S P E K T R O S K O P

Dalga boyu Frekans

R E N K S E R M
S P E K T R O S K O P
I I K
M A D D E
Elektromanyetik Dalga
SPEKTROSKOP : Tanm
Spektroskopi, elektromanyetik mann ve baz paracklarn bir cisim
(bir miktar madde) tarafndan; salmas, yanstlmas, sorulmas ( ) ; , y ,
veya salnmas ile ilgilenen fen bilimi daldr.
Elektromanyetik ma:
Radyo dalgalar (Gamma) nlar y g ( )
Paracklar:
Ntronlar, elektronlar, protonlar, pozitronlar, .......
S kt k i (L ti ) ht ki i h i Spektroskopi: (Latince) ruhtaki resim, ruhun resmi.
Bu terimi ilk kullanan kii: Arthur Schuster, 1882
SPEKTROSKOP : Tanm
SPEKTROSKOP : Tanm
SPEKTROSKOP : Tanm
S kt k i kli li kt l bi d ld H l t k ikl i Spektroskopi srekli gelimekte olan bir daldr. Hem var olan tekniklerin
iyiletirilmesi ve gelitirilmesi, hem de yeni yntemlerin nerilmesi bu alan
imdiye dek hep canl tutmutur. imdiye dek hep canl tutmutur.
Gnmzde spektroskopi kavram iine pek ok teknik girmesine ramen Gnmzde spektroskopi kavram iine pek ok teknik girmesine ramen
balangta sadece optik spektroskopi olarak gelimitir.
SPEKTROSKOP : Tarihe
Newton 1666
Herschel: Infrared 1800
Ritt UV 1801
Spektroskopinin balangc,
Ritter: UV 1801
Fraunhofer 1814
Bunsen ve Krchhoff 1859
R l i h 1871
17. yy. da Newtonun gne
nn eitli renklerden
olutuunu gsteren mehur
Rayleigh 1871
Hallwachs 1887 ve Einstein 1905
Rydberg 1890
olutuunu gsteren mehur
prizma deneyidir.
Rntgen 1895
J. J. Thomson 1897
Aston 1912
19. yzyln banda
grnmeyen elektromanyetik
(IR UV) l
J. Franck ve G. Hertz 1914
Raman ve Smekal 1928
Townes ve Basov 1954
mann (IR ve UV) varlnn
anlalmas ile Newton
spektrumu genilemitir.
Maiman 1960
Turner, Terenin ve Siegbahn 1962
Herzberg 1971
p g
Bloembergen ve Shawlow 1981
SPEKTROSKOP : Tarihe
SPEKTROSKOP : Geliim
Gzlemlenen spektral izgilerin, incelenen maddelerin karakteristii olduu
grlm, ancak uzun sre bunlarn pek ounun ne ifade ettii
anlalamamtr.
B h t t i i il 1885 l d B l t f d l l hid j Bohr atom teorisi ile 1885 ylnda Balmer tarafndan gzlemlenen hidrojen
atomu spektrumlar anlam kazanmtr. Bu gelime, kuantum mekaniinin
ve spektroskopinin geliimini ivmelendirmitir. ve spektroskopinin geliimini ivmelendirmitir.
Bu sayede atomlarn,molekllerin ve sonrasnda da katlarn spektrumlar
alnm ve aklanabilmitir.
Gnmzde spektroskopi, farkl teknik , farkl madde durumu ve kullanlan
spektral aralk ya da parack trne gre alt dallara ayrlmaktadr spektral aralk ya da parack trne gre alt dallara ayrlmaktadr.
SPEKTROSKOP : Geliim
G Gnmzde UV zellikle evre biliminde ve IR de iletiim alannda ok
kullanlan spektral blgelerdir.
19. Yzyln ilk yarsnda gelitirilen spektrometreler ile pek ok gaz maddenin
spektral izgileri gzlemlenmi ve snflandrlmtr. Daha sonra gelitirilen
krnm al spektrometreler aracl ile spektroskopide ok byk ilerlemeler
salanmtr.

IIK
Ik; e frekans ile periyodik olarak deien, elektrik alan ve manyetik alan vektrleri
ile karakterize edilen elektromanyetik dalgadr.

E

B
Newtonun tanecik modelinden sonra 17. ve 18. yylarda yaplan deneyler sonucu n
dalga yaynm olduu akla kavumutur.
Daha sonra 19. yyda Maxwell tarafndan n elektromanyetik dalga olduu teyit
edilmitir.
1885 de EM teori tanmlanm, 1887de Hertz tarafndan dalgalarn retilebilecei
gsterilmitir. Radyo Dalgalar
Maxwell teorisine gre ivmelenen ykler enerji yayarlar. In yaylmas da bir ykn
yksek frekans ile titreimi sonucu olur.
Absorpsiyon ve salma da EM dalgann bu tr osilatrleri zorlamas sonucu ortaya kar.
Huygens n bir doru eklinde yayld srada dalga cephesi eklindeki btnlk
DALGA ZELL
Huygens, n bir doru eklinde yayld srada, dalga cephesi eklindeki btnlk
oluturmu foton izgisinin herbirinin bir kaynak gibi davranan noktalardan olutuunu
sylemitir.
Her noktadan kan kresel dalgalar bir Her noktadan kan kresel dalgalar bir
ilerdeki dalga cephesini oluturur.
Kaynak: Kaynak:
http://yubam.kocaeli.edu.tr/egitim/deprem_dosyalar/image058.gif
Young ift yark deneyinde iki noktada (birbirine belirli bir uzaklkta ve ekrana eit
YOUNG FT YARIK DENEY
ou g ya de ey de o ada (b b e be b u a a e e a a e
uzaklkta bulunan noktalar) kan e iki nn klasik teoride olduu gibi karanlk, yar
karanlk ve aydnlk bileenlerinden deil, iki noktaya e mesafedeki noktada maksimum
olmak zere aydnlk ve karanlk saaklar eklinde olduunu gstermitir.
Young ift yark deneyi (giriim deneyi)
Kaynak: http://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87ift_yar%C4%B1k_deneyi
TANECK ZELL
In tanecikli yapda olduuna iaret eden deneysel sonular da vardr:
Fotoelektrik olay
Compton olay
In
Tanecik
(Newton)
Dalga
(Huygens / Young)
Dalga Paketii
(Einstein / De Broglie)
K k htt // t 3d / / d /i ik1/R 05 if Kaynak: http://www.tr3d.com/max/render/isik1/Res_05.gif
Kaynak: http://www.physics.uiowa.edu/~umallik/adventure/quantumwave/wvpkt2.gif
Bi t l l k k t t l k l kt k l b l kt l k d ki b k
FOTOELEKTRK OLAY
Bir metal plakaya k tutularak elektron koparlmas ve bu elektronlarn kardaki baka
bir metal plakaya ulatrlmas koulu ile devreden akm gemesi olaydr.
Kaynak: www.lisefizik.com
Bir foton d rg n haldeki bir elektronla arp t nda elektron bir P moment m ka an r
COMPTON OLAYI
Bir foton durgun haldeki bir elektronla arptnda elektron bir P momentumu kazanr
ve hareket eder. Gelen foton ise geli dorultusundan bir as yaparak sapar. Bu
olaya Compton olay (Compton salmas) denir.
|
y p y ( p )
Kaynak: http://fef.kafkas.edu.tr/fizik/tez/CMSWEB/e6_dosyalar/image004.jpg
TANECK VE DALGA MODEL
Tanecik Modeli: Descartes ve Newton
Dalga Modeli: Huygens, Young ve Fresnel
Dalga modelini teyit eden: Hertz (1887)
Radyo dalgalar
Fotoelektrik Olay: Hallwachs
Tekrar tanecik modeli Planck Einstein e Compton Tekrar tanecik modeli: Planck, Einstein ve Compton
Dalga+Tanecik Modeli: Dirac, Heisenberg, Pauli Quantum elektrodinamik
M A D D E
OPTK SPEKTROSKOP : Temel Dzenek
OPTK SPEKTROSKOP : Sourma
OPTK SPEKTROSKOP : Temel Gsterim
SPEKTROSKOP : rnek Spektrumlar
SPEKTROSKOP : rnek Spektrumlar
OPTK SPEKTROSKOP :
Hidrojen Atomunun Spektrum Serileri
SPEKTROSKOP :
Elektromanyetik Spektrum
SPEKTROSKOP : Kutuplanrlk spektrumu
SPEKTROSKOP : Molekl hareketleri
SPEKTROSKOP : Ktle Spektroskopisi
Ktle spektrometresinde, iyonlama blgesinde elde edilen hareketli iyonlar, elektrikle ykl
plakalara doru ekilerek hzlandrlr. Ktle ayrcsna gnderilir ve ktle ayrcsnda
ktle/yk (m/z) oranlarna gre hzlca ayrlr. yonlarn ou tek ykl olduundan, oran
basite iyonun ktlesine eittir. eitli tipte ktle spektrometreler kullanlmaktadr. Bunlar,
Kuadrupol ktle spektrometre,
Uu-zamanl ktle spektrometre
ift-odaklamal ktle spektrometredir.
(http://74.125.77.132/search?q=cache:nNWyBVn63l8J:w3.gazi.edu.tr/~mkaracan/enstrumental/Atomik%2520Kutle%2520Spektroskopi
si.ppt+k%C3%BCtle+spektroskopisi&cd=2&hl=tr&ct=clnk&gl=tr).
SPEKTROSKOP : Ktle Spektroskopisi
SPEKTROSKOP : Ktle Spektroskopisi
SPEKTROSKOP : Ktle Spektroskopisi
SPEKTROSKOP : Ktle Spektroskopisi
SPEKTROSKOP : Ktle Spektroskopisi
SPEKTROSKOP : Nkleer Manyetik Rezonans (NMR)
Tek sayl atom numarasna sahip atomlarn ekirdek spinleri
vardr. Bu spinler manyetik alann olmad ortamlarda rastgele
ynelim dalm gsterirler. Ancak manyetik alan varlnda
bu spinler manyetik alana paralel veya anti paralel ekilde ynelirler. Paralel ynelim enerji asndan daha
uygundur. Bu spinler, uygun manyetik alan ve elektromanyetik nm kombinasyonu ile anti paralel duruma
getirilebilir. Bu dnm (gei) iin gerekli olan sorulan enerji NMR spektrometresinde alglanr.
lgili ekirdein tr ve bulunduu ortama gre rezonanslar deikenlik gsterir.
SPEKTROSKOP : NMR grntleme
SPEKTROSKOP : Zeeman olay
SPEKTROSKOP : Optik Spektroskopi
OPTK SPEKTROSKOP
SOURMA YANSIMA SAILMA IIMA
Molekl
Sourulmas
Atom
Sourulmas
Optik
Dikroizm
Dngsel
Dikroizm
Rayleigh
Fraunhofer
Raman Floresans Fosforesans
Fotoakustik
Spektroskopisi
Atom Emisyon
Spektroskopisi
Gecikmeli Ani
Isl
I l
Kimyasal
Imal
Foto
I l
Uyar
Emisyon
Biyo
I l
Tribo
I l
Polarizasyon
Spektroskopi
Zaman
Ayrml
Enerji
Aktarml
Imal
Imal
Imal
y
Spektroskopisi
Imal Imal
Spektroskopi
y
Spektroskopi Spektroskopi
ELEKTROMANYETK DALGALAR
Elektrik ve Manyetizma kanunlar Maxwell denklemleri ile zetlenebilirler:
ntegral Biiminde:
1.
}
=

i n
Q dA E
1
Gauss Kanunu
1.
2.
}
s
i n
Q
c
}
=

dA B 0
Manyetizma iin Gauss Kanunu
3.
}
s
n
dA B 0
} }

=
n
dA B
dt
d
dl E
y
Faraday ndksiyon Kanunu
4.
} }
c s
dt
} }

+ =
c s
n
dA E
dt
d
I dl B c
Ampere Kanunu
} }
c s
dt
ELEKTROMANYETK DALGALAR
Diferansiyel Biimde:
1.
c
Q
E = V


E
: Elektrik alan
2.
0 = V

B
: Manyetik alan

B
3.
t
B
E
c
c
= V

: Akm younluu

J
4.
t
E
J B
c
c
+ = V


c
: Dielektrik sabiti

c
: Manyetik geirgenlik

FOTON: Tanm
Foton, elektromanyetik dalgann toplam enerjisini oluturan enerji paketiklerinden her
biri iin kullanlan isimdir.
Elektromanyetik dalga, k hz ile ilerledii ve enerji ieriini de fotonlar halinde
kendisi ile beraber tad iin fotonun hz da c'dir.
Sonsuz mr vardr, yani artk baka eylere bozunmaz (dnmez).
Durgun ktlesi sfr olarak kabul edilir
Kaynak:
(http://www.msxlabs.org/forum/fizik/92546-
foton-nedir-foton-hakkinda-genel-bilgiler.html
Kaynak: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/ff/Photon_waves.png
FOTON
Durgun ktlesi m
0
=0
c
c m E
p
2 2 2

=
c
E
p = Momentumu: den
c
c
hc h

D l b
E p
= =
Dalgaboyu:
c
E
pc
v = =
2
Hz:
E
Elektron en kk elektrik ykne (elektriksel yk nicemi) sahip temel paracktr
ELEKTRON
Elektron, en kk elektrik ykne (elektriksel yk nicemi) sahip temel paracktr.
Elektron kelimesi Yunanca amberin ismidir.
1894 ylnda Stoney (George Johnstone Stoney, Philosophical Magazine 40 (1895), 372)
tarafndan nerilmitir.
Eski Yunanda, amberin bir kedi derisine srtlnce statik elektrikle yklendii
gzlemlenmitir gzlemlenmitir.
Atomlarn ve iyonlarn d blmn (elektron bulutu) oluturular. D blgesindeki
elektronlarn says ve konumu, ekirdekdeki proton ve ntron says ile birlikte sz konusu
elementin kimyasal zellikleri belirler.
Atom yapsnda bir elektron n, l, m ve s nicem saylaryla betimlenir. Elektronlarn metaller
ierisindeki serbest hareketlilii elektriksel iletkenlik metalik iletkenlerdeki iletimin ierisindeki serbest hareketlilii elektriksel iletkenlik, metalik iletkenlerdeki iletimin
kaynadr.
ELEKTRON
Belirli enerji seviyelerinde (aaya doru
artarak: n=1,2,3,...) ve asal momentum'lardaki artarak: n 1,2,3,...) ve asal momentumlardaki
(saa doru artarak: s, p, d,...) bir hidrojen
atomu elektronunun dalga fonksiyonlar. Daha
parlak olan blgeler elektronun pozisyonu
iindaha yksek olaslk genliine iaret ediyor.
Kaynak: Wikipedi online Ansiklopedi
ELEKTRON
Bolukta serbest elektronlar, n metalleri etkimesi (foto elektrik olay) veya stlan bir metal
tel aracl ile yada dk basnl gaz boalmlar ile katot nlar olarak radyoaktif cisimlerin tel aracl ile yada dk basnl gaz boalmlar ile katot nlar olarak, radyoaktif cisimlerin
beta nlar olarak elde edilirler.
Metal telin stlmas yntemi elde edilen elektronlarn rahatlkla odaklandrlmas ve
hzlandrlmas iin daha kolaydr.
Deneysel olarak elektronlar ilk nce 1897 de Thomson (Josef John Thomson) tarafndan kef
edilmitir.
Bir elektron bir nicem objesidir; Heisenberg Belirsizlik lkesi anlamnda momentumu ve konumu
ayn anda kesin olarak belirlenemez Bu anlamda k gibi hem dalga hem de tanecik zellikleri ayn anda kesin olarak belirlenemez. Bu anlamda k gibi hem dalga hem de tanecik zellikleri
gzlenebilmitir. Atomlarda elektronlar genellikle duran dalga eklinde dnlr.
ELEKTRON
Elektronlar leptonlar ailesindendirler ve btn leptonlar spin deerine sahiptirler. Bu yarm
spin deerine sahip olmalar nedeniylede Fermiyon snfndandrlar. Bundan dolay da Pauli
prensibine uyarlar.
Elektronlarn anti paracklar pozitronlardr. Pozitronlar ykn pozitif olmas dnda
elektronlardan farkl deiller.
Elektronlar su ve alkol gibi polar zclerde zc iine geebilirler; bundan dolay bu tr
elektronlara zlm elektron ad verilir Alkali metallerin Amonyak iinde zlmeleri elektronlara zlm elektron ad verilir. Alkali metallerin Amonyak iinde zlmeleri
sonucu mavimsi rengin ortaya kmas bundan dolaydr.
Elektronlarn baz zellikleri tabloda verilmitir:
Tablo-1: Elektronun zellikleri
ELEKTRON
Sembol e
-
Yk 1 e = 1,602 176 53(14) 10
19
C
s
m
e
g
e
s s

2
=
Durgun ktlesi
5,485 799 110(12) 10
4
u (atomik
ktle birimi)
9,109 381 88(72) 10
31
kg
1 m
e

s
: elektron spininin manyetik momenti
l k d k l i
Durgun enerjisi
- 8,187 104 14(64) 10
14
J
- 0,510 998 902(21) MeV
Compton-
Dalgaboyu
2,4263 10
12
m
m
e
: elektronun durgun ktlesi
e: elektronun yk
s : spini
Manyetik momenti 928,476 362(37) 10
26
J T
1
g- faktr 2,002 319 304 3718(75)
Spini 1/2
p
g : Land arpan (nicem kuramnda
(Dirac) tam olarak 2 deerinde, nicem
Spini 1/2
Ortalama yaam
sresi
deneysel: > 10
24
yl (kararl)
Katld
zayf etkileim
elektrodinamiinde ise 2 deerinden sapma
gsterebilmektedir.
i d ki k t i tik
Katld
etkileimler
elektromanyetik etkileim
ktle ekimi
sin nndeki katsay, giromanyetik oran
olarak adlandrlr.
ELEKTRON
Durgun elektronun ktlesi sabittir. Hareket halindeki elektronlarn ktlesinin ise grelilik kuramna gre artmas sz konusudur.
nk elektronlar kk olduklarndan ve yke de sahip olduklarndan yksek hzlara ulamalar kolaydr.
Hareket halinde bir elektronun ktlesi bir manyetik alan ierisinde saptrlarak llebilir.
Elektron ktlesinin hz arttka artt ilk olarak 1901 de Walter Kaufmann tarafndan gzlenmitir. (Grelilik kuram 1905 te
aklanmtr!)
Katlarda elektronlar kristal rg ile etkileirler. Bu etkileim sonucu kristal iinde elektronun hareket ynne bal olarak da
ktlesinde farkllk ortaya kar. Buna etkin ktle denir.
Kuantum elektrodinamik kuramnda elektron, i yaps olmayan nokta eklinde bir tanecik olarak ele alnr. Parack
hzlandrclarda yaplan elektron elektron salmas deneyleri sonucu elektronun maksimum bykl 10
-19
m mertebesindedir.
Rntgen nlar ile yaplan salma deneyleri sonucu ise etkin elektron yarapnn 310
-15
mye denk gelecei sonucuna
varlmtr. Benzer sonu klasik olarak u kabuller erevesinde de elde edilmitir:
1 Elektronlar kresel yapdadrlar bir kresel kondansatr olutururlar 1. Elektronlar kresel yapdadrlar, bir kresel kondansatr olutururlar.
2. Yk yzeyine homojen olarak dalmtr.
3. Elektriksel ykn potansiyel enerjisi elektronun durgun enerjisine edeerdir : m
e
c
2
Fotonlarn elektronlarla olan toplam salma kesiti dk enerjili fotonlar iin
2
3
8
e
r t
ELEKTRON
ekil 6.1: Elektronun yknn llmesi iin Millikann ya damlalar deneyinin alma prensibi.
Negatif ykl ya damlas elektrik alannda neE kuvvetinin etkisi altnda kalmaktadr. Burada n
damla zerinde bulunan temel yklerin saysn vermektedir. Ayrca yer ekim kuvveti mg de etkilidir.
ekil 6.2: Millikann deney dzenei. Phys. Rev. 2, 109 (1913). Pskrtcden kan ya
damlacklar Rntgen aracl ile elektriksel olarak yklendiriliyorlar.
FOTON - ELEKTRON
FOTON
ELEKTRON ELEKTRON
v
c
p
h
= =
mv
h
p
h
= =
Dalgaboyu:
p
p
) ( ) (
1
2
B B

|
|

|
`

V V
e
E r r V
h
r H = + V V = ) ( )) ( ( ) (
2

Dalga
) ( ) (
) (
r B
c
r B
r
|
.
|

\
|
=
)
`

V V
c
E r r V
m
r H = + V V = ) ( )) ( (
2
) (
denklemi:
) (
2
1
0 t r k i
e E E
e

|
.
|

\
|
=
) (

+
+ =
t r k i t r k i
e e c
e e

Boluktaki
yaylm
2
. \
) ( + e e c
(dzlem
dalga):
FOTON - ELEKTRON
FOTON
ELEKTRON
Ortamdaki potansiyel
etkileim:
Dielektrik sabit
Coulomb etkilimleri
etkileim:
Yasak blgede yaylm
Foton tnellemesi
Yasak blgede yaylm
(Klasik olarak):
Foton tnellemesi
Elektron tnellemesi
L k li t Lokalize etme
(hapsetme)
Fotonik kristaller Elektronik yariletken kristaller
Foton geii
Elektron geii
FOTON - ELEKTRON
Serbest ilerleme dispersiyon erileri Serbest ilerleme dispersiyon erileri
FOTON - ELEKTRON
FOTON - ELEKTRON
FOTON - ELEKTRON