TEMEL METEOROLOJ BLGS RZGAR/BULUT/DENZ/FIRTINA TAKVM

TEMEL METEOROLOJ BLGS

En hafif meltemden frtnaya, ak gk yznden ok iddetli yamur ve kar yana
kadar, hava olaylarnn tm, atmosferde s enerjisinin eit ekilde dalmamasnn
sonucudur. tmosferdeki !u hareketlerin ve deiimlerin ou !asit olarak snan
havann hafiflemesi ve ykselmesi "alak !asn#, souyan havann arlamas ve
kmesi "yksek !asn # temel kavramna dayanr.
1. RZGAR
$ksek !asntan alak !asnca olan hava hareketine rzgar ad verilir. %zgarlar
estikleri yne gre isimlendirilirler. &rnein 'oyraz, kuzey doudan gney!at ynne
eser. %zgarlar estii ynlere gre %zgarglnde isimlendirilir.
RZGAR GL
Estikleri !lgelere zel, yerel rzgarlar da vardr. (unlar, mevsimlere gre
deie!ilirler. )rkiye*de kn lodos hakimdir. +lk!aharda lodosla !irlikte 'oyraz
grlmeye !alar. $azn genelde sa!ahlar lodos, akamlar 'oyraz eser. Ege ve
kdeniz*de sa!ahlar lodos yerine gndousu ese!ilir. Eer sa!ah esen lodos len
durursa hava sakinleir. ,odos len k!leye evirir ise frtnann !alamas !eklenir.
Eyll ve ekim aylarnda sa!ahlar hafif !ir 'oyraz !alar ve akama doru
sertlee!ilir. $azn ve kn iki farkl k!le frtnas eser. -!le frtnalar yaklak !ir
gn srmekle !irlikte ok etkilidirler. (una karn, lodos frtnalar daha uzun sreli
fakat daha az etkilidir. (unun dnda, gn iinde kara ve denizlerin scaklklarnn
deimesi se!e!iyle ortaya kan .meltem* rzg/rlarndan !ahsetmek gereklidir.
-aralar denizlere gre daha a!uk snr. (u durumda, gndzleri denizler karalara
gre daha serindir, !aka !ir deyile yksek !asn merkezi durumundadr. (undan
yola karak, gndzleri, yksek !asntan alak !asnca, yani denizden karaya
doru !ir rzgar esii gzlenir. 0z geen !u rzg/rn ad deniz meltemi olarak
!ilinir. yn gnn iinde, gnein ortadan kalkmasyla, karalar denizlere gre daha
hzl sour. (u durumda, akamlar, karalar denizlere gre yksek !asn merkezi
durumundadrlar. (asn merkezlerinin yer deitirmesi sonucu, akamlar meltem
yn deitirir ve karadan denize doru esmeye !alar. (u meltemin ad ise kara
meltemidir. 1enizciler, hava tahminleri ya'arlarken en ok !arometre ile termometreyi
kullanrlar. 2esela !asncn ok dk olmas, frtna ha!ercisidir. (ofor izelgesine
gre, 3 rakam frtna !alangc olarak ka!ul edilir. 4stralyalar slk almaya !alar.
5rtnann iddeti !asncn ne kadar hzl dt ile ilgilidir.
%zgarlarla ilgili olarak kullanlan !ir !aka izelge de rzgar takvimleridir. (u
takvimlerde, yl !oyunca rzg/rlarn tahmin edilen esi ynleri ve hzlar !elirtilmitir.
(unu aadaki )rkiye -ylar 5rtna )akviminden inceleye!ilirsiniz. )akvimde
frtna tarihi olarak !elirtilen gnler her sene 678 gn sa'ma ile gereklee!ilir, !u
nedenle, dal organizasyonlar ya'arken !u takvimi kullanmak yararl olacaktr. (ir
!lgedeki hakim rzgarlarn, o !lgede ya'lacak olan seyir zerinde nemli etkileri
vardr. 0adece seyir iin gerekli manevralar hesa'lamak iin deil ayn zamanda
konaklama ya'lacak koyun seilmesi iin de nemlidir. %zgarlar dalga oluumuna
se!e' olurlar. %zgarn esi yn, oluturduu dalgann da salnm ynn !elirler.
%zgarn se!e' ola!ilecei aknt da seyir srasnda hesa!a katlmaldr.
Rzgar !"#$r"
%&$'&z
-uzeyden esen souk hava tayan rzg/r eididir.
()*raz
)rkiye9de zellikle k mevsiminde daha sk grlr. (u mevsimde %usya ve 0i!irya
zerinden kutu'sal havay getirir. 0cakln !elirgin olarak dmesine se!e' olur.
$az mevsiminde ar yksek !asn alanndan !asra zerindeki alak !asn alanna
doru ilerleyen deniz st hava ktlelerinin Ege ve )rkiye zerinde sa'maya
urayarak kuzeydoudan esen 'oyraza dnr. (u mevsimde serinletici etkisi
vardr.
G+'),-.-
1oudan esen rzgarlardr.
K!"!$/
+stan!ul yresinde gneydoudan esen rzg/ra denizcilerin verdii addr. :luda9n
eski ad olan -ei dann ynne gre adlandrlmtr. ;ndousu ve k!le
arasnda <=8 dereceden esmektedir .
K&0$
;neyden esen ve lk hava getiren rzg/rdr.
L)').
;ney!atdan esen rzg/rlara verilen addr. ;ezici siklonlarn lkemize daha ok
sokulduu k mevsiminde ok grlr ve siklonlarn scak ce'hesinin geiini izler.
0caklklarn ykselmesine neden olur.
G+0a#&.&
(atdan esen rzg/r eididir.
Kara*$
-uzey!at ynnden esen rzg/rlara verilen addr. ;eici siklonlarn lkemize
sokulduu k mevsimlerinde grlr. 0iklonlarn souk ce'hesinin geiini izler.
;enellikle scaklklarn dmesine ve kar yana neden olur.
1. BULUTLAR
(ulutlar yerden yksekliklerine gre gru'lara ayrlrlar. 1nya zerinde !ugne kadar
!elirlenmi ve tanmlanm !ulut eitlerinin says <>> geer. 0ka
karlala!ilecek !ulut eitleri?
resim
K/$.2 ;zel hava !ulutlar olarak !ilinirler. (elirleyici zellikleri, dz ta!anl
olular ve 'amuk yumana !enzeyen ekilleridir. )ek tek veya sk !ir ekilde yan
yana dizilmi olarak gzlene!ilirler. %enkleri genelde 'arlak !eyazdr.
S"rr.2 ;enel olarak iyi hava !ulutlar olarak !ilinmekle !irlikte, zaman zaman
!eklenmedik !ir frtnann ha!ercisi ola!ilirler. @ok yksekte oluurlar, !unun sonucu
olarak da oluum ortamlarnn ss genelde > oA n altndadr. (u koullar sirrs
!ulutlarnn !uz kristallerinden olumasna se!e' olur. Bekil olarak, gkyzne
yerletirilmi kaz tylerine !enzetile!ilirler. %enkleri !eyazdr.
S#ra#.2 $eryzne yakn , zaman zaman tm gkyzn ka'layan gri renkli
!ulutlardr. ;enelde k aylarnda rastlanrlar.
N"/0.2 5azlasyla koyu renkli !ulutlardr. ;enelde strats !ulutlarna !enzerler,
fakat en nemli farklar !era!erlerinde getirdikleri mutlak kt hava ve iddetli
yamurlardr.
3. DENZ
Da$ga
1enizler, okyanuslar ve gller dnya yzeyinin 3<C inden fazlasn ka'larlar ve !u
nedenle dnyann yer ekillerinin formasyonunda nemli rol oynarlar. Bekillendirme
ilemini ise dalgalar araclyla ya'arlar. 1algalarD rzg/rn, gelgitin, akntlarn ve
de'remlerin neden olduu su ktlesi hareketleridir. (u hareket srasnda su, dalgann
dorultusu !oyunca hareket ediyormu gi!i grnse de aslnda sadece yukar ve
aa hareket eder. (unun nedeni, aa yukar hareket eden su ktlesinin , derinliin
azalmas nedeniyle hareketini tamamlayamay' krlmasdr. 1algann genlii E>7=>
m. gi!i !yk deerler ala!ilir. 0u yzeyindeki dalga hareketi, rzgarn geli ynn
anlamamz iin !ize yardmc ola!ilir. -olayca olua!ilen kk dalgalar "!unlar farkl
ynden gelen !yk dalgalarn zerinde de olua!ilir# rzgarn geli ynne dik
!ir!irine 'araleldirler. (u izgilere !akarak Fgerek rzgarnG ynn !ula!ilirsiniz.
ncak hangi dalgalarn o anda esen rzgar tarafndan yaratldna karar vermek
kolay i deildir. @nk anlayacanz gi!i dalgalar rzgarn iddetine, rzgarn
uygulanma sresine, denizin derinliine ve olutuktan sonra kat ettii mesafeye gre
ekillenir.
G$4G"#
;elgit olay, dnya zerindeki su ta!akasnn y ve ;ne tarafndan ekilmesinden
dolay oluur. (u ekilme olaynda, ay, dnyaya gneten daha yakn olduundan
daha etkilidir. 2evsimlere gre farkl zamanlarda gel git olay ile karlala!ilir. yn,
dnyann ve gnein konumu gelgitin zamann etkiler. (ir sa!ah douda
grdmz ay, gelme olayna neden oluyorsa ayn gn akam dnyann tam
arkasnda olacandan sular karalarn zerinden ekecektir. (ylece gitme olay
oluacaktr. yn dnyaya yaklamas ve uzaklamas gel7git in iddetini etkiler. y
dnyaya yaklatka gel7git daha iddetli olur. ;el7git in en nemli etkisi suyun
ekilmesi olayyla !irlikte tekne ve kayklarn karaya oturmasdr.
A5&+#&
1nyann kendi ekseni etrafnda dnmesinden, rzgarlardan, ay ve gnein
etkilerinden dolay oluur. $eryznde yn hi deimeyen sa!it akntlar vardr. "r.?
;ulf 0treamD 2eksika krfezinden !alay', atlantik okyanusunu !atdan douya
doru geer ve !ritanya kylarn dolaarak -uzey (uz 1enizi*ne doru gider.# (u
aknt ekvatordaki scak su ile kuzeydeki souk suyun yer deitirmesiyle oluur.
Ta0a5a$ar
5arkl younluklara sahi', farkl zellikteki su katmanlarna ta!aka denir. $ounluk
farklar, scaklk veya tuzluluk farkllndan kaynaklanr. $ounluklar farkl olan
ta!akalar karmazlar. &rnein, +stan!ul !oaznda iki ta!aka vardr. (iri -aradenizin
tatl suyu, dieri de kdenizin tuzlu suyudur. -aradeniz suyu yukardan gney
ynnde akarken kdeniz suyu aadan kuzeye doru akar. Eskiden, insanlar
kuzeye doru gitmek istediklerinde ii ta dolu !ir se'eti kdeniz suyuna sallarlard.
(uradaki su aknts onlarn daha kolay ilerlemelerini salard.