CEZM KARASU- TRK SANATI TARH NOTLARI-ANADOLU SELUKLU MMARS

ANADOLU SELUKLU MMARS

lk blmde Orta Asya mimarisinin baz unsurlarnn Anadoluyu
etkilediinden sz etmitik. Bu etkileim ran zerinden Erzurum-Sivas
hattndan Anadolunun batsna doru yaylr. (Bir de Gney-dou Anadoluda
Diyarbakr-Gaziantep yresinde Suriye zerinden gelen Zeng mimarisinin
etkilerine rastlanr.)

Anadoluda ortaya kan Trk mimarisi farkl karakteristik zellikler
gelitirmitir. Bunlarn en nemlisi kukusuz mukarnastr. Mukarnas zellikle
kap ve mihrap st boluklarn doldurmak zere tromptan gelitirilmi bir
mimari elemandr. Erzurum Ulu Camii ve Yakutiye Medresesi gibi yaplarda
kubbe iinin tamam mukarnas dolgu olarak yaplmtr.


Erzurum Ulu Camii- Kubbe ii

Orta Asya mimarisindeki baz unsurlar Anadolu Seluklu dneminde de
devam eder. Antsal nitelikli ta kaplar, ilevsel olmayan minareler gibi mimari
elemanlara Anadolu Seluklu mimarisinde de rastlanr.

Yukarda da sz edildii zere ta kaplar Seluklu mimarisinin en
karakteristik zelliidir. Yapdan daha yksektirler. Ta bloklar halinde ina
edildikten sonra zerindeki sslemeler yaplr. Bu nedenle ustalarn hata yapma
anslar yoktur. Diyebiliriz ki Seluklu yaplarnda en iyi planlanan unsur ta
kaplardr. Ta kaplarn eni ile ykseklii arasnda 2/3 gibi bir altn oran
bulunur.

Ta iiliinin en abartl rneini Divrii Ulu Cami ve Medresesinin ta
kaplarnda grebiliriz. Buralardaki ta iilii adeta oyma deil yaptrma
izlenimi verecek derecede zengindir. (Bu nedenle yap UNESCO tarafndan
insanln ortak kltr miras listesine Trkiyeden ilk giren eser olmutur.)


CEZM KARASU- TRK SANATI TARH NOTLARI-ANADOLU SELUKLU MMARS

Divrii-Ulu Cami Ta kaps Erzurum ifte Minareli Medrese


Erzurum ifte Minareli Medrese gibi daha baka yaplarda da ilevi
olmayan minarelere rastlanr. Sivas Gk Medrese ve ifte Minarede en
muhteem dzeyine ulaan bu minareler dekoratif olmaktan ileri gitmez.
Seluklu yaplarnda ssl n cephelere karn genellikle sslemesiz ve dz i
mekan eilimi vardr. Sivas zzettin Keykavus ifaiyesinde Sultann trbesinin
n cephesi gibi istisna olan i mekan sslerine rastlanr.



Sivas- zzettin Keykavus ifaiyesi-Trbe n cephe Konya-Karatay kubbe ii

Keykavus ifaiyesi i mekannda st srlanm tula teknii
kullanlmtr. Tercih edilen renkler turkuaz, patlcan moru gibi Seluklu
inilerinde arlkl olarak kullanlan renklerdir. Konya Karatay Medresesinin
kubbe ii tamamen ini kaplanm olup gemeleriyle bir gkyz atmosferi
oluturmaktadr.

Seluklu camileri dz ve oransal olarak devasa saylmayacak insani
boyutlardadr. Bu durum Seluklu sultanlnn azamet iddiasnda olmayan
niteliinin mimariye yansmas olarak dnlebilir. Seluklu camiinde
genellikle kubbe yoktur. Olanlarda ise merkezi kubbe tarznda olmayp

CEZM KARASU- TRK SANATI TARH NOTLARI-ANADOLU SELUKLU MMARS
mihrabn st ksmnda yer alan kk lekli bir yapdadr. Malatya Ulu Cami,
Kayseri Hunat (Huand Hatun) Cami bunun gzel rnekleridir.

Baz yaplarda bu mihrap zerindeki kubbe yuvarlak deil de sivri klah
eklinde olabilir. rnein Divrii Ulu Cami mihrap st kubbesi byle sivri
klah kubbe tarznda yaplmtr. Bu sivri klah kubbeler daha ok Seluklu
kmbetinden esinlenmi gibi durmaktadrlar.




Divrii-Ulu Camii ii Sivas Ulu Camii ii Konya Alaattin Camii ii


Merkezi kubbe olmadndan tavan genellikle ok sayda stun
tarafndan tanr. Bu halleriyle Seluklu camilerinin i mekanlar stun denizi
gibidir. Divrii gibi ok ssl i mekanlara rastladmz gibi, Sivrihisar ve
Afyon Ulu Camilerinde olduu gibi stunlar aatan yaplm camiler de
grlr. Aa stunlarn yzyllar boyu dayanabilmeleri iin bu stunlar sedir
aacndan yaplrlar.

Szn burasnda ulu cami mimarisinden de sz etmek gerekmektedir. Bir
gelenek olarak Cuma namaz bir kentte sadece bir camide klndndan
kentlerde Ulu Cami, Cuma Mescidi, Cuma Camii, Cami-i Kabir gibi isimlerle bir
merkezi cami bulunurdu. Seluklular devrinde bu cami tipi sadece kentin en
byk camii olmakla kalmayp ayn zamanda bir mimari tarzn ifade
etmekteydi. Cami kbleye cepheli bir dikdrtgen eklinde idi. Mihrap ile ayn
hizadaki giriten mihraba doru bir hol uzanrd. Eer mihrap st kubbe varsa
bu kubbenin sonunda mihrabn zerinde bulunurdu. Yanlarda ise bu orta hole
dik olacak ekilde ayr hol bulunurdu. Bu holler duvarlar deil stunlar ile
birbirinden ayrlrd. Bu Ulu Cami modelinin Anadoludaki ilk rnei Sultan
Melikah tarafndan kiliseden camiye evrilerek eklentilerle byk bir yaplar
topluluu haline getirilen Diyarbakr Ulu Camiidir. Son rnek ise zmir
Selukta bir beylikler devri yaps olan Aydnolu sa Bey Camiidir.







CEZM KARASU- TRK SANATI TARH NOTLARI-ANADOLU SELUKLU MMARS


















Giri Kaps























Ulu Cami mimari tipi




Kayseri-Hac Kl Camii Divrii Ulu Camii

Seluklu mimarisinde kubbe iilii gibi minare iilii de henz gelime
aamasndadr ve belli bir ekil kalbna oturmamtr. rnein Osmanllarda minare
sadece camilerde bulunur tek minare ise caminin arka sanda, ift ise arka sa ve
solunda bulunur. Seluklularda minare medreselerde de bulunabilir. n cephede,
kapnn stnde yannda, her yerde bulunabilir. Henz bina ile orantl bir lye
sahip olmad gibi, erefe kaps da her minarede kbleye bakmaz.

Seluklu medreseleri de camilerden aa kalmayan hatta daha ustalkl mimarileriyle
gz dolduran yaplardr. ster kapal avlulu ve nisbeten daha kk boyutlu olsun ister
ak avlulu ve daha byk boyutlu olsunlar Seluklu medreselerinin n cepheleri ve
ta kap iilikleri muhteemdir. lk rnekler olan Tokat ve Niksardaki Yabasan
medreseleri her ne kadar moloz tatan yaplar ise de medrese mimarisi ksa
zamanda Kayserideki Gevher Nesibe Klliyesi ile olgunlamaya balamtr.


CEZM KARASU- TRK SANATI TARH NOTLARI-ANADOLU SELUKLU MMARS


Kayseri Gevher Nesibe Tp Klliyesi




Konya nce Minareli Medrese





Tokat Yabasan Medresesi Tokat Niksar Yabasan Medresesi



CEZM KARASU- TRK SANATI TARH NOTLARI-ANADOLU SELUKLU MMARS



Szn burasnda unu belirtelim ki Trklerin Anadoluyu bir vatan olarak
benimsemeleri 1176 Myryakefalon Savandan sonra gerekleti denilir. Bunun
en nemli kant byk lekli kltr yaplarnn ancak bu tarihten sonra
yaplmaya balanmasdr. 1176dan nce yaplan byk lekli binalar yukarda
sz edilen Yabasan Medreseleridir. Onlarda da mimari ustalk eseri
grlmez.

XIII. yzyl Anadolu Seluklu mimarisinin altn adr. Bugne kadar
ulaan ve hemen hepsi bulunduklar yerin simgesi haline gelen yaplar bu
yzyldan kalmadr.

Ak avlulu medrese tipinin en muhteem rnekleri Erzurum ifte Minare,
Sivas ifte Minare, Sivas Gk Medrese, Kayseri Sahibiye ve Gevher Nesibe
Medreseleri, Tokat ukur Medrese gibi yaplar hep bu asra aittir.





Sivas ifte Minareli Medrese



Bu yaplar hem n cephe dzenleri hem de i mekanlarnn ihtiam
bakmndan son derecede nemli sembol yaplardr.



CEZM KARASU- TRK SANATI TARH NOTLARI-ANADOLU SELUKLU MMARS


Erzurum ifte Minareli Medrese





Sivas Gk Medrese





Kapal avlulu medreseler de kendi llerinde olduka iddial yaplar
olarak tasarlanmlardr. Erzurum Yakutiye, Konya nce Minareli ve Karatay
Medreseleri, Krehir Cacabey, Afyon ay Medresesi gibi yaplar nemli kapal
avlulu medrese rnekleridir.


CEZM KARASU- TRK SANATI TARH NOTLARI-ANADOLU SELUKLU MMARS





Erzurum Yakutiye Medresesi ve kmbeti Konya Karatay Medresesi





Krehir Cacabey Medresesi Konya nce Minareli Medrese


Seluklu dnemi mimari denilince zerinde durulmas gereken bir baka
yap tr de kmbetlerdir. Seluklular dneminde henz standart bir trbe
mimarisi olumamtr. En yaygn olarak kabul edebileceimiz mimari unsur
kmbet olarak adlandrlr. Kmbet tek bana ayr olarak ina edilebildii gibi,
her hangi bir yapya bitiik olarak da yaplabilmektedir.

Bamsz kmbet yaplarnn en tannm rnei Kayseri Dner
Kmbettir. Erzurumdaki kmbetler, Erzincan-Tercandaki Mama Hatun
Trbesi, Amasya Torumtay Trbesi bu trn en bilinen rneklerindendir.

Kmbetler genellikle iki katl olarak yaplrlar. Hazire denilen mezar alt
katn zemininde yer alr. st kat ise sohbet ve ibadete uygun ekilde yaplm
bo bir mekandr.


CEZM KARASU- TRK SANATI TARH NOTLARI-ANADOLU SELUKLU MMARS



Erzurum Kmbetler Kayseri-Dner Kmbet





Tercan- Mama Hatun Trbesi Amasya- Torumtay Kmbeti


Trbe olarak kabul edilecek mekanlar bakmndan Seluklu devri
eitlilik arzeder. Bamsz kmbetler dnda belli binalara bitiik yaplan trbe
odalarna da sklkla rastlanr. Erzurum Yakutiye ve ifte Minareli Medrese,
Kayseri Gevher Nesibe, Kayseri Hunat, Sivas Keykavus ifaiyesi, Divrii Ulu
Cami, Konya Alaattin Camii Sultanlar Trbesi gibi yaplara bitiik olarak
yaplm kmbetler karmza kar. Eskiehir Battalgazi mmhan Hatun
Trbesi ak n cephesiyle bir istisna oluturur.

Klliye tarzndaki kmbet yaplarnn en nls kukusuz Konya Mevlana
Trbesidir. Pek ok mezarn yer ald byk bir hazire mekan iinde, kmbetin
altna rastlayan yerde Mevlana, babas ile birlikte yatmaktadr.


CEZM KARASU- TRK SANATI TARH NOTLARI-ANADOLU SELUKLU MMARS



Konya-Mevlana Trbesi Konya-Mevlana Trbesi ii



Trbe konusundaki dier bir gelenek de binalarn iindeki trbe
odalardr. Cami, medrese, mescit gibi yaplarn banileri bina iinde kendilerine
bir trbe odas ayrrlar, lmlerinden sonra da buraya gmlrlerdi. Bu tip
trbelerde ayr bir mimari zellik yoktur. Konya Karatay, Konya-Sahip Ata,
Sivas Buruciye, Krehir Cacabey bu trbe tipinin tannm rnekleridir.




Krehir Cacabey Trbesi Konya Sahip Ata Fahreddin Ali Trbesi











CEZM KARASU- TRK SANATI TARH NOTLARI-ANADOLU SELUKLU MMARS
Seluklu kervansaraylar en byk planl yaplar olarak karmza
karlar. Birisi insanlarn barnmas iin ak avlulu dieri hayvanlarn
barnmas iin kapal olan i ie iki mekandan oluurlar. Ta kaplar yine esasl
ta iilii ile ina edilmitir. Genellikle krsal kesimde bulunurlar. Bazlarnn
ortasnda sohbet ve ibadet amal olarak kk mescit bulunur.




Sultanhan Konya-Aksaray Yolu





Kk mescit Kervansaray plan-Bnyan Tuzhisar Sultanhan