Jean Baudrillard Tam Ekran'da gereinin yerini almaya

balayan sanal dnyann gnmz yaantsna, politikasna,

ekonomisine ne ynde etki ettiini artk Trk okuruna da
yabanc olmayan biemiyle irdeliyor.
Baudrillard'n 1987-1997 arasnda yazd eitli
metinlerden oluan bu kitabn Franszca bal Ecran Total.
Ecran Total Trkeye "Tam Ekran", "Topyekn Ekran" vb
biimlerde evrilebilecei gibi, Franszca bir terim olarak
gneten korunma kremleri sz konusu olduunda "tam
koruma" deyiiyle de karlanabiliyor. Biz bu kitapta ecran'n
"perdeleme, glgeleme" ilevini gz nne almak yerine, ele
alnan konular asndan, bilgisayar dilinde kullanlan terimi,
yani Tam Ekran' yeledik.

TAM EKRAN
Jean Baudrillard Fransz sosyolog ve felsefeci. 1929'da
Reims'te dodu. Alman Edebiyat zerine eitim grdkten
sonra, Karl Marx'n yaptlarn Franszcaya evirdi. Nanterre
Edebiyat Fakl-esi'nde ders verdi. Mays 68 olaylarnda aktif bir
rol oynad. Liberation'a yazlar yazd. Yazlarn Ecran Total (Tam
Ekran) adl kitapta toplad. Birok kitab Trkeye evrilen
Baudrillard'n balca yaptlar: Amerique (Amerika, Ayrnt
Yaynlar, stanbul, 1991); La societe de la consommation: ses mythes,
ses structures (Tketim Toplumu, Ayr nt Yaynlar, stanbul, 1997); Le
erime parfait (Kusursuz Cinayet, Ayrnt, stanbul, 1998); Le Miroir de
la production: ou I'illusion critique du tnaterialisme historique
(retimin Aynas ya da Tarihi Materyalist Eletiri Yanlsamas, Dokuz
Eyll Yay nlar, zmir, 1998); Cool Memories (Siyah 'An'lar 1-2 1980-
1990, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 1999); De la stiduction (Batan
karma zerine, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 2001).
Bahadr Glmez niversite eitimini Fransz Dili
Edebiyat dalnda yapt. Fransa'da, ada anlatmlar ve modern
edebiyat alannda yksek lisans ve doktora yapt. 1989 ylnda
doent, 1994 ylnda profesr oldu. 1985 ylndan bu yana
Eskiehir Anadolu niversitesi'nde almakta ve halen Devlet
Konservatuvar Mdr olarak grev yapmaktadr. Bu
niversitede, Metin ncelemeleri, Estetik, eviri, Sanat letiimi
gibi dersleri ynetti. Bahadr Glmez'in Trk iiri incelemeleri,
(1992 ylnda Milliyet Gazetesi Edebiyat dl) edebiyat, sanat
alannda yaynlanm ok sayda makalesi ve bilimsel yaynlar
bulunmaktadr. evirilerinden bazlar unlardr: A. Artaud, Le
Thetre et son double (Tiyatro ve kizi, YKY, 1993); Le Oezio, Poison
d'or (Altn Balk, letiim Yaynlar, 1998); J. Browers, Bezenken Rood
(Rouge Decante) (Damtlm Krmz, letiim Yaynlar, 1998); J.
Ladavetine, Demain la Veille (Yarn Dndr, letiim Yaynlar, 1998).

Tam Ekran



EVREN:
BAHADIR GLMEZ



STANBUL

Yap Kredi Yaynlar -1521 Cogito -108
Tam Ekran / Jean Baudrillard
zgn ad: Ecran total
eviren: Bahadr Glmez
Kitap Editr: Orun Trkay Dzelti: ncilay Ylmaztrk
Kapak Tasarm: Nahide Dikel Bask: efik Matbaas
eviriye temel alnan bask: Ecran total, Editions Galilee, 1997 1.
Bask: stanbul, Temmuz 2001 2. Bask: stanbul, Mart 2002 ISBN
975-08-0278-0
Yap Kredi Kltr Sanat Yaynclk Ticaret ve Sanayi A.. 2000
1997, EDTONS GALLEE, 9, rue Linne, 75005 Paris
Yap Kredi Kltr Sanat Yaynclk Ticaret ve Sanayi A.. Yap
Kredi Kltr Merkezi stiklal Caddesi No. 285 Beyolu 80050
stanbul Telefon: (O 212) 252 47 00 (pbx) Faks: (0 212) 293 07 23
http://www. yapikrediyayinlari.com _ e-posta:
ykkultur@ykykultur.com.tr
nternet sat adresi: http://www.estore.com.tr/bulvar/yky

indekiler
AIDS: Bir Virsn Salgn Gc m Yoksa Korunma Yntemi
mi?
Hepimiz Transsekseliz
Sanal Bir Borsa k in vg
Virtik Ekonomi
Dou'da Buzlarn zlmesi ve Tarih'in Sonu
Saraybosnallara Merhamet Yok!
Bakaln Estetik Cerrahisi
Sanalln Acizlii
Bat lmn Yerini Aldnda
Byk Temizlik
Yurttalar, Gzyalarnza!
Sefiller ve Sekinler
Meteorolojik Evresinde Enformasyon
Etten Kemikten Arnm Bir iddet: Nefret
Psychodelic iddet: Uyuturucu
ocukluun Siyah Ktas
ifte Soykrm
Cinsel Ynden Bulac Bir Hastalk Olarak Cinsellik
Ate lkesi-New York
Kresel Bor ve Paralel Evrenler
Yolsuzluklarn Aynas
Kresel ve Evrensel
Sngerlemi Beyin in Gevi Getirmeler
Tam Ekran
Sanatn Komplosu
Televizyon Fantasmalar
Klonlama ya da Trn Xerox Evresi



History reproducing itself becomes Farce.
Farce reproducing itself becomes History.


Tekerrr eden Tarih Fars olur.
Tekerrr eden Fars Tarih olur.

AIDS: Bir Virsn Salgn Gc m Yoksa Korunma
Yntemi mi?
AIDS, elektronik virsler, terrizm... Eer bir beden, bir
sistem, bir a, btn negatif elerini dar atar ve bir basit
eler bileimine dnrse, virsn hastalk yapabilme gc
kendini gsterir. Virsten ileri gelen bulama, bu anlamda,
fraktal duruma ve dijital duruma smsk baldr. nk
bilgisayarlar, elektronik makineler birer soyutlamaya, sanal
makinelere, beden olmayan bedenlere dntnden, virsler
ilerinde alabildiine yaylrlar (bu makineler, geleneksel
mekanik makinelerden ok daha dayankszdrlar). nk
beden, beden olmayan bir bedene dnt iin virsler onun
her tarafn sarar.
Klasik tp, bedeni bir biim olarak deil de, bir forml
olarak tasarlayan gnmz beden patolojisine kar artk hibir
ey yapamyor. Kanserli beden, onun genetik formlnn iyi
almamasnn kurban olan bedendir. AIDS'li beden, hasarl
bedendir, baklk alar, antikor ve kontrol alar etkilenmi
bedendir.
Bu yeni ortaya kan patolojiler, zellikleri, kurallar
belirlenmi, nasl bir rnek tekil ettii tanmlanm bir bedenin
hastalklardr, kural belli ve rnei olan hastalklardr.
nsanolu, elektronik ve sibernetik makine olarak
tasarlanrsa, virslerin ve virtik hastalklarn etki alanna
dnr, tpk elektronik virslerin etki alannn bilgisayarlar
olmas gibi.
Byle olmas durumunda, artk ne bir tbbi nlem ne de
terapi etkili olabilir, hastaln sramalar "sanal olarak" btn
alar sarar, simgesizletirilmi mekanik diller,
simgesizletirilmi bedenler gibi virslere kar diren
gsteremez. Arza, geleneksel mekanik aksaklk, eskiden kalma
tbbi bir onarmn etki alan iindeydi, ama imdi, ani gten
dmelere, ani anomalilere, antikorlarn ani "hainliklerine" kar
(her tr bilinli korsan saldrlar dnda bile) aresiz kalmyor.
Virs kkenli hastalk, kapal devrelerin, entegre
devrelerin, uygunsuz birlikteliklerin ve zincirleme tepkilerin
patolojisidir. Ensestin patolojisidir, geni ve metaforik anlamda
ensestin.
Benzeriyle yaayan benzeriyle yok olup gidecektir. Dei-
tokuun, karlkl ilikide bulunmann, tekiliin olanakszl,
bu gizil, eytans, kavranlamaz bir baka tekilii dourur, bu
Mutlak teki'nin ad virstr, basit elerden ve alabildiine
yeni bir nksediten oluur.
Bizler ensesti bir toplumun iindeyiz. AIDS'in nce,
ecinsel ve uyuturucu kullanan evrelerde ortaya kmasnn
nedeni, kapal devre ileyen gruplarn ensesti zelliindendir.
Hemofili, akraba evlilii yapan kuaklar etkiliyordu, yani
ayn toplum iinden evlenenleri. Uzun sre servi aalarn
vuran garip hastalk bir eit virst ve bu virsn nedeni yazla
k arasndaki dk s farkna, mevsimlerin i ieliine
baland, yani Benzer'in hayaleti bir kez daha vurdu. Her
benzerlik zorlanmnda, farkllklarn tekrar yerlerine iadesinde,
eylerin kendi grntleriyle olan her benzerliinde, varlklarn
ve kodlarnn birbirine kartrlmasnda, bir virsn ensesti
bulama gcnn tehdidi, bu ylesine gzel makineyi almaz
hale getiren eytans bir tekilik tehdidi vardr. Ktlk ilkesinin
baka biimler altnda hortlamasdr bu (iin iinde ne tre ne
de cezai ehliyet vardr, nk Ktlk ilkesi, ksacas, tersinirlik
ilkesinin ve kara baht ilkesinin eanlamlsdr. Tamamen
pozitifletirme, yani simgesizletirme yolunda olan sistemlerde,
ktlk, btn biimleriyle, temel dnllk kuralna
edeerdir sadece).
Pozitif olma durumunun aralksz retimi halinde,
rktc bir sonu ortaya kmaktadr: nk eer negatif olma
durumu, kriz ve eletiriyi dourursa, mutlak pozitiflik de krizi
damtma yetisi olmadndan felaketi dourur. Negatif ve
eletirel elerini takibat altnda tutan, dlayan, bandan savan
her yap, her sistem, her kitle, tersinirlik ve tam bir i
patlamayla bir felaket tehlikesiyle kar karya kalr, tpk her
biyolojik bedenin bnyesindeki btn mikroplar, basilleri,
parazitleri, yani btn biyolojik dmanlarn takibat altnda
tutarak ve dar atarak kanser tehlikesiyle, bir baka deyile,
kendi hcrelerini yiyip bitiren bir pozitivistlik tehlikesiyle kar
karya kalmas gibi; biyolojik bnye de, aynen, artk isiz kalan
kendi antikorlar tarafndan yok edilme tehlikesiyle kar karya
kalr.
AIDS'in (ve kanserin), modern patolojimizin ve her tr
ldrc virsn prototipi olmas mantkldr. Bedeni, yapay
protezlere ve ayn zamanda da genetik fantezilere teslim
ettiimizde, onun savunma sistemlerinin dzenini bozar,
biyolojik mantn paralarz. Kendi ilevlerini darya kar
oaltmaya mahkm edilen bu fraktal beden, ayn zamanda,
kendi hcrelerini nne geilmez bir biimde iten kltmeye
mahkm edilmitir. Bedende artk hastaln bir organdan bir
baka organa sramas sz konusudur: erde olan sramalar
ve biyolojik sramalar, bir lde, adna protezler, alar,
hatlara balanmalar dediimiz d sramalarla simetriktir.
Fazlasyla korunakl bir ortamda, beden btn
savunmasn yitirir. Ameliyat salonlarnda, korunma o ekilde
dzenlenmitir ki, artk orada hibir mikrop, hibir bakteri
yaayamaz. Oysa, orada bile, kesinlikle temiz olan bu ortamn
dibinde, gizemli, anomalik, virtik hastalklarn doduu
grlr. nk virsler direnirler ve bo bir yer bulur bulmaz
hzla oalrlar. Aslnda, mikroplar olduu srece virs yoktu.
Eski enfeksiyonlardan arnm bir dnyada, "ideal" klinik bir
dnyada, elle muayene edilemeyen, nlenemez bir patolojik
durum ortaya kar, bizzat dezenfeksiyondan doan bir
patolojidir bu.
nc tip bir patoloji. Nasl ki toplumlarmzda,
yasaksz, yaptrmsz ve yattrlm bir toplumun
paradoksundan kaynaklanan yeni bir iddetle uramamz
gerekiyorsa, ayn ekilde, yeni hastalklarla da uramamz
gerekiyor ve bu hastalklar yapay, tbbi ya da biliimsel kalkanla
gereinden fazla korunan bedenlerin hastalklardr. Bunlar,
btn virslere, en "sapkn", en beklenilmedik zincirleme
reaksiyonlara kar ok duyarldrlar. Aksaklk ya da anomiye
bal olmayan, ama "anomaliye" bal olan bir patoloji. Ayn ey
kitle iin de geerlidir, orada da ayn nedenler ayn sapkn
etkilere, ngrlmedik ayn ileyi bozukluklarna, anomalilere
ve eitli terrizmlere neden olurlar; bunlar hcrelerin genetik
dzensizliine benzetilebilir, orada da ayn ar koruma, ar
kodlama, ar ereveleme sz konusudur. Toplumsal sistem,
biyolojik beden gibi, protezlerinin teknolojik karmaklna
orantl olarak doal simgesel savunmalarn yitirir. Tp, bu ad
olmayan patolojiyi nleyebilmek iin epey zorluk ekiyor, nk
o da ar koruma sisteminin, bedeni drt elle sarlarak koruyan
ve hastalklar nleyen bir sistemin iinde yer alyor. Nasl ki
terrizm sorununa grnrde siyasal bir zm yoksa, ayn
ekilde, AIDS ya da kanser sorununa da grnrde biyolojik bir
zm yoktur -ve neden ayndr: nk bunlar anomalik
semptomlardr, belli bir iddet tipidir ve sistemin kendi iinden
kaynaklanan, bir iddet ya da tepkisel bir bulaclk etkisiyle
kitlenin siyasal anlamda ar biimde ereve iine alnmasna,
ya da sadece bedenin biyolojik olarak ar biimde ereve
iine alnmasna kar koyan belli bir yeni hastalklar tipidir.
Bununla birlikte, virs bulama gcnn bu yeni biimi,
belirsiz bir biimdir ve AIDS buna rnektir. AIDS, yeni bir cinsel
yasak iin kant tekil eder, ama artk bu trel bir yasak deildir:
Etkisini cinselliin toplum iindeki dolam zerinde gsteren
ilevsel bir yasaktr. Modernliin tm emirleriyle balarmz
kopmu durumda. Oysa cinselliin de, para gibi, enformasyon
gibi, dolam serbest olmaldr. Her ey akc olmaldr, ivme
kanlmazdr. Virs tehlikesi bahanesiyle cinsellii azletmek,
dolarn kanseri anmsatan patlamasn bahane ederek
uluslararas ilikileri durdurmak kadar anlamszdr. Hi kimse
bunu ciddi ciddi dnmyor. Oysa, bir anda, AIDS'le, cinsellie
tutuklama kartlyor. Sistemin iinde varolan bir eliki deil
midir bu? Acaba bu kararszln esrarl bir maksad var mdr
ve bu maksat, elikili bir biimde, cinsel zgrln ayn
derecede esrarl bir maksadna bal mdr?
Kendi aksaklklarn, kendi fren yapma dzenlerini
yaratan sistemlerin, kendi ilkelerini amak amacyla kendi
kendilerini denetledii bilinir. Hibir toplum, kendi deerler
sistemine yalnzca kar koyarak srdremez yaamn:
Toplumun bir deerler sistemi olmas gerekir, ayn zamanda
onu kanlmaz biimde yadsmas ve ona kar kendi
durumunu belirlemesi gerekir. Oysa biz en az iki ilkeye dayal
yayoruz: Cinsel zgrlk ilkesi ve iletiim-enformasyon ilkesi.
Ama her ey, sanki tr kendi bnyesinden, AIDS tehdidi
yznden, cinsel zgrlk ilkesine kar bir ila yaratm gibi ve
kanser yznden de (ki bu hastalk genetik kodun bozuk
almasdr, yani sonuta bir enformasyon patolojisidir),
sibernetik denetimin en gl ilkesine kar bir direnme
yaratm gibi olup bitiyor. Peki ya btn bunlar, zorunlu sperm,
cinsiyet, gsterge, sz aknn reddedilmesi, zorunlu bir
iletiimin reddi, programlanm bir enformasyonun, uygunsuz
cinsel biraradaln reddi anlamna geliyorsa? Ya bunlarda,
akkanln, devrelerin, alarn bymesine kar hayati bir
diren varsa -ldrc yeni bir patoloji pahasna olduu kesin,
ama sonuta, bizi daha ciddi bir eylerden koruyacak mdr?
ADS'le ve kanserle, kendi sistemimizin bedelini dyoruz,
lmcl bir biim altnda, AIDS virsnn beylik bulama gcn
bamzdan savyoruz.
Hi kimse bu batan savarak kurtulmann etkililii
konusunda nyargda bulunamaz, ama u soruyu kendimize
sormamz gerekir: Kanser neye kar, hangi daha kt olasla
kar direniyor, genetik yasann btncl hegemonyasna kar
m? AIDS neye kar direniyor? Hangi daha kt olasla kar
direniyor, cinsel bir bulac hastala, btncl bir uygunsuz
cinsel biraradala m? Uyuturucuyla da ayn sorun var: Her
tr dramatikletirmeyi bir yana brakarak, uyuturucunun bizi
nelerden koruduunu, onun, daha berbat bir ktlk karsnda
(rasyonel bir sersemletirme, toplumda karlkl bamllk
biimlerine yatknlk, evrensel programlama gibi) nerede szma
noktas oluturduunu kendimize sormamz gerek. Terrizm
hakknda da bir o kadar ey sylenebilir: Bu ikincil, tepkisel, ani
bir tepkinin boalm eklinde gelien iddet, bizi, uzlam
denilen bir salgn hastalktan, bir lsemiden, byyen siyasal bir
yozlamadan ve Devlet'in grnmez effaflndan korumuyor
mu? Her ey ikircikli ve her ey tersine evrilebilir. Btn
bunlardan sonra, insan kendini, delilie kar, en etkili biimde
nevrozla koruyabiliyor. Bu anlamda, AIDS, tanrnn bir
cezalandrmas deildir, tam tersine, btncl bir uygunsuz
biraradalk tehlikesine kar, alarn yaylmas ve hzl ulam
zellii kazanmasyla tam bir kimlik kaybna urama tehlikesine
kar, trn savunmaya dayal bir boalm olmas muhtemeldir.
Eer AIDS, terrizm, borsann k ve elektronik
virsler polisten, tptan, bilimden ve uzmanlardan baka, ortak
imgelemi de harekete geiriyorsa, bunun nedeni, rasyonel
olmayan bir dnyann olaylar deil de baka bir ey
olmalarndandr. Sistemimizin mantn temsil
etmelerindendir, adeta bu sistemin olaanst kristalleme
noktalar olmalarndandr. Gleri, ma gcdr, medya
araclyla doan imgelem dnyalarndaki etkileri ise bal
bana virtiktir.
Bunlar, hepsi birbiriyle ilintili, ayn bulaclk
protokolne itaat eden ikin olgulardr ve hastalk bulatrma
etkisiyle bu etkinin gerek yansmas birbiriyle karlatrlamaz.
Bu ekilde, tek bir terrist edim, tm siyasay terrist hipotezin
nda bir daha gzden geirmeye zorlar, bu ekilde,
istatistiksel olarak zayf da olsa, AIDS'in bir kez bile ortaya
km olmas, btn hastalklar ve insan bedeni yelpazesini,
virs tama ve yetersiz baklk hipotezi nda bir daha
gzden geirmeye zorlar. Bu ekilde, Pentagon'un belleklerini
bozan ya da Noel kutlamas alarnn tmn istila eden ufack
bir virs, bilgisayar sistemlerinin gvenilirliini ykmaya yeter
ve btn verileri, szma, nceden hesaplanm yanl
bilgilendirme, tehlike ve kuku erevesinde bir daha gzden
geirmeye zorlar. Bu da nesnel anlamda mizahi bir eydir.
Bu, en u olgularn ve genelde felaketin ayrcaldr, zira,
btn bu virtik sreler, kesin biimde felakete (trel anlamda
deil de, eylerin anomalik seyrinde) baldr. Btn bu
birbiriyle ada srelerin birbirinden ayrlamaz zellikte
olmas, ayrca bu dmerkezli olgularla sistemin tamamnn
bayal arasnda bir yaknlk olmas, felaketin gizil dzenini
oluturur. Btn u olgular kendi aralarnda tutarldrlar ve
byle olmalarnn nedeni, sistemin btnyle tutarl
olmalarndandr.
Bu da demektir ki, sistemin rasyonelliinin kendi
urlarna kar koyacana gvenmek yararszdr. U olgular
ortadan kaldrma yanlsamas btncl bir yanlsamadr. Tam
tersine, sistemlerimiz ne kadar daha karmak olursa, bu olgular
da o kadar u noktada olacaklardr. yi ki de yle, nk onlar
sonuta sistemin en tepe noktasndaki terapiyi, homeopatik
terapiyi salayan olgulardr. yi'nin Kt'ye kar stratejisi yoktur
artk. effaf, homeostatik ya da homeo-akkan sistemlerde,
yalnzca Kt'nn Kt'ye kar stratejisi vardr: O da en
ktnn stratejisidir. Olas tek strateji lmcl bir stratejidir ve
burada bir seim yapmak bile sz konusu deildir, biz bu
stratejinin gzlerimizin nnde akn grrz. Sonuta,
ADS'in, borsa klerinin, bilgisayar virslerinin homeopatik
bir bulaclk gc vardr. Borsa kleri, terrizm, biliim
virsleri, bor vb, felaketin su yzne km ksmlardr ve
bunlarn onda dokuzu sanalln iinde gmldr.
Btncl felaket, her enformasyonun her yerde hazr
olmasnn, btncl bir effafln yarataca felaket olsa gerek;
bereket versin ki biliim virs bu effafln etkilerini
zayflatmaktadr. Bu virs sayesinde, enformasyonun ve
iletiimin ucuna, doru bir hat boyunca gitmiyoruz, ki gitmek
lm olurdu. Bu ldrc effafln uru, onun iin ayn
zamanda bir alarm sinyali grevi grmektedir. Bir akkann
hzlanmasna benzer bu biraz: Hzlanma, ak durduran ya da
yok eden burgalar ve anomaliler yaratr. Kaos, onsuz, mutlak
bolukta yitip gidecek olan eylere snr tekil eder. Bu ekilde,
u olgular, kendi gizil danklklar iinde, dzenin ve effafln
en u noktalarna doru bir ykselie gemesine kar, kaos
sayesinde koruma grevi grr. Sz konusu felaket, yani gerek
felaket, onlar sayesinde sanal kalmay srdrr. Eer
somutlasayd, bu her eyin sonu olurdu. Zaten bugn, hatta
onlara ramen, belli bir dnce sreci iin sonun balangc
sz konusudur. Cinsel zgrlk konusunda da durum ayndr:
Belli bir haz alma srecinde artk sonun balangcna
gelinmitir. Eer cinsiyetlerin btncl bir istenmeyen
biraradal gerekleseydi, cinsiyet, eeysizlik frtnasna
tutularak ortadan kalkard. Borsa k ve ticari dei-tokular
da byledir. Speklasyon, u bir olgu, bir taknlk olarak,
gerek dei-tokularn tmyle serbestlemesine ket vurur.
Deerin anlk ultra-dolamn yanslayarak, ekonomik modeli
elektrikli sandalyeye oturtarak, ayn zamanda, btn dei-
tokularn serbest dolam durumunda ortaya kacak felaketi
de elektrikli sandalyeye oturtur -nk dei-tokularn bu
btncl serbestlii, deerin gerekten felaket niteliinde bir
hareketliliidir.
Yerekiminin tamamen ortadan kalkmasnn, varln
dayanlmaz hafifliinin, evrensel bir istenmeyen biraradaln,
srelerin bizi bolua srkleyecek bir izgisellik izlemesinin
douraca tehlike karsnda, felaket olarak adlandrdmz bu
ani evrintiler, bizi felaketten koruyan eylerdir. Bu anomaliler,
bu en u olgular, tamamen kaybolmaya kar genelekim ve
younluk blgeleri yaratrlar. Toplumlarmzn lanetli ksm
konusunda kendi zel biimlerini bu ekilde ortaya koyduklarn
hayal edebiliriz, tpk nfus fazlalklarn okyanusta intiharla
temizleyen kabileler gibi, -birilerinin homeopatik intihar,
btnn homeostatik dengesini salyordu.
O halde, felaket, trn hayli lml bir stratejisi olarak
ortaya kabilir, daha dorusu, gerek ama yerlemi
virslerimiz ve en u olgularmz, ekonomide olduu kadar
politikada, sanatta olduu kadar tarihte de btn srelerimizin
motoru olan sanal felaket enerjisinin dokunulmaz kalmasn
salayacaktr. Zaten enerji, kendisi, kavram olarak, bir felaket
biimi deil midir?
1 Haziran 1987

Hepimiz Transsekseliz
Bugn artk bir tr yapay yazgya teslim edilen eeyli
bedenin mutasyonunu izlemek ilgintir. Bu yapay yazg
transsekselliktir. Yapay yazgy doal dzenden bir sapma
anlamnda deil de, cinsiyet farkllnn simgesel dzenindeki
bir mutasyon sonucu ortaya kan ey anlamnda alyoruz.
Transsekseli de anatomik cinsel deiim anlamnda deil
(sadece bu anlamda deil), travestinin en geni anlamnda,
cinsiyet gstergelerinin yerine bakasn koyma oyunu
anlamnda ve cinsel farklln nceki oyununun tersine, cinsel
kaytszlk oyunu anlamnda alyoruz.
Transsekselin iki anlam var: Hem cinsel kutuplarn
birbirlerinden farkszlama oyunu, hem de haz duymaya kaytsz
kalma, haz duyma olarak cinsiyete kaytsz kalma biimi.
Cinsellik haz duymayla ilgilidir (bu cinsel zgrln ana
motifidir), transseksellik ise, ister anatomik olarak cinsiyeti
deitirmek anlamnda yapmacklk olsun, ister travestilerin
giyimleriyle ilgili, morfolojik jestleriyle ilgili karakteristik
gstergelerin oyunu olsun, yapmack olanla ilgilidir. Cerrahi ya
da gstergesel ilem olsa da, gsterge ya da organ olsa da,
btn durumlarda sz konusu olan protezlerdir ve bugn,
bedenin yazgs proteze dnmek iken, cinselliin modelinin
transseksellik olmas ve her yerde ekici bir konuma
dnmesi mantkldr.
Hepimiz transsekseliz. Nasl ki fiilen deiime uram
biyolojik varlk isek, ayn ekilde fiilen transsekseliz de. Ayrca,
sorun biyolojik bir sorun bile deildir. Hepimiz simgesel olarak
transsekseliz.
Cicciolina'ya baknz. Cinsiyetin ve cinsiyetin pornografik
masumluunun ondan daha olaanst tecessm var m
acaba? O, aerobiin ve souk bir estetiin bakire meyvas olan,
her tr cazibeden ve ksnllkten yoksun, insan yzl kasl bir
robot ve tam da, bu nedenle, sahnelemi olduu acayip
caydrma yetisiyle bir sentez idol haline getirilen Madonna'nn
kart olarak gsterildi. Ama zerinde iyi dnlrse,
Cicciolina da bir transseksel deil midir? Platin rengi uzun
salaryla, sanki bir kalptan km gibi gsleriyle, ime bir
bebei anmsatan ideal biimleriyle, izgi film ve bilim-kurgu
dizilerindeki gibi kurutulmu erotizmi ve zellikle (hi de sapkn
ve ak sak olmayan) cinsel sylemindeki abartmayla, o
eksiksiz hie sayma edas; pembe telefonlarn ideal kadn,
bugn hibir kadnn stlenemeyecei etobur-erotik bir ideoloji
-kesinlikle bir transseksel ya da bir travesti hari: nk,
bilindii gibi, sadece onlar abartl ve etobur gstergeleriyle
geinirler. ehvetli bir dplazma Cicciolina, bu haliyle
Madonna'nn yapma nitrogliseriniyle ya da Michael Jackson'un
androjinik ve franketaynvari cazibesiyle buluuyor. Bunlarn
hepsi mutasyona uram varlklardr, travesti ailesinden, erotik
look lar cinsil adan belirsizlik tayan, kaltmsal olarak barok
varlklardr. Hepsi Amerika Birleik Devletleri'nde sylendii
gibi gender-benders
{1}
drlar.
Cinsel zgrlk miti, ok deiik biimler altnda
gerekliin iinde canl kalr, ama dlem sz konusu
olduunda, androjinin ve erdiiliin deikelerine sahip olma
zelliiyle trans-seksel mit egemendir. Sefahattan, arzudan ve
cinsel farkllktan sonra, imdi de tm erotik grntlerin
parlts ve tm grkemiyle transseksel k i t s c h geliyor.
Postmodern pornografi diyelim isterseniz buna. Artk cinsellik,
belirsizliinden ve kaytszlndan dolay teatral bir arlk
iinde kaybolur. Ne zaman ki cinsellik ve politika ayn bozguncu
proje iine strld, ite o zaman eyler iyice deiti: Eer
bugn Cicciolina talyan Parlamentosu'na milletvekili olarak
seilebiliyorsa, bunun nedeni transsekselliin ve trans-
politikann ayn ironik kaytszlkla bulumasndandr. Sadece
birka yl ncesine kadar akldan bile gemeyen ve bugn
yalnzca ho bir uzlarn ortaya karan bu sonu, sadece cinsel
kltrn deil, ama zellikle tm politik kltrn travesti
tarafna getiini gstermektedir.
Ar derecedeki cinsellik gstergeleriyle cinsel
bedenden kurtulma, gizil kutuplanmasnn giderilmesi ve bunun
sahneleniliindeki abart sayesinde arzudan kurtulma stratejisi,
onun aksine yasaklama yoluyla farkll kerten eski
geleneksel cezalandrma stratejisinden ok daha etkili bir
stratejidir. Buna karlk, bu stratejinin kimin iine yarad asla
belli olmaz, nk herkes ayrm gzetmeden ona katlanr. Bu
travesti rejimi en geni anlamda, kurumlarmzn temeli bile
olmutur. Ona her yerde rastlarsnz, politikada, mimaride,
teoride, ideolojide, hatta bilimde bile.
Ve hatta umutsuz kimlik ve farkllk araymzda bile.
Artk, ne arivlerde, ne bir bellekte, ne bir gemite, ne de bir
projede ya da gelecekte kendimize bir kimlik aramaya vaktimiz
yok. Bize anlk bir bellek, ivedi bir balant, bizzat an iinde
kontrol edilebilecek reklam amal bir kimlik gerekiyor.
Sonuta, bugn, bedene ilikin aranlan ey, pek yle salk da
deildir, nk salk organik bir denge durumudur, bugn
aranlan ey, bedenin geici, hijyenik ve reklam amal bir
parlts olan -beden, ideal bir durumdan ok bir performanstr
da zaten- ve ayn zamanda, hastal bir kar-performansa
dntren biimdir. Moda ve grn terimleriyle sylemek
gerekirse, aranlan ey, pek yle gzellik ya da batan karma
deil de, look'tur.
Herkes kendi look'unu aryor. Kendi varln bahane
etmek olanaksz olduuna gre (artk kendimizi seyretmiyoruz,
batan karclk bitmitir!), kala kala grn gstermek kalyor,
artk ne olmak ne de seyredilmek kaygs bile tanmyor. Artk,
"varm, oradaym deil", "ben grnrm, ben grntym" -
look, look! Narsizm bile denmez buna, bunun ad derinlii
olmayan bir da dnkllk, reklam amac gden bir tr
saflktr, artk herkes kendisinin emprezaryosu olmutur. )
Look kk bir grnt gibidir, en ksa tanmla video
grnts, Mc Luhan'n deyiiyle, dokunularak alglanabilen
grnt gibidir; modann yaptnn tersine, bak bile
etkilemez, ayrca hayranlk da uyandrmaz, sadece salt bir etki
uyandrr ve bu etkinin zel bir anlam yoktur. Look imdi artk
modayla ilgili bir ey deildir, modann daha ileri bir biimidir.
Bir ayrm mantndan yararlanmaz, bir farkllklar oyunu da
deildir, farkllk oyunu olduuna inanmakszn farkllk oyununu
oynar. Bu kaytszlktr. Kendisi olmak gelip geici bir
performansa dnr, yarn yoktur, yaln bir dnyada bys
bozulmu bir zenticiliktir...
Gemie dnk bakldnda, transsekselin ve
travestinin zaferi, nceki kuaklarn cinsel zgrlne tuhaf bir
k tutar. Bu zgrlk, kendi sylemine baklrsa, diilin ve haz
duymann (eril, daha ok gcn alann elinde tutmutur)
ayrcalkl biimde gklere karlmas da dahil olmak zere,
bedenin maksimum bir erotik deeri olarak grnmekten te,
belki yalnzca cinslerin birbirleriyle karklna yol aan bir ara
evre olmutur. Cinsel devrim belki de transseksellie doru
kesin bir aama olacaktr yalnzca. Temelde, her devrimin
sorunlu yazgsdr bu. Cinsel devrim, arzunun gclln
zgrletirerek temel bir soruyu gndeme tar: Ben bir erkek
miyim ya da kadn mym? (Psikanaliz, bu cinsel belirsizlik
ilkesine en azndan katkda bulunmutur.) Btn dier
devrimlerin ilkrnei olan siyasal ve toplumsal devrime gelince,
kendisine kendi zgrln ve kendi iradesini kullanma hakk
tanyarak, insan, amansz bir mantk uyarnca, kendi iradesinin
nerede olduunu, temelde ne istediini ve kendinden bekleme
hakknn ne olduunu sormaya srklemitir -Daha nceden hi
bilinmeyen bir sorundur bu. Her devrimin elikili bir sonucu
vardr: Belirsizlik, bunalm ve karklk kendisiyle balar. Ama
ayn zamanda, seme, oulluk, demokrasi gibi baka birok
olumlu eler de onunla balar.
u var ki, cinselliin demokratik ilkesi yoktur. Cinsiyet
insan haklarnn iinde yer almaz ve cinselliin zgrleme
ilkesi yoktur. Bir kez sefahati atktan sonra, cinsel zgrln
etkisi, sonuta herkesi kendi "cinsinin" (gender), kendi cinsil ve
cinsiyet kimliini aramakla ba baa brakacaktr; bu arayta,
gstergelerin dolam ve zevklerin okluu nedeniyle, olas
yantlar gitgide daha az bulunacaktr. te bu ekilde ustaca
transseksel olduk biz. Ayn ekilde, gizlice trans-politikac
olduk, yani, politik anlamda kaytsz ve farkszlatrlm
varlklar, politik anlamda androjinik ve erdii varlklar, btn
elikili ideolojilere yatrm yapan, onlar sindiren ve dlayan,
sadece maske takan varlklar olduk ve belki farknda olmadan,
kafamzn iinde politikliin travestileri olduk.
Ezamanl olarak neyin galebe aldn gryoruz?
Politik (trans-politik) biim olarak terrizmi, patolojik biim
olarak AIDS ve kanseri, cinsel ve genelde estetik biim olarak
trans-sekseli ve travestiyi gryoruz. Bu biimler, bugn
zihinsel dzeyde byleyicidir. Ne cinsel devrim, ne politik
tartmalar, ne kalp damar hastalklar ya da i kazalar, ne de
konvansiyo-nel sava bile ortak biimde hi kimseyi
ilgilendirmiyor. (Sava konusunda byle olmas mutluluk verici:
Birok sava, hi kimseyi ilgilendirmeyecei iin olmayacaktr.)
Gerek fantasmalar baka yerdedir. Onlar bu biimin
iindedirler ve biimin her biri, bir ileyi ilkesinin iyi
almamasndan ve ortaya kan etkilerin karklndan
kaynaklanr. Bunlarn her biri -terrizm, travesti, AIDS- politik,
cinsel ya da genetik oyunun iddetlenmesiyle uyutuu gibi,
ayn zamanda da politikann ve cinselliin saygn yasalarnn
zayfl ve kyle de uyumaktadr.
Bunlar, virtik, byleyici, duyarsz, grntlerin
bulaclk gcyle oalm biimlerdir, nk btn modern
kitle iletiim aralar, enformasyon, haberleme, hepsinin
virtik bir gc vardr ve bu g bulacdr. Biz, bedenlerin ve
zihinlerin sinyaller ve grntler araclyla d bir ma
kltr iinde yayoruz ve eer bu kltr en gzel etkilerini
yaratyorsa, en ldrc virsleri de yaratmas artc mdr
sanki? nsan bedenlerinin nkleer enerjiye maruz kalmas
Hiroima'da balamt, ama ayn ey, bugn, yerleik bir
biimde, durmakszn, kitle iletiim aralarnn, grntlerin,
gstergelerin, bilgisayar programlarnn ve alarnn masyla
devam ediyor.
14 Ekim 1987

Sanal Bir Borsa k in vg
Son zamanlarda, Borsa'nn trajikomik aknda ilgin olan
bir ey var: Felaket sz konusu olduunda gndeme gelen
belirsizlik. Gerek bir felaket oldu mu, olacak m? Cevap u:
Felaket sanaldr, gerek felaket olmayacaktr, nk biz sanal
bir felaket atmosferi iinde yayoruz. Byle olmasnn nedeni,
bu frsatla arpc bir biimde ortaya kan eylerin
durumundan kaynaklanyor: kurmaca ekonomiyle gerek
ekonomi arasndaki dengesizlikten. Bizi retken ekonomilerin
gerek felaketinden koruyan da bu dengesizlik zaten. Bu iyi mi
kt m? Bu dengesizlik, tamamen yrnge savayla yerdeki
savalar arasndaki dengesizlie benziyor. kincisi her yerde
hkm sryor ama nkleer sava patlak vermiyor. kisi
arasnda bir balantszlk olmasayd, atomik arpma oktan
gereklemi olurdu. Patlamayan sanal bombalar, felaketler bizi
egemenlii altna alm durumda: Borsa k, uluslararas
mali k (bunlar gerekten patlamad ve patlamayacak),
atomik arpma, nc Dnya lkelerinin borlanma
bombas, hatta nfus art bombas buna rnek. Kukusuz
btn bunlarn bir gn kanlmaz biimde patlayaca
sylenebilir, nasl ki nmzdeki elli yl iinde Kaliforniya'nn
deprem sonucu Pasifik Okyanusu'na kayaca kesin bir biimde
ngrlyorsa. Ama olaylar ortada: Biz hi patlak vermeyen bir
durumun, yani sanal ve sonsuza dek sanal kalacak bir felaket
durumu iinde yayoruz. Bizim iin eylerin durumu, yani
nesnel biimde ba etmek durumunda olduumuz tek gereklik,
sermayelerin dizginsizce oluturduu yrngesel bir emberdir;
bu ember bir yerinden atrdad zaman, gerek ekonomilerde
maddi bir dengesizlie neden olmaz (1929 knde byle
olmamtr, o zaman kurmaca ve gerek ekonomi arasndaki
balantszlk bir son noktaya varmaktan uzakt ve haliyle
felaket birinin tekine etki etmesi biiminde kendini
gstermitir), bunun nedenlerinden birincisi, gerek ekonomiler,
ylesine ok fazla dalgalanmaktadrlar ki, 1929'da kendi iinde
eritemediklerini bugn ok daha kolay biimde kendi ilerinde
eritmilerdir, ikincisi ise, sanal sermayelerin emberi ylesine
zerkletirilmi ve yrngelerine oturtulmutur ki, bu
sermayeler bir olaslkla genileyebilmekte ya da hi iz
brakmadan kendi kendilerini tketebilmektedirler. Bununla
birlikte, en azndan felaket getirebilecek bir iz brakr: k,
ekonomide olduundan daha fazla, nesnesinin patlamas
karsnda tmden aresiz kalan ekonomik teoride kendini
gsterir. nk her ey bir iletiim sorununa dnmtr.
Sermayelerin yrngesel emberinde bu iletiim kendini son
derece gzel gsterir (ahlak bozulmu bilgisayarlar ve birer
insan computer olan golden boys buna rnektir). Hatta bu
nedenle, srekli felaket durumu sz konusudur, nk fazlasyla
iletiim halinde kalnmaktadr. Buna karlk, iki ember (yani
sanal olanla gerek olan) arasnda iletiim durumu yoktur.
Bereket versin ki yle, ya da ne yazk ki yle. nk onun
olaanst etkilerini gstermesini salayan bu kopukluktur,
sanal ekonominin bu gnderge kaybdr, ama ayn zamanda da,
teki emberde meydana gelebilecek olan felaketlerin gerek
ekonomisini koruyan da bu kopukluktur. Gerek ekonominin
yeniden gndergeye dnmesi ve kurmaca ekonominin lt
(bu da btn ekonomistlerin hayal ettii eydir) olmas daha m
iyi olurdu? Hibir eyin kesinlii yoktur, yle ya da byle, bu
dnlmeyecek bir eydir.
Geleneksel sava kuramclar, nesnelerinin paralanmas
karsnda bu kadar aresiz kalyor olmallar. nk, elikili
biimde, patlayan ey bomba deildir, birbirinden kopuk iki ayr
yerde patlak veren nesne-savatr: yrnge zerinde btncl
bir sanal sava ve karada ok sayda gerek sava. kisi de ayn
boyutlarda deildir, kurallar ayn deildir, ayrca, sanal
ekonominin de, gerek ekonominin de, ne boyutlar ne de
kurallar ayndr. Bizim neredeyse kesin olan bu blnmeye
almamz, dnyay egemenlii altna alan bu arpkla
almamz gerekiyor. Hi kuku yok ki, 1929 krizi ve
Hiroima'da-ki patlama yaanmtr, yani iki evrenin infilak
edercesine birbirine bulama an, borsann knn ve
nkleerin gerek olduu bir an yaanmtr, ama sonraki
olacaklar iin bundan yanltc bir sonu karmamak gerekir.
Ne sermaye, kten ke, gitgide daha ciddi boyut alan
krizden krize (Marx'n da istedii gibi) yol almtr, ne de sava,
arpmadan arpmaya doru yol almtr. Olay bir defaya
mahsus olmak zere vuku bulmutur, nokta, hepsi bu. Sonraki
olanlar ise tmden baka bir eydir: Bu parasal byk
sermayenin hiper-gerekliidir, stn yok etme olanaklarnn
hiper-gerekliidir, ikisi de hi anlayamayacamz vektrlerde
kafamzn stnde yrngeye oturur, ama bu arada, bereket
versin, her ikisi de gerekliin elinden kurtulurlar: Sonuta,
hiper-gereklemi sava, hiper-gereklemi parayla ba baa
kalnr -bunlarn her ikisi de eriilmesi olanaksz bir uzamda
dolamda bulunurlar, ama sonunda, dnyay olduu halinde
brakrlar. Sonuta, kurmaca ekonominin dalgalanmalarndan
kaynaklanan en ufak mantksal sonu bile ekonomileri yok
etmek iin oktan yeterliyken, bu ekonomiler retmeye devam
ederler (ticari planda 100 milyar olan gndelik dei-tokularn
sermaye deviniminde 900 milyar olduunu unutmayalm);
nkleer gcn binde biri dnyay yok etmek iin yeterliyken
bile, dnya varolmaya devam eder; nc dnya ve tekisi, en
ufak borcunu demede en ufak kararszlnda kendisini
haritadan sildirmek zereyken bile, varolmaya devam eder:
Hatta haritadan silinmek yerine, yrnge zerinde kendine yer
bulmaya balar, kendisini devralacak bir bankadan tekine, bir
lkeden tekine dolamaya balar -ite, sonunda, o da, atomik
kalntlar ve baka onca ey gibi, yrngeye oturtularak
unutulur.
Bor ba edilmeyecek bir durum aldnda sanal bir
uzama itilir ve orada bor yrngesi zerinde dondurulmu bir
felaket grnm verir. Bor, dnyann bir uydusu durumuna
gelir, tpk savan dnyann bir uydusu olma durumuna
gelmesi, dalgalanan milyarlarca dolarn dnyann etrafnda
durmadan dnen bir uydu yn durumuna gelmesi gibi.
Kukusuz bylesi daha iyi. Onlar dndkleri esnada ve hatta
uzayda yok olup gitseler bile (1987 knde "kaybolan"
milyarlar gibi), dnya bundan etkilenmeyecektir, bu da
umabileceimiz en iyi eydir. nk "makul" bir umut olan
kurmaca ekonomiyle gerek ekonomiyi uzlatrma umudu
tamamen topik bir umuttur: Bu milyarlarca dolar, sonuta
sanal olarak vardrlar ve gerek ekonomiye aktarlmas
olanakszdr -bereket versin ki byledir, nk, ola ki herhangi
bir mucize eseri, bu dolarlar retim ekonomileri iine
aktlabilseydi, bu kez gerek bir felaket ortaya kard. Ayn
ekilde, savan bu birbirinden kopuk iki blmn birbiriyle
btnletirmeye zellikle gayret etmeyelim, sanal sava
yrngede brakalm, nk bizi oradan korur: Sava bunu ar
soyutlamasyla, merkezden korkun uzaklyla yapar, nkleer
retim bizim en iyi koruyucumuz-dur. Ayrca, yrngesel
bomba, para speklasyonu, kresel bor, nfus fazlal gibi
kocaman urlarn glgesinde yaamaya da alalm (bunlardan
nfus fazlal iin hl yrngesel bir zm bulunmad -belki
o da dolamdadr, fazlalklarn merkezd bir ortamda tanr
mala dntrlmesindedir). Btn bu urlar, olduklar haliyle,
fazlalklaryla, hiper-gereklikleriyle bile batan savlyorlar ve
bir lde dnyay tertemiz, suretinden arnm olarak
brakyorlar.
Ekonomi politiin sonunu, Marx'la birlikte, sermaye
krizinin kanlmaz mantna yaslanarak snflarn ortadan
kaldrlmasnda, toplumsalln effaflnda hayal ettik. Sonra,
bunu, ekonomi politiin ve ayn vesileyle Marx eletirinin
postulatlarnn olumsuzluunda hayal ettik. Ekonomik ve politik
olann nceliini birinci ya da onuncu yarglamada inkr eden
kkten bir alternatif bu. Szn ksas, ekonomi politik,
epifenomen olarak ortadan kaldrlm, kendi hayaleti ve stn
bir mantkla yenilgiye uramtr.
Bugn, byle bir sonu hayal edebilecek durumda bile
deiliz. Ekonomi politik gzlerimizin nnde, kendiliinden,
kendi mantn (deer yasasn, piyasa yasalarn, retimi, artk-
deeri, hatta sermaye mantn bile) hie sayarak ve sonuta ne
ekonomiyle ne de politikayla ilgisi olan bir speklasyon trans
ekonomisine dnerek son buluyor. Bu kurallar srekli ve
keyfi biimde deien bir oyundur, bir felaket oyunudur.
Bylece ekonomi politik son bulacaktr, ama hi de beklenildii
gibi deil, ok zel bir biimde: Bir parodiye dnnceye kadar
azarak son bulacaktr. Bu durumda, speklasyon, artk-deer
deil, artk-deerden daha fazla bir deer, ne retime ne de
gerek retim koullarna gndergede bulunarak kendinden
geen, esrik bir durum alan deerdir. Bu salt (ve bo) biimdir,
deerin arnm biimidir ve yalnzca kendi deiimi zerine,
kendi yrngesel dolam zerine kurar oyununu. Ekonomi
politik, korkun bir biimde, bir lde ironik bir biimde kendi
dzenini bozarak, ayn anda, her tr alternatifi de kestirip atar.
nk potlan, pokerin, kendine ve kendi mantna meydan
okumann btn simgesel enerjisini bildii gibi toplayan, bir
anlamda ekonomi politiin estetik ve lgn evresine geii
oluturan bylesi bir trmanmaya kar ne srlebilir ortaya?
Sz konusu evre ekonomi politie son vermenin en
beklenilmedik, temelde, politik topyalarmzdan ok daha
orijinal bir biimidir. Bu cambaz taklas karsnda, kuram,
avantaj korumak iin ift takla atabilir mi?
2 Mart 1988

Virtik Ekonomi
AIDS, borsada k (ve bunu izleyen borsa vurguncular
ve hisse senetlerinin zincirleme sata sunulmas), elektronik
virsler, dorusu, bu "olaanst srkleyici" olaylar konusunda
artk devletleri, bireyleri, kurumlar deil de, cinsellik, para,
enformasyon ve iletiim gibi btnl iinde ve enlemesine
gelien yaplar etkileyen ktalararas vakitsiz zlmeler
konusunda amma da anslyz.
Bu birbirinin yerini tutamaz, ama de bir aileye
benzer. AIDS, pekl cinsel deerlerin bir tr kdr, bugn
bir tr AIDS'e yakalanm bilgisayarlar, unutmamamz gerekir
ki, Wall Street bozgununda "virs bulatrc gte" bir rol
oynadlar, ne var ki, bilgisayarlarn byk bir hzla ilerleyen
bulatrcl da biliim alanndaki deerlerin kn
anmsatyor. Bulaclk, sistemin iinde aktif olmakla kalmaz
yalnzca, ayn zamanda bir sistemden brne oynayarak yer
deitirir.
Hepsi ortak bir figr evresinde dnyor ve bu figr
felaket figrdr. Elbette, bu bulac gcn, ite oluan bu
dzensizliin gstergeleri, uzun zamandr sistemlerin her
birinde vard: Yerleik konumda bir hastalk olan AIDS, Wall
Street'in gemiteki rnei nl 1929 bozgunu ve bunun hl
deerlerin alp ban gitme biiminde kendini gsteren
ekincesi, daha imdiden yirmi yllk bir gemii olan elektronik
vurgunculuk (ve birbirini izleyen kazalar) buna rnektir. Btn
bu yerleik biimlerin birbiriyle birlemesi ve neredeyse
hepsinin ezamanl olarak virtik duruma, hzla ilerleyen
anomali durumuna geii tmyle zgn ve heyecan verici bir
ortam yaratyor. Baka yerdeki etkiler, ister istemez ortak
bilinte ayn zellikte yer etmezler: rnein AIDS, gerek bir
felaket olarak yaanabilir, buna karlk borsadaki k ya da
bozgun daha ok bir felaket oyunu olarak ortaya kar;
elektronik virse gelince, kukusuz, o, sanal sonularyla
dramatiktir, ama ayn zamanda da, gldren bir ironi
niteliindedir, bir lde, felaketi anmsatan bir parodi
zelliindedir, bylesi bir salgn, ayn zamanda glmenin
bulaclnn gstergesidir (glme, felaketten doan, hatta son
derece kk bir glmeden, yani gerek olanndan doan bir
bulac hastalk biimidir, glme homeopatik bir felakettir) ve
amansz salgn hastalk, bilgisayarlarn zerine ullanr, onlarn
savunma ve baklk sistemlerini ykar, hayali de olsa,
(profesyoneller bunun dndadr) belli bir nee yaratabilir.
Ayn merkezd nebulann bu deiik zelliklerine
birbirinden ok farkl iki ey ilave edeceim, ama bu iki ey
kar konulmaz bir biimde benzer mekanizmalar anmsatyor:
Bunlardan birincisi sanattr ve bugn her yerde, sahtelik,
zgnlk, kopyalama, klonlama, simlasyon -estetik deerleri
yerinden oynatan, dengesini sarsan gerek bulac bir salgndr
simlasyon ve artk estetik deerler de bakln yitirir-
sorunsalna maruz kalmaktadr ve ezamanl olarak da, ba
dndrc ve kurgusal biimde sanat piyasasnn vaatler
yarmasna maruz kalmaktadr, zaten sanat piyasas diye bir
ey yoktur, merkezka deer bymesi sz konusudur, bu da
mangr karl n tedavisine tbi tutulan bir bedendeki
hastaln baka yerlere sramasna benzemektedir.
kincisi ise politik dzendedir: terrizm -hibir ey,
maya tbi kalan (Ama neyle? Mutluluun, gvenliin,
enformasyonun ve iletiimin ar ergimesiyle mi? Simgesel
zeklerin, temel kurallarn, toplumsal szlemelerin
paralanmasyla m? Who knows?) toplumlarmzda, terrizmin
zincirleme tepkisi kadar etkili deil; ne ADS'in ne borsa
vurguncularnn, ne de bilgisayar korsanlarnn. Terrizmin
bulacl btn bu olgularn bulacl kadar tek amaca
ynelik, geici, esrarl ve nne geilemez zelliktedir. Rehin
alma da bulacdr: Bir bilgisayar programcs, programn iine
soft bomb yerletirerek bu programn olas kn bask arac
olarak kullandnda, bu kii, program ve onun sonraki tm
iletimlerini rehin almaktan baka bir ey mi yapar? Ya borsa
vurguncular? irketleri rehin alarak ve rehin tutarak, Borsa'da,
onlarn lm ya da dirilmesi zerine oynamyorlar m? O
halde, deindiimiz btn bu uygulamalarn, terrizmle
(rehinelerin de hisse senetleri ve tablolar gibi rayici bellidir)
ayn modele dayanarak gerekletirildii, ayn vaatler
yarmasyla, hep ayn nceden kestirilemezlikle, ayn denge
bozma ve ayn zincirleme tepki uygulamalaryla
gerekletirildii sylenebilir -ama terrizmin de, AIDS
modeline, elektronik virs ya da borsadaki hisse senetlerinin
halka sat modeline benzer yanlar vardr: Birinin tekisinden
ne ncelii vardr, ne de birbiri arasnda sebep sonu ilikisi
vardr, hepsi birbiriyle ada, birbiriyle su orta olgular
olarak bir takmyldz iinde yer alrlar.
Borsa knn kk sata sunulan hisse senetlerinin
taknlna kadar uzanr. Sadece hisse senetleri satn alnmaz
artk, irketler de yeniden satlr. Sanal bir kaynama yaratlr ve
bu kaynamann ekonomik yaplanma zerindeki yansmas,
sylemlere ramen, muhtemelen borsa vurgunu biiminde
kendini gsterecektir. Umut edilen ey, bu zoraki dolamdan
hareketle, aynen Borsa'da olduu gibi, bir operatr krdr.
Tamamen nesnel bir kazan bile deil: Speklasyondan edinilen
kazan tamamen bir artk-deer deildir ve bu speklasyon,
kapitalist giriimden daha baka bir giriimdir -speklasyonun,
poker ya da rulet gibi, kendine zg hrslanma, zincirleme tepki
gsterme ve fiilen ykselme mant vardr (Steigerung), ayrca
bu mantn iinde, kumarn ve vaatler yarmasnn ba
dndrcl de etkindir. Bu nedenle, onu ekonominin
mantyla yzletirmek bounadr. (Zaten bu olgular heyecan
verici klan da, ekonominin alanna giren eylerin rastlantya
bal olarak ve ba dndrc bir biimde salgn bir hal
almasdr.)
Kumar yle bir grnme girer ki bir intihar halini alr:
Byk irketler, sonunda, kendi hisse senetlerini satn alrlar
yeniden, bu da ekonomik adan bakldnda yanl bir eydir:
irketler de sonunda halka sata sunulan hisse senetlerini
kendi zerlerine oynarlar! Ama bu da bir lgnlktr. irketler,
gerek bir sermaye gibi, retim nitesi gibi, hisse senetlerinin
halka sata sunumu varsaymyla karlkl dei-toku
yapmazlar, piyasada dolamda bulunmazlar; bir miktar hisse
senedi gibi, ekonomide sanal bir devinme yaratmaya yeten tek
retim olasl gibi aralarnda dei-toku yaparlar. Bunun
baka klere neden olmas kuvvetle muhtemeldir. Borsa
hisse senetleri iin de ayn neden geerlidir, nk piyasada
hzla elden ele geerler. in ve i gcnn bu kurgusal
yrngeye girdii dnlebilir. alanlar, klasik kapitalist
srete olduu gibi, i glerini artk maa karlnda
satmayacaktr, kendi iini-mesleini satacak, tezghn satacak,
yerine bakalarn satn alacaktr, Emek Borsasnn
dalgalanmalarna bakarak onlar da satacak ve bunlarn vadesi,
sonunda asl anlamn kazanacaktr. i icra etmek onu piyasada
dolatrmaktan daha az gndeme gelecek, iin sanal devinimini
yaratacak ve bu sanal devinim, emek hareketinin yerini
alacaktr.
Bunlar bilimkurgu mu? Hemen hemen. Enformasyonun
ve iletiimin ilkesi, bir deer ilkesidir, ancak bu deer
gndergesel deildir, salt dolam zerine kurulu bir deerdir.
letinin, anlamn grntden grntye, ekrandan ekrana
gemesiyle oluan salt katma bir deerdir bu. Artk-deer bile
deildir, tecimsel maln dei-toku deeri bile deildir
(bununla birlikte, bu srecin ileyiini oktan nceden
kestirmitir); tecimsel maln dei-toku deeri, ilke olarak, her
zaman bir kullanm deerinin zerine eklemlenir ve sonuta,
ekonominin yetki alanna baldr. Artk burada, szcn esas
anlamnda dei-toku sz konusu deildir, salt bir dolamn
iinde bulunulmaktadr ve bilgisayar alar boyunca zincirleme
tepki durumu vardr; bu, deerin yepyeni bir tanm demektir,
yani burada dei-tokularn salt hzna ve oalmasna bal
salt merkezka bir deer sz konusudur. letiim ve
enformasyon alannda, olaylar byk lde byle cereyan
etmektedir -bu ileme koyulabilir bir sanallk olaydr, asla
ilemsel bir sanallk olay deildir.
Fakat, deerin bu "trans-ekonomik" modeli, bir lde
ilkel toplumlarda mevcuttur. rnein kul a, verili ve aln
saysna gre daha fazla deer kazanan ve art arda hediye
sunumunu dile getiren bir terimdir. Hatta bu hediyeler,
deimeksizin ama yz kat daha fazla deer kazanarak balang
noktasna dnebilir. (Bugn sanat piyasasnda da ayn ey sz
konusu deil midir?) Birinden tekine geme olay bile bir tr
simgesel dolam enerjisi yaratr ve bu enerji deere dnr.
Ama bu deer, gerekletirilemez, ne "retilebilir", ne de yararl
deerler (ginwali) devir halindeyken onlarn iine aktarlabilir,
bu deer sadece srekli olarak dolamda bulunabilir ve gitgide
artabilir (ya da bir olaslkla, eer hareketlenme durursa
geersizleebilir). Oysa k u l a , bir lde, dei-tokuun
(simgesel) kutsal dzeyidir, prestiji olan dzeyidir. teki dzey,
yani mal dei-tokuu ve edeerdeki eylerin dei-tokuu,
hibir simgesel deere sahip deildir, bu dzey ilevseldir.
Potlan da yapsnda, kurgusal bir artrma, salt ve yaln artrma
yoluyla deer retme zellii vardr.
O halde, hem deer ve edeerliliin ekonomik ilkesine,
hem de emek ve retim ilkesine tepeden trnaa ters den bu
dzensiz olaylarda, acaba kula ve potlan bir yanks var mdr?
Mantkl olmak gerekirse (hatta radikal eletiri mantyla bile),
bu arlklar mahkm edemeyiz. Zaten herkes bunun tadn bir
gsteri (Borsa, sanat piyasas, vurguncular) izlermi gibi
karyor. Biz de bunlarn tadn karyoruz, sermayenin
havasnn gsterili bir biimde avermesinin tadn karmz
gibi, onun estetik anlamda kendinden gemesinin tadna
varmz gibi. Ayn zamanda, daha zor, daha acl ve daha
anlalmaz bir biimde, bu sistemin gsterili patolojisinin,
AIDS, borsa k, bilgisayar virs olarak bu ylesine gzel
makinelerin zerine reklenen ve onlar bozan virslerin tadn
karyoruz. Ama aslnda, mantk ayn mantktr: Virsler,
bulaclk gc, mantksal, hiper-mantksal tutarlln, btn
sistemlerimizin iine ilemi durumdalar ve onlarn kanallarn
alp kendilerine mal ederek, yeni kanallar bile ayorlar
(elektronik virsler, bilgisayar alarnn snrlarna kadar
ularlar, yle ki, alar bile tahmin edememitir bunu).
Elektronik virsler, tm dnyay saran enformasyonun sahip
olduu ldrc effafln bir ifadesidir. AIDS, cinsel
zgrln ldrc effaflnn btn gruplar dzeyinde
ortaya kmasdr. Borsalarn k, ekonomilerin birbirlerine
kar ldrc effaflnn, karlkl alveri ve retim
zgrlnn temel ilkesi olan deerlerin ba dndrc
biimde hzl dolamnn ifadesidir. Bir kez "zgr brakld m",
olaylarn btn seyir sreci ar derecede ergimeye doru yol
alr, nkleer ergime de buna benzer ve bu tr srelerin en
yetkin rneidir. amzda, gerek tzleriyle balarn koparan
olaylarn seyir srecinin bu ar noktada ergimesi kadar daha
az byleyici bir ey var mdr?
Ekonominin zafer kazanmasna kitle iletiim aralar
da dahil olmak zere (unutmayalm ki, medya dnyas da virtik
bir dnyadr ve bu dnyada, grnt ve iletilerin dolam sonu
olmayan bir sylenti gibi etkisini gstermektedir) gndeme
oturuunu grmekten daha az aykr bir ey de yoktur. Bu
durumda hl ekonomiden sz edebilir miyiz? Hatta ekonomi
politikten (sermayenin mantndan) sz edebilir miyiz?
Kukusuz hayr. Hi olmazsa, ekonominin gz kamatrc
gncellii, asla klasik ya da Marx zmlemede olduu kadar
ayn anlama sahip deil. nk onun motoru, ne maddi
retimin altyapsdr ne de styapsdr, onun motoru deerin
yapsn bozmaktr, gerek ekonomilerin ve pazarlarn dengesini
bozan hareketliliktir, ideolojilerden, toplum bilimlerinden,
tarihten, ekonomi politikten yakasn kurtarm ve salt
speklasyona teslim edilmi bir ekonominin zaferidir; gerek
ekonomilerden (elbette sanal olarak -stelik bugn gc elinde
tutan sanallktr, gereklik deil) yakasn kurtarm sanal bir
ekonominin zaferidir ve sonuta, baka virtik seyir sreleriyle
buluan virtik bir ekonominin zaferidir. Bu ekonomi, zel
etkilerin, tahmin edilmesi olanaksz (hemen hemen
meteorolojik) olaylarn bulutuu bir alan olma sfatyla, kendi
mantn tahrip etmesi ve azdrmas sfatyla, aktalitenin bir
tr rnek tiyatro sahnesi olmutur yeniden.
9 Kasm 1988

Dou'da Buzlarn zlmesi ve Tarih'in Sonu
Yzyl sonu olay hareket halinde. Btn dnya, Tarih'in,
totaliter ideolojinin etkisinin nefes alamaz olduu bu ann, Dou
lkelerinin ortadan kalkmasyla yeni bir seyir izleyecei
dncesiyle yanp tutuuyor. Nihayet, Tarih'in kaps, halklarn
nasl yn alaca bilinemeyen hareketine ve onlarn zgrle
susamlna alyor. Genelde yzyl sonlarna rastlayan
bunaltc mitolojinin tersine, bu yzyl sonunun mitolojisi,
noktalanmak zere olan bir srecin gz kamatrc biimde
yeniden iddetleniini, yeni bir umudu ve kazanma ya da
yitirme pahasna oynanacak oyunu trenle balatyor gibi.
Geride ise, Tarih'in sonunun hayra almet olmayan belirtileri!
Olaylar gzlerimizin nnde cereyan ederken Tarih'in
gerekliinden ve canllndan kuku duymamak mmkn m?
Yakndan bakldnda, olay daha bir esrarldr ve benzeri
olmayan bir "tarihsel" nesneye daha yakn gibidir. Kukusuz
olaanst bir olaylar dmdr Dou lkelerinde buzlarn
zlmesi, zgrlklerde buzlarn zlmesi olaanstdr
kukusuz -ama zgrlk zld m akbeti ne olur? Tehlikeli
bir ilemdir bu, sonucu ikircil. (Ayrca buzu zlen bir ey
yeniden dondurulamaz.) SSCB ve Dou lkeleri, bir
dondurucuyla birlikte, bir test ve bir deney alan oluturdular
zgrlk iin, nk zgrlk oralarda hapisti ve ok derin
basklara maruz kalyordu. Bat'ya gelince, o ancak bir koruyucu,
daha dorusu zgrln ve insan haklarnn pldr. Ultra-
dondurma, Dou dnyasnn ayrt edici ve olumsuz
gstergesiyse eer, Bat dnyamzn ultra-akkanl bundan
daha tehlikelidir, nk geleneklerin ve fikirlerin zgrlemesi
ve zgrletirilmesi pahasna, Bat'da zgrlk sorunu diye bir
soru sorulmaz olmutur. Sanal olarak zmlenmitir bu sorun.
Bat'da, zgrlk, zgrlk Dncesi, eceliyle lmtr, en son
anma trenlerinin tmnde hepimiz grdk bunu. Dou'da ise
bu Dnce katledilmitir, ama cinayet asla kusursuz deildir.
Btn izleri silinince, zgrln neresinde kaldmz tecrbe
yoluyla yaayarak grmek ilgin olacaktr. Onu yeniden
canlandrma ve postmodern rehabilitasyon srecinde iin
neresinde kaldmz greceiz. Buzlar zlen zgrl
seyretmek o kadar da gzel bir ey deildir. Hele bir de, bu
zgrlk, kendi kendine alma yetisi olan ve elektrojen
zellikteki bir evkle, hatta psikotropik ve pornografik evkle
karlkl uzlamda acele ediyorsa, bir baka deyile, ivedi
biimde, paraya evrilir deer gibi Bat deerlerine evrilir
deer olarak takas edilmekte, yani dondurma ileminin hkm
srd bir Tarih'in sonundan ultra-akkanln ve dolamn
hkm srd bir Tarih'in sonuna gemekte acele ediyorsa?
nk Dou lkelerinde olup bitenlere bakldnda,
onlarn, nekahet dnemini yaayan bir demokrasiye, ayn
zamanda ona taze bir enerji (ve yeni pazarlar) kazandrarak
uysalca katlmda bulunduklarn grmek heyecan verici
deildir, asl heyecan verici olan ey, Tarih'in sonunun iki zel
koulunun i ie giriini grmektir: Birincisinde tarih,
dondurularak toplama kamplarnda son bulmakta, ikincisinde,
aksine, iletiimin btncl ve merkezka yaylmyla son
bulmaktadr. Her iki durumda da son bir zlme sz
konusudur. Dou'daki dondurulmu insan haklarnn zlmesi,
"Batdaki basn drmenin" sosyalist eanlamlsdr, yani bu
yarm yzyl boyunca Dou'da hapsedilmi enerjilerin Bat'daki
bolukta yitip gitmesinden baka bir ey deildir. Olaylarn
yaratt cokunluk yanltc olabilir: Dou lkelerinin
cokunluu, sadece ideolojiden kopmann yaratt bir
cokunluksa eer, zgrlklerin rahat ve kolay yaama
karlnda dei-toku yapld liberal lkelere benzeme
cokunluuysa sadece, o zaman biz, zgrln bedelinin tam
olarak ne olduunu ve belki ikinci bir defa asla
bulunamayacan bilmemiz gerekir. Tarih hibir zaman ayn
yemei ikinci kez yedirmez. Buna karlk, -ki bunun da, bizim
tarafmzdan, Bat tarafndan nceden kestirimi olanakszdr
(Ktlk imparatorluu ktnde yilik olduu gibi kalamaz
yine de!), Dou'da bu buz zlmesi, uzun vadede, atmosferin
yksek tabakalarndaki karbon gaz fazlal kadar zararl
olabilir, yani komnist buzullarn erimesiyle bat kylarnn
sular altnda kalmas sonucunda, politik anlamda bir sera etkisi,
gezegenimizdeki insanlar arasndaki ilikilerin snmas gibi bir
tehlike doabilir. Ama ne hikmetse, buzlarn ve buzullarn
iklimden kaynaklanan erimesi karsnda, sanki bir felaketmi
gibi dmz patlyor, kald ki biz, byle bir eyin politik
dzeyde gereklemesine demokratik anlamda zlem
duyuyoruz.
Eer vaktiyle SSCB altn stoklarn dnya pazarna
asayd, bu stoklar tmyle harekete geirmi olacakt. Eer
Dou lkeleri, soukta sakladklar byk zgrlk stoklarn
dolama aarlarsa, kendi lkelerindeki zgrln asla bir
eylem olarak deil de, etkileimin sanal ve karlkl rza
gstermeye dayal bir biimi olarak, liberalizmin evrensel bir
dram olarak deil de, bir psikodram olarak ortaya kmasn
arzulayan bat lkeleri deerlerinin o ok nazik metabolizmasn
da harekete geireceklerdir. zgrln sanki gerek dei-
toku gibi, iddetli ve aktif bir aknlk gibi, dnce gibi ani bir
biimde enjekte edilmesi, deerleri iklimlendirerek sunma
biimimiz asndan tamamyla felaket bir ey olurdu. Bununla
birlikte, onlara, zgrln maddi gstergelerini vererek,
karlnda zgrlk, zgrlk imaj istiyoruz. Son derece
eytans bir szleme bu ve bu szlemeye gre, birileri
ruhlarn yitirirken, birileri de rahatlarn yitiriyor.
Ama bu ekilde olmas belki de her iki taraf iin de ok
iyi. Yzlerine maske takan toplumlar (komnist toplumlar)
maskelerini indiriyorlar. O zaman yzleri nasl onlarn? Bizler
uzun zamandan beri maskeli deiliz ve artk ne maskemiz ne de
yzmz var. Biz yzmz suyun iinde izi olmayan bir bellek
gibi aramaktayz, yani (Benveniste bana kzmasn), moleklsel
izler kaybolmu olsa da, hl bireyler kaldn ummaktayz.
Sonuta, zgrlmz stne azck gsterge yaratmakta epey
zorluk ekiyoruz, onun o kck, elle dokunulmaz, bulunmas
olanaksz varlnn peinden komaktayz, hem de ylesine
fazlaca sulandrlm bir ortamda ki (programl ileme hazr),
zgrln hayaleti orada hl bir bellein iinde dalgalanyor
ve bu bellek artk suyun belleinden baka bir ey deil.
Bat'daki zgrlk kaynaklar ylesine kurudu ki, (Dev-
rim'i anma treni bunun tandr), artk Dou'nun, nihayet
alan ve kefedilen maden damarlarndan ok ey ummamz
gerekiyor. Ama bu zgrlk stou, bir kez serbest brakld m
(zgrlk dncesi, bir doal kaynak kadar nadir olduuna
gre) bundan sonra ne olur acaba? Yoksa nce her pazar
zerinde olduu gibi, alverilerde youn bir yzeysel enerji mi
hasl olur ve sonra da diferansiyel enerjilerin ve deerlerin hzl
bir kne mi tank olunur?
Glasnost'un anlam nedir? Modernlikle ilgili btn
gstergelerin tepkisel olarak effaflamasdr, yani hzlandrlm
ve ikinci elden bir modernliin (bizim modernlie ilikin zgn
yorumlamamzn postmodern yeni bir imalatdr bu), i ie
girmi btn olumlu ve olumsuz gstergeleriyle, yani sadece
insan haklarnn deil de, ayn zamanda sularn, felaketlerin,
aksaklklarn (SSCB'de, rejimin liberallemesinden bu yana bu
aksaklklarn son derece bir art gsterdiini not edelim)
tepkisel olarak effaflamasdr. Hatta bu effaflama,
pornografinin ve dnyal olmayan varlklarn yeniden
kefediliidir. Btn bunlar imdiye dek sansre maruz kalmt,
ama yeniden douu geri kalan eylerle ayn zamanda
kutlanyordu. Kremizin bu blmnde buzlar zlrken
tecrbeyle kazandmz u olmutur: Artk gryoruz ki, sular,
nkleer ya da doal felaketler, imdiye dek bask altnda tutulan
her ey insan haklaryla ilgilidir (ayn zamanda elbette
dinsellikle de ilgilidir, ama moday da konu d tutmamak
gerekir) -ve bu demokratik eylerin verdii iyi bir derstir. nk,
bu olup bitenlerde, sonuta ne olduumuz ortaya kmaktadr,
insann szde evrensel btn amblemleri ideal bir
halsinasyonla ve bask altnda tuttuumuz eylerin birden geri
dnyle yeniden ortaya kmaktadr; buna Batl "kltrn"
iinde yer eden en kt, en baya ve en clk km ne varsa
her ey dahildir ve bu kltrn, bundan byle asla snrlar da
olmayacaktr. O halde, bu kltrn gerei renme saati
gelmitir, nasl ki tm dnyadaki ilkel kltrlerle yzleme saati
geldiyse (Bat kltrnn bundan kendisini gerekten kurtard
sylenemez). eylerin ironisi ylesine olumaktadr ki, belki
bizler bir gn, Stalinciliin tarihsel ansn kurtarmak iin
zorlanrken, Dou lkeleri bunu anmsamayacak bile. Tarihin
devinimini dondurulmu olarak tutan bu zorbann ansn
dondurulmu biimde saklamamz gerekecek, nk o buz a,
evrensel kltr mirasmzn iinde yer alyor.
Bu olaylar bir baka adan da dikkate deer. Tarihin
sonuna erdemlice muhalif olanlar, Tarihin u anda, bu gncel
olaylarla, sadece kendi sonuna doru deil (bu da aslnda tarihin
izgisel fantasmasyla ilgilidir), ayn zamanda geriye dnne
ve sistematik biimde silinmesine doru girdii dneme
hakknda kendilerini sorgulamak durumundadrlar. XX. yzyl
btnyle silmek zereyiz. Souk Sava'n btn izlerini, belki
de kinci Dnya Sava'nnkileri bile, ksacas, XX. yzyln
ideolojik ve politik btn devrimlerinin izlerini teker teker
silmekteyiz. Almanya'nn birlemesi ve baka birok ey
kanlmazdr, ama Tarih'in ileriye doru sramas anlamnda
deil de, yirminci yzyln tmnn tersinden yeniden yazlmas
anlamnda; ve eer bu yzyl yeniden yazlacaksa, yzyl
sonunun son on yln iermelidir. Bindiimiz trenle, yaknda
yeniden Kutsal Roma Germen mparatorluu'na varacaz. Ve
belki de bu, yaadmz yzyl sonunun aydnlanmas ve ayn
zamanda bu tartmal Tarih sonu formlnn gerek
anlamdr. nk bizler, kendimizi cokulu bir yas tutma iine
vererek, bu yzyln nemli btn olaylarnn kirini pasn
temizlemekteyiz, sanki btn yaanlanlar -devrimler, dnyann
paylam, soykrm, devletlerin iddetli trans-milliyetilii,
nkleer tehlike, ksacas modern dnemini yaayan Tarih -
zmsz, iinden klmas g bir durummu gibi ve sanki
herkes bu tarih yaplrken de yklrken de ayn cokuya
sahipmi gibi, bu yzyl aklamaktayz. Restorasyon, gerileme,
rehabilitasyon, eski snrlarn yeniden douu, eski farkllklar,
zgnlkler, dinler, pimanlklar, hatta gelenekler dzeyinde
bile... yle grnyor ki, bir yzyldan bu yana kazanlm btn
zgrleme gstergelerinin gc zayflyor ve belki de bir ylda
snp gidecek: Artk dev bir revizynizm srecindeyiz, ama
ideolojik anlamda deil de, Tarihin kendisinin revizyonu
anlamnda ve yeni bir yzyla girmeden bunu baarmak iin
acele ediyor gibiyiz -yeni bir binyla girerken sfrdan balama
gibi gizli bir umutla m acaba? Balangtaki durumu yeniden
kurabilir miyiz ki? Ama neden nceki, XX. yzyldan nceki mi?
Devrimden nceki mi? Bu ortadan kalkma, bu kir pas artma,
daha nereye kadar gtrebilir bizi? Her ey hakl olarak ok
abuk ilerleyebilir (Dou lkelerindeki olaylar bunu bize
kantlamtr), nk mesele, neredeyse virtik ve bulac bir
biime brnen Tarihi ina etmek deil, onu tmyle ykmak,
ortadan kaldrmaktr. Belki sonuta, vaktiyle nerdiimiz gibi,
2000 yl olmayacaktr, nk Tarih'in erisi ylesine ters ynde
geriye doru katlanm olacak ki, artk Tarih, asla zamann bu
ufkunun tesine geemeyecek
15 Aralk 1989

Saraybosnallara Merhamet Yok!
Arte kanalnn Strasbourg ve Saraybosna'dan ayn anda
canl olarak gerekletirdii "Le Couloir pour la Parole" adl
yaynda, arpc olan bir ey vard: Felaketin, aresizliin,
tmyle d krklna uramann vermi olduu mutlak
stnlk, ayrks bir stat -bu stnlk, Saraybosnallarn,
"Avrupallara" kmsemeyle, ya da en azndan alayc bamsz
bir edayla bakmalarn salyordu, bu eda, hitap ettikleri
kesimin pimanl ve ikiyzl vicdan azabyla kart dyordu.
Merhamet duygusuna ihtiyac olan onlar deildi, aksine bizim
sefil yazgmza kar onlar merhamet duygusu iindeydiler.
lerinden biri "Avrupa'nn suratna tkryorum" diyordu.
Gerekten de, hi kimse, dayanma gneinin altnda keyifle
vicdanlarn bronzlatran insanlarn karsnda, nedenleri hakl
bir kmsemeyle, dmannn karsnda bile daha zgr, daha
hkmran deildir.
Ve Saraybosnallar, bu iyi dostlarn geit trenini
izlediler. En son da Susan Sontag geldi, Saraybosna'da Godot'yu
Beklerken'i oynamak iin. Niin bir de Flaubert'in Bouvard ile
Pecuchet'si Somali'de ve Afganistan'da oynanmasn ki? Ama iin
berbat yan kltrel ruhun grev inasl deil, bu byklk
taslama ii, gllk ve zayfla ilikin yanl deerlendirmedir.
Asl gl olan biz deil de onlardr, nk bizler, oralara
giderek gszlmz ve gerekler adna yitirdiklerimizi
aryoruz.
Gerekliimiz: Sorun da burada zaten. Tek bir
gerekliimiz var ve onu da kurtarmak gerekiyor. Hem de
sloganlarn en ktsyle: "Bir eyler yapmak gerek. Byle
durmak olmaz."
Oysa, byle durmak olmaz diye bir eyler yapmaya
kalkmak, ne harekete gemenin ne de zgrln ilkesi
olmutur imdiye dek. Bu olsa olsa kendi acizliinden dolay
gnah kartmann, kendi yazgsna merhamet duymann
biimidir.
Saraybosnallara gelince, onlar bu soruyu kendilerine
sormak zorunda deildirler. Onlar, bulunduklar konumda,
yapmakta olduklarn, yaplmas gerekenleri yapmann mutlak
gereklilii iindeler. Ne amala ilgili yanlsama, ne de
kendilerine merhamet edilsin duygusu iindeler. Bunun ad
gerek olmaktr, gerein iinde bulunmaktr. Kesinlikle
yaadklar felaketin "nesnel" gereklii deildir bu, yaanmamas
gereken ve iimizi szlatan bir gereklik de deildir, ama olduu
haliyle yaanan bir gerekliktir -bir olayn, bir yazgnn
gereklii.
Bu nedenle, onlar canl, bizler lyz. Bu nedenle, bizim
nce kendi deerlendirmelerimizde savan gerekliini
esenlie kavuturmamz ve bu gereklii (merhametli olann)
onun ykmna urayanlara, ama tam savan ve aresizliin
gbeindeyken yaadklarna inanmayanlara benimsettirmemiz
gerekiyor.
Susan Sontag, yapt yorumlarnda, Bonaklarn
evrelerini saran aresizlie gerekten inanmadklarn itiraf
ediyor. Sonunda bu gerek d durumun anlamsz ve akl d
olduuna inanyorlar. Bu bir cehennem, hiper-gerek cehennem,
sonuta, btn dnyann kendilerine kar tutumunu daha da
anlalmaz klan, ama kitle iletiim aralarnn ve insani
hareketlerin stlerine fazlasyla dmesiyle daha da hiper-
gerek bir zellie brndrlm cehennem. Byle olunca, bir
tr hayalet dnyasna dnen savan iinde yayor onlar -iyi
ki byle, aksi halde bu cehenneme asla katlanamazlard. Onlar
byle diyor, ben deil.
New York'tan kalkp gelen Susan Sontag gerekliin ne
olduunu onlardan daha iyi biliyor olmal, nk gereklie
vcut vermek iin onlar semi. Bu seimin nedeni basittir,
nk onun ve btn Bat'nn en ok eksikliini duyduu ey bu
gerekliktir de ondan. Nerede kan akyorsa, gidip orada kendine
yeniden bir gereklik edinmek gerekir. Erzaklarmz ve
"kltrmz" onlara gndermek iin izdiimiz btn bu
"kulvarlar", aslnda aresizliin kulvarlardr ve biz oradan
onlarn canl gcn ve felaketlerinin enerjisini ithal ediyoruz.
te bir kez daha eitsiz bir dei-toku. Geree ilikin kkten
bir d krkl sonrasnda (buna, bizi yneten ve Avrupa
gereklii ilkesinin iinde de pekl yer alan siyasal rasyonellik
ilkesine ilikin dkrkl da dahildir ) bir tr yedek bir cesaret,
anlam tamayan eyin ardndan ayakta kalabilme cesaretini
bulanlar, Susan Sontag kalkm, kendi aclarnn "gerekliine"
inandryor, ama tabii onu kltrselletirerek ve dayanmann
da iinde yer ald Batl deerler tiyatrosunda bir bavuru
kayna oluturmas iin tiyatrolatrarak.
Ne var ki Susan Sontag deildir yalnzca sz konusu
olan. O sadece artk genellemi bir durumun kibar bir
rneidir, ayn rnek durum iinde, kimseye zarar dokunmayan
ve aresiz aydnlar kendi sefaletlerini, sefillerin sefaletiyle dei-
toku yapmakta, her biri sapkn bir szlemeyle birbirine
katlanmakta -ayn ekilde siyasi kesimle sivil toplum da
sefaletlerini karlkl dei-toku etmekteler, biri tekine
kurbanlk olarak yolsuzluklarn ve rezaletlerini, tekisi ona
yapay hezeyanlarn ve tepkisizliini sunmakta. Bir baka tank
olduumuz rnek, ki zerinden ok zaman gemedi, Bourdieu
ile rahip Pierre'in dokunakl dille sefaletin toplumbilimsel st-
dilini dei-toku ederek kendilerini televizyonda kurbanlk
olarak sunmalardr.
Tm toplumumuz, bylece, evrensel kilisenin, szcn
gerek anlamnda "merhamet duyma" yolunda baml oluyor.
Bu biraz da, tarihin verdii panikten ve deerlerin
gerilemesinden kaynaklanan son derece byk bir pimanlk
annda, aydnlarda ve politikaclarda, sanki deer kaynan, o
gndergesel kayna, adna dnyann sefaleti denilen en kk
ortak paydaya arda bulunarak yeniden beslemek
gerekiyormu gibi, av alanlarn yapay av hayvanlaryla
beslemeye benziyor. Daniel Schneidermann yle diyor: "Bugn,
televizyondaki haber yaynlarnda, ekilen aclardan baka bir
gsteri sunmak rtk olarak olanakszdr." Kurbanlk bir toplum.
Ben bu toplumun, bu yolla, ancak kendi d krkln ve
kendisine ynelik akla smayacak bir iddettin pimanlklarn
dile getirdiini sanyorum.
Her yerde, Yeni Dnya Dzeni'nin at yollan Yeni
Aydnlar Dzeni izliyor. Her yerde, felaket, sefalet ve
bakalarnn ektii ac, ilenecek bir hammaddeye, izlenecek
bir ilk sahneye dnt. nsan haklaryla donatlm zulme
maruz kalma, sanki tek matem ideolojisi. Bunu dolaysz ve
kendi adlarna smrmeyenler, bakasna veklet vererek
smryorlar -mali ya da simgesel artk-deerlerini sras
gelmiken tahsil eden araclar da yok deil. Mali kayp ve
felaket, sanki uluslararas bir bormu gibi, kurgusal piyasalarda
tecim konusu ediliyor ve alnp satlyor -artk bir politikac-
aydn piyasas sz konusudur ve bu piyasa, karanlk gemie
sahip askeri-sanayi kompleksten hi de aa kalmamaktadr.
Merhamet duyma, felaket mant iinde yer alr.
Felakete gnderme yapmak, onunla mcadele etmek iin olsa
bile, ona sonsuz, nesnel bir reme temeli kazandrmak
demektir. Her durumda, ne amala mcadele edersek edelim,
felakete uramlktan deil, ktlkten yola kmak gerekir.
Ve bir gerektir ki, ite orada, Saraybosna'da, Ktln
effafl sahnelenmektedir. Geride kalan her eyi pisleten
bastrlm hastalk, virs Avrupa'nn imdiden fel belirtileri
tadnn gstergesidir. Avrupa'nn tanmaz mallar Gatt {2}
grmelerinde kurtarlmakta, ama Saraybosna'da
yaklmaktadr. Byle olmas bir anlamda iyi. nk, palavra
Avrupa, nerede olduu belirsiz Avrupa, iki yzl rpnmalar
iinde dzenbaz Avrupa, imdi Saraybosna snavnda akyor.
Ve bu anlamda, Srplar, neredeyse gerein giz perdesinin
aralanmasna alet olacaklar, bu hayalet Avrupa'nn,
sylemlerinde lszce ateli grnd kadar, olaylarn ak
karsnda da o kadar geri adm atan tekno-demokratik
politikalar Avrupa'snn vahi analizr olacaklardr. nk
pekl grlyor ki, Avrupa hakkndaki sylem serpilip
boylandka, Avrupa klyor (ayn ekilde, insan haklarna
ilikin sylemlerden geilmiyor ama, insan haklar da deerini
yitiriyor). Ama aslnda, tarihin son sz bu deil. Son sz,
Srplarn etnik temizleme yneyi olarak, olgunlamakta olan
Avrupa'nn son sivri noktasn oluturmalardr. nk "gerek"
Avrupa olgunlamak zeredir, bu temiz Avrupa'dr, trel adan,
ekonomik adan, etnik adan aklanm, btnlemi ve
arnm Avrupa'dr. Avrupa, Saraybosna'da baaryla
olgunlamak zeredir ve bu anlamda, orada olup bitenler,
mevcut olmayan, sofu ve demokratik bir Avrupa'nn gzergh
zerinde olumu bir kaza deildir asla; bu, zellii her yerde
"temiz" btnleme, korumaclk, ayrmclk ve denetim olan
Yeni Dnya Dzeni'nin uzantsdr, Yeni Avrupa Dzeni'nin
mantkl ve ykseli halindeki bir evresidir.
yle deniliyor: Eer Saraybosna'y tek bana brakrsak,
biz de daha sonra tek bamza kalmay hak etmi oluruz. Ama
zaten bu durumdayz. Btn Avrupa lkeleri etnik temizlik
yolunda. Parlamentolarn glgesinde usul usul olgunlamak
zere olan gerek Avrupa da budur ite; Srbistan'a gelince, o
Avrupa'nn demir mzradr. Herhangi bir tepkisizlii, herhangi
bir harekete geme acizliini gereke olarak gstermenin
anlam yok, nk iin iinde yrrle konulmak zere olan
bir program sz konusudur ve bu programa gre Bosna, sadece
yeni bir snrdr.
Le Pen'in siyaset sahnesinden byk lde silinmesinin
nedeni nedir sizce? nk fikirlerinin z, Fransa farkldr
biiminde, kutsal birlik, Avrupa milliyetilii tepkesi ve
korumaclk biiminde, her yandan siyasal kesimin iine szd.
Artk Le Pen'e gereksinim kalmad, kendisi siyasal adan
kazanmad ama zihinlere bir virs gibi bulat iin kazanm
oldu. Oynanan oyun aynen devam ettiine gre, niye
Saraybosna'da bitsin? Hibir dayanma bu durumu
deitirmeyecek. Ne zaman ki soykrm biter, ne zaman ki
"temiz" Avrupa'nn snr izgisi belirlenir, ite o zaman btn
bunlar mucizevi biimde biter. Sanki btn uluslarn birletii,
btn politikalarn birbirine kart Avrupa, kendisinin adi
ilerinin uygulayclar olarak Srplarla bir "szleme", bir kiralk
katil szlemesi imzalama benziyor -Bat da bir zamanlar ayn
eyi ran'a kar Saddam'la yapmt. Olay bellidir: Katil ii
aztrsa, bir olaslkla, katili de temizlemek gerekebilir. Irak ve
Somali'ye kar giriilen harektlarn baars, Yeni Dnya
Dzeni asndan grecelidir; Bosna harekt ise Yeni Avrupa
Dzeni asndan baarya ulama yolunda gibi.
Bonaklar bunu biliyor. Onlar biliyorlar ki, onlar
uluslararas "demokratik" dzen tarafndan mahkm
edilmilerdir, adna faizm denilen ve ondan geriye kalan birka
dknt ya da onun rktc tmr tarafndan deil. Yine
biliyorlar ki, dnya namna soykrmna, srgne ve dlanmaya
mahkm edilmilerdir, ayn grup iinde farkllk ya da
mukavemet gsterenlerin balarna gelen de budur -nne
geilemez bir biimde bu byledir, nk Batl demokratlarn
ve insanla hizmet amac gdenlerin vicdan rahatszlklarna
ramen, ilerlemenin amansz yolu buradan gemektedir.
Modern Avrupa, Mslmanlarn ve Araplarn, en azndan
gmen kleler olarak kklerinin kaznmasyla yetinecektir,
zaten bunu her yerde yapyor. Vicdan rahatszlndan
kaynaklanan saldrya yaplabilecek en temel itiraz,
Strasbourg'daki olaylarda olduu gibi, Avrupa politikalarnn
szm ona yetersizliinden dolay, gya yrei paralanan Bat
vicdannn izdii grnty izmeyi srdrerek, bu vicdan
rahatszlnn onun tinsel kukuyu kr hanesine yazmasn
salayarak gerek harektn her alanna yaylmasdr.
Arte'nin ekrannda seyrettiimiz Saraybosnallar, hi
kuku yok ki d kurmaktan ve umuttan iyice uzak olduklar
izlenimini veriyorlard, ama fiilen ehit havasnda da deillerdi.
Tam tersine. Uradklar nesnel felaketle ba baaydlar, ama
gerek sefalet, yani sahte havarilerin ve gnll ehitlerin
urad felaket br yandayd. Oysa, "gnll ehitlik br
dnyada hesaba katlmayacaktr", tam da yerinde sylenmi bir
sz.
7 0cak 1993

Bakaln Estetik Cerrahisi
Modernlikle birlikte teki'ni retme ana giriliyor.
Mesele artk onu ldrmek, yiyip bitirmek ya da batan
karmak, ona kar koymak, onunla yarmak, onu sevmek ya
da ondan nefret etmek deil, mesele nce onu retmektir. O
artk bir tutku nesnesi deil, bir retim nesnesidir. Acaba teki,
kesin ba-kalyla ya da kar konulmaz zgnlyle, tehlikeli
ya da ekilmez mi oldu? Bu durumda onun batan karcln
m defetmek gerekir? Ya da acaba, bakalk ve ikilik ilikisi,
bireysel deerlerin fiili ykselii ve simgesel deerlerin ortadan
kalkmasyla gitgide kayboluyorlar m? uras kesin ki, bakalk
aranlan bir ey ve bakal yazg olarak yaayamamaktan dolay,
tekini, farkllk olarak retmek gerekecek. Bu durum, dnyay
ilgilendirdii kadar, bedeni de, cinsiyeti de, toplumsal ilikileri
de ilgilendiriyor. Bir yazg olarak dnyadan kurtulmak, yazg
olarak bedenden kurtulmak, yazg olarak cinsiyetten (ve teki
cinsiyetten) kurtulmak iin, farkllk olarak teki'ni retme icat
edilecektir. Bylece, cinsel farkllk denilince, anatomik,
psikolojik zellikleriyle, kendine zg arzusuyla, cinsiyet ve arzu
ideolojisi de, hem hukuksal hem de doal adan
ternellendirilmi cinsel farkllk topyas da dahil olmak zere
ard sra birbirini izleyen tm zlmez dmleriyle birlikte
her cinsiyet sz konusudur. Btn bunlarn, batan karclk
sz konusu olduunda hibir anlam yoktur; batan karclkta,
artk arzu deil ama arzu ile bir oyun sz konusudur, orada
cinsiyetlerin eitlii ya da birinin br tarafndan
yabanclatrlmas da sz konusu deildir, nk oyun,
taraflarn mkemmel bir karlkl ilikisini (farklln ve
yabanclamasn deil, bakaln ve su ortakln) gerektirir.
Batan karma, hi de isterik deildir. Cinsiyetlerden hibiri
cinselliini tekisi zerinde yanstmaz, mesafeler bellidir,
bakalk bakirdir -arzu ile oyun denilen o ok yksek
yanlsamann kouludur bu.
Romantizmin ve XIX. yzyln dnemecinde retilen ey
udur: Oyunun iine, tersine, eril bir isteri ve onunla birlikte
cinsel paradigmann deiimi girmitir; bu deiimi bir kez
daha, bakalk paradigmasnn deiiminin daha genel ve
evrensel erevesine yerletirmek gerekir.
Bu isterik aamada, bir lde, erkein kadnsl kadna
yansr ve erkek onu, kendine benzeyen ideal figr olarak
biimlendirir. Mesele artk romantik akta kadnn gnln
kapmak, onu batan karmak deildir, mesele onu iten
yaratmak, onu bazen gereklemi topya olarak, idealize
edilmi kadn olarak, bazen de dayanlmaz kadn, star, yani
isterik ve doast bir metafor olarak yaratmaktr. Romantik
Eros'un btn ii, artk bu ahenk ve sevgi birliktelii idealini,
birbiriyle ikiz varlklarn neredeyse ensesti bir biimini
yaratmak olmutur -benzerinin izdml canlanmas olarak
kadn, doast biimini sadece benzerin ideali olarak
kazanmtr artk- bundan byle, aka mahkm olmu yapay
nesneyi yani varlklarn ve cinsiyetlerin ideal benzerliinin
patetikliine mahkm olmu bir yapay nesneyi yaratmak onun
ii olmutur -yerini batan karcln ikili bakalna brakan
patetik bir karmaadr bu. Erotik mekanizma tmyle yn
deitirir, nk daha nce bakalktan, teki'nin olaan
dlndan doan erotik ekim, bundan byle Benzer'in
tarafna, gibi olann, benzerliin tarafna geer. Bu oto-erotizm
midir, ensestlik midir? Hayr: Daha ok Benzer'in bir cevheridir.
teki'ne gz diken, tekine yatrm yapan, tekinde
yabanclaan benzerin, -ama teki, beni bana yaklatran bir
farklln geici biimidir yalnzca. Zaten, cinselliin, romantik
akla ve onun btn gnlk alt rnleriyle lme yaklamasnn
nedeni udur: nk cinsellik ensest olana ve onun yazgsna,
hatta bayalam yazgsna yaklamaktadr (nk artk mitik
ve trajik ensest sz konusu deildir; bizim iimiz, modern
erotizmin ortaya kyla, tremi ensesti bir biimledir
yalnzca, yani benzerin, tekinin grntsnde korunma
biimiyle -bu da, btn grntlerin birbiriyle karmasna ve
btn grntlerin yozlamasna edeerdir).
O halde, sonuta, kadn gereinden fazla gsteren bir
diiliin icad sz konusudur. kiziyle sadece dolayl bir
birleme anlamnda bir farklln icad. Ve bakalkla her
bulumay temelde olanaksz klan farklln icad. (Zaten,
erkeksi ve erkek organna dayal bir mitoloji oluturulurken,
diiliin pay isterik bir telafi biiminde olmu mudur, olmam
mdr, bunu bilmek ilgin olurdu; erilin kadnda byle
isteriklemesine, erilliin isterik yansmasna bir rnek olarak
feminizm, tmyle erkek tarafndan diiliinin, kadnn mitik bir
grntsnde isterik yansmasna benzer).
Bununla birlikte, bu zorlamal farklla mal etme
durumunda bir simetrisizlik sz konusudur.
Bu nedenle, paradoks biiminde, diyordum ki, erkek
kadndan daha farkldr, ancak kadn erkekten o kadar farkl
deildir. Sylemek istediim, cinsel farkllk erevesinde,
erkein yalnzca farkl olduudur, oysa kadnda, aalanm
farkllk statsnden nce gelen kesin bir bakalk vardr.
Ksacas, bu Benzer'in teki'nin retilmesine
indirgenmesi srecinde, cinsel tekinin ikiz erkek karde ya da
kz karde (ikizlik temasnn bu kadar gncel olmasnn nedeni,
libidinal klonlama biimini yanstmasndandr) olarak isterik
icad srecinde, cinsiyetlerin gitgide birbirine benzer klnd
sonucu ortaya kyor; bu benzetme, farkllktan sra
deitirmeye kadar varan en kk bir farklla ve cinsiyetlerin
sanal olarak farkszlatrlmasna kadar uzanr ve sonuta,
cinsellii yararsz bir ileve dntrr. Klonlama ileminde de,
sonuta, eeyli varlklar retilecektir bouna, nk cinsellik,
onlarn yeniden retilmesi iin gerekli deildir artk.
Eer gerek kadn, kadnln bu isterik icadnda (ama
kadnn buna kar koymak iin baka olanaklar da vardr), bu
cinsel farklln icadnda (ki o zaman eril hemen ayrcalkl
kutbu igal eder ve btn feminist mcadelelerin ii gc bu
ayrcal ya da zlmez farkll devam ettirmektir) unu
grmek gerekir ki, eril arzu da, bu farkllk icadnda tmden
sorun olur, nk ayn arzu, ancak kendine benzer bir tekinde
kendisini yanstabilir ve bylece kendisini salt kurgusal klabilir.
Bu nedenle, erkeklik organna ve erilin cinsel ayrcalna vb.
ilikin btn zrvalklar yeniden gzden geirilmeye deerdir.
Bir eit akn adalet sz konusudur burada ve buna gre,
kanlmaz biimde farkszlatrma noktasna ulaan bu cinsel
farkllatrma srecinde, her iki cinsiyet kendi tekil
zelliklerinden ya da bakalklarndan da bir eyler yitirirler.
Artk Transseksel'in adr bu, cinsel farklla bal btn
sorunlar ve atmalar srmeye devam eder, hatta her tr
gerek cinsellik, cinsiyetlerin her tr gerek bakal epey
zamandr ortadan kalkm olsa bile.
Kadnlk zerinde eril yanstma isterisiyle oynanan bu
halka ak hisse senedi satna benzer oyunu (baarl mdr?),
her birey -kadn ya da erkek- kendi bedeni zerinde yineler.
Kendisinin yansmas olarak bedeni tanma ya da sahip
kmadr bu, bakalk ve yazg olarak deil. Yz hatlarnda,
cinsiyette, hastalklarda, lmde, kimlik srekli olarak
bakalar, siz buna engel olamazsnz, yazg da budur -ama
bedeni tanma, bedenin, arzunuzun, grnnzn,
grntnzn bireysel olarak sahip klmasnda hakl olarak
her ne pahasna olursa olsun nlenmesi gereken ey de budur:
yani her trl estetik cerrahi. nk beden artk bir bakalk
yeri deil de, ikili bir iliki yeri deil de zdeletirme yeri ise, o
zaman, acilen onunla uzlamak, onu tamir etmek,
mkemmelletirmek ve ideal bir nesneye dntrmek gerekir.
Herkes bunu vcudunda kullanr, tpk, yukarda betimlediimiz
yanstmal tanmda kadnla erkek gibi: Erkek onu bir feti gibi
kuatr ve umutsuzca kendini zdeletirme giriimiyle ona
kar sanki fetimi gibi davranr. Beden, otistik bir tapnma,
yar ensesti bir gdmleme nesnesi olur. Bedenin modeliyle
benzemesi, erotizmi ve kendi kendini "temiz" batan
karmann kayna olur, teki'ni sanal olarak dlad lde
ve baka yerden gelen her tr batan karmay dlamann en
mkemmel yolu olduu lde.
teki'nin bu retimine, bu isterik ve kurgusal retime
baka birok ey daha baldr -rnein rklk ve onun
yeniliklere kout olarak geliimi ve gnmzde yeniden azmas
gibi. Mantkl olarak dnldnde, rkln, ilerleme ve
Aydnlanmaya kout olarak inie gemesi gerekirdi. Oysa,
genetik rk kuramnn hibir temele dayanmad bilindii
lde, rklk da o kadar gleniyor. Ama bunun nedeni,
kltrlerin tekilliinin (birbirlerine gre bakalnn) urad
bir erozyonun temeli zerine teki'nin yapay bir inasndan ve
farklln fetiist sisteminin iine bir giriten
kaynaklanmaktadr. Bakalk olduka, gariplik ve ikili iliki (bir
olaslkla iddetli) olduka, akas rklk yoktur. Genel bak
asyla, XVIII. yzyla kadar, antropolojik ykler de buna
tanktr zaten. Bu "doal" iliki bir kez yitirildi mi, yapay bir
tekiyle stel bir ilikiye girilir. Kald ki bizim kltrmzdeki
hibir ey rkln nne geemez, nk rkln her
ynelimi, teki'nin rayndan km biimde diferansiyel bir
inas ynndedir, teki araclyla, Benzer'in srekli biimde
indirgenmesi ynndedir. Otistik bir kltrdr bu, ama
dalavereci bir zgecilik biiminde.
Yabanclamadan sz ediliyor. Ama en kt
yabanc l ama teki tarafn d a n mahrum braklmak deil,
t eki nden mahrum olmaktr, tekini, tekinin yokluunda
retmek zorunda kalmaktr, yani sonuta srekli olarak kendine
ve kendisinin grntsne gndermede bulunmaktr. Eer biz
bugn kendi grntmze mahkm edildiysek (kendi
bedenimizi, look'umuzu, kimliimizi, arzumuzu ilemeye
mahkm isek), bu yabanclamann ii deildir, tersine
yabanclamann sonudur, tekinin sanal olarak kaybolmasdr,
bu daha da kt bir yazgdr. Aslnda, yabanclamann tanmn
yapmak gerekirse, insann bizzat kendisini nian alnacak hedef
olarak bellemesidir, kendisini itina gsterilecek nesne, arzu, ac
ve iletiim nesnesi olarak almasdr. teki'nin bu kesin ksa
devresi effaflk an balatmaktadr. Estetik cerrahi
evrenselleir. Yzn ve bedenin estetik cerrahisi ise, yalnzca
daha radikal bir cerrahi semptomdur, yani bakaln ve
yazgnn cerrahisidir.
zm nedir? Btn bir kltrn erotik devinimine, bu
bylenmeye, bakaln olumsuzluunun, bu her tr
gariplikteki, bu her tr olumsuzluktaki ba dndrclne,
ktln bu zoraki dlanmasna ve nihayet, Benzer'in ve onun
oaltlm figrleri olan ensest, otizm, ikizlik, klonlama gibi
figrlerinin evresindeki bu uzlama hibir zm yoktur.
Yapabileceimiz tek ey, batan karcln kaynann tekiyle
uzlamamakta olduunu, tekinin garipliinin korunmasnda
olduunu anmsamamzdr. nsann ne kendi bedeniyle, ne de
kendisiyle uzlamamas gerekir. tekiyle uzlamamak gerekir,
doayla uzlamamak gerekir, diille uzlamamak gerekir (bu
kadnlar iin de geerlidir). te, garip bir ekimin gizi de
buradadr.
5 Temmuz 1993

Sanalln Acizlii
Yenilerde bir olay: Gsteri yapan renciler Angouleme
Gar'nda hzl treni durduruyorlar. renci kalabal trenin her
iki yakasndan dalgalanyor, yolcular buulu camlarn gerisinde
hareketsiz baknyor. Birka haykr, slogan ve bar ar -
ama kime kar? Sanki yapay bir uydu aracnn karsnda
havlyorlar. nk hzl tren hareket eden bir sanal gereklik,
Fransa'y doal olmayan bir ortamda boydan boya dolaan bir
sanal gereklik -parann, hzn ve dolamda olan her eyin
cisimlemi rnei- Fransa ise gerek hayatta saylar gittike
artan isizlerin gerek dnyasyla yz yze. Yeni genlik ana
gelmi bir kesimle zamann okunun gerekst yzlemesi bu.
Zenginlerin effaflndan btn koparabilecekleri tek ey, bu on
dakikalk hareketsizlik, bir anlamda, kurban olduklar televizyon
gsterisinin iinde donmu bir grnt olarak kalabilme.
Gerek olanla sanal olan arasnda cereyan eden ve
fantastik sonular gezegenimize yansyan minyatr biiminde
kk bir olay bu, ancak frekans ok yksek sanal bir uzamla,
sfr frekansl gerek bir uzam arasndaki ayrmay da gzler
nne seriyor. Aralarnda ne bir ortak nokta ne de bir iletiim
sz konusudur artk: Sanaln koulsuzca yaylmas (ki bu sadece
yeni grntleri ya da uzaktan simlasyonu kapsamakla kalmaz
ayn zamanda btn jeofinans, mltimedya ve bilgi otoyollarnn
sanal gerekliini de kapsamaktadr), bu yaylma, gerek uzam
ve bizi evreleyen her eyi ei grlmemi bir biimde ssz,
orak bir ortama dntrmektedir. Bilgi otoyollar da,
dolamn otoyollar gibi olacaktr artk. Manzaralarn
lavedilmesi, topran ssz, orak klnmas, gerek mesafelerin
ortadan kaldrlmas demektir bu. Kullandmz otoyollar
dnldnde somut ve corafi bir durum sz konusudur
yalnzca, ancak bu durum elektronik alanda zihinsel mesafelerin
ortadan kaldrlmas ve zamann mutlak biimde daralmasyla
ok baka bir boyut kazanacaktr. Btn ksa devreler (ve
gezegende bu hiper-uzamn kurulmas sonsuz bir ksa devreye
edeerdir) elektrooklar yaratmaktadr. Ama biz sadece
topran sszln deil, toplumsalln sszln, emein, iin
sszln ve enformasyonun younluuyla yaratlan bedenin
sszln da hayal meyal gryoruz. Bu bir tr para
piyasalarnn ve bilgisayar alarnn big bang'ini anmsatan
amza zg bir big crunch (byk atrt). Daha ilemin
bandayz, ama fireler, ilenilmemi ssz alanlar gitgide
byyorlar, hem de bilgi ilemden ok daha hzl bir biimde.
Bu iki evren her ne kadar birbirinden tamamyla kopuk olsa da,
e dzeyde byme halinde. Ama bu dengesizlik, yeni bir politik
durum, gerek bir kriz yaratmyor, nk bellek gerekle ayn
anda oradan siliniyor. Dengesizlik, sanal olarak felaketi antrr
zellikte yalnzca.
Hangi kategoriden olursa olsun, sanal ampiyonlarnn
(dnya finansndaki gizli stratejiler ya da biliimin evrensel
demokrasisinin savunucular da dahildir buna) iyi gremedii
bir baka felaket yaratabilecek grnge, kritik kitle olgusudur.
Bunun kozmolojik dzeydeki verileri bilinmektedir: Eer evrenin
kitlesi belli bir snrn altnda ise, bu snr genleme
durumundadr ve big bang (byk patlama) sonsuza kadar uzar.
Eer snr almsa, evren klr ve kaslarak bzlr, ite o
zaman big crunch (byk atrt) olur. Oysa btn orantlar
korununca, biliim kresi (bununla, parann olduu kadar
grntlerin ya da iletilerin de yrngesel dolamn
kastettiimizi bir kez daha belirtelim), sonsuz gelime
perspektifi iinde, bize salanan btn bilgisayar alarnn
evrensel balants perspektifi iinde, ayn tr ani bir tersine
dnme tehlikesiyle kar karyadr. Bilgi otoyollaryla, yle
grnyor ki, bu kritik snr amak iin, elimizden gelen her
eyi yapyor olmamz gerekir. yi kalpli havariler btn bunlarda
olaanst bir merkezka genleme grrlerken, biz bir
doygunlua ve younlua doru yol almyor muyuz ve bundan
dolay bir deflasyon ya da otomatik bir kme hasl olmaz m?
Bu olaslk, ar biimde karmaklatrlm, ar biimde
balantlara boulmu bir kre ile bir blm sszlam bir
dnya (biliim dnyasnn drtte biri) arasndaki uyumsuzluktan
kaynaklanan olaslk deildir ama bu sanal u evrenin iinde
olan bir felakettir, kritik kitle snrnn almas sonucunda
ortaya kan bir ipatlamadr.
Zaten, bu snr yenilerde atk m amadk m, bunda bir
biliim felaketi var mdr yok mudur sorusu sorulabilir, ki bu
soru oklu iletiim ortamndaki veri bolluu kendiliinden
geersiz klnd lde ve biliimin nesnel tz anlamnda
bilanonun imdiden ne lde olumsuz olduu dikkate
alnarak sorulabilir. Bunun toplumsallkla bir evveliyat var ve o
da udur: Kritik toplumsal kitle snr geni lde oktan
almtr ve bu, insanlarn, denetim, toplumsallama, iletiim,
karlkl etkileim alarnn bolluu sayesinde olmutur,
toplumsal olan her eyin genelletirilmesiyle olmutur. -Bu da
imdiden toplumsalln gerek kresi iinde ve toplumsallk
kavramnn iinde bir patlama yaratmasna neden olmutur.
Her ey toplumsal olunca, aniden hibir ey de toplumsal
olmaz artk.
Ama belki de, ba dndren bu teknolojik iyimserliin
arkasnda, sanallkla ileride mutlu bir an gelecei inancnn
arkasnda, biz hakl olarak bu kritik snr hayal ediyoruz, biliim
kresi evresinin tersine deimesini hayal ediyoruz. Bu kayda
deer olay, evren dzeyindeki bu genel patlamay
yaayamadmz iin, onu, bir mikro-model dzeyinde
tecrbeye ynelik kullanabilirdik letimin sratinden dolay,
sre bitimi olduka yakn olabilir. O halde, biliimin ve
iletiimin bu ergime st seyrini abucak harekete geirmek
gerekmektedir.
yle ya da byle, her durumda, geriye alternatif bir
hipotez kalmaktadr: Sanal teknolojilerin gcnden, sanal
gerekliin nne geilmez ykseliinden balayarak, dnyann
yeni efendilerinin (Mays 1995 sayl Le Monde diplomatique'te
belirtildii gibi, bunlar mikrosoft ve telekapitalizm senyrleridir)
denetlenmesi olanaksz gcne varncaya kadar, nmze
konulan tablo, ok byk lde, medya kanalyla zihinlerin
nasl uyuturulduunu gstermektedir, ne var ki ayn medya
evreleri kendi kendilerini de uyuturmaktadrlar (bylece
btn sre kvrml olarak kendini beslemektedir).
Bu durumda, iki ey sz konusudur; biri: Ya oyun
bitmitir ve artk tm dnya bu teknolojik feodalitenin sultas
altndadr ve bu sulta her tr gerek erki elinde
toplayabilmektedir ve bu durumda, hepimiz sanal olarak
yaadmz topraktan silindiimiz lde haritadan da
silindiimize gre, bize geriye tek yol olarak yitip gitmek
kalmaktadr. Ya da hibir ey olmamtr ve btn bunlar da
dahil olmak zere her ey sanaldr. Sanalln gc, hakl olarak
sanaldr sadece. Zaten, gcnn artc biimde
younlamasnn ve "gerek" denilen dnyadan her zaman daha
uzakta kalp gereklik ilkesini yitirmesinin nedeni budur. Bu
teknik glerin imparatorluklarn dnya zerinde
geniletmeleri iin, bir eree ynelmi olmalar gerekir, -gcn
ereklilii olmadan g olmaz-, oysa bu glerin ereklilii yoktur.
Onlar sadece kendi alar iinde, kendi kurallar iinde sonsuz
sayda kaydedilmilerdir. Kurgusal sermayeler bile onlarn
yrngesinden hi kmaz, kendi kurgusal boluklarnda
birikirler ve yitip giderler. Bu medyatik ve biliimsel gcn
siyasal gce dntrlmesine gelince, Berlusconi olaynda ok
iyi grld gibi, bu el deitirmenin medyatik darbe tezinin
tersine, (bu teze gre, bir kez ekonomi ve iletiime hakim
olundu mu, siyasal iktidar ele geirmek sadece bir formaliteydi)
hemencecik baarszlkla sonuland grlmt. Kitle
iletiim aralarnn erkine fazla deer biilmesinden iyice
korkulmutur, oysa kitle iletiim aralar, her iktidar, iyi ya da
kt, yolundan saptrr tam anlamyla. Bu sanalln bir
yazgsdr: Artk sadece sanal strateji olduuna gre, sanalln bir
stratejisi olamaz.
O halde "dnyann efendileri" yoktur, sadece effafln
efendileri vardr ve onlarn paralar, rnleri ve fikirleri hibir
engelle karlamadan dnya apndaki bir piyasay boydan
boya saryor diye, sanalln egemenlii nnde eilmek
gerekmez, bu olsa olsa, bile bile yeni bir klelik biimi olur.
6 Haziran 1995

Bat lmn Yerini Aldnda
Bat'nn Srp vahetine kar askeri tepki gsterememe
acizlii, askerlerinden birinin cann ortaya koymay gze
alamama durumuna eittir. Byle olduu iin, Srplar
kendilerini rehin almadan onlar rehin oldular: nk
kendilerinin can her eyin nne kmaktadr. Sfr l: te
atmann ana motifi. te savan mkemmellii ama ayn
zamanda da glnl: Bir spor parkurunun mkemmellii
gibi kukusuz.
Ayn ey Krfez Sava'nda da olmutu ve o zaman,
sadece Batl ller kaza sonucu lmt. En azndan, bu sava
teknolojinin gsterisiyle kapanmt ve bu gsteri gcn
yanlsamasn ortaya koymutu (sanal bir gcn yanlsamasyd
bu). Oysa Bosna, tam bir acizlik rnei sunuyor. Srplarn
istedikleri gibi hareket etmesini salayan bu acizlik, bu savan
gizli tutulan amacyla uyusa da, batya zg sava aygtnn
simgesel bir idi edilmesi anlamna gelmemektedir hi. Zavall
Bat ! Dnya Dzenini yeniden salama grevini sevine sevine,
zafer edasyla (btn direni noktalarn tasfiye ederek) bir
yerine getire-bilseydi keke, ama onun, hl, paralanm
bilincinin derinliklerinden, dnya apndaki bu kk kirli iin
paral askerler tarafndan icra ediliine acizce tank olmas
gerekiyor. Kendi kendisini kk drme iine ve kendi
kendini saf d braklmas ilemine acizce tank olmas
gerekiyor.
Ama bu askeri ktrmlk hi artmyor ve uygar
dnyann zihinsel ktrmlyle smsk ilintili. Bat'nn,
askerlerinden birinin bile cann ortaya koyamamas, iin iinde
ok yksek derecede bir uygarln olduunu dndryor,
yle ki byle bir uygarlkta, askerler bile insaniyetlii ve insan
yaamnn kutsal yasalarnn saygnln paylayorlar. Aslnda,
tam tersi, bu sanal askerin, artk tek olmayan bu askerin yazgs,
ortak deerleri geni lde kaybolmu olan ve hayat herhangi
bir ey uruna kurban edilemeyecek olan uygarlam insann
yazgsna benziyor -nk insan, ancak kendisi iin deeri
olabilecek bir ey uruna bir eyleri gze alr.
Bizim retmi olduumuz birey, kendisine kar duyduu
mutlak kaygdan dolay, gklere kardmz ve kendisini,
acizliinde bile insan haklarnn her trl tzel kalkanyla
koruduumuz ite bu birey, Nietzsche'nin szn ettii son
insandr. Kendisinden ve kendi hayatndan yararlanma hakk
olan son varlk, son birey, gerek bir alaklk ve stnlk
umudu olmayan bireydir. Dededen babadan sregelen bir
ksrla ve geri sayma ebediyen mahkm olmu insandr. Bu
birey, bu devir devrann ve trn son rneidir, onun yapmas
gereken ey, hayaletleerek, paralanarak, oullaarak,
kendisinin yarat ve kendisinin klonu olarak hayatta kalmak
iin umutsuzca abalamaktr. Bu son insan, o halde, kurban
edilmemeli, nk o sonuncusudur. Gerek zamanda kendi
kullanm deerine indirgendiinde hi kimse kendi cann gze
alma hakkna sahip deildir. te son insann yazgs da budur,
daha dorusu onun bir yazgs olmaynn gstergesidir bu. te
onun acizliinin, uygar uluslarn acizliiyle, ne kar koyma ne
de karsndakini kurtarma tehlikesini gze alamayan uygar
uluslarn acizliiyle zincirleme birletiinin gstergesi.
ki ey birbiriyle smsk ilintili: Her tr yabanc kltrn,
tekil aznln, etnik temizleme grnm altnda saf d
braklmas ve tekillik olarak, indirgenmez bir olay olarak, -
tekilliklerin en tekil olan olarak- bizzat lmn, her ne pahasna
olursa olsun korunmas ve yaatlmas grnm altnda saf
d braklmas. Hayatmz da bir lde temizleniyor -gitgide
sanal kabuu iinde lmden uzakta kalarak kmldanyor,
aynen Birlemi Milletler'in sanal askerinin teknik kabuu iinde
gezinmesi gibi. Bu asker rehin alnsa bile, yine de daha gerek
bir askere dnmyor; olsa olsa, Bat ile Srplar arasndaki su
ortaklklar potlanda ve gz yanltc gr ayrlklarnda ve
adna askeri maskaralk denilen bu inanlmaz gizli anlama ve
dleklik zinciri iinde dei-toku materyali grevini gryor, o
zaman da, mehul askerin yerine sanal askerin, yani lmeyen
ama ayakta kalan, hareketsiz ve ktrm vaziyetteki askerin
ant dikiliyor ve o lnn yerini tutuyor. Bylece, artk
beklenilmedii bir anda, btn grnmleriyle lmn yeniden
yzn gsteriine tank oluyoruz.
Birlemi Milletler Bar Gc'ne ve Acil Mdahele
Gc'ne bir baknz: Onlar da Bosna sorununda ivedi biimde
lnn yerini aldlar (canla bala da savunuyorlar bunu!). Bizler
bile, hepimiz, ekranlarmzn karsnda kaamak kaamak
lnn yerini alyoruz. Srplar ise, yani katiller, istediklerince
yaamaya devam ediyorlar. Saraybosnal Srplar, yani kurbanlar,
gerek lmn tarafnda bulunuyorlar. Ama biz garip bir
durumla ba baayz: Ne lyz, ne diriyiz, sadece lnn
yerindeyiz. Ve bu anlamda, Bosna sorunu dnyay snavdan
geiriyor: Yaanlan dnyann her yerinde, Bat lnn yerini
alm durumda.
Btn bunlar, yine de, btn olanaklar kullanarak bu
durumu nleyememi olmaktan deil. Neredeyse biz de,
yzyllardr sregelen kurnazlklaryla btn Avrupa'ya paral
askerler salayan ve bu ekilde, kendilerini savatan uzakta
tutan svireliler gibi ii kotardk. Zengin lkeler gnmzde
hep byle yapyorlar, btn dnyaya silah salayarak ve bylece
iddeti olmasa bile, en azndan sava kendi topraklarndan
uzakta tutuyorlar. Ama bu da hibir ie yaramyor: lm
bamzdan attmz sandmz bir anda, btn koruyucu
ekranlarda ve kltrmzn en son snrlarna kadar lm
yeniden boy gsteriyor.
nsaniyet ve ekoloji yanls ideolojilerimiz sadece tek bir
eyden sz ediyor bize: nsan trnden ve onun sa
kalmasndan. nsani olmakla, insancl olmak arasndaki en
nemli farkllk da bu zaten. nsanclk, insan tr kavramna
bal, felsefesi ve etii olan gl deerler sistemiydi ve
olumakta olan bir tarihin ayrt edici zelliklerini belirliyordu.
Oysa insaniyet, tehdit altndaki insan trnn korunmasna
bal ve tanmlar gerei geri dntrlemez olan p
artklarnn en verimli biimde iletilmesi perspektifinden, bu
olumsuz perspektiften baka perspektifi olmayan zayf deerler
sistemidir -ve bozulmakta olan bir tarihin ayrt edici zelliidir.
Sa kalma karsnda, yani batl itiktlara dayanlarak
srdrlen ve lmden korunan hayat karsnda, hayatn
kendisi, hibir zaman yakamz kurtaramayacamz bir p
artna dnmekte ve sonsuza dek remeye maruz
kalmaktadr.
Oysa, biz bugn Bosna'da, bu sonsuz remeyi, bu i
karartc, ldrc parodiyi ve bozulmakta olan bir tarihin bu
uursuz hzn verici karmaasn, askeri olguyla insaniyet
olgusunun birbirine kart bu fars izliyoruz.
History reproducing itself becomes Farce. Farce reproducing
itself becomes History.
(Tekerrr eden Tarih Fars olur.) (Tekerrr eden Fars
Tarih olur.)
17 Haziran 1995

Byk Temizlik
Aklama: Yzyl sonunun tank olduu nemli bir i.
Yzylmzn ilk eyrei, daha ok aclara, iddete,
yozlamaya ve sulara tank olmutu; bugn, bu eyrek yzyla
damga vuran olaylarn, ideolojilerin ve her trl iddetin
yaratt snrsz bir yas tutma iine giriince olaanst bir
kalntyla yz yze buluyoruz kendimizi. Pimanlklar,
ucuzluklar, tasfiyeler, tarihin kirini pasn kazma. Kirli tarihi,
kirli paray, yozlam bilinleri, kirli gezegeni aklama.
Anlarn temizlenmesi -evrenin sala elverili hale
getirilmesi- etnik temizlik, rk temizlii. Ama zellikle siyasal
kesim, pimanln kurban edilmesi ana girdi. Her siyaset
adamnn, iktidar konumundaki her kiinin, bugn, sanal bir
sulanmaya uramas ve kirli para gibi aklanmas gerekiyor. Bir
beyin ykama ilemini kendisine grev edinmese bile, en
azndan piyasaya kmadan nce adnn temizlenmesi ilemini
grev ediniyor, btn bunlar, kann, damarlara enjekte edilmesi
ncesinde ykanmas olayna ok benziyor (AIDS vakalarnda
hi yaplmayan bir eydir bu zaten ve siyasal kesime uzun
zamandan bu yana en byk rezalete mal olmutur -hastalk
bulam olan kandaki virs, siyasetin alarnda, hastalarn
damarlarndaki alardan ok daha hzl dolamaktadr).
Bir olaslkla, insann kendine bir erdem pay karmas
iin kendi kusurlarn sergilemesi gerekir. Bu moda olan siyasal
bir taktik bile olmutur: Yanlglarn, yozlamasn, ahlak-
dln acmaszca eletirmek ve mutlaka sulanlmaya
almak. Dankl bir bedel deme, kamu bilincini ok ucuz
fiyata besleyen bir aklanma sanatdr bu. Hi kimse Beregovoy
gibi, intihar ederek aklanamaz, onun intihar bir anda btn
siyasal kesimi onun iin lnebileceini gstererek (onu soylu
bir ie dntrd) aklamtr, ama ayn zamanda da, bu kesime
zehirli bir hediye sunmutur, nk benzer acizlie ve benzer
onursuzlua, bir baka deyile, ayn yok olma nedenlerine
maruz kalp intihar etmekten saknan herkesin sefaletini ve
dlekliini gstermitir.
Siyasal kesimin aklanmak ve temize kmak iin
benimsedii ayn gr, ayn zamanda, hukuki anti-yolsuzluk
ithamn da akla kavuturuyor. Temiz eller, basndaki gnlk
haberleri starlarn zel yaamyla ayn derecede renklendiriyor.
Durum udur: Siyasal kesim, dokunulmazlndan ve cezasz
kalmasndan dolay skntdan patlyor. Toplumsal bnyenin
ekim alanndan ok uzakta kalarak evrim gsteren bu kesim,
gsterimin teki yakasnda, ynlarn grsel basndaki
yokluunda, kendi z dokunulmazln kazanan tele-yurtta
karsnda lml bir grnme brnen dokunulmazlndan
dolay yorgunluktan patlyor. Ekrann teki yakasnda, tele-
dokunulmazlndan dolay yorgunluktan biten medya kesimi
iin de ayn ey sz konusu: Reality show'larn ok sayda
olmasnn nedeni budur, nk izleyicilere tam bir figranlk
rol veren etkileimli bir serum verme biimidir bu. Siyaset
alannda, sz konusu kesime kendi iine kapanmaktan kurtulma
ve gbek ban yenileme ans vermek iin, itham etme ve
rezaletleri tm plaklyla sergileme de dahil olmak zere,
btn yollar deneyerek bu dokunulmazl kaldrmak mutlak
bir gerekliliktir.
Siyasal kesim iin bir lm kalm sava bu. Oysa bu
kesim, kendi ayrcalklarn kendi eliyle feshetmekten iyice
acizdir: Onun gc, sadece, grdmz gibi, kendisinin toplu
olarak balanmasna yeter. Bu ii yaptrmak iin de bir lde
yarglar kendi seer. Dokunulmazlndan aklanmak iin,
kendisini yaralanabilir ve krlgan, yani ak ve eriilebilir
gstererek, iine kapankllktan, kendisine ac veren
sevgisizlikten kurtulup eski saygnlna kavumak iin adli
kesimi kullanr.
Sistemimiz iinde siyasal ve adli kesimin gerek
anlamda atmaya gireceini dnmek byk bir yanlsama
olur. Bu, kendi zerinde gstermelik temizlik yapan, -bunu
kendi durumunu daha iyi salamlatrmak amacyla,
homeopatik dozlarda bizzat kendi durumunu sallantya
uratarak da yaparlar-bir kastn kendi iindeki i blm olur
olsa olsa. Bununla birlikte, hibir ey, bu istikrarn uzun vadede
bir ans olduunu syleyemez. Hibir ey aklanmann
faturasnn (faturalarn aklanmas sonrasnda), tpk buna elik
eden toplumsal zehirlemenin faturas gibi, bir gn, iktidarn ta
defterine kaydedilmeyeceini syleyemez. Bu, kitle iletiim
aralarna ve siyasal kesime pahalya mal olacaktr, zaten, onlar
da btn gven ve inandrclklarn yitirerek, hayali hesabmza
saylmak zere ektikleri ipotekli polieyi demektedirler.
Geni apl yrtlen bir kampanya, yenilerde, kamu
ahlak bahanesiyle, af komisyonunu sulad. Gerekten de, ilk
kez, otomobil srcs bylesine youn bir biimde, seimin
ikinci derecedeki yararlarna el uzatyordu.
Ama bu "ahlakd" davran, acaba bu seimlerdeki
siyasal bir kazanma ya da kaybetme iddias yokluunu telafi
etmiyor muydu? En azndan yurtta, onlara, gerek bir kazanma
ya da kaybetme iddiasn iade ediyordu bylece. yle ya da
byle, yurtta, artk halkn ak senediyle teminat altnda
bulunan, her tr yolsuzluun silinmesi ve susuz bulunmas
anlamnda toplumsal bir eylem olmaktan ok, ola ola gsterime
dayal siyasal bir eylem olan seimlerin gereine tercman
oluyordu. Rezaletler, baarszlklar, mal-para armalar, hatalar
-her ey imdilik akland, baland. Sa partiler kazand, sol
kllerinden yeniden dodu, her ey sfrdan balyor -seim
sisteminin bu sihirbazlna hayran olmamak mmkn m ! O
halde, sz konusu olan kk bir suun balanmas deil,
siyasal sistemin tmyle balanmasdr (asl byk finansal
su, ayn seimleri geni lde finanse eden sutur). Seimler
siyasal sistemin kara kutusuna benziyor: Input: Kara para, kirli
bilinler, su ortaklklar, eyyamclk. Output: Bakir bir politik
durum. Ve otomobil srclerinin ahlakszl, politikaclarn,
mptedilerin, para uzmanlarnn, her eit dalaverecilerin,
byk seim zrn hayaszca nceden kestirmeleriyle
karlatrldnda bunun yannda bir hi kalr. Su ilemi
olanlar, dolandrclar ve baka politik ve mali speklasyoncular
da nceden, kaytsz artsz ve sklmadan, bu simgesel
balamadan ve seim ad altnda demokratik ileyiin simgesi
olan yurttalk greviyle ilgili her tr cezann ucuzluundan
yararlanmlardr. Demokrasi, kendi i kanamasn, ayba
dzensizliklerini rezaletler sayesinde tedavi ederek seim
iftlemesiyle yeniden diriliyor.
Bununla birlikte, son sz uygar erdem syleyecektir: U
ceza puann geen otomobil srcs balanmayacaktr.
Esiz bir dnce, nk ceza puanna dayal bir src belgesi
mkemmel bir forml. Ama asl rezalet, otomobili bir kez
kullanmakla bundan yararlanmaktr. Bunun boyutlarn
gelitirmek ve ceza puanna dayal varolusal bir src belgesi
yaratmak yerinde olurdu. Su olsun, ahlakd davran olsun,
her tr yasay ineme, varolma puanlarnn geri alnmas iin
bir neden tekil edecektir -cezai puann doldurann yaama
ehliyeti geri alnacaktr. Bylece, hayatn ve varolma biiminin
yollar, nasl hareket etmeleri gerektiini bilmeyenlere kapal
tutulunca, daha az tkanacaktr. Bilinlenme uzmanlarnn
ynetiminde yeni bir hizmetii formasyon programna
katlmamalar durumunda, ivedi bir biimde, yaama yasa
ileme konulmaldr. Huysuzluk edeni otomatik bayltmayla
tasfiye etmek iin, puanlamaya dayal src ehliyetini nceden
programlanm bir organ nakline dntrmek yeterli olacaktr.
Bu ayn zamanda insan haklarnn koulsuz uygulamaya
konulmas olacaktr. te o zaman demokrasinin tam ve
acmasz uygulamasnn nasl ileyecei daha ak grlecektir.
7 Austos 1995

Yurttalar, Gzyalarnza!
Sistemler her zaman en iyi, kendi kurallarnn tersine ve
kendi ilkelerine aykr olarak ilerler, demokrasi de bu kuraln
dnda kalmaz. Bu, sistemlerin temel kusurudur ve onlar da
bireyler gibi glerini kusurlarndan alrlar. Her zaman,
Toqueville'i Mandeville'le, Amerika'da Demokrasi'yi Ar Masal'yla
dzeltmek gerekir. Bu sevimli sapma, ilkelerdeki bu srekli yn
deitirme, siyaset adamnn dncesinde en coku veren
eydir. Btn byk siyaset adamlar bundan esinlenmilerdir.
Burada, daha ok, sinik akln son buluuna zlmek yerinde
olur, artk duygusal akl egemen olmutur. Siyaset adamnn
klmesi, kendisini kendi ilkeleriyle umutsuzca zdeletirme
eilimiyle ve her zaman iktidarn icras sonucunda kendisini
gsteren pimanlkla llr. Siyaset adamnn paradoksu da
tiyatro oyuncusunun paradoksuna benzer: Tiyatro oyuncusunun
oynad kiilikle kendini kartrmas gibi, siyaset adam da
kendisini kendi ilkeleriyle kartrrsa, tiyatronun yanlsamas
da, siyaset adamnn yanlsamas da yitip gider.
Oysa siyaset adam, onu tandmz kadaryla, kendi
sahnesini harcamtr. Herkesi figran olarak byk bir duygu
ve laf ebelii yoluyla katlm hamlesi iine srkleyerek, oyunun
temel kural olan mesafeyi yok etmitir. Say yasas oyun
kuralnn yerine gemitir. Hem tiyatronun sonu hem de politik
sahnenin sonudur bu.
Biz, kendimiz, her birimiz tam bir ahlakszlkla ve kendi
ilkelerimize aykr i gryoruz, bunu, iimizden gelerek itaat
ettiimiz ve ancak bir rastlant sonucu trel yasayla karan ve
kimseye hesabn vermek zorunda olmadmz kark
ritellerle geen bir kurala gre yapyoruz. Btn siyasal
kurumlar ve sistemler de yle yapyorlar. Ktl bilerek,
deerden fedakarlk yapyoruz. Yazk ki bu strateji bugn geerli
deil, nk gnmzde siyasette drst olmak gerekiyor. Ama
gerek ileyile byle bir eliki pahasna, elendirici bir ey
oluyor bu. artc olan, bu gerek ileyile ilgili olarak aydn
zihinlerin mantkszldr. Demokratik bilin, bizzat kendisiyle
ve kendi ilkeleriyle ters dmektedir -Le Pen'e kar, Le Pen'in
gmenlere kar onlarn geldikleri yerdeki iddeti ve
hogrszl aklayarak, ama ayn zamanda bu "iyi"
hogrszlkten yararlanarak ve Macaristan'da ya da
Danimarka'da olduu gibi hakl davann zaferini salamak iin
seim sistemini istedii ekle sokarak uygulad kr krne ve
kaytsz artsz yasaklamann ayns uygulanyor. Buna siyasal
tartmann ve medyann gndelik bktrc szleri ve bu
yadsmann dorulanmasyla ve ak edilmeyen bir entegrizmin
utan verici uygulamalar tarafndan yutulmu tm kitleler
ekleniyor. Bulacln, salgnn, ulusal cephenin zaferi bu. Kt
dnene lanet olsun...
Siyaset adamlarnn rol, kronik toplumsal hastal,
iktidarn zn oluturan toplumsalln lanetli payn kendileri
zerinde bir odakta toplamak ve bunun politik olarak nasl
kullanlacan bulmak deil midir? Prensin ayrcalkl rol,
toplumdaki dank ve yaygn olan her keyfi ynetimi, toplumun
bundan kurtulabilecei biimde kendinde toplamaktr. Eer
keyfi ynetim tepede toplanmazsa, toplumun her kesiminde
grlr -keyfi ynetimin yaygn ve yerleik zellik arzettii
demokratik devlet buna rnektir, bir imparatorluk kerken
yapsnda grlen yoz etkiler orada da vardr.
Ayn ekilde, "aydnn" rol, dncenin lanetli payn
kendinde toplamak ve tm toplumu bundan arndrmak deil
midir? Bylece toplum, iyiyi ve kty daha zgrce
denkletirmeyecek midir? Onun rol, dnce hastaln bir
odakta toplamak ve bundaki uursuz alkanl bulmak deil
midir?
Oysa, ne aydnlar, ne de siyaset adamlar, bu rol asla
oynamazlar ve Sloterdijk'in szn ettii sinik akl asla
stlenmezler. fade etmek, rehberlik etmek, aydnlatmak,
mantkl klmak gerektiini ileri srerler yalnzca. Sadece
effaflkla (elbette iyinin effaflyla) ant ierler, zerlerine garip
bir biimde ahlaki vicdan, strap ve tanklk, havari misyonluk
ve hasta deerlere (elbette, onlar da bu deerlerin iindedir)
terapik amal yklendikleri izlenimini veren giysiler giyerler.
Artk temsil etmek iddiasnda bile deillerdir, herkesin kendini
ifade edebilmesi iin ortadan ekildiklerini ileri srerler -szden
ve iktidardan sofuca kurtulup bunlar bakalarna devretme ii
yallk hastal gibi bir eydir (bu da eylerin gncel
durumunda, zgrln ykn artrr daha ok). Elbette, bu
riyakarca atee atma, eyleri zmlemiyor ve aydn olsun,
politikac olsun, herkes sonunda atlyor, ama kendilerine ait
olmayan bir rolde. Topluma ve dnceye gelince, onlar da
sonuta, kendi i karklklar ve hastaln bulama gcyle
ba baa -tam anlamyla, artk kendini gsterebilecei hibir yer
bulamaynca, her yerde pimanln, duyarszln ve nefretin
iine szan ktln effaflyla ba baa kalyorlar.
ktidarn uygulamas her zaman lm tehlikesi anlamna
gelmitir. Kamu yaamnn btncl bir duyarszla
dmemesi iin denmesi gereken bedel budur. Ama temelde,
politik kesimin gncel durumdaki yozlamas ve yalanml
karsnda sylenip durmann gerei ne? Sanki hl iktidardaki
zekya inanlyor, oysa bunun tersine inanld apak ortada!
Siyaset adamnn bu amacna ve politik kesimin bu su
ortaklna sevinmek gerekir dorusu! Fetvay, yani bizim kar
ktmz feshetme ve ortadan kaldrma kararn uygulamaya
koyan da odur. Onu sulamaya artk gerek yok. O, kendiliinden
kendi kendini ykyor. Yaplmas gereken tek ey, tehlikede
bulunan hibir kimseye merhametsizce hibir yardmda
bulunmamaktr.
Ama yine de, bu utan verici bir amatr. Sonuta biz,
iin utanan paylaamadmz bu utan verici durumun
tespitiyle, anlan bozulmann yaratt gizli bir sevin arasnda
gidip geliyoruz. Hatta, politikaclarn grevinin bugn siyaset
adamnn cesedini sindirmek olduu ve onlara minnettar olmak
olduu sav ileri srlebilir, yle ki, onlar canl gmtler gibi,
bizi lnn pisliinden korurlar, aksi halde bu pislik tm
toplumu kuatrd.
Her trl byk ykm, bizi en kt eylerden korur.
Siyaset adamlarnn yersizliklerinin ve dncesizliklerinin -ok
nemli bir ilevleri olmas gerekir- kendilerinin rettii kaln bir
kir ve sylem tabakasyla, yarglamann gizil iddetine kar bizi
korumalar gerekir, onlar olmasayd, kendimize kar harekete
gemeye, kendimize cephe almaya zorlanrdk.
Siyaset adamlarnn sylemlerinin yaratt yanlsamay
zellikle gidermeye almak gerekmez. nk byle bir eyin,
bizi diri diri, aptallkla ve zgrlmzn ykyle benzeri
olmayan bir biimde kar karya brakmas muhtemeldir.
21 Austos 1995

Sefiller ve Sekinler
Tamamen paralanm bir siyasal gerein iinde
yayoruz. Bir yanda, siyasal kesim, yani gizli teknik isizlik
durumundaki paralel mikro-toplum, cezaya arptrlmadan
gelien ve kendisini yegne abas olan neslini srdrme
abasna adam grnen, bunu da btn eilimlerin i evlilik
trnden bir karmaasnda yapan snf -san ve solun bu
ensesti birlemesi, kanba yaknlnn ayrt edici
zelliklerinden olan bir dizi patolojiye ve yozlamla meydan
vermemezlik edemez. Dier yanda da, politik emberden gitgide
kopan bir "gerek" toplum. Her ikisi de birbirinden hzla
uzaklaarak, kendi kesinde yok olup gitmeye ya da dalp
kmeye ynelmi gibiler sanki -ancak medyann ve kamuoyu
yoklamalarnn gbek bayla seruma takl olarak ayakta
durabiliyorlar. Siyasal iradenin yalnzca televizyonlarn zihinsel
ekrannda ve araclk eden kamuoyu yoklamalaryla etkinlik
gstermesi anlamnda ele aldmz sanallk, siyasal ilev ve
sahneyi neredeyse ie yaramaz harabelere dntrm
durumda. Artk hibir diyalektik, bu iki kutbu etkileim halinde
tutamamakta.
Zaten ayn duruma ekonomide de rastlyoruz. Bir yanda,
retimin ve gerek ekonominin para para grnts, br
yanda da, sanal sermayelerin olaanst byk dolam; yle
ki, bu dolamda ortaya kan borsa kleri ve dier mali
iflaslar, artk gerek ekonomilerin, kne bile neden
olmuyor, nk bu ekonomiler birbirlerinden o derece
kopuklar. Ayn ey politik dnya iin de geerli: Sorumluluun
(yani her iki taraf iin birbirini yant l ama olanann) artk
oyunun iinde yer almad paralanm bir toplumda,
skandallar, yolsuzluklar ve genel bozulma kesin sonulara
balanamyor.
Bu paradoksal durum bir lde elverili, nk sivil
toplumu (artk ondan geriye ne kaldysa) siyasal dnyann
cilvelerinden korumaktadr, tpk ekonomiyi (artk ondan geriye
ne kaldysa onu) borsann ve uluslararas finansn
rastlantlarndan koruduu gibi. Karlkl olarak, birinin
dokunulmazl brnn dokunulmazln salar -yansmal
bir duyarszlktr bu da. Daha da iyisi: Gerek toplum, politik
snfla ilgilenmez, ama ayn zamanda da bunu bir gsteri gibi
seyreder. Bylece medya, sonunda bir ie yarar ve "gsteri
toplumu" btn anlamn bu vahi ironide bulur: Kitleler, politik
snfn yapt yolsuzluklarn herhangi bir biimde ortaya k
boyunca, kendilerini temsil edenlerin i grememezliliini
seyretmektedirler. Politik snfa, kala kala halkn zevki iin
gerekli gsteriyi salayabilmek amacyla kendini kurbanlk
olarak sunma zorunluluu kalr. nk, iktidarn temel yasas
vaktiyle bir lm tehlikesi anlamna geliyordu, iktidarn sfr
derecesi ise, yapay bir atete yaklmaktan baka bir anlam
iermiyor. Bir kez daha, adna iktidar denilen o bo yeri
ynetmek gibi can skc mecburiyetten bizi kurtaran siyaset
adamlarna minnettar kalmyor -bakalarna da paray, ileri,
zevki, ahlak, kltr ynetmek kalyor. Btn gereksiz iler de
bereket versin yaygaraclara, vurgunculara, speklatrlere
kalyor, bu arada, her eyi istedikleri gibi evirip eviren
filozoflar da unutmamak gerek.
Siyaset adamnn bu lsemi hastal stne, sosyalist
dnem en gzel rnek olsa gerek. Siyasal irade kullanlmaz hale
gelince ve iktidarn konumu sanal olarak bo kalnca (belki
1968'den beri), sol kesim iktidar ele geirmek iin hzlanr ve
alelacele bolukta dalr gider. (Ayn ekilde, erkein konumu
sanal olarak bo kalnca -artk erkein ayrcal ortadan
kalkmtr- feminizmin bu yeri doldurmaktan baka yapacak
hibir eyi yoktur ve sonuta, iktidarn boluu denilen tuzaa
der.)
Zaten Mitterand', bir tr yetim bir sprme harektyla,
her tr siyasal sistemin derin boyutta yozlamasn salayarak,
kutsal solu aldatarak ve temizleyerek iin nemli bir blmn
hallettii iin kutlamak gerekir!
Eer sol, bylece, gerek bir gerilemenin de tesinde
k-tyse ve kendisiyle birlikte imgelemin iktidarda olmas
dlerini de alp gtrdyse, bunun nedeni, iktidar
beceremeyecek olmasndan ya da lmcl hatalar yapm
olmasndan deil (yazk ki sol bir sr sradan hata yapmtr
yalnzca), bunun nedeni, tarih boyunca kirelerinden byk
lde syrlm olmasna ramen, toplumun bu duyarszln
ve lgnln gze alamam olmasndandr. Bir anlamda,
idealinden vazgemiken, ondan kesin olarak kurtulmay
bilemeyii yznden kmesi, neredeyse onun onuruna
olmutur. Sa ise, kendiliinden toplumun bu lgn hayaletiyle
ve siyaset adamna duyduu derin bir hnla kendini
zdeletirir. Bu anlamda sa, politik olmaktan ok trans-
politiktir, yani politikann dnda kalm bir toplumun en kk
ortak paydasna gre hareket eder. Sonuta, bu dta kalmln
meyvalarn toplayan da odur. Ama onun da siyasal perspektifi
olmad iin, sadan ve soldan ayrlanlar ahenkli bir biimde
ayn noktada buluur.
mgelemin iktidarda olduundan kim sz etti? mgelem
asla iktidarda deildir.
Bu dank toplumun yaratt olaylarn tipine gelince,
Avrupa buna iyi bir rnektir. ada olay tipinin, boluk
altndaki bir olay ve bir fantasmagori tipinin rneidir o.
Avrupa, ne kafann iinde, ne dlerde, ne de eidi ne olursa
olsun doal dncede cereyan edecektir; Avrupa, politik
iradenin, dosyalarn, sylemlerin, programlarn ve
hesaplamalarn uyur gezer ortamnda cereyan edecektir -ve bir
de, politikaclarn ve uzmanlarn kurnaz idealizmine gre serte
ynlendirilen ve denetim altnda tutulan ve adna seim denilen
kamuoyu fikrinin yapay sentezinde. Yansd haliyle Avrupa, bir
lde, tam bir toplumsal kurakszlatrma olarak tasarlanm
bir simlasyon modelidir -dijital kombinezon gibi giyiliverecek
kanlmaz bir sanal gerekliktir (Krfez Sava da byleydi,
boluun altndaki bir savan iine strlmtk, bir sanal
gerek olarak zerimize giydirilmiti bu sava).
Ayn ekilde, Internet'ten de, tek paradan da,
dondurulmu besin zincirinden de yakamz syramayacaz.
Btn bu eyler, sonuta olmaktadr, birok elikili duyguya
ramen yollarna devam etmektedir. Kararlar alnmaya devam
edilecektir, bu kararlar, kamuoyunun ortak fikri sorulmadan,
sekinler, uzmanlar, strateji uzmanlar arasnda dolaacaktr.
Artk bkm olduumuz enformasyona ramen, hatta belki de
bu enformasyon yznden tam bir acizlik iinde bulunuyoruz.
Buna Ruanda'da ok iyi tank olduk: Btn medya, katillerin ve
kkrtclarn (aslnda kkrtc bizlerdik) nerede olduu
sorusunu ok ak bir dille dile getirdiler, ama olaylar yine de
kendi seyrini izledi. Bu bir btncl enformasyon, ama hibir
sonuca ulamyor. Uzlam, toplu geveklik, bu genel
enformasyonda kendilerine bahane buluyorlar. Bu enformasyon,
dnyann btn lkelerinde, iktidardaki cuntalar her trl toplu
iradeden sonsuza dek koparan ve bundan doabilecek
uyumazlklar, yaray kzgn demirle dalar gibi kapatan bir
neter ilevini gryor.
Sefillerle sekinler arasndaki bu atlakta, kutsal solun ve
onun demokratik kibirliliinin kvrmlarna sarlarak, medyann
ve seim sisteminin kurban olan kitlelerin alklna yanmak,
hem bo hem de gln olur; bunu daha yenilerde, talya ve
Berlusconi rneinde ve bizde de Le Pen ve Yerel Seimler
rneinde yaamtk Btn bunlar, siyasal mantn miyop ve
uzlamsal bir analizine tanklk ediyor. Temelde, her ey, sanki
"kr" kitlelerin "uzak grl" aydnlarnkinden daha etkili bir
gr varm gibi olup bitiyor; bo ve yozlam bir yer, umut
vermeyen bir yer olan iktidar ise, mantk gerei ayn nitelikteki
adamlara -bo, soytar, oyuncu bozuntusu ve yaygaraclara-yani
duruma tam da uyan adamlara layk bir yerdir. Berlusconi gibi
rnein... Olduu haliyle siyasal dnya, olas tek "geree"
uygun dyor, her ne kadar bu gerek rasyonel deilse de.
Eer bir eyler deitirilmek isteniyorsa, gerein kendisini
hedef almak gerekir ki, bu da baka bir itir. Berlusconi'ye ve Le
Pen'e gelince, onlar neyse odurlar ve "mantksz" kitlelere
yneltilebilecek her sulama (hileci olduu kadar da politik
adan kurallarna uyan) naif bir aydnlanmacla dayanr.
Bununla birlikte, bu duruma da, Berlusconi'ye de, Le Pen'e de,
politikadaki gncel yozlamaya da katlanamadmz, bir o
kadar kesindir. O halde, ortada hesaba katlmas gereken
elikili bir gereklik vardr: Biz layk olduumuz sisteme
sahibiz. Ama ayn zamanda nemsenecek derecede hesaba
katlmas gereken bir durum da bu sisteme
katlanamaymzdr. zmlenmesi olanaksz bir tr ikilemdir
bu. O halde, iten gelen, sr kart, bo vermilik kart, derin
Fransa kart bir tepkisel tutum taknlabilir. Ama yine iten
gelen, sekin snf kart, kast kart, kltr kart, terminoloji
kart bir tepkisel tutum da takmla-bilir. Clz ve zayf kitlelerin
tarafn m tutmak gerekir, tepeden bakan ayrcalkl insanlarn
tarafn m? zm yok. ki entegrizm arasnda kalm
durumdayz: Biri poplist (ya da slamc ve kktendinci) br
de liberal olan, sekinci, evrensel entegrizm ve zorlamal
demokrasi entegrizmi. Temelde kendisini hangi deerlere
adayacan bilemeyen bir Aydnlanma a fanatizmi ve bu
fanatizme, poplist, slamc entegrizm bulunmaz bir hedef
olmaya yaryor. Ama ayn fanatizme, eit bir hogrszlkle,
ahlaksal ve siyasal adan daha ok varolma hakk tanmyor.
Her ikisi de duyarsz bir yeni dnya dzeni zemininde etkinlik
gsteriyor. kisi arasnda zgrln sradan bir kullanm iin
hl yer var m?
4 Eyll 1995

Meteorolojik Evresinde Enformasyon
Enformasyon oktan gerein duvarn at ve artk ne
dorunun ne yanln hiper-uzamnda geliim gsteriyor, nk
byle bir uzamda her ey anlk gvenilirlie dayanyor, ya da
daha dorusu, enformasyon, gerek zamanda gerek olduuna gre,
gerek olandan daha gerektir -bu nedenle de, temelde kesin
olmaktan uzaktr. Daha baka bir deyile, Mandelbrot'un
yaknlardaki kuramn yinelemek gerekirse u sylenebilir:
Enformasyonun uzamnda ya da tarihsel uzamda olduu kadar
fraktal uzamda da, eyler artk bir, iki ya da boyutlu deil:
eyler bunlarn aras bir boyutta dalgalanyorlar. O halde,
gerek ya da nesnellik kriterleri diye bir ey yok artk, geree
benzerlik lekleri var.
Bir enformasyonu ortaya atyorsunuz. Bu enformasyon
yalanlanmad srece, geree benzerdir. Ve aksama yerinde
olmadka, hibir zaman gerek zamanda yalanlanmayacaktr
ve sonuta hep gvenilir kalacaktr. Yalanlanm olsa bile,
mutlak surette yanl olmayacaktr, nk gvenilir klnmtr.
Gerein tersine, gvenilirliin snrlar yoktur, sanal olduu
iin, kendi kendini rtmez. Biz bir tr fraktal gerei n iindeyiz:
Nasl ki fraktal bir nesne artk (tam say olarak) bir, iki, ya da
boyutlu deil de, 1,2 ya da 2,3 boyutlu ise, bir olay da zorunlu
biimde doru ya da yanl deildir, ancak gerein 1,2 ya da 2,3
oktav arasnda gider gelir. Doruyla yanl arasndaki uzam,
artk bir iliki uzam deil de, rastlantsal bir dalm uzamdr.
yilikle ktlk, gzellikle irkinlik ya da sebep ile sonu
arasndaki uzam hakknda da bir o kadar ey syleyebiliriz.
Hatta cinsellik bile, bugn, ilgin bir ara boyuttadr -ne
eril ne de diil- ama 1,5 ya da 1,7 olmak zere ikisi arasndadr
(bu nedenle, tanm yokluundan dolay, cinsiyet farkll
kavramyla yetinmek olanakszdr). Belirsizlik ilkesi sadece
fiziin yetki alan iinde deildir, o btn eylemlerimizin tam
ortasnda, "gerekliin" tam ortasnda yer alr.
Bu sabit olmayan durum, bu sapma, bu genelletirilmi
belirsizlik, btn olgular, olaylar yorumlaryla birlikte
meteorolojik olarak adlandracamz bir evreye gtryor. Bu
meteorolojik evre, doadaki olaylarn, rzgrlarn ve hava
scaklnn doal tahmin edilememezliiyle ilgili olmayp,
kkeninde matematiin ve enformasyonun mkemmelliinin
yatt ikincil bir bulankllk evresidir.
Televizyondaki hava durumu programlarna bir bakalm.
Sunucular bunu bir televizyon oyununa evirmilerdir. Bilimsel
oyalama grevi gren uydu verilerine dayanlarak, sunucular
ideal oyun aryorlar: Olaylara fazla ters dmeyen halk
memnun edici bir ey yani. Atmosfer akmlarnn deiimleriyle
ortak beklentinin deiimleri arasnda gidip geliyorlar, bu da
program yar politik bir hale dntryor. Btn bunlar az ya
da ok bilinlice, gnbegn, geici simlasyon modellerine
uyarlamaya alyorlar. Bu ekilde, hava durumu haberi
tamamyla pencereden grdnz havayla ters dyor, ama
simlasyon olarak bu enformasyon gerektir, nk rnek bir
senaryonun eitli verilerine dayanlarak belli bir sraya gre
verilmitir. Zaten bu bilgilerin iinde meteorolojik saptamalar
dnda baka birok ey de yer alyor. Sunucu, bir gn nceki
tahminlerdeki yanlglar, nmzdeki hafta sonu havann
kt olmayacan da gz nnde bulunduracaktr (izleyiciler
buna katlanamazd), bir de elbette, alak ya da yksek basncn
yaklamas durumunda ortaya kabilecek nesnel durumu gz
nnde bulunduracaktr -ama" ylesine sk yalanlanan bu
durumun belirleyici olmas olanakszdr. Bundan hava durumu
bilgilerinin doruluk derecesinin, btn iinde
deerlendirildiinde, normal bir nsezinin doruluk
derecesinden daha dk olduu ve bizim her gn gkyznn
iirsel belirsizliine, meteorolojik sylemin keyfi belirsizliini
eklememiz gerektii sonucu kyor.
Bununla birlikte, bize, olaanst gelimi bilgisayar
teknikleri sayesinde, ertesi gnk ve daha ertesi gnk hava
durumunu tahmin etmenin mmkn olaca syleniyor. Ne var
ki, bilgisayarlarn bunu yapabilmesi iin drt gne ihtiyalar
var. Bu durumda, biz, nceki gn ve daha nceki gn havann
nasl olduunu tam drt gn sonra reneceiz demektir. Hava
durumu hakkndaki gerek, havann nasl olacana aldrmaz.
Olaylara gelince, birbirleriyle tutarl olmalar gerekir yalnzca.
Eer gerekirse, gerek, geriye dnk olarak olaylar
dzeltecektir. Yamur yam olsa bile, hava gzel olacaktr.
nk olaylar olaylardr, gerek de gerektir. Gerek her zaman
ge kalr, ama gelince de, sadakatini gsterir.
Hava durumu blteninin, tm kitle iletiim aralarnda,
ivedi bir biimde Borsa kurlarndan nce ya da sonra yer almas
bir rastlant deildir. Borsa dalgalanmalarndaki tutarszlk,
havayla ilgili tarih saptamalarndaki dalgalanmalara edeerdir.
Buna bir de kamuoyu dzeyindeki ayn mantktan doan onca
anketin yaratt dalgalanmalar da eklemek gerek.
Bir ekonomik etkinlik gerekliinin, havann nasl olaca
gerekliinin ve nasl olursa olsun bir kamuoyu gerekliinin
mevcut olduu hipotezinden yola karsak, Borsa, hava durumu
ve kamuoyu yoklamalar hakknda bize verilen deiken
yorumlarn salt speklasyona dayal yorumlar olduu ve bu
yorumlarn ilgili gerekleri ancak uzaktan yanstabildiini de
kabul etmemiz gerekir. Simlasyona dayal byle bir
kopyalama, elbette baz stratejilere karlk vermektedir, ama
temelde, moda iin de olduu gibi, hi kimse bunun kime yarar
dokunacan syleyemez. Kamuoyu yoklamalarna gelince, hi
kimse onlardan yararlandn iddia edemez, zellikle de onlara
istedikleri biimi verdiini sananlar bile. Borsa'nn niyetleri ise,
karmaktr. Oranlardaki, kurlardaki, dei-tokulardaki bu ani
dalgalanmalarn, bu belirsizliklerin bir anlam, bir amac olmal
gibisinden bulank bir duygu iindeyizdir, ama kimin iin ve ne
iin? Bu yoz hkmet sistemimiz iinde, yle ya da byle, d
krklna ve toplumsal belirsizlie fiili bir are durumundadr.
Bu toplumsal istikrarszln trans-politik bir biimidir.
nk, hava durumu bir lde ne kadar politik
olabiliyorsa, politika da o kadar meteorolojik olabilir. Saylar,
katsaylar, oranlar, endeksler zerine oynanyor, aynen gkyz
konjonktrnn rastlantlar zerine oynand gibi; alak
basnla yksek basn, olaylar ve kamuoyu dzleminde olduu
kadar stratosfer katmanlarnda da ayn devridaimlikte birbiriyle
art arda beliriyor.
Hatta, son derece ironik bir biimde, yle grnyor ki,
gerekler de sonunda (mevsim normallerinin dndaki) bu
speklasyonlara kendini uyarlayacak. Sonunda, kamuoyuyla
anketler birbiriyle i ie giriyor, yle ya da byle, kamuoyunun,
sanal olarak, bundan baka aynas da yok (Bunun bir nedeni var,
o da Bourdieu'nn syledii gibi, kamuoyu diye bir ey yok).
Yine sonunda, gerek ekonomi ve borsann aynas birbiriyle i
ie giriyor ve o zaman, gerek ekonominin, anlk ykseliiyle,
belli bir sonu olmayan snrsz ilemleriyle, ortak bir gsteri
olma zelliiyle en son ehresi bu aynaya yansyor. Artk yava
yava, borsa alkantlar, al sat, para transferi ve damping,
fiyat artrp drerek yaplan vurgunculuk, gerek ekonominin
retim ve ynetim sektrlerini kuatrcasna sarmtr.
Havann nasl olacan renmek iin uzun sre
beklenmiyor, sonunda mcadeleden bklp modellere boyun
eiliyor ve ok yumuak bir geile, hava tahminleri gibi
tutarsz olunuyor. Her ey, sanki hava durumu tahminleri
sonunda havay bozmu gibi olup bitiyor, ayn ekilde borsada,
para speklasyonlar, sonunda ekonomik sreci yolundan
saptryor; ayn ekilde kamuoyunda, anketler, sonunda
kamuoyunun yakasn brakmyor ve zihnini bulanklatryor.
Artk bundan sonra, hi kuku yok ki gerekler de modellerle
temasa geince sonunda raydan kacak ya da ironik bir
biimde, kendini buna uyarlayacaktr, tpk ilkel insanlarn
dlerinin ve bilinaltlarnn psiko-antropologlarla olan
temasnda olduu gibi. Bir ey kesindir: Meteoroloji kendisine
bavurulmas gereken bir senaryoya dnmtr. Rzgr, akla
yatkn ve nceden tahmin edilmesi mmkn bir taraftan estii
srece, btn bilim dallar birbiriyle i ie girince, insan
bilimlerinden san bilimlere meteoroloji bilimi nceden
tahmin edememezliin simgesi olarak kalmaya, gncel
yaantmzn kontrol edilemeyen esi olarak kalmaya devam
ediyordu ve hatta, srekli yaplan bir yorum nesnesi (havann
nasl olaca karsnda gizli bir hayranlk) olarak bile.
Ama bugn, fizikten ekonomiye, kozmogoniden
sosyolojiye, biyolojiden tarihe, ayn bilim dallar, akldla
olmasa da en azndan kararszlk ilkesine, olaslklar hesabna,
esnek hipotezlere, oynak incelemelere ve nerilerin
tersinirliine doru yneliyorlar, bu durum karsnda
meteoroloji, onlarn kararszlnn bir aynas durumuna geliyor,
onlarn sapmalarnn bir paradigmasna dnyor. Ho bir
iklim fantezisi olarak, zihnimizden geen yeni tip olaylar iin
kehanette bulunan bir taslaa dnyor. Yaplan analizlerde,
sonu belli olmayan eylerin, rastlant eseri oluan ve anlam
belirsiz olan eylerin ykselie gemesi yeni bir ey deildir.
Sosyolojide ksa haberler, psikolojide konuma yazma yanlglar
da byledir.
Kural olmayan her ey gibi, anomali, zek kaynana
dnr. Peki, niin hava deiiklii de byle olmasn? En
gelimi ve karmak hesaplarmzn havann nasl olacan
nceden tahmin edememesi olaanst bir ey deil midir?
Siyaset adamlarnn gtt stratejilerin sonuta stratosfer
olaylaryla ayn anlama gelmesi, onlarn en gzel zellii deil
midir?
Bu, politika da dahil btn alanlarda uzun zamandan beri
varolmayan bir kararszl, bir bekleyii yeniden sergilemek
demektir. Bugn tek olay istatistiklere kar oynanmaktadr (ayn
ekilde, politik olana kar ve tarihsel olana kar oynanan her
ey olay olmaktadr). Fikri olmayan insanlar ya da her ne olursa
olsun fikirlerini geerli klma olana olmayanlar, saylarn iine
erevelenmeden nce sylemlerin iine
erevelenmektedirler; bahis, ideolojik alandan saysal alana
doru yer deitirmektedir. Ve tek mutluluk, arasra gerekleen
tek umut kamuoyu yoklamalarna yalan syletmektir, kendi
seiminin ve edimlerinin pein sonucundan kamaktr. Kt
ruhlu toplumsal bir deha buna abalamaktadr. Politika gibi bu
denli tatsz tuzsuz bir oyunda, zme gtrecek ilgin tek ey,
bilanonun saysal olarak alaa edilmesidir (1992 Eyll'nde
Avrupa Referandumu'nda olduu gibi). Bulut kmelerinin
oynakln anmsatan istatistik ynlarnn kararszl,
kamuoyu yoklamalarn bir tr piyangoya indirgemekte ve bu
piyangoda, demokrasi, bal bana bir tr kader ksmet
kumarna benzemekte -Babil'de ve Bizans'ta yaplan at
yarlarnda da byleydi, kararszlk ilkesi kumarn bir kural
deerindeydi.
18 Eyll 1995

Etten Kemikten Arnm Bir iddet: Nefret
Nefret: Soydan gelen bir iddetin yeralt kayna gibi
yeniden douuna yanmak yerine, bu tr bir iddeti ve onun
zel etkilerini, ki terrizm bunlardan biridir, bizzat
modernliimizin, hiper-modernliimizin rettiini grmek
gerekir. Geleneksel iddet daha bir vecd iinde ve daha bir
kurban vericidir. Bizimkisi ise yapmackl bir iddettir; tutku ve
gdye bal olmaktan ok, ekrandan kaynaklanr, bir anlamda,
ekranda ve kitle iletiim aralarnda fiili haldedir, onlar bu
iddeti kaydediyor ve yaynlyormu gibi yaparlar, ama
gerekte, ondan daha ileri giderek onu tevik ederler. Kitle
iletiim aralar, dne dolaa, her yerde olduu gibi, iddet
konusuna terr eylemlerine deindii gibi deiniyor. iddeti
tam anlamyla modern klan da budur, ona gerek (siyasal,
sosyolojik, psikolojik) nedenler atfedilmesini olanaksz klan da
budur. Btn bu tr aklamalarn zayf kald hissediliyor. Ayn
ekilde, kitle iletiim aralarn iddeti grsel olarak ve
ykleyerek yaynlyor diye sulamann hibir anlam yok.
nk ekran, o sanal yzey, ne sylenirse sylensin, bizi
grntnn gerek ieriine kar yeterince iyi koruyor. Ekrann
kesik ve aralkl olmasndan dolay, grsel bir iddetle eylemsel
bir iddet arasnda sreklilik salayacak bir ba yoktur. Bizim
kendisine kar savunmasz kaldmz ey, iletiim aracnn
iddetidir, sanalln iddetidir ve onun gz alc olmayan
artdr. Korkulmas gereken, iddetin psikolojik olarak devam
etmesi deil, teknolojik olarak devam etmesidir, effaf bir
iddetin, yani sonu her gerein ve her gndergenin etten ve
kemikten arnmasna kan bir effaf iddetin devam etmesidir.
iddetin Xerox evresidir bu.
nk toplumumuz gerek iddete, tarihsel iddete, snf
iddetine yer vermedii iin, sanal bir iddet, tepkisel bir iddet
dourmaktadr. Bir anlamda yalanc bir iddettir bu ve aynen
yalanc bir hamilelie benzer, ancak ne var ki, asla bir ey
dourmaz, ne bir ey yaratr ne de kurar. Arkaik bir itki olarak
ele alabileceimiz nefret de buna benzer, ama onun nesnesi ve
amalar devreden kartlm olduu iin, aykr bir biimde,
gnmz byk metropollerinin hiper-gerekliiyle yattr.
iddetin, saldrma, zulm, tecavz, gler dengesi, aalama,
zorla maln elinden alma -en gl olann tek ynl iddetidir
bu- gibi bir ilk biimi vardr. Buna elikili bir iddetle karlk
verilebilir -tarihsel iddet, eletirel iddet, inkr iddeti gibi.
likileri koparma, hie sayma iddeti (buna zmleme iddeti,
yorumlama iddeti de eklenebilir). Bir kkeni ve amac olan,
neden ve sonular ortaya konulabilen ve ister iktidarn, ister
tarihin ya da anlamn olsun, bir aknlkla uyuan, belirli iddet
biimleridir bunlar.
iddetin tam anlamyla ada bir biimi buna ters
der. Saldrganc iddet biiminden daha etkili olan bu iddet,
caydrma, bartrma, ntralize etme, denetleme iddeti, -yani
tatllkla kkn kazma iddeti, genetik iddet, iletiimsel
iddet- konsenss ve eriim kolayl iddeti ise, uyuturucular
sayesinde, tbbi korunmayla, psiik ve medyatik dzenlemeyle
ktln bile kklerini, yani kkleri olan her eyi ortadan
kaldrmaya yeltenen iddettir. Olumsuzluun, tekilliin (tekillii
hedef alan en u iddet biimi lmn kendisidir artk) her
biiminin izini sren bir sistemin iddeti. Olumsuzluun,
atmalarn, lmn bize sanal olarak yasak olduu bir
toplumun iddeti. Bir anlamda, bizzat iddete son veren iddet -
artk bu iddete denk bir iddetle karlk verilemez- nefret
hari.
Duyarszlktan, zellikle medyann yayp sat
duyarszlktan doan nefret, cool, kopuk kopuk, u ya da bu
nesneye zap yapabilen bir biimdir. nanc yoktur, heyecandan
yoksundur, kendini acting out iinde ve ou kez kendi
grnts ve onun ivedi yan etkileri iinde tketir; bunu
kentlerin banliylerinde rastlanan su ileme vakalarnda
grebiliriz. Geleneksel iddet, zulm ve mcadeleyle orantldr,
nefret ise konsenss ve eriim kolaylyla. Bizim eklektik
kltrmz, ztlklarn uygunsuz biraradalnn kltrdr,
byk kltrel mel t i ng pot'un bnyesinde yer alan btn
farkllklar yan yana barndran kltrdr. Ama bu bizi
yanltmasn: Bu okkltrllk, bu hogr ve organlar aras
ibirlii, kresel bir tepkisizlii, iten gelen bir dlama eilimini
kkrtmaktadr ve sz konusu ibirlii alerjiye neden
olmaktadr. Ar koruma savunmay ve bakl ortadan
kaldrmaktadr: Teknik olarak isiz braklan antikorlar,
organizmann kendisini hedef alrlar. Nefret de ayn zelliktedir:
O da, gnmz hastalklarndan kendine ynelik saldrganla
ve bir zbaklk
{3}
hastalna ok benzemektedir. Bizler,
byk metropollerimizin glgesinde bize hazrlanan yapay
baklk kouluna katlanabilmeye hazr deiliz. Doal artklarla
ya da lele beslenip de, bu besinleri ellerinden alnnca
hemencecik trleri kaybolmaya ve yok olmaya mahkm hayvan
trleri gibiyiz. Bir lde, kendimizi nefretle koruyoruz,
bakasnn zayflna kar, dmana, felakete kar nefretle
koruyoruz kendimizi. Yapay ve nesnesi olmayan bir eit
rekabeti harekete geiren nefretle. Nefret, bylece, yaamn
yeniden bara kavuturulmasna kar bir tr kanlmaz strateji
oluyor. Anlalmazlyla bile, dnyamzn duyarszlna kar
umutsuzca bir direni ve bu sfatla, uzlama ve anlamadan ok
daha gl bir iliki biimi kukusuz.
amzda iddetten nefrete gei, bir nesne tutkusundan
nesnesi olmayan bir tutkuya geiin ayrt edici zelliklerini
tamaktadr. Saf ve duyarszlam bir iddettir bu, bir lde
ncl derecedeki iddettir, artarak byyen iddetin, yani
terrist iddetle ve bulac ve zincirleme tepki halindeki btn
virtik ve salgn biimlerin iddetiyle adatr. Nefret ise, aa
vurduu belirtileriyle, sradan iddetten daha gerek ddr,
daha eriilmezdir. Bu rklk ve su ileme durumlarnda
grlmektedir. Bu nedenle, ona, nleyici tedbirlerle ya da bask
yoluyla kar koymak ok zordur. Onun gdlenmesi
bozulamaz, nk belli bir gdlenmesi yoktur. Eylemden
alkonulamaz, nk eyleme geme arac yoktur. Hibir zaman
cezalandrlamaz, nk ou zaman kendi kendisine yklenir:
Nefret bizzat kendisiyle savam halinde olan bir tutkunun ta
kendisidir.
Sonu olmayan bir zdeletirme srecinde, evrensel bir
kimlik kltrnde, Benzeri retmeye adanmz, -bundan dolay,
sonsuz bir hn vardr: kendinden nefret etme. Bu nefret,
yzeysel bir rk yorumlamann olmasn istedii gibi,
tekinden nefret deil de, tekinin yitirilmesinden ve bu
yitirmeden dolay hntan kaynaklanan nefrettir. Nefretten
beklenilen tekinden nefret olmasdr -hogry ve farkllklara
sayg gstermeyi salk vererek buna kar kma yanlsamasnn
nedeni budur. Ama aslnda, nefret (rklk vb) tekini
dlamaktan ok, tekiliin banazl olsa gerek. Nefret, yapay bir
tekinden (bu herhangi biri olabilir) kurtulmayla, umutsuzca,
yitirdii tekini telfi etmeye alr. Sinir cerrahisi ameliyat
geirmi bir dnyada, atmalarn arabuk gdk kald bir
dnyada, tekilii diriltmeye alr -bu da onu yok etmek
iindir. Bu lmcl zdeletirmeden, kltrmzn
devingenlii karsnda mahkm olduumuz bu otistik iine
kapankllktan kurtulmaya alr. nk bu kltr hn duyma
kltrdr, ama ayn kltrn iinde, tekine duyulan hncn
arkasnda, kendimize kar duyulan hncn, kendimizin ve
benzerin diktatoryasna kar duyulan hncn olduunu tahmin
etmek gerekir ve bu hn kendi kendimizin ykmna dek
gidebilir.
Bu nedenle, nefreti btn ikircikliiyle, alacakaranlkta
ortaya kan bir tutku gibi almak gerekir -ayn zamanda,
toplumsalln, tekiliin, atmann ve son olarak da
genelekime bal k tehdidi altndaki sistemin kendisinin
hoyrata ortadan kalknn hem semptomu hem de
yaratcsdr. Modernliin sonu ya da baarszl semptomu -
Tarih'in sonu semptomu olmamakla birlikte, nk ne tuhaftr
ki, Tarih'in ortaya koyduu btn sorunlarn hibir zaman
zm olmadna gre, hibir zaman da Tarih'in sonu
olmamtr. Daha ziyade, hibir ey zmlenmeksizin, sonun
tesine bir gei olmutur. Ve bu gncel nefretin iinde,
olmayan btn eylerin hnc vardr hakl olarak. Ve o zaman
da, sisteme son vermek, yerine baka bir ey yerletirmek,
tekini ortaya karmak, baka yerlerden gelen olay ortaya
karmak iin eyleri hzlandrma acelecilii. Bu cool banazln
iinden kkrtcln bin yllk bir biimi skn ediyor.
Hepimizin iinde nefret var. Nefret duymamak elimizde
deil. Hepimiz ikircikli biimde dnyann sonuna zlem
duyuyoruz, yani bunun, bedeli ne olursa olsun, bir erei, bir
ereklilii olsun istiyoruz -hn duyarak ve dnyay olduu
haliyle tmden reddederek de olsa.
2 Ekim 1995

Psychodelic iddet: Uyuturucu
Uyuturucular, genelde, sanayilemi toplumlarn
simgesel ritelleri iinde yer almyor artk. Uyuturucu
kullanm, her zaman zihinsel bir srecin ve gereklemi bir tr
topyann dolayszln gerektirdii halde, bu toplumlar,
kendilerini, zaman ve enerji asndan hesapl bir zveri
gerektiren gelecekteki amalarna adam durumdalar.
topyann ivedi biimde gerekletirilmesi olayn gklere
karan akmlar sapkn akmlar olarak ilan edildi ve alar
boyunca u ya da bu sfatla mahkm edildiler.
Uyuturucularn eskiden beri sahip olduklar etki gcne
bal olarak, onlarn hem gizil bir g olduu, hem de
geleneksel olarak yasaklanmalar olgusu, bugn yeni
uyuturuculara ilikin grmzde de devam etmektedir.
Uyuturucularn byledii kadar tiksindirdii ve Bat mant
asndan bu ikili kartln kesin olduu sylenebilir. Sonuta,
bedeni ve beyni olduu kadar, kendileri hakknda varlan yargy
da "uyuturmaktadrlar".
Gncel analizlerde, uyuturucular, uzun sre,
Durkheim'n szce verdii anlamda, "anomik", yani ortak
deerlerin yitimi olarak grld. Sanayilemi lkelerdeki
toplumsal gruplarn ayrt edici zellii olan belli bir intihar ekli
olarak ortak deerlerin yitimi anlamnda ele alnd. Yasalarn,
genel rgtlenmenin, grubun organik deerler sisteminin
alanna girmeyen kalnt halinde, izgi d, hie sayc
biimlerdir bunlar. Yani ky zellii tayan, ama yasa ve deer
ilkesini sorunsal klmayan biimler; uyuturucular muhtemelen
bu zellii kendi ileyi sreleriyle btnletirebilirler.
zellikle ada olan dier olgularla ilikisi
erevesinde deerlendirilirse, uyuturucularn gnmzdeki
stats daha bakadr. Ben bunu anomik deil, anomalik olarak
adlandryorum. Anomalik dediimde, artk kyda olan,
dengesiz durumda olan, organik eksiklii olan deil de, bir
sistemin rgtleme, denetleme ve rasyonelletirme arlnn
getirdii eyi kastediyorum. Anomalik olan, grnrde hibir
neden olmadan, dardan etki yapyormu gibi ileyie kar
duran eydir, hatta, belli bir doyum noktasna ulaarak, kendi
antikorlarn, kendi i patolojisini, garip ileyi bozukluklarn,
nceden kestirilemeyen ve zmsz kalan aksaklklarn, yani
ke n d i anomalilerini bnyesinde barndran bir sistemin
mantndan, ar mantkllndan ve ar rasyonelliinden
kaynaklanan eydir.
Bu, toplumun kendi ky sorunlarn btnletirebilme
yetersizliinden deil, tersine, btnletirme ve
standartlatrma iin ar yklenmesinden kaynaklanmaktadr.
te o zaman, grnte en gl toplumlar, kendi ilerinde
istikrarll yitirmektedir -bu ciddi bir sonu sergilemektedir,
nk, sistem, anomalileri ortadan kaldrmay istedike, ar
rgtlenme mant iinde kalacak ve bylece sistem,
anomalilerin neden olduu merkezd uru besleyecektir.
Akla uygun grnen bir grten kurtulmak gerekiyor
artk: Eskiden, ky zellikteki ortak deerlerin yitimi, sistemin
rasyonellemesi iin frsat tekil ediyordu, bugn ise, sistemin
ar mantkll anomalik aksaklklara neden oluyor ve onlar
glendiriyor.
Bu "sapkn" mant gz nnde bulundurmak ve
uyuturucunun iki tip kullanmn birbirinden ayrt etmek
gerekiyor. Birinci tip kullanm, yetersiz bir toplumsal ve
ekonomik gelimeye baldr (bunu gelimekte olan lkelerde ve
durumlar iyi olmayan toplumsal snflarda gzlemekteyiz);
ikincisi ise, tam tersine, tketim dnyas doygunluuna baldr,
ancak bu ballk, hem ayn tketimin gklere karlmas, hem
de alaya alnmas olarak, bir eylerin eksik olmasndan deil de,
fazlasyl a dolu olduu iin kurtulmamz gereken bir dnyann
yadsyc anomalisi olarak kendini gsterir.
O halde bizim iimiz "ikinci tip" olarak adlandrlabilecek
olan kullanmla ilgili olup, bu kullanm tipini, ayn anomalik
mantn ada olan ve ayn mantn yetki alanna giren
"ikinci tipin" btn sreleriyle olan ilikisi erevesinde
deerlendirmek gerekiyor. zellikle, "ikinci tip" iddet
biimlerine, yani su ileme ve birinci derecede saldrya deil
de, sanayilemi toplumlara zg hogr lszl
karsnda boalma tepkisine, toplumun ar koruyuculuuna
baldr. Terrizm de bu ekildedir. O, modern Devletlerin
snrsz gcne, kendisini bnyesinde tarihte yaanan bir iddet
olarak deil de, sadece ok daha gl ve ok daha kontroll,
daha caydrc Devlet olmalar ve bu ekilde hzl ykselii
yeniden balatabilmeleri durumunda nleyebilecekleri iddeti
anomalik biimde barndran modern Devletlerin snrsz
gcne tepki vermektedir.
Ayn dzen iinde, "ikinci tip" patolojiler iinde yer alan
AIDS ve kanser gibi hastalklar, dtan bir saldrya maruz kalan
bedenin organik olarak hasara uramasndan kaynaklanan
geleneksel hastalklar deildir, daha ok ar koruma altnda
tutulan bedenlerin istikrarn yitirmesinden kaynaklanan
hastalklardr (btn hijyenik, kimyasal, tbbi, toplumsal,
psikolojik protezler bu ar koruyuculuun rnekleridir) ve bu
nedenledir ki, ar koruma altndaki bedenler, baklk
glerini yitirerek herhangi bir virse yem olurlar. Nasl ki
terrizm sorununa "politik" bir zm bulunamyorsa, ayn
ekilde, AIDS ve kanser sorununa da, imdilik, biyotbbi bir
zm bulunamamaktadr ve neden hep ayndr. nk bunlar
anomalik srelerdir ve vahi, tepkisel bir iddetle, toplumsal
bnyenin ya da ksacas bnyenin, politik ve biyolojik anlamda
ar erevelenmesine kar dururlar.
Uyuturucu kullanm ve bunun arl benzer hastalk
belirtilerindendir. Bu lanetli payn varl ve bundan
kaynaklanan davranlar eletirilebilir, ama emin olunmas
gereken bir ey varsa, o da, bir toplumun bunu kknden
kazmas ve sonuta toplumsal bnyeyi bundan arndrmas iin
byk bir tehlikeyi stlenmesi gerektiidir. Oysa bu irade vardr
ve hatta bu irade, toplumsal sistemlerimizin rasyonalist
paranoyasna dahildir. Onun uruna maruz kalnacak ciddi
hasar iyi lp bimek gerekir. Ama ayn zamanda da, onu
temizleme durumunda ortaya kabilecek hasar da iyi lp
bimek gerekir. I-te, kanserlere ya da daha ktcl ve kendileri
iin uursuzluun bile ekiciliinden yoksun virslere byle yol
alr.
Baklk sistemlerinde ortak bir diren kayb olursa ya
da simgesel diren bireysel dzeyde kayba urarsa -ite o
zaman, ou toplum, terrizme, uyuturucuya, iddete (ama
ayn zamanda da, depresyona ve faizme) kar duyarl olur. Tek
zm, ok iyi grlyor ki, bu baklklarn ve simgesel
direncin yeniletirilmesindedir. Ama biz biliyoruz ki, bizim
sistemimiz, bilim ve ilerleme adna, btn doal baklklar
yok etme ve onlarn yerine yapay baklk sistemlerini, yani
protezleri yerletirme eilimindedir. Byle bir sistemin her
zaman ayn ynde daha teye gitmemesini nasl umabiliriz ki?
O zaman, uyuturucu kullanm bir baka ekilde, tamamen
tersi bir biimde sezinlenebilir: Bir yandan baklk kayb
sendromu niteliinde bir zellik arzederken, ayn zamanda da
kendi bana bir savunma oluturmaktadr. Kukusuz daha
mkemmel savunma ve diren gsterme biimleri de vardr,
ama bu kullanmn ve bu arln, her ne kadar grnrde
umutsuz ve intiharvari olsa da, znde, ok daha kt bir
eylere kar, yaamsal, simgesel bir tepki oluturduunu
dnmek de mmkndr.
1960 ve 70'li yllara zg "bilin alannn serbest
braklmas" gibi esenliki bir ideolojiye kaplmadan, yavan bir
biimde dnmek gerekirse, btn bunlarn, baz toplumlarda
nesnel alklatrma karsnda hayatn oluturabilecei kaamak
bir yol olduu, toplum ve tr iin uzun vadede daha ciddi bir
tehlike olan evrensel standartlatrma, rasyonelletirme ve
programlama karsnda bir toplulua zg bir hata refleksi
olduu dnlebilir. nsann kendisini delilie kar nevrozla
etkilice koruduu biliniyor, ayn ekilde, mutlak ktle kar,
iyilikle deil de, greceli ktlkle savunma yaplr. Kilise de,
kendisinin dinsel sapknlklarna (kendi bak asnn)
kanlmaz yanlglar olarak, uursuz tohumlar olarak (ama
yine de tohum olarak) ayn ekilde kar koyabilmitir, hi
dinsel sapknla yol amayan ya da her sapknl tasfiye eden
bir Kilise, yava yava ker. Nasl ki hi tohum retmeyen bir
beden, ki buna o bedeni yok etmeye alan tohumlar da
dahildir, l bir bedense.
Buna gre, uyuturucu kullanm, youn evresinde, yani
esenliki ya da kahramanlk taslayc, bozguncu ya da intiharc
bir sylemle desteklendii evrede deildir artk, genileme
evresindedir ya da yzeyde daha iyi olsa da, bu zelliiyle bile
gcnden yitirir. Buna artk kurulu dzeni ykc bir yasa ya da
dzen zaaf denmez, kurumsallamakta olan bir anomali denir.
Bu anomaliye kar ba m kaldrlmaldr yine de? Sert
bir uyuturucu kart sylem (oysa uyuturucu sylemi diye bir
ey yoktur artk) sorunsal grnebilir. Bu sylem, toplumsal ve
bireysel bnyenin bu nazik baklk sistemi dengesine ya da
dengesizliine, bir de kat ahlak bir e, anomalilere kar
koymaya yetmeyen kat bir kanun anlay getirir. (Bu sylem en
kapal olandr, nk ou kez, uyuturucuya, herhangi bir su
gibi kolay bir bahane gzyle bakan politik stratejiler
iermektedir).
Uyuturucu kullanm sorunu incelikle ve (bu bir kapal
sorun olduuna gre) kapal stratejilerle ele alnmaldr, zellikle
bir tr toplumun fariziliinde rahat edecei tek ynl stratejiler
gderek onu ifa etmekten ya da iyiye ve ktye kullanmnda,
deiken snrlarn sabitlenememesinden dolay bir ayrm
yapmaktan saknmak gerekir. Uyuturucu, btn uyuturucular,
belalar batan savma, gerekleri batan savma, toplumsal
dzeni, eylerin duyarszln batan savma yollardr. Ama
onlar sayesinde, toplum, baz unutulmu iktidarlar, baz itkileri,
baz i elikileri batan savar, bu yoz etkiyi reten de
toplumdur, onu mahkm eden de toplumdur. Toplum, bu yoz
etkinin nne geemediine gre, en azndan onu lanetlemeyi
brakmak zorundadr.
UNESCO

ocukluun Siyah Ktas
Artk bundan byle, toplumsal ve siyasal dzen
cephesinde, zel bir sorun var ki o da ocuklar sorunudur. Bu
sorun, cinsellik, uyuturucu, iddet, nefret ve toplumsal
dlamann yaratt btn sorunlardan ayrlamaz. Onca baka
alanlar gibi, ocukluk ve erginlik a, bugn, izgid sapmaya
ve su ilemeye terk edilmi bir konuma dnm durumda.
Gncellik bu iddetin gn gnne izelgesini sunuyor:
Anne babasn ldren yeniyetmeler, ocuklarn ocuklara kar
kulland iddet, kentlerde, etelerle daha greceli biimde
yaygnlaan yeniyetme iddet ve bir de salt bireysel acting
out-'lar (Cuers'li yeniyetmeyle, ilk kez bir ocuk serial killers
efsanesine girmitir). Btn bu olaylar, psikoloji, sosyoloji ya da
ahlak terimleriyle aklanamaz. Bir baka ey daha var ki, o da,
biyolojik dzenle simgesel dzenin birbirinden kopmasndan
kaynaklanmaktadr.
ncelikle, doumun stats altst olmutur (artk bugn
salt insani terimlerle tanmlanamayacak durumda olan
lmnknden sonra). Btn biimleriyle yapay dlleme,
genetik kontrol ve maniplasyon buna rnektir: Her yerde,
karmza, doal yazgnn yerini yapay yazgnn ald ortaya
kyor. Aile yaamnda ve kart cinslerin birlemesiyle oluan
doumun, psiik ve biyolojik bir dllemenin tasfiye edilmesidir
bu. Yalnzca bir erkein ve bir kadnn birlikteliinin anlam olan
ocuun deil, ayn zamanda bir gemiin ve bir gelecein
birlikteliinin (ikisi sonuta bir bellek yaratmtr) anlam olan
ocuun sonudur bu. Sonunda, ocuk teknik bir performansa,
gerek bir "bakas" olmaktan ziyade minyatr bir proteze
dnyor. Temelde, protozoerlerin blnmesini anmsatan ve
kendi imajnzn esiz bir uru olarak tasarlanm ensestvari bir
ikiye blnmenin bir tr alt rn. Klon-ocuk, onun da zaten,
DNA'dan hareketle, tek bir hcrenizden hareketle retimi
tasarlanyor. Btn bu teknik ilemler yarnlara ynelik deil,
bilimsel ve ortak dlemde mevcut bu zaten, hatta, anne
babann ocuklarla olan ilikisinde bile.
Artk, o bir ocuk deil. Bir eyin yerine geen varlk,
doal tekiliini yitirerek uydusal bir mevcudiyete dnm,
benzerin yapay yrngesine girmi bir varlk ve artk bundan
kendisini kurtarabilmek iin, tatsz tuzsuz hep yinelendii gibi
kimliini ve zerkliini deil de, mesafesini ve farklln
bulmak iin epey ac ekmesi gerekecek. Genetik soyaekim ne
kadar aydnla kavuturulursa, simgesel miras o kadar yok
olur. Oidipus dramaturgisi bile geerli deildir artk. Artk
ocukluun psiik ve simgesel koullar bile mevcut olmadna
gre, ocukluun da zm yoktur. Hatta ocukluk, u ya da
bu biimde, kendini ama ve yadsma ansn bile yitirmektedir.
nsanolunun bir bakalam evresi olarak yitip gitmektedir. Bu
ekilde, kendine zg dehasn ve tekilliini yitirirken, ayn
zamanda da bir tr siyah ktaya dnmektedir.
nk tekilik ister istemez ani olarak yeniden ortaya
k-verir, ama baka biimde, yetikinlerin bak tarzn sonuta
grmeyen, artk iinde yetikin olma kaygs tamayan bir
kuan byk ve lmcl bir su ortakl biimi altnda ortaya
kverir, -amac ve erei olmayan bir yeniyetmelik, teki'ni gz
nne almadan, sadece kendisi iin zerkliini kazanmaya
alr ve bir olaslkla, iddetle teki'ne cephe alr, yani
soyundan geldiini ve kendisiyle dayanma halinde olduunu
hissetmedii yetikine kar cephe alr. Buna artk simgesel bir
iliki koparma denmez, bu salt ve yaln bir reddeditir ve
ldrc bir acting out olarak yorumlanabilir. Hatta bu bir acting
out da deildir, nk acting out, fantasmann gerek bir dnyaya
baskndr, oysa burada, ocuklara zg ve gereklik ilkesinden
nce gelen yar sanrl bir durum sz konusudur. Zaten,
gereklik ilkesini nceleyen bu ocukluk durumuyla, sanal
gereklik dnyas arasnda, yani gereklik ilkesini sonralayan
bizim yetikinlere zg medyatik dnyamz, gerek olanla ve
sanal olann birbirine kart dnya arasnda tuhaf bir
benzerlik var.
Tmden gen bir kuan sanal teknolojilerle
kendiliinden oluan yaknln aklayan da bu zelliktir.
ocuk elinin altnda anlk eriim ayrcalna sahiptir. Mzie,
elektronie, uyuturucuya, bunlarn hepsine o ainadr.
Psychodeli c bir soyutlanma onu korkutmamaktadr. Gerek
zaman asndan, kesin olarak yetikinden ok daha ileri
dzeydedir ve yetikin kendisine yerinde sayan bir kii olarak
grnebilir, tpk ahlaksal deerler alannda sadece bir fosil
olarak grnmesi gibi.
ocuk bylece bir anomiye, toplumsallktan organik
biimde kopma durumuna girer. Ne var ki, "doal olarak"
retilmi olmasna ramen anomaliye dnmtr. O out of
time'dr. Gncel tempo, yani ivediliin, sratin, ilemsel gerek
zamann temposu, dllemeyle, gebelikle, dourma ve yetitirme
zamanyla, genelde uzun sreyle, insanlara zg olan ocukluk
dediimiz o uzun sreyle ters der. ocuk, o halde, yok olmaya
mahkm edilmitir. Dier yntemler, bu kadar uzun olan, bu
kadar nevrozlarn, pek az modern ailenin kar koyabildii
atmalarn kayna olan ve yalnzca kuaklarn sreklilii
iinde kuaktan kuaa geen uzun sreli ritellerle
biraradayken anlalabilen bir sre olan, insanolunun doal
olgunlama srecinden tasarruf etmemize olanak
salayabilecekti. Bugn ise, genel hz, ocukluu hzlandrlm
bir eskimeye mahkm etmektedir.
imiz rahat olsun: ocuk her zaman olacaktr, ama
ilginlik ya da cinsel yozlama nesnesi olarak, dllendirme
nesnesi, maniplasyon nesnesi ve pedagojik deneyim nesnesi ya
da ksacas canlnn biyo-genetik kalnts olarak -nasl ki, doal
trler oktan yok olmuken, her zaman cins atlar, evcil
hayvanlar ya da sanat eserleri, rezervler ya da korunmu trler
olarak var olacaksa, yle. Yazglar yaknda insan kkeninin izi
sfatyla korunmak ve mzelere yerletirilmekten baka kullan
amac olmayan hayvanlarla karlatrldnda, insan, bir
klonlar evreninde gelecein izi olma statsn kazanmak iin
umut veriyor. Ayn ekilde, ocuk ve ocuk kavram
fetiletirilecektir -oktan fetiletirilmitir bile: retimi, gitgide
teknik bir ileme dnm olup asla eeyli remeye dayal bir
yazgs olmayan bir trn kalnts olarak idealletirilmi ve
fetiletirilmitir, ite ocuk bu olaanst biimde kaza eseri
rne dnen varlktr.
ocukluun oktan kaybolmakta olan bir tr olduunu
bilmek iin Birlemi Milletler rgt'nn de benimsedii nsan
Haklar Evrensel Beyannamesi'ni grmek yeter: "Hayr deme
olanana sahibim... Nerede, nasl ve ne olduumu bilme
hakkna sahibim. Dengeli ve uygun bir beslenme hakkna
sahibim... Fiziksel ve zihinsel her tr iddete kar, herkes beni
korumaldr. Benim ark syleme, dansetme, oynama,
mutluluum iin yeteneklerimi gelitirme hakkm vardr...vb."
(ocuklar, bu ekilde acayip ve takn bir hukuksal kla
brndrerek onlar bu denli gln klan ve bilgi bir
maymuna dntren ve bu denli uydurmaca olan bir baka
beyanname yoktur, stelik bu beyanname yetikinler tarafndan
hazrlanmtr).
O halde ocuk, doal bir varlk sfatyla batan
savlacaktr. Ayn zamanda vahi, su ileyen, katil bir tre
dntrlecektir. O, bir ocuk olduu inancn kaybedecek,
kendisini alayl bir biimde yetikin modeline benzetmeyi de
kesecektir. O kukusuz, hibir zaman gcl anlamda tehlikeli
bir varlk olmaktan vazgemedi, -bu da pedagoji sayesinde ve
ocukluun modern biimde idealletirilmesiyle maskelenen bir
gerekliktir-bakalar tarafndan aa grlmesinin intikamn,
kendi keyfince, kurnazlkla ve antajla almaktan da vazgemedi,
fakat bu bamllk ve bu alma, akas zamanla kaybolmaya
mahkm olduklarna gre, grecelidir. Oysa bu kez de, ocukluk
an yaamas iin yerinde olarak zaman yetersiz kalacaktr ve
o zaman da, evrim zinciri paralanacaktr: ocuk tam anlamyla
bir dman gibi yetikine kar cephe alacaktr. Ama yine de
teki olacaktr, fakat Ali en gibi, -yani kuaklar aras simgesel
zincirin kopmasndan kaynaklanan canavar gibi olacaktr.
Gereklik yetikinin gerekliiydi (bu fikir bugn geerli
deildir, nk yetikin, gerekliin efendisi deildir artk).
ocukluk, dnyadaki iirsel yanlsamann son kalelerinden
biriydi. Btn dier yanlsama biimleri gibi, ocukluk da, uzak
ya da yakn vadede soykrma mahkm edilmitir -ya da saf bir
ek yaama mahkm edilmitir: Sz konusu olan ocuk, hi de
bir yazg olarak grlmemelidir, ebeveynlerin gznde hem
lm hem de sevinci tayan rastlant olarak da
grlmemelidir, ama bir rahatlk ve holuk olarak grlmelidir,
yazk ki bu rahatlk ve holuk, hzl dei-toku devrinin
hareketliliiyle btnletirilememektedir ve ocuk sonuta,
sabit olmayan gebe bir rne, bir baka an rnne
dnmekte ve bu durum karsnda ou kez ne yapacan
bilemeyen ebeveynler arasnda deeri alalp ykselen rne
benzemektedir.
Ne yapacan bilmeyen, ama ller gibi, kadnlar gibi,
kitleler gibi, egemen akln dlad tm kategoriler gibi, intikam
almak iin her tr olana elinde tutan ve gerekliin
efendilerinin nne zmlenmesi olanaksz bir sorun koyan
ebeveynler bunlar.
16 Ekim 1995

ifte Soykrm
Bugn, biz sanal olan dnmyoruz, sanal olan bizi
dnyor. Bizi gereklikten kesin bir biimde ayran bu
alglanmas olanaksz effaflk, bir sinein pencere camna
arpmas ve arpnca, kendisini d dnyadan ayran eyin ne
olduunu bilememesi kadar akla smayacak bir ey. Sinek,
kendisinin uzamna son veren eyin ne olduunu imgeleyemez
bile. Ayn ekilde, biz de, sanalln, dnya hakknda zihnimizde
tasarlanan her biimi, sanki ona el uzatyormuasna ne kadar
deitirdiini imgeleyemiyoruz. mgeleyemiyoruz, nk
sanalln zellii, yalnzca gereklie son vermek deil, ayn
zamanda gerek olann, siyasal olann, toplumsal olann
imgelenmesine de son vermektir -yalnzca zamann
gerekliinin deil, gemiin ve gelecein imgelenmesine de
son verir. (Biz, buna, bir tr kara mizahi adlandrmayla "gerek
zaman" diyoruz.) Sonuta, biliimin sahneye kyla tarihin
aknn bittiini, yapay zeknn sahneye kyla da dncenin
bittiini anlamaktan ok uzaz. Btn bu geleneksel
kategorilere ilikin hl iimizde var olan bir yanlsamadr bu ve
buna btn olabilirliklerin gerek bymesine alma gibi
"sanalla alma" yanlsamamz da dahildir, -sz konusu sinein
yanlsamas da budur, o da usanmadan defalarca geri ekilir ve
cama yeniden arpar. nk biz hl sanal olann gerekliine
inanyoruz, oysa sanallk, dncenin izlerini oktan sanal
olarak bulandrm durumda. Bu karkl biraz aydnlatmak
amacyla, modern tarihimizin en rktc ve en akl d
olaynn uzants biiminde kendini gsteren ok anlaml bir
rnei, soykrm ve onun varln inkr edenler rneini, yani
inkrclar ele alacam. nkrc nerme, kendiliinde samadr,
bu artk o kadar apaktr ki temel sorun u olur: Onlara kar
gerei savunmak niin gereklidir? Niin gaz odalarnn varl
sorusu bile sorulabilmektedir? Bu soru dier zamanlarda
sorulmuyordu. nkrcl kabul etmeyenler, bu inkrn
olanakll hakknda bile kendilerini sorgulamyorlar ve iddetli
bir kzgnlkla yetiniyorlar. Oysa, trel bir dava olarak gaz
odalarnn tarihsel gerekliini savunmak zorunda kalmak ve bir
politik angajmanla genelde "gereklii" savunmak zorunda
kalmak bile, tarihsel gerein sicilinin deitiini ve nesnellik
kargaasnn varln gsterir.
nkrclar, ne zaman ki gerekidirler ve soykrmn
tarihsel ve nesnel gereklii n i kabul etmezler, ite o zaman
kesinlikle yanl yoldadrlar ve kesinlikle hakszdrlar. Olay,
tarihsel zaman iinde cereyan etmitir ve kantlar ortadadr.
Ama biz artk tarihsel zaman iinde deiliz, biz bundan byle
gerek zamanl'yz ve gerek zamanda, ne olursa olsun hibir
eyin kant yoktur artk. Soykrm hibir zaman gerek zamanl
olarak dorulanmayacaktr. O halde inkrclk, kendi mant
iinde samadr, ama samalyla bile bir baka boyutun ani
ortaya kn aydnlatr -aykr biimde gerek zaman diye
adlandrlan bu boyutta, nesnel gereklik apak ortadan kalkar,
yalnzca imdiki zamandaki olayn deil, ayn zamanda
gemiteki ve gelecekteki olayn da gereklii ortadan kalkar.
Her ey bir ezamanllkta tkenir gider, bu ezamanllkta, ne
edimler anlamlarna kavuur, ne sonular nedenlerine kavuur,
ne de tarih onun zerine yansr.
Gerek zaman siyah bir kuyu gibidir, hibir ey tznden
ayrtrlmadka orada yer alamaz. Aslnda, orada, toplama
kamplar bile sanallar ve sanalln ekrannda da grnmez
olurlar: Btn yaanm tanklklar, Holocauste v e Shoah' da
olmak zere, kendilerine ramen, bize ramen, ayn sanal
uurumun iine gmlp giderler -var olduklar zaman var
klan olaylarn ya da olgularn sanal uurumudur bu, nokta, ite
hepsi bu. Zaten, mutlak itenlikleriyle, yaanm tanklklarn ve
filmlerin (imgenin gncelliinde korku tketen grntler
olarak), bu olanaksz bellee katkda bulunmad sylenemez:
Gerek soykrm, bu teki soykrma hasredilmitir, teki
soykrm da sanal olann soykrmdr . Gerek son zm de
buradadr. O halde, inkrc nerme gerekten yalanlanmas
olanakszdr, nk her ey ve hepimiz, onu reddedenler de
dahil olmak zere, isteyerek ya da zorla, artk nesnel bir
bavuru kayna bulunmayan bir zamann iinde dengemizi
yitirmi durumdayz. Bir bakma, yansmal bir inkrclkla ona
kar kmaya mahkm edildik; ite, dncenin, tarihsel
dncenin ve eletirel dncenin bozguna uramasnn
nedeni de budur -ama aslnda, dncenin bozguna uramas
da deildir bu: lemsel gerek zamann imdiki zamana kar,
gemi zamana kar, gerekliin herhangi bir biimde mantkl
olarak eklemlenmesine kar zaferidir.
Gerein bu istikrarszl baka durumlarda da
dorulanabilir (eer deyim yerindeyse) -Simpson olaynda
rnein. Btn hukuksal ve siyasal deerlendirmenin dnda,
davann, artc bir biimde, kendi medyatik dramaturgisine
uygun olarak, kendi kvrml ve yansmal akna uygun olarak,
gerek cinayet olayn rtleyen ve kantlar ortada olan
olaylarn nesnel gereiyle hi ilikisi olmayan kendi z
gerekliini gizleyen zerk bir olay biiminde olutuunu
grdk. Ama Simpson'un gerek sululuu, gerein ve onun
modelinin her yana ekilebilir olmasndan dolay, pekl onun
sanal masumluuyla uyuabilir. Simpson'un kendisinin tam
olarak sulu olup olmadn bilemedii -bir kez daha davann
gerek zaman sz konusu- noktada, "itenlikle", Oidipus gibi,
belki kendisinden baka biri olmayan katili bulmak iin
aratrmalara giriebilir.
Gelecek bile gerek zaman olarak gven altna alnm
deildir (2000 Yl Olmayacak'da ele aldm aykr nermenin
anlam buydu). Burada, Paul Virilio'nun, "En Son Kaza",
"Kazalarn Kazas", "Sanallk Kyameti" balkl yazlarnda dile
getirdii bak asn tartmak yerinde olur: O, dnyamzn
evriminin, daha dorusu gerek zaman iinde
evrimleememesinin bitiminde sz konusu kaza ve kyameti
sezinleyebilmektedir. Bununla birlikte, hibir ey bu kyametten
daha az kesin deildir (heyhat, bu gereklik bile gzmzden
kayor !). "En Son Kaza"y hayal etmek demek son
yanlsamasna yakalanmak demektir. Sanalln sanal olduunu
unutmak demektir ve tanm gerei, sanalln kesin
hkmranlnn ve onunla gelen kyametin gereklik gc
kazanamayacan unutmak demektir. Sanalln ve gerek
zamann kyameti olmayacaktr, nk gerek zaman, izgisel
zaman, sreyi ve hatta bunlarn en u snra kadar geliim
gsterebilecei boyutu bile ykp bitirir. Kaza'nn, byyen
izgisel ilevi yoktur ve sresinin dolmas rastlantya baldr.
Sanalln gerei yakalamaya alrken ara ara oluturduu
temel kesiklik ve bilgisayardaki ilemsel gerek zamanda oluan
zaman daralmas ve zamann bir anlamda gten dmesi,
mutlu bir rastlant ki, soykrmnn son sre bitimine kar bizi
koruyor. Sanalln kurduu sistem, herhangi bir sistem gibi,
geniledike kendi olanaklarnn koullarn ykmaya
mahkmdur.
O halde, gelecekte bir kyamet vuku bulacak diye hayal
etmemek gerekir, ayn ekilde, gereklemesi olanaksz
herhangi bir dnceyi, yani bir topyay da hayal etmemek
gerekir: Bilgisayarn ilemsel gerek zamannda ne bir kyamet
ne de bir topya vuku bulacaktr. Zamann kendisi bunlarn
olmasna yetmeyecektir.
Eer sanallk devrimi varsa, o zaman ona anlamn
btnyle vermek ve ondan kanmakta zgr olunsa bile onun
btn sonularn kavramak gerekir. Sanalln kyameti olmasa
da, pekl kyametin sanall vardr... (ve sanal olarak, biz,
bunun iindeyiz, kyametin iindeyiz: Gerek dnyann krp
geirildiini her yerde ortaya karmaktan baka bir ey deildir
bu), o halde, btn teki kategoriler iin de ayn ey geerlidir.
Yani toplum, politika, tarih ve hatta tre ve psikoloji iin bile -
artk bundan byle yalnzca sanal olay vardr . Sanal olann bir
politikasn aramak, sanal olann bir etiini aramak vb
yararszdr, nk politikann kendisi sanal olmutur, etiin
kendisi sanal olmutur. Hatta, teknikte bile: "Sanal
teknolojiler"den sz ediliyor, ama gerek olan u ki, yalnzca
sanal teknikler vardr ve artk yalnzca onlar olacaktr. Oysa,
dncenin ve zeknn bile yapay olduu bir dnyada,
yapayln dncesi olmayacaktr asla. te bu anlamda,
Sanalln bizi dndn syleyebiliriz, tersini deil.
Sanallk hakkndaki btn bu sorgulama, bugn, onu
evreleyen olaanst blf sayesinde, daha fazla tehlikeli ve
daha karmak klnmtr. Bilgi bombardman, reklama ve
teknolojiye dayal forcing, kitle iletiim aralar, ar hayranlk
ya da panik, hepsi birden, sanalln ve bunun etkilerinin bir tr
toplu halsinasyonuna katkda bulunmaktadr. Windows 95,
Internet, bilgi otoyollar -btn bunlar sylemle ve fantasmayla
peinen nceden tketilmitir. Acaba bu, sanalln etkilerini
ksa devrede cereyan ettirme biimi midir? Hem de bu etkileri
hayal gcmze yayarak? Ama biz bundan bile emin deiliz.
Sz konusu blf ve beyin ykama bizzat sanalln iinde yer
almyor mu? Bunun hakknda hibir ey bilmiyoruz. Yine camn
anlalmaz gerekliine arpan sinein hikyesi sz konusu
sanki.
"Certitude does not exist" diyor New York'daki bir duvar
yazs. "Are you sure?"
6 Kasm 1995

Cinsel Ynden Bulac Bir Hastalk Olarak Cinsellik
Yeni-ngiltere'de, Dartmouth College'den uzak olmayan
bir yerlerde, hl Amerikan Protestan Mezhebi'nden olan kyler
vardr. Bu tarikatn dinsel yasasna gre, cinsler itinal bir
biimde birbirlerinden ayr yaarlar ve oalmazlar (dnya
ktle mahkmdur ve hibir ey onu devam ettirmeye
yaramaz, yaplacak tek ey kyamette yarg gnn
beklemektir). Oysa, Amerika'da, tm dierlerinde olduu gibi,
cinsel zgrln en sekin yerlerinden olan yan bandaki
kampste, hemen hemen ayn durum sz konusu: Cinsler
birbirlerine dokunmuyorlar, burun buruna gelmiyorlar,
birbirlerini batan karmaya almyorlar. Bu genler, bir
ayrm ve belli bir yasak olmad halde, cinsel hrpalama ve
onun yaratt saplant burcunda buluuyorlar, tpk
kyllerdeki benzer ayrmda olduu gibi. AIDS taknts,
kukusuz cinselliin bu gnll srgnnde nemli bir rol
oynuyor -stelik bu tr olaylarda hibir zaman neden-sonu
ilikisi yoktur: AIDS belki de olsa olsa ortaya kndan ve
yaygnlamasndan ok nce balayan cinsel bir sevgisizliin
iine srklendii karanlk yollardan biridir yalnzca. yle
grnyor ki, cinselliin kendisi sorunsal klnm durumda -her
cinsiyet, cinsel ynden bulac bir hastalktan etkilendiine
gre hastalk bizzat cinsiyet oluyor.
AIDS'e yakalanmaktan korkuluyor, ama cinsiyete
yakalanmaktan da korkuluyor, bir tutkuya, bir ekicilie, bir
sorumlulua veya benzeri herhangi bir eye yakalanmaktan
korkuluyor. Ve bu anlamda, cinsel olumsuz taknaklarn en
derin kurban erkek cinsiyet. Cinsel oyundan geri duracak
derecede, byle bir riski stne ala ala bitap dm, tarihsel
olarak uzun bir sre cinsel g roln stlenmekten yorulmu
erkek cinsiyet. Feminizmin ve kadn zgrlnn erkein
elinden ald bir eydir bu, en azndan hak olarak (aslna
baklrsa geni lde). Ama olaylar daha karmak, nk bu
ekilde idiletirilen ve kendi iktidarndan yoksun klnan erkek
cinsiyet ortadan silinmek ve kaybolmak frsatn yakalam -
artk daha tehlikeli olmaya balayan bir iktidarn erkeksi
maskesini atarak.
Kadnlarn zgrleme hareketindeki paradoksal zafer de
burada zaten; bu zafer olmas gerektiinden ok baarya
ulam ve kadn erkein zayflyla (az ya da ok taktik ve
savunma olarak) ba baa brakmtr. Bundan da garip bir
durum ortaya kmaktadr. Artk erkein iktidarna kar
kadnlarn bakaldrs deil, kadnlarn erkek cinsiyetin
"iktidarszlna" kar hn duymas sz konusudur. Erkek
cinsiyetin zayflamas, bundan byle herkesin gznde
baarszla dnen bir cinsel zgrln yaratt d
krklndan kaynaklanan derin bir doyumsuzluu besliyor -
cinsel zgrlkse, elikili bir biimde cinsel bask
fantasmasyla kendisini ifade ediyor. Yani geleneksel
feminizmden ok farkl bir olay. Kadn erkek tarafndan
yabanclatrlmyordur artk, ama erkek cinsiyetinden yoksun
klnmtr, tekine kar temel yanlsamadan, yani ayn
zamanda kendi yanlsamasndan, arzusundan ve kadn olma
ayrcalndan yoksun klnmtr. ocuklarn ebeveynlerine
kar nefretini uyandran da ayn etkidir; ebeveynlik roln
stlenmek istemeyen ve ebeveyn sfatyla zgrlemek ve
stlendikleri rolden kurtulmak iin ocuklarnn zgrlemesini
bahane sayan ebeveynlerdir bunlar. Aile dzeniyle ilikilerini
koparan ocuklarn iddeti deil, ocuk olma stats ve
ocukluk d ellerinden alnan ocuklarn nefreti sz
konusudur burada. zgrleen insan, asla kendisine inanlan
insan deildir. Erkek cinsiyete zg bu zayfln biyolojik
dzene dek yansyan yanklar vardr. Yenilerde yaplan
incelemeler, sperm aknda spermatazoit orannn, ama
zellikle iktidar istencinin azaldn gstermektedir: Erkekler
yumurtal dllemek iin hi rekabete girmemektedirler. Artk
yar yoktur. Acaba onlar da m sorumluluklardan
korkmulardr? Bylesi bir geliimde, grnrdeki cinsel
dnyannkine benzer artc bir olay var mdr, rollerin zayfl
ve kadn cinsiyetin caydrc terr nerede egemen olmutur?
Spermatazoitlerin okluu, cinsel basknn en basit bir biimi
olduuna gre, baskya kar mcadelenin beklenilmedik bir
etkisi midir bu?
Grne ramen, bu sevgisizliin, bu cinsel
caydrmann, dinsel ya da trel kkenli yeni bir yasakla hibir
ilikisi yoktur. Btn bu yasaklamalarn ve yasaklarn
kaldrlnn zerinden epey zaman gemitir. Tecavzn
simgesi olan mor eritlerle kampsleri ssleyen kadnlar
(tecavze urayan ya da tecavz edilmekle tehdit edilen ya da
tecavz edildiini hayal eden her kadn, bylece apak bir
biimde suun ansn yaatr, ayn ey Amerika Birleik
Devletleri'nde Krfez Sava'na giden askerleri simgeleyen sar
eritlerle olmutu), hem kurban verici hem de saldrgan bir
dzeni srtlarnda tayan bu kadnlar, kuku yok ki genel ahlaka
aykr davrantan ac ekmiyorlar. Btn bunlar daha ok bir
yasak zlemine -ya da bunun benzeri herhangi bir eye- bal
olabilir, bu da geleneklerin sanal olarak zgrlemesine
tepkedir, geleneksel sansrden (en azndan hie sayma olana
salamtr bu sansr) daha tehlikeli olarak alglanan cinselliin
bayalamasna tepkidir. stenildii gibi yorumlanmas
mmkn olan yasak talebi (bir kuraln, bir snrn, bir
zorunluluun), kuku yok ki, psikolojik ve politik adan,
zgrleme ve ilerleme asndan olumsuz anlamda olacaktr -
ama bu talep, zgrleme ve hatta zgrlemenin
gereklemesi tehdidi altndaki cinsel ilev asndan, trn
igdsel bir savunmas olarak ortaya kabilir.
Cinsel bask, {bunun saplants ve AIDS saplants),
cinsellik kaygsn diriltmek iin trn kurnazl ve zellikle
arzuyu (hem erkein hem kendisinin) diriltmek iin kadnn bir
kurnazl olarak m kendini gsteriyor? Cinsellii, sonucu
olmayan bir sekanstan baka bir eye dntrmek iin ok
sradan bir strateji bu (ama AIDS durumunda da kanlmaz bir
strateji); gebelii nleyici durumlarda da bugn yaplan budur,
sonuta "erotik bir antropi" (Sloterdijk) ynnde yol alan btn
cinsel zgrlk biimleridir bunlar.
nk, geleneksel bir dzen iinde zgrlk deerinde,
hie sayma deerinde olan eyler (doum nleme gibi), gittike
eeysiz bir reme ynnde yol alan bir dnyada anlam
deitiriyor. remesi olmayan bir cinsellik, cinsellii olmayan
bir remeye alr ve seim zgrl dediimiz ey, tam
anlamyla, sistemin btn reme biimleri zerinde gitgide
byyen bir etkiye dnr.
Bylece, zgrleme amal iddetin arkasndan gelen
d krklnn yaratt nefret ve btn yasaklarn kesinlii
olmayan bir biimde ortadan kaldrlmasnn ardndan gelen
yasak talebi karsnda, bir tr duygusal, ailevi, siyasal, trel
revizyonizm olduu sonucu ortaya kmaktadr ve bu
revizyonizm bugn her yerde zafer kazanm durumdadr -XX.
yzyldaki tm zgrlemelerin tersine bir zincirden
boanmlk zelliindedir ve pimanlk olduu kadar cinsel
durgunluk olarak da yorumlanabilir. Oysa bir zamanlar,
zgrlk, arzu, zevk, ak cinsel adan birbirine bulaabilir
zellikteyken, bugn, yle grnyor ki bunlarn yerini nefret,
d krkl, gvensizlik ve cinsiyetlerin birbirlerine kar hnc
alyor. Bu bask polemiinin arkasnda, Marcuse'n szn
ettii, -ona gre, yasaklarn ve cinsel duygular bask altna
almann ortadan kalkmas yeni bir bask ve denetim sistemine
girmektedir- "bask altna alc aalamann" sonraki bir biimi
var. Bize gre ise, daha ok 'bask altnda tutucu bir yeniden
yceltme" sz konusudur ve bu, dorudan, trel, en azndan
dinsel entegrizme, yle ya da byle her durumda, tecavz ve
hrpalama fantasmalar arkasndaki cinsel bir korumacla
gtrmektedir, artk erkek cinsiyete gre cinsellik, sadece
tecavz fantasmasnda etkisini gstermeyen yitik bir ilev
olduu saplantsna dnr -dii cinsiyete gre ise, bir antaj
aracna dnr. Btn bunlar znel olarak ve toplu olarak
yaadmz eylerdir: Belki yalnzca bir ilerleme ve zgrleme
yanlsamas olan eyden sonra ac veren bir gei evresi. Ama
biz, trn amalarnn ne olduunu asla bilmiyoruz (olup
olmadn bile). Hayvan trlerinin davranlar cinsel birikme
biiminde kendini gsterir ve hayvanlar, kriz, alk, nfus
fazlal gibi durumlarda otomatik olarak ksr kalrlar. Bizler de
belki, sonu olarak, trn, temelde, bunaltc ve insancl
olmayan kendi tarihi boyunca, kendisine yabanc olan bir bolluk
okluk, zgrleme, rahat yaama, boalm a durumuna benzer
davranlarla hareket ediyoruz ve bunu her tr znel inancn ve
her tr ideolojinin dnda kalarak yapyoruz. Cinsel bask
sorununa ilikin olan nefret, acaba pahalya mal olan ve bugn
karl yeni bir gnll tutsaklk olan, bir zgrln, bir
bireyselliin, bir arzunun dile getiriliinin dourduu pimanlk
mdr yalnzca? Tutsaklk da cinsel ynden bulac bir hastala
dnebilir mi?
4 Aralk 1995

Ate lkesi-New York
Felaketler lkesi, diye sylenir. Sanki yeni bir felaket
ormanlar yakp kavurmu. Frtnaya tutulmu gemi paralar.
Gmen mezarlklar (niin bu kadar ok Yugoslav?), denizci
mezarlklar. Ama bugn bir baka felaket, tmyle anakronik
bir modernliin getirdii felaket var -western modernlii bu,
karmakark ve tutarsz: Beton, toz, duty free, mzik setleri,
petrol ve biliim sistemi ve gereksiz bir trafiin onca hayhuyu,
sanki dnyann br ucundaki sessizlii yok etmek artm gibi.
Burada, insanlk d olan her ey doal perianl iinde yce
duruyor -insancl olan her ey ise tiksindirici, ite uygarln
kalnts.
Modern insann kendisini gerek anlamda bir kalnt gibi
grmesinde bir adalet var, Kzlderilileri bir kalntya
dntrmesi de ayn ey. Cellatlarla kurbanlarn yazgsn eit
klan stn bir adalet bu. Ne adlar ne de kyma urayacak
kadar iledikleri sular hakknda bir eyler bilinen Ate
lkesi'nin gerek yurttalar olan Kzlderililerin en yakn
kardeleri ise, bu cehennemlik varlklar, sulular, fotoraflar
mzeyi ssleyen eski Ushuaia zindanndaki tutuklulardr. Ne
ad, ne suu, ne bana gelenler, ne de lm tarihi hakknda
hibir ey bilinmeyen bu zindandan olaanst bir fotoraf
kalm geriye -o olaanst gzel fotoraf, kusursuz mehul
tutuklunun fotoraf. Ya da Radowitzski'nin fotoraf, hani u
Buenos Aires'li polis efini, mehur Falcon'u havaya uurup
kamay baaran, sonra yeniden yakalanan, intihara teebbs
eden ve gnlerini srgnde geirmek zere yirmi yl sonra
balanan anarist.
Sulularn ve Kzlderililerin karsnda da, Aziz Franois
de Sales'in yanda misyonerler var, bu bahtsz topran
yardmsever asalaklar, tpk likenlerin nothofagus ormanlarn
sarmas ve istila ederek onlar yutar hcreleriyle yutmas gibi,
buralar Hristiyanlatrmlard.
Her tarafta hilik, l, kupkuru ufuk, sonsuz grntler.
Gerei sylemek gerekirse, burada ne doa ne de kltr var,
ikisi de vahice birbirini inkr ediyor -rzgrn, kurum
rengindeki gkyznn, Inutile koyunun hiliinde, manzara-
doa inkr edilmi, kentlerin hiliinde de kltr inkr edilmi
(ama burada baka ne olabilirdi ki, kendi dillerinde sonunda
"yabanclar" diye adlandrlanlarn soyu tketildikten sonra).
Corafi uzaklk, ikisi arasndaki kontrast belirginletiriyor, ama
kltr ve doann bylesi bir uygunsuz biraradalna
gerekstc bile bir anlam vermeden. zgn bir dnya
kefedilmiyor burada, insan trnn yok edercesine ve
acmaszsa her eye nasl el koyduu kefediliyor.
Dnyann teki ucu fantasmas. Burada insan, dnyann
bitirildiini ve geri kalan ksmdan gbek bann kesildiini
sanyor. Hi de deil. Yok etmeye allan teki dnya daha
yayor, sizin nnzde, gerek zamanyla -bu gerek d ve
zaman d toprak zerinde yayor. Paris'te sabah yaymlanan
bir makalenin faks alnyor burada. yleyse dnyann sonu yok.
Ya da her yer dnyann br ucu. Nasl her yerdeysek, ayn
zamanda da u snrlardayz. Kendi sonunun tesinde, kendimiz
u bir fenomen oluyoruz. Hani dnyann br ucu fantasmas
diyorduk ya, bunun nedeni yaanlan topran bir u snr
olmasndan -toprak, olas bir sonun ve dncenin u snrnn
simgesi. Bu topran bir kre olup olmad dorulan-maldr,
anlatlanlarn aksine, berbat bir erilii yoktur onun.
Alakaluflar dnyann br ucunda olduklarn
bilmiyorlard. Onlar oradaydlar, baka hibir yerde deil -bu
bizim asla olamayacamz bir eydir. Denizciler,
maceraperestler, misyonerler iin de son deildi buras: Onlar
kendilerininkiyle benzerlii olmayan, ama boy lebilecekleri
bir dnya, yeni bir snr kefediyorlard. Biz bugn buraya
dnyann br ucu imgelemiyle geliyoruz yalnzca, ancak uzay
seyahati bu dnceye son vermitir artk. Ve bu Ate lkesi
insanlar hibir zaman atelerinden ayrlmazken (onu her yere
gtryorlard, hatta kk kayklaryla kor kmr halindeyken
bile), bizim kaygmz yapay souumuzu her yere, hatta en
souk iklimlere bile tayabilmek.
Ate lkesi'den sonra New York. Dnyann br
ucundan sonra, dnyann merkezi. ift snr: Bir yanda
Dnya'nn erisinin son bulduu snr, br yanda da insanlarn
tekniklerinin ve dey pozisyonlarnn en ileri gittii snr. Ama
her biri bir baka gezegende olduu izlenimini veriyor insana.
Ate lkesi'nde zamann arkeolojik hareketsizlii, derinlii sz
konusu, New York'ta ise zamann yzeysel olarak hz kazanmas
-ama her ikisi de zaman d olma zelliine sahip. Ve eer
orada, Gney Yarmkre'de, gne leyin kuzeye geiyorsa (ki
bu bir Batl iin olaanstdr), ayn gnein New York'ta
domas ve batmas da o kadar tuhaftr, ki yldz konusu
kendisininki kadar baka bir yrngede de farksz gzkr.
Manhattan burnundayken, Battery Park ile ve Staten
Island'a doru feribotla giderken, insan kendini Ate lkesi'nin
en u burnunda, Beagle Kanal'nn kysnda sanr. Sabah New
York'ta, insan temel bir enerjiye sahip olduu, ilkel bir sahnede
yaad izlenimi iindedir, ayn izlenim dnyann herhangi bir
sabahnda da edinilir. Tketilen enerji, baka bir yerde,
yorgunluk, eskimilik, iten dolay tkenmilik izlenimi verir -
burada ise, tersine, enerji hiper-aktiviteyle yenileniyor. Bu
tkenmezlik izlenimini sadece doal enerjiler verir. Burada, New
York'a srekli bir antisiklon basn zelliini kazandran yapay
enerjidir, yksek gerilimdir.
lkel sahne, ilkel toplum -belki. Ama Patagonya'dan
Broadway'e ve Times Square'a geildii zaman, insan rknn
oalmas sizi rktr yalnzca. Kendimizi Ishi gibi hissederiz,
hani antropologlar tarafndan rknn yalnzlndan ekilip
koparlan ve San Francisco'nun kalabalna frlatlan son
Kzlderili gibi. Ishi, bu kadar kalabalk insan ayn anda birarada
grnce aknla urar (nk otuz krk kiiden fazla bir
kalabalk grmemitir o hi), llerle canllarn ayn anda
birarada bulunduklarn dnr. nk tanrlarn bu kadar
varla bakabileceine ihtimal vermez. Bir canlya karlk on
l diye dnr ve oran fena deildir. lkel ormanda da byle
olmutur, rnein Ate lkesi'nde, bir canl aa, on l aaca
karlktr. Bundan da u sonu kmaktadr: Metropollerin
karmakarklnda, on insandan dokuzu yaayan ldr, yani
hortlaktr. Onlarn fiziki grn yanltcdr. nk insan
denilen varlklarn istenilmeyen biraradal dnda birbirleriyle
fiziksel ilikisi yoktur, kitle iletiiminden baka insani ilikisi
yoktur -bunlar gerekten sanal ller ya da hayaletlerdir.
Sadece birka yz kadar, birka bini belki aralarnda gizli bir
iliki kurarlar, bu da hareketsiz sonsuz insan kromozomlarnda
tek canl simgesel zincirdir.
Sokaklardaki milyonlarca insann, dnyann merkezinde
bulunmaktan ve gz alc olduu kadar da ie yaramaz bir
danklk iinde her ynde gidip gelmekten baka yapacak ileri
yok gibidir. New York'u yararsz ve garip biimiyle yaatmaktan
baka yapacak ileri yoktur onlarn. Her an acelesi olan, kesin
kararl ve yarn olmayan bir kenttir bu -ayn zamanda da
demokratik olarak bir eyleri temsil etme biiminden ok uzak
bir kent. New York'ta, insanlar, yalnzca kendilerini temsil
ederler, toplumun geri kalan ksmn deil. Kent yalnzca
kendini temsil eder, Amerika'nn geri kalan ksmn deil. Ona
dnya apnda nam kazandran zellii de budur. Dedektr aleti
gibi byleyici etkiyi bulup karan bu kentin ekicilii, yalnzca
Amerika Birleik Devletleri'nin geri kalan ksmn deil, ayn
zamanda dnyann geri kalan ksmn koskocaman bir taraya
dntrm olmasdr. (Ama byle olmas, tarann
ekiciliinden hibir ey almaz.)
Burada ne toplumsal ba vardr, ne ortak duygusallk, ne
de gelecee ve gemie ynelik sorumluluk vardr. New York'ta
insanlar remiyor, remek iin yaratlm bir kent deil buras.
Her ey ortada boy gsteriyor, nokta, hepsi bu. Bu nedenle
felaket nsezisi her yerde mevcut, ama bu cokulu bir nsezi.
Orada, topran snrlarnda, Antarktika sszlklarnda, alarn
tesinden gelen dokunakl doal bir felaket ve yakn tarihten
gelen kym duygusu hkm sryor. Rzgrn, souk havann
ve lei insanlarn, gemi zamann bitkinliinin, hl sren bir
ykmn krp geirdii bir evren bu. Ate lkesi yerlilerinin,
vaktiyle tanrlar varken, kendi tanrlarna okuduklar bir lanet -
tanrlarn merhametsiz bir evrene yerlemesi ve birbirlerine
kar merhametsiz davranan insan biiminde gaipten ilkel
gler yaratmas zordur.
nsann New York'ta felaket duygusu iinde bulunmas
ok farkl bir ey. Hayati bir felaket duygusu bu, ancak arlk
ve israfla son bulabilecek bir eylerin verecei bir duygu.
imdiki zamana eli kulanda olurcasna hissedilen bir yaknlk
var burada, bir baka deyile, yakn gelecein tkenmesi,
gelecee ilikin her tr enerjinin tkenmesi sz konusu, ancak
bu tkenme, tek bir an iinde, mutlak bir imdiki zaman iinde
sarmalanm durumda.
Bunu sylerken, kukusuz enerji stne saf bir
grmz de var. Antropik bir gr bu, oysa enerji, yani
Patagonya'da esen rzgrn bin yllk enerjisi ya da insann
rettii mekaniklerin enerjisi, kukusuz tkenmez bir enerjidir.
1 Ocak 1996

Kresel Bor ve Paralel Evrenler
Times Square'da Amerika'nn kamu borcu elektronik
panoda ilan edildi -milyarlarca dolar gibi astronomik bir rakam
bu ve saniyede 20 000 dolarlk art ritmiyle inanlmaz bir ey.
Bir dier yanda, Beaubourg'da bizi 2000 ylna tayacak
milyonlarca saniye, elektronik panoda saylyor. Biri zamanla
ilgili olup dzenli bir biimde azalyor, br parayla ilgili olup
ba dndrc bir biimde ykseliyor. Biri, ikinci sfra doru
uzanan geri saym. br ise tam tersi sonsuz sayya doru
uzanyor -her ikisi de, en azndan insan imgeleminde bir felaket
yaratyor: Beaubourg rneinde zamann tkendiini gsteren
felaket, Amerika rneinde ise borcun artarak stel duruma
gei felaketi ve dnya apnda finansal bir k felaketi.
Aslnda, bu bor hibir zaman denmeyecek. Hibir bor
denmeyecek. Hibir zaman kesin hesaplama yaplmayacak
Eer bir de zaman hesabmza yazlrsa, olmayan sermayeler
her tr muhasebenin tesinde tutulacak. Eer Amerika Birleik
Devletleri daha imdiden yeni demeyle ilikisini sanal olarak
kesmise, akabinde bunun hibir sonucu olmayacaktr. -Bu
sanal hileli iflas iin Kyamet gn yargs verilmeyecektir. Artk
bir gndergeye, gndergesel bir dnyaya gre
deerlendirilebilecek bir ey olmadna gre, her tr
sorumluluktan syrlmak iin stel duruma ya da sanal duruma
gemek yeterli olacak.
Bu gndergesel evrenin kaybolmas tmyle yeni bir
durum. nsan Broadway'deki elektronik ilan panosuna yle bir
baktnda, kendisini stratosferde uuyor sanr, hem de
kozmosta uzaklaan bir galaksiden k yl uzaklkta ve bir
yeryz uydusunun hzn anmsatan bor zgrlnn son
hzyla. Asl mesele de udur: Bor, kendisine ait bir yrngede
hareket eder, yani her tr ekonomik olaanlklardan kurtarlm,
paralel bir evrende geliim gsteren, sratle yol almalar
nedeniyle, retimin, deerin ve kullanmn beylik evrenine
yeniden taklp kalmaktan kurtulmu sermayelerin
yrngesinde. Yrngeyle ilikisi bile olmayan bir evren bu:
Yrnge d, ekseni deimi, merkezden uzak bir evren.
Bizimkiyle bulumas ok zayf bir olaslk.
te bu nedenle, bundan byle hibir bor
denmeyecektir. Bu bor olsa olsa daha ucuz olarak geri satn
alnabilir ve sonra bir bor piyasasna aktarlabilir -bunun ad da
kamu borcudur, ulusal bortur, kresel bortur-, bylece, bu
bor da bir dei-toku deerine brnr. Borcun olas bir
vadesi yoktur ve ona paha biilmez deerini veren de bu
zelliidir. nk bu ekilde askda brakld haliyle, zamana
kar tek sigortamzdr. Zamann tkenmesi anlamna gelen
geriye saymann tersine, durmakszn sonradan yaplan bor,
bize, bizzat zamann tkenmez olduu gvencesini
salamaktadr. Oysa, gelecein gerek zamanl olarak kendini
tkettii bir srada, zamana kar byle bir sigortaya ok
ihtiyacmz var. Borcu aklamak, hesaplar temizlemek, nc
dnyann borlarn silmek gibi eyleri dnmeyin hi! Biz
ancak borcun dengesizliiyle, yaylmasyla, vermi olduu
sonsuz olma szyle ayakta duruyoruz. Kresel bormu,
gezegensel bormu, geleneksel bor senedi ve kredi
deyimleriyle sylemek gerekirse bunlarn hibir anlam yoktur.
Buna karlk bor, bizim toplu olarak gerek alacamzdr -
aynen ahslarn, irketlerin, birbirlerine kar gyaben tahsis
ettikleri simgesel alacak gibi. Sanal olarak iflasa uramalarndan
dolay her biri tekine tahsis edilir (bankalar bile), bu, su
ortaklarnn sularndan dolay sulu olmasna benzer. Daha
imdiden, kresel apta birikmi bir borcun denmesi elde
bulunan kaynaklarn snrn atna gre, herkes, kefareti
denmeyen, zaman amna uramayan bir borcun
himayesinde, birbiri iin varolma gvencesi altndadr: Bu da
demektir ki, uygarlam insanlk, taksitli bir yazgya
balanmtr. Ayn ekilde, gezegenin yok edilmesi snrn aan
nkleer silah fazlalnn, insanln tamamn bir tehdit ve
caydrma yazgsna balamaktan baka bir anlam yoktur.
Bu durumda, Amerikallarn borlarn niin bu kadar
grkemli bir biimde akladklar anlalyor. Giriim, Devlet ve
onun ynetimi iin utan konusu gibi kabul ediliyor ve pek
yaknda mali ve kamusal bir ykm olabilecei konusunda
yurttalar uyarlm saylyor. Ama rakamlarn snr ama
zelliinde olmas, bunun tm anlamn ortadan kaldrmaktadr.
Sonuta, sadece akl almaz kocaman bir reklam sz konusudur
ve zaten, kl billboard, tavan geen parlak bir borsa ykselii
havasna girmitir. Halk bylenmi biimde, uluslararas bir
dans gsterisini seyreder gibi seyretmektedir onu (Oysa
Beaubourg'da, halk geri sayan kl levhann nnde, yzyln
sonunun nasl getiini grmek iin toplanmtr). Bu esnada,
halk, son saniyeye kadar uann iindeki video devresinden
uann yere akln ve paralann izleyen Tupolev
deneme pilotunun iinde bulunduu durumla ayn durumdadr.
Bu pilot, lmeden nce grntsn izlemek iin son bir
harekette bulunabilecek mi acaba? Hayatnn son anlarn sanal
gereklikte yaayacan aklndan geirebilir miydi ki? Acaba
grnt insandan sonra da m yayor, bu ola ola bir saniye
blnmesi miydi ya da tam tersi mi? Acaba sanal gereklik,
gerek dnyann felaketinden sonra m yaamaya devam
ediyor?
Bizim gerek yapay uydularmz, uluslararas bortur,
dalgalanan sermayelerdir ve yrngesel devriyeleriyle Dnya'y
kuatan nkleer silahlardr. Salt insan kaynakl yapay rn olup,
yldzlarnkini anmsatan bir hareketlilik ve anlk bir baka eye
evrilebilirlik zelliine sahip bu uydular, sonunda, Stock
Exchange'den, bankalardan ve silolardan daha mkemmel olan
gerek meknlarn, yani yapay gneler gibi doduklar ve
battklar yrngeyi bulmulardr.
stel gelime durumundaki bu paralel evrenlerin kdem
bakmndan en yksek olan Internet ve uluslararas bilgisayar
alardr. Her gn, orada, gerek zamanl olarak, milyonlarca
insan ve milyarlarca ilem biiminde, nne geilmez bir
enformasyon bymesi, bir enformasyon uru grnmektedir; bu
ur yle bir ekilde bymektedir ki, artk sahip olduumuz
bilgilerin herhangi bir biimde enformasyonla btnlemesi gibi
bir durum yoktur. Daha imdiden, bu sonsuz potansiyelin hibir
zaman geri satn alnamayaca sylenebilir, nk onun nasl
kullanlaca ve nihai amac asla belli deildir. Bu durum
tamamyla borca benzemektedir: Enformasyon da bor kadar
kefareti denemez bir e y d i r . Tabii, deyip asla
kurtulamayacamz anlamnda. Zaten, verilerin stoklanmas,
enformasyonun birikimi ve kresel dolam, affedilmesi
olanaksz bir borcun oradan buradan derlenerek
toparlanmasna benzer' tmyle. Byle bir durumda, hzla
yaygnlaan enformasyonun, bireyin ve genelde trn ihtiya ve
yapabilme gcnn snrlarn atna gre, insanln
btnn ayn beyinsel otomatizm ve zihinsel az gelimilik
yazgsna balamaktan baka ilevi yoktur. nk uras apak
ortadadr ki, eer belli bir bilgi dozu bilgisizliimizi azaltyorsa,
youn bir yapay zek dozu da, doal zekmzn yetersiz
olduunu bize inandrr ve bizi bu yetersizlikle ba baa brakr.
Bir insandaki en kt ey, fazla ey bilmesi ve bildiklerinden
daha aa dzeyde olmasdr. Sorumluluk ve heyecana bal
yetenek iin de ayn ey sz konusudur: Medyann, srekli bir
biimde, iddet, mutsuzluk, felaket zerinde srarla durmas,
insanlar arasndaki azck ortak dayanmay yceltmek yerine,
durmadan gerek acizliimizi ortaya koymakta ve bizi panik ve
vicdan azabna garketmektedir.
Btn bu paralel evrenler, zerk ve stel bir mantkla ele
alndnda, her biri birer saatli bombadr. Nkleer sz konusu
olduunda bu kesindir, ama ayn ey, bor ve dalgalanan
sermayeler iin de gerektir. Bu evrenlerin kendi evrenimize en
ufak bir baskn, yrngelerinin kendi yrngemizle en ufak bir
akmas, dei-tokularmzn ve ekonomimizin nazik
dengesini ivedi biimde bozabilir. Enformasyonun topyekn
zgrletirilmesi durumunda da ayn ey olacaktr ve biz o
zaman, younluunu yitirmi bir sanal gerekliin iinde
umutsuzca molekllerini arayan zgr radikallere benzeriz.
Akln yolu, kukusuz bu evrenleri kendi evrenimizle,
homojen dnyada btnletirmemizi isterdi, isterdi ki nkleer
retim barl kullanml olsun, btn borlar aklansn,
dalgalanarak ykselen btn sermayeler toplumsal zenginlie
adansn, her enformasyon, bilgiyi hedef alsn. Ama byle olmas
durumunda da tehlikeli bir topya sz konusu olurdu. Bu
evrenler paralel evrenler olarak kalsn ve askya alnm
tehditleri, dmerkezli olma zellikleri bizi korusun. nk bu
evrenler paralel ve dmerkezli olmalarna karn, yine de bizim
evrenlerimizdir, onlar, kendimizin de anlayamayaca bir
dzeyde bu ekilde, aknla edeer bir ey gibi somutlatran
biziz, onlar bir tr felaketli bir imgelem olarak bir yrngeye
oturtan da biziz. Ama belki de bylesi iyidir. nk bir
zamanlar, toplumlarmzn btnlemesini ilerleme d
salarken, bu btnlemeyi bugn felaket d salyor.
15 Ocak 1996

Yolsuzluklarn Aynas
Kamu malnn ktye kullanlmasyla ilgili suun
deitirilmesine ilikin bir yasa nerisi (gerek anlamda,
gizlenen bir aft bu) az kalsn Meclis'ten geecekti ve hi kuku
duymayalm, bu ya da baka bir biimiyle bir gn geecek.
Yenilerde, Pelat Olay dava konusu yaplmadan rafa kaldrld.
yle ya da byle, bugn kibarca kamu malnn ktye
kullanlmas diye adlandrdmz ey, ou kez, neredeyse
uyuturucudan kazanlan para kadar haksz salanan mal ve
kazancn hesaba dklmesiyle ilgilidir. Gerekten de, yolsuzluk
zincirinin nerede balad ve nerede durduu
anlalmamaktadr. Futbol malarna hile kartrarak kaynaklar
aran Tapie'nin ahlaksz olduu sylenebilir, ama Tapie'nin
kasasn cmerte dolduran Credit Lyonnais de onun kadar
ahlaksz deil midir acaba (Zaten Tapie de, kendini aklamak iin
bu bankay eletirmekten geri kalmamt)? Ayn Credit
Lyonnais tarafndan gvenilir olmayan irketlere onca para
aktlmas, baka birok banka ve finans kurumu ile
karlatrldnda, bu da gerek anlamda para arma ya da
kamu malnn kt amal kullanlmas deil midir? Hi kimse,
yasalarn eline dmemek iin bu rezaleti aa vurmuyor. Ama
pekl biliniyor ki, "yasal" hile, yasal olmayan hileden ok daha
saygn bir itir -bu da, gerek yolsuzluun saklanmas ve
ynnn deitirilmesi biiminde kendince ileyi kurallar olan
anti-yolsuzluk giriimlerini greceletiriyor ve bir ekilde
glnletiriyor.
Yolsuzluun kklerini aratrmann sonu gelmez.
Yolsuzluk sonsuzdur, toplumsal mekanizmayla etzldr. Ama
ona kar yaplacak bir mcadele, en azndan, onun hayaletsi
grnmn ortaya koyacak ve nasl olduunu sergileyecektir.
Oysa yolsuzluk gsterisinin demokraside yaamsal bir ilevi
vardr: Elendirir, eitir, arndrr. Derin ac uyandrmaz, aksi
halde isyan srekli homurdanmaya balayacaktr. Yolsuzluk,
temelde, toplu bir honutsuzluk da uyandrmaz, izi birok yerde
yansyan af yasas (milletvekillerinin cmerte kendilerine hak
grdkleri sz konusu yasann yanks rnektir buna) yolsuzlua
gerek bir davet niteliindedir ve bu yasa, demokratik
kamuoyundan beklenilen bir yuhalama tepkisi de almamtr.
nk temelde, hi kimse demokrasiye inanmyor.
Herkes, belli belirsiz bir biimde, herhangi bir sistemin kendi
ilkelerini inkr ederek altn biliyor. Ve ilkelerden
vazgeme, toplumdaki gizli, ahlakd oynanan oyun kuralyla
ilgili utan verici bir uzlam glendiriyor. Demokrasilerdeki
yolsuzluk, temelinde, gemiteki toplumlarn kural olan
ayrcaln yeni koullara uydurulmasdr yalnzca, ancak bu
ayrcalk, yasad bir ayrcala dnmtr, bu da onun
cazibesini daha da artrmtr.
Bylece yolsuzluk yaamsal bir ilev kazanmtr. Btn
bir toplumun gizil bir mekanizmas olarak, politik g olarak,
kamu hizmeti olarak.
ARC'n yksndeki her ey rezalet niteliinde ve isyan
ettiricidir, ama milyonlarca insann, hayrseverce ve medyatik
herhangi bir istek zerine vermeye hazr olmas da bir rezalet
deil midir? Sorumlulardan, bu kadar kolayca bir araya
getirilmi kaynaklar titiz bir biimde kullanmalarn nasl
isteyebiliriz? Bunun tersi artc olurdu. Zaten dolandrclk,
aldatlm kurbanlarn ayn temiz yreklilikle vermeye devam
etmelerine engel olmaz -bu kendiliinden ya da parlak yanklar
yaratacak biimde dzenlenen bir uaklktr, ama bunda
sorumluluun bir pay yok mudur? nsanlarn temelde istedii
ey, kendilerine verme frsat tannmasdr, tpk oy verme frsat
tannmas ya da bir reality show programnda konuma frsat
tannmas gibi. Hem kendilerini tatmin edenler, hem de
onlardan yararlananlar, sonuta, gerek bir kamu grevini
yerine getirmektedirler. yle ya da byle, nce zel
amalarndan saptrlan, daha sonra da kanser dolandrclar
tarafndan kamusal amalarndan saptrlan para, hep ayn
yazgya, har vurup harman savrulma yazgsna maruz kalyor -
bu haliyle, piyango ve ans oyunlarnda gzden karlan paraya
benziyor bu.
Devlet, her trl oyunda bu forml ileten son kurum
deildir. e yaramaz (yani ahlakd) bir oyunda ya da kumarda
boa harcanan inanlmaz miktarlar, bankalar ya da irketler
tarafndan politikaclarn yararna kullanlan miktarlardan ok
mu farkldr ya da tm bunlar, kanser aratrmalarndan
sorumlu brokratlarn paray israf ve reklam amal
kullanmasndan ok mu farkldr? Oysa yurtta, "zel mlkiyet
maln ktye kullanmak", kendi parasn ahlakszca
kullanmaktan dolay cezalandrlmamtr. Devletin kazan
salamak iin piyango ve ans oyunlarn destekledii
sylenecektir. Ama ayn zamanda u da sylenebilir: Banka
irketlerinin hileli emlak operasyonlarnda giritikleri zc
serven zaman iinde binlerce i yaratmtr: Bu da nceliin
ncelii gibi bir durum sergilemiyor mu?
Aslna baklrsa, kar, fayda gibi szckler hibir zaman
tarihin anahtar szckleri deildir. Paray ahlaksal adan
deerli klmak, gelirleri trel olarak ykseltmek, bir toplumun
birincil ilevi olmamtr hibir zaman, bu demokrasilerimizin
szmona bir lks olmu olsa bile. Para, sonuta, her yerde
ve her zaman, lanetli, ahlakd ve ktln kayna olarak
grlr; birincil ilev, bu lanetli pay iletmek, kumarla, israfla,
arp almayla, yolsuzlukla onu geersiz klmak ve aklamaktr,
paray ahlakd kullanarak yok etmek, kty ktyle yok
etmek ilevidir. Bu ktln stratejisidir, bir toplumun
simgesel dengesini koruyan ktlk politikasdr. Bunda bir
ktlk gren utansn. Nasl ki borcun yeniden dengelenmesi
dnlemezse (ayn ideal kredi anlayna ve parann iyi amal
kullanmna gre), bouna harcanan parann "ekonomik adan"
dzgn bir biimde toplumsal datm da dnlemez. Tpk
bor gibi, bu para da ne geri alnabilir ne de toplumun
ihtiyalarnn karlanmasna aktarlabilir. nk, -ve bu en
arkaik toplumlar kadar en modern toplumlar iin de geerlidir-
para, her toplumsal ilikiyi temelden tehdit etmektedir. O halde
tek zm, paray "aklamaktr" ve bunun iin de onu bouna
harcamak ya da onu mutlak surette olabildiince abuk
piyasada dolatrmaktr -yani lanetli pay yrngeye
yerletirmektir. Bireylerin kendilerine den ok kk
paylaryla yaptklar da budur, yolsuzluk ebekeleri bunu ok
daha byk apta yaparlar.
Kaynaklar rasyonel biimde datma dncesi,
deneyimlerin gsterdii gibi, uygulamada olanaksz olmasnn
yannda tehlikeli bir ideolojidir de. Bu dnce, ama ve
olanaklar birbirine kartrmaktadr. Parann bir olanak
olduuna ve onun yararl amalar iin geri satn alnabileceine
inanmaktadr. Bu ho bir yanlsamadr. Para bir aracdr, ara
deildir ve kendi amalar dorultusunda byyen bir aracnn
sahip olduu btn gce sahiptir. "Aydnlanm" bilinler,
parann, Rousseau'nun izdii insanda olduu gibi, eer
ktle doru yneltilmemise, doal olarak iyi olacan
dnrler. Ama durum bunun tersidir: Para, ktln
ilkelerine baldr, kullanl amacnda ktln hesabna
alr; parann iyilie doru yol almas iin, ustaca baka
ynlere saptrlmas gerekir. Bu, Freud'a gre, temel tutkusu
nefret olan ve nefret olarak kalan insan iin de geerlidir -nk
nefret, insanlar, sevgiden ok daha gl bir biimde
birbirlerine balar ve sevgi sz konusu olduunda, sadece
istisnai ve nazik durumlarda biim deitirir. "yi niyetli"
insanlarn bu yanlgs, toplumlarn siyasal ynetiminde
kanlmazdr, nk ayn yanlg, ktln ilkesini ve oyun
kuralmz olan bu sapkn ekonominin ilkesini bilememesinden
dolay, ara vermeksizin ktl devam ettirir.
Eer biz bu ktlk politikasnn izdii yoldan gidersek,
yani yolsuzluun ironik kanallarn izlersek, o zaman yle
avundurucu bir sonuca ulaabiliriz: Yolsuzluk bizi en ktden
koruyan bir ktlktr. Basn haberlerini en ok renklendiren
rezaleti ele alalm: Kamu ve zel kurululara ait kaynaklarn
siyasal partileri beslemek amacyla seimlerde ama d
kullanlmas. Parann bu son derece yararsz bir ite ve adna
seim denilen gln bir olayda israf edilmesinden daha gzel
bir baka ama olabilir mi? En azndan, sz konusu kaynaklar,
tam anlamyla havaya umutur -kald ki yolsuzluklardan
kazanlan para, yine yolsuzluk amacyla yeniden kullanlmtr,
bu da temelde topluma daha az zarar verir. Bu kaynaklarn
salam ve bilinli bir ynetim tarafndan kullanlmas
durumunda, bunun sergileyecei sonular dnelim hele bir,
hani kamu yararna yaplan ve bize gcn kabul ettiren btn
bu almalar, btn bu birbirine balanan otoyollar, binlerce
ie yaramayan broyu, btn styap almalarn, nce
kentlerin ve imdi de en kk kylerin bile gurur duyduu bu
kentsel ve kltrel czaml grnm bir dnelim! Ynetim,
gvenlik ve emniyet alanndaki bozulmuluk hari kltr ve
kontrol de eklersek hepsi bizim iyiliimiz iin! Hi olmazsa,
onca gizli har vurup harman savurmaya ramen, btn bu
ltflar bizden esirgenmemitir.
Ceronetti, "Yrrlkte olan aptallklardan biri de udur:
Btn bu har vurup harman savrulan paralarla ne kadar iyi
eyler yaplabilirdi! Gerekten de, ylesine aptal ve caniyiz ki
bizler, kukusuz daha da kt eyler yapardk En pahal silahlar
en kullanlmaz olanlardr: Bunlarn yarar, onca batp giden
servetin miktar olarak akl almaz nicelikte olmasndadr, aksi
halde bu servet, serbeste, baka alanlarda dnyann ykmna
ve halklarn sersemlemesine neden olurdu. Eer milyonlarca
her biri birbirinden farkl araba yerine, zrhl tanklar retilseydi,
bu tanklarn yazgs yeralt depolarnda ryp gitmek olacakt
ve sonuta kentler soluk alabilecekti" der.
O halde, yolsuzluklar ve her tr savurganlk ve arma
karsnda ac ac yaknarak sulamaya sulamayla karlk
vermemek gerekir (sonuta, ac da yaknarak sulamaya
sulamayla karlk verme de suun alan iine girer). Rasyonel
bir adan ve akla uygun insani bir perspektiften bakldnda,
bylesi bir para ve kaynak ynn karlamak iin yeter
derecede ihtiya ve yararl amalar bulunmadn kabul etmek
gerekir. rgtl ve etkili bir arma ya da amacndan saptrma
durumu olmad iin, hem ar bir imkn bolluuyla, hem de
ama ktlyla yz yze gelme tehlikesiyle kar karyayz -bu,
ciddi ve cesaret krc durum, iflasla, israfla ve kamu malnn
ktye kullanlmasyla batan savlr.
Eer parann en nemli ilevinin piyasada dolamas ve
harcanmas olduunu kabul edersek, btn bu olup bitenlerde
tek sulu, kk tasarruf sahibidir. nk byk para
dolandrclar durmadan ahlaki yasaya ya da belirlenen
yasalara kar gelirken, kk yatrmc, ahlakd yasaya,
toplumumuzun en derin yasasna kar gelmektedir...
Gnmzdeki gerek yolsuzlua gelince, aln size tasarruf etme,
kaynak biriktirme, kamu malna dnmesi muhtemel, yani likit
sermaye olma olasl tayan zel mlkiyet dahilindeki mallar
haksz biimde elde tutma, ite size gnmzdeki gerek
yolsuzluk. Yasalarn kk yatrmcy hrpalamasna ve ayn
zamanda da balamasna ve bu byk apl vurguna yeil k
yakmasna adalet mi diyelim?
19 ubat 1996

Kresel ve Evrensel
Kreselleme ve evrenselleme birbiriyle atba giden
eyler deildir, ikisinin de kendine zglkleri vardr. Kresel
olma, teknolojinin, pazarn, turizmin, iletiimin dnya apnda
klnmasyla olur. Evrensel olma ise, deerlerin, insan
haklarnn, zgrlklerin, kltrn, demokrasinin evrensel
klnmasdr. Kresel olma, geri dndrlemez gzkrken,
evrensel olma daha ok yok olma yolundadr. En azndan, Bat
modernliinin llerinde, baka hibir kltrde benzeri
olmayan deerler sistemi olarak ina edildii haliyle.
Japonya'nnki de dahil olmak zere, yaayan ve ada hibir
kltrde, bunu tanmlayacak bir terim yoktur. Btn kltrlerin
birbiriyle uyumunu ve birbirlerinden farklln arzulayan, ama
paradoksal bir biimde, kendisini greceli grmeyen ve tm
saflyla btn dierlerinin ideal biimde aldn ileri sren
bir deerler sistemini tanmlayacak szck yok. Biz bir an bile
evrenselliin yalnzca zel bir Bat dncesi ve bu dncenin
zel bir rn olabileceini hayal etmiyoruz, evrensellik
kukusuz zgndr, ama sonu olarak, bir topraa zg
herhangi rnden daha az az ihra edilebilir zelliktedir.
Bununla birlikte, Japonlar da evrensellii Bat'nn zgl bir
zellii olarak grmektedirler ve bu soyut kavram
benimsemekten ok, artc bir geri admla evrenselliimizi
greceletirirler ve onu kendi tekillikleriyle btnletirirler.
Kltr adna layk olan her kltr evrenselliin iinde
kaybolmaktadr. Evrenselleen her kltr zgnln
yitirmekte ve lmektedir. Bizim zorla asimile ederek yok
ettiimiz kltrler de byledir, ama evrensellik iddiasndaki
kendi kltrmz de byledir. Yalnz fark urada: brleri
zgnlklerinden ldler, ki bu gzel bir lmdr, oysa biz her
tr zgnl yitirmekten, btn deerlerimizin soykrma
uramasndan dolay lyoruz, ki bu da kt bir lmdr.
Biz, her deerin yazgsnn evrensellie ykselmek
olduunu dnyoruz, ama bunu, bu dllendirmenin
oluturduu tehlikeyi lmeden yapyoruz: Bu, bir ykselme
olmaktan ziyade, bir indirimdir ya da deerin sfr noktasnda
bir ykselmedir. Aydnlanma a'ndaki evrenselleme, tepeden
aaya doru ini halinde gerekleiyordu. Bugn ise,
deerlerin hzla artmalarna ve tanmlanamaz biimde
bymelerine bal olan bir etkisizletirmeyle aadan
gerekleiyor. nsan haklar, demokrasi vb sz konusu
olduunda durum byledir, bunlarn gelimesi, en zayf
tanmlaryla, maksimal antropi'leriyle uyuur. Deerin Xerox
evresidir bu. Aslnda evrensellik, kresellemeyle erimeye yz
tutmutur. Aknlk olarak, ideal ama olarak, topya olarak
evrenselliin dinamii gerekletii zaman u ya da bu sfatla
varolmuyor artk. Dei-tokularn kresel klnmas, deerlerin
evrenselliine son vermektedir. Tek bir dncenin evrensel
dnceye kar zaferidir bu.
Kreselletirilen eylerin banda, pazarlar, dei-
tokularn ve btn rnlerin uygunsuz birararadal ve
parann srekli dalgalanmas gelir. Kltrel adan, bu, btn
gstergelerin ve btn deerlerin uygunsuz bir biraradalnn
gstergesidir, yani pornografidir. nk, bilgisayar ve iletiim
alar boyunca, her eyin ve ne olursa olsun her eyin birbirini
izlemesi, dnya apnda yaylmas dpedz pornografidir.
Bunun iin cinsel aybn olmasna gerek yok, karlkl
etkileime dayal iftleme yeterlidir. Bu srecin bitiminde,
kresel olmakla evrensel olmak arasnda fark kalmaz artk.
Evrensellik, kresellie dntrlmtr: Demokrasi, insan
haklar, tam anlamyla, kresel bir rn gibi, rnein petrol ya
da sermayeler gibi dolama kar.
Buradan itibaren, evrenselliin henz kendi eletirel
kitlesine teslim olup olmad, resmi sylemlerden ve trel
dncelerden baka bir yerde kk salp salmad sorusunu
sorabiliriz kendimize. Her durumda, bize gre, evrenselliin
aynas paralanmtr (nitekim bu paralanan aynada, insanln
ayna evresini grebiliriz). Ama bu belki de bir anstr, nk
evrenselliin bu paralanan aynasnda, btn zgnlkler
yeniden ortaya kverir. Tehdit altnda sanlan bu zgnlkler
yaamlarn srdrmeye devam ederler, yitip gitmi sanlanlar
yeniden doarlar. Bu konuda en nemli rnek bir kez daha
sylemek gerekirse Japonya'dr. Bu lke, teknik, ekonomik, mali
adan, evrensel olmann yolundan gemeden (burjuva ideolojilerinin
ve siyasal ekonomi biimlerinin birbirini izlemesi) ve ne
sylenirse sylensin, zgnlnden hibir ey yitirmeden
kresellemeyi herkesten ok daha iyi baarmtr. Hatta,
evrensel olma gibi bir sorunla kafasn artmad iin, teknik
adan ve kreselleme asndan, tekil olanla (yani ritel gle)
ve kresel olan (yani sanal gc) dorudan badatrd
varsaylabilir.
Her eyin bu ekilde kresellemeye kar kan en canl
direnilerin arkasnda, yani arkaik bir biimde modernlii
reddeden eilimler olarak kendini gsteren toplumsal ve siyasal
direnilerin arkasnda, evrenselliin nfuzuna kar bir tepki, bir
tr ac verici bir revizyonizm olduunu grmek gerekir; bu
revizyonizm, modernliin kazandrd edintilerle, ilerleme ve
Tarih dncesiyle, sadece dnyann mehur teknolojik yapsn
dlama dncesiyle deil, ayn zamanda, evrensellik
gstergesi altnda, btn kltrlerin, btn kara paralarnn
zihinsel olarak kimliklerini tanma yapsn dlama
dncesiyle de ilgilidir. zgnln bu fkrmas, hatta
bakaldrmas, "aydnlk" dncenin bak asna gre, sert,
anomalik, mantk d zelliklere brnebilir: Etnik, dinsel, dilsel
biimler gibi, ama ayn zamanda da birey dzeyinde kendini
gsteren kiilik bozukluu ve nevrotik biimler gibi. Ama bu tr
klar, poplist, arkaik hatta terrist diye mahkm etmek
temelden yanl olurdu (btn iktidarlarn ve ou "aydnlarn"
ortak noktas olan siyasal adan drst sylemin ahlaki
orkestrasyonunda kendini gsteren yanlg bile). Bugn olay
olan her ey, bu soyut evrensellie kar oluyor (slamn Bat
deerleriyle uyumas olanaksz kartl da dahildir buna -
nk bu kartlk, Bat'nn kresel olmasnn o kadar ateli
protestosudur ki, slam bu nedenle bir numaral dmandr).
Bunu anlamak istemememiz durumunda, kendi gcnden, iyi
niyetinden emin bir evrensel dnceyle, gittike says artan alt
edilmesi olanaksz zgnlkler arasnda bilek grei
yapyormuuz gibi kendimizi yoracaz demektir. Kltrleri
evrensel anlamda birbirlerini etkileyen toplumlarmzda bile, bu
kavrama adanan eyler hibir zaman gerekten yok olmamtr
-sadece yeraltna gemitir. Ve bugn, zaten gzden yitirilmi
durumda olan szmona ilerici tm bir tarih, son noktasnda
kristalize olmu tm bir evrimcilik artk tersinden yeniden
oynanyor. Artk bugn, bu topya iflas etmitir ve derin boyutta
gerekleen bu iflas, ayn topyann g zoruyla
salamlatrlmasndan daha hzl gitmektedir.
eli karmak bir aygtla ba baayz: Dei-
tokularn kresellemesi, deerlerin evrensellii ve biimlerin
zgnl (yani diller, kltrler, bireyler, karakterler, ama ayn
zamanda da rastlantlar, aksaklklar vb -evrenselliin kendi
yasasna gre reddettii her ey, istisna ya da anomali olarak).
Oysa durum deimektedir ve evrensel deerler kendi
otoritelerinden ve yasallklarndan bir eyler yitirdii lde
kklemektedir. Evrensel deerler kendilerini arac deerler
olarak kabul ettirdikleri srece, zgnlkleri farkllklar olarak
evrensel bir farkllk kltr iinde btnletirmeyi (az ok iyi)
baaryorlard. Ama sonra baaramaz oldular, nk bu iten
muzaffer kan kreselleme, btn farkllklar ve deerleri
kknden kazm ve bylece son derece duyarsz bir kltre,
bir kltr yokluuna nayak olmutur. Zaten evrensellik de bir
kez kayboldu mu, geride, rkekleen ve insandan kaarak kendi
balarna kalan zgnlklerin karsnda, mutlak bir g olan
kresel teknolojik yap kalr yalnzca.
Evrensel, tarihi ansn yakalam oldu. Ama bugn,
alternatifi olmayan bir dnya dzeniyle yz yze kalan, bir
yandan rndan kan bir kresellemeyle, br yandan da
tekilliklerin sapmasyla ya da onlarn inat bakaldryla
yzleen zgrlk, demokrasi ve insan haklar kavramlar,
gittike solgun bir grnm arzediyor ve yitip giden bir
evrenselliin hayaleti durumundalar. Onlarn yeniden basit bir
siyasal oyunla kllerinden doacan hayal etmemiz ok zor
artk. -Siyasal oyun derken ayn aksak ileyi dzeni anlamnda
ele alyoruz yalnzca ve bunun trel ya da dnsel g olma
dnda baka hibir temeli yoktur.
Bununla birlikte, evrensel deerlerle ilgili olarak hibir
ey yolunda gitmese de, oyun sonulanmamtr. Ortada
kazanlacak ya da kaybedilecek fiilen ok ey vardr ve
kreselleme peinen kazand diye bir ey sz konusu deildir.
Onun ykc ve tek bir tre dntrme gc karsnda, her
yerde birbirinden farkl, heterojen glerin ayaa kalkt
grlmektedir ve bu gler, sadece farkl deil, ayn zamanda
hasm glerdir ve alt edilmeleri zordur.
18 Mart 1996

Sngerlemi Beyin in Gevi Getirmeler
Deli dana salgn, ncelikle, inanlmaz bir biimde
bykba hayvan benzerliine kaplarak korkudan lgna
dnm vaziyette kendi etrafnda dnen insan topluluklarnn
yakaland beyin yumuamas salgndr. Bu insan srsnn
nitelii stne gerek boyutlarda bir testtir.
Srlar, beynin sngerlemesi hastaln bize bulatrma
riski tamazlar: Bu hastalk, biyolojik virsten ok daha
ldrc zihinsel bir virs olarak oktan vard ve her yerdeydi.
Bu hastala bugn en ok enformasyon yakalanmtr (kendisi
bunun hakknda ne sylerse sylesin) ve bunun tek bir nedeni
vardr: nk enformasyon, her salgn hastalk iin ideal bir ba
ars alan oluturur. letiim alar sonsuz bir virtik alan
oluturmakta ve anlk bir iletme, bal bana lmcl bir
tehlikeye dnmektedir. Bu kesintisiz eletirel kitle durumu
iinde, en kk bir kvlcm, ortak sorumluluk apsesini
patlatmaya yetiyor, tpk yaygn bir zelti iine atlan en kk
bir maddenin ba dndrc bir hzla billurlamas gibi.
Sistemlerimiz ylesine alalp ykselen bir sorumluluk
yk retiyor ki, bu yk zaman zaman yldrmn iinde var olan
statik elektrik yk kadar younlayor. Bizi gerek anlamda
tehdit eden eylerin arasna bu sorumluluk kmesini, ldrmek
iin en kk frsat kollayan radyoaktif bulutu da eklemek
gerekiyor. Deli dana, kutsal inein ruhunun kokmu inek
grnts altnda yeniden bedenlenmesidir. Kutsal hayvann
insanla btn bulac hastalklar paylat, ama btn
bunlarn yerleik bir dzen iinde yaand Hint rneinin
tersine, kasapta kyma olmaya mahkm et hayvan, intikamn,
yerleik dzen safhasndan salgn hastalk dzeni safhasna
gei yaparak alyor. Danalar, hibir zaman kendilerine
kokumu koyun iskeletleri kakalanmasna tahamml
etmemilerdir ve sonuta, etobur yaplamamlardr. Sakin
bilinaltlarna ramen, dier hayvanlar alemiyle ilikisinin
koptuunun hi de bilincinde olmayan tek bir tre kasap eti
olarak sunulmalarna asla tahamml etmemilerdir. Dana, daha
yenilerde, bu etobur ideale bal kalarak, bir dana hayaleti
olmaya asla tahamml etmemitir. nk onun iindeki her
ey, hormonlarla, alamalarla, vcudun blmlerinin genetik
olarak aktarlmalaryla, hayvan-etin en yksek derecede
verimliliini hedefleyen plastik cerrahi yasalar uyarnca
programlanmtr. Dana artk eski dana deildir, insan eliyle
yaplan bir ey olmutur, etten kemikten arnm bir et trne
dnm ve kendisini yiyen kiiye mikrop bulatrp sonra
intihar ederek ondan intikamn almtr. te danalar, gevi
getirirken intikam aldlar.
Danann bedeni, beden olmayan bir bedene, bir et
makinesi iin virslerin eline gemitir. Bizim insan bedenimiz
de, beden olmayan bir bedene, sinirsel ve matematiksel ileme
dayal bir makine olduu iin bakln yitirmitir ve
virslerin eline gemitir. Ve biliim-iletiim sistemi de, salt bir
medya teknii ii olduu iin, btn biliim ve iletiim
virslerine dayanamaz hale gelmitir. Btn virsler su
ortaklardr: Prion danaya mikrop bulatrr; dana danaya, dana
insana ve insan da tm gezegene bulatrr. Acaba btn
bunlarda gizil bir yne doru yol alma m var? Hapis cezasna
ve cinayete mahkm ettiimiz varlklarn iinde besledii
bakaldr ve intikamn yeralt balantl olduunu kim
syleyebilir?
Biyolojik virs, serpilip gelimek ve cn almak
amacyla teknik biliim virsnden ve beyin ykama biiminde
etkisini gsteren zihinsel virsten bir lde yararlanabileceini
"bilir". Daha imdiden, yaplan incelemeler, ozon tabakasnn
bozulmasnn temel sorumlular olarak, bykba hayvan
srsn ve btn gevi getirenleri gstermiti, nk onlarn
osuruklar kkrtl, barsaklarnda biriktirdikleri gazlar da
zehirliydi. Grld gibi komplo dn tarihli deildir! Btn
bunlar una ya da buna balamak yararsz: Toplu delirme, ayn
ynde buluan etkilerin, birbiriyle yanklaml olgularn
piramitvari bir sentezidir.
Proteinden dana beynine, beyinden biliim alarmza,
biliim alarndan fikrin otomatik zihinsel dekoderine, her ey
sonunda, politik kesimin sngerlemi beyninde noktalanyor,
birinden tekine uzanan her aamadaki yap birbirinin ayns ve
sonuta, artarak byyen stel bir geliime olanak salamakta.
Bu zincirlenmeyi bir de tersinden alalm: Artk hibir ey,
siyaset adamlarn fikir virsnden koruyamaz, ama hibir ey
de fikri biliim virsnden koruyamaz, hibir ey biliimi en
kk ksa haberden ya da kendi isterisinden koruyamaz, ayrca,
esrarl nedenlerden dolay, danay priondan koruyan ey,
ortadan kalkm gibi grnyor. nsann baklk sistemini
almaz hale getiren bu zayflk, zincirin bir ucundan brne
btncl zelliktedir. Ve kaos da, szmona rasyonel bir
sistemin iinde, artarak stel biimde byyebilir, bunun
sonucunda da balangtaki koullarla benzerlii olmayan akl
almaz topluca sindirme etkileri oluur.
AIDS, terrizm, mali k, deli dana, elektronik virsler,
doal afetler: Bu olgularn hepsi birbiriyle bantl olgulardr ve
ayn salgn hastalk protokolne uyarlar. Hepsi kendi ilerinde
tutarldrlar, sistemin bayalyla tutarllk gsterirler. Sonuta,
tek bir terrist eylem bile, tm siyaset sahnesini terrizmin
nda bir daha gzden geirmeye zorlamaktadr. statistiksel
adan zayf da olsa, tek bir AIDS vakas bile, hastalklarn ve
bedenin btn korkunluunu virtik ve yetersiz baklk
hipotezi nda bir daha gzden geirmeye zorlamaktadr. O
halde, deli danalarn ortaya kmas terrist bir eylemle
edeerdedir.
Deli danalarn Avrupa'nn politik durumunu analiz eden
vahi tahlilciler durumuna gelmesi, iin iinde acmasz bir ironi
olduunu gsteriyor (Bosna'daki kym bile bu politik durumun
tutarszln ve kt niyetini sarsamamt). Bu durumda, ngiliz
kamuoyu yapa yapa ancak kendi tutumunu deitirebilmi ya
da ihmalle sulad hkmet aleyhine ya da kendi yasalarn
zorlamak isteyen Avrupa aleyhine tutum taknabilmitir. Her
milliyetilik pekl sil batan yola kar. "ster sngerletirsin,
ister sngerletirmesin, bunlar bizim danalarmzdr!" Eer bir
durum kendi iinde kokumu ve elikili duruma dmse, en
kk bir olay bile her tr kokumuluu ve elikiyi su yzne
karr; her eyin serbeste dolamda olmas gerektii liberal
sistemde de byledir, -dolamda derken mikroplar, virsleri,
uyuturucular, sermayeleri, terristleri kastettiimizi ve en
kt eylerin, en iyi eylerin serbest dolamndan ok daha
hzl gittiini bir kez daha belirtelim. O halde, snrlar kaldrma
ve kapatma konusu hibir zaman bitmeyecektir.
Tarihin kendisi bile, terrist deli dana hipotezini
savunuyor ve slam Terrizmine Kar Uluslararas Charm-el-
Cheik Zirvesi'nin hemen ardndan, Torino'da, Deli Dana
Hastal Avrupa Zirvesi dzenleniyor. Ancak ne var ki,
tehlikenin kknden kaznmas konusunda Avrupallarn kendi
aralarndaki sallantda olan dayanmalar, hortlak bir dman
karsnda Devlet Bakanlar'nn bu uluslararas gsteriinden
ok daha gln ve Kral Ubu'nn tavr kadar zalim ve
dlekeydi. Bu hortlak dman, deli ngiliz danas ve Filistinli
kamikazelerdi: mcadeleleri ortakt -onlarn ortak intihar
enerjileri de byledir, ortak takn nefretleri de. Hatta, prion
bile: Hangi genetik deryadan kp gelmiti bu protein?
Uluslararas terrizm tuzann kk nerededir? Ve bu
zincirleme salgnn anlam nedir? Prion, danaya salgn bulatrr,
dana medyaya salgn bulatrr, medya kitleleri sindirir,
beyinlerini ykar -hepsi birbirinin kurbandr, ama ayn zamanda
da su ortaklardr, nk korkun byk bir uygulamada
birlemilerdir.
Sistemin zincirleme bozulmas erevesinde
bakldnda, tam bir baar elde edilmitir. Bunun maliyeti
kimedir? Sonuta, kitleler yavan yaamlar iin bir oyalanma,
iktidarlar da rezilliklerini oyalayacak bir ey bulmutur. Ama bu
esnada, bylesi beklenilmedik olaylarn ak iinde, toplumsal
dzen her gn gvenilirliini yitirmektedir. "Kiisel olarak"
hibir eyden sorumlu olmayan iktidar (tpk bulac mikrop
tayan kann enjekte edilmesinde olduu gibi), olaylarn nne
geilemez sonular karsnda iyice aresiz kalmaktadr.
Kukusuz iktidar bu semptomla mcadele edebilir, danalar
mezbahaya gnderebilir ya da terristleri kknden kazyabilir,
ama felaketin bizzat su ortaklar olan nesnel durum ve
koullarda, bir salgn hastal bu dereceye getirmi olan
zincirlenmeyi nleyebilmek iin epey zorlanacaktr. ktidarlar,
bu salgn hastaln "sapknca" zincirleniinden hibir sonu
karmyorlar, bu da gsteriyor ki, oyunu yattrmak amacyla
sergilenen giriimler, korunma nlemleri, koruma
nlemlerindeki arlk sadece panii krklemeye yaryor. Bir
baka "yoz" deiken de udur: Medya, gnah danas gibi
sorunsal klnnca, sadece grevini yaptn iddia ediyor. Ama
grevini yaparken de (toplama kamplarnn sorumlular da
grevlerini yaptklarn sylyorlard), virtik zincirlenmenin
iine giriyorlar, hem de en l biimde.
Kukusuz, yeni uluslararas zirve, depremler konusunda
olacak ve ayn baarya ulaacaktr. Yine hi kuku yok ki, bir
dana ile bir proteinin su ortaklndan doan bu frtna, ancak
bir kelebein kanat rpmas biiminde, bir baka deyile,
eylerin dzeninde hibir eyi deitirmeyecek biimde
sonulanacaktr, ama bu arada, gizil dzensizlii,
sistemlerimizdeki akl almaz dzensizlii, hep tetikte duran
acizlii ortaya karacaktr. En azndan bunu olayn hesap
hanesine yazmak gerekir, eer insan srsnn deli danalarla
ayn yazgnn kysnda olduu ve enformasyonun eseri olan
beyin ykamann sngerlemi beyine denk olduu saptamasn
saymazsak. Panikten duyulan ve bu paniin aktrlerinin bile
duyduu gizli sevinci, olayn sama oranszlnn verdii
(estetik) zevki ve kendi virsleriyle savaan bir sistemin
gszlnn verdii zevki saymazsak.
15 Nisan 1996

Tam Ekran
Video, etkileimli ekran, mltimedya, Internet, sanal
gereklik: Karlkl etkileim bizi her yandan tehdit ediyor. Her
yerde mesafeler birbirine karyor, her yerde mesafe ortadan
kaldrlyor: Cinsiyetler arasnda, zt kutuplar arasnda, sahneyle
salon arasnda, eylemin bakahramanlar arasnda, zneyle
nesne arasnda, gerekle gerein sureti arasnda bir mesafe
yok artk. Bu kavram kargaas, zt kutuplarn bu atmas, olas
deer yargsnn artk hibir yerde olmadn ortaya koyuyor:
Ne sanatta, ne ahlakta, ne de politikada. Mesafenin ortadan
kaldrlmasyla, "mesafe pathos"unun ortadan kaldrlmasyla
her ey, zerine karar verilemez bir duruma brnyor. Fiziin
alanna kadar uzanyor bu: Alcnn ve yayn kaynann
fazlasyla birbirine yaknl, dalgalar birbirine kartran bir
Larsen etkisi yaratyor. Olayn ve bu olayn gerek zamanl
yaynnn fazlasyla birbirine yaknl, bir karar verememezlik
yaratyor, olayn tarihsel boyutunu alp gtren ve onun
belleini alan olayn sanalln yaratyor. Sanal teknolojilerin
karar verilemez eyler retmesi ya da geri dnml bu
teknolojileri yaratan evrenimizin karar veremez bir evren
olmas bile bir karar verilememezlik durumudur.
Bu uygunsuz biraradaln, bu kutup atmasnn
cereyan ettii her yerde kitleleme var.
Reality show'lara varncaya kadar bu byle ve bu tr
programlarda, olayn hikyesinin canl izlenmesiyle ve ivedi
biimde televizyonda acti ng yaplmasyla, hayatn ve hayatn
suretinin birbiriyle i ie giriine tank oluyoruz. Artk ikisi
arasnda ne bir ayrlk, ne bir boluk, ne de bir uzaklama sz
konusudur, hibir engelle karlamadan, ekrann, sanal
grntnn iine giriyoruz. Birinin hayatna girilir gibi bir
ekrann iine giriyoruz. Kendi hayatmz dijital bir kombinezon
gibi zerimize geiriyoruz.
inde bir sahnenin, bir bakn bulunduu fotoraftan,
sinemadan ve resimden farkl olarak, video grnts computer
ekran olarak seyredilirken, sanki suyun iine dalnyor, sanki bir
gbekba ilikisi kurulduu sonucu ortaya kyor. Bu iliki,
McLuhan'n televizyon hakknda syledii gibi, "dokunula-bilir
karlkl etkileim" ilikisidir. Kk hcrelerin, cisimciklerin
bulunduu suyun iine dalna gibi bir eydir bu, bir baka
deyile, grntnn akkan maddesinin iine girilmekte ve bir
olaslkla bu grnt deitirilmeye allmaktadr. Tpk
bilimin, btn kromozomlara, genetik kodlara nfuz ederek
bedeni deitirmeye almas gibi. stediimiz biimde hareket
ederiz artk, interaktif grnty istediimiz biime sokarz,
ama suya dalma diyorduk ya, bu denli rahat kullanlrln, bu
ak dzenliliin dldr o. Ayn ekilde, metnin, herhangi bir
"sanal" metnin de (Internet, Wordprocessor). Her ey bir sentez
grnt gibi alr, artk bunun ne bakn ne de yaznn akn-
lyla hibir ilgisi yoktur. yle ya da byle, ekrann karsna
geer gemez, metin artk metin olarak deil de grnt olarak
alglanr. Oysa, metnin ekrandan, metnin grntden kesin bir
biimde ayr olduu gz nne alnrsa, yaz, balbana bir
etkinliktir -asla bir karlkl etkileim olamaz.
Ayn ekilde, ancak ve sadece sahne ve salonun kesin bir
biimde birbirinden ayrlmasyla izleyici bal bana bir oyuncu
olur. Oysa bugn, her ey, bu kopukluun ortadan kaldrlmas
yolunda elbirlii iindedir: zleyicinin suya dalmas, eriimde
kolayla ve karlkl etkileime dnr. Bu izleyicinin doruk
noktas mdr yoksa sonu mudur? Herkes oyuncu olursa ortada
olay kalmaz, sahne kalmaz. Estetik yanlsamann sonudur bu.
Makineler yalnzca makine retirler. Sanal teknolojiler
mkemmelletike bu gitgide daha da gerek olmaktadr. Belli
bir manevra dzeyinde, suya dalar gibi sanal makinelerin iine
dalma dzeyinde, artk insan/makine ayrm yoktur: Makine,
karlkl yz yze gelmenin iki tarafna da egemendir. Belki siz
sadece onun sahip olduu uzamn uzantssnz -insan,
makinenin sanal gerekliine dnm ve onun aynadaki
ilemcisi olmutur. Bunun nedeni, ekrann kendi znden
kaynaklanmaktadr. Aynann te dnyas vardr ama ekrann te
dnyas yoktur. Zamann boyutlar orada, gerek zaman iinde
birbirine karr. Hangi sanal yzey olursa olsun, her sanal
yzeyin zellii nce bir boluk olmasdr ve haliyle herhangi
bir eyle doldurulmaya elverilidir, artk sra sizdedir, gerek
zamanda ve bolukla karlkl etkileime geiniz.
Buna kout olarak, makinenin iletiim aracyla retilen
her ey bir makinedir. Metinler, grntler, filmler, sylemler,
bilgisayar kl programlar mekanik rnlerdir ve hepsi
makinenin sahip olduu ayrt edici zelliklere sahiptir; yani, zel
efektlerle sslenip bezenen filmler, makinenin ne pahasna
olursa olsun muzip alma istemine (bu onun tutkusudur) ve
snrsz alma uruna ilemcinin bylenmesine bal olan
anlatma deer katmayan szcklerle uzun uzadya sslenmi
metinler, yapay olarak bytlebilirler, makinelerle edilerek
yenilenebilirler. Bu nedenledir ki, filmlerdeki btn bu iddet ve
pornografik cinsellik can skc bir niteliktedir, ayrca iddet ve
seksin zel efektleridir ve hatta, insanlar bunlarla daha ok d
kurarlar -salt mekanik bir iddettir bu ve bize dokunmaz. Bu
nedenle, btn metinler, yapt tek jesti programlama jesti olan
"akll" sanal ajanlarn eseri gibidir, gerisi otomatik ltlere
bal olarak devam eder. Bunun, szcklerin ve kavramlarn
byleyici bir biimde i ie girmesini beceren otomatik yazyla
hibir ilikisi yoktur zaten; oysa burada, sz konusu olan
yalnzca programlama otomatikliidir, btn olabilirliklerin
otomatik biimde sapmasdr. Bedenin, metnin, grntnn
mekanik dizayn hadi ileri. Bunun ad sibernetiktir, yani metne,
grntye, bedene, bir anlamda ieriden, kafadan, genetik kodla
ya da tedavi cihazlaryla oynayarak komut vermek. Zaten,
metnin ya da grntnn bu ideal performans fantasmas, bu
durmakszn dzeltme olana, "yaratc" da, kendi nesnesiyle
karlkl etkileimin yaratt bir ba dnmesine neden olur,
ama bu ba dnmesi, kendi olanaklarnn teknolojik snrlarna
dek gidememenin getirdii skntl ba dnmesidir ayn
zamanda. Aslnda (sanal) makine size konumaktadr ve sizi
dnmektedir.
Zaten, bilgisayarlarn dnya apnda birbirlerine
balanmasyla oluturulan bu bilgi evreni ve iletiim ortamnn
veri btnlnde, yani sanal gerekliin iinde, gerek
anlamda bir eyler kefetme olana var mdr? Internet'in ii
gc, zgr zihinsel bir uzam, bir zgrlk ve keif uzamn
simle etmektir. Internet aslnda oklu, ama saymaca bir uzam
sunar yalnzca; ilemci, bu uzamda, belli elerle, kurulu
sitelerle, belirlenmi kodlarla karlkl etkileimde bulunur. Bu
aratrma parametrelerinin tesinde baka hibir ey yoktur.
Her soru sonradan verilecek bir cevaba tahsis edilir. Siz
otomatik soru soran kiisinizdir, ama ayn zamanda da
makinenin otomatik tele-sekreterisinizdir. Yani hem kodlayan
hem de kod zen -aslnda, hem kendi kendinizin merkezisiniz,
hem de kendi kendinize yazma arkadasnz. letiimin insan
kendinden geiren yan da budur. Karnzda bakas yoktur,
gideceiniz son bir yer de yoktur. Sistem bylece sonu ve
sonucu olmakszn dner. Onun elindeki tek olana, reme ve
sonsuz sayda genileyip alarak eski haline dnmesidir. Bu
nedenledir ki, elektronik ve biliim yoluyla gerekleen
etkileim, bir uyuturucu kadar rahat bir ba dnmesi yaratr.
Ara vermeden, orada hayatmzn tamam geirilebilir. Zaten,
uyuturucu da, kapal devre ileyen lgn bir etkileimin
mkemmel rneidir.
Sizi evcilletirmek iin yle deniliyor size: Bilgisayar,
daha pratik, daha karmak bir yaz makinesindan baka bir ey
deildir. Bu doru deil. Yaz makinesi son derece gerek bir
nesnedir. Yazdnz sayfa serbeste dalgalanr, ben de onun gibi
dalgalanrm. Yazyla somut bir ilikim vardr benim. Ak sayfaya
ya da yazlan sayfaya gzlerimle dokunurum, ama bunu ekranla
yapamam. Bilgisayar ise gerek bir protezdir. Onunla yalnzca
etkileimli bir iliki halinde deilim, ayn zamanda dokunur
dokunmaz diyalog halinde ve kendiliinde iten duyumsal bir
ilikideyim. Kendim bizzat ekrann bir dplazmasym. Bu
nedenledir ki, sanal grnt ve beyin kulukada iken,
bilgisayarlar etkileyen kusurlar kendi bedeninizin yanllklar
gibidir.
Buna karlk, iletim sisteminde, hibir zaman bireylerin
kimlii ncelikli deildir, bilgisayar alarnn kimlii nceliklidir,
yani ncelik, bilgisayar a kullanclarna deil, bizzat an
kendisine verilmitir, btn bunlar u anlama gelmektedir:
Kullanc, orada kendini simle etme olanan, sanalln elle
dokunulamayan ortamnda yok olma olanan yakalar ve
haliyle, kendisi iin de olmak zere, hibir yerde iaret noktas
bulamaz, sonuta, her tr kimlik sorunu, ama tekilik sorunlar
hari, byle zmlenmi olur. Bylece, btn sanal
makinelerin ekicilii, enformasyona ve bilimsel bilgiye
susamlktan ok, hatta birisi ya da bir eyle bulumaya
susamlktan ok, yok olma arzusundan kaynaklanr, hayal gibi
ileyen bir eriim kolayl iinde eriyip gitme olanann
yakalanmasndan kaynaklanr. nsan gereklerden koparp
havalarda uuran bir biimdir bu, mutluluun yerine geen,
artk varolma nedeni olmayan bir olgu olmas nedeniyle
mutluluk gereinin yerini alan bir biim.
Sanallk, eylere olan her bavuruyu gizlice ortadan
kaldrr ve mutlulua benzemesinin tek nedeni de budur. Her
eyi size verir ama ayn zamanda da, kurnazca her eyi sizden
saklar. zne orada kusursuzca kendini gerekletirir, ama
kusursuzca kendini gerekletirirken, ayn zamanda da otomatik
olarak nesneye dnr ve panik balar.
6 Mays 1996

Sanatn Komplosu
Nasl ki arzu yanlsamas, drt yan saran pornografi
iinde kaybolmusa, yanlsama arzusu da ada sanat iinde
kaybolmutur. Pornoda, hibir ey sizin arzulamanza izin
vermez. Sefahatten ve btn arzularn zgrlemesinden sonra,
cinsiyetin effafl anlamnda, onun btn gizini ve ikilemini
silen gstergelerde ve grntlerde transseksellie getik.
Szn ettiimiz transseksellik, artk hi de arzu
yanlsamasyla ilgili deildir, ama grntnn hiper-
gerekliiyle ilgilidir.
Ayn ekilde, sanat da, her eyin estetik bayalk
dzeyine ykseltilmesi yararna yanlsama arzusunu yitirdi ve
haliyle trans-estetik bir zellie brnd. Sanata gre,
modernlik sefahati, nesnenin yapbozumunun ve tasarmn
verdii neeye bal olmutur. Bu dnemde estetik yanlsama
hl ok gldr, nasl ki cinsiyet iin arzu yanlsamas
yleyse. Arzunun btn figrlerini saran cinsel farklln
enerjisine, sanatta, gerei ayrtrma (kbizm, soyut sanat,
davurumculuk) enerjisi tekabl eder; bununla birlikte, her ikisi
de karlkl arzunun gizini ve nesnenin gizini zorlama istemine
tekabl ederler. Bu iki gl biimin yani arzunun sahnesi ve
yanlsama sahnesinin, ayn transseksel, trans-es-tetik
mstehcenlik yararna kayboluuna kadar. -Grlebilirliin,
btn eylerin acmasz effaflnn mstehcenliidir bu-
Aslnda, yledir diye imlenebilecek bir pornografi yoktur,
nk pornografi, sanal olarak her yerdedir, nk pornografik
olann z, btn grsel grnt ve televizyon tekniklerini
sarmtr.
Ama belki de, temelde, bizim iimiz gcmz sanat
komedisi oynamak, tpk baka lkelerin ideoloji komedisi
oynamas gibi, rnein kalya toplumu (ama sadece onlar deil)
iktidar komedisi oynuyor, tpk bizim kadn bedeni grntlerini
mstehcen reklamlarda yanstarak porno komedisi oynamamz
gibi. Bu kesintisiz striptiz, bu ak cinsiyet fantasmalar, bu
cinsel antaj -bunlarn hepsi doru olsayd, gerekten ekilmez
bir durum olurdu. Ama bereket versin, btn bunlar doru
olamayacak kadar kanlmaz. effaflk, gerek olmak iin fazla
gzel. Sanata gelince, o da gerekten be para edemeyecek
kadar yzeysel. Bunun bir gizemi olmal. rnein anamorfozda
olduu gibi: Btn bu cinsiyet ve gstergelerin gereksiz
abartmas, bir bak asndan bakldnda anlam kazanyor,
ama biz imdilik bunu, yalnzca ironik bir duyarszlkla
hissediyoruz. Pornonun bu gerek dlnda, sanatn bu
anlamszlnda, sanki negatifi baslm bir bilinmezlik, bir arka
plan gizemi, kimbilir, yazgmzn ironik bir biimi var. Eer her
ey gerek olamayacak kadar kesinse, belki geriye yanlsama
iin bir ans kalyor. Bu yapmack effaf dnyann arkasnda
sakl duran nedir? Bir baka tr zek m ya da kesin bir
lobotomi mi? Sanat (modern olan), gerekliin dramatik bir
alternatifi olarak, gerek dln gereklie yapt baskn ifade
ederek lanetli payn iinde yer alabildi. Ama peinen ar bir
biimde gerekletirilmi, cool, effaf bir dnyada sanatn
anlam ne olabilir ki? Peinen pornolam bir dnyada porno
ne anlama gelebilir? Bize, son kez paradoksal bir gz krpmann
dnda -en hiper-gereki biimi altnda kendisiyle alay eden
gerekliin, en tehirci biimi altnda kendisiyle alay eden
cinsiyetin, adna ironi denilen en yapay biimi altnda kendisiyle
ve yok oluuyla alay eden sanatn son kez gz krpmasdr bu.
yle ya da byle, grntlerin diktatrl ironik bir
diktatrlktr. Ama bu ironi, artk asla lanetli payn iinde yer
almaz, elindeki ayrcalkl bilgileri Borsa'da kendi kar iin
kullanan bir kiinin suunda, yani istihza becerisini iyi
kullanarak aknla urayan ve tez kanmayan kitlelerle
yaknlk kuran sanatnn gizli ve utan verici su ortaklnda
mevcuttur. roni ayn zamanda, sanatn kurduu komploda da
mevcuttur.
Sanat, kendisinin ve nesnesinin yok oluunu iyi
kullanrken, hep byk bir yaptt. Ama sanatn gereklii
araklayarak srekli bir biimde kendini yeniliyor havasna
girmesine ne denilebilir? Oysa, ada sanatn byk blm
tamamen buna abalamaktadr: Bayal, kalnt dkntl,
niteliksizlii bir deer ve ideoloji olarak kendine mal etmeye
almaktadr. Bu saysz enstalasyonlarda, performanslarda,
hem eylerin durumuyla, hem de sanat tarihinde gelmi gemi
tm biimlerle bir uzlama oyunu vardr yalnzca. Deer haline
gelmi, hatta yoz estetik tada dnm bir zgnlk d-la,
bayala ve deersizlie raz olmadr bu. Elbette btn bu orta
hallilik, sanatn ikinci ve ironik dzeyine geerken incelik
kazand savndadr. Ama ikinci dzeyde de birincinin-kinden
daha deersiz ve anlamszdr. Estetik dzeye gei hibir ey
kurtarmyor, hatta tam tersine: Bu orta halliliin matematiksel
anlamda karesidir. Sfr olduunu ifade etmektir kesin olarak:
"Ben bir sfrm! Ben bir sfrm!" -ve gerekten de sfrdr.
ada sanatn ikiyzll de buradadr: Sfr olmay,
anlamszl, anlam olmamay istemek, sfr olduu halde sfr
olmay hedeflemek Anlamsz olduu halde anlam olmamay
hedeflemek Yzeysel anlatmlarla yzeysellie zenmek Oysa
sfr olma, herhangi bir biimde istenilicek gizil bir nitelik
deildir. Anlamszlk -gerek olan, anlama zafer edasyla
meydan okuma, anlamn dm, anlamn yok olmas sanat-
anlamszlkta gz olmayan birka nadir eserin istisnai
zelliidir. Nasl ki hibir ey olmann bir balang biimi
varsa, nasl ki Ktln bir balang biimi varsa, sfr
olmann da bir balang biimi vardr. Ve sonra, elindeki
ayrcalkl bilgileri Borsa'da kendi kar iin kullanan bir kiinin
suu, sfrln kalpazanlar, sfr olma snopluu, deerle Hilii
deer diye kt yola srenlerin, Ktl yararl amalar
uruna alaklatranlarn snopluu. Kalpazanlarn istedikleri gibi
davranmalarna izin vermemek gerekir. Hiin gstergeler
dzeyine ykselmesi, Hiliin gstergeler sisteminin tam iinde
su yzne kmas, ite sanatn temel olay budur. Hii
gstergenin gcne eritirmek, yani gerein bayaln ya da
duyarszln deil de kkten yanlsamay gstergenin gcne
eritirmek tam anlamyla iirsel operasyondur. Bu anlamda,
Warhol gerekten sfrdr, nk o hilii, imgenin ortasna
yerletirir. Sfrlktan ve anlamszlktan bir olay yaratr ve bu
olay, grntnn lmcl bir stratejisine dntrr.
Dierleri ise, sfr olmaya ilikin yalnzca tecimsel bir
strateji gder ve bu stratejilerine bir reklam biimi verirler, hani
Baudelaire'in maln duygusal biimi diye adlandrd eydir bu.
Onlar kendi sfrlklarnn, sanat hakkndaki sylemsel
sramalarn arkasna gizlenirler; sanat ise, cmerte, bu sfrl
bir deer olarak geerli klmaya abalar (kukusuz sanat pazar
zerinde de). Hibir anlam olmadna gre ve bununla birlikte,
yine de, kendince btn varolma nedenlerini yaratarak
varolduuna gre, bu, bir anlamda, herhangi bir eyden daha
ktdr. Sanatn su orta olan bu paranoya, artk olas bir
eletirel yarg olmadn, sadece sfrln karlkl anlalarak
paylalabileceini, bu paylamann ister istemez karlkl
olumlu ilikiler a olacan gstermektedir. Sanatn komplosu
da budur, onun ilkel sahnesinde, btn bu zel al gnleri,
eserleri zel yerlerde sergileme trenleri, sergiler,
restorasyonlar, koleksiyonlar, kurululara yaplan balar ve
speklasyonlar birbirini izler; sanat, grntlerin bu
aldatclnn arkasna saklanarak dncenin himayesinde
olduuna gre, bu komplo, baka hibir bilindik evrende
aydnla kavuturulamaz.
Bu ikiyzlln teki yamacnda, sfr olmayla blf
yaparak, insanlar a contrario
{4}
btn bunlara nem ve deer
vermeye zorlamak yatar, bahane olarak da bunun bir sfr
olmasnn olanaksz olduu ve altnda bir eyler gizlemesi
gerektii ileri srlr. ada sanat, bu belirsizlii, hakl bir
estetik deer yargsnn olanakszln iyi kullanr ve olup
bitenlerden hibir ey anlamayanlarn ya da bunda anlalmas
gereken hibir eyin bulunmadn anlamam olanlarn
masumluunu smrr. Burada da, yukarda szn ettiimiz
kar amal su vardr. Ama temelde, sanatn sayg duyduu
btn bu insanlarn her eyi anlad da dnlebilir, nk
onlar, arm olmalarna ramen, sezgisel bir zekya
sahiptirler: ktidar ktye kullanmann kurbanlar olduklarn,
oyunun kurallarnn kendilerinden gizlendiini ve kendilerine
ocuk muamelesi yapldn sezinlerler. Baka bir deyile, sanat
(sadece sanat piyasasnn mali grnm asndan deil,
estetik deerlerin ynetimi asndan da), elindeki ayrcalkl
bilgileri Borsa'da kendi kar iin kullanan bir kiinin suuna
benzer bir suun genel ileyi srecinde yerini almtr. in
iinde sadece sanat sz konusu deildir: Politika, ekonomi ve
biliim de yledir, onlar da "tketiciler" ynnden ayn su
ortaklna, ayn ironik boyun eie katlrlar.
"Resme olan hayranlmz, yzyllar sren uzun bir
adaptasyon srecinin sonucudur ve bunun nedeni, ne sanatla ne
de aklla ilgilidir. Resim kendi alcsn yaratmtr. Temelde
uzlamaya dayal bir ilikidir bu" (Gombrowicz'in Dubuffet
hakkndaki yazs). Tek sorun udur: Byle bir makine, eletirel
d krklyla, tecimsel taknlkla nasl ilemeye devam
edebilir? Eer yant evet ise, bu gzbaclk, bu gizlicilik ne
kadar srecek? Yzyl m, iki yzyl m? Sanatn ikinci, sonsuz
bir varolmaya hakk olacak m? -Bu anlamda, uzun zamandr,
artk ne arlacak ne de dei-tokuu yaplacak bir eyi
kalmayan istihbarat servislerine benziyor sanat. Ama bu tr
servisler, serpilip gelimeye de devam etmiyor saylmazlar, hem
de tam bir ie yaradklar bo inancyla ve kendilerinden yalana
dayal olarak sz ettirerek.
20 Mays 1996

Televizyon Fantasmalar
Bu aralar televizyon kendinden ok sz ettiriyor. lke
gerei, televizyon bize dnyadan sz etmek iin vardr,
kendisine saygs olan bir iletiim arac olarak, yerini olaya
brakmak iin vardr. Ama epey zamandr, yle grnyor ki, ya
artk kendisine sayg duymuyor ya da kendisini olay yerine
koyuyor.
Canal +'n kuklalar bile, kck grsel iitsel dnyann
kendine zg kark olaylarn ve kendi kanallarnda olup
bitenleri hedef alacak noktaya geldiler. Yldz sanatlarn, kanal
direktrlerinin ve programlarnn srekli yer deitirmesi de
cabas; vahi orman kanunu diye kabul edilen entrikalar ve
ahlak bozukluunu da ayrca hesaba katmak gerek, ama bu kez
btn bunlar ekrana tanyor ve bal bana bir gsteri gibi
izleyiciye sunuluyor.
Medyann, zorlayc biimde snavdan geirilme
sendromundan, aklanma, rehabilite edilme ve epey zamandr
politik kesimi ve byk irketleri etkileyen pimanlk
sendromundan kurtulamayaca umuluyordu. Btn iktidarlar,
depresif iktidar sendromundan etkilenirler -bu her iktidarda,
arya kanca ve hibir eyi temsil edemez hale gelince ortaya
kan kendini aklama kompleksidir. Siyaset adam ve bugn de
medyatik zellik buna rnektir. Eer televizyon kendi yrngesi
etrafnda dnmeye ve kendi sarsntlarn skntya girmeden
perakende satmaya devam ederse, bu onun kendisinin dnda
bir yn bulamayacann, kendi amacnn ne olduunu bulmak
iin iletiim arac sfatyla kendini aamayacann
gstergesidir: Onun amac, dnyay enformasyon olarak
retmek ve bu enformasyona bir anlam kazandrmaktr.
Grntlerle, olay eskittii ve ktye kulland iin, hatta bunu
yaktrmaya varncaya kadar yapt iin, televizyonun
dnyayla olan balants sanal olarak kesilmi ve kendi
evreninde, anlamdan yoksun bir gsteren gibi, dolak yollara
girmeye balam, inandrcl olmad iin etik bir stat,
imgelemi olmad iin de trel bir stat aramtr umutsuzca
(burada, bir kez daha, politik kesimin yz rnek tekil ediyor).
Ve ite o zaman da bozulmaya, kokumaya balyor.
Drt bir yanda sz konusu ediliyor ve temel sorgulamalara
yant veremez duruma geliyor, ama ayn zamanda da ba itham
edici oluyor: Grntler ve onlarn anlam ne durumdadr,
enformasyon miti ne durumdadr, sklmadan her tarafta n
salan televizyon miti ne durumdadr? Btn bunlardaki
sorumluluunuz nerede kalmtr? Btn bu sorular
yantlamaktan ve hatta ortaya koymaktan bile aciz olan grsel
iitsel kurumlar, btnyle, kendi yaralarn tehir etmeyi, kendi
atmalarn, ekimelerini, har vurup harman
savurmuluklarn ve kt ynetimlerini bir gsteri gibi bize
sunmay tercih ediyor. Ama btn bunlar yalnzca bir oyalama.
Usulsz szlemeler, hesaplamalar, zel kanal/kamu kanal
polemikleri, hepsi bugn gndemin birinci sayfasnda yerini
alyor ve televizyonun hem grevinin ne olmas gerektii
dncesinden, hem de gerek dnyann nasl imgelenmesi
gerektii sorgulamasndan uzaklat gibi temel bir olguyu
durmadan maskeliyor. O zaman, televizyonun sadece kendisiyle
konumaktan baka bir ilevi kalmyor ya da sadece ilgi
bekledii kimlii belirsiz bir izleyici kesimine hitap ediyor ki,
zaten ikisi de ayn kapya kar. O zaman da, ayn izleyici
kesiminin indinde inandrcln, kendi indinde de btn
gvenini yitiriyor. Son beklenmedik olaylara baklrsa,
televizyon, yle grnyor ki, kendi uygulamalar hakknda hi
bo hayaller peinde komuyor artk.
Kusur, dairesel devinimin kusurudur. letiim arac iin
iletiim aracnn kusuru, hani bir zamanlarki "sanat iin sanat''n
kusuru gibi -kendi kendilerine yeter tarzda ilemeye koyulan,
ama ve ilevlerinin ne olduu konusunda hi fazladan kayg
tamayan btn kurumlarn, sistemlerin, kurulularn
kusurudur bu. Btn enerjisi, kendini beslemeye ve kendini
tekrar retmeye harcanan kocaman bekr makineler. te
ikilemimiz bu, simlasyonun derinliklerinden doan ikilemimiz:
Peki ya gsterge, ne nesneye ne anlama deil de, gsterge
olarak gstergenin dllendirilmesine gndermede bulunsayd?
Ve enformasyon, olaya ve olaylara deil de, olay olarak
enformasyonun kendisinin dllendirilmesine gndermede
bulunsayd? Daha ak ve seik sylemek gerekirse bugn: Peki,
televizyon, mesaj olarak kendisinden baka artk hibir eye
gndermede bulunmasayd? te o zaman McLuhan'n forml
mutlak bir biimde dahice ortaya kyor: letiim arac, mesaj
yutmutur, kendisi mltimedyum
{5}
olmu, hzla her ynde
yaygnlamaya balamtr. Nitekim, ieriklerin yitmesi ve
svlamasyla birlikte, kanallarn, kablolu yaynlarn,
programlarn, oaldn gryoruz. Televizyon izleyicisinin
neredeyse irade d yapt zappi ng, televizyonun bizzat
kendisine yapt zapping'te yanklanyor.
Ama gerek bozulma, gerek yozlama burada deil.
Gizli kusur, Umberto Eco'nun da altn izdii gibi, medyann
birbirine gndermede bulunmasnda ve sadece birbirlerine
hitap etmelerinde. Mltimedyum intermedyum
{6}
' a dnmtr.
Zaten sorunlu olan bu durum, tek bir hiper-iletiim arac, yani
bizzat kendisine gz diken televizyon olursa, daha da ciddi
boyut alr. stelik, ok ar, belirsiz bir trel ve politik yarg bu
tele-merkeziyetilie elik ederek, kitlelerin ne anlama ne de
enformasyona ihtiya ve arzu duymadklarn sezinletir -onlarn
istedii tek ey, gstergeler ve grntlerdir. Televizyonun da
onlara bolca verdii eylerdir bunlar, televizyon bunu, her ne
kadar kamufle edilmi olsa da egemen bir kmsemeyle,
gerek dnyay sadece reality shozos ya da tele-trotuar biimine
sokarak, yani herkes iin hazr yorumlar ve hileli senaryolar
biiminde, soru ve cevaplara el koyarak verir.
Bu yazgya ya da nesnel bir eree sahip olmadklar iin
kendi amalarn kendilerinde bulan btn eylerin ksr
dngsne kar koyacak olan elbette sadece televizyon deildir
-byle olduu iin, eyler her sorumluluktan yakasn
kurtarrlar, ama yine ayn nedenle, zmlenmesi olanaksz
elikilerinin iine gmlrler. Ama bu, zellikle btn gncel
medyann iinde bulunduu kritik bir durumdur, kamuoyu
yoklamalar buna iyi bir rnektir. Bir dnce hl mevcutken
ve henz nceden bilinen bir cevab yokken, medyann bir
dncenin temsili aynas olma grevini stlenmesi, onun
gerekle yzleme saatinin gelmi olduunu gsterir (televizyon
da yledir). Ama kamuoyu yoklamalarnn srekli hrpalad
medya, artk bir ayna deil de, bir ekrana dnmtr.
ounluk ounluu salar, yani, gerek anlamda
soruturmayan aratrmalarla, cevap vermeyen kitleler arasnda
yoz bir iletiim kurulmu olur. Daha dorusu kitleler, kurnaz bir
partner olurlar, tpk laboratuvarlardaki fareler ya da zerinde
deney yaplan virsler gibi. En azndan, kamuoyu yoklamalar
kendileriyle nasl oynuyorsa, onlar da kamuoyu yoklamalaryla
yle oynarlar. kili bir oyun oynarlar. O halde sz konusu olan
kamuoyu yoklamalarnn sahte ya da yanltc olmas deil,
pheli ve rastlantya bal olulardr, bu durum baar da
salasa, otomatik olarak gereklese de, deien bir ey yoktur.
Oyun ayn ikili oyundur, iliki ayn yoz toplumsal ilikidir ve
kendisinden baka bir eye iaret etmeyen iyice gl bir
televizyonla, sadece kamu fonlarnn deil, enformasyonla ilgili
tm deerler sisteminin yn deitirmesiyle belli belirsiz
yaralanan televizyon izleyici kitlesi arasnda cereyan
etmektedir. Artk, tarihin o mehur p tenekelerinden sonra,
imdi de enformasyonun p tenekeleriyle iimiz olduunu
bilmek iin politik bilince gerek yoktur. Oysa enformasyon,
belki de tam bir mittir, ama kafamzn iine, btn br
deerlerin ada vekili olan bu yedek mit doldurulmutur. Bu
evrensel mit ile eylerin gncel durumu arasndaki kontrast
artcdr. Enformasyonun ada ilevi asndan
deerlendirildiinde, televizyonun gerek felaketi bu derin hayal
krkldr. nce imgelemin iktidarda -politik iktidar anlamnda-
olduu hayal edilmitir, ama bu, gitgide daha az, neredeyse hi
hayal edilmemektedir. O zaman, fantasma, medya ve
enformasyon zerinde yer deitirmitir. Orada bir zgrlk, bir
ak yreklilik, yeni bir kamu alan bulunabilecei hayal
edilebilmitir (en azndan toplu olarak, her ne kadar bireysel
anlamda yanlsamasz kalnsa da). D krkl: Medyann,
ngrldnden daha fazla uyguncu, daha boyun eici olduu,
yle ki bazen, profesyonel politikaclardan da daha boyun eici
olarak ortaya kt grlr. mgelem tarihinde son aktarma,
adli kesime yaplan aktarma olmutur. Geri dnen bir
yanlsamadr bu, nk bu operasyon, skandallarn ho kokusu
dnda, yalnzca medyann operasyonuyla deer kazanyordu.
Sonunda, iktidardan en uzak olan imgelemi, hangi iktidar olursa
olsun en uzak olann (zellikle olabilecekleri iinde en
profesyoneli, en saymaca olan, kltrel iktidardan uzak olan)
arayacaz: Dta braklanlar tarafnda, gmenler, evsizler
tarafnda arayacaz. Ama o zaman da, gerekten daha ok
imgelem gerekir, nk bir grnts bile olmayan onlar, btn
bir toplumun imgelem kaybndan kaynaklanan bozukluklardr,
toplumsalln imgeleminin kaybndan kaynaklanan
bozukluklardr. Sonunda bu noktada karar klmak gerek.
mgelemi bir yerlerde odaklatrmann yararsz olduu fark
edilecektir ve bunun nedeni basittir, nk artk imgelem diye
bir ey kalmamtr. Onun meydana kaca gn gelince,
bamzda dolaan bu toplu mulak hayal krkl, dev bir
bulantya dnecektir.
3 Haziran 1996

Klonlama ya da Trn Xerox Evresi
Hayvanlar leminin bizi hl artt kesin. nce deli
dana, sonra da klonlanm koyun. Crazy Cow ve Baby Dolly.
kisinin birlikte bu yzyl sonu yldz fal temasn oluturmas
bir rastlant deil. Gittike daha ok koyun klonlanacak ve
bylece gittike daha fazla deli danay besleyen daha fazla
hayvan mamul yaplacak...
Ama benzerlik daha teye gidiyor: Klonlama bal bana
bir salgn hastalk, bir bulama, trn cinsiyet ve lmn
tesinde, benzerinin remesi ve sonsuz sayda oalmasyla bir
organndaki hastaln bir baka organa srama biimi. Temel
olay, eeyli oalmann tasfiye edilmesine ve bunun sonucu
olarak da, her canl varlktaki her deiimin, her tekil yazgnn
tasfiyesine dayanyor. Canllar lemindeki en byk devrimi,
bakterilerin ve protozoerlerin blnme yoluyla oalmasndan
balayarak tekhcreli ve dier varlklarn eeyli oalmasyla
sregiden ve her bireysel varln zaman amna uramadan
gerekleen lmne kadar uzanan bir gei srecini, bilimin ve
ilerlemenin paradoksal yollarndan geerek, yanl yapmadan ve
dolambasz yoldan geersiz klmak ve daha nce var olan
lemin biyolojik tekdzelii lehine, belki nostaljik olarak
iimizde sakladmz minimal ve farkllama geirmeyen bir
hayatn devam ettirilmesi lehine ortadan kaldrmak zereyiz.
Freud'un lm itkisiyle anlatmak istedii, cinsiyetin bu
biyolojik devrimine daha ulamadan, lme daha ulamadan,
Benzer'in sonsuza dek remesinde yokolua ynelen ba
dndrc eilimden baka bir ey deildir -sonuta, ontoloji,
salt bir totoloji, soyolu da salt bir totogeni olmutur. Canl
varlk, milyonlarca yl boyunca, Benzeri Benzer'den koparmak
iin bouna abalayp dururken, kendini byle bir mahremden
ve ilkel antropiden koparmaya alrken, biz farkllklar
geersiz klarak tr zehirleme, ona yanl bilgiler aktarmakla
uramakta ve enformasyon sayesinde antropi imal etmekteyiz
-bir bu eksikti yani! Biz, bir trn hem teknolojik ve bilimsel
zaferi, hem de kendi formlnn yinelenmesiyle onun lm
anlamna gelen klonlama olayyla, canlnn imdiye dek olan
evriminin tam da temelden gzden geirilmesi yolunda angaje
olmu bulunuyoruz.
Zaten klonlama ilemindeki eliki, cinsel ilev tmden
yararszlat halde, yine eeyli varlklar yaratacak olmas ve
onlarn remesini oaltabilecek olmasdr, nk nasl ki her
toprak solucannn bir paras btn bir solucan olarak
oalyorsa, her PDG hcresi yeni bir PDG verebilir; tpk bir
hologramn her parasnn, yeniden btn bir hologramn ana
paras olabilmesi gibi.
Ama bu tekrar fantasmas, biyogenetik giriimin farkl
ynlerinden biridir yalnzca: br kusursuzlukla ilgilidir.
Dinsel tartmalarda, bedenin tekrar dirilmesi erevesinde
hangi bedenin yeniden dirilecei konusu uzun sre sorguland -
baharn yaayan gen beden mi, canlanm gzellemi bir
beden mi ya da yal ve hasta beden mi? te bu tartma, imdi,
biyo-endstriel anlamda tekrar ortaya kyor. nk u bir
gerek ki, hibir zaman ne salyal bir koyunun, ne de AIDS'li bir
Afrikalnn klonlamas yaplacaktr. Klonlama ilemi, eer bu
ilem gelierek yaygnlama durumu gsterirse, otomatik bir
biimde kesinlikle rk ayrmc olacaktr, hatta bu, doal
seleksiyonda hibir zaman grlmeyen bir tarzda
gerekleebilir. Giriim bylece, her genetik giriimin
arkasndaki (genelde her tr teknolojik giriimin arkasndaki)
teki fantasmayla, yani tr oaltacak ideal forml bulma
fantasmasyla buluacaktr. Ama ideal ve kusursuzluk
szcklerinden ne anladmz belirtmek gerek. Kusursuzluk,
benimsenmi rk, salk, performans, "zek" (ilemsel
blmlemeye gre tanmlanr) formllerinden hareketle
acmasz bir seleksiyon gerektirir. Oysa bu, trans-genetik msr
ya da mkemmellii yenilebilir olmasndan kaynaklanan kasap
hayvanlar sz konusu olduunda hi sorun dourmaz. Belki
Tanr iin de byledir, nk Tanr da cisimlemi ya da
cisimlememi kusursuzluktur. Ama insan tr ve karmak
yapdaki varlklar sz konusu edilirse sorun vardr. Bununla
birlikte bu sorun, en zayf formle gre zmlenecektir, yani
kusursuz normallik, yzde yz etkili adaptasyon, btn
zelliklerin ve anomalik (ya da "ie yaramaz") genlerin kknden
kaznmas gibi formllerle, sonuta, ilevsel ve istatistiksel
kusursuzluk formlleriyle zmlenecektir. Bu ekilde,
hayvanlarnkiyle ayn yazgya maruz kalacaz ki, bu da olsa
olsa adaletin yerini bulmasdr. Genetik maniplasyon ve
klonlama yoluyla salanacak lmszlk ve kusursuzluk ise,
hibir zaman ara formlden, yksek gce karlm trn
"vasatl"ndan baka bir ey olamayacaktr.
Bu sanal jenizm, belki de en son noktada, "stn bir rk"
(stn bir karmaklk) grngsnde kendini temize karabilir
-buna karlk, tr normal bir kusursuzlua, yani istatistiksel
bir orta hallilie yaklatrmay hedefleyen her maniplasyon
aka irentir. Yeter ki genetik karklkla trn zelliini
silmek ve iinde kaybolup gitme pahasna oyunun kuraln
deitirmek gibi karanlk bir istem sz konusu olmasn. u
durumda sylenecek laf kalmyor: nsan, imdiye dek bunu
simgesel dzlemde hep yapt, bundan byle biyolojik dzlemde
yapacak. Bununla birlikte, eer Benzer'in yazgs -ki bu yazg
imdiye dek yalnzca zihinsel ya da metafiziksel zellikler
tayordu-, somut bir biimde hcrelerimizin merkezinde
bulunuyorsa ve eer bilimin kendisi lmcl bir stratejiye
dnyorsa, biyolojik icraata geite gzle grlr bir farkllk
var demektir. Herkes kendi varlnn kopyasn ya da
oaldn hayal edebilmitir, ama bu nnde sonunda bir
dtr; eer d geree evirmek isteiyle zorlarsak, d yok
olur. Bu gerekletii andan itibaren, her ey rktc olur artk
-topya da, effaflk da, kusursuzluk da.
DNA, yani canly dengedeymi gibi gsteren forml bir
ara formldr belki yalnzca ve tam da sadece saysal bir
bilekeden hareketle, yani en kk ortak bir paydann
bilekesine dayanarak evrenselleebilmitir. Tekillik, tanm
gerei asla yeniden retilebilirlik anlamna gelmez, sonsuz
sayda yeniden retilebilirlik zelliinde olan her ey, olsa olsa
ok aa nitelikte bir tanma sahiptir.
arpma ilemi, sadece bizim biriktirmeye dayal
sistemimizde olumludur. Simgesel dzende, arpma, bir
karmaya denktir. Eer be adam bir ipi ekiyorsa, bunlarn
gc toplanr. Buna karlk, eer bir kii lrse, lm kayda
deer nemli bir olaydr, halbuki bin kii lrse, her birinin
lm bin defa daha az nemlidir. kizlerden her biri, ikiz
olduu iin temelde bir bireyin yarsdr -ama onu sonsuz
sayda klonlarsanz, deeri sfra eittir.
Bu, oldum olas, sosyal ktkte var olan bir eydir;
sistem, kendi yasalarna uygun varlklar, birbirlerinin yerine
geebilecek varlklar, yani zihinsel olarak oktan klonlanm
varlklar yaratmakta ve retmektedir. Bu tr klonlama hikyesi
yeni deildir, bunun canl deneyimini, dnsel, kltrel ve
ilemsel alanlarda hepimiz yaadk, kald ki buna, sistemin bizi
uzun zamandr sadece kendimizin kopyas ya da birbirimizin
kopyas olarak yetitirdii i alanlar ve teknik alanlar da
eklenebilir. Klonlama, ready made bireylerin otomatik yazs ve
onlarn minimal bir formlle zdeletirilmeleri (zihinsel ve
davransal kodlar), bireylerin refleksif biimde ilemsel alarn
iinde yer almalar oktan geni lde gereklemi
durumdadr. Klonlar oktan mevcuttur, sanal varlklar oktan
mevcuttur -hepimiz ncekilerin bir suretiyiz! Bunu sylerken
Blade Runner' izlediimizde kardmz anlam kastediyoruz,
orada da, salt insana zg davran ekrandaki yansmasndan
ayrt etmek, grnt halindeki suretinden ve biliime zg
protezlerinden ayrt etmek neredeyse olanakszdr.
eitli alanlarda, Lascaux Maaralar'ndaki resimlerin
deiik boyutlarda oaltlm kopyalarn tanyoruz, sinemada
Richard Bohringer'in dublr olayn tanyoruz. Ama bizzat
Avrupa'nn kendisi, tepede hazrland haliyle, sanal ve yapay
olarak klonlanm bir mevcudiyet deil midir? Ve sanal
gereklik, kendi btnlnde, gerek diye adlandrlan
dnyann kocaman bir teknik klonlamas deil midir?
u bir gerek ki, klonlamayla, her tr mekanik protezden
sonsuz derecede daha ince ve yapay bir protezle kar
karyayz. Genetik kod, babann ve annenin yerini alarak gerek
evrensel ana paraya dnyor, birey ise, ola ola genetiin
temel forml gereince kanser hcresinin bir baka blgeye
sramas oluyor. te genetik simlasyonun inanlmaz iddeti.
Ama temelde, bu yalnzca modern tekniklerimizin hzlandrd
bir srecin, yani lmsz bir yeniden dn (tekrar vuku bulma)
fantasmasyla hsm duran srecin, dnyann ideal bir benzerini
yapma srecinin en u evresidir. Baka bir deyile, dnyaya son
verme ii kusursuz bir cinayettir, artk yaplacak ey yas tutmak
olacaktr. Yeniden dn derken, Nietzsche'nin szn ettii
Ebedi Dn'n (yani Benzer'in ebedi dnnn) tam tersini
anlyoruz. Nietzsche, .eylerin zorunlu ve kanlmaz bir
zincirlenme iinde donuk kaldn varsayar ve bunun eyleri
atn dnr. eyler bugn sonsuz sayda ve yarn
olmayacak biimdeki benzerlikleriyle ele alnd iin byle bir
ey sz konusu deildir artk. Ebedi Dn, bugn, sonsuz
derecedeki kk olann, fraktal olann ebedi dndr,
mikroskobik ve insanlk d bir boyutun saplantl bir biimde
yinelenmesidir. Artk ne bir iradenin ycelii, ne bir olayn, ne
bir oluun en yce kesinlemesi, ne de Nietzsche'nin olmasn
istedii gibi, bunun deimez bir gstergeyle kabul edilmesi sz
konusudur -sz konusu olan, mikro-srelerin virtik olarak
yeniden geri dndr, bu geri dnn de nne geilemez,
ama hibir gl gsterge, bu geri dn imgeleme kar
duyarl klamaz.
Bu nedenle, hibir etik kurul, bu olup bitenlerde hibir
eyi deitiremeyecektir. Bu tr kurullar, btn iyi niyetleriyle,
olsa olsa, bizi buralara getiren ve bizim de gizlice rza
gsterdiimiz, stelik buna ayn zamanda pimanln verdii
trel sevinci de eklediimiz, nne geilmesi olanaksz ve
tepeden trnaa ahlakd bilimsel gelime karsnda vicdan
rahatszlmzn ifadeleridir yalnzca.
Kendimizi teselli etmek iin, yine kendi kendimize
diyoruz ki, klonlanm ikiz, hibir zaman bu ikizi "dourann"
ayns olmayacaktr; bu ikiz, hibir zaman "genetik kodun kendi
bana onu deitirecei" biimde olmayacaktr, nk binlerce
birbirine karma olay, onu, her eye karn farkl bir varla
dntrecek, nk ayn zamanda da, ondan nce bir bakas
olmu olacaktr, u var ki, asl, bu durumun dndadr.
Zaten, klon, aslnn parodisi, onun ironik ve grotesk
versiyonu olarak ortaya kabilir -tekrarn olumlu yan da
buradadr-, rnein Marx da, ayn ekilde, III. Napoleon'da, I.
Napoleon'un grotesk ikiz versiyonunu grmt. Bunlardan
hareketle, her eit atmann yeni bir zellikte olduu
dnlebilir. Gelecein klonu, "babasn" ortadan kaldrr ve
bunu, annesiyle sevimek iin deil (artk byle bir ey
olanakszdr), asl statsne kavumak iin, benzeri olmayan
kimliine kavumak iin yapacaktr. Jurassic Park'n son
sahnesinde olduu gibi, bir fosil DNA'sndan hareketle
klonlanm olan canl dinozorlar, dinozorlar mzesine
saldrarak kendi atalarn kana boyarlar ve sonra da
ldrlrler. Bir baka deyile, asl saf d braklan dinozor,
kendi klonundan intikamn alr. Btn bunlardan sonra, kendi
klonu tarafndan ortadan kaldrlan ve gereksiz varla
dntrlen insan nereye doru gidiyor ve sonunda ne olacak?
Bir yedek varlk m? Bir kutsal kalnt m? Bir fosil mi? Bir put
mu? Bir sanat eseri mi? Asl ile kopyas arasndaki atma
bitecee benzemiyor. Gerek olanla sanal olan arasndaki
atma da yle.
17 Mart 1997

{1}
Gender Benders: Kar cins gibi davranmaya zenen
kimseler.
{2} Gatt: (General Agreement on Tariffs and Trade): Gmrk
Vergisi ve Ticaret Genel Szlemesi.
{3}
zbaklk Hastal: Antikorlarn hastann vcudundaki
proteinlerle birlemesinden doan hastalk.
{4}
a contrario: (lat.) tersine.
{5}
mltimedyum: oklu iletiim arac.
{6}
intermedyum: geili iletiim arac.
epub olarak buradan indirebilirsiniz:
https://www.dropbox.com/s/iu7r3znvyzytnzb/Tam%20Ekran%20-%20Baudrillard.epub
indekiler
indekiler 8
AIDS: Bir Virsn Salgn Gc m Yoksa
Korunma Yntemi mi?
11
Hepimiz Transsekseliz 22
Sanal Bir Borsa k in vg 29
Virtik Ekonomi 35
Dou'da Buzlarn zlmesi ve Tarih'in
Sonu
43
Saraybosnallara Merhamet Yok! 50
Bakaln Estetik Cerrahisi 58
Sanalln Acizlii 65
Bat lmn Yerini Aldnda 71
Byk Temizlik 76
Yurttalar, Gzyalarnza! 81
Sefiller ve Sekinler 86
Meteorolojik Evresinde Enformasyon 92
Etten Kemikten Arnm Bir iddet: Nefret 99
Psychodelic iddet: Uyuturucu 105
ocukluun Siyah Ktas 112
ifte Soykrm 118
Cinsel Ynden Bulac Bir Hastalk Olarak
Cinsellik 124
Ate lkesi-New York 130
Kresel Bor ve Paralel Evrenler 136
Yolsuzluklarn Aynas 142
Kresel ve Evrensel 149
Sngerlemi Beyin in Gevi Getirmeler 155
Tam Ekran 162
Sanatn Komplosu 168
Televizyon Fantasmalar 174
Klonlama ya da Trn Xerox Evresi 180