Prnmen quid est? R. El pronombre es la parte de la oracin que, puesta en lugar del nombre, indica casi lo mismo y a veces recibe persona. ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________
28 14. Verbum quid est? R. El verbo es la parte de la oracin con tiempo y persona, sin caso, que indica hacer algo, o sufrirlo, o ninguna de las dos cosas. ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________
15. Adverbium quid est? R. El adverbio es la parte de la oracin que, aadida al verbo, explica y completa su significado. ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________
16. Participium quid est? R. El participio es la parte de la oracin (as) llamada porque toma una parte del nombre y una parte del verbo. ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________
17. Conincti quid est? R. La conjuncin es la parte de la oracin que une y ordena el pensamiento. ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________
18. Praepositi quid est? R. La preposicin es la parte de la oracin que, antepuesta a otras partes de la oracin, cambia o completa o disminuye su significado. ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ 29
Funciones del nombre. Casos
FUNCIN CASO
sujeto Relacin entre nombres y predicado: aquello de lo que se habla
NOMINATIVO
predicado nominal Ncleo del predicado: nombre que se predica del sujeto
NOMINATIVO
complemento directo Relacin entre un verbo y un nombre: persona o cosa a quien afecta directamente la accin de un verbo transitivo.
ACUSATIVO
preposicin: A (o ninguna)
complemento indirecto Persona o cosa a que se destina la accin, en cuyo inters se realiza la accin de un verbo
DATIVO
A = PARA
complemento circunstancial
Circunstancias en que se realiza la accin de un verbo
ABLATIVO (prep.)
ACUSATIVO (prep.)
cualquier preposicin
complemento adnominal o determinativo
Relacin entre dos nombres: sustantivo que determina a otro sustantivo
GENITIVO
DE (generalmente)
30
EPI GRAMMATA Senc d qual i tte tempri s
I
mn tmps dx dpsctr, mn crpt,
mn sd mvt, nl snt ss d.
flmn dfcnt, prfgm mr ltr scct,
sbsdnt mnts t ig cls rnt.
qud tm prv lqur? mls plchrrm cl
rdbt flmms tt rpnt ss.
mn mrs psct. lx st, nn pn, prr:
hc lqu mnds tmpr nlls rt.
________________________________ ________________________________ ________________________________ ________________________________ ________________________________ ________________________________ ________________________________ ________________________________ ________________________________ ________________________________ VOCABVLA nmen substantvum clum, cl n.: cielo epigrmma, epigrmmtis n.: epigrama, inscripcin flamma, flammf.: flama, llama flmen, flmnis n.: ro iugum, iug n.: yugo, cresta o cima [de una montaa] lx, legis f.: ley ltus, ltris n.: costa, playa, litoral mare, maris n.: mar mls, mlis f.: masa, mole mns, mntis m.: monte mrs, mrtis f.: muerte mndus, mnd m.: mundo pna, pnf.: pena, castigo qualts, qualittis f.: cualidad, manera de ser, estado sds, sdis f.: sede, estancia, sitio Senca, Sencm. nom. pr.: Sneca tempus, tempris n.: tiempo
pronmen alqui, alqua, alquod pron. indef.: alguien, alguna, algn hc, hc, hoc pron. dem.: este, esta, esto nihil / nl pron. indef.: nada nllus, nlla, nllum pron. indef.: ninguno, ninguna, ningn quis, quid pron. interrogativo: quin? qu? por qu? suus, sua, suum pron. pos.: suyo, suya, su
prpositio d prep. abl.: de, acerca de coniunctio et conj. coordinante: y adverbium di adv. tiempo: por largo tiempo, por mucho tiempo non adv. nfasis: no repnt adv.modo: de repente, repentinamente tam adv. [tamparva: cosas tan pequeas]
31 I. Escribe la declinacin a la que pertenecen y el significado de los siguientes sustantivos latinos
flmen, flmnis n. ___________________ lx, legis f. ___________________________ mls, mlis f. _______________________ ltus, ltris n._________________________ mare, maris n. ________________________ mrs, mrtis f. ________________________ mns, mntis m. ______________________ pna, pnf. ________________________ mndus, mnd m. _____________________ sds, sdis f. _________________________
II. Escribe la conjugacin a la que pertenecen y el significado de los siguientes verbos latinos
amar _______________________________ ser / estar ____________________________ tener________________________________ poder _______________________________ leer_________________________________ llevar (arrastrar) ______________________ hacer________________________________ ir __________________________________ or _________________________________ hablar _______________________________
32 CORPVS HVMNVM
Corpus hmnum quattuor membra habet: duo bracchia et duo crra. Bracchium membrum est, crs membrum est. In bracci manus est, in crre ps. Dumans et duo peds in corpore hmn sunt. Qusunt membra corporis? Membra corporis sunt bracchia et crra. Corpus homnis duo bracchia habet. Corpora bstirum bracchia nn habent. In corpore num caput est, nn duo capita. In capite sunt ocul et aurs, nsus et s. Supr caput capllus est. Capllus virrum nn tam longus est quam fminrum. Supr oculs frns est. Infr oculs gen sunt. Post frontem cerbrum est. Qu cerbrum parvum habet, stultus est. Quot aurs in capte sunt? In capte du aurs sunt. Quot ra in capte sunt? In capte num s est. In or lingua et dents insunt. Homns oculs vident et aurbus audiunt. Hom, qu oculs bons habet, bene videt, qu oculs mals habet, male videt. _________________________________ EL CUERPO HUMANO El cuerpo humano tiene cuatro extremidades: _____________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________
33 APRENDIZAJE DE VOCABULARIO
ANIMALIA
anmal significatio anmal significatio equus, equ m. avis, avis f. asnus, asn m. passer, passris m. mula, mulf. pullus, pull m. lupus, lup m. gallna, galln f. canis, canis m. f. gallus, gall m. feles, felis m. f. aqula, aqulf. ovis, ovis f. hirndo, hirundnis f. capra, caprf. bub, bubnis m. f. lepus, lepris m. musca, muscf. vulpes, vulpis f. apis, apis f. bs, bovis m. f. vespa, vespf. taurus, taur m. arana, aranf. vacca, vaccf. serpens, serpntis m. f. le, lenis m. formca, formc f. tigris, tigris m. rana, ranf. cuniclus, cunicl m. testdo, testudnis f. barrus, barr m. crocodlus, crocodl m. aper, apr m. piscis, piscis m. ursus, urs m. balna, balnf. camlus, caml m. polypus, polyp m. porcus, porc m. cancer, cancr m. pecus, pecris n. ostra, ostrf.
34
PHDR FBVL SPI
Presentacin del texto
Fbla significa algo que se habla (fr): un cuento, un relato, una obra de teatro. Sin embargo, desde la antigedad, esta palabra muestra, en un sentido mucho ms restringido, un gnero de relato del cual se deduce una enseanza moral o un consejo prctico, y cuyos personajes suelen ser animales a los cuales se hace hablar y obrar como personas. La fbula, segn dice Quintiliano: suele atraer los nimos especialmente los de los rsticos e imperitos, que escuchan con agrado las cosas ficticias y se dejan seducir por ellas. Los textos de esta lectura pertenecen a la coleccin de fbulas en verso que hizo Fedro, a partir de los relatos que se conocan como fbulas de Esopo. Esa coleccin est integrada por cinco libros y un apndice de otras treinta fbulas, que se descubrieron en el siglo XVIII. Fedro naci probablemente en la provincia romana de Macedonia, alrededor del ao 10 a.C.; segn parece, era un esclavo y fue manumitido por el emperador Augusto. Muri entre los aos 50 y 60 de la era cristiana.
d vulpe et uv Fame cocta vulps alt in vine uvam adpetbat summs saliens virbus; quam tangre ut non potuit, discdens ait: nondum matra est; nl acrbam sumre. Qu facre qu non possunt verbs elevant, adscribre hoc debbunt exmplum sibi.
VOCABVLA
nmen substantvum
exmplum, exmpl n. ejemplo fams, famis f. hambre uva, uvf. uva verbum, verb n. palabra, verbo vinea, vinef. via, vid virs, virium f. pl. fuerzas vulps, vulpis m. f. zorra
nmen substantvum avidtas, avidittis f. codicia, avaricia canis, canis m. f. perro caro, carnis f. carne cibus, cib m. comida flmen, flmnis n. ro, corriente fluvium, fluvi n. agua corriente, ro, arroyo lympha, lymphf. agua cristalina s, ris n. boca prda, prdf. presa simulcrum, simulcr n. imagen speculum, specul n. espejo
pronmen alius, alia, aliud: otro, otra (de muchos) qu, qu, quod: el que, la que, lo que/ quien suus, sua, suum: suyo, suya, su
prpositio a, ab prep. abl.: de, desde, por in prep. abl.: en per prep. acus.: por, a travs de coniunctio cum conj. subordinante: cuando, como, mientras et conj. coordinante: y nec conj. coordinante: y no, ni -que conj. encltica: y verum conj. coordinante: pero, no obstante
36 Presentacin del autor
Cayo Plinio Cecilio Segundo (62-113 d.C.) nos ha transmitido en sus cartas (Epistul) una imagen fiel y grata de la buena sociedad, intelectual y culta, de la poca del emperador Trajano, contribuyendo la resonancia alcanzada por sus cartas a la fama de sus amigos literatos, Tcito y Suetonio, y al prestigio de las personalidades polticas y de los miembros de familias ilustres, cuyos nombres encabezan las mismas. Repartidas en nueve libros, Plinio nos revela en ellas su carcter de hombre honrado y probo funcionario, propenso al optimismo, cordial con los dems y filntropo en el uso de sus enormes riquezas. Su estilo es ameno y lleno de crnicas de la vida que llevaba en Roma. Naci en Comum y fue sobrino de Plinio el Viejo. Sabemos que Plinio era un buen orador y que public sus discursos y que tambin escribi versos; sin embargo de sus obras solamente han llegado a nosotros el Panegrico a Trajano, discurso con que elogia a este emperador y una coleccin de 247 cartas, en stas se refleja la vida de la sociedad del siglo I: en ellas hay descripciones, ancdotas, recomendaciones y crtica literaria.
C. PLNI SECVND EPISTVLAE C. Plnius Cornli Tacit su S. [...] Proxim cum in patri me fu, vnit ad m saltandum mnicipis me flius praetexttus. Huic ego Studs? inquam. Respondit: Etiam. Vbi? Medioln. Cr nn hc? Et pater eius (erat enim n atque etiam ipse addxerat puerum): Quia nlls hc magstrs habmus. Qur nlls? Nam vehementer intererat vestr qu patrs estis (et opportn complrs patrs audibant) lbers vestrs hc potissimum discere. Vbi enim aut icundius morrentur quam in patri aut pudcius continrentur quam sub oculs parentum aut minre smpt quam dom? Quantulum est erg collt pecni condcere magstrs, quodque nunc in habittins, in vitica, in ea quae peregr emuntur (omnia autem peregr emuntur) impenditis, adicere mercdibus? Atque ade ego, qu nndum lbers habe, partus sum pr r pblic nostr, quasi pr fli vel parente, tertiam partem eius quod cnferre vbs placbit dare [...] Proinde cnsentte cnsprte miremque animum ex me smite, qu cupi esse quam plrimum, quod dbeam cnferre. Nihil honestius praestre lbers vestrs, nihil grtius patriae potestis. ducentur hc qu hc nscuntur, statimque ab nfanti ntle solum amre frequentre cnsuscant. Atque utinam tam clrs magstrs indctis, ut in fnitims oppids studia hinc petantur, utque nunc lber vestr alina in loca ita mox alin in hunc locum cnfluant!" [...]
Plnius, Epistulae IV.XIII
37 VOCABULARIO: Epistula Plini
ab prep. abl. de, desde, por ad prep. acus. hacia, a, junto a ad|dcere, ad|dx: addxerat (a)traer, causar ad|icre, adici, ad|ic: adicre aadir ade adv. tanto alinus, -a, -um ajeno, extrao amre, amv: amre amar animus, anim m. nimo, aliento atque conj. y audre, audv: audibant or aut conj. o autemconj. pero, pues, en efecto C. = Gius clrus, a, um claro, ilustre com|plres, com|plra varios con|dcre, con|dx: condcere reunir, conducir, alquilar cn|ferre, con|tul, col|ltum: collt reunir, comparer cn|flure, cn|flx: cnfluant fluir (conjuntamente) confluir cn|sentre, cn|sns: cnsentte pensar (sentir) unnimemente, consentir cn|sprre, cn|sprv: cnsprte ponerse de acuerdo, conspirar cn|suscre, cn|suv: cnsuscant acostumbrar con|tinre, con|tinu: continrentur contener, retener Cornlius, i m. (nmen gentle) Cornelio cumconj. cuando, como, aunque, mientras cupre, cupv: cupi desear cr adv. por qu, por lo cual dare, ded: dare dar dbre, dbu: debeam deber discre, didic: discere aprender domus, s f. casa dom locativo en casa ducre, ducv: ducentur educar ego pron.: ego, m yo emre, m: emuntur comprar, tomar enimconj. pues, en efecto epistula, epistulf. epstola, carta erg adv. por tanto esse, sum, fu: est, estis, erat, esse, fu ser, estar, haber, existir et conj. y etiamadv. s, todava, incluso ex prep. abl. desde, (fuera) de flia, ae f. hija flius, fli m. hijo fnitimus, -a, -um vecino (de frontera), fronterizo frequentre, frequentv: frequentre frecuentar Gius, Gai (C.) m. (praenmen) Gayo (Cayo) grtior, grtius adj. ms grato, ms agradable habre, habu: habe, habmus tener habitti, nis f. habitacin hc adv. aqu hc, haec, hoc pron.: huic, hunc ste hinc adv. de(sde) aqu 38 honestior, honestius adj. ms honesto, ms honorable im|pendre, im|pend: impenditis gastar, consumir in prep. abl. en in prep. acus. a, hacia in|dcre, in|dx: indctis llevar (hacia dentro), inducir nfantia, nfanti f. infancia inquam: inquam digo, dije inter|esse, inter|sum, inter|fu: intererat estar entre, interesar, tener inters en vestra interest os interesa ipse, ipsa, ipsumpron. l mismo is, ea, id pron.: ea, eius, l, ella, ello ita adv. as icundius adv. ms agradablemente lber, lberrum m. pl. hijos locus, loc m. lugar loca, rum n. pl. lugares, region mior, mius adj. mayor, ms grande Mediolnum, - n. nom. pr. Mediolano (hoy Miln) Medioln (locativo) en Mediolano mercs, mercdis f. pago meus, mea, meumpron.: me mo, ma, mi morr: morrentur morar, habitar mox adv. pronto mniceps, mnicipis m. muncipe, conciudadano namconj. pues, en efecto nsc: nscuntur nacer, surgir ntlis, ntle adj. natal nihil pron. nada nn adv. no nndum adv. an no noster, nostra, nostrumpron. nostr nuestro, nuestra nllus, a, um pron.: nllos ninguno, ninguna nunc adv. ahora oculus, m. ojo omnis, omne adj. todo, cada oppidum, n. oppids ciudad, fortaleza opportn adv. oportunamente, a propsito parre, parv: partus sum preparer, disponer parns, parntis m. f. madre, padre parents, parentum m. f. pl. padres pars, partis f. parte pater, patris m. padre patria, ae f. patria pecnia, ae f. dinero (posesin de ganado) peregr adv. de viaje petere, petv: petantur dirigirse, buscar, pedir, atacar placre, placu: placbit agradar, placer Plnius, Plni m. (nmen gentle) Plinio plrimum adv. muchsimo quam plrimum lo ms posible, tanto cuanto se pueda posse, possum, potu: potestis poder, ser poderoso potissimumadv. muy bien, sobre todo praeceptr, praeceptris m. maestro, preceptor prae|stre, prae|stit: praestre realizar; estar adelante, superar; dar praetexttus, a, um adj. vestido de pretexta (toga pretexta) 39 pr prep. abl. delante de, en vez de, por proinde conj. as que, por lo cual proxim adv. muy cerca, muy recientemente pblicus, a, um adj. pblico rs pblica estado, repblica pudcius adv. ms pdicamente puer, puer m. nio, muchacho, esclavo quamconj. que, como quam plrimum lo ms posible, tanto cuanto se pueda quantulumadv. cun poco qure adv. por qu, por lo cual quasi conj. como (si) -que conj. y qu, quae, quod pron.: quae, qui, quod que, quien, el cual quia conj. porque rs, r f. cosa, asunto, posesin rs pblica estado, repblica respondre, respond: respondit responder S. = saltem (dcit) sals, saltis f. bienestar, salud saltem (dcit) (S.) (l) saluda saltre, saltv: salutandum saludar solum, n. suelo statimadv. al instante, inmediatamente studre, studu: studs esforzarse, afanarse, estudiar studium, i n. cello, diligencia, estudio sub prep. abl. debajo de, bajo, en smere, smps: smite tomar, gastar smptus, s m. gasto suus, sua, suumpron.: su suyo, suya, su Tacitus, m. (cognmen) Tcito tamadv. tan, tanto tertius, a, um tercer(o) ubi adv. dnde, donde na adv. conjuntamente, a una ut conj. que, porque, para que, aunque utinamadv. ojal vehementer adv. con vehemencia, grandemente vel conj. o venre, vn: vnit venir, llegar vester, vestra, vestrumpron. vuestro, vuestra viticum, n. gastos de viaje, viticos vs pron.: vbis vosotros
40
Respond Plni verbs 1. Vbi fuit Plnius? R. Plinio estuvo en su patria ______________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________ 2. Quis vnit ad Plnium saltandum? R.El hijo vestido de (toga) pretexta de un compatriota de Plinio vino a saludarlo ______________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________ 3. Quis addxerat puerum ad Plnium saltandum? R. El padre del muchacho lo haba llevado a saludar a Plinio. ______________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________ 4. Nnne studet puer? R. S, el muchacho estudia. ______________________________________________________________________________________ 5. Vbi studet puer? R. El muchacho estudia en Mediolano. ______________________________________________________________________________________ 6. Qur puer nn student in patri Plni? R. Los muchachos no estudian en la patria de Plinio porque ah no tienen maestros. ______________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________ 7. Audibantne patrs quod Plnius dcbat? R. S, varios padres escuchaban lo que Plinio deca. ______________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________ 8. Quae peregr emuntur? R. Todas (las cosas) se compran estando de viaje. ______________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________
41 9. Num Plnius habet lbers? R. No, Plinio an no tiene hijos. ______________________________________________________________________________________ 10. Qur puer in patri ducand sunt? R. Los muchachos deben ser educados en su patria porque en ninguna parte moraran ms agradablemente que en su patria. ______________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________________
vocabulario:
ducre, ducv, educar num partcula interrogativa, acaso? respuesta: no ne partcula interrogativa, acaso? resp.: s o no nusquam adv., en ninguna parte, a ninguna parte nnne partcula interrogativa, acaso? resp.: s quis, quid pron. interrogativo, quin, qu
Conjuga en presente de indicativo, voz activa, los siguientes verbos:
I. Cul es la cantidad de la penltima slaba de las siguientes palabras? Larga o breve?
s e n s i b i l i s v i d e n t u r p r o n o m e n a l i a e c r e d i t u r s y l l a b a a r t i c u l a t a v e n i u n t f a c i u n t a m a r e h a b e r e c u p e r e a u d i r e a p p e l l a n t u r a r t i c u l u m c o n f u s a
II. Cules son los diptongos en latn? _____________________________________________
III. Clasifica los siguientes verbos (1, 2, 3 y 4 conjugacin: -re, -re, -re, -re)
a p p e l l r e f a c r e c o m p l r e l e g r e v e n r e f r e q u e n t r e d i s c r e s c r b r e t e n r e s c r e m u t r e r e l i n q u r e c u p r e d c r e c a p r e v o c r e p u t r e p l a c r e n e s c r e c r e d r e
IV. Completa la conjugacin de esse y posse en presente de indicativo
V. Escribe las desinencias verbales que hacen falta
amre habre agre facre audre
am habe ag faci audi____ am_____ hab______ agi_____ faci______ aud____ amat habe______ agi_____ faci______ audi____ am_____ habmus agi_____ faci______ aud____ amtis hab______ agi_____ faci______ aud_____ ama_____ hab______ agu_____ faciu_____ audiu____
43 VI. Completa la declinacin de los siguientes sustantivos latinos
littera, ae f. la letra syllaba, ae f. la slaba singular plural singular plural nom. littera litterae syllab__________ syllab__________ gen. litter________ litter__________ syllabae syllabrum dat. litterae litters syllab__________ syllab__________ acus. litter________ litters syllabam syllab__________ voc. littera litterae syllab__________ syllab__________ abl. litter________ litter___________ syllab syllab__________
sententia, ae f. pensamiento patria, ae f. la patria singular plural singular plural nom. sententi______ sententi__________ patri________ patri_________ gen. sententi______ sententi__________ patri________ patri_________ dat. sententi______ sententis patri________ patri_________ acus. sententiam sententi__________ patri________ patri_________ voc. sententia sententiae patri________ patri_________ abl. sententi_______ sententi__________ patri________ patri_________
numerus, m. nmero puer, puer m. el nio singular plural singular plural nom. numerus numer puer puer__________ gen. numer numer__________ puer_________ puerrum dat. numer________ numer__________ puer puers acus. numer________ numers puerum puer__________ voc. numere numer puer puer abl. numer numers puer__________ puer__________
vir, vir m. el varn verbum, n. palabra, verbo singular plural singular plural nom. vir vir_________ verbum verba gen. vir________ virrum verb________ verb__________ dat. vir________ vir_________ verb verbs acus. virum vir_________ verb________ verb___________ voc. vir vir verbum verba abl. vir virs verb________ verb___________
Presentacin del autor El poeta Cayo Valerio Catulo naci en Verona en el ao 87 a.C. Es el escritor lrico ms vivo y original de toda la literatura latina. Hijo de una familia notable, antes de haber cumplido los 20 aos lleg a Roma, provisto de dinero y de ingenio, y pas a formar parte de un crculo de jvenes refinados en cuanto a gustos y cultura, inquietos, de una escuela potica, la neotrica, que haba de tener en Catulo a su ms insigne representante. Se trata de una poesa que reacciona frente la tradicin nacional y antigua y que tiende al individualismo, sensible a los problemas inquietantes de la crisis republicana. Lrica y subjetiva, expresaba las pasiones con un rigor distinto al de las composiciones helensticas.
C. VALERI CATVLL CARMINA Lgte, Veners Cupdinsque, et quantum est hominum venustirum. Passer mortuus est meae puellae, passer, dliciae meae puellae, quem pls illa oculs sus ambat; 5 nam melltus erat suamque nrat ipsam tam bene quam puella mtrem, nec ss gremi illius movbat, sed circumsilins modo hc modo illc ad slam dominam sque ppibat. 10 Qu nunc it per iter tenebricsum illc, unde negant redre quemquam. At vbs male sit, malae tenebrae Orc, quae omnia bella dvortis; tam bellum mihi passerem abstulistis. 15 factum male! miselle passer! Tu nunc oper meae puellae flend turgidol rubent ocell. Carmen III 45
Disertissime Rmul neptum, quot sunt quotque fure, Mrce Tull, quotque post alis erunt in anns, grtis tibi mxims Catullus agit pessimus omnium pota, 5 tant pessimus omnium pota quant t optimus omnium patrnus. Carmen XLIX
Nll s dcit mulier mea nbere mlle quam mihi, nn s s Iuppiter ipse petat. Dcit sed mulier cupid quod dcit amant, in vent et rapid scrbere oportet aqu. Carmen LXX
d et am. Qur id faciam, fortasse requris. Nescio, sed fier senti et excrucior. Carmen LXXXV
46
VOCABVLA: Catll Carmna
, ab prep. abl. de, desde, por ad prep. acus. hacia, a, junto a agere, g, ctum empujar, dedicarse a, hacer gratis agere dar las gracias alius, alia, aliud pron. indef.. otro (de muchos) amre, amv, amtum amar annus, ann m. ao, estacin (del ao) aqua, aquae f. agua at conj. pero au|ferre, au|fer, abs|tul, ab|ltum quitar bellus, a, um lindo, bello bene adv. modo bien carmen, carminis n. canto, poema Catllus, m. (cgnmen) Catulo circum|silre saltar alrededor Cupd, Cupdinis m. nom. pr. Cupido Cupdins los seguidores de Cupido cupidos, a, um deseoso, ansioso dliciae, dlicirum f. pl. delicias, deleite d|vorre, v, tum devorar dcere, dx, dctum decir, hablar disertus, a, um elocuente, diserto domina, ae f. duea, seora ego pron. pers. yo esse, sum, fu ser, estar, haber, existir et conj. y ex|crucire, v, tum atormentar facere, i, fc, factum hacer factum, n. hecho, accin fier, fi, factus sum ser hecho, hacerse, suceder flre, flv, fltum llorar fortasse adv. nfasis quiz grtia, ae f. favor, gracia, reconocimiento; popularidad gremium, i n. regazo homo, hominis m. hombre hc adv. lugar hacia aqu ille, illa, illud pron. dem. aqul illuc adv. lugar hacia all in prep. abl. en ipse, ipsa, ipsum pron. dem. l mismo re, e, i, itum ir iter, itineris n. viaje, camino Iuppiter, Iovis m. nom. pr. Jpiter lgre, lx, lctum afligirse, estar de luto, llorar male adv. modo mal mlle, ml, mlu querer ms, preferir malus, a, um malo, funesto 47 Mrcus, m. (praenmen) Marco mter, mtris f. madre mximus, a, um mximo, el ms grande melltus, a, um de miel meus, a, um pron. pos. mo, ma, mi misellus, a, um pobrecito modo... modo adv. modo por un lado... por el otro mor, morior, mortuus sum morir mortuus, mortua, mortuum (part. perf. mor) muerto movre, mv, mtum mover, conmover, hacer mover mulier, mulieris f. mujer nam conj. pues, en efecto nec conj. y no, ni negre, v, tum decir que no, negar neps, neptis m. nieto ne|scre, ne|scv, ne|scitum no saber, ignorar nn adv. nfasis no nnus, a, um (IX.) num. noveno nvisse (pf. nscere, nvi, ntum) saber nbere, nps, nuptum casarse (una mujer) nllus, a, um pron. indef. ninguno, ninguna nunc adv. tiempo ahora interjeccin oh! ocellus, m. (diminutivo de oculus) ojito disse odiar omnis, omne todo, cada opera, ae f. obra, trabajo, esfuerzo oportet, oportuit conviene, es necesario optimus, a, um (superl. de bonus) el mejor, ptimo Orcus, m. nom. pr. Orco passer, passeris m. gorrin patrnus, m. abogado, patrono, protector per prep. acus. por pessimus, a, um (superl. de malus) psimo, el peor petere, petv, petitum dirigirse, pedir, buscar ppire piar, gorjear pls adv. cantidad ms pota, ae m. poeta, vate post prep. acus. y adv. de tiempo despus puella, ae f. nia, muchacha, esposa quadrgesimus, a, um (XL.) num. cuadragsimo quam conj. que, como tam quam adv. correl. tanto cuanto quantus, quanta, quantum pron. rel. cuan grande, cuanto qure adv. causa por qu, por lo cual -que conj. y qu, quae, quod pron. rel. quien, que, el cual qunqugsimus, a, um (L.) num. quincuagsimo quntus, a, um (V.) num. quinto quisquam, quicquam pron. indef. alguien, algo 48 quot pron. rel. indecl. cuantos rapidus, a, um rpido re|d|re, re|d|e, re|d|i, re|d|itum regresar re|qurere, re|qusv, re|qustum preguntar, investigar Rmulus, m. nom. pr. Rmulo rubre, rubu enrojecer sed conj. pero, mas, sino sentre, sns, snsum sentir, pensar septugsimus, a, um (LXX) num. septuagsimo s conj. si slus, a, um solo su, sibi, s, ss pron. reflexivo de s, a s, se suus, sua, suum pron. pos. suyo, suya, su tam adv. cantidad tan, tanto tam... quam adv. correl. tanto... como tant... quant adv. correl. tanto... cuanto tenebrae, tenebrrum f. pl. tinieblas tenebricsus, a, um tenebroso tertius, a, um (III) num. tercer(o) t pron. pers. t Tullius, i m. (nmen gentle) Tulio turgidolus, a, um hinchadito tuus, tua, tuum pron. pos. tuyo, tuya, tu unde adv. lugar de donde, desde donde undquinqugsimus, a, um (XLIX) cuadragsimo noveno sque adv. tiempo continuamente, siempre ventus, m. viento Venus, Venris f. nom. prop. Venus Veners las seguidoras de Venus venustus, a, um agradable vs pron. pers. vosotros
49
Respond Catll verbs
1.- Quid mortuus est? El gorrin de la nia de Catulo ha muerto. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________
2. - Qur dcit Catllus passerem esse melltum? Catulo dice que el gorrin es de miel porque l conoca a su duea como una nia a su madre, y porque gorjeaba solamente para ella. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________
3.- Qu it nunc passer? El gorrin va ahora por el camino tenebroso, hacia all, de donde dicen que ninguno regresa. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________
4.- Nnne Catllus trstis est? S, Catulo est muy triste __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________
5.- Qur Catllus trstis est? Catulo est triste porque el gorrin de su nia ha muerto y porque los ojitos de ella se enrojecen por el llanto. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________
50
6. - Cu scrpsit Catllus carmen XLIX ? Catulo escribi este carmen para Marco Tulio Cicern __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________
7.- Qu patrnus fuit Mrcus Tullius Cicer? Marco Tulio Cicern fue el ms elocuente y el mejor de todos los abogados romanos. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________
8.- Quid dcit Catll mulier? La mujer de Catulo dice que ella con nadie quisiera casarse ms que con l. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________
9.- Vbi scrbere oportet quod mulier cupid dcit amant? Lo que dice la mujer al amante deseoso, conviene escribirlo en el viento y en el agua rauda. __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________
10. - Catllus dit et amat; s quis requrat qur pota id faciat, quid Catllus respondbit? Si alguien pregunta por qu Catulo hace eso, el poeta responder: no s, pero siento que se hace, y me torturo __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________________ vocabulario: qur adv. causa, por qu, por lo cual s conjuncin, si quis, quid pronombre indefinido, alguien, alguno s quis, si alguien qu adverbio de lugar, adnde, adonde trstis, trste, triste sentre, sns, snsum, sentir, pensar
51
Presentacin del texto
Gaius Iulius Caesar naci en el ao 100 a.C. Sigui la carrera poltica (cursus honorum). En el ao 60 a. C. form, de manera privada, una alianza con Pompeyo (Gnaeus Pompeius Magnus) y Craso (Marcus Licinius Crasus). Craso muri en el ao 53, y Csar y Pompeyo se enfrentaron en una guerra civil que dur del ao 49 al 45. En este ao, Csar venci a las tropas de Pompeyo en la batalla de Farsalia; posteriormente, Pompeyo fue asesinado en Egipto por los esbirros del rey Tolomeo. A partir del ao 46, como dictador, comenz a promover sus ideas para el gobierno de Roma. Sin embargo, a raz de una conspiracin republicana, en la cual participaron especialmente Casio (Gaius Cassius Longinus) y Bruto (Marcus Iunius Brutus), fue asesinado el 15 de marzo del ao 44 a.C., en los Idus (Idus) de marzo. Escribi sobre muchas cosas, entre otras, sobre gramtica, astronoma, oratoria y teatro. Desafortunadamente, slo sobreviven dos obras que tratan sobre la guerra de las Galias y sobre la guerra Civil: los Comentarios sobre la Guerra Glica (Commentri d Bell Gallic), en siete libros, y los Comentarios sobre la Guerra Civil (Commentri d Bell Cvl) en tres libros.
C. IVLII CAESARIS D BELL GALLIC COMMENTRI
Gallia est omnis dvsa in parts trs, qurum nam incolunt Belg aliam Aquitn, tertiam qu ipsrum lingu Celt nostr Gall appellantur. H omns lingu, nstitts, lgibus inter s differunt. Galls ab Aquitns Garumna flmen, Belgs Matrona et Sequana dvidit. Hrum omnium fortissim sunt Belg proptere quod cult atque hmnitte prvincilongissim absunt, minimque ad es merctrs saepe commeant atque ea quae ad effminands anims pertinent important, proximque sunt Germns, qu trns Rhnum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. Qu d caus Helveti quoque reliqus Galls virtte praecdunt, quod fer ctidins proelis cum Germns contendunt, cum aut sus fnibus es prohibent aut ips in erum fnibus bellum gerunt.
Cs. B.G. 1,1
52
VOCABVLA: de bell Gallic
, ab prep. abl. de, desde ab|esse, ab|sum, |fu estar lejos, estar ausente ad prep. acus. hacia, a, junto a alius, a, ud pron. indef. otro (de muchos) animus, m. nimo, aliento appellre, v, tum llamar Aquitn, rum m. pl los aquitanos atque conj. y aut conj. o Belgae, rum m. pl. los belgas bellum, n. guerra Caesar, Caesaris m. (cgnmen) Csar causa, ae f. causa Celtae, rum m. pl. los celtas commentarius, i m. comentario con|tendere, tend, tentum contender, pelear continenter adv. modo sin cesar, continuamente cotdinus, a, um cotidiano, diario cultus, cults m. adorno, cultivo, cultura cum conj. cuando, como, aunque, mientras cum prep. abl. con d prep. abl. de (lo alto), acerca de dif|ferre, dif|fer, dis|tul, d|ltum diferir, ser diferente dvidere, dvs, dvsum dividir ef|fminre, v, tum debilitar esse, sum, fu ser, estar, haber, existir et conj. y fer adv. cantidad casi fnis, fnis m. fin, lmite fns, fnium m. pl. territorio, regin flmen, flminis n. ro, corriente fortis, forte valiente, fuerte Gall, rum m. pl. los galos Gallia, ae f. la Galia Gallicus, a, um galo, de los galos Garumna, ae f. el ro Garumna gerere, gess, gestum llevar, actuar, hacer Germn, rum m. pl. los germanos Helveti, rum m. pl. los helvecios hc, haec, hoc pron. dem. ste hmnits, tis f. humanidad: dignidad humana im|portre, v, tum traer, importer in prep. abl. en in prep. acus. a, hacia in|colere, colu, cultum habitar nstitutum, n. costumbre, institucin inter prep. acus. entre 53 ipse, ipsa, ipsum pron. dem. l mismo, ella misma, ello mismo is, ea, id pron. dem. l, ella, ello lcti, lctinis f. lectura, leccin lx, lgis f. ley lingua, ae f. lengua long adv. lugar lejos Matrona, ae f. el ro Mtrona merctor, merctris m. mercader minim adv. cantidad lo menos posible, de ninguna manera noster, nostra, nostrum pron. pos. nuestro, nuestra omnis, omnes adj. todo, cada pars, partis f. parte per|tinre, tinu, tentum pertenecer, importar, servir prae|cdere, cess, cessum anteceder proelium, i n. combate, disputa pro|hibre, u, itum impedir, prohibir, expulsar proptere adv. por esto proptere quod porque prvincia, ae f. provincia Prvincia, ae f. nom. pr. designacin abreviada de la parte oriental de la Galia Narbonense proximus, a, um prximo, el ms cercano -que conj. y qu, quae, quod pron. rel. quien, que, el cual quod conj. porque quoque adv. nfasis tambin reliquus, a, um restante Rhnus, m. el ro Reno saepe adv. tiempo a menudo s, ss pron. refl. a s, se Sequana, ae f. el ro Scuana sextus, a, um num. sexto suus, a, um pron. pos. suyo, suya, su tertius, a, um num. tercer(o) trns prep. acus. ms all, del otro lado de trs, tria num. tres nus, a, um uno, uno solo, nico virts, virttis f. valor, virtud
54
Respond Caesris verbs
1. Qumod Gallia est divsa? Toda la Galia est dividida en tres partes. __________________________________________________________________________________
2. Qu sunt Gall? Los belgas, los aquitanos y los celtas son galos. __________________________________________________________________________________
3. Qu ipsrum lingu Celt, qumod nostr appellantur? Quienes en su propia lengua se llaman celtas, en la nuestra se llaman galos. __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________
4. Quibus rbus omns Gall inter s differunt? Los galos difieren entre s en lengua, costumbres y leyes. __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________
5. Quid dvidit Galls ab Aquitns atque Belgs? El ro Garumna divide a los galos de los aquitanos, el Mtrona y el Scuana, de los belgas. __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________
6. Qu sunt proxim Germns? Los belgas son los ms cercanos a los germanos. __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________
55
7. Qur Belg omnium Gallrum fortissim sunt? Los belgas son los ms fuertes de todos los galos porque estn muy lejos de la cultura y de la civilizacin de la provincia, y de ninguna manera llegan a ellos los mercaderes ni importan lo que sirve para debilitar los nimos. __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________
8. Vbi incolunt Germn? Los germanos habitan del otro lado del Reno. __________________________________________________________________________________
9. Qur Helveti reliqus Galls virtte praecdunt? Los helvecios aventajan en valor a los restantes galos porque contienden con los germanos en combates casi diarios. __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________
10. Quand Helveti cum Germnis contendunt? Los helvecios contienden con los germanos o cuando los expulsan de su territorio, o cuando ellos mismos emprenden la guerra en el territorio de ellos. __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________
56 I. Quid signficant h oratins Latn? Respnd Hispanc
1) amicita magis lcet int er qules (Cicer n) 2 adv. 704 prep. ac. 554
Fortna velut Lna stat variablis, semper crescis aut decrscis; vita detestablis nunc obdrat et tunc curat lud mentis acem, egesttem, potesttem disslvit ut glacem.
Sors immnis et innis, rota t volublis, status malus, vana sals semper dissolublis, obumbrta et velta mihi quoque nitris; nunc per ludum dorsum nudum fero tu scelris.
Sors saltis et virttis mihi nunc contraria, est affctus et defctus semper in angaria, hc in hor sine mor corde pulsum tangte; quod per sortem sternit fortem, mecum omns plangte!
VOCABVLA nmen substantvum acis, acie f. agudeza, perspicacia affctus, affcts m. afecto, pasin cor, cordis n. corazn, el nimo defctus, defcts m. defecto, falta, rebelin dorsum, dors n. dorso, espalda egsts, egsttis f. pobreza, escasez, falta Fortna, Fortn f. la Fortuna [diosa] glacies, glacie f. hielo hora, horf. hora, tiempo impertrix, impertrcis f. la que manda: emperatriz ludus, lud m. juego, tiempo libre Lna, Ln f. Luna mens, mentis f. mente, inteligencia mora, morf. tardanza, demora mundus, mund m. mundo potsts, potsttis f. poder, potestad pulsus, pulss m. pulso rota, rotf. rueda [smbolo de la inestabilidad] sals, saltis f. salud, conservacin scelus, scelris n. desgracia, calamidad, fechora sors, sortis f. dado, suerte status, stats m. situacin, estado virts, virttis f. valor, virtud vita, vitf. vida
adverbium nunc: ahora quoque: tambin semper: siempre tunc: entonces ut: como, tal como, del modo que velut: como, as, por ejemplo pronmen ego, me, mihi, m, mecum: yo, m, me, conmigo hc, hc, hoc: este, esta, esto t, tu, tibi, t, tecum: t, ti, te, contigo tuus, tua, tuum: tuyo, tuya, tu prpositio in prep. abl.: a, hacia per prep. acus.: por, a travs de, por medio de sine prep. abl.: sin coniunctio aut: o et: y quod: porque interictio interjeccin: oh!
61 CARMNA BVRNA TEMPVS EST IOCVNDVM
tempus est iocndum, virgnes modo congaudte, vs iuvnes , , ! ttus floro, iam amre virginle ttus ardo! novus, novus amor est, qu pero!
mea m confrtat promissio, mea m deprtat negato. , , !
ttus floro, iam amre virginle ttus ardo! novus, novus amor est, qu pero!
tempre bruml vir patiens, anm vernl lasciviens , , !
ttus floro, iam amre virginle ttus ardo! novus, novus amor est, qu pero!
mea mcum ludit virgintas mea m detrdit simplictas , , !
ttus floro, iam amre virginle ttus ardo! novus, novus amor est, qu pero!
ven, domiclla cum gaudi, ven, ven, pulchra iam pero! , , !
ttus floro, iam amre virginle ttus ardo! novus, novus amor est, qu pero! VOCABVLA NMEN SUBSTANTVUM amor, amris m.: amor anmus, anm m.: nimo, intencin domiclla, domicll f.: damisela, seorita gaudium, gaudi n.: gozo, alegra iuvnis, iuvnis m.: joven negatio, negatinis f.: negacin promissio, promissinis f.: promesa simplictas, simplicittis f.: simplicidad, sencillez tempus, tempris n.: tiempo vir, vir m.: varn virgintas, virginittis f.: doncella virgo, virgnis f.: virgen, mujer NMEN ADIECTVUM brumlis, brumle: invernal iocndus, iocnda, iocndum: agradable, jocoso lasciviens, lascivintis: que juega, que retoza novus, nova, novum: nuevo patiens, patintis: que soporta, que sufre, sufrido pulcher, pulchra, pulchrum: bello, hermoso vernlis, vernle: primaveral, de la primavera virginlis, virginle: virginal, de una doncella VERBUM ardre, ars, arsum: arder, abrasarse confortre, confortv, conforttum: confortar congaudre, congavsus sum: gozar, regocijarse deportre, deportv, deporttum: deportar, alejar detrudre, detrs, detrsum: aplazar, dejar fuera esse, sum, fu: ser, estar, haber florre, floru: florecer, abundar, resplandecer ludre, ls, lsum: jugar, ensayar perre, pereo, peri, pertum: perderse, perecer venre, vn, vntum: venir, llegar PRONMEN ego, me, mihi, m, mecum: yo, me, m, conmigo meus, mea, meum pron. pos.: mo, ma, mi qu, qu, quod pron. rel.: que, quien, el cual ttus, tta, ttum adj. pron.: entero, completo vos pron. pers.: vosotros
PRPOSITIO cum prep. abl.: con
ADVERBIUM iam adv. tiempo: ya, en este momento modo adv. tiempo: hace poco, ahora
INTERICTIO interjeccin: oh!
62 CARMNA BVRNA FORTVN VVLNRA
1. Fortn plango vulnra stillantbus oclls, quod sua mihi munra subtrahit reblls.
verum est, quod legtur, fronte capillt, sed plermque sequtur occaso calvta.
2. in Fortn solo sedram eltus, prosperittis varo flore corontus.
quidquid enim floru felix et betus, nunc a summ corru, glori privtus.
3. Fortn rota volvtur: descnd minortus. alter in altum tolltur, nimis exalttus.
rex sedet in vertce: cavat runam! nam sub axe legmus Hecbam regnam.
Fortna, Fortn f. la Fortuna [diosa] plangre, planx, planctum lamentarse, llorar vulnus, vulnris n. herida stillre, stillv, stilltum gotear, derramar oclus, ocl m. ojo / dim.: ocllus, ocll quod conj. causal: porque suus, sua, suum pron. pos. suyo, suya, su ego, me, mihi, m, mecum yo, me, mi, conmigo munus, munris n. deber, cargo, obligacin subtrahre, trax, tractum sustraer, quitar rebllis, reblle adj. rebelde, desafiante
verus, vera, rerumadj. verdadero, veraz esse, sum, fu ser, estar, haber, existir legre, lg, lectum recoger, reunir, leer frons, frontis f. frente capilltus, capillta, capilltum adj. cabelludo sed conj. sino, pero plermque adv. a veces, ordinariamente sequ, sequor, sectus sum seguir occasio, occasinis f. ocasin, momento calvtus, calvta, calvtum calvo, ralo
in prep. +abl. en solum, soli n. trono, solio sedre, sd, sessum sentarse, estar sentado efferre, effero, extl, ltum llevar fuera, sacar, elevar prospertas, prosperittis f. prosperidad, felicidad, dicha varius, varia, varium adj. variado, colorido flos, floris m. flor corontus, coronta, corontum adj. coronado
quisquis, quidquid cualquiera que, todo lo que enimadv. en efecto, en verdad, cierto florre, floru florecer, abundar, crecer en riqueza o reputacin. felix, felcis adj. feliz et conj. y betus, beta, betum adj. dichoso, beato nunc adv. ahora a, ab, prep. +abl. de, desde summus, summa, summum adj. supremo, sumo, alto corrure, corru derrumbarse, caer, fracasar gloria, glorif. gloria, reputacin, nombrada privtus, privta, privtum privado
rota, rotf. rueda volvre, volv, voltum dar vueltas, girar descendre, descnd, descnsum descender, bajar, poner abajo minortus, minorta, minortum adj. disminuido alter, altra, altrum otro (de dos) in prep. +acus. a, hacia altus, alta, altumadj. alto, profundo tollre, sustl, subltum alzar, tomar, apartar nimis adv. demasiado exalttus, exaltta, exalttum adj. exaltado, altivo
rex, regis m. rey vertex, vertcis m. cspide, cumbre cavre, cv, cautum cuidarse, precaver(se) runa, run f. cada, derrumbe nam conj. pues, porque, en efecto sub prep. +abl. bajo, debajo de axis, axis m. eje [axis rot: el eje de una rueda] Hecba, Hecbf. Hcuba [esposa de Pramo, rey de Troya] regna, regn f. reina
63
CARMNA BVRNA VR GRTVM
Ecce grtum et opttum ver redcit gaudia.
purpurtum floret prtum sl sernat omnia.
iamiam cedant tristia! stas redit. nunc recdit hiemis svitia.
iam liquscit et decrscit grando, nix, et cetra;
bruma fugit et iam sugit ver sttis ubra.
ill mens est misra qu nec vivit nec lascvit sub sttis dextr.
glorintur et ltntur in melle dulcednis
qu conntur ut utntur prmi Cupidnis.
simus iuss Cyprdis glorints et ltnts pars esse Pardis.
VOCABVLA nmen substantvum sts, sttis f. esto, calor brma, brm f. bruma, niebla Cupdo, Cupidnis m. Cupido Cypris, Cyprdis f. Venus dulcdo, dulcednis f. agrado, encanto gaudium, gaudi n. gozo, alegra grando, grandnis f. granizo hiems, hiemis f. invierno, fro iussus, iusss m. orden, mandato mel, mellis n. miel, dulzura mens, mentis f. mente, pensamiento nix, nivis f. nieve Paris, Pardis m. Paris prmium, prmi n. beneficio, ganancia, premio prtum, prt n. prado, pradera svitia, sviti f. rigor, dureza, crueldad svitia hiemis: el rigor del invierno sl , slis m. sol, luz del sol ber, bris n. ubre, pecho / fecundidad, riqueza vr, vris n. la primavera nmen adiectvum cetrus, cetra, cetrum: restante, lo dems dexter, dextra, destrum: favorable, propicio, oportuno grtus, grta, grtum: grato, agradable miser, misra, misrum: msero, pobre, desdichado omnis, omne: todo opttus, optta, opttum: deseado, esperado par, paris: par, semejante, igual purpurtus, purpurta, purpurtum: purpurado tristis, triste: triste verbum cedre, cess, cessum: marchar, irse, ceder conr, conor, contus sum: intentar, emprender decrescre, decrv, decrtum: decrecer, disminuir esse, sum fu: ser, estar, haber, existir florre, floru: florecer, estar en flor fugre, fugio, fg: huir glorir, glorior: gloriarse, vanagloriarse ltr, ltor: alegrarse, regocijarse lascvre: holgarse, retozar, jugar liquescre: volverse lquido, fundirse re| cedre, re|css, re|cssum: retroceder, retirarse, alejarse redre, redo, redi, redtum: volver, regresar redcre, redx, redctum: hacer volver, regresar sernre, sernv, serntum: serenar, ponerse sereno o claro sgre, sx, suctum: chupar, sorber, succionar t, tor, usus sum: usar + abl. vivre, vix, victum: vivir adverbium ecce: he aqu, aqu est iam: ya, en este instante iamiam: pronto, dentro de un instante nunc: ahora ut: como, tal como, del modo que pronmen ille, illa, illud pron. dem. aquel, aquella, aquello qu, qu, quod pron. rel. que, quien, lo que prpositio in prep. abl. en sub prep. abl. bajo, debajo coniunctio et: y nec: y no, ni
64
CARMNA BVRNA IN TABERN QVANDO SVMVS
In taberna quando sumus, non curamus quid sit humus, sed ad ludum properamus, cui semper insudamus. Quid agatur in taberna 5 ubi nummus est pincerna, hoc est opus ut queratur si quid loquar audiatur.
Quidam ludunt, quidam bibunt, quidam indiscrete vivunt. 10 Sed in ludo qui morantur, ex his quidam denudantur, quidam ibi vestiuntur, quidam saccis induuntur. Ibi nullus timet mortem, 15 sed pro Bacho mittunt sortem.
Primum pro nummata vini: ex hac bibunt libertini. Semel bibunt pro captivis, post hec bibunt ter pro vivis, 20 quater pro christianis cunctis, quinquies pro fidelibus defunctis, sexies pro sororibus vanis, septies pro militibus silvanis, octies pro fratribus perversis, 25 novies pro monachis dispersis, dicies pro navigantibus, undecies pro discortantibus, duodecies pro penitentibus, tredecies pro iter agentibus. 30 Tam pro papa quam pro rege bibunt omnes sine lege.
CRMINA BURANA
CUANDO ESTAMOS EN LA TABERNA
En taberna cuando estamos en las tumbas no pensamos en juegos nos procuramos los queremos, disfrutamos. Qu se hace en la taberna, 5 con dinero, pieza tierna es cuestin de investigar: qu pasa y puede pasar
Unos beben, otros juegan, otros indiscretos quedan 10 en amores atrapados unos quedan desnudados, otros vuelven a vestirse para mejor divertirse. Nadie all teme la muerte 15 Baco all reparte suerte.
Por poco precio de vino bebe cualquier libertino; una vez por los cautivos y tres por todos los vivos 20 y cuatro por los cristianos y cinco por los paganos seis por hermanas falaces siete por levas mendaces. Ocho por vates perversos, 25 nueve por monjes errantes y diez por los navegantes, once por presos dispersos, doce por los penitentes trece por los viajantes 30 Beben el Papa y el Rey, beben sin tasa y sin ley.
Parum sexcente nummate durant, cum immoderate 50 bibunt omnes sine meta quamvis bibant mente leta.
Sic nos rodunt omnes gentes, et sic erimus egentes. Qui nos rodunt, confundantur 55 et cum iustis non scribantur!
Bebe la duea y el dueo, el soldado y hasta el clero, bebe l y bebe ella, 35 el siervo y la doncella, bebe el blanco y bebe el negro, el veloz y el menos diestro, el constante y hasta el vago, bebe el torpe, bebe el mago 40
Bebe el pobre y el enfermo, el que va al destierro, bebe el joven, bebe el viejo el obispo y el decano bebe la monja y el fraile, 45 bebe el viejo y la madre, bebe se, bebe aqul, beben cientos, beben mil.
Seiscientas monedas duran muy poco, si nadie duda 50 en beber con desmesura. Por ms que alegres bebamos.
y censuras recibamos, necesitados quedamos. Quienes nos critican, confundidos sean 55 y con los justos no se cuenten.
Estrofas de ocho versos rimados de dos en dos. Es una cancin empleada en las tabernas y en ocasiones en que el vino abunda.
66
CUADRO DE LAS TERMINACIONES TRADICIONALES DE LOS CASOS LATINOS
I decl. -a- II decl. -o- III decl. -- IV decl. -u- V decl. -e- fem./(masc.) masc./fem neutro masc./fem neutro masc./fem. neutro fem. (masc.) sing. plur. sing. plur. sing. plur. sing. plur. sing. plur. sing. plur. sing. plur. sing. plur. nom. a us (er, ir) um a (s) -- s -- a, a us s ua s s gen. rum rum rum is um, ium is um, ium s uum s uum e rum dat. s s s bus bus u ibus u() ibus e bus acus. am s um s um a em s -- a, a um s ua em s voc. a ae e (er, ir) um a (s) -- s -- a, a us s ua s s abl. s s s e,
bus e,
bus ibus ibus bus
67
NOMENCLATURA DE LAS FORMAS VERBALES DEL ESPAOL
forma verbal nomenclatura de Andrs Bello Academia 1931 Academia 1973 modo indicativo canto presente presente presente cant pretrito pretrito indefinido pretrito perfecto simple cantaba copretrito pretrito imperfecto pretrito imperfecto he cantado antepresente pretrito perfecto pretrito perfecto compuesto hube cantado antepretrito pretrito anterior pretrito anterior haba cantado antecopretrito pretrito pluscuamperfecto pretrito pluscuamperfecto cantar futuro futuro imperfecto futuro cantara pospretrito potencial simple o imperfecto condicional habr cantado antefuturo futuro perfecto futuro perfecto habra cantado antepospretrito potencial compuesto o perfecto condicional perfecto modo subjuntivo cante presente presente presente cantara / cantase pretrito pretrito imperfecto pretrito imperfecto haya cantado antepresente pretrito perfecto pretrito perfecto hubiera / hubiese cantado antepretrito pretrito pluscuamperfecto pretrito pluscuamperfecto cantare futuro futuro imperfecto futuro hubiere cantado antefuturo futuro perfecto futuro perfecto modo imperativo canta futuro presente presente formas no personales (nominales) cantar infinitivo cantado participio (aspecto perfectivo) cantando gerundio (aspecto durativo) haber cantado infinitivo compuesto habiendo cantado gerundio compuesto