MAKRO KTSADIN TEMELLER

Mikro ktisattan Makro ksitada: nsanolunun yeryznde varoluundan itibaren, eitli ihtiyalarn karlamak iin retimde
bulunmak, ticaret yapmak ve elindeki rnleri korumak gibi iktisadi ierikte eitli faaliyetlerde bulunduu bilinmektedir. Bu
balamda insan, temel ihtiyalarn karlamaya ynelik olarak eitli mallar elde etme mcadelesine giritiinden bu yana
iktisatla zdelemitir.
Mikro ve Makro ktisat Ayrm: ktisat, kstl kaynaklar kullanarak hangi mallarn kimler iin, ne kadar retilecei ve kimler
tarafndan tketilecei gibi temel bir takm sorulara cevap arayan ve ayn zamanda fiyatn oluum mekanizmasn aklamaya
alan bir bilim daldr.
Bu balamda, kaynaklarn snrl ve ihtiyalarn sonsuz olmas nedeniyle eitli sorulara yant arayan bir bilim dal olarak ortaya
km ve gelime gstermitir. ktisat bilimi yukarda ksaca ifade edilen eitli sorunlara ynelik zmlemeleri, mikro ve makro
iktisat olarak iki alt bilim dal altnda gerekletirilmektedir. Buna gre, temel ekonomik sorunlar konu alan teorilerden bir ksm
mikro iktisadn bir ksm da makro iktisadn ilgi alanna girmektedir.
ktisadn Mikro bilimleri olan bireyler (tketiciler) ve firmalarn (reticiler) iktisadi faaliyetlerini inceleyen mikro iktisat, ayn
zamanda ihtiya , fayda , deer ve fiyat kavramlarn analiz eder. Bunun yannda piyasa trleri ve piyasalarn ileyi
mekanizmalar, farkl piyasa koullarnda firma dengesinin nasl olutuunun aratrlmas da mikro iktisadn konular arasndadr.
MAKRO KTSAT ise, az sayda ve byk lde toplulatrlm, deikenlerin analizi ile ilgilidir. Bunlar , Toplam gelir, Toplam
tketim, Toplam tasarruf, Toplam yatrm ve Fiyatlar genel seviyesi . .gibi deikenlerdir.
lke ekonomisi ve dnya ekonomisini ilgilendiren konu balklar da makro iktisadn ilgi alannda bulunmaktadr. Bu anlamda
yine istihdam, byme, enflasyon, kamu dengesi, d ticaret, demeler dengesi gibi konularda makro iktisadn temel ilgi alanlar
olarak karmza kmaktadr.
Makro iktisatta, ekonomi bir btn olarak ele alnmakta ve bu btn iindeki birimlerin ayr ayr dengeleri deil de ekonominin
tm dengesi aratrlmaktadr. Dolaysyla belirli bir dnemde milli gelirin ne olaca, tam istihdam durumunun salanp
salanamayaca, toplam harcamalarn ve toplam tasarruflarn hangi faktrlerin etkisi altnda belirlenecei gibi sorulara yant
aranmaktadr.
Makro ktisadn Douu Ve Keynes: Bir sosyal bilim olarak iktisadn ortaya k, 18. Yzylda ngilterede balayp ardndan dier
Avrupa lkelerine yaylan, Sanayi Devrimi yllarna kadar dayanr. Adm Smithin Uluslarn Zenginlii adl kitabnn yaym yl
olan 1776 tarihi, iktisadi analizin dou yl olarak kabul edilmektedir. Adam Smith in iinde bulunduu iktisadi dnce okulu
olan Klasik ktisatlar fiyat mekanizmasnn grnmeyen bir el gibi ilendiini ,piyasay daima tam istihdamda dengeye getirdiini
ileri srmlerdir.
1930 yl ve sonras dnem makro iktisadn ortaya knda olduka nemlidir. Byk Bunalm dnemi olarak da adlandrlan 10
yllk srete, isizlik olduka yksek dzeylere kmtr. Bu kadar uzun sren yksek isizlik dnemini aklayabilmekte Klasik
iktisadi dncenin yetersiz kalmas, makro iktisadn doup gelimesine nclk etmitir. Ayn zamanda Byk Bunalm
dnemindeki dier baz ekonomik olaylar da iktisatlar makro iktisatla ilgili konular zerinde durmaya ynlendirmitir.
*1929un sonlarna doru iler ters gitmeye balam, byk boyutlu isizlik bata olmak zere, deiik sorunlar gndeme
gelmitir.
*Byk Buhran aklayan ve devletin belli politikalarla ekonomik kntlerin stesinden gelebileceini iddia eden bir iktisadi
dnr, John Maynard Keynesin grleri ne karak makro ekonominin ncln yapmtr.
*ktisat tarihinin en nemli almalarndan birisi, John Maynard Keynesin 1936da yaynlanan stihdam, Faiz ve Parann Genel
Teorisi isimli kitabdr.
*Keynes devletin eitli politikalarla ekonomiye mdahale edebileceini, bylece retim ve istihdam hacmi zerinde etkili
olabileceini savunmutur. Bu gr klasik modellerin kabul ettii Braknz Yapsnlar- Braknz Gesinler felsefesinin tamamen
zdd olarak deerlendirilmektedir.
Makro ktisadn Bileenleri: Mal ve hizmetlerin retim, tketim, alm ve satm, ihracat ve ithalat, bunlar karlnda yaplan
demeler, bor alma- verme, gibi ekonomik faaliyetler makro ekonomik yap iinde gereklemektedir. Makro ekonomik ileyi
ise ekonomideki eitli kesimlerin karlkl etkileimiyle gereklemektedir. Bu balamda retim, tketim, deiim, reel yatrmlar
gibi olanlar reel sektr ilgilendirirken finansal nitelikte olan varlklarn retim ve deiimi ise finansal sektrn konusunu
oluturmaktadr.
Makro ekonomik yapnn ileyii mal, hizmet ve parasal akmlarn birlikte gereklemesini gerektirmektedir. Bu balamda makro
iktisadn ekonomide 4 temel grubun (Hane Halk, Firmalar, Devlet ve D Alem) davranlar zerinde durduunu syleyebiliriz.
Ekonomideki Faaliyetlerin Dngsel Akm yardmyla aamal olarak aklamaya alalm. Birinci aama mal ve hizmet
akmdr. Bu akmn balang noktasn hane halk ve firmalar oluturur. kinci aama devletin yer ald vergiler ile mal
hizmetlerin oluturduu bir sretir. nc aamada ise d alem ilikileri yer almaktadr.
*Ekonomide mal ve hizmet akmlar ve ters ynde oluan parasal akmlar srekli bir devinim gstermektedir.
*Dier bir ekonomik birim ise devlettir ve ekonomide devletin de eitli ekonomik ilevleri bulunmaktadr. Klasik anlamda
devletin temel grevlerinden birisi lkenin bamszln darya kar korumak, dieri ise ieride gvenlii salayarak adalet
datmaktr.
*Gnmzde devlet daha ok sosyal bir varlk olarak karmza kmakta ve vatandalara ynelik birtakm hizmetler sunmaktadr.
Bunlara kamu hizmeti denilmektedir. Devlet kamu hizmetini yerine getirebilmek iin vergi toplayarak gelir elde etmektedir. Bu
vergiler dolayl ve dolaysz vergi olarak ikiye ayrlr. Dolaysz vergiler; gelir vergisi, kurumlar vergisi, emlak vergisi, tat vergisi gibi
dorudan vergi dairelerine yatrlan vergilerdir. Dolayl vergiler ise rn fiyatlarna karm durumda olan vergilerdir.
*Gnmz ekonomileri da ak ekonomilerdir ve yabanc ekonomiler ile deiik yzdelerde ve trlerde iliki iindedir.
*Bir ekonomide makro ekonomik dengenin gereklemesi , gelir harcama eitliinin salanabilmesine baldr.

MAKRO KTSADIN TEMEL KONULARI: Toplam mal ve hizmet retimi , retim art (ekonomik byme), ekonomik
dalgalanmalar (Genileme ve daralmalar), kaynaklarn kullanm sorunu (sizlik), Fiyat istikrar (Enflasyon, deflasyon), D
ekonomik ilikiler (demeler dengesi), Faiz oranlarnn belirlenmesi, Dviz kurlarnn oluumu, gibi farkl konular makro iktisadn
ilgi alan iindedir. Bununla birlikte her dnemde ve ekonomide geerli olan bir takm sorunlar vardr ki bunlar makro iktisadn
temel konular olarak karmza kmaktadr.
Makro iktisadn temel konular ayn zamanda lke ekonomisinin mevcut performansnn da belirleyicileridir. Makro iktisadn ilgi
alanna giren temel deikenler;
*retim Dzeyi ve Ekonomik Byme: Bir ekonominin btn olarak byklnn ls o ekonominin retim gc tarafndan
belirlenir. Bir ekonomide mevcut kaynaklarn ne lde deerlendirildii, retim faktrlerinin kullanm biimi, o ekonomideki
retim dzeyi yani gelir dzeyine baldr. Bu anlamda en sk kullanlan kavramlardan birisi Gayri Safi Yurtii Hasla (GSYH) dr.
GSYHnn tanmn ise bir ekonomide belli bir dnemde (1yl) retilen tamamlanm (nihai) mal ve hizmetlerin parasal deerleri
toplam, olarak yapabiliriz. GSYH ayn zamanda bir ulusal ekonominin yllara gre performans deerlendirmesinde kullanlan
nemli deikenlerin banda gelmektedir.
Ekonomik byme, bir lkede yaayan insanlarn yaam standartlarn srekli biimde artrmann tek yoludur.
Ekonomik bymenin , retim faktrlerinin miktarnn artmas ve retim faktrlerinin verimliliinin artmas olmak zere 2 temel
kayna bulunmaktadr. Bylece ayn miktardaki retim faktrleri ile daha fazla retim yaplmas mmkndr. Bir lkenin sahip
olduu retim kaynaklar igc, sermaye, doal kaynaklar, teknoloji ve bilgi birikimi yldan yla deimektedir. Byme bu
kaynaklarn nicelik ve niteliindeki artlarla ortaya kmaktadr. Bymeyi rakamlarla ifade edebildiimizden, sonuta ekonomisi
byyen bir lkenin temel gstergeleri retim hacmindeki art ile milli gelirdeki artlardr.
XX.Yzyln ortalarndan itibaren, Temel retim faktrlerine bilgi nin eklenmesine yol aan bilgi devrimi gereklemitir.
Byme literatrne ekonomik byme zerindeki etkileri asndan, yeni kavramlar girmitir. Bunlar bilgi toplumu, bilgi
ekonomisi, beeri sermaye, Aratrma Gelitirme (Ar-Ge), yaparak renme (learning-by-doing) ve teknoloji yaylm (spillover)
gibi kavramlardr.
*sizlik ve stihdam: sizlik her lkede sosyal ve ekonomik boyutlar farkl olmakla birlikte, insanlk tarihi boyunca tm
toplumlarn en nemli sorunlarnn banda gelmektedir. lkeler zellikle teknolojik olarak geliirken, retim sistemleri
deimekte ve i gcnn bu gelimeler ayak uydurmas zorlamaktadr. Ayrca nfus artna bal olarak artan igcne
istihdam imkanlar yaratmak sorun haline gelmektedir. Bu durum aslnda retim faktrlerinin istihdam sorunudur.
stihdam: Emek sermaye, toprak vb eitli retim faktrlerinin fiili olarak retim srecinde kullanlmasdr.
*Eksik stihdam: retim faktrlerinin bir ksmnn retime katlmamas (Katlamamas) durumunda eksik istihdam ya da isizlik
denir.
Tam stihdam: Cari cret dzeyinde almak isteinde olanlarn tamamnn altrld durumdur.
Tam istihdamn gereklemi olduu bir ekonomide, mevcut alma koullarnda ve cari cret dzeyinde almak isteyen tm
emek sahipleri i bulabildii gibi ,lkenin mevcut sermaye stoku ve tabiat (doa) faktr de tamamen retime katlm
durumdadr.
sizlik: alma gc ve arzusu olduu halde cari cret dzeyinde i arayp da bulamayanlarn toplam olarak tanmlayabiliriz.
siz: alma istek ve gcnde olup, piyasadaki cari cret haddinde almak isteyen, fakat makul ve uygun bir i bulamayan
kimse olarak tanmlanabilir.


Bu balamda isizlerin bir ksmn iradi isiz bir ksmn da gayriiradi isiz olarak iki gruba ayrabiliriz.
-radi sizlik: Kendi istei ekilde bir i olursa alacaklarn syleyen kiilerin oluturduklar isizliktir. Bu kiiler genelde tembel
olduklar iin, i beenmedikleri ya da ii koullarnda kk bir deiiklie bile raz olmamalar nedeniyle isizdirler.
-Gayri radi sizlik: blm, uzmanlama ve otomasyonun nemli olduu lkelerde sk sk ortaya kan ve ekonomi asndan
asl nemli olan isizlik trdr. Bu isizlik trnde artlar ne olursa olsun almak isteyen insanlarn ,kendi iradesi dnda i
bulamamalardr. Bunun en byk sebebi i gcne olan talebin yetersizliidir.
Bunun dnda makro iktisat yaznnda ok kullanlan farkl isizlik tanmlamalar yaplmaktadr. Bunlar;
-Mevsim sizlik: Baz ekonomik faaliyetlerin sadece belli mevsimlerde yaplmas sebebiyle ortaya kan isizliktir.
-Konjonktrel sizlik: Ekonomik yaamda zaman zaman ortaya kan daralmalarn yaratt isizliktir.
-Yapsal sizlik: Bir lkenin ekonomik yapsnda meydana gelen deimelerin sebep olduu isizlie Yapsal (Structural) sizlik
denir.
-Gizli sizlik: Fiilen alyor grnmelerine ramen, i alanndan ekildiklerinde retimde hibir azalmann olmad durumdur.
-Friksiyonel sizlik: Geici isizlik olup, i gcne yeni katlan ve iinden karlanlar ya da yeni i arayanlar kapsamaktadr. Bu
tr isizlie geici isizlik denir. Ekonomik adan gelimi veya gelimemi btn lkelerde emek piyasasnn iyi ilememesinden
kaynaklanan bir isizliktir.
*Enflasyon ve Fiyatlar Genel Dzeyi: Fiyat istikrar, bir ekonomide fiyatlar genel dzeyinin aa ya da yukar ynde hareket eme
eiliminin olmamas durumudur. Fiyat istikrar ve bununla ilgili olarak karmza kan enflasyon, makro iktisadn temel konular
arasndadr.
Fiyat istikrarn nemini, aslnda fiyat istikrarnn salanmamas durumunda karlalan olumsuzluklar yazarak ortaya koyabiliriz.
Fiyat istikrar salanamad ortamlarda, firma ve tketiciler ya da ksaca ekonomide karar alan tm birimler, yatrm ve tketim
kararlarn alrken greli fiyat deimelerini kolaylkla ayrt edememekte ve salkl karar verebilmek iin gerekli ve yeterli bilgiye
sahip olamamaktadr.
Fiyatlarn istikrarsz olmas, piyasadaki oyuncularn gelecei ngrememeleri nedeniyle finansal piyasalarn verimli finansal
araclk yapma yeteneklerini azaltmaktadr.
Fiyat istikrarszl (rnein enflasyon) durumunda yatrmclar, zellikle uzun vadeli yatrmlarnn getiri oranlarnda, ek olarak
enflasyon ortamnn yaratt belirsizlik nedeniyle risk primi talep etmektedirler. Bunun sonucu olarak yksek risk primi ieren
reel faiz oranlar yksek seyretmektedir.
Fiyat istikrarnn salanamad bir ortam, uygulanan politikalara gvensizlik yaratmakta ve hkmetlerin kapsaml ve uzun
soluklu ekonomik programlar uygulamas mmkn olmamaktadr.
Fiyat istikrarszl uluslararas piyasalarda ekonominin rekabet gcn azaltmakta ve sermaye piyasalarna eriimini
kstlamaktadr.
Fiyat istikrarszl, igc piyasalarnn etkin almasn engelledii gibi gelir dalmn da bozmaktadr.
Fiyat istikrarszl, bireylerin karar alma srelerinde gelecee bakmaktan ok, gemie endeksleme alkanlklarnn ortaya
kmasna yol amaktadr.
Tm bu unsurlar gz nnde bulundurulduunda, makroekonomik anlamda fiyat istikrarna ulamann neden bu denli nem arz
ettii ortaya kmaktadr.
Ekonomide fiyat istikrarszl denilince iki kavram kamza kmaktadr. Bunlardan birincisi ve daha fazla bilineni enflasyon,
ikincisi ise deflasyondur.
Enflasyon, fiyatlar genel dzeyindeki srekli arttr. Fiyat genel dzeyindeki hzl ykseliler ise hiper enflasyon olarak
adlandrlr. Fiyatlar genel dzeyindeki srekli azalmalara ise deflasyon denir. Deflasyon da enflasyon gibi ekonomi zerinde
olumsuz etkiler yaratr. Deflasyonist bir ekonomide, fiyatlarn srekli dmesi nedeniyle daha da deceini bekleyen bireyler
harcamalarn ileriki dnemlere erteler ya da harcama yapmak istemezler. Bu durum talep yetersizliine, retimin azalmasna ve
ekonomide durgunlua neden olur.
Enflasyon sadece belli bir maln veya hizmetin fiyatnn tek bana artmas deil, fiyatlarn genel dzeyinin srekli bir art
gstermesidir.
Enflasyonun dmesi; fiyatlarn dmesi, insanlarn alm gcnn artmas, gelirlerinin ykselmesi demek deildir. Enflasyonun
dmesi, fiyatlarn daha az artmas, insanlarn alm glerindeki azalma orannn dmesidir.
-Enflasyon Oran ve Endeksler: Enflasyon oran, fiyatlar genel dzeyinde belirli bir zaman diliminde meydana gelen deime
orandr. Bu oran, lke genelindeki fiyat artlarnn ls olarak kullanlan fiyat endekslerinden yararlanarak hesaplanmaktadr.
Bir ekonomide enflasyondan sz edebilmek iin genel fiyat genel dzeyinin yani btn mal ve hizmetlerin fiyatnn arlkl
ortalamasnn srekli deiiyor olmas gerekir. Fiyatlar genel dzeyi, ekonomideki btn mal ve hizmet fiyatlarnn belli bir
dnemdeki tartl ortalamasn gstermektedir. Fiyatlar genel dzeyi bir indeksle belirlenir.
Enflasyon oran veya fiyatlar genel dzeyindeki art orannn (Enflasyon bykl) ne olduu hakknda fiyat endekslerine
bakarak karar verilir. Bu endekslerin deerindeki art veya azala gre enflasyon oranlar hesaplanr. Fiyat endeksleri;
-Tketici Fiyatlar Endeksi (TFE): Enflasyonu lmek iin en ok kullanlan endeks, tketicilerin satn aldklar mal ve hizmetlerin
perakende fiyatlarndaki deimeleri len TFEdir. Son aama olan tketiciye ulaan mal ve hizmetlerle, temel
gereksinmelerindeki (Gda gibi) deiimleri gsterir Tketici asndan nemli olan perakende fiyatlardr.


-retici Fiyat Endeksi (FE): FE, toptan fiyatlardaki deimeleri ler. Tarm, madencilik, imalat sanayi ve enerji sektrndeki
belli saydaki rnn fiyatlarndaki deiimleri inceler. FEde en ok izlenen rakam ekirdek enflasyondur. ekirdek
enflasyon, zel imalat sanayi fiyat endeksidir ve zel imalat sanayinde oluan retim maliyetlerinin fiyat olarak deiimini
lmektedir. Yani, imalat sanayi zel kesiminin o ay iinde yapt fiyat hareketini gsterir.
-GSYH Deflatr: En iyi enflasyon ls olarak kabul edilen GSYH deflatr, milli gelir hesabnda yer alan tm mal ve
hizmetlerin fiyat artn ierir.










-Enflasyonun Etkileri: En nemli ekonomik istikrarszlk trlerinden birisi olan enflasyon, ekonomik birimler zerinde eitli
etkiler yaratmaktadr. Bu etkileri genel olarak eitli balklar altnda aadaki gibi ortaya koyabiliriz:
*Gelir Dalm Bozucu Etkisi *Tasarruf Oranlarn Azaltma Etkisi
*demeler Dengesini Bozucu Etkisi *Ulusal Paradan Kak Etkisi
*D Ekonomik likiler (demeler Bilanosu): D ekonomik ilikiler ele alnan lke ile d dnya arasndaki mal, hizmet ve faktr
akmlarn ierir. Faktr akmlar sermaye, emek ve teknolojiden oluur. Uluslararas ekonomik ilemler sonucunda
genellikle parasal bir deme vardr.
Bir lkenin bir yl ierisinde tm yabanc lkelerle olan ekonomik ilikilerini gstermek iin belirli bir sisteme gre tutulan
kaytlara demeler dengesi veya demeler bilanosu ad verilir.
demeler Bilanosu;
*Bir lkenin d ekonomik durumunun gstergesi olan makro iktisat asndan byk nem tar.
*Bir lkede izlenecek para, maliye ve d ticaret politikalarnda belirleyici olduu gibi ayn zamanda bu politikalarn
deerlendirilmesinde ve dolaysyla yeniden biimlendirilmesinde de yardmc olmaktadr.
*Ana lkede yerleik gerek kii ,firma veya kurumlarn yabanc lkelerle yrttkleri ekonomik iletmelerin sistematik olarak
tutulan kaytlar yer alr.
*Belirli bir sre iinde lke vatandalar ile yabanc lkeler arasnda yaplan ekonomik akmlarn ve bu akmlara bal deerlerin,
transfer demelerinin ve rezervlerden meydana gelen deiikliklerin sistematik ve muhasebe kaytlarna uygun olarak tespit
edildii istatistiki bir tablodur.
* muhasebe sistemine gre tutulan bir bilano olmasna ramen, kalemler aktif ve pasif diye yan yana yazlmaz. Aktif kalemlerin
pasif kalemlerden ayrlabilmesi iin dviz kna neden olan ilemler (-), dviz giriine neden olan ilemler ise (+) olarak
kaydedilmektedirler.


























MAKRO KTSATTA DEKENLER ARASI LKLER: Temel deikenler de denilen makro iktisadn temel konular birbirlerinden
bamsz deildir. Yani bunlar arasnda baz ilikiler sz konusudur. Bu balamda retim faktrlerinden birisi olan igc ile
ekonomik byme arasnda bir ilikinin olmas doaldr. Amerikan ekonomisine ilikin byme ile isizlik rakamlarn inceleyen
Arthur Okun, reel byme orannn yksek olduu yllarda isizlik orannn dtn, aksine reel byme orannn dk
dzeyde kald hatta negatif olduu yllarda, isizlik orannn arttn saptamtr. Makro iktisadn dier iki deikeni olan
enflasyon ile isizlik arasnda da iliki bulunmaktadr. Enflasyon da isizlik gibi balca ekonomik sorunlardan biridir. Ancak
enflasyonun maliyeti isizlik kadar ak deildir. sizlik, direkt olarak potansiyel retimin azalmasna yol aarken, enflasyonda
ak bir retim kaybndan sz edilemez. Enflasyon ve isizlik arasndaki iliki teorik olarak Phillips erisi ile aklanmaktadr. Eri,
onu gelitiren ngiliz ekonomist Phillipsin adn tamaktadr. Phillips erisi enflasyon ile isizlik arasndaki ters oranty iaret
etmektedir. Bir dier iliki de enflasyon- ekonomik byme ilikisidir. Enflasyonun byme zerinde etkili olup olmad,
ekonomi literatrnde uzun yllardan beri tartlmaktadr. Enflasyon- byme ilikisinin pozitif ynl olduunun kabul, gerek II.
Dnya Savandan sonra gelimi lkelerde gzlenen yksek enflasyon ve yksek byme hz deneyimleri, gerekse dneme
damgasn vuran Phillips Erisi yaklam ile olmutur. Bunun yannda, enflasyonun ekonomik bymeyi olumsuz ynde
etkilediini savunan grler de bulunmaktadr.

NTE 2 ULUSAL GELR VE REFAHIN LM
ULUSAL GELR VE HESAPLAMA YNTEMLER: Ulusal gelir hesabna bakarak, bir ulusun refah hakknda sonu neredeyse
karlmaz Simon Smith Kuznets.
Bir ekonomide iler iyi gittii srece bireylerin refah da artyor olacaktr. ler iyi gidiyorsa daha kolay i buluruz, daha ok
kazanrz, daha iyi evlerde oturup, daha gzel otomobillere bineriz. Ksacas bir sonraki gn bir nceki gnden daha iyi yayor
oluruz. Peki Ya ilerin iyi gidip gitmediini nasl anlarz ? Tabi ki lerek.
GAYR SAF YURT HASILA (GSYH): Bir ekonomide ilerin nasl gittiinin ilk gstergesi, o ekonominin retim miktar ve onun
nasl gelitiidir. Bir ekonominin ne kadar rettiinin en nemli gstergesi ise Gayri Safi Yurtii Hasla (GSYH)dr. Gayri safi
yurtii hasla (GSYH) bir lkenin snrlar ierisinde belirli bir dnemde retilen tamamlanm (nihai) mal ve hizmetlerin piyasa
deerine denir. Her ne kadar tanm basit gibi gzkse de aslnda GSYHnn llmesi o kadar da kolay deildir. Zira bir
ekonomideki tm iktisadi aktivitelerin llmesi gerekmektedir.
NOT: GSYH bir akm deikendir. O yzden belirli bir dnem iin genellikle 1 Yl yada 3 Ay iin llr.
GSYHNIN UNSURLARI:
*GSYH nn ekonomideki tm aktiviteleri iermesi gerekmektedir. Bir ekonomide retilen, domates, petrol, film, kitap, ev ,yol,
kpr aklnza gelebilecek tm mal ve hizmetler GSYH ya dahil edilir.
*GSY hesaplanrken retilen tamamlanm (nihai) mal ve hizmetlerin hesaba katlmas gerekmektedir. GSYH hesaplanmasnda
ara mallar hesaba katlmaz. Eer katlrsa Mkerrer (ifte) Sayma hatas yapm olur.
*GSYH hesaplanmasnda hesap dneminde retilen mal ve hizmetler dahil edilir. Daha nceden retilmi mal ve hizmetler hesap
dneminde ilem grse de GSYH ya dahil edilmezler.
*GSYH bir lkenin snrlar ierisinde retilen mal ve hizmetleri kapsar. Sz konusu lkenin vatandalar tarafndan baka bir
lkede retilen mal ve hizmetleri kapsamaz.
*GSYH belirli bir zaman periyodu iin llr. Zaman periyodu genelde 3 Ay veya 1 Yldr. TK tarafndan 1987 den beri 3 Aylk
dnemler iin llmekte ve aklanmaktadr.
GSYHNIN HESAPLANMASI: Bir ekonominin GSYH 3 farkl metotla hesaplanabilir Bunlar,
*retim Yntemi *Gelir Yntemi *Harcama Yntemidir.
GSYH larn birbirine eit olmas gerekir .Bu son derece doaldr.
-GSYHnn retim Yntemi le Hesaplanmas: GSYHnn retim yntemi ile hesaplanmas ekonomide retilmi nihai mal ve
hizmetlerin piyasa deerlerinin toplanmas suretiyle yaplr. Bu hesaplama yaplrken zellikle retim srecinde ara mal olarak
kullanlan mal ve hizmetler hesaplamaya dahil edilmez. Bunu yapmann yolu ise ekonomik birimler tarafndan yaratlan katma
deerlerin toplanmasdr. Katma deer bir maln piyasa deeri ile bu maln retim srecinde kullanlan girdilerin deeri
arasndaki farktr.
-GSYHnn Gelir Yntemi le Hesaplanmas: GSYHnn gelir yaklam ile hesaplanmas bir ekonomide ekonomik faaliyetler
sonucu elde edilen gelirlerin toplanmas suretiyle olur. nk geliri yaratan ey retimdir. Dolaysyla GSYHnn retimi sonucu
oluan gelirin GSYHya eit olmas gerekir. retime katlan her retim faktr bir gelir elde etmektedir. retim faktrlerinden
emek retime katlm sonucu gelir olarak cret elde ederken, bir dier retim faktr olan sermaye kr, faiz yada rant elde
edecektir. GSYHnn bir paras olan yatrmlarn bir ksm bina, makina, tehizat gibi fiziksel sermayenin eskime pay olarak
ayrlmaktadr. O yzden gelir yntemi ile hesaplanan GSYHya amortismanlar eklenir. Son olarak retim sonucu elde edilen
haslatn bir ksm ise dolayl vergi olarak devlete denirken, devlette baz kesimlere sbvansiyon ad altnda baz demeler
yapacaktr. Devlete denen dolayl vergileri devletin geliri olarak, devletin yapt sbvansiyon demelerini de gideri olarak
dnrsek, gelir yaklam ile GSYH hesaplanmas yle olacaktr:
GSYH = cret + Kr + Faiz + Rant + Amortismanlar + Dolayl vergiler Sbvansiyonlar
-GSYHnn Harcama Yaklam le Hesaplanmas: GSYHnn harcama yntemi ile llmesi bir ekonomide retilen mal ve
hizmetlerin kullanclar tarafndan yaplan demelerin yani harcamalarn toplanmasdr. Bir ekonomideki harcamalar drt farkl
gruba ayrlrlar. Bunlar;
Tketim harcamalar: Bireylerin nihai mal ve hizmetleri edinmek iin yaptklar harcamalara tketim harcamalar denir.
Yatrm harcamalar: Firmalarn ve devletin baka bir mal ya da hizmet retmek zere satn alklar nihai mal ve hizmetler iin
yaplan harcamalara yatrm harcamalar denir.

Kamu harcamalar: Devletin eitim, salk, gvenlik , yarg, gibi temel fonksiyonlarn yerine getirirken ihtiya duyduu mal ve
hizmetlere yapt harcamalara kamu harcamalar denir.
Net ihracattr: Bir lkenin mal ve hizmet ihracat ile ithalat arasndaki farka net ihracat denir.
Not: Bu aklamalardan sonra GSYHnn harcamalar yntemi ile hesaplamas yle yazlabilir. Eer tketim harcamalarn C,
yatrm harcamalarn I, kamu harcamalarn G, ihracat X ve ithalat M ile gsterirsek;
GSYH = C + I + G + (X-M)

GSYH VE GSMH: 1990lara kadar hemen hemen dnyann birok ekonomisinde ulusal gelir lt olarak Gayri Safi Milli Hasla
(GSMH) kullanlmakta idi. GSYH ile GSMH arasndaki fark bir ekonominin yaratt gelir ile elde ettii gelir arasndaki farka eittir
dersek yanlm olmayz. GSMH nerede olursa olsun bir ekonominin retim faktrleri ile retilen mal ve hizmetlerin parasal
deeridir. Dier bir ifade ile bir lkenin retim faktrleri ile o lke snrlar ierisinde ve darsnda belirli bir dnemde retilen
nihai mal ve hizmetlerin piyasa deeridir. GSMH hesaplamasnda sz konusu olan retimin mutlaka o lkenin snrlar ierisinde
gereklemesi gerekmemektedir. lke dnda yaratlan gelirde GSMH hesaplamasna dahil edilmektedir. Dolaysyla GSMHy
elde edebilmek iin o lkenin GSYHna net faktr gelirlerini (NFG) ilave etmek gerekmektedir:
GSMH = GSYH + NFG
Net faktr gelirlerini (NFG) yerli retim faktrlerine yurtdndan yaplan demeler ile yerli ekonomi tarafndan yabanc retim
faktrlerine yaplan demeler arasndaki fark olarak tanmlayabiliriz.
DER ULUSAL GELR LTLER: Ulusal gelirin llmesinde GSYH ve GSMHnn yannda ok yaygn olmasa da baka ltlerde
kullanlmaktadr. Bunlar ksaca yle zetlenebilir:
*Safi Yurtii Hasla (SYH) ve Safi Milli Hasla (SMH): GSYH brt bir byklktr. Dier bir deyile nihai mal ve hizmetlerin retimi
gerekletirilirken ypranma ve eskime nedeni ile fiziksel sermayede meydana gelen deer kayb yani amortismanlar
hesaplamaya dahil edilmitir. O yzden safi (net) yurtii haslaya ulamak iin GSYHdan amortismanlarn karlmas
gerekmektedir. Ayn durum GSMH iinde geerlidir. O zaman safi yurtii hasla (SHY) ve safi milli hasla (SMH) yle yazlabilir
SYH = GSYH - Amortismanlar
SMH = GSMH - Amortismanla
*Milli Gelir (MG): GSYHy tanmlarken nihai mal ve hizmetleri piyasa fiyat ile ifade ettik. Oysa mal ve hizmetlerin deeri faktr
maliyeti cinsinden de ifade edilebilir. Bir mal ya da hizmetin faktr maliyeti o mal ya da hizmeti retmek iin kullanlan faktrlere
yaplan demelerin toplanmas suretiyle bulunabilir. Eer devlet olmasa idi ne devlete vergi denecekti ne de devlet kii ve
kurumlara sbvansiyon demesi yapacaktr. O zaman bir mal ve hizmetin faktr maliyeti ile piyasa fiyat ayn olurdu. O yzden
Milli (Ulusal) Geliri (MG) hesaplayabilmek iin SMHdan dolayl vergileri karp, sbvansiyonlar eklemek gerekir:

MG = SMH - Dolayl Vergiler + Sbvansiyonlar
Aslnda MG retim faktrlerine yaplan demelerin toplamndan baka bir ey deildir:
MG = cret + Kar + Faiz + Rant
O yzden MGe ayn zamanda faktr fiyatlar ile safi milli hasla da denir.
NOMNAL VE REEL GSYH:
Cari Fiyat: Hesap dneminde piyasada geerli olan fiyattr.
Nominal GSYH: GSYHnn hesaplamann yapld dnemdeki piyasa fiyatlar cinsinden deeridir.
Reel GSYH: Belirli bir yldaki GSYHnn baz yl fiyatlar cinsinden deeridir.
EKONOMK BYME: Reel GSYH belki de en ok kullanlan ulusal gelir ltdr. nk bir ekonominin bir yldan dier yla
byme oran reel GSYH kullanlarak llebilir. Ekonomik byme bir ekonominin retim kapasitesinin zaman ierisinde reel
olarak artmasdr. Ekonomin retim kapasitesindeki reel deiimi lmenin en gvenilir yolu ise reel GSYHdaki deiimi
lmektir. Dolaysyla bir ekonomin t dnemindeki byme oran aadaki gibi llebilir:





GSYH DEFLATR: Nominal olarak ifade edilen iktisadi deikenleri reel olarak ifade edebilmek iin fiyatlarn ne kadar deitii
bilgisine ihtiya vardr. Mal ve hizmetlerin fiyatlarndaki deiimi genel olarak fiyat endeksi olarak adlandrdmz endeksleri
kullanarak takip ederiz. Fiyat endeksi bir grup mal ve hizmetin cari fiyatlarla deerinin ayn mal grubunun belirli bir yldaki (baz
yl) fiyatlarla deerine orandr. Fiyat endeksindeki bir dnemden bir baka dneme deiim (aylk ya da yllk olabilir) fiyatlar
genel dzeyindeki deiim orann verecektir. Mal ve hizmetlerin fiyatlarndaki deiim farkl fiyat endeksleri kullanlarak llr.
Bunlar arasnda en ok kullanlan ve bir ekonomideki tm kesimleri ilgilendiren fiyat endeksleri Tketici Fiyatlar Endeksi (TFE)
ve retici Fiyatlar Endeksi (FE)dir.
Ekonomideki tm mal ve hizmetleri ieren fiyat endeksi ise GSYH Deflatrdr. GSYH deflatr bir lkede retilen tm nihai
mal ve hizmetlerin genel fiyat ortalamasnn deiimini yanstr.
GSYH Her eyi ler Mi ?
*GSYH kanun d ekonomik aktiviteleri iermez. Her ne kadar bu tr aktivitelerle eitli mal ve hizmetler retilip, piyasada alnp
satlp ve faktr sahiplerine bir gelir yaratsa da bu tr iktisadi faaliyetler GSYH ierisinde yer almaz.
*Kayt d ya da yeralt ekonomisi dediimiz, bildirilmeyen dolaysyla kayt d yaplan iktisadi ilemlerde GSYH hesaplamalarna
dahil edilmezler.
*Piyasa d iktisadi aktiviteler GSYHya dahil edilmezler. Eer markete gidip bir kilo salatalk alr ve tketirseniz bu GSYH
ierisinde yer alr.
*Bir ekonomide retilen mal ve hizmetler GSYHya dahil edilirken, bu mal ve hizmetleri retim ve tketimi esnasnda evreye
verilen zarar GSYHya dahil edilemez.
BR REFAH LT OLARAK GSYH VE ULUSLARARASI REFAH KARILATIRMALARI: ktisatlar ve politikaclar GSYHy daha ok
bir lkenin vatandalarnn refah dzeylerinin zaman ierisinde nasl deitiini gzlemlemek ve lkelerin refah dzeylerini
karlatrmak iin kullanrlar. GSYHnn mutlak anlamda bir refah lt olduu sylemek zor.
nemli olan pastann ne kadar byk olduu deildir. nemli olan pastann bykl kadar o pastay ka kiinin paylatdr. O
zaman bir refah lt olarak kii bana den gelire, yani kii bana GSYHya (KBGSYH) bakmak gerekir. Bir ekonominin kii
bana den GSYHs o ekonominin GSYHnn nfusuna blnerek elde edilir. Bylelikle ortalama olarak bir kii bana den
gelir bulunmu olur.
*Nominal Dviz Kuru: Bir ulusal parann bir biriminin baka bir ulusal para cinsinden deeri yani fiyatdr.
*Reel Dviz Kuru: Reel dviz kuru iki lke arsndaki benzer mal ve hizmetlerin dnm orandr.




*Satn Alma Gc Paritesi (SGP): Belirli bir mal ve hizmetin sepetinin satn alnabilmesi iin gerekli ulusal para tutarlarnn
birbirine orandr.
*nsani Gelime Endeksi (GE): Gelir, eitim ve salkl yaam sresini hesaba katarak lkeleri insani gelime dzeyine gre
sralayan bir endekstir. nsani gelitirme endeksi Birlemi Milletler Kalknma program (UNDP) tarafndan hazrlanmakta ve
insan gelitirme raporu ierisinde her yl aklamaktadr.


NTE 3 MLL GELRN BLEENLER TKETM, YATIRIM VE TASARRUF
TKETM , TASARRUF VE YATIRIM LKS: Bir ekonomide toplam harcamalarn 4 temel bileeni olduunu daha nceki
blmlerde grmtk. Ekonomide bir dnemde retilen mal ve hizmetlerin deerini ifade eden GSYHyi Y ile Gsterirsek,
gelir harcama ilikisini aadaki gibi ifade etmitir.
Y = C + I + G +NX
Hatrlanaca gibi milli gelir zdelii adn verdiimiz bu zdelik, bir ekonomideki toplam mal ve hizmet retimini ifade eden
GSYHnin toplam tketim (C), toplam yatrm harcamalar (I), kamu harcamalar (G) ve net ihracat (NX) olarak drt bileeni
olduunu ifade etmektedir. Bu bir zdeliktir nk ifadenin sol tarafndaki herhangi bir art sa taraftaki bileenlerin
toplamnda da bir art anlamna gelir. Bu eitlik her durumda saland iin zdelik adn veriyoruz. Bu zdelii kapal bir
ekonomi iin aadaki gibi ifade edebiliriz:
Y = C + I + G
Kapal ekonomi, dier lkeler ile ticari ilikilerin olmad bir ekonomi demektir. Dier lkeler ile ticari ilikileri olan bir
ekonomiye ise ak ekonomi adn veriyoruz. D ticaretin olmad bir durumda NX=0 olaca iin, zdelik yukardaki gibi ifade
edilir. zdelii yatrmlar iin tekrar yazdmzda
I = Y C G
ifadesini elde ederiz. Eitliin sa tarafndaki ifadeye toplam tasarruflar veya sadece tasarruflar adn veriyoruz. Toplam
gelirin tketilmeyen ksm tasarruf olarak adlandrlmaktadr. Ekonomide btn tketim hane halklar ve devlet tarafndan
yapldna gre toplam tasarruflar gelirin hane halklar tarafndan ve devlet tarafndan tketilmeyen ksmdr. Dolaysyla
ekonomideki toplam tasarruflar aadaki gibi ifade edebiliriz:
S = Y C G
Devletin toplad vergilerden hane halklarna yapt transfer demelerini kardktan sonra kalan ksma net vergi haslat adn
verelim ve aadaki gibi ifade edelim:
T = TA - TR
Bu ifadede TA devletin toplam vergi haslatn, TR ise devletin sosyal gvenlik harcamalar veya sosyal yardmlar gibi hane
halklarna yapt demeleri ifade eder. Vergiler hane halklarndan alnp devletin kasasna giren gelirden baka bir ey deildir.
S = ( Y T C ) + ( T G)
zel tasarruflar Kamu tasarruflar
Yukardaki ifadenin sa tarafndaki ilk terim olan (YTC), zel tasarruflar olarak adlandrlr. zel tasarruflar hane halklarnn
yapt tasarruflar ifade eder. Eitliin sa tarafndaki ikinci terim olan (YG) ise kamu tasarruflar olarak adlandrlr. Kamu
tasarruflar devletin elde ettii net vergi haslatndan kamu harcamalar karldktan sonra kalan ksmdr. Ekonomideki toplam
tasarruflar zel tasarruflar ile kamu tasarruflarnn toplamndan oluur. Kapal bir ekonomide gelirin tketilmeyen ksmnn
tamamnn yatrm iin kullanld varsaylr. Eitlik bu durumu ifade etmektedir. Toplam tasarruflar S ile gsterirsek aadaki
tasarruf-yatrm eitliini elde ederiz:
I = S
Bu bir zdelik olduu iin ekonomideki toplam tasarruflarn daima yatrm harcamalarna eit olduunu ifade etmektedir.
imdi de ekonominin hane halk cephesine bakalm. Bir ekonomide yaratlan toplam GSYH hane halklar tarafndan ya tasarruf
edilir ya da tketim harcamalarnda kullanlr. Bununla birlikte hane halklarnn eline geen gelirin tamam kullanlamaz. Bu gelirin
bir ksm devlet tarafndan vergi olarak toplanr. Toplam gelirin devlete denen vergilerden sonra kalan ksmna toplam
harcanabilir gelir ad verilir. Ekonomideki hane halklarnn elde ettii toplam harcanabilir geliri aadaki gibi vergi sonras olarak
ifade edebiliriz:
YD = Y - TA + TR
= Y - T
Grld gibi, toplanan vergiler harcanabilir geliri azaltrken, hane halklarna yaplan transferler harcanabilir geliri
artrmaktadr. Hane halklarnn elde ettii harcanabilir gelirin bir ksm tketim harcamalarna giderken, bir ksm da tasarruf
edilecektir:
YD = S + C
Bu eitlikteki harcanabilir gelirin tanmn yerine yazarak toplam gelir (Y) iin zersek,
Y = S + C + T
eitliini elde ederiz. Buna gre toplam GSYH, toplam tasarruflar, toplam tketim harcamas ve devletin net vergi haslat nn
toplamna eittir. Buradan toplam tasarruflar
S = Y - T - C
olarak ifade etmemiz mmkndr. Dier bir ifade ile ekonomideki toplam tasarruflar, toplam gelirin tketim harcamalar ve net
vergi haslatndan sonra kalan ksmna eittir.
TKETM VE TASARRUF: Tketim harcamalar toplam harcamalarn en nemli bileenidir. Toplam harcamalar ierisindeki en
byk pay tketim harcamalarna aittir. Ekonomideki toplam tketim harcamalar ekonomideki bireylerin tketim
harcamalarnn toplamndan olumaktadr. O hlde, toplam tketim harcamalarn hane halklarnn tek tek gsterdikleri tketim
davranyla ilikili olduu aktr. Bu nedenle bireylerin tketim ve tasarruf kararlarn nasl verdiklerini ve bu kararn hangi
faktrler tarafndan etkilendiini anlamak toplam tketim harcamalarn belirleyen faktrlerin daha iyi kavranmasna yardmc
olacaktr.
TKETM VE TASARRUF DAVRANII: Tasarruflar ertelenen satn alma gcn ifade eder. Gelecekte bugnknden daha az gelir
elde edebileceimiz ihtimali sz konusu ise tasarruf yapmak akllca olacaktr.
Her dnem elde edilen gelire o dnemin cari geliri ad verilir. Vergiler dendikten sonra kalan cari gelire ise cari harcanabilir
gelir ad verilir. Bu blmde ayrca belirtilmedike , cari gelir kavramndan cari harcanabilir gelir anlalmaldr.
Elde edilen harcanabilir gelirin tamam tketim harcamas ve tasarruf arasnda bllr.
Harcanabilir Gelir = Tketim + Tasarruf
Bir eyden daha fazla elde etmek ii baka bir eyden vazgeme zorunluluuna dnleim ad verilir. Yarn daha fazla tketmek
iin bugn daha az tketmek zorunda kalmamz bir dnleimdir.
nsanlar tketimlerinin zaman ierisinde inili kl bir seyir izlemesi yerine istikrarl olmasn tercih ederler. Bu tercih bireylerin
tketim tasarruf kararlarn etkiler.
nemli, bu tercih insanlarn tketim , tasarruf kararlarn etkileyen en nemli faktrdr. Tketicilerin zaman ierisindeki
tketimlerini nasl daha istikrarl halde tutulabileceklerini belirleyen ise reel faiz orandr.
*CAR GELR: Cari harcanabilir gelir ile tketim harcamalar arasnda yakn bir iliki sz konusudur. Cari harcanabilir gelir ile
tketim harcamalar arasnda yakn bir iliki sz konusudur. Cari gelirdeki artlarn bireylerin tketim harcamalarn artrmasn
bekleriz.
Artan gelirin ne kadarnn tketim iinde ayrlaca bireylerin marjinal tketim eilimleri tarafndan belirlenir. MPC Olarak
gsterilen marjinal tketim eilimi 0 ile 1 arasnda bir deerdir.
Dier faktrler deimek kaydyla, cari gelirdeki artlar hem tketim harcamalarn hem de tasarruflar artacaktr. Cari gelirdeki
bir artn sadece tketim harcamas artrmas marjinal tketim eilimi 1e eit olmas demektir.
Toplam gelirin ne kadarnn tketim iin ayrlaca bireylerin ortalama tketim eilimleri tarafndan belirlenir. APC olarak
gsterilen ortalama tketim eilimi 0 ile 1 arasnda bir deerdir.
Cari gelirdeki deimeleri bireylerin tketim kararlarndaki etkisini ekonominin geneline, yani toplam tketim harcamalarna da
uygulayabiliriz. Toplam tketim harcamalarnn cari harcanabilir gelirdeki deimelere tepki verdiini biliyoruz. Cari harcanabilir
gelirdeki artlar toplam tketim harcamalarn arttrmaktadr. Bu konuyu Keynesyen tketim fonksiyonu balyla ayrca ele
alacaz.
*BEKLENTLER: Bireyler her dnem yapacaklar tketim harcamasna sadece o dnemin cari gelirini dikkate alarak karar
vermezler. Tketicilerin dikkate aldklar bir dier nemli faktr gelecek dnemlerde beklenen gelirleridir. niversiteden yeni
mezun olmu ve i arayan bir bireyi ele alalm, bu birey henz bir ii olmad iin byk olaslkla dk bir gelire sahip
olacaktr. Eer sz konusu birey tketim kararn verirken sadece cari gelirini dikkate alyorsa, tketim seviyesi olduka dk
olaca iin refah seviyesi de dk olacaktr. Bununla birlikte, niversite mezunu bir birey olarak gelecekte iyi bir gelir seviyesine
sahip olaca aktr. Bu durumda i arad dnemde alk snrnda yaayp , i bulduu ise lks bir hayat srmek pek mant kl bir
davran olmayacaktr. nk zaman ierisindeki tketimini daha istikrarl hale getirmesi mmkndr. Zaman ierisindeki
tketimi daha istikrarl hale getirmenin yolu, i arad dnemde borlanarak tketim seviyesini artrmak i bulduktan sonra da
bu borcu demektir. Bylece birey gelecekteki tketiminin kk bir ksmndan vazgeerek bugnk tketimini artracaktr. Bir
anlamda birey dnemler aras ticaret yapmaktadr. Gelecek dnemin tketimini vererek bu dnemin tketimin satn
almaktadr. Mikro iktisat derslerinden hatrlayacanz gibi, ticaret refah artrmann nemli bir aracdr.
Beklenen gelirin cari dnem tketimi artrmas, bireylerin tketimlerini zaman iinde istikrarl hale getirmek istemelerinin bir
sonucudur.
*SERVET: Bireylerin veya hane halklarnn her dnem yaptklar tasarruflarn toplam onlarn servetlerini oluturur. Daha formel
olarak tanmlayacak olursak, bir hane halknn serveti sahip olduu varlklarn toplamndan borlarnn toplamnn karlmasyla
elde edilen miktardr. Servet seviyesindeki deiikliklerin bireylerin tketim davranlarn etkilemesi beklenebilecek bir sonutur.
Servet seviyesindeki artlar cari tketim seviyesini artracaktr.
Hane halklarnn servetlerin etkileyen makro ekonomik gelimeler, hane halklarnn tketimlerini de etkileyecei iin toplam
tketim harcamalarn da etkileyecektir. rnein ev fiyatlarnn dier mal ve hizmetlerin fiyatlarndan daha fazla artmas, ev
sahibi olan hane halklarnn servetlerinin artmas anlamna gelir. Benzer ekilde, hisse senedi piyasasnda fiyat endeksin zerinde
artan bir firmann hisselerine sahip olanlarn servetleri artm demektir. Szn ettiimiz bu etkiler hane halklarnn tketimlerini
artrmalarna neden olabilecei gibi, azaltmalarna da neden olabilir.
*REEL FAZ ORANI: Reel faiz orannn bireylerin tketim ve tasarruf kararlarn verirken gz nnde tutmalar gereken nemli bir
faktr olduunu daha nce ele almtk. Tketim davranlarn etkileyen cari gelir, beklenen gelir seviyesi ve servet seviyesi gibi
faktrleri incelerken reel faiz oranndan bahsetmedik. Bunun nedeni zmni olarak reel faiz orannn sabit olduunu, yani
deimediini varsaymamzdr.
Reel faiz oran fiyat artlarnn etkisinden arndrlm faiz orandr. Bu nedenle satn alma gc cinsinden ifade edilen bir orandr.
Nominal faiz oran, Trk Liras cinsinden denme garantisi ile vaat edilen faiz orandr. Reel faiz oran ise nominal faiz oranndan
mal ve hizmetlerin fiyatlarndaki art oran karldktan sonra elde edilen faiz orandr.
Buradan hareketle reel faiz orann fiyatlardaki art oran karldktan sonraki faiz oran olarak tanmlayabiliriz. Fiyat artlarn
enflasyon oran ile leriz. Bu nedenle reel faiz orann (yaklak olarak) aadaki gibi hesaplayabiliriz.


Reel faiz orannn ykselmesi tasarruf miktarn azaltarak tketim miktarn artracaktr. Bu etkiye gelir etkisi adn veriyoruz.
Gelir etkisi reel faizdeki bir art halinde tasarruflarn azalmasna ve tketim harcamasnn artmasna yol aar. Grld gibi
ikame ve gelir etkileri ters ynlere almaktadr. Birisi tketimi azaltrken dieri artrmaktadr. Dier faktrler sabit iken reel faiz
oranndaki bir deime sonucu tketim miktarnda meydana gelecek net deime ikame ve gelir etkilerinden hangisinin daha
byk olduuna baldr. Eer ikame etkisi daha byk ise tketim harcamas azalacak, gelir etkisi daha byk ise tketim
harcamas artacaktr.,
kame etkisi bor alan bireyler ile tasarruf yapan bireyler iin ayn ekilde ileyecektir. Her iki tr birey iin de reel faiz oranndaki
bir art tketimi azaltacak ve tasarrufu artracaktr. Bununla birlikte gelir, bor alan bir bireyler iin farkl ileyecektir. Bor alan
bir birey iin reel faiz oranndaki art, ald her T1 iin demesi gereken faiz miktarn artraca iin, gelecek dnem servetinde
bir azalma anlamna gelecektir. Bu durum servet seviyesinin azalmas ile ayn etkiyi yapacak ve tketimi azaltarak tasarruflar
artracaktr.









Tablodan grld gibi bor alan bir birey iin faiz oranndaki artn etkisi bellidir: Cari tketim azalr ve tasarruf artar. Bor
alan bireylerin tasarrufu negatif olduu iin, buradaki tasarruf art aslnda daha az bor alnmas olarak anlalmaldr. Tasarruf
yapan bir birey iin ise bugnk tketimin azalp azalmayaca belirsizdir. Tketimin azalp azalmayaca gelir ve ikame etkilerinin
byklklerine baldr. Her iki etki de birbirine ok yakn ise cari tketim harcamasnda bir deiiklik olmayacaktr. ktisatlarn
yapt aratrmalar tasarruf yapan bireylerde genellikle ikame etkisinin gelir etkisinde daha byk olduunu gstermektedir.
zet tablodan grld zere, faiz oranndaki art bor alan bireyleri daha az bor almaya tevik ederken, bor veren, yani
tasarruf yapan bireyler zerindeki etkisi belirsizdir. Ekonomideki toplam tasarruflar bireyler tarafndan yaplan tasarruflarn
toplamndan olumaktadr. Tasarruf yapan bireyler iin ikame etkisinin daha baskn olduunu varsayarsak, ekonomideki toplam
tasarruflar ile faiz oran arasnda doru ynl bir iliki ngrebiliriz.


KEYNESYEN TKETM FONKSYONU: ktisat John Maynard Keynes bu ilikinin toplam tketim harcamalarnda da geerli
olduu gereinden hareketle, tketim harcamalarn cari harcanabilir gelir ile aklayan bir tketim fonksiyonu nermitir.
Keynesyen tketim fonksiyonu ad verilen bu fonksiyona gre, bir ekonomideki toplam tketim harcamalar cari dnemin
toplam harcanabilir gelirine baldr. Burada Keynesyen tketim fonksiyonunu ele alacaz. Keynesyen tketim fonksiyonu
harcanabilir gelir ile tketim harcamalar arasnda pozitif, yani ayn ynde bir iliki ngrmektedir. Toplam tketim
harcamalarnn cari harcanabilir gelir tarafndan belirlenen ksmna uyarlm tketim harcamalar veya gelire bal tketim
harcamalar ad verilir. Harcanabilir gelirdeki artn tketim harcamalarn ne kadar artraca ise harcanabilir gelir ile tketim
harcamalar arasndaki ilikinin doasna baldr. Harcanabilir gelir ile tketim harcamalar arasndaki ilikiyi ise daha nce
grdmz marjinal tketim eilimi (MPC) belirlemektedir. Ekonominin btn asnda bakldnda, marjinal tketim eilimi
toplam harcanabilir gelirdeki artn ne kadarlk bir ksmnn tketim harcamalarna gittiini gsterir.
Marjinal tasarruf eilimi toplam harcanabilir gelirdeki artn ne kadarlk bir ksmnn tasarruf edildiini gsterir. Marjinal tasarruf
eilimi ksaca MPS Olarak yazlr ve S ile gsterilir
NOT: Marjinal tasarruf eilimi ve marjinal tasarruf eiliminin toplam 1 e eittir. 1= C + S marjinal tketim eilimindeki bir
art, marjinal tasarruf eiliminde bir azalma anlamna gelir.
OTONOM TKETM HARCAMALARI: Toplam tketim harcamalarnn harcanabilir gelir dndaki faktrler tarafndan belirlenen
ksmna otonom tketim harcamalar ad verilir. Keynes, toplam harcamalarn harcanabilir gelir dndaki btn bu faktrler
tarafndan belirlenen ksmn otonom tketim harcamalar olarak kabul etmitir. Dolaysyla otonom tketim harcamalarn,
toplam tketim harcamalarnn harcanabilir gelire bal olmayan ksm olarak tanmlayabiliriz. Keynes ksa dnemde otonom
harcamalarn deimeyeceini ne srmtr. Burada otonom tketim harcamalarn sembolyle gstereceiz.
TKETM FONKSYONU:



Bu fonksiyon Keynesyen tketim fonksiyonu olarak adlandrlr. Byle bir fonksiyonun grafii tketim harcanabilir gelir ekseninde
pozitif eimli bir doru olarak izilir. Bu dorunun sabit terimi , eilimi ise c dir.

YATIRIM: Yatrmdan bahsedildiinde iktisatlarn dnda herkesin aklna byk olaslkla hisse senedi, bono veya gayrimenkul
satn almak gelir. ktisatlar iin bunlarn hibiri yatrm kapsamna girmez. Hisse senedi, hazine bonosu veya gayrimenkul
alverii aslnda var olan varlklarn el deitirmesinden baka bir ey deildir. Yatrm ise retim kapasitesinin artrlmasna
ynelik harcamalardr.
ktisatlar iin yatrm harcamalar, bir dnem ierisinde sermaye mallar olarak adlandrlan bina, makine ve tehizat
harcamalar ile firmalarn rn stoklarnda meydana gelen artlardan olumaktadr. Sabit Sermaye stokunun en nemli ksmn
oluturan binalar, konutlar ve konut d yaplar olarak 2 gruba ayrlr. Fabrika, ofis, dkkan vb binalar ile depo, antrepo, silo gibi
yapla konut d bina kategorisine girerler. Yeni konut ve konut d bina inaatlar yatrm harcamalar ierisinde
deerlendirilirken, daha nceki yllarda yaplm bir binann satlarak el deitirmesi yatrm harcamas olarak kabul edilmez.
Yatrm harcamalar: konut ve konut d bina inaatlar makine ve tehizat almlar firmalarn rn stoklarndaki rn
stoklarndaki artlar.
retimde kullanlabilecek durumda olan her trl bina makine, tehizat ekonomideki sabit sermaye stokunu oluturur.
Yatrm harcamalar makroiktisat asndan iki nedenle nemlidir.
1-Yatrm harcamalar toplam harcamalarn tketim harcamalarndan sonra ikinci en byk bileenidir. Ayrca yatrm harcamalar
toplam harcamalar arasnda en fazla ini k yaayan bileendir.
2-Yatrmlar bina, makine ve tehizattan oluan sermaye stokunu arttrd iin ekonominin retim kapasitesini artrrlar. Bu
nedenle yatrmlar uzun dnemli ekonomik bymenin itici gcdr diyebiliriz.
Net Yatrmlar ve Sermaye Stoku: Bir dnemden dierine sermaye stokundaki art net yatrmlar olarak adlandrlr.
ktisatlar sermaye stokunu geleneksel olarak k harfi ile gsterirler. Bir yldan dier yla sermaye stokundaki deiimi
aadaki gibi gsterebilir.


Bu ifadede K1 birinci yln bandaki sermaye stokunu, K2 ikinci yln bandaki sermaye stokunu, DK ise sermaye stokundaki
deiimi gstermektedir. Eer sermaye stoku birinci yldan ikinci yla art gstermi ise DK >0 olacaktr. Sermaye stokundaki bu
art birinci dnemde yaplan net yatrmlar ifade eder. retim srecinde kullanlan sermaye mallar zaman ierisinde anr,
bozulur, kullanlamaz hale gelirler.
Sermaye stokunun fiziksel veya teknolojik olarak eskimesi veya kullanlamaz hale geldii iin yenilenmesi gereken ksmn
amortisman olarak adlandryoruz. Anan sermaye miktarn yerine koymak iin yaplan yatrmlara ise amortisman yatrmlar
veya yenileme yatrmlar adn veriyoruz.
Mevcut sermaye miktarn muhafaza etmek iin gerekli amortisman yatrmnn miktar, sermaye stokunun yl ierisindeki anan
miktarnn sermaye stoku ierisindeki oran anma oran veya amortisman oran olarak adlandrlr. Amortisman orann d ile
gsterirsek bir yl ierisinde sermaye stokunun dK kadar anacak ve yenilenmesi gerekecektir. Dier bir ifade ile amortisman
yatrmlar dK kadar olacaktr. Amortisman yatrmlar sermaye stokunun azalmasn nlemek, yani mevcut miktarn muhafaza
etmek iin yaplmas gereken en az yatrm miktarn oluturmaktadr. Eer yaplan yatrmlar amortisman yatrmlarndan daha
az ise sermaye stoku azalacaktr. Amortisman oran sermaye mallarnn ortalama kullanm mrn yanstr.
Yatrm harcamalar net yatrmlar ile amortisman yatrmlarnn toplamndan oluur. Yatrm harcamalarn I ile gsterirsek, bir
yl ierisinde yaplan toplam yatrm harcamalarn aadaki gibi ifade edebiliriz:
Firmalarn Yatrm Kararlar: Yatrm harcamalarnn tanmndan, yatrmlarn firmalar tarafndan yapld sonucu kmaktadr.
Dolaysyla yatrm harcamalarn belirleyen faktrleri anlamak iin firmalarn neden yatrm yaptklar sorusu zerinde durmalyz.
Bir firma asndan yatrm harcamalar, gelecekteki retim kapasitesini artrmak amacyla bugnden yaplan harcamalardr.
Firmalar gelecek dnemlerde rnlerine olan talebin artacan bekliyorlar ise retim kapasitelerini artacak olan talebi
karlayabilecek dzeye karmak iin yatrm harcamalar yaparlar. Bu harcamalar yeni bina inaatlar ve yeni makine ve tehizat
almlar eklinde gerekleir. Firmalarn yatrm kararlarndan en nemli iki faktr sermayenin maliyeti ve yatrmn getirisi ile ilgili
beklentileridir.
Beklenen Karllk: Firmalarn yeni yatrmlar yapmasnn amac kar elde etmektir. Bir yatrmdan kar elde edilecei dnlyorsa
o yatrm projesi gerekletirilebilir. Yatrm projelerinin karllk oran arttka yatrmn gerekleme olasl artacaktr. Yaplan bir
yatrmn getirisi o yatrm yapldktan sonra elde edilecek kardr. Kar ise hatrlayacanz gibi haslat ile maliyet arasndaki farktr.
Firmalar yatrm kararlarn verirken yatrmn karlln gz nnde bulundururlar. Bununla birlikte yaplan bir yatrmdan elde
edilecek kar yatrmn yaplmasndan daha sonra elde edilecektir.
Dolaysyla burada gelecekte elde edilecek bir getiriden bahsediyoruz. Bu getiriyi belirleyecek olan ise gelecekte elde edilecek
haslat ile yatrm iin katlanlacak maliyetlerdir.
Talep ile olumlu yani, talebin artaca ynndeki beklentiler yatrm firmalar yeni yatrm projelerini hayata geirmelerine neden
olurken, talep ile ilgili olumsuz, yani talebin azalaca ynndeki beklentiler yeni yatrm projelerinin iptal edilmesine neden
olacaktr. Bunun nedeni talepteki artn yatrmn haslatn , dolaysyla karn artraca gereidir.
Ekonomideki firmalarn byk bir ksmn benzer beklentilere sahip olmalar halinde toplam harcamalar beklentilerin ynne
gre artacak veya azalacaktr.
Sermaye Maliyeti ve Yatrm: Yatrmlar etkileyen bir dier nemli unsur da yatrmn maliyetidir. Bir finansmann sermaye mal
alabilmesi iin paraya ihtiyac vardr. htiya duyulan bu paraya finansal sermaye adn veriyoruz. htiya duyulan finansal
sermaye bor alnarak salanacaktr. Bor almann maliyeti ise faiz orandr. Firmalar finansal sermayeyi kendi z kaynaklarndan
salayabilirler. Yatrm maliyetini aadaki gibi ifade edebiliriz.
Yatrm Maliyeti = Sermaye Mallarnn Maliyeti + Finansal Sermayenin Maliyeti
Bu formlde geen finansal sermayenin maliyeti faiz orandr. Faiz oran arttnda yatrmlarn maliyeti de artacaktr.
Yatrmlarn maliyeti arttnda karllklar azalr ve firmalar yatrm yapmaktan vazgeerler. Faiz oran dtnde ise yatrmlarn
maliyeti azalaca iin yatrm projelerinin karll artacak ve firmalar yatrmlarn artracaklardr.. Bu durumda faiz oran ile
yatrmlar arasnda ters ynl bir ilikiden sz edebiliriz.
Net Bugnk Deer ve Yatrm Projelerinin Deerlendirilmesi: Yatrm projelerinin kabul edilmesi iin karllklarnn
deerlendirilmesi gerekir. Burada nemli bir problem yatrmn gereklemesinin ve haslattaki artn zaman almasdr. Yatrm
harcamas bu dnem gereklemesine ramen yatrm projesinin getirisi gelecek dnemlerde elde edilecektir. Dolaysyla bugn
yaplan bir harcama ile gelecekte ortaya kacak bir getirinin karlatrlmas gerekmektedir.
Gelecekte elde edilecek bir getirinin bugnk deerini hesaplayabilmek iin net bugnk deer kavramndan yararlanacaz.
Bir yatrm projesinin ne bugnk deeri aadaki forml yardm ile hesaplanr.






dn Verilebilir Fonlar Piyasas: Bu blmn gelir harcama zdeliinden hareket ederek ile verilen tasarruf yatrm eitliine
ulamtk. S = I
Bu ifadenin bir zdelik olduunu hatrlayalm, Bu nedenle ekonomide toplam tasarruflar her zaman yatrm harcamalarna eit
olacaktr. Burada bu eitlii salayan mekanizmay inceleyeceiz. Bu mekanizmann ad dn verilebilir fonlar piyasasdr.
dn verilebilir fonlar piyasas bankalarda ve dier kredi veren kurululardaki, firmalara kredi olarak verilebilecek durumda olan
fonlar ile firmalarn bu fonlara olan talebini ifade eder. Sz konusu fonlar hane halklarnn tasarruflarndan olumaktadr. Dier
bir ifade ile dn verilebilir fon arz hane halklarnn tasarrufundan olumaktadr. dn verilebilir fonlara olan talep ise
firmalarn yatrm amacyla talep ettikleri fonlardan olumaktadr. dn verilebilir fonlar piyasasn reel faiz orannn dn
verilebilir fon arz ve talebi tarafndan belirlendii bir piyasadr.
NTE 4 BYME STHDAM VE VERMLLK
ktisadi byme, istihdam ve verimlilik, iktisadn 3 nemli konusudur. Herhangi bir iktisadi sistemin topluma vermesi amalanan
3 iktisadi kavram, iktisadi byme, istikrarl bir genel fiyatlar dzeyi ve dk oranl bir isizliktir. ktisadi byme, topluma
zaman iinde daha ok mal ve hizmet salanmasn ve bunlarn tketilmesini salar. ktisadi byme salandka istihdamn
artmas da yani daha ok bireyin i bulabilmesi de salanm olur. Byme ve istihdam tamamlayan 3 kavram ise verimliliktir.
Ksaca kii bana retimin artmas olarak tanmlanabilir.
KTSAD BYME: ktisadi byme, reel milli gelirde art demektir. Genellikle reel gayri safi milli hasla (GSMH) veya Reel
gayri safi yurt ii hasladaki (GSYH) byme ile llr. (Bunu ksaca hasla art / azal da diyebiliriz.) GSMH veya
GSYHdeki byme pozitif olabilecei gibi negatif de olabilir. O halde iktisadi bymeden bahsedebilmek iin birbirini izleyen
dnemler (dnemler 3 aylk yada yllk olabilir). Ait verilerek gerek duyarz. Bu iki lye ek olarak kii bana reel milli gelir
lt de kullanlr.
ktisadi byme ile reel ulusal gelirdeki byme olarak dnldnde daha fazla mal ve hizmetin retildii, bylece haslann
artt ve lke halknn daha fazla mal ve hizmet tketebildii anlalr. Bu adan bakldnda iktisadi byme, istikrarl genel
fiyatlar dzeyi ve dk isizlik oranlar ile birlikte, nde bir iktisadi amatr. Toplam hasladaki art hznn nfus art hzndan
daha hzl bymesi, reel cret ve gelirin artmasna ve bylece yaam standartnn ykselmesine yol aar. ktisaden byyen
bir ekonomi , lke yurttalarnn isteklerini karlamaya ve eitli sosyoekonomik sorunlar zmeye yardm eder.
ktisadi byme, iktisadn temel tanmnda yer alan ktlk kavramnn etkilerini hafifletir.
ktisadi byme, gayri safi milli hasla ya da gayri safi yurt ii hasla ile llen reel milli gelirdeki art demektir.
ktisadi byme , rakamlarna yansmamakla birlikte, iktisaden byyen lkelerde daha kaliteli mal ve hizmet tketimi ve daha
fazla bo zaman yaratlabilmekte ve bunlar da iktisadi bymenin salad olanaklar arasnda yer almaktadr. Ayn ekilde
iktisadi byme, daha az alma ve daha fazla bo zaman yaratma kapasitesine de sahiptir. ktisaden gelimi lkelerde haftalk
alma saatleri zaman iinde dmektedir.
ktisadi byme ile gelimekte olan lkelerde de alma srelerinin azalmas beklenir. Sonu itibari ile iktisadi bymenin daha
iyi yaam koullar ve bu ara daha ksa alma sreleri salamas olaan bir sonu olarak grlmelidir. Buna karlk iktisadi
byme baz durumlarda evrenin aleyhine geliebilir, evre kirlilii ve tahribat artabilir. evreyi korumaya ynelik sk kurallarn
getirilmesi ise byme oranlarnda dmeye yol aar.






GSMH ya da GSYH; cari fiyatlarla, sabit fiyatlarla ve uluslararas karlatrmalar yapabilmek iin de yaygn bir yabanc para
(genellikle ABD dolar) ile hesaplanr. Cari fiyatlarla yaplan hesaplamalar, yldan yla fiyatlardaki deimeyi de ierir. Bylece,
GSMH ya da GSYH artm grnse bile, bu art, mal ve hizmet retimi artmadan, sadece fiyatlardaki arttan kaynaklanabilir ya
da mal ve hizmet retimindeki art hz, fiyatlardaki art hzndan dk olsa bile GSMH, ya da GSYH artm grnebilir. Bylece
GSMH ya da GSYH art yanltc olabilir, GSMH ya da GSYH artm grnmesine ramen, mal ve hizmet artn yanstmam
olabilir.
NOT: Cari fiyatlarla reel fiyatlar arasndaki fark, iktisadn dier blmlerinde de karmza kacaktr. Zaman serisi olarak
bakldnda, cari fiyatlar enflasyonu ierirken reel fiyatlar enflasyondan arndrlm fiyatlar ierir.
Fiyat Endeksi: inde tanmlanm bir mal demet bulunan sepeti satn alabilmek iin cari ylda yaplacak harcama ile ayn sepeti
baz ylda satn almak iin yaplacak demenin birbirlerine orandr. Aadaki ekilde formle edilir.

Liray Liraya Bldmz iin endeksin bir birimi yoktur. Sadece bir saydr. Buradan hareketle reel GSMH ya da GSYH u ekilde
hesaplanabilir.










ktisadi bymenin uzun yllar boyunca istikrarl kalmas ve fazla dalgalanma gstermemesi esastr. stikrarl bir iktisadi byme
iktisadi ajanlara (Yani hane halk, i dnyas, kamu sektr ve o lke ile iktisadi ilikide olan yabanclar) gelecekle ilgili planlarn
(Fiyatlama, yatrm, retim ve istihdam gibi) yaparken gven verecek ve gelecek ilgili beklentilerinin gereklemesini
salayacaktr. Buna karlk istikrarsz bir byme iktisadi ajanlarca gvensizlik olarak alglanacak ve beklentilerinin
gereklememesini salayacaktr.
Kii Bana Reel Ulusal Gelir: ktisadi byme, hasladaki byme oran olarak tanmlanabildii gibi kii bana reel ulusal
gelirdeki byme olarak da tanmlanabilir. Bu oran reel haslann nfusa blnmesi ile elde edilir ve bu orandaki bymenin
yukardaki formlle irdelenmesi eklinde elde edilir. Bu orann hesaplanmas u konuda ak bir bilgi verir. Bir lkenin haslas
byyor olabilir, ancak nfus, art oran, gelirdeki bymeden hzl ise kii bana den gelirdeki byme geriliyor demektir.
ktisadi bymede nemli olan, iktisadi ajanlarn (hane halk, i insanlar, kamu kesimi ve d alem) gelecekle ilgili tketim,
retim, yatrm, tasarruf gibi kararlarn alrken bu kararlarnda neli samalara yol amayacak ekilde bir istikrarn salanm
olmasdr.
ktisadi Byme le lgili Sorunlar: ktisadi byme, yaam standartlarnn ykselmesini salyor olsa da bu, toplumun her
yesinin hayat standartnn artt anlamna gelmeyebilir. Bir baka syleyile, iktisadi bymenin ortalama yurttan hayat
standartn ne kadar deitirdiine bakmamz gerekir. Bu ise, gelir dalmna bakmamz ve bu dalmdaki deimeleri izlememiz
gerektiini anlatr. ktisadi byme gerekleirken zenginlerin daha zengin, fakirlerin daha fakir kalmas mmkndr.
TRKYEDE GELR DAILIMI: Gelir dalm, nfusun ayrld be dilimin ( her birisi nfusun yzde 20sini kapsar) her birisinin
gayri safi yurt ii haslann yzde kan aldnn hesaplanmasdr. Bylece en zengin yzde yirmi, ikinci zengin yzde yirmi, en
fakir yzde yirmi olarak be gelir dilimi ayrlm olur.
Trkiyenin nfusunu 75 milyon kii olarak kabul edersek her dilim 15 milyon kiiyi kapsar. Her dilimin ulusal gelirden aldkl ar
paylar farkl farkldr.
Gelir dalmna bakarak ortalama birey ya da hane halknn durumu hakknda iki gzlem yapmamz mmkndr.
1-Hasladaki arttan lkenin her yesinin ya da hane halknn ayn derecede faydalanamad sonucu karlabilir. ktisadi
bymenin baz gruplar daha iyi duruma gtrmek bir yana, daha kt duruma gtrmesi bile mmkndr. Dolays ile kii
bana reel gelir, tek bana halkn hayat standartn gsteren iyi bir gsterge deildir. Gelir dalmna da bakmamz gerekir.
ktisadi bymenin be grup arasndaki dalm ve gruplar arasndaki farkn birbirine yakn olmas, daha eitliki bir gelir dalm
anlamna gelir.
2-Kii bana gelirin hayat standart konusunda yetersizliinin bir dier yn de yaam kalitesi hakknda bir fikir vermemesidir.
Toplumsal yaamda tam olarak para ile llemeyen baz deerler de vardr ve insanlar para d deerlere de nem verirler,
Bireysel zgrlklerin salanmas, kiilik haklarna sayg, bo zamanlarn gzel geirebilme, temiz bir evrede yaayabilme,
trafikte uzun saatler geirmeme gibi. Bir lkede iktisadi byme salanyor olabilir, ancak, evre kirliliinin artmas ya da
zgrlkleri snrlayacak politik gelimeler de artyor olabilir ya da alma koullar daha uzun saatler almay gerektirebilir.
Byle durumda iktisadi byme ye ramen yaam kalitesi geriliyor demektir.
Haslann ya da kii bana gelirin ne kadar zamanda iki katna ulaacan gsteren pratik forml 70 / n ( n byme oran)
eklindedir. Byme oran bilinmek kayd ile nfus, bankadaki mevduat gibi byklklerin iki katna kma sresi de bu formlle
hesaplanabilir.
ktisadi Bymeyi Neler Belirler ?
Uzun dnem toplam arz erisi, tam istihdam gelir seviyesinde (potansiyel ulusal gelir) dik bir dorudur. ktisadi byme, tam
istihdam gelir seviyesinin saa doru kaymasn gerektirir. Hzl byme oranlarnda, bu kayma daha hzl olacaktr. Uzun dnem
toplam arz erisinin saa doru kaymasnda drt nemli retken faktrn bymesinin etkisi vardr: gc (emek), sermaye,
toprak ve doal kaynaklar, teknoloji.
STHDAM: gc (emek) faktr ve istihdam, iktisadi bymede i gcnn (emein) says ve kalitesi (nicelii ve nitelii)
nemli bir faktrdr. Ne say, Ne kalite ayr ayr nemlidir. Her ikisi de birlikte ve birbirlerini tamamlayc deerler olarak
dnlmelidir.
gc: Bir gencin fiziksel ve zihinsel olarak almaya balayaca ya olarak kabul edilen 15 ile emekliye ayrlma ya olarak kabul
edilen 60 ya arasndaki nfusa orandr, bir yzde orandr ve say kadar, igcnn kalitesi de nemlidir.
Hekimler tarafndan belirlenen bu ya grubu, bir gencin, fiziki ve zihinsel geliimi ile almaya balayabilecei 60 ise emekliye
ayrlabilecei ya gsterir. Daha iyi tbbi imkanlarn yaratlmas ve bu imkanlara ulaabilme, daha iyi beslenme, daha bilinli
yaama, yaam kalitesinin artmas gibi nedenlerle son zamanlarda btn dnyada ortalama yaam sresi uzamaktadr. Bu da
emekliye ayrlma yan daha yksee rnein 65 e karmaktadr.
Herhangi bir retim faktrne kar olan talebin olumas iin, rne kar bir talebin olumas gerekir.
retim faktrleri piyasasnn tam rekabet koullar altnda altn varsayacaz. Mal ve hizmet piyasasnda da tam rekabet
koullarnda olduunu kabul edeceiz. Genel olarak bakldnda bir retim faktrne (gc, sermaye, toprak ya da giriimci)
olan talebi belirlemek iin iki kavram tanmlamamz gerekir.
Marjinal rn Haslas: retime katlan son iinin iletmenin toplam haslasna yapt katk, yada toplam haslada meydana
getirdii deiikliktir. Dier retim faktrleri sabit iken istihdam edilen her ek iinin firmann toplam haslasna yapt katk,
toplam maliyetine yapt katkdan yksek olduu srece, firma igc istihdamna devam edilebilir. Firmann istihdam
durduraca nokta, istihdam edilen son iinin toplam haslaya yapt katknn, maliyetine eit olduu noktadr. Buna Marjinal
Faktr Maliyeti diyoruz.




Marjinal Faktr Maliyeti: Firmann istihdam ettii son iinin, firmann toplam maliyetinde yapt deiikliktir.




imdi dier retim faktrleri sabit iken ne kadar iinin istihdamnn firmann karn en fazla yapacann kuraln yazabiliriz.
MH=MFM. Yani firma istihdamnda u kural gzetecektir. stihdam ettii her iinin toplam haslasna yapt katky bu ii iin
katlanaca maliyetle karlatracak, toplam haslaya yapt katk MH toplam maliyette meydana gelen deiiklikten MFM
byk olduu srece ii istihdamna devam edecek, her ikisi birbirine eit olunca MH = MFM istihdam durduracaktr.
Bu noktada alan ii says, fiyatlar ve cretler o seviyede iken firmann istihdam edecei ii saysdr. lkedeki byn ilemleri
bu ekilde davrand da kabul edilecektir.
Artk Ekonomide i gc arz ve talebinin ve denge cret seviyesinin nasl olduunu inceleyebiliriz. (gc arz ve talebi yerine
emek arz ve talebi de kullanlr.) gc arz ve igc talebi , i gc piyasasnda buluarak denge cret seviyesi ve istihdam
edilecek alanlarn saysn belirler.
Firmalarn marjinal rn haslalarnn toplam, piyasa igc talebini oluturur. gc arz ise bireylerin, geerli cret
seviyelerinde kendilerine ayracaklar bo zaman ile alma arasnda yaptklar bir dei-toku sonucu ortaya kan alma
saati karardr.
Bireysel dzeyde belirlenen bu alma saatlerinin toplanmas ile toplam igc arz (saat olarak) belirlenmi olur. Bu saatl er
binlerce, milyonlarca saat olabilir. Firmalar ve kamu tarafndan gelen taleple igc tarafndan gelen arzn kesimesi sonucu,
geerli cret seviyesi ve istihdam edilecek ii miktar ortaya kar. Emek piyasasnn tam rekabet koullar altnda alt
durumda, emek piyasasnda denge ekildeki gibi olacaktr.
DL piyasada igc talebini SL ise igc arzn gstermektedir. ekilden
anlald zere, bu piyasada denge creti 50 T/saat ve bu cretten
istihdam edilecek kii says 10 milyon saattir. 50 T/saat piyasadaki her bir
firmann da istihdam ettikleri iilere deyecekleri crettir. Her firma, kendi
marjinal rn haslasna gre, ka kii istihdam edeceini belirleyecektir.
cret seviyesi arttka, bireysel igc saat arz da artar ancak insan
bedeninin dayanabilecei ve hatasz retim yapabilecei bir alma sresi
olduunu da kabul etmek gerekir. Gnmzdeki 8 saatlik gnlk alma
sreleri de byle belirlenmitir.
Geerli olan cret seviyesinde almak istedikleri halde yeterli i olmad
iin i bulamayanlara isiz, bunlarn saysnn i gcne oranna da isizlik
oran olarak ilgili blmde tanmlanmt. sizliin eitli nedenleri arasnda lkenin blgesel gelimilik farklar, cinsiyet (ie
almada kadn-erkek ayrm), eitim, eitimin-retimin kazandrd becerilerle piyasann talep ettii becerilerin uyumamas,
dk byme hzlar, dk verimlilik ve yetersiz yatrmlar, ya saylabilir.
sizlikle ilgili noktay daha vurgulamak gerekmektedir:
a) gc talebinin yetersiz olduu zamanlarda tam zamanl alma yerine yar zamanl alma grlebilir. Ayrca, baz firmalar
yar zamanl igc talep edebilirler. Bir ok renci, bu ekilde istihdam edilmektedir.
b) Geerli cretlerden alma imkan olduu hlde bu creti veya alma koullarn beenmeyip almayan kiiler gnll isiz
olarak adlandrlr.
c) Belirli bir sre i aradktan sonra i bulamadklar iin i aramaktan vazgeen ve i gc piyasas dnda snflandrla bir grup
daha vardr ki, bu gruba da mitsiz iiler denir.
Okun Yasas (Kanunu) : Doal isizlik oran ile cari isizlik oran arasndaki fark nedeniyle potansiyel hasla kaybn len bir
katsaydr.
isizliin en nemli maliyeti, retebileceimiz potansiyel bir retim miktarnn altnda kalmamzdr. Ayrca, i gcnn okullarda
ald eitim-retim iin yaplan harcamalarn da bir retime dnememesi nedeni ile oluan beceri kayplarnn yarataca
iktisadi kayb da gz nnde bulundurmak gerekir. sizlere yaplan isizlik tazminat demeleri de isizliin maliyetleri arasnda
saylmaldr. Nihayet, isizliin yaratt psikolojik sorunlar, depresyon, su oranlarnn artmas, sosyal sorunlar ve zgven kayb
gibi olumsuzluklar da hatrlamak gerekir. lk bata iktisadi gibi grnmeyen bu ikinci grup olumsuzluklar; su oranlarnn
artmasna kar kamunun daha ok harcama yapmas, psikolojik sorun ve depresyon tedavi masraflar gibi harcamalarla son
tahlilde iktisadi maliyete dnmektedir.
Sermaye faktr, mal ve hizmet retiminin iki nemli faktr i gc ve sermayedir. ktisadn bundan sonra grlecek olan
makro iktisat, mikro iktisat, uluslararas iktisat, iktisadi byme teorileri gibi derslerinde bu iki faktr sklkla karmza kacaktr.
Ayrca iktisadi dnceler tarihi gibi derslerde de bu iki faktr arasndaki ilikiler, iktisadi dnce okullarnn grleri
yanstlarak ele alnacaktr.
gc ve sermaye birbirlerinin hem tamamlaycs hem de ikame edicisi olabilirler. Ancak genel olarak bakldnda, igc ve
sermaye bir arada olmakszn bir retimin gereklemesi mmkn olmamaktadr .(Teknolojinin henz, bu iki faktrden birisini
gereksiz hale getirdii bir seviyeye ulamadmz dnyoruz) Sermaye; Fabrika , makine , ekipman, bina , depo, konut,
altyap oluturan haberleme, ulatrma, enerji retim tesisleri gibi yatrmlar kapsar.
gc (emein) greli olarak bol, sermayenin daha kt olduu bir ekonomi hakknda syleyebileceimiz ilk ey, igc (emek)
verimliliinin dk olduudur. Sermaye iktisaden bymek isteyen bir ekonominin ihtiya duyaca en nemli faktrdr. Bu iki
nemli faktr bir arada retim fonksiyonu iinde gsterebiliriz.
retim fonksiyonu: Veri teknoloji altnda, igc ve sermayenin bir araya gelerek haslay retmesini gsteren matematiksel
ilikidir.
Sermaye stou, bir lkede herhangi bir anda sahip olunan ve sermaye tanmna giren byklklerin zaman iinde birike birike
ulat toplamdr Bu birikim iin yatrm yaplmas gerekir. Bu yatrmlar Yeni Yatrmlar ve Yenileme Yatrmlar olarak
alnr. Her ikisine birden Sermaye Yatrm denir.

Yeni yatrm; yeni bir fabrika, alveri merkezi, havaalan, elektrik santral, otel gibi bir yaplanmay veya mevcut tesislerin
bytlmesine yarayacak yatrmlar anlatr. Yenileme yatrm ise mevcut olan, fakat eskiyen, ypranan bir sermaye malnn
yenilenmesidir. Bir fabrikann eskiyen makinelerini yenilemesi gibi.
sermaye stou, firmalarn muhasebe defterlerindeki yatrm byklklerinin toplanmas ve zaman iindeki fiyat deiikliklerinden
arndrlmas (fiyat deiikliklerinin filtreden geirilmesi) ile hesaplanabilir. Fiyat deiikliklerinden arndrmak iin eitli fiyat
endeksleri kullanlr.
Sonu olarak lkenin iktisadi bymesi iin yeni yatrmlarn yaplmas ve sermaye stounun bymesi gereklidir. Yeni
yatrmlar, igc (emek) iin yeni i olanaklarnda almas demektir. Yatrmlarn yaplabilmesi, lkenin tasarruf yapabilme
kapasitesine baldr.
Eer tasarruf oranlar (yani tasarruf edilen miktarn GSMH ya da GSYHe oran), yatrmlarn GSMH ya da GSYH iindeki payndan
dkse, lke, aradaki a borlanarak kapatabilir. Bu borlanma yurt iindeki zel kii ve kurumlardan ya da yurt dndaki
zel kii ve kurumlardan yaplabilir. Fakat, borlanmann bir snr olduu ve bugn alnan borlarn, gelecekte, faizleri ile birlikte
geri denmesi gerektii gz nnde tutulmaldr. Bunun anlam, bu gn borlanlyorsa bu borcun gelecekteki tketimin
kstlanmas ile denebileceidir. Buradaki bu gn ve gelecek uzun dnemleri kapsayabilir.
Tasarruf oran yksek olan lkeler, sadece kendi lkelerinde deil, tasarruf oran dk olan lkelerde de yatrm yaparlar ya da
onlara bor verirler. Bu tr yatrmlar, eer fabrika, otel, enerji santral gibi sabit sermaye yatrm eklinde yaplmsa dorudan
yabanc yatrm, finansal yatrm eklinde yaplmsa finansal yatrm ya da portfy yatrm olarak anlr. Finansal yatrm,
finansal sermaye eklinde oluur ve firma kr, tasarruf, kredi, hisse senedi, tahvil, bono gibi varlklar kapsar. Yabanc firmalar ya
da kiilerin her iki tr yatrm da kar salamak amac ile yaptklar kabul edilmelidir. Bunlardan dorudan yabanc yatrm, ev
sahibi lkenin retiminin ve istihdamnn artmasna katk salar, fakat yabanc firma elde ettii krlarn bir ksmn kendi lkesine
transfer eder. Finansal yatrm ya da portfy yatrmnda ise yabanc kurum veya kii, menkul deerlerin lkeler arasndaki getiri
oranlar arasndaki fark, risk ve belirsizlikleri de gz nne alarak yapar. Yatrmlarn iin gerekli olan kaynaklar lkenin sahip
olduu genel refah seviyesi ve tasarruflardan elde edilir ve tasarruflar; bireysel tasarruflar, banka kredileri ya da hisse senedi
veya tahvil- bono eklinde olabilir.
Sermaye birikimi bir yandan verimlilii arttrrken dier yandan igcn isiz brakr. Ayrca, sermaye hareketliliinin
(mobilitesinin, yani sermayenin lke iinde ya da lkeler arasnda transferi) ykseklii de firmalarn, ii cretlerin dk olduu
blgelerde yatrm yapmalarn kolaylatrr. Toprak ve doal kaynaklar faktr. Mal ve hizmet retiminde kullandmz bir dier
nemli faktr de toprak ve doal kaynaklardr. Toprak, su, ormanlar, petrol, doal gaz ve dier madenlerin zenginlii, i gc ve
sermaye ile birletiinde iktisadi bymeye nemli katklar salayabilir. Toprak ile ilgili en nemli konu, tarmsal retimdir.
Teknoloji faktr, Teknoloji, iktisadi bymenin en nemli ve anahtar faktrlerindendir. Teknoloji, ksaca , mal ve hizmet
retiminde retim faktrlerini nasl bir araya getireceimiz konusundaki bilgilerimizi kapsar. Aratrma ve gelitirme
almalar sonucunda yaplan yeni bulular, yeni ynetim teknikleri teknolojik ilerlemeyi salamaktadr. Teknolojinin bize
salad en nemli katk, ayn miktar retim faktrn kullanarak daha fazla retim yapabilmemizi salamasdr. Yeni
teknolojiler, mal ve hizmet retiminde kullandmz retim faktrlerinin, yani igc, sermaye, toprak ve doal kaynaklarn bir
araya gelme oranlarn deitirmektedir.
Teknolojik deime ve gelimeler, lkelerin sahip olduu bilimsel seviye ile yakndan ilikilidir. Bilimsel seviye denilince, akla ilk
gelen kurum niversitelerdir. niversitelerin yannda, kamu ya da zel kurumlar tarafndan kurulan aratrma gelitirme
kurumlar da nemlidir. yi eitim ve retim grm bir nfus teknolojik ilerlemelerin salanmas iin nemli bir potansiyel
salar. yi eitim sadece yeni teknolojilerin bulunmas ve gelitirilmesi iin deil, yeni teknolojilere uyum salayabilmek iin de
gereklidir.
Gelimekte olan lkeler ise yeni teknolojileri gelimi lkeler kadar hzl ve yaygn gelitirme potansiyeline sahip olamadklar iin
yeni teknolojileri , gelimi lkelerden satn almak zorunda kalmaktadrlar. Ancak, yeni teknolojileri satn almak , maliyetli bir
ilemdir. Bu lkelerin zaten yeterli olmayan kaynaklarnn bu teknolojilerin satn alnmasna harcanmas demektir.
Bu teknolojileri almasalar bu kez de uluslararas rekabette geri kalacaklar ve gelimeleri ve bymeleri daha yava olacaktr.
Bylece, gelimekte olan lkeler bir ikilem iinde kalmaktadrlar. Bu ikilemenin farkna varan baz gelimekte olan lkeler, son 30
40 ylda kendi teknolojilerini gelitirmek iin aba harcamaktadrlar. Bunun iin niversiteler ve dier aratrma ve gelitirme
kurumlarna nem vermekte, kendileri eleman yetitirmekte ve gelimi lkelere renci ve aratrmac gndererek oralardaki
teknolojileri renmeye almaktadrlar. Bylece zellikle Uzakdou daki baz gelimekte olan lkelerin teknolojide ilerleme
saladklarn da grmekteyiz.
30- 40 ylda teknoloji gelitirme konusunda grlen bir dier gelime de zel kesim ve niversite d kurumlarn, teknoloji
gelitirmekteki paylarnn artyor olmasdr.
VERMLLK: Bir retim faktrnn retime yapt katky anlamann bir yolu, verimlilik kavramn anlamaktan geer. Verimlilik,
retimin (haslann) kullanlan retim faktrne orandr. Verimlilii, igc (emek) verimlilii veya Sermaye verimlilii
olarak leriz. Bunun yannda toplam faktr verimlilii (TFP)ni hesaplayabiliriz.
TFP, toplam haslann (retimin) , bu retimi (hasla) reten sermaye stou ve igcne (emek) orandr.
ktisadi byme, hem retim faktrlerinin bymesine hem de teknolojik gelimeye baldr. Teknolojik gelime retim
faktrlerinin daha verimli kullanlmasna yol aar. Eer hem retim faktrleri artyorsa ve hem de her faktr daha verimli
kullanyorsa hasladaki art retim faktrlerinin byme hzndan daha fazla olur. Bylece iktisadi byme , toplam faktr
bymesi ve retim faktrlerinin bymesinin toplam olacaktr.
KTSAD BYME ORANI = TOPLAM FAKTR BYME ORANI + RETM FAKTRLERNN BYME ORANI
gc (emek) byd iin retimin artmas, igcnn (emein) haslaya yapt katkya baldr. Ayn konu, sermaye iin de
geerlidir. Sermaye byd iin retimin artyor olmasn anlamak iin sermayenin haslaya yapt katky bilmemiz gerekir.

O halde , doal kaynaklar ve toprak faktrnn sabit kalmas koulu ile, igc (emek) ve sermaye faktrlerinin artnn hasla
artna katklarn bulabilmek iin bu iki faktrn hasla artna yaptklar greli katk ile arplmas gerekir. Bu katky
hesaplayabilmek iin en kolay yol, her iki faktrn ulusal hasladan aldklar paylar kullanmaktadr.
rnein, emein (i gcnn) payn %40 (0.40) ve sermayenin payn %60 (0.60) olarak hesaplam isek hasla artn u ekilde
hesaplayabiliriz:
Y = %TFV + 0.60 (%L) + 0.40 (%K)
Burada,
Y, reel ulusal geliri (genellikle GSMF ya da GSYH olarak alnabilir); TFV, toplam faktr verimlilii; K, sermaye stou; L, igc
(emek) faktrnn miktar ve deiimi gsterir. O hlde, verimlilik deimesi (%DTFV), i gc (emek) faktr deimesi (%DL) ve
sermaye stounun deimesi (%DK) iktisadi bymeyi belirlemektedir. Sermaye stou ve i gc (emek) faktr sabit iken
teknolojik gelimenin salanmas toplam faktr verimliliini arttrarak iktisadi bymeye katk salar.
Verimlilik, bu kadar nemli olunca, verimlilii etkileyen faktrleri de yakndan incelemek gerekir. Bunlar, igcnn kalitesi,
sermaye stounun bymesi, teknolojik gelime ve dier faktrler olarak sralanabilir.
Genellikle, firmalarn ucuz igc talep ettiklerine dair yaydn bir kan vardr. Gnmz ekonomilerinde, ucuz igc tek bana
nemli olmamaktadr. Ayn derecede nemli bir dier konu da verimliliktir ve bu da igcnn niteliklerine baldr. Son yllarda
ska kullanlmakta olan beeri sermaye igc verimliliini aklamakta nemli bir kavramdr.
Beeri sermaye , igcnn ald eitim, ibanda yaplan pratik eitimler ve deneyimle yakndan ilgilidir.
Eitimin okullarda alnan ksm, yani iilerin okulda geirdikleri sreler, beeri sermayenin olumasna nemli katklar salar.
Bunun iin eitime verilen nem de btn dnyada art gstermektedir. Bunun bir gstergesi, eitim iin ulusal gelirden ayrlan
payn bykldr. Gelimi lkelerin bu ynde de avantajl olduklarn vurgulamak gerekmektedir.
Ulusal gelirleri yksek lkeler, eitim iin daha yksek paylar ayrabilmektedirler. Bu lkeler, ekonomi iin gerekli olan igcn
yetitirmek iin mesleki eitim ya da niversiteler iin daha fazla kaynak ayrabilirler ve yksek kaliteli mhendis, iktisat,
iletmeci, hukukular yannda ara eleman denilen elemanlar da yetitirebilirler. Gelimi lkelerin yetimi igcnde
karlatklar sorun ise igc cretlerinin yksek ve bylece maliyetlerin yksek olmasdr.

ktisadi Byme ve Kalknma: ktisadi byme, verimlilik ve retim faktrlerinin artmasna baldr. Verimlilik artlar dzenli ve
istikrarl olmayabilir, fakat bymeyi dorudan etkiler. Gelimekte olan lkelerdeki igc artlar, gelimi lkelerdekinden
daha fazladr. Buna karlk gelimekte olan lkelerdeki tasarruf oranlarnn dkl, sermaye birikiminin de yava artna
neden olur. Sermaye olmakszn da igcnn verimli olma yetenei snrlanm olur. Bylece, igc hzl artarken byme
oranlar greli olarak dk kalr. Bylece gelimekte olan lkelerin hasla art ve yaam standartlarn ykseltmek iin
kullanmalar gereken iktisadi yntemler incelenmek durumundadr.



KTSADA GR BAHAR DNEM VZE DERS NOTU

(HSAN NLER)