Nesin

Aziz Nesin
Surnme

Roman

SURNME
bu Surnme, Berber Hayri adl bir rz ve namus
dmannn Sultanahmet alanndaki aslma enliini betimleyip
anlatr.

NDEY
Buyur, imzala!
Ne imzas?
Birlemi Uluslar Yasas. Brak takazay, hadi bas
imzay!
Bastm turam ite: Sultan Palamut!
unu da imzala!
O da neyin nesi?
nsan Haklar Evrensel Bildirisi... Ve sen ki Avrupa
Konseyi yesi, adn km demokrata...
Bas imzay a kerata!
Bastm turam ite: Ben ki Sultan Palamut! Yerde
ta, gkte bulut. Sen de bunu unut!
At uraya da imzam!
O nedir?
Helsinki Sonu Belgesi.
Eyvaah!
Nereye vurduk, nerden kt sesi? Yaktn bizi demokrasi!
(El rpar) abuk gelsin, arn vak'anvisi!
Hooop dedik...
ardn geldik.
Her koulda, her durumda emir ve ferman velinimetimiz
bulunan Sultan-ibn-is-sultan

11

hem daltaban, hem kaltaban
Sultan Palamut Han!
mr uzuuun olsun efendimizin.
Olmayacak duaya,
miiiin!
Bizden sylemesi:
Balyor, balyor, balyor,
balyor bittii yerde
bu tarih dersi.
Babozuklara on kuru
askerlere yz para. .
Anlayan beri gelsin,
anlayana yok para!
Onsekiz yandan kkler
giremezler adra!
nk ierde demokrasi,
ayptr sylemesi,
son derecede mstehcen...
Hadi balyor
demokrasi...
Bayanlar, baylar!
erde,
dnyann sekizinci garibesi!
Gelin, girin, grn,
aln ibret dersi!
12

GR
Yeryzne nce gelenlerin grp duyduklarn, renip
bildiklerini ve hertrl tanklklarn, kendilerinden sonra
gelenlere anlatmalar ve daha sonradan geleceklere yazarak
iletmeleri insanlk borcu olduundan, ben fakir de, Kemer
ilesinin (Burhaniye) ren mahallesinin Sunar konutlarnn bir
evinde bisre bibama yaamaktayken, benden sonraki
kuaklara insanlk borcumu demek iin, 1973 ylnn 13
ubatn 14 ubatna balayan Cuma gecesinin saat nde,
gecenin karas gnn mavisine alacalanrken, ibu Surnme'yi
yazmaya baladm. E dostla, arkada yoldala birlikte, hem de
dmanlarmzla birlikte, daha nice nicelerini yazmaya
gnmzn yetmesini, iimizin erken bitmemesini dilerim.
Bu Surnme'de Berber Hayri denilen bir rz ve namus
dmannn Sultanahmet alannda nasl asldn ve bu aslma
srasnda, ok kr, hak-hukuk yerine geldi, aramzdan bir
ahlaksz daha eksildi de, biz de yakay kurtardk, imdilik sray
savdk! diyerek seyircilerin gsterdii sonsuz sevinci ve ite
namussuzlarn sonu budur! diyerek adli ve idari makamlarn
ve anlarn yannda cumhuriyet savcsnn ve ann yanndaki
13

SURNME
candarma komutannn ve candarma komutannn yarmdaki
imamn ve imamn yanndaki cellat ingene Ali'nin, halka ibret
dersi vermek iin hibir zveriden kanmayarak, byk bir
grev severlikle, aslma ileminin yerine getirilmesinde
gsterdikleri insanst abalar ve aslma trenini ve
seyircilerin enliini btn ayrntlaryla pek canl olarak
anlatmaya alacam ki, ibu daraacna ekilme trenini
grmeleri ksmet olmayan halkmz da, sanki ibu treni
grmlercesine gznde canlandrarak, adaletin nasl yerine
getirildiini renip temiz vicdanlar rahat ede! air Nefti'den
ikilik:
Dalak, cier, ikembe, bbrek, beyin ver surdan... Aman
unutma sakn, be paralk da vicdan!
Bilindii zre Surnme, Osmanllar anda, evlenme,
dn-dernek, snnet gibi sevinli olaylar dolaysyla, halkn da
katlmasyla yaplan ve bika gn sren zengin lenleri, renkli
trenleri, byk elenceleri, olaanst gsterileri, btn bu
enlikleri betimleyip anlatan kitaplara denilir. Yani Surnme,
ksacas dn kitab demektir. Kolayca anlalmaktadr ki, bu
dnler, balk paras veremeyip yavuklusunu kard iin
dama denlerin deil, sultanlarn, ehzadelerin dnleridir.
Cumhuriyet dneminde, Osmanl mparatorluu andaki
bu enliklere ta kartan, krk gn krk gece sren ve Hseyin
Baykara elenceleri rnei yle dnler dernekler, dner
siteynl nianlar, grlmemi lenler, duyulmam trenler,
ikili fiskili allar, trl bin trl enlikler yaplmsa da, ne
yazk ki btn bunlar anlatan bir Cumhuriyet Surnmesi
bugne dek yazlmamtr. Demek, Cumhuriyet dneminde
Surnme yazmak fakire ksmet imi. Ne mutlu ben fakire!
Bilinir ki, her insann bir yarm ve bir dn, bir yan ve bir
yn vardr; yansz ynsz insan olmazsa da, biz

14

GR

yine de ibu Surnme'yi yazarken, elden geldiince hibir yan
tutmadan, yansz deilsek de hi olmazsa nesnel olmaya
alarak, doruluktan ayrlmamaya byk zen ve aba
gsterdik. rnein Surnmemizde, Breki Ali yerine Berber
Hayri'nin konulmas gibi yaptmz ufak tefek deiiklikler ise,
bu enlik olaynn zn deitirecek nitelikte deildir.
Cumhuriyet dneminde Sultanahmet alannda herkesin gz
nnde son aslan kaatil Breki Ali'yken, ben hakir, ondan
nce aslan Berber Hayri'yi, halkn gz nnde daraacna
ekilen son sulu olarak sizlere anlatacam. Bir de kimi
tarihlerde deiiklik yaptm; nceyi sonraya, sonray nceye
aldm, ite ancak buncack bir deiiklik yaptm ki, onu da, bu
kitapta iletmek istediim bildiri daha iyi ortaya ksn diye
yaptmdan, okurlarmn balayacaklarm umarm.
Kltr tarihimiz iin ok nemli ve ok deerli bir belge
olan bu Surnme'yi kaleme alrken, gelecek kuaklatn tarihten
ders, bizlerden t almalar iin, dorulardan kl pay
ayrlmadk.
Adli cezann amalarndan biri, sulunun cezalandrldm
grerek, Aman ben kurtuldum! sevinciyle kamu vicdannn
erince kavumas, br de sulunun cezalandrldm gren
kamunun bundan ibret dersi almasdr. ite bu nedenlerle idam
cezalar, byk kalabalklarn toplanp aslma olayn
seyredebilecekleri genilikte byk alanlarda, rnein
istanbul'da Bizansllarn Hipodrom, Osmanllarn ise Atalar
dedikleri bugnk Sultanahmet alannda yerine getirilirdi.
Bizim Surnmemizin konusu olan Berber Hayri'nin asls,
herkesin seyri iin bir geni alanda ve gzler nnde yerine
getirilen aslmalarn sonuncusudur. Bundan sonra, Adalet
Bakanlnn 18 Ocak 1951 gnl ve 18 sayl genelgesiyle
lm cezasnn infaz srasnda kanunda yazd kimselerden
bakalarnn infaz yerlerine girmelerini nleyici kesin nlemlerin
alnmas; infaz gsteren

15

SURNAME

tutanan dzenlenmesinden sonra cesedin hibir neden ve
dnceyle sergilenmesine msaade edilmeyerek derhal
kaldrlmas gerei bildirildiinden, idam cezalarnn herkesin
gz nnde yerine getirilip kamunun ibret dersi almas ve
bylece kamu vicdannn rahata ermesinden vazgeilmi ve o
tarihten beri idamlar cezaevi avlularnda, enliksiz olarak yerine
getirilmeye balanmtr. te bu bakmdan halkn nnde son
olarak daraacna aslma enliini anlatan bu Surnme, aslma
enliklerinin en byn ve sonuncusunu betimledii iin,
ayrca tarihsel bir deer de tamaktadr.
Padiahlar zamannn enlikleri, hazrlanm bir izlenceye
gre gnlerce srerdi. Cumhuriyet dneminin sz geen
enlii de dzenli bir izlence iinde, drt gn drt gece
srmtr. yle ki, aslma enlii izlencesinin birinci gn,
idam cezas onaylanp kesinleen Berber Hayri, bir bahane
uydurularak skdar'daki Paa kaps Cezaevi'nden
Sultanahmet Cezaevi'ne getirilmitir. kinci gn ise,
aslacandan gerek Berber Hayri'nin ve gerekse br
tutuklularn haberleri olmamas iin, yine sudan bir ceza
bahanesi uydurularak Berber Hayri kapalya, yani kapal
denilen tek bana kalman bir hcreye konulmutur. zlencenin
gn, aslma enlii iin gereken son ilemler yaplm,
grevliler hazrlanmtr; asma iin gerekli aralar, gereler
salanm, aslma yeri dzenlenmi, aslma ileminin grevlileri
arlm ve ibret dersi alarak vicdan erince kavuacak olan
halka aslma yeri ve zaman gerek basn yoluyla, gerek
elaltndan duyurulmutur. Drdnc gn ise, Sultanahmet
alannda daha bir gn nceden balam bulunan olaanst
enlik ve gsteriler arasnda Berber Hayri'nin daraacna
ekildiini gren kalabalk, hem ibret dersi, hem de Oh, biz
kurtulduk! diyerek duyduu sevinle geni bir soluk almtr.
te, durumlar byleyken byledir, yle yle olmutur
diye tm olup bitenleri yce katnza bildireceiz efendilerimiz
deyip balarz sze.

16

BU BLM, BERBER HAYR'NN NEDEN
CEZAEVNE GELD, ONU BLDRR

Bir akamstyd. Mahkemelerce tutuklanan sanklarla o
gn yarglanmak iin cezaevinden Adliye kapma getirilmi
tutuklular, elleri kelepeli olarak, iki yanlarnda iki
candarmayla, Adliye'nin kapalt denilen bodrumuna getirilip
tklmlard. Gn almayan, taze hava dolmayan, penceresi
olmayan o kapalt denilen bodrumdakilerden kimisi melip
srtn pis duvara dayam, kimisi kaz dinlenmesi denilen
biimde bir ayan kaldrp brn yere basarak ayak
deitire deitire, balk istifi olmu, cezaevine gtrlecekleri
zaman bekliyorlard. Cgara dumanyla, burda ad sar kz
olan esrar duman, yllanm slaklk kokusu, bir de ordaki
ileri rm insanlarn soluklarnn buusu birbirine karp,
tepedeki kr lambann nda kf mavisi bir tl gibi dolana
dolana tavana doru gittike younlayordu. Eroin iicileri o
gn bayram etmilerdi. nk, durumalar olduu iin
sabahleyin cezaevinden getirilip de iki candarma arasnda,
mahkeme kaps nnde koridorda beklerlerken, onlar grmeye
gelen candan arkadalar biriki paket eroini komano etmiler,
onlar da zulalarna koymulard. imdi kapaltnda iki dizleri
stne km olanlar eroine yle yumulmular, yle
yumulmular, yle kyak dalgalarn bulmulard ki, sararm
parmaklar

17

SURNME
arasndaki cgarann atei yana yana ta dibe gelmi, cgaray
tutan parmaklarn yakmaya balam, ama onlar yank acsn
bile duymadan balar gslerine de kalka uyukluyorlard.
Gzleri ak olanlarn da gzbebekleri kayp grnmez olmu,
gz aklan balgam sarsna kesmiti.
Kap ald. Candarma, angrdatarak bileinden zincir
kelepeyi zd bir delikanly srtndan itip kapy kapad,
dardan kilitledi. Eroinden, afyondan, esrardan kendilerini
dahaca yitirmemi olanlar, ieri itilen delikanly grnce, tpk
klhanbeylerin yoldan geen kzlara laf atmak iin slk
almalar gibi, hep birden slk aldlar. Anasnn ipini
satmlardan biri, yanndakini dirseiyle drterek,
Olum, gene Krt Kmil'e gn dodu, u yavriye
bak... ilik, ilik namussuzum... dedi.
Sonra sa elinin, ularn birletirdii be parman,
abartl ses kartarak pt.
Gemi olsun arkada...
Gemi olsun delikanl...
Gemi olsun anam...
Gemi olsun arkadam...
Gemi olsun yavri...
Delikanl her birine utana skla Saolun! dedi.
Ne iten dtn anam?
Yirmibir yanda olan, ama yandan ok toy gsteren
krpecik delikanlnn elma al yanaklarndaki kays tyl teni
kzarp yz pene pene harland. Soranlara fsldarcasna,
Ben Berber Hayri'yim... dedi.
Berber Hayri'yim> demekle aklamaya utand suunun
ne olduunu anlatm oluyordu. nk, gnlerden beri
Emniyet Mdrl'nde sorgusu yaplmaktayken, gazeteler
allandrarak, ballandrarak ve pullandrarak ve iire iire
Berber Hayri olayn yazmlard. Artk olay bilmeyen
kalmamt, hele cezaevindekiler...
Berber Hayri'nin fsltl konumasndan sonra kapalt-
18
BERBER HAYRI NEDEN CEZAEVNE GRD

n dolduranlar bir mrlt dolat, bieyler syletiler. am
grnyorlard. O tyler rpertici korkun cinayeti, bu toy
olan m ilemiti! alacak ey!...
Berber Hayri'nin kahraman olduu olay, ksacas, uydu:
Bir ky yerde bir berber dkkn ileten Hayri, komularndan
birinin alt yandaki olunu, rzna getikten sonra bomu,
ocuun cesedini de topraa gmmt.
Berber Hayri'yi, Adliye yapsnn kapalt denilen
bodrumunda brakp, biz gelelim Krt Kmil denilen alaklarn
ala azlya. Krt Kmil kimdir, onu anlatalm.
Krt Kmil karanlk yzl, gzleri parlak ve sert kabuklu
bcekler gibi fldr fldr oynayan, baklar insana korku salan,
glmenin ne olduunu renip bilmemi, gld hi
grlmemi, yaamnn ounu cezaevlerinde geirmi,
cezaevleri dndaki gnlerini de Tophane, Ziba, Tahtakale,
Kemeralt ve Galata'daki bekr odalar diye anlan yerlerde
yaayarak, kiralk kadnlarla ve uygunsuz yola dm
olanlarla dp kalkmak gibi edepsizliklerle geirmi, gnn
gn etmi, genelev sermayelerinden hara yemi,
Lomborozo'nun bilimsel olmad oktan tantlanm bulunan
doutan sulu insan tipinin bilimsel bir gerek olduunu tek
bana kantlamaya alan insan biiminde bir canavardr. Ne
askerlik yapm, ne bikez bir kuru vergi demi, ne btn
yaamnda bir saatik olsun alp herhangi bir ie emek
vermitir. iir sanarak bilip syledii yalnz u ikiliktir:
Alt kere alt otuzalt Konutumuz bizim Kemeralt
Cezaevinin baaas deildir ama, cezaevini smr
blgelerine ayrp blm olan aadan biridir. kinci ksm
koularnda oynanan kumarn manosunu o toplar. Aas
bulunduu ksmn koularnda esrar, afyonu, eroini yalnz o
sattrabilir. Koutaki stste drt dekli yatann bir
yannda biri, br yannda br, yetmi tastan su

19

SURNAME

imi, felein emberinden gemi iki olan vardr ki, Krt
Kmil'in buyruunda, onun bir dediini iki ettirmezler; onun
tabancasn, iini, mutasn, ban ve filsiniri denilen
kamsn gizleyip tayarak zulacln yaparlar ki, kendileri de
getikleri bu yollan iyice renip ustalaarak ileride Krt Kmil
gibi azl birer dam aas yetisinler. Sz uzatmamak iin Krt
Kmil'in sonunu da sylersek, felekte bir benzeri daha
bulunmaz byle bir belann nasl bir rezil bela olduunu daha
iyi anlarsnz. Bir genel afla cezaevinden ktnn daha ilk
aynda, Fatih'te bir han odasnda rm ve kokmu olarak
pis cesedi bulunup, soruturma sonunda, bir gece sapk iki
olann onu uykudayken boduklar anlalmt. Ataszdr:
Su destisi suyolunda krtr.
Gelelim Berber Hayri'ye. Akam olunca, kap altnda
toplanan tutuklular ve hkmlleri birbirlerine bileklerinden
zincirleyip, kelepeleyip krmz boyal cezaevi arabasna
tktrp cezaevine getirmiler, ieriye sokmulard.
Bagardiyanla nbeti gardiyanlar yeni gelenleri karlad.
Bagardiyan bir bir onlarn yzlerine bakt. Yllarn
deneyimleriyle artk insan sarraf olduundan, Berber Hayri'nin
yzne brlerinden daha uzun bakt. Nbeti gardiyana.
Bu ocuu karantina kouuna koymayn, sbyan
kouuna aln! dedi.
Oysa cezaevine yeni gelenler onbe gn karantina
kouunda bekletilirdi.
Dalkavukluundan tr ve muhbirliine dl olarak
cezaevi mdrnn gzne girmi, buyzden de gardiyanlara
yardmclk etmesi iin izin verilmi yal bal bir hkml,
bagardiyana sokulup,
Aman beefendi, sbyan kouuna vermeyin;
bilmez deilsiniz ya oras bin beter. Geende o delikanlnn
bana gelenleri... diye fsldad.

20

BERBER HAYRI NEDEN CEZAEVNE GRD
Onbe gnlk bir ksa hapis cezasn ekmek iin gelmi
yakkl bir genci, teki koularda sarkntlk edilmesin diye,
szde korumak iin sbyan kouuna vermilerdi. Sbyan
kouunda onbir yandan onsekiz yana dek ocuk sulularla,
cinsel sapk olduklar iyice aa km ve kou aalarnn da
artk gznden dm olan her yatan sulular vard. Bu
sbyan kouunun pikurular, kendilerine yaplan ahlakszl
bin katyla bakalarna da bulatrp herkese svamak iin can
atarlard. Buyzden de Krt Kmil gibilerinden bin beterdiler.
Kt alkanlktan ne oranda bakalarna yaylrsa, sanki
kendilerine den utanma pay da o oranda azalacakm gibi
gelirdi onlara.
O gen, sbyan kouuna tklp da, kouun demir kaps
arkadan srglenip zincirlenince, sbyan denilen o kou
dolusu canavar yavrular, hibir nsze, hibir balangca gerek
duymadan, tpk cceler lkesindeki Glver' in stne
binlerce ccenin saldrmas gibi, gencin stne saldrp
pantolonunu, donunu yrtp syrmlard. Neye uradn
anlayamayan delikanl yere yklnca, ocuklarn beini onunu
silkeliyip atyor, ama bu kez onbei yirmisi stne ullanyordu.
Sonunda delikanlnn gc de, soluu da tkenmiti. Ancak,
koua atldnn drdnc gn grebildii bagardiyana
alayarak olup bitenleri anlatabilmiti.
Yal bal hkml, bu olay anmsatnca bagardiyan,
Bu gecelik karantina kouuna koyun da iyi gz kulak
olun, yarn biey dnrz... dedi.
Mahkeme iin gidip de akam cezaevine dnen eski
tutuklularla, yeni tutuklularn st balar aranyordu.
Mahkeme koridorlarnda bekleirlerken arkadalarnn gizlice
verdikleri, ileri eroin dolu kck lastik torbalan ya da
naylon baloncuktan yutmu olan eroinciler, kapda yaplan sk
muayeneden kolayca getikten sonra telesip koularna gittiler
ki, hemen mshil iip, sindirilmeden ve erimeden ilerindeki
eroin dolu torbalan, balonlar helada dar karsnlar da,
eroinleri hem satsnlar, hem de burunlarna eksinler.

21

SURNAME

Aramadan geen yeni tutuklular, sokulduklar hamam
denilen buulu, slak yerden, olduklarndan ok daha
kirlenmi, pislenmi olarak ktlar. Szde mikroplan lsn diye
etvden geirilmi olduu iin bumburuuk, yank yank buu
kokan giysilerini irenerek giydiler. Berber salonuna
sokuldular. Cezaevi berberleri br tutuklularn salarn
dibinden keserken, Berber Hayri'nin salarn kesen berber
onun yumuak kumral salarn okayp,
Sen de bizdensin, berber berbere kymaz... diyerek
peremlerini kesmemi, salarn birazck uzunca brakmt.
Kadns berberin Sen de bizdensin szyle ne demek
istediini anlayamayan Berber Hayri o gece karantina
kouunda yatakosun, o yal bal dalkavuk hkml
yaranmak istedii ikinci Ksm aas Krt Kmil'e komu, tpk
geceliine kiraya verecei bir oynak kahpeyi betimler gibi,
Berber Hayri'yi ona yle anlatmt:
Aman aam, aman dedim aman... Felekte byle bir
civan, daha hi grmemi zaman... Paluze ten, gm gerden...
Bilinmez, gelmi nerden... Deil bu yerden, inmi bir melek
gkten...
Cezaevinde Krt Kmil'in sz geer, her diledii yerine
getirilirdi ki, cezaevinde disiplin yrsn; hkmller ba-
kaldrp da darya bir szlt olmasn... Bagardiyana uygun
biimde bir haber iletildi: Aman ocua yazk olmasn, taze
genci en iyi Krt Kmil koruyabilir... Aman krpe delikanlya bir
ziyanlk gelmesin!
Bylece Berber Hayri, karantina kouunda yatt gecenin
sabah, drt tutukluyla birlikte Krt Kmil'in kouuna verildi.
br drt tutuklu, karantina kouunda onbe gn kalarak
karantina srelerini doldurmulard.
Krt Kmil, cezaevine yeni girenlerin daha balangta
gzlerini yldrp, sonradan onlara her istediini yaptrtabilmek
iin kulland gzda yntemlerinin hepsini kulland.

22

BERBER HAYR NEDEN CEZAEVNE GRD

Bu gzda yntemleri, Krt Kmil denilen insan
biimindeki canavarn kendi buluu olmayp, dnya kuruldu
kurulal ve cezaevleri oldu olal kullanlmakta olan belli
yntemlerdi.
Bu kouun dibinde ay oca vard. ay ocann sa
yannda stste konulmu drt yn dek stne hah seccade
serilmi, seccadenin stne de posteki yaylmt. Arkadaki
duvarda ipek hal aslyd. Buras Krt Kmilin zel yeriydi.
Krt Kmil yatanda olmad, koridorda volta atmad, kumar
oynamad ve oynatmad zamanlar burada oturur,
konuklarn da burada arlard.
Karantina kouundan getirilmi be kii, kouun
kapsnda beklerken, Krt Kmil padiah tahtna benzeyen bu
zel yerine kurulup kayklm, iri taneli kehribar tebihini
akrdatarak ekmekteydi. ki dirseinin altnda ve arkasnda
kilimden klfl yumuack yastklar vard. Btn bu dekor, bu
eya, pek yle iri olmayan Krt Kmili iriyar ve grkemli
gsteriyordu.
Krt Kmil, kapda bekleyen be yeni tutuklunun ieri
girmeleri iin kou meydancsna yle bir Gelsinleeer!
komutu ekti ki, Sultan Sleyman da olsa ancak ite byle bir
Gelsinler diyebilirdi. Cezaevi havasnn verdii ylgnlk
iindeki yeni tutuklular Krt Kmilin grlemesiyle titrediler.
kircimle ieri girdiler. Berber Hayri arkadayd.
Krt Kmil hava yapmak iin dorudan yeni tutuklularla
konumuyor, onlara syleyeceklerini, meydanc araclyla
sylyordu.
Yer gsterin, otursunlar! Meydanc, yeni gelenlere,
Oturun yle! diyerek yer gsterdi.
Bei birbirine sokula sokula gsterilen yere iliti.
Berber Hayri, karsndaki Krt Kmili salt byk ve iki gz
olarak grmekteydi. Burun deliklerinden iki yana, elmack
kemiklerine doru dikilip uzanm byklar yzne ylesine
egemendi ki, sanki yznde byk ve iki gzden ba-

23

SURNAME

ka biey yoktu. Mum yalaznda tuttuu fndk iinden elde ettii
yal fndk isiyle karartt kapkara byklarnn ular ok gibi
incelip sivriliyordu. Surdan gider! diye yn gsteren oklar gibi,
byklarnn sivri ular da Krt Kmil'in iki gzn gsteriyordu
ki, suratna bakan ister istemez salt iki gz gryordu. Sanki
bunlar gz deildi de stlerine yaz gnei vurmu sert ve parlak
kabuklu iki kara bcek gz ukuruna sokulup yerletirilmiti;
prl prl yanan iki bcek srt... Gz ukurlarndaki bu sert
kara kabuklu bceklerin bir saniye bile duraanl yoktu,
durmadan kpr kpr deviniyordu.
Berber Hayri, salt byk ve iki gz olarak grd Krt
Kmil'i, birisine benzetiyordu. Kime benziyordu? Hah, evet...
Irzna getikten sonra boduu, sonra da cesedini topraa
gmd kk olan ocuunun babasna... O geberesice, o
yal iplere gelesice, o kaynar katran kazanlarnda halanasca,
o krk katr kuyruunda srklenesice, o derisi yzlesice, o
etleri imdik imdik koparlasca, o tulumu karlarak derisine
saman doldurulascaya, ite o herife benziyordu. Oysa o herifin,
Krt Kmil'inki gibi byklan yoktu; bykszn, tyszn biriydi.
Krt Kmil gibi esmer deil, ansnd. Gzleri de Krt
Kmilinkiler gibi bcek kabuu karas deil, boncuk maviiydi.
Ama yine de Berber Hayri, bu ikisini birbirine benzetiyordu.
Neydi benzerlikleri, bilemiyordu ama, yine de onlarda bilemedii
sk bir benzerlik buluyordu. Belki, belki... evet belki,
baklarndayd benzerlik. Birinin i boncuk mavisi, brnn
yal kara gzlerinde kmencik bir acma alam bile yoktu.
kisinin de gzleri hayn hayn kyclkla yanyordu.
Krt Kmil, ocakya, yeni gelenleri kmseyerek,
ay demle unlara! diye grledi.
Ocak oktan demlemiti ay. Kz belli cam bardaklara
demli aylar doldurdu, bardaklar askl tepsiye koydu. Hizmet
olanlarndan biri tepsiyi kapt, tikin Krt Kmil'in aym verdi.
Sonra yeni gelenlere aylarn datt.

24


Krt Kmil, baklarm ilk kez yeni gelenlere evirip,
Gemi olsun arkadalar! dedi.
Daha ilk bakta kendisine vle vle anlatlan Berber
Hayri'yi tanm, gerekten de vglere deer bir krpe
olduunu anlam onu gzne ve gnlne kestirmiti.
Yeni gelenler,
Saol! diye fsldadlar.
Krt Kmil'in sesi bile korku veriyordu; bilinen insan sesi
gibi kmyordu. Sanki grtlandaki ses telleri kopacak gibi
gerilmiti de, buyzden kuduz kpek hrlamasyla
konuuyordu. Azndan kan sesi bile, karsndakinin
suratna atlayacak bir peneli hrltyd.
Hizmet olan, ay ienlerden birine doru gitmek zere
Krt Kmil'in nnden geerken yle bir aklama sesi duyuldu
ki, kay kemeri bir plak tene arpsan da yle saklamaz. Krt
Kmil, nnden geen hizmet olannn yanana birdenbire
yle bir amar arpmt ki, askl tepsi biyana, ay bardaklar
te yana umu, olan dersen top gibi havada uup, amarn
hzyla iki de takla atp, kar duvara arptktan sonra yere
yklmt. Bu amarn aklamas, baheden bile duyulmu
olmalyd.
amarn aklamasyla az kald Berber Hayri'nin d
kopayazd.
Kouta, sinek usa duyulur denilen bir sessizlik oldu.
Hibiey olmamasna Krt Kamil'in belli aralklarla
akrdatarak tebihini dzenli ekii, sessizlii daha younla-
tryordu.
Koua yeni gelen be kii, Krt Kmil'in niin kzp da ay
datan olan tokatladm anlayamamlard. Neye kzaca, ne
zaman kzaca belli olmayan bir adam myd, hi yoktan m
kzmt, yoksa o olan ayann ucuna m demiti... Neyse ki,
Krt Kmil konutu da, neden kzd da anlald.
nmden geerken ksrlmez, it!
Cezaevi kapsndan girdiklerinden beri, kap altnda,
25

SURNAME
Berberde, hamamda, karantina kouunda, her yerde, herkesin
Aman Krt Kmil!.. diye yaka silkmeleri bouna deildi
demek... Aman, uzak durmal. Aman, ne derse, dediini
yapmal... ite dalanmaktansa aly dolanmak...
Yeni gelenler btn bu sylenenlerin, dillerde sylence
olmu Krt Kmil ylgsnn, olann amarlanmasnn, hepsinin
hepsinin, nceden hazrlanm bir oyun olduunu bilmiyorlard.
Btn bunlar yeni gelenlere gzda vermek, ylg salmak iin
nceden dzenlenmiti. aman yiyenler, bu iin ustas olmu
amar olanlaryd. amar olanlarnn grevi, amarn rak
diye yaman aklamas iin, yanak avurdunu Kmil'in aman
arpan el ayasna uygunca arptrmak, aman yedikten sonra
da hnerine gre havada biriki parende atp, kar duvara
arpp yuvarlanmakt. Grenler de, korkudan dudaklar
uuklayarak Allah allah, ne sultani bir amar ki, rzgrndan
adam devriliyor! deyip asnlar. amar olanlar, eroinci
olanlard. aman yemeye can atarlard ki, amarla duvara
arpp yere dtkten sonra hakkettikleri bir paket eroini Krt
Kmil'den alp, eroine yumulsunlar da dalgalarn geip
dnyalarn bulsunlar.
Berber Hayri'nin rengi umu, yz klrengine kesmiti
korkudan.
amar olan yerden frlayp, alam gibi de yaparak
gzyalarn pis ceketinin yeniyle silip, askl tepsiyi yerden ald.
Boalan ay bardaklarn toplamaya balad, ilkin, bu kouun
eskilerinden bir hkmlnn nne gitti. Bu hkml de, Krt
Kmil'in adamlarndand. nceden bilindii zere, bu hkml,
cebinden kard bir yz liral ay bardayla tabann
arasna yerletirip tepsiye koydu. amarn izi dahaca
yanandan silinmemi olan amar olan, paray verene,
Saol aam! deyip yanndaki hkmlnn nnde
dikildi. Bu ikincisi tepsiye bardam brakrken bir be liralk da
koyunca, o amar olan birden diklenip, sertelip,
Koy onu cebine de hamam paras yaparsn! dedi.
26

Vaaay, hamam paras ha! Hamam paras ha! Ulan, bu
sze bizim oralarda adam vururlar be!
Hamam paras yaparsn, demek, bir erkei, yani erkek olan
erkei aalamann en ktsnn kts; ki bundan kts
olamaz. Bir erkei, orospu kar yerine koymaktan da kt.
Yahu, Krt Kmilin amar olan byle derse, ya Krt Kmil ne
der? Aalanan adam, cebinden bir yz liralk karp be
lirann stne koydu.
Koua yeni gelen be kii, tepsiye ilk yz lira koyann da,
sonradan be lira koyup aalannca yz liray koyann da Krt
Kmil'in adamlarndan ve eski hapishanecilerden olduunu
nerden bileceklerdi. Bu gsterilerle yeni gelenlere burda yz
liradan aa bir gemi olsun ay iilemeyeceini retmi
oluyorlard.
amar olan, yeni gelenlerden o be kiinin bata
oturannn nne dikildi. Askl tepsiyi uzatp,
Allah kurtarsn! dedi.
Bu adam zengindi. Deil mi ki burda belay batan
savuturmak paraylayd, yleyse kolayd. iki tane yz liral
ay tabana koyup, bo bardakla taba da tepsiye brakt.
amar olan,
Saol beyim... dedi.
amar olan brlerinden de yzer liray szdrd. Sra
sondaki Berber Hayri'ye gelmiti. Onun nnde dikilip tepsiyi
uzatt. Berber Hayri, deminden beri olanlar grp,
konuulanlar duyup lm terleri dkmekteydi. nk cebinde
topu-toplam elli lirac vard. Onu da. Emniyet
Mdrl'nden Adliye'de savcla getirilip tutuklandktan
sonra kap altna kapatlrken son kez grd iki gz iki
eme alayan anac eline tututurmutu. Bu elli liradan
baka da paras yoktu.
amar olan nnde dikilmi, ikinci kez ona,
Allah kurtarsn! diyordu.
Hayri, terden srlsklam olmutu. Drm drm
durulmu olan elli liral pantolon cebinden karp titreyen
27

SURNAME
eliyle, amar olannn nne tuttuu tepsiye brakt. Ya imdi
elli liray az bulur da, al onu da hamam paras yap, derse... Ya
amarlarsa! O zaman yalvararak baka paras olmadn
syleyecekti.
Yan gzle onu dikizleyen Krt Kmil, sanki iftlikler
balyormu gibi, elinin tersiyle havay Berber Hayri'ye doru
iterek,
stemez! Kalsn! Koy,onu cebine! Harlk yaparsn...
Sen ar cezalsn... dedi.
Bu kez Krt Kmil, grlemeden, kkremeden, hrlamadan,
havlamadan, insannkine benzer bir sesle konumutu. Berber
Hayri, ne yapacanda ikircimli kalnca, amar olan,
Aamz al dedi, al da at cebine! diye onu
yreklendirdi.
Berber Hayri utanarak elli lirasn geri ald. Koutaki eski
hkmller, sessizce, salt gzleriyle, ama kirli kirli srttlar.
nk, Berber Hayri'ye parasn geri vermenin ne demeye
geldiini biliyorlard. Artk Berber Hayri de, Krt Kmil'in
sradan olanlar arama girecek demekti. Ne var ki, Berber
Hayri denilen krpe delikanl idamlkt. Savc idamm istemiti.
idam altnda yatan bir ar cezaly bylesine kullanmak pek de
mapus dam tresine uymazd. Dur bakalm, zaman neler
gsterir.
Sra, yeni gelenlerin neden tutuklandklarn sormaya
gelmiti. Krt Kmil nde oturana.
Nedir senin iin? diye sordu. Kendisine sorulan,
Veznedarm... deyince,
Ulan onu sormuyorum, neden dtn buraya? Diye
serteldi.
Adam,
Hi, dedi.
Krt Kmil irenlik duyarak suratm buruturdu,
tekilere sordu. Hepsi de susuz olduunu, iftiraya kurban
28


gittiini syledi. Krt Kmil,
Ulan sizi camiden toplayp getirmiler... deyince,
koutaki eski hapishaneciler glmeye buyruk kt iin
kahkahalar savurdular.
Krt Kmil en son, Berber Hayri'ye,
Sen? diye sordu.
Bakla kesilmi gibi kahkahalar dondu. Berber Hayri'nin
boazna bir dm oturdu. Gzleri doldu, alad alayacak...
Cevap alamaynca Krt Kmil,
Yoksa o Berber Hayri dedikleri sen misin? dedi.
Berber Hayri duyulur duyulmaz bir sesle,
Evet... dedi.
Krt Kmil, sol elini ona doru uzatp,
Gemi olsun aslanm, yiitin bana her hal gelir.
Hele gel yle, gel yamacma... dedi.
Berber Hayri zangr zangr titreyerek Krt Kmil'in yannda
gsterdii yere geldi, halnn stndeki postekiye kp sindi.

29
BU BLM, BERBER HAYR'NN STEMEDEN
NASIL KT YOLA DT, ONU BLDRR

Cezaevi ikinci ksmnn baheye alan kaps nndeki
mermer kaplamal sahanlkta, saygn hkmller sandalyelere,
tekileri de merdiven basamaklarna oturmulard. Onlarn tam
karsndaki bahe duvar dibinde glgeye oturmu be
hkml syleiyorlard. Bu be hkmlnn bei de,
alaklkta, yozlukta, canavarlkta birbirlerinden baland.
Bunlardan biri yetmi yanda vard. Alt yldr cezaevindeydi.
Ona burda Parmak sam taklmt. Komunun be yandaki
kznn, parmayla kzln bozmu, alamas duyulmasn diye
de, korkusundan ocuu bomutu.
Biri de, bir eski evi ve emekli ayl var diye yoksul
evresinde zengince sayldndan, kendinden krk ya kk
olan ok yoksul bir kzla evlendirilmiti. Kz ok gzel, ok da
saft, gz almamt. Yal kocann evlilik grevini yerine
getirecek erkeklik gc olmadndan, geceleri yataa girerken,
gencecik karsna gstermeden beline balad zbk denilen
aygtla cinsel ilikide bulunurdu. (Szlkte: Zbk, kauuk vb.
eyden yaplm yapay erkeklik aygt. Membre viril artificiel
fait de caoutchouc.) Daha nceleri hibir cinsel deneyimi ve
bilgisi olmayan gen ei neyin nasl olduunun ayrdnda bile
deildi. Bu bylece bir yla ya-

30

BERBER HAYR NASIL KT YOLA DT
kn srmt. Bir gece yal koca, zbk kullandktan sonra, ok
yorgun dm olacak, o yapay erkeklik aygtnn ban
belinden zp saklayamadan uyuyakalmt. Mahallenin ta te
bandan duyulacak grltyle sr boazlanr gibi hrltlar
kararak horlamakta, biyandan da korkun ryalar gryor
olmalyd ki, kendini yatan iinde o yandan bu yana atarak,
yasta yorgana arparak debelenip durmaktayd; ite bu srada
belindeki ba zlen zbk da yatan iine dmt.
Kocasnn horultusundan, debelenmesinden bitrl
gzn uyku tutmayan kzcaz o yana bu yana dnenip
dururken yatan iinde eli serte bieye takld. O eyi
yakalayp tuttu. Tuttuu eyin ne olduunu anladysa da,
ektike kendisine doru gelmesine pek at. Tuttuu o ey,
ektike kendisine doru gelmekteydi. Ne denli ekiyorsa, o da o
denli kendine geliyordu. O gne dek bilebildiine gre, o eyin
byle olmamas, ektike gelmemesi gerekirdi. Daha bir ekip
yatan dna, yorgann stne karnca, elinde cier renkli
kauuktan yaplm zbk denilen o aygt grp, zavall kzcaz
dehete kapld. eke eke, zaten yal olan kocasnn cinsel
organn kopardn sanarak yle bir korku l att ki,
yannda horlayan yal kocas uyandktan baka, komular da
uyandlar. Yal koca uyanp da, krpe karsnn elinde tutup
sallad zbna yuvalarndan uram gzlerle baktm
grnce, bunca aydr baaryla saklad gizinin ne olduunu
karsnn anladn sanarak birden lgna dnd. Bilinir ki
erkekler, hele cinsel gc eksilmi erkekler, erkekliklerine
ilikin konularda ok duyarldrlar. Cinsel gszlklerinin
yzlerine vurulmas yada buyzden kendileriyle alay
edilmesinden alman erkeklerin, elerini ddkleri, hatta
ldrdkleri ok grlmtr. Bu yal koca da, kendinden krk
ya gen karsnn cinsel gizini anlamas ve bu gizini
bakalarna da aklayabilir korkusuna kaplarak, belki uyku
sersemliinin de etkisiyle, ekmece gzndeki usturasn
kapnca, hl cam cam olmu gzlerle

31

SURNAME

zbka bakmakta ve lk atmaktan sesi kslm olan gen
kadnn zerine atlp, boynundan keserek, bam gvdesinden
ayrmt ki, sokak kapsnn zili alnmaya, kap gm-gm
dvlmeye, yumruklanmaya balad.
Gen kadnn lm duyup tatl uykularndan frlayan
komular, merak etmiler, kurdun kuun bile uyduu gecenin
bu saatinde, yal kocann eytan aldatmacasna kaplp zora
gelerek mortay ektiini, gen kadnn da koynunda yal herif
cesedi grp korkudan lk attm sanmlard.
Komular, sokak kapsn aan yal kocay kilise direi gibi
karlarnda dimdik grnce pek atlar. Koca, serinkanllkla,
komularna ne olduunu, neden kapm aldklarm sordu.
Komular, yal kocann cartay ekmemi olduunu grdler.
lk duyup yardma geldiklerini sylediler. Yal koca onlara,
karsnn korkulu rya grerek uykusunda bardn syledi.
Kapy stlerine kapad, komular da dnp evlerine gitti.
Yal koca, nce kafa ve gvde olarak iki byk paraya
ayrd gen karsn doram doram dorayp paralan uvala
doldurdu, sonra uval byk bir bavula yerletirdi. Sabah
erkenden bavul elinde evinden kp gitti. Ertesi gn
dndnde komularna, karsn akrabalarnn yanma
yolladn syledi. Sonunda suu ortaya kp cezaevini boylad.
Buna da cezaevinde Zbk denilirdi.
Duvar dibine km syleen be kiiden biri de, Anasn
'apan Slman diye sanl bir hkmlyd. Bu Anasn 'pan
Slman, bir kyl olup, cezaevine dmeden nce, kynde,
anasyla birlikte bir evde yaard. Kk ev, bir odayla bir de
ahrdan oluurdu. Kendisi kkken, babas, kaaklk yapt
srada candarma kurunuyla vurularak ldrlmt. Anas,
gencecikken dul kalmt. Anasyla Slman'n arasnda on
ya vard. Slman ondokuz yandayken, anas da otuzbir
yandayd. Gencecik dul kalan kadn, btn varlm ocuuna
balayp onu bytt.

32


Slmann iledii cinayetin nedeni olarak iki ayr sylenti
vardr. Cinayetten sonra, yarglanma srasnda da, hangi
sylentinin doru olduu saptanamamt.
Sylentilerin birine gre, ondokuz yandaki Slman
evlenmeye kalkmt. Anas, Slmann evlenmesini
istemiyordu. nk, verdii rnle kendilerini bile zarzor gein-
direbilen be dnmlk tarlasn, Slman alaca kzn
babasna balk olarak verince, kadn ortada a-ak kalacakt.
Neydi bu olann zoru? Evlenmek mi? Koynuna kar alp
ksnlln sndrmek mi? iyi yleyse. Gen ana bunun
kolaym bulup, Beni ever ana! deyip duran olunun azm
kapamalyd. Bir scak yaz gecesi, sabaha karyd. Olu,
yorgam yast apnn arasna alp, besbelli eytan
aldatmacasyla kvranp debelenip durmakta, yorgan-dek
paralamaktayd ki, anas zamannda yetimek iin telesmi,
anadan cbl soyunup olunun koynuna girmiti. Olan,
yardan ok uykuda, yardan az uyank durumdayken
rahatlamt. Ertesi, daha ve daha ertesi geceler bu bylece
srmt. Penceresiz odann gece karanlnda ikisi de olup-
bitenleri, sabah olunca bilmezden geliyordu. dnmlk
tarlay kurtarabilmek iin kadnn baka uman yoktu. Slman
artk evlenme szn azna almaz olmutu. Bitakm tanklar
mahkemede ite byle, bitakm tanklar ise bunun tam tersini
sylemilerdi. Ana, otuzbir yanda gen kadnd. Yllardr
duldu, diriydi. Onun can ektii eri idi; dulluk canna tak dedi
idi. ite buyzden evlenmeye kalkt idi. Evlenirse, eve gelecek
babal, Slman'a babasndan kalan tarlann stne oturur
idi. Belki de babal olacak herif, Slman' evden dehler idi.
Slman dnd; neydi bu anas olacak karnn zoru?
Ksnlln sndrmek mi? iyi yleyse... Bir scak yaz gecesi
idi. Anas kar, gerdan gbei, k kalas alm dein
iinde dnp devinip anlayp puflamaktayken, Slman da
uyku sersemliine getirip... Bu i byle her gece srm, anas
da evlenme szn azna almaz olmutu. Slman,
babasndan kalan, kendilerini bile

33

SURNAME

zor besleyen krkra topran elin heriflerine kaptrmaktan
kurtarmt.
Bu iki sylentiden hangisinin doru olduu saptanamad.
Hangisi doru olursa olsun, anayla olu, dnmlk topra
kurtarmak yznden Kral idipus'un suunu ilemiler ve gen
ana gebe kalmt. Kadn ocuunu dourmak zereydi ki, su
kant ocuu yok etmek iin bir gece Slman anasn elleriyle
bodu. Candarma yakalaynca da Namusumu artmak iin
anam ldrmek zorunda kaldm; 'anam gnah ilemi, babas
bellisiz bir pie gebe kalmt. dediyse de, bu cinayetin bika
dnmlk kr-kra tarla yznden ilendiine, bilenler tanklk
edince, Slman mapus damn boylad. Cezaevine dnce
utancndan O benim z anam deildi, vei anamd dediyse
de, cezaevinde artk onun ad Anasn 'apan Slman olarak
kald.
Duvar glgesinde syleenlerden drdncsnn suu
olduka ok grlen sulardand. lkin z kz kardeiyle yllarca
kars gibi yaamt; kz sonunda kap kurtulunca, bu kez de
zor altnda korkutarak z kzn kars yerine koymutu.
O be kiiden biri de, asker giysisi giyinmeye ve gsne
uydurma her trl madalyalar, tenekeden bile olsa nianlar,
hatta gazoz kapaklarndan niana benzer bezekler, kordelalar,
boncuklar takmaya dkn olduu iin Mareal Davit denilen
bir l seviciydi. lleri mezardan karp onlarla cinsel ilikide
bulunan bir sapkt. Yksek dzeyde beenisi olduundan daha
ok yeni gmlen taze llere dknd. Buyzden
mezarlklar kollard, l sevici - Mareal Davit, cinsel ilikide
bulunmak iin mezardan karaca llerin erkek yada kadn
olmasna aldr etmezdi. Son olaynda, bir gece kazd
mezardan tabutuyla bir ly karp omuzuna alm, sur
duvarlarnda bir oyua gtrmekteyken Mareal Davit'i beki
yakalam, karakola getirmiti. Karakoldaki polis sorgusunda
tad tabutun iinde anasnn ls bulunduunu, kimsesiz
ve yoksul olduundan cenaze t-

34


reni giderlerinden kurtulmak iin anasn kendisi tabutlayp
mezara gmeceini sylemi idiyse de, alan tabuttan kadn
ls deil, gen bir erkek ls kmt. Mezardan karrken
lnn kadn m, erkek mi olduuna bile bakmayan Mareal
Davit'in sabkal bir l sevici olduu anlalmt. Cezaevine
atlan Davit, yaknda akl hastanesine gnderilecekti.
Cezaevinin ikinci ksmnn giriinde saygn hkmller
oturmu syleirlerken, onlarn karlarndaki duvar dibine
glgeye kimi melmi, kimi uzanm bu be yoz hkml de
ayr bir havada syleiyorlard.
Duvarn glgesi boyunca durmadan volta atan iki
delikanldan biri, Krt Kmil denilen stbozuk namus
dmannn bir zamanlar amar olanlm yapm, sonradan
yerini bir yeni krpe ocuk alp da, yine Krt Kmil'in buy-
rultusuyla amarhanede almaya balaynca -be kuru
kazanmann yolunu bulmutu, bylece kendini kurtarmt. O
yola denin bir daha kendini kurtarmas olanaksz deildiyse
de, olanaksz denilecek denli zordu. Bu olancklar tylenip
tslenip, kllanp byklanp delikanl olunca cezaevi iinde
cinayet ilerlerse, hele nl aalardan, kabadaylardan birini
vururlarsa, baklayp ileyip delik deik ederlerse birden
saygnlarlar, deerlenirler, nlenirlerdi; ancak ite byle
kedi pisliini rter gibi zgemilerinin utanlas dnemlerini
kapatm olurlard. Onlarn pis gemii bilinse de, bu eli bakl
belallarn korkusundan herkes bilmezden gelirdi. Bu elde
olmadan zorlama cinsel sapklk olaynn daha da st
rtlmesi iin, cinayeti ileyip zindan cezasn da eken
delikanlnn, tpk bir zamanlar kendine yaplanlar baka
ocuklara yapmas gerekir. Kendilerine her ne yaplmsa, onun
bin kat artn hi acmaszcasna bakalarna yaparak, felek
dedikleri, kahpe dnya dedikleri, ama kim ve ne olduu
bilinmez bir dmandan intikam almak ateiyle ileri yanar,
Krt Kmil ki onbe yandan beri gire ka yaamnn

35

SURNME

yirmidrt yln cezaevlerinde rtm insan biiminde bir
canavardr, onu da daha onbe yandayken cezaevinin o
zamanki aalar krpe olan olarak kullanp korumular,
yedirip iirip besleyip, iini onulmaz aclarla, intikam ausuyla
doldurmulardr; sonunda Krt Kmil gzya pnarlar
kurumu acmasz bir canavar olup kmtr.
Cezaevi bahesinin ynetmenlie alan kaps nnde orta
yal, iyi giyimli hkml sandalyelere oturmu, aralarnda
konuuyorlard. Bunlardan biri gzlklyd. Cezaevinde bile
hergn boyunbalyd. Elinden, yada koltuunun altndan hi
kitap eksik olmazd. Konumalarndan, br hkmllerin,
tutuklulalarn anladna gre, o denli ok ey biliyordu ki,
yarglar, avukatlar o denli bilemezdi; nasl nasl edecek,
cezaevinden kurtulacakt. imdi yine elinde bir kitap tutuyor,
arasra kitab ap, yanndakilere kitaptan bieyler okuyordu.
Suu, zimmet gibi, ihtilas gibi, suistimal gibi, kibar bir su
adyd ama ne olduu pek kesin bilinmiyordu, yle derin bilgiti
ki, cezaevi ynetmeni bile ona, beyefendi, diyordu. Gzlkl
Beyefendi, hangi konu alsa ok derin szler sylemekteydi.
imdi de yannda toplanm, ne buyuracak diye aznn iine
bakanlara insan Haklarnn ne olduunu anlatmaktayd. Bu
konuda, elinde tuttuu kitab am, nceden iaretledii
satrlar okuyordu:
Trkiye, 10 Aralk 1948 tarihinde Birlemi Milletler Genel
Kurulu'nca oybirliiyle kabul edilen nsan Haklar Evrensel
Bildirgesine olumlu oy vermitir. Bu bildirge Bakanlar
Kurulu'nun 6 Nisan 1949 gn ve 3/9119 sayl kararyla
onaylanmtr.
Gzlkl Beyefendi, kitabn okuduu yerine parman
koyup evresindekilere, Demek ki, insan haklarm biz, yani
hkmet olarak da... diye aklarken, bahedeki tutuklularda
bir kaynama oldu, ortal bir fslt dolat. Krt Kmil,
arkasnda Berber Hayri'yle, ikinci ksmn mermer kapl
sahanlna kmt. Srtnda koyu lacivert uhadan gocuu
vard. Kollarn giymedii gocuu srtna atmt. Gi-

36

yinmemiti, nk bu gocuk, hasmlar birden bastrp stne
baklarla, ilerle yrrse, o zaman onlara kar kartal kanad
gibi alarak kalkan diye kullanlacakt. Yine uhadan lacivert
klotunun paalar yle dard ki, yumurta keli topuklar
stnde yaylana yaylana yrrken, iki baca, tavua
ullanmaya seirten mahmuzlu horoz bacaklarna benziyordu.
Lacivert giysinin ortasnda, gsne dek kuanlm kuan
krmzs baryordu. Berber Hayri yannda, zulaclar da
arkasndayd. Krt Kmil grnnce sahanlkta oturanlar
saygyla ayaa kalkp ona yer gsterdiler.
Deminden beri duvarn glgesi boyunca volta atan iki
delikanl, Krt Kmil'le Berber Hayri'yi grnce yle
konumaya baladlar:
Seninki ty dzm. ilk geldii gn, stba
dklyordu enayide. Bir de imdi bak, giyinmi kuanm, iki
dirhem bir ekirdek...
br, bir zamanlar kendisinin de Krt Kmilin koruduu
olanlardan olduunu hepten unutmu grnerek.
Eeee, Krt Kmil'in kanad altna girince byle
olur... dedi.
Hani ne demiler: Bir avuluk anan, bilmezsin
ne yapacan... ite o hesap...
Bundan sonra cezaevi argosu zerine uydurulmu zgn
deyimlerle szlerini ssleyerek konumalarn srdrdler.
Beyimin yemekleri de lokantadan geliyor haa...
Kaynt kyak...
Bedava deil anam... Kim kime bedavadan 'apar,
annadn m... Kaldramayacan ykn altna domalma
demiler; yle deil mi anam...
Ne dersin o i tamam m?
Yok daha dur...
Yahu, Berber Hayri deli iki ay geti be... Bu
kadar zaman sabreder mi Krt Kmil?
Bu Berber Hayri, liman bal gibi bir olan; hem
oltaya tutulmaz, hem ineye pisler, yle bir kurnaz olan...
37
SURNME
Vay anasn...
Kolay var be kardeim, daha olmazsa Berber Hay-
ri'yi ilkin esrara, yine olmazsa eroine altrd m, o zaman
tamam... Hani ne demiler: Mal ksmetten knca, ukur
dokuz yerden koparm...
Bir zamanlar Krt Kmil'in sapk ksnllne boyun
emi olmann acs ve aalk duygusuyla, imdi Berber
Hayri'yi aalayarak, hatta sulayarak avunmu oluyorlard.
Evellaaaa...
Bu iki delikanl volta atarlarken bu yolda konua
dursunlar, duvar glgesine melmi, kimisi de uzanm o be
kii de Berber Hayri stne sylemeye baladlar. Gen
karsn usturayla doram olan yal Zbk, Berber Hayri'yi
grmesiyle suratn irenerek buruturup yere tkrdkten
sonra,
Tuh bre namussuz alak, dedi, ulan alt yandaki
masumun da rzna geilir mi!... Allahtan utan be!...
Kz kardeini, sonra da zkzn korku salarak kars yerine
koymu olan hkml,
Bylelerini, hi gznn yama bakmadan
asacaksn, dedi, ulan alt yandaki ocuktan ne istedin be!..
Anasn 'apan Slman,
Hadi ne yapacaksan yaptn, hi olmazsa boma
yavruyu ulan dinsiz imansz, Allahsz kitapsz! diye iini
boaltt.
Be yandaki kz ocuunu, parmayla kzln
bozduktan sonra boan yal hkml,
Byle namussuzlar bikere deil, on kere asacaksn,
dedikten sonra birden kendi suunu ansyp,
Hi olmazsa ben yaptmsa, benimki kz ocuuydu
be! Alt yanda olan ocuuna da bu yaplr m? diye bard.
l sevici Mareal Davit ise,
Byle alaklar ipte sallandrmak olmaz, bunlar ka-
38

za geirmeli! dedikten sonra,
Evet, ben de suluyum ama, hi olmazsa ben
keyfimi yaptktan sonra ldrmyorum, nasl olsa lmlerle
iimi gryorum... Herif lm! Anlamyor ki gnah olsun...
diye sylendi.
Cezaevindeki btn sulular, en kyclar, en yobazlar, en
alaklar bile, Berber Hayri'yi yerdike kendilerini avutuyorlard.
Boalyor, rahatlyorlard. Kendilerinden sular srayp Berber
Hayri'ye svam, kendileri "de arnm gibiydiler.
Parmak,
Hi olan ocuuna yaplr m, benimki hi olmazsa
kz ocuuydu... derken, devlet parasn alm bir sulu da.
Evet ben de suluyum ama, hi olmazsa ben devlet
mal aldm, alt yandaki ocua... diye syleniyordu.
Bylelerinin etlerini doram doram dorayp her
parasn kuduz itlere atacaksn... diyordu Anasn 'apan
Slman.
Berber Hayri'nin suunu duyanlarn hepsi ona ar,
duyulmadk cezalar biip kendileri bylece arnp
avunuyorlard. Onu knayp suladka kendi gzlerinde
kendilerini yceltip vicdanlarn susturmak iin Hi olmazsa
ben onun gibi deilim. diye bir gereke buluyor, boalp
rahatlyorlard.
Evet, ben de suluyum ama, hi olmazsa ben... diye
vicdanlarnn azn kapayacak bir gereke tkac bulanlar,
Berber Hayri'ye dman olmulard. Berber Hayri hele bir
aslsn, yeryznden btn ktlk kalkacak, sanki kendileri
de btn sulardan, sululuklardan kurtulacaklard. -
iki gardiyan bahenin iki yanndan ddk ttre ttre
ksmlara doru geliyordu. Akam olmutu, hkml ve
tutuklular koularna girecek, saym yaplp stlerine demir
kaplar kapanacakt. Bahedekiler ksmlara yneldiler,
koularna giriyorlard, ite gnn en zor yaanlan zaman
balyordu. Akam saatleri olmasa, hapislik o denli zor
saylmaz-
39

SURNAME
di. Bu akam saatlerinde hkmllerin durup dururken gzleri
buulanr, bir ac saplanr bilinmez yerlerine, en dayankllar
bile ocuklar, ilenirler. En ok yalnz kalmak, iini dkmek,
trk armak yada iir yazmak istei ite bu saatlerde gelir
tutuklulara. Hele o iini dkme istei... Cezaevleri bu saatlerde
bir gnah karma yeridir. Cezaevinin yaam kural bu:
Akamn bu saatlerinde tutuklular ok i-tenleirler, dertlerini
anlatmak iin bir dost arar, en yakn-larndakini de dost
sanrlar; nk buna gereksiniyorlardr. Polise, savcya,
yargca, hatta avukatlarna bile sylemediklerini, hi, hi
kimselere syleyemediklerini, en gizlilerini, en sulu olduklar
eyleri, burda bu saatte birisine anlatmak iin canatarlar.
Berber Hayri cezaevine deli iki ay gemiti. Akamn bu
saatlerinde, bana gelenleri, o irkin, o yz kzartc, o
utanlas, her ansdka yerin dibine getii 'olay birisine
anlatmak istiyordu. Ama kime anlatabilirdi ki? Burda hibir
yakm yoktu... Krt Kmil'in kendisinden ne istediini anlyor,
bundan kurtulmak iin de elinden biey gelmediinden, her
gece yatana girince, yorgann bana ekip alyordu. Krt
Kmil ise, hi telesmiyor, oluruna brakm grnerek iin tava
gelmesini bekliyordu.
Cezaevine geliinde ok yaknlk gsteren, daha kapal-
tnda kendisinden yardmlarn esirgemeyen orta yal adama ii
kaynyordu. Onun hem cezaevi ynetimine, hem de Krk
Kmil'e gammazlk edip iki yanl altn, muhbirlik ettii
iinde ona gardiyan yardmcl grevi verildiini, daha genel
olarak, cezaevinde hi kimseye gven olmamas gerektiim
imdilik bilmiyordu. Oysa, Berber Hayri'yi cezaevine gelir
gelmez grp, hemen Krt Kmil'e haber veren, Krt Kmil'in
kouuna aldrmasna arac olan oydu. Muhbirliinin, iki yanl
almasnn gerei, yumuak davranl, ilimli grnl, tatl
dilli, gle yzl biriydi.
O akam Berber Hayri ylesine znlyd ki, konuurken
konuurken, o adama btn iini dkt. Ona syle-

40

BERBER HAYRI NASIL KT YOLA DT
dikleri daha kimseye aklamad, anasna bile sylemedii,
polise, savcya, yargca demedii gizleriydi. Herkes onu, alt
yanda bir ocuu, rzna geip bodu, diye biliyordu. Evet,
yapmt bunu. Ama neden yapmt? O bir cinsel sapk deildi,
yoz deildi. Kendi yolunda, anasna bakmak, evini geindirmek
isteyen bir genti. Gelgeldim, mahallelerindeki bir sabkal, bir
rezil belal, Berber Hayri'ye tebelle olmutu, ilkin ona bir
aabey gibi davranyordu. Birlikte gezmeler, imeler nermiti...
yle byle derken... O herif...
Berber, Hayri, anlatrken alamaya balamt.
O herif, boncuk mavisi gzl, san tyl biriydi. Eski
hapishanecilerdendi. Ka kez mapus damna girip kmt.
Esrar da iiyordu. Hatta, Sen delikanl deil misin! diyerek
zorlayp, iki srasnda Hayri'ye de esrar iirmiti. Hayri, o
herifin pis niyetini anlayamamt. Ama bir akam, berber
dkknn kapadktan sonra ierde, ikisi birlikte ierlerken,
ba gsne dayayp iren isteini aklam, zorlamt.
Neye uradn aran Hayri olmazlannca da, ban ucunu
baldrna daldrmt. te olanlar byle olmu, Hayri'nin bana
gelenler byle gelmiti. Bu bir kezlik bela olsa, Hayri sindirir,
unutmaya alrd. Ama o azgn herif, Hayri'yi her kstrd
yerde zorluyor, hatta kimileyin dverek pis isteini elde
ediyordu. Hayri'yi kadn gibi kullanmaya balamt. Hayri
alyor, kahroluyor, ama o azlnn penesinden bitrl
kurtulamyordu. steklerine kar direnecek olsa, bu kez de
herif, her eyi btn mahallede aklarm diye korku salyor,
gzda veriyordu. Hayri, ban alp buralardan kap gitmeyi
kuruyordu. Ama yal anac onun eline bakmaktayd. Bu
berber dkknn da bor-har amlar, daha da
borlarn.deyememilerdi. Birilerine sylese diyelim, yada
karakola gidip yaknsa, o zaman da bana gelenleri herkes
renmi olacakt, ite bu ok arna gidiyordu. nk bu
taraklarda bezi olmayan bir ocuktu. Tek kurtuluu, camgz
herife yalvarmakta aryor, alayp yalvaryor, ama o azlnn ta
yreini yumuatamyordu. Ken-

41

SURNME
di gznde kendisi aalanm, bayalanm, klmt. Ne
yapabilirdi? ii, o herife kar intikam oduyla yanyordu.
Sonunda, kendine gre bir intikam yolu bulmutu. O herif
evliydi, alt yanda bir olu vard. Camgz herifin kendisine
yaptn, o da onun oluna yapard. ite o cinayetin tohumu
byle atlmt. Gizli niyetini planlatrd. Bir akam ocuu ieri
alp, dkkn erkenden kapad. Yapmak istedii eyi de
gerekletiremedi; hem byle bir cinsel istek duymadndan,
hem utancndan, hem de anlatlmaz, sze gelmez
duygularndan... Yapmak istediini gerekletiremedi ama,
giriimde bulunmutu. Buyzden ocuk lk la alyor,
rpnyordu. ocuu susturabilmek iin ok urat, ama
beceremedi. Bu ocuk, her eyi babasna syler, babas da
Hayri'yi para para ederdi. Anlatlmaz korkuya kaplan Hayri
de ocukla birlikte alyor, susmas iin yalvaryor, para veriyor,
ama ocuk daha da ok lk atyordu. Hayri,
gerekletiremedii bu iren giriimden tr bin pimand,
yle bir bungunlua girdi ki, ocuun lklarn mahalleli
duyup dkknn kapsna birikecekmi gibi geldi ona, birden iki
eliyle boazn skp ocuu bir daha hi alayamamak zere
susturdu. ocuun susmas, korkusunu daha da bytt.
Polisteki, savclktaki sorgularnda ve mahkemedeki
durumalarnda ocuu ldrmesinin gerek nedenini, yni
babasndan intikam almak iin bunlar yaptn syleyememesi
bundand; ocuun babasnn kendisine yaptklarnn
duyulmasn istemiyordu, lse bile bunu aklamayacakt.
sterlerse assnlar, ama hi kimse onun bir sapn isteklerine
boyun emek zorunda kaldn renmesin... ocuun rzna
gemek istediini, barnca da korkudan ocuu boduunu
syledi.
Hele hele akam stlerinin alaca glgesinde cezaevlerinde
insann iine yle bir znl arlk ker ki, anlatlr bir
duygu deildir. ite bu sra insann tuttuu demir parmaklklar
bile dost sand ve o dost sandna, kimselere

42

syleyemedii gizlerini bile aklamak iin, iinin yanp
tututuu bir zamandr. Berber Hayri, bandan geen ve
kimselere o zamana dek sylemedii bu gizlerini yal gammaza
aklarken gzlerinden sicim gibi yalar akyordu. Sylemi,
iini dkm, boalm ve rahatlamt. Hi deilse bu
yeryznde bitek kii olsun, onun yreinin kt olmadn,
nasl darda kalp da bu pislik amuruna dtn biliyordu
artk. Mutlulua benzer bir duyguyla duyguland bile...
Berber Hayri'ye, cezaevi akamlarnn o idkme, o gnah
karma istei veren saatlerinde dost grnen muhbir,
reneceklerini rendikten sonra telesip Krt Kmil'e seirtti.
Hayri'den duyduklarn ona birbir anlatt. Krt Kmil, bcek
kabuu karas gzleri fldr fldr dnp yanarak durmadan
byklarnn ucunu burarak hmmm hmmm diye diye
homurdanarak muhbiri dinledi.
Akam yemeini her zamanki gibi Berber Hayri, Krt
Kmil'in sofrasnda, onunla birlikte yedi. Krt Kmil'in karanlk
surat her zamankinden daha da askt. Yemekten sonra Krt
Kmil, eliyle ifte katly sarp yakt. Dolma kalnlndaki
esrarl cgaradan derin derin ilk soluu ektikten sonra cgaray
Hayri'ye uzatt. Hayri cgara imezdi, esrar da imeyeceini
syleyince, daha szn bitirmeden Krt Kmil'in sal sollu iki
amar yanaklarnda saklad. Oysa o zamana dek Hayri'ye hep
iyi davranmt. amarlan yiyen Hayri yere yuvarland. Krt
Kmil, yakasndan yapp ayaa kaldrd, srkleyerek
koridorun karanlk dibine gtrd. O karanlk dipten bir sre
Krt Kmil'in fsltyla konumas, Hayri'nin de iekerek
alamas duyuldu. Sonra Krt Kmil'in sesi koridorda nn
tmeye balad:
Ulan it... Ona var da bize yok mu? Herkese apr upur,
bize gelince yarabbi kr... Ulan! Ulan sen... Hem de benim
bunca yllk mapus arkadamn, cancier arkadamn oluna
ha...
Arkadan da amar aklamalaryla Hayri'nin yalvarmalar
duyuldu.

43

BU BLM, BERBER HAYR'NN GTTKE
YTLENEREK NASIL ADAM VURUP
ZNDANA ATILDII, ONU ANLATIR

Gnler, aylar geiyordu. Berber Hayri'de ok byk
deiiklik olmutu. Gnden gne de deiiyordu. Cezaevine
geldii ilk gnlerdeki o rkeklii, ekingenlii kalmamt. Atak,
bkn bir delikanl olup kmt. alml alml, ayak
burunlar stnde yaylana yaylana yrr olmutu. aanoz
rnei yan yan gider olmutu. Yrrken, arkas bask, yksek
keli yemenilerinin topuklarn tkrdatr olmutu ve durmadan
omuzlarnn birini ileri, birini geri oynatarak sanki yandan
arkl olmutu. Afurtafurundan geilmez; rzgr kendisinden,
kendisi rzgrndan seilmez; yiitlenmesine deer biilmez,
cakal m cakal ve pek fiyakal olmutu. Ve yle yiitlenirdi ki,
biri inerken br kalkan omuzlaryla dalgalana dalgalana volta
vurur, yanndan geenlere hi yoktan omuz atar, meydan
okumak iin kabadayca ksrrd.
Bir zamanlar Krt Kmil'in elinden gemilerden biri,
yanndakilere, Berber Hayri iin,
O i tamam diyorum size abiler... dedi,
Nerden bildin? diye sorulunca da Bamzdan geti,
biliriz elbet diyemediinden,
Efelenmesinden, horozlanmasndan belli... dedi.

44

BERBER HAYR NASIL ADAM VURDU

Sonra da duyulmasndan korktuu, ama sylemeden de
duramad iin, yanndakinin kulana eilip,
Arkasn Krt Kmil'e dayaynca erkeklik geldi
olana... diye fsldad.
Yalca bir eski hapishaneci, belki ansmak istemedii uta-
nlas eski anlar aklna geldii iin, Berber Hayri'nin
kabarmasna bakp bakp; ban sallayarak,
Hey gidi kavanoz dipli dnya, heey! diye i boaltt.
Berber Hayri, Krt Kmil'in zulacs oldu olal, iyice rezillii
ele almt. Erkeklii elinden alnp yittike, daha bir erkek
grnmeye zenir olmutu ki, hibir erkek o kerte erkek
gsteriinde olamazd. Kendinden kklere kaba-daylar,
kendinden gszlerle hrlar olmutu.
Cezaevine geliinin ilk gnlerinde Berber Hayri'yi ok ar
sulayarak, kendi sularn unutmak, kendilerini avutmak
isteyen tutuklularla hkmller imdi de onun bu yeni
kiiliini ok ar yeriyorlard. Hele o snepe-smsk olann
Krt Kmil'e gvenerek ona buna kafa tutmasna, aalk
taslamasna ok ierliyorlard.
Kaps baheye alan cezaevi camisinin nnde
sandalyelere oturmu Beyler Kouu'nun saygn kiileri
aylarn ierek syleiyorlard. Her konuda derin bilgisi olan
Gzlkl Beyefendiye, cami kapsnn stndeki mermerin
Arapa yazl kabartma yazsnn ne olduunu sordular.
Gzlkl Beyfendi, nceden okumu olduundan, kabartma
yazy okumak iin bam kaldrp bakmadan,
Klli nefsin zaikat-l-mevt yazl... Yani Her kii,
lm tadacak diye buyrulmu... dedi.
Orda oturan yedi kii, bu sz duyunca, kimi gs
geirip, kimisi de diliyle damanda ckck sesleri kararak,
birden namaz klmay gereksindiler, imdiye dek namaz
klmadklar iin de derin pimanlk duydular. O srada Berber
Hayri, kendi gibi iki genle birlikte volta atarak nlerinden geti.
Gzlkl Beyfendi, gzleri Berber Hayri'de,

45

SURNAME
yanndakilere tekrarlad:
Evet, Klli nefsin zaikat-l-mevt buyrulmu.
Herkes, herkes tadacak bu lmn tadn...
Ordakilerden biri de baklarn Berber Hayri'den
ayrmadan,
Bilseler, ah bir bilseler yle olduunu, bunca gnah
batana batmazlard boylarnca ite byle... diyerek, Hayrinin
suratna tkremedii iin yere tkrd.
Berber Hayri'yle iki arkada uzaklanca da yreklenip bu
konuda daha ak konuabildiler. Her eyi bilen Gzlkl
Beyefendiden cinsel sapklk zerine bilgi vermesini istediler.
nk, ta, demiri, havas bile erkeksi erkeksi kokan
cezaevinin bu erkekler blmnde, ister irenilerek, ister
imrenilerek olsun, konuulan konularn pek ou cinsellik
zerineydi. sterse, Th, ne rezillik! denilerek olsun, yeter ki o
konudan konuulsun... Kendileri de bu konuyu bilmez
deillerdi, kimi zdeneyimle, kimi bandan getii iin, kimi
iiterek biliyordu, ama yine de konuyu derinden renmenin
yarar vard.
Gzlkl Beyfendi, cinsel sapklk konusunda onlara yle
bilgiler verdi ki, dinleyenler bilginin deerine bikez daha
inandlar.
Efendim, kimisine gre bu, cinsel sapklk ise de
kimisine gre de sapklk olmayp ok doal bir cinsel ilikidir.
Doaya bakalm efendim... Doada nasl bu iler? rnein
kedileri alalm. Bilirsiniz yavru erkek kediler, erkek olmak iin...
Yavru erkek kedinin, erkekliini gerekletirmek iin, daha
nce baba bir erkek kediyle cinsel ilikide bir altrma deneyi
geirmesi gerektiini anlatyordu. Farelerde de erkek fareyle
erkek farenin cinsel ilikide bulunduu grlmekteydi. Uzun
zaman iftlemeyen horozlarn da tavuk ilevi grdkleri
olmutu.
Gzlkl Beyfendiyi dinleyenler onun derin bilgisi
karsnda ap kalyorlard. Gzlkl Beyfendi anlatyordu:

46

Tarihin pek ok nl kahraman sapktr. Koskoca
Roma imparatoru nl diktatr Jl Sezar, iki yanl sapkt;
buyzden nl air Ovid, onun iin Her kadnn kocas, her
kocann da kars demi. Neron adl diktatr de onsekiz
yandaki olanlarla resmen evlenirdi. Hatta Sporus adl bir
delikanlyla evlenebilmek iin zavall delikanly, yumurta
torbalarn sktrp ksrlatrmt, ldnde, askerleri onu
aalamak iin cesedinin arka deliinden ot sokup
doldurmulard. Roma'da olanclk yle salgnd ki, ergin olan
her delikanlya, ahlk bozulmasn ve gz darda olmasn
diye, anas gzel bir olan kle satn alrd; bu ii gren kleler
ipekli giyer ve salarn uzatrlard. Delikanl evlenince de, olan
klenin uzun salarn keser, karsna anda olarak verirdi. Eski
Atina'nn nl komutanlarndan Alkibiad da cinsel sapkt ve
onu sapkla hocas olan nl filozof Sokrates altrmt;
biok rencilerine de yapt gibi...
Dinleyenlerden biri,
Vay namussuz! deyince Gzlkl Beyefendi,
Gayetle byk filozoftur... deyip szn srdrd:
Prusya Kral Byk Frederik ok byk adamd, ama sapkt.
Daha ooook...
Birisi,
Hepsini biliyorsun maallah, daha kimler var allakna
anlat da bilelim u namussuzlar... dedi.
Sokrat var, sonra Eflatun var; byk filozof
bunlar... Kral nc Hanri olancyd. ngiltere Kral, kinci
Edvard da, sapkl yznden kna kzgn demir ubuk
sokularak ldrlmtr.
Yahu bunlarn hepsini yakmal... diye birisi
dncesini syledi.
Gzlkl Beyfendi,
Yakyorlard, dedi, ngiltere'de olanclk yle alm
yrmt ki, ngiliz soylular uak diye yanlarna olanlar
alrlard. Sapklar diri diri yaktklar halde, olancl In-
47

SURNAME
giltere'de yine de nleyememilerdi.
Daha daha kimler var?
Daha ok... ekspir denilen airi duydunuz mu? O
da olancyd. Oskar Wilde da, Vagner de, Sensans da, Mikel
Anj da; bunlar hep byk sanat.. Hele rlandal Oscar Wilden
sevgilisi Alfred Douglas adnda ok soylu aileden bir oland. Bu
olan, bunca soylu aileden olmasayd da halktan biri olsayd,
bu sapk iliki yznden hibir sorun kmayacak, Oscar Wilde
de mahkemelere ve dillere dmeyecekti. Wilde, kendi
yetitirmesi bu soylu olana Bosie derdi. Hani bizim
Krolu'nun Ayvaz' neyse, Oscar Wilde'in Bosiesi de o... Bu
sapk olanlardan ve olanclardan ok nl sanatlar,
yazarlar kmtr. rnein Jean Genet adnda bir Fransz yazar
var ki, nl bir ecinseldir, hem de hrszlk, hem de kan
tellall yapmtr. Buyzden hapse dnce de, iren
yaamm cezaevinde kurunkalemle tuvalet kdna yazm ve
bu anlan iekli Meryem Ana adyla kitaplatrlm,
buyzden de Jean Genet ne kavumutur.
Hepsi neyse de sanat manat, ille ben u
komutanlara ayorum.
Byk skender, nl komutan, o da bir sapkt.
evresindekiler batan ayaa kulak kesilmiler, ilgiyle onu
dinliyorlard, ilerinden biri,
Th, dedi, bunlar ahlkszlk mikrobu sayor
topluma... Bylelerini assan da az, nk lelerinden yine
mikrop salr. En iyisi bunlar yakacaksn cayr cayr ve de
kln dumann savurup yok edeceksin.
Syledim size, eskiden yakarlarm, dedi, hatta
hayvanla cinsel ilikide bulunanlar da yaklrm. Hem o sapk
insan, hem de hayvan yakarlarm.
Dinleyenlerden biri,
Bizde, dedi, o biim hayvanlar yakmak tre olsayd,
vah eyvah, o zaman ok..:
Birden susup sznn gerisini yuttuysa da, ordakiler ne

48

diyeceini anlamlard. Gzlkl Beyfendi,
Mevlna, nl eseri Mesnevi'sinde, bir kadnn
erkek eekle olan cinsel ilikisini anlatmtr... deyince,
ordakiler merakla Nasl? Aman nasl? diye steleyerek
sordular.
Yazar ki Mesnevi'de: Eei eke eke kadn ahrn
ortasna getirdi. O erkek eein altna yatt. O kahpe de
muradna ermek zere halayn yattn grd sekiye
yatmt. Eek ayan kaldrp aletini daldrd. Eein aletinin
hzndan kahpenin cieri paraland. Soluk bile alamadan
hemen can verdi. Sen hi eein aletinden ehit olmu insan
grdn m? te byle yazar Mesnevi'de. Bizde yaklmaz-d
bunlar. Ama ngiltere'de yaklrd. Kitapta yeri var, okuyaym da
dinleyin.
Elinde tuttuu kitaptan bir sayfa ap okudu: ngiltere'de
onsekizinci yzylda hayvanlarla cinsel iliki kuranlar ve bu
suun orta olan hayvanlar, Lex Carolina gereince canl canl
yaklrd.
Leks Karolina m? Efendim, Leks Karolina demek,
Karolina'nn koyduu yasa demektir. Karolina da m kim?
Mathilde Carolina denir bir kandr ki, hem ngiltere Kral
"nc Cor'un kz kardei, hem Danimarka kralnn kans
olup, kocas olan koskoca Danimarka kraln delirtip kralie
olmusa da, lkenin tm ynetimini dostu olan herifin eline
verdiinden bir atoya, imdi bizim burda olduumuz gibi
kapatlm, pek soylu bir kan olduundan, bir ngiliz gemisiyle
ngiltere'ye karlmtr. te bu denli temiz ahlak sahibi olan
bu soylu kadn, ahlkszla hi dayanamadndan, cinsel
sapklk iin yasa karm ki, hem o sapk insan, hem de su
orta olan hayvan diri diri yaklsn. imdi kaldmz yerden
okuyalm.
Okudu: Bu konuda bilinen en son olay, 1750 ylnda
Vanvres'te bir dii eekle fi'l-i livata yapt iin... Demin,
sznn sonunu yutan adam,
Demek, ngiltere'de bile eekleri 'apyorlarm...
diye

49

SURNME

Gzlkl Beyfendinin szn kesince baka biri de,
imdi neden ngiltere'nin endstriye gemek zorunda
kald anlalyor, demek eekleri yaka yaka tketip
hayvancazn trn kuruttuklarndan, eein yapaca ii
makineye yaptrtmak zorunda kalmlar... dedi.
Biri de fi'l-i livatann ne demek olduunu sordu. Gzlkl
Beyfendi, livatann Ltilik, yani Lt kavminde ok grlen,
erkein erkekle cinsel ilikide bulunmas demek olduunu uzun
uzun akladktan ve kendisini hayranlkla dinlettikten sonra
elindeki kitaptan yeniden okumaya balad: En son olarak
1750 ylnda Vanvres'te bir dii eekle fi'-i livata yapt iin
Jacques Feron adl bir adam yakld.
Dinleyenlerden biri, Yahu, adam adn tarihe geirtmi...
dediyse de, Gzlkl Beyfendi kesmeden okumasn srdrd:
Jacques Feron'un su orta olan dii eein de yaklmas
gerekiyordu yasaya gre. Ama blgenin ok hmanist olan
papaz, dii eei batan karan Jacques Feron'un yaklmasna
sesini karmadysa da eein yaklmasnn insanla aykr
olduunu ileri srd. ok insansever ve insanlksever olan o
blgenin eraf da, hmanist papazn dncesine katldlar.
Papazla erafn mahkemedeki tanklklaryla Fi'l-i livata
kurban olan dii eein iddet ve zor altnda kalarak
suortakl ettii, hibir zaman zgrce ve kendi istemiyle sua
katlmad gerekeli kararyla beraat ettirilen eek,
yaklmaktan kurtuldu.
Bunun zerine, kitaptan bu bilgiyi edinenler, cezaevindeki
sapklarn, zor altnda m, yoksa gnll olarak kendi
istemleriyle mi sapklk ettikleri zerinde bir sre tarttlar.
ounluk, gnll sapklarn yaklarak bu ahlakszlarn
kklerinin kaznmas iin, ortadan kaldrlmasndan yanayd.
Ama onlar da bu konuda insansever olduklarndan eeklere
acyorlard; belki ky kkenli olduklarndan, genlik anlarm
ansyarak eeklere acmak insanln gsteri-

50

yorlard.
Azlarn am ayran budalas gibi. Gzlkl Beyfendi'yi
merakla dinleyenlerden biri bu ecinsellerin kimi lkelerde
resmen nikahlanarak birbirleriyle evlendiklerini bizim
gazetelerde okumutu. Bu gerek miydi?
Evet, gerekti. Gzlkl Beyfendi yle anlatyordu :
Pekok lkede ecinseller, ecinsellik iin zgrlk
istemektedirler. Kendilerine yasal ve toplumsal bask yapldn
iddia ediyorlar. Haklarn elde edebilmek iin rgtler
kuruyorlar. Bunun sonucunda, kimi yerlerde ecinseller aras
devlet nikh kabul edilmitir. rnein, Allan Ginsberg adl
Amerikal Yahudi olan bir air Howl adl ecinsellii ve
ecinselleri savunan bir iir yazd iin mahkemeye bile
verilmise de, adalet yerini bulmu, air beraat etmitir.
Gnler gnleri, aylar aylar kovalad. Berber Hayri, drt
ayda bir durumaya kyor, yarglanyordu. Hi ummad bir
zamanda, onun cezaevi yaamnda bir nemli deiiklik oldu.
Drt tutukluyla birlikte Berber Hayri'nin kouunu
deitirdiler. Oysa Krt Kmil'in de bulunduu eski kouuna
iyice almt. alas olan, Hayri'nin kouu deitirildii
halde, Krt Kmil'in sesini karmamas, olmaz dememesiydi.
Krt Kmil, bikez Olmaz! dese, Hayri'yi kimse yerinden
kmldatamazd. Bundan daha da kts, yatan teki koua
tarken, Krt Kmil'in adamlarndan birinin onu helalarn
aralna ekip, Aamn ilerini ver, istiyor demesiydi. Yani,
artk Krt Kmil'in zulacs olmayacakt.
Berber Hayri, tand koua yerleti. Hibir geim yolu
olmadndan, bu kou aasnn korumas altna girmek
zorunda kald. Ama sngs dm, eski afurtafuru
kalmamt. Yoktan kavga karacak olsa, basyorlard ktei.
Eskisi gibi korunmuyordu. Bika ay sonra, onu daha baka
koua, ordan da baka ksma attlar. Berber Hayri aylarca
koutan koua gezip dolat. iyice ad "ortaya kmt. Bir
zamanlar, yani Krt Kmil'in adamyken, erkek-

51

SURNME
ligini gstermek iin yakn olduu sbyan kouunun ocuklar
bile onu adam yerine koymuyorlard. Dardaki lokantalardan
yemek gelmesi yle dursun, cezaevi kantininden bile yiyecek
alamyor, Kzlay aocann kazanndan yiyordu. Ortalarda
dolat ite o gnlerde Berber Hayri'nin yaamnda ok nemli
bir deiiklik daha oldu: Yargland mahkeme son durumada
Berber Hayri'nin idamna karar vermiti. Berber Hayri,
soukkanllkla karar dinlemiti. Irzna geip boduu ocuun
babasnn da zorla kendi rzna getiini, bu nedenle intikam
almak iin bunlar yaptn sylese, hafifletici nedenden tr,
idam cezasna arptrlmayp uzun sreli ar hapis cezasyla
cezalandracan biliyordu. lmden kurtulabilmek iin zaman
zaman mahkemede bu gerei aklamay dnmedi deil. Bu
yzden kendi kendisiyle tartp didiip durdu. Cezaevinde
insanlk onuru en alaka biimde aaland halde, yine de
rzna geilmesinin intikamn almak iin bu cinayeti ilediini
syleyemedi. Bikez deil, on kez aslp diriltseler de yeniden
assalar, yine de bunu aklayamayacakt.
idam cezas altnda olanlara, geim yolunu bulmalar iin
bir i salanmas cezaevi tresi ve bir gelenein gerei
olduundan, idam cezasna arptrldnn ertesi gn Berber
Hayri'ye de cezaevinde geinebilecei bir i verildi, idama
mahkm edilenler, nasl olsa aslacaklarn bildikleri iin,
korkusuzca her tehlikenin stne atlyor, gzn budaktan
saknmyor, rahat yaamak iin cezaevinin disiplinini
bozuyorlard. Aslacaklar tarihe dein onlarla ba etmek
zorlayordu. ite buyzden cezaevi ynetmenlii, idam
mahkmlarna bir i bulup, onlarn para kazanmalarn
salyor, bylece disiplini koruyabiliyorlard.
Berber Hayri'ye verilen i, cezaevi hamamnda ykana-
caklara tenekeyle su satmakt. Cezaevi ynetmenleri, bir teneke
suyun kaa satlacan da saptamlard. Bir teneke souk su
elli kurua, stlm suysa bir lirayayd. Berber Hayri, byle bir
i edinip, cezaevinde ilk olarak para

52

kazanmaya balad. Hem de ii tkrndayd. nk koular
dolusu ve onca zamandr kadnsz kalm sulu yada sulu
san erkekler sksk hamamc olmann bir yolunu
buluyorlard. Bunlarn kimisi kaatildi, kimisi ksz hakk
yemiti, kimisi devlet mal alm, kimisi halk mal urulamt;
suydular, buydular, ama ne olurlarsa olsunlar, her ne denli ar
gnahlar olursa olsun, cenabet gezmenin gnahn
tayamazlar, gusl abdesti almay bilsinler bilmesinler
hamamc olduklar gecenin sabah hamamda ykanp, su
dknp gnahtan arnrlard. lerinde zengin olanlar, bir
teneke lnm suya bir lira verdikten baka, be lira da ba
brakrlard. Yani Berber Hayri yolunu bulmutu, cebi para
doluydu. iyi ama, kazand btn para kendisine kalmyordu.
Bu paradan, kendisine bu ii salayanlardan batan sona dek
hepsinin, ayrca cezaevindeki aalarn paylarn da veriyordu.
Ne de olsa, geriye kalan Berber Hayri'ye bolbol yetiyordu.
ok aaland, onurunun ok krld gnlerde kendini
ldrmeyi kurmu, bika kez lm giriiminde bulunmu, ama
can tatl olduundan, kendini ldrmeyi bitrl becerememiti.
Oysa imdi, bir i sahibi olup da para kazanmaya balyal beri,
idam cezasnn yerine getirilecei tarih ook uzaklardaym gibi
geliyordu ona. Hem, mahkemenin verdii idam karar yargtaya
gnderilmiti; belki yargtay, idam cezasn bozacak bir neden
bulur, idam cezas mebbet hapse evrilebilirdi. Sonra da, bir af
kar, bika yl yatp cezaevinden kurtulurdu. Kimileyin idam
cezasna arptrlm olmasna seviniyordu bile. nk, idam
cezasn yedii gnden sonra, yine cezaevi tresi olarak,
hkml ve tutuklularn ona kar davranlar birdenbire
deimiti; Berber Hayri birdenbire saygnlam, deerlenmiti.
Eskiden olduu gibi kimse onu sapk cinsel ilikiye
zorlayamyordu; o da kendi istemiyle sapklk istei gsteren
kii deildi. Bir zamanlar, yanna sbyanlardan sapk ocuklan
alp gezerek erkekliini kantlamak istedii

53

SURNME

bile olmutu. Aalanmad iin, artk byle iren gsterilere
de gereksinmiyordu. Ne var ki, kabadaylk gsterilerinden hi
de vazgemi deildi; hatta kabadayl bir gsteri olarak deil,
vazgeilmez huyu olarak benimsemiti.
Cezaevinde kald uzun sre iinde, orda ilenmi biok
destans cinayetleri dinlemi, kimi byle cinayetlerin tan
olmutu. Burda Dzde aalk vermekle, damda aalk
vurmakla diye bir sz vard. Yani cezaevi dnda aa olmak
isteyen boyuna verecek, para verecek, mal verecek, rvet
verecek, ba verecek, len verecek... Ama damda aa olmak
isteyen de boyuna vuracak, bakla vuracak, ile vuracak,
falatayla vuracak, mutayla vuracak, tabancayla vuracak, hep
vuracak... Tahtakaleli Kemal'ler, Kartall Hasan'lar, Kfte
Mehmet'ler, Krt Kmil'ler, btn bu nl aalar,
genliklerinde tpk Berber Hayri'nin olduu gibi aalk
servenlerden geerek ileri zehir dyle dolmu, acmasz
kyclar olmu, ta yrekli kesilmi, sonra intikamla yanarak,
kendilerinden nceki aalar vurup ldrerek kou aas,
ksm aas, dam aas olmulard. Yeryznde baka hibir
baarl ycelme, bylesine elikten bilek, bylesine atal yrek,
bylesine kallee dzen gerektirmezdi. Bugne dek da vurma
frsat bulamadysa da, bunlarn hepsi de vard Berber Hayri'de.
imdi grsnler, analar ne yiitler doururmu... Kepenek
altnda ne yiitler bulunur, belli olmaz aslanm...
Berber Hayri de, cezaevinin geleneksel aalk yollarn
deneyecekti; elini kana bulayacakt, idam edilecekse bile, lm
lm bir lm, yiitliini kantlayp yle almalyd. Kimler onu
burda aalamsa, kimler onun erkeklik onurunu krmsa,
hepsini karsnda salta durduracakt. zellikle geceleri z
zne kalp bunlar dndke, elleri peneleiyor, dileri
bileniyor, yrei yalazlanyordu. ilkin kimden balayacan, ilk
hedefini ok iyi biliyordu. Irzna geen camgz heriften intikam
almak iin yanl hedef semi, yaamnca ac duyduu bir
cinayet ilemiti. Ama bu

54

kez? Krt Kmil denilen ala ileyip, hem de cezaevi
bahesinde leini bir batan te baa eliyle sryp
naralanacak, btn cezaevine meydan okuyacakt. Ulan
bilmem kimin ocuklar, ulan babas bellisizler, ulan anasnn
oullar! Nerdesiniz itler? diye, Kimdi o hergeleler, beni
zorlayan? diye, inizde bitek yrekli yok mu? diye, Hani
yiitler, nerde o erkekler? diye naralanacakt. iyi dzenlerse
ki ok iyi dzenleyeceine gveniyordu kabaday, aa
geinenleri, davar srs gibi nne katp cezaevi iinde
kovalard. Ondan sonra ne olurdu? Bir punduna getirirlerse,
kallelikle Berber Hayri'yi vururlard. Vurabilirlerse varsn
vursunlar... iple aslp boazlanmaktansa, bak baa vuruup
yaralarndan kanlar akarak ii boalp can vermesi yedir. Yok,
ipte sallanarak can verecekse, alnyazs byleyse, hi olmazsa
kendisini kahpe kar yerine koyanlardan intikamn alarak
erkekliini kantlayp ondan sonra daraacna ekilsindi.
Birincisinde intikam hedefim armt. Camgz herifi
ldrmesi gerekirken, gnahsz ocuunu, istemeden
bomutu; buyzden de cezaevini boylamt. Ama bu kez,
kimden, nasl intikam alacan ok iyi biliyordu, hedefini
belirlemiti. Krt Kmil'i ileyip delik deik etmek iin, ylesine
yalazlanan bir istek vard ki iinde, kannn fokur fokur
kaynadn duyuyordu, iinde harlanan bu intikam yalmlarn
sndrmek iin, Krt Kmil'in bedeninde aaca yaralardan
fkracak kan avu avu imeliydi; eh belki o zaman acs
diner, dinginleirdi.
Cezaevindeki yaants sresince, nasl adam
ldrldn grerek, duyarak, dinleyerek ok iyi renmiti.
Bak kullanmann en byk ustas, Tophaneli lhami'ydi.
Tophaneli lhami'den, cezaevinin en azl aalan, Krt Kmil bile
ekinirdi. Oysa lhami, ufak tefek, ksa-kuru, gencecik bir
adamd. Berber Hayri'den be ya bykse de, ondan daha
ufarakt. Ama mangal kadar yrei olan yiitlerdendi. Aalk
filan taslad da yoktu. Ama o elimsiz adam, stne varlp
dara sokulunca, ban bir ekti miydi. Tanr ko-

55

SURNME

rusun, bir canavar kesilirdi. Eski hapishanecilerin sylediine
gre onun gibi ustalkl bak kullanan daha grlmemiti.
Yaamlarnn yarm yzyln cezaevlerinde geirmi yal
hapishaneciler bile, lhami'nin gelmi gemi bak atanlarn en
ustas olduunu sylerlerdi.
Berber Hayri, Tophaneli lhaminin iki kez kavgasn
grm, aakalmt. lhami kavgada, pire gibi ordan oraya
zplayarak, atlayp srayarak, artmacalar vererek, hasmnn
ban dndryordu; hem bam dndryor, hem iyice
yoruyor, hem de durmadan sylenip naralar atarak sinirini
bozup zvanadan karyordu. ok keyifli kavga ediyor,
kavgann tadn karyor, sanki kavga etmiyor da, ark
syleyip dans ediyordu. Buyzden onun iir gibi bak attn
sylyordu eski hapishaneciler. Bu elenceli kavgasnda, her
devinmesinde, karsndakinin cann alacandan gvenli
grnyordu. Kavgann elenceli oluu, lhami iindi; yoksa
hasm iin lmcld, seyredenler iinse kan dondurucuydu.
Berber Hayri'nin seyrettii bir kavgada hasm, lhami'nin
nerdeyse iki boyunda, iki arlnda iri bir kabadayyd. kisinin
de elinde bak vard. lhami elinde bayla, evresinde cva
gibi yerinde durmadan dnerek iriyar hasmm yle yormutu
ki, adamn artk bak nerden geliyor diye bakmaya ban
evirecek gc bile kalmadndan, dili soluyan it dili gibi bir
kar darya sarkarak, gs demirci kr gibi inip
kalkarak solumaya balamt. yice gten amandan kesilen
herifi, lhami hyar soyar gibi soymaya balamt; yani, besbelli
acdndan olacak, ban herifin kanuna, gbeine
daldrmam, yalnzca bika yerinden herifin derisini soyup
kaldrmt. nk, kavgadan nce herife Ulan, senin derini
yzerim!! demi, szn de tutmutu.
Berber Hayri'nin grd ikinci kavgasnda Tophaneli
lhami, yine kendinden ok iri olan hasmm iyice yorup pestilini
kardktan sonra, adamn arkasndan ve adm

56

BERBER HAYRI NASIL ADAM VURDU
uzaktan bak atp, herifin knn kabasna daldrmt ki, bir
kabaday iin kndan baklanmak aalanmann en
ktsyd. Ba uzaktan frlatan lhami, ne olur ne olmaz
dnp, ikinci ba kuandan fora etmiti. Kndan
baklanan o kabaday ise, sr gibi brmeye balaynca,
sinirleri gerilmi kavgay seyredenler bile, rezillie dayanamayp
kahkahay basmlard.
Tophaneli lhami'nin bak kavgasnda bir zellii de,
grlmemi biimde naralar atmasyd. O ufak tefek adamn,
neresinden kard anlalamayan yle kaln, yle grkemli,
grltl bir sesi vard ki, ite o sava borusu sesiyle
durmadan naralanarak hasmnn yreine korku salard. Hem
naralanr, hem de arada alay ederek, elenerek hasmn
kzdrrd.
Eskiden Tophaneli lhami'nin, dam aalarnn buyruuyla
bika kuru karlnda cezaevlerinde adam vurduu biliniyor.
O denli ok adam vurmu ki, vura vura, bak baa gele gele,
bak atmann ustas, cambaz kesilmi. Sonralar, bakasnn
buyruuyla adam vurmaktan nedense vazgemi; ancak kendi
isterse, can ekerse adam vuruyormu.
Bir stanbul ocuu olan lhami'nin bir kt huyu da
esrara dknlyd. Denildiine gre, lhami'nin bandan
gzleri ylan aalar, onu zellikle esrara altrmlar ki, bu
pskll belay balarndan savutursunlar. Bu esrara
dknlyle daha bika yl geince, bu hnerle bak sal-
layamayaca syleniyordu.
Dz duvara bile trmanr sz, lhami'ye uygun bir szdr.
O gerekten dz duvara trmanr deil, dz duvarda yrrd.
Cezaevi bahesinin taa te bataki duvarndan hz alarak yle
bir canalc haykrmayla naralanarak koard ki, koa koa,
bara haykra, nne kan duvara arpp paralanacak,
parampara olacak sanlrd. Oysa o, karsna kan duvarda,
ald hzla iki adm yrr, sonra birden ters dnp frt diye
yere atlard. Grenler, eskiden dz du-

57

SURNME

varda drt adm bile yrdn sylerlerdi. Szde eskiden dik
duvarda yryerek dama srayp ordan dar atlayp kamak
iin altrmalar yaparm.
Cezaevinin kou ve ksm aalan, tek stlerine sramasn,
tek raconlarn bozmasn diye, lhami'nin zarna bakarlar,
elaltndan para verir, her isteini yerine getirirlerdi. Aa olmaya
istekli grnmeyen lhami, bylece aalarn bile haracn yemi
olurdu.
Hayri, Tophaneli lhami'nin ve daha nicelerinin bak
kavgalarn grm, onlardan oook eyler renmiti. Btn
bu rendikleri, kirletilen namusunun intikamn almak iin
iine yarayacakt. Berber Hayri'nin gre gre, duya duya
rendii uydu: Cezaevlerinde adam vurmann, ldrmenin
pekou kallee olurdu. Dzenler kurularak, izlenceler
yaplarak, sotaya getirerek, dar yerde kstrarak, amansz
yakalayarak, arkadan vurarak, derin kan uykularndayken
adam ldrlrd. Berber Hayri, bu lmcl kalleliklerin ok
tan olmutu. Krt Kmil, baka bir ksm aasn, ay imek
bahanesiyle kouuna artp postekisine oturttuktan sonra,
sekiz adamn birden stne rterek bak vurular altnda
ldrtmt. Baka bir yiiti de boken, yani stnde ba
yokken gafil avlayp vurmulard. Kara Ibo denilen dalyan gibi
adam, onbe yllk cezasn bitirip kmasna on gn kala,
ziyaret srasnda, ziyaretisi kadnla iki rgtel arkasndan
ullanp srtndan baklayarak ldrmlerdi. Marmara Hasan
denilen o yakkl zenci adam azmannn ki amansz bir dam
aasyd hamamda plakken kstrp, kann hamamn
mermer talarna boaltmlard. Tank olanlar bu cinayetin
szle resimini yaparlard: Marmara Hasann kara derisi,
hamamn ak mermeri, akan kzl kan; kara, kzl, ak...
Berber Hayri btn bunlar ok iyi biliyordu, isterse bu
dzenlerin en eytancasn, eytann bile aklna gelmeyenlerini
yapabilirdi. Bu bakmdan kendisine gven gelmiti. Ama o Krt
Kmil'i para yada kar karlnda bir ero-

58


inciye vurdurtmak, arkadan baklatmak, beon aman vermezi
stne rtp cann almak, kalleesine vurdurup yada
vurup ldrmek istemiyordu. Kirletilen namusunun, aalanan
erkeklik onurunun cn almak iin Krt Kmil denilen o
canavar, kar karya gelip di die, gz gze, pene peneye
derek ldrmeliydi. Krt Kmil'in kara bcek srtl, boyuna
devinen o hi acmasz gzlerinde korkuyu, hem de bann
ucuyla sald korkuyu gre gre onu ldrecekti. Korkmuyor
muydu Krt Kamil'den? Korkuyordu, hem de ok... Ama
benliini yakan, dncelerini tututuran yalmlar,
korkusunun karanlndan daha byk, daha youndu. O,
yrekliliini, ite bu korkudan, bir de tutkusundan alyordu.
Bu cinayet iin Berber Hayri'ye gre cinayet deil,
insanla bir iyilikti Hayri hazrlklarna balad. O gne dek,
Krt Kmil'in zulacs olarak onun baklarn, ilerini,
mutalarn saklam yada tamt. Ama kendisinin hi ba
olmamt. Amacna ulamak iin gerekir diye hamamda
kazandklarndan epiy para biriktirmiti, istese, kimi baka
hkmller, aalar gibi, o da paraya kyp cezaevine bak,
falata, hatta tabanca bile sokturabilirdi. Ama tabancayla Krt
Kmil'i ldrmenin Berber Hayri iin hi tad olmayacakt.
Yazk olurdu bir kurunla onun cann almak. Tadn kara
kara bu canavar ldrmeliydi.
Cinayeti ilemek iin, neler renmise hepsini
uygulamaya balad. Bunlarn ounu da Krt Kmil'den
renmiti. nk cezaevinde yaayabilmek bal bana bir
bilim, bir teknikti.
Krt Kmil'in leini sermek iin gerekli arac kendi elleriyle
yapacakt; nasl yaplacan da ok iyi renmiti, hem de Krt
Kmil iin yapa yapa... Krt Kmil, besledii ve yannda tuttuu
adamlarna i yaptrrd. Bir zamanlar Berber Hayri de onun
iin i yapmt.
Hamam klhannn kaln satan kapann mandal kolunu
skt. Bu kol, yirmiiki santim uzunluunda, drt san-

59

SURNME
tim eninde bir demir ubuktu.
Alt gece uraarak, koutaki bir bo ranzann iki bala
demirini yerinden kard. Bu iki bala demirini skmek ok
zor olmutu. Onlar sktn kimsenin grmemesi iin, ancak
geceleri sabaha kar alabiliyordu. Hem de hi grlt
karmadan almas gerekiyordu. Bir saatte sklebilecek iki
bala demirini skebilmek iin alt gece uramas bundand.
Hamam klhannn kapak mandal olan kol demiriyle,
ranzann iki bala demirinden i yapacakt. Gndzleri
hamamn soyunma odasnda, geceleri de kou helalarndan
birinde, anlatlmaz bir tutkuyla geceli gndzl tam otuzdrt
gn alt. Hamamn penceresiz soyunma odasna giriyor,
kapy stne kilitleyip ierde durmadan o demiri mermere
srterek ularn sivriltiyor, i biimine sokuyordu. O ierde bu
ii yaparken, dardan grlt duyulmamalyd. stelik ierde
olduu bilinmesin diye de lambay yakmyor, btn gn
karanlkta demirleri mermere srtp duruyordu. Gece olunca
koua gidiyor, herkes uyuyup ortalktan el ayak ekilince
helalardan birine kapanp hela tana demirleri srtyordu.
Gn yncaya dek byle alrd. Demir ubuklar, hela tama,
musluk tama, hamam mermerine srte srte sivriltirken,
sanki Krt Kmil' in grtlana srtyormu gibi
cokulanyordu. Demir ubuklar saatlerce ve saatlerce taa
srtmekten demir ubuun ucu atee kesiyordu. Ka kez,
demirin ate alan ucundan cgarasn yakmt. Dur durak
bilmeden, gzne uyku girmeden, gece gndz demeden i
yapmaya alrken en byk keyfi, taa srte srte ate
kesmi, demir ubuun stne birdenbire iemekti. Sidii,
kzgn demire deince csss diye kan sese baylyordu. Kzgn
demirin stne iemeye ok meraklyd. Byle yapnca kzgn
demirin sidikle eliklendii kansndayd. Bu iine sidik ilemi,
ama Berber Hayri'nin sidii ilemi demir i, Krt Kmilin
karnn deecek, yreine girecekti; sanki ona sidii Krt
Kmil'in
60

kanna karacak gibi geliyordu. Byle olunca da intikamn
daha hnla alm olacakt. Bilinalt bir duyguyla aalanan
erkekliini stnle ulatrmak isteindeydi; bunun iin Krt
Kmil'in yreine saplayaca demiri kzdrp kzdrp stne
iemekten beeni duyuyor, sidiinin kzgn i demirinde
kard sesten ksnl doyumu alyordu.
Hamamda alrken gn boyu, kouta da gecelerce,
demir ubuklar i yapmak iin hela ve musluk talarna
srtmekten, Berber Hayri'nin sa elinin avu ii kabarm, su
toplam, yer yer aya derisi delinmiti. Sa eli ok acynca,
demir ubuu sol eliyle talara srtyordu. Ama sol eliyle
sayla olduu denli rahat alamyordu. Her ne olursa olsun
i yapma iine ara vermiyordu. Sa eline, yorgan arafndan
yrtt bezi sarm, yle alyordu. nk, kabarp patlayan
avu ii derisinden sar sular aknca, acsna dayanamaz
olmutu.
Bir gece koutakiler derin uykularna daldktan sonra,
yine her geceki gibi yatandan kalkt. Souk bir geceydi. Sa
eline, yatak arafndan yrtt o bezi yine sard. i yaplacak
demir ubuk, ayr zuladayd. Candarma aramasnda biri
bulunsa, br ikisi bulunmamalyd. ubuklardan birini
zulasndan ald. Beline soktu. Helalarn olduu blmeye gitti.
Orda yan yana be hela vard. Hi dnmeden ortadaki helaya
dald. Kapy ierden srgledi. Belinden demir ubuu kard.
Taa srtle srtle, ubuun ucu iyice sivrilmi, yanlar da
yuvarlanmt. Sap yerine bir aput sanlyd. Berber Hayri,
ubuu ar bir tutkuyla, gle, taa srtmeye balad.
Yllar yl daha nice karyola demirleri, pencerelerden
koparlm demir ubuklar, eski kap anahtarlan, maltz
maalan, srtle srtle sivriltilip i yaplmt ki, bu yzden
hela ve musluk talan yol yol iyice oyulmu, anmt.
Berber Hayri, demir ubuu ileri doru taa her
srtnde, sanki Krt Kmil'in gs kafesine daldryor,
cierlerine sokuyormu gibi oluyordu.

61

SURNAME
Hepsi de bo olan be heladan niin ortadakine girmiti?
Oras daha kl diye mi? Deil, daha az klyd... Bi-ey
bilerek, dnerek mi, yoksa ayak alkanlyla m oraya
girmiti? Bunu dnnce alamaya balad. Krt Kmil,
aylarca Berber Hayri'nin stnde ksnkln giderip de
ondan bkknlk getirip baka koua sepetledikten sonra, o
kouun aas olan herif, bir gece yarsndan sonra Berber
Hayri'yi zorlayarak ite bu ortadaki helaya sokmutu. Berber
Hayri kafasna taklan bu heladaki olay dnmemek iin, ille
de kalkt yere konan inat sinei kovalar gibi ban bika kez
sallaynca, yanaklarndan akan yalar demir ubua damlad.
Srtle srtle demir ubuk yle kzmt ki, stne gzyalar
damlaynca birden czrtl sesle damlayan yalar buulat.
Daha da hzlanarak ubuu srtt taa. Kendinden gemi,
ldrmasna demir ubuu srtyordu. Sa eline dolad
kirli ak bezin ala dndn grd. Bezin zerindeki kzl
benek yayla yayla geniliyordu. Sanl bezi ekip kard
elinden. El ayasndan, parmaklarnn i yznden kan
akyordu. Ne yaptn hi dnmeden, kanayan eliyle birden
kzgn ii kavrad. Avucunun ii yand demirin atasndan... O
ac ta iine iledi, ama bu acdan anlatlmaz bir tad ald.
Kanayan yarasn, kzgn demirle dalamak m istemiti, bir
gnahm yakp yok etmek mi istemiti? Elinden akan kanla,
yanaklarndan dklen gzyalaryla demir ubua elik
veriyordu.
iin sivrildii yeterli mi? Bunu denemek iin mi, yoksa o
anlatlmaz tad daha derinden duymak iin mi, iin iyice
sivrilmi ucunu sol pazsna saplad. i -bir santimden az
girmiti ama, kan fkryordu. Hl kzgn olan demir ubuu,
kan akan yere bastrd. Gzyalaryla kan, ta iin iine iine
ilemeliydi. Bununla da yetinmedi. Pantalonunun dmelerini
zd. Donunu syrd. Kan akan sa elinin avucuna tkrd.
Erkeklik organn svazlamaya balad.
Bu iin demirini eliklemeye gzyayla kam yetmez-

62

BERBER HAYRI NASIL ADAM VURDU
di. Erkeklik zsuyuyla da eliklenmeliydi bu i... eliklen-
meliydi ki, bu ii Krt Kmil'in gvdesine kanrta kanrta
sokarken, sokup sokup karrken, karp karp sokarken, bu
iin araclyla kendisini, kanyla, gzyayla ve btn
erkekliiyle Krt Kmil'in ta iinde duymalyd. Krt Kmil'in
etine, kemiine, iliine, kanma, canna, girecek olan, sanki bu
demir i deil de, Berber Hayri'nin erkekliiydi. Ancak cn
tastamam ite byle alabilirdi.
Sabahn an-duru toz mavisi, hapishanenin kirli
duvarlarnda, pis pencerelerinin pasl demirlerinde kirlenerek,
lekelenerek mapus damnn ksrkl koularna szarken
Berber Hayri de o heladan kt. Yatana uzand. O denli rahat
uyuduunu hi anmsamyordu, hem de ryasnda Krt Kmil'i
grmeden...
Otuzdrt gnlk bu yaman uramadan sonra, Berber
Hayri'nin demir ubuklar srtt musluk ta, hela ta ve
hamamn mermeri yene yene anm, iyice oyulmutu.
Sonunda Berber Hayri baard. Elinde i vard. iin de
ucu, ylan dili gibi sivrilip incelmiti. Birinin yanlarda oluu
vard, br ikisi dibe doru iyice kalnlayordu. Bunlardan
birini Krt Kmil'in gvdesine sokunca, sapn burkup evirip
dndrp cierini, barsaklarn parampara edecekti.
iten birine tahtadan sap yapt, ii ok salamca sapa
sokup pekitirdi, br iki ie de, bezden sap yapt.
Dardan, oban kepenei yaplan trden ok kaln kee
aldrtt. Keeyi krk santim eninde uzunlamasna kesti. Sekiz
kilo tuzu erittii scak suya keeyi yatrd, iki gn tuzlu suda
kalan kee, tuzlu suyu iyice ekti. Tuzlanm keeyi gnete
kuruttu. Yarm santim kalnlndaki kee kaskat kesilmiti.
Baka bir uzun keeyi de, iinde on kilo eker erittii scak suya
batrp brakt. ekerli suyu emip eken keeyi de gnete
kuruttu iyice.
Son gnlerde Berber Hayri'yi kalnlam, imanlam
sanyorlard. Dorusu, tuz ve eker eriyiini emmi keeleri

63

SURNME
beline, gsne sarp sarmalanm olduundan irilemi gibi
grnyordu. Sarp sarmaland drt kat kee stne i
giyneini, daha stne giysisini giyinirdi. Ka kez kendi
stnde denedi, bu drt kat keeye i ilemiyordu. Kavga
srasnda Krt Kmil'in ba da Berber Hayri'ye ilemeyecekti.
Btn bunlar hep Krt Kmil'den renmiti. Bir zamanlar
Krt Kmil'in plak gvdesine keeleri Berber Hayri dolard.
Buyzden Hayri, Krt Kmil'in gvdesinde, nerelerinin daha az
korunduunu da bilirdi.
Btn hazrl tamamd. Ertesi sabah Krt Kmil'i
vurmaya kararl olduu bir gece, bibakma terslik, bibakma
ans denilebilecek bir olay oldu. O gnlerde cezaevinde s-tste
biriki vuruma olay olduundan, o gece yars candarmalar
birden baskn verip koularda silh aradlar. Hapishaneciliin
btn girdisini ktsn renmi olan Berber Hayri, zulacl
da ok iyi biliyor, ona gre de nlemini alyordu. iten birini
hamamda saklyor, birini bir hkml ocua tatyor, birini
de srasnda kendini korumak iin stnde tayordu.
Candarmalar, Berber Hayri' nin stndeki ii bulup aldlar.
Ertesi sabah, candarmalar Krt Kmil'in iki bayla drt
iini de aldklarn renince, bir ii ele geti diye duyduu
znts de kalmad. Sevindi bile, Krt Kmil'in silhlan
yakaland diye... Berber Hayri'ye iki i de yeterdi.
Krt Kmil'i vurmaya kesin karar verdii gece, onca
istemesine karn, cokusundan bitrl uyuyamad. Ama
sabah yatandan kalktnda hi de yorgun deildi.
Tutkusundan, cokusundan olacak, kendisini ok diri, ok din
buluyordu. Keeleri iyice sarmaland, iki iinin birini
gocuunun yan cebine, brn kuana soktu. Krt Kmil' le
hr karmak iin hibir bahane gerekmiyordu. Dorudan
stne varacakt. Ancak bu kavgann, kalabalk arasnda,
herkesin gz nnde olmasn istiyordu, lse de ldrse de,
herkes grmeliydi.
Aylardan beri, geceli gndzl, Krt Kmil'le nasl hr-

64

laacan, kavgay nasl karacam, kavgaya balama biimini
dleyip durmutu. nemli olan herkesi bana toplamak, Krt
Kmil'in leinin yere serili trenini cezaevindeki herkese
gstermekti. Neler, neler dlemiti... Tetik ol Ulan Krt
Kmil! diye naralanacakt. Neee? Krt Kmil'e ulan demek,
ha? Krt Kmil'in yllar yl esrar imekten yeile alan yznn
derisi kirli aka kesecekti o zaman... Yz, au yutmu gibi
aaracakt. Heeey! diye barp barp herkesi bana
toplayacak Kendini kolla Krt Kmil, varyorum haaa! diye
korkutarak alay edecekti onunla.
Hele fedailerinden, zulaclarndan, olanlarndan biri
stne varmaya grsn, onlarla dmeyecek, bir bak at,
bir i sokula onlarn iini bitirip yine Krt Kmil'e dnecekti.
Ulan Krt Kmil, bizde kallelik yok, hasmn derin
uykuda bastrmak yok, dmann arkadan vurmak yok, on kii
birden ullanmak yok... Hadi asl bana!.. Yoksa ban, al,
se istediini... Tabancan varsa fora et! Grelim ne biim yiit
olduunu...
' Bylesine kesin ldrme kararndayken soukkanlln
hi yitirmedi. Kahvalt etmedi ama ayn iti. Her zaman tek
kesme ekerle ay ierken, o sabah hi ayrdnda olmadan tpk
Krt Kmil gibi ay ktlama itiini neden sonra ayrmsaynca,
kendisine bir ay daha syledi ve bu ay, iine iki kesme eker
atarak iti.
Hamama gidip isteyenlere tenekelerle su verdi. Yannda
altrd dem baba kouundan bir ulsuza yapaca ileri
syledi. Bu saatlerde Krt Kmil baheye volta atmaya kard.
O volta atarken fedaileri, zulaclar, olanlar da yannda
yresinde yrrlerdi. Berber Hayri'nin hibirinden korktuu
yoktu. sterlerse sryle stne gelsinler, aalar ilk ii yiyince
hepsinin kap dalacan biliyordu.
Berber Hayri, hamamdan baheye kmak zereyken

65

SURNME

darda bir konumalar, koumalar oldu, barp armalar
duydu. Ne var diye dar kt. Dar knca, yaamnn en
umutsuzluk veren haberini ald.
O gnlerde cezaevinin aalar, cezaevini aralarnda
blme kavgalarna, hara alma rekabeti yznden
hrlamaya balamlard. Byle: durumlarda, azl sabkallar,
aalar, uzak tara cezaevlerine srgne gnderirlerdi. Birer
bahaneyle onlar ynetmenlie arr, orda tutar, sonra
arkadan eyalarn da toplayp kendilerine vererek otobse
tkar, yolcu ederlerdi.
Berber Hayri, bahede grltler duyup da, ne oluyor diye
hamamdan ktnda ite bu haberi almt. Yine srgn vard.
Bu srgnn nemli yan, Krt Kmil'in de Sinop Cezaevi'ne
srgn ediliiydi. Berber Hayri baheye ktnda, oktan Krt
Kmil'i postalamlard. Cezaevindeki hkmller srgn
olayn yeni rendiklerinden, cokuyla bu konuyu konuup
syleiyorlard.
Berber Hayri, bu haberi alnca beyninden vurulmua
dnd, ldrme hazrlyla geen iki aylk ar almasnn
yorgunluu birden stne kt, duvarn dibine ylp kald.
Yannda oturan biok insan vard; kimler olduklarn grmyor,
neler konuulduunu duymuyordu; duyduu yalnzca
kulaklarn nlatan bir uultuydu.
Arada bir kahkahalar, anlamn kavrayamad alayl
szler, Krt Kmil ve kendisinin adnn sylendii kulana
arpyordu. Bitrl toparlayp sylenilenleri anlayamyordu.
Ama Tophaneli lhami'nin boru sesi bir uzaklap bir
yaklayordu kulana. Kendini toparlamaya alt,
sylenilenleri duymak istedi.
Vah yavriii... Aas gitti, arpac kumrusu gibi
dnyor imdi...
Bu sz, galiba kendisi iin syleniyordu. Bam sesten yana
evirdi Tophaneli lhami'ydi.
Ne baktn ulan?
Soruyu soran Tophaneli lhami'ye, Berber Hayri,
66

Hi, dedi, baktm yle lhami aabey...
Beenemedin mi?
Beenemedin mi? den sonra adl adnca svd, hem de
Hayri'nin sapkln anlatan en aalayc szcklerle.
Berber Hayri, hi kzmamaya niyetliymi gibi davranp
ordan gitmek zere ayaa kalknca. Tophaneli lhami o ok
nl evikliiyle birden frlayp nn kesti. Yine o aalayc
cinsel sapkl tanmlayan svglerle arkasn dayad aas
Krt Kmil gidince, nasl Hayri'nin zldn anlatt.
Ordakiler alayl alayl gldler. Can burnuna gelen Hayri,
elinin tersini silkeleyerek,
Git iine lhami aabey... dedi.
lhami, daha ar svglerle saldrnca da,
Belam m aryorsun? deyip yrd, ordan
savumak istiyordu.
Ama nasl sylenirdi byle bir sz Tophaneli lhami'ye, hem
de byle bir sz Berber Hayri syleyecek ha? lhami bana
asld.
Berber Hayri,
Benden bulma ulan! diye bardysa da, lhami
kartal gibi stne vard. Hayri birden yana ekilmese ba
yreinden yiyecekti. Hayri de ii ekti. Hayri'nin i ekmesi,
hele lhami'ye kar i ekmesi ordakileri artt. Birden iki
kavgacnn evresini kalabalk seyirci doldurdu.
Tophaneli lhami, her kavgasnda olduu gibi o gr sesiyle
naralanyor, Hayri'ye svyor, biyandan da Hayri'nin yresinde
zplayp srayp duruyordu.
Denilir ki, eli bakl yada tabancal saldrgann lm
tehdidi altndaki insan, birdenbire ve belki de bilinsizce!
kendini savunmann en doru yolunu bulurmu. Sonradan
dnenler, bu savunmann en mantkl savunma olduunu
grrlermi.
Hayri, Tophaneli lhami'nin yannda yresinde hi
durmadan zplamas karsnda ona aldr etmeden duruyor,
ama zenle de onun ban kolluyordu. Oysa, lhami'nin
67

SURNME
kavga ettii bakalar, o sradka, onlar da kendilerini
korumak yada lhami'nin stne varmak iin onunla birlikte
zplayp sramak zorunda olduklarn sanyorlard. Sonunda da
soluklu ve idmanl olmadklarndan kesilip yoruluyorlard.
Tophaneli lhami'nin bak kavgasndaki stnl, kendi
kavga taktiine hasmn da uyma zorunda brakmasyd. Oysa
Berber Hayri, lhami nice srarsa srasn, hi aldrd yoktu.
Bylece lhami'ye kar savunmann en doru yolunu bulmutu.
Bunu hi dnmeden, belki de can savunmasnn igdsyle
yapyordu. Berber Hayri soukkanllkla dururken evresinde
horoz gibi zpzp zplayan lhami ok gln oluyordu. Bir sre
srad. Bu arada gzlerini ona dikmi olan ve boluunu
kollayan Hayri, hi umulmayan bir anda, hi beklenmeyen bir
atakla elindeki ii lhami'ye saplad; lhami eviklikle ekildii
iin i sa omuzuna girmiti. Hayri, omuz bann dolgun etine
girip kemie dek ilemi olan iini iyice kanrtp ekti.
Omuzdaki yaradan kan fkrd. Yeniden birbirine atldlar.
Tophaneli lhami yeniden sramaya, azgn azgn naralanmaya
balad. Ama omuzundan yara ald iin bak tutan sa eline
artk egemen deildi. Hayri tetikteydi, ama hi kalbn
bozmuyor, yine lhami'nin boluunu aryordu, ikinci saldrda,
ile bak yle hzl arpt ki, bu olayn tanklarndan
tevatre merakl olanlar sonradan, bu arpmadan kvlcm
aktn bile uydurdular.
Berber Hayri de lhami'nin srayan kanyla kan iinde
kalmt. Tophaneli lhami'nin surat kan iindeydi. Hayri, o
kanl surat grnce, karsnda Krt Kmil varm sansna
kapld; ite o zaman amansz bir yrtc kesildi.
Btn cezaevindekiler dolumu, kavgay seyrediyordu.
yle bir kanl kavgayd ki ne kavgaclar ayrma olana vard,
ne kavgaya katlp yan tutma olana; nk byle bieye
kalkanlar bir bak vuruu, bir i dalyla bok yoluna
gidebilirdi.
Ddkler tmeye balad. Koumalar oldu. Gardiyan-

68

lar gelmiti. Gardiyanlarn ddkleri bounayd; byle bir
kavgay onlar da ayramazlard. Candarmalara haber iletilmiti,
ama onlarn yetimesi zaman alrd. Bu kavga, cezaevi deyiiyle,
bir lele biterdi. Evet... Onca yln bak atma ustas,
gemiinde bika lei bulunan, baklayp yaraladklarnn
saysn kendisi bile unutmu olan Tophaneli lhami
sersemlemiti. Berber Hayri'nin iinin sivri ucundan bir tek
gz gibi kendi lm bakyordu. Kurtuluu yoktu lm gze
almazsa ve lm gze ald. Btn gcn, btn soluunu
toplayp birden ataa kalkt, Hayri'nin stne atld. Can
verecek olan, hem de Berber Hayri'nin iiyle can verecek olan
cezaevlerinin yllarca dilden dile sylencesi Tophaneli
lhami'siydi. lm - kalm, bakas yok... lhami'nin her atln
yana ekilip syrlarak savuturan Hayri, bu kez ne baktan
kand, ne syrld. Soluunun kesildii kesik kesik
solumasndan, sska gsnn krk gibi bir kabarp bir
inmesinden belli olan lhami'nin ba stne iiyle vard.
Bakla i arpt. Ya krldndan, ya lhami'nin artk gc
kalmayp tutamadndan, bak lhami'nin elinden dt.
Hayri, birden yerdeki ban stne bast, durdu ylece
lhami'ye bakt. ite bu bak, lhami'yi bin yerinden ileyip
ldrmekten bin beterdi. Hayri, ayann ucuyla ba te itip,
Al ban! dedi.
ldrrse ldrsn gayri, lhami eilip yerden ban
almad. Ya, eilince Hayri srtndan baklar diye, yada hi gc
kalmadndan... Hayri, gocuunun i cebinden teki ii
kard. iin sivri ucuna, cebi delmesin diye mantar geirmek
treydi. Mantar iin ucundan karp, ii att teye.
Buyur!..
lhami hrsla kapt yerden ii.
Ulan sen lmne susamsn! diye naraland.
Baka kurtuluu yoktu ki... Yerden ii almasa, douu
kabullenmese, n iki paralk olacakt.

69

SURNME
Yeniden amansz bir sava balad. Ortalkta ts yoktu.
Hava bile donmu gibiydi. lhami, canm diine takp ile
saldrya geti, ite o saldrmasyladr ki, imek hzyla
Hayri'nin ii lhami'nin boynuna sapland. lhami, ii geri
ekti, kard hemen. Tophaneli lhami'nin boynundan oluk gibi
kan fkrd. Yere ykld. Cezaevlerinin kavga geleneinde,
Berber Hayri'nin yaral avnn stne atlp iini batra kara
hasmn soluksuz brakmas gerekirdi. Ama Hayri, bir sre
yerde kvranan lhami'ye baktktan sonra, kalabala doru
yrd. Kabadays, aas, korka, yreklisiyle o kalabalk,
elindeki kanl ile yryen Berber Hayri'nin nnden hurrr
diye kat. Berber Hayri, hngr hngr alamaya balad;
hem alyor, hem de meydan okuyordu:
Ulan... Bir zamanlar... evet... zorla hem de... Zor
altnda... imdi gelin: Kim o, hanginiz yrekli?
Bandan geenleri alayarak anlatyor, itiraf ediyor, imdi
o alakl yapacak kabaday kimse karsna kmasn
istiyordu, topuna postasn koymu, meydan okuyordu. yle
alyordu ki konuurken, kan iinde kalm yzn gzyalar
ykyordu.
Parmak, Zbk, Anasn 'apan Slman, Gzlkl
Beyefendi, hepsi hepsi, Berber Hayri'nin alayarak meydan
okuyuuna, bandan geenleri aka itiraf ediine yle i-
lenmilerdi ki, kimisinin gzleri dolmu, kimisinin boazna bir
dm oturmu, kimisi de aka alamt.
Berber Hayri, kanl ii elinde,
Erkek olan imdi gelsin! diye. stlerine yrdke
geri geri ekiliyorlard.
Berber Hayri sinirden ve geirdii bunalmdan katlp kald.
Bagardiyan, tatllatrd sesiyle,
Ver Hayri o ii bana, dedi, ver olum, ver
ocuum...
Bagardiyana, baba derlerdi. Berber Hayri, o durum-

70

da bile, ne olur ne olmaz elden brakmadan,
Baba, kap altna gidelim, orda veririm... dedi.
nde Berber Hayri, arkada gardiyanlar yrdler. Kap
altna girdiler. Arkalarndan kapnn kapanp demirlendiini
grnce Berber Hayri, kanl ii elinden brakt.
Bagardiyan, otuz yl akndr bu grevdeydi. Nice
cinayetler, kavgalar grm, artk kanksam, nasrlanmt.
Ama Berber Hayri'nin szleri, kana bulanm gzyalar, onun
nasrlanm duygularna bile ilemiti. ok acmt Berber
Hayri'ye. ikibuuk yl nce, cezaevine ilk geliinde, onu nasl
korumak istediini ansd.
Cinayet ileyen, kavga edip yaralayanlar, ilk ilem olarak
hamama sokulup iyice dlrd. Ama bagardiyan hem
acd, hem de idam cezas yemi olanlara dayak atmak
treden olmad iin, Berber Hayri'ye ilimedi. Onu cezaevi
revirine gtrdler, stne bulam kanlar anttlar. Yaral
olup olmadna baktlar. Bir kk syr vard yalnz. ok ve
ar yara alm gibi grnmesi, stne bana lhami'nin
kannn sramasndand.
Syr pansuman yaptktan sonra, byle durumlarda hep
yapld zere, zindana kapadklar Berber Hayri'yi prangaya
vurdular. Sonra zindann demir kapsn stne kapayp
demirlediler. Giderken bagardiyan, kapnn ardndan,
Allah kurtarsn Hayri olum... dedi. Berber Hayri
de,
Saol baba! diye yant verdi.
Akam olmu, cezaevinin hkml ve tutuklular da
koularna ekilmiti. Saym da yaplm, gardiyanlar Allah
kurtarsn! dileinde bulunup gitmiler, kou kaplar
kapanmt.
Gzlkl Beyfendi, yatann nnde toplanm olanlara
elindeki kitaptan, son gnlerde zerinde ok durduu insan
haklan konusuna ilikin u satrlar okumaktayd:
Avrupa Konseyi Antlamas da 5 Mays 1949 tarihin-
71

SURNME
de, Londra'da Avrupa Konseyi'nde imzalanmtr. Trkiye' nin
de imzalad bu antlamann 8 inci maddesine gre, insan
haklar evrensel bildirgesinin hkmlerini bozan ye devlet
Avrupa Konseyi'nden karlr.

72

BU BLM, YARGITAY'IN DAM CEZASINI ONAYLADII
BERBER HAYRNN AKI KARADAN AYIRT ETMEYE
BALADII, ONU BLDRR

Zindan denilen bu yer penceresiz olduundan gndz
almaz, lambasz olduundan geceleyin elektrik bulunmaz
ve koyu karanl yllanp et-kemik balam, kaskat katlam
bir yerdi. Zindan denilen bu yer yle youn karanlkt ki, bin
yanarca aklsa, bin ra yaklsa yine de aydnlanas yoktu.
Zindan denilen bu yerde k olmadndan renk de yoktu.
Zindan denilen bu yer yle slak, yle susakt ki burann havas
bile kflenip pas tutmutu. Zindan denilen bu yerin hibir
zaman kuramam ve hep ya kalm havasn avulayp sksan
su damlard. Zindan denilen bu yerin pas pisine, burda insann
itii sidiine yedii de pisliine karm olduundan burann
yap yap dayanlmaz kokusu solunulduka insan zehirlene
zehirlene boulurdu. Zindan denilen bu yerde bir aydan uzun
kalann kannn rengi aldan sarya, sardan irin akna
dnerek sonunda yzne lmn aulu glgesi derdi.
Berber Hyri'nin, lale halkas ayak bileine bal pranga
zincirinin arl seksen kiloydu. Az tesindeki sidik tenekesine
dek gidip ieyebilmesi iin, kendisinden onbe
73

SURNAME

kilo ar olan pranga zincirlerinin demir baklalarn akrdata
akrdata srklemesi gerekirdi ki, burda prangalananlarn
ou bunca arl tamay gze alamadklarndan, gze
alsalar bile burda geen her gnlerinde gleri gittike
azaldndan, olduklar yere ierlerdi.
Yer toprakt ama, yllarca ienile tkrle, basla i-nene,
ta sertlii almt. Bu sertlemi topran stne kuru otlar,
samanlar, aputlar, prtlar atlmt ve.buralarda mikroplar
yuvalanmt.
Zindana atlp prangaya vurulan Berber Hayri, o amansz
bak douunun yorgunluuyla yere kt, srtn duvara
dayad. Bir sre sonra pranga halkasna bal ayak bilei
uyutu. Zincirin arlndan kmldamas zor oluyordu.
Uyuukluun verdii uykumsulua gmld. Iksz olduu iin
renksiz olan zindan karanlnda Berber Hayri dlerinin
grkemli renklerini seyre balad. Burada bylece nice kaldn
bilmiyordu ki, darda ayak sesleri, konumalar duydu. Srg
demirleri ekildi, oktandr kullanlmadndan pasl gcrtlarla
kap ald. Gelenler, aktklar yakarca nda ynlerini
buluyorlard. Gelen bir gardiyanla, dem baba kouundan iki
ulsuzdu. Gardiyan, getirdii lambay yuvasna yerletirip
elektrik dmesini evirince oras aydnlad, kr bir aydnlk
ama olsun. ki ulsuzun birinin srtnda dek, tekinin elinde
yemek tepsisi vard. lkin, yerdeki kflenmi samanlar, kuru
otlar sprp dei serdiler. Yemek tepsisini yere koydular.
Hadi Hayri, yemeini ye!
Berber Hayri nceden nasl tasarlamsa herey yle
oluyordu. Adam ileyip zindana atlnca birden cezaevindeki
durumu deimi, deerlenmiti. ite buyzden zindana lamba
taklm, dek gnderilmi, yemek getirilmiti. Bunlar
yaptran cezaevinin ksm ve kou aalaryd. Aralarna bir
kabaday daha katlyordu, artk Berber Hayri de onlardan
biriydi. Her yeniyetmenin gz pekliini, delifiekliini ok iyi
bilen kurt hapishaneciler, Berber Hayri'yi ken-

74

BERBER HAYR'NN DAMI ONAYLANIYOR
dilerine dman yapmaktansa yanlarna almay uygun bulup
ona dostluklarn gstermeye alyorlard.
Berber Hayri, ekine ekine, gardiyana lhami'nin
durumunu sordu. Yoksa lm myd? lhami, daha lme-
miti, ama tehlikeliydi durumu. Cezaevi revirinden cankurtaran
arabasyla hastaneye kaldrlmt.
Sabahleyin kahvalt getiren dem babayla gardiyan,
akamki yemee Berber Hayri'nin elsrmediini greceklerdi.
Berber Hayri, iine dt yalnzlnn derin kuyusunda
ilk olarak yaamnda kendi kendisiyle kalabilmiti. Kendi
kendine, yaamnn o gne dek olan blmnn hesabn
yapyordu. Ne alas ey! diye dnd, bir ocuun rzna
gemekten sulu olarak cezaevine dmken, cezaevinde
kendi rzna geilmi, daha da kts bana gelmi, kiralk kar
yerine konulup elden ele dolatrlmt. Oysa ne ocuun rzna
gemek, ne de kendi rzna geilmesini istemiti. Sonra,
yaamay bunca ok seviyorken, bu aalanmalardan
kurtulsun diye kendini ldrmeyi bile denemi, ama
becerememiti. Bu pis can tatl gelip kendini ldremeyince de,
aalanm erkekliini evresindekilerinin gznde yeniden
kazanabilmek iin, hem de hi ii ekmeden, salt gsteri olsun
diye, sbyan kouunun kk olanlarna sulanr olmutu;
yannda onlardan birini, ikisini gezdirirdi. Tavuk kesecek yrek
katl, kan grmeye bile dayancas yokken, Krt Kmil denli
bir azly ldrmeye susam, ama hi istemeden, usunda bile
yokken Tophaneli lhami'yi ldrmek zorunda kalmt. Hep
istemedii eyleri yapmak zorunda braklmt. Neydi bu bana
gelenler? Neden byle olmutu, oluyordu? Niin isteince
yaayamyordu? lk kez kafasn kurcalayan, sonralar da
boyuna beynini oyacak olan bu sorular sorup renecei, ona
k tutup yol gsterecek birisi olsayd; bu yeryznde iini
dkebilecei, gvenebilecei bitek kii olsun bulabilseydi!...

75

SURNME
Alamak istedi, ama alayamad. Daha nceleri hi alama
istei duymu deildi, insann byle bir istek duyabileceini de
bilmiyordu. Tophaneli lhami denilen o nl bak atcsn
vurduktan sonra, hi istemedii halde, herkesin iinde kendini
tutamayp alamt da, imdi burda yapayalnzken neden
alayamyordu?
Berber Hayri, zindana dnn onuncu gnnde, btn
aclarn en acs olan bir haber ald. Annesi lmt. Anasnn
ondan, onun anasndan baka kimsesi yoktu. Bu yzden
savclk annesinin lmn, Berber Hayri'ye resmi bir yazyla
bildirmiti. Bu ac haberi alnca, kuruduunu sand gzya
pnarlar birden kaynad; yle alad, yle alad ki, iinin btn
kirinin pasnn gzyalaryla akp, silinip arndn duydu.
Berber Hayri'yi zindana attklarnn otuzbeinci gnnn
sabah gazetelerin ounda, alt yanda olan ocuunu rzna
getikten sonra boan canavar ruhlu Berber Hayri'ye
mahkemenin verdii idam cezasn Yargtay'n da onaylad
haberi yazlyd. Kimi gazetelerde de, Berber Hayri'nin
durumalar srasnda ekilmi resimleri baslmt. Berber
Hayri, gazeteleri grmedii iin, kendisine degin bu haberi
bilmiyordu. Ama cezaevindeki hkmller ve tutuklular,
gazetelerde okuduklar bu haber zerine syleip tartyorlard.
Dingin yaamlarm devindirmek, birazck canlandrmak iin, en
olmadk kck eyleri bile bytp abartan, can skc
suskunluklarn dalgalandrmaya bahaneler bulmaya alan
cezaevi dolusu onca in san, Berber Hayri'nin lm cezasnn
onanma haberini de cokuyla karlad. Herkes dncesini
sylyor, konuuyor, bu konu stne her kafadan bir ses
kyordu.
Beyler kouunun en aydn olan Gzlkl Beyfendi, ne
diyecek diye aznn iine bakarak her szn ilgiyle, merakla
dinleyen kou arkadalarna, idam cezasnn insanlk d ve
ad bir ceza olduunu, gnn birinde bu cezann kalkp
tarihe karacan sylyor ve bu savn

76

BERBER HAYRNN DAMI ONAYLANIYOR
kantlamak iin, elindeki kitaptan paralar okuyordu:
1882 ylnda Trieste Fuarnn alnda elbombalar att
iin idam cezasna arptrlan bir sulunun aff iin Avusturya
imparatoruna yazd mektupta Victor Hugo yle diyordu:
dam cezas yirminci yzyln yasalarndan silinecektir.
Gelecein hukukunu bugnden uygulamak ne gzel biey olur!
Gelecekte belki idam cezas kalkacakt ama, Berber
Hayri'ye o mutlu gelecei beklemesi iin frsat vermezlerdi ki...
Gzlkl Beyfendi, idam cezas verilse de, yargtay ona-sa
da, ok yerde zel aflar karlarak idam cezalarnn yerine
getirilmediini sylyordu. idam cezasnn gelecekte yasalardan
silineceini syleyen byk Fransz ozan Victor Hugo yle
vicdanl bir insand ki, baka lkelerde idam cezalarna
arptrlan tanmad kimselerin aff iin bile uram ve bunu
baarmt. Gzlkl Beyfendi, elinde tuttuu kitaptan unlar
okuyordu:
1882 de Rusya'da idam cezasna arptrlan nihilistlerin
aff iin, Rus arna gnderdii mektupta Victor Hugo yle
yazyordu: Rasgele bir ses hem hi kimsedir, hem herkestir.
Ad bilinmeyen byk kalabalktr. Bu sesi dinleyiniz, Af!
diyecektir. Ben de karanln iinden Af! diye baryorum.
Burada aada af, yukarda da af demektir. Halk iin
imparatordan af istiyorum; yoksa imparator iin Tanr'dan af
dilerim.
Dinleyenler byk merakla,
Ne olmu sonra? ar affetmi mi? diye sordular.
Gzlkl Beyfendi,
Evet, ar affetmi idam cezasna arplan be
suluyu... dedi.
Bunun zerine tartmalar kzt. Bizde de bir yazar kp,
Berber Hayri'nin affn isteyemez miydi sanki... Ama nerde bizde
yle yazar, Viktor gibi, Viktor neydi, ite onun gibi... iyi ama, o
be kii neymi, onlar bakalm alt yan-

77

SURNME
da, hem de olan ocuunun rzna m 'apmlar... O baka, bu
baka... N'olursa olsun... Af, aftr.
Gzlkl Beyfendi, kimi uygar lkelerde lm cezasnn
kalktn syleyince, bir aileden kiinin (kendi kars,
kaynanas ve baldzn ldrmt) kaatili ve idam isteiyle
davas grlmekte olan bir tutuklu kar koydu:
Nasl kalkarm idam? Olmaz yle ey! Bak gazete
yazyor: Herifler otobsn yolunu kesmi. Btn yolcular
soymu. Direnen iki kiiyi vurduktan baka, yolculardan kz
da daa kaldrp on kii birden rzna gemiler. Gelde
bylelerini' asma bakalm... Yok arkada, idam cezas kalkamaz.
Gzlkl Beyfendi yumuak bir olgunlukla,
nsanlar senin gibi dnen lkelerde idam cezas
zaten kalkmyor, dedi. Benim dediim, insanlar senin gibi
dnmeyen lkeler... Sonra yasalarnda idam cezas bulunan
lkelerde de, insanlar elden geldiince, canlarn actmadan,
onlara hi olmazsa ac ektirmeden ldrmenin yollarn
aryorlar.
Buna pek aan biri,
nsan ldryorlar be, daha bunun canm
actmamas olur mu? dedi.
Olur efendim, dedi Gzlkl Beyfendi, insan
ldrlr ama, hibir zaman insanlk lmez... ldr ama,
insanca ldr.
Ne gibi yani?
dam edilenin cannn acmas, ldrlrken ac
ekmesi kendisi iin nemli olmayabilir, nemli deildir de...
nk, nasl olsa ldrlecek... Ancak, onu ldren ve
ldrlrken seyreden insanlar iin*nemlidir. Bir insann ac
eke eke can veriini seyretmek herhalde gzel biey olmasa
gerek...
Deminki soruyu soran,
Yani, dedi, ldrlen iin deil de, seyredenler iin,
canm actmadan idam ediyorlar...
78

Bibakma yle... ite buyzden idam cezasn henz
kaldramam lkelerde, ac duyurmadan yada cann daha az
yakarak hkmly ldrme biimleri uygulanr, rnein,
bizde aslr, Fransa'daysa boynu keskin bir bkyla kesilir.
Giyotin denilen bkyla... Bu insan bks. Msy Giyotin
denilen bir Fransz'n buluu olduundan, o makineye de
Giyotin denilir. spanya'da da Garrot denilen baka bir
canalma makinesi vardr...
Allah Allah... Yahu, dnyada adn bile
duymadmz daha ne makineler var kimbilir...
El garrot vil, yani canalma makinesi...
Hkmlnn boynuna bir demir ember geirilir. emberin
arkasnda, hkmlnn ensesine gelen yerde madenden bir
vida vardr. Cellat o viday milimetre milimetre sktrr. Demir
ember gittike daralr, daraldka boyun omurlar da skr...
Gzlkl Beyfendi anlatrken, bir aileden kadnn kaatili
olan ve idam cezasnn kalkmasn da istemeyen adam, sa
eliyle boynunu tutup outurmaya balad hi ayrmsamadan.
Gzlkl Beyfendi,
Boynu skla skla boulup lr... dedi.
Yahu, bunun neresi insanclm, dpedz ikence
be... lm de ikence, seyri de ikence...
Gzlkl Beyfendi,
Yine, dedi, bir insancl yan var. nk, demir
emberin boynu sktrmas dayanlmaz olunca, yani
hkmlnn dayancasn at m, ordakiler bunu grmesinler
diye hkmlnn bana kara bir rt atarlar. Bu rtnn
altnda, hkmlnn ektii ac grlmez.
Ya sesi?
Baramaz ki boynu skldndan...
Demek seyrini ileri gtrmyor. nsanlk daha
lmedi dedikleri bouna deil...
Gzlkl Beyfendi, salt ecinsellikte deil, idam konu-

79

SURNAME
sundaki derin bilgisine de hayran olanlar daha da ok hayran
brakmak iin sz srdrd:
Kimi islam lkelerinde, elleri arkadan bal
hkmly yere ktrp ensesinden baltayla boynunu
keserler, kimilerindeyse kafasn klla uururlar... Amerika'da,
yani Amerika Birleik Devletlerinin her eyaletinde idamn infaz
ayrdr. Genellikle, elektrikli sandalyeye balar, sonra yksek
cereyan verirler, insan p diye lr...
Bak o usul bizde skmez; bizde olsa, hibir idamlk
lmez. Elli mumluk ampul bile yakmayan cereyan adam p
diye ldrr m...
Demek p diye... Ac ekmesine bile zaman
brakmazlar?
Brakmazlar... Kimi yerlerinde de Amerika'nn
zehirli gazla ldrrler. Koyarlar gaz odasna... Yava yava gaz
verirler. Teksas'ta da zehirli ine vurup ldrrler...
Beyfendi, bunlarn hangisi daha iyi?
Her lkenin kendi i sorunudur bu, karlmaz...
Bir kural vardr uluslar arasnda: Kimse kimsenin i ilerine
karamaz... Yani her lkenin devleti kendi yasasna gre
yurttam nasl isterse yle ldrr...
Dinleyenlerden biri glmeye balaynca brleri neden
gldn sordular. 0 da, kasabalarndayken amcasnn
yengesini hergn posta sopaladn, engel olmak isteyenlere
Benim nikhl karmdr, ister dverim, ister severim, ister
asarm, ister keserim, size bok yemek der! diye bardn
anmsadn syledi. Devlet de, yurtta benim yurttam, ister
asarm, ister keserim, .size bok yemek der... diyor tekilere...
Peki Beyfendi, gene sen bilirsin bunu, btn bu
adamlarn hangi eidi sence daha insancl?
Efendim, idam edilenlerle sonradan bir daha
grmek olana yok ki bunu anlayalm. En insancl deil
ama, en keyiflisi yine bizdeki aslmak olsa gerek...
Keyifli mi? Aman deme... Aslmann da keyfi olur
80

mu yahu?
unun iin keyifli olmas gerekir ki, Hukuk
Fakltesinde bizim rahmetli bir hocamzn derste bize
sylediine gre, bir insan boynundan iple aslnca beli gelirmi.
Sonradan bakarlarm donuna ki, donun a yap yap... Ne
demek bu? Besbelli ki keyfi geliyor...
Allah Allah... Belki de kendini ryada sanp zavall,
son kez eytan aldatmacasna kaplyordur kimbilir...
Cezalar Yargtayca onanp da kesinleenler, bu cezaevinde
tutulmaz, hemen baka cezaevine gnderilirlerdi. Berber Hayri
de gnderilecekti. Ancak Berber Hayri daha bika resmi
ilemden sonra aslacakt. dama hkmller istanbul'da
aslmadan nce Sultanahmet cezaevine getirilirdi, ite bu
nedenle, uzak bir cezaevine gnderilirse yolluk olarak gidigeli
ok para gideceinden, devleti bou bouna zarara sokmak
istemeyen cezaevi yneticileri, Berber Hayri'yi yakndaki bir
cezaevine, skdar'da Paakaps cezaevine gndermeyi uygun
grmlerdi.
Zindana sokulduunun krknc gn ordan karlan
Berber Hayri, cezaevinde hkml ve tutuklulardan kimseyle
konuturulmadan, krmz renkli cezaevi arabasna bindirilip
skdar Paakaps cezaevine gnderildi. Krk gnlk zindan
yaamndan sonra Berber Hayri'nin teni saydamlam gibiydi.
Rengi kehribar ansna alyordu.
Berber Hayri'nin Sultanahmet cezaevinden gnderilen
sicilini okuyan Paakaps cezaevi ynetmeni, daha krk gn
nce adam yaralam olan bu idam hkmlsnn bu
cezaevinde de karklk karmamas iin, biraz t biraz da
gzda vermek zere, onu yanma ard. Burasnn kk bir
cezaevi olmas nedeniyle ona burda bir geim yolu
bulunamayacan, cezaevinde disiplinin bozulmasna kesinlikle
gz yummayaca iin byle davranlara yeltenmemesini,
kumar oynatmak, esrar ve eroin sattrmak ve bak ve i
tamak ve ngar karmak ve hara almak gibi sular ilemeye
kalkmamasn, byle eyler yapmamasna

81

SURNAME
karlk olarak da kendisine ok iyi davranlacan, dahaca
bitmemi olan zindan cezasnn geri kalann burda
uygulatmayacan syleyerek tlerde bulundu. Babacan
ynetmen tatlsert konumutu.
Uslu durursan seni kollarm. Bir istediin olursa gelir,
dorudan bana sylersin... dedi.
Berber Hayri'nin o kt gemii unutulmu, yaamndaki
pislikler rtlmt. Onun iin konuulan yalnzca Tophaneli
lhami gibi bir azly nasl ilediiydi. Yiitlii, yreklilii,
bileinin bklmezlii, gznn peklii, bak atmada ustal,
eviklii stne uydurulmu olaylarla bir sylence kiisi
yaratmlard. Bu sylenceyi her dinleyen, dinlediini daha
iirerek tekine anlatyordu.
Paakaps cezaevinin yaam alann aralarnda blm
olan kabadaylar, kendi yerlerinden yer ap aralarna birini
daha sokmak istemedikleri iin. Berber Hayri'nin tutumuna
gre davranmak zere tetikteydiler. Dmek gerekirse
decekler, lmekse ldrecekler; ama kanckcasna, ama
kalleesine, her nasl olursa Berber Hayri'nin iini
bitireceklerdi. Gelgeldim, cezaevinde kald ikibuuk yl gibi
ksa saylacak srede usta bir hapishaneci kesilen Berber Hayri
de pusuda sinmi olup trnaklarn ve dilerini onlara
gstermediinden ve ilerine karmadndan onu hep birlikte
elstnde tutup ona ba stnde yer verdiler. Berber Hayri
ksa srede kendisini herkese sevdirmeyi baard. Cezaevi
grevlileri, ynetmeni, gardiyanlar ondan memnundu. Byle
olunca da, baka hibir hkmlye tannmayan ayrallklar ona
tannmt. Berber Hayri, dman olmayan, bir ar cezal
olduundan, cezaevinin her yann, her kouunu zgrce
gezebiliyordu.
Buraya geliinin ay olmadan Berber Hayri Cezaevi
ynetmeninin karsna kt, bir dilei olduunu, siyasi ko-
utakilerin yanma gidip gelmesine izin verilmesini diledi.
Siyasiler kouunda alt hkml vard. Bu alt siyasi,
cezaevinin teki hkmlleriyle kesin olarak grtrlmez-
82

di. nk bu alt siyasi hkmlnn; hrszlktan, yolba-
clndan, sahtecilikten, soygundan, dolandrclktan, insan
ldrmeden, kalpazanlktan, devlet mal almaktan, rvetten,
ve daha trl bin trl sulardan cezalandrlm olan burdaki
yzlerce hkmlye propaganda yaparak onlar doru
yollarndan ayracaklarndan, kendi bozuk dncelerini onlara
da bulatracaklarndan ekinilirdi. Berber Hayri ite bu kerte
tehlikeli olan o alt kiiyle konuup grmek istiyordu. yi
ama Hayri olum, ya sana da bularsa o kirli dnceleri...
Ben bile ben iken, onlarla sk konumaktan saknrm, Sonra
yazk olur sana evladm, genliine yazk olur... Sznn sonu
olan ki her ne kadar aslacaksan da... blmn ynetmen
sylemeyip iinden geirdi yalnz.
Cezaevi ynetmeni niin onlarla grmek istediini
sorduunda, Berber Hayri salt merak nedeniyle bu istei
duyduunu syledi. Ynetmen, nasl olsa aslacak bir adamn,
alt siyasi suluyla grtkten sonra yada grmeden nce
aslp lmesi arasnda hibir ayrm olamayacam yumuak bir
dille anlatmaya alt. Bununla birlikte, nasl olsa aslacak bir
hkmlye siyasi koutakilerin yapacaklar propagandann
pek de zarar olamayacan dnp, o gne dek disiplin
bozucu hibir davranta bulunmadndan, istediini reddedip
de azdrmamak iin Hayri'nin siyasiler kouuna girip
kmasna izin verdiyse de, ordakilerden kendisine
bulaabilecek zararl dnceleri teki hkmllere
alamamak iin orda konuulanlar bakalarna
aktarmamasn istedi.
Berber Hayri'nin siyasiler kouundakilerle konumak
isteyii, cezaevi ynetmenine syledii gibi salt merak yznden
deildi. Berber Hayri zindanda kald srede o zamana dek hi
duymad bitakm duygularla dolmu, bu duygulan, bilincinde
bile olmadan da vurmay gereksinmiti. tikin bu acl
duygularn, szlerini de ezgisini de bir daha
tekrarlayamayaca yank trkler olarak zindanda

83

SURNME
sylerken, sonradan bu trklerin szlerini yazmaya balad,
ite bylece iir yazmaya balam oldu. Siyasiler kouundaki
alt kiiden birinin air olduunu duymutu. Bu aire kendi
iirlerini okutmay, onun iirlerini okumay ve ondan nasl iir
yazlacan renmeyi istiyordu. Bu isteini cezaevi
ynetmenine syleseydi, onun, iir yazdktan sonra lmekle, hi
iir yazmadan lmek arasnda bir ayrm olamayacan, nasl
olsa yaknda aslacak birinin iir yazmasnn bir ie
yaramayacan anlatmaya alacam biliyordu.
Berber Hayri, saygl bir rkeklikle siyasiler kouuna girdi.
Alt siyasi hkmlden biri gazete, ikisi kitap okumakta, biri de
yaz yazmaktayd. Biri hela aralndaki talan siliyor, biri de
patates soyuyordu. Selam verip kendisini tantt. Ne cezaevinde,
ne darda hikimse Hayri'yi bu denli iyi karlamamt. Gazete
okuyann ii, kitap okuyann air, yaz yazann da memur
olduunu rendi. Patates soyan da iiydi, yerleri silen
niversite rencisiydi.
Hayri sksk onlarn yanma gidiyordu. Onlarla konuup
syleiyor, hi bilmedii yepyeni bir dnyaya girmi oluyordu.
Yal ii olanna brleri Ustam dedikleri iin, Hayri de ona
Ustam diyordu. Ustam yalyd, salar apakt. Ama dinti. Ksa
boylu, geni omuzlu, kaim gvdeliydi. Yal bir mee aac gibi
salam duruyordu. Ksa parmaklarnn ular ktt. Onu hi
grmedii babasnn yerine koymak istiyor, Hayri iinden ona
baba demeyi geiriyordu. Tantklar gn, ne i yaptn sorup
da, Ustam ii olduunu syleyince, Berber Hayri bu denli ok
ey bilen kiinin bir ii olamayacan dnp,
Estafurullah... deyince, Ustam glmsemi, Hayri'ye iiliin
nasl vn veren, onurlu bir ura olduunu ksa szlerle
anlatmt. Kt ulu ksa ve kaim parmakl ellerini uzatp
Dnyay biz kuruyoruz, her ne varsa biz yapp yaratyoruz;
iyilikleriyle ktlkleriyle bizim btn bunlar... diye
vnrken Ustam sesince byyordu. Sonraki konumalarnda

84

Ustam'n bir zamanlar sanat okullarnda retmenlik de ettiini
renmi, ama ii olduunu sylemekten kvandn
anlamt.
Yaamnda gerek sayg duyduu, iten sevdii ilk insan o
alt kii olmutu, tik gnler Berber Hayri, cezaevi ynetmeninin
etkisiyle kendisine bulaacak zararl dncelerden rkmt.
Ama havadan sudan konuulurken Berber Hayri hi bilinmedik
eyler reniyordu.
Berber Hayri'nin iirleriyle de, dertleriyle de en ok
ilgilenen Ustamd. Yazar olanysa, konumalara pek seyrek
katlyor, durmadan okuyup yazyordu. Berber Hayri onlarla
birarada olmaktan ok mutluydu. O denli baka bir dnyaya
dalm, kendisini ylesine iire vermiti ki, Yargtayca onanan
idam kararnn Meclis'te de onaylanmak iin srada beklediini,
yaknda aslacam bile unutmutu; o trl kt eyleri
dnmez olmutu. nk yaamnda ilk olarak bir ie
yarad, ie yarar bir i yapt, yararl olduu duygusuna
kaplmt.
Siyasiler kouuna istedii zaman gidebilmek iin izin
almt, ama oraya hep ekine ekine giderdi. Onlar tedirgin
edecekmi gibi gelirdi. Hatta bikez bunu Ustam'a ak ak
sormutu. Ustam o tatl glmseyiiyle Hayri'nin geliinden
memnun olduklarm sylemiti. Kimileyin siyasi koua
gittiinde, ordaki alt kiiden hibiri konumadan kendi iini
yapmakta olduundan, byle zamanlarda Hayri, selam
verdikten sonra biyana ekilip oturur, onlar konumaya
balayncaya dek o da suskun dururdu. O kouta, o insanlarn
arasnda, kimse konumazken bile bir erinlik duyuyordu.
Ordakilerin Ustam dedii adamn adn merak ediyor, ama
bitrl soramyordu. Bign bunu kendiliinden rendi.
Ynetmenlikten bir ileme imzasn almak iin gelen
bagardiyan onu Ragp diye arm ve resmi bir yazy
imzalatmt. Ragp Ustann bir halat fabrikasnda ustaba
olduunu da bir konuma srasnda renmiti.
85

SURNAME
Siyasi kouta grdkleri, dinledikleri onu hep
artyordu. Oraya ilk geliinde hela talarn silen delikanlnn
hep bu ii yaptn sanmt. Oysa hergn baka biri yerleri
silmekteydi. Bign siyasi koua girdiinde o ak sal Ustam'n
eilmi yerleri sildiini grnce,
Aman Ustam, izin ver de ben ileyim... diyerek
davranm, ancak Ustam, meldii yerden ban kaldrp, her
zamanki gler yzyle,
Bugn temizlik nbeti bende Hayri arkada. Yerleri
silemez yaa gelirsem, arkadalar bana sildirtmezler... demiti
ite o zaman o kouta her iin nbetlee yapldm
ayrmsad. Kimileyin memur olan yerleri siliyor, kimileyin de
air olan gazeteci... Elinden yemek piirmek geldii iin olacak,
salt yemei piiren ii hi deimiyordu. ay yapmak, sofray
kurmak, bulaklar ykamak da nbetleydi. Daha da at,
sabahlar gazeteyi bile srayla okumalaryd. Bign gazeteleri ilk
okuyan, ertesi gn ikinci, daha ertesi gn de nc olarak
okuyordu.
Ustam, sizin meydancnz yok mu? diye sormutu
bign.
Cezaevinin yirmi otuz kii yatan teki koularnda, btn
bu temizlik, gelgit hizmetlerini, ayak ilerini bir meydancyla iki
yada yardmcs yapard. Haftadan haftaya koutan para
toplanp meydancya verilirdi. Meydanclar, gelirleri, gelen-
gidenleri olmayan parasz kiilerdi. Onlar da meydanclkla
yollarn bulurlard. Meydanclar bu trl mahkmlar iinden
aalar seip grevlendirirlerdi.
O sra Paakapsnn aal Ko Rahmi denilen bir itin
elindeydi. Bu Ko Rahmi, ufak tefek, sska bir herifti. Az-buuk
Tophaneli lhami'ye benzerdiyse de, ona gre karta kamt ve
de onun gibi yrekli deildi. Kana susam bir herifti, ok adam
vurmu, ok adam ldrmse de, hepsini de kancklkla,
kallelikle vurup ldrmt. Son ii, cinayete burda i
denilirdi Beyaz Nuri denilen, bir

86

seksenbe boyunda, otuzalt yandaki bir yiidi, on yllk
cezasn bitirip kmasna bir hafta kala, bir ziyaret gn rg
teller arkasndan anasyla konuurken, alt omuzdayla birlikte
arkasndan hep birden ullanp yirmi bak yarasyla yere
sermesiydi. Cinayetten nce, tek dursun, cezaevini
kartrmasn diye, cezaevi mdr cezaevinin berber salonunu
iletme iini Ko Rahmi'ye vermiti. Ko Rahmi, cinayeti
planlam, alt omuzdam berberhaneye yerletirmi ve
berberhaneden ziyaret yerine serbeste geildiinden, tam
Beyaz Nuri'nin ziyaret saatinde alt omuzdam Beyaz Nuri'nin
stne trp arkadan vurdurmutu. yle bir kana
susamt ki, ald yirmi bak yarasyla yere yklan Beyaz
Nuri'yi elindeki usturayla prasa dorar gibi doramaya
balamt.
Berber Hayri, Sultanahmet Tutukevinden Paakaps
cezaevine geldiinde, Ko Rahmi denilen kana susam it de
zindan cezasn bitirip km, biyandan o cinayetinin davas
yrrken, o da aa ktlnda Paakaps cezaevinin aas
olmutu. Berber Hayri gelince, btn hkmller, aalk
rekabeti yznden nasl olsa Berber Hayri ile Ko Rahmi'nin
kapacaklar kamsndaydlar. Oysa Berber Hayri'nin aalkta
filan gz yoktu. Azok biriktirdii paras da vard. Cezaevinin
hibir pis iine bulamyordu. Ne kumara karyor, ne
manodan pay alyor, ne esrar ve eroin ve afyon satndan
idamlk hakk istiyordu. Ko Rahmi, Berber Hayri'nin bu
istemezliinden iyice ikillenmiti. Hayri'nin bu cezaevine
geliinin haftasnda Ko Rahmi ona epeyce ykl bir para
gnderdi. Bu parann her zaman da kendisine verileceini
syletti. Berber Hayri, paray getiren Ko Rahmi'nin adamna,
Rahmi aabeyim saolsun, kendisine imdilik hi bir
ihtiyacm olmadn, olduunda ilk bavuracamn kendisi
olduunu sylersin... diyerek paray geri gnderince Ko
Rahmi'nin ikili daha da artt. Demek aalk postunda gz
vard ve vuruacaklard.

87

SURNAME
yla yakn zaman iinde otuz yllk hapishaneci gibi
pimi olan Berber Hayri, durumu hemen kavram ve ona gre
de nlemlerini almt. Daha geldii gn, Rahmi'ye di
bileyenlerden, ama daha da ok Hayri'nin onun hakkndan
nasl olsa geleceine inananlardan drt kii, Berber Hayri' nin
gnll adam olmulard. Adam olmak kolay deil, onlar
beslemek gerekirdi.
Berber Hayri'nin Ko Rahmi'yi bir snamas gerekiyordu.
Byle bir frsat da kt. Bign, orta yan stnde bir hkml
Hayri'ye gelip, daha yedi yl cezas olduunu, iki kk ocuu
bulunduunu, karsnn da hasta olduunu syledi,
Yolsuzum Hayri abi, beni koulardan birine
meydanc yap da yolumu bulaym... diye yalvard.
Hayri aratrd, adamn gerekten yoksul olduunu
rendikten sonra, tahliye olacak bir meydancnn yerine bu
adamn meydanc olmas iin Ko Rahmi'ye haber gnderdi.
Ko, hemen o adam, hem de kendi kouuna meydanc yapt.
Bu, ya Hayri'den yldn, yada kallee bir oyunu olduunu
gsteriyordu.
Ustam, Hayri'nin Meydancnz yok mu? sorusuna,
Biz kendi iimizi bakasndan daha iyi yaparz...
diye yant verdi.
Aradan iki ay kadar gemiti ki, siyasi koua bir kii daha
verildi. Bu yedinci siyasinin gelmesiyle, siyasi kouun,
havasnda bir deiiklik oldu. Komuna dedikleri ortaklaa
yemek sorunu yznden yeni gelenle aralarnda anlamazlk
kmt.
Hayri siyasi koua gide gele yava yava ve kendiliinden
onlarn sorunlarn renmeye de balamt. Yedinci kii
gelmeden nce, ordaki alt kii, varlklarna yada gelirlerine gre
her hafta komuna iin para veriyorlard. Herkes verebilecei
paray kendisi belirliyordu. Toplanan parayla kahvalt yaplyor,
iki n yemek yeniliyor, gnde kez de ay iiliyor, iki de
gazete almyordu. Komuna

88

iin en ok para veren gazeteci olan airdi. Gazetecinin verdii
para, Ragp Usta'nn verdiinin iki katyd. niversiteliden hi
para almyorlard. nk, paras da, geleni gideni de yoktu.
Memur, Ragp Usta'dan az para veriyordu. ilerden biri de,
para veremiyor, einin ziyaret gnleri getirdii yiyecekleri
komunaya brakyordu. Komunann ok az bile olsa geliri de
vard. Okunmu gazeteleri biriktirip kiloyla satyorlard.
Cezaevinde her hkmlye gnde bir ekmek veriliyor, ama
onlar alt gnde drt ekmek yiye-biliyorlar, kalan haftada on-
onbe ekmei de satyorlard. Bu gelirle komuna iin yemi
alyorlard.
Yedinci siyasi bir ilem iin mdrle arldnda o
konuyu tarttlar. Yedinci siyasi, komuna iin para
vermeyeceini sylemiti. Bu adam komunaya alp
almayacaklarm tartyorlard. Gazeteci alnmasndan, Ustam
alnmamasndan yanayd.
Ustam,
Param olmad iin veremem demiyor ki bu adam,
Komunaya para vermem diyor. Almamalyz... diyordu.
Gazeteci de,
O da siyasi hkml, hem de bizimle ayn
maddeden... dedi.
Ama iimizde onu tanyanmz yok...
ok tarttlar. Hayri can kulayla onlar dinliyordu.
Hangisine hak vermek gerektiini kestiremiyordu ama,
duygusal olarak Ustam' tutuyordu, iilerden biri Ustam'dan
yana olduysa da, alk yapan iiyle, memur ve niversiteli
gazeteciden yana oldular. Sonunda oya koydular. Oylama
sonunda, hi tanmadklar yedinci adam da, para demeden
komunaya almaya karar verdiler. Biraz sonra yedinci adam
mdrlkten geldi. Ustam, tartmalarda hep konumalar
yneten bakan olduundan, karar adama aklad:
Komunaya para vermediine gre, demek paran yok

89

SURNME
yada ok az... Arkadalarla karara vardk, senden para
almayacaz... Ama birlikte yiyeceiz. Adam, az grlr bir
hrlkla,
Ben kendi yemeimi kendim yerim... dedi.
Bir susma oldu.
Hayri, artk eski Hayri deildi. Elinde olmadan, yle bir
yekindi... Ama bu, onlarn kendi sorunlaryd. Ustam,
Sen bilirsin arkada, dedi, yleyse bulak, yemek
nbetine de girmezsin, ama temizlik nbetine gireceksin.
Ben nbete mbete girmem...
Ama burasn hep birlikte kullanmak zorundayz. Bir
oda, bir sofa, bir hela, bir musluk...
Anlamam...
Berber Hayri nerdeyse patlayacakt, kendini zor tuttu.
Yedinci adama kars hergn dardan yemek getiriyor, o
da, tek odada olduklar iin, brlerinin gz nnde tek
bana yemeini yiyordu. Ne oday, ne sofay, ne helay silip
spryordu.
Yedinci siyasi, bir fabrikada kamyon ofrym. Etlisiyle
tuzlusuyla tatlsyla tkmyordu. br alt kii ok kez tek kap
yemek yerdi, o da yine ok kez etsiz olurdu.
iki ay geti gemedi, yedinci adama dardan yemek gelmez
oldu. Kars da ziyaretine gelmiyordu. Cezaevlerinde hibiey
gizli kalamaz. Yargtay cezasn onaylaynca, ofrn kars da
boanma davas amt, buyzden ofrn ziyaretine de
gelmiyordu. ofr ancak bika gn dayanabildi. Gnn birinde
kendiliinden nbete girdi. Temizlik yapt, bulak ykad, sovan
soydu. Ama onu yine de komunaya almadlar. Berber Hayri'nin
de orda bulunduu bign Ustam ona,
Arkada, sen Kzlay yemei alacaksn!., dedi.
Berber Hayri, tandndan beri ilk kez Ustamn bir
tutumunu beenmemiti. Bir aptal cezalandrmak, hi Us-
tam'a yakr myd?..

90

Yemek saatlerinde onlarn yannda olmak istemezdi. Ama o
gn zellikle bekleyip yemek zamanna kald.
Yedinci siyasi, Kzlay yemei almaya giderken Ustam
seslendi ona:
Arkada, mutfaktan byk tas al da git...
Hayri, olanlar, olacaklar dikkatle izliyordu. Eskiden
olduu gibi terslik etmeyen yedinci siyasi, Ustam'n dediini
yapt. Az sonra da, tas Kzlay yemeiyle dolu dnd. Ustam,
alk yapan iiye,
Arkada, dedi, bundan byle hergn Kzlay yemei
alnacak. Sen o yemei bizim yemee katarsn. Olur mu?
Olur, dedi a, olduu gibi yenecek yan yok ama,
ne de olsa azbuuk ya, tuzu, salas, tanesi var gene... Bizim
yemee katarz.
Bu tutumlulua Berber Hayri ok amt. Sofra kurma,
bulak ykama nbeti o gn Ustam'dayd. Ustam sofray kurdu,
tabaklan atallar dizdi, srahiyle bardaklar getirdi, koca
tencereyi de masann stne koyup.
Buyrun arkadalar... dedikten sonra ayrca Hayri'ye de,
Buyur Hayri arkada... dedi.
Berber Hayri o gne dek onlarn yemek arsna peki
dememiti. Yemek zamanlan orda olmamaya zen gsterirdi. O
gnse,
Saol Ustam, deyip masaya kt.
O gn komuna sofrasna iki yeni adam daha katlm oldu:
Yedinci siyasiyle Hayri. Hayri konuktu, yedinci siyasi de
bundan byle, yoksullara verilen Kzlay yemeinden hergn
alarak komunann ortaklarndan oluyordu. Ragp Usta, Berber
Hayri'nin gznde bikez daha byd.
O leyin etsiz patates yemeiyle pilav yediler. Berber Hayri
o le yemeinde komuna yemei yemekle onurlandm duydu,
sanki ycelmi gibi oldu. Hayri bign de onlarn cgara stne
tartmalarna ta-
91

SURNME
nk olmutu. Tartma olduka sert gemiti, yle ki, sonunda
bir kavga kacam bile dnd Hayri. niversite rencisiyle
gen ii, bir de komunaya sonradan katlan ofr, daha ucuz
olduu iin hepsinin kyl cgaras imesini neriyordu.
Onlarn nerilerine gre herkese gnde on kyl cgaras
verilecek, cgaradan artan para komunaya eklenecekti.
Hayri'nin en ok dikkatini eken ey, kyl cgaras iilmesini
neren nn de komunaya para vermeyenlerden oluuydu.
Gazeteci, herhalde komunaya enok paray kendisi verdii iin
olacak.
Bu konuda Ustam'n dncesi herneyse ben ona
katlacam... dedi.
Hayri, batan ayaa kulak kesilmiti. Ustam ar ar
konutu:
Arkadalar, cezaevlerinde komunann para
skntsna her dtnde bu cgara konusu da aynen byle
alr.
Hi iilmesin diyenler bile olur. Kolay deil alkanlktan
vazgemek. Hi vazgeilmez deil, ama ok zor. Kimsenin
kimseyi bu zora sokmaya hakk yok, zaten biz burda iyice
zordayz. Cgara iilmesin diyenlerin, sonradan gizli gizli
helada cgara itiklerini de grdk. Yani, demek istiyorum ki
cgara bir alkanlk... Arkadamz pahal cgarya alm,
isterse kendisi kyl cgarasna da dner, ama bunu
arkadamza nermek, bana kalsa hi doru deil. Bikez cgara
deitirince, yenisine alana dek alamaz olur, yazamaz,
okuyamaz, okuduunu anlayamaz olur. Sonra da, cgarasn
deitirince sal da bozulur. Syledim size, imdiye dek
tecrbelerimiz gstermitir ki, bu cgara konusunu fazla
kurcalamak iyi deildir.
Oya konuldu. Ragp Ustann nerisi kazand. O zaman
gazeteci,
Altm cgaray imeme izin verdiiniz iin
teekkr ederim, dedi, imdi de benim bir nerim var. Gnde
iki paket cgara iiyorum. Kyl cgarasyla itiim cgarann
farkn ayrca komunaya vereceim...
92

O ok sert balayan tartmann bylesine tatlya balanp
uyuma varlmasna Berber Hayri ok at. Hele o komunaya
hi para vermeyenlerin nerisine kar Hastir len, be be para
m veriyorsun da, herkesin itii cgaraya karyorsun...
denilmemesi Hayri'yi bsbtn artmt. Demek bu dnyada
bu iler byle de olabiliyordu.
Hayri, yazd iirleri okusun da kendisine yol gstersin
diye gazeteciye veriyordu. iirlerini nasl bulduunu
sorduunda her kezinde gazeteci ona,
Yaz, yaz Hayri arkada, yaz!... diyordu.
Bign Hayri ona, air olup olamayacan sordu. Bir iir
kitab bastrabilir miydi? Yoksa hi beceremiyor muydu? iirden
vazgemeli miydi?
Gazeteci u yant verdi: iirden vazgememeliydi. iir
yazmay srdrmeliydi. air olmaya, iir kitab yaynlamaya
gelince... Her lkede, onbinlerce, yzbinlerce kii keman alar,
piyano alar, yada baka alglar alarlar. Ama bunlarn hepsi
de piyanocu, kemanc deildir, hepsi de ille konser vermeye
kalkmazlar. Ne var ki, kendileri de bir alg aldklar iin, alg
almayanlara gre, mzikten daha ok zevk alrlar, dinledikleri
konserleri daha iyi anlarlar. Zevk almak, bieyden anlamak az
ey midir? iir de byleydi ite... iir yazan herkes ille de air
olmaz, ama yazmayanlara gre iirden daha ok zevk alr...
iirle hi uramayanlar, o zevki tadamazlar ve bunun ne
byk eksiklik olduunu bile ayrmsayamazlar...
Gazeteci Hayri'ye okumas iin iir kitaplar da veriyordu.
Berber Hayri, siyasi koutaki bu insanlardan, sanki
hibirey renmiyormu gibi, rendiklerini hi
ayrmsamadan, ne ok ey renmi oluyordu. Her rendiini,
ayr bir renme abas gstermeden, yaayarak kendiliinden
reniyordu, tpk bir ocuun anadilini renmesi gibi...
Siyasi koutakilerin zaman, kendi yaptklar belirli bir
izlence iinde geiyordu. Hergn le yemeinden sonra
93

SURNME
dinleniyor yada uyuyorlar, daha sonra, nceden saptadklar bir
konu zerine ya tartyorlar, yada ilerinden biri, alp
hazrland bu konu zerine konuuyordu. O konumalar
Berber Hayri tastamam anlayamyor, ama ok eyler
sezinliyordu, zellikle, gen iiyi, gazeteciyi, bir de
niversitelinin konumalarm pek iyi anlayamyordu.
Syledikleri szckler ok yabanc geliyordu. Ama Ustam, ne
denli yaln, kolayca anlalr biimde anlatyordu. Ustam'n le
sonras konumalarndan biri Hayri'ye ok ilgin gelmiti.
Sonsuz deiim yasas diye bieyden szetmiti Ustam.
Doann ve toplumun nasl sonsuzca srekli deimekte
olduunu uzun uzun, hem de rnekler vererek anlatmt.
Herey, var olan herey, her dnce, birbirine kart iki eyin
bileimiydi. Varolmak demek, iki kart ey olmak demekti,
bieyin kart da olmas demekti: Olumlu-olumsuz, ak-kara,
tez-antitez... Kartlar srekli savam iinde yokolurken yeni
bir bileim kyordu ortaya. Her yeni bileim de, kendi
kartnn tohumunu iinde tayordu. ite varlk buydu, doa
buydu, tarih buydu... Ustam, varln nasl bir sonsuz deiim
olduunu bika gn stste anlatmt. Cansz sanlanlarn bile
ilerinden sonsuzca deimekte olmas Hayri'yi ok artt.
Hele insan, bu sonsuz deikenlerin en deiken olanyd.
Hayri o konumalar dinledikten sonra yorgunluk duyuyor,
sonradan o konular stnde hep dnp duruyordu.
Dncelerle yorgun ge saatte uyduu bir gece, gece-
yansndan sonra Berber Hayri yatanda inlemeye, rpnmaya,
ne demek olduu anlalamayan seslerle barmaya balad.
Titriyor, yatan iinde kendini ordan oraya atyordu. Nerdeyse,
st katnda yatt ranzadan yararlanacakt. yle bard ki,
kendi kouundakilerden ou uyandktan baka, koridorun
stndeki Ko Rahmi'nin de yatt teki koutakiler de
uyand. Hayri'yi koruyan drt adamndan ikisi, Hayri'nin
ranzasnn iki yanndaki ranzada yatyorlard, br ikisi de kap
aznn iki yanndaki ranzadaydlar.

94

Hayri'nin barp armasna ilkin onlar uyanmlard,
nce hastalanp sancs, ars olduunu sandlar. Ama grdler
ki, Hayri uykusunda rpnp barmaktadr. Koutakilerden
Abduraman Hoca,
Uyandrn, uyandrn abuk... diye akl verdi.
Bu Abduraman Hoca, bir tarikat ehli kii olup gayetle
dindar, abdestsiz yere basmaz, be vakit namazm kldktan
baka, bo zaman bulunca da nafile namazlar klard. Srekli
tebih eker, fsl fsl dualar okuduundan dudaklar kprkpr
kprdar, buyzden by sakal da oynar dururdu. kars,
yedi olu, saysn kesin bilemediince torunlar vard. Zengin
bir adamd. Buyzden cezaevinde el stnde tutulurdu. Ko
Rahmi'nin koruduu kiilerdendi. Abduraman Hoca da, Ko
Efendi, dedii Ko Rahmi'nin paraca olsun, yiyecek giyecek gibi
malca olsun, her isteini yerine getirirdi. Abduraman Hocann
hocal da, tarikata balanmas da cezaevine giriinden
sonrayd. Suu ard. karsnn stne taze gelin almak
istemi, anababas raz gelmeyince, kz de istemezlenince,
adamlarna kz karttrm, bu karma srasndaki
vurumada kzn aabeyisiyle bir akrabas da lmt. Adam
ldrtmek, kz kartmak... Suu bunca da kalmamt. Kz,
yal herife teslim olmak istemeyince, besbelli boa gibi azm
olacak ki, kz bomutu. Cezaevine dtkten sonra, ksa bir
cezayla orda bulunan bir hocann etkisinde kalm ve kendini
hepten dine imana vermi, sakal salm, tebihi elden
drmez, ba secdeden kalkmaz olmutu. Drt yldan beri
kald bir tara cezaevinden isteiyle geldii bu cezaevinde
yatyordu.
Abduraman Hoca,
Uyandrn, uyandrn abuk! deyince, Hayri'nin
baucunda akn duran drt adamndan biri,
Hayri aabey, Hayri aabey... diyerek drtt.
Dmanlaryla evrili olduunu bilen bir hkmlye hi
yaplmamas gereken eydi bu. Hayri birden uyanp da, btn
koutakilerin ayakta olduunu grnce, kocaman ko-

95

SURNME
caman bym gzlerle evresindekilere bakt. Grd
korkulu ryann etkisi ve uyku sersemliiyle, dmanlarnn
kendini ldrmek iin gece vakti baskn verdiklerini sand.
Hikimsenin ummad ve ondan beklemedii biey yapt.
Btn cezaevinde yanklanan bir nara salp, birden sol
yumruunu ranzann arkasndaki duvara vurdu. Yumruunu
duvara arpmasyla, beyaz badanal duvarn svas dkld,
alttaki badadi tahtalar ortaya kt. Koutakiler, ne oluyor
diye aknlkla bakyorlard. Hayri, ince badadi tahtalarnn
zerine bir yumruk daha indirip svalan iyice dknce, elini
alan oyua sokup, ordan bir tabanca kard. Demek, olas
saldrlara kar kendini savunmak, yaamn korumak iin
gereken nlemleri almt. Sva altndaki duvar iinin, Hayri'nin
zulas olduunu o zamana dek kimse bilmiyordu. Daha bir
hafta nce bir sabaha kar candarma baskn vererek
koularda silah aramas yapm, pekok bak, i, falata ve
bir de tabanca ele gemi, ama Berber Hayri'nin hibir silah
yakalanmamt. Svay kazyp altna tabanca zula edecei,
sonra da yeniden svay bellisizce svayaca kimsenin aklna
gelmemiti.
Bu srada, Hayri'nin de akl bana gelmi, korkun
ryann etkisinden kurtulmu olacakt ki, tabanca elinde, alak
sesle,
Ne oluyor? diye sordu.
Adamlarndan biri,
Biey yok Hayri aam, dedi, uykunda barp
rpmyordun da, uyandralm... dedik.
Hayri, tam hapisane aalan edasyla,
Haydi yatn, yatn!., dedi.
Berber Hayri'nin duvarn badadi tahtalar arasndan
tabancay karmasyla, Abduraman Hocann ranzann altna
sinmesi bir olmu, kimse grmeden ordan da syrlp Ko
Rahmi'nin kouuna szlmt. Grltye patrtya o
koutakiler de uyanmlard. Hapisane aas dediin, her an
can korkusu iinde olduundan Ko Rahmi zaten akal
96

uykusunda olurdu. Ko Rahmi, Berber Hayri'nin baskn
vereceini sanmt. Hele Abduraman Hoca'dan, duvardaki
zulasndan makine yani tabanca kardn da renince,
bu ii artk uzatmamak, en ksa zamanda bitirmek gereini
anlad. Hayri'nin iini bitirmeliydi.
Berber Hayri giyindi, silahlarm kuand, koridora kt.
Volta atmaya balad, iki adam, kouta tetikte beklerken, iki
adam da Hayri'nin biriki adm arkasndan volta atmaktaydlar.
Hayri onlara,
Hadi gidin yatn... dedi.
Tekbana volta atyordu. Olacak ey deil, bu Berber
Hayri'de mangal kadar yrek vard. Hele, bir yumrukta duvar
svalarm ykp zulasndan makineyi karnca, Hayri gzlerinde
iyice bymt. Aa dediin aa, ite byle olurdu; yrek
dersen yrek, bilek dersen bilek... Ama deneyimli eski ve yal
hapishaneciler, aaln yiitlikle sremeyeceini, bu
cezaevlerinde kallelikle, kancklkla, putlukla ok yiitlerin
bann yendiini anlatp duruyorlard.
O gece Hayri, sabaha dek koridorda volta att. Ko
Rahmi'yle adamlar da sabaha dek uyumayp tetikte beklediler.
Ko Rahmi'yle adamlar tatl an derdindeydiler. Oysa Berber
Hayri, grd korkun ryann etkisindeydi. Sabah zor etti.
Koularn kaplan alnca erkenden siyasi koua gitti.
Hayri'deki olaanstl hemen sezen Ustam,
Hayri arkada, sende bir hal var, nedir? diye sordu.
Hayri, ban eip susunca. Ustam onun kendisiyle yalnz
konumak istediini anlad. Koluna girip sofaya kard.
Anlat Hayri arkada...
Hayri fsldar bir sesle,
Benim hangi sutan ceza yediimi biliyor musun
Ustam? dedi.
Ustam da herkes gibi duymutu.
Az biey biliyoruz, dedi.
97

SURNME
Hayri,
Dn gece ryamda onu grdm, dedi.
Kimi?
Boduum ocuun babasn...
Sesi titriyordu, gzleri buulanmt. Sofadaki tahta sraya
yanyana oturdular. Ryasnda o iil mavi gzl herifi
grmt, yine eskiden olduu gibi Hayri'yi zorluyordu. Olay,
Sultanahmet tutukevinin hamamnda geiyordu. Hayri, aalk
zamanndayd. ii ekmi, iyan suratl herifin stne
atlayacakt ki, o adam birden Krt Kmil oluverdi. Krt Kmil
de ban ekmiti. Birbirlerine girmilerdi ki, annesi ikisinin
arasna giriverdi. Annesinin kucanda bir ocuk vard, ocuk
lyd. Bu ocuk, Hayri'nin boduu ocuktu. Anas Hayri'ye
yalvaryor, ii vurmasna engel oluyordu. Ne zaman ile
saldrsa, anas nndeydi kucandaki l ocukla birlikte...
i, anasn yaralar korkusuyla, bitrl Krt Kmil'i vuramyor,
ama Krt Kmil durmadan Hayri'yi baklyordu. ite bu srada
yatakta rpnm, inlemi, barm olmalyd.
Hayri, ryasn anlattktan sonra alad, hkrklarn zor
tuttu.
Ustam, ona gerek sulu olmadm, gerek sulunun kim
olduunu uzun uzun anlatt, tedenberi cezaevinin gediklileri,
darda ellerini kollarn sallayarak gezen gerek sululara
cezaevinde vekalet ettiklerini sylerlerdi. Ustam' m syledii
gerek sulu bu da deildi. Gerek sulu, suu ve suluyu
yaratan nedenlerdi. Evet, su ilenmiti, ama yine de sulu
saylmamalyd.
Hayri, Ragp Usta'nn elini pt.
Siyasi koutan ktnda, orta meydancs,
Hayri aabey, Mdr Bey seni istiyor... dedi.
Cezaevi ynetmeni, yalca, emekliliine az kalm bir adam
olduundan cezaevinde bir szltnn kmasn istemiyordu, iyi
de bir yneticiydi. Odasna giren Hayri'yi koltua oturttu.
98

Dn geceki olaylar, elbet sabah erkenden ynetmene
duyurulmutu. Bunu Hayri de bilirdi elbet. Ama ynetmen, hi
bilmezden gelip dn geceki olaydan szetmedi. Kullanlmam
olsa bile, tabancalar, baklar iki kouta da ortaya ktna
gre, bu Hayri belas ile Ko Rahmi belas bo durmayacaklard.
Burda kavgalar hep kar yznden olduuna gre, Berber
Hayri'ye bir kazan yeri bulmak gerekiyordu.
Olum Hayri, dedi, senden ok memnunum. Ceza
evinin hibir disiplinini bozmadn bugne dek. Gelgeldim, senin
cezan ar... Sana burda bir geim yolu bulmak gerekir. ok
dndm, senin zanaatn berberlik olduuna gre, cezaevinin
berberhanesini sen ilet, diyorum.
Gerek amac, berberhaneyi ona vermek deil, bika gn
sonra Sultanahmet tutukevine gnderileceini bildii iin, o
zamana dek bu belay uysallatrmak, uyutmak istiyordu.
Saol Mdr Bey, yapamam... dedi Hayri.
Neden olum?
Oraya gzn dikmi ok a kurt vardr, ben bam
belaya sokmak istemiyorum.
Bunlar sylerken biyandan da, kendiliklerinden
kaplanm olan drt adamnn da nasl geineceklerini
dnmyor deildi.
Ynetmen, ad aaya km idamlk bir kabadaynn, onun
bunun san sakaln kesmek istemeyiini doal sayp.
Olum Hayri, dedi, sen kendin traa
svanmayacaksn ki... istediin adamlar berber olarak koy
oraya... Sen yalnz altracaksn.
Yok, dedi Hayri, ben tra etmekten yksnmem,
kendim de tra ederim... Benim mesleim bu...
Ynetmen ok steledi, Hayri de kabul etti. On gn sonra
berberhaneyi teslim alacak, ie balayacakt.
Ynetmen, on gne kalmadan, nasl olsa Berber Hayri'
99

SURNME
nin burdan gnderileceini, onun iin gelmi olan yazdan
biliyordu. Hele, bir hr kartmadan onu burdan sepetlesin,
gerisi kolay...
Hemen o gece, candarma koulara byk bir baskn daha
verdi. Koular didik didik arand. En ok arananlar da,
Hayri'nin drt adamyd. Bu aramann yaplacan kesinlikle
bilen Hayri, usta bir hapishaneci olarak gereken nlemlerini
alm, z adamlarnn hibirine silah vermemiti. Candarma
avuu tfek dipiiyle duvarlar douyor, ierisi bomu gibi
ses gelirse, kukuland o yerlerde duvarlar atryordu. iki
gece nce, Hayri'nin tabanca kard delikse, oktan
doldurulup svanm, eski svadan hi ayrt edilmez olmutu.
Bu arama - taramada yine epey ivi, sustal, i, bak
bulunduysa da, Hayri'nin hibir silah ele gemedi. Tre gerei,
idamlklarn stne pek gidilmezdi. Berber Hayri'yi de
buyzden pek zorlamamlard. En iyisi, uyur ylan
uyandrmamakt.
Ko Rahmi, Berber Hayri'nin iini bitirmek iin kallelik
an kurmaktayd. Abduraman Hoca'ya da, Hayri'yle yaknlk
kurmasn sylemiti. Abduraman Hocann grevi bununla da
bitmiyordu. infaz savcsna bir de ihbarda bulunmutu yine Ko
Rahmi'nin kkrtmasyla. Bu ihbarda, teki hkmllerle
konuup grmeleri kesinlikle yasak olan siyasilerin, kimi
hkmllerle zgrce iliki kurduklar bildiriliyordu. Siyasiler,
zehirli dncelerini yaymak iin propaganda yapyorlard.
Mdr de buna gz yumuyordu.
ihbar alan savc hemen siyasilerin kouunu gezmi,
okuduklar kitaplara bakm, yazlarna, notlarna gz
gezdirmi, ordan kp Ynetmene kesin olarak siyasilerin
brleriyle ilikisi olmamasn bikez daha buyurmutu.
Ynetmen iinden, ah u Hayri'nin Sultanahmet'e gidi
buyruu ksa bir, diye dua ediyordu. O gitse, ba din
olacakt. Hayri'nin burdan gitmesi demek, idam gnnn daha
da yaklamas ve kesinlemesi demekti.

100

Ko Rahmi'nin isteiyle deil yalnz bundan daha da ok,
yapt muhbirliinin ezikliinden ve korkusundan, Abduraman
Hoca, Berber Hayri'yle dost olmaya alyordu. Onu le
yemeine armt. Bu bir yemek leniydi: Tavuk kzartmas,
ili pilav, bol salata ve hamur tatls ve de bol bol ayran...
Abduraman Hocann salt kendisine hizmet eden zel iki adam
vard. Yemek srasnda bu iki adam hizmet iin fldr fldr
dnmlerdi. Abduraman Hoca, az laf yapan, tatl konuan,
szn dinletmesini bilen bir adamd. Anlatrken aznn iine
baktryordu. O le yemeinde Hayri'ye ok gzel eyler
anlatmt. Hele kahvelerini ierlerken anlatt olayn iyice
etkisinde kalmt Berber Hayri. Bu anlaty, o da Ustam'a
anlatmalyd. nk bu anlatda, alnacak ders vard.
len sonras, siyasilerin dinlenme saati bittiinde, kantine
gidip, kantinciye siyasilerin kouuna on kilo zm
gndermesini syledi. Daha nce de iki kez domates gn-
dertmiti. Ragp Usta, bunlar gndermesinin gerei olmadn
syleyince,
Ama ben sizin sksk aynz iiyorum, yemeinizi
de yedim... demiti.
On kilo zm gnderdikten az sonra kendisi de siyasiler
kouuna gitti. Abduraman Hoca'dan duyduklarn, o da burda
hepsine anlatmak istiyordu. Bu iinden geliyordu. nk o,
onlar gibi tartmaya giremez, hazrlanp konuma yapamazd,
ama ite bu gzel ve ibretli olay anlatabilirdi. Byle bir olay, ilk
kez onlarn hepsine birden anlataca iin de iinden
sevinliydi.
ok ibret alnacak bir olay anlatt bana, Abduraman
Hoca derler bizim kouta bir adam... Ama ok bir ibretli ve
ders alnacak ve hisse kaplacak bir olay... Hem de, onun
dediine gre gerekten olmu...
Neymi o? diye sordu Ustam.
Hayri anlatmaya balad. Yedi siyasi de onu dinliyordu.
Abduraman Hoca nasl anlattysa, szck szck kafa-
101

SURNME
sna saptam olduu gibi anlatyordu.
Bir zamanlar ttihatlar varm, ittihatlar diye bir parti
bunlar. Eskiden, daha Birinci Dnya Sava patlamazdan
nce... Bu ittihatlarn kurduu hkmet i banda. O
zamanlar ttihatlarn Musa Kzm Efendi denilir bir
eyhlislamlar varm.
Bu eyhlislam Musa Kzm Efendi'nin tarada yaar bir
dostu varm, bu dostunun da ocuklar ok, hepsine
bakamyor, yetiemiyor. Oullarndan en akllsna yol paras
verip,
Hadi olum, demi, sen stanbul'a git, eyhlislam
Musa Kzm Efendi amcann huzuruna var. Benden selam
ilet. O gnlsz bir adamdr, eski dostunu unutmamtr.
Benim seni bundan byle okutmaya gcmn yetmediini
syle. Durumumuzu anlat. Sana bir yol gstersin...
Delikanl stanbul'a gelmi, arayp sormu. eyhlislam
Musa Kzm Efendi'nin evini bulmu. Gitmi evine, ben
falancann oluyum, demi. Eski treye gre, kapdan girince
ayakkabsn karm ayakkablkta. Musa Kzm efendinin
odasna varp elini pm. Babasnn kendine dediklerini
sylemi. Bunun zerine Musa Kzm efendi, delikanlnn hangi
i dalnda hevesi olduunu anlamak iin ona sorular sormaya
balam. Hevesi olan ii anlayp da ona gre uygun bir i
bulacak. O ii sylemi, delikanl isteksiz. Bu ii sylemi,
delikanl isteksiz... Delikanl hep gnlsz yantlar veriyor. Bu
konumadan hibir sonu alnamam. Bylesine isteksiz
insana nasl i bulunur ki... Delikanl Musa Kzm Efendi'den
izin isteyip elini pm, gidiyor, ayakkablkta ayakkablarn
giyerken, Musa Kzm Efendi,
Hele dur olum, demi, sana uygun hibir i
bulamadm ama, hi olmazsa sana bir hikye anlataym da,
belki gnn birinde bir iine yarar...
Ve orackta u hikyeyi anlatm.
Hocann biri, hem bulunduu yerin medresesinde ders
102

verir, hem de o kentte kadlk edermi. O dnemde, aslma
cezalarnn yerine getiriliinde, idam cezasn veren kad da orda
bulunurmu. Hoca bign, medresede okuttuu mollalarna
yle demi:
Yarn, hkmet alannda bir sulunun aslmasnda,
kad olarak ben de bulunacam. Buyzden leden nceki
derslere gelemeyeceim, ancak leden sonra gelebilirim. Ben
gelene dek, kendiniz derslerinize alrsnz.
Ertesi gnn sabah, nasl olsa hocalar derse
gelmeyeceine gre, aslma cezasnn yerine getiriliini de ok
merak ettiklerinden, medresenin mollalar hkmet alanna
gitmiler. ayak dikilmi, herey hazr. Kadya, aslacak olan
adam gsterip,
idam hkm verdiiniz kimse bu mudur? diye
sormular.
Kad da,
Evet, budur! deyince, cellat, elleri arkasndan bal
sulunun boynuna yal ipin halkasn geirmi. ingene cellat,
sulunun ayaklarnn altndaki sandalyeye bir tekme atnca,
sulu ipte sallanm. Aslan adamn ayann birindeki yrtk
ayakkab, yere dm. Ayak plak, pis ve nasrl. Kad efendi
hemen seirtip, ipte sallanan adamn ayakkabs den plak
ayan pm. Bunu gren ordaki mollalar da, hocalarnn
ardndan, ipteki adamn plak ayan pmler. Kad kzp
mollalarna,
Hele gidi teresler, ne diye ipte sallanan bir serseri
cesedinin plak ayan persiniz? diye barnca onlar da,
Aman efendim, demiler, o cesedin ayan sizin
ptnz grnce, demek bunda bir keramet var ki, bu
aslan adamn bir kutsall neyi olacak ki, sulu grnnn
derininde gizli bir anlam olmal ki, bizim ulu hocamz onun
ayan pt diyerek, biz de size uyduk.
Bunun zerine Hoca, mollalarna,
Hay Allah laynz versin! demi. Neden onun
ayan ptm anlataym da dinleyin... Ben o herifin ok
103

SURNAME
yllar nce aslmasna karar vermeliydim. Belki de buyzden
Tanr yannda suluyum. Bu herif daha ocukken komu
evlerin kmeslerinden yumurta alard. Daha o zaman
yakalayp bana getirdiler. Olum, bir daha yapma. Bir daha
hrszlk yaparsan sana alanda dayak attrrm... Bu kez
balyorum, sana ders olsun... dedim. Gitti. Bisre sonra bu
kez tavuk hrszlndan getirdiler. Hkmet alannda dayak
attrp Olum, sakn bir daha hrszlk yapma, bu sana ders
olsun. Yine hrszlk yaparsan, eriat hkmnce parmaklarn
kestiririm... dedim. Gitti. Bir zaman sonra yine hrszlk
suuyla karma kt. eriat hkmnce parmaklarn kestirip
Olum, ben sana sylemitim. Sen bu hrszlktan vazge. Bir
daha hrszlk yaparken yakalanrsan, elini bileinden
kestiririm... dedim. Gitti. Onca szm, verdiim onca t ie
yaramad. Yine hrszlk etti. eriat zre elini kestirdim. Sen bu
hrszlktan vazge, bunun sonu daraacdr. Sonra canndan
olursun, seni astrrm... dedim. Ama o yine hrszlk etti. Ve
ite gryorsunuz asld. Ben byle bir adamn ayan nasl
pmeyeyim ki, tuttuu yolun sonunun ip olduunu bile bile
Benim yolum bu yoldur... deyip, ipi gze ald, yolundan
dnmedi, sonuna dek o yoldan gitti. Ben ite buyzden
cesedinin ayan ptm, ya siz neye serseri cesedinin ayan
persiniz, a teresler...
Berber Hayri sustu. Glmsedi. Abduraman Hocann
anlatt bu hikyeyi kendisi nice beendiyse, siyasi kou-
takilerin de ok beeneceklerini umuyordu. Oysa kimseden ses
kmad. stelik ok beendii bu hikyeyi anlatmakla,
aylardan beri onlardan dinlediklerine karlk olarak sanki bir
bor dyordu. Oysa onlar susuyordu. Hayri bozulmutu. Biey
sylemi olmak iin,
Nasl bu hikye Ustam? diye sordu.
Ragp Usta,
Sen ok sevmie benziyorsun bu hikyeyi... dedi.
Evet...

104

stersen konualm bu hikye stnde... Sen ne
buldun da sevdin bu hikyeyi? Bu soruyu soran gazeteciydi.
Hayri,
Bir adam, kendi yolundan dnmyor, lm bile
gze alyor, yine de dnmyor... Burasn sevdim.
Anlamtm orasn sevdiini, dedi Ragp Usta, bir
insann yolundan dnmemesi gzel ey, tuttuu yol urunda
lm bile gze almas ne gzel... Ama gelgeldim, o yolu kendisi
mi seti? Hrszlk suundan aslan adam, hrszl isteyerek mi
seti, yoksa istemeden hrszlk yoluna sapmak zorunda m
kald?
niversiteli,
Semek elinde olsa, seebilecei insann ok ey
olsa nnde, kimse hrszl semez... dedi.
Gazeteci bu sze,
Ruh hastalar dnda... diye ekledi. Alk yapan
ii,
Biey daha var, dedi, o kad efendi Olum hrszlk
etme, hrszlk edersen seni yle yaparm, byle yaparm...
deyip duruyor, tler veriyor da, Olum, neden hrszlk
yapyorsun? Bak seni dodurdum, parmaklarn kestim, bileini
kestim... Hl neden hrszlk yapyorsun? diye merak edip hi
sormuyor.
Ragp Usta,
Yanllar ilk bakta doruymu gibi gsteren ok
gzel hikyeler vardr, ite bu da onlardan... dedi.
Gazeteci,
Bylelerine demagoji derler... dedi. ok sk
konumayan memur sze kart:
Bak Hayri arkada, bu cezaevinde biok hkml
var. Onlar iledikleri su eylemini seerek mi, isteyerek mi
ilediler? nsan, insana, yapt yanl bir daha yapmamaya
alr. Yanlndan dnen insan, gerek insandr. Bize gelince,
biz bu siyasi kouta yedi arkadaz. Biz bu ceza evine
sokulmamz gerektiren her ne yaptksa, seerek yap-
105

SURNME
tk... Yapmayabilirdik, ama yapmay istedik... Bu bir yoldur. O
yolun doruluuna inanyoruz nk... Kendi adma
konuuyorum, yolumun yanllm anlarsam, deiirim. Ragp
Usta,
insan, deikenlerin en deikenidir, deimesi
gerekir... diye, geende stste iki gnde anlattklarn
zetledi.
Hayri, bu szlerden anlamas gerekeni anlamt. Ustam,
zm iin teekkr etti. Ama bundan sonra byle zahmete
girmemesini diledi. Akam ay saatiydi. Birlikte ay itiler.
Berber Hayri siyasi koutan kt. Ragp Usta, arkadalarna,
Yahu, dedi, bu Abduraman Hoca demlen her kim
ise, nasl bir alak herif olmal ki, idam mahkmu bir
delikanlya byle hikyeler anlatr... Th!.. niversiteli,
Yani, ne demeye getiriyor, herkes yolundan
dnmesin de, zavall Hayri yine olan ocuu mu bosun...
Ustam,
Sus olum, sus... dedi. Hayri, siyasiler kouundan
knca avluda karlat nbeti gardiyan,
Seni mdr bey istiyor... dedi. Hayri vard
ynetmenin yanma,
Beni buyurmusun Mdr Bey... dedi.
Otur Hayri olum... Seni ok severim. Sen
bakalarna benzemezsin... Bika gn sonra da inallah
berberhaneyi teslim alacaksn.
Saolun mdr bey...
Buna karlk senden bir isteim var.
Buyrun.
Bundan sonra siyasi koua artk gitmeyeceksin...
Savcln kesin emridir bu... Beni de ikyet etmiler...
Berberhaneyi almasnn karl myd bu?
Berberhaneyi almasam? diye sordu.
106

Alacaksn... O i baka, bu baka... Bu iten bamz
derde girer... Benim bam da yakarsn Hayri olum...
Ynetmen iinden Ah, unun Sultanahmet'e gnderilmesi
iin yaz gelse de, kurtulsam u beladan... diye geiriyordu
Hayri'yle konuurken...
Hayri bir yant vermeden ynetmenin odasndan kt ki,
bu davran, ne yapacann belli olmayaca anlamna
geliyordu.
Hayri odasndan ktktan sonra ynetmen, siyasilerin onu
iyice zehirlemi olduklarn dnd.
Ko Rahmi, daha ok korkusundan, Hayri'yi ortadan
kaldrmak iin hazrlklarn tamamlamaya alyordu.
Cezaevinin ynetmeni de ok uzun beklemedi. Gelmesi iin
dua ettii yaz sonunda gelmiti. Hemen o gn ynetmenin
odasna arlp bileklerine kelepe vurularak orda bekleyen iki
candarmaya teslim edildi. Koutaki eyas toplanarak, hepsi
tahta bavuluna doldurulup yanma getirildi. Sultanahmet
cezaevindeyken adam yaralad iin stanbul'daki mahkemede
davas grleceinden, Sultanahmet cezaevine gnderilecei
sylendi. Oysa gerek byle deildi. Yargtayn onad idam
cezasn Meclis, onaylam, sonra da Cumhurbakan
imzalamt. Berber Hayri, adm adm daraacna gidiyordu.
Aslacak olanlar, kendilerine aslacaklar sylenmeden bir
bahane bulunarak Sultanahmet cezaevine gnderilip yine bir
bahaneyle kapalya atlr, sonra da ordan bir sabah erkenden,
gn aarrken daraacna gtrlrd. Ne aslacak olan, ne
teki hkml ve tutuklular, sulunun daraacna
gnderildiini bilmemeliydiler. nk bu gibi durumlarda
lme gnderildiini sezen yada anlayan sulu, artk hibir
kurtulu uman da kalmamken yine de trl ataklar,
lgnlklar yapmaya kalkyor, nne gelene saldrp grlt
patrt karyor, daha da kts kendisini yaralamaya,
ldrmeye kalkyor, yaralarnn tedavi edilerek salam olarak
aslabilmesi iin, bou bouna idam tarihi gecikiyordu; nk
idam ce-
107

SURNAME
zasna arptrlacak olann tam salkl olarak aslmas
gerekiyordu; bir insann hastayken yada yaralyken aslmas,
elbet insanca bir davran olamazd. Nasl olsa aslacak
sulunun bir yolunu bulup kendisini ldrmesi, biok insan
idam ilemlerinin ok yorucu zahmetinden kurtarrd ama, o
zaman da halk daraacnda sallanan sulunun cesedini grerek
bundan ibret dersi alamaz, yani idam cezasnn toplumsal ilevi
yerine getirilmemi olurdu. te bu iki nedenle, hem idam
edileceklere kendilerini ldrme zgrl verilmez, hem de
hastalklar, yaralan tedavi edilerek insanca grevler yerine
getirildikten sonra sapasalam olarak aslrd.
Cezaevi ynetmeninin sz bitince, elleri kelepeli olarak
duran Hayri,
Anladm efendim... demekle yetindi.
Ordakiler, Berber Hayri'nin ynetmenin dediklerini mi,
yoksa bu szlerin bahane olup gerekte aslmaya gnderildiini
mi, anladm bilemediler.
Berber Hayri, cezaevi ynetmenine, her ne dilei olursa
kendisine bildirmesini istediini, son bir dilei olduunu,
syledi. Ynetmen dileinin ne olduunu sorunca, ierdeki
arkadalaryla grmek istedii yantn verdi.
Ynetmen ac duydu ve iinin acs dna vurup gzleri
buuland. Bunca yln cezaevi ynetmeni olarak biok suluyu
idama yolcu etmiti, ama hibirine Berber Hayri'ye olduu denli
acmamt. Dokuz ay burda kalm, bir karnca incitmemi
denildii gibi, elebi, uysal, .uslu olmutu. Ama ne yapsn ki,
elleri kelepeli idam yolcusunu koulara gnderemezdi, ii
ezilerek,
Olum Hayri, dedi, kiminle grmek istiyorsan
syle de buraya artaym...
Siyasiler kouundan Ustam'la konumak dilediini
syledi. Ustam getirildi. Ustam'n gle yzn grnce
Hayri'nin de yz d. Ona, Sultanahmet cezaevine
gnderildiini syledi. Ustam,
108

Grmek zere Hayri arkada... dedi.
Hayri,
Yok, grmemek zere olsun Ustam... dedi.
Ustam iki koluyla Hayri'ye sarld. Berber Hayri, bilekleri
kelepeli olduundan ona sarlamad.
Berber Hayri utanarak, tpk cezaevine ilk geldii gnk
gibi, yznn tozpembe derisi kzararak,
iir defterimi sana postayla gndersem olur mu
Ustam? diye sordu.
iir defteri!... Berber Hayri'nin bu yeryzne brakabilecei
tek kaltyd. Ustam da, kaltn brakabilecei tek gvendii
kiiydi.
Ustam, zncn belli etmemeye alarak, yine de sesi
titreyerek,
Elbet Hayri arkada, gnder... dedi.
Berber Hayri, kelepeli iki elini havaya kaldrarak, tpk bir
dinlenme gezisine kar gibi, ordakilere,
Hoa kaim! deyip arkasn dnd, Sultanahmet
Cezaevi'ne gtrecek olan iki silahl candarmann arasna girdi.
Cezaevi kapsnda bekleyen krmz renkli cezaevi arabasna
bindi. Yolda, Ustamn en ok etkisinde kald szleri zerinde
dnd Hep yardm edeceksin demiti.
Altn pas tutmaz, platin pas tutmaz denir, dorudur.
Altnla platin pas tutmaz ama pislie dende pislenir bunlar.
Tek paslanp pislenmeyen insann zdr demiti. O z ki, en
kt sanlan insann bile iinin bir yerinde gizlidir demiti.
yilik etmenin yeri, zaman olmaz; nerde olsa, kime olsa iyilik
edeceksin demiti. Deil mi ki, insann pas-pis tutmaz, kir-toz
balamaz bir z var, ite onun iin iyilik edeceksin demiti.
Kafasnda dmlenen tm sorularn yantlamt. Niin bu
yeryznde istemedii eyleri yapmak zorunda kalm, niin
yapmak istediklerini yapamamt? Ustam bunlar, en kaln
izgili szlerle, en yaln biimde anlatmt. Biz insanlar
demiti, hepimiz, her hcremizden grnmez milyarlarca
iplikle topluma ba-
109

SURNME
lyz, toplumun bir katna balyz demiti, bizi o iplerin
ynettiini bilmediimizden, zgrz, bamszz sanrz
kendimizi demiti. Sen bamsz olaydn hi o sular iler
miydin; zgr olaydn hi Tophaneli lhami'yi vurur muydun?
demiti, yleyse... demiti...
Krmz renkli cezaevi arabas, araba vapuruyla
Boazii'nden geerken. Ustam karsndaym gibi iinden
onunla konuuyordu: Ne kendim iyi olmaya, ne bakalarna
iyilik etmeye zaman bulabildim Ustam...
iki yanndaki candarmann gzyalarn grmemesi iin
ban evirdi.
Sultanahmet Cezaevi'ne Berber Hayri daha gelmeden, n
gelmiti. Burdaki eski n bin kat artarak bymt. nk
Berber Hayri'nin Paakaps Cezaevinde yaman kabadaylara
bile hi aman vermeyip en belalsna atanda, Byle bir alan
ne deeri ola ki, ondan korkarsnz! deyip belallarn stne
stne yrd, onun bak almada ustaln grp Aman
bu ne atalyrek bir yiittir! deyip aalarn bile aakaldklar,
yoksullar ve tm adem-babalar koruyup azllar ve
karaborsac zenginleri ve amansz aalar bile haraca balad,
ald harac umarszlara datp kendi kr nefsini ileyle
krlettii, sz-dinlemezleri ve yola gelmezleri krp tkettii,
kendi el yaps olan ve bir ekti mi yalazlar saan iini bir nice
hasmna salp tmnn iini birden bitirdii, gardiyanlarn ve
candarmalarn bile gc yetmez olunca damda zagonu
kurmaya kol gezdii, pireyi kafese koyar ve biti arabaya koar
takmndan anasnn ipini satm kopuklar yola getirdii,
olanclar, sopadan geirip kek olanlarn ve amar
olanlarm ve bizzat olanlar gzda vererek yldrd, urular
sindirdii, batan kmlar ve aymazlar ve sapklar ve
zorbalarn herbirini nice bin korkuya salp, szn ksas felekte
bir ei-benzeri bulunmaz, bu kavanoz dipli dnyada deeri
llemez yle bir adaletli aa olmu idi ki, yalnz Paakaps ve
Topta ve Sultan-

110

ahmet ve nl Sinop ve orum ve Camialt cezaevlerinde deil,
yurdun btn cezaevlerindeki eytana, melee ve kahpe felee
ve ine ve cine ve Hind'e ve in'e buyruk salp szgeirir ve
dediini yaptrr, dileini yerine getirir diye dilden dile, kulaktan
kulaa sylenceleri yaylm idi.
Bir zamanlar rz ve namus dman diye, canavar ruhlu
diye, Berber Hayri'nin etlerinin mnck mnck koparlp kuduz
itlere atlmasn isteyen unlar, idam cezasn da ona az bulup
yal kazklara geirilmesini dileyen unlar ve unlar bile, daha
Berber Hayri Sultanahmet Cezaevi'ne gelmeden, ona
dalkavukluk etmeye balayp, vgleri belki kulaktan kulaa
ona dek duyurulur diye cezaevinin her yannda yle
konumaktaydlar:
Berber Hayri, sznden syleisinden yararlanp mutluluk
duyacamz insann hasdr. Elinden canlarn kurtarmak
isteyen ktler, o buraya gelende hi durmayp tiz davranp
eline eteine dmelidirler.
Bana kalsa en iyisi, el-etek pp, salk esenlik dileyip
savumak, gznden yitmektir.
Berber Hayri, Sultanahmet Cezaevine geldi. Hey gidi hey!
buuk yl ncesi buraya ilk geldiinde Berber Hayri'nin
bana gelenleri bir dn, bir de imdi karlama trenlerine
kp yaranmak iin u rpnanlara bir baki Berber Hayri'nin
cezaevinde karlanmas alas bir grnm, grlesi
bieydi.
Kimisi,
Sen kt gzlerden koru Tanrm yiitler yiitini!
diye alnp dneniyor, kimisi Berber Hayri'nin bir zamanlar
zindanda zincirlendiini anmsayp,
yle bir kt gn bir daha yeryz grmesin!
diyordu. nce aya bast yere yz srp, sonra elini eteim
pmeye davranan adem babalar ardndan sevin gsterileriyle
yryorlard.
Berber Hayri'nin koutaki yeri nceden hazrlanm-
111

SURNME
t, bezeklerle bezenip sslenmiti. Bu Hayri, damlar aasyd.
Sanki dnyann te ucundan gelmi gibi yol yorgunluunu
alsn diye kz beli bardaklarda hapishane ii tavan kan demli
aylar getiriliyordu stste.
Hayri'nin azndan her ne sz ksa evresindekiler,
Keyfin bilir aam!
Neen bilir aam!
Arzun bilir aam! diye almyorlard. Biey isteyecek
olsa,
Buyrun, canba stne!
Gzm bam stne!
Buyruun bam stne! diyerek seirtiyorlard.
Onu grr grmez Ay aman! de3ap ayana denler
oktu.
Berber Hayri bunca arlanmadan sevinli grnmeyip,
koutaki yerine oturunca onlara yle dedi:
Selam kardalar! Bizler, frtnaya yakalanan
gemilerden batmamak iin denize frlatlan safra rnei,
toplumdan dar atlmz. Toplumun dks gibi atmlar bizi
buraya ki, kendileri arnp bizden, kirlenmeyeler... Bu damlarda
ok canlar verildi, ok canlar alnd... Tart ekmez sularmz,
yer gtrmez gnahlarmz var. Geldiim ceza evindeyken bir
Usta buldum kendime. Bana her bir zaman derdi ki Ustam:
Aman aymazlk etme! Frsat varken iyilerden iyilik ren,
yiitlerden yiitlik ren! Ben de Ustam'dan aldm dersimi
sylerim sizlere: insann kts olmaz, yeter ki onun pas-pis
tutmayan gizlideki zn bul! yilerden iyilik, yiitlerden yiitlik
renelim... Aymazlktan uyanp artk ayalim ki, bamza
bunca gelen, neden geldi bilelim...
Sustu.
Sylenceleri dillerde dolanan Berber Hayri'den kork-
masalar, imdi bu szlere kahkahalar atarlard. Bu Berber
112

Hayri de byle kitap gibi konumasn nerden, kimden
renmiti!
Cezaevi ilgilileri, daraacna ekileceini Berber Hayri' ye
duyurmak istemediklerinden ona yine hamamda su sat iini
vermilerdi. Hayri yine eskisi gibi, gece eytan aldatmacasna
kaplp yada bir yolunu bulup hamamc olanlara gusl abdesti
almalar iin tenekesi elli kurutan souk, bir liradan da
snm su satyordu. Ancak bu kez, kazand btn para
kendine kalyor, ok ksa sreceini bildikleri bu iin
kazancndan kimse pay istemiyordu. Berber Hayri, hamamdaki
bu i iin yanna sbyan kouundan kabaca iki olan alm,
onlar hem altrp hem doru yola getirmeye alyordu. Bo
kaldka da iirler yazyordu, durmadan yazyordu.
Aslma gn yaklaan Berber Hayri iirler yazakosun,
evresindekileri aydnlatmaktan hi geri kalmayan Gzlkl
Beyfendi de aradabir cinsel sapklk, aradabir idam cezalarnn
kaldrlmas, aradabir de insan haklan gibi konular zerinde
kouundakilere bilgiler vermekteydi. Yine kitaptan bir blm
okumaktayd:
12 Aralk 1948 tarihinde, nsan Haklar Evrensel Bit-
dirisi'ne degin szleme imzalanm ve bu szleme Trkiye'de
27 Mays 1949 tarihli Resmi Gazete'de yaymlanmtr.

113

BU BLM, BERBER HAYR'Y ASMA
ENL HAZIRLIKLARINDA BRNC
GN NELER YAPILDII, ONU BLDRR

lgili resmi makamlar Berber Hayri'nin aslaca gn
saptamlard. Berber Hayri'nin Yargtay'da onanan idam
kararm, Byk Millet Meclisi onayladktan, Cumhurbakan da
imzaladktan sonra, idam buyruu stanbul Cumhuriyet
Savcl infaz brosuna gnderilmiti. Bunun zerine infaz
savcs ve cezaevi ynetmeni asma hazrlklarna giritiler.
Aslma enlii tresine ve cezaevi geleneklerine gre
aslacak kii, aslmasndan iki gn nce tek bana kapalya
konulurdu. Biriki gn kapalda tutulur, bu srada aslma
ilemleri de yerine getirilirdi. Asma gereleri salanr,
daraacnn kalaslar ambardan karlr, kalaslarn balac olan
cvatalar, somunlar ve daha baka gereler de aranp bulunur,
bulunmazsa ki ounlukla bulunamazd yeniden satn
alnp salanrd. dama yarglnn aslmas iin bir teneke
zeytinya da nceden alnp hazr edilirdi. Hibir eksik
kalmamal, tren bozulup aksamadan yrmeliydi. Boynundan
yal ipin halkas geirilmi sulunun, stne ktktan sonra
celladn tekme atp devirecei iskemle bile zamannda
dnlp hazr edilmeliydi. Bu hazrlklarn en nemlisi de,
halkn aslma trenine katlp, aslan kiiyi daraacnda
sallanrken grp bundan ibret dersi ala-
114

BERBER HAYR'Y ASMA ENL

rak, bir daha hikimsenin alt yanda olan ocuunun rzna
gememesi, hi olmazsa sonra da bomamas iin aslan kiinin
boynuna btn gsn kaplayacak biimde ok uzaktan
okunacak denli byk harflerle yazlm idam kararnn
zetinin aslmasyd. infaz savcs, aslacak kiinin gsne
konulacak bu ibret dersi reklamm da yazdracakt. Celladn da
bulunup, aslma ileminden bir gn nceden cezaevine
getirilmesi, cezaevinde geceyats konuu olarak el altnda
bulundurulmas gerekirdi. nk cellat, aslacak kiinin
boynuna geirilecek ipin ilmiini nceden yapmalyd. Sonra da
ipin halkasn aslacak olann boynuna geirince ilmik
dmnn ensedeki can noktasna birden bastrarak
yerlemesi ve sulunun stne kt sandalyeyi tekmeledikten
sonra, halkann birden grtla skarak, aslann canvermek iin
uzun uzun rpnp debelenip ac duymamas, tedirgin
olmamas iin, baknz aslma ileminde ne incelikler
dnlm ve ne denli insanca davranlmtr ipi akamdan
zetinyana yatrmalyd. Btn bir gece zeytinyan iyice emen
ip, yumuaklar, esnekleir, bylece asma ilemi de kolaylap
aslan kiinin canverme acs uzun srmezdi.
Koskoca stanbul'un bitek cellad vard. nl bir kiiydi.
nk yllardan beri bu byk kentte bu ii yapan tek kii
olduundan pekok tannm kiilerin ipini ekmi, onlar
daraacnda sallandrmt. Aslanlara degin zengin anlar
vard. Buyzden dergilerde, gazetelerde onunla yaplm
rportajlar yaynlanrd. Koskoca kentin bu tek kiisi Cellat
Kara Ali'ydi. Esmer yurtta denilenlerden, yani ingeneydi.
ingene Ali, uran sevip sevmedii bilinmezse de, yapt
ii nemseyen, benimseyerek yapan az bulunur kimselerdendi.
Genliinde cellatlktan baka bir i yapmak istememiti.
Aslacak olann ayaklar altndaki sandalyeyi tekmelerken, bir
inam asabilecek yetkinin kendisinde olduunu sanr,
bbrlenirdi. Gelgeldim, ne her insan assnda ona

115

SURNAME

geimine yetecek denli para veriliyor, ne de sksk insan
aslyordu ki her asmadan az para alsa da srmden kazanp
cellatlktan kazand parayla geinebilsin. Cellat ingene Ali'nin
mterilerinin artmas, ilerinin hzlanmas iin ettii dualarn
da Tanr katnda geerlii olmuyordu. ingene Ali, gereksinilen
bir kii olduuna, ondan baka da bu ii yapan olmadna
gre, devletin aylkl bir grevlisi olmak istiyordu. Her adam
astktan sonra savclara szl olarak, ayrca da dilekeyle
bavurmu, ama devletin aylkl bir grevlisi olamamt.
Kadroda cellatlk grevi yoktu. Bunun zerine umutsuzlaan
Cellat Ali yalandka ok kt geim derdine dmt.
Yllarca alt, benimsedii cellatlktan baka i tutmak
istemediinden, evsiz barksz, evini omuzunda tar
takmndan, nerde sabah orda akam yaamaktayd, nceleri
rak ierdiyse de, sonralar ucuz diye arap ier olmu, daha
sonralarysa renkli ispirto iiciliine de dmt. Renkli ispirto
parasn karabilmek iin de kirli iler yapanlarn yannda ayak
ilerine, getir-gtre kotuu olurdu. Byle bir adam arayp
bulmak elbet kolay olmazd.
Kuluka serelerin yumurta stnden kalkt mevsimdi.
Sere civcivleri, iinde olutuklar yumurtalarn kabuklarm
delip gn yzne kmlard. Anababa sereler, yuvalarndaki
yavrularna gagalarnda besin tayorlard. Kimi sere civcivleri
de palazlanmt, umaya hazrdlar. Anababa sereler, umaya
hazr yavrularm uua altrmak iin rpnyorlard.
Yavrularm uua altrma zaman geveze serelerin, duvarn
oyuklarnda, dklm sva, dm tula boluklarnda,
pencere pervazlarnn zamanla alm delik deiklerinde, at
aralarnda, saak boluklarnda, krlenmi yamur oluklarnda
yuvalan vard. Bu yuvalardaki yavrularn uurmaya alan
anababa serelerin ok gevezece cvltlarndan, cezaevi
avlusunda konuanlar birbirlerini anlamyorlard. Yuvalardaki
yavru sereler, anaba-balarnn zendirmesiyle umaya
niyetleniyor, ama bitrl

116


yreklenip kendilerini bolua brakamyorlard. Uup u-
mamakta ikircimliydiler. Bu yreksizleri ille de umaya
kkrtmak iin anababa sereler cvl cvl terek, onlarn
tepelerinde kanat rpp rpnyorlard. Ama yavrular, dahaca
kanatlarna gvensizdiler.
Berber Hayri'nin o gnlerde en nemli ii, anababa
serelere yardm etmekti. Bu uu altrmalar daha ok
sabahleyin olduundan, Berber Hayri bir haftadan beri her
sabah erkenden baheye kar, bam sere yuvalarna kaldrp,
yavru serelerin uua hazrlanmalarn seyrederdi.
Anababa sereler, yuvalarn stnde fr fr drt dnyor,
ok telal ve kkrtc cvltlarla yavrularn umaya
zendiriyorlar. Yavru sereler acemi kanatlarn prprlatnca,
anababa serelerin tela bsbtn artyor da cvldayarak
lk atyorlar. Yavrulardan biri kendini bolua brakp umay
deneyince, sanki yavru dse tutacaklarm gibi, anababa
sereler, yavrunun altnda stnde, yanlarnda yresinde
uuup ona yol gsteriyor, bir yere konup dinlenmesini
retiyor, sonra yine yuvaya getiriyorlar.
Berber Hayri, ba yukarda, az ak, anababa serelerin
sevinli telana, yavru serelerin korkusuna katlarak, onlar
seyrediyordu. Uu denemesindeki yavru serelerden biri ok
telesip duvara arparak yere dt. Hayri, koup yavru sereyi
dt yerden ald. Yavru kuun yrek arpntsn
parmanda duyuyordu. Anababa sere, Hayri'ye sava amlar
gibi, cvltnn lk olduu bir sesle tepesinde dnyorlard.
Hayri yava yava parmaklarn at. Sere yavrusu silkindi,
sonra birden frlad havaya... Anababa sereler, sevinli
cvltlarla yavruyu aralarna alp yuvaya gtrdler.
Kapalt glgesinde sandalyeye oturmu olan Gzlkl
Beyfendi, serelerle ilgilenen Hayri'ye bakp, yanndakilere her
zamanki gibi bilgi veriyor, onlar aydnlatyordu. Alt yanda bir
olan ocuunun rzna geen, bununla da yetinmeyip sonra da
ocuu boan bu canavarn, imdi neden

117

SURNAME

serelerle byle yakndan ilgilendiini anlatyordu. ok ince
ruhlu, duygulu olduu iin miydi serelere ilgisi? (Bu soruyu
sorarken Gzlkl Beyfendi anlaml anlaml glmt.)
Canavarn ince ruhlusu, duygulusu olur mu hi!
Bunlar patolojik tiplerdir efendim. Hatta kitaplarda,
binlerce kiiyi lme gnderen insan kasab Nazi subaylarnn
kanad krk bir ku grp aladklar bile yazldr.
Cezaevindeki br tutuklu ve hkmllerin aslma iinden
haberleri olmamas gerekirdi. nk, ilerinden birinin idama
gtrldn duyarlarsa, hele o idam mahkmu da grlt-
patrt karrsa, brleri, salhaneye gtrlrken kan kokusu
duyup yada baka bir igdsel tepkiyle azan mandalar gibi,
trl azgnlklar yapp, cezaevinin altn stne getiriyor,
disiplini bozuyor, ynetmen ve gardiyanlar zor durumda
brakyorlard. Eskiden gemi olaylar ve deneyimler
gstermitir ki, insanlar kendi topluluklarnda yaayan birinin
aralarndan alnp aslmasna dayanamyor, trl tepkiler
gsteriyor, kar davranlara geiyor, hatta bakaldryorlard.
Bundan baka, cezaevinde aslma sralarn bekleyen daha
baka idam cezasna arptrlm olanlar da vard. Onlara,
srann kendilerine de geleceini duyurmak insanca bir
davran olmazd. Sonra, aslaca nceden kendisine
bildirilirse, aslacak kii de bitakm uygunsuzluklar yapyor,
yani aslmak istemiyordu. Kim isterdi ki... ite btn bu
sakncalar ortadan kaldrmak iin, daraacna ekilecek kiiyi
Hadi aslmaya! diyerek alp gtrmektense, bir bahane
uydurarak, aslmadan bika gn nce onu kapalya atmak
gerekiyordu. Aslacak olan asldktan, i olup bittikten sonra
duyarlarsa, artk yaplacak biey kalmadndan tutuklular
seslerini karmyorlar, hatta tersine, bisre derin bir
suskunluk iine giriyorlard. Her idamdan sonra cezaevinde
derin bir dinginlik olurdu.
Aslma haberini yazan ve daraacnda sallanan ceset
resimlerini basan gazeteler o gn cezaevine sokulmayarak

118


cezaevindekilerin kkrtmalar ve cokulanmalar nlenirdi.
Ertesi gnse, ac haberi alan hkml ve tutuklular, artk i
iten gemi olduundan ve ellerinden biey gelmeyecei iin,
toplu yaayn gerei olarak, biriki saatlik znl bir
sessizlie brnrler, sonra yine cezaevinin o f, hayhuyu ve
alkantl zgn yaam balard. Denenmitir, her aslmadan
sonra byle olurdu.
"Berber Hayri'yi kapalya koymak iin nasl bir bahane
bulunacan cezaevi ynetmeni, grevlileri ve gardiyanlar
aralarnda konuup, sonunda u bahaneyi bulmulard: Berber
Hayri, cezaevi ynetmeninin koyduu narha gre bir teneke
souk suyu elli kurua, scak suyu da bir liraya satmas
gerekirken, bir teneke suyu ikibuuk, liraya, kaa tutturursa
satyor diye disiplin cezasna arptrlarak kapalya atlacakt.
Bahane ite buydu.
Berber Hayri'yi seven, hele onun son aylardaki elebiliine,
iyi yrekliliine bakarak aslmasn bitrl ii gtrmeyen
Bagardiyan bu bahaneyi hi beenmedi. Berber Hayri, verdii
suya karlk yoksullardan para bile almyordu. Bu bahane
deil, iftira olurdu. Hayri duyunca kahrolurdu.
Bahaneyi bulmu olan cezaevi ktibi, Hayri suyu pahal
satmadn ispat edenedek, nasl olsa gn geeceini, o
gn iinde de aslarak iinin bitirileceini sylyordu. Bahane,
ad stnde bahanedir.
Cezaevi ynetmeni, ktip, bagardiyan ve baka grevliler
bahane zerinde tartmaktalarken, cezaevi koularndan
barmalar, haykrmalar duyuldu. Grlt ve lklar daha
ok Beyler kouundan geliyordu. Neydi, ne oluyordu? Yoksa
Berber Hayri'nin aslacan duyup hkmller isyan m
karmlard? Hepsi birden frlayp, ynetmenlikten cezaevi
bahesine alan kapya doru seirttilerse de, nce ynetmen,
sonra ktip, yazc filan geride kaldlar. Bagardiyan daha
cezaevi bahesine girmemiti ki, kanlar akan bir adam
ellerinden ve ayaklarndan tutarak

119

SURNAME

adem baba kouundan iki hkmlnn kapaltna doru
getirmekte olduunu grd. Ellerinden, ayaklarndan tutularak
tand iin, arkast kvrlm adamn yz grnyordu.
Yarasndan kanlar akan adam, Gzlkl Beyfendiydi. Pantolon
dmeleri zk, pantolonu da bacaklarna dek dkt.
Apndan kan fkrmaktayd. Gzlkl Beyfendiyi telesip
cezaevi revirine gtrdler. Ertesi gn de Gzlkl Beyfendi
byk kent hastanelerinden birinin kapsnda nbeti
candarmann bekledii tutuklular kouuna gnderildi. Cezaevi
revirinin hekimi. Gzlkl Beyfendi iin, savcla gnderdii
raporunu yle yazmt:
Cezaevinde sahte evrak dzenleyerek devleti izrar
suundan hkml olarak bulunan 192. doumlu S...B...
adndaki ahs, kamnn kknden kesilmesinden ikyeti
olarak cezaevi revirine gelmi ve yaplan muayenesinde penis'in
kknden tam olarak ampte olduu grlmtr. Yaral,
cezaevi revirine yatrlm olup diki ve pansumanla kan
durdurulabilmi ve sidik torbasna sonda sokulmutur. Yaral
ahsn ifadesine gre, ././.. tarihinde, saat 17
sralarnda, cezaevinde bulunduu kouun helasnda ierken,
sbyan kouundaki sulu ocuklardan 16 yanda C. G.
adnda bir gen birden helaya dalp anszn kamm tutarak,
elindeki tra bayla kknden kesip koparmt. Bu arada
tra ban ocuun elinden almak isterken sol eli de
yaralanm ve iddetli bir kanama olmutur. Yaralnn roloji
kliniine yatrlmak zere hastanesine sevkedildii saygyla
bilginize sunulur. Dr. MA.
Sonradan Gzlkl Beyfendi ifadesini deitirip, hakszla
urayarak cezaevine atlmasndan dolay duyduu moral yknt
ve geirdii bunalm sonucunda kamn kendisinin dibinden
kestiini sylemitir.
Hekimlere gre, d genital organlarn, yani cinsel reme
organlarnn d blmlerinin isteyerek kesilmesi kimi akl
hastalarnda grld gibi, dini ve mistik nedenlerle de bu
trl kendini yaralamalar olmaktadr. Kla, cezaevi,

120


uzun gemi yolculuu gibi kar cinsten birinin bulunmad ve
zorunlu olarak uzun zaman doal cinsel ilikiden yoksun
kalmann sonucu olarak sapk ilikide bulunanlardan,
sonradan pimanlk duyup ve gnah iledikleri korkusuna
kaplp, iledikleri bu ar gnahn sulusu olarak grdkleri
cinsel organlarnn d blmlerini keserek sululuktan
kurtulmaya alan ruh hastalan grlmtr.
Gzlkl Beyfendinin ilk ifadesinde, kamn kestiini
syledii 16 yandaki ocuk ise, Gzlkl Beyfendi'nin olanc
olduunu, para vadederek kendisiyle uzun zamandan beri sapk
cinsel ilikide bulunduunu, ama hakettii parasn
vermediini, hakk yenildi diye kimseye de ikyette
bulunamadn, bu durumda ok kzarak Gzlkl Beyfendinin
kamm kestiini sylemekteydi.
fadelerin tutmazl karsnda 16 yandaki C.G. de adli
tbda muayeneye gnderilmi ve ocuk iin adli tbdan u rapor
verilmiti:
stanbul C. Savclnn tarih ve .sayl tezkeresiyle
muayeneye gnderilen . Olunn muayenesinde:
ocuk ok uzun boylu, dar alnl ve dileri iyi
gelimemitir. Boyu, yama gre ok erken uzamtr. Eller ve
ayaklar mordur. ocuun iyi beslenmedii bellidir. Ansn
muayenesi sonunda, bzgenin yan gevek olduu grlmtr.
Biraz da ieri doru kktr. er* etrafnda... ocuun uzun
zamandanberi saysz pederasti ilemine urad ve byle
alkanl olduu kesindir.
Gzlkl Beyfendi'nin bandan geen bu olay, cezaevini
dolduran sulularla sanklar, hatta sabka dosyalar taan su
ileme alkanlarn bile artmt. nsan haklar zerine
bunca derin bilgisi olan ve cinsel sapklara dman bir aydn
adamn nasl olup da bu duruma dtne akl
erdiremiyorlard. Cinsel sapklara yle dmand ki, ok
* er: Ans.

121

SURNAME

insansever ve insanlk sever olduundan, Berber Hayri'ye
ocuu boduu iin verilen idam cezasnn affn ister, ama
cinsel sapk olduu iin de yaklmas gerektiim sylerdi.
Buyzden btn tutuklu ve hkmller, Th th... Olur
rezillik deil yani! deyip ayorlard.
Yeni bir olaanstlk kp cezaevinin durgunluunu
dalgalandrncaya, dinginliini devindirinceye dek. Gzlkl
Beyfendi'nin kamnn kknden kesilmesi konusu uzun uzun
konuulup duracakt.
Gzlkl Beyfendi'nin cezaevi revirinden hastaneye
gnderilmesinin ertesi gn sabah Berber Hayri yine baheye
km, anababa serelerin yavrularn umaya kkrtmalarn
izliyordu. Bika gnden beri, sabahlar Berber Hayri serelerle
uratndan, o sabah yanma bika hkml daha gelmi,
onlar da Hayri'nin sevincine, serelerin cokusuna
katlmlard. Sere yuvalarnda bir uu cmbdr
gidiyordu. Yuvalarn aznda korkuyla duran, uup uma-
makta ikircimli sere yavrular grnyordu; olduklar yerde
kanat rpyorlard. Anababalar da stlerinde onlar uurmak
iin tell cvltlarla dnyorlard.
Berber Hayri, yavru serelerin yerine sanki kendisi
uacakm gibi, bilinsizcesine kollarn kanat gibi iki yanma
kaldrp bacaklarna arpmaya balad. O da bylece anababa
serelerin yavrularn zendirme abasna katlyordu. Dizlerini
bkp aarak, ayak ular zerinde yaylana yaylana ykselip
alalarak, biyandan da kollarn kanat gibi ap butlarna
arparak sere yavrularna seslenmeye balad:
U yavrum, u! Hadi u canm, u! Hadi, hadi, hadi u!
U yavrum, u!
insanlara birbirinden bulaan esnemek, glmek gibi,
Berber Hayri'nin yavru kular umaya abalandrmas da,
yanndakilere geti. Onlar da hi ayrmsamadan kollarn kanat
gibi rpp, ayaklan stnde yaylanarak yavrulara seslenmeye
baladlar:

122

BERBER HAYRY ASMA ENL
U yavrum, u! Hadi u canm, u!
Hayri, koro efi gibi nlerinde duruyor, hep birden inip
kalkp yaylanp sryor, hep birden tempoyla baryorlard.
Cezaevi bahesinin o yannda bir bek hkml hem bale
yapp, hem koro ryor gibiydiler.
U yavrum, u! Hadi u canm, u! Hadi hadi u!
U yavrum, u!
Yavrulardan biri uunca, baranlarn sesleri sevin
lna dnyor, bu sevin lna bahedeki btn
hkmller, tutuklular da katlyordu. Sanki, her uan yavru
sereyle birlikte onlar da uacaklarm, zgrlklerine ka-
vuacaklarm gibiydiler. Hele cezaevi duvarlarnn tesine uan
bir yavru sere, onlarn zlemini de birlikte alp uuracakt
zgrle.
Baheden ynetmenlie geilen kapda dikilmi kii
cezaevi ktibi, bagardiyan, bir de gardiyan bir bek olmu ve
lk la serelere seslenen bu cokulu insanlar
seyrediyordu. Cezaevi ktibi,
Tam zamandr, ne olduunu anlayamaz, gidin
getirin! dedi.
Bagardiyanla gardiyan, Berber Hayri'ye doru yrd.
Beceriksiz sere yavrularndan biri daha dmt yere.
Anababas yere doru dallar yaparak yavruyu uurup
kurtarmak iin cvltlarn lklatrmlard. Berber Hayri,
rktmemek iin yava yava yerdeki yaral sere yavrusunun
yanna gelmi, tutmak iin elini yavruya uzatmt ki, yanma
yaklaan bagardiyan,
Mdr bey, seni istiyor... dedi.
Bagardiyan dayankl olmaya alm, isteyerek sesini
dikletirmiti.
Hayri bana gelecekten ya hi kukulanmad yada anlad
ama ordakilere anladn belli etmek istemedi. Eildii yerden
ban kaldrp bagardiyana glmseyerek bakt.
Arkadalarndan birine, yaral yavru kuu gzetmesini syleyip
bagardiyann arkasndan yrd.
123
SURNME
Kapaltna gelince, bagardiyanla gardiyan, Hayri'yi
aralarna aldlar, teki gardiyanlar da, ne olur ne olmaz diye
tetikte bekliyorlard. Bana gelecekleri anlayp da barp
armasn, sesini duyacak teki tutuklular da azdrmasn diye
bagardiyan yumuak bir sesle Hayri'ye.
Gel benimle Hayri olum! diyerek onu hamama
doru gtrd.
Hayri ikillendi. Hamamda ynetmenin ii ne? Genellikle
tutuklulara hamamda falaka ekilirdi, nk hamamda dayak
yiyen tutuklunun barts koulardan duyulmazd.
Bagardiyan, haykrmalarn koulardan duyulmayaca
yere gelince,
Senden ikyet var Hayri olum, dedi, disiplin cezan
var.
Hayri, dnp arkasna baknca, bekleen gardiyanlar
grd.
Neymi ikyet Baba? diye sordu.
Suyun tenekesini ikibuuk liradan satyormusun.
Mdr beye ikyet etmiler.
Hayri, yardmc olarak adem baba kouundan yanna
ald serserinin suyu belki pahal satm olabileceini
mrldand. Hayri, gerei oktan anlamt; ama anlamamaya
alarak kendi kendini aldatmak istiyordu. Yz klrengi
olmutu.
iinde hl bir umut krnts, bir belki umudu kaldndan,
Kimmi o ikyet edenler Baba? diye sordu.
Hadi gel sen de imdi... Mdr Bey sonra seni
onlarla yzletirecek.
Berber Hayri'yi kapalya koyup, kapy stnden
kilitlediler. Kapal denilen yer, zindanlarla bir dzeyde, topran
altnda, tavana yakn yerde bir kar eninde penceresi olan, ama
bu pencere de ksz koridora baktndan, karanlk, kf ve
sidik kokulu, ya-slak bir kk odayd.
124

BERBER HAYRY ASMA ENL

Onca yln bagardiyan sanki ilk kez byle bieyi
yapyormu, sanki dayaklan, cinayetleri, yaralamalar, idamlar
gre gre byle eyleri kanksam olan o deilmi gibi,
kendisinin de anlayamad bir ililie kapld, duyguland,
boazna bir dm oturdu. Th! Yere tkrd. Bu tk-
rte, anlatamayaca, ounu kendisinin de anlamad btn
duygulan toplanmt.
Berber Hayri'nin aslmasna daha gn vard. Bu
gnde gereken btn aslma ilemleri yaplacak, gerekli btn
ara-gere salanacak. Cellat Ali de bulunup greve a-
rlacakt.
Kapaldaki Berber Hayri'nin kulana dardan, baheden
sesler geliyordu: U canm, u! Hadi u!
Bahedeki sesler burdan duyulur muydu, yoksa Hayri
olmadk sesler mi duymaya balamt? Gerekten de ku
yavrularna seslenenler bahedeki arkadalar myd, yoksa
tanmad iindeki ses miydi? Bunu hibir zaman
bilemeyecekti Berber Hayri.
U yavrum, u! Hadi u canm, u! Hadi hadi u! U
yavrum, u!

125

BU BLM, BERBER HAYR'NN ASILMA ENLNN KNC
GNNDE, RESM LEMLERN NASIL DZENLEND VE
ASILMA TRENNDE HAZIR BULUNMALARI GEREKENLERE
ARILIKLARIN NASIL YAZILIP GNDERLD, ONLARI BLDRR.

Sz Berber Hayri'nin aslma enliinin en civcivli, en
devingen ikinci gnne gelmiken, biraz da eski dnemlerdeki
enlikleri anlatan yaptlardan konualm, ibu Cumhuriyet
Surnmesi'nin giri blmnde akladmz zre surnme,
br adyla suriyye yada enliknme, dn dernek enliklerini
anlatan ve ou minyatrlerle bezenmi yaptlardr. Bu yaptlar
Osmanllar dnemindeki ehzadelerin snnet dnlerini ve
hanm sultanlarn evlenme dnlerini yazyla anlatr ve
minyatrlerle betimler. Bu yaptlarn, bir ehzadenin
doumundaki enlikleri anlatanlarnaysa veldetname denilir.
Nevi, Nbi, Abdi, Vehbi, Hamet gibi nl airlerimiz
surnme yazmlardr. Sultan III. Murat'n byk olu nc
Mehmet iin yaplan snnet dnn air Nevi Suriyye'sinde
anlatr. Bu snnet dn enlikleri 1582 ylnn Haziran ay
bandan Temmuz 22'sine dek elli gn srmtr. Oysa
Berber Hayri'nin aslma enlii ancak gn srebilmi,
drdnc gn Berber Hayri daraacnda sal-

126

ASILMA ENLNN KNC GN

landrlarak apartopar teki dnyaya paket edilmiti.
III. Murat'n ehzadesinin snnet dn enliklerini
anlatan Suriyye'yi Nakka Osman minyatrleriyle sslemiti.
Bu minyatrlerde Sultanahmet alannda kurulan taklar
altndan geen o zamann lonca esnaf ve zanaatlar
grlmektedir. Nakka Osman elliiki gnlk dn, ift
sayfal 250 ayr minyatrle canlandrmtr. Bu minyatrlerde
16 nc yzyln istanbul yaay biok ynleriyle grlmektedir.
Nabi'nin kouk olarak yazd Surnme pek nldr. Bu
Surnme'de Sultan IV. Mehmet'in iki ehzadesi iin 1675 de
Edirne'de yaplan snnet dnyle, Padiahn kz Hadice
Sultann Muhasip Mustafa Paa'yla evlenme dnleri anlatlr.
Nabi, Hadice Sultann, zel olarak yaptrlan gmten arabaya
binerek, Muhasip Mustafa Paa sarayna nasl gittiini
anlatmtr. Biz de bu Cumhuriyet dnemi Surnmesi'nde
Berber Hayri'nin krmz renkli cezaevi arabasna bindirilerek
Sultanahmet'teki daraacna nasl gittiini anlatacaz.
Nabi'nin Surnmesi'ne gre Hadice Sultann dnnde,
yemekleri piirmek iin 150 saray as yetmemi, dardan da
300 a tutulmutur. Nabi'nin Surnmesi'nden, dnde 200
tablekr (yemek tablalar tayclar), 150 saka (su tayclar),
binden artk mealeci (yanarcac) kullanlm ve 3700 tavuk,
5000 kaz, 6000 rdek kesilmi olduunu reniyoruz.
Sz yemekten almken, surnmelere degin bilgilik
taslamay imdilik kesip, kapalda tekbana tutulan Berber
Hayri'nin ne yiyip itiini de anlatalm. Tophaneli lhami'yi
ileyip ilk kez atld zindanda prangalyken cezaevinin teki
aalar balarna Berber Hayri adnda bir bel geliyor
korkusuyla dardaki aevlerinden getirttikleri gzelim
yemeklerle Berber Hayri'yi besliyorlard. Ona yle yemek tablas
gnderirlerdi ki, iinde bir ku st eksik olur; Hayri isteyecek
olsa saacak ku bulup ku st de gnde-

127

SURNME
rirlerdi. Ama bu kez, durum deimiti. Cezaevindeki tutuklular
ve hkmller, Berber Hayri'nin hamamda gusl ab-desti
alacak mslmanlara, suyun tenekesini ikibuuk lira gibi ok
yksek parayla verdii iin disiplin cezasna arptrlarak
kapalya atldn duymulard. Hepsi de bunun bir bahane
olduunu anlamlar, ama anlamazdan geliyor, bu uyduruk
sylentiye inanm grnyorlard. Berber Hayri'nin aslma
cezasnn yargtayca onanp, Byk Millet Meclisi'nde
onaylanp, Cumhurbakannca da imzalandn, Berber
Hayri'ye gsterilmeyen gazetelerde okumulard, iki gn
iinde nasl olsa aslacan biliyorlard ama, bildiklerini aa
vururlarsa, o zaman cezaevi geleneine uyarak bir kar
davrana gemeleri, bir gsteride bulunmalar, belki
gardiyanlardan birini rehin tutarak isyana kalkmalar
gerekiyordu. Ama bu durumlar dzenleyen ve kkrtan
aalarn bu kez, Berber Hayri iin, hi de balarn derde
sokmaya niyetleri yoktu. te bu nedenle, Berber Hayri'nin
gusl abdesti alacak mslmanlara bile karaborsadan su
satt iin kapalya atldna inanm grnmek ilerine
geliyordu. Bu yalana kendilerini daha da inandrmak iin
aralarn-da yle konumaktaydlar:
Yahu, bu da yaplr m be? Cenabet gezmek
istemeyen mslmana... Tvbe yarabbi...
Hi dnmyor ki, yarn brgn sehpaya
gidecek... Hey gidi, bu lml dnyada hem de... Alak,
mslman ille de cenabet gezdirecek be...
Hepsini anladk ama, bu yaplmaz... Gusl suyu
karaborsaya bindirilmez...
Th... Bunu beklemezdim Berber Hayri'den...
Nasl olsa bika gn iinde aslacana gre, bir daha
aralarna dnme olasl yoktu; yani Berber Hayri belasndan
artk korkulan kalmamt. Korkulan da, ondan bir umutlan,
bir kartan da kalmaynca, eskiden zindana atldnda olduu
gibi, artk ona tabla tabla yemek yollamalarnn, limon
kabuklaryla kokusu azaltlp iilebilen kolonya

128

ASILMA ENLNN KNC GN

gndermelerinin hibir gerei de kalmamt. nk, bir
insann yaamnn son biriki gnnde fndk-fstkla, baklava-
brekle beslendikten sonra aslmasyla, kuru ekmek kemirerek
kanuni doyurup aslmas, hatta a karnna aslmas arasnda
hibir ayrm yoktu. Ac ve acmasz yaamlar onlar kat
gereki yapmt. nemli olan, insann vicdann susturmas
iin bir gereke uydurmas, sonra da uydurduu gerekeye
kendisinin de inanmasyd. Bu gerekeyi uydurmular ve vicdan
denilen obur hayvann nne patlayncaya dek yiyebilecei
denli gereke ymlard.
Gardiyanlarn, gardiyanlk yaantlarnda ilk kez kapaldaki
bir idam hkmlsyle yz yze gelmeyi ileri gtrmyordu.
Hatta bir zamanlar Berber Hayri'yi falakaya ekmek niyetiyle
hamama sokup sonradan onu dvmekten vazgemi olan bir
gardiyan bile bir i znts duyuyordu. nk, sonradan
cezaevinin ast astk, kestii kestik bir ba belas olduu,
cezaevi ynetimine bile sz geirdii zamanlarda Berber Hayri,
bu gardiyandan, eski kabahati iin af dilemiti.
ite biyandan da yava yava Berber Hayri sylencesi byle
byle domaktayd.
Gardiyanlar, ellerinden geldiince Berber Hayri'yle yz-
yze gelmekten ekiniyor, kendileri kapalnn d kapsnda
bekleyip, adem babalardan biriyle yemeini ieri gnderiyor-
lard. Ama Berber Hayri'ye gnderilen bu Kzlay ann, kazan
yemeinin en iyi yerinden konulmasna zenerek kendileri bu
ile ilgileniyorlard. Yoksullara verilen Kzlay yemei bign
fasulye, bign nohuttu; sala yerine geen krmz boyas bol,
tanesi az, scak, renkli su orbasyd. Bu suyun stnde ya
yuvarlan gz gz dolanrd. Kzlay am Berber Hayri'ye gtren
adem baba, koynundaki somunun iini a tasma sokup
yemein suyunu snger gibi eken ekmei yutar, avucuyla da
an tane nohut yada fasulyelerini avlar, yerdi. Geriye kalan,
kapal kapsnn kk deliinden ieri uzatp. Hayri'ye
veriyordu.

129

SURNME

Berber Hayri'nin kapalya konuluunun gerek nedenini
anlayp anlamadm hikimse bilemedi. Kimisi, suyu pahal
satt bahanesine inandn, bir iftiraya kurban gittii sansnda
olduunu syledi. Byle dnenlere gre, aslmadan nce
kapalya konulanlardan hibiri, gerekten aslacana
inanmyor, inanmak istemiyordu. Bu dnceye kar olanlara
greyse. Berber Hayri hikimseye pahal su satmadn en iyi
kendisi bilirken, bu bahaneye de inanamazd. O, aslmak zre
kapalya konulduunu biliyor, ama son ylda kazand
yandan umulmaz olgunlukla bildiini belli etmiyordu.
Berber Hayri'nin bu konudaki gerek dncesinin ne
olduu bilinmiyordu ama, gnde bir n tasla gnderilen
yemee el srmedii, her sabah verilen tayn yemedii,
aslmaya gittikten sonra kapalda geriye kalanlardan
anlalmt.
Kapalnn kap deliinden taynn ve yemek tasn veren
adem babaya, her geliinde, bagardiyan grmek istediini
sylyor, adem baba da Hayri'nin bu dileini bagardiyana
iletiyordu. Ama bagardiyan, nasl olsa kurtaramayaca bir
insann hi olmazsa bouluunu grmemek iin ban ters
yana evirmesi gibi, bitrl Berber Hayri'nin yanna
gidemiyordu. Bununla birlikte Berber Hayri'yi, kendisini
ldrmesin, yaralamasn yada hastalanmasn diye denetlemek
grevi olduundan, kapalda kald gn iinde bagardiyan
iki kez, bir gardiyan bir kez onun yanma gitmi, kapda
dikilerek bir adem babaya ierideki i ve dk tenekesini
dksn de getirsin diye beklemilerdi. Bagardiyan, daraacna
gidecek olan Berber Hayri'nin gzlerinin iine bakamadndan,
konuurken ondan gzlerini karmt hep. Berber Hayri'nin
paras vard. Bagardiyan ona soruyordu. Dardan yada
kantinden aldrmak istedii herhangi biey var myd? Varsa
aldrlacakt. Berber Hayri, bu sorularn her sorulusunda,
hibieyi gereksinmediini, yalnz bitek dilei olduunu
sylyordu. O tek dilei, kouundaki

130

ASILMA ENLNN KNC GN

bavulunun alarak iindeki iki kaln defterin, skdar'daki
Paakaps cezaevinde yatan ve kendisine herkesin Ustam
dedii siyasi koutaki tutukluya gnderilmesiydi. Gnderirler
miydi? Gzleriyle yalvarr gibi soruyordu. Ama onun gzlerine
bakamayan bagardiyan, sesinden de anlyordu bunu.
Defterleri... iki defter... iinde iirleri var... Son ylda yazd
iirler... Gnderirler mi?
Bagardiyann bunu yapmaya yetkisi yoktu. Berber Hay-
ri'nin bu isteinin, her nedense, bilemedii bir nedenle, yerine
getirilemeyeceini sanyordu. Ama o, Hayri'nin dileini Cezaevi
Ynetmenine iletecekti, gnah ondan gitsindi.
Berber Hayri, bu isteini bikez daha steleyince,
Olur olur, gnderilir elbet... diye atlatc szler
sylemiti.
Kapal, koridora bakan camsz bir penceresi olduundan,
ne de olsa zindan kadar karanlk deildi. Hele gece-gndz
burda yata yata, Berber Hayri'nin gzleri de bu lo karanla
almt. Gnde iki kez kapalnn d kaps alp, ieri giren
gardiyan koridorda beklerken, adem baba kouundan bir
delikanlnn Kzlay yemeini getirmesiyle len ve akam
zamann, saatine bakmay gereksinmeden ayarlyordu.
O leyin delikanlnn her zaman yemek tasm ve somunu
brakt keye baka biey daha braktn o lolukta bile
ayrmsamt. Delikanl kapaldan kp, gardiyan da d kapy
srgleyip kilitleyip gittikten, ayak sesleri duyulmaz olduktan
sonra. Berber Hayri yemek tasnn olduu keye uzand. Tasn
yannda bir kesekd vard. Kesekd, gazete kdndan
yaplmt. Elini att: zm... Kim gndermi olabilirdi? Kimin
gnderdiini, akam yemek getirince delikanlya soracakt, elbet
o delikanl yine yemek getirecek olursa, yarn yine yaayacak
olursa Berber Hayri... Yemei cam ekmedi. Ama iki salkm
zm yedi. Geri kalan zmleri yere boaltt. Elinden geldiince
bozmamaya, yrt-mamaya alarak kesekdn ap gazeteyi
ortaya kard.

131

SURNAME

yayd, dzeltti. Lo aydnlkta da olsa okuyabiliyordu. Daha iyi
grebilmek iin gazeteyi, koridora alan pencereye doru
tutarak yzkoyun yere uzand. Hangi gazete olduu belli
deildi. Bunun ne nemi vard ki... Okumaya balad:
Trkiye'nin yedi blgesinde yaplan cinsel anketten bir rnek...
Baka sayfay evirdi. Btn bir gazete sayfasnda kadnl
erkekli arkc resimleri vard: yal dairesi ve bin-bir hediye
ekilii. ekili muhteem oldu.
Sayfann arkasn evirdi. Kesekd yapmak iin irile
yaptrlm olduundan yer yer yrtlm yada okunamaz
biimde gazetenin yazlar silikti. Okunabilen yerlerini okudu:
stanbul Ticaret Sicili Memurluundan bir ilan. Kasa,
Bankalar, Borlular, pheli alacakllar, demirbalar,
Tasarruf bonosu, Sermaye... Bika kez okudu, ama biey
anlayamad.
Bu ilann stnde gazeteye byke konulmu bir kadn
resmi vard. Gzel bir kadnd, bir adamla el skyordu.
Resmin stnde u balk: Kaatil kadnn idam cezas zehirli
ineyle infaz edilecek. lgisi artt. Yazy, her szcn
iercesine dikkatle okudu:
"Daha insancl olmas iin Amerika'nn Teksas eyaletinde
idama mahkum olan sulularn lm infazlar ineyle
yaplmaya baland. Sulularn elektrik sandalyesinde ve gaz
odasnda lmelerinin insancl olmad konusunda anlamaya
varan yetkililer, ilk kez ineyle idam be lm mahkumu
zerinde alt ay nce denemilerdi. dam, mahkumun damarna
zerk edilen Sodium Thiopental adl zehirle yaplmaktadr. lm
odasna getirilen sulu, odann duvarna alm olan bir
delikten elinin damarna verilen ilala uykuya geerek rahat bir
lme gitmektedir. Son kez bu yntemle idam edilecei gn
bekleyen kadn mahkum Mary Lou Anderson, hcreye
kapatldktan sonra ilk kez John Kuight adl bir ngiliz
gazetecisiyle grt. Mary Lou 34 yanda.

132

ASILMA ENLNN KNC GN

Berber Hayri durdu,. dnd, Amerikal kadn, kendi-
sinden ok yaamt. Sanki aralarnda on ya deil de, yz ya
varm gibi geldi.
ki kez evlenip ayrlan gen kadnn bir de erkek ocuu
var.
Hi olmazsa bir olu var diye dnd Hayri.
Mary Lou hapishaneye dtnden bu yana ocuuyla
grmedi. Nedenim soranlara da ocuumu bu koullar
altnda grmek istemiyorum., dedi.
Berber Hayri de, cezaevine dtnden beri annesiyle hi
grmemiti. Tpk o kadn gibi dnmt. Bu koullar
altnda annesini grmek istememiti. Annesi iki kez ziyaretine
gelmi, birinde mahkemede, birinde de hastanede olduunu
syleterek annesinin karsna kmamt, kamamt. Berber
dkknn amak iin gerekli sermayeyi, anacnn altn
bileziklerini, kpelerini satarak saladn dnd. Bunlar
dnrken, yatt yerde, bacaklarn karnna doru ekip
bzld, tpk ana karnndaki bir ocuk konumunu ald,
alamaya balad. Bir zaman alad ylece...
Mary Lou, kendisini karlarken neden glmsediini
soran gazeteciye yle dedi: Gzyalarm tutabilmek iin.
Aylardr gne ndan yoksun bu hcredeyim. Gardiyann
dnda ilk grtm sizsiniz. Uykularmda, koluma ine
batm gibi birden srayarak uyanyorum. Yan hcrelerdeki
kadn mahkumlar kimileyin bararak bana seslerini
duyuruyorlar. Beni yreklendirmek iin duvar yumruklayarak
bouk seslerle Dayan Mary Lou!.. diye baryorlar.
Cellatlk grevini yapmak isteyen de bulunamyor. Kimse,
ineyle zerk edilecek zehiri vermek istemiyor. Bunun iin,
hangisinin zehiri verdii belli olmasn diye kii birden
grevlendirilmitir. lm niformasn giymi olarak lm
hcresinde lm yatana Mary Lou yatrldktan sonra, cezaevi
mdrnn Hazrz komutuyla, bitiik odada bulunan ve her
birinin elinde enjektr olan cellat, enjektrlerindeki svlar
plastik hortuma boaltacaklar. O en-

133

SURNME

jektrden salt birinde zehir bulunacak ve gerek celladn
kiiden hangisi olduu hibir zaman bilinmeyecek ve bylece
grevli o kii, cellatlk duygusundan kurtulmu olacaklar.
Berber Hayri gazete parasndaki bu yazy o denli ok
okudu ki, hava iyice kararp da yazlan gremez olunca yazy
ezbere okuyabiliyordu artk. Ezbere okurken bile, Mary Lou'nun
cezaevinde olunu grmek istemeyiine gelince alyordu.
D kap ald. Ayak sesleri koridordan yaklat. Gardiyan
darda bekliyordu. Adem baba kouundan delikanl kapalya
girdi. Karanlkt. Yemek tasn yere brakp kibritini akt.
Kibritin nda konserve kutusundan yemek tasn, her zaman
koyduu keye brakt. O zamana dek bu delikanlyla hi
konumam olan Hayri,
zm kim gnderdi karde? diye sordu.
Delikanl, sanki gizli bieymi gibi koridorda bekleyenin
duymamas iin,
Bagardiyan gnderdi Hayri aabey... diye fsldad.
Hayri, koridorda bekleyenin bagardiyan olduunu anlad.
Delikanl, cezaevi tresi yle olduundan,
Allah kurtarsn! deyip kt.
Srg ve kilit sesi duyuldu.
Berber Hayri'yi kapalda erin iinde brakp biz gelelim u
surnme konusuna. Evet, gerek dzyaz, gerek kouk ve
minyatr olarak bayapt deerinde surnmelerimiz vardr.
Bunlardan Seyid Vehbi'nin 1720 "ylnda dzyaz olarak yazd
Surnme'de Sultan III. Ahmet'in drt ehzadesi (Padiah
ocuu) ile bebin yoksul ocuun snnet dnndeki
enlikler anlatlmaktadr. stanbul'un o dnemdeki gelenekleri,
grenekleri, treleri, elenceleri betimlenmektedir. Bu
Surnme'nin biok kopyalan yazlmsa da, en gzeli her
naslsa yabanclarn urulayp karamad Topkap
Mzesi'nde olandr. Bu Mze'de Vehbi Surnmesi' ni Levni 137
134

ASILMA ENLNN KNC GN

minyatrle bezemitir. Gerek yazda, gerek minyatrlerde,
dnden tr yaplan sokak gsterileri, trl oyunlar, o
zamanki halk tiyatrolar, soytarlklar, yanarcalar yaklarak
yaplan gece elenceleri, lonca esnafnn geileri, o zamann
gezginci tiyatrolar betimlenmi, o an tipleri, giyim-kuamlar
gsterilmitir.
air Hamet de Veladetnme adl yaptnda, Sultan III.
Mustafa'nn kz Hibetullah Sultan'n doumu zerine yaplan
ve geceli gndzl on gn sren enlikleri, donanmalar
anlatmtr.
Berber Hayri'nin aslma cezasn yerine getirecek olan
Cumhuriyet Savcs, dorusunu sylemek gerekirse, olduka
armt. nk sksk insan almadndan ilk olarak byle
bir cezann uygulanmasyla karlamt.
nfaz savcsnn idam cezas konusundaki dncesine
gelince, o su katlmam bir yasacyd; ayrca geni grlyd
de; bu bakmdan lm cezasnn meru ve zorunlu olup
olmad, kaldrlp kaldrlmamas sorununun tartlmasndan
yanayd. Bizdeki aslarak yerine getirilen lm cezasnn biimi
tartlabilirdi. Birleik Amerika'nn kimi eyaletlerinde olduu
gibi elektrikli sandalyede yada zehirligaz odalarnda suluyu
ldrmek belki daha da insanca olurdu, lmn birdenbirelii
bakmndan bal sulunun kafasn boynundan baltayla kesip
kopararak suluyu ldrmenin bile, bizdeki daraacna
asmaktan daha insanca olduu bile tartlabilirdi. Ancak,
bizdeki daraacna asarak ldrmenin, halkn ibret dersi almas
bakmndan lm cezalarnn en iyisi olduu da akt.
Daraacndaki cesedin rzgrda sallandn grmekle halk,
elbet bundan bir ibret dersi alacakt. Savcya gre, btn bu
tartmalar ancak bilimsel olarak yaplmal, herey bilim
erevesi iinde kalmalyd; yoksa idam cezasnn meru
olduunda savcnn kl kadar kukusu yoktu. Ama tartma
baka bieydi, idam cezas kalksn diye de tartlabilirdi; savc
dnce zgrlnden ama yasalarn da uygulanmasndan
yanayd. Aslma cezasn hak edenler

135

SURNAME

elbet almalyd ki, hem bireyler erince kavusun, hem devletin
dzeni korunsun, hem de biyandan tartmalar srp zgrlk
olsun...
Savc bu kamdayd ama, bir adamn aslmas ilemi basma
ilk geldii iin de kaygl, ekingen ve cokuluydu. Elbet
ikincisinde, ncsnde alacak, grevini daha kolay
yapacakt. Niin Cesaret de bekret gibidir, bikez yrtlmaya
grsn... demilerdir...
Savc ilknce, Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu'nun,
Ceza infaz Hukuku kitaplarnn konuyla ilgili blmlerini ve
cezalarn infazna degin tz okudu. Okuduklarndan
rendiine gre. Berber Hayri'nin daraacnda aslmasna
ilikin hertrl hazrln yaplmas ve aslmann yerine
getirilmesi onun greviydi. Ve btn bu iler ve ilemler,
Hayri'yi daraacna ekmeden bign nce tamamlatlm
olacakt. Berber Hayri'nin daha gn domadan, ortalk
aydnlanrken aslmas gerekiyordu.
Berber Hayri'nin kimliinde, dini yazsnn karsnda
islm olarak yazl olduundan ve kendisine hibir seme
hakk tannmadan Hayri daha doumunda babasnn kararyla
kte mslman olarak geirildiinden, savc, aslma
gnnn kurban ve eker bayramlar gibi dinsel bayram
gnlerine ve bu bayramlarn arefelerine, kadir gecesi sabahna
yada kandil gnlerine gelmemesine titizlik gsterdi.
Uzun yllar deiik cezaevlerinde alt iin epeyce aslma
olaynn tan ve grevlisi olmu bulunan cezaevi ynetmeni,
bir tara cezaevinde balarndan gemi bir olay anlatarak
sayn infaz savcsn uyarm oldu. Ynetmen, infaz savcsyla
konuurken her tmcenin banda ve sonunda sayn savcm
diye yineliyordu. Cezaevi ynetmeninin anlattna gre, bir
tarihte bir tara cezaevinde yazc olarak alt zamanlarda,
bign daha gne yeni doarken idam mahkmu hcresinden
alnarak aslmak zere kasabann Cumhuriyet caddesinden
arabayla geirilip Cumhuriyet

136

ASILMA ENLNN KNC GN

alanna getirilmi ve orda idam mahkmu aslaca daraacn
grnce dizlerinin baz zlp birden yere kapanm ve
vcudunun btn sv kapaklarn tutamaz olduundan, yani
kendine ve kaslarna egemenlii kalmadndan, gzlerinden
yalar boanmaya, burnundan smkler akmaya, azndan
salyalar szmaya, kamndan sidikler gelmeye, ardndan
pislikler dklmeye balam ve derisinin btn
gzeneklerinden terler boanm. Kimi idamlklar daraacm
grnce byle olurmu. Adam, zorlayarak, iterek daraacna
srklerlerken, aslma treni iin zel olarak dinsel giysisini
giyinmi ve sarm dolanm bulunan imam cppesinin
eteklerini savurarak, kendi yelinden umasn diye sarm bir
eliyle tutarak yelyeperek koarak gelmi ve soluk solua
Amann... Aman! Aslmayacak, alamaz! diye feryat etmi.
Sorduklarnda o gn mbarek kandil gn olduunu, kutsal
kandil gnnde adam asmann katiyyen caiz olmayp gnah-
kebairden, yani ok byk gnah olduunu syleyerek idamn
yaplmasn durdurmu; her ne denli durdurmaya
durdurmusa da, yere kapanm ve btn salg bezlerinden her
trl salglarm salm bulunan mahkm, bir deil, bin kez
aslmaktan beter olmu. Cezaevi ynetmeni yle demekteydi:
Sayn savcm, yle pis bir koku salmt ki, stne en
sinekler sayn savcm, onlar bile kokunun zehirinden
yaptklar yerden sapr sapr dmekteydiler sayn savcm.
nfaz savcs sanki o pis kokuyu duyuyormu gibi yzn
buruturup ekitmi ve eliyle burnunu tkamt. mam Yarn
cemaziylahr'n otuzu olup mbarek Regaip Kandili'dir.
Katiyyen idam infaz edilemez. diyormu. Ordakilerin ve
grevlilerin hepsi de pek ok koyu dindar olduklar halde
cemaziylahrsn ve Regaip Kandilinin ne demek olduunu ve
ne demeye geldiini bilmeyip ancak tedenberi kandil diye biey
duymu olduklarndan ve mbarek kandil gn az kala adam
asacaklarndan utanarak tz kartrp yerini bularak dinsel
gnlerde adam aslmayacam renmiler. Byle bir kutsal
gnde idamn

137

SURNME

insancl olmamas bakmndan yasaklanmas nedeniyle
daraacnn dibine ylm olan mahkmu yeniden
cezaevindeki hcresine kapayp kutsal olmayan ve dinsel
olmayan herhangi bir gnde insancl olarak asmak
gerekiyormusa da, o pis kokulu svlara bulam ve slak
mahkmu yerden kaldrp arabaya tkmak pek kolay olmam.
nsancl olmann ite byle zorluklan da var; kolay deil insancl
olmak... Cezaevi ynetmeni diyordu ki: Neyse sayn savcm,
herifi bin zorlukla gtrdk, iki gn sonra sayn savcm,
yeniden oraya getirip astk. Sayn savcm kutsal gnlerde
asmay dinimiz yasaklam... Ne denli insancllk... Sayn
savcm...
infaz savcs, aslmann dinsel bayram, kandil, arefe gibi
kutsal gnlere rastlamamas iin de epeyce alm, takvimleri
kartrmt. Aslma gnnn, saatini, dakikasn saptayarak
ilgili ve gerekli yerlere yazl olarak bildirdi. Grevine ok
dkn bir kii olduundan, hi eksiksiz, rnek bir aslma
olsun istiyordu. Savc bu ilerden yle yorulmutu ki, alt
yanda bir olan ocuunun rzna geip boan bir caniyi bile
asmann ne denli zor olduunu grp at. ok altn
anlatmak iin yaknlarna,
Bu memlekette i yapmak ok zor! diye yaknd.
Yasalara ve tze gre, Berber Hayri'nin bir kurul nnde
aslmas, asldktan sonra da o kurul yelerinin bir tutanak
dzenleyerek aslma olayn saptamalar gerekiyordu. Savc,
asma kurulu yelerine, asma yerini ve zamann da bildirerek
tam zamannda aslma yerinde bulunmalar iin yazlar yazp
resmi arlklar gnderdi. Bu arlklardan biri, Berber
Hayri'yi idam cezasna arptran Ar Ceza Mahkemesi
Bakanlna gnderildi. Hayri'yi mahkm
Ana grevi sayrlar saaltmak olan bir hekimin de kurulda
bulunacak, Hayri onun gz nnde aslacakt.
Ana grevi sayrlar saatmak olan bir hekimin de kurul
yesi olarak aslma treninde bulunup tanklk etmesi, aslann
tam ve tbbi olarak da ldn bilimsellikle sap-

138

ASILMA ENLNN KNC GN

tayp aslma tutanam imzalamas gerekiyordu. Savc, bu
hekimin de grev yerinde zamannda bulundurulmas iin
Salk Mdrl'ne bir arlk gnderdi. Ayn yaznn bir
kopyas da Cezaevi Ynetmenlii'ne gnderildi; nk cezaevi
ynetmeni aslma srasnda da bulunacak kurul yeleri
arasndayd. Aslma srasnda asayiin bozulmamas ve
korunmas da ok nemliydi. Savc, bilime saygl bir hukuku
olduundan, byle bir ile grevlenince, hukuk literatrndeki
infaz konusuna ilikin eline geen kitaplar kartrmt.
Bunlardan bir kitapta yazlan yle bir olay okumutu:
dam cezalarnn infaz srasnda beklenmedik iddet ve
cokunun dourduu olaylar patlak verebilir. damn yapld
alanda denler bile olur. rnein ngiltere'de 1807'de
Holloway'le Haggerty'nin aslmalarn seyretmeye gelmi olan 40
bin kiilik bir kalabalk birden ylesine bir lgnla kaplmt
ki, kavga gsterisi bittiinde alanda yze yakn l yatyordu.
te bu ve bunun gibi olaylar kitaptan okumu olan savc,
bireyin erincini, devletin dzenini salamak iin bir kiiyi
asalm derken, asayiin rndan kp alann llerle
dolmamas iin hertrl nlemi alyordu.
Yine okuduu kitaplardan rendiine gre, ngiltere'de
yankesicilerin lm cezasna arptrldklar alarda, biok
hrsz, meslektalar aslrken, daraacnn evresinde skan
seyircilerin ceplerindekileri boaltyordu; tpk bizdeki
seimlerde, cokun konumaclar alklamak iin ellerini
havaya kaldranlarn ceplerindekini yankesicilerin armalar
gibi... Peki ama ya ibret dersi? Bunlar daraacnda aslana
bakp hi ibret dersi almayacaklar m? Byk bir tarihi yle
demi : Tarihten alman en byk ders, insanlarn tarihten ders
almadklarnn anlalmasdr.
Akif de bu konuda yle demi :
Gemiten adam hisse koparm... Ne masal ey!
Be bin senelik kssa yarm hisse mi verdi?

139

SURNME

Tarihi tekerrr diye tarif ediyorlar;
Hi ibret alnsayd tekerrr m ederdi?
Her ne olursa olsun, savcnn grevi, yasalarn ruhuna
uygun olarak, halkn aslma cezasndan ibret dersi almalar iin
elinden gelen hereyi yapmakt. Bu nedenle, asayiin
bozulmamas, bozulursa salanmas iin Emniyet
Mdrl'yle Candarma Komutanl'na da yazlar ve
arlklar gnderdi.
Aslma tresine gre, aslma treninde bir din grevlisinin,
Hayri doduunda babas onu kte islm diye
yazdrdndan, yani bir imamn da bulunmas gerekiyor. Bir
imamn, aslma kurulunda bulunmas iin Mftle bir
arlk gnderildi.
Ceset daraacnda srgit sallanp durmayacana gre,
halk alaca kadar ibret dersini aldktan sonra bu cesedi ordan
alp mezarla gtrmek iin bir cenaze arabas gerekiyordu.
Bunun iin de savc, Mezarlklar Mdrl'ne bir yaz
gnderdi.
Aslan kiinin avukat da aslma treninde bulunarak,
baarsn grmek zorundayd tze gre. Berber Hayri'nin
avukatnn kim olduu dava dosyasndan aratrld. Davann
balangcnda Hayri'nin bir avukat vardysa da, sonradan bu
avukatn Berber Hayri'ye vekalet etmekten ekildiini bildiren
bir dilekesi bulundu dosyada. Demek aslma treninde avukat
bulunmayacakt; bylece savc, avukata arlk gndermekten
kurtulmu oldu.
Yakn akrabalarnn da tze gre aslann aslma
treninde bulunmalar gerekirdi. Hayri'nin akrabalarn
aramaya giden polis olumsuz sonula dnd. Berber Hayri'nin
annesi, idam cezasnn yargtayda onanmas haberini duyunca
kalbi durarak lm, buyzden olunun ksack yaamnda
onun iin yaplacak olan tek trene olsun katlmaktan yoksun
kalmt. Berber Hayri'nin bakaca akrabalar varsa da, bunlar,
ya bulunamamlar yada bulunanlar byle bir trene gelmek
istememilerdi.

140

ASILMA ENLNN KNC GN

Btn bu ilemler, arlklar yazp gndermek kolay
olmuyordu. Savclkta alan yanc kadnlar, nceden bu
konuda deneyimleri olmad iin, kurul yelerinin
arlklarnn nasl yazlacan bilmiyorlard. Hi balarndan
gememiti byle biey. Hatta ilk yazlan, dn arl
gibiydi. Buyzden savc, yazlarn msvettelerini bile kendisi
yapmak zorunda kalmt. Bu iler, adliyenin br ileri gibi, ne
zaman olsa olur diye savsaklanacak trden iler de deildi.
Tze gre, saati, dakikas, saniyesiyle tam zamannda aslma
treni kurulunun btn yeleri daraacnn dibinde hazr
bulunmalydlar. Ya biri gelmezse? Bunu dnnce savc
ard. nk tzkte, kurul yelerinden birinin gelmemesi
halinde ne yaplaca yazl deildi. Her ne denli tzkte bu
durumda ne yaplaca yazl deilse de, infaz hukukunun
esaslarndan bir sonu karlabilirdi, lm, ok iddetli bir
cezayd. ok iddetli de ne demek! Btn cezalarn en
iddetlisiydi. Byle olunca lm cezasnn yerine getirilmesi
srasnda, yasalara uygun ve yasal olarak ldrlecek olan
kiiyi zc bir olay karsnda brakmak doru olmazd. Kurul
yelerinden biri gelmedi yada gecikti diye lm cezasna
arptrlm kiiyi daraacnn altnda bekletmek yada
aslmasn baka gne brakp geri gndermek, ona ac
ektirmek olurdu. Grevimiz bir insan yasalara uyarak
ldrmek bile olsa, bunu elimizden geldiince ac ektirmeden
yada az ac ektirerek, ok insancl biimde yerine
getirmeliydik; yle ki, cezasn ekip aslan kii bile asldktan
sonra konuabilse kendisini uygarca ve insanca asanlara
Allah sizden raz olsun! Saolunuz! Hi canm yakmadnz,
beni ne iyi astnz! demeliydi.
Savc, Berber Hayri'nin aslmas olayyla ilgilenirken bu
konu zerinde yle derinlemiti ki, hayrlsyla u aslma iini
bitirince bu konuda bir kitap yazmay bile dnd. Yazaca
kitabn adn bile tasarlamt: Mevzuatmz asndan idam
cezasnn infaznda karlalacak problemler. Gzel bir
inceleme kitab ad. Yazmay

141

SURNME

tasarlad kitabn nasl sattracan, sat elden
salayacan, taradaki savc arkadalarna sat iin onar -
yirmier tane gndereceini btn ayrntlarna dek dnd.
damn infaz, her savcnn bana gelebilir bir olay olduuna
gre, kitab ok satlrd. Kitabnn bana, ilk sayfaya Bana
alma gc veren, baarmn kayna eim P. K.'ye! diye de
bir adama yazacakt.
En iddetli ceza yada cezalarn en iddetlisi olan lm
cezasna arptrlan Berber Hayri'nin en az ac ekerek, en
insancl biimde yasal olarak ldrlmesi iin, savc her-trl
hazrln zamannda yaplmasna alt. Yazlar yerlerine
zamannda gnderildi. Ama yazy gndermekle yetinilemezdi.
arlklarn yerine varp varmadm da kendisi izliyordu ki
birden th, ok zaman byle olur en nemli eyi
unuttuunu anlad. Yahu bu Berber Hayri'nin grtlana yal
ipin halkasn kim geirecek, ayann altndaki sandalyeyi kim
tekmeyle devirip Hayri'yi daraac ipinin ucunda sallandracak?
Az kalsn cellada haber gndermeyi unutuyordu. Hemen
Emniyet Mdrl'ne, celladn ivedilikle bulunarak aslma
gnnden bir gn nce savcla getirilmesi iin, yaz yazd.
vedilikle yazlan yaz, ivedilikle yerine gnderildi.

142

BU BLM, BERBER HAYR'NN PN EKECEK OLAN
NL CELLAT AL'NN NASIL ARANIP BULUNDUU VE
ZOR YOLUYLA GREV BAINA GETRLD, ONU
ANLATIR.

Berber Hayri'nin daraacna gtrlmek zere kapalya
konulduunun nc gnyd. Adalet rgt, daha ok
bekletip ona ac ektirmek istemediinden bir ayak nce
aslmas iin gereken her trl resmi ilemi yapmakta
telesiyordu. Bu ilemler arasnda imdi sra, asma ara-
gerelerinin salanmasna gelmiti. ilkin daraac bulunmalyd.
Neredeydi daraac? Savc, cezaevi ynetmenine kyordu:
Koca daraac yiter mi hi canm? Koskoca cezaevinde imdiye
dek hi insan aslmad m? Peki asldysa neyle asld? Kasap
engeline aslmad ya bunlar? Drt yl nce birini mi astnz en
son? iyi, nerde daraac yleyse... Bulun abuk!
Cezaevi ynetmeni, zindann arkasndaki ok rutubetli ve
ambar olarak kullanlan yerde daraacnn ancak iki ayann
bulunabildiini, nc ayan onca arand halde
bulunmadm, bulunan iki ayaktan birinin de rutubetten iyice
ryp mantarlam olduunu, bu rk ayan aslacak bir
adam, hele biraz da rpnrsa, ekemeyip krlabileceini, en
iyisi yeniden daraac ayaklarnn satn alnmas olduunu,
somun, cvata, mil gibi demir paralarnn pasl olarak
bulunduunu syledi. Kzan savc Her zaman gerekli bu bo...
bok diye szn

143

SURNME
tamamlayacakt ama, son szc yutup azndan dar
karmad. Koskoca daraac aya yok olur mu canm, hem de
ku bile uurulmayan cezaevinden... Belli biey yakmlardr.
imdi ne olacak? Yeniden daraac yaplacak ama zaman da
yok... Hay Allah, herkesin iki aya bir pabuca girdi, nce
daraac aya olarak uygun kiri, hayr kiri olmaz, kalas, yok
canm kalas da deil, kadron yada lata, onlar da deil, en iyisi
direk almal, kalnca direk...
Baka neler gerekli? Nelerin gerekli olduunu en iyi bilen
Cellat Ali'dir. Cellat Ali bu iin ustasdr. Nasl hani ok usta
fenni snnetiler vardr da eli abuk olduklarndan, snnet
edilen ocuk pipisinin kesildiinin ayrmna bile varmaz; hani
nasl eli hafif diiler vardr da, dii ekilenler, dilerinin
ekildiini bile duymazlar; ite bu Cellat Ali de yledir savc bey,
yle eli hafiftir ve yle eli abuktur ki, hani nerdeyse aslan
adam bile asldna inanmaz da aka filan sanr...
iyi canm, anladk...
Yahu, nerde cellat Ali denilen ingene? Daha
gelmedi mi?
Zabt ktibi,
Emniyete yazmtk efendim, dedi.
Brak yazy! Bilmez deilsin ya, yazya cevap alt
ayda gelmez. Zavall adam aslmak iin alt ay bekleyecek deil
ya... Ne brokrasi!
Hatta efendim, acele olsun diye havaleyle bile
gndermedikti de. mbair elden gtrmt.
Mbair,
Ben gtrp elden verdim efendim... dedi.
Aman, ya kayd?
Kayt numaras alnmamsa. Tanr korusun, alan belli
olmaz, veren belli olmaz ki, kyamete dek o yaznn buluna-s
yoktur.
Kaydn yaptrdm efendim, alnd numaras zimmet
defterindedir...
144

CELLAT AL'NN GREV BAINA GETRL
Aferin, ok iyi... yleyse neye gndermediler hl bu
cellad? Adam aslacak, ortada cellat yok... Peki, n'olacak? pi
kim ekecek?
Savc, Emniyet Mdrl'ne telefon etti. Ordan verilen
cevapta, bika koldan birden polisin ingene Ali'yi aradn,
ama u ana dek, ne yazk ki izi bile bulunmad, ama iddetle
aranmakta olduunu bildirdi. Savc, baka bir celladn da
bulunmayacan renince, ingene Ali'nin bulunmas iin
ricalar etti.
Telefonu kapatnca savc dncelere dald. Koskoca
memlekette bitek cellat... Yani, parasyla bile adam asmak
isteyen yoktu... Bir de isizlikten yaknrlar. almak isteyene
i ok beyim, yeter ki iste sen!
dam hazrl telnn yorgunluundan, uykusuzluktan
savcnn kafas ters alyordu; ya cellat bulunmazsa?
Efendim, ip de gerekli. Ben kiinin idamnda bulundum,
bagardiyan olarak grevliydim bu ilerle... p mi? Nasl ip?
yle ya, ip de ister... Ben biliyorum beyfendi, kalnca olacak...
Kalnca ne demek? Vapur halat kadar m? Bunun ls yok
mu?
O kadar kaim olursa boynuna gemez... Biraz ince...
Canini efendim, ince ne demek? Paket sicimi deil ya bu... Ne
kadar kaim, ne kadar ince?
Merak buyurmayn beyfendi, biz gz karan alrz, bir
adam tartacak kadar olsun, yeter...
Uygun uzunlukta olsun... Sakn ksa gelmesin. Uzun olup
sarksa zarar yok da, ksa olup da aamazsak o zaman rezalet...
Yahu, ingene Ali denilen herif hangi cehennemin dibine girdi?
Elli metre ip alsak yeter beyfendi.
Daha neler... Elli metre iple elli kii aslr.
ingene Ali geenkinde elli metre ip istetmiti de...
Peki, kullandnz o ip ne oldu? Nerde?
p... p mi? p...
145

SURNME
ipten baka?
Zeytinya da ister efendim. Bir teneke zeytinya...
Bir teneke mi? Daha neler... Biz adam zeytinyanda
bomayacaz yahu, ipte asacaz.
Olsun efendim... Zeytinya olmaynca... Hatta bir teneke
bile az, iki teneke olsa daha iyi. Akamdan ipi zeytinyana
yatracak Kara Ali. ip, ya iyice emip ekecek.
Peki, peki... Her ne gerekiyorsa bir kda yazn, bir liste
yapn!
Savc, bu ara-gerelerin satn alnmas iin nerden, nasl
denek bulunacam, Cezaevi ynetmeniyle uzun uzun
konutu. Bakanlk deneklerin azami derecede tasarrufa riayet
olunmak kayd ile kullanlmas iin savcla daha yeni bir
genelge gndermiti. En nemlisi de, aslma ara-gerelerinin
hangi denekten satn alnacayd. Gerek yasada, gerek
Bakanlk genelgesinde infaz kurulular iin ayrlan denekler
ve yaplacak harcamalar yazlyd. Bunlar arasnda, daraac
ayaklar, ip, zeytinya gibi gerelerin alnmas ve cellada cret
denmesi gibi maddeler bulunmadna gre, bte yasasndaki
15129 sayl maddede gsterilen dier alm ve giderlerden
bunlar satn almayacaksa da... Para yok ki! Para olmaynca
nerden neyi alacaksn yahu? Mali yl sonuna gelinmi,
denekler harcanp tketilmi, para nerde? Cezaevinin
mutemetlik grevini de yapan Cezaevi ktibi ki, Berber
Hayri'nin kapalya atlmas iin bahaneyi de o bulmutu bu
gibi ivedi iler iin gerekli parann avans yoluyla
karlanabileceini hatrlatt. Peki ama nasl olacakt bu i?
Parasal ilerin kurdu olan Cezaevi ktibi, en azndan byk bir
bankann genel sayman, hatta hatta maliye bakan olacak denli
becerisi varken, neden bilinmez belki de daha ok parann
yolunu bulduu iin cezaevi ktiplii gibi kk bir grevde
kalmak ve kk bir ayla raz olmak alakgnllln
gstermiti. Sihirbaz maliyeci denilenlerden olduu, aylnn
kat ev kiras vermesinden de belliydi. Cezaevi ktibi neyin,
nasl

146


yaplacan anlatmt. Cezaevi ynetmeni, aslma ileminin
giderleri iin gereken paray avans olarak almaya yetkili olarak
bir kiiyi mutemet gsterdiini, yannda duran savcya bir
yazyla bildirecekti. Savc yani zataliniz beyfendi kendi
nerisini ekleyerek bu yazy ita amirine sunacakt. ta amiri de
ki valimiz beyfendidir onaylaynca mutemetlik grevi
birisine verilmi olacakt. Bunun zerine o mutemet her kim
ise, Muhasebe-i Umumiye veznesinden avans olarak paray
ekip yerine harcayacakt. Sonra harcama belgeleri Umumi
Muhasebeye verilecekti, ite bu iler bu denli yaln ve kolayd.
Muhasebe-i Umumiye kanununda bu iler byle yazldr
beyfendi.
Teekkr ederim.
Hay Allah, bu denli yetenekli bir insan, sen gel de cezaevi
katipliinde ziyan et! Ne byk hakszlk!
Hesaplar msnz ltfen, ya ma, ip mip, u bu, her
neyse, bunlarn hepsi iin bize ne kadar para gerekli? Yani
avans olarak ne kadar para isteyeceiz?
Efendim, Muhasebe-i Umumiye kanunumuza gre, en-ok
bin liraya kadar avans verilebilir.
Nee! Bin lira m? Eh, ne yapalm... ipi o kadar uzun
almazsnz. Pek kln da olmasn... Altyan bir adam aslacak.
Ka kilo? iman m? Zayf demek... yi, iyi. Sonra zeytinyann
kalitesi iyi olmasa da olur, salata yapacak deilsiniz ya... Haa,
iyi ki aklma geldi, yahu ne oldu Cellat ingene Ali? Telefon edin
Emniyet Mdrlne. Hl bulunamad m? Bir ingene Ali'yi
bulamazlarsa, eh artk anla... Koca Trkiye'nin topu topu bitek
cellad bu...
Hani gazetelerin sksk falan i iin Polis seferber oldu
diye yazd gibi, istanbul polisi seferber olup cellat ingene
Ali'nin ardna dm, bulunma olasl olan her yerde onu
aramaktayd. Yer yarlm da derin dibine girmiti sanki Cellat
Ali, bitrl bulunamyordu. Sonunda polis o byk gcn
gsterip muhbirlerini kulland. Ald

147

SURNAME

ihbarlar deerlendirerek, Topkap'yla Edirnekap arasndaki
ykk surlarn bir yerinde, hastalkl ve uyuz eeklerin ve kart
beygirlerin kaak olarak kesilerek dana etidir diye stanbul
kasaplarna gizlice gnderildii ykk sur duvarlarnn
oluturduu bir maarada polis ingene Ali'yi buldu. Polis, orda
Cellat Ali'yi son derecede kral bir durumda yakalamt; yani
ingene Ali boyal ispirtoyu ekmi, kafasn bulmu, szp
kalmt. ingene Ali, kaak beygir ve eek kesilen bu sur
duvar kovuunda emeinin hakk olarak, mobilya cilas iin
kullanlan boyal ispirto paras kazanmaktayd. Yllarca adam
asmasnn kazandrd alkanlkla, burda kart ve hastalkl
beygir ve eeklerin boazlanmasnda, yardmclk ederdi. Polis,
boyal ispirtoyu iip stne de ift ktl denilen esrarl cgaray
ektikten sonra bir ahane kral uykusuna yatm olan ingene
Ali'yi drte drte zorlukla uyandrabilmiti. Uyanmt ama,
sylenilenlerin hibirini anlamyordu. Taa bile sz geiren
polis, biraz sonra ingene Ali'ye de ne dediini anlatabildi.
ingene Ali'ye, hemen ertesi gn bir kii aslaca iin ivedilikle
savcla gtrlecei sylendi. ingene Ali, ykk duvar talan
zerine uzanp yan gelmi kalbm bozmadan, surdan uraya
adm bile atmayacam bildirdi. Ama bunun bir grev olduu
kendisine anlatld. Evet grevdi. Bu grevi yllardan beri
ingene Ali tek bana yapyordu.
Polis aabeyler, sizler de grev yapyorsunuz. Ayba gelip
de aylnz almazsanz grevinizi yapar msnz?
ingene Ali son olarak ast iki kiinin parasn
alamadm yana yakla anlatyordu. Birini asal iki, brn
asal yl olmutu. Parasn istemek iin savcla gidiyor,
savclk onu emniyet mdrlne yolluyordu; emniyet
mdrl de savcla; sonra savclk cezaevi ynetmenine...
Bu yere gide gele eik andrm, ama hakettii parasn
yllardr alamamt. Bu, onun hakk, alnnn teriydi. Para
yok? denek kalmad!, Gelecek yla! diye boyuna
atlatmlard.

148


Madem paranz yok, ne diye adam astryorsunuz?
Bedavadan adam aslr m? Hadi bir iyilik olsa anlarm. Hem hi
tanmadn, yiyip imiliin olmayan bir adam as, hem de
cretini alma... Olur mu aabey... Koskoca devlet, bir zavall
ingene Ali'nin hakkn yesin, olur mu?
Aslacak olann yerine ingene Ali'yi assalar, o, yine de
cellatlk yapmayacan sylyordu. Parasn istedi diye
kendisini kovan savcya daha o zaman sylemiti: Eeeh, dnya
bu... Gn gelir, siz bu ingene Ali'ye yine muhta olursunuz...
ingene Ali diye drt dnersiniz.
Onlar ingene Ali gibi, iinin ustas olmu bir cellad zor
bulurlard. Herkes kak yapar ama, sapn ortaya getiremez,
demiler... Ne demiler, herkes sakz iner ama Aye kz gibi
atlatamaz, demiler. Herkes adam asar ama Cellat Ali gibi
asamaz...
ldrseniz gitmem aabeyler... Eskiden kalan iki asma
paramla, bu imdikini de pein almadan, admm atmam...
Etme ingene Ali, eyleme ingene Ali... Ulan seni
srkleyerek gtrrz kpolusu...
O zaman baka... Gtrrsnz aabeyler, srkleyerek
gtrrsnz, ama ben kendiliimden gitmem... Hadi beni
srkleyerek gtndnz, dve dve de bana adam
astramazsnz ya!
Cellat ingene Ali, itii boyal ispirtonun ve sarkz denilen
esrarn kendisine salad krallkla yle baryordu: Yazk
deil mi adamlara yahu, bedavadan aslyorlar. Hi olmazsa
celladn parasn verseler de, adamlarn aslmas bir ie
yarasa...

Polisler iki gn arayp taradktan sonra sur duvarlar
kovuunda bulduklar ingene Ali'yi, gelmek istemiyor diye
burda brakp savcla ne yapacaklarn sormaya gitseler,
ingene Ali burdan savuurdu; bir daha onu koydunsa bul.
Oysa ertesi sabah Berber Hayri aslacakt. En iyisi, gzellikle mi
olur, irkinlikle mi olur, severek mi olur, sverek mi
149

SURNAME

olur, verek mi olur, dverek mi olur, artk her nasl olursa
olacak, ingene Ali savcla gtrlecekti, yle de yapld. Kral
keyfini sren ingene Ali dertop paket edilip yklenerek polis
arabasnda gtrld, savcla teslim edildi. Dahaca aymam
olan ingene Ali savclkta da sylenip duruyordu: Koskoca
devletin bir garip Cellat Ali'nin hakkn demeye gc
yetmiyorsa, o zaman, hi olmazsa astm adamn geri kalan
eyasn bana verin, dedim aabeyciim... Vermediniz. Benden
gnah gitti, ben zamannda syledim.
Yasama, yrtme, yarglama kuvvetlerinden sonra
drdnc kuvvet denilen, kimilerine greyse buukuncu
kuvvet olan basn ve zellikle basnn gnlk gazete blm,
Berber Hayri'nin daraacna ekilecei konusunda zerine
den btn grevi yapyordu. Berber Hayri'nin hangi gn,
hangi saatte aslacan gazeteler halka duyurmutu. iki
gnden beri de canavar ruhlu Berber Hayri'nin iledii cinayet
yeniden ve batan sona gazetelerde yaynlanmaktayd. Olay
nasl olmutu, durumalar nasl yrtlmt. Berber Hayri
durumalar srasnda olay nasl anlatmt; btn bunlar
ayrntlaryla yeniden yazlyordu. Berber Hayri' nin o srada
ekilmi resimleri de yeniden yaynlanyordu. Bu srekli ve
kkrtc yaynlar karsnda coan kimi yurttalar, eriat
yasasnn uygulanmasn, yani ksasa ksas, kana kan, cana
can hesabyla, Berber Hayri canavarnn kurbanna yaptnn
aynen kendisine de yaplarak sonra da boulmasn istiyordu.
Gazetelerde yazlanlar okuyup co-kullananlardan, Braksnlar
ben ellerimle boaym!, diyenler, ipini ben ekeyim! diye
cellatla gnll olanlar oktu.
Berber Hayri'ye ilikin gazete yazlan salt bu trl duygu
smrc ve kkrtc olanlar deildi. Bunlarn dnda
gazetelerde bu konuya ilikin bilimsel yazlar, incelemeler de
yaynlanyordu; tp, hukuk, sosyoloji profesrleri, uzmanlar,
kriminoloji bilimcileri, halk aydnlatc ve uyarc

150


yazlar yazyorlard. Fiil-i livatann mevzuatmzda cezai
meyyideleri, Cinsel sapkln ruhsal nedenleri, Tarihte
nl cinsel sapklar, Ayn cins arasnda evlilik kurumu,
ecinseller aras evlilik hukuku gibi balklarla yaynlanan
yazlar yoluyla, buukuncu kuvvet, okurlarnn kltrn
arttrarak grevini yerine getiriyordu.
istanbul'da Berber Hayri'nin aslsn seyretmek iin ,
halkta, grlmedik arlkta istek vard. Yalnz Istanbul'lular ve
istanbul'da oturanlar deil, uzak yerlerde yaayanlarda, bu rz
ve namus dmannn daraacnda sallandrln . grebilmek
iin canatyorlard. stanbul'un Yalova, Kartal, atalca, Adalar,
ile gibi uzak ilelerindekilerden pek ok kii aslma treninde
bulunmak iin istanbul iine akn etmilerdi. Buyzden
istanbul'un turistik lks otelleri dnda kalan otelleri dolup
tayordu. Otellerde yer bulamayanlar yada bu esiz seyri para
harcamadan grmek isteyenler, istanbul'daki akrabalarnn,
arkadalarnn, tandklarnn evlerinde bir gecelik konuk
kalabilmenin umarn aryorlard. Tarada oturanlar da, her
zaman bulunmaz bu frsattan yararlanp ibret dersi alabilmek
iin, istanbul'da yaayan akrabalarna, dostlarna mektuplar
yazarak, telgraflar ekerek, telefonlar ederek, kendilerine otelde
yer ayrtmalarn, olamazsa, bir gecelik konuk kalacak yer
salamalarn rica ediyorlard. Bunlara cevap genellikle yle
yada una benzer szler oluyordu: Ah... vallahi... nceden
haberimiz olsayd... Bize o gece iin drt tamdk gece yatsna
gelecek... Yoksa ne olacak yani... Bamzn stnde yeriniz
var... stelik kaynanamla enitemler de geliyor. ok zgnm...
Krk ylda bir... Hay Allah... Bizim ev zaten iki oda, bir sofa...
Salon salamance deniyor ama, biz bile zor syoruz...
Evlerde, kahvelerde, iyerlerinde, zellikle devlet
dairelerinde, tatlarda, sokaklarda, her yerde o gnlerde
konuulan tek konu, Berber Hayri denilen rz ve namus
dmannn alt yanda bir olan ocuunun rzna nasl
getii, sonra da ocuu nasl boduuydu. Kendilerinden

151

SURNAME

gizlenen eyleri ok daha iyi anlamakta pek usta olan kk
ocuklar da yanlarnda fsl fsl fsldanarak anlatlan btn bu
ayrntl olaylardan kendileri iin gerekli dersleri alyorlard.
stanbul, byle bir olaanst treni grebilmek iin
kaynyor, halk kaynayordu. Pek ok, ama pek ok kii,
sulunun daraacna ekiliini gzleriyle grerek grg tankl
yoluyla ibret dersi almak isteindeydi. Ayrca, sonradan bu
aslma trenini bakalarna ballandra ballandra anlatmak
beenisini de elde edeceklerdi.
Berber Hayri'nin aslma saati yaklatka Cumhuriyet
savcsnn da tela artyordu. dam mahkmunun, gsn
kaplayacak biimde boynuna aslacak ve uzaktan okunacak
denli byk harflerle yazlacak olan idam hkm zetini, byk
bir kartona yazdrtmay her naslsa unutmu olduunu ok ge
ayrmsad. Hemen gereinin yaplmas iin ilgililere buyruk
verdi. Ancak beon msvette yaptktan sonra. Berber Hayri'nin
gsne aslacak hkm zetini beenebildi. Savc, titiz, zenli
bir kiiydi. Ama ii salt Berber Hayri'nin aslmasyla uramak
deildi ya... Kolay m koskoca kentin ceza infaz ilerine bakan
cumhuriyet savcs olmak! yle yorulmu, yle bunalmt ki,
toplumun dzeni ve bireyin huzuru iin idam cezasndan yana
olduu halde, hani nerdeyse idam cezas kalkmaldr bile
diyecek duruma gelmiti. Bu aslma trenlerinin daha kolay
yaplmasn salayacak bir yntem bulunmalyd.
Savc asma hazrlklarnn tamamlanp tamamlanmadn,
cezaevine giderek bikez daha denetledi: ok kr, Cellat
ingene Ali bulunup getirilmiti, cezaevinin ynetim blmne
sokularak, iini yapmadan kamas nlenmiti. Eski alaca
olan iki kiilik asma parasyla bu yenisinin cretini de pein
almadan elini ipe srmeyeceine, ana-avrat kartrarak sver
gibi and iiyordu. Hem sonra bu yenisini, eski fiyat zerinden
asamazd. Yaam pahallanm, hereyin fiyat artm, zam
stne zam gelmi, hatta gardiyanlarn, ynetmenin,

152


savcnn aylklar bile iki kez ykselmiken, o hl be yl
ncesinin fiyatyla adam asamazd. O paraya adam asmak deil,
tavuk bile kesilmezdi bugn. Eskiden asp da cretini almad
iki i iin fiyat ykseltmiyordu, ama yarn asaca iin fiyat
ykseltilmeli, hem de eski alacayla birlikte para trink
denmeliydi.
Mali yl sonu nedeniyle btn harcamalar yaplm
olduundan denek bulunmadn, alnan avanstan da elde
para kalmadn Cellat ingene Ali'ye bitrl anlatamyorlard.
Bir sulunun aslmas iin de cellada savc cebinden para
deyecek deildi ya... Savc, ne yapp edip, artk gzellikle mi
olur, yoksa zorla m olur. Cellat Ali'yi grevini yapmaya raz
etmeleri iin Cezaevi ynetmenine sk buyruk verdi. O srada
yanlarnda bulunan sihirbaz maliyeci Cezaevi ktibi Siz o ii
bendenize brakn beyfendi, ben azndan girer burnundan
kar, raz ederim onu, dedi.
Ya daraac ne oldu?
Tamam efendim.
Aslma yeri?
Dzenlendi beyim. -p?
Alnd.
Zeytinya?
Bir teneke aldk, hamamda duruyor.
Gzeeel!..
Hkm zeti de bir kartona yazdrlm, hatta Hayri' nin
boynundan geirilmek zere kartona ip bile geirilmiti. Herey,
herey yolundayd. Hele bir yarn olsun, hayrlsyla u i bir
bitsin, onlar da kurtulsunlard.
Savc, hazrlklarn tamamlanmasndan duyduu erinle
evine gitti. Cezaevi ynetmeni de arkasndan evinin yolunu
tuttu. Ktip, Cellat Ali'yi yarnki iine raz edebilmek iin
uratndan evine ge gidebildi. Ama Ali'yi raz etmeyi
baarmt. Dedii gibi, ingene Ali'nin azndan girip
burnundan km, yani kou aalarnn birinden getirttii
153

SURNAME

esrar bolca vermi, nne de Ali'nin yllardr grmedii
yemeklerden koymutu. Cellat ingene Ali'ye yazya gelmez
daha baka ikramlarda da bulunmutu. Sonunda Cezaevinin
sihirbaz maliyecisi elini gsne vurarak Paran bende! Paran
bende bil!. iini bitir, gel paran benden al! diyerek ingene
Ali'yi raz etti. nk Cezaevi Ktibinin bu para-babas
davran, ingene Ali'ye Savc'dan filan daha gvenceli
gelmiti.
Savc evinde ei ve ocuklaryla akam yemeini yemi,
erkenden yatmak zere uykusu abuk gelsin diye ne olduuna
bile bakmad bir kitab alp hibirey anlamadan iki satr
ancak okumutu ki, gzkapaklar arlamaya balad. Eiyle
ocuklarna, ertesi gnk aslma treni iin, daraacn iyi
grebilen zel yer ayrlmt. Savcnn ocuklar, ertesi gnk
aslmay grp yalnz ibret dersi almakla kalmayacaklar,
babalarnn bir insan astrabilecek byk gcn de
greceklerdi.
Cezaevi Ynetmeninin evine, akam yemeinden sonra
ne terslik iki komu konuk olarak gelmi, aslma yerinde
kendilerine zel bir yer salanmasn rica etmilerdi. Kendisi de,
ei de, alma alannda iyi bir seyir yeri vermeleri yada
ayrmalar iin, on gnden beri evlerine gelip giden ricaclardan
bkp bunalmlard. Sabahleyin daha gn domadan devine
balayaca iin erkenden yatp uyumak istediinden konuklan
bandan savmak isteyen ynetmen, demokratik bir gsteriyle
kendi ailesi iin bile yer ayrtmadn syledi komularna.
Gardiyanlardan hibiri o gece izinli kmamt.
Ak, yldzl, serin, esintili bir geceydi. Bir gzel kadnn tl
bartsnn ular, yzn bir rtp bir aar gibi, bulutlar
dolunay bir kapayp bir ayorlard. Berber Hayri, gece mi
gndz m olduunu bilmeden rm saman ve sidik
kokulu karanlk kapalda, yan uyank yan uykuda dler
kuruyor, doup byd stanbul'u, mahallesini,
arkadalarn, anlarn, yaantsn dlyordu. Gecenin o

154


saatinde hl kocasnn yolunu gzleyen kimbilir ne ok kadn
vard. Ak mektubu yazanlar da vard. Evli olmad erkekten
gebe kalmakta olan kzlar... Yataklarnda sevienler... Bir erkek
renci dnd Berber Hayri, yatanda seksoloji kitab
okumaktayd. Bir kz, bekret kannn dklmesinden mutluluk
duymaktayd. Byk caddeleri renk renk a boyayan reklam
klar yanyordu imdi. Drt yldr grmemiti o reklam
klarm; zleyecek baka bieyi olmadndan m reklam
klarn zlemiti yoksa... Doum sanclan eken kadnlar,
douranlar... Ak pazarlklar yaplyordur ksnk ksnk
kokan ara sokaklarda. Gece vardiyas iileri ter dkyorlard.
Madenlerin nc vardiya iileri de, kendisi gibi gece mi
gndz m olduunu bilmezler. lm eiinde hl umutlular,
kanser arsyla kvrananlar...
Berber Hayri gecenin o zamannda insann saylamaz
durumlarm ayrntlaryla dlyordu. Meyhanede ienler...
Cinayet tasarlayanlar... Kitap okuyanlar... Evet, daha alt ay
nce emekliye ayrlm bir memur okuduu Victor Hugo' nun
anlarndan nemli bulduu u satrlarn altm tkenmez
kalemiyle iziyordu.
Emniyet Mdr cellada haber gnderdi. Ne var ki, Paris
cellad baka bir eve tanmt. Herhalde giyotinle birlikte kendi
iine de son verildiini sanm, ortadan kaybolmutu.
Celladn yeni evini buluncaya kadar epiy zaman geti. Bu
kez de evinde olmad anlald. Cellat operadayd. eytann
Keman adl operay grmeye gitmiti.
Saat gece yarsna yaklayordu. Cellat ortalkta yoktu,
infaz ister istemez bir gn sonraya ertelendi.
Bu arada, bir milletvekilinin araclyla Cumhurbakan,
idam edilecek olan suluyu affetti.
Daha ertesi gn, Emniyet Mdr cellad makamna
arp, o gece bulunmayndan tr kendisini azarlad.
Cellat Sanson,

155

SURNAME

Ne yapaym, dedi, o gn sokakta yrrken
duvarlardan birinde byk bir afi grdm. stnde eytann
Keman yazlyd. Kendi kendime, herhalde gln biey
olacak, dedim, kalkp oyuna gittim.
Bylelikle bir tiyatro afii bir insann hayatn kurtarm
oldu. dam edilecek be kiiden biri bylece kurtulunca, Vanves
kalesinin 13 sayl hcresinden br drd kald. p
bulunmadndan beklemeleri gerekiyordu; uyumalarna izin
verildi. Sabahn beinde celladn yamaklar gerekli aralarla
geldiler.
Kalenin kazamatlarndan biri olan hcreye girildi. Drt
hkml uyand. kisine Siz kn dar! dendi. Hemen
anladlar ve hem sevin hem korku iinde yandaki kazama-ta
getiler. br ikisine gelince, onlar durumu anlamadlar.
Bunlardan Daix'in taparcasna sevdii sekiz yanda, bir gz
kr, topal, olak bir kk kz vard. br Lahr'n hkm
giydiinin ertesi gn, kars dourmutu.
Daix'le Lahr yataklarnn iine oturmular, korkulu gzlerle
evrelerine bakyorlard. zerlerine atlp ellerini, kollarn
smsk baladlar. Kimse tek kelime konumuyordu. Birden
hkmllerin kafasnda imek akm olacak ki korkun
lklar koparmaya baladlar.
Cellat,
Eer balamam olsaydk, bizi i i yerlerdi!
diyordu.
Sonra Lahr ykld. Ve hkm kendilerine okunurken dua
etmeye balad.
Daix hkrklar ve korkun grltler apanda
debelenmeye devam ediyordu. mdat! diye bard, askerleri
yardma ard, yalvard, yakard ve bakt ki olmuyor, onlara en
ar svgler savurdu.
Bir gedikli avu,
Sus, korkan birisin! dedi.
Cezaevi Ktibinin kendisine verdii sz zerine Cellat Ali
iini yapmak iin istektendi. Gzelce yemeini yemi,
156


esrarl cgarasn iip kafay bulmutu. Nbeti gardiyann
odasnda yeri, karyolas da hazrd. Yarn gn aarrken adam
asacana gre imdiden ie koyulmalyd. lkin ipi, leen gibi
geni bir kap yada hamamn kurnas iinde zeytinyana
yatrmalyd. Btn gece zeytinyanda yatan ip, ya iine
eker, yumuar, tam aslma ipi olurdu. Nbeti gardiyana,
kendisini vmek iin iinin ne denli nemli olduunu anlatmaya
alyordu. nsan asmak deyip de gememeli. ou, bu iin
nemini bilmez, altyan aslacak olann stne kaca
sandalyeye bir tekme atmak sanr. Yama yok! O denli kolay
olsa herkes cellatlk yapard. Neden koca stanbul'da bitek cellat
var! Dm var ya dm, hani idam mahkmunun boynuna
geirilecek halkann dm ki o dm halka ekilince tam
ense ukuruna oturacak ite o dm balamak bir
hnerdir. ingene Ali tam onbir trl dm bilir. Var m
baka bilen? Dm atmakta ingene Ali deme gemicileri
cebinden karr. Aslacak adama gre dm atar ingene Ali.
yle dm vardr ki, aslan insan be dakika daraacnda
rpnr da yine zor canverir. yle de dm vardr, adam p
diye lr, kimse ne olduunu anlamadan. Hangi tr dm
atacam, aslacak adama gre ingene Ali belirler; buna kimse
karamaz. Aslacak olana ii snmsa, daraacnda ok
debelenmeden canvermesi iin, ona gre dm atar. Yook,
adam gz tutmamsa, ipin halkasna yle bir dm atar ki,
adam daraacnda rpnr, debelenir durur, seyirciler de Ah,
ne ok gnah varm ki, bitrl ruhunu teslim edemiyor! der.
Nbeti gardiyan davranmasa, ingene Ali vnmesini
sabaha dek srdrecekti.
Cezaevi hamamna gittiler. p ordayd, ama zeytinya
ortalarda yoktu. Oysa bir teneke dolusu zeytinya, hem de
kapal teneke, gndzden alnp buraya konulmutu. Bir teneke
zeytinya konulan yerde bulunmaynca, korkuyla yanndaki
ingene Ali'yi stlerinden biri sanan nbeti gardiyann

157

SURNME

ilk tepkisi Vallahi ben almadm! diye barmak oldu. Demek,
birisi almt.
Bagardiyana bildirdiler. Hep birlikte bir daha gelip
baktlar, aradlar. Bagardiyan, daha bir saat nce surda
grdn sylyordu. Umad ya bir teneke zeytinya!
Tutuklular, hkmller buraya gelemezdi ki onlardan
kukulansnlar. Btn tutuklular koua sokulduktan,
koularda saym yapldktan sonra, gardiyanlarn gz nnde
hamamn giriine konulmutu. Hatta Savc Bey'le Mdr Bey
de grmlerdi.
Zeytinyann ok pahal olduu, karaborsada bile zor
bulunduu gnlerdi. Bir teneke zeytinyann fiyat, bir
gardiyann aylndan daha yksekti. Zeytinyann fiyat,
gardiyann aylndan yksek olunca, deil bir teneke, bir f
dolusu zeytinya bile gzle ka arasnda uup giderdi.
Zeytinyann alnmasna enok kzm grnp enok
baran bagardiyan zeytinya tenekesini aramak iin
brleriyle birlikte o yana bu yana dneniyorduysa da, aramas
gnlden deildi. Demek nasl olsa bulunmayacam,
bulunmamas gerektiini biliyordu. Bagardiyann tutumunu
grp aramann bouna olduunu anlayan gardiyanlar da,
yerine oktan varm olan zeytinyan aramaktan vazgetiler. .
iyi ama daraac ipi nasl yalanacakt? arda pazarda'
bakkalda akkalda gndz bile zeytinya bulunmazken
gecenin bu saatinde hi bulunmaz; hadi bulundu diyelim,
avans olarak alman denek de tketildiinden satn alnamaz.
Hani bu bir iyilik, bir yardm da deildi ki, Yarn adam
asacaz, ne olur biraz zeytinyanz varsa verin! diye birisinden
istenilsin.
Bagardiyan zeytinya tenekesinin kaybolduunun
kimseye sylenmemesini, nk sylemenin bir yaran
olmayacan, bouna tam i stndeyken Savc Beyi ve Mdr
Beyi kzdracan anlatt. Gardiyanlar, onun sznden
kamazlard.
Bagardiyan, ingene Ali'nin cellatlktaki ustalm

158


vp, isterse onun yasz iple de, hatta ipsiz de, hatta daraac
bile olmadan insan asabileceini aka yoluyla, dinleyenleri de
gldrerek anlattktan sonra, nl cellat'a yasz iple nasl
adam asacam sordu. Cellat Ali bu vlmeden yle iindi ki,
nerdeyse ipi tkrkler de asarm! diyecekti, ama Cellat
ingene Ali'dir bu Yasz iple aslsa da Baefendi, yle adam
asmaya kulak asma, hi tad olmaz! deyiverdi. Sonra ad
aklad: ip yasz olunca, halkasnda sallanan adamn
debelenmesine dayanamayan ip kopabilir bir, halkann dm
ense ukuruna iyice oturmayacandan aslan insan kolay
kolay canvermez iki, ve daha akl erip de, dili dnp de zavall
ingene Ali'nin syleyemedii uydu ki, yasz ipte insan asmak
insanca olmaz ve aslan ok ac eker ki, ite bu nedenlerle ipi
ille yalamak gerekir.
Bagardiyan dnyann her yerinde zeytinya
bulunmadn syleyip oralarda nasl adam asldm sorunca
hepsini artt- Gardiyanlardan biri, zeytin yalamaktan ama
ipin kayganln salamaksa, ipe sabun srlmesini nerdi.
Bagardiyan da ipin zeytinya yerine su iinde braklmasn
nerdi. Yalanmas gereken ipin slatlmasn ingene Ali'nin
akl kesmediyse de, olmazlanmann bir ie yaramayacam
bildiinden ipi bir kurna dolusu suya yatrmaktan baka bir
kar yol gremedi. Ancak ipi eline alnca, amar ipinden az
daha kalnca ve ancak bir kei balamaya yeter uzunlukta
olduunu grp, Bre godo nametler, hadi zeytinyan i
ettiniz, ulan aslacak adamn ip hakk da yenir mi! diye iinden
geirip ne yapacan bilemedi. Bu ip, aslann debelenmesiyle
koparsa, seyredenler iin iyzn bilmez, bunca yln cellad
iini beceremedi derler de n iki paralk olur. ingene Ali ite
buna yanyordu. nk, Berber Hayri'nin aslmasnda emei
geen her insan kendi mesleini ne denli seviyor ve mesleine
ne denli balysa, ingene Ali de kendi mesleine o denli
balyd ve meslek namusunun pislenmesini istemiyordu.
Daraac ipi ayn ada-

159

SURNME

mn boynunda kez koparsa treye gre artk o insan
aslmaktan kurtulur diye bilinirse de bunun doruluu olmayp
kez deil otuz kez kopan ipi balar dmler yine de
hkmly asarlard. Cellat ingene Ali kendine gveniyor,
ama ipe gvenemiyordu. Gecenin o saatinde yapacak baka
biey olmadndan, ancak kei balamaya elverili o kalnca
amar ipini kurna dolusu suyun iine yatrd. Nerdeyse sabah
olacakt. ingene Ali'nin daha ii oktu. Bikez de daraacn
denetlemeliydi. Kamyona yklenmekte olan daraacna bakt;
ayaklarndan ikisi elveriliyse de nc ayak yle ryp
mantarlamt ki, Berber Hayri aslnca, Allah'n yardmyla ip
kopmasa bile, bu kaam ayak hem de bika yerinden krlp
daraac kerdi.
Gardiyanlar biriki saat olsun yatmak iin ekildiler.
ingene Ali biraz pineklemekle yetindi. nk daraac
kurulurken o da ipin halkasn yapacak, dmn atacakt.
ingene Ali yle bir dm atacakt ki, dm de Hayri'nin
ense ukuruna yle ustaca oturtacakt ki, daha ipin kopmasna,
rk ayan krlmasna ve debelenmesine kalmadan Hayri
boulup lecekti. Hadi ingene Ali, gster kendini! diye
syleniyordu. Kendisini gstermenin tam srasyd.

160

BU BLM, IRZ VE NAMUS DMANI BERBER
HAYR'NN DARA NASIL EKLD,ASILMA
ENLNN SON GN CMBLERNDE NELER
OLDUU VE HALKIN NASIL BRET DERS
ALDII, ONLARI BLDRR

Kurulacak daraacnn btn gereleri, saat 5'te
Sultanahmet alannn nceden dzeltilen yerine kamyonla
tandnda, orada byk bir kalabaln aslma trenini seyir
iin toplanm olduu grld. Daha gne domam
olduundan ortalk karanlkt. Ama gelenlerin kimisinde el-
feneri, kimisinde lks lambas vard ve kimisi de yanarcalar
yakmt. Anlalan, bunca insann paltolar giyiniinden,
stlerine battaniyeler alndan, stadyum kaplarnda yer
kapmak iin geceyi geirenler gibi, bunlar da daraacnn
yaknnda yer bulabilmek iin geceden gelmilerdi.
Daraacm, Cezaevinin candarma karakolu erleri
kurmaktayd.
Kalabalk boyuna artyordu. Tanyeri aarrken tm alan
insanla dolmutu. Sabahn bu ok erken saatinde, Taksim'
deki, ili'deki, Aksaray'daki, Beyazt'taki, Beikta'taki, hatta
Bakrky, Zeytinburnu gibi uzak yerlerdeki dolmu
duraklarnda ofrler, aslma enliine gtrmek iin yolcu
aryorlard:
Hadi, idama bir!
Kalkyor, bir kii, bir kii, idama bir kii...
161

SURNAME

Hadi, idama iki, idama iki...
Minibsler de rtkanlk ederek, Sultanahmet
alanndaki aslma trenine gidecek yolcular armaktaydlar.
Her beon dakikada bir, alandaki kalabalk iki bin kii
artmaktayd. nsanlar sokaklardan sel gibi aslma alanna
akyordu. Gerei sylemek gerekirse, daha bir gn ncesinden
enlik balam, her trl satc ve trl kazan yolu arayanlar
alandaki yerlerini dnden ayrmlard. Durmadan artan
kalabala baklrsa aslma treninin ok atafatl olaca
belliydi. yi ki aslma trenleri bu byk alana alnmt.
Eskiden Eminn alannn kprbanda aslma trenleri
yaplrken, idam grmeye koan merakl kalabal bu kk
alana samadndan, ok daha geni olan Sultanahmet
alannn aslma trenlerine daha elverili olduu
dnlmt. Ama imdi grlmekteydi ki, Sultanahmet alan
da aslma trenleri iin kk kalyordu. Sksk insan aslsayd,
boa grei alanlar yada futbol ma alanlar gibi zel aslma
alanlarnn yaplmas ve bu ibret dersini halkn bedava deil,
bilet karl parayla almas hangi ders bedava almyordu
ki dnlebilirdi ama, ylda ancak biriki idam iin, geliri
giderini karlamayacandan byle byk yatrmlara girimek
rantabl ve ekonomik olmazd. Eskiden aslmalarn Eminn
alannda yaplmasnn nedeni, Galata Kprs'nden ok kii
gelip getiinden, bunlarn ister istemez daraacnda
sallananlar da grmek zorunda olularyd. nk, sululara
bu en iddetli cezann verilmesinin bir amac da, bilindii gibi,
henz su ilememi olanlara ibret dersi vererek gzlerini
yldrmak yoluyla suu nlemekti.
Daha Berber Hayri'nin getirilmesine epey zaman vard ama,
alan imdiden, ben diyeyim krkbin, siz deyin ellibin kii
doldurmutu. Tatlarn alandan gidi-gelileri durdurulmu,
yollar tkanmt. Alanda bir kar deil, bir parmaklk bo yer
kalmamt. ine atsan yere dmez denildii gibi her yer tklm
tklmd. Daha gn aarmamt ki,

162

ASILMA ENLNN SON GN

birden elektrikler kesilerek lambalar snnce koca" alan
kapkaranlk kald. ite o zaman bu enlik frsatyla sat iin
buraya doluan esnafn ne denli nlemler aldklar grld.
nk satclarn ou, karpit lambalarm, fenerlerini, lks
lambalarn, mumlarn, pilli lambalarn yakarak o karanl
dsel bir a bomulard. Oras, by-sel bir kent alanna
dnmt. Kimileri, Belediye'nin zellikle alann elektrik
akmn kestirdii, nk karanlkta iti-kaklar, dp
kalkmalar, yuvarlanmalar, arpmalar artacandan bu
curcuna iinde enliin daha cmbl olmasn istedii
yolunda sylentiler karyordu. Az sonra da sular kesilince,
yine Belediye'nin sucular, erbetileri, limonataclar ve her
trl iit satclarn koruyup kollamak iin, sular zellikle
kestirdii sylentileri yayld. nk, daha o saatte hava scak
olduuna gre, az sonra bsbtn scak bastrnca, onca skk
insan ii yanp kavrulup nne iilecek her ne getirilirse imek
zorunda kalacakt. Kimi bozguncular ise, gazozcularn,
meyvesuyu, renkli su ve her trl iit satclarnn ok sat
yapmak iin, Belediye'deki ilgiliye rvet vererek sular zellikle
kestirdiklerini yayyorlard. Yalnz alan deil, alana gelen yollar
da satclarn abasyla batan sona donanmt. El arabalar,
sergi tezghlan, satc cameknlar ve bunlara benzer eyler,
renkli balonlar, kt bayraklar, ss ktlar, iekli otlarla
bezenmiti. Gezginci aevleri de tezghlarn kurmu, hatta
sata bile balamlard. Salep gmleri kaynyor, gezginci ay
ocaklar yaklyordu. Enok simitiler, poaaclar sat yapyor
ve enok onlarn mallarn ven bartlar duyuluyordu.
Tkrk kftecileri, zgarada ve tavada balk piirenler
mangallarm, maltzlarm yakmlard. Izgara kftelerin itah
ac kokulu dumanlar ortal sarmt. Koyun ba s
satanlar, caml tablada nohutlu pilav satanlar, aureciler,
piyazclar, sumuhallebicileri gibi yiyyinti satan esnaf, limon ve
eker sandklar zerine mterileri iin portatif sofralar
kurmulard. Bir yanda

163

SURNAME

msr kaynatmak iin kazanlar kurulmu bir yanda da msr
kebab, patlatlm cin msr satlyordu. Kestane kebaplar da
mangallarn yelliyorlard.
Btn bu kalabalk arasnda yabanclar da eksik deildi.
Yabanc gazetelerin, ajanslarn muhabirleri, radyo ve
televizyoncular en gzel pozlarda resim ekecekleri yerleri
ayarlyor, alanda drt dnyorlard. Biyandan da aknlkla
seyrettikleri satclarn ve kalabaln resimlerini
ekmekteydiler. Bu yabanclar enok artan ey, anababa ve
iki ocuktan kurulu bir cambaz ailesinin, kendilerine
aabildikleri kck bir yerde byk sirk cambazlarna ta
kartr biimde cambazlk gsterileri yapmalaryd. Her
gsteriden sonra, ancak yedi yanda olan olan ocuu,
seyircilerden parsa topluyor, biyandan da usta bir ip cambaz
olan aabeyisinin cambazlk srasnda nasl kazayla dp
ldn anlatyordu. Bir hokkabaz da akl durdurucu
hnerler gstermekteydi.
Turucularn nezle grmemi sesleri, btn satclarn
seslerini bastrmaktayd. Kimisi sabahn o saatinde biberli
turu suyu ierken, kimisi de hyar turusunu kemiriyor, kimisi
patlcan turusunu sryordu. Akamdan kalmalar turu
suyuyla yada buzlu erbetler, uruplarla ilerinin yangnn
sndrmeye alyordu.
Onca kalabal birden rkten yle bir cyrtn cngl cngl
lklar koptu ki alann uultusu birden kesiliverdi. Bu
ngrakl lklar, taze gazeteleri datclardan kapp gelmi
olan gazete satclarndan geliyordu.
Seyirciler arasnda zengin ve yoksul tabakadan insanlar bir
arada bulunarak snf farkn ortadan kaldrmlar ve sosyal
adaleti gerekletirmilerdi. nk ibu aslma enliinin,
demokrasi gereince, halka ak olmas ve ibret dersi almak
isteyen her yurttan aslmay zgrce seyredebilmesi
dnlmt. Eri oturalm doru konualm, doru doru
dosdoru, ibu enlik yle bir enlikti ki, Lle dneminin
Kthane elenceleri bile yannda pek snk
164

ASILMA ENLNN SON GN

kalrd. Binbir gece masallarn bile glgede brakan bu aslma
enlii gzler nne ok parlak, byl bir dler dnyas
sermekteydi. Osmanl dnemi enliklerini anlatan Surnme ve
Suriyye'lerdeki minyatrlerde grlen gerek esnaf ve gerek halk
bu enlikte olduu denli deiik, zengin rneklerle dolu ve ok
trl deildi. Eskilerinde olduu gibi bu enlikte de, halkn
arasnda hizmetiler, yamaklar, cceler, kamburlar, evlatlklar,
uaklar, evinden kam ocuklar, sokak ocuklar, sokak
orospular, srtkler, yosmalar ve serseriler grlyordu; ama
bunlardan artk olarak dilenci trleri eski dnemlere gre ok
daha zengindi. Sakat dilencilerin saylsa binden ok tr
grlebilirdi. ark syleyen, dua okuyan, dua gibi ark
syleyen, ark gibi dua okuyan, yet okur gibi dilenen, gerek
dilenci olan, sahte dilencilik yapan, sakat dilenciler, sakatlk
gsterisi yapan dilenciler, patrona bal gndelikle yada gtr
alan dilenciler gibi saylamayacak denli deiik trde dilenci
bu aslma enliini renklendirenler arasndayd.
stanbul halk, zellikle son yllarda yaam koullarnn
zorlamas, fiyatlarn ykselmesi, pahalln artmas, tat
bulunmazl, yol tkankl, gidi-geli zorluu, paraszlk ve ev
geimsizlii ve daha trl trl bunalmlar yznden sinemaya,
tiyatroya, gazinoya, kr gezmelerine, gezilere, elence yerlerine
gidemez olduundan, kentin gbeindeki bu aslma enliinde
parasz elenmek frsatn karmak istememi, buyzden bu
denli kalabalk buraya dolumu tu.
Lahmacuncular, brekiler, rekiler, kurabiyeciler,
lokmaclar, tulumba tatlclar ve her trl tatlc benzeri esnaf
da burada halkn hizmetindeydi. Hatta gezginci kebaplar da
bulunuyor, el camekanlarnda kebaplar satyor ve bunlardan
baka arabal frnlarda taze taze yourtlu kebap, Adana ii
kebap, iskender kebab yaplyordu. Ayranclar da, biberli
soanl kebap yiyenlerin evrelerinde dolanyorlard
bardaklarn birbirine vura vura ngrdatarak.

165

SURNAME

Alan grebilen yada azbuuk grebilen evlerin, yaplarn,
konutlarn, otellerin pencerelerinden kadnl erkekli, ocuklu
bykl insanlar salkm salkm sarkmlard. Kap ve pencere
selerinden kimisi yapraklar, otlar, ieklerle sslenmiti. Kimi
yanda geliigzel orda bir araya gelmi hemerilerden halay
ekenler, horon yada kasap havas oynayanlar da vard; yani
alanda bek bek folklor oyunlar gsterileri de yaplyordu.
ocuklar iin renkli macun, yallar iin de kuvvet macunu
satanlar grlyordu. ocuk oyuncaklar, balon, ddk,
frldak, ngrak satanlar durmadan sat iin baryorlard.
Ksacas burda yok yoktu. Kimileri de evcek gelmilerdi. Bunlar
yemeklerini yanlarnda sepetlerle, paketlerle, naylon yada bez
yada file torbalarla, sefertaslaryla, tencerelerle getirmilerdi.
Daha imdiden kuzu slerini, zeytinyal yaprak
sarmalarn, dolmalar, cgara breklerini, lop yumurtalar,
stl irmik helvalarn attrmaya balamlard bile.
Aslma enlii alan her trden insann savrulduu harman
yerine dndnden bunca insan arasnda, gz szen, gerdan
kran, yrrken gs titretip kala oynatan sokak yosmalar,
llk atifilliler, byk buran ve gz krpan sokak zamparalar,
ak araclar, muhabbet tellallar, sevda pazarclar, seks
prodktrleri, hayat kadn komisyoncular da eksik deildi.
Efendi giyinili, kibar grnl hovardalardan baka ii aztan
abazanlar kadnlara salt sz atmakla ve dil sarkntlyla
yetinmeyip, dillerinden baka elleriyle de sarkntlkta
bulunmakta, saldrmakta, kadnlarn butlarn imdiklemekte
ve kadnlar parmaklamaktaydlar. Bylesine skk kalabal
frsat bilen kerticiler byk bir abayla nlerine geirdiklerini,
szde belli etmemeye alarak ve nlerindekiyle
ilgilenmiyorlarm gibi balarn baka yana evirerek, kertip
enliin tadn karyorlard.
Taze taze fndk, fstk, ifte kavrulmu badem, sakz
leblebisi satan kuruyemiilerin ocakl arabalarnn
bacalarndan dumanlar ttyordu. Koz helvas, keten helva, su-

166

ASILMA ENLNN SON GN
sam helvas, kt helvas, ku lokumu, pimaniye satclar
balarnda tablalar, ellerinde cameknlaryla dolap
duruyorlard.
Lle kokulu, keklik sekili, maral durulu kzlarn
kimisinin elinde gl, kimisinin belinde smbl, kimisinin
yakasnda meneke yada karanfil vard. Kimi afilli delikanllar
da kasketleriyle kulaklar arama bir tutam fesleen, yada bir
kzl karanfil sktrmlard.
Bir olan ocuu elindeki bycek bir kafes iindeki saka
kularndan herbirini, kim bir lira verirse onun adna havaya
uurup bylece paray vereni sevaba sokuyordu. Duhuliye si
bir liradan cennete girmek isteyenler teklii bastrp kafesten
ald kuu Azat, buzat. Tanrm, yarn ahi-rette beni gzet!
diyerek, saka kuunun araclyla cennetteki yerini gvenceye
aldktan sonra kuu havaya frlatyordu. Bu enlik alannda
sevap ilemekten ucuza hibiey yoktu; bir sevap bir ie sudan
bile ucuzdu. Olan ocuunun kafesindeki kular daha
bitmeden, kk kardei, babalarnn kseyle yakalad saka
kularm bir baka kafes iinde koturarak aabeyisine
yetitiriyordu.
Kaak Amerikan cgaras' satanlarla, ellerinde lotarya
torbalaryla lotaryaclar kalabalk arasnda dolayordu. Polisler
Eh artk byle bir enlikli gnde de bu kadar olur... diyerek
kaak Amerikan cgaras satanlara gz yumarken, baka bir
polis de artk her neden kzmsa, kaak Amerikan cgaras
satclarndan birini yakalam, kalabalktan suluyu karp
gtremedii iin can sklarak bir Amerikan cgaras yakmt.
Kk ocuklar Ferahlk veriyor, havay deitiriyor diye
bararak nane ekeri, limon ekeri satyorlard. Kokucular,
sat yapmak iin reklam olsun diye pskrtele insanlarn
stne bir svt m bir daha hi kmayan, hac-ya, glya,
karanfilya gibi yal kokular pskrtyorlard.
nsanlarn Allah'tan korkup, az sonra burda aslacak

167

SURNME

olan adam gibi yz kzartc sular ilememesi iin Kur'an
czleri, dua kitaplar, yet levhalar, namaz dualar, esnafn ii
almas iin karnca duas, evinden kaan kocalar mutlu
yuvalarna dndrmek iin dngel dualar, genler iin ak
mektuplar rnei ve halk hikyeleri kitaplar ve btn bunlarn
arasnda seksolojiyi uygulamal olarak reten kitap satanlar,
kaldrm duvar zerine sergiler amlard.
Kaak olarak gelmi Amerikan, Capon, hatta Kzl in
eyalarn satanlar aka bunlarn kaak mal olduklarm
bararak alc ekiyorlard. Bir adam, yanndakine, geenlerde
kaak diye satlan bu sergilerden birinden ald dolmakalemin
kaak mal kmadm anlatyor, yerli maln kaak diye satarak
hi utanmadan sahtecilik yaptklarn, yani suun da suunu
ilediklerini sylyordu.
ktlar, zarflar, babacmclar, papelciler, trnaklar,
tombalaclar, zarclar, barbutular da yerlerini ve yollarm
bulmulard. Yalnz yankesiciler imdilik almyor, soyacaklar
adamlar, yani arklarn yrtecekleri enayileri kollayp
gzleyip, kestirip siperde duruyorlard. Tam Berber Hayri ipe
ekilirken, yani seyircilerde coku ve gerilim son kertesini
bulmuken yankesiciler ilemeye balayacaklar, ceplerden ark
dedikleri czdanlar boaltacaklard. Parmaklan arasnda tra
baklan, ellerinde usturalar hazr, zamann bekliyorlard. Tam
o gerilimli anda usturalarla, tra baklaryla cepler dardan
kesilip antalar, czdanlar, desteyle paralar kaldrlacakt.
Onlar deneyimleriyle ok iyi biliyorlard ki, byle cokulu
anlarnda enayiler, deil palto kumalar, ceket kumalar
kesilirken fark etmek, ameliyat edilip cierleri sklse yine de
anlamazlar, neden sonra kendilerinde bir hafiflik duyarlard ve
ancak rntgen muayenesinde heriflerin cierlerinin skld
o da yanllkla kendilerinin diye bakasnn rntgen filmi
ekilmezse anlalrd.
Bu gzalc renkler ve trl gzellikler iinde yalnayak bir
adam bara ara hovarda manileri syleyerek basl

168

ASILMA ENLNN SON GN

ktlarda halk trkleri satyordu.
Sanki yer kalm gibi, sokak kpekleri de araya skmt.
Bika falc ingene kars aralarda dolanyordu. Oluyla
dolaan bir ingene ayc da def alarak ay oynatyor, ayya
kocakarlarn hamamda nasl gbek tama yattklarnn
taklidini yaptrarak enlie gelenleri elendiriyordu.
Niyetiler de eksik deildi. Niyet, ksmet! diye bararak
altrlm gvercinlere, eitilmi tavanlara renkli niyet
ktlar ektiriyorlard.
Elii kdndan frldaklar, kttan fenerler, bayraklar da
satlyordu. Uygunsuzun biri atapat satt iin, yaramaz
ocuklar atapat patlatarak kadnlarn yreini azna
getiriyordu.
Kokoreciler, sandviciler, taze ekmek iinde scak sucuk
satanlar, mteri aryorlard.
Yal bir adam arkadana, kan grmeye hi dayanamad
iin tavuk kesilirken bile ordan kat halde, insan aslnca kan
akmadndan seyredebildiini, buyzden hibir aslma trenini
kanmadn anlatyordu.
Ksacas ey sayn dinleyenlerimiz, ey sayn okuyanlarmz,
belki altm, belki yetmi bin kiinin dolutuu o alan bir
hayhuy iindeydi, bir curcunadr gidiyordu. Her yandan ayr
ayr alg takmlarnn sesleri duyulmaktayd. alg
takmlarnda zurna, ifte nara, darbuka, rtma, maal zil,
def, klernet vb. gibi alglar vard. Kimi alg takmndan
zurnaya davul elik ediyordu. Bir kadn, alg eliinde ark
sylemekteydi. Baka bir alg takm ukur havas vuruyordu.
Yine baka bir alg topluluu da iftetelli alyor, ortada bir
kadn grlmemi ustalkla gbek atyordu. ki herif de bellerine
petemal dmleyip oynayarak, gbek atan karya elik ediyor
Dktr anam! diye baryorlard. Bu arada bir atebaz,
azndan alevler karmaktayd.
Bu olaanst enlik olayn incelemeye gelmi ve yzleri
boyal bir soytar takmn seyreden iki bilimciden biri

169

SURNME

brne, soytarln taa Altaylar etkisini tadn, soytarln
kaynann Altay ve in olduunu, isa'dan nce 900-600
yllarnda soytarlarn bulunduunu, bunlara sonradan
maskara denildiini, maskara kelimesinin etimolojik kkeninde
bu kelimenin aslnn masharabaz olduunu, eskiden bizde de
yzlerini una bulayp ve kmre boyayp oyun karanlara
masharabaz denildiini uzun uzun ve bilimsel olarak
anlatmaktayd ki, onlar kulak konuu olup dinleyen biri sze
karp, soytar sandklan ve maskara dedikleri bu adamlarn
soytar ve maskara olmayp, bu enlie gelirken yollarn
tozundan, amurundan ve pisliinden ve delikdeik yollarda
de kalka pislenip kirlenmelerinden o duruma geldiklerini
sylediyse de, szleri bilimsel grlmediinden geerli
saylmad. Yalnzbalarna gelmi ocuklar, sopalar, aa
dallarn bacaklarnn arama alm, at koturuyorlard.
Mimus oyuncular, meddahlar bile vard. Yalnz meddahlar
eski meddahlar olmayp imdiki zamann meddahlar olarak,
leke sabunu, cam kesici, patates soyma aygt, sinek ldrc
gibi eyler satarken lafebelii yapmakta ve eski meddahlara ta
kartmaktaydlar. Basl arklar satan biri de, sz ve
noktalarn satt sarklan yksek sesle bararak sylyordu.
Kadn klna girmi ve hoppa kadnlar gibi krtan, yzleri
boyal, balan peruklu sapk olanlar da kendilerine mteri
aramaktaydlar. Bunlar sodomi davranlarla kalalarn
dalgalandrarak yryorlar hatta alglarn havasndan
coarlarsa, o zaman da erotik danslar yapyorlard. Eski Yunan
babozumu enliklerindeki Phallus gstermelii de eksik
deildi; bu olanlar Phallusu'u el ve kol sallayarak, bilek
oynatarak, avuta bilek aklatarak simgeliyorlard.
Afyon, esrar, eroin satclar da eksik deildi. Keyif vericileri
alp, cgaralarn iip, kafay ekip, kimi kendine bir kafa dengi
seerek dillenip syleiyor, kimi bir gnlde bularak elleip
dilleniyor, sazlar alnp szler ediliyordu.
Yoksul bir baba bu enlii frsat bilip snnet ettirecei

170

ASILMA ENLNN SON GN

olunu evinden alp buraya getirmeye koarken, bir bakas da
bu enliin bu denli cmbl olacan bilseydi olunun
dnn bugne denk getirerek arada dn de bedavadan
karabileceini dnp, ne yazk ki dn yapm
olduundan frsat kardna amyordu.
Delikanllar, gnllerince kz, kzlar tasarlarnca olan
bulup, tanp konuup, tatl tatl syleip, pp koklap
taze can buldular.
Hkmlnn daraacna ekiliini grmeye gelenlerden bir
yal emekli, arkadana, aslmay seyrettikten sonra
arkadalaryla kahvede bika parti pipirik oynayp, mbarek
cuma namazn klmak iin Sultanahmet camiine gideceini
sylyordu.
Bunca elence, bunca enlik, bunca ala-ala-hey varken,
yine de kimileri canlan sklp E artk getireceklerse getirsinler
de assnlar!, Ne zaman asacaklar canm, sabah oldu ite...
diye sylenmekteydi.
Berber Hayri, bu binlerce kiinin uykusuz kalp kendisi
iin toplandndan, insanlarn kendisi iin bunca zahmetlere
katlandndan habersiz, kapalda d m gerek mi olduunu
ayrt edemedii bir yaant iindeydi. Daha ok, Paakaps
Cezaevinde tand o yal ustayla birlikte oluyor, Ragp
Ustann szlerini ansyordu; hayr, ansmak deildi bu, o szleri
bir daha, bir daha Ragp Ustann azndan duyuyordu. ite
Ragp Ustann sesi, ona diyordu ki:
insan koskocaman bir canl plktr ki, insan denilen bu
pln herhangi bir plkten ayrm, en pis, en iren
olannn iinde bile, ama iinin ta bilinmeyen bir yerinde,
dnyalar deerinde, deer biilmez deerde bir cevherin,
insanlk cevheri olan cevherin bulunmasdr. Kimi mutlu
insanlarn bu cevheri dta kaldndan yada kolayca da
vurduundan yada olanaklar bulunduu iin aranp da
karldndan, onlar prl prl parlar; ama kimilerinin cevheri
yle derinde, derinin de derininde bir yerdedir ki, kimse de

171

SURNAME

karlmasna yardm etmediinden, onlar da cevherleri hi
madan, hi parlamadan, cevherleriyle birlikte lrler.
nsansa, insanlk cevheri olmayan olmaz Kendiliinden
yada yardmla, nasl olursa olsun cevheri yanlarn insanlk
grevi, cevheri dipte kalm br canl plkleri de hi
usanmadan eeleyerek, o insanlarn derinlerinde bir yerlerinde
gizli kalm cevherlerini da kartp parlatarak dnyann
karanln o cevherin nur yalazlarnda boup, yakp, yok
ederek, yeniden yepyeni, aydnlk bir dnya yaratmaktr.
Hayri arkada, buraya dek sylediklerimi sana syleyecek
ok bulunur. nk iin asl zoru bu deildir. Bundan da
nemli insanlk grevimiz, yzyllardr denenmi, ama sonu
alnamam olan tek tek insanlarn cevherini aramann tek
inam kurtarmak, daha dorusu kurtardn sanmak olsa bile,
bunun insanlar, btn insanl kurtarmak olmadn, herkes
kurtulmadka hi kimsenin kurtulamayacan artk
anlayarak, her insan cevherinin yaca koulda ortam
yaratmaktr.
Hayri arkada, salt insan cevheridir ki, her insanda ayr,
bambaka, deiik bir cevherdir; o cevher ne altn, ne platin, ne
elmas gibi her yerde ayndr.
Hayri, kapalda Ragp Usta'nn sesini duyar gibi olmam,
duymutu, duyduunu sanmt. Alyordu, imdiye dek hi
alamad gibi alyordu. Yirmibir yanda cezaevine
sokmulard, imdi yirmibe yandayd. O gne dek hi kimse
ona arkada dememiti. Ona ilk Hayri arkada diyen Ragp
Usta'yd. O siyasi koutakiler birbirlerine de arkada
diyorlard. Hayri alyordu. Hayri alyordu ve Ragp Usta
konuuyordu:
Bana hep sorarsn Hayri arkada, suun ne senin diye,
seni neden buraya attlar diye... Suum ite bunlar, sana
anlattklarm Hayri Arkada...
Hayri, ne cezaevine girdiine, ne zindana atldna, ne

172

ASILMA ENLNN SON GN

kapalya konulduuna, ne idam cezasna arptrldna
yanyordu; onun tek yand Ragp Usta'y ok daha nceleri
tanmam olmasyd.
Kapalya konulduundan beri, iinden iir yazmak
geliyordu. Yazd iki defter dolusu iirlerden ok daha
gzellerini yazacana inanyordu. Ama buras yle karanlkt
ki... stelik yazanda kd, kalemi de yoktu. Kafasnda oluan
iirleri, unutmamak iin yksek sesle, kimileyin de trk syler
gibi sylyordu ki, aklnda kalsn da sonradan yazsn...
Hayri alyordu, iirlerinden trkler sylerken. Ragp Usta
ona Hayri arkada, herey deiimle... diyordu.
yle dalmt ki, kapal kapsnn nndeki ayak seslerini
hi duymamt. iirlerini bara bara trk olarak syleyip
alad srada, birden kapnn zinciri sakrdad, srgs,
ekildi, ieri ayak patrtlar doldu. Bu geli, her zamanki gelie
benzemiyordu. Hayri, aladn anlamasnlar diye gzyalarn
yeniyle silerken bir elfeneri kapaly aydnlatt. Hayri, gelenlerin
kim olduklarn, karanlkta kaldklar iin tanyamad. Elektrik
fenerinin yanmasyla iki koluna birden adamlar girip Hayri'yi
skca tuttular. O zaman bunlardan birini tand; bagardiyand.
Aslma alanndaki kalabalk iyice sabrszlanmt. Yava
yava havann laciverdi mavilemeye, mavisi alp
pembelemeye, sonra tanyeri aarmaya balamt. Ak karadan
seilir olmutu. Cezaevinin krmz arabasnn uzaktan gelmekte
olduu grld. Kolluk gc ve candarmalarla dzen ok iyi
salanmsa da, araba kalabalktan zorlukla yol aabiliyor,
daraacna doru pek yava ilerliyordu. Bir zel arabayla iki de
taksi ayn zamanda gelip daraac nnde durdu. Bu
arabalardan aslma kurulu yeleri indi.
Krmz cezaevi arabas daraacnn yannda durdu.
Arabadan nce silhl iki candarma indi. Onlar Berber Hayri'nin
arabadan inmesine yardm ettiler. Berber Hayri'nin arkasndan
iki silahl candarma daha indi.

173

SURNME

Alan dolduran kalabalk, alan kaplayan binlerce ayakl bir
dev srngen yaratk gibi dalgaland, kvrand, o yana bu yana
devindi, devce mrldand, o devce mrltlar uultu, homurtu,
grlt oldu. Daha sonra bir iti-kak balad. nk herkes
Berber Hayri'nin gsnde sallanan kartondaki iri harflerle
yazlm yazy okumaya alyordu. Gerekli nlemleri alm
olan kolluk gleri iti-kak durdurdu. Ancak ndekiler
Berber Hayri'nin gsnden dizlerine dek uzanan kartondaki u
yazy okuyabildiler:
Hkm zeti
istanbul ilinin ehremini nfusuna kaytl .. dan
doma,.dan olma Hayri.hakkndaci Ar Ceza
Mahkemesi tarafndan 6 yandaki . Nn rzna getikten
sonra suun emaresini ortadan kaldrmak amacyla ocuu
boarak ldrmek suundan dolay Trk Ceza Kanununun
450/9 uncu maddesine gre verilen lm cezas Yargtay
tarafndan onaylanarak kesinlemi ve cezann yerine
getirilmesine ilikin TBMM karart Resmi Gazetemizde
yaynlanmtr.
Yaknnda bulunanlar, Berber Hayri'nin gzlerindeki
anlam okumaya alyorlard. Korkuyor muydu, akl bandan
gittiinden anlamsz m bakyordu, piman myd, alyor
muydu, yalvaryor muydu, svyor muydu? Hayri'nin
baklarndan hibir anlam karamadklarndan herbiri
kendine gre bir anlam uydurdu.
Aslma treni kurulunun btn yeleri daraacnn di-
bindeydiler; bata lm kararn veren mahkemenin naip
hkimi, onun yannda Cumhuriyet Savcs ve onun yannda Adli
Tabib ve onun yannda Cezaevi Ynetmeni ve onun yannda
Mftlkten gnderilen imam efendi ve onun yannda can-
darma komutan ve onun yannda bir bakomiser ve onlarn
hepsinin nnde Cellt ingene Ali bulunuyordu. Elleri

174

ASILMA ENLNN SON GN

bileklerinden arkasna bal olan Berber Hayri, Cellt Ali' nin
sanda, sanki dl almaya km bir renci gibi utanga,
suskun dikilmiti. Arada bir gerek bir aknlkla alan
dolduran kalabala bakyor, bunlarn kendisi iin toplanm
olabileceklerini aklna bile getirmiyordu. Berber Hayri'nin o
anda ne dndn, iinden neler geirdiini bilemezsek de,
d grnnden, uysal, bana gelenleri ekmeye hazr,
baemi bir durumda olduunu syleyebiliriz.
Ceza infaz tznn 68 inci maddesi gereince aslma
kurulundaki yargcn hkmn zetini orda bulunanlarn
huzurunda, aslacak olann da duyaca gibi yksek sesle
okumas gerektiinden, yarg, Hayri'nin boynunda asl olan
hkm zetini daha nce bika kez prova yapm olduundan
hi aksamadan, dili srmeden, tok bir sesle okudu. Yarg
hkm zetini okurken kalabaln uultusu birden kesilmi,
okuma bittikten sonra yine uultu balamt.
Cellt ingene Ali, suyu iyice ekmi olan daraac ipinin
dml halkasn, dm ense ukuruna gelecek biimde
Berber Hayri'nin boynuna geirip yerletirdi. Berber Hayri'nin,
boynuna ipin halkas geirilirken, bam eip oynatarak
ingene Ali'ye yardm etmesi, grenleri ok artt. Bu olayn
tanklarndan biri, yanndakine, aslacak hibir kiinin o anda
normal olamayacam, Berber Hayri'nin de sanki berber
koltuunda oturmu da boynuna tra rts geirilmesine
yardm eder gibi davranmasnn o andaki bir anormallik
olduunu syledi. Bunu syleyen zat, hayatta kendileri hi
aslmam olduklar halde, psikolojiyle amatr olarak
uratklarndan, her durumdaki her insann psikolojisini
bilmekteydiler.
Hem uykusuzluktan, hem yorgunluktan, hem de
cezaevinde ikram edilen bolca esrarn etkisiyle olacak, eli aya
birbirine dolanan ingene Ali'nin beceriksizliklerinin yakndaki
seyirciler de farkndaydlar. Artk bu heriften cellatlk gemi
diyenler oluyordu. Yani Berber Hayri eilerek, bam oynatarak
yardm etmeseydi, ingene Ali'nin onun boy-

175

SURNME

nuna halkay geirmesi kolay olmayacakt.
Cumhuriyet Savcs, imam efendiye Buyrunuz Hoca
Efendi! deyince, imam efendi treye uygun olarak Berber
Hayri'ye son sznn ne olduunu sordu. Berber Hayri de
Sylesem neye yarar, anlamazsnz ki... deyince, gnlerden
beri bu asma ilemlerinin yorgunluundan sinirleri bozulmu
olan Savc, boynuna ip gemi adamn bu kstahl karsnda,
belki de merakla, belli belirsiz alayc bir sesle Syle bakalm,
belki anlarz. dedi.
Berber Hayri Benim inandma siz inanmazsnz, sizin
inandnza da ben inanmyorum. dedi.
alacak ey, Berber Hayri'nin azndan her hecenin tek
tek ve tok kyd.
Cumhuriyet Savcs bika saniye sonra aslacak biriyle
daraacnn altnda tartmann doru olmayacam, hele kendi
resmi mevkiine hi yakmayacam dnerek susmay
yelediyse de, bu kez yarg, aslacak olana son szn
syletmenin gerekli olduu dncesiyle,
Neymi senin inandn, syle! dedi sesini
yumuatarak.
Berber Hayri,
Sonsuz deiime inanyorum ben, dedi, herey, ama
herey durmadan deiiyor.
Bu szn bilinmedik bir yan olmad iin kurul yeleri
nemsemediler ilkin, ama sonra Berber Hayri,
Ben de deitim, deiiyorum da... Drt yl nce ok
ar su ilemitim, suluydum. Ama drt ylda o denli ok
deitim ki, baka bir Hayri oldum, baka insan oldum. O suu
ileyen insan ben deilim artk. Siz, sulu diye bambaka bir
insan, bambaka bir Hayri'yi asyorsunuz, tam bambaka bir
insan olduum zaman... deyince onlar bir suskunluk ald.
Cumhuriyet savcs, yazaca kitaba bir de bu gr
ekleyecekti. Evet, o, bireyin erinci ve toplumun dzeni iin lm
cezasnn gereine inansa da hertrl dncenin z-
176

ASILMA ENLNN SON GN

grce tartlmasndan yanayd; bu da bir dnceydi,
tartlabilirdi.
mam efendi, Berber Hayri'ye,
Allah gnahlarm affetsin! dedi. Berber Hayri
teekkr anlamnda,
Sizlerin de... dedi.
En ok aan Cellat ingene Ali'ydi. aknl, Berber
Hayri'nin szlerini anladndan deildi. Ama imdiye dek bunca
insan asmt, hi bylesini grmemiti. Ne alyor, ne
yalvaryor, ne meydan okuyor, ne rpnp baryor, ne svp
sayyordu. Boynundaki kartona yazl hkm zetiyle daraac
altna getirilenlerin ou altm pisletmi, hemen hepsi de
iemiti, iemeyen de alamt. Hem altna pisleyip, hem
kusanlar da vard. ldranlar, ldrp glenler de olmutu.
Ama bu Berber Hayri gibisini ilk gryordu. Salt daraac
altnda byle bir adam grebilmek iin yaam boyu cellatlk
yapmaya deerdi, ii snmt Berber Hayri'ye. Onu yle bir
asacak, dm ense ukuruna yle denk getirecekti ki, Hayri
hi debelenmeden bouluverecekti. Bunlar tasarlarken Berber
Hayri'ye bakp iinden de Bir Cellat ingene Ali'nin iyilii de
ancak bu kadar olur, elimden bu kadar gelir. diye geirdi.
Kurul yeleri iinde, insan aslmasnda en deneyimli olan
Cezaevi ynetmeni, ingene Ali'ye iaretini verdi. ingene Ali,
elleri arkasnda bal olan Berber Hayri'nin sandalyeye
kmasna yardim etti. ingene Ali'nin yorgunluu,
uykusuzluu ve esrar oka karm olmas ite bu srada belli
oldu. Bir tekme atp sandalyeyi devirecek, ayaklan altndan
sandalye dnce Berber Hayri, boynundaki ipten bolukta
asl kalacakt. Gelgelelim, ingene Ali ayann ynn bitrl
belirleyemediinden topa ut eker gibi sandalyeye tekme atyor
sanarak ayan bolua sallad. kinci kez denedi, yine hedefi
tutturamad. nc denemesinde dengesi bozuldu,
arkasndaki imam efendinin kucana yuvarlanarak kst
yere oturmaktan kurtuldu. Savc, Cel-

177

SURNAME

lat ingene Ali'nin bu beceriksizliine yle kzmt ki, az kalsn
sandalyeyi kendisi tekmeleyecekti. Ama Cellat ingene Ali
sonunda baard, iddetli bir tekme atarak sandalyeyi devirdi.
Boynundaki ipten asl olarak daraacnda biriki
debelendikten sonra. Berber Hayri'nin dar kan dili uzayp
sarkt. Kalabalk iinden Yaasn ilhi adalet! diye bir barma
duyuldu.
Fotoraf flalar patlamaktayd.
Kurul yesi Hekim, Berber Hayri'nin tbbi olarak da
ldne degin yazanak verecekti. Ondan sonra da gerekli
ilemin yaplmas iin Yarg, Savc ve Hekim kendilerim
bekleyen arabaya binip Savclk odasna gittiler. Orda
imzalayacaklar hkm zetinin altnda u yaz vard:
Mahkmun aslmas suretiyle yerine getirilen hkmn
ibu zeti, bir kopyas aslann zerine ilitirilmek, dier
kopyas ise crmn ilendii ve mahkmun en son oturduu ve
hkmn verildii yerlere aslmak zere Trk Ceza Kanununun
43 nc maddesine gre drt nsha olarak tanzim edilmitir.
mza mza mza
Mahkeme Naip Hkimi C. Savcs Adli Tabib
ayr yere aslan bu ilanla, ileri olduu, hasta olduklar
yada baka bir mazeretleri nedeniyle aslma trenine
gelemeyenlerin de ibret dersi almalar salanm oluyordu.
Aslan kimsenin cesedi, cenaze treni yaplmadan
gmlmek zere miraslarna verilirdi, Tzn 69 uncu
maddesine gre. Ama Berber Hayri'nin miraslar ya
olmadndan yada varsa da bulunamadklarndan, yada
miraslklarn reddettiklerinden, Hayri'nin cesedi Belediyece
kaldrlp mezarla gmlecekti.
Berber Hayri aslm, ama hl Savcnn ona ilikin
ilemleri bitmemiti. Ktnn bulunduu nfus ynetmen-

178

ASILMA ENLNN SON GN
ligine. Berber Hayri'nin asld yazl olarak bildirilecekti ki,
artk onun kimlii yaayanlar arasndan kaznsn. Btn bu
ilemler bittikten sonra Berber Hayri'nin dosyasn, onu lm
cezasna arptran mahkemeye geri gnderecekti.
Kurul yeleri gittikten sonra, alan dolduran kalabalk,
daraacnn evresinde dnp dolanp birbirlerine Yeter artk,
ekilin de biraz da biz seyredelim! Rica ederim, itmeyin yle!,
Dayanma arkamdan be..., Biraz yan dur da ocuk da grsn!
gibilerden sylenir, tartmalar ve az dalalar da srerken
Berber Hayri'nin daraacndaki cesedi de sabah esintisinde
adaletin bayra gibi sallanyordu.
ibret dersi alacaklardan okuryazar olmayan beon kiilik
bir topluluk, cesedin karsnda toplanm, hkm zetini
okuyamadklarndan bu adamn neden aslm olabileceini
aralarnda konuuyorlard. Herbiri kendi yaantsnn
dorultusunda ayr bir yorumda bulunuyordu. Eskiden yol-
baclna zenip de sonradan korkup vazgemi olan,
Herhal yolbacl etmitir... derken, delikanl
olan,
Besbelli kz karmtr, kz elinden almaya
gelenleri de vurunca astlar garibi... diyordu.
Kan davasdr bu arkada, vurdu babasn vuran...
Ben de olsam vururum...
Bir olanc herif de o kalabalkta eline geirdii kendine
uygun bir ocua cesedin gsndeki yaznn ne olduunu
soruyor, okuryazar olmayan kk olan da ona,
Babacm, kfte smarlasana bana... diyordu.
Erkenden kzgn bir gne kmt. Gazeteler birden ok
satlmaya balad. nk, gneten korunmak isteyenler,
gazeteleri alp, balarna klah yapyorlard.
Berber Hayri'nin daraacnda sallanan cesedini uzun uzun,
bir daha bir daha seyredenler, alacaklar denli ibret dersini alp
ilerinden Oh, aramzdan bir rz ve namus dman daha
eksildi, hele biz kurtulduk! sevinciyle yava yava dalyor,
enlik alanndan ayrlyorlard.
Aslma alanndaki enlik alt saat srd. Ondan son-
179

SURNME

ra Berber Hayri'nin cesedi Belediye,'nin cenaze arabasyla
mezarla gtrld.
Hayri'nin bata bulunacak, sadaka datacak, para
verecek kimsesi olmadndan, her lnn gmlnde mezar
bana kurt sinekleri gibi doluan duaclar, dilenciler, hafzlar,
hocalardan hibiri, Berber Hayri'nin cesedi gmlrken yoktu.

180

SON DEY

Ey Okurlarm, selam olsun sizlere! Sylenmi btn
selamlar, verilmi ve alnm btn selamlar zerinize olsun!
Karada, denizde, havada ve yatakta ve hastanede ve uzayda ve
ayda ve tm gezegenlerde olanlara ve bundan sonra da
olacaklar selam olsun!
bu Cumhuriyet dnemi Surnme'sinin yazar der ki,
hukukun hukuk olduundan beri ilk ve balca amac, cezaya
arptrlan kiiyi deitirerek iyi yapmak, dzeltmektir. Oysa bir
suluyu asmaksa, ona doal hak olan deime hakkn
tanmamaktr. Ama bundan da kts, doann ve toplumun
deimez anayasas olan sonsuz deiim yasasna inanmamak,
yani ayaklarmz bastmz, havasn soluyup suyunu itiimiz
dnyaya inanmamak ve yine inanmadmz kendimizi de
yadsmaktr.
yksn okuduunuz Berber Hayri, ibret dersi almas
iin Trkiye'de halkn gz nnde son aslan kiidir.
Berber Hayri'nin aslsn, halk nndeki son aslma olmas
bakmndan nemli grdmzden, bu son aslma enliini
dilimiz dndnce anlatp betimleyerek kltr tarihimiz iin
bir belge olarak saptamak istedik.
imdilerde Burhaniye denilen eski adyla Kemer ilesinin
ren mahallesinin Suna konutlarnn bir evinin bir odasn-
181

SURNAME
da, 1973 ylnn 13 ubatm 14 ubatna balayan cuma gecesi
yazmaya baladm ibu Cumhuriyet dnemi Surnme'sini,
zaman zaman yazarak, zaman zaman yazmaya aralar vererek,
atalca ilesinden kan yolun drt kilometre sonrasnda
kurulmakta olan Nesin Vakfnn ynetimevinin bir odasnda,
1975 ylnn 19 eylln 20 eyllne balayan cuma gecesinin
sabah saat 3 nde yazp bitirdim.
Daha daha nicelerini ve daha da iyicelerini yazmaya benim
yaamm yete, sizin de onlar ve daha baka yazarlarn nice
yzlerce yaptlarn okumaya yaamnz elvere, kendimizi ve
evremizi deitirerek yaayalm glegle! Eksiklerim balana,
artklarm hogrle!
Aziz Nesin atalca - 20 eyll 1975

182

SURNME
Bu kitap iin yaymlanm Eletiri, Yorum ve
Deerlendirmeler

15 Mart 1976, Cumhuriyet Sadun TANJU
EKLENLER'N ARKASINDAK YIKINTI
Kukusuz, anlayszlk, sevgisizlik, sertlik, haksz
karlarn korunmas uruna gsterilen diren, deiim zo-
runluunu kamlyor; deiimi durdurmak isteyenler,
hakszl ve adaletsizlii arttrdklar lde kendi
egemenliklerinin sonunu hzlandryorlar. Ama bir gerei de
grmezlikten gelemeyiz. Her ey bsbtn ryor ve kokuyor,
ac byyor, ekilenler yakp ykarak geriliyorlar.
Byle bir ekiliin, tarih sahnesindeki ry ve kokuun
kara mizahn yapmak isterdim. Aziz Nesin'inki gibi bir gle.
SURNME'sini okudunuz mu bu byk mizah ustamzn
bilmem. Sadece onu okumakla, insanlar, toplumu, yaam
sevgisiz ellere, bo kafalara ve sadece belli bir ama iin geerli
saylan deer yarglarnn egemenliine terk etmenin ortak
sorumluluunu t iinizde, beyninizde duyabilirsiniz.
BiR ASMA TREN
Surnme, bizim geleneimizde, sevinli olaylar nedeniyle
yaplan byk halk toplantlarnn hikyesidir. Aziz' in
Surnmesi ise, Sultanahmet meydannda bundan yllarca nce
yaplan bir idam treninin anlatmn iermektedir. O gn ok
iyi hatrlarm. Grlmemi bir panayr manzarasyd. Aziz'in
dedii gibi 60-70 bin kii, rpc ayrna, Gksu'ya,
Kthane'ye Hdrellez safasna gider gibi Sultanahmet'e
yaylmt. Geceden yerler tutulmutu. ocuklar, kzlar,
kadnlar, her yata erkekler, satclar ortal enlik yerine
dndrmt. Btn bunlar Berber Hayrinin aslsn grmek
iindi. Adaletin mlkn temeli olduu bir kez daha anlalacak,
o temel zerindeki ortak yaam kutsanacakt. Berber Hayri
denilen bu canavar alt yanda bir ocuun rzna geip onu
bomann cezasn canyla derken, lkedeki bilcmle sularn
ve sululuun kefareti verilmi olacakt. Oysa .Aziz'in
Surnme'sinde yazdna gre, drt yl nce su ileyip dama
tklan berber ra ile, drt yl sonra hcresinde lm
bekleyen berber Hayri baka baka insanlard. imdi, drt yl
iinde deimi, gerek bir insan Olmu ocuu asacaklard.
Drt yl nce, kendisini yalnz hissettii iin camgz bir cinsi
sapn belsndan kurtulamayp rzn kaybettii iin,
intikamn, kendisine bela olan adamn kck ocuundan
alma tasarlam olan acnacak bir kurband. Oysa, drt yl
iinde, mapusane hayat ona yeni bir biim vermi, baz
rastlantlar, siyasi mahkmlarla grmenin olanaklar onu
dn ynnden gelitirmiti. Paakaps cezaevinde tant
Ragp Ustann insan kockocaman canl bir plktr oul,
ama en pis, en iren olannn iinde bile, t derinde, dnyalar
deerinde bir cevher vardr, marifet bu cevheri bulup
kartmadadr szlerini anmsyordu ve son isteini soran
savcya neye yarar ki, baka bir insan asyorsunuz diyordu,
insan deisin deriz, deieni de asarz biz.

Mays 1976 OZANCA Sami N. ZERDM
YENLEMELER
1960 ncesinde, Ulus gazetesinin arka sayfasnda
Ciddiyet bal altnda bir mizah sayfas dzenlenirdi.
Bugn, Aziz Nesin'in iki yeni kitabn okurken nedense
Ciddiyeti anmsadm. Adndan dolay... Aziz Nesin bir
Surnme yazm. Ba hi yoktan derde uram gen bir
berberin aslmadan nce hapishanedeki servenini, aslaca
gn de nerdeyse bir enlik havas iinde btn stanbul
halknn alana dolduunu anlatyor. Seyyahatname olarak
niteledii Duyduk Duymadk Demeyin adl ikinci kitab ise;
istanbul'u gezmeye gelmi bir Amerikal kadnn bana gelenleri
iziyor. ilk kitabn ac havasn ikincinin elenceli anlatm
datyor sanlmasn. Aziz Nesin'in mizah ustal bu kitapta da
yansmakta. Ne var ki, okuduka iime sknt girdi. nk,
mizah, asl nitelii olan ciddiyetiyle sarmt beni! Byk
kentin dolaysyle Trkiye'nin aksaklklar bu kitapta
sergileniyordu. Surnme de, yazarn btn insancllnn da
belirdiini ekleyeyim.
stanbul Barosu Dergisi Orhan BARLAS
Temmuz-Austos 1976
ENLKLE ADAM LDRME
Sorun: lm Cezas... Tartan: Aziz Nesin. Burada yle
bir durup dnmek iyi olur.
Surnme kal en azndan bir alt yedi ay oldu. O gn bu
gndr bu betik zerine bir eletiri beklerim... Gerek
hukukulardan, gerek edebiyatlardan... Bir Sadun Tanju' nun
duygusal yaklamn anmsyorum. Belki baka yazlar da
kmtr, benim gzme arpmad. Dorusu ilgintir; Aziz
Nesin'e degin ok az eletiri, aratrma, inceleme yaymlanr.
Geenlerde okudum, bir yk yazarmz zerine ikinci doktora
tezi hazrlanyormu. Kafam kart, ya ben ok dzensiz,
yetersiz bir okuyucuyum, ya da eletirmenlerimizin,
aratrmaclarmzn ilgi odaklar benim kavrayamadm
deerlerimiz zerinde toplanyor.. Oysa, bana kalrsa Aziz Nesin
bir nemli kiidir... yalnz bir yazar olarak deil, bugn
Trkiye'de yaayan be nemli kiiden biridir bence... Gene
de eletirmenlerimiz, edebiyat bilginlerimiz onun rnlerine el
atmaktan pek tad almazlar. Bana gre bu tutumun bir takm
yaznsal nedenleri var, bunlar tartmann yeri buras deil.
Zaten Surnme iin beklediim ilgi onun yaznsal deerinden
deil de, hukuk a ilikin yn yznden...
Surnmenin nerdeyse birtek ana-konusu var: lm Cezas.
Nesin lm Cezasna degin grlerini, inanlarn bu yaptta
toplam... Ne var ki yazar, ncelikle bir anlat ustas olduu
iin, dncelerini bir yknn olanaklar iinde bizlere iletme
yolunu semi. stelik Surnme'de deiik, bugn iin yeni
bir anlat biimi kullanm. Bunu aklamak iin Surnmenin
ne olduunu anmsamalyz. Tanm yapttan aktaryorum:
Bilindii zere Surnme, Osmanllar anda, evlenme, dn-
dernek, snnet gibi sevinli olaylar dolaysyla, halkn da
katlmasyla yaplan ve birka gn sren zengin lenleri, renkli
trenleri, byk elenceleri, olaan st gsterileri, btn bu
enlikleri betimleyip anlatan kitaplara denilir. Yani Surnme,
ksacas dn kitab demektir. Kolayca anlalmaktadr ki, bu
dnler, balk parasn veremeyip yavuklusunu kard iin
dama denlerin deil, sultanlarn, ehzadelerin dnleridir.
Oysa Aziz Nesin'in Surnmesinin konusu dn-dernek,
snnet deil, bir lm cezasnn infaz. Aziz Nesin bunu da
yle anlatyor: Bu Surnme'de Berber Hayri denilen bir rz ve
namus dmannn Sultanahmet alannda nasl asldn ve bu
aslma srasnda, ok kr, hak-hu-kuk yerine geldi,
aramzdan bir ahlaksz daha eksildi de, biz de yakay kurtardk;
imdilik sray savdk! diyerek seyircilerin gsterdii sonsuz
sevinci ve te namussuzlarn sonu budur! diyerek adli ve idari
makamlarn ve onlarn yannda cumhuriyet savcsnn ve onun
yanndaki candarma komutannn ve candarma komutannn
yanndaki imamn ve imamn yanndaki cellat ingene Ali'nin
halka bret dersi vermek iin hibir fedakrlktan
kanmayarak, byk bir grev severlikle, aslma isteminin
yerine getirilmesinde gsterdikleri insanst abalar ve aslma
trenini ve seyircilerin enliini btn ayrntlaryla pek canl
olarak anlatmaya alacam ki, ibu daraacna ekilme
trenini grmeleri ksmet olmayan halkmz da, sanki ibu
treni grmlercesine gznde canlandrarak adaletin nasl
yerine getirildiini renip temiz vicdanlar rahat ede!
Elbette Surnme'de salt bu tren, bu infaz olay ele
alnmyor, lm cezas verilmesine yol aan eylem de (su da),
bu eylemi yapan sulu da batan beri hikye ediliyor. Aslnda
lm cezasnn baz kiilerde uyandrd irkilme, tiksinme
duygusunu, salt infazn insanlk d koullaryla
yorumlayamayz. Bu yorum olguyu bir ucundan,, yarm elle
tutmak olur. Surnme'nin byk etkinlii de, suun nitelii,
sulunun gemii ile, lm cezasnn yerine getirilmesi trem
arasndaki akld dengenin anlamsz nedenselliin ya da
elikinin ustalkla verilmesinde...
Oldum olas hukukular, dnrler, lm cezasn, genel
izgileri ile bu ceza iyi midir, deil midir? yararl m, gerekli
mi, zorunlu mu, deil mi? alarndan ele alr, tartrlar.
Yllarca ben de byle dndm. Bugn bu tartmalar bana
byk oranda okulcul (scolastique) geliyor. Aziz Nesin'in
Surnme'deki sav ise, bata gze arpan izgisi ile, zetle yle
(bata gze arpan diyorum, nk enine boyuna baka
tartmalar, zmlemeler de var); lm cezasyla ortadan
kaldrlan insan su ileyen insan deildir; nk insan srekli
olarak deiir, yenilenir, rnein, sula lm cezasnn infaz
arasnda yle byle drt yl geerse, toplumun bilebile,
soukkanllkla ldrd insan, gerek sulu deil, bambaka
biridir, yle ise bu ceza yalnzca haksz, yararsz deil, hem de
anlamszdr, samadr. Grlyor ki bu yaklam bir bakma
eytiimseldir, nk srekli deiim yasasna dayanr; bir
bakma dnseldir nk sorunu toplumsal, ekonomik
koullar iinde deil, soyut olarak ele almaktadr. Nitekim
suluyla ceza gren insan ayrl yalnz lm cezasnda deil,
tm cezalarda uygulanabilir bir gr... Dorusu bu kapsam
yaymas pek yanl da saylmaz.
Sanyorum, lm cezas tartmalarn yararl, etkili bir
ra sokmann nde gelen koulu, bu cezann hangi toplumsal
ekonomik, siyasal durumlarda var olduunu, artp eksildiini
saptamaktr. Ali Sirmen'in Camus'la Ko-estler'den evirdii
DAM adl yaptta bu konuda ok ilgin rnekler var.
Pontecorvo'nun SYAN adl filminde idam sahnesi gsterilir.
de siyasal nedenlerle, bata birinin ba balta ile kesilir,
ortada, ikinci kuruna dizilir, sonra bamszlk sava veren
nc siyasi ipe ekilir. Burada gene Surnme'den bir alnt
yapacam: 1882 ylnda Trieste Fuarnn alnda el
bombalar att iin idam cezasna arptrlan bir sulunun aff
iin Avusturya imparatoruna yazd mektupta Victor Hugo
yle diyordu: 'dam cezas yirminci yzyln yasalarndan
silinecektir. Gelecein hukukunu bugnden uygulamak ne
gzel bir ey olur!' Yanlmyorsam, ya TBB yllk raporlarndan
birinde ya da bakan Faruk Erem'in raporunda yle bir tmce
vard: lm cezasnn tarihi srekli bir LGANIN tarihidir.
unu demek isterim: lm cezas, gerek zaman gerekse yer
bakmndan, belli lkelerde iliyor, belli lkelerde ortadan
kalkyor, azalyor ya da oalyor, yle ise bu cezaya yolaan
ekonomik, toplumsal, siyasal koullar bilimsel nesnellikle
saptamak, lm cezasna kar gelmek ya da savunmak iin
ok yararl ipular getirecek (giderek bu konuda etkili bir
tartmann kanlmaz yntemi budur da denebilir.) Burada
ayrntlara girmeyeceim, hemen aklma gelen birka soruyu
sralayacam: u anda yeryznde lm cezas nerelerde var,
nerelerde yok? Nerelerde lm cezas apak uygulanr,
nerelerde bu i gizli-kapakl veya dolayl olarak yaplr? lm
cezas, gerek karar aamasnda gerekse infaz aamasnda
azalyor mu, oalyor mu? Hangi koullarda, durumlarda
artyor ya da eksiliyor? Gncel olaylara stnkr bir gz
atmak bile epeyi aydnlatc olacak... Bir lkede, bir darbe
giriimi sav ile hemencecik seksen kii kuruna dizilmise, bir
bakasnda uyuturucu madde suundan ayda on kii asld
halde, bu sularn kkn kazmak yle dursun gitgide artt
syleniyorsa, bir nc lkede gz altna alnan yz kiiden
yetmii aklanamaz nedenlerle evine dnemiyorsa, gene bir
bakasnda sokaklarda, bayrlarda arpmalarda lenlerin
says durmadan artyorsa... artk sormak gerekir: Bu lkeler ne
biim lkelerdir? Toplumsal yaplan nasldr? Kimlerin eliyle,
hangi yntemlerle ynetilirler?
insanolunun, toplu halde, dne tana, yasal yoldan bir
baka! inam (hemcinsini) ldrmesi, ldrebilmesi bir nemli
olgu... Bu olgu zerinde yalnz hukukular deil, birok
dnrler, sanatlar, aydnlar, yllardr enine boyuna kafa
yorar, tartr dururlar. Surnme, hem ele ald konu, hem de
bunu ileyi biimiyle ok sekin bir yapt. Bizde bir ei-benzeri
var m, yok mu, bilmiyorum. Yeryznde de lm cezasn
ileyen sanatsal almalarn saysnn ok yksek olduunu
sanmam. Bir hukukunun, lm cezas zerinde kafa
yormadan, iine ve evresine kar sorumluluunu yerine
getirebileceine de inanmyorum. Bu yzden de Surnmenin,
yalnz edebiyat severleri, Aziz Nesin'i beenenleri deil, biz
hukukular da ok yalandan ilgilendiren, vlmeye,
kutlanmaya deer baarl bir yapt olduu kansndaym.
17 Temmuz 1976 Cumhuriyet Atilla ZKIRIMLI
SRNME, AZZ NESN
Bir edebiyat szlnde surnme yle tanmlanyor:
Surnme yahud Sriyye: Dn, ziyafet, enlik gibi eyleri
tasvir iin yazlan manzum ve mensur yazlardr. (Edebiyat
Lgati, Tahir-l Mevlevi). Aziz Nesin de Surnme sini yle
tantyor: ibu Surnme, Berber Hayri adl bir rz ve namus
dmannn Sultanahmet alanndaki aslma enliini betimleyip
anlatr. Grld gibi zde nemli bir ayrm var, aradaki
benzerlik biimsel. Gerekten Aziz Nesin gerek kurulu, gerekse
anlatm olarak eski surn-melerden ustaca yararlanm.
Kurulu olarak, dedim... Surnmenin blmlenii, eski
yaptlarn tpatp ayn. nce bir ndeyi, sonra kitabn
yazlnn nedeninin akland bir Giri, daha sonra ise, Bu
blm falan filan bildirir kalbnn korunduu blm
balklar, ardndan kitabn bitirili tarihini bildiren Sondeyi.
Anlatm olarak da, konumalarn en aza indirilerek
betimlemelerin, olaylarn aktarlmas. Bu ynyle bir ustann,
gemiteki kltr ada bir yorumla deerlendiriinin somut
rnei Surnme.
Bu son kitabnda, Berber Hayri'nin, iledii sutan
balayarak hapisanedeki yaamn, hazrlklaryla gn sren
aslma enliini ayrntlaryla anlatyor Aziz Nesin. Hayri'yle
birlikte hapisanedeki teki hkmlleri, hapisa-ne koullarn,
aslma dolaysyla adalet brokrasisinin ileyiini de betimliyor.
Bir kara mizah rnei Surnme. ince bir yergi, zekice bir
talama, buruk bir glmseme. En nemli yan da kitabn
bandaki Hayri'yle aslan Hayri' nin bambaka bir insan
olmas, bir deiimin ustaca verilmesi.
25 Temmuz 1976 Hrriyet eki
Aziz Nesin'in son kitab, kk bir ocuun rzna geip
sonra da onu boan ve bunu aslmakla deyen berber Hayri'nin
hikyesi. Biz ilk nce Surnme'nin anlamn deelim: Bilindii
zre Surnme, Osmanllar anda elenme, dn-dernek,
snnet gibi sevinli olaylar dolaysyla, halkn da katlmasyla
yaplar ve birka gn sren zengin lenleri, renkli trenleri,
byk elenceleri olaanst gsterileri, btn bu enlikleri
betimleyip anlatan kitaplara denilir. Yazar byle diyor.
Gnmzde bylesine elence kalmadndan usta mizah
bunu gnlk bir olaya indirgeyerek yanstm. Gnmz
hapishanelerinin gereki bir kesidini verirken, kiilerin
mizahn vermi. Mahpus damnda insanlarn acmaszl,
hepsi buraya bir sutan dmken birbirlerini knamalar,
insan psikolojisinin bu en nemli eilimini sunmas ynnden
ilgi ekici. Dam aalarndan tutun, buralardaki bozuk dzene
varncaya kadar, mahkmlarn yaamn, dndren mizah
tryle bu kitapta bulabilirsiniz. Satrlarn arasna, dikkatinizi
verdiinizde ilk rastladnz, mahkmlarn birbirlerini birer
mahkm deil de savc edasyla sulamalardr. Ne yapsnlar,
uyank olmak gerek, burada liman bal gibi olacaksn, hem
oltaya tutulmayacaksn, hem de ineye pisleyeceksin. Aziz
Nesin, 1915'de stanbul'da dodu. Kuleli Askeri Lisesi'ni ve
Harp Okulu'nu bitirdi. Hikye, oyun ve roman trnde rnler
veren Nesin, imdi stanbul'da serbest yazarlk yapmakta. Aziz
Nesin Vakfn tamamlamaya uramaktadr. Altn Palmiye
(talya), Altn Kirpi (Bulgaristan), Krokodil (Moskova), Karacan
Armaan ve Trk Dil Kurumu armaanlarn kazanmtr. En
verimli yazarlarmzn banda gelir. Kitaplarnn says 60'
amtr.
BOOKS ABROAD (ULUSLARARASI EDEBYAT DERGS)
Ekim 1976, (ngilizceden evrilmitir)
Talat Sait HALMAN
Daraac mizah, Trkiye'de salk ve esenlik iersinde
gelimekte. n byk yergici Aziz Nesin, Anglo-ameri-kan
edebi evrelerinde gerek gc orannda tannmayan, buna
karn Avrupa evrelerinde ve Orta Dou'da olaanst bir ne
sahip olan bu yazar, son byk yaptnda halka ak bir
idamn, kiisel zayflklara ve toplumsal hakszlklara
yneltilebilecek geerli bir yergi biimi olduunu kantlyor.
Aziz Nesin (D.T. 1915), daha bir araya toplanamam
yzlerce yks, aratrma" yazlar, incelemeleri, iirleri bir
yana braklrsa, yaamnn her yl iin bir kitap veren,
yorulmak bilmez, verimli bir yazardr. Surnme ise,
yazdklarnn en iyilerinden biri. Ac mizahn bu ustaii yapt,
olanc Berber Hayri'nin bir ocua tecavz etmesi sonucu
aslmaya gidiini anlatr. Hayri'nin Sultanahmet alan'nda
(stanbul'da) aslma olay, bir enlik nitelii kazanacaktr.
Kitabn ad da bilinli olarak inceden inceye bir alay
tamaktadr; Surnme, Osmanl dneminde, halk enliklerini
anlatan bir dizi minyatre ya da iirle anlatma verilen addr.
Nesin, taklit edilemez slubuyla, ikiyzllk, yalan dolan,
kendini beenmilik ve aldatmacayla alay etmektedir. Btn
bunlar aa vururken yapt sulamalar ylesine etkili
olmaktadr ki, cinsel sapk, yapt sapklklar iersinde,
yalnzca savc, yarg ve cellattan daha insafsz grnmekle
kalmayp, ylesine ciddi bir olayda, canavarlar bile utanca
drecek duygularla cmb yapan seyircilerden bile daha
masum kalmaktadr.
Surnme, brakn kahramanl, drstlk imsnda bile
bulunmuyor. Hakszlklara, adaletsizlie kar su ileyen
hakszlk ve adaletsizlik alegorisi, samann stn biimde
sahnelenmesidir. Bylesine ciddi bir yk, kolaylkla gzyalar
iersinde bir melodrama, ya da edebi sadizm iersinde budalaca
bir denemeye dnebilirdi. Oysa, bir mizah sihirbaz olan
Nesin, kelimelerinde ve anlatt sahnelerde de bir byc
ustalna sahip. En dehetli, korkun blmler bile onun
elinde onaylanan glmsemelere, kiinin kendi kendini
tanmasna, insanolu'nun evrensel kusurlarn stoik bir
biimde kabullenmesine dnyor. Surnme'deki birok
blm, dorudan Krafft-Ebing'den km olabilir. Ancak,
Nesin'in ustal, klinik bir vaka hikyesi olan olay, okurken
can skntsna dmekten her zaman kiiyi kurtaryor. Kitabn
sonunda, komedinin neden olmas beklenen o klasik boalm
yoksa da, mizah bir kurtarc oluyor, btnyle irkin dnyay
kurtarabilecek tek gzel kurtarc.
Son bir avuntu da, yazarn da byk bir aklkla belirttii
gibi, ylesine acaip biime soktuu aslma olay, gerekte Trk
tarihinde son oluyor. Tek nemli yan, Ne-sin'e kara mizahn
mkemmel bir rneini yaratmasnda etken oluudur.
Bulletin International des Critiqes Litteraires 1976
No. 10 Haziran 1977, Tahsin Sara
(Franszcadan evrilmitir)
TRKYE'DE YILIN YAPITI
Surnme, Osmanl dneminde, sultan ocuklarnn snnet
ya da evlenmeleri dolaysyla dzenlenen her trl enlik ya da
treni belirleyen genel bir adlandrmadr. Dnyaca tannan
nl Trk yazar Aziz Nesin, romannda bunu bir aslma treni
haline getiriyor. Berber Hayri, kt ve ac bir rastlantyla
kendisini su ilemi durumda buluyor gnn birinde.
Tutukevinde, ilk zamanlarda ezilip horlanmaktadr hep. Ama
sonunda bir kahraman olarak kar karmza. Onu kendisine
karn bir kahraman durumuna getiren evresidir. Ama, daha
sonralar Hayri siyasal tutuklularla tanr, onlardan insanlk,
erdem ve bilim kavramlarn renir. Bu andan itibaren,
yaamnda bir dnm noktas balar. Bu idam mahkmu,
gznde artk basit bir formalitenin yerine getirilmekten te bir
anlam tamayan idamna hi aldrmamaktadr. Bu elikiyi
vurgulayan yazar, src ama ok renkli bir dille eletirdii
toplumdaki bireyin salt yalnzln ve brokrasinin
kokumuluunu gn na karp sergilemektedir.

23 Aralk 1976 Cumhuriyet

Hasan zzettin DNAMO

Aziz Nesin, Surnme'yle mizahla ilgisi bulunmayan pek az
yaptlarndan birini vermi oluyor. Kerim Korcann Tatar
Ramazan' ile Lin'ini anmadan edemedik. Eer bu iki kitap
yazlmam olsayd Surnme zor yazlrd. Yazlsa bile havada
kalabilirdi. Aziz Nesin, o iki romann mapusane gereini btn
anlamyla yanstmadn grerek eksik yanlarn Surnme'de
vermeyi dnd. Doann gsterdii ynden, o izgiden dar
den ksnl eytan, kltrn o gzelim kokularla ssl
geometrik tarhlarn darmadan eder.
Mapusanelerde uzun boylu yatm olanlar, mapusane
insannn, salt ksnl iblisin kzgn trkleriyle dopdolu
olduunu yakndan bilirler. Demirlerin, yksek duvarlarn
dnda kalm gzel frsatlarn, zgrlklerin her krnts, her
damlas, duygularyla karm, birlemi bir kompleks
bombasdr. Cinsel doyunma istei, kurbanlarn gzlerini
karartr. Yazarmzn hikyesinden dar tatk, ona gelelim:
Pederasti denen erkein erkee kar duyduu sapk duygu,
yolunu arm bu korkun hayvan, yolunun zerinde Berber
Hayri diye bir zavall gencedek gelmi (raslam), delikanl onun
bann hm altnda eilmek zorunda kalm. Bu kez o da
nl Drakulann vampirce srmasnda olduu gibi zde
srma, kan emme hevesini edinerek daha ok almak
tutkusuyla pederastn alt yandaki olunu kirletmi, sonra da
ldrm. Berber Hayri gerei, bylece bir toplumsal ateten
su yuma haline gelmitir. Trkesi, vaktiyle mapusanede
rzna geilmi bir mapusane kuu olan, imdi serbest dolaan
eski sabkal, namuslu bir gen olan berberi sua doru
iteleyerek yepyeni bir ktlkler, cinayetler r amtr.
Berber Hayri'nin cinayetten mapusaneye dmesiyle yeni bir
gelime gsteren mapusane gerei, serven; insancl yerden
yere arparak irkefler, amurlar iinde srkleyerek srp
gitmitir. Aziz Nesin, arasra romanda kendi ihtisas olan
mizaha yelteniyorsa da konu ok ar bastndan bunda diki
tutturamayarak yine arbal edebiyata dnmek zorunda
kalyor. Yazarmz, bu romandaki birok sayfalarda konuya
byk yazar olarak kalem almtr. Aziz Nesin, kendisi de
yaamn uzun zaman mapusane kularndan biri olarak
sslediinden mapusane gereini anlatrken konuya bsbtn
egemen olmasn bilmitir.

29 Aralk 1976 - Politika

Selim LER

Aziz Nesin'in Surnme*si ilgin bir talama. Bir baka
adan da Aziz Nesin'in byk bir anlat ustas olduunu, ne
yazsa okuru etkileyebileceini sylemek gerekiyor.'
NOSTRANNAYA LTERATURA
(Yabanc Edebiyat Dergisi) Eyll 1978 (Rusadan
evrilmitir)
BR ASILMA TRENNN BETM
Radi F
Bundan be yl nce bir cumartesi akam Almanlarn am
Aleks dedikleri Aleksander meydannda bulunan bir milk bar
a uradm. Byk bir hayretle burada Almanca kadar Trke
de konuulduunu grdm. Bat Berlin'de alan Trk iileri
hafta sonunu geirmek iin Demokratik Alman Cumhuriyeti
bakentine geliyor ve bu barda toplanyorlard. nk buradaki
fiyatlar keselerine daha uygun geliyor ve daha nemlisi, Bat
Berlin'de resmen gas-tarbeiter yani misafir ii saylmalarna
karn burada kendilerine eit vatanda muamelesi yaplyordu.
Oturduum masada kendilerinden baka Trke bilen
kimse olmad sansnda gen adam Trke konuuyorlard.
Onlarn srlarn istemiyerek dinlemi olmamak iin bu yanl
kanlarn dzeltmek zorunluluunu duydum ve onlara Dou
Berlin'de misafir olarak bulunduumu, Trk edebiyat zerinde
alan bir doubilimci olduum iin Trk dilinin ihtisas
alanma girdiini anlatmaya altm. Dou bilimleri, edebiyat,
bu yar cahil insanlara hi birey ifade etmiyordu, ve gzlerinde
bana bir gvensizlik belirdi. Fakat konuurken Aziz Nesin'den
ve hele istanbul'da evinde onu ziyaretimden sz ettiim zaman
durum tm deiti; yzlerine bir dostluk ifadesi geldi, dilleri
zld. Gitmek zere kalktm zaman beni nemli bir misafir
sayarak Trk adeti gerei de kalkarak kapya kadar
geirdiler.
Aziz Nesin; Trkiye'de az buuk okumasn bilenler
arasnda bu ad duymayan yok. Aziz Nesin adn ansndan
karnzdakinin ne tr bir adam olduunu rahata
kestirebilirsiniz. Kimisi glmser, kimisi dilerini gcrdatr.
Bununla beraber bu ad tayan kii Trkiye'de ne nfuz
sahibidir, ne varlkldr, ne de kendisine bir sr gaile ykleyen
Yazarlar Sendikas Bakanlndan baka bir mevkii vardr. Tek
varl kalemidir, tek gc szcktr.
air, romanc, gazeteci, oyun, glmece ve yergi yazar: Aziz
Nesin bunlarn hepsidir. Kendi lkesinin en nl yazarlarndan
olmakla kalmaz, darda uluslararas glmece yarmalarnda
bir ok dl almtr: Bordigiera'da (talya) Altn palmiye
Gaborova'da (Bulgaristan) altn kirpi ve Krokodil'de bir ok
basanlar. Yaptlan Avrupa'da ve Sovyetler'de birok dile
evrilmi, oyunlar Amerika Birleik Devletleri'nde ve
Azerbeycan'da oynanm olan bu yazar, Moskova, Filipinler,
Kahire ve Helsinki'deki Kongrelerde sesim" duyurmutur.
Elli yandayken elli kitap yazmt Aziz Nesin.
Bugn altm iki yanda ve yanlmyorsam bu makalenin
bal olan Surnme onun altm yedinci kitab oluyor.
nsan byle bir yazarn yeni bir yaptyla karlat zaman
ondan alaca zevki ve renecei yeni eyleri dnr. Aziz
Nesin'in bu yeni yapt bu beklediklerimizi saladktan baka
bizi adeta artyor. Biz ki otuz yldan beri Aziz Nesin'in eitli
slplarna, snrsz hayal gcne ve sanattaki cesaretine,
ksacas her trl sprizlerine tank olmuuz.
Yapt, Osmanl padiahlarnn zamannda yazlan sur-
nmelerin bir parodisi olarak balyor. Bu surnmelerde
padiahlarn kzlarnn dnleri ve ehzadelerin snnet
dnleri anlatlrd. Aziz Nesin'in Surnmesi ise bir ahlak ve
namus dman olan berber Hayri'nin idam trenini ve bu
trendeki halkn sevincini, adaleti yerine getirmek ve halka
ahlakszln cezasn bulacan gstermek iin insanst aba
harcayan ilgili makamlar, Candarma komutann, imam
anlatyor. Yazar byle bir treni grmemi olanlarn bu yapt
okumakla kendi gzleriyle grm gibi olacaklar umudunu
besliyor. Osmanl mparatorluu dnemindeki surnmeler nasl
o zamann gelenekleri ve treleri iin bir belge tekil ediyorsa,
Aziz Nesin'in Surnme'si de gelecek kuaklar iin bugnk
Trkiye Cumhuriyetindeki ahlak anlayn gsteren nemli bir
kaynak olur.
Yaptn dolambal bir parodi yntemiyle sreceini
bekleyen okur birden gereki anlatma dnldn grr.
imdi sahne bir cezaevi iidir. Hkmllere sudan ve kendi
paylarna den ekmekten baka bir ey verilmiyor. Paras veya
darda kimsesi olmayan hkmller alktan lmemek iin ya
paral hkmllerin hizmetine bakarlar yada varsa, cezaevinin
atlyesinde alrlar, szn ksas karnlarn doyurmak iin
her trl areye bavururlar. Azl hkmller koulara bak,
i, esrar, eroin sokarlar, kumar oynatp kazananlardan hara
alrlar, fedai besler, yatak hizmeti grmek ve amar olan
olmak zere genleri kullanrlar. Cezaevindeki yaam hakknda
sylenenler ikinci elden edinilmi bir bilgiye dayanmyor.
Trkiye'nin ilerici birok yazan gibi Aziz Nesin de fikirleri
yznden birka kez kendini hapiste bulmutur.
Heyecan uyandrc haberler vermeyi, cinayet, olaylar
anlatmay kendine i edinen gazeteler, stanbul'da Sultanahmet
meydannda aslacak olan Hayri'yi ahlaktan yoksun,
doutan canavar patolojik bir tip olarak sunarlar okura.
Adam ldrmekten, rza gemekten, ihtilastan yatanlar, Hayri
gibi alak iin aslmay az bile grrler. C srada cezaevine
utanga, korku iinde bir gen adam getirirler. Bu gen adam
yal annesine bakabilmek iin babasndan kalma bir berber
dkkan iletmekte idi.
Hayri idam hkmnn onaylanmasn bekledii drt yllk
sre iinde cezaevi cehenneminin her trl emberinden geer.
Bir ara o kadar umutsuzlua kaplr ki intihara kalkr fakat
beceremez. Onu koruyan ve onu kullanan Kamil'i vurmak ister
ama onun yerine hi de dman olmayan bak kullanmakta
usta lhami'yi yaralar. O zaman berber Hayri btn istanbul
cezaevlerine n salar; artk bir yiittir o, gszleri ve yoksullar
koruyan, sznn eri, onuru lekesiz bir yiit.
Aziz Nesin efsaneleri olduu gibi kullansa idi Aziz Nesin
olmazd. Yazarl boyunca mitos yaratanlarn i yzn ortaya
koymu, mitoslarn ne kadar gerek d olduunu gstermitir.
Bu mitoslar ister insann doutan iyilii veya doutan
ktl ile, ister ulusun btnlyle veya burjuva
toplumunun adaletinin doruluuyla olsun.
Berber Hayri ne canavar, ne de kahramandr. Aziz Ne-sin'e
gre doutan ne kahraman ne canavar adam vardr, varolan
sadece insan ve koullardr.
Aziz Nesin'in eskiden beri eildii sorunlar, zm g
sorunlardr. Bu romanda bu sorunlarn en gcn semi Aziz
Nesin; yani normal bir insann vicdannn kabul edemeyecei
bir suu ilemi bir adamn iinde gene de insan yn bulmak:
Hayri bir ocuu ldrmekten idama mahkum olmu. Yazar
burada btn sanatn ve insann psikolojik yapsn anlama
yeteneini kullanarak, bir insann hi bir hareketinin hatta
insanlk d hareketinin bile tek anlaml olamayacan, ve
birok koullara bal olduunu gsteriyor.
Neden yapyor Aziz Nesin bunu? Suluyu hakl gstermek
iin mi? Hayr, bir adamn hangi koullarda sua itildiini
anlamak iin.
Hayri cezaevindeki zindann idrar ve kanla katlam
toprann stnde yatarken btn yaam boyunca istemedii
eyleri yaptn dnr. Yal annesi iin korkan Hayri,
kendisine, bu za'fndan yararlanmaya alarak tecavz eden
adamdan c almak isterken bir ocuk ldrr. Adam
ldrmekten ve tecavzden tr cezaevine den Hayri
burada kendisi tecavze urayan kii olur ve bir fahie gibi
kucaktan kucaa gezer. Bu iren durumdan kurtulmak iin
intihar etmeye kalkarsa da baaramaz. Srf erkekliini
kantlamak iin sbyan kouundaki gen ocuklara musallat
olur. Kan grmeye dayanamad halde azl Kmil'i ldrmeyi
tasarlar fakat baka bir adam yaralar. Bu kanl kavgadan
sonra btn tutuklularn nnde kendini tuta-mayarak
alamaya balar. Zindana kapatldktan sonra yalnzlk ve
karanlk iinde alamak ister fakat alayamaz. Neydi bu bana
gelenler?... Niin isteince yaayamyordu?
Bu soru aklna takldktan sonra bir trl rahat edemez
Hayri. Keke btn bana gelenleri anlatabilecei, gvenilecek
birisini bulabilse. yle birisi ki Hayri'nin iinden kamad
eyleri ona aklasn.
Byle bir adam idamndan az nce nakledildii baka bir
cezaevinde bulur. Bu cezaevinde yatan siyasi hkml
brlerinden tm tecrit edilmitir. nk bu siyasi
hkmlnn, hrszlktan, yolbaclndan, sahtecilikten,
soygundan, dolandrclktan, insan ldrmekten,
kalpazanlktan, devlet mal almaktan, rvetten, ve daha bin
trl sulardan cezalandrlm olan buradaki yzlerce
hkmlye propaganda yaparak onlar doru yollarndan
ayracaklarndan, kendi bozuk dncelerini onlara da
bulatracaklarndan ekinildi. Hayri onlarla grmek istedii
zaman cezaevi mdr onu caydrmaya alr. Ben bile ben
iken, onlarla sk konumaktan saknrm. Sonra yazk olur sana
evladm, genliine yazk olur. Fakat sonunda Hay-ri'nin nasl
olsa aslacan dnerek izin verir.
Dier hkmllerin ustam dedikleri eski bir ii Hay-ri
iin ok nemli olan sorunlara yle cevap verir: Biz insanlar,
hepimiz, her hcremizden grnmez milyarlarla iplikle topluma
balyz, toplumun bir katma balyz, bizi o iplerin ynettiini
bilmediimizden, zgr, bamsz sanrz kendimizi. Sen
bamsz olaydn hi o sulan iler miydin?
Bu szler Hayri'nin ta ruhuna iler. damndan nce anlar
ki ktlk ktlkten kar. nsanln tm yitirmi azl Kmil
Ve onun gibilerin bu denli zalim ve fkeli olma-larnm nedeni
doduklarndan beri grdkleri tek eyin ktlk ve insanlk
d davranlar olmasdr. Bu yzden imdi onlar da c almak
isterler, ama toplumdan deil nk toplum onlar iin
anlamsz bir laftr btn insanlardan, btn dnyadan.
Demek ki hereye ramen insann iyilik duygusunu
kaybetmemesi ve hem kendini, hem bakalarm anlamas
gerekir.
Hayri zlerek imdiye kadar ne kendine, ne de bakasna
bir iyilii olmadn dnr.
damm beklerken cezaevinde geirdii drt yl iinde Hayri
baka bir adam olur. Kendini, dnyay, insanlar baka bir
gzle grmeye balar.
Bahar geldiinde kularn yavrular ortaya kar: Her
sabah, Hayri, cezaevi avlusuna gelir ve hereyi unutarak
serelerin yavrularn uurmaya altrn seyreder. Ayak
ulan zerinde ykselip alalarak bir yandan da kollarn kanat
gibi rparak sere yavrularna seslenmeye balar: U yavrum,
u! Haydi u canm, u!
Onun heyecan yanndaki hkmllere geer, onlar da
farknda bile olmadan kollarn kanat gibi rpp ayaklan
stnde yaylanrlar. Yavrulardan biri uunca baranlarn
sevin sesleriyle btn cezaevi nlar sanki her uan yavru
sereyle birlikte onlar da uacaklarm, zgrlklerine
kavuacaklarm gibiydiler.
Aalanan insan onurunun verdii acnn yansra, insann
layk olduu bir yasanm zlemini de dile getirdii zaman Aziz
Nesin trajik bir boyuta ulamaktadr.
Tecrbeli cezaevi yneticileri biliyorlar ki idam karan
onaylanm hkmllerin ar davranlarm nlemek iin
onlar tecrid etmek gerekir. Bundan tr cezaevi mdr
Hayri'nin serelere kendisini bylesine kaptrdm grdnde
Artk zaman geldi. Aln onu, gtrn, farkna bile varmaz der.
Adaleti yerine getirmek iin ilgili makamlar hazrlk
iindedirler. Bu ile grevlendirilen savc liberal bir kiidir.
Frsat bulsa idam cezasnn kalkmas konusunu tartmak
isteyebilir. Fakat inan baka grev baka. Yargc, imam,
avukat, adli tp temsilcisini armak, infazn gnn, saatini
saptamak ve asayii salamak iin emniyete Candarmaya haber
vermek gerekir. Brokrasi makinesi ilemeye balar. Brokrasi
arknn dnndeki her adm belirtirken, Aziz Nesin byk
bir hiciv ustalyla her iin nasl bir usul sorununa dnerek
anlamn kaybettiini gsterir. in nemi artt oranda (insann
yaamndan ve lmnden daha nemli ne var ki!) kulland
szckler ne olursa olsun brokrasinin insanlk d nitelii
belirginleir.
nsancl bir asma ii iin neler gerekiyor? Bir daraac ve
bir ip. ipin kalnl ve uzunluu ne kadar olacak? Baka neler?
Bu ipi yalamak ve ilmikli halkann kolay kapanmasn
salamak iin bir teneke zeytinya. Halka ak en son idam
treni drt yl nce yaplmt. Her eyin yeniden alnmas
gerekli. Para nerede? Hangi denekten alnacak? Herhalde
15129 sayh maddede gsterilen 'dier alm ve giderler'den.
Fakat bu maddedeki paralar harcanm ve mali yln sonuna
gelinmi. Acaba idam mahkmu yeni yl btesini mi
bekliyecek?
Parasal ilerin kurdu olan cezaevi ktibi bu duruma are
bulur: para Muhasebe-i Umumiye veznesinden avans olarak
alnacak. Bunun iin savcnn imzasn ve mhimimi tayan bir
yaz yazlmas gerekir. Bu harcamalar nasl belgelenecek?
Herbirinin faturas olmal. stelik de stanbul'un tek cellad Ali
ortalarda yok. Derhl bulunsun.
Polisin binbir glkle bulduu Ali bu ii stne almak
istemiyor. Ali her idam iin para almaktansa ayla balanarak
almak istiyor. Fiyatlar bu denli artarken bu ekilde
almakla karnn doyuramyor. Zaten son olarak ast iki
kiinin parasn alamad iin isyan ediyor. Madem paranz
yok, ne diye adam astrrsnz? Bedavadan adam aslr m? Hi
olmazsa celladn parasn verseler de adamlarn aslmas bir ie
yarasa.
yice bunalm olan savc: Bu memlekette i yapmak ok
zor diye sylenir.
Aziz Nesin'in yaptndaki adaletin zaferi daraac onun
simgesidir ortaa misterlerinin fantastik ve korkun bir
parodisidir. nsann lm burada seyirlik bir eye dnyor.
Trene katlan memurlar kariyerlerini dnrler, eleri
giysilerini; bilgin trkologlarn kafalarnda eski Altay
Trklerinin milli trenlerine ait makalelerinin baars vardr;
yerli ve yabanc gazete muhabirlerinin akl ekecekleri heyecan
verici fotoraflarda ve yazacaklar makalelerdedir. Meydanda
kimler yoktur? Cambazlar, fahieler, eroin ve kaak Amerikan
cigaras satclar, in'den gelen eitli ucuz tketim mallan
satanlar, poaaclar, baloncular ve frsattan yararlanmak
istiyen dolandrclar ve yankesiciler.
Aziz Nesin'in roman gerek konu, gerekse kulland eitli
sluplar bakmndan paradokslar zerine kurulmu. Polis
tutanaklarnn yan sra ok duygulu, rsel paralar yer alr,
Divan iirindeki methiyeleri andran paralarn yan sra da
hiciv grlr. Yazar okuru artp sarsmak ister. ister M okur,
insan haklarnn ne olduunu dnsn ve topluma, toplum
mitolojisine ne derece baml olduunu farketsin. Fakat kitab
kapattktan sonra bir ikilik izleniminden kurtulamyor okur.
Milyarlarca iplikle topluma bal insanlarn davranlarnn bu
toplum tarafndan koullandrldn iddia eden Aziz Nesin, bu
kitab yazmakla kendi iddiasnn doruluunu hi. beklenmedik
bir yoldan kantlamaktadr. Cinayetlere, iddete, cinsel
patolojiye olaan eyler gibi bakan okurunu dnmeye
yneltmek ve yerlemi izlenimleri silip atmak istedii zaman
yazar kendini bir ksr dng iinde buluyor. Bunun iin
romann ilk blmlerinde cinsel sapklklara ve cinayetlere
byk yer verildiini, bunlarn bol ayrnt, ve genellikle
kriminoloji ve psikoloji kitaplarnda rastlanan tbbi gzlem ve
aklamalarla anlatldn gryoruz. yle ki bu romanda suu
yaratan ve suluyu yetitirenin toplum olduu gerei olduka
tek ynl ilenmi. Evet bu okulda (toplumda) herkese
namussuz olmas retilir. Fakat okulun birincisi olmak art
m? Okurken aklmza byle bir soru taklyor, ama yazar iin
byle bir soru yokmu gibi.
Aziz Nesinin son zamanlardaki zel sohbetlerinde ve
konferanslarnda savunduu, insan hakknda, ne kadar kt de
olsa, her eyin sylenmesi gerekir fikrini bu roman ile
karlatrdmz zaman anlyoruz ki kitabn ksuru sanatsal
nedenlerle deil kendi lkesindeki ilericilerin baz felsefi
sorunlar iyi ilememi olmalar ile ilgili. Son on yl iinde ahlak
ve insanlk anlaynn toplum tarafndan koullandrldn
ortaya koymaa alan ilericiler bu koullandrmann
diyalektik ynn gzden karyorlar. Oysa bu durumda
kart bir eitim ayn toplumun iinde yeni bir snfsal ahlak
anlay yaratr, bu da tersine toplumu etkiler. Bir ok ilerici
yazarlarn yaptlarndaki estetik ller bu yzden arptlm
oluyor ve sanatsal hakikatin yerini psikopatoloun ve adli tbbn
hakikati alyor.
Aziz Nesin romanm yle bitiriyor: Daha, daha nicelerini
ve daha da iyicelerini yazmaya benim yaamm yete, sizin de
onlar ve bakalarnn nice yzlerce yaptlarn okumaya
yaamnz elvere. Kendimizi ve evremizi deitirerek yaayalm
glegle! Eksiklerim balana, artklarm hogrle!
nl Trk yazarnn bu yeni yapt kusurlar ve mezi-
yetleriyle bize dnyay ve kendimizi dzeltmenin kolay bir i
olmadn kantlyor.
AZIZ NESN VE AZZ GENET
Enis BATR
Yaadm Yazmak sorununun dolaynda bir sre
tartld getiimiz yllarda. Yanlmyorsam Yaar Kemal,
yazarn has bir yapta ulama yolunda yaantsala srt vermesi
gerektiini savunuyordu. Karsav Nedim Grsel gelitirdii:
Yeni Dergi'de yaymlanan bir yazsnda, yazarn gerekilie
varmak iin yaantsal deneyimi ile iice bir retime gemesinin
zorunlu olmadn belirtti. Alain Rob-be-Grillet'nin martlar
yazmadan nce, onlar yakndan izlemek amacyla Atlantik
kysna gittiinde, imgelemindeki martlarla gznn nndeki
martlar arasnda benzerliklerden ok ayrlklar buluunu rnek
veriyordu Grsel. Yaznsal metnin yapntsal yanyla yaantsal
gerei dengeleme pay arasndaki kesin ayrm zerinde daha
nce de durulmutu. Demir zl, rnein, yazdka oluan bir
yazn deneyinden sz amt bir denemesinde. Gene de bu
tartmann daha yaln, daha elegelir bir dzlemde almas,
okuru olduu gibi yazar da yazn nedir? sorusuna
yaklatrd iin en azndan, olumlu sonular getirdi. Doal
olarak yazdka oluan bir yazndan tesini dnmek zordur,
giderek yazn baka bir yoldan oluabilir mi? sorusu da bir
yerde bu anlam ok fazla olmayan nermeyi re kartmak
iin tamamlayc bir nitelik alabilir. Ama, yaan tsal gerekliin
yaznsal gerei belirlediini dnmek nasl yanltc sonular
dourursa, yaznsal gerekliin yaantsal deneyimin bsbtn
uzanda olduunu savunmak da benzeri bulanklklara yol
aabilir.
Aziz Nesin'in Surnmesini okurken bunlar dndm.
Masallarn ve oyunlarn dnrsek, Aziz Nesin'in ilk sarsc
giriimi deil bu. Gene de, Surnmeyi Memleketin Birinde
den ya da Hoptirinamdan ayran nemli bir ayrt var: Kitap
boyu istedii lde yapntsala dayansn, Aziz Nesin
tarihselliin belirledii bir olgudan yola kyor burada:
Cumhuriyet dneminin kamu nnde idam edilen son konusu
Berber Hayri'nin lmnden. Berber Hayri'nin yaayp-
yaamad, yksnn Surnmede anlatlana uyup-uymad
bir okurun, ya da bir yaznerinin sorunu deildir. Bu tr
bilgileri baka bir dzlemde, yakn tarih belgelerinin ve
izlenimci gncel dnemselleri ekinde aramak en iyi yoldur. Oysa
Surnme ne biridir ne de teki - yalnzca yaznsal bir yapttr.
Bu nedenle de, bu kitaptan beklenilmesi gereken gereklik
lt, yaznsal gerekliinkini aamaz. Aziz Nesin, zerinde
durduu tarihsel dnemi, ele ald tarihsel kesiti, olguyu ve
uzantlarn, tersi kantlanmaz bir yaznsal gereklik olarak m
iliyor: Szkonusu gerekliin olsa olsa budur snr.
Gnmz anlambilimcilerinin en nemlilerinden birisi olan
A.J. Greimas'n Dilbilim dergisinin ikinci saysnda (1977) ok
nemli bir yazs yaymland: Doruluk Szlemesi. Ne yazk ki
Trke evirisi sunulmayan bu yazda Greimas, Sylev, gerek
ve gerekdnn, yalan ve gizin iine yazld ve orada
okunduu krlgan yer gibidir. Bu gereksilik kipleri nerenin ve
neriyi alann ifte katksnn sonulardr ve iletiim yapsnn
eyleyenleri arasnda iyikt bir denge kuran doruluk
szlemesi erevesinde oluur diyor. Gerekilik kavramnn
erevesinde yeni yaklamlar getiriyor Greimas: Bir yaptn
gereki olmasnn yannda, o yaptn sahici olup-olmad,
ierdii anlatmsal tabakalarn bu lte emdirilip-
emdirilemeyecei de szkonusu edilebiliyor bylelikle. Kukusuz
bir teraziden yoksunuz burada: Ele aldmz yaptn
gereksiliini enine boyuna hesaplayabilecek kesin birimler
olmad gibi, bu gereksilii gdlerimizin tesinde bir yoldan
snamamz da olasl deil bir yerden sonra. Gene de, okura
nemli bir ipucu veriyor Greimas: Bir sylevin gereksi
(vraisemblable) olarak nitelenmesi hereyden nce bu sylevin
i-dzenleniine ve gerek sylevlerin retim/tketim
koullarna baldr.
Aziz Nesin de, Moby Dick iin yazd bir yazda
gerekilik zerinde durmutu. (Militan, 1875/2). Yadrgatc,
yllarn yazma vermi bir kiiden beklenmeyecek lde temel
yanlglarla dolu bir denemeydi bu. Nesin'in roman gereklii
zerine sylediklerinin tmne deinmem, hi deilse burada,
olanaksz. Ama bu konuda yle yarglan var ki, brakalm
Melville'in romann, bunlar kolay kolay herhangi bir roman
iin ileri srmek bile hayli zor. Yer yer dsel ve iirsel, yer yer
de doalc gerekilikle anlatld iin, roman gerekilii
kalmamtr diyor Nesin, Moby Dick iin. Oysa szkonusu
olan yaznsal yaptsa, burada gerei-syleme Ue gerek-
gzkme arasnda belirgin bir ayrm vardr. Bir romandan, bir
iirden (varsa) saltk dorular deil, kendi dorularm bekler
okur. Bit da kemiklemi, snrlan kesinlikle belirlenmi
yasalara bal olmaz: Bir yazarn gerekilii onun dlemeye
koyulduu yerden balar nk.
Surnmeyi okurken, ister istemez bunlar da dndm.
Kitabn zellikle tedirgin edici bir yan var: Gereksi olmay.
Aziz Nesin, byk lde, Surnmeye uzam olarak setii
tutukevinde ve buradaki yaantsnn zerinde kurmu
Anlatsn. evre betimlemesi dar, zel bir erevede geliiyor
bylelikle. Bu da okurda, ilk bakta, Aziz Nesin'in bildii bir
evreden sz ettii kansn uyandryor doal olarak. Oysa,
anlat gelitike bu kan sarslyor, yer yer nlemii bir aknlk,
bir inanamazlk beliriyor okumada. Sulularn yaama
koullarnn, tutukevi iindeki brokratik kesimin tepkilerinin,
tek tek tiplerin betimine diyecek sz yok geri. Hele son blm,
o kara mirann sekin bir rneinin sunulduu ibliscil lenin
anlatl biimi: Sanki herey yllar boyu olduu gibi
dondurulmu. Aziz Nesin bir denekle dokunup canlandryor
Sultanahmet Meydann. Nedir yleyse Surnmede okura
gerek-si grnmediini savladmz?
insan. Aziz Nesin, yle sanyorum ki, temel boyutun
ileniinde dyor temel yanlgya. Ne anlatnn zei olan
Berber Hayri, ne de yeri geldiinde ortaya kan ikincil kiilikler
bireyleememiter Surnmede. zellikle Berber Hayri'nin ve
iine kavanoza daldrlr gibi sokulduu tutukevi yaantsnn
biim alnda beliriyor bu bireyleememe. yle ki, Surnme
bittiinde, kii kitabn tek kiisinin son blmdeki cmb
olduunu dnebiliyor. Oysa, Fethi Naci'nin de bir yazsnda
hakl olarak altm izdii gibi, bu tr romanlarda herey
savsaklanabilir ama birey asla.
Surnmeyi okurken bunlar da dndm. Bir de Je-an
Genet'nin romanlarn, zellikle de Gl Tansn. Ge-net'nin
romanlar da, Surnme gibi sulularn i ve d yaantlarn
(zgr olmak, canllar arasna srgn kmaktr. zgr olmak:
arap imek, sigara tttrmek, kentsoylular grmek. Bana
verilebilecek en ykl cezay ykle-dim kendi kendime. Btn
bir insan yaamn bu drt duvar arasnda geirmek. Kimi
yarglayacaklar yarn? Adm tam rastgele bir yabancy.),
tutukevi yaamn ve ecinsellii konu edinir. Genet'nin bu
erevede Aziz Nesin'e gre bir ayrcal varsa, o da yaadn
yazmasdr. Btn btne yaadn m yazar Genet, gerekten
de? Bu soruya karlk vermek ilk bakta ok kolaydr.
Sartren Btn Yaptlanna yazd dev nsz (692 sayfa) Aziz
Genet de ayrntlarna inerek yazd iin biliyoruz: Genet kk
yata sulu ulamna alnm, yllarca tutukevlerinde yaam
ecinsel bir yazardr. Kuku yok ki yaantsal olandan
yararlanmtr Genet nasl tersini dnebiliriz? Ama kimseyi
romanc yapmaya yetmez bu. Yetmez ya, yazdm bilen
romanc gereksi bir rn ortaya koyma yolunda birincil koulu
yerine getirmitir gene de.
Surnmenin ikinci tkezleyii dorudan doruya bu
balamdadr ite. Berber Hayri'yi ve tutukevindeki sulular
bireyletiremeden yaamlarm anlatmaya koyulur Aziz Nesin.
Geri iyikt tutukevi yaantsn bilmektedir Surnme yazar,
ama buradaki talihsizlii, yle sanyorum ki, yakndan bilmedii
zel bir kesite el atmasndan kaynaklanmaktadr. Ve nasl salt
yaadn yazmak bir yapt gereksi klmaya yetmezse,
yaznsal dzlemde yaamadn yazmak, ya da, hi deilse,
byle bir ie tanmad kesiti enikonu aratrmadan girimek
de ayn sakncal sonuca srkleyebilir yazan. Aziz Nesin'in
bireyletiremedii teki tipler olsun, bir basma Berber Hayri
olsun, zellikle insan ilikilerinde arpk bir grnm alrlar:
Olumam, taslak halinde kalm, alakalem varlklardr
bunlar. Genet'yi bu yazda kart-rnek sememizin nedeni de
bu: Gl Tans ya da ieklerin Azizesi sulu, insan gibi
ezik, ama gururlu, ecinsel, belki zseverci ama ldrecek
kadar tekin sevebilen, sevecek kadar da deer verebilen
varlklarla doludur. Sulu olmak, tutuklu olmak, bunun
yannda da ecinsel olmak: amz dnrleri, ilk azda da
Michel Foucault ve Gles Deleuze bu kapatlm sylevleri'in
nemini yeterince vurguladlar son yllarda. Genel, milyonlarca
snra srlm kii adna, adsz bir karg kavimi adna
yazmay baarabilen bu tansk kiisi ilk romannn bana
yazm szalma gerekesini: lm yaamm kesintisiz
aulayan Maurice Pilorge olmasayd, bu kitab hibir zaman
yazamazdm. Kim mi Maurice Pilorge? Erkek sevgilisini 1000
frank iin ldrm, yirmi yanda da boynu vurulmu bir er.
Genet, gerek'ten bir an kopmama erdemini aralksz srdren
acl byc olarak duruyor karmzda: Yirmi yanda,
sevmeyi de ldrmek kadar bilen, iini k ve karanlkla
dolduran yaral kimlie hi de gizemci olmayan bir ant dikiyor
ite. Surnmenin, salt etsel kayglarla yanp tutuan,
duyarlktan btn btne yaltlm, avna yalnzca onu yok
etmek iin tuzak kuran ecinsel sulularna gereksi olmaktan
bsbtn uzak bir tragedya oynatyor. Aziz Nesin. Ecinsel ya
da deil, hibir insan kouu'nda, kapal ya da ak, hibir
evrende bu denli kabark sayda sevgi yoksunu insan
barnamaz nk. Tutkunu olduu sulunun elindeki zincirin
gle dntn dleyen Genet'den, bastrlanlardan
yanaysa, renecei pek ok ey var bu dzlemde dnen
kiilerin, deoloji aygtlar denilen kafesleri tek ynl
varsaymamamz, yaznsal yaptn bunlardan soyutlanabileceini
sanmamamz gerek: Bir sylev, herhangi bir yoldan darda
braklyor ve bu amala ieri alnyorsa, temelde hedef tuttuu
egemen ideolojilere ters dt iindir. Aziz Nesin'i genelde
ayn yargyla elbette balayacak deilim, ama ona bir soru
yneltmeden de edemeyeceim burada: Kimin yanndadr
Surnme?
Bu sorunun kanmca en aklc saylabilecek karl, zde
yanl bir giriim olarak deerlendirdiim Surnme nin
yeniden yazlmasyla verilebilir. Buna da yaanlmayan
imgeleme yoluyla gerekletirerek ulalabilir ancak. Bir zm
de, her yazarn kendi gereini bakasnda eritme abasnda
grlebilir belki. Jean Genet rnein, yle bitiriyor Gl Tans
m:
Harcamone ld, Bulkaen ld. Pilorge'un lmnden
sonra olduu gibi karsam, gidip eski gazeteleri kartracam.
Pilorge iin olduu gibi elimde berbat bir. kt, bir gri kl
zerine yazlm ksa bir makale kalacak ve oradan infazn
sabaha kar yapldn reneceim. Bu ktlar onlarn
gmt. Ama isimlerini zamann tesine srkleyeceim. Bu
ad, bir bana, nesnesinden syrlm olarak kalacak gelecekte.
Kimdi Bulkaen, Harcamone, Divers, kimdi Pilorge, kimdi Guy?
diye sorulacak. Ve isimleri, bin yl nce kaym bir yldzn
nn bizi tedirgin ettii gibi tedirgin edecek. Bu serven
zerine btn syleyeceimi syledim mi? Bu kitab
brakyorsam burada, anlatlabilir olan ardmda braktm iin.
Geri kalan sylenemeyecek olandr. Susuyorum ve yalnayak
yryorum.
(1943, Tourelles Tutukevi).

Yazko Edebiyat, ubat 1983 Prof. Dr. Grsel AYTA
AZZ NESNN SURNMES
Surnmenin ada Trk romanlar arasnda biim ve
konu bakmndan zel bir yeri var. Henz hakettii boyutlarda
bilimsel bir incelemeye ve eletiriye rastlamyorsak, bunu
herhalde Surnmenin allagelmi roman ltlerinin
tesinde oluuyla aklayabiliriz. Aziz Nesin, bu eserinde bir
Bat anlat tr olan roman, Osmanl anlat geleneinden bir
trle, surnme ile birletirmi, parodi tarznda bir sentezi
denemi ve bunu baarmtr.
Diyalog biimindeki iki sayfalk ndeyi, Giri ve
Sondeyi dnda balkl sekiz blm var eserin. Balklar,
blmlerin konularm zetler nitelikte ve halk dzeyi gnlk
konuma slubuyla kaleme alnm :
Bu blm, Yargtayn idam cezasn onaylad Berber
Hayri'nin ak karadan ayrt etmeye balad, onu bildirir. gibi.
205 sayfalk romann ilk basm 1976'da, ikinci basm da
1980'de stanbul'da yaplm.
ndeyide, anlatc, vak'anvis kimliini benimsediini
aklyor:
abuk gelsin, arn vak'anvisi! Hoop dedik...
ardn geldik. (s. 7)
Surnme tr ve vak'anvis kimlii romann
gerekiliini, tarihi boyutunu vurgulamaktadr. Girite ve
altnc blmde yazarn surnme hakknda aklamalar,
tanmlamalar var:
Bilindii zre Surnme, Osmanllar anda, evlenme,
dn-dernek, snnet gibi sevinli olaylar dolaysyla halkn da
katlmasyla yaplar ve bir ka gn sren zengin lenleri,
renkli trenleri, byk elenceleri, olaanst gsterileri, btn
bu enlikleri betimleyip anlatan kitaplara denilir. Yani
Surnme, ksacas dn kitab demektir, (s. 10)
Surnmelerin ierdikleri ayrntl tasvirlerle daha ok
kltr tarihi bakmndan nemli edebi belgeler oluu, onlarn
nesnellii ekicidir Aziz Nesin iin:
Kltr tarihimiz iin ok nemli ve ok deerli bir belge
olan bu Surnme'yi kaleme alrken, gelecek kuaklarn tarihten
ders, bizlerden t almalar iin, dorulardan kil pay
ayrlmadk. (s. 11)
Surnmeler hakkndaki bu aklamalar roman dokusu
iinde anlat illzyonunun kastl olarak krln, yazarn
okuyucu dikkatini anlatt eyden koparp nasl anlattna
yneltmesini gerektirmektedir ki, edebiyat bilimi terimleriyle
adlandrlrsa romantik trora'dir. Altnc blmdeki aklama
buna tipik bir rnek:
Sz Berber Hayri'nin aslma enliinin en civcivli, en
devingen ikinci gnne gelmiken, biraz da eski dnemlerdeki
enlikleri anlatan yaptlarndan konualm. bu Cumhuriyet
Surnmesi'nin giri blmnde akladmz zre surnme,
br adyla suriyye yada enliknme, dn dernek enliklerini
anlatan ve ou minyatrlerle bezenmi yaptlardr. (s. 142)
Aziz Nesin'in Surnmesi, iice gelien iki ana eden
oluuyor: Birincisi, insann srekli geliim ilkesi gereince
deitii, dolaysyla bir sulunun lm cezasna
arptrlmasnn eliki olduu, yani idam edilen kiiyle su
ilemi olann ayn kimse olamyacag dncesini ileyen
Berber Hayri'nin hikyesi, ikincisi ise idam mahkmunun
karsnda teki insanlarn, evrenin tutumunu davranlarn
yanstan, hicveden anlat katman. Romanda iice gemi bir
rg oluturan bu katmanlar, yazarn her birinde uygulad
farkl anlatm as, anlatm tutumu ve" sunu biimiyle kendini
gsteriyor.
Berber Hayri'nin hikyesi, bir geliim roman (Entwick-
lungsroman) yaps tayor: Roman kahramann rz dman
katil kimliinden hayata, canlya saygl, duygulu bir kimliine
doru geliimini iliyor. Aziz Nesin, genel olarak insann
deiiminde evreye ok nem veriyor, Berber Hayri'nin katil
oluu, rz dmanl eklinde ortaya kan intikam hrsnn da
nedeni evredir. Su motifini polisten saklayarak hak
ettiinden ar bir cezaya arptrlnn nedeni de evredir:
Polisteki, savclktaki sorgularnda ve mahkemedeki
durumalarnda ocuu ldrmesinin gerek nedenini, yani
babasndan intikam almak iin bunlar yaptn sylememesi
bundand; ocuun babasnn kendisine yaptklarnn
duyulmasn istemiyordu, lse bile bunu aklayamayacakt.
sterlerse assnlar, ama hi kimse O'nun bir sapn isteklerine
boyun emek zorunda kaldn renmesin... ocuun rzna
gemek istediini, barnca da korkudan ocuu boduunu
syledi. (s. 43-44)
Roman kahramannn drt yllk tutukluluk sresi iinde
izlenen geliiminde iki nemli evre var. Romann sekiz
blmnden drd onun acmasz bir tutuklular dnyasnda
trl sapklklarn, kaba gcn ynlendirdii bir ortamda uyum
salama, direnme, savama evrelerini iliyor. Berber Hayri,
dam aas Krt Kamil'in yldrp egemenlik kurduu pis bir
evrede geirdii deneyimlerle glenir ve kendinde direnme,
kar koyma istei duyar. Krt Kmil'e meydan okumak, ondan
intikam almak iin byk bir gizlilik iinde rettii ile ona
saldrmay planlad gn, onun baka cezaevine nakledildiini
renir, geirdii bunalmla byk bir kavga karr ve hncn
nl Tophaneli lhami'den alr, bunun zerine zindana atlr.
Romann drdnc blm, teki blmlerden olduka
uzun ve ierik ynnden de odak durumunda. Berber Hayri
burda gemiinin, deneyimlerinin muhasebesini yapyor :
'Ne alas ey!' diye dnd, bir ocuun rzna
gemekten sulu olarak cezaevine dmken, cezaevinde
kendi rzna geilmi, daha da kts bana gelmi, kiralk kar
yerine konulup elden ele dolatrlmt. (...) Bu pis can tatl
gelip kendini ldremeyince de aalanm erkekliini
evresindekilerin gznde yeniden kazanabilmek iin, hem de
hi ii ekmeden, salt gsteri olsun diye, sbyan kouunun
kk olanlarna sulanr olmutu. (...) Hep istemedii eyleri
yapmak zorunda braklmt. Neydi bu bana gelenler? Neden
byle olmutu, oluyordu? (s. 82-83)
Drdnc blm, roman kahramannn geliim izgisinde
dnm noktasn iliyor. Burada anlatlan nemli bir olay da
Berber Hayri'nin annesinin lm haberini al ve buna
tepkisidir. Zindanda krk gn tutulduktan sonra skdar
Paakaps Cezaevine gnderilen Berber Hayri'nin, dman
olmayan bir ar cezal olduundan cezaevinin her yann her
kouunu zgrce gezebildii ve siyasiler kouundakilerin
yanna gidip gelme isteinin kabul edildii bildiriliyor. Cezaevi
ynetmeni onu siyasilerin etkilerine kar uyarmadan
edememitir:
Ben " bile ben iken, onlarla sk konumaktan saknrm.
Sonra yazk olur sana evldm, genliine yazk olur... (s. 91)
Berber Hayri'nin siyasilerin yanma gidip gelme isteinin
motifi, onun zindandaki gnlerinde iir yazmaya balam
olmas, bunlar onlarn arasnda bulunduunu duyduu aire
okumaya heveslenmesidir. Sonradan aralarna katlan biriyle
yedi kii olan siyasiler evresi, romanda kahraman etkileyen
olumlu kutup niteliindedir, adi sulularn kart kutbudur.
Yardmlamay, insanca davranmay, sevgiyi, saygy Berber
Hayri ilk olarak bu evrede yaar. Buras onun iin yepyeni bir
dnyadr. En ok yaknlk duyduu, baba yerine koyduu
Ustam, onu en ok etkileyen eitici tiptir. Aziz Nesin,
Surnmede kendi dncelerini bu figr araclyla dile
getirmektedir. Ustam, yazarn szcs, zdetii figr gibidir.
D grnnn tasviri de okuyucuda bu izlenimi
uyandrmyor deil:
Ustam yalyd, salar apakt. Ama dinti. Ksa boylu,
geni omuzlu, kaln gvdeliydi. Yal mee aac gibi salam
duruyordu. Ksa parmaklarnn ular ktt. (s. 93)
Romann ana dncesi olan srekli geliim ilkesini Aziz
Nesin'in Ustama syletmesi, rastlant deildir; bu figrn
yazarn zdetii figr olduunun kantdr:
'Sonsuz deiim yasas' diye bieyden sz etmiti Ustam.
Doann ve toplumun nasl sonsuza srekli deimekte
olduunu uzun uzun, hem de rnekler vererek ,anlatmt. Her
ey, var olan her ey, her dnce, birbirine kart iki eyin
bileimiydi. Var olmak demek, iki kart ey olmak demekti,
bieyin kart da olmas demekti: Olumlu-olumsuz, ak-kara,
tez-antitez... Kartlklar srekli savam iinde yok olurken
yeni bir bileim kyordu ortaya. Her yeni bileim de, kendi
kartnn tohumunu iinde tayordu. te varlk buydu, doa
buydu, tarih buydu. (s. 104-105)
Romanda nemli bir grev yklenen Ustamn
dncelerine gz atacak olursak, onun aklc, iyimser, insancl
zellikleriyle bir Aydnlanmac (Aufklarer) dnr kimliini
reniriz. Ustam, btn Aydnlanmaclar gibi insann
zndeki iyiye inanmaktadr:
'... Tek paslanp pislenmeyen insann zdr' demiti. 'O
z ki en kt sanlan insann bile iinin bir yerinde gizlidir'
demiti. 'yilik etmenin yeri, zaman olmaz; nerde olsa, kime
olsa iyilik edeceksin' demiti. 'Deil mi ki insann pas-pis
tutmaz, kir-toz balamaz bir z var, ite onun iin iyilik
edeceksin' demiti. (s. 123)
Aziz Nesin, roman kahramannn eitimi iin ngrd
siyasiler evresini idealize edip olumlu zelliklerle donatmada
ll davranmak istiyor. Onlarn arasna katlan yedinci
hkmlnn bencilliini, uyumsuzluunu ortaya koyan
tutumuna da yer veriyor. Ama sonunda koutaki
arkadalarna muhta hale geldiinde bu evre onu affedip
kendi dzenlerine kabul etmek bykln gsteriyor. Eserin
otobiyografik temelleri zerinde durmak gerekirse, her halde
Aziz Nesin'in tutukluluk yllarna ait gzlemlerinden sz edilir.
Onun Gen air ve Yazarlara Yantm balkl yazsnda
(Byk Grev zerine s. 289) komuna dzenine uymayan
karc akgz bir siyasi mahkmla ilgili aklamalar,
Surnmedeki yedinci siyasinin otobiyografik rneini
dndrebilir.
Roman kahramannn esere konu olan deiim - geliim
srecinin zaman snrlamasna drdnc blmde birka yerde
rastlyoruz. Cezaevinde ikibuuk yl gibi ksa saylacak srede
usta bir hapishaneci kesilen Berber Hayri (s. 90-91) szleri
onun ilk deneyimlerini, diren ve savama gc kazanmaya
kadar geirdii dnemin sresini belirtirken, hayat muhasebesi
yapt zindanda 40 gn geirdiinden de sz ediliyor (s. 89).
Siyasilerin evresiyle iliki iinde geirdii sreninse dokuz ay
olduunu reniyoruz:
Dokuz ay kalm, bir karnca incitmemi denildii gibi,
elebi, uysal, uslu olmutu. (s. 122)
40 gn ve 9 ay say mistisizmiyle ilikisi iinde
yorumlamay denersek, Berber Hayri'nin kendini kefetmesinin
krk gn srm olmas, onun insan olmak iinse insann
organik oluumuna denk den bir sreye ihtiya gstermesi
zel bir anlam kazanr.
Roman kahraman, geirdii geliim sreci sonunda yalnz
insanlara deil, btn canllara kar saygl bir kimse olarak
karmza kyor. Yavru kularn uu temrinlerini izleme
merak onun hayatna yepyeni bir anlam kazandrr, idam
mahkmu olduunu deta unutturur:
... o gnlerde en nemli ii, ana - baba serelere yardm
etmekti. Bu uu altrmalar daha ok sabahleyin
olduundan, Berber Hayri bir haftadan beri her sabah erkenden
baheye kar, ban sere yuvalarna kaldrp, yavru serelerin
uua hazrlanmalarn seyrederdi. (s. 131)
ite Berber Hayri, tam iyiye yneldii, hayatn anlamn
kavrad srada buradan alnp kapalya gtrlr, nk
cezasnn infazna gn kalmtr.
Surnmede Berber Hayri'nin insanla doru gelii-
minin hikyesinde Aziz Nesin nc tekil kii anlatm
biimini kullanyor:
Yirmibir yanda olan, ama ok toy gsteren krpecik
delikanlnn elma al yanaklarndaki kays ty teni kzarp
yz pene pene harland. (s. 15)
Anlatm durumu genellikle olimpiktir (auktorial), yani olaya
ve kiilere yukardan bakan, olayn ncesini ve sonrasn bilen,
kiilerin iini okuyan bir anlatm:
Koua yeni gelen be kii, tepsiye ilk yz Ura koyann da
sonradan be lira koyup aalannca yz liray koyann da Krt
Kmil'in adamlarndan ve eski hapishanecilerden olduunu
nerden bileceklerdi Bu gsterilerle yeni gelenlere burda yz
liradan aa gemi olsun ay iilemeyeceini retmi
oluyorlard. (s. 26)
Anlatm tutumu affirmativ, yani kahramandan yana
dorulaycdr, hak vericidir:
lmden kurtulabilmek iin zaman zaman mahkemede bu
gerei aklamay dnmedi deil..Bu yzden kendi
kendisiyle tartp didiip durdu. Cezaevinde insanlk onuru en
alaka biimde aaland halde, yine de rzna geilmesinin
intikamn almak iin bu cinayeti ilediini syleyemedi. Bikez
deil, on kez asp diriltseler de yeniden assalar, yine bunu
aklayamayacakt. (s. 56)
Anlatm as da bak (Aussensicht), ie bak (Innen-
sicht) olmak zere zaman zaman deise de ie baktan daha
sk yararlanlmaktadr:
Berber Hayri durdu, dnd. Amerikal kadn,
kendisinden ok yaamt. Sanki aralarnda on ya deil de,
yz ya varm gibi geldi. (...) 'Hi olmazsa bir olu var' diye
dnd Hayri. (s. 150) Sunu tarznda ise sk sk
imonologlarn:
yine Krt Kmil'e dnecekti.
'Ulan Krt Kmil, bizde kallelik yok, hasmn derin
uykuda bastrmak yok, dmann arkadan vurmak yok... Hadi
asil bana!.. Yoksa ban, al, se istediini... Tabancan
varsa fora et! Grelim ne biim yiit olduunu...'
Bylesine kesin ldrme kararndayken soukkanlln
hi yitirmedi. (s. 71) ve yaanan ifadenin (erlebte Rede) yer
aldn gryoruz :
Berber Hayri, tandndan beri ilk kez Ustam'n bir
tutumunu beenmemiti. Bir aptal cezalandrmak, hi Vs-
tam' yakr myd?.. (s. 100 -101)
Surnmede ereve anlatm niteliindeki ikinci katman,
hiciv ve mizah unsurlaryla rlm bir parodi. Aziz Nesin, su
ve vicdan konularna deiik bir perspektiften bakarak idam
olayn eitli boyutlaryla iliyor.
Birinci kii anlatm biiminde kaleme ald Girite
surnme trne neden parodi tarz bavuruluunun
aklamasn buluyoruz:
Adli cezann amalarndan biri, sulunun
cezalandrldn grerek, 'Aman ben kurtuldum!' sevinciyle
kamu vicdannn erince kavumas, br de sulunun
cezalandrldn gren kamunun bundan ibret dersi almasdr.
te bu nedenlerle idam cezalar, byk kalabalklarn toplanp
aslma olayn seyredebilecekleri genilikte byk alanlarda (...)
yerine getirilirdi. (s. 11-12)
Su, sulu ve ceza konularnda bireyin ve toplumun
tepkisi, tutumu genellikle eletirici ve hicivci bir tonda
yanstlyor. Birinci blmn hemen ilk sayfalarnda karmza
kan basn, romann yedinci blmnde de su konusunu
smrcl asndan yerilmektedir:
nk, gnlerden beri Emniyet Mdrl'nde sorgusu
yaplmaktayken, gazeteler allandrarak, ballandrarak ve
pullandrarak ve iire iire Berber Hayri olaym yazmlard.
(s. 16)
Yasama, yrtme, yarglama kuvvetlerinden sonra
drdnc kuvvet denilen, kimilerine greyse buukuncu
kuvvet olan basn ve zellikle basnn gnlk gazete blm,
Berber Hayri'nin damgacna ekilecei konusunda zerine
den btn grevi yapyordu. (s. 168) Bu srekli ve kkrtc
yaynlar karsnda coan kimi yurttalar, eriat yasasnn
uygulanmasn, yani kssasa kssas, kana kan, cana can
hesabyla, Berber Hayri canavarnn kurbanna yaptnn
aynen kendisine de yaplarak sonra da boulmasn istiyordu.
(s. 169)
idam cezasnn toplumsal ilevi dncesi, Aziz Nesinin
hiciv ve kara mizah tonunda iledii bir konu. Savcnn infaz
gereine uygun, olaysz gerekletirmek amacyla yapt
hazrlklar ve sorunun brokratik yan da romann ok baarl
hiciv ve mizah rneklerini oluturuyor. Bu blm Berber
Hayri'nin aslma enliinin ikinci gnnde, resmi ilemlerin
nasl dzenlendii ve aslma treninde hazr bulunmalar
gerekenlere arlklarn nasl yazlp gnderildii, onlar
bildirir. (s. 142) Balkl blmde Bu blm, Berber Hayri'nin
ipini ekecek olan nl cellt Ali'nin nasl aranp bulunduu ve
zor yoluyla grevi bana getirildi, onu anlatr (s. 160) szleriyle
zetlenen yedinci blmde anlatm tutumu batan baa
eletirici, alayc ve talayc:
Savc, Berber Hayri'nin aslmas dolaysyla ilgilenirken bu
konu zerinde yle derinlemiti ki, hayrlsyla u aslma iini
bitirince bu konuda bir kitap yazmay bile dnd. Yazaca
kitabn adn bile tasarlamt: nevzuatmz asndan idam
cezasnn infaznda karlalacak Problemler'. Gzel bir
inceleme kitab ad. (...) Kitabn basna, ilk sayfaya 'Bana
alma gc veren, baarmn kayna eim PJK.'ye' diye bir
adama yazacakt. (s. 158)
ingene Ali son olarak ast iki kiinin parasn
alamadn yana yakla anlatyordu. Birini asal iki, brn
asal yl olmutu. Parasn istemek iin savcla gidiyor,
savclk onu emniyet mdrlne yolluyordu; emniyet
mdrl de savcla; sonra savclk cezaevi ynetmenine...
Bu yere gide gele eik andrm, ama hakettii parasn
yllardr alamamt. Bu onun hakk, alnnn teriydi. 'Para yok.'
'denek kalmad!' 'Gelecek yla!' diye boyuna atlatmlard.
(...) Aslacak olann yerine ingene Ali'yi assalar, O, yine
celltlk yapmayacan sylyordu. (s. 166 -167)
dam cezasnda ve infaznda acma duygusunun ve
insanlk kaygusunun yaratt elikiler de romanda ineleyici
espriler halinde ilenmektedir. dam cezasnn uyguland
lkelerdeki eitli idam biimleri sralanrken insanca ldrme
ilkesindeki eliki alaya alnmakta, bu araya yine ilgin
eletiriler de sktrlmaktadr:
Amerika'da (...) Genellikle, elektrikli sandalyaya balarlar,
sonra yksek cereyan verirler. nsan p diye lr...
Bak o usul bizde skmez; bizde olsa, hibir idamlk
lmez. Elli mumluk ampul bile yakmayan cereyan adam p
diye ldrr m... (s. 88)
...sonra, halkann birden grtla skarak, aslann can-
vermek iin uzun uzun rpnp debelenip ac duymamas,
tedirgin olmamas iin, baknz aslma ileminde ne incelikler
dnlm ve ne denli insanca davranlmtr ipi akamdan
zeytinyana yatrmalyd. Btn bir gece zeytinyan iyice
emen ip, yumuaklar, esnekleir, bylece asma ilemi de
kolaylap aslan kiinin canverme acs uzun srmezdi. (s.
129)
Aslma enliinin mizah tarzndaki ayrntl anlatm Bu
blm, rz ve namus dman Berber Hayri'nin dara nasl
ekildii aslma enliinin son gn cmblerinde neler
olduu ve halkn nasl ibret dersi ald, onlar bildirim (s. 181)
baln tayan sekizinci blmde yer alyor. enliin
boyutlarn gsteren biriki pasajdan alntlar yapmak isterim :
Yalnz alan deil, alana gelen yollar da satclarn abasyla
batan sona donanmt. El arabalar, sergi tezghlar, satc
cameknlar ve bunlara benzer eyler, renkli balonlar, kt
bayraklar, ss ktlar, iekli otlarla bezenmiti. Gezginci
aevleri de tezghlarn kurmu, hatta sata bile balamlard.
Salep gmleri kaynyor, gezginci ay ocaklar yaklyordu. En
ok simitiler, poaaclar sat yapyor ve en ok onlarn
mallarn ven bartlar duyuluyordu. (s. 184)
Seyirciler arasnda zengin ve yoksul tabakadan insanlar
bir arada bulunarak snf farkn ortadan kaldrmlar ve sosyal
adaleti gerekletirmilerdi. nk ibu aslma enliinin
demokrasi gereince, halka ak olmas ve ibret dersi almak
isteyen her yurttan aslmay zgrce seyredebilmesi
dnlmt. Eri oturalm doru konualm, doru doru
dosdoru, ibu enlik yle bir enlikti ki, Lle dneminin
Kthane elenceleri bile yannda pek snk kalrd. (s. 185)
Cezaevindeki tutuklularn birbirlerine kar tutumlar,
sulunun da kendi vicdann rahatlatmak iin bavurduu
areler, savunma mekanizmas, insann genel bir zaaf olarak
ortaya konmaktadr. Mesela iledikleri sular
birbirlerininkinden hi de aa olmayan tutuklularn Berber
Hayri'ye kar davranlar yle deerlendirilir:
Cezaevindeki btn sulular, en kyclar, en yobazlar, en
alaklar bile, Berber Hayri'yi yerdike kendilerini avutuyorlard.
Boalyor, rahatlyorlard. Kendilerinden sular srayp Berber
Hayri'ye svam, kendileri de arnm gibiydiler. (s. 39)
Dam aalmn hkm srd cezaevinde tutuklularn
birbirine kar tutumlar, basit insann genel bir zaafn, gl
olana kar dalkavuka davranmak eilimini, ikiyzll adeta
byte altnda yanstmaktadr. Berber Hayri'nin gcn
ispatlayp kouta rezalet karmasndan sonra ona kar
tutumun nasl birden deitii bu konunun eitli
rneklerinden biri:

Bir zamanlar rz ve namus dman diye, canavar ruhlu
diye Berber Hayri'nin etlerinin mnck mnck koparlp kuduz
itlere atlmasn isteyen unlar, idam cezasn da O'na az bulup
yal kazklara geirilmesini dileyen unlar ve unlar bile, daha
Berber Hayri Sultanahmet Cezaevi'ne gelmeden O'na
dalkavukluk etmeye balayp, vglerini belki kulaktan kulaa
O'na dek duyulur diye cezaevinin her yannda yle
konumaktaydlar:
'Berber Hayri, sznden syleisinden yararlanp mutluluk
duyacamz insann hasdr. (...)' (s. 124-125)
Aziz Nesin'in hicvettii en byk insanlk zaaf, vicdan
aldatmacas. Surnmeds, idam enliklerinin toplumsal ilevi,
insanlarn vicdanlarn rahatlatma olarak aklanp alaya alnr.
Girifte romann amac bu konuda odaklandrlyor :
... anlatmaya alacam ki, ibu daraacna ekilme
trenini grmeleri ksmet olmayan halkmz da, sanki ibu
treni grmesine gznde canlandrarak, adaletin nasl
yerine getirildiini renip temiz vicdanlar rahat ede! <s. 10)
nsann vicdanm susturmak, rahatn korumak iin
bavurduu aldatmacalar ortaya konurken vicdan kavram
eletirici bir anlatm tutumu iinde alaya almyor:
nemli olan, insann vicdann susturmas iin bir gereke
uydurmas, sonra da uydurduu gerekeye kendisinin de
inanmasyd. Bu gerekeyi uydurmular, vicdan denilen obur
hayvann nne patlayncaya dek yiyebilecei denli gereke
ymlard. (s. 145)
Aziz Nesin, romannda savunduu tezi, idam cezasnn
insann srekli deiimi ve geliimine ters dt
dncesiyle ve Trkiye'nin insan Haklar Evrensel Bildirisi'ni
imzalam olmas gereiyle temellendiriyor. insann srekli
deiimi dncesi, Berber Hayri'nin hikyesinde
somutlatrlrken, insan Haklan Evrensel Bildirisi, ndeyite
ve alnt tekniiyle eser dokusu iinde kullanlyor. Roman
figrleri arasnda Gzlkl Beyefendi, kou arkadalarna
elindeki bir kitaptan baz pasajlar okur. Bu pasajlar, alnt
tekniine uygun olarak dikkati ekecek bir balam iinde
ileniyor:
Trkiye, 10 Aralk 1948 tarihinde Birlemi Milletler Genel
Kurulunca oybirliiyle kabul edilen nsan Haklan Evrensel
Bildirgesine olumlu oy vermitir. Bu bildirge Bakanlar
Kurulu'nun 6 Nisan 1949 gn ve 3/9119 sayl kararyla
onaylanmtr. (s. 36)
*Surnmenin slup zellikleri arasnda vurgulanmas
gerekenler, gnlk konuma dilini ve tutuklular sosyal
evresinin zel argosunu yanstan gereki anlatmla, mizah ve
hiciv tarznn gerei olan abartmalardr. Anlatm biiminde
Giri ile Sondeyi romann ana blmlerinden farkl olarak
birinci tekil kii oluta paralellik gstermekte, Bat roman
kurgusundan ayrlp geleneksel Trk anlatm sanatndan izler
tamaktadr.
Aziz Nesin, edebiyatmza Surnmesiyle, dnya hiciv
romanlar arasnda nemli bir yer alacak, biim ve konusuyla
roman sanatnda evrensellikle millilii senteze ulatrm
baarl bir eser kazandrmtr.

Nesin

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nesin

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Aziz Nesin

You might also like