K

endi topraklarnda igalci glerin idaresi al-

tnda kalmaktansa zgrl iin sahip ol-
duu her eyi kaybetmeyi gze alan binlerce
insann yksn anlatan bir uzun hava okuyacaktm
o akam. G g oldu gler yola dizildi diye ba-
layan ve bu adla bilinen uzun hava, dman birlikleri-
nin Erzuruma yaklamas ile srtlarnda ya da kzle-
rin ektii kanlarda tayabilecekleri eyalar alelace-
le yklenerek batya doru g etmeye balayan insan-
larn yksn anlatr. Erzurumlularn ou bu uzun
havay duyduklarnda, o konser gecesinde olduu gi-
bi, zaman tnelinden gemi de o ac gnlere dnm
gibi hzne brnr. O gnleri ve g bizzat yaam
olanlarn bu uzun havay duyduklarndaki yz ifade-
leri ve gzlerinden akan yalar benim iin mziin
inanlmaz gcnn iaretleri olmutur hep. Aradan
geen yllarda verdiim konserlerden sonra dinleyi-
cilerimden sylediim baz paralarn onlar gemie,
ok zel anlara geri gtrdn defalarca duydum.
Kanadada verdiim bir konserin ardndan yetmile-
rinde bir kadn sylediim Makber adl paray din-
lerken zihninde stanbula ve yedi yana geri gittii-
ni, beni dinlerken bir anda annesinin elinden tutarak,
sanat mziimizin esiz seslerinden ve Makberin en
iyi yorumcusu Hamiyet Ycesesin konserlerine gitti-
i gnleri hatrlayp o anlar yeniden yaadn sy-
lemiti. Bunlar bana anlatrken, yllar nce kaybet-
tii annesini hatrlamasndan olsa gerek, bir eliyle de
gzlerinden inen yalar siliyordu. Bir ark bu kad-
nn hafzasnda kaytl yllar ncesine ait hatralar ye-
niden canlandrmt. ABDdeki bir baka konserimde
ise yirmili yalarda Amerikal bir if, sylediim bir
arky dinlerken tylerinin rperdiini ve ok duy-
gulandklarn dile getirmilerdi. Onlara bu duygula-
r yaatan paray o gece kendimi kaptrarak ve hisse-
derek sylediimi hatrlyorum. Mzik bir ekilde, bu
ifle aramzdaki kltr, dil ve din gibi btn farkllk-
larn tesinde bir iletiim kurmam salamt. Bu da
mziin evrenselliine iaret ediyordu. Bugn Beatles
ve Michael Jackson gibi mziin ok sayda dev ismi-
nin yedi ktada tannmas kanmca mziin evrensel
bir dil olma zellii tadn kantlyor.
Mzik, yaantmzn vazgeilmez bir unsuru. En
ilkelinden en gelimiine kadar btn toplumlar-
da mziin yaamn bir paras olduunu gryo-
ruz. Farkl toplumlarn birbirine benzeyen veya ta-
mamen deiik mzikleri var. Afrikadaki ilkel kabi-
lelerin ounlukla ritim alglaryla kard mzik,
Chicago Senfoni Orkestras tarafndan yorumlanan
Beethovenin veya Mozartn besteleri yannda ok
basit kalsa da her iki mziin hem icra edenler hem
de dinleyenler zerindeki etkilerinde byk benzer-
likler var. Sonuta hangi toplum olursa olsun mzik-
siz bir yaam sz konusu deil.
Anne karnndaki fetsn, hamileliin 17inci ve
19uncu hafalarnda sesleri iitmeye baladn bili-
yoruz. Anne karnndaki ocuun duyduu mzikten
etkilendiini ileri srenler var. Hatta biraz daha ile-
ri gidip anne karnndaki ocua rnein Mozart din-
letmenin ocuun IQsunu artracana inananlar da-
hi var (Viyana niversitesinde yaplan bir almada
dnya genelinde bu konuda yaplm 40 farkl aratr-
ma incelenmi. Sonu olarak Mozartn zel bir etki-
si olduuna dair bir kant bulunamam. Fakat hangi
trden olursa olsun mzik dinlemenin zihinsel faali-
yetler zerinde olumlu etkisi olduu tespit edilmi).
Mzik ve Beyin
Anahtar Kavramlar
Beyin grntleme tekniklerinin
gelitirilmesi ile mziin beyin
zerindeki etkilerini de renmeye
baladk.
Beyinde bir mzik merkezinin
bulunmad, aksine mziin icras
veya dinlenmesi srasnda beynin
deiik ksmlarnn
birlikte alt ortaya kt.
Mziin beyinde dl sistemini
uyard kefedildi.
Mziin tedavi edici gcnn yan
sra beyin plastisitesi nedeniyle
zihinsel faaliyetler zerinde olumlu
etkileri olduu, bu nedenle mzikle
uramann, zellikle bir mzik
aleti almay renmenin beynin
performansn artrd bulundu.
En ilkel kabilelerden en gelimi lkelere kadar her toplumda mzik insan yaamnn
vazgeilmez unsurlarndan biridir. Mzik bazen bizi neelendirir, zaman zaman dans ettirir,
bazen hzne boar, bazen de yllar ncesine gtrr. Son yllarda nrobilimlerde
elde edilen gelimelerle artk mziin beynimizi nasl etkilediini renmeye baladk.
Bu almalar sonucu mzii evrensel klan srlarn perdesini aralarken mziin olaanst
gc ile beynimizin fiziksel yapsn deitirebileceimizi ve mzik eitimi ile
baarmz artrabileceimizi de rendik.
Bahri Karaay
32
Uzun bir sredir iitmenin nasl gerekletii-
ni, yani kulaa gelen sesin bir grup hcreyi uyarma-
syla sinir hcrelerinin harekete getiini ve bu sinir
hcreleri arasndaki biyoelektrik ak sayesinde be-
yinde iitsel korteks adn verdiimiz blgenin al-
mas sonucunda duyma ilevinin ortaya ktn bi-
liyorduk. Ama yukarda bahsettiim rneklerde ol-
duu gibi dinlediimiz bir parann gemite olmu
olaylar nasl hatrlattn veya baz mzik parala-
rn dinlediimizde neden rahatlk hissettiimizi ya-
kn bir tarihe kadar bilmiyorduk. Son yllarda nro-
bilimlerde elde edilen ilerlemeler sonucu insan beyni
ile zihin arasndaki, yani fiziksel bir yapya sahip olan
beyin ile fiziksel olmayan zihinsel faaliyetler arasn-
daki balant hakknda ilk kantlar elde edince m-
ziin insan beyni zerindeki etkilerini de inceleme-
ye baladk. fMRI (ilevsel rezonans grntleme) ve
PET (Pozitron Emisyon Tomografisi) gibi grnt-
leme teknikleri ile belli bir konuda younlatnda
beynin hangi blmlerinin altn, hangi ksm-
larnda oksijen tketiminin arttn izlemeye bala-
dk. Bunun bir sonucu olarak da deiik ilevleri a-
sndan beynin haritasn karmaya baladk. Son on
ylda elde edilen bu gelimeler sayesinde imdi m-
zik konusunda ok daha karmak sorular sorup bu
sorularn cevaplarn bilimsel yntemlerle bulmaya
alyoruz: Beyin mzii nasl alglyor? Beyinde bir
mzik merkezi var m? Bir paray zevkle dinledii-
mizde ve houmuza gitmeyen bir mzii dinledii-
mizde beynimiz nasl bir tepki veriyor? Profesyonel
bir mzisyenin beyni sradan bir insann beyninden
farkl m? Bir mzik aletini almay renirken bey-
nimizi de etkiliyor muyuz, etkiliyorsak ne tr dei-
iklikler oluuyor?
Beyin asndan mzik aslnda alglanmas gere-
ken karmak bir uyardr; seslerin yksek veya al-
ak notalar eklinde olmas (seslerin perdesi), mzi-
in ritmi, melodisi ve volm birlikte alglanmak ve
deerlendirilmek zorundadr. Dolaysyla da mzi-
in alglanmas beynin sadece tek bir blgesinin de-
il farkl blgelerinin birlikte almas ile ortaya -
kan bir ilevdir. rnein beynin sol temporal lobu-
nun zedelenmesi nedeniyle ortaya kan ve amusia
olarak bilinen rahatszlkta, hasta mziin hangi per-
deden alndn veya sylendiini (notalarn yk-
sek mi alak m olduunu) alglayamaz, ama mzik
deneyimi hl devam eder. Bu rnekte olduu gibi
mziin belli bir ynn alglamak zere zelle-
mi beyin blgeleri bulunmakla birlikte, mzik de-
neyimi bir btn olarak beynin farkl merkezlerinin
koordineli bir ekilde almas ile ortaya kar. M-
zik ve beyin konusundaki aratrmalar ile tannan,
hem mzisyen hem nrobilimci Daniel Levitin, bey-
nin mzik alglamasn bir senfoni orkestrasnn i-
leyiine benzetiyor. Bu makale iin grtm Tis
is Your Brain on Music (Beyniniz ve Mzik) ve Te
World in Six Songs (Alt arkda Dnya) adl kitapla-
rn da yazar olan Levitin Beyin grntleme cihaz-
lar ile beyni mzik dinlerken takip ettiimizde dei-
ik blgelerinin birlikte, uyum ierisinde altn
Mzikle uramak, zellikle
bir mzik aletini almay
renmek zihin faaliyetlerini
iyiletiriyor.
Bilim ve Teknik Temmuz 2010
>>>
33
gryoruz diyor ve ekliyor orkestradaki
deiik enstrman gruplar nasl seslendi-
rilen eserin farkl ksmlarn uyum ieri-
sinde alyorsa beyin de mzii ayn ekil-
de alglyor, bir blge sesin volmn al-
glarken baka bir blge notalar, baka bir
blge de mziin ritmini alglyor.
Aratrmaclar deneklere sevdikle-
ri paralar dinletip o anda beyinlerinde
uyarlan blgelerin grntlerini kar-
dklarnda nkleus akkumbens, hipota-
lamus ve ventral tegmental blge ad ve-
rilen farkl yapnn aktif hale geldiini
gzlemledi. Aslnda bu blgeler beyinde-
ki dopamin ad verilen, sinirler aras ile-
tiimi salayan ve psikolojik durumu et-
kileyen bir moleklden etkilenir. Uyu-
turucular da beynin bu blgelerini etki-
ler. Antropolog Helen Fisher k olan in-
sanlarn beyinlerini grntleme teknik-
leri ile incelediinde yine ayn blgenin,
yani ventral tegmental blgenin uyarld-
n buldu. Ventral tegmental blge ve do-
pamin ayn zamanda beynin dl siste-
minin de paralar. Dolaysyla houmu-
za giden bir mzii dinlediimizde beyni-
mizdeki dl sistemini harekete geiriyo-
ruz ve bunun sonucunda da gzel duygu-
lar hissetmeye balyoruz. Bir dier deyi-
le, mzik dinlerken bir bakma kendimizi
dllendirmi oluyoruz.
Beyin grntleme teknikleri sayesin-
de mzik icra eden veya mzik dinleyen
bir kiinin beynini inceleyebildiimiz gibi
daha karmak durumlar, rnein birlik-
te mzik yapan kiilerin beyin aktivitele-
rindeki deiiklikleri de inceleyebiliyoruz.
Shefield niversitesinden nrobilimci
Lawrense Parsons bir almasnda me-
hur bir ngiliz rock grubunun iki yesinin
beyin aktivitelerini hem solo hem de bir-
likte mzik icra ederken inceledi. al-
ma, tek bana alp sylemek yerine bir-
likte mzik icra etmenin beynin daha b-
yk bir ksmn altrdn gsterdi. Bir-
likte alnca sosyal ilikiler, iki kiinin ko-
ordine olarak birlikte almas ve dolaysy-
la planlama sz konusu olduu iin, bey-
nin st dzey ilevlerinin gerektii belge-
lendi. Ayrca beynin duygularla ilgili b-
lmnn de det srasnda uyarld or-
taya kt.
Mzik ve Beyin
34
>>>
Bilim ve Teknik Temmuz 2010
Mzik ve konuma dili arasndaki pa-
ralellikler nedeniyle ok sayda bilim in-
san bu iki ilev arasndaki benzerlikleri
ve farkllklar bulmaya younlat. Eer
benzerlikler bulunabilirse belki beyin ze-
delenmesi nedeniyle konuma gl-
eken hastalar iin mzik tedavi ara-
c olarak kullanlabilecekti. Ancak m-
zik ve dil arasnda ilevsel adan farkllk-
lar olduu ortaya kt. Bunun en nem-
li kant yine hastalardan geldi. Beyninin
sol yarkresi felten etkilenmi olan baz
hastalar afazi olarak tanmlanan konu-
ma gl eker. Bu hastalar konuulan-
lar anladklar halde anlalabilir cmle-
ler kurmakta zorlanr, ar ar konuur-
lar ve ou zaman ne sylediklerini an-
lamak imknszdr (bkz. Karaay, Bah-
ri, Beyin ve Kiilik, Bilim ve Teknik, Say
507, s. 70-77, 2010). Bunun nedeni fel so-
nucu bu hastalarn beyninde Broca Ala-
n adn verdiimiz, konumay kontrol
eden blgenin zedelenmi olmasdr. Eer
mzik ve dil ilevsel olarak rtyorsa bu
hastalarn ark sylemeyi denemesi du-
rumunda sylediklerinin anlalmama-
s beklenirdi. Oysa bu hastalardan bazla-
r daha nceden bildikleri paralar prob-
lemsiz olarak syleyebildi. Operadan yayl
alglar drtls ezgilerine, film mzikle-
rinden sonatlara kadar ok deiik mzik
janrlarndaki besteleri ile bilinen Rus bes-
teci Vissarion Shebalin 1953 ve 1959 yl-
larnda iki defa fel geiriyor ve konuma
yeteneini kaybediyor. Buna ramen 1963
ylnda, lmnden birka ay nce bein-
ci senfoni bestesini tamamlyor. Bu sonu-
lar beyinde dil ve mzik ilevlerini kont-
rol eden blgelerin farkl olduunu ortaya
koyuyordu. Elde edilen sonular konu-
mann beynin sol yarkresi, ark syle-
menin ise sa yarkresi tarafndan yerine
getirildiini gsteriyor.
Deiik vakalardan elde edilen veriler-
den mziin ok sayda farkl ilev zerin-
de etkili olduunu biliyoruz. Mzik insan
beyninde renme, dil, duygularn ifade-
si, hafza, fizyolojik ve motor kontrol gi-
bi ilevleri etkiliyor. Bir mzisyenin bey-
ni ile mzisyen olmayan birinin beyninin
mzii farkl alglad da rendikleri-
miz arasnda.
Bahri Karaay mzie 13 yanda, Erzurum Halk Oyunlar ve Halk Trkleri Turizm
Derneinin kurduu, Trkiyenin ilk Halk Mzii ocuk Korosunda balad. Halk mzii-
mizin ok deerli hocalarndan dersler alan Karaay bir sre TRT Erzurum Radyosu Halk
Mzii Korosunda alt. ok sayda televizyon ve radyo programna katlan Karaayn
ses kaytlar uzun yllar TRT radyolarnda yaymland. ABDde genetik mhendislii daln-
da yapt yksek lisans ve doktora almalar nedeniyle mzie bir sre ara veren Kara-
ay, 1997 ylnda ABDnin Ohio Eyaleti Columbus ehrinde TURKANA (Tur-ka-na = z ve
orijini Trk olan) adnda bir grup kurdu. TURKANAnn 1999 ylnda kard ve prodk-
trln Karaayn yapt Keyfim Yerinde adl CD Karaayn alt bestesini de ieriyor.
Iowa niversitesindeki grevi nedeniyle Iowa eyaletine tanan Karaay, ayn niversi-
tede profesr ve ayn zamanda mzisyen olan drt Amerikal arkada ve meslekta ile
yeni bir grup kurdu. Grubu TURKANAnn radyo, televizyon programlar ve konserleri ile
mziimizi Amerikal dinleyicilere tantan Karaay mzik almalar nedeniyle Iowa Eya-
leti Sanat Konseyine ye ve uzman olarak seildi. Karaayn www.bahrikaracay.com ad-
resindeki web sitesinde mziinden rnekler dinleyebilirsiniz.
35
Mzik ve Beyin
Benzer almalardan elde edilen sonular gz
nnde bulundurduumda, g gnlerini yaam
kiilerin g g oldu uzun havasn dinlerken de-
rin hislere kaplmasnn gerisinde byk ihtimalle
beyinlerindeki grme, duyma ve hatta koku alma ile
ilgili sinirlerin, limbik sistemleri ile balants rol oy-
nuyor. Hislerle ilgili olan limbik sistem beyindeki ol-
faktr korteksi, amigdalay ve hipokamps de ie-
rir. Amigdala duyu organlarndan gelen mesajlara
verilecek tepkinin belirlenmesinde grev alr. Ayr-
ca beynin frontal korteks ve hipotalamus blgeleri ile
iliki ierisinde, ruhsal durumumuz ve duygu dn-
yamzla da ilgilidir. Olfaktr sistem kokular algla-
mamz salar. Hipokamps ise zellikle bilgilerin ve
yeni renilen eylerin hafzada depolanmasnda ki-
lit rol oynar. Beyin grntleme teknikleri mziin
beynin bu blgelerini uyardn gsteriyor.
Mzik iin kullanlan ifadelerden biri de mzi-
in insana dokunduudur. Bu sz dinlenen mzi-
in duygu dnyamza etkisine ilikindir, ama ayn
zamanda fiziksel bir gerei de dile getirir. Aslnda
gzle gremememize ramen duyduumuz bir m-
zik veya bir ses gerekte fiziksel olarak bize dokun-
maktadr. nk kulamza ulaan bir ses dalgas,
kulak zarna fiziksel olarak dokunarak onu titretirir
ve kulak zarna temas eden kulak kemikiklerini ha-
rekete geirir. Bunun sonucunda da iitme dediimiz
duyu meydana gelir.
Mziin dinleyenler zerindeki olaanst et-
kilerine ait en gzel rneklerden biri von Economo
hastal olarak da bilinen ensefalit letarjiye yakala-
nan hastalar zerindeki etkisidir. Bu hastalk, kur-
banlarn yaamdan koparr ve bazlarn fiziksel ola-
rak adeta canl bir heykele dntrr. Beyinde ani
infamasyona neden olan bu hastalk bilinmeyen bir
nedenle 1915 ve 1926 yllar arasnda epidemik hale
gelmi. Nrolog ve ayn zamanda tannm bir pop-
ler bilim yazar olan Oliver Sacks, 1970lerde L-Dopa
adl ilacn bu hastalarda olaanst etkiler yaratt-
n buldu. Hastalar bir anda canl heykel durumun-
dan kp sanki yaama geri dndler. Ancak ilacn
etkisi ou hastada ksa sreli oluyordu. Bu hastala-
rn durumu Oliver Sacksn daha sonra beyaz per-
deye uyarlanan Awakening (Uyan) adl kitabna da
konu oldu. Sacks olaanst bir ey daha gzlemle-
miti. Hastalara canl mzik dinletildiinde hastalar
sanki L-Dopa almlar gibi, ksa sreli de olsa uyanp
sanki her ey yolundaym gibi dans etmeye veya el-
leri ile tempo tutmaya balamlard.
Mzikle tedavi uzman olan Concetta Tomaino
da benzer tecrbeler yayor. Tomaino yal bakm
evlerinde yapt bir almada bunama, fel veya
ilerlemi nrolojik hastalklar nedeniyle bu dnya-
dan adeta kopmu, salonun bir ucundan br ucuna
amasz bir ekilde dolaan veya oturduu yerde ba-
ne eik, kmldamadan sessiz duran hastalara pi-
yano almaya balyor. Bakm evinin sakinlerinin bi-
lecei ve gemite popler bir para olan Let me call
you sweetheart adl paray alyor. Salondaki grl-
t ve kaostan dolay balangta kendisi bile aldn
zorlukla duyarken birka dakika ierisinde grlt
yava yava azalyor ve salondakiler arky mrldan-
maya balyor. Balar ne eik kprdamadan saat-
lerce ylece duran hastalar bile balarn kaldrp ona
bakmaya balyor. Zihinsel faaliyetleri ok zayfam
bu hastalar arknn szlerini hatrlyor ve syleme-
ye balyor. El ve ayaklarn devaml olarak kontrol-
szce sallayan hastalar bir anda kontrolsz hareket-
lerini durdurup arknn temposuna gre hareket et-
meye balyor.
Bizler bir bakma tecrbelerimizin ve hafzamzn
toplamndan ibaretiz. Yeni tecrbeler edindiimizde
onlar gemite yaadklarmzla ilikilendirerek ve-
ya karlatrarak deerlendiririz. rnein yeni ta-
ntmz birinin ismini genellikle ayn ismi tayan
bir baka tandmz ile balantl olarak hatrlama-
ya alrz. Yeni tecrbe bizim iin ne kadar mana-
l ise hafzamza da o kadar gl kaydedilir: lk kz
veya erkek arkadamz veya ilk pc hi unuta-
mamamz gibi. imdi bir an iin gemi ile balant-
Beyinde tek bir mzik merkezi
yok, ancak mzii beynin farkl
blgelerinin bir uyum ierisinde
almas ile alglyoruz.
36
Bilim ve Teknik Temmuz 2010
<<<
nzn kesildiini, imdiye kadar yaadklarnz hak-
knda hibir ey hatrlamadnz yani hafzanz
kaybettiinizi dnn. Acaba yllar nce rendii-
niz bir mzik parasn dinlediinizde bir ey hisse-
der miydiniz? Tomainonun hastalarndan Sallynin
yaam bu sorunun cevabn veriyor.
Sally lokoensefalopati ad verilen ve beyni etkile-
yen bir hastalk geirmi ve dilsiz hale gelmiti. B-
tn yapt bakm evinin koridorlarnda dolap a-
lamakt. Alamann dnda herhangi bir ses kar-
myordu. Tomaino yine bir gn bakmevindeki has-
talara piyano alyordu. Bir an iin ok gzel sesli bir
kadnn ona elik etmeye baladn duydu. Bu g-
zel sesli kadn parann szlerini de hatasz sylyor-
du. Tomaino sesin geldii yne dndnde sesin
Sallyden geldiini, Sallynin bir yandan ark syler-
ken bir yandan da dans ettiini byk bir aknlkla
grd. Tomaino bunun zeride Sallynin kz kardei-
ne telefon ederek Sallynin gemiinde mzikle her-
hangi bir ilikisinin olup olmadn sordu. Kardei
Sallynin gemite ok gzel piyano aldn ve ok
gzel sesi olduunu, insanlar mzii ile elendirme-
yi ok sevdiini, partilerde arklar sylediini aktar-
d. Tomainodan duyduklar Sallynin kz kardeini
de ok artmt. Sallynin mzikle olan bu yakn-
l hakknda daha nce hibir bilgisi olmayan ba-
kmevi hemireleri o gnden sonra Sallyye her gn
arklar sylemeye balad. Sally ilk gnlerde mono-
ton bir sesle elik etmeye balad. Bu arada hem a-
lamas hem de bakmevinde durmadan usanmadan
yrmesi de durmutu. Bir sre sonra olaanst bir
ekilde Sally konumaya da balad. Mzikten nce
yaamdan kopmuken bu gelimelerden sonra bak-
mevindeki yaantnn bir paras haline geldi, aktivi-
telere katlmaya balad. Sallynin durumu mziin
beyin zerindeki inanlmaz gcne ok gzel bir r-
nek tekil ediyor.
Mziin hafzay nasl etkilediini tam olarak an-
lam deiliz, ama hemen hemen hepimiz mziin
hafza zerindeki etkisini yaamzdr. Yirmi hatta
otuz yl nce sylediim paralar ve szlerini aradan
geen yllarda hi duymadm ve sylemediim hal-
de hatrlamama -tamamn olmasa da- hep ok ar-
mmdr. Bazen mzik hafzas o kadar gldr ki,
parann tamamn deil ksa bir blmn dinlemek
bile parann tamamn hatrlamamza yeterlidir.
Beth Abraham Salk Servisinin
Mzik ve Nrolojik Fonksiyon
Enstitsnde mzik tedavisinin
hastalar zerindeki etkileri
bilimsel metotlarla aratrlyor.
This is Your Brain on Music
(Beyniniz ve Mzik) ve
The World in Six Songs
(Alt arkda Dnya)
adl kitaplarn da yazar olan
Prof. Levitin mzik ve beyin
zerindeki aratrmalarn
nclerinden.
37
Afrikadaki ilkel kabilelerden ABD gibi gelimi
lkelere kadar btn kltrlerde mzik olduuna
gre mziin evrensel ynleri de olmal. Btn in-
sanlar mzikten holandna gre birbirinden ok
farkl olduu dnlen mzik trleri arasnda dahi
birtakm benzerlikler olmal. Ancak, rnein klasik
bat mzii ile bizim uzun havalarmz veya trkle-
rimizi karlatrdmzda aralarnda kompozisyon
asndan pek bir benzerlik gremiyoruz. Farkl kl-
trlerin mzik trleri arasnda evrensel kabul edilen
belki de tek ortak yn oktav kavramdr. Oktav, r-
nein do sesi ile balayp do sesi ile biten sekiz notalk
bir seride ikinci donun birinci do ile ayn ses olma-
s, ancak ondan ok daha yksek veya tiz olmasdr.
ABDde mziimizi icra ettiim radyo ve TV prog-
ramlarnda bana mziimizi bat mziinden ayran
zelliklerin neler olduu sorulmutur hep. Bu farkl-
lklarn ilki mziimizde eyrek nota dediimiz, ana
notalar arasnda yer alan seslerin bulunmas ve ska
kullanlmasdr. Bu seslerden bazlarn bat enstr-
manlar ile karmak imknszdr. kinci nemli fark
ise harmoni olarak adlandrdmz ok sesliliin ba-
t mziinin ok nemli bir paras olmasna karn
geleneksel mziimizde tek sesliliin esas olmasdr.
Kltrel farkllklar ve kendi kltrmzn mzi-
ini dinleyerek bym olmamz beynimizi o mzi-
e kar bir adan artlandrr. Dolaysyla ocukluk-
tan itibaren belli bir mzik zevki gelitiririz. Bilim-
sel delillerden yoksun olsak da gnmzde dinlenen
mziin beyni ekillendirdii hipotezleri ne srl-
yor. Hissederek okuduum bir Trk mzii paras-
nn, 20li yalarndaki Amerikal gen ifin tylerini
rperten zellii neydi o halde? Belli ki elimizdeki en
gelimi teknolojilere ramen hl mziin gcn
ve insan beyni zerindeki etkilerini zebilmi dei-
liz. Ama gerek olan bir ey var ki o da btn farkl-
lklara ramen mziin oktavdan baka da evrensel
yanlar olduu. Bu soruya en iyi yant kanmca Max
Planck Enstitsnden aratrmac Tom Fritzin elde
ettii sonular veriyor. Fritz eer mziin evrensel
olan zellikleri varsa bunu tespit etmenin en iyi yo-
lunun, gnmzn mziini onu hi duymam ve
modern dnya ile hibir irtibat olmayan insanlara
dinletip onlarn tepkilerini almak olduunu dn-
yor. Fritz ve arkadalar byle bir grubu Kamerunun
kuzeyinde Mandara dalarnda buluyor. Mafa adn-
daki bu Afrika kabilesi o gne kadar modern dnya-
nn mziini hi duymam, kabilenin yeleri hayat-
larnda hi radyo dinlememi. Fakat mzik onlarn
yaamlarnn nemli bir paras. Kendi mziklerini
her gn barnaklarnda, pazar yerinde icra ediyorlar.
Demirden ve bir eit mumdan yaptklar fte ben-
Mzik ve Beyin
Max Planck Enstitsnden aratrmac Tom Fritzin Mafa adndaki Afrika kabilesi ile yapt almalar
mziin evrenselliine ait ok nemli veriler salad.
I
l
d
i
k
o
H
e
t
e
s
i
T
o
m
F
r
i
t
z
T
o
m
F
r
i
t
z
38
<<<
zer, ama tek bir ses karan bir mzik aleti kullan-
yorlar. Mzikleri tamamen enstrmantal, yani ar-
k sylemiyorlar. Fritz kabilenin yelerine bat m-
zii kurallarna gre mutluluk, znt ve korku duy-
gularn vurgulayan farkl mzik paras dinleti-
yor. Yerliler mzikleri dinledikten sonra onlara mut-
lu, zgn ve korkmu bir kadnn yz ifadelerini gs-
teren fotorafar gsterip duyduklar mziin han-
gi duygu halini artrdn soruyor. Bat mzii-
ni hayatlarnda duymam olan Mafalar bat norm-
larna gre zel olarak seilmi mzikleri dinledik-
lerinde, paralar bir batlnn seecei fotorafarla
eletiriyorlar. Bir batlnn neeli olarak niteleyecei
paray onlar da neeli buluyor, bir batlnn hznl
diye tanmlad paray onlar da hznl buluyor.
Mafalarla elde edilen bu sonular mziin kltrden
etkilenmekle beraber gerekten evrensel baz yanla-
r olduunu kantlam oldu. Peki, mzik insanlara
ait bir ilev mi? Mzii kullanan dier canllar da var
m? Eer varsa bizimle onlar arasnda ne gibi benzer-
likler ve farkllklar var?
Her sabah cvltlarna uyandmz kularn da
mzii kullandklarn biliyoruz. Ancak kular nor-
mal tleri dnda mzik zellii tayan sesleri
zellikle reme mevsimlerinde karr. Bu mevsim-
lerde kularn vcutlarnda nemli hormonal dei-
iklikler meydana gelir. nsanlar ise yln her mevsi-
minde, konser salonlarndan kendi banyolarna ka-
dar her yerde mzikten zevk alr. Kularda sadece er-
kek kular ancak ergenlie ulatktan sonra mzik
sesleri karr. nsanlar ise ok erken yalarda m-
zii dinlemeye veya alp sylemeye balar. Ayrca
kular mzii zel bir ilev iin, yani reme maksa-
dyla e bulabilmek iin kullanrken insanlar mzi-
i ok farkl aktivitelerde kullanr. rnein ocukla-
r rahatlatp, uykuya dalmalarn salamak iin nin-
niler sylyor, dnlerde kutlama amacyla mzik
dinleyip dans ediyoruz. Bir ilahi veya ayin duyduu-
muzda daha ok dini duygular yayoruz. Savalarn
bilek gc ile kazanld zamanlarda mzii sava
alanlarnda askerlere moral vermek amacyla kullan-
mz. Gnmzn stresli yaamndan uzaklamak
ve biraz rahatlamak istediimizde klasik mzik veya
new-age tr mzikler dinliyoruz.
Belki de insan mzii ile kularn mzii arasnda-
ki en nemli farkllk eitlilik. Ku seslerini inceleyen
aratrmaclar deiik trden ku seslerinin hemen
hemen hepsinde birbirine ok benzeyen melodiler ol-
duunu buldu, nsanlarn mzik konusundaki yarat-
clklar ise snr tanmyor. Klasik mzikten, rap m-
ziine, cazdan arabeske, trkden Tibet rahiplerinin
grtlak mziine kadar olaanst bir eitlilik var.
Nrobilimlerde son yllarda elde edilen en nemli
verilerden biri de beynin daha nceden dnld-
gibi statik yani deimez olmadnn, tersine de-
iebilir bir yapda olduunun, plastisitesinin oldu-
unun kefedilmesidir. Mzik beyin plastisitesi ko-
nusunda da nemli veriler sunuyor. rnein profes-
yonel mzisyenlerle mzisyen olmayan kiilerin be-
yinleri karlatrldnda, beynin korteks olarak ad-
landrlan d yzeyinin n ksmnn (frontal kor-
teks), iitme ile ilgili blmnn (auditory korktes)
ve hareketle ilgili (motor korteks) blmnn, m-
zisyenlerde mzisyen olmayanlardan daha kaln ol-
duu bulunuyor. Ayrca iki beyin yarkresini birbi-
rine balayan ve korpus kollosum adn verdiimiz
yapnn da zellikle erken yalardan itibaren herhan-
gi bir mzik aleti almay renenlerde daha byk
olduu kefediliyor.
Mziin beyin plastisitesi zerindeki etkileri bi-
lim insanlarn mziin ocuklarn eitimini olum-
lu ynde etkileyip etkilemeyecei sorusunun cevab-
n aramaya yneltti. imdiye kadar yaplan snrl sa-
ydaki alma, mzik eitimi alan ocuklarn zihin-
sel aktivitelerinin almayanlara gre daha fazla oldu-
unu gsteriyor. Sonular mzik eitiminin ocuk-
larn baarsnda kesinlikle olumlu etkisi olduunu
kantlyor. Kendi gemiime baktmda da renci-
lik yllarmda en baarl olduum yllarn mzik fa-
aliyetlerimin en youn olduu yllara denk geldii-
ni gryorum. Modern nrobilim verileri hem ken-
dimiz hem de ocuklarmz iin yapabileceimiz en
byk iyiliklerden birinin onlara mzik eitimi ver-
mek olduunu gsteriyor.
Bilim ve Teknik Temmuz 2010
Bahri Karaay, Iowa
niversitesi Tp Fakltesi
Pediatri Blm,
ocuk Nrolojisi Krss
retim yesidir.
Ayrca ayn niversitenin
Gen Tedavi Merkezi ve
Holden Kanser Merkezi
yesidir. Nrolojik doum
kusurlar zerinde genler
dzeyinde aratrmalar
yrtyor. Be yan
altndaki ocuklarda
grlen sinir sistemi
tmr nroblastoma
ve yine sinir sistemini
etkileyen Alexander
hastalna gen tedavisi
gelitiriyor. Ayrca
alkoln ve LCM virsnn
fets beyni zerindeki
etkilerini aratryor.
www.bahrikaracay.com/blog
Kaynaklar
Concetta, M.T., How Music Can Reach the Silenced
Brain, Cerebrum, DANA Foundation, 2002.
Levitin, D., Tis is Your Brain on Music; Te Science
of a Human Obsession, Dutton, Penguin Group,
2006.
Sacks, O., Musicophilia; Tales of Music and the Brain,
Random House of Canada Limited, 2007.
Te Music Instinct, Science and Song. Bir Elena
Mannes filmi, Mannes Production, 2009.
Bir mzik aleti almay renmek beyinde fiziksel deiimlere neden oluyor.
Uluslararas ne sahip mzisyenimiz Prof. Volkan Orhon
kontrbasyla bir eseri seslendirirken.
39