GİRİŞ

Evsel ve endüstriyel yakıt olarak kullanılan kömürlerin kaliteleri, çevre koruma ve hava
kirliliği nedeniyle günümüzde büyük önem arz etmektedir. Oluşum ve üretim koşullarına
bağlı olarak kaçınılmaz şekilde, kömürün kalitesini etkileyen çeşitli safsızlıklar mevcuttur.
Bunlar; inorganik maddeler, kül ve nemdir. Kömürün zenginleştirilmesi açısından, inorganik
maddeler arasında, külü oluşturan küçük minerallerden çok, kömürde serbest olarak bulunan
iri boyutlu inorganik maddeler önem taşımaktadır. Bu tür safsızlıklar boyut küçültme
işlemleriyle serbestleşebilmekte ve daha sonra da fiziksel zenginleştirme yöntemleri ile
kömürden ayrılabilmektedirler. Soma da çalışılan bazı pano ve aynalarda üretilen kömür,
piyasanın talep ettiği özellikte değildir. Bu kömürlerin satışa sunulabilmesi için kalitesinin
yükseltilmesi gerekmektedir ve bu nedenle kömürler yıkama işlemine tabii tutulurlar.
Kömür yıkama tesisleri en yalın halleriyle; kömürü, kirliliğinden bir sıvı ortamında
ayırma işlemi yapan tesislerdir. Genel olarak bir lavvar tesisi; iri devre yıkama, ince devre
yıkama, şlam alma ve kullanılan su ve ağır ortamı tekrar kazanma ünitelerinden oluşur.
Ağır ortam ayırmasında, temiz kömürle artıkların birbirinden ayrılmasında yerçekimi
kuvveti ve ortamın direnci etkilidir. Bu ayırımın verimli olabilmesi için ağır ortama beslenen
parçaların özdeş hacimli olması önemlidir. Kömürün ve yan taşın yoğunlukları arasında bir
yoğunlukta ağır ortam oluşturulur ve tüvenan ağır ortama beslenir, ortamda ağır malzeme
çökerken, hafif olanın yüzmesiyle ayırım gerçekleşir. Kömür söz konusu olduğu için yüzen
malzeme kömür, batan kısım ise şist’tir.
Soma linyitlerinin ortalama yoğunluğu 1,3 -1,5 gr/cm3 olduğu, yan taşının da ortalama
yoğunluğunun (kil-marn) 2,0 -2,2 gr/cm3 olduğu göz önünde bulundurularak, ağır ortamın
yoğunluğu 1,5 -1,9 gr/cm3 arasında ayarlanır. Ağır ortamı oluşturmak için lavvarda ortak
olarak manyetit (yoğunluğu yaklaşık 5,2) minerali kullanılır.

1
DEREKÖY LAVVAR TESİSİ

Müessese Müdürlüğümüze bağlı Merkez Mumya, Kısrakdere, Işıklar, Eynez Açık Ocak
ve Karanlıkdere panolarında üretilecek ve idarece stok sahasına getirilecek veya doğrudan
bunkere dökülecek 20.000.000 ton tüvenan kömürün, hizmet alımı yoluyla Lavvar tesisinde
yıkattırılması işini Çiftay İnş. Taah. ve Tic. A.Ş. firması almıştır. ELİ Müessese Müdürlüğü
bünyesinde Yap-İşlet modeliyle hizmete alınan Çiftay Lavvar Tesisi; Dereköy mevkiinde
bulunmaktadır. Lavvar tesisi 25.01.2006 tarihinde tek ünite olarak deneme çalışmasına
başlamıştır. 25.03.2006 tarihinde lavvar tesisi iki vardiya çalışmaya başlamıştır.02.04.2006
tarihinde çalışma 3 vardiyaya çıkmıştır. 11.04.2006 tarihinde ise lavvarın 2. ünitesi devreye
alınmıştır.

Tüvenan besleme Ağır ortam tamburu

silosu DEREKÖY LAVVAR TESİSİ AKIM ŞEMASI
Süzdürme
Tasnif +18 İri şist durulama
150 eleği parça elekleri
Ara
+150 ürün Şist stok
sahası
+18
Çeneli
kırıcı Süzdürme
durulama elekleri
Ara ürün
Süzdürme silosu
-150 durulama elekleri
Ön
yıkama
eleği 1.Ağır ortam 2.Ağır oram Parça
siklonu siklonu silosu
Besleme 0,5-18
bunkeri
Susuzlandırma
eleği -0,5 Süzdürme
durulama elekleri
+ 18
Süzdürme Süzdürme
durulama elekleri 10-18 temiz durulama elekleri
kömür

0,5-10 0,5-18 Ara ürün

Tasnif
Eleği
Kurutucu

Fındık
10-18 silosu
0,5-10

Hidrosiklon

Toz silosu

Floklant
Spiraller tankı
Kaydırma
eleği Kurutucu İnce toz
Tikiner silosu

Şlam
Şlam havuzu
Susuzlandırma eleği

Spiral şisti

2
 ÇİFTAY LAVVAR TESİSİNİN ÇALIŞMA PRENSİBİ
Çiftay Lavvar Tesisi; birbirine eş iki ayrı üniteden oluşup;
1. İri yıkama
2. İnce yıkama
3. Spiral (Şlam kazanım)
4. Manyetit kazanım
5. Su kazanım (tikiner) devrelerine sahiptir.

Saatte 700 ton yıkama kapasitesine sahip olan tesiste ağır ortam ile kömür ve ara ürün
kazanımı yapılmaktadır. Bir ton kömür yıkamak için; 2,5 kg manyetit, 12,5 gr flokulant,
0,37 m3 su ve 3.45 kwh enerji sarf edilmektedir.
Tesise gelen tüvenan kömür; 600*300 ızgara açıklığına sahip, toplamda 300 tonluk
tüvenan silosuna dökülmektedir. Tüvenan silosu iki eş silodan oluşmaktadır. Tüvenan, silo
altlarında bulunan şişlerle kontrollü olarak nakil bandına geçmektedir. Nakil bandı üzerinde
bulunan metal detektörü ve mıknatıs tesise metal geçişini önlemektedir.
Nakil bandı 165mm’lik tasnif eleğine döküm yapar, elek üzerinde kalan malzeme çıkış
açıklığı 150 mm olan çeneli kırıcıya verilir. –150 mm’lik malzeme nakil bandı ile ara besleme
bunkerine geçer. Tesis birbirine özdeş iki sistemden meydana gelmiştir. Ara bunkerde ikiye
ayrılan tüvenan nakil bandıyla 18 mm’lik ön yıkama eleğine yaklaşık 350 ton/saat kapasiteyle
beslenir.
Tüvenan Besleme
Silosu

Tasnif
165 Eleği

+150

Çeneli
Kırıcı

-150

Ara Besleme
Bunkeri

Şekil 1: Tüvenan Hazırlama

3
 1. İRİ YIKAMA DEVRESİ
Elek açıklığı 18 mm olan ön yıkama eleğinin elek üstünden gelen (-150+18 mm)
malzeme ağır ortamla (manyetit süspansiyonu) karışarak Dram (tambur) adı verilen
zenginleştirme ünitesinde zenginleştirilir. Dramda farklı yoğunluklara sahip 2 kompartıman
bulunmaktadır. Malzeme giriş yönünden bakılırsa I. kompartıman düşük yoğunlukta
(1,60 gr/cm3), II. kompartıman yüksek yoğunluktadır (1,85 gr/cm3).
I. Kompartımana giren malzemede 1,60 gr/cm3 yoğunlukta yüzen kömürler, + 18
temiz kömür olarak dram taşma ağzından yıkama (durulama – süzdürme) eleğine gelirler. Bu
elekte manyetitinden arındırılan + 18 mm kömür bant konveyör vasıtasıyla 150 tonluk parça
kömür silosuna dökülür.
I. Kompartımanda 1,60 gr/cm3 yoğunlukta batan malzemeler dramın içindeki raf
şeklindeki kanatlar vasıtasıyla alınarak, II. kompartıman giriş oluğuna dökülür. Buradan II.
kompartımana geçiş olur. II. kompartımanda yoğunluk 1,85 gr/cm3 olarak ayarlanmaktadır.
Bu yoğunlukta yüzen malzeme + 18 mikst (ara ürün) olarak, süzdürme-durulama eleğinden
geçerek, bant konveyör vasıtası ile 150 tonluk ara ürün silosuna dökülür. Batan malzeme ise,
kompartımanın içindeki raflar vasıtasıyla alınarak, şist eleğine giden oluğa dökülür. Burada
da manyetitinden arındırılan şist bant konveyörler ve kamyonlar aracılığıyla şist döküm
sahasına dökülür.
Süzdürme–durulama eleklerinden alınan ağır mayiler ağır mayi tankına gönderilir
oradan da sisteme geri verilirken, sulu mayiler içindeki manyetitlerin kazanımı için manyetit
seperatörlere gönderilirler. Burada kazanılan manyetit de sistemde tekrar kullanılır.

Ön Dram
-150+18 yıkama
eleği

+18 İri şist

parça Süzdürme
durulama
Ara
elekleri Şist
ürün
+ 18 Stoku
Parça
Kömür Süzdürme
Silosu durulama elekleri
Miks
Silosu

Süzdürme
durulama elekleri

Ağır Sulu
mayi mayi
tankı tankı

Şekil 2: İri Yıkama Devresi

4
 2. İNCE YIKAMA DEVRESİ
Ön yıkama eleğinin altına geçen malzeme 0,5 mm’lik ön yıkama eleğinde –0,5 mm’lik
yükünden kurtulur.-0,5 mm boyutundaki malzeme spiral devresine gönderilir. Eleğin üst
akımından gelen malzeme, nakil oluğunda ağır mayi ile birleşerek 1. ağır ortam siklon
besleme tankına iner. Bu tanktan pompa vasıtasıyla 1. ağır ortam siklonları dağıtıcısına gelen
malzeme, 0,7-1 bar basınçla siklonlara basılır. Dağıtıcı, malzemeyi ikiye bölerek 1. ağır
ortam siklonlarına hızla basar. 1,60 gr/cm3 yoğunluğa sahip siklonların üst akımından temiz
kömür oluk vasıtasıyla süzdürme-durulama eleklerine verilir. Tane boyutu +0,5-18 mm olan
kömür 10 mm’lik tasnif eleğinde; +0,5-10 mm toz kömür ve +10-18 mm fındık kömür olarak
ayrılırlar. Fındık kömür nakil bandıyla fındık silosuna verilirken toz kömür santrifüj
kurutucuya gönderilir. Kurutucuda nemi azaltılan temiz kömür toz kömür silosuna gönderilir.
Şist stok
sahası

Ara ürün
silosu

Ön
yıkama 0,5 -18
eleği
1.Ağır ortam 2.Ağır oram mm şist Parça
siklonu siklonu silosu
0,5-18

Susuzlandırma
eleği -0,5 Süzdürme
durulama elekleri

+ 18
Süzdürme Süzdürme
durulama elekleri durulama elekleri
10-18 temiz kömür
SPİRAL
DEVRESİ
0,5-10 0,5-18 Ara ürün
Tasnif
Eleği
Kurutucu

Fındık
10-18 silosu
0,5-10

Toz silosu

1.ağır ortam siklonunda batan kısım süzdürme eleğinden geçtikten sonra 1,85 gr/cm 3
yoğunluğundaki ağır mayi ile birleşerek pompa vasıtasıyla 2.ağır oram siklonuna basılır. Bu
yoğunlukta yüzen miks, süzdürme-durulama eleğinden geçtikten miks silosuna geçer. Bu
yoğunlukta batan kısım ise şist süzdürme-durulama eleğine verilir buradan da şist stok alanına
dökülür.
İnce yıkama devresinde iri yıkama devresinde olduğu gibi süzdürme elek altlarına geçen
ağır mayiler sisteme tekrar dönerken, durulama elek altları sulu mayi tankına gönderilir.

5
 3. SPİRAL DEVRESİ
0,5 mm ön yıkama eleğinin altı pompa yardımıyla hidrosiklona basılır. Hidrosiklonun
üst akımından gelen malzeme (yaklaşık olarak -0,1 mm) tikinere geçerken, alt akımı spirallere
verilir. Her iki devre için boyları 2’şer metre olan 8 hadveli 8 adet spiral bulunmaktadır.
Spirallerde özgül ağırlık farklarına göre malzeme şist ve kömür olarak alınır. Özgül ağırlığı
yüksek olan malzeme; merkezkaç ve yer çekimi kuvvetlerinin etkisiyle merkeze doğru
istiflenirler. Hafif olan malzeme ise spiral kanatlarına yönelirler. Spiralde ayrılan kömür, sea-
bent eleğinden kurutucuya verilir. Basket tipi kurutucuda nemi azalan kömür bant vasıtasıyla
ürün silosuna aktarılır. Spiralden alınan şist ise susuzlandırma eleğinden geçtik den sonra şist
stok sahasına nakil bandı vasıtasıyla dökülür.

Ön
yıkama
eleği

0,5-18

Susuzlandırma Tikiner
eleği -0,5
Hidrosiklon

Spiraller
Kaydırma
eleği Kurutucu
İnce Toz
Kömür

Susuzlandırma eleği
Spiral Şisti

Şekil 4: Spiral Devresi

6
 4. TİKİNER DEVRESİ
Hidrosiklonların üst akımı, çok sulu mayi tankının taşması, sea bentin süzüntülü suyu ile
basket tipi kurutucudan çıkan su tikinere verilir. Mikron seviyesindeki (-0,1 mm) malzeme
suda askıda kalır. Bu malzemenin çöküşünü hızlandırmak için polimer kullanılır. Polimer
olarak kullanılan floklant malzeme, 45 dakika boyunca 15 m3 hacimli karıştırıcı kazanda suda
eriyik hale getirilir ve 20 m3’lük stok tankına alınır. Eriyik haldeki floklant ve
hidrosiklonlardan gelen malzeme aynı kanalda birleşerek tikinerin merkezine verilir.
Malzeme çöktükçe taşma oluğuna temiz su geçer. Taşma oluğundan alınan temiz su, temiz su
havuzuna verilir ve sisteme tekrar geri döner. Çöken şlam tikinerin gövdesinde bulunan
hareketli taraklarla çıkış kanalına verilir. Şlam, pompa vasıtasıyla şlam havuzuna gönderilir.

Hidrosiklon

Floklant tankı
Temiz Su Havuzu

Şlam
Şlam havuzu
Spiral Devresi

Şekil 5: Tikiner Devresi

7
 6. MANYETİT DEVRESİ
Tüm sistemdeki durulama elek altı süzüntüleri sulu mayi tankında( 4 nolu tank)
toplanırlar. Pompa vasıtasıyla dört bölmeli kaydırıcıya gelen sulu mayi, borularla üçlü
seperatör düzeneğine beslenir. Seperatörlerden kazanılan ağır mayi, ağır mayi tankına (6 nolu
tank) verilirken kirli su çok sulu mayi tankına (5 nolu tank) verilir. Çok sulu mayi tankından
malzeme pompa vasıtasıyla manyetit siklonuna basılır. Siklon üst akımı durulama eleklerine
öncül yıkama olarak verilirken alt akım tekli seperatöre verilir. Tekli seperatörden kazanılan
mayi, ağır mayi tankına verilir. Tekli seperatörden çıkan kirli su ise çok sulu mayi tankına ve
0,5 mm ön yıkama elek altı toplama tankına verilir.

Manyetit Siklonları

Kaydırıcılar

Durulama
Eleklerine Öncül
Dağıtıcı Yıkama Suyu

Tekli
seperatör

Sisteme

Çok sulu Ağır mayi tankı

Sulu mayi tankı
mayi tankı