İslam Devletler Hukuku Şerhu Si̇yer Ul Kebi̇r İmam Serahsi̇

SLM DEVLETLER HUKUKU
erhus Siyeril Kebir

Trke Turkish

mam Muhammed B. El - Hasan E-eybani

erh : mam Serahsi

Web dzen : zgr El Erdii
Kaynak : DarulKitap.com

2013 1434

letiim

Facebook / zgr el erdii
Erdisi65@hotmail.com
Metin_esmek@hotmail.com

SLAM DEVLETLER HUKUKU
ERHU' S-SYER'L-KEBR'

Kitap Hakknda

Toplumumuzda slm kltrnn renilip
yaygnlamasnda, yaplan evirilerin etkisi byk
olmutur. ada yazarlarn eserlerinin yannda,
byk abalarla slam kltrnn klasik kaynak
eserleri de evrilip yaynlanmaktadr. Eb
Hanfe'nin mameyn adyla mehur iki
rencisinden biri olan mam Muhammed'in
"Siyer-i Kebir" isimli eseri de phesiz bu temel
klasik kaynaklardandr Deiik zamanlarda
deiik kiiler tarafndan erhedilmi olmas,

ERHUS SYERUL KEBR / MAM SERAHS
4
kitabn deer ve nemini gstermektedir. Bu
erhler arasnda en nemlisi, evirisini
sunduumuz Serahs'nin erhidir. Serahs'nin bu
erhi, Sultan II. Mahmut zamannda
Osmanlca'ya da evrilmitir. Fakat Osmanlca
eviriden, sayl kimi uzmanlar dnda, halkn
okuyup anlama imkan bugn iin kalmamtr.
ledii konular itibariyla bu sahadaki boluu
doldurmas asndan kitabn gnmz
trkesine evrilip yaynlanmas gereklilik
arzetmitir.
Kitap, mam Muhammed zamanna kadar
slm idaresinin baka devletlerle sava, bar ve
dier ilikilerine hakim olan hukuk anlay ele
almaktadr. Siyer ismi de bunu ifade etmektedir.
Kitaba "slm Devletler Hukuku" adnn
verilmesi, iledii konularn bugn Devletler

5
Hukuku disiplini ierisinde incelenmesinden
dolaydr.
Belirtildii gibi kitap, yzyllar nceki devletin
hukuk sistemini, devletleraras hukuk ilikileri,
zellikle sava, ban, ekonomi ve bunlara bal
baka konular ele almaktadr. phesiz asrlar
nce yazlm bir kitabn kimi konularnn ada
devletler hukuku disiplini sistematiinde
olmayaca aktr.
Kitapta belirtilen hukuk hkmlerin byk
ounluu Hanef mezhebinin grleri olan
itihad hkmlerdir. Bu hkmlerin bir ksmnn
bugn belki de uygulama alan kalmamtr.
Ancak genel olarak kitabn ierii bugn iin de
geerliliini korumakta ve ada bir uluslararas
hukuk sistemine temel bir kaynak tekil edecek
niteliktedir. Bu ekilde bir eser ancak ada

6
toplumlarn ve tercmeler de yaplmtr ki,
bn'n- Nedm (v. 358/995) bunlardan
bahseder.
1[1]

Grld gibi, sam hukukunda tedvinin
balad II/VIII. asrlardan itibaren hukukun dier
ubeleri yannda devletler hukuku da sistematik
olarak
2[2]
incelenmitir. Hatta ilk mstakil eserlerin
hukukun bu dalnda verilmi olmas, konuya ilk
slam mctehidlerinin verdii nemi gstermesi
asmdan da dikkat ekicidir.
Btn bunlar bize, slam devletler
hukukunun, kaynan insan ve medeniyet

1[1]
bn'n-Nedm, el-Fihrist, s. 436-437; een
Ramazan, "slam Dnyasndaki ilk Tercme
Faaliyetlerine Umumi bir Bak", TED, VII/3-4 (1979)
2[2]
"Hanef fkh eserlerinde gayri mslimlere ilikin
kurallar sistematik olarak incelenme-mitir." diyen
Alman msterik Hans Kruse, bu hatal yorumunu
kitabnn ikinci yaymnda da srdrmtr, bkz.:
Islamische Vlkerrechtslehre, s. 16

7
ayrmndan, Helen-Roma-Hristiyanlk
kltrnden alan batl devletler hukukundan tam
sekiz asr nce teekkl ettiini, stelik ilk andan
itibaren uluslararas bir zelllik tadn ve
slamn doup yaylmaya balamasndan itibaren
mslmanlarn dier milletlerle ilikilerini ahs,
keyf ve takdire dayah ilemler yerine hukuka
dayandrma gayretini aka gstermektedir.
Gnmz Trkiyesi devletler hukuku
mellifleri Seha Meray ile Muhammed R. Sevi'in
de belirttii gibi Avrupa kavimleri birbirleriyle
byk lde hukuk tanmaz bir dmanlk ilikisi
iindeyken VII. asrn ilk yansnda doan slam,
ortak dealleri olmayan yakm dou milletlerine bu
ideali vermi; milletleraras mnasebetleri btn
ayrntlaryla birlikte dzenlemi ve sava-bar
ilkeleri koyarak tm dnyaya Grotius'lardan ok

8
nceleri devletler hukukunu retmitir:
"Milletleraras mnasebetler tarafndan slam
dncesi daha geni ve daha insan olduu iin
kavimler arasnda tatbike elverili, ilm ve insan
grlere uygun hukuk kaidelerine mlik idi.
Milletleraras ticarete elverili muamele ve
kaideler, (Durkhem'lerden, Duguit'lerden
asrlarca nce) insanlar arasnda dayanmann
deerini belirten hkmler, ahkam- fkhiyyede
yer tutmu ve insanlarn kardelik ve beeriyetin
bir vcut tekil ettii hakkndaki fikirler, yalnz
serdedilmekle kalmayarak zihinlerde de
yerlemi bulunuyordu."
3[3]

devletlerin ilikilerini yakndan bilen slam
alimleri tarafndan hazrlanabilir.
slam Devletler Hukuku ad altnda be cilt

3[3]
Sevi, age, s. 12

9
olan Devletler Hukuku kitab, kendine zg bir
biimde klasik tarzda yazlm ve erhedilmitir.
Kitap, yazar ve sarihinin byk dehasn
gsterdii gibi, byk lde kuramc Hanef
fkhnn da tipik bir rnei saylr.
Tahkik edenlerin de belirttikleri gibi kitapta
kullanlan dil, anlalmas olduka zor ve akc
olmayan bir dildir. Cmle yaps, ifade tarz ve
imla kurallar ynnden Arap dilinin beyan ve
fesahatmdan uzak bir dil olduu sylenebilir. Bu
nedenle baz pasajlarn evirisinde skntlarn
yaandn ve arzu edilen netliin belkide
yakalanamadn belirtmeliyiz. eviride grlebi
le cek bu trden yerler olursa, daha ok
kullanlan dilin yapsndan kaynakland
unutulmamaldr.
Trke'de ilk kez yaynlanan byle bir eserin

10
byk ilgiyle karlanacan umarz
aba bizden, baar Allah'tandr.
evirenler
4[4]

I. slam Devletler Hukukunun Hukuk
Tarihindeki Yeri

Sjeleri, devlet ve devletlerin kurduu
milletleraras kurumlar olan ve bu birimlerin kendi
aralarndaki ilikileri dzenleyen devletler
hukuku, gerek bar zamanlarnda ve gerekse
tarafszlk ve sava durumunda, sz konusu
bamsz devletlerin veya uluslararas
kurulularn hak ve ykmllklerini konu edi-

4[4]
mam Serahs, slam Devletler Hukuku, erhus-
Siyeril-Kebir, Eita Yaynlar: 1/12

11
nen
5[5]
bir hukuk daldr.
Bir tesbite gre M. 3000 - 4000 yllar
arasnda Mezopotamya ve Nil Vadisinde yaayan
insanlar arasnda grlen
6[6]
"uluslararas ilikiler"
diye nite-lendirebilecek ilk temaslardan itibaren
insanolu, bar dnemi ve sava zamanlarnda
ortaya kan anlamazlklar zmlemeye
ynelik kurallar belirlemeye almtr.
Fakat bu, belki de zamanlarn bir gerei
olarak hukuk olmaktan ziyade siyas bir mahiyet
arzetmitir. Dolayisyle devleti temsil eden
ahslarn keyif ve takdirine dayal bir
uygulamaya sahip olan ve yaptrm gcnden
yoksun bulunan bu kurallara btn halinde

5[5]
Berki akir, Devletler Umum Hukuku, s.l;
Hamiduilah Muhammed, Devletler Hukukunun
Yznc Yldnm Nedeniyle" s. 147.
6[6]
Meray S. L. , Devletler Hukukuna Giri, 1/5-6

12
tevletler hukuku demek mmkn deildir. Nitekim
bu alandaki aratrmalaryla tannan Prof. Dr.
Antono Serra Turuyol da, sz konusu kurallarn
hukuk deil, birer tarih form olduunu syler.
7[7]

Bunun iindirki, slamm VII. Yzylda doup
kendi hukuk sistemini ve zlkle bu hukukun
uluslararas ilikileri dzenleyen siyer blmnn
varl ve ayn zamanda milletleraras zellik
tayan bir devletler hukuku anlayndan
bahsetmek mmkn deildir.
8[8]

Hakikaten yalnzca devletleraras ilikilerin
zorunlu kld baz kurumlardan ibaret basit bir
dzen olarak deil de, btn kurumlar ile
olumu, balayc hkmlere sahip ve baz

7[7]
sam K. Salem, slam und Vlkerrecht, s. 93
8[8]
Hallf Abdiilvehhab, es-Siyset-er'iyye, s. 71;
Marcel Bosard, "The Conduct ofHostilities and The
Protection of The Vicms of Armed Conflicts in
islam", s. 3,4

13
meyyidelere de kavumu bir hukuk dzeni
olarak ele alnrsa, devletler hukukunun tarihini
slam hukukunun teekkl ve tedviniyle
balatmak gerekmektedir. Zira devletler hukuku
ile ilgili ilk gerek eserler, slam hukuku ve
medeniyet alan darda tutulursa, XVI yzyl gibi
ok ge bir tarihte verilebilmitir.
9[9]
spanyol
Francisco Vitoria (1483-1546), Francisco Suarez
(1548-1617), talyan Alberco Gentili (1552-
1680), Hollandal Hugo Grotius (1583-1645), Bat
hukuk tarihinde devletler hukuku ile ilgili ilk
eserleri veren melliflerdir.
10[10]

Devletler hukuku tarihinde slamn yeri ve

9[9]
Crozat Charles, Devletler Umum Hukuku, 1/204;
Mansur Ali, e-erat'l-slamiyye ve'l- kn&nu'd -
deyliyyii'l-mm, s. 29; Meray, Devletler Hukukuna
Giri, 1/24 vd.
10[10]
Akipek mer, Devletler Hukuku Balangc, s.
92; Pazarc Hseyin, Uluslararas Hukuk Dersleri,
1/45

14
nemi konusunda dikkatimizi eken bir dier
husus, Batl bu ilk melliflerin, slam
dncesinin Endls ve Sicilya zerinden
Batya uzun yllar k tuttuu blgeler olan
spanya ve talya' dan km olmasdr. stelik
Batl devletler hukukunun en byk kurucu
stad olan Hugo Grotius'un bu alandaki birikim
ve yetimesini, stanbul'da srgn hayat
yaarken inceledii slam hukuku kaynaklarna
borlu olduu bilinmektedir.
11[11]

Hukukularn kendisine sk sk atfta
bulunduklar XIX yzyln nl yazar Ernest Nys,
devletler hukukunun kklerini ele ald eserinde,
mslmanlarn erken tarihlerden itibaren sava
hukukunu ve onun insan boyutunu inceledik-

11[11]
Wilson G. Grafton, "Grotius: Law ofWar and
Peace", s. 205; Aliye Semir, lmu'I-kann, s. 220

15
lerini, spanyollarn da kendi sava hukuklarn
tesbitte onlardan esinlendiklerini syler.
12[12]

II lk Kaynaklar

slamm VII. yzylda douu ile birlikte, tarih
boyunca mslman corafyada i hukuka paralel
olarak uluslararas hukuk da ortaya km ve
konuyla ilgili zel eserler mild VIII. yzyldan
itibaren telif edilmeye balanmtr.
lk fakihler, slamn devletleraras ilikilerdeki
tavrn belirlemeye ynelik itihatlarn oka
"siyer", bazen de "cihad" balklaryla ortaya
koymulardr.

12[12]
Nys. E. , Les Origines du Droit International, s.
201 - 210'dan naklen Guneym Ta'at,
Knunu's-Selm fi'l-slam, s. 57
Siyeril-Kebir, Eita Yaynlar: 1/3-4

16
Siyer kelimesi; tavr, hareket, davran, idare
ve yol gibi anlamlar bulunan "sret" kelimesinin
ouludur.
13[13]
slam hukukular, slam
devletinin dier devletlerle ilikilerinde takip
edecei tutum ve siyaseti, Hz. Peygamber
(s.a.v.) ve O'nun Rait halifelerinin (r.ah.) ayn
konuda ortaya koyduklar tavr, hareket, davran
ve tuttuklar yoldan istinbat ettikleri iin, tesbit
ettikleri ahkama bu terimi balk olarak uygun
bulmulardr.
14[14]
Konuya bu adan bakldnda
siyer terimi; uluslararas ilikiler, harekete geip

13[13]
bn M3.nzr,LisnWI-Arab, "s-y-r", IV/389-390;
Nesef Necmeddin, Tbet't-Talebe, s. 79
14[14]
Feyym, el-Misbhu'I-Mnr, s. 114; Crcn,
et-Ta'rft, s. 122; Konev k. Ens'l-fukah,
s. 181 - 182; Tehnev, Keaf Istlhti'l-fnn,
1/663; bn Hmm, Fethu'l-Kadr, V/435; Ahmed b.
Yahya, erhu'l-ezhr, IV/518; Say Hseyin b.
Ahmed, er-Ravdu'n-nadr, Iv/294; Hamidullah, age, s.
45; Khadduri, The isletme Law ofNations Shaybani's
Siyar, s. 39; Kruse, slamische Vlkerrechtslehre, s. 30
vd.

17
yrmeyi (seyr) ve mesafe almay
gerektirdiinden
15[15]
asl anlamn muhafaza
etmekle birlikte, bu ama iin harekete geen
kimsenin hak ve sorumluluklarnn bulunduu,
sava ve bar durumlarnn belli bir hukuk
anlayna gre dzenlenmesi gerektii, gerekte
ise bunun Hz. Peygamber'in sretinden
karlabilecei dnlerek menkul anlamda
16[16]

kullanlmtr. Tabiatyla, harekete geen kimse
olan mcahidin insanlar nazarnda gzel bir ad-
san, ho bir sreti olmas gerektiinden buna bir
de ahlak boyut eklenmitir.
17[17]

Byle bir seim ayn zamanda slam
devletler hukuku sahasndaki dzenlemelerin

15[15]
bn'l-Hmm, Fethu'l-Kadr, V/435
16[16]
Kelimelerin menkul anlamlan iin bkz. Crcn,
Ta'rft, s. 233 - 234
17[17]
ahhte M. .,Risalet'l-cihad,s. 12-13

18
Peygamber gibi ideal bir mee, bir baka
ifadeyle vahyin onaylad bir kaynaa
dayandn, dolaysyla takdir ve keyfiliin deil
hukukliin hakim olduunu da gstermektedir.
Siyer terimi bir baka adan, dn endieleri olan
devlet idarecilerine, uluslararas ilikilerin
tanziminde izleyecekleri yolu lham etmektedir.
slam tarihinin klasik siyer yazarlarndan bn
Him'n (V/218-833) bildirdiine gre bu terim,
bu anlamda bizzat Allah Rasul tarafndan
Abdurrahman b. Avf'a (v. 32/652) hitabederken
kullanlmtr: ".... Sonra Peygamber, sanca
kendisine vermesini Bilal'den istedi; O da verdi.
Arkasndan Peygamber Allah'a hamd, ve
kendisine duadan sonra yle buyurdu: 'Ey
Avfolu, sanca tut! Topluca Allah yolunda gaza
edin ve Allah' inkar edenlerle savan! Fakat

19
hyanet etmeyin, ahdi bozmayn, organlar
keserek ikence yapmayn ve ocuklarla
kadnlar ldrmeyin! te bu, Allah'n emridir ve
Peygamberinin sizin aranzdaki sretidirl tavr ve
davrandr.
18[18]

slam hukuk literatrnde bu ilim dalna
neredeyse zel bir isim olarak konmu olan siyer
teriminin kapsamn, hanef hukuk limi
Mernn (v. 593 /1197) el-Hidye isimli mehur
kitabnda yle belirler: Savan keyfiyeti ve
sava hukuku, bar anlamas ve hkmleri,
eman sistemi ve diplomatik ilikiler, ganimet ve
esir hukuku, gayri mslimlerin galibiyeti
durumunda uygulanacak hkmler, kanunlar
ihtilaf, r ve hara vergileri, cizye ve

18[18]
ibn Him, es-Sfrat'n-Nebeviyye, III - IV/632;
Hamidullah, slamda Devlet daresi

20
yabanclar hukuku, dinden dnenlere ait
hkmler ve isyanclara ynelik hkmler.
19[19]

Cihad terimine gelince; szlkte gayret
etmek, istediinde srarl olmak, btn gcn
sarfetmek, eziyet ve meakkat ekmek vb.
anlamlara gelen kelime
20[20]
fkh stlah olarak
ise, Allah'n kullarnn yararn gzetmek, adalet
ve maslahat esasna dayandrd ilah mesajn
insanlara ulatrmak ve bu uurda can, mal, dil,
kalem ve dier btn aralarla aba

19[19]
Mernn, el-Hidye, 11/135 - 170. Son iki
konuyu tekil eden mrted ve balere uygulanacak
hkmler de grld gibi "siyer" kavramnn
kapsam iine alnmtr. Bu bakmdan siyeri, Hans
Kruse gibi, (bkz. slamsche Vlkerrechtslehre, s. 9)
sadece ve sadece gayri mslimlerle ilikilerin
incelendii bir hukuk dal olarak dnmek hataldr.
20[20]
tbn Manzr, Lisn 'l-Arab, "c-h-d", III 1\ 33 -
135; Feyym, el-Msbhu 'l-Munr, "c-h-d", s.
43 - 44; Frzbd, el-Kmsu'l-muht, "el-cehd", s.
351; Nesef, Tlbe't Talebe, s. 79; Mv. F, el-
Cihad".

21
sarfetmek
21[21]
anlamnda kullanlmaktadr.
Evrensel bir mesaj olan slamin
22[22]

uluslararas ilikilerde belirleyici olan temel
ilkelerinden birisi teblidir. slam idaresi, en bata
tebli amacyla dier devletlerle iliki kurar.
Devletin tebli iin giritii bu aba cihad olduu
gibi, din tebliine engel olanlara kar btn
insanlarn yararna din ve vicdan hrri-yetini
salamak amacyla yapt fiil mcadele de
cihaddr. slam gereki bir din olduu iin, davet
ve tebli esasna dayal devletleraras ilikilerin
bar iinde srebilecei gibi bazan da dmanca
boyutu kazanabileceini ngrm ve buna

21[21]
Nesef, age.,s. 79; Konev, Ens'[-fukah,sl81;
Tehnev, age., 1/197; Ksn, Bed'i-u's-sart'i,
VII/97; bn bidn, Radd'l-muhtr, IV/119; Yazr
Hamdi, Hak Dini Kur'an Dili, 11/863,865; zel, age.,
58
22[22]
A'rf 76158; Sebe'34/28

22
ilikin hkmlerini de vazetmitir.
Fazlurrahman'in (v. 1989) deyimiyle slam
toplumunun hedef ve gayesi, yeryzn slah
etme ve oradan fesad skp kurutmaktr.
Toplum bu evrensel grevin baarlabilmesi iin
"cihad" denilen gerekli bir grevle donatlmtr.
Cihad, Allah yolunda topyekn ve kesiksiz bir
mcadele manasna gelir.
23[23]
Ahmed b. Hanbel
(v. 241/855) ve Tirmiz'nin (v. 279/892) Mu'az b.
Cebel'den (v. 18/639) rivayet ettii u hadis bu
mcadelenin konumunu ok gzel ortaya
koymaktadr: "in ba slam, direi namaz,
doruu da cihaddr."
24[24]

te baz hukukular bu sava-ban
ahkamn cihad bal altnda incelemitir. Yoksa

23[23]
Fazlurrahman, "islam ve Siyas'Hareket", Islami
Aratrmalar, VII/2 (1994), s. 194
24[24]
Msncd, V/231 , 238; Tirmiz, "man" 8

23
bu terim, zellikle slam ilimlerle uraan Batl
yazarlarn teden beri yapt gibi, adaleti temin
etmek ve hakszla engel olmak eklindeki aktif
anlamndan soyutlamp
25[25]
dru'l-slamm dru'1-
harb aleyhine srekli genilemesini salayan,
tm dnya mslman oluncaya, ya da slam
hakimiyetine boyun einceye kadar bunun
devam etmesini salayan bir kutsal sava (holy
war, heilige krieg) anlamnda
26[26]

dnlmemelidir. Cihad grevini yerine getiren
"mcahid" de, Goldziher'in (.1921), Hz.

25[25]
Boisard, "The Conduct ofHostilities and The
Victm of Armed Conflict m Islam"s. 6
26[26]
Schacht J., An ntroduetian to Islamic Law, s.
130; Von Vloten G., Emevi Devrinde Arap Hakimiyeti,
ia ve Mesih Akideleri zerine Aratrmalar, s. 13 -
14; Bosquet-Schacht, Seilected Works of C. Snouck
Hurgronje, s. 72 - 73; Khadduri, The War and Peace
on The Law of islam, s. 45, 52, 53, 144, 202; Kruse,
"agm." , 57, 65, 79; a. mlf., Isiamische
Vlkcrrechtsehre, s. 96

24
Peygamber'in ahsnda "Birtakm siyas
baarlardan sonra artk, o, yolda yrrken
zerine dayanaca bir baston ile yetinemezdi.
Szl diyalog da yeterli deildi. Artk o, iinde
savan programland kanl bir klt" eklinde
niteledii
27[27]
gibi, gzn kan brm bir cani
deil, insanlar byle canilerin elinden kurtaracak
bir rahmet vesilesidir.
Yine bu noktada slamn cihad anlayna
yklenen yanl anlam ile hris-tiyanlann Hal
Seferlerinin mukayesesi de yaplm ve yanl
neticelere varlmtr. Avrupallar, Seluklular
Asya'nn barbar rk olarak nitelemi ve onlarn
ahsnda slama kar "kutsal sava" ilan
etmiti.
28[28]
Hallarn kutsal sava ile ilgili eserin

27[27]
Goldziher I., el-Akde ve'-er'a, s. 27 - 28
28[28]
Kruse, Isiamische Vlkerrechtslehre, s. 62-69

25
yazar Karen Armstong'un da dedii gibi aslnda
hal seferlerinin ve yahudi giriimciliinin nitelii
olan holy war = kutsal sava tiplemesi
29[29]
sla-
mn "cihad"na da ayn sim verilerek kamufle
edilmek istenmitir.
Olduka insafl ve ilmi dnceye sahip bir
msterik olarak bilinen Mont-gomery Watt bile
bu yanla denlerden biridir: "Chad, ahlak ve
manev faaliyetler iin kullanlrken bilhassa
kafirlere kar yaplan savalara alem oldu ve o
zaman 'mukaddes harb' diye tercme edildi...

29[29]
Armstorng K. Holy War: The Crusades and Their
Impact on Today's World, s. 1, 147 vd.,
275 vd. Hristiyanlktaki kutsal sava fikri hakknda u
kitaba da iaret etmeliyiz: Noth, Heiliger Krieg und
Heiliger Kampf in islam und Christentum, Bonnl966.
Kadduri'nin mukayese .sadedindeki u yorumu
nisbeten daha insafldr: "Bat hukuk geleneinde
'hak sava" yahut 'hakedilmi sava' yani bellum
justum, tek geerli sava trdr. Cihad da siamn
hakedilmi sava idi." slamda Adalet Kavram, s. 224

26
slamn cihad emri ile hristi-yanlarn 'Hal1
mefhumu arasnda farklar vardr. Cihad, madem
ki bedevilerin yamacl yznden ortaya
kmtr, o zaman itirakilerin ounun dn bir
maksattan ziyade madd gayelerle hareket etmi
olmalar ihtimali vardr... Putperest kabileler,
yamac mslman hcumlarn durdurmann
yolunun konfederasyona katlmak olduunu
anladlar... Bir zamanlar yamaclkla enerjisini
tatmin eden bedevi kabilelere imdi yama
edecek taze ganimetler gstermek lazmd. Bu
yzden cihad, Mslmanlarn galip olduu
zamanlarda hem slam Konfederasyon'un
devaml bymesine, hem de snrlarn
mtemadiyen genilemesine yardm etti..."
30[30]

Oysa savaa henz izin verilmedii Mekke

30[30]
Watt, islamn Avrupa'ya Tesiri, s. 15

27
dneminde, szkonusu terim bizzat Kur'an
tarafndan
31[31]
geni anlamyla kullanlmtr: "O
halde, inkarclara boyun eme ve bu Kur'an ile
onlara kar olanca gcnle cihad et!"
32[32]
"Ama
bizim urumuzda cihad edenleri elbette kendi
yollarmza eritireceiz. Hi phe yok ki Allah
iyi davrananlarla beraberdir."
33[33]
ayetleri gibi.
Ebu Hanfe'nin (v. 150/767) Msned'inde yer
verdii u hadis rivayeti de cihad kavramnn
kapsamn gstermesi asndan dikkat
ekicidir:"En deerli cihad, zalim bir sultana kar
hakk sylemektir."
34[34]

31[31]
Kur'an- Kerim'deki cihad ayetlerinin birarada
topluca bir deerlendirmesi iin bkz. Daks Kamil
Seime,yt'l-Cihadf'l-Kur'ni'l-Kerm, Kuveyt
1392/1972
32[32]
Furkn 25/52
33[33]
Ankebt 29/69
34[34]
Aliyy'l-Kr,W7 Msned Eb Hanfe, s. 370

28
Burada tartmay fazla uzatmadan
35[35]
bir
nc terime daha deinmek istiyoruz. Konuyla
ilgili olan bu terim "negz" dir. Fkh edebiyat
rnlerinde deil de daha ok dier slam
edebiyat rnlerinde gze arpan mez terimi,
inkarclarla mcadele ve gerektiinde sava
etmek anlamndaki mazt masdannn
ouludur.
36[36]
Sz konusu kelimenin
muhtevasna delil, ahkam ve adab girmediinden
slam hukukular, yukarda bahsettiimiz iki
stlah tercih etmilerdir. nk fakihi ilgilendiren

35[35]
Cihad kavramyla iligili baz yaklamlarn
deerlendirilmesi ve ada bir cihad yorumu iin u
almaya iaret edilebilir: Bt Sad Ramazan, el-
Cihad fi'1-Islam keyfe nefhemuh ve keyfe
Numrisuh, Dmek 1993
36[36]
bn Manzr, Lisn'l Arab, "-z-v", XV /123 125;
Feyym, el-Msbhu't-munr, "-z-v",s.
170; Cevheri, es-Shh, "-z-v", VI/2446; Frzbd,
ei-Kms'l-muht, "-z-v", s. 1698; Nescfi, Tlbet't
-Talebe, s. 79;

29
ey olay deil, onun delaletiyle karlacak olan
hkm ve edeplerdir.
37[37]

Siyer, cihad veya meaz, ad ne olusra
olsun, nasl tarif edilirse edilsin, konumuzla ilgisi
bakmndan bizim iin asl mhim olan nokta,
baka devletlerle ilikilerin slam fkhnda yerini
almas, hukuk esas ve umdelerinin belirtilip
hkme balanm olmasdr. "Hukuka bal
devlet" ideali ve uygulamasnn, Batda ancak
XIX ve XX. yzyllarda ortaya kt dnlecek
olursa, slam hukukularnn, salt "hukuk ilmi"nin
gelimesinde sahip olduklar nem kendiliinden
ortaya kar.
te bu siyer ve cihad balklaryla slam

37[37]
ehhte, Risalet'l-cihad, s. 11-12; krs.,
Guneym, Knunu's-selm, s. 58. mam afi ise
konuyla ilgili grlerini, her terimin de dnda
"Kitabu'l-Cizye" bal altnda vermitir

30
hukuular, Batl hukulardan tam sekiz asr
nce devletler hukuku alanndaki eserleri
vermeye balamlardr.
Bilindii kadaryla bu alanda sistematik
olarak ilk adm atan fkh limi, Ebu Hanfe
Nu'man b. Sabit (v. 150/767) olmutur. Zaten
genel olarak fkh edebiyatnn ilk teekkl
devrinde de Ebu Hanfe'nin ismi ne kmaktadr.
O'nun biyografisini iledii eserinde Syt (v.
911/1505) unlar yazar: Ebu Hanfe'yi ne
karan zelliklerden birisi de, hukuk ilmini ilk
olarak tedvin ve blmlere gre tertip etmesidir.
Bu konuda onu, Muvatta'm tertibiyle Mlik
zlemitir. Ebu Hanfe'yi bu alanda geen
yoktur.
38[38]

38[38]
Syt, Tebytdu''s-sahfe fmenkbi Eb Hanfe,
s. 36

31
O, Kufe'deki ilm alma muhitinde, talebe
dostlar Ebu Ysuf (v. 182/ 798), Zfer b. Hzeyl
(v. 158/755), Esed b. Amr (v. 188/804), Hasen b.
Ziyad (v. 204/819), Afiye b. Yezid (v. II. yzyl h.
), Muhammed el-Vehb (v. 190/ 806'dan nce) ve
Muhammed b. Hasen e-eybn (v. 189/805) ile
olu Ham-md'a "Siyer" isimli bir kitap imla
ettirmi ve burada Hz. Peygamber'in dev-
letleraras ilikilerde izledii yolla ilgili olark
Abdullah b. mer'in (v. 73/692) (r.a) yapt
nakilleri biraraya getirmitir.
39[39]
Ebu Hanfe bu
bilgileri a'b (v. 103/171) kanalyla Abdullah b.

39[39]
Hamidullah, "Serahs'nin Devletler Umumi
Hukukundaki Hissesi", s. 17 (bn Hacer, Ta- vli'ut-
te'ss, s. 78); Kruse, "agm.", s. 63; Efgn Ebu'1-Vefa,
er-Red ala siyeri'I-Evzi mukaddimesi, s. 2-3; afak
Ali, slam Hukukunun Tedvini, s 86; Nu'mani
Muhmmed A., "Kitabu'l-sr mukaddimesi",
SAFD.,sy: 1 (1996), s., 247

32
mer'den almt.
40[40]

Ebu Hanfe'nin siyer kltrnn salamln
gstermesi bakmndan Ta-bern'nin (v.
360/971) tahric ettii bir anekdot vardr: "a'b,
mez haberlerini rivayet eder dururdu. Bir gn
yine byle rivayetler naklederken bn mer ona
uram ve oturup dinlemiti. a'b szlerini
tamamladktan sonra bn mer 'Ben, Rasulullah
ile beraber bunlar yaadm halde a'b benden
daha iyi hfzetmi' diyerek takdirlerini
bildirmiti.
41[41]

Bu konuda mevcut bir baka bilgiye gre,
zhiru'r-rivye kitaplar iinde mam
Muhammed'e nisbet edilen es-Siyeru's-sair,
42[42]

40[40]
Kesveri Zahid, Husn'-tekdfi srati'l- mam Eb
Yusuf el-kd, s. 42
41[41]
Efgan, er-Red ala siyeri 'l-Evz ' mukaddimesi,
s. 3
42[42]
bn Abidn, "ukd resmi'l-mft", s. 16; Ebu

33
aslnda Ebu Hanfe'nin devletler hukuku
konusunda mam Muhammed'e yazdrd
kitabnn addr.
43[43]
Bu es-Siyeru's-sair, hanef
alimlerinden Serahs (v. 483/1090) tarafndan el-
Mebst'un X. cildini arlkl olarak tekil eden
"Kitabu's-siyer1' ksmnda erh edilmitir ki, biz
bunu Serahs'nin blmn sonunda yer alan
"Bylece es-Siye-ru's-sar erhi de sona erdi"
anlamndaki ifadesinden
44[44]
hareketle syleye-
biliyoruz.
Ebu Hanfe'nin grlerini yanstan bu es-
Siyeru's-sar'i, Sfyan es-Sevr (v. 161/778) ve
Mlik b. Enes'e de (179/795) hocalk yapm olan

Zehra, Ebu Hanfe,s. 240-241; Muhammed . Ahmed,
el-Mezheb inde'l-Hanefiyye, s. 147;
43[43]
Kevser, Hsn 'l-tekdff srati'l-mam EM
Yusuf, s. 43; t, Safim, "Ebu Ysuf, DA. X/264; Kr,
Ebu Zehra, age, s. 241; Khadduri, The Islamic Law of
Nations, s. 41
44[44]
Serahs, Mebst, X/144

34
am blgesinin mctehidi Ebu Amr Abdurrahman
b. Muhammed el-Evz' (v. 157/774) tenkit etmi
ve reddiye olarak Kitabu's-Siyeri'l-Evz'f'yi
yazmtr.
45[45]
Ebu Ysuf Muhammed b. shak da
(v. 182/798) bu tenkide "er-Redd ala siyer7-Evz
7" adyla kaleme ald bir kitapla cevap vermitir.
ki mctehit arasndaki tartmalara sonradan
mam afi'de (v.204/819) katlm ve her iki
tarafn grlerini ele alp kendi yorum ve
tercihleriyle Siyeru'l-Evz'f yi derlemitir. Yine
mam afi'nin el-mm isimli genel fkh kitabnn
bir blmn tekil eden (c. VII/333-368) bu
derlemede ite biz, hem Evz''nin hem de Ebu
Ysuf'un grlerini birarada bulabiliyoruz. Ayrca

45[45]
bn bidin, "ukd resmi'l-mftf, s. 19; Kevser,
age., s. 43; Brockelmann C, GAL, Suppl 1/308;
Schacht, "aI-Awza'i", El. (ing), 1/773; t, "Ebu
Ysuf, DA., X/264;bkz: t, "i'zf',DA.,XI/546-548

35
bn Cerr et-Taber'nin (v. 310/922) J. Schacht
tarafndan neredilen htilfu'l-Fukah's da
Evz''nin grlerini takip asndan bize
yardmc olmaktadr. Bu noktada unu da belir-
telim ki, slam devletler hukuku ile ilgili
aratrmalar bulunan Majid Khadduri'nin, en eski
siyer eserinin mam EvzTye ait olduunu ve
onun tam olarak gnmze ulat eklindeki
mtalaas
46[46]
izaha muhta grnmektedir.
Hicr II. yzyln ilk yarsnda siyer ile ilgili
hukuk grlerine rastladmz bir dier kii de
mam Zeyd b. Ali'dir (v. 120/737). Her ne kadar
ona aidiyeti konusundaki tartmalar hala
srmekte ise de
47[47]
Mecmu'u'l-fkhi'l-kebr'de

46[46]
Khadduri, The Islamic Law of Nations, s. 24
47[47]
Bu konuda bkz: Ebu Zehra, Trhu'l-Mezhibi'l-
fkhiyye, s. 510 vd. ; Musa M. Yusuf,
Trhu'l-fkhi'l-slam, s. 194 vd.; afak AH, Mam
Hukukunun Tedvini,$. 58; ener Abdlkadir, "ei-

36
"Kitabu's-siyer" balyla devletler hukuku alan
incelenmitir ki, biz bunu, onun yeni neirleri
yannda, erafeddin Hseyn b. Ahmed'in yapt
er-Ravdu'n-nadr isimli erhten hareketle
syleyebiliyoruz.
Ayn ekilde ilk dnemle ilgili olarak
Muhammed b. Abdillah Nefsu'z-Zekiyye (v.
145/762), mam Mlik ve el-Vkd'nin (v.
207/823) dahi "Kitabu's-siyer" adyla eserler telif
ettiklerini bilmekteyiz. Bunlardan el-Vkd'ye ait
olann mam afi tarafndan yaplan tenkidi el-
mm iinde "Siyeru'l-Vkd" bal altnda (c.
IV/260-291) bulunmaktadr. Taber htilafu'l-
fukaha' da, mam afi'nin eman ile ilgili

Msned", AFD. XVII (1969), s. 339; Yaman Ahmet,
"slam Hukuk Edebiyat'nn Ortaya k, Gelimesi
ve slam Kamu Hukuku edebiyatna likin Arapa bir
Bibliyografya Denemesi".Diyanet lmi Dergi,XXXl/3
(1995), s. 111-112

37
grlerine deinirken bir yerde "Siyeru'l-Vkd
diye isimlendirdii kitabnda yle kaydeder"
diyerek
48[48]
Siyeru'1-Vk-dfyi, afi'nin eseri
olarak niteler. Zeyd olan Nefsu'z Zekiyye ile
mam Mlik'in eseri ise elimize kadar ulamam
tr .
49[49]
Fakat O'nun slam hukuk tarihinde
mellifine nisbeti kesin olan en eski fkh hadis
mecmuas olan el-Muvatta* isimli eserinde
"Kitabu' 1-cihad" balyla devletleraras ilikilere
ait hkmlere de yer verdii grlmektedir.
Bu arada erken dnemlerle ilgili baka
mstakil eserler de vardr. Bunlardan biri
Abdullah b. el-Mbarek'e (v. 165/781)ait olan
"Kitabu'l-cihad'dr.
50[50]
Bir dieri ise 786/786 da

48[48]
htilf'l-fukah,$.31
49[49]
Hamidullah. "Serahs'nin Devletler Umumi
Hukukundaki Hissesi", s. 18; zel age., s. 21
50[50]
Abdullah b. Mbarek, Kitabu'1-cihad, thk: Nezih
Hammad, Beyrut 1971; Tunis 1972

38
vefat eden Ebu shak Fezr'ye ait olan Kitabu's-
siyer'dir.
51[51]
bn ebi Asm Ebu Bekr Ahmed b.
Amr e-eybn'nin (v. 287/900) Kitabu'l-
cihad'
52[52]
da bu kapsamda hatrlanmaldr.
Sevr'nin de siyer ile ilgili bir kitap yazd
bilinmekteyse de kaybolan bu kitabn izlerine
ancak San'n'nin (v. 211/827) el-Mtsannefi ile
htilfa'7-/fca/z'snda rastlanabilmektedir.
53[53]

Taber'nin az nce deindiimiz htilfu'l-Fukah
isimli mukayeseli fkh eserinin "Kitabu'l-cihad,

51[51]
Favik Hamde'nin tahkikiyle 1987'de Beyrut'la
neredilen eserden ancak tantm yazs kadaryla
haberdar olabildik. Bu tantm yazs iin bkz. Seyyid
Rdvan, "Kitabu's-siyer li'l-Fezn', el-Ebhs sene: 35
(1987) Beyrut s. 67-72; Eserlerle ilgili daha nce
yazlm bir baka tantm ve deerlendirme yazs
iin bkz: Muranyi Miklos, Das Kitab al-Siyar von Abu
Jshaq Fazari, JSA-Vi (1985). s. 63-97; ayrca bkz.:
Khadduri, age. , s. 26
52[52]
bn Ebi Asm, Kitabu'l-cihad, c. I-II, thk: Ebu
Abdirrahman Msaid b. Sleyman, Medine 1989
53[53]
Seyyid Rdvan, ag. tantm, s. 68; Khadduri, age.,
s. 40

39
Kitabu'l-cizye ve ahkami'l-muharibin" balkl
blmleri, slam devletler hukuk alannda adn
andmz alimlerin yannda a'b, Ebu Sevr (v.
240 veya 246/854 veya 860), Hasen Basr (v.
110/728) ve brahim en-Neha' (v. 96/ 714) bata
olmak zere o zamana kadar sz sylemi
hukukularn grlerinin birarada bulunduu
nemli bir kaynaktr.
54[54]

Devletler hukuku tarihinde en bata gelen
mellif, hi kukusuz mam Muhammed b. Hasen
e-eybn'dir. Ebu Hanfe'nin Kfe'deki fkh
muhitinde yetien bu byk hukukunun
kaleminden kan "es-Siyeru'l-kebir", gerek
muhteva ve gerekse konulan ele al biimi

54[54]
Taber'nin slam hukukunun geneliyle ilgili
grlerinin topluca bir zeti iin bkz: Kal'ac M.
Ravvs (haz.), Mevs'a fkh Muhammed b. Cerr et-
Taber, Beyrut 1994

40
asndan temel kaynamz durumundadr.
O'nun uluslararas ilikiler alanndaki nderliini
ve uzmanln takdir eden Batl hukukular,
Almanya'nn Gttingen kentinde "eybn
Devletler Hukuku Enstits'n kurarak O'nun
konuyla ilgili gr ve almalarn tantmay
amalamlardr.
55[55]

eybn'nin es-Siyeru'1-Kebr'i, Karahanl
devrinin byk hukukusu Muhammed b. Ahmed
es-Serahs (v.490/1097) tarafndan erh
edilmitir. Bizim de temel kaynaklarmzdan olan
bu erh, Osmanl limlerinden Mehmed Mnb
Aymtb (v. 1238/1823) tarafndan yer yer
geniletilerek Arapa aslndan 110 sene nce

55[55]
afak Ali, age. , s. 93;Hans Kruse'nin eserinin
mukaddimesinde adn vermeden and
"Enstit" de muhtemelen bu enstit olmaldr, bkz:
Islamische Vlkerrechtsiehre, s. XIV

41
"erhu Siyer-i Kebr Tercmesi" ismiyle
1241/1825 ylnda iki cilt halinde stanbul'da
Osmanlca olarak yaynlanmtr.
56[56]

56[56]
Bursal Mehmet Tahir, Osmanl Mellifleri,
11/34-35. (Bursal M. Tahr, eserin bask tarihini
yanihkla 1244/1828 olarak verir); smail Paa,
Hediyyet'l-rifn, 11/359-360; Ebu Zehra "Temhd"
s. 35.. Ayntb'nin ayrrca erhu'' s-siyeri'l-kebr''deki
sadece mulak ve etrefil ibareleri aklamaya matuf
"Teysiru'l-mesir fi erhi's-siyeri'l-kebir" isimli Arapa
bir eseri daha vardr: ., Yldz Saray Ktphanesi
Arapa Yazmalar Blm No: 5867.
Sz konusu tercme ve mtercimi Aymtb iin bkz.:
Oki M. Tayyib, "ems'l-eimme es-Serahs'nin
'arhu's-siyafi'l-kabr'inin Trke Tercmesi ve
Mtercim Mehmed Mnb Ayntb'nin Dier
Eserleri", s.27 vd. Oki, bu makalede Bursal M. Tahir,
Badatl smail Paa ve dier zevatn bu tercmeyi
Serahs'nin erh'inin deil de asl metin olan
eybn'nin es-Siyeru'1-kebr'inin tercmesi olduu
eklinde yanl tanttklarn syler,, s. 31. cs-Siyeru'1-
kebr metin olarak da ayrca neredil mistir. M.
Hadduri, nce ngilizce olarak "The Jslamic Law
ofNations Shaybani's Siyar" ismiyle sonra da Arapa
olarak "es-Siyeru'l-kebr Ve'l-alkt' d-devliyye et-
stamiyye, (Beyrut 1975) ismiyle yaynlamtr.
Franszca tercmesi de 1851-1853 yllar arasnda

42
Serahs'nin
57[57]
sz konusu erhi, devletler
hukuku alanndaki ilk kitaplarn detayl aklamas
olmas dolaysyla Birlemi Milletler Eitim, Bilim
ve Kltr rgt (UNESCO) tarafndan
Fransizcaya tercme ettirilmi ve rgt
tarafndan yaynlanmas planlanmtr.
58[58]
Fakat
Muhammed Hamidullah tarafndan yaplan bu
tercme, ne UNESCO ne de onun havale ettii
Beyrut'taki bir kurumca
59[59]
deil, "Le Grand Livre

Asya (?) gazetesinde tefrika edilmitir. Bkz: Ermenz,
e-cr'u'd- devl, s. 46
57[57]
Serahs'nin devletler hukuku aanndaki hukuk
anlay ile ilgili olarak, bilebildiimiz kadaryla en
son u alma yaplmtr: Tatan Osman, The
Jurisprudence ofSarakhsi with Particular Reference
to war and Peace (yaymlanmam doktora tezi), The
Universitiy Of Exeter 1993.
58[58]
afak, age., s. 93; Hamidullah, "lmnn 1200.
Yldnmnde arlman'n Muasr mam
Muhammed b. Hasen e-eybn" si. Med. s.: 20
(1969), s. 9
59[59]
Hamidullah, Le Grand Livre de la Conduie de
I'Etat 'a yazd nsz, I/LV

43
de la Conduie de VEtat" ismiyle Trkiye Diyanet
Vakf tarafndan drt cilt halinde yaymlanm
bulunmaktadr.
60[60]

Bu noktada eybn'nin yazd en son kitap
olan es-Siyeru' l-kebr'in telifi sebebiyle ilgili
olarak Serahs'nin naklettii u anekdota da
deinmek istiyoruz: eybn'nin es-Siyeru's-sar
isimli eserini inceleyen el-Evz', Kitab kimin
yazdn sorar. "Irakl Muhammed" cevabn
almca "Irakllar nerede, siyer konusunda kitap
yazmak nerede! Peygamber (s.a.v.) ile ashabnn
gazveleri, am ve Hicaz tarafndan
gereklemitir, Irak tarafndan deil. Nitekim Irak
daha sonra fethedilmitir..." eklinde kmseyici
ifadeler kullanr. Bunu duyan mam Muhammed

60[60]
Ankara 1989-1991. eybn'nin eserinin ve
Serahs'nin erhlerinin Bat dillerindeki tercmeleri
iin bkz: Bu son tercme, 1/LIV-LV

44
de kendisini es-Siyeru'l-kebfi yazmaya vakfeder.
Yazlp bitirilen bu ikinci kitab gren Evz' bu
defa "Eer kitapta Hadis-i erifler bulunmam,
onlara dayanlmam olsayd, Muhammed bunu
kendi kafasndan yazm derdim. Allah ona
grlerinde doruyu bahetmi. 'Her bilenin
stnde daha iyi bilen biri vardr.'
61[61]
buyuran
Allah ne doru sylemi" diyerek takdirlerini
bildirmitir.
62[62]

Es-Siyereru'1-kebr'in mam Muhammed'in
en son kitab olmas gerei, Ebu Zehra'nn da
(v. 1974) dedii gibi, onu Evz''nin
kmsemelerine ve tenkidine kar yazd
iddiasyla elimektedir. Gerekten de bu kitap
imam Muhammed'in son kitabdr. Zira bunu,

61[61]
Ysuf ] 2/76
62[62]
Serahs, erhu''s-siyeri'l-kebr; 1/3

45
kitaplarnn devaml ravisi Ebu Hafs el-Kebir
Ahmed Hafs (v. 216/831) deil, Ebu Sleyman
el-Czcn (v. 200/815) ile smail b. Svbe (v.
III. asr) nakletmitir. nk Ebu Hafs kitap
yazldnda Irak'ta deildi. stelik es-Siyeru'1-
kebr'in, Ebu Ysuf'un son dnemlerinde mam
Muhammed ile aralarnn ald bir zamanda
yazld, kaynaklarda, bu arada bizzat Serahs
tarafndan da bildirilmektedir ki, Ebu Ysuf'un
vefat 182/798'dir. Dier taraftan Evz' 151111A
ylnda vefat ettiinde mam Muhammed yirmibe
yanda idi. eybn'nin daha telif hayatnn
banda iken son kitabn yazm olmas ve
mrnn geriye kalan otuziki senesinde hibir
ey yazmam olmas gereklerle
badamamaktadr.
63[63]

63[63]
Ebu Zehra, Ebu Hanfe, s. 241-242; a. mif.,

46
slam devletler hukuku ile ilgili bu ilk zel
eserlerin yannda, devlet ynetimi, kamu maliyesi
ve ksmen ceza hukuku ile ilgili zel eserler olan
"Hara" "EmvaV\ "es-Siyaset'-er'iyye" ve "el-
Ahkmu's-sultniyye" tr eserlerde de konu baz
boyutlaryla incelenmitir. slam hukukunun
taharetten ferize btn konular kapsayan genel
fkh kitaplarnda da ilk rneklerden itibaren ayn
konuya yer verilmitir. Hz. Ali'nin (r.a.) torunu
Zeyd 'b. Ali'ye (v. 122/740) nisbeti konusunda
pheler bulunmakla birlikte bilinen en eski fkh

"Temhid" s. 34. imam Muhammed'in zel olarak
devletler hukuku, genel olarak slam hukukundaki
yeri iin son dnem almalar arasnda u teze
baklabilir: Muhammed Makbul Hseyin,
Muhammed b. Hasen.e-eybn ve eseruh fi'l-
fkhi'l-slami, (yaymlanmam dr. tezi), Cami'at'i
Ezher Klliyyet'-eria ve'1-kanun, Kahire
1972;aynca bkz: Desk Muhammed, el- mam
Muhammed b. Hasen e-eybani, Devha 1407/1987

47
mecmuas olan
64[64]
el-Mecm' fi'l-fkh isimli
eserde Kitabu's-siyer blmnn varln
bilmekteyiz Ayn ekilde ilk dnem fkh
mecmualarndan biri olan ve mam Mlik'in
grlerini ieren el-Mdevvene ile mam
afi'nin el-mm adl eserlerinde devletler
hukuku bahisleri yer almaktadr.
slam devletler hukuku, kendi teorisini Hz.
Peygamber'in (s.a.v.) mez pratiine
dayandrdndan mezi kitaplar da kaynaklar
arasnda saylmaldr. Mezi alannda ilk
mstakil mecmuay derleyen nc Rait Halife
Hz. Osman'n olu Ebn b. Osman'dan
65[65]
(v.

64[64]
Schacht, "Fkh ", E.I., (ng.), 11/887; Musa M.
Yusuf, Tarihu'l-fkhVl-slam, s. 194
65[65]
Horovitz J., el-Meaz'l-l ve mellifh, s.
6'dan Hizmetli Sabri, slam Tarihilii zerine, 114;
Poiat Selahaddin, "Ebn b. Osman b. Affan", DA,
X/66-67

48
100/718), bize tam olarak ilk defa ulaan mez
kitab olan Vkd'nin eserine kadar geen
sredeki mellefat bu cmleden olarak
zikretmeliyiz.
Buraya kadar ele aldmz ilk hukuk ve
tarih eserler yannda, siyas ve asker nitelikli
kitaplar da erken dnemlerden itibaren yazlmaya
balanmtr. Bu cmleden olarak Abbasilerin I.
dnem halifelerinden Mansur zamannda (136-
158) Abdlcebbar b. Ad, "Kitab fi dbi'l-hurb
ve sratu'l-asker" isimli eserini yazm, bunu el-
Herm'nin "Siyset'l-hurb"u ile anakya el-
Hin-d'nin "Kitab fi emri tedbri'l-harb" izlemitir.
Hatta bu alanda zellikle sava stratej ileriyi e
ilgili olarak dier dillerden arapaya.
66[66]

66[66]

49

Tahkik Edenin nsz

A - Muhammed B. El-Hasan E-eyban

(132-189/749-805)

Biyografisinin Kaynaklar:

A- Eski Kaynaklar :

bn Sa'd (l. 230); et-Tabaktu'1-Kbr,
VII/78
el-Hatb el-Badd (l. 463); Trhu
Badad, 11/172-182.
bn Abdi'1-Berr (l. 463); el-ntik, s. 24.
e-rz (l. 476); Tabaktu'l-Fukah, s.

50
114
bn Askir (l. 571); Trhu Medineti
Dmak.
bnu Hallikn (l. 681); Vefeytu'l-A'yan,
1/574
ez-Zeheb (l. 748); Tarihu'l-slm (yazma-
Ayasofya)
ez-Zehebi; "Menkibu Eb Hnife" ile birlikte
baslm bir blm.
el-Kurai (l .775); kasm 11/42.
bn Kutlbu (l. 879); Tcu't-Tercim, s.
40
Hac Halife (l. 1067); Kefu'z-Zunn,
11/1014.
et-Temm el-azz (l. 1010); et-Tabaktu's-
Seniyye, et-Teymuriyye
ktphanesi yazmas, II/288.

51
el-Laknav (l. 1304); el-Fevid'1-Behiyye,
s. 72.
es-Safedi (.764): el-Vafi bi'1-Vefeyat.
11/332
67[67]

B- Yeni Kaynaklar:

el-Kevser, Muhammed Zhid (l. H. 1371);
Bulu'l-Emn f Sreti'l -mm Muhammed ibni'l-
Hasan e-eybn. (eybn ile ilgili olarak
sylenenlerin byk bir ksmn ihtiva eden iyi bir
hal tercemesidir.)
Schacht; slm fkh tarihiyle ilgili
konferans. "EI-Muntek Min Drs-ti'1-
Mustenkn" isimli kitabmzda
68[68]

67[67]
68[68]
S. el- Mneccid.

52
yaynlanmtr, s. 105-106.
69[69]

C - Bat Dillerindeki Kaynaklar :

Brockelmann; GAL.
Schacht; esquisse d'une histaire du Droit
Musulman. Paris - 1952. Schacht; The Origins of
Mohammedan Jurisprudence. Oxford - 1950.
Schacht; Aus den Bibliotheken von
Konstantionopel und Kairo 3 vol, Berlin-1928-
1931.
Hamidullah; Mslim Conduct of State.
Lahore - 1954.
mam Muhammed'in babas Hasan b.
Farkad aslen am blgesinin kuzeyinde Raba

69[69]

53
diyarndandr. Emeviler devrinde, am
blgesinde orduya mensup bir asker idi. Dmak
vadisinde Harasta kynde ikamet ediyordu.
Hasan b. Farkad zengindi. Daha sonra Irak
beldelerinden Vast'a tand.
H. 132 ylnda olu Muhammed dnyaya
geldi. O srada Emevi hakimiyeti sona ermi ve
Abbasiler baa gemiti.
Muhammed, Kfe'ye tanp orada
yetimiti. O zaman Kfe fkh, lisan ve nahiv
ilimlerinin merkezlerinden biriydi. Bu arada Basra
da edebiyat, lisan ve nahiv ilimlerinin
merkezlerindendi. Buras Eb Hanfe, Eb Yusuf,
Sevr, Kisa, Ferr, Seleme, Sa'leb... gibi byk
fakih, dilci ve nahivcilerin bir araya geldikleri yer
idi. Muhammed b. Hasan'm kltrnn
olumasnda bu evre etkili olmu, dil, iir ve

54
fkhla hadis'e ynelmesine sebeb olmutur.
Vefat eden babasnn kendisine otuzbin altn
brakmas, bu ilimleri tahsil etmesini kolayla-
trm ve paray bu yolda harcamtr.
Muhammed, birok hocaya talebelik yaparak
onlardan ilim tahsil etmitir. Drt sene Eb
Hanfe'nin yannda okumu ve H. 150 senesinde
Eb Hanfe'nin vefat zerine Eb Yusuf dan fkh
tahsilini tamamlamtr. Sonra byk alimlerin
yanma gitmek zere eitli yerlere seyahatleri
olmutur. am halk alimlerinden Evz'nin,
Mekke'de Sfyn b. Uyeyn'nin, Horasan'da
Abdullah b. Mbarek' in yanna giderek onlardan
ilim tahsil etmitir. Basra'da birok ilim ehlinden
ders almtr. Bu seyahatlerinin en nemlisi,
Medineye olan seyahatidir ki, burada sene
mam Mlik'in yannda kalm ve defalarca

55
Muvatta' kendisinden dinlemitir. Bylece re'y
ehli olan istinbat ehlinin metodu ile mam Mlik
ve Evz'nin metodunu birletirmi oluyordu. Geri
dndnde hreti yaylm ve her yerden
kendisine talebe akn balamtr. Uzak
memleketlerden birok talebe geliyordu. Gelen
talebeler arasnda iki kii ok nemli
ahsiyetlerdi. Bunlardan ilki Sicilya fatihi Esed b.
Furt olup daha nce mam Mlik'i grm ve
Muvatta'm dinlemiti. Sonra imam Muhammed'e
gelip Muvatta ondan da dinlemitir. Esed,
Afrika'ya dndnde Muhammed b. Hasan'dan
etkilenerek Afrika ve Marib'de Eb Hanfe' nin
mezhebini yaymtr. Yine mam Muhammed'in
kitaplarnn altnda "Sahnn'un el-
Mdevvene'sinin asl olan "Esediye" isimli
kitabn meydana getirmitir.

56
nemli talebelerinin ikincisi ise, imam afi
idi. mam afi, mam Muhammed'in yanna
gelerek ilim tahsil etmi ve eserlerini istinsah
etmiti. Muhammed b. Hasan ilim ve maln
fiden esirgememi, her ikisinden ona bol bol
vermitir. mam afi, daha sonra Msr'a gidip
orada mezhebini yaymtr.
Bu iki talebeye zel ilim meclisi kurulur ve bu
mecliste mam Muham-med'den ilim tahsil
ederlerdi.
Gelenler arasnda Buhr'nin, re'y ehlinin
fkhn kendisinden rendii Eb Hafs el-Kebr,
Ktb-i Sittenin kendisi vastasyla yayld Eb
Sleyman el-Czcan, Eb Ubeyd el-Kasm b.
Sellm, Yahya b. Eksem, smail b. Tevbe gibi
baka deerli talebeler de vard.
mam Muhammed b. Hasan, halife Harun

57
Reid'e ulama imkann bulmu, Harun Reid de
onu Rakka kadlna tayin etmitir. Ancak Ebu
Talip soyundan gelenlere eman verme
hususundaki fetvasndan dolay bu grevden
alnmtr. Bylece Harun Reid'in hmna
uram ve acaba Ebu Talip oullarn isyana
tevik eden bir belge bulunabilir diye kitaplnda
arama yaplmtr. Daha sonra Zbeyde araya
girerek onlar bartrm ve tekrar eski grevine
getirilmitir. Hayatnn sonuna doru mam Eb
Yusufun vefatndan sonra Kdi'l-kudt (Ba
hakim) makamna getirilmiti.
anda yaygnlaan problemler hakknda
kendisi de dncelerini belirtmitir; Kur'an'n
yaratl, teesim ve drt halifenin daha faziletli
olularyla ilgili grlerini aklamtr.
H. 189 ylnda Harun Reid, Rey ehrine

58
gitmitir. Beraberinde Muhammed b. Hasan ve
Kisai de bulunmutur. Muhammed b. Hasan'la
Kis'nin her ikisi, burada vefat etmilerdir. O
zaman Muhammed altm yalanndayd. Bu iki
alimin vefat zerine Harun Reid'in "Fkh ve
Arapa bir gnde gmld." dedii rivayet edilir.
eybn'nin kltr tm aklyla
eserlerinde ortaya kmtr. Arap dilindeki bilgisi,
bu dilin inceliklerini kavramas ve fkhtaki
derinlii tamamyla eserlerinde yansmtr.
Muhammed b. Hasan'n fkhta deeri iki
ynde ortaya kmaktadr:
Birincisi: Eserlerinin okluu. Eb Hanfe'nin
mezhebinin yaylmasnda talebelerinin en by
odur. kinci Asr fakihleri arasnda en ok eser
veren odur. Grlerinde yle bir asalet varki,
onu zel bir mezhep sahibi haline getirmektedir.

59
Kitaplar halk arasnda okunan ve gvenilen
kitaplar olarak gelmitir.
kincisi; el-Mdevvene, el-Esediyye, el-mm
ve el-Hcce gibi fkh kitaplarnn yazarlar ondan
etkilenmi ve eserlerini onun kitaplarnn nda
yazmlardr.
70[70]

Eserleri :

el-Asl: Kitaplarnn en geni olup el-Mebut
olarak bilinir. Hukuki meseleleri Eb Hanfe ve
Eb Yusuf un mezhebine gre burada serdetmi
ve her meselede kendi grn de aklamtr.
el-Cmiu'1-Kebr : Fkh meselelerin en
nemlilerini ihtiva eden bir kitab olup onun iin:

70[70]

60
slm'da benzeri yazlmamtr," denilmitir.
ez-Ziydt ve Ziydtu'z-Ziydt : Bu
kitaplarn el-Cmiu'1-Kebr kitabndan sonra te'lif
etmi ve bu kitaba almad meeleri bu
kitaplarda ilemitir.
el-Cmiu's-Sagr: Eb Yusuf'tan duyduu
Eb Hanfe'ye ait rivayetlerdir.
es-Siyeru's-Sar: Siyer/devletler hukuku ile
ilgili olarak Eb Hanfe1 den naklettii
rivayetlerden olumaktadr.
el-Hucec: Medine ehline kar delillerle ilgili
grlerini burada serdeder. Bu kitap, Eb
Hanfe'nin senedleriyle birlikte eybn'nin
anda ve ondan nce Irak'taki snn mezhebin
temelini bize anlatr. Mezhepler arasndaki ih-
tilaflar konusunda te'lif edilen ilk kitap budur.
nk Kfe ehli ile Medine ehli arasndaki

61
ihtilaflarla ilgilidir.
Kitabu'1-Asar : Bu kitapta Eb Hanfe'den
merf, mevkuf ve mrsel hadisleri rivayet eder ki
bunlarn ou brahim en-Naha' kanalyladr.
el-Mahric ve'1-Hiyel : Kevser bu kitabn
eybnye ait olmad halde kendisine nisbet
edildiini syler.
er-Rakkyyt : Rakka'da kad iken fer'
meselelerle ilgili olarak verdii hkmleri ihtiva
eder.
Bunlar dnda baka kitaplar da vardr.
mam Muhammed, Eb Hanfe'nin fkh
grlerini el-Mebst, el-Cmiu's-Sar ve es-
Siyeru's-Sar isimli kitaplarnda rivayet eder.
Kendi mezhep ve grlerini de dier eserlerinde
ortaya koyar.
Eserlerinin ounun birok erhleri vardr.

62
eybn'nin te'lif ettii kitaplarn sonuncusu,
es-Siyeru'1-Kebr kitabdr. "Siyer" kelimesi ile,
meaziyi (sava ve sava hukukunu)
kastederler.
71[71]

Es - Siyeru'l-Kebr'in Te'lif Sebebi:

Irak limleriyle am limleri arasnda
yaanan bir tartma zerine te'lif edilmitir.
Serahs, -ayet dedii doru ise- es-Siyeru's-
Sar kitabnn, am ehlinin fakihi ve limi
Evz'nin eline getiini ve bu kitabn mellifinin
kim olduunu sorduunda: "Irakl
Muhammed'dir." denildiini, bunun zerine
Evz'nin: "Irak ehli nerede, bu konuda eser

71[71]

63
vermek nerede? Onlarn Siyer hakknda bilgileri
yoktur" dediini zikreder. Serahs, Evz'nin
szn aklayarak, Rasulullah'n gazvelerinin
Irak'ta deil Hicaz ve am taraflarnda olduunu,
Hicaz ve am ehlinin bu gazveleri daha iyi
bildiklerini syler. Evz'nin sz, Muhammed b.
Hasan'a ulanca buna fkelenir ve es-Siyeru'l-
Kebr kitabn te'lif eder. Onu altm deftere
yazarak Harun Reid'e gnderir.
72[72]

Kitabn Konusu:

Savala ilgili tm hususlar; mriklerle olan
ilikiler ve bunlarla ilgili hkmleri ihtiva eder.
Dorusu bu kitap savala ilgili meseleleri konu

72[72]

64
edinen mslmalarn DEVLETLER HUKUKU'dur.
mam Muhammed b. Hasan mslmanlarla
mriklerden bahsetmi ve erkek olsun, kadn
olsun veya ocuk olsun, her iki tarafn esirlerinin
hkmlerini aklam, mriklerin slm'a
girmelerini, eitli ekil ve lafzlaryla eman
dilemeyi, eman verilenlerle dru'l harbten dru'I-
slm'a gelen elileri, elde ettikleri
dokunulmazlklar, ganimetleri, antlama, fidye,
silah, kle ve ara-gerelerin hkmlerini, ehl-i
harbin istila ettii topraklar, dru'l-harbdeki ehl-i
slm, antlamalar bozmay, sava sularn,
hern sava ve hem de barta ehl-i harb ile ve
mslmanlarla ilgili konularda daha yzlerce
meseleyi anlatr.
eybn, btn bu hususlarda Kur'n'a,
meydana gelen belli olaylar akabinde

65
Rasulullah'n gazveleriyle ilgili olarak yaplan
rivayetlere ve msl-manlann sava ve fetihleri
esnasnda verilmi hkmelere dayanr. Birok
meselede kyas kullanarak gzel hkmlere
varr.
Bylece devletler hukuku alannda kitabn
nemi ortaya kmaktadr. Harun Reid, kitab
grdnde gayet beenmi ve kendi hakimiyet
gnlerinin vn vesilelerinden biri olarak
saymtr. Ayrca kitab ders olarak okumalar iin
iki olunu mellife gndermitir. Osmanl
dneminde kitaba verilen deer daha da artm
ve Sultan Mahmud Han zamannda Osmanlcaya
tercme edilerek Osmanl mcahidlerinin Avrupa
devletleriyle yaptklar savalarda temel olarak
alnmtr.
Yine birok kimse kitaba deer vererek

66
erhetmitir. Bu erhler ierisinde en nemlileri,
Serahs ve Cemal el-Hasr'nin (H. 636)
erhleridir. eybn, devletler hukukuyla ilgili
eserleriye Onyedinci asrda yaayan ve devletler
hukukunu ilgilendiren baz meselelerdeki
aratrmalarndan dolay devletler hukukunun
babas olarak bilinen Hollandal Grotius'dan (M.
1583/1640) ve ondan nce gelen yahut ada
olan Vitoria, Suarez ve Vasques gibi hristiyan
hukukuardan nce gelir.
Devletler hukukuyla ilgilenenler, son
senelerde eybn'nin bu alandaki deerinin
farkna varmlardr.
Almanya'nn Gottingen ehrinde Devletler
Hukuku Enstits kuruldu. eitli lkelerden
devletler hukuku Hmleriyie bu alanda
uraanlardan birok kimse bu enstitye ye

67
oldu. Msrl byk hukuku Prof. Abdulhamid
Bedevi cemiyete bakan seildi. Bizler de bakan
yardmcs seildik. Cemiyetin amac eybn'yi
tantmak ve bu alandaki grlerini ortaya
kararak konuyla ilgili eserlerini yaynlamakt.
Salahuddin el-Mneccid
73[73]

B- Muhammedb.Ahmedes-Serahs
Biyografisinin Kaynaklar

Eski Kaynaklar :

el-Kurai (l. 875); el-Cevhiru'l Mudyye,
11/29.
Ibn Kutlbu (l. 879); Tcu't-Tercim, s.

73[73]

68
38.
Hac Halife (l. 1067); Kefu'z-Zunn,
11/1012
et-Temm el-azz (.1010); et-
Tabaktu's-Seniyye f Tercimi'1-Hane-
fyye,III/175.
74[74]

Bat Dillerindeki Kaynaklar :

Heffening, dans Encycl. de I'Islam, Serahsi
maddesi Brockelmann, GAL Schacht'n eserleri.
ems'l-Emme Muhammed b. Ahmed b.
Sehl Eb Bekr es-Serahs'nin hayat hakknda
pek bilgimiz yoktur. Belki de bu, Mverunnehr
gibi ok uzak bir yerde yaamas ve hayatnn bir

74[74]

69
blmn hapiste geirmesi sebebiyledir.
Bildiimiz, O'nun, Mehed ve Merv arasnda eski
bir ehir olan Serahs'tan olmasdr. H. 448 ylnda
vefat eden Abdlaziz el-Hulvn'den ders alm
ve kitaplarn onun yannda bitirmitir. Serahs
fkh, kelam, usl ve mnazara ilimlerinde stn
bir seviyedeydi. Yannda okuyan ve kitaplarn
bitiren talebeler de vardr. Eb Bekr el-Husayr
(Muhammed b. brahim, l. H. 500) bunlardan
biridir.
Daha sonra Mverunnehr'in bir beldesi olup
Fergana yaknlarnda bulunan zkent'e gidip
Hakan'n saraynda kald. Ama ksa bir mddet
sonra, Hakan'n, azad ettii cariyesiyle ddeti
dolmadan evlenmesinin haram olduunu
sylemesi zerine H. 466 ylnda zindana atld.
Yaklak olarak onbe yl zkent zindanlarnda

70
kald. lim talihleri, zindann kapsnn nne gelir
ve ondan fkh dersi alrlard.
Onbe ciltlik el-Mebst isimli kitabm
zindanda yazd. Mebst'u yazarken, hibir kitaba
mracaat etmedi. Her bir bab yazdnda,
hapiste iken onu yazdna iaret etti. H. 477
ylnda kitap tamamland. Sonra eybn'nin es-
Siyeru'l Kebr'inin erhini yazmaya balad.
Kitabu'-urt'a geldiinde, ki kitap bitmek
zereyken serbest brakld. H. 480 ylnn ilk
baharnda Merginan'a gitti. Bu erhini ayn
senenin Cemda'1-l aynda bitirdi.
Serahs'nin lm tarihi ihtilafldr. Kimi H. 483
senesinde vefat ettiini sylerken, kimi H. 486
senesinde, kimi de H. 490 ylma yakn vefat
ettiini sylemektedir.
75[75]

75[75]

71

C - Es-Siyer'l-Kebr erhi

es-Siyeru'1-Kebr'in erhine gelince, bunu da
yla yakn bir mddet ierisinde bitirmitir.
Hepsini ezberinden yazm ve bu arada mam
Muhammed'in kitabna bile mracaat etmemitir.
Ancak ne yazk ki mam Muhammed'in kitabnn
asl kaybolduundan, Serahsnin ezberinin
shhatini tesbit etme imkanmz olmamtr.
Yedinci asrda Dmak'te yaayan Cemal el-
Hasr'nin erhi de kayptr. Bylece hapiste
tamamen hafzasna dayanarak onu rivayet eden
Serahs'nin nakli dnda mam Muhammed'in
metninden elimizde hibir ey yoktur. Ancak
Serahs'nin mam Muhammed'den naklettii


72
metin hakknda u noktalara dikkatleri ekmek
isteriz:
1- Serahsi, mam Muhammed b. Hasan'm
grlerini rivayet ederken kulland senedi
korumam; onlar hazfetmi ve "Muhammed
falandan zikretti ki.." yahut "Muhammed falandan
rivayet etti ki.."demekle yetinmitir.
2- mam Muhammed'in kendi grleri
olduuna inand yerlerde "Muhammed dedi ki"
ifadesini kullanmtr.
3- Serahsi, mam Muhammed'in
sylediklerini te'yid eden yet ve hadisler getirir
veya maziyle ilgili olaylar nakleder. Bazen
grlerine muhalefet eder. mam Muhammed,
Eb Hanfe, Eb Yusuf ve bakalarna muhalefet
ettii yerlerde onlarn grlerini aklar.
4- Serahs, metinde mam Muhammed'in

73
kitabnn hepsini rivayet etmez. Hatta baz bablan
bile hazfeder. Mesela: Dman esirlerin nesebini
isbat bab" ile "dru'l-harbte had cezas bab"
arasnda bir bab hazfettiini zikreder ama
hazfedilen babn ne olduunu aklamaz. Onun
in nelerin atldn kesin olarak
bilemiyoruz.
76[76]

5- barede anlatm zayfl ve uzunluk gze
arpmakta, bazen kapallk ve nahiv kaidelerine
aykrlk gibi durumlara Taslamaktayz. Bunun
sebebi, Serahs'nin ilk fakihler kadar arapaya
gereken nemi1 vermeyen mteahhir fakihlerden
oluu, Mveraunnehir'de yaamas ve

76[76]
Serahs, bu ksm arhz-Ziydt isimli kitapta
ayrntl olarak ele ald iin atladn belirtir, (bkz.
erhu's- Siyeri'1-Kebr, V/1850). Byle bir ifadeye
eserin baka yeinde yer verilmemi olmas,
Seriahs'nin mmkn olduu kadar eksiksiz bir erh
yaptn gstermektedir. (Editr)

74
yazdklarn gzden geirme imkann
bulamamasdr.
6- erhinin mukaddimesinde, mam
Muhammed le Kad Eb Yusuf arasndaki
ekimeyi gerekten olmu gibi rivayet eder.
Halbuki byle bir olay meydana gelmi deildir.

77[77]

Es-Siyerul-Kebr erhinin Elyazmalar

Osmanl Devletinin kuruluundan bu yana
es-Siyeru'1-Kebr erhi ok yaygnlat. nk
Osmanl devletinin mezhebi hanef idi ve bu kitap
devletin, dier gayri muslini devletlerle
savalarnda bavurulan bir kaynak olmutur.

77[77]

75
Bu nedenle hicr dokuzuncu asrdan itibaren
Osmanl dneminde bu erhin elyazmalar pek
oktur. Ancak ne yazk ki, eski temel yazmalar
azdr.
Brockelmann
78[78]
'GAL isimli eserinde
Trkiye, Viyana ve Dmak (am)
ktphanelerinde onyediye yakn nsha sayar.
Biz de Brockelmann'n zikretmedii u onbr
nshay tesbit ettik:
1- Beyrut Amerikan niversitesi
Ktphanesindeki yazma: Bu yazmann
zerinde, H. 631 yl sema' kayd var. Bulunduu
numara : MS. 349. 297.
2- Dru'l-Ktbi'I-Msriyye Nshas: Birinci
czden bir blm olup son taraf eksiktir. Nsha
"Bbu'l-mslim yahrucu min dri'1-harb" bab ile

78[78]
GalSuppl. 1/291

76
son bulur. Byk htimalle yedinci asrdan nce
yazlmtr.
3- Leiden niversitesi Ktphanesi Nshas:
H. 800 ylnda yazlm olup OR 373 numarada
kaytldr.
4- Paris Milli Ktphane Nshas: Hicri 864
ylnda yazlm olup 837-838 mumaralarda
kaytldr.
5- stanbul'da nc Ahmed Nshas :
Byk ihtimalle on yahut onbirinci asrda intinsah
edilmitir. No: 149.
6- Mustafa Fazl (Drul-Ktb'l-Msriyye)
Nshas: H. 1117 ylnda yazlmtr. Hanef Fkh
: 65 numaradadr.
7- am'da ez-Zhiriyye Nshas: stinsah
tarihi H. 1130. Genel No: 5854
8- Dru'-Ktbi'l-Msriyye Ktphanesinde,

77
Tal'at Nshas: stinsah tarihi Hicri 1131. Hanef
Fkh; 887 numarada kaytldr.
9- Tal'at Nshas: stinsah tarihi H. 1141.
Hanef Fkh; T. 1089 da kaytldr.
10- Mustafa Fazl (Dru'l-Ktbi'l-Msriyye)
Nshas : stinsah tarihi H. 1158. Hanef Fkh-M,
64 numarada kaytldr.
11- Mustafa Fazl (Dru'l-Ktbi'l-Msriyye
Nshas: Onikinci asrn balarnda istinsah
edilmitir. Hanef Fkh-M: 66 numarada kaytldr.

79[79]

Bavurduumuz Nshalar Ve Bu
Nshalarn Tavsifi

79[79]

78
Brockelmann'n zikretmedii nc Ahmed
Nshas hari, stanbul1 daki nshalar grme
imkanmz olmad. Kitab hazrlarken tanttmz
nshalara mracaat ettik ve aadaki nshalara
da iaret ettik.
1- Paris Nshas, No : 837
2- Mustafa Fazl Nshas, Hanef Fkh-M.
No: 66
3- nc Ahmed Nshas, No: 1149
4- Tal'at Nshas (Hanef Fkh, No : 887
5- Haydarabad, Hindistan basks Birinci cildi
basldktan sonra;
6- Beyruttaki Amerikan niversitesi
Nshasn elde ettik ve metni bu nshayla
karlatrdk. Ancak dipnotlarda buna iaret
etmedik.
Not:

79
1- Yukardaki nshalarn tavsiflerini, Trk
okuyucular iin pek lzumlu grmediimiz iin ve
kitabn hacmini kabartaca dncesiyle buraya
almadk.
2- Yine, kitabn Arapa tahkik metodu ile ilgili
aklamalar ve Araba yazmalardan rnek
fotokopileri de ayn dnceyle buraya
almadk.(Mtercimler)
80[80]

arihin nsz

Deerli imam, zahid, imamlar imam Eb
Bekr b. Eb Sehl es-Serahs ems'l-Eimme
(mamlar Gnei) dedi ki;
Bilmi ol ki, es-Siyer'1-Kebr, mam

80[80]

80
Muhammed'in fkhta yazd kitaplarn
sonuncusudur. Bu sebeple talebelerinden olan
Eb Hafs bu kitabn Mu-hammed'den rivayet
etmemitir. nk Eb Hafs Irak'tan ayrldktan
sonra mam Muhammed bu kitab yazmtr. Eb
Yusufun smini de hi anmamtr. nk kitap
yazld srada aralar almt. Eb Yusuf tan
bir hadis rivayet etme ihtiyacn duyduunda
onun ismini anmadan: "Gvenilir kii bana haber
verdi" ifadesini kullanr ki bundan maksat Eb
Yusuf tur.
Aralarnn almasnn temel sebebi: el-
Mualla'nin anlattna gre, kskanlktr. Mualla
yle der: mam Eb Yusufun meclisinde mam
Muhammed'den bahsedildi ve Eb Yusuf onu
vd. Eb Yusufa: "Bazen aleyhinde konuu-
yorsun bazen de vyorsun" dedim. 'O,

81
kskanlan biri'dir." karln verdi.
bn Sem'a, mam Muhammed'den naklen
der ki: Eb Yusuf kadla ilk getirildii sralarda
hergn bineine biner, Halifenin meclisine
urard. Bu arada rencilerle karlat ve
onlardan nereye gittiklerini sordu. Onlar da:
"mam Muhammed'in ilim meclisine gidiyoruz"
dediler. Bunun zerine Eb Yusuf yle dedi:
"Muhammed, ilim talebelerinin gidip gelecekleri
seviyeye ulat m? Allah'a yemin ederim ki, ona
ramen Badad'm hacamatsn, bakkaln,
onun gibi birer fakih olarak yetitireceim." Bunun
iin ders ve imla meclisini kurdu. mam
Muhammed ise derslerine devam etti. Eb Yusuf,
son zamanlarnda, sabahn erken saatlerinde
mehur fakih ve limlerle karlap onlarn
nereye gittiklerini sordu. "Muhammed'in meclisine

82
gidiyoruz," dediklerinde "Gidin gidin, bizce o,
kskanlan biridir." dedi.
Aralarnn almasna sebeb olan olay:
Rivayet edildiine gre, Halifenin meclisinde
mam Muhammed'den bahsedildiinde Halife onu
vd. Eb Yusuf, mam Muhammed'i bir kenara
ekerek ona: "Msr Kads olmak ister misin?"
dedi.
mam Muhammed: "Ben byle bir eye talip
deilim, bundan kastnz nedir?" diye sordu.
Eb Yusuf: -Irak'ta ilmimiz hkim oldu.
Dilerim ki, Msrda da yaylp hakim olsun.
Muhammed : -Bakalm, ayrca ehil olanlarra
danalm, da mavere edelim, dedi. Danma
sonunda mam Muhammed'e yle dediler.
- Onun gayesi, senin kad olman deildir.
Seni Halifenin kapsndan uzaklatrmak istiyor.

83
Sonra Halife, Eb Yusuf a, Muhammed'i
meclisine getirmesini emretti. Eb Yusuf: "Onun
bir hastal var. Hastal Emir'l-M'minin
meclisinde bulunmasna engeldir," diyerek onu
fikrinden caydrmak istedi. Halife: Hastalnn ne
olduunu sordu. Eb Yusuf: "Hafif abdestini
tutamad iin uzun mddet oturamaz." dediyse
de Halife: "O zaman kalkmasna izin veririz,"
karln vererek srar etti.
Sonra Eb Yusuf, Muhammedi tenha bir
yere ekerek: "Emir'l-M'minin seni aryor.
Ancak tahammlsz bir adamdr.. Yannda fazla
oturma. Sana iaret ettiim zaman hemen
kalkarsn" eklinde uyarda bulunduktan sonra
onu alp Halifeye gtrd. Halife mam
Muhammed'i iyi karlad. nk mam
Muhammed, boyubosu yerinde ve konumasn

84
bilen bir kiiydi. Halifeyle gzel gzel konumaya
balad. Halife de onu ilgiyle dinliyordu. Tam bu
srada Eb Yusuf kalkmas iin iaret verdi. mam
Muhammed szn kesip dar kt.
Halife: "Bu hastal olmasayd meclisimde
ondan istifade ederdik." dedi. mam
Muhammed'e: "Niye o esnada ktn?"
denildiinde: "O esnada kmann doru
olmadm biliyordum. Lkin Yakup (Eb Yusuf)
bir zamanlar benim stadm idi, ona muhalefet
etmekten ekindim." karln verdi. Daha sonra
Eb Yusufun yaptklarnn farkna varnca yle
beddua etti: "Allah'm, lmne sebep, bana
nisbet ettii hastalk olsun." mam Muhammed'in
duas kabul edildi. Bunun mehur bir yks
vardr.
Eb Yusuf vefat ettii zaman Muhammed

85
cenaze namazna gitmedi. Halktan utand iin
kmad sylenir. nk mam Eb Yusufun
cariyeleri Eb Yusuf iin alayp mam
Muhammed'in kaps nnden geerken ona dil
uzatyorlard. Onlarn yle dedikleri rivayet edilir:
Daha nce bize hased edenler bu gn bize
acyorlar.
Daha nce bize tabi olanlara bugn biz tabi
oluyoruz.
Bugn bizler herkese boyun eiyoruz
Bugn keder ve endiemizi izhar ediyoruz.

81[81]

Kitabn Yazl Sebebi:

81[81]

86
mam Muhammed'in es-Siyeru's-Sar isimli
kitab, am blgesi limlerinden bn Amr el-
Evz'nin eline getiinde Evz kitabn kime ait
olduunu sordu. "Irak'l Muhammed'indir."
dediler. Bunun zerine Evz dedi ki: "Irak ehli
nerede, bu konuda kitap yazmak nerede?
Onlarn siyer hakknda bilgileri yoktur. Resulullah
(s.a.v.)'le sahabilerinin savalar Irak deil, am
ve Hicaz taraflarnda olmutur. Irak o zaman
henz yeni fethedilmiti." Evz'nin bu szleri
mam Muhammed'e ulanca, Evz'ye kzd ve
bu kitab hazrlamaya koyuldu. Evz bu kitab
grdnde: "ayet ierdii hadisler olmasayd
kendi yanndan uyduruyor derdim. Allah Tel,
ona cevabn dorusuna isabet etmeyi, ona nasip
etmitir. Allah ne doru buyurmutur:
"Her bilenin stnde daha iyi bilen

87
vardr."
82[82]
diyerek takdirini izhar etti.
mam Muhammed, kitabn altm deftere
yazlmasn ve hemen bir arabaya ykletilerek
gtrlp Halifeye takdim edilmesini istedi.
Halifeye mam Muhammed'in bir kitap yazarak
onu kendisine takdim etmek zere getirdiini
haber verdiler. Halife buna ok sevindi. Kitab ok
beendi ve onu hkimiyet gnlerinin vn
vesilelerinden biri olarak sayd. Kitab okuduka
takdiri daha da artt. Onu okumalar iin
ocuklarn Muhammed'in meclisine gnderdi.
smail b. Tevbe el-Kzvn, Halifenin ocuklarnn
eiticisi idi. Onlar gzetlemek iin kendisi de
derslerde hazr bulunuyordu. Bylece o da, kitab
dinlemi oldu. Sonra ravilerden sadece smail b.
Tevbe ve Ebu Sleyman el-Czcani kald. te,

82[82]
Yusuf: 12/76.

88
kitab onlardan rivayet eden, bu iki zattr.
83[83]

Serahsnn Es-Syeru'l-Kebr'i
Naklederken Dayand Sened Zinciri

Serahs, -Allah kendisinden raz olsun- dedi
ki:
ems'I-eimme Eb Muhammed Abdulaziz
b. Ahmed el-Hulvn onun yannda mezkur kitab
kendim okumakla bize haber verdi ki: Kad el-
mam Eb Ali el-Huseyn b. el-Hzir b.
Muhammed en-Nesef bize haber verdi ki: mam
Eb Bekr Muhammed Abdurrahim b. Davud es-
Simnani, o da; Muhammed b. Hasen'den rivayet
etti.

83[83]

89
Serahs dedi ki:
Hocamz el-Hulvn, Kad Eb Ali'nin yle
dediini bize anlatt: Bu kitab, mam Eb Bekr
Muhammed b. Fazl'n yannda okuyorduk. "Eman
bablar"na ulatmz zaman Eb Bekr vefat etti
-Allah rahmet etsin- Bunun zerine Ali el-Hatip el-
Mhelleb'den okumaya baladk. Bu nedenle
"Emn Bblar"na kadarki blmn rivayetini her
kisinden naklettik. Gerisini de yanlz Ali el-
Hatib'den rivayet ettik.
Serahs dedi ki:
Mezkur kitab Kadi mam Eb'l-Hasen Ali b.
Huseyn es-Sud'den, kraetle bize haber verdi.
O da dedi ki: Bize Nusayr b. Yahya haber verdi.
O da dedi ki: Eb Sleyman el-Czcn mam
Muhammed'den rivayet etti.
Serahs dedi ki:

90
Bize onu, Salih ve gvenilir olan Eb Hafs
mer b. Mansur el-Bezzr kraetle bize haber
verdi: O da dedi ki: Hafz Eb Abdillah
Muhammed b. Ekb bize haber verdi. O da dedi
ki : Eb Muhammed Abdullah b. Abdul-vahid el-
Kazvn bize anlatt. O da dedi ki: smail b. Tevbe
el-Kazvn bize anlatt O da" dedi ki: Bize
Muhammed b. Hasen haber verdi, dedi ki: Sevr
b. Yezid Halid b. Ma'dn'dan, Halid de, urahbil
b. es-Smt'tan haber verdi.
84[84]

Rbatn Fazileti

1- Selman- Fris'nin yle dedii rivayet
edilir: Kim bir gn Allah yolunda dmana kar

84[84]

91
snrda nbet tutarsa bir ay oru tutmu ve gece
ibadetine kalkm gibi sevap kazanr. Kim Allah
yolunda dman snrnda nbet tutarken lrse
kabir fitnesinden kurtulur ve kyamet gnne
kadar amelinin sevab devam eder.
Bu hadis her ne kadar Selman'mn sz gibi
rivayet ediliyorsa da, Rasulullah (s.a.v.)'e merfu
gibidir. nk amellerin mkafatlarnn miktar,
re'y ile bilinmez, onlar bilmenin yolu, rivayettir.
2- mam Muhammed u hadisi de zikretti:
Mekhul'den rivayet edildiine gre Selman-
Fris, ran topraklarnda bir kalede nbet tutan
urahbil b. Snfa urad ve "Bu makamda
ikametine yardmc olmas iin Resulullah (s.a.v.)'
den iittiim bir hadisi sana haber vereyim mi?"
dedi. urahbil: "Buyur, haber ver" dedi. O zaman
Selman dedi ki: Resulullah (s.a.v.)'in yle

92
buyurduunu duydum:
"Bir gn dmana kar nbet tutmak, bir ay
oru tutmak ve gecesini ibadetle geirmekten
daha hayrldr. Kim nbet tutarken lrse kabir
azabndan kurtulur ve o ameli, en iyi ekilde
yaplm amel gibi aaltlp kyamet gnne
kadar iyilikler defterine yazlr." Buradan
anlalyor ki sahabeden birinin hafzasnda bir
hadis olduu
zaman bazen hadisi rivayet ediyor, bazen de
rivayet etmeden fetva veriyordu ki,
her iki durum da caizdir.
Hadis-i erifte belirtilen murabtlk sznn
manas, dini yceltmek ve
mslmanlan mriklerin zararndan
korumak iin dman karsnda bir geidi
muhafaza etmektir. Kelimenin asl, atlan

93
balamaktan gelir. Yce Allah :
"Onlara kar kuvvet ve sava atlar (ribtu'1-
hayl)..." hazrlayn
85[85]
buyurur. Mcahid
Mslmanlar, atlarn, dman korkutmak iin
bekledii snrda balayp orada yemlendirirler.
Dman da ayn eyi yapar. Onun iin ou
zaman iki kii arasnda ortaklk manas tayan
kip bu ie isim olarak verilmitir. Ayrca bu
sebeple, sahralarda yaayan halkn hrszlarn
errinden emin olmalar iin yaptklar binalara
da, "RIBAT" ismi verilmitir. Yukarda geen
hadiste bir gnlk murabtlk, bir ay oru tutmak
ve gecesini ibadetle geirmek gibi saylmtr.
3- man Muhammed bundan sonra da
sevabn daha ok olduunu bildiren hadisi

85[85]
Enfl : 8 / 60. Ribat, karakol; murabt da nbeti
anlamndadr. eviren

94
zikrederek yle dedi: Mekhul'den rivayete gre
bir adam Resulullah (s.a.v.)'e gelerek yle dedi:
Dada bir maara buldum. Ecelim gelinceye
kadar orada ibadetle megul olmak, namaz
klmak istiyorum. Bunun zerine Rasulullah
(s.a.v.) buyurdu ki:
"Sizden bir kimse dmana kar Allah
yolunda bir miktar nbet tutmas, kendi evinde
altm sene namaz klmasndan daha iyidir."
lk hadiste bir ay ve bu hadiste de altm
sene zikredilmesi, ya dmandan emniyet ve
korku iinde olmann farkllyla ilgilidir, nk;
korku ne kadar ok olursa, sevab da o kadar ok
olur.
Yahut bu nbet sayesinde mslmanlara
salanan menfaatin farkllndan dolaydr. Bu
sevabn asl, ilediinin deerli olmas ve

95
yaptnn mslmanlara faydal olmasdr.
Rasulullah (s.a.v.) yle buyurur: "nsanlarn
hayrls, insanlara faydal olandr"
Yahut da bu farkllk, fazilette vakitlerin farkl
farkl olular sebebiyledir. Bunun izahm Ubey b.
Ka'b'n rivayet ettii u hadiste bulmak
mmkndr:
Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: "Sabrederek
ve hayrn umarak Ramazan ay dndaki bir
gnde dman snrnda nbet tutmak Allah'n
yannda gndz orulu, gecesi ibadetli yz yl
ibadet etmekten daha faziletlidir. Ramazan
aynda sabrederek ve sevabn umarak bir gn
muhafzlk yapmak, Allah yolunda gndz
orulu, gecesi ibadetli bin yl ibadetten daha
faziletlidir. Kim mcahid olarak ldrlr yahut
murabt olarak lrse yeryz onun et ve kann

96
yemez ve anasnn kendisini dourduu gn gibi
gnahlarndan arnmadika, cennetteki yerini
grmedike, hurilerden eini grmedike ve
akrabasndan yetmi kiiye efaat etmedike
dnyadan ayrlmaz. Ayrca kyamete kadar
murabtlk sevab devam eder."
Rasulullah (s.a.v.)'in: "Kabir fitnesinden
korunur." sznde, kabir azabnn gerek olduu
konusunda ehl- Snnet ve'1-Cemaatin lehine
delil vardr. "Fitne" burada azap manasnadr.
Yce Allah:
"Tadn azabnz ."
86[86]
"phesiz erkek ve
kadn mminlere imanlarndan dolay ikence
yapanlar, sonra da tevbe etmeyenler iin
cehennem azab vardr. Onlar iin bir de yanma

86[86]
Zariyat,51/14

97
azab vardr"
87[87]
szlerinde de bu anlamda
kullanlmtr.
Fitnenin kelime manas imtihan etmek ve
denemektir. Kii altnn ayarn anlamak in altn
atee atnca: "Fetent'z-Zehebe" "Altn kontrol
ettim." der
Yce Allah'n: "Kendilerinin imtihana
ekilmeyeceklerini mi sandlar?"
88[88]
ayeti ile "...
Seni trl trl ibtilalarla imtihan etmitik..."
89[89]

Ve :
"Zaten o da senin imtihanndan baka birey
deildir..."
90[90]
ayetlerinde de "fitne" bu manada
kullanlmtr. Mnker ve nekir iin: "Kabrin iki
sorgulaycs" denilir. nk onlar kabir sahibini

87[87]
Burc:85/10
88[88]
Ankebt: 29/2
89[89]
Th:20/4
90[90]
A'rf:7/155

98
imanndan sorgulayarak imtihan ederler.
Ayrca, kabrin sktrmasndan korunmak
manasna olduunu syleyenler de vardr. Allah
Teala'nn koruduklar hari herkes kabir fitnesine
mb-tela olacaktr. Nitekim rivayet edilir ki: Sa'd
b. Muaz (r.a.)'n kabri zerine toprak atlp tesviye
edildii zaman Rasulullah (s.a.v.)'in yznn
rengi deiti.
Allahu ekber, Allahu ekber! dedi ve tekbir
sesinden Baki' mezarl yankland. Kendisine
bunun sebebi sorulduunda: "Kabir onu sktrd.
yle sktrd ki, kaburga kemikleri birbirine girdi.
Sonra Allah bu durumu giderip onu rahatlatt.
ayet kabir sktrmasndan kurtulan olsayd, bu
salih kul ondan kurtulurdu." buyurdu. Ancak Hz.
ie'den rivayet edilen hadiste, kendisinin Rasu-
lullah (s.a.v.)'den kabir sktrmasn sorduu

99
zaman Rasulullah yle cevap vermitir:
"Mmin ly kabrin sktrmas, ba
arsndan annesine ikayet eden sevgili olunun
bann stne annenin elini koyup bastrmas
gibidir. Mnaf sktrmas ise, bir kayann
altnda kalan yumurtann ezilmesi gibidir"
Murabt olarak len hakkndaki bu mjde -
AUahu a'lem- hayatta yapti-iyla mslmanlarn
emniyetini salamas sebebiyledir. Bylece o da
kabrinde, korkulan kabir sktrmasndan
emniyet ierisinde olmakla mkafatlan diril a-
caktr.
Yahut hayatta iken dini yceltmek iin korku
ve yalnzlk yerini setii iin, kabirde, korku ve
yalnzlk kendisinden giderilecektir. Tpk
orulular iin olduu gibi. Orulular kyamet gn
kabirlerinden karldklarnda insanlar a ve

100
susuz iken kendilerine sofralar ikram edilecek ve
yiyip ieceklerdir. nk onlar dnya hayatnda
alk ve susuzluu semilerdi. Allah da, ahirette
onlara trl trl sofralar ikram etmekle
mkafatlandracaktr.
Rasulullah (s.a.v.)'in: "Kyamet gnne
kadar amellerin sevab devam eder." szne
gelince, bu, Yce Allann kitabnda da vardr.
Yce Allah kitabnda yle buyurur :
"... Kim evinden, Allah'a ve O'nun
Peygamberine muhacir olarak kp da sonra
kendisine lm yetiirse muhakkak ki mkafat
Allah'a aittir..."
91[91]
Rasulullah (s.a.v.)' da yle
buyuruyor:
"Kim hac yolunda lrse, Allah ona her sene
iin makbul bir hac sevab yazar."

91[91]
Nisa : 4/100

101
Murabt olarak len her kii hakknda murad
edilen budur. nk dnya hayatnn sonu
gelinceye kadar, murabtlk yapyormu gibi
sevab devaml olacaktr.
Yani dnyann sonuna kadar murabt olarak
kalmaya niyetlenmise sevab da niyetine gre
olacaktr. Rasulullah (s.a.v.) -."Ameller niyetlere
gre karlk grecektir." buyurur.
4- mam Muhammed, sahih senedle bn
mer'in yle dediini rivayet eder: "Kadir
gecesinden daha faziletli bir geceyi size haber
vereyim mi? O gece, korku topraklarnda Allah
yolunda nbet tutan bir kimsenin geirdii
gecedir. Belki de o nbet tutan kii, eyasna
yahut ailesine dnemiyecektir." Hadis, sava
yerinde askerlerin nbet tutmasn tevik
etmektedir. Askerin nbet tuttuu gecenin bin

102
aydan hayrl olan kadir gecesinden stn
olduunu bildirmektedir. nk kadir gecesinde
kii kendini kurtarmaya alrken, nbet tutan
kii mslmanlarn gvenliini salamaa
almaktadr. Bu durum, Ebu Hureyre'nin rivayet
ettii u hadiste belirtilmektedir. "Rasulullah
buyurdu: Allah yolunda bir saat nbet tutmak,
Haceri Esved'in yannda kadir gecesini ihya
etmekten daha stndr". Yine yle buyurdu:
gze cehennem atei dokunmaz: Allah
yolunda karlan, Allah korkusundan alayan ve
Allah yolunda nbet tutan gz".
"Ailesine dnmeyecektir" sz, Allah
yolunda ehit dp ailesine dnmeyecektir,
anlamndadr. Burada, sava blgesinde
nbetinin kendini ehit olmaya adadn ve
Allaha satm olduu ahsn O'na teslim ettiine

103
iaret vardr. Nitekim Allah Tell yle buyurur:
"Allah, mminlerden mallarn ve canlarn
cennet karlnda satn almtr. Allah yolunda
savarlar, ldrrler ve ldrlrler"
92[92]

5- mam Muhammed -Allah rahmet etsin-
dedi ki: Sevr b. Yezid, Halid b. Ma'dan'n yle
dediini haber verdi: "Kim Allah yolunda bir gn
oru tutarsa Cehennem, ondan, yorulmak ve
dinlenmek bilmeyen svarinin alaca mesafe ile
elli yllk mesafe uzaklar."
Hadis, orula cihad biraraya getirmektedir.
badetlerin hepsi Allah yolundadr. nk onlarla
Allah'n rzas amalanmaktadr. Ancak kayt kon-
madan "Allah yolunda" denildiinde, ondan cihad
anlalr. Her ikisi yani cihatla orucu bir arada
yrtmek, nefis iin daha ardr ve dolaysyla

92[92]
Tevbe : 9/111

104
daha faziletlidir. Nitekim Rasulullah (s.a.v.) den
amellerin en faziletlisi sorulduunda: "En
meakkatli olandr" buyurdu.
Yani bedene en zor olandr, buyurdu. Bu,
ktle srkleyen (nefs-i emmareyi) yenmede
daha etkilidir. Eb Hanfe'nin Mekke yolunda
giderken oru tutmay ho grmemesi, hacda
ekimeye girmemek iindir. Eb Hanfe buna
iaretle yle demitir:
"ayet her ikisini bir arada yaparsa,
kendisinde bir huysuzluk olur ve yol
arkadalaryla ekiir. Hacda ekimek ise
yasaklanmtr. Ama bundan emin olursa, o
zaman oru tutmak daha faziletlidir.'
Bu hadiste, cehennemin o kimseden elli
yllk mesafe uzaklatrlaca belirtilmektedir.
6- Bundan sonra Amr b. Anbese es-

105
Slem'den Peygamber (s.a.v.)' in yle
buyurduunu zikretti:
"Kim Allah yolunda bir gn oru tutarsa,
cehennemden yz yllk mesafe uzaklatrlr."
Bu lafzla ilgili olarak alimlerin iki gr
vardr : Bunlardan biri; Szn zahirine bakarak
cehennem maddi olarak ondan uzaklatrlr,
eklindedir. Yce Allah'n u sz bunu te'yid
etmektedir:
"phesiz yaptklarna karlk katmzdan
kendileri iin iyi eyler yazlm olanlar, ite onlar
cehennemden uzak tutulanlardr. Onlar
cehennemin uultusunu duymazlar ve canlarnn
istedii eyler iinde temelli kalirlar"
93[93]

kinci gre gre ise, uzaklatrmaktan
maksat ondan emin olmaktr. nk kim

93[93]
Enbiya: 21/101-102.

106
cehennemden daha uzak olursa, ona kar daha
ok emniyet ierisinde olur.
ki hadis arasndaki mesafe farkll,
mcahidin niyetindeki farklla gredir.
Yahut maksat, hakiki mesafe deil,
cehennemin ondan ne kadar uzak olaca
konusunda bir mbalaadr. Arap dilinde elli,
yetmi ve yz saylan mbalaa iin kullanlr.
Yce Allah'n:
"Onlar iin yetmi defa da istifar etsen,
Allah yine kendilerini hi balamayacaktr"
94[94]

sz bunu teyid etmektedir.
7- Hazreti mer (r.a.) dan rivayet edildiine
gre kendisi Mekke halkna seslenip yle
diyordu: "Ey Mekke Halk! Ey beldenin Halk!
Uyann! Askerleri donatarak ve gnderilen

94[94]
Tevbe:9/80.

107
ordularda yer alarak kat kat verilen sevab
isteyin. Bakalarna on kat verilirken, size kat kat
sevap vardr.
Bu, halk cihada tevik eden seferberlik
konumasdr Rasulllah (s.a.v.) de baz yerlerde
byle konumalar yapmtr. Nitekim, Yce Allah
yle buyurur: "Ey Peygamber! Mminleri
savamaya tevik et. Eer iinizden sabr ve se-
bat eden yirmi kii olursa, ikiyz kafiri yenerler.
Sizden yz kii olursa, kafirlerin binini yener.
nk onlar anlamazlar gruhudur."
95[95]
Hazreti
mer, Mekke halk cihaddan geri kalnca
Peygambere uyarak bu konumay yapmtr.
Hadiste Mekke civarnda bulunmann meru
olduuna ve sevaba sebep olacana delil vardr.
Ancak Hazreti mer; "Sizin iin on kat sevap

95[95]
Enfal : 8/65.

108
vardr, ama Allah yolunda cihad etmenin sevab
daha byktr" szyle buna iaret etmektedir.
Allah, Evinin komusu ve Hareminin sakinleri
olduklarna gvenerek cihaddan geri kalmamalar
iin derecelerin en ycelerini elde etmeye onlar
davet etmitir. Sevaplarnn kat kat arttrlacan
sylerken de Yce Allah'n u szne
dayanmaktadr:
"Mallarn Allah yolunda harcayanlarn
durumu, yedi baak bitiren ve her baakta yz
tane bulunan bir tohumun durumu gibidir. Allah
kime dilerse kat kat verir. Allah, ihsan bol olan,
hakkyla bilendir."
96[96]

Maln Allah yolunda harcayana bu ekilde
vaadde bulunduuna gre cann Allah yolunda
harcayana bu mkafatn verilmesi daha evladr.

96[96]
Bakara: 2/261

109
Eb Hanfe'den rivayet edilen, hacdan sonra
Mekke'den ayrlmayp orada kalmay kerih
grd meselesine gelince, bu, iki ekilde izah
edilir;
Kim Mekke'de kalmay uzatrsa Beytullahi
ok grmekten dolay bir alkanlk kazanr ve
onun gznde Beytullah'n basitlemesine sebep
olur.
Yahut bu mukaddes yerde bir gnah
ilemee mbtela olmamas iindir. nk Yce
Allah orada gnah ilemekle ilgili olarak yle
buyuruyor :
"... Kim orada zulm yaparak haktan
sapmaya yellenirse, biz ona pek ackl bir azab
tatdnnz."
97[97]

8- mam Muhammed bundan sonra mer

97[97]
Hacc: 22/25

110
(r.a.)'n yle dediini rivayet etti: Bu mmetin
fertleri, slmn gzel ve doru bir yolu -dier
rivayette bir eriat- zere kalacaklardr. Onlar,
bunun zerinde olduklar mddete
dmanlarna galib ve stn geleceklerdir. Ama
salarn boyayp krmz elbiseler giyer yahut
(ziraatle megul olup kafirlerden alnan hara
onlarn topraklar iin de alnarak) zillet ve
aalkta kfirlere benzerlerse, ite o zaman
dmanlarnn onlardan intikam almasn hak
ederler."
Hadiste cihadla megul olduu mddete
galibiyetin bu mmete ait olaca ifade
edilmektedir. Yce Allah :
"Ey iman edenler, siz Ailah'a yardm
ederseniz O da (dmanlarnza kar) size

111
yardm eder ve ayaklarnz sabit klar."
98[98]

buyurur. Ayrca dnyaya daldklar ve cihaddan
yz evirerek lezzet ve ehvetlere uyduklar
takdirde dmanlarnn kendilerine galib gelecei
anlam vardr. "te o zaman dmanlarnn
onlardan intikam almasn hak edenler" sz,
buna layk ve mstahak olurlar anlamndadr.
Sa boyamak, ehvetlere tabi olmaktan
kinayedir. Bundan maksat, kadnlarn ilgisini
ekmek ve onlara ho grnmek iin sa, sakal
boyamaktr. Yoksa boyamann kendisi
ktlenmi deildir. Aksine sa boyamak, msl-
manlarn alametlerindendir. Rasulullah (s.a.v.)
"Beyaz olan sakallarnz deitirin, olduu
gibi brakmakla Yahudilere benzemeyin"
buyuruyor.

98[98]
Muhammed:47/7

112
Ravi diyor ki: Eb Bekir (r.a.)' Rasulullah
(s.a.v.)'in minberi zerinde grdm, sakal, abuk
yanan ve duman ok olan diken aac gibiydi.
Yani sakal boyanmt. Mcahidi erden her kim
dmana heybetli grnmek iin sakaln
boyarsa, bu iyidir.
Ama bunu, kadnlarn lgisini ekmek iin
yaparsa alimlerin hepsine gre mekruhtur.
Bazlar da caiz grmlerdir. Rivayete gre Eb
Yusuf yle demitir. "Nasl onun, (kadnn)
benim iin sslenmesi houma gidiyorsa, benim
de ona kar sslenmem houna gider."
"Krmz elbise giyerler" Szne gelince,
krmz renkte elbise giymenin mekruh olduuna
delildir. bn mer'den nakledilen hadis Rasulullah
(s.a.v.)'in krmz elbise giymeyi ve rkuda Kur'an
okumay yasakladn belirtmektedir. Rasulullah

113
(s.a.v.) yine yle buyurmutur.
"Krmz elbise giymekten saknn, nk o,
eytann kyafetidir."
Sa'd, rivayet ettii bir hadiste yle diyor:
"Rasulullah (s.a.v.), beni, ze-nmde krmz bir
al olduu halde grd ve benden yz evirdi.
Ben de gittim o al yaktm. Sonra beni grd ve:
"O ala ne yaptn?" dedi. "Benden yz
evirdiinizi grdm, gidip onu yaktm" dedim.
"Neden hanmlarndan birine vermedin?" deyip
beni azarlad.
Bera b. Azib (r.a.)'m rivayet ettii: "Krmz
elbiseler iinde Rasulul-lahtan daha gzel bir sa
sahibi grmedim" hadisine gelince, bu, slamn
balangcnda olmutur. Daha sonra erkekler iin
krmz elbise giymek mekruh grlmtr.
a'b'nin krmz elbise giydii rivayeti ise, o,

114
hakim yaplmamas iin bunu yapyordu.
Defalarca ona hakimlik teklif ettiler, o da bundan
kurtulmak iin krmz elbise giydi, satran
oynad, ocuklarla birlikte filleri seyretmeye gitti.
Sonunda bu durumlarm grp yakasn braktlar
ve hakim yapmaktan vazgetiler.
Hadiste geen: Aalkta kafirlere ortak
olurlar, sz, "topraa balanp ziraatle
uraarak cihaddan yz evirirler" manasnadr.
Ziraatle uramay mekruh grenler, bu szn
zahirine bakarlar. Baka bir rivayette de
Rasulullah (s.a.v.), birinin evinde tarm aletleri
grdnde yle buyurdu :
"Bunlar bir kavmin evlerine girdi mi, o kavim
mutlaka zelil olur ve nihayet dmanlar onlara
saldrr."
Ancak bunlar, cihaddan yz evirdikleri

115
takdirde durum byledir, ama cihaddan yz
evirmezlerse, ziraatle megul olmann bir
sakncas yoktur, anlamndadr. Kald ki
Rasulullah (s.a.v.) Medine'ye yakn "Curf" denilen
yerde bakalarna ziraatle megul olmalarn
emretmitir. Hara demek ve hara topraklar
iletmenin de, cihaddan yz evirilmedike,
sakncas yoktur. bn Mes'ud, Hasan b. Ali ve
Ebu Hureyre'fiin Irak blgesinde hara dedikleri
topraklan vard ve bu mbarek zevat hara
dyorlard.
9- mam Muhammed, bundan sonra Hz.
Osman (r.a.)'n Medine halk arasnda kalkp
yle dediini rivayet eder: "Ey Medineliler! Allah
yolunda cihaddan paynz aln. am, Msr ve
Irak halk kardelerinizi grmyor musunuz?
Allah'a yemin ederim ki, sizden biriniz Allah

116
yolunda alarak geirdii bir gn, usanmadan
gndz orulu, gecesi ibadetli evinde geirdii
bin gnden daha hayrldr."
"Medine halk arasnda kalkt" sz,
konumak iin kalkt anlamndadr. Bu da mer
(r.a.)'n Mekke halkna yapt gibi Medine halk
iin savaa tevik eden bir konumadr.
Burada ihtiyac olmad halde doru
sylyorsa, kiinin yemin etmesinde bir saknca
olmadna dair delil vardr. Osman (r.a.) ihtiyac
olmad halde Allah yolunda cihad edene
verilecek mkafat zikrederken yemin etmitir.
Hz. Osman, daha sonra am, Msr ve Irak
halknn cihaddan geri kalmadklarn belirterek
onlar cihada tevik etmitir.
Belirttiimiz gibi "bir gn, bin gnden daha
faziletlidir" sz cihad'n, dini yceltmek,

117
mrikleri yenmek ve onlarn mslmanlara
ktlk yapmalarm engellemek iin yaplmas
sebebiyledir. Medine'de ailesi ile beraber
oturanlarn amellerinde bu eyler meydana
gelmemektedir.
10- mam Muhammed bundan sonra
Tavus'tan yle dediini nakletti: Rasulullah
(s.a.v.) buyurdu ki:
"Yce Allah kyametin kopmasna yakn bir
zamanda beni klla gnderdi. Rzkm da
mzramn altnda yahut mzramn glgesinde
-ravinin phesidir- kld. Bana muhalefet edene
de zillet ve kklk verdi. Her kim kendisini bir
kavme benzetirse o onlardandr."
"Beni klla gnderdi" sznden maksad,
beni Allah yolunda cihad etmek zere gnderdi,
demektir. Rasulullah (s.a.v.) yle buyurur :

118
nsanlarla "lailahe illallah" deyinceye kadar
savamakla emrolundum. Bunu derlerse, eriatn
ngrd ceza dnda, mal ve canlarn
benden korumu olurlar, hesaplarn da Allah
soracaktr"
99[99]
nk dier peygamberler
savamakla emrolunmamlardr. Sava sadece
Rasulullah'a hastr. Onun Tevrat'taki vasf
yledir: "Dmana kar savala memur bir
Peygamberdir. Cesaretin iddetinden gzleri
krmzdr." mmetinin vasf ise yledir:
"Kitaplar kalblerinde sakl ve kllar
omuzlarndadir." Rasulullah da "Kllar, gazilerin

99[99]
Buhar, "imn" 17; "Salt" 28; Mslim, "mn" 32;
Ebu Dvd, "Cihad" 95' Bu hadisdeki "insanlar"
szyle Arap mriklerinin kastedildii ve bu ynde
icma olduu yorumu yaplmtr. Bkz. M.Hamidullah,
slamda Devlet daresi, Ankara, Knn'd devliyyl-
mm, Kahire 1390/1971, s. 266; Vehbe Zhayl,
sru'1-harb fi'-fkhi'I-slm, Dimak 1412/1992, s.
120-121. Deilse onu "Dinde zorlama yoytur "ve
benzeri ayetlerle teiif etmek zordur. (Editr)

119
elbiseleridir." szyle buna iaret edir...
Sfyan b. Ubeyne, naklettii hadiste yle
dedi: Rasulullah (s.a.v.) drt klla gnderildi:
"Biri, mriklerle sava iindir ki, Rasulullah'n
kendisi bizzat bu klla savamtr. Biri, dinden
dnenlerle savamak iindir." Yce Allah :"Siz
kendileriyle savarsnz veya onlar mslman
olurlar''
100[100]
buyurmaktadr. Eb Bekr (r.a.)
Hz.Peygamberin vefatndan sonra zekat
vemekten kananlarla bu klla savat.
Biri, Ehl-i Kitap ve Mecusilerle savamak
iindir. Nitekim Yce Allah yle buyurmaktadr:
"Kendilerine kitap verilenlerden Allah'a ve
Ahiret gnne inanmayan, Allah'n
Peygamberinin haram ettii eyleri haram
tanmayan, hak dinini din olarak kabul etmeyen

100[100]
Feth 48/16

120
kimselerle, zelil ve hakir kendi elleriyle cizyeyi
verinceye kadar muharebe edin."
101[101]
Hz. mer
(r.a.) bu klla savamtr.
Biri de, Haricilerle savamak iindir. Nitekim
Yce Allah: ".Eer onlardan biri dierine kar
hala saldryorsa siz, o saldranla, Allah'n emrine
dnnceye kadar savan..."
102[102]
Bununla da
Hazreti Ali savamtr.
Hz. Ali'nin yle dedii rivayet edilir: "Dinden
kanlara, biati bozanlara ve zulm adet haline
getirmi olanlara kar savamakla emrolundum."
"Saatin nnde" Sz kyamete yakn
manasnadr. Nitekim Yce Allah yle
buyurmutur. "Saat yaklat"
103[103]

101[101]
Tevbe:9/29
102[102]
Hucurt 49/9
103[103]
Nazihat sresindeki sen nerde onu bilmek
nerde!" Nazihat, 79/43 (evirenin)

121
"Sen onu nereden hatrlayacaksn"
104[104]

ayetinin tefsirinde "Neden kyametten soruluyor
ki, senin geliin bile onun alametlerinden biridir."
denilmitir.
"Rzkm mzramn altnda yahut
glgesinde kld." szne gelince; bunun islamn
balangcnda olduu sylenmitir. yle ki; bir
gazi akam vakti bir ailenin evinin nnde
mzran dikince, onu misafir etmek o aile
zerine vacip olurdu. Onu misafir etmedikleri
takdirde, sabahladnda yiyeceklerini zorla
onlardan alabilirdi.
Sonra bu durum Rasulullah (s.a.v.)'in u
szleriyle neshedildi:
"Kendisinin gnl honutluu olmadka
mslman bir kiinin mal helal olmaz." Bundan

104[104]
Naziat,79/43

122
maksat, ganimetlerin bu mmet iin helal
olmasdr, denilmitir. Rasulullah (s.a.v.)'in
gnderiliinden nce hi bir kimse iin ganimet
helal deildi. Bunun izah Yce Allah'n :"Artk
elde ettiiniz ganimetlerden helal ve ho olarak
yeyin..."
105[105]
szndedir. Rasulullah (s.a.v.)'de:
"Be ey bana zeldir." buyurarak bunlar
arasnda ganimetlerin helal klnmasn saymtr.
"Glge" ile, glgenin kendisini deil, emniyet
kasdedilmitir.
"Sultan, Allah'n yeryzndeki glgesidir."
sznden maksat da, emniyettir.
106[106]
Bana

105[105]
Enf!:8/69
106[106]
"Sultan yer yznde Allann glgesidir. Zayf
ona snr, mazlum onunla hakkn alr. Dnyada
Allann sultanna ikram edenlere Alah kyamet gn
ikram eder" eklinde ve baka ifadelerle mehur olan
bu sz, bnu'n-Neccar, Beybaki, Hakim kitaplarna
almlardr. Hemen belirtelim ki adaletli veya zalim
hibir ultan hibir ekilde Allah'n glgesi deildir.

123
muhalefet edene: "Zillet ve kklk verdi."
szndeki zilletten maksat ise, irk zilletidir.
107[107]

Nitekim Yce Allah:
"Oysa, izzet Allah'n, Peygamberinin ve
inananlarndr."
108[108]
szyle, zilletin mriklere
ait olduunu beyan ediyor. Yce Allah'n:
"Zelil ve hakir kendi eller'iyle cizye
verecekleri zamana kadar, muharebe edin."
109[109]

Szne dayanlarak da "kklkten" maksat,
cizye verme kkl olduu nakledilir.
"Kim kendisini bir kavme
benzetirse,onlardandr." szne gelince; bu da
mcahidlerle beraber kp baz ihtiyalarnda

Aksine sultan.ou zaman zulm ve hakszln
kendisidir. Yce Allah da bundan beridir. (eviren)
107[107]
Dorusu, sz edilen zillet, yenilgi ve boyun
eme aaldr. (eviren)
108[108]
Mnfikn: 63/8
109[109]
Tevbe: 9/29

124
onlara yardmc olan ve glerine g katarak
onlara benzeyen kimse, dnyada ganimet almak
ve ahirette sevab kazanmak hususunda onlardan
olur manasnadr. Rasulullah (s.a.v.)' in alimler
hakknda syledii:
"Onlar yle bir topluluktur ki onlarla oturup
kalkan bedbaht olmaz." sz de buna benzer.
11- mam Muhammed, sonra Mekhl'den
yle dediini zikretti: bn Ravaha ldrld
zaman Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
"Dmanla savata ba eker, dnerken de en
sonda olurdu"
Hadiste, kendisinde bulunan bir vasftan
dolay ly o vasfla vmekte bir sakncann
bulunmadna dair delil vardr. Ancak snr alp
onda bulunmayan eyle vlmesi
mekruhtur."Savata ba eker" sz, sava iin

125
saftan ileri atlma manasnadr.
Dnerken de en sondadr", sz de,
savatan en son dnen anlamndadr. Rasulullah
(s.a.v.) bn Ravaha'mn cihada olan byk
arzusunu ifade etmitir ki, bu durum bn
Ravaha'da mevcut idi. Yce Allah:"Hayrl ilerde
birbirinizle yarn?".
110[110]
ve:
"Rabbinizin balamasna ve takva sahipleri
iin hazrlanm olan, eni gkler ve yer kadar
bulunan bir cennete kouun" buyuruyor.
111[111]

Rasulullah (s.a.v.) en son geri dnenin bn
Ravaha olduunu syleyerek savata gsterdii
byk sabr belirtmitir. Bu da vg nitelemesidir.
Yce Allah yle buyurur :
"Ey iman edenler, Sabredin, sabrda yarn,

110[110]
Bakara: 2/148
111[111]
Al-irnran; 3/133

126
birbirinizle kenetlenin, ve baanrl olmanz iin
Allaha kar gelmekten saknn "
112[112]

Rasulullah (s.a.v.) daha sonra Abdullah'n
namazn vaktinde kldn belirtti. Yani savaa
olan dknlyle birlikte namaz vaktinde
klard. Bu se, mcahid iin en zor durumdur. Bu
da bir vg sfatdr. Yce Allah: Namazlara
devam edin..."
113[113]
, buyurur. Allah Tealamn:
"Allahtan sz alm olanlar dmda"
114[114]

Sznn aklamasnda bunun namazlar
vaktinde klmak olduu sylenmitir.
Hadis, yolculukta iki namaz bir vakitte
klmay (cemetmeyi) caiz gren afii'nin aleyhine
bir delildir. Cihad ise daima yolculuk demektir.

112[112]
Al-i mran: 3/200
113[113]
Bakara: 2/238
114[114]
Meryem: 19/87: Ayetin tamam yledir:
"Rahmann katnda sz alm olandan bakas asla
efaatte bulunamayacaktr."

127
Bununla beraber Rasulullah (s.a.v.) Abdullah b.
Ravaha'y cihadda iken bile "Namazlarn
vaktinde klard" diyerek vmektedir.. ayet iki
namaz bir vakitte klmak caiz olsayd, bu vme
doru olmazd.
Ma'bed'in yle dediini rivayet eder: "Bu mmet
iftilikle urap kald zaman Allah'n yardm
kesilir ve kalblerine korku salverilir. Daha sonra
Muhammed b. Ka'b'dan yle rivayet edildi: "Ey
iman edenler! kendilerine kitap verilenlerden
herhangi bir toplulua uyarsanz, sizi topuklarnz
zerinde geri dndrr, kfir yaparlar"
115[115]

ayetinden maksadn cemaatten ayrlp
bedevilemek midir? diye Hz. Ali'ye soruldu.
Cevabnda: Hayr, taarrub (bedevilemek)

115[115]
AI-i mran:3/100

128
deildir. Ziraatle megul olmaktr, dedi.
ki hadisin de yorumu birdir. Birincisinin
yorumu: Yani bu mmet ziraate ynelir ve onunla
urap tamamen cihad terkederse Allah'n
yardm ve zaferi onlardan alnr. Ama bir ksm
ziraatle megul olur, bir ksm da cihad grevini
yerine getirirse, o zaman ziraatla uramann
sakncas olmaz. Byle olmal ki, sava,
iftinin kazandyla glensin ve ifti de,
savann savunmasyla gvenlik iinde olsun.
Rasulullah (s.a.v.): "M'minler bina gibidir;
bir ksm dier bir ksmn destekler"
buyurmutur. nk hepsi cihadla urap gelir
salamaya alanlar bulunmazsa, o zaman
yiyecee ve hayvanlarnn yemine muhta
olurlar. Bunlar bulamaynca da cihad
yapamazlar. Ziraat hususundaki eksiklik, cihad

129
da etkiler.
Bazlar da "topuklar zerinde geri dnmek"
ten maksat, sahraya ikamete dnp cihad
niyyetiyle geldikleri Medine'yi terketmek
anlamnda bedevileme eklinde anlamlardr.
Her halde yerinde olmayan bu gr ileri
srenler: "Bedevilerin kfr ve nifaklar her
ynden daha ileridir."
116[116]
yetinin zahirine
bakarak bu kanaate varmlardr. nk kafirlerin
bizden istedii, ziraatin kendisi deil, cihaddan
vazgememizdir.
13- Hasan- Basr'den rivayet edildiine gre
bir adam okunun kuburunu yere brakp namaza
durdu. Biri de gelip kuburu ald ve gitti. Namaz
klan ahs namazn bitirdikten sonra kuburunu
bulamaynca korktu. Durum Peygamberimiz

116[116]
Al-ilmran: 3/100

130
(s.a.v.)'e intikal edince Peygamber (s.a.v.) yle
buyurdu: "Mslman kiinin, mslman kardeini
korkutmas caiz olmaz."
Rasulullah (s.a.v.), o kiinin alma kasdyla
deil de aka yollu alp gtrdn biliyordu.
Ama bununla beraber yukardaki hadisi buyurdu.
nk namaz klan ahs kuburunu bulamaynca
korkmutu ve onu korkutan da kuburu alp
gidendi. Onun iin Rasulullah (s.a.v.) "Mslman
kiinin mslman kardeini korkutmas caiz
olmaz" buyurmutur.
Burada M'minin Allah'n yanndaki deeri
ile Allah yolunda cihad edenlere hrmetin
bykl ifade edilmektedir. Bu konuda mehur
pek ok hadis vardr.
Hasan- Basri'den rivayete gre; biri, bir
adam korkutmak iin kl ekmiti. Durum el-

131
E'ari'ye ulatnda: "Klcn knna koyuncaya
kadar melekler devaml olarak ona lanet ederler."
dedi.
E'r'den maksat Eb Mlik el-E'arnin
olduu muhtemeldir. Fakat daha doru olan,
bununla Eb Musa el-E'ar'nin kastedildiidir. Bu
sz, Rasulullah (s.a.v.)'e merfu gibidir. nk bu,
re'y ile bilinen eylerden deildir. Aynca, vurma
kasd olmazsa bile mslmana silah ekerek onu
korkutmann ne kadar buyuk bir gnah olduuna
delildir.
Hadiste: "Kim bir mslmana silah ekerse
kendi kann mubah klm olur." denilmektedir.
"Melekler ona devaml lanet eder," sz buna
iaretir. Melekler m'minin balanmas iin dua
ederler ama sfat deiince, artk ona lanet
ederler. Hi phesiz meleklerin lanetlemesi,

132
mslmann ldrlmesini caiz grp kafir olan
yahut imanndan dolay onu ldrmeye alan
anlamnda olmaldr.
14- mam Muhammed, Sleyman b.
Breyde'nin yle dediini nakletti:
Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: "Cilad'a
gidenlerin hanmlarnn cihada gitmeyenlere
haramh, annelerinin haraml gibidir. Kim
mcahidlerden birinin hanmnn yanma (birlikte
olmak amacyla) gider-gelirse, kyamet gn o
kimse durdurulup mcahid olana : "Bu, hanmn
konusunda sana ihanet etti. Hayr amellerinden
dilediin miktar al" denilir. Zannediyor musunuz
ki hayr amellerinden geriye bir ey kalr?!" Bu
hadisi erif mcahidlerin kymetlerinin ne kadar
byk olduunu gsterir. nk kadnlarnn
daha fazla hrmete deer olmalar, kocalarnn

133
daha fazla hrmete layk olmalarndandr. Yce
Allah'n : "O (Peygamber) in eleri onlarn
anneleridir."
117[117]
ayeti ile: "Sizlerden Allah'a ve
Peygamberine boyun eip yararl i ileyene
ecrini iki kat veririz."
118[118]
ayetinde buna iaret
edilmitir.
Bu cezay hak etmesinin sebebi: mcahid
kiinin cihada giderken eini, cihada gitmeyen bu
adamn ve Allah'n yannda emanet brakm
olmasdr. Adamn eine gz dikmekle Allah'n
emanetine hyanet etmi olur. nk mcahid
kii, bakasnn, hanmiyla kendisine hyanet
ettiini bilirse cihada kmayaca gibi, zaruret
olmadka kmas da helal olmaz. nk
hanmn korumas farz-i ayndr. Ama cihada

117[117]
Ahzb: 33/6
118[118]
Ahzb: 33/31

134
kmas, kendisi iin farz-i ayn olmayabilir.
Bylece kiiler cihada kmaynca cihad kesilmi
olur ve hyanet eden kii cihadn son bulmasna
ve mriklerin mslmanlara kar glenmesine
sebeb olmu olur. Bu nedenle : "Kyamet gn
hyanete urayan kiinin hyanet eden kiinin
amellerinden dilediini almasna karar verilir"
denilmitir.
Sonra, "Siz ne zannediyorsunuz?" buyurdu,
Yani o zaman ameline ihtiyac olduu halde
amelinden birey kalacan m sanyorsunuz?
Bunu Hz. Ali (r.a.)'n naklettii Rasulullahm
u hadisi aklamaktadr:" Mcahidlere eziyet
etmeyin. Muhakkak ki Allah Tel Peygamberler
iin gazaba geldii gibi onlar iin de gazaba gelir.
Peygamberlerin dualarna icabet ettii gibi
onlarn dualarna da icabet eder. Kim bir

135
mcahidin hanm hususunda ona ihanet ederse,
onun yeri cehennemdir ve ancak, o mcahidin
efaati onu cehennemden karabilir. Tab
mcahid bu yaptklarndan sonra ona efaat
ederse!"
15- Muaviye b. Kurra'dan rivayete gre
Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu
"Her mmette ruhbanlk vardr, mmetimin
ruhbanl da cihaddr."
Ruhbanln manas, dnya ilerini brakp
sadece ibadetle uramaktr. Gemi milletlerde
ruhbanlk, insanlardan ve makamdan uzaklap
ibadete ekilmek eklindeydi. Onlarn yannda
uzlet, insanlarla oturup kalkmaktan daha
faziletliydi. Rasulullah (s.a.v.): "slmiyette
Ruhbanlk yoktur," szyle bunun islamda
bulunmadn syledi ve bu mmetin

136
ruhbanlnn cihadda olduunu belirtti. nk
cihad, br yandan insanlarla lfet, bir yandan da
dier dnya ilerini brakp dinin en yce bir iiyle
uramakdr. Peygamber (s.a.v.) cihad, dinin
"zirvesi" olarak isimlendirmitir. Ayrca bu
mmetin vasf olan iyilii emir ve ktlkten
vazgeirme ile derecelerin en stn olan
ehadet mertebesine ulamak gibi iyi hasletler
cihadda mevcuttur.
16- mam Muhammed bundan sonra, Eb
Katde'den rivayet ederek Rasulullah (s.a.v.)i
kalkp halka hitap ettiini. Allah'a hamdettiini ve
daha sonra farzlar hari cihaddan daha faziletli
bir eyin bulunmadn belirtti.
Farzlardan maksat, farz ayn olanlardr.
Bunlar be temeldir Cihad da farzdr, ama farz-
kifayedir. Sevab, farzn gll oranndadr.

137
Onun iin Rasulullah (s.a.v.) cihad, hepsinden
stn tuttuu hususlar arasnda farzlar istisna
etmitir. Dedi ki: Biri kalkp: "Ya Rasulullah, ne
dersin, Allah yolunda ldrlenin bu ldrl
gnahlarn balatr m? diye sordu. Rasulullah
bir mddet sustu. Nihayet kendisine vahiy
geldiini anladk. Sonra yle buyurdu :
"ayet sabrederek, sevabn Allahtan
umarak ve dmandan kamayp onlar zerine
yryerek ldrlrse, evet, ancak Cebrail'in
sylediine gre bor bundan haritir. nk
borlarndan dolay sorguya ekilecektir."
Cebrail'in belirttiine gre bu hadis ehidlerin
derecelerinin yksekliini ve ehadet rtbesinin
gnahlar silmeye sebeb olduunu ilan
etmektedir.
Burada ehidlerin ve ehid dmenin

138
derecelerinin ykseklii aklanmaktadr. nk
Allah ehadeti gnahlardan temizlemek iin bir
sebeb klmtr.
Hadis-i erifte Peygamberimizin yle
buyurduu rivayet edilir:
"Kim ki Allah yolunda ehid derse,
kanndan akacak olan ilk kan damlas
karlnda gnahlarnn tamam balanr.
kinci damlada kendisine "Keramet" elbisesi
giydirilir. nc damlada da gzel huri ile
evlendirilir" Bu hadis, klla ehid olmak, bor
hari btn gnahlar siler." Hadisiyle ayn
manadadr.
Rasulullah (s.a.v.) Uhud savanda
ehidlerin derecelerinin yksekliiyle ilgili olarak
yine yle buyurdu:
"(Ey Ashabm) Allah, kardelerinizden ehid

139
denlerin ruhlarn, cennetin nehirlerinden su
ien ve meyvelerinden yiyen yeil kularn
kursaklarna koydu (nehirlerden su ien ve
meyvelerden yiyen bu) kular sonra Ar'in gl-
gesinde kandillere giderler. Yediklerinin ve
itiklerinin ho lezzetini aldktan sonra derler ki:
Keke kardelerimiz bizim ne gibi lezzet ve
nimette olduumuzu bilseler de cihada ok nem
verseler. O zaman Yce Allah: "Tarafnzdan ben
onlara ulatrrm." buyurur."
Bu, Yce Allah'n "Allah yolunda
ldrlenleri ller sanma..."
119[119]
sznn
tefsiridir. ehidin bu dereceye ulamas ancak
ehadeti arzu etmesiyle olur. Bu ie hayrn
ummas, cihad zere sabretmi olmas ve
cihadda dmandan kamayarak, zerlerine

119[119]
Al-i mran: 3/169

140
gitmesiyle gerekleir. Hadiste ayrca, kullara
zulmetmenin ne kadar byk gnah olduu ifade
edilmektedir. nk ehidin, bu dereceye
ulamasna ramen bortan dolay sorguya
ekilecei beyan ediliyor. Rasulullah szyle de,
bu sylediinin vahiyden olduunu belirtmitir. Ta
ki herkes, mutlaka kendisine borlu olduu
kimsenin gnln almas gerektiini bilsin.
Denildi ki : Bu balangta idi. O zaman
Rasulullah (s.a.v.) aldklar borcu deyemeyecek
kadar fakir olduklar iin onlar borlanmaktan
sakndr-mt. Bu sebeple arkasnda, borcunu
karlayacak mal brakmayan borlu kimsenin
cenaze namazm klmazd. Daha sonra bu durum
Rasulullah (s.a.v.)in:
"Kim ardnda bir mal brakrsa mal
miraslarnadr ve kim de bor ve oluk-ocuk

141
brakrsa (borcunu demek ve oluk-ocuuna
bakmak) bana aittir." szyle neshedilmitir.
Bunun benzeri, hacla ilgili olarak varid
olmutur. Peygamber (s.a.v.) Arafat danda
mmeti iin dua etti. Aralarndaki hakszlklar
hari, Allah duasn kabul etti. Sonra Mzdelife'de
sabaha kar Me'ar-i haramda dua etti. Duas,
aralarndaki hakszllklar hususunda da kabul
edildi. Cebrail (A.S.) inerek Allah'n, bazlarnn
bazlar zerindeki haklarm da sonuca
baladn haber verdi. Buna gre, borlu
ehidin de affedilecei ihtimali uzak deildir.
17- Bundan sonra mam Muhammed, Eb
Hureyre'den unu nakletti. Biri Rasulullah
(s.a.v.)'e sordu : "Bir adam, Allah yolunda cihad
etmek istiyor ama ayn zamanda dnya maln da
arzu ediyor." Raslllah (s.a.v.): "Sevab yoktur."

142
dedi.
Orada bulunanlar durumu garipsediler ve
adama: "Git bir daha sor. Herhalde meramn
anlatamadn." dediler. Adam tekrar sordu: "Bir
adam, Allah yolunda cihad etmek istiyor ama
ayn zamanda dnya malm da arzu ediyor?"
Raslllah (s.a.v.)" Sevab yoktur" dedi. Adam
nc defa sorusunu tekrar etti ve Peygamber
(s.a.v.) yine "Sevab yoktur" buyurdu. Bu hadiste,
soru sorann, sorusunu tekrar etmesinde bir
saknca olmadna ve cevab verenin bundan
sklmamas gerektiine delil vardr. Rasulullah
(s.a.v.), o kiinin sorusunu tekrar etmesine
kzmamtr. Sahabe de, Peygam-ber'e son
derece deer vermesine ramen o adamdan
sorusunu tekrar etmesini istemilerdir. Buradan
anlyoruz ki, soruyu tekrar etmek saygya aykr

143
deildir. nk sahabe, herhangi bir kimsenin
Peygamber'e saygda kusur ilemesine frsat
vermiyorlard.
Bu hadis'iki ekilde yorumlanabilir: Biri,
kiinin grnte cihad etmek istediini
gstermesi, gerekte ise amacnn mal elde
etmek olmasdr. Bu, o zamanki mnafklarn
durumuydu. Bu durumda olann sevab yoktur.
kincisi, kii cihad amacyla kar ama
maksadnn byk ksm, ahiret iin sevap
kazanmak deil,dnya mal elde etmek
olmasdr. Bu durumdaki insan iin Peygamber
(s.a.v.) yle buyurur:
"Kimin hicreti, bir dnyalk elde etmek yahud
bir kadnla evlenmek iin ise, hicreti o ey iindir"
ki dinar karlnda cihada katlan birine de :
"Dnyada da, ahirette de senin iin iki dinar

144
vardr." buyurdu. Ama kiinin maksadndan
byk pay cihad ise ve bu arada ganimete de
gnl varsa, o, Allah Tel'mn:
"(Hac mevsiminde ticaretle) Rabbinizden
rzk istemenizde bir saknca yoktur..."104
sznn kapsam ierisindedir. Yani hac yolunda
ticaret yapan kimse nasl haccm sevabndan
mahrum olmuyorsa, bu adam da cihadn seva-
bndan mahrum olmaz.
18- mam Muhammed. Hayseme'nin yle
dediini rivayet eder: Ebu Derda'ya gittim ve: "Bir
adam bana vasiyet brakt. Bir de, onu nerede
harcayacama dair sana danmam istedi"
dedim. Dedi ki: "Ben yerinde olsaydm onu Allah
yolunda cihad edenlere harcardm. Oraya
vermek, fakir ve miskinlere vermekten daha
faziletlidir, kanaatindeyim. lm annda in-fak

145
eden ise, doyduu zaman artn dost ve
ahbabna hediye eden gibidir."
Burada, bu ekilde vasiyyette bulunmann
caiz olduuna delil vardr. Vasiyyet eden kii,
vasi olarak tayin ettii kimseye : "Malmn
tebirini dilediin yere yahut falan kimsenin
diledii yere harca" diyebilir.
Yine, mcahid fakirlere harcamann,
bakalarna harcamaktan daha faziletli olduuna
dair delil vardr. nk bunda sadaka ve malla
cihad mefhum-laryla birlikte mriklerin
eziyetlerine engel olmaya yardmc olmak ve
msl-manlann hepsine menfaatin ulatrlmas
sz konusudur.
mam Muhammed daha sonra vasiyet eden
kimsenin, ayet hayattayken kendisi bizzat byle
bir sadaka yapsayd daha ok sevaba nail

146
olacan aklad. nk hayattayken maln
infak etmi olsayd, ona ihtiyac olduu halde
infak etmi olurdu. Halbuki lmyle ihtiyac
ortadan kalkm oldu. Bu durumuyla, doyduu
zaman artn hediye edene benzemektedir.
Bunun benzeri, Rasulullah (s.a.v.)'in u szdr.
"Sadakann en faziletlisi, sa salim olup
zengin olma midi ve fakir dme korkusu
tayarak maln koruduun zamanda sadaka
vermendir. Yoksa can boaza dayanp da; u
kadar falana, u kadar da filana dersen, zaten o
zaman demesen bile artk o mal onlarndr.(Senin
o malla ilikin kalmaz ki.)" 104-Bakara: 2/198
19- Mekhl'dan rivayete gre kendisine u
haber ulamtr: Cihad etmeyen yahut bir
mcahide yardm etmeyen veyahut da bir
mcahid cephede iken onun oluk-ocuuna iyi

147
davranp onlara yardm etmeyen kimseye
kyamet gnnden nce bir bela isabet eder.
Bel: Kiinin tahamml edemeyecei ve
kendisine engel olamayaca musibet demektir.
Yce Allah :
"Yaptklar yznden kafirlerin bana bir
bela gelmee devam edecektir"
120[120]
buyurur.
Burada cihdn ve mcahide yardm etmenin
ne kadar faziletli olduu, ailesi hususunda
kendisine ihanet etmenin ne kadar byk bir
gnah olduu aklanyor. Sanki bu haslet;
yani cihad terk, mcahidlere yardm etmemek ve
hanm huunda mcahide ihanet etmek ancak
mnafk olan ahsta bir arada bulunur.
Zikredilen ceza, mnafka layk bir cezadr.
20- Hasan (r.a.)'n yle rivayet ettii

120[120]
Rad: 13/31

148
zikredilir: Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki:
"Rabbiniz yle buyurdu : Kim rzam arzu
ederek benim yolumda cihada karsa ben ona
garanti veririm ki -ravinin phesi olarak- yahut o
benim zerime garanti olsun ki, onun ruhunu
aldm takdirde onu cennete sokarm. ayet
canl olarak geri evirirsem, ecir veya ganimetle
geri eviririm. Bu hadiste Allah'n, yolunda cihad
edenleri dnyada ganimetle ve ahirette cennetle
mkafatlandracana dair verdii sz
belirtilmetedir.
Hadiste "garanti verme sz" ifadede
genilik olsun diye mecaz olarak verilecei
belirtilen mkafat aklamak iindir. Yoksa hi
kimsenin Allah zerinde bir hakk yoktur.
Hadisteki bu kullan, ifadede genilik gayesiyle
bu gibi kullanlarn caiz olduuna delildir. "Allah

149
rzk kullarna garanti etti (azklarna kefil oldu)"
"Kullarn rzk Allah'n zerinedir" gibi szler
Allah, onlara bunu va'detmitir, manasnadr.
Allah ise verdii va'de muhalefet etmez.
21- Hasan Basr'nin yle dedii belirtildi:
Mslmanlardan bir kii Rasulullah (s.a.v.)'e
gelerek "Cihad edemeyecek kadar bnyem
zayflad. Buna karlk bir miktar malm var.
Bana yle bir i gster ki onu yaptm zaman
murabt (mcahid) mertebesine erieyim.
Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: yilii emret,
ktlkten sakndr, zayfa yardm et ve mriki
irad et. Bunlar yaparsan murabt mertebesinde
olursun."
Hadiste, murabtn derecesinin ykseklii
ifade edilmektedir. Adam bundan aciz kalnca,
Rasulullah (s.a.v.)'den sevabda, murabtlk

150
makamnn yerine geecek bir hususu kendisine
haber vermesini istemiti. Rasulullah (s.a.v.)de
yukardaki hadisiyle kendisine yol gstermitir.
nk cihad da, iyilii emir de, irk olan
mnkerden sakndrma da, mriklerin
eziyetlerini nleyerek msl-man zayflara
yardm ve mrike doru yolu gstermektir. Kim
gcnn yettii kadar mal veya canyla bu ileri
yaparsa murabt mertebesindedir.
22- yne alveriiyle alveri yapar,
srlarn peine taklr ve cihaddan
holanmazsanz, dmannz size gz dikecek
kadar zelil olursunuz.
yne,ak olan faizden gya saknmak iin
faizci cimrilerin uydurduklar alveri ekilleridir.
Bunun nasl yapldn, "el-Cmiu's-Sar"de
belirttik. bn mer, cimrilik kokan ve eriatn

151
istedii karlksz bor vermeye engel olan bu
alverii irkin grmtr.
"Srlarn peine taklrsanz" szyle,
cihad bsbtn terkedip iftilikle urama
kastedilmitir. Byle bir durumun dmanlarn
mslmanlara gz dikmelerine ve onlara saldrp
zelil dmelerine sebep olacan beyan etmitir.
23- mam Muhammed bundan sonra Danra
b. Hubeyb'den Peygamber (s.a.v.)'in yle
dediini zikretti : "Halktan en byk ecri alan,
onlara hizmet edendir.
Hadis-i erifte, mcahidlere hizmet ve
hayvanlarna bakmaya tevik vardr. Km bunu
yaparsa, mcahdlerin ecri gibi ecre nail olur.
Ayrca dnyada da efendilik vasfn hakkeder.
Rasulullah (s.a.v.):
"Kavmin efendisi, onlara hizmet edenleridir."

152
buyurur.
nk mcahid kimsenin kendisini cihada
verebilmesi iin kendisine yemek piirecek ve
hayvanna bakacak kimselere ihtiyac vardr.
Bunlar olmad takdirde bu gibi ileri kendisi
yapmak mecburiyetinde kalacak ve cihad etmek-
ten geri duracaktr. Bylece hizmeti de cihadn
yaplmasna sebep olmu olmaktadr.
24- Mcahid dedi ki : "Cihada gitmek iin
yola koyuldum. bn mer, ata binmem iin
zengiyi tuttu. Tutmasna engel olmak isteyince,
bana dedi ki: Sevab kazanmam istemiyor
musun? Bize ulat ki, mcahidlerin hizmetisinin
yeryzn-dekiler arasndaki mertebesi, Cebrail'in
gktekiler arasndaki mertebesi gibidir.
25- Bundan sonra mam Muhammed,
Mcahid'den, o da Tbey'den -bu zat, Ka'b'n

153
vey oludur- O da, Kab'dan rivayet etti ki: "Kii,
ayan gemiye att zaman, anasnn kendisini
dourduu gnk gibi gnahlarndan soyulur.
Dalgalardan dolay geminin alkalanmasyla
dengesini kaybedip sallanan, Allah yolunda
kanyla bulanan gibidir. Suda boulana, iki ehid
ecri vardr. Sabreden ise, banda ta olan
hkmdar gibidir."
mam Muhammed -Rahmahullah- dedi ki:
Biz de, yukarda anlatlan kabul eder ve deriz ki:
Deniz savanda bir saknca yoktur. Hatta sevab
karada yaplan savatan daha fazladr. Buradan
anlyoruz ki Ka'b'n maksad, cihad kasdyla
gemiye binen kimsedir. Ka'b, bu sylediini ya
indirilmi kitaplardan sylemitir ki, eriatmzda
onu nesheden birey grnmyor yahut da
Raslliah (s.a.v.)'den kendisine aktarlan bir

154
rivayete dayanarak sylemitir.
Ayrca cihad kasdyla gemiye binmek daha
faziletlidir. nk deniz sava dier savalara
nazaran daha etin ve daha korku vericidir. Kii,
kendisini tamamen Allah'n dileine teslim etmi
oluyor. Bununla gnahlarndan temizlenme
hususunda ehid derecesine ular.
Deniz savanda denize dp boulan ise,
iki ehid sevab elde eder. nk iki defa cann
feda etmitir: Gemiye bindii zaman ve denizde
boulduu zaman. Btn bunlar, Allah'n rzasn
kazanmak iin yapmtr.
Deniz savanda sabreden, banda ta
tayan hkmdar gibidir. Yani, batma tehlikesini
gzleriyle grd halde yaptna piman
olmayan kimse cann, Allah yoluna teslim ettii
gereklemitir. O, cennette hkmdar gibi ola-

155
caktr. Sabreden kiiyi hkmdara benzetmesinin
sebebi; Hkmdarn arzularma
kavumasmdandr. ehid ise, cennette tm
arzularna kavuacaktr. Yce
Allah yle buyurur:
"... Canlarnn isteyecei, gzlerin
holanaca ne varsa oradadr. Ve siz iinde
ebedi kalclarsnz.
121[121]

Cihad iin gemiye binmenin caiz olduu
sabit olunca, hacca gitmek iin binmenin caiz
olmas daha evladr. nk haccn farziyeti daha
kuvvetlidir. Emniyet ihtimali daha ok olunca
ticaret iin de gemiye binmek caizdir ve deniz
ticaretiyle elde edilen mallardan fitre ve zekat gibi
Allann haklarnn verilmesi gerektiine de engel

121[121]
Zuhruf,43/17

156
deildir.
122[122]

26- Sehl b. Muaz der ki: Abdlmelik b.
Mervan, yaz ordularnn komutan iken savaa
katldm. Sinan kalesini muhasara ettik. Askerler
evlerin ok yaknna konaklayp ev halknn giri-
klarma engel oldular. Bir adam bu durumu
grnce yle dedi: Bir defasnda Raslliah
(s.a.v.)'le birlikte savaa katldm. Askerler bu
ekilde evlerin ok yaknna konaklayp ev
sahiplerinin giri ve klarna engel oldular.
Raslliah (s.a.v.) derhal bir mnadi gnderip
unu sylemesini emretti: Her kim evlerin
yaknna konaklar ve ev halknn
rahatlkla girip kmalarna engel olursa,
onun iin cihad yoktur." Evlerin yaknna

122[122]
Yaz ordular: Yazn toplanp hava mutedil
olunca savaa giden byk ordudur.

157
konaklamaktan maksat, din kardeinin hayvanm
balamasna, yemini yedirmesine, yemeini
piirmesine ve helaya gitmesine engel olacak
kadar evlerin yaknnda konaklamaktr. Bu, er'an
haramdr. nk evin dokunulmazl olduu gibi
eve tabi olan blmlerin de dokunulmazl
vardr.
Giri ve klara engel olmak ise, gidi-geli
yollarnn zerinde konaklamak ya da gelip
geene eziyet verecek ekilde yolun yaknnda
konaklamaktr. Raslliah (s.a.v.), bu gibi
hareketlerde bulunmaktan sakndrarak onlar
yapanlar iin cihadn olmadm sylemitir. Yani
bunlardan saknanlar kadar mcahidlik sevabna
nail olmaz. nk cihaddan maksat,
mslmanlardan eziyeti defetmektir. Halbuki bu
hareketlerde bulunmak mslmanlara eziyet

158
vermektir.
27- Muaz b. Cebel'in ashabndan Kuller
kabilesinden bir adamn rivayetine gre; Muaz
dedi ki: u seriyyelere katlmaktan saknnz.
nk onlar dmandan korkar ve ganimetler
konusunda birbirlerine ihanet ederler. M'minlerin
ordularna ve byk cemaatlerine katln.
Seriyye : dman topraklarna giren az
saydaki askerlere denir. Kendilerine seriyye
isminin verilmesi, gece yryp gndzleri
saklanmalar sebebiyledir. Muaz b. Cebel onlarla
cihada kmay mekruh grp bunun sebebini
aklamtr. nk onlar, korku verici bir
durumla karlatklar zaman saylarnn
azlndan dolay korkup kaarlar. Ellerine birey
geirdiklerinde de, aralarnda itaat etikleri bir
komutan bulunmad iin birbirlerine kar

159
lsz davranrlar. Peygamber (s.a.v.) den de
bu manada bir rivayet vardr. Peygamber (s.a.v.)
buyurdu ki:
"Az saydaki svarilerle baskn yapmaynz.
ayet ellerine ganimet geirirlerse ihanet ederler.
Savaa tutuurlarsa kaarlar." Hadiste
kastedilen, devlet bakannn emri olmadan
dru'l-slm'dan gizlice dman topraklarna
girenlerdir.
Chad edecek kimsenin, seriyyelerle deil,
byk ordularla beraber olmas gerekiyor. nk
Rasulullah (s.a.v.) :
"Allah'n yardm ve inayeti cemaatle
beraberdir. Onun iin cemaatten ayrlan kimse,
cehenneme ayrlmtr." buyurur.
Rasulullah (s.a.v.)' den cihada tevik ve iki saf

160
arasnda delloya kan kimsenin mertebesini
beyan sadedinde iki hadis rivayet etmektedir.
Bu konuda yeterince nakiller yaptmz in
onlar buraya almyoruz.
29- Eb Hureyre (r.a.) Peygamber (s.a.v.)'in
yle buyurduunu rivayet eder :
"Canm elinde tutan Allah'a yemin ederim ki,
Allah yolunda savap ldrlmeyi, sonra dirilip
tekrar savap ldrlmeyi, sonra dirilip tekrar
savap ldrlmeyi dilerim."
Eb Hureyre (r.a.) diyordu ki : Allah'a
ehadet ederim ki bu sz defa tekrar etti.
Bu hadiste ehid dmenin derecesinin
bykl aklanmaktadr.
Peygamber (s.a.v.) kendi derecesinin
yceliiyle birlikte ehid olmay temenni etmitir.
Ayrca bu temennisini tekrar etmitir ki bununla

161
ehidin Allah yanndaki derecelerini aklasn.
Yukarda anlatlan mana Eb mme el-
Bhil'nin hadisinde belirtilmektedir. Eb mme
der ki: Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu :
"Allah'n yannda hayr ve sevab olduu
halde lp de, dnya ve iindekiler kendisine
verilse bile dnyaya geri dnmek isteyen hibir
kimse yoktur. Ancak ehid hari." Zira O,
dnmeyi temenni eder. Eritii derecenin byk-
lnden dolay, dnp tekrar ehid olmak ister.
Cbir (r.a.) da, rivayet ettii hadiste dedi ki;
Rasulullah (s.a.v.) beni zntl grd ve :
"Neyin var?" dedi. Dedim ki: "Ya Rasulullah,
babam ehid dp arkasnda bor ve oluk-
ocuk brakt." Buyurdu ki: "Seni mjdeleyim mi
ya Cbir: Allah Tel direkt babanla konuup:
"Ey Abdullah, benden ne dilersen dile" buyurdu.

162
Baban da "Allah yolunda bir daha savap
ldrlmek iin diriltilmek isterim." dedi. Allah
Tel buyurdu ki: "len kimselerin bir daha
dnyaya dnmemeleri hususunda daha nce
hkmm verdim. Ama temenni ettiin eyi ne
derece iin temenni ettiysen, seni o dereceye
ulatracam."
30- Hasan Basr'den rivayet olunmutur ki:
Rasulullah (s.a.v.) sava iin bir ordu hazrlad.
lerinde Abdullah b. Ravha (r.a.) da
bulunuyordu. Ordu sabaha doru yola koyuldu.
Abdullah b. Ravha namaz iin geri kald.
Peygamber (s.a.v.) namazn bitirdikten sonra
Abdullah grd ve ona: "Ey Ravha'nn olu,
sen orduda deil miydin?" dedi. O da; "Evet, lakin
seninle birlikte namaz klmak istedim. Ordunun
nerede konakladm biliyorum, gidip onlara

163
varacam." dedi. Bunun zerine Rasulullah
buyurdu ki: "Muhammed'in cam elinde olan
Allah'a yemin ederim ki, yeryznde bulunan
maln hepsini infak etsen, yine de onlarn sabaha
kar hareketlerinden dolay elde ettikleri sevaba
ulaamazsn." Hadis-i erifte cihada erken
kmak iin tevik ve cihada kmaya azmetmi
olan bir kimsenin namazn cemaatle eda etmek
iin ordudan geri kalmasnn doru olmad
aklanmaktadr. Grmyor musunuz? Rasulullah
(s.a.v.) bn Ravha iin ne diyor? kald ki
Rasulullah'm arkasnda cemaatle namaz klmak,
dier cemaatle namaz klmalardan daha
faziletlidir.
Enes b. Mlik'in rivayet ettii hadiste
Peygamber (s.a.v.) yle buyuruyor: "Allah
yolunda bir sabah yahut bir akam yolculuk

164
yapmak, dnya ve iindekinden daha hayrldr."
Bu hadis de, sylediimizi desteklemektedir..
31- Hasan Basr'den rivayete gre, Hz.
mer b. Hattb (r.a.) halka hitap ederken bir
adam gelip: "Ey insanlarn hayrls" dedi. Hz.
mer (r.a.) ne dediini anlayamad ve : "Ne
diyorsun?" diye sordu. Dinleyiciler Hz. mer'e:
"Sana insanlarn hayrls diyor" dediler. Hz.
mer ona: "Yakla" dedi. Sonra devam etti:
nsanlarn hayrls deilim. "Sana, insanlarn
hayrlsn haber vereyim mi?" Adam: "Kimdir ey
mminlerin emiri?" dedi. mer (r.a.) dedi ki : "O,
bedevi bir adamdr. Bir sr deve yahut koyunu
vardr. Deve yahut koyunlarn ehirlerden birine
gtrp satt ve parasn Allah yolunda infak etti.
Bylece dmana kar mslmanlara silah
salad. te insanlarn hayrls odur."

165
Konumada geen mesleha, dmann
saldrs ihtimaline kar snrda silahlarn
yerletirildii mevzi yahut silah tayan kimseye
denir. Onun iin hkmdarn nnde yryen
muhafzlara "Mesleha" ismi verilir.
Hz. mer'in "Ben insanlarn hayrls
deilim." sz alak gnl sahibi olduunu
gstermek iindir. Hz. Eb Bekir (r.a.)'n
vefatndan sonra hilafeti dneminde insanlarn en
hayrls oydu. Nitekim Hz. Eb Bekir de, halife
iken yle diyordu: "Beni hilafet makamndan
ayrn. nk ben en hayrlnz deilim." Halbuki,
Rasulullah (s.a.v.)'in belirttii gibi, Peygamber ve
Rasllerden sonra insanlarn en hayrls, Eb
Bekir'di.
Hz. mer (r.a.), byle bir sr sahibinin,
insanlarn en hayrls olduunu sylemitir.

166
nk mslmanlarn menfaati iin hem
canndan hem de malndan fedakarlkta
bulunmutur. nsanlarn hayrls, insanlara yaran
dokunandr. Rasulullah (s.a.v.) : "nsanlarn
hayrls o kimsedir ki, Allah yolunda atnn
dizginini tutup daima hazrlkl olur ve dmandan
korkutucu bir ses duyduu zaman hemen
tarafa koar."
Daha sonra o adam dedi ki: Ey mminlerin
emiri, ben badiyeden bir kiiyim ve dini ilimlerde
bir ok konuyu bilmiyorum. Rasulullah (s.a.v.)' in
sana rettii ilimlerden bana ret." Hz. mer
dedi ki: "Allah'tan baka ilah olmadna ve
Muhammed'in Allah'n Rasl olduuna ehadet
etmiyor musun?" Adam: "Ediyorum" dedi. Hz.
mer (r.a.) dedi ki: "Namaz klp, zekat verip,
Ramazan orucunu tutup hacc eda ediyor

167
musun?" Adam: "Evet" dedi. O zaman Hz. mer
ona yle dedi: "Alenilie yap ve gizlilikten
sakn. Bakalar farkna vardklarnda seni
mahcup etmeyen bir ameli yap ve bakalar
farkna vardklar zaman seni mahcup eden ve
kt duruma dren her amelden de sakn."
Adam, dinle ilgili birok konuyu bilmediini
sylemitir. Onun iin ky ve sahralarda
oturanlara "ehlu'1-cehl" ismi verilmitir. nk
cehalet ynleri galiptir. Adam ahadet kelimesini
kabul ettiini ifade ederken Hz. mer kendisinin
alim olduunu ve cahil olmadn belirtmitir.
Bunu sylerken, herhalde Yce Allah'n u
szne dayanmtr:
"Allah, melekler ve adaleti yerine getiren ilim
sahipleri ondan baka tanr olmadna ahitlik
etmilerdir. Ondan baka tanr yoktur. O,

168
gldr, hakimdir.
123[123]
Burada ilim
sahiplerinden maksat, m'minlerdir.
"Alenilie sarl" sznn manas ise, iman ve
amel konularnda, msl-man cemaatin zerinde
bulunduu doru yola sarl ve batl mezheblerden
sakn demektir. Rasulullah (s.a.v.)'in: "Yal
kadnlarn dinine (inancna) sanln." hadisinin
manas budur.
124[124]
"Gizlilikken maksat,
Mslman cemaatin bilmedii davrantr.
"Gizlilikten sakn" sznden maksat, ise
mslman cemaatte bulunmayan davran ve
tikatlardr.
Baz alimler yukardaki iki szn u manada
olduunu sylediler: "nsanlarla olan
muamelende, onlann aleni davranlaryla iktifa

123[123]
l-ilmrn:3/18
124[124]
Bu hadis deil, uydurma bir szdr. Baknz
Kefu'l-Haya, 2/70-71 (eviren)

169
et. Onlarn gizli taraflarn aratrma."
"Bakalar farkna vard zaman seni
utandrmayacak davranlarda bulun." sz ise,
gizli taraflarn aleni davranlarna muhalif
olmasn, halk arasnda aka yapmaktan haya
ettiin eyleri, onlann bulunmad yerde Allah1
tan haya ederek yapma. Kim byle
davranmazsa, Allah onun srrm aa vurarak
onu rezil eder, manasnadr.
32- mam Muhammed (r.a.) bu konuya Eb
Hureyre'nin Rasulullah (s.a.v.)'den rivayet ettii
u hadisle son vermektedir: "Kim snrda
muhafzlk yaparken lrse, ehid olarak
lmtr."
Yani, ehidlik sevabn kazanr. nk
Allah'n rzasn elde etmek iin, lnceye kadar,
murabtk zerine sabrederek cann vermitir.

170
Yardm eden ancak Allah'tr.
125[125]

Ordu Komutanlarna Yaplan Tavsiyeler

33- mam- Azam Eb Hanfe yoluyla
Hubeyb b. Breyde, o da babas Breyde'den
rivayet etti ki: "Peygamber (s.a.v.) bir yere byk
bir ordu yahut bir seriyye gnderdii zaman on-
lara: "Allah'n adyla savaa gidin" tavsiyelerinde
bulunurdu.

125[125]
mam Serahs, slam Devletler Hukuku,
erhus-Siyeril-Kebir, Eita Yaynlar: 1/33-59

171
mam Muhammed "es-Siyer's-Sar" isimli
kitabna bu hadisle balamaktadr. Hadisten
alnacak dersleri orada akladk.
Hadisin sonunda Peygamber (s.a.v.)'in u
sznn anlamm belirttik:
"Eer onlar sizden Allah'n zimmetini
isterselerse, bunu onlara vermeyin!.
126[1]

126[1]
Bata Buhrr (Cihad 102, Mez 38), Mslim
(Siyer ve Cihad 2,12), Ebu Dvd (Cihad 82) oimak
zere bir ok sahih hadis mecmuasnda rivayet
edilen uzunca bir hadisin bir blmn tekil eden
bu szleri tam olarak anlayabilmek iin Hz.
Peygamber'in u ifadelerine de dikkat etmek
gerekmektedir.: ".....Bir kale halkm kuatr da senden
Allah'n ahdini ve Peygamberinin ahdini kendilerine
vermeni isterlerse onlara ne Allah'n ahdini, ne de
Peygamberinin ahdini ver. Onlara verdiin kendi
ahdini ve arkadalarnn ahitlerini bozmanz, Allah'n
ve Raslnn ahdini bozmaktan daha iyidir. Bir kale
halkm kuatr da, senden kendilerine Allah'n
hkmn tatbik etmeni isterlerse onlara Allah'n
hkmn tatbik etme. Fakat onlara kendi hkmn
tatbik et. nk Allah'n onlar hakkndaki hkmn
tam olarak bilemeyebilir ve isabet etmeyebilirsin "
(Editr)

172
Ona gre hadisteki yasaklama harama deil,
htiya annda Allah'n ahdini bozmaktan
ekinmeyi belirtir ve mekruh eklinde kabul edilir.
Evz ise, hadisin zahirine dayanarak, Allah'n
zimmetini vermenin caiz olmayacam syler.
Ona gre yasaklama mutlaktr ve haramlk ifade
eder.
Bu lafz Hz. Ali'nin Ehl-i Beyt tarikiyle rivayet
ettii hadiste de vardr. Buna gre Peygamber
(s.a.v.) buyurur ki:
"Onlara ne Allah'n zimmetini verin ve ne de
benim zimmetimi. nk benim zimmetim de
Allah'n zimmetidir."
Bize gre bunun mekruh olmas, yasaklanan
eyden bakas sebebiyledir. Mekruh
grlmesinin sebebi, mslmanlarn ileride
grecekleri bir maslahattan dolay antlamay

173
bozma ihtiyacn duyabilmeleridir. O zaman kendi
verdikleri sz bozmalar, Allah'n ve Raslnn
szn bozmalarndan daha ehvendir. Hadis-i
erifin sonunda buna yle iaret etmektedir.
"nk kendi ahdinizi ve atalarnzn ahdini
bozmanz, Allah Telnm
ahdini bozmanzdan daha iyidir."
Hadis-i erifte geen "Zimmet" sz ahd
(sz) manasnadr. Yce Allah
yle buyurur:
"Onlar bir m'min hakknda ne bir ahid, ne
de bir anlama gzetip tanrlar. Onlar taknlarn
ta kendileridir."
127[2]
nsan iin bunun zimmet
olarak isimlendirilmesinin sebebi, verdii sze
kendisinin baml oluundan dolaydr.
Onlarn zimmetleri ile atalarnn

127[2]
Tevbe: 9/10

174
zimmetlerinden maksat, cahiyyette
aralarnda yaptklar anlamalardr
Gerektiinde antlamay bozmakta bir
saknca yoktur. nk Yce Allah:
"Bir topluluun antlamaya hyanet
etmesinden korkarsan, sen de onlara
kar antlamay bozarak ayn ekilde
davran. phesiz Allah hainleri sevmez."
128[3]

buyurmaktadr. Bu, mriklerden anlama
yaptnz kiilere Allah ve Rasulnden bir
ltimatomdur."
129[4]
ayeti de buna delalet
etmektedir. Rasullulla-
hn u sz de bunu desteklemektedir:
"Ben kiinin dmanym, kimin dman
olursam, iini bitiririm. Bunlar benim adma sz

128[3]
Enfl:8/58
129[4]
Tevbe,9/l

175
verip de szn ineyen, hr bir kimseyi kle
diye satp parasn yiyen ve birini cretle altrp
cretim vermeyenlerdir".
Bu da peygamber adna szvermenin bir
sakncasnn bulunmad, ancak sz verdikten
sonra hiyanet etmenin haram olduunu gsterir.
Ordu komutanlar Allah adna eman verirlerdi.
Hz. Ebu Bekir bu yaptklarna kar kmamtr.
Bu da byle bir eyde sakncann olmadn
gsterir.
34- mam Muhammed daha sonra bnu
mer'in yle dediini rivayet etti: Eb Bekr es-
Sddk (r.a.) Yezid b. Ebi Sfyan'i bir ordunun
banda gnderdi. Kendisi de yryerek kp
ona tavsiyelerde bulunuyordu. Yezid, ona "Ey
Rasll-lah'm halifesi! Ben atn zerinde
giderken, sen yryorsun!" dedi. Eb Bekir (rj.)

176
dedi ki: "Ne ben binerim ve ne de sen inersin.
Ben bu admlarm Allah yolunda sayyorum." Hz.
Eb Bekir'in yapt gibi, her ne olursa olsun ordu
savaa giderken onu yolcu etmek iin br miktar
yrmenin iyi olduunu bu rivayet gstermek-
tedir. Hz. Eb Bekir (r.a.) rivayet ettii bir hadiste
diyor ki: Raslllah (s.a.v.)'in yle buyurduunu
duydum :
"Kimin Allah yolunda ayaklan tozlanrsa,
onun iin cennet vacib olur." Enes (r.a.)'m rivayet
ettii hadiste de yle buyurulur :
"Allah yolundaki toz ile cehennem duman
bir mslmanm zerinde bir araya gelmez."
35- Imam Muhammed, Eb Bekir'in hadisini
baka bir senetle de rivayet etti. Buna gre: Hz.
Eb Bekir (r.a.) binmesi iin devesini
getirdiklerinde dedi ki: "Binmeyeceim, aksine

177
yryeceim."Sonra yrmeye devam etti.
Devesini de yularndan tutup arkasndan
yrttler. Ayrca ayaklarnn Allah yolunda
tozlanmas iin ayakkablarm karp elinde
tad. Hz. Eb Bekir (r.a.) peygambere uyarak
bunu yapmtr. Nitekim Peygamber (s.a.v.)
Muaz' Yemen'e yolcu ederken onunla beraber
bir yahut iki ya da mil yrmtr.
Bunun benzen, Hasan b. Ali (r.a.)'n develeri
yannda yularlarndan ekilip bo gtrlrken
hac yolunda yaya yrdyle lgili rivayettir. Hz.
Hasan'a: "Ey Raslllah'n torunu, neden
binmiyorsun? denildiinde, Raslllah (s.a.v.)'in
"Allah yolunda ayaklar tozlanan kimsenin
ayaklarna cehennem atei dokunmaz."
Buyurduunu duydum. Bunun iin yryorum
cevabn verdi.

178
Haclar yahut savaa giden mcahidleri
yolcu eden kimse iin mstahab olan, Eb Bekir
(r.a.)'m yapt gibi yapmaktr.
Sonra, Hz. Eb Bekir, Yezid'e yle dedi :
"Sana on vasiyette bulunacam, bunlar iyi
ezberle :
a- Manastrlarda kendilerini Allah'a ibadete
verdiklerini dnen kimselerle karlaacaksn.
Onlar megaleleriyle babaa brak.
Eb Yusufla Muhammed (r.a.) buna
dayanarak manastrlara kapanm olan
kimselerin ldrlmeyeceklerini sylerler. Eb
Hanfe'den de byle bir rivayet vardr.
Fakat Eb Yusuf'tan rivayete gre
manastrlara kapanm kimselerin ldrlmeleri
konusunu Eb Hanfe'ye sormu ve Eb Hanfe
ldrlmelerini normal grmtr.

179
Netice olarak, manastra kapanm olan
kimseler zaman zaman halkn arasna karp,
halk da onlarn yanma gidiyor ve halk savaa
teik ediyorlarsa, ldrlrler. Hz. Eb Bekir'in
bu tavsiyesi de, onlarn, sava tamamen terk
etmeleri sebebiyledir. nk ldrlmelerini
mubah klan husus, savaa ortak olarak
mslmanlara zarar vermeleridir. ayet kaplar
zerlerine kapatrlarsa, onlardan gelebilecek
ktlk ortadan kalkm olur. Ama savaa
taraftar iseler ve bu grlerini aa
vuruyorlarsa, dolaysyla, savam olurlar ve bu
sebeble de ldrlrler.
b- Balarimn ortasn tra etmi kimselerle
karlaacaksn. Bunlarn balarn klla vurun.
Bunlardan maksat, emmas'lardr ki,
hristiyanlar arasnda bunlarn durumu,

180
mslmanlar arasnda sapk ia frkalarnn
durumu gibidir. Baz limlere gre bunlar Harun
(a.s.) 'm soyundandrlar. Hz. Eb Bekir, baka bir
senedle rivayet edilen bir rivayette buna iaret
eder: "Balarnn evresinde ember gibi sa
brakrlar. Sava ilerinde halk onlarn puanlarna
gre hareket eder. Halk da savaa tevik
ederler. Onun iin onlar, kafirlerin liderleridir.
Onlan ldrmek bakalarn ldrmekten daha
evladr."
Bu hadisin baka bir senedinde Hz. Eb
Bekir buna iaretle yle diyor: Tra edilmi
balarn tam ortasn; eytanlarn yuva yaptklar
yeri, kllarla vurun. Allah'a yemin ederim ki
onlardan birini ldrmek bakalarndan yetmi
kiiyi ldrmekten bana daha sevimli geliyor.
Yce Allah yle buyurur: "Kfrn nderlerini

181
ldrn. nk onlar andlan olmayan
adamlardr;
130[5]

eytanlarn yuva yaptklar yerden maksat,
salardr ki, o da balarn-dadr. Nitekim Hz. Eb
Bekir (r.a.) hadlerin yerine getirilmesiyle ilgili
olarak: "Ba vurun, nk eytan batadr." der.
c- Kk ocuklar ldrme.
Domu olan kkten maksat, ocuktur.
Ona "Mevld" denilmesinin sebebi doumunun
yaknda olmu olmasndandr. phesiz ayet
savaa katlmyorsa, ldrlmeyecektir. Baka
bir rivayette bunu aklam ve: "Aciz, gsz
olan hibir ocuu ldrmemesini syle!"
demitir.
d- Kadnlar ldrme.
Kastedilen, savamayan kadndr. Nitekim

130[5]
Tevbe:9/12

182
rivayete gre Peygamber (s.a.v.) ldrlm bir
kadnla karlatnda :
"Vay! Bu kadn savamyordu. Var Halid'e
yeti ve ona: ocuk ve cretli (iiyi)
ldrmemesini syle," buyurdu.
e- Yallar da ldrme
Bir rivayette ise "Pir-i Fani"yi ldrmeyin
denilmitir. Yani savaa katlmayan ve sava
konusunda herhangi bir tevik ve katks
bulunmayan yaly da ldrmeyin. Ama bilfiil
savaa katlm yahud savata rey ve tedbiri var
ise elbette ldrlr. nk Rasulullah (s.a.v.)
tavsiyeleriyle yardmc olduu iin Dreyd b.
Smme'nin ldrlmesini emretmitir.
Dreyd,
131[6]
mriklere ocuk ve kadnlar

131[6]
Bu kitab Osmanhcaya tercme eden
Muhammed Mnb Ayntb, Dureyd'in ldrld

183
kendilerine ait topraklarn dalarna karmalarn
ve erkeklerinin de, atlarnn srtnda dmanlar
olan mslmanlara saldrmalarn tlemid de,
grn benimsememiler ve Araplarn adeti
zere oluk ocuklarn beraber savaa
getirmilerdi. Bu ise yenilmelerine sebep
olmutu. Dreyd, bununla ilgili olarak u iiri
sylemiti.
"Kum vadisinde onlara doru olan
emretmitim. Fakat onlar benim doru emrimi
ancak ertesi gnn kuluunda (yenildikten
sonra) anladlar."
"Ben onlardan biri olarak kendi lehlerine
dncemi sylediimde dinlemediler ve doruyu
bulamadm zannettiler."

zaman yzyirmi yanda olduunu sylyor. erhu
Siyer'l Kebr Tercemesi (eviren) 1/31

184
Sava hakknda bir takm tavsiye ve
grleri olduu iin Peygamber (s.a.v.) Dreyd'i
ldrtmt.
f- Meyveli aac, zm ve hurma aalarm
kesme.
mam Evz bu hadisin zahirine bakarak
mslmanlarn dru'l-harbde tahribata ynelik
hareketlerde bulunmalarnn caiz olmadn
syler. nk tahrib etmek fesaddr ve Allah
Tel fesada raz olmaz. Grne u yeti de
delil getirir:
"O, yeryznde i bana geti mi orada
fesad karmaya, ekini ve nesli kknden
kurutmaya balar. Allah fesad sevmez."
132[7]

Nitekim Hz. Ali'den rivayet edilen hadiste de
Peygamber (s.a.v.) bunu, seriyye komutanlarna

132[7]
Bakara: 2/205

185
tavsiye ediyordu.
Ebu'l- Hasan el-Kerh, hadisin tamamm
naklederek u yorumu yapar: Size zarar veren,
yani dmanla savamanza engel olanlar
dnda, aalan kesmeyiniz.
rnam Evz u hadiste rivayet edilenleri de
delil olarak ileri srer. Hadiste buyuruluyor ki:
"Allah Tel Peygamberlerinden birine vahyetti
ki: Her kim yeryznn ululuk ve saltanatna
itibar ederse, Davud hanedan ile Fars ehlinin
mlkne (ululuklarna) baksn. O Peygamber
dedi ki: Ya Rab: Davud hanedanna gelince,
onlar, kendisiyle ycelttiin eye layktrlar. Ama
(Mecusi olan) Fars ehlinin nesi var ki?" Cenab-
Allah cevabnda yle buyurdu: Onlar,
beldelerimi imar ettiler. Kullarm da o imar edilen
yerlerde yaadlar."

186
Yeryzn mamur etmenin vgye sebeb
olduu ortaya knca tahribat yapmann da kt
birey olduu anlalm oldum.
Fakat biz deriz ki : nsanlar, bu eyadan
daha ok hrmete layk iken, mriklerin gcn
krmak iin insann ldrlmesi caiz olduuna
gre onlardan daha deersiz olan binalar ykmak
ve aalar kesmek evleviyetle caizdir. Yce
Allah'n: "...Allah yolunda onlara bir susuzluk, bir
yorgunluk ve bir aln erimesi, kafirleri
fkelendirecek bir yere ayak basmalar
karlnda kendilerine salih bir amel yazlmas
iindir..."
133[8]
yetinde, sylediimize delil vardr.
Daha sonra mam Muhammed, Eb Bekir
hadisini u ekilde te'vil etmitir.
Hz. Eb Bekir, Peygamber (s.a.v.)'in haber

133[8]
Tevbc 9/120

187
vermesiyle am'n feth olunacam ve
mslmanlarn eline geeceini biliyordu. Onun
iin tahribat yapmaktan ve aalan kesmekten
askeri sakndrmitr.
Nitekim bundan sonra bunu aklamtr.
Peygamber (s.a.v.) den rivayet edilen hadisin
te'vili de bu ekildedir. Grmyor musun?
Peygamber (s.a.v.)'in kendisi Sakif kalesine
mancnk kurmutur ki mancnn yapaca
tahribat ortadadr.
g- Yemek amac dnda, dmann sr,
koyun ve dier hayvanlarn kesme.
nk Rasulullah (s.a.v.)'in yemek kasd
hari, hayvann kesilmesini yasaklad rivayet
edilir. Hadis-i erifte savalarn dru'l-harbde
dmana ait eylerden yemek yemelerinin ve
hayvanlanna yem vermelerinin, yemek iin

188
hayvann kesilmesinin caiz olduuna dair delil
vardr. Yemek iin hayvann kesilmesinin caiz
olmas da bu cmledendir.
mam Muhammed daha sonra bu hadisi
baka bir senedle rivayet ederek sonuna unlar
ekledi: "ihanet etme."
hanet etmenin yasak olduu beyan
edilmektedir. hanet etmek, savann, yemek ve
hayvann yemi dnda kendi kendisine
ganimetten bireyler saklamasdr, Bu ise,
haramdr. Yce Allah yle buyurur:
"... Kim emanete hyanet ederse kyamet
gn, hainlik ettii ey boynuna asl olarak
gelir..."
134[9]
peygamber (s.a.v.) de yle buyurur:
"ull (hiyanet) cehennemin ateindendir."
h- Korkma

134[9]
Al-ilmrn3/161

189
nk Yce Allah: "(Ey m'minler),
gevemeyin."
135[10]
buyurmutur. Yani savata
geveklik gstermeyin. Gazilerin korktuklarn
izhar etmeleri onlar savatan soutur.
- Fesad karma ve isyan etme
Baz alimler bu sz "sana emrettiim konuda
bana isyan etme demektir" derler. nk
tavsiyenin faydas, itaatta kendisini gsterir.
Bazlar da: ayet Allah'tan yardm diliyorsan,
O'na isyan etme manasnadr, derler.
36- mam Muhammed, ayn hadisi nc
bir senedle: Ab-durrahman b. Cbeyr b. Nufeyr
el-Hadrami rivayetiyle tekrar yle nakleder:
Raslllah (s.a.v.)' den sonra Hz. Eb Bekir
askerleri yola kmak zere hazrlaynca- ki bu
askerlerin bir blnn bana urahbil b.

135[10]
i-mrn 3/139

190
Hasene, bir blne Yezid b. Ebi Sfyan ve
dier birine de Amr b. As' komutan tayin etmiti-
Onlara "Diyar ben urahbil" denilen yerde
136[11]

toplanmak zere Medine'den ayrlmalarn
syledi. Buras, Medine'ye alt mil uzaklktadr.
Halifenin, bir orduyu savaa gndermek
istedii zaman askerlere, ehrin dnda bir
karargah kurmalarm emretmesi gerekir. nk
karargahta toplandktan sonra bir arada hareket
etmeleri, topluca evlerini terketmelerinden daha
kolaydr.
Daha sonra Hz. Eb Bekir karargha
gelerek anlara le namazn kldrd. Namazdan
sonra ayaa kalkp Allah'a hamd ve senada
bulundu ve yle dedi:

136[11]
Buras bir yerin ismi olup urahbil oullarnn
kuyular manasnadr.

191
"Sizler am'a gidiyorsunuz. Oras, Sebi'a bir
yerdir. "Sebi'a" kelimesini, orada eziyet verici
yrtc hayvanlarn okluuyla tefsir ettiler. Lakin
yukardaki rivayet yanl olup kelimenin dorusu
ebia'dr.
Yani orada o kadar ok nimet var ki, kii
onlar seyrederek doyar. Sanki onlar am'a
gitmeye tevik ederek "siz Medine'de ekilen
alk ve skntdan sonra yle bir yere
gidiyorsunuz ki, oras ok verimli bir yerdir",
demektedir.
Sonra dedi ki: "Allah size yardm ediyor ve
kudret veriyor ki, orada mescidler yaparsnz.
Oraya sakn arzu ve heveslerinizi tatmin etmek
iin gitmeyin
Hz. Eb Bekir (r.a.) bu sz, Peygamber
(s.a.v.) den duyarak sylemitir. nk

192
Peygamber (s.a.v.)'den rivayet edilen mehur bir
hadiste yle buyuru 1 maktadr:
"Sizler yaknda Kisra ve Kayser'in
hazinelerine hakim olacaksnz," Buradan da
anlalyor ki, Hz. Eb Bekir'in onlar tahribat
yapmaktan ve aalar kesmekten alkoymasnn
sebebi, buralarn mslmanlarm eline geeceini
bilrnesindendir. Ayrca heva ve hevesten onlar
sakndrd. nk onlar cihad iin kmlardr ve
cihad, dindendir. Yce Allah yle buyurur :
"Dinlerini bir oyun ve bir elence yapan,
kendilerini dnya hayat aldatm bulunan
kimseleri (ylece haline) brak..."
137[12]

Hz. Eb Bekir, szne yle devam etti:
"Er'den saknn! Ama Ka'be'nin Rabbna yemin
olsun ki, ona mbtel olacaksnz."

137[12]
En'am6/70

193
Er: Zenginleen kimsede grlen bir nevi
azgnlktr. Yce Allah yle buyurur.
"nk insan kendini mstani grnce
azar"
138[13]
Bu nedenle Hz. Eb Bekir, Onlar bu
azgnlktan sakndrmakla birlikte, buna mbtela
olacaklarn da yemin ederek sylemitir.
Hz. Eb Bekir'in konumasnn tamam
mam Muhammed'in kitabnda mevcuttur.
Nihayet konumasn yle bitirdi:
"Ben buradan ayrldmda atlarnza bininiz
ve tek sra olunuz ki teker teker hepinizle
greyim."
Halife meydanda orduyu tefti ederken Hz.
Eb Bekir'in davrand gibi davranmaldr.
Ravi diyor ki: Hz. Eb Bekir, saffn bandan
sonuna kadar hepsine baka baka urad ve

138[13]
Al ak 96/6-7

194
selam vererek yle dedi: "Allah'm! srail
oullarnn ruhlarn aldn eyle bunlarn da
ruhlarn mzrak darbeleriyle ve taun (veba)
hastalyla al. Haydi gidiniz. Allah'n divannda;
hepimizin toplanaca o yerde bulumak zere...
Bu szlerin aklanmasna gelince, Hz. Eb
Bekir (r.a.) bir daha dnmemek niyetiyle savaa
gitmeye tevik etmitir. Nefsi, Allah'n rzasna
teslim etmek, ancak bu ekilde gerekleir.
"Allahm! srail oullarnn canlarn aldn eyle
onlarn da cann al." sz, ehadete nail olmalar
iin bir duadr. Bazlar da dedi ki: Kasd,
Raslllah (s.a.v.)'in u szdr: "mmetimin
helaki, mzrak vurular ve veba hastalyladr."
Bu da, am'da yaygnd. Eb Bekir (r.a.) ayet
veba hastalna yakalanacak olurlarsa, ehadet
derecesine nail olmalar iin dua etmitir.

195
Burada kiinin, baka birine ehid dmesi
iin dua etmesinde bir saknca olmadna delil
vardr. nk her ne kadar eklen, lm iin bir
dua ise de, hakikatte hayat iin bir duadr.
Hz. Eb Bekir, bu karlamasnn onlarla
son karlamas olduunu sylemitir. Bundan
maksat, ya ecelin yaklatn haber vermek ya
da onlarn geri dnmeyecekleri ve ancak kyamet
gnnde karlaacaklardr.
Rav diyor ki: Ordu yola koyulup am'a
ulat. Bizansllar onlara kar ktlar. am
blgesinden byk bir ordu hazrlanmt. Durum
Hz. Eb Bekir'e bildirildiinde Irakta olan Halid b.
Velid'e haber vererek -bin atl ile yardmlarna
komasn emretti ve yle dedi:! Acele edin,
acele" Allah'a yemin ederim ki, am kylerinden
kk bir ky, Irak'n byk bir kentinden bana

196
daha sevimlidir.
Dmann slm ordusuna kar byk bir
ordu hazrlad haberini alnca, devlet
bakannn, Hz. Eb Bekir gibi hareket ederek
takviye kuvvet gndermesi ve takviye
kuvvetlerinin acele gitmelerini istemesi gerekir ki,
slm ordusu yenilmeden sava alanna varsnlar
ve gidilerinin bir anlam olsun. ayet slm
ordusu yenilmise artk takviye kuvvetleriyle
toparlanmas zordur.
Hz. Eb Bekir'in am', Irak'a tercih etmesi
burasnn Peygamberlerin gnderildii mbarek
bir blge oluu sebebiyledir.
Ravi diyor ki: Hz. Halid, yanndaki yardmc
kuvvetle birlikte Hz. Eb Bekir'in emrine uyarak
sur'atle am'a hareket etti. Bizans askerlerini
yararak Dumayr ve Zenebe denilen yere vard.

197
Mslman askerlerin Cabiye denilen yerde
bulunduklarn grd.
Bizans lkesine tabi olan Arablar, Halid'in
geldiini duyunca korkuya kapldlar.
nk Halid cesaretiyle mehurdu. Nitekim
Rasulullah (s.a.v.) ona: Seyfullah (Allah'n klc)
ismini vermiti. Arablardan bir air bununla ilgili
olarak yle der:
"Ey iki sunan cariye! Eb Bekir'in svarileri
gelmeden nce sabah ikilerimizi getir. Belki
lmmz yakndr da bilemiyoruz."
Bu iirin yks mez kitaplarnda anlatlr
Bu beyti syleyen kii, slm dininden dnenlerin
byklerindendir. Cariyesi ona bir kadeh arap
getirmiti. O da srtn duvara dayayp bu beyti
syledi ve kadehi alp arab imeye balad.
Tam o srada Halid'in askerlerinden biri duvara

198
trmanmt. Beyti duyduu gibi adamn boynunu
vurdu. Adamn kellesi, elindeki kadehin stne
dt.
Rvi diyor ki; Hz. Halid geldiinde daha
nce isimleri geen komutanlara- urahbil b.
Hasene, Yezid b. Ebi Sfyan ve Amr b. As'a
bakomutan oldu. Bizans ordusu Antakya, Haleb,
Knnesrin, Hims ve Hama'y terkederek kamaya
balad. O zaman Bizans Kral, Heraklius idi.
Ordusunun urad yenilgiye sinirlenerek Rum
topraklarna doru yola koyuldu. Ordu komutan
Bahan, Herminiyye denilen yerde bulunuyordu. O
da, beraberindeki askerlerle beraber hareket etti.
Buradan anlalyor ki, Bizans ordusunun
tamam bir araya gelmiti.
slm ordusunun komutanlar bir adrda
toplanp sava stratejisini grmeye baladlar.

199
Yanlarnda Kuzaa isminde biri vard. Dmann
durumunu tesbit etmek zere onu casus olarak
gnderdiler. Dnnde, gizli bir yerde onunla
buluarak getirdii bilgileri deerlendirdiler.
Savalarda ordu konulanlarnn casuslar
gndererek dman ordusu hakknda bilgi
toplamalar gerekir. Casuslar dndkleri zaman
da, gizli bir yerde onlarla bulumaldrlar ki,
onlarn casus olduklar bilinmesin. Ayrca
ordunun hepsi, dmann ne yapacandan
haberdar olmamaldr. nk dmann
durumunu bilmeleri savatan korkmalarna sebep
olabilir.
Rvi diyor ki: Tam o srada Eb Sfyan
bastonuna dayanarak komutanlara doru geldi
ve selam verdi. Komutanlar: "ve aleykesselm.
Ama, bize yaklama" dediler.

200
Ona "yaklama" demelerinin sebebi, onun
henz iyi bir mslman olmad dorultusundaki
kanaatleri idi.
Eb Sfyan dedi ki: Hayret! Burada olduum
halde Kurey'den bir grup aralarnda sava
durumunu gryor, ama beni aralarna alm-
yorlar. Byle bir eyle karlamaktansa lmeyi
tercih ederdim!... nk Eb Sfyan, sava
ilerini bilmekle mehur bir kimse idi.
Komutanlardan biri: "Yalnz -Eb Sfyann-
grn dinlemek ister misiniz? Biliyorsunuz
savatan anlayan biridir," dedi. Dierleri:
"Dinleyelim" deyip onu aralarna aldlar ve: "Ne
yapacamz syle" dediler. Eb Sfyan: "Sizler
komutansnz, siz bilirsiniz" dedi: "Grlerine
ihtiyacmz var" demeleri zerine Eb Sfyan
yle dedi: "u yaylada byk bir tepe

201
gryorum." "Evet biz de gryoruz." dediler.
"Benim grm o ki; gidip u tepeyi arkanza
aln. krime b. Ebi Cehil'i bir miktar askere
komutan tayin edin. Orduda ne kadar iyi oku
varsa onlar komutasna verin. Onun bu iten iyi
anladn biliyorum .Bilal, sabah ezann
okuduu srada krime komutasndakilerle birlikte
ksn. Okular atlarn saf halinde dizsinler ve
nlerinde kp nbet tutsunlar. ayet gece
dmandan bir baskn olursa Allah'n izniyle onu
pskrtmeye hazr olsunlar.
phesiz bu, iyi bir gr idi ve Uhud gn
de Peygamber fs.a.v.) ayn eyi yapmt. ayet
ganimet elde etmek arzusuyla okular emre
isyan edip yerlerini terketmemi olsaydlar
mriklerin yenilmesine sebep olacaklard. Yce
Allah bu durumu yle dile getirir:

202
"... Nihayet yle bir an geldi ki, Allah
arzulad galibiyeti size gsterdikten sonra
geveyip bu hususta ekitiniz ve isyan ettiniz.
Kiminiz dnyay, kiminiz ahireti istiyordu."
139[14]

Rvi diyor ki: Komutanlar Eb Sfyan'm bu
grn kabul ettiler. Samimi olarak kendilerine
t verdiine inanmlard. Tam gece karanl-
nda Bizans svarileri baskna geldi. Bu arada
deve seslerini iitip msl-malarin katklarna
kesin kanaat getirdiler. Onun iin de tam sava
dzeniyle baskn yapmaya ihtiya duymadan
dank bir ekilde saldrdlar. Kimi nden, kimi
arkadan geliyordu. Ama birden Ikrime'nin
okularyla karlatlar. Bunu beklemiyorlard.
Okular onlar ok yamuruna tuttu. Sabah gne
kmak zereyken bozguna urayp Vakusa

139[14]
Al-imrn 3/152

203
denilen yerin yanndaki konaklama yerlerine
katlar. krime de yanndaki arkadalaryla
birlikte slm ordusunun bulunduu yere geldi.
Bu, am fethinin balangc olmutu.
Daha sonra da, slm ordusuyla dman
ordusu arasnda sava kt. Bizans bakomutan
Bahan, Halid b. Velid'e haber gndererek
kendisiyle konumak istediini bildirdi. Halid
grme yapmak zere kt. Aralarnda
tercman vard. Bahan, Halid'e: "Yakla, size bir
teklifimiz var. Buray terk edip gideceksiniz. Buna
karlk biz de ordunuzda yaya olanlarn her
birine binek ve hepinize bol bol yiyecek verelim.
Ayrca verimsiz topraklarda yaadnz
biliyoruz. Adam bana beer altn verelim. Zaten
buraya bunun iin gelmediniz mi?" dedi. Tam bu
srada Hz. Halid sze kararak: "Hayr,

204
lkemizde geim sknts ektiimiz iin buraya
gelmi deiliz. Lakin evremizdeki milletlerle
savap kanlarn itik. Sonra duyduk ki:
Bizansllar kadar kan tatl millet yoktur. Onun iin
kanlarnz imeye geldik." O zaman Bizansllar
birbirlerine bakarak yle dediler: "Allah'a yemin
ederiz ki, onlar hakknda duyduklarmz
doruymu. Bu ms-lmanlar byle artlarla
ekip gitmezlermi; ya dinlerini kabul edeceiz,
ya da onlara tam itaat edip cizye vereceiz.
stesek de, istemesek de..."
37- mam Muhammed, bu anlattklarndan
sonra dru'l-harbde hurma aalarnn kesilmesi
ve evlerin tahrip edilmesinin caiz olduuna dair:
"Herhangi bir hurma aacn kestiniz, yahut
kkleri stnde dikili braktnzsa, hepsi Allah'n
izniy-ledir. Kim Allah'a muhalefet ederse, phe

205
yok ki, Allah' in azab etindir."
140[15]
ayetini delil
olarak getirdi. mam Zhrye gre "acve" denilen
hurmann en iyi cinsi hari, dier hurma
aalarnn hepsi kesilebilir. .
Dahhk ise, ayette geen "linetun" iyi meyve
veren aaca denir", demitir.
Ayetin inii Nadroullar olaynda olmutur.
Peygamber (s.a.v.), Medine'ye geldiinde ne
kendisinin lehinde, ne de aleyhinde
bulunmayacaklarna dair onlarla antlama
yapmt. Amr b. meyye, yanllkla KUb
kabilesinden iki kiiyi ldrmt. Peygamber
(s.a.v.) beraberinde Eb Bekir, mer ve Ali (r.a.)
olmak zere Nadiroullan kabilesine gitti.
(Arablarda adet olduu iin) antlamal olan
Nadroullarndan, Kilab kabilesinden ldrlen

140[15]
Har 59/5

206
iki kiinin diyetini demek zere yardm taleb etti.
Peygamber (s.a.v.)'e : Ya Ebe'l-Kasm, otur seni
arlayalm, yemek yedirelim ve ondan sonra
istediin mebla verelim." dediler. Sonra Huyay
b. Ahtab, onlar bir tarafa ekerek: "Bugnk
frsat bir daha ele gemez. Bugn Muhammed'i
ldremezseniz kolay kolay onu ldremezsiniz"
dedi. Bunun zerine Peygamber (s.a.v.)'i
ldrmee kalktlar. Cebrail (a.s.) gelip durumu
Raslllah'a haber verdi. O da, kalkp Medine'ye
dnd. Cenb- Allah bu konuda yle buyurur:
"...Hani bir gruh size saldrmaya kalkmt
da Allah onlara mani olmutu"
141[16]
Rasulullah
(s.a.v.) asker toplayp onlar muhasara etti ve
dedi ki: "Buradan ekip gidin. Her yl bir defa
gelip meyvelerinizi toplarsnz" Ama onlar bunu

141[16]
Maide 5/11

207
reddettiler. Rasulullah (s.a.v.) onbe gn onlar
muhasara altnda tuttu. Sokaklarn girilerini
kapatp duvarlarn arkasndan mslmanlarla
savayorlard. Cenb- Allah bu konuda yle
buyurur :
"Onlar surla evrilmi kasabalar iinde yahut
duvarlar arasnda bulunmadan sizinle toplu bir
halde vuruamazlar..."
142[17]

Mslmanlar, onlarla savaabilmek iin
onlarn evlerini ykmaya koyuldular. D taraftan
her bir duvar yklp bir gedik atklarnda onlar da
i taraftan bir duvar ykp daha ierdeki evlere
smyorlard. Yce Allah olayla ilgili olarak yle
buyurur:
"...yle ki evlerini hem kendi elleriyle, hem

142[17]
Har59/14

208
m'minlerin elleriyle tahrip ediyorlard..."
143[18]

Nihayet sktka sktlar. Mnafklar,
yardmlarna koacaklarna dair onlara sz
vermilerdi, ama onlar da yardma gelmediler.
Yce Allah onlarla ilgili olarak da yle buyurur:
"Eer sizinle harbedilirse muhakkak ve
muhakkak biz, size yardm ederiz." diyen o
mnafklar grmedin mi?..."
144[19]
Rasulullah
(s.a.v.) hurma aalarnn kesilmesini emretmiti.
Emrine uyularak aalar kesildi. Halbuki yahu-
diler o aalarn bir daln, bir kle yahut cariyeye
deimezlerdi. Onlar birbirlerine: "Hurma aalar
gittikten sonra artk burada kalmamz
anlamszdr." dediler. Bunun zerine Peygamber
(s.a.v.)'e seslenerek yle dediler: "Ya Ebe'l-

143[18]
Har 59/2
144[19]
Har 59/11

209
Ksm! Hani sen bozgunculuktan
sakndryordun, o hurma aalarnn ne suu var
ki, onlar kesip yakyorsunuz? Canmz, oluk-
ocuumuz ve silahlarmz hari develerimizi,
tayabilecekleri kadar ykleyip buray
terketmemiz hususunda bize gvence verir
misin?"dediler. Peygamber (s.a.v.): "Evet" dedi.
O zaman kalelerinin kaplarn atlar. Yaplan
antlama zerine Raslllah (s.a.v.) onlar
buradan kard.
Bir rivayete gre Raslllah (s.a.v.) Eb
Leyl el-Mazin ve Abdullah b. Sellm' aalan
kesmek zere grevlendirdi. Eb Leyl, "acve"
denilen hurmann en iyi cinsinin aalarn,
Abdullah da "levn" denilen di hurma aalarn
kesiyordu. Eb Leyl'ya neden "acve" aalarn
kestii sorulduunda: "nk onlar kesmek

210
yahudileri daha ok kzdryordu" dedi. bn
Sellm'a da neden "levn" aalarn kestii
sorulduunda: "Biliyordum ki, Allah Peygamberini
galip getirecek ve mallarn ona ganimet
brakacaktr. Bu sebeple mallarnn en gzeli olan
acvenin kalmasn istedim." cevabm verdi.
Bunun zerine:
Kafir kitap ehlinin yurtlarnda "hurma
aalarn kesmeniz veya onlar kesmeyip
gvdeleri zerinde ayakta brakmanz Allahm
izniyledir"
145[20]
yeti indirildi.
Baka bir rivayete gre de: Yahudiler,
duvarlarn stnden yle dediler: "Sizler "bizler
mslmanz, fesat karmayz" diyordunuz.
Halbuki gryoruz ki hurma aalarn
kesiyorsunuz. Allah bunu emretmemitir.

145[20]
Har 59/5

211
Aalara dokunmayn hangi taraf galip gelirse
aalar o tarafndr." Mslmanlardan bazs,
"doru sylyorlar" dediler. Bazs da: "Onlar
tahkir ve kzdrmak iin keselim" dediler. Bunun
zerine Yce Allah her iki tarafn da szlerinin
kendi rzasna muvafk dtn belirtme
sadedinde yukardaki yeti indirmitir.
38- mam Muhammed, sylediini
ispatlamak iin sme bin Zeyd'den rivayet
edilen u hadisi de delil olarak getirdi:
"Peygamber (s.a.v.) sabahleyin "bn"
146[21]

denilen yere baskn yapp oray yakmamz
emretti.
Bir rivayete gre ismi geen yer "bn"
deil, "Ebyaf'tr. sme'nin babas Zeyd b.

146[21]
bn: am blgesi'nde bir yerin ismidir.
(Mu'cemu'l-Butdin)

212
Harise burada ldrlmt. Raslllah (s.a.v.),
olaya son derece zlm ve sme'yi bin
kiinin basma geirip oraya gitmesini ve baskn
dzenleyip oray yakmasn emretti. Ordu savaa
gitmeden nce Ras-lllah (s.a.v.) vefat edince
Hz. Eb Bekir (r.a.) Raslllah'n emrini yerine
getirerek orduyu ayn yere gndermitir.
39- Zhr'nin rivayetine gne Peygamber
(s.a.v.) Tif yolunda Evts'tan geerken Mlik b.
Avf en-Nasr'nin kkyle karlat ve
yaklmasn emretti Bu olayla ilgili olarak Hassan
(r.a.) yle der:
"Bveyre denilen yerde Luey oullar zerine
byk bir yangn ne de rahat yayld.
mam Muhammed der ki: RaslIIah (s.a.v.)
Tif kalelerinin muhasarasnda ordu komutan idi.
Ancak henz muhasara olmakszn Mlik b.

213
Avf'n kknn yaklmasn emretmitir.
Yaklmasn emretmesi, Mlik b. Avf tahkr
etmek ve zmek iindir. Buradan da anlyoruz ki,
kfr yurdunda aalar kesmekte ve evleri
ykmakta bir saknca yoktur.
40- Rvi diyor ki: RaslIIah (s.a.v.) daha
sonra Taife varp balarnn kesilmesini emretti.
Bu konuda mez kitaplarnda bir olay
anlatlr. Tifliler buna aarak yle dediler:
"Hurma aac ancak on ylda meyve veriyor.
Onlar kesildikten sonra ne yapacaz? Sonra
bazlar kahramanlk gsterisinde bulunarak kale
duvarlarnn zerinden yle bardlar:
"Aalarmz kestiyseniz su, toprak ve gne
onlar yerine bize bakalarn verecektir." Bazlar
byle diyenlere: "ayet gizlendiiniz delikten
kabilirseniz, tabi" diye cevap verdiler.

214
RaslIIah (s.a.v.) ayrca Hayber
hurmalklarnn da kesilmesini emretmitir. Hatta
Hz. mer (r.a.) aalan kesenlerle karlap,
onlara engel olmaa kalknca "RaslIIah
(s.a.v.)'in emridir." dediler. Bunun zerine Hz.
mer, RaslIIah (s.a.v.)'e gelerek: "Hurma
aalarnn kesilmesini siz mi buyurdunuz." dedi.
RaslIIah (s.a.v.): "Evet" cevabn verince, Hz.
mer: "Allah Hayber'i sana vadetmedi mi?" dedi.
RaslIIah (s.a.v.) : "Evet vadetti." dedi. Hz.
mer : "O halde kendinin ve ashabnn
hurmalklarn kesiyorsun, demektir." dedi. Bunun
zerine RaslIIah bir mnadiye aalar
kesmeye son vermeleri iin emir verdi.
Rvi diyor k: Baz kimseler haber verdi ki,
onlar Nath kalesinin hurmalklarnda kl izleri
grmler ve kendilerine bunlar RaslIIah

215
(s.a.v.)1 in kesilmesini emrettii aalardr
denilmitir.
Nath, Hayber kalelerinden birisinin ismidir.
Rivayete gre Hayber Yahudilerinin alt kaleleri
vard: k, Nath, Kamus, Ketbe, Sllim, Vatha
41- mer b. Hattab (R.A), am'daki valisine
bir mektup yazarak dedi ki:"Sen yanndakilere
emret, bazen ayakkabl ve bazen de yalnayak
dolasnlar.
Bazen ayakkabl ve bazen de yalnayak
yrsnler ki, her iki duruma da alsnlar.
Hadis- erifte rivayet edildi ki: "RaslIIah
(s.a.v.) her ie sadan balamay severdi. Hatta
ayakkabsn giymesinde ve san taramasnda
bile"
Hadis-i erifte geen "teraccele" kelimesi,
san tarama anlamna geldii gibi binekten yere

216
inme anlamna da gelir. Hz. mer'in yaln ayak
yrmelerini istemesi, onlara efkatinden
dolaydr. ayet kfr yurdunda yalnayak
yrmek mecburiyetiyle kar karya gelirlerse
zorluk ekmesinler diye.
Hicret srasndaki maara olayndan
szederek Hz. Eb Bekir (r.a.) yle der:
"Rasulullah (s.a.v.)'n ayaklarnn tabanna
baktm, kan damlyordu. nk yalnayak
yrmeye ahmamt". Onun iin fakihler yaln
ayak ve uzun mesafeli yarlar yapmay
mstehab saymlardr.
Hz. mer (r.a.) mektubunda izar ve rida
147[22]

giyinmelerini syledi.
Yani namaza giderken ve halk arasna

147[22]
Izr :Batan ayaa kadar bedeni rten entari.
Rd: Aba, cbbe ve pafds gibi elbise -zerinde
giyilen giysilerdir. eviren

217
karken izar ve rida giymeden kmasnlar. Her
ne kadar tenha bir yerde tek kat elbiseyle namaz
klmabilirse de mstahab olan izar ve rida,
giyerek klmaktr. Hz. mer'in Rida giyilmesini
emretmesi, bu giysinin Arab giysisi olmasndan
dolaydr.
Atlar eitsinler
Maksat atlarn htiya annda yumuak bal
olmalar iin yahut rkme-mek zere
eitilmeleridir. Nitekim Hadis-i erifte yle
buyurulur :
"Atlar rkt iin dvlr ama srt iin
dvlmez." nk srme binicinin dizginleri iyi
tutmamasndan olabilir. Ama rkme hayvann
huysuzluundandr. Onun iin rkme hususunda
at eitilir. Ha tehir edilerek halka gsterilmesin.
Yani, zimmiler mslman memleketlerde

218
halarn tehir ederek sokaklardan gemesinler.
nk bu, mslmanlar hafife almak anlamna
gelir. Halbuki mslmanlar hafife alsnlar diye
onlara teminat vermedik.
Domuzlar onlarn yaknnda olmasn.
Yani Mslman ehirlerde zmmilerin
aktan aa iki kullanp satmalar ve domuz
besleyip satmalarna engel olsunlar. nk bu bir
gnahtr ve onu aktan ilemelerine imkan
verilmez; Ama bunu kendi evlerinde ve zerinde
antlama yaplan kiliselerinde yapabilirler. nk
bu, irk komalarndan ve Allah'tan bakasna
ibadet etmelerinden daha kt bir ey deildir.
Kendi evlerinde Allah'tan bakasna ibadet
etmelerine engel olunmazken buna da tabiatyla
engel olunmaz.
ki iilen sofraya oturmasnlar.

219
Mslmana yakan bu gibi sofralara
oturmamaktr. Hatta mmkn ise mnkerden
sakndrma yoluyla iki ienlere engel olmaya
alr. Deilse oradan uzak olmaldr. nk
lanet sofrada bulunanlarn hepsinin zerine iner.
Nitekim, Rasulullah (s.a.v.) kyametin
artlarndan bahsederken yle buyurur:
"Sofralarnn zerinde iki kaseleri dolatrlr ve
Allah'n laneti zerlerine iner."
Petemal giymeden hamama girmesinler.
nk avret yerlerini rtmek farzdr. Hadis-i
erifte yle buyunlur: "Kim Allah'a ve ahiret
gnne inanyorsa izarsz (petemalsz) hamama
girmesin ve hanmn hamama sokmasn."
Acemlerin ahlakndan saknnz.
Lks hayat ve bbrlenme gibi
mslmanlarn ahlakna ters den acemlerin

220
ahlakndan saknnz. Acemlerden maksat,
mecusilerdir. Bylece anlam oluyoruz ki,
mslmanlarn ahlakndan olan hususlar
yapmakta bir saknca yoktur. mam Muhammed
daha sonra akladmz ekilde hadisi aklayp
sonunda yle dedi:
Bunlar aka ilemek istedikleri zaman
mslman ehirlerden uzak bir yerde yapsnlar.
Mesela kylerde yapabilirler. nk ehirler
dini sembollerin merkezleridir. Buralarda bu gibi
irkin eylerin yaplmas mslmanlar hatife
almaktr. Bu ise, kyler iin sz konusu deildir.
Rasullullah (s.a.v.) kyller iin yle buyurur: "
Onlar dnyadan habersizdirler" Rasululah (s.a.v.)
bu hadisiyle bedevilerin cehaletlerine ve dini
emirlere ballklarnn gevekliine iaret
buyurmutur.

221
mam ems'l-Eimme -Allah rahmet etsin-
yle der: "Bana gre doru olan, mam
Muhammedin bu szlerle Kfe kylerini kast
ettiidir. Bu kylerde oturanlarn hepsi zmmi
yahut Rafzlerdir. Ama bizim bulunduumuz bu
diyarda, hem ehirlerde, hem kylerde bu ileri
yapmalar yasaklanr. nk buralardaki kyler
cemaatle namaz klman mescidlerden ve onlarda
va'zeden vaizlerden yoksun deildir. Bunlar ise,
dinin sembolleridir.
42- Eb seyd es-Sid'den, Bedir gn
Rasulullah (s.a.v.) 'in yle buyurduu rivayet
edilir: "Size yaklatklar zaman onlara ok atn ve
yzyze gelmeden kllar ekmeyin."
"zerinize ullanrsa" Sz, size yaklap
hcum etmeleri anlamn Bu ise, stratejik bir
davrantr. htiya annda ok atarak dman

222
kendilerinden savmalarm emretmitir. Bu,
onlarn Savamasna izin verilmedii zaman iin-
dir. nk Rasulullah (s.a.v.) Bedir'de Allaha
yalvarmak iin Hz. Eb Bekir' le beraber
glgelie ekilip ashabn savamaktan
sakndrd bir srada bu szn sylemitir.
"Kllar ekmeyin" sz ise, klc dmana
ulamasndan emin oluncaya kadar gazinin onu
knndan karmasnn mnasib olmayacan
aklamaktadr. Ancak kl ekmede er' bir
kerahet yoktur. Bu da dman iin bir oyundur.
Kllarn parlamas, dman korkutur.
Baz alimler de dedi ki: Dman
yaklamadan kl ekmek korkaklk alemetidir.
Yce Allah yle buyurur:
"... Birbirinizle ekimeyin. Sonra bozguna
urarsnz ve heybetiniz gider. Bir de sabr ve

223
sebat edin nk Allah sabredenlerle
beraberdir."
148[23]

Emrlk -Ordu Komutanl

43- Saylar az veya ok olsun, devlet
bakan bir yere bir seriyye gnderdii zaman
balarna birini emir tayin etmeden onlar yola
karmamaldr.
Rasulullah (s.a.v.)'e uyarak birini komutan
tayin etmek vacibtir. nk kendisi seriyyeler
gndermi ve mutlaka her defasnda birini
balarna komutan tayin etmitir. ayet balarna
bir komutan tayin etmemek caiz olsayd, bunun
caiz olduunu belirtmek iin ber defa olsun

148[23]
Enf! 8/46

224
komutansz bir seriyye gnderirdi. nk
seriyyede bulunanlarn bir karar etrafnda
toplanmalar arttr. Bu ise, ancak balarnda bir
komutann bulunmasn gerektirir ki, onlara bir
ey emrettiinde yerine getirsinler. Savata
konutanm emrine itaat etmek baz sava uslle-
rini bilmekten daha yararldr. taat yoksa
komutanln anlam kalmaz. Rasulullah (s.a.v.)
yle buyurur: "Bana itaat eden, tayin ettiim
emire itaat etsin. Emirime isyan eden ise, bana
isyan etmitir."
44- mam Muhammed, daha sonra
sylediklerimize delil olarak bir hadis-i erif getirip
Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu belirtir:
"Bir yolculukta kii bir araya geldi mi, en
kkleri bile olsa Kur'an en iyi bilenlerini bakan
sesinler.11 Kur'an' en iyi bilenin tercih edilmesi,

225
onun dierlerinden daha faziletli oluundan
dolaydr. Daha sonra yle dedi: Onlara mam
olan o kii artk onlarn emiridir ve Rasulullah
(s.a.v.)' tayin ettii emir gibidir.
Bu ve buna benzer hadislerle sahabe, Hz.
Eb Bekir (r.a.)'n hilafetine delil getirip dediler ki:
Rasulullah'm, din iinizi yrtmek iin setii
kiiye dnya iiniz iin ona nasl rza
grtermezsiniz?
Yolcu iki kii bile olsa efdal olan, birinin
dierine bakan olmasdr. nk bu, anlap
ihtilaf etmemeleri iin daha geerlidir.
45- mam Muhammed kitabnda
Selman
149[24]
b. Amir'in rivayet ettii u hadisi
nakletmektedir. Peygamber (s.a.v.) seferlerinin

149[24]
Baka nshalarda Sleym ve Sleyman eklinde
gemektedir.

226
birinde gece yola koyuldu. Uyku sersemliiyle
beraberindekiler dzensiz bir ekilde daldlar.
Kimi ok ileri giderken kimi de geride kald. Eb
Bekir ile Eb Ubeyde (r.a.)'n develeri yolun bir
tarafndaki aaca yanap ondan otlamaa
baladlar. Daha sonra Eb Bekir ve Eb Ubeyde
(r.a.) uyuya-kaldlar. Uyandklarnda grdler ki
Rasulullah ve Sahabe onlar brakp gitmiler.
Konaklanan yere yaklap sesin ulaaca
mesafeye geldiklerinde Rasulullah (s.a.v.) onlara
seslendi: "Biriniz dierine emir oldu mu?" "Evet,
ya Rasulullah" dediler. Rasululah (s.a.v.) "Doru
hareket etmisiniz." buyurdu.
Yolcular da, hrszlarn basknndan
korktuklar zaman emirlerine itaat etmek ve
arpmaya ihtiya duyulduu zaman onun
emirlerine gre hareket etmek iin birini balarna

227
bakan sesinler. Ama byle bir korku szkonusu
olmad durumlarda bakan sememelerinde bir
saknca yoktur.
mam Muhammed der ki: Devlet bakannn
savatan anlayan birini ordunun bana
geirmesi vacibtir. Baa geirilen kii de tedbirli
olmal, orduyu ne kr krne tehlikeler zerine
srmeli ve ne de ele geen frsatlar karmaldir.
Devlet bakan ordunun da hamiidir ve bu
grevini tam bir ekilde yerine getirebilmesi iin
bu konularda denedii kimseyi balarna
komutan tayin etmelidir. ayet onlar ele geen
frsatlardan alkoyarsa kaan frsat bir daha ele
gemeyebilir. ayet kendi cesaretine gvenerek
tehlikelere kendisini atarsa onlar da mecburen
ona tabi olacaklardr. Kendisi cesaret ve kuvve-
tiyle cann kurtarabilir ama olabilir ki kendileri

228
bunu beceremezler ve helak olurlar.
46- mam Muhammed sylediklerini teyid
etmek iin Hz. mer'in valilerine yazd u sz
nakleder. Bera b. Mlik'i mslman ordulardan
hi birine komutan tayin etmeyin. nk kendisi
onlar tehlikenin zerine zerine gtrr.
Ber, Enes b. Mlik'in kardei olup zhd
hususunda Rasulullah (s.a.v.)1 in sekin
ashabndan biridir. Mertebesinin ykseklii
konusunda Rasulullah (s.a.v.) yle buyurur:
"Nice pejmrde ve eski elbiseli kimse vardr ki
halk onu hakir grp itibar etmez. Ama Allah'a
yemin edip u yle olacaktr derse, Allah szn
doru karr. te bunlardan biri Bera b. Mlik'tir."
Rivayet edilir ki, baz gazvelerde
mslmanlar zor duruma dtler. Bunun zerine
Bera' b. Mlik'e: "Dua etmeyecek misin? Hani

229
Rasulullah (s.a.v.) senin iin, o malum sz
sylemitir", dediler. "Bera ellerini havaya
kaldrp: Allah'm dmanlarn omuzlarn bize
ihsan eyle de kllarmz onlarla deneyelim."
eklinde dua etti. Onun bu duasndan hemen
sonra dman yenilip kat.
Bununla beraber Hz.mer (r.a.), tedbirsiz
cesaretinden dolay onun orduya komutan tayin
edilmesinden sakndrd. nk o kadar gz
kara idi ki her tehlikeye hi aldrmadan yrrd.
Eb Mslim'in Merv ehrinden kard
Bermekilerin ileri geleni Nasr b. Seyyar'in yle
dedii anlatlr: Acem bykleri ittifak etmilerdir
ki, ordu komutanlna geirilecek kimsede
hayvan hasletlerinden on tanesi bulunmaldr:
Horozun cesareti, tavuun efkati, domuzun
saldrganl, kpein -yara zerindeki- sabr,

230
turnann hrs, tilkinin kurnazl, kargann
uyankl ve kmek nedir bilmeyen Horasan
hayvanlarnn grbzl.
47- mam Muhammed der ki: ayet emir bu
konuda bilgi sahibi deilse, ona yol gsterecek
bir vezir sesin. Yce Allah yle buyurur:
150[25]

"Bana kendi ailemden bir de kardeim Harun'u
vezir ver." ayet byle bir vezir sememise,
ordudan bu iten anlayan birka kiiyi seer ve
onlara danp grlerinden istifade eder. nk
Rasulullah (s.a.v.), evinin nafakasna varncaya
kadar her hususta sahabeyle meveret ederdi.
Ayn zamanda bunu yapmakla da emrolunmutu.
Allah Tel yle buyurur: "... ynetim iinde
onlarla mavere et..."
151[26]
Peygamber (s.a.v.)

150[25]
Th 20/29
151[26]
l-mrn 3/159

231
de: "Meveretten dolay hi bir topluluk helak ol-
mamtr" buyurmaktadr.
mam Muhammet! der ki: Emir meverete
bavurduktan sonra vard sonucu halka
emreder. Onlar da ona itaat edip aykr hareket
etmemelidirler. Rasulullah (s.a.v.): "(Emire) isyan
eden kimseye cennet helal olmaz," buyurur.
Rivayet olunur ki, Peygamber (s.a.v.) savaa
son verilmesini istediinde bir mnadiye, savaa
son verdiini ilan etmesini emretti. Daha sonra
Peygamber (s.a.v,)'e falan ehid edildi" denildi. O
da : "Ben savatan menettikten sonra m?" diye
sordu. "Evet" dediler. Bunun zerine Peygamber
(s.a.v.): "(Emire) isyan eden kimseye cennet
helal olmaz." buyurdu.
ehadet derecesiyle birlikte Peygamber
(s.a.v.)'in onun hakknda byle buyurmas, bile

232
bile emire isyan etmenin hibir surette helal
olmayacan gstermek iindir.
152[27]

Seriyyeler Gnderme

48- mam Muhammed, Sahr el-Gmid'den
naklen Peygamber (s.a.v.)rin yle buyurduunu
rivayet etti: "Allahm! mmetimin erkencilerine
bereket ihsan eyle." Peygamber (s.a.v.) bir yere
seriyye gndermek istedii zaman gnn
evvelinde gnderirdi.
Burada ihtiya sahibinin ihtiyacn gidermek
hususunda erken davranmasnn gerektiine delil
vardr. nk byle davrand takdirde
Rasulullah (s.a.v.)'in duasnn bereketiyle

152[27]

233
ihtiyacn gidermesi daha kolay olur,
Rasulullah (s.a.v.): "Sabah erken davranmak
kazantr yahut
153[28]
amac elde etmektir."
buyurdu.
Bu sebeple ilim tahsili iin sabah erkenden
kmann mstehap olduu sylenmitir. Denildi
ki; lim ancak, kargann sabah ok erkenden
umas gibi erken tahsiline kmakla elde edilir.
Burada Devlet Bakam bir seriyye
gndermek istedii zaman gnn evvelinde
gndermesi gerektiine dair delil vardr.
Denildi ki: Ayrca Perembe ve Cumartesi
gnleri gnderilmelidir. nk Peygamber
(s.a.v.)'in yle buyurduu rivayet edilir "Allahm

153[28]
Rv, burada phe ierisindedir. Acaba
Raslllah (s.a.v.) "erken kazan" m demiti yoksa
"amac elde etmektir" mi demiti. Bunu iyi
hatrlamad iin her iki durumu da rivayet etmitir.

234
Cumartesi ve Perembe gnlerinin erkencilerine
bereket ihsan eyle."
49- Rivayet edilir ki, Hz. mer b. Hattab
(r.a.)> devesini balam bekleyen birini grd.
Ona: "Seni burada alkoyan nedir?" diye sordu. O
adam: "Cuma'dr; cuma namazm klmak iin
bekliyorum." dedi. O zaman Hz. mer: "Cuma,
yolcuyu alkoymaz. Kalk yoluna git." dedi.
Bu, her ne kadar, cumadan kama phesi
tad iin bu gnde yola kmann mekruh
olduunu syleyen dar grller varsa da, cuma
gn sava, hac yahut baka herhangi bir
maksatla yola kmakta er'i bir saknca olma-
dna delildir. Onlarn bu anlayna karlk biz
deriz ki:
Dier gnlerde yolculuk mekruh olmadna
ve bu gnlerde kan bir kimseye, sen

235
namazlarn yarsndan kayorsun,
denilmiyeceine gre, cuma gn yolculua
kmak da mekruh olmaz. Ramazanda da yola
kmak caizdir. Nitekim Rasulullah (s.a.v.)
Ramazandan iki gn getikten sonra Medine'den
Mekke'ye hareket etmitir. Burada da orucu eda
etmekten kama phesi yoktur. Ayrca zevalden
sonra yola kacak kimseye zevalden nce cuma
vacib deildir ki, yola kmas vacibten ka
olsun? Bize gre zevalden nce yola kmasnda
bir saknca olmad gibi zevalden sonra
kmasnda da saknca yoktur. mam afii -Allah
rahmet etsin- ise, vakte bal ibadetlerin eda
edilmesinin vacib oluunda, vaktin evveline itibar
eder. Ona gre vaktin balangcnda mukim olan
bir kimse, yolcu olmakla cumann vcubiyeti
zerinden sakt olmaz. Dier gnlerde yola

236
kacak kimse de, le namazn mukim olarak
klar.
Bize gre ise, ibadetin vucubiyetinde vaktin
sonuna itibar edilir. Onun iin dier gnlerde
vaktin sonunda yola kacak olan kimseye o vakit
iin yolcu namaz klmas gerekir. Cuma gn
le vakti kmadan nce ehrin imar snrn
geecek olan bir kimseye cuma namaz vacib
olmaz. ster zevalden nce ehri terketsin, ister
zevalden sonra terketsin, farketmez. Ama le
vakti son buluncaya kadar ehrin mar snrndan
dar kmayacan biliyorsa o zaman cumay
klmas gerekiyor. Cumay eda etmeden
kamaz.
el-Kitb' da mam Muhammed der ki: "nk
cumay eda etmek onun zerine bir farzdr." Bu
aklama, mam Muhammed'in temel yaklamna

237
dayanmaktadr. Zira Ona gre mukim iin
aslolan, cuma namaznn farz oluudur. Namaz
blmnde bu konudaki ihtilaf belirtmitik.
mam Zafer ise, vaktin sonuna tibar etmez.
Ona gre ancak cumay klabilecei miktar kadar
vaktin daralmasna itibar olunur. Bu hkmde o
da, kendi kuralna dayanr. nk ona gre
vucubiyetin sebebi, artk daha fazla geciktirildii
zaman o farz yerine getirecek vaktin
kalmayaca snrnda ortaya kar. Onun iin der
ki: O snrdan sonra ayba kan gren bir kadn o
vaktin namaz sorumluluundan kurtulmu olmaz.
Vakit darl ortaya kncaya kadar ehri
terketmeyecek kimsenin de cumada hazr
bulunmas gerekir.
Serahs dedi ki: Hocamz mam emsu'l-
Eimme el-Hulvn der ki: Bu mesele bana pheli

238
geliyor. nk vaktin sonuna itibar edilmesi ferdi
olarak khnabilen namazlarda szkonusudur.
Oysa cuma namazn kii, yanlz bana klamaz.
Onu, ancak imam ve cemaatle birlikte klabilir.
Bundan dolay yolcu, ayet halk namazn eda
edinceye kadar ehri terk etmeyecekse, cumay
onlarla birlikte klmas gerekiyor.
Bu phe, mam Zfer'in kuralna gre
zme balanr. nk ona gre, klma
imkanna itibar edilir. Daha fazla geciktirildii
takdirde namaz klma imkan bulunmayan son
vakit vucubiyetin sebebidir. Bize gre ise
vucubiyete sebeb, vaktin son blmdr.
50- bn Abbas (r.a.) Rasulullah (s.a.v,)'in
yle buyurduunu rivayet eder:
"Ashabn hayrls drttr. Seriyyelerin
hayrls drtyz-dr. Ordunun hayrls ise,

239
drtbindir. On ikibinlik bir ordunun sz bir
olursa, say azlndan dolay asla yenilmez."
Denildi ki: "Ashabn hayrls drttr." sznden
maksat, sahaberimin hayrls drttr demektir
ve bununla Raid Halifeler kastedilmitir.
Ayrca denildi ki: Bununla, szn zahiri
kastedilmitir. Bu sz, Eb Ha-nfe ile mam
Muhammed'in, cuma namaznn imam hari
kiilik cemaatle klnabileceine delildir. nk
ashabn (arkadalarn) hayrllar, yardmla-
malaryia farz eda edilenlerdir.
Hadiste seryyenin, ordudan daha az
olduuna delil vardr. Seriyyeye bu ismin
verilmesi, gece yola devam edip saysnn
azlndan dolay gndz pusuya giren kk
birlik oluundandr. Byk birlie ordu
denilmesinin sebebi ise, saysnn okluundan

240
dolay askerlerin dalga dalga bir grnt
arzetmesn-den ve bir coku havasn
estirmesinden dolaydr. Bundan kast, dtyzden
az saydaki birliin seriyye olamayaca deil,
saylar drtyze ulanca, muradna ermeden
dru'l-harbten dnmeyeceidir.
"Onikibin kiilik bir ordu, saysnn azlndan
dolay yenilmez." sz ise, bu sayya ulaan
slm ordusunun, says daha ok olsa bile,
dman ordusuna yenilmesinin beklenmedii
anlamndadr. nk yenilmeyen galibtir. Lakin
galib gelebilmesi iin askerlerin szlerinin bir
olmas gerekiyor. Huneyn gn, mslmanlarn
says onikibin olduu halde yenilmilerdir.
Nitekim Yce Allah:
"...Yeryz, o geniliine ramen, size dar
gelmidi. Nihayet bozularak gerisin geri dnp

241
gitmitiniz."
154[29]
buyurur.
Ama aralarnda mnafklar ve henz
slamn gzelletirmemi; daha yeni mslman
olmu Mekke halkndan kimseler bulunduu iin
szleri bir olmamtr.
Byle bir orduda birlik varsa kamalar caiz
deildir. nk o zaman kolordu
durumundadrlar. En iyileri olan drtbini sa
kanatta, drtbini sol kanatta ve drtbini de
merkezde. zerinde ittifak olunan oulun asgari
snr, er'i hkm itibariyle sayca daha ok olan
oul gibidir.
51- Rashllah (s.a.v.)'in yle buyurduu
rivayet edilir: "Seriyye komutanlarnn hayrls
Zeyd b. Harise'dir. Ganimetleri eit paylatrr ve
halk arasnda adil davranr."

154[29]
Tevbe 9/25

242
Zeyd, Hz. Haticenin klesi idi. Onu,
Rasulullah (s.a.v.)'e hediye etmiti. Evlat sayma
neshedilinceye kadar bu durum byle devam etti.
Yce Allah onun hakknda yle bururur :
"Hatrla o zaman ki, Allah'n kendisine
mi'met verdii ve senin de yine kendisine lutufta
bulunduun zata sen: "zevceni uhdende tut.
Allah'tan kork... demitin."
155[30]

Raslllah (s.a.v.), onu sekiz ayr seriyyeye
komutan tayin etmiti. Nihayet Mu'te'de
ldrld. Rasulullah (s.a.v.), komutanlarn en
hayrls olduunu syliyerek onu vd. Hayrllk
vasfn haiz oluunu da bu iki haslete balad.
nk seriyye komutan bu iki haslete muhtatr.
Bunlar, yukarda getii gibi, ganimetleri eit bir
ekilde taksim etmek ve askerler arasnda

155[30]
Ahzb 33/37

243
kacak anlamazlklarn zme balanmasnda
adil davranmaktr.
Bazlar, mam Muhammed'in rivayeti bu
ekilde nakletmesini ayplamlar ve rivayet:
"Aksemhm bi'sseviyyeti ve a'deluhum
bi'rra'yyeti" eklinde olmalyd demilerdi Buna
karlk deriz ki: mam Muhammed hadisi bu
lafzla rivayet ettiine gre, naklettii ekilde
kullanlmas da sahihtir.
52- mam Muhammed der ki: Devlet
bakannn, baarabilecei takdirde bir yahut iki
veya kiiyi seriyye olarak gndermesinde bir
saknca yoktur. nk Peygamber (s.a.v.)'in
Hendek sava gnlerinde Huzeyfe b. el-Yeman'
yalnz bana gnderdii rivayet edilmitir. Ayrca
Abdullah b. neys ile Dhye el-Kelbi'yi ayn ayr
yalnz balarna, bn Mes'ud ve Habbb' da

244
beraber gnderdii rivayet edilmektedir.
Peygamber (s.a.v.)'in, kiiden az seriyye
gndermeyi yasaklayan hadisinin izah vardr:
Ya ten az gndermek dinde mekruh
olmad halde Rasulullah (s.a.v.) mslmanlara
olan efkatinden byle buyurmutur.
Ya da efdal olan belirttmek iin byle
buyurmutur. Yani efdal olan, ten az
olmamasdr. Ta ki dzeni bozmadan biri nde
ikisi arkada saf balayp cemaatle namaz
klabilsinler. Peygamber (s.a.v.)'den rivayet
edilen: "Yola tek bana kan svari, eytandr.
kisi, iki eytandr. ise cemaattir." hadisinin
manas budur.
Deriz ki: Seriyye gndermekten maksat,
sadece sava deildir. Bazen dmann
durumunu tefti edip gizli durumlar hakknda

245
haber almak iin gnderilir. Bu gibi ilerde bir
kiinin dman tarafna szmas kiinin szma-
sndan daha kolaydr. Olabilir ki, iki kii szarlar
da, bunlardan biri haber getirir, dieri ise bu
arada yeni haberler toplar. Bu durumda iki kii
olmalar daha yararldr. Bazen de hedef,
savamak yahut dmann ileri gelenlerini gizlice
ldrmektir. Bu durumda da ve daha fazla
kiinin bu ii gerekletirmeleri daha uygundur.
Bunlara karar vermek, emire aittir.
156[31]

Bayrak, Sancaklar Ve Parola

53- Sancaklarn beyaz ve bayraklarn siyah
olmas daha uygundur. nk hadisler bu

156[31]

246
ekildedir.
Raid b. Sa'd (r.a.)'n yle dedii rivayet
edilir: "Rasulullah (s.a.v.)'in bayra siyah ve
sanca beyazd."
Urve b. Zbeyr (r.a.) dedi ki: Rasulullah
(s.a.v.)'in bayra siyah olup Hz. Aie'nin
hrkasndan yaplmt ve ismi Ukb idi.
"Ukab", Peygamber (s.a.v.)'in bayrann
ismiydi. Nitekim baka eyalarnn da ismi vard:
Sarnn ismi es-Sehab, atnn ismi es-Sekb ve
katrnn ismi de Dldl'dr. Sancak, sultana ait
olan ve onun nnde ekilen bez parasna
denir. Bayrak ise, her komutan ve askerin altnda
topland bez parasdr.
54- Peygamber (s.a.v.)'in ilk olarak ne
zaman bayrak kulland hususunda ihtilaf vardr.
mam Zhr der ki: Hayber savana kadar

247
bayrak yoktu, sancaklar vard.
Bakalar, Bedir gn Rasulullah (s.a.v.)'in
bayrann rengi siyaht, derler.
Buradan anlalyor ki,Hayber'den nce
bayrak vard. Bayraklarn siyah olmasnn ho
karlanmas, savalarn siyah rengi
semelerindendir. Her topluluk kendi bayrann
etrafnda savar. Savata dalrlarsa, tekrar
kendi bayraklar evresinde toplanrlar. Siyah
renk ise, gnn aydnlnda iyi grnr. Hele
tozlu ve dumanl zamanlarda baka renklerden
daha iyi seilir. Onun iin siyah renk seilmitir.
er' ynden ise, bayraklarn beyaz, san
yahut krmz olmalarnda bir saknca yoktur.
Sancaklarda beyazn seilmesi ise, Rasulullah
(s.a.v.)'in: "Allah'n yannda elbisenin en
sevimlisi, beyaz olandr, Canllarnz beyaz

248
giysin. llerinizi de onunla kefenleyin." eklinde
hadisi vardr.
Her orduda ancak bir sancak bulunur.
Askerler ihtiya duyduklar zaman durumlarn
arzetmek zere sancaa gelirler. nk ba
komutan burada bulunur. Sancak iin beyaz
rengin seilmesi, komutanlara ait olan siyah
bayraklar
arasnda rahatlkla seilebilmesi iindir.
55- Seleme b. el-Ekva1 (r.a.) dedi ki: Allah'a
yemin ederim ki, Hayber gn bir baktm kendimi
Hz. Ali (r.a.)'m peinde koar buldum. Ancak ona
varmadan kendisi Hayber kalesine girdi. Hemen
sonra tarlalarda alacak olan yahudi iiler k-
t. Bir rivayette ise, sava yahudiler kt,
denilmektedir. Mslmanlardan taraf olan kale
kapsn atlar. Bu Natt denilen kale idi ve

249
yahudiler korkularndan iten duvar daha
rmlerdi. Dman atlarnn ieri girmesi
mmkn deildi. Yahudiler, mslmanlarla ak
alanda savamak sevdasyla o duvarlarn ve
kalelerin dna; ak alana ktlar. Bahadrlar
Mirhab ismindeki zat, u beyitleri okuyarak dar
frlad: Hayber halk bilir ki, ben Mirhab'im Pr
silah denenmi bir bahadrm. Bazen vurur,
bazen vurulurum.
Ben hazr olursam, hazr bulunmayanlara
ihtiya brakmam. Mirhab ismindeki bu airi Hz.
Ali ldrmtr. Olay Mez kitaplarnda
etraflca anlatlr. mam Muhammed'in bu hadisi
zikretmesinden maksat, sonunda geen
Peygamber (s.a.v.)'in, askeri birliklere bayraklar
dattn belirtmektir.
Daha nce sancaklar vard. O gn bayraklar

250
da kullanlmaya baland.
56- mam Muhammed dedi ki: Savaa kan
her gurup parola kullanmal ki kaybolan kii,
gurubunu bulmak iin o parolay kullansn. Her
sancaa mensub olanlarn da bir parolas
olmaldr. Ta ki mensub bulunduu birlii
kaybeden kii, sorarak onu bulabilsin. Aslnda bu,
dince vacib olan bir ey deildir. Dolaysyla bir
parola tesbit etmeseler gnahkar olmazlar.
Ancak savata bu daha iyi ve daha
geerlidir. stelik rivayetlere uygun olan da
budur. Nitekim Sinan b. Vebra el-Chen u
haberi vermektedir: "Biz Mreys yani Ben
Mustalk gazvesinde Rasulullah (s.a.v.)'Ie
beraberdik. Parolamz: "Ey galip ldr" idi
Yani dmana galip geldin, onlardan
dilediini ldr. Peygamber (s.a.v.)' in Bedir gn

251
parolas da buydu. Uhud gnnde ise: "ldr!
ldr!" idi.
57- Hz. Aie (r.a.) dedi ki: Rasulullah (s.a.v.)
Muhacirlerin parolasn: "Ey Abdurrahman
oullar!" Hazrec kabilesinin-kini de: "Ey Abdullah
oullar!" Evs'inkini de: "Ey Ubeydul-lah oullar"
eklinde tesbit etmiti, Ahzab savann bir gece-
sinde de yle dedi: ayet bu gece dman
saldrsna urarsanz, "Ha Mim, Galip gelmezler"
parolanzdr. Bu, dmann zafere
eriemeyeceine dair kesin bir yemindir.
58- Huneyn gn Mslmanlarn parolalar:
"Ey Bakara suresinin sahipleri." idi. Mslmanlar
yenilip dalnca Rasulullah onlar bu parola ile
arp: "Ey Bakara suresinin sahipleri. Yanma
gelin, phesiz ben, Allah'n kulu ve Rasul-
ym." dedi ve dmana doru saldrd. Sesini

252
duyan msl-manlar hemen etrafnda
toplanmaya baladlar.
Mslmanlar, Peygamber (s.a.v.)'in
etrafnda toplannca mrikler kamaya
baladlar. O zaman Rasulullah (s.a.v.) yle
buyurdu: " Yasin'e yemin ederim ki yenildiler."
Rasulullah (s.a.v.)'in bu sz, dmann yenilgi
haberini vurgulayan bir yemindir.
Netice olarak parola, bir alamettir.
Mslmanlarn devlet bakam, diledii parolay
seer. Ancak mslmann galip geleceine
delalet eden kelimeleri semesi, uurluluk getirir,
umuduyla daha evladr. Rasulullah (s.a.v.)1 de
iyiye yormaktan holanrd.
157[32]

157[32]

253
Savata Dua Ve slam'a Davet Etmek

59- Abdullah b. Ebi Evfa (r.a.)'n rivayetine
gre Rasu-lullah (s.a.v.) dmanla karlat
zaman Savatan nce yle dua ederdi
"Allah'm! Bizler de senin kullarnz,
dmanlar da senin
kullarndr. Balarmz da, onlarn balan da
senin Kudretinin
elindedir. Allah'm onlar malub et, bizi de
onlara galib kl. Bu hadis-i erifte, savaa giden
her mslmann Peygamber
(s.a.v.)re uyarak savatan nce dua
etmesinin gerekli olduuna
dair delil vardr.
nk dua ile m'mine rzk ve yardm gelir,
eitli bela ve dmann erri bertaraf olur. Yce

254
Allah bize dua etmemizi emrediyor:
"... Artk onlar da davetimi kabul edip bana
inansnlar ki doru yolda yryenlerden
olsunlar."
158[33]
"Rabbinize gnlden ve gizlice
yalvarr. Dorusu O ar gidenleri sevmez."
159[34]

nceki Peygamberlerin de dmana beddua
ettikleri haber verilmektedir. Nuh (A.S.) yle
demitir :
"Rabbim! Yeryznde hibir kafir
brakma!"
160[35]
Hz. Musa (A.S.), Hz. Harun
(A.S.)'m da dmana bedduada bulunduklar
nakledilmektedir.
60- Mslmanlar sava iin mrik bir
kavimle kar karya geldikleri zaman ayet o
kavim slam' duymam ise savatan nce onlar

158[33]
Bakara: 2/186
159[34]
A'raf: 7/55
160[35]
Nuh: 71/26

255
slam'a davet etmelidirler.
nk Yce Allah:".,. Biz Peygamber
gndermedike kimseye azap etmeyiz."
161[36]

buyurmu; Peygamber (s.a.v.) de ordu
komutanlarna bunu emretmi ve: "Onlar,
Allahtan baka ilah bulunmadna ehadet
etmeye arn" buyurmutur. Deilse,
kendileriyle yaplan savan, mallarn elde etmek
ve oluk ocuklarn esir almak amacyla
yapldn sanabilirler.. Halbuki din iin
kendileriyle savatmz bilseler, savaa ihtiya
kalmadan armz kabul edebilirler.
nce, slm'] kabullenmeye arlmalar,
hikmet ve iyi tle Allah'n yoluna bir ardr ki,
onunla balamak vacibdir.
slm duymularsa, onlardan cizyeyi kabul

161[36]
sr: 17/15

256
edip etmeyeceimizi bilmeyebilirler. Onun iin
savaa balamadan onlar cizye vermeye davet
ederiz. Rasulullah (s.a.v.) ordu komutanlarna
bunu da emretmitir. ayet ondan sonra
savalacaksa, savan sona erdirilmesi de cizye
vermeyi kabul etmeleriyle gerekleir. Yce
Allah: "... Boyunlarn bkp kendi elleriyle cizye
verene kadar onlarla savan."
162[37]

buyurmaktadr.
Cizye vermeyi kabul ettikleri takdirde
mslmanlarm baz hkmlerine balanm ve
muamelatta onlara iaat etmi olurlar. Bu nedenle
ayet cizye verme diye bir ey bilmiyorlarsa,
bunun onlara teklif edilmesi gerekiyor.
Ancak mrted yahut Arap putperestleri gibi
kendilerinden cizyenin kabul edilmeyecei bir

162[37]
Tevbe:9/29

257
topululuk iseler, o zaman ya slam ya da sava
kabul ederler.
Yce Allah yle buyurmaktadr:
"Bedevilerden geri kalm olanlara deki: Gl
kuvvetli bir millete kar, onlar mslman olana
kadar savamaya arlacaksnz, eer itaat
ederseniz Allah size gzel ecir verir, ama daha
nce dndnz gibi yine dnecek olursanz,
sizi can yakan br azaba uratr."
163[38]

ayet slm kabul etmezlerse, cizye
vermeleri teklif edilmeden onlarla savaa
balanr. Eer slm kabullenmeleri iin ar
yaplmadan onlarla savalr ve ldrlrlerse,
mslmanlar zerine ne diyet, ne de keffaret
gerekir.
nk diyet veya keffaretin gerekmesi iin

163[38]
Feth: 48/16

258
onlar koruyacak bir durumun (dokunulmazlk)
olmas gerekir Dokunulmazln da alimler
arasndaki farkl grlere gre ya dru'I-slmda
olmalar yahut slm kabullenmeleridir. Onlarn
dokunulmazln salayacak bir durum
bulunmadan mcerred olarak ldrlmelerinin
yasaklanmas diyet yahut keffareti gerektirmez.
Nitekim harb ehlinin kadn ve ocuklarnn
ldrlmeleri yasakland halde ldrldkleri
takdirde diyet ve keffaret gerekmiyor. nk
burada yasaklama sadece ldrmeyi nlemek
iindir.
61- ayet slm daveti daha nce
kendilerine ulamsa, mslmanlar dilerlerse
gelecekte mazeretlerini ortadan kaldrmak ve
uyarmak iin davet ederler. Dilerlerse, onlara
ar yaplmadan savarlar. nk onlar, ne iin

259
onlarla savald-n biliyorlar. Bazen dmana
byle bir arda bulunmak mslmanlara zarar
verebilir. O zaman ar yaplmadan sa-
valmasmda bir saknca yoktur.
bn Abbas (r.a.) den gelen bir rivayette:
"Rasulullah (s.a.v.) arda bulunmadan hibir
kimseyle savamamtr." sz ile Hz. Talha'dan
rivayet edilen "Rasulullah (s.a.v.) arda bu-
lunmadan mriklerle savamazd" szne
gelince; Bunun te'vili, mam Muhammed'in de
kitabnda belirttii gibi, yledir
62- O zaman onlara slm ilk tebli eden
kii Peygamber (s.a.v.) idi: Onlardan ou
Peygamber (s.a.v.)'in onlar neye davet ettiini
bilmiyordu. Onun iin Peygamber (s.a.v.) onlar
slama davet etmeden savaa balamazd. mam
brahim Ne-ha'den de ayn gr nakledilmitir.

260
Hatta kendisine Deylem halkna ar yaplp
yaplmamas hususunda sorulduunda dedi ki:
"Onlar, neye arldklarn biliyorlar." Yani
savatan nce slama an malarn a gerek
yoktur.
Demek istiyor ki bu meselede Peygamber
(s.a.v.)'in durumu ile durumumuz bir deildir.
Yahut Rasulullah (s.a.v.), belki tevbe ederler diye
onlar yumuatmak iin byle yapyordu. Yoksa
bunun vacip oluundan dolay deil. Rasulullah
(s.a.v.), vakti geldiinde sava brakp ashabiyla
birlikte namaz klar ve namazdan sonra sava
alanndaki yerine dndnde tekrar onlar
slam kabul etmeye davet ederdi.
63- Ata' b. Yesr'm rivayetine gre
Peygamber (s.a.v.) Hz. Ali'yi bir yere gnderdi ve
ona yle syledi: Haydi arkana bakmadan git. -

261
Yani sana ne emrettiysem hepsini yap.- Hz. Ali
"Ya Rasulallah onlara nasl davranaym?" dedi.
Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu: Onlarn
bulunduu alana vardnda onlar seninle
savamadan onlarla savama. ayet seninle
savamaya balarlarsa, senin taraftan birini
ldrnceye kadar sen savaa balama. Bir de
senin taraftan ldrdkleri kimseyi onlara
gstermedike de onlarla savaa girme. Onlara o
ldrleni gsterdikten sonra yle de: "Hala, La
ilahe illallah demiyecek misiniz?" ayet
sylemeyi kabul ederlerse onlara de ki: "Namaz
klacak msnz?" ayet "Evet" derlerse, onlara
de ki: "Mallarnzdan zekat verecek misiniz?"
Bunu da kabul ederlerse, artk onlardan baka
birey isteme. Allah'a yemin ederim ki, Allah'n
senin vastanla birini hidayete kavuturmas,

262
senin iin gnein zerine doup batt
hereyden daha hayrldr."
Hi phesiz bu zikredilenlerin hepsi, byle
davranmak vacip olduu iin deil, onlarla
uzlama yollarn aratrma kabilindendir.
64- Abdurrahman b. iz'in rivayetine gre:
Rasulullah (s.a.v.) bir yere bir ordu gnderdii
zaman onlara yle derdi:
"nsanlarn gnln kazanmaya aln ve
onlara ihtimam gsterin. Onlar slama davet
etmeden zerlerine saldrmayn. Yeryznde
bulunan inanlarn her eitini; yerleik olann,
gebe olann slama kazandrmanz, erkeklerini
ldrp ocuk ve kadnlarn getirmenizden bana
daha sevimlidir."
Eb Osman en-Nehd diyor ki: Davet
ettiimiz de olurdu, etmediimiz de.

263
Yani bazen davetimizi yapardk, bazen de
yapmadan hcum ederdik. Bu da gsteriyor ki,
her iki durum da caizdir. ayet inanmalar mit
ediliyorsa, davet defalarca tekrar edilir. Ama
byle bir mit yoksa, davet yapmadan
saldrmakta bir saknca yoktur.
Bunun delili, Rasulullah (s.a.v.)'in Eb
Katade b. Rib'yy' ondrt kiiyle birlikte Gatafan
kabilesinin zerine gnderiini anlatan rivayettir.
Bu rivayete gre Rasulullah (s.a.v.) onlara yle
demitir:
"Onlara baskn yapn, ama kadn ve
ocuklar ldrmeyin."
Ravi, daha sonra Eb Katde'nin yerinde
olan tedbirini zikrederek der ki: Onlardan byk
bir semte geceleyin saldrdmzda Eb Katde
bize unu tavsiye etti: "Tekbir getirdiim zaman

264
siz de tekbir getirin. Saldrdm zaman siz de
saldrn. Ama ganimet elde etmek iin ierilere
kadar sokulmayn". Ayrca bizi ikier kiilik
guruplara ayrarak dedi ki: Sizden hi biriniz,
ldrlnceye yahut haberini bana getirme
ihtiyacn duyuncaya kadar arkadandan
ayrlmasn. Dnd zaman, kendisine
arkadandan haber sorduunda, "Ondan habe-
rim yok" diyecek olan sakn bana gelmesin."
Ravi diyor ki: O semti kuattmz zaman
birisinin: "Ey yeil!"
164[39]
diye seslendiini
duydum. Kendi kendime bunu hayra yorumladm
ve hayrla karlaacam dedim. Nitekim
Rasulullah (s.a.v.) de buna benzer yorumlar
yapard. Mesela Hz. Eb Bekir'le birlikte

164[39]
Hadra' : isim olarak kullanlp kelime itibariyle
"Yeil" manas in dad r.

265
maaradan kp Medine'ye hicret etmek zere
yola koyulduunda yolda Breyde el-Eslemi ile
karlat. Eb Bekir'den onun ismini sormasn
istedi. "Breyde" karln verdiinde,
Peygamber (s.a.v.) "imiz serinledi, iimiz kolay
oldu" buyurdu. Breyde, Elem kabilesinden
olduunu syleyince de, Peygamber (s.a.v.) :
"Kurtulduk; selamete erdik" buyurdu.
Buradan anlyoruz ki, buna benzer hayra
yormada bir saknca yoktur.
slam ordusu Ceyhun nehrini geince bir
adamn olunu: "Zafer" diye ardn duydular
ve bunun zerine: "Zafere erdik" dediler. Baka
biri de olunu : "Alvn" diye aryordu. Bunun
iin de : "Ykseldik" dediler.
Zeyd b. Harise (r.a.) den de, kendisinin
komutan olduu bir mfrezenin buna benzer

266
ekilde davrand rivayet edilir. Ayrca der ki:
Sabahn alaca karanlnda kabilenin bulunduu
yere vardk. Rasulullah (s.a.v.), Mstalik Oul-
larna aniden saldrd. Onlarn bundan haberleri
yoktu. Hayvanlar da su bandayd. Kar
koyanlar ldrp geri kalanlar esir etti. Esirler
arasnda Hris'in kz Cveyriye de vard. sme
(r.a.) a, bn kabilesine
165[40]
saldrmasn ve
evlerini atee vermesini emretti. Davet
yaplmadan baskn yaplmt.
65- Hasan- Basr'nin yle dedii rivayet
edilir: Rumlar (Bizansllar) iin davet yoktur.
nk onlar ok ncelerden davet edilmilerdi.
Yani zamanmzdan nce onlara davet
ulamtr. Yahut bu sznden

165[40]
iran'dan Yemen'e gelip burada Araplarla
evlenenlerin soyundan gelme bir kabilenin ismidir.

267
maksad, Hz. sa'nn onlara, Muhammed
(s.a.v.)'le mjdelemi olduu ve gnderildii
zaman ona inanmalarn emrettiidir. Yce Allah
Hz. sa'nn bu mjdesini sz konusu ederek yle
buyurur :
"...Benden sonra gelecek ve ad Ahmed
olacak bir peygamberi mjdeleyen, Allah'n size
gnderilmi bir peygamberiyim, demiti..."
166[41]

Baar Allah'tandr.
167[42]

166[41]
Saff: 61/6
167[42]
Serahs'nin burada yer verdii hadislere benzer
dier hadisler (bkz. Drim, Siyer, 8; Mus-ned
1/231,236; Yahya b. dem, Kitbu'l Harc, s. 47-8)
savata nce dman Islam kabul etmeye veya
slamn egemenliini tanmaya davet etmenin
gerekliliine iaret etmektir. Bunun iin slam
hukukular, kendilerine slam teblii ulamayan
kimselere savatan nce mutlaka islamn anlatlp
kabul etmeye arnn yaplmas gerektii
konusunda hem fikirdir, (bkz. bn Rd, Bidyet'l-
Mctehid ve Nihyet'I-Muktesd, 1/312; Ebu Yl
el-Ferr, el-Ahkmu's-Sultniyye, s. 41; Raml,
Nihyet'l-muhtc, VIII/64)

268

Atlardaki Bereket Ve Atlarn yileri

66- bn mer (r.a.)'n rivayetine gre
Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu: "Atlar yle
hayvanlardr ki, kyamete kadar alnlarnda hayr
vardr."
Yani atlar cihad ve dman korkutma iinde
kullanldklar iin sahiplerine sevap kazandrrlar.

Bununla beraber savatan nce davet etmeyi gerekli
gren hadislerle, baskn hadisleri, hukukular
arasnda bu konuda nesih ihtimali bulunabilecei
intiban uyandrm ve neticede ortaya gr
kmtr. 3) Davet mutlaka gereklidir.
2) Davete gerek yoktur. Bunu art koan hadisler
slamn ilk gnlerine aittir, dolaysyla nesh sz
konusudur.
3) Nesih yoktur; hadisler badatrlr. Buna gre
kendilerine davet uluanlara baskn yaplabilir,
ulumayanlara ise davet arttr, (bkz. evkn,
Neyj'l-Evtr, V/53) Editr.

269
Yce Allah:
"Ey inananlar! Onlara kar gcnzn
yettii kadar -Allah'n dman ve sizin
dmanlarnz ve bunlarn dnda Allah'n bilip
sizin bilmediklerinizi yldrmak zere- kuvvet ve
sava atlan hazrlayn. Allah yolunda sarfettiiniz
herey size hakszlk yaplmadan
denecektir."
168[43]
buyuruyor.
Hadiste geen "hayr" dan maksat, atlar
sebebiyle ganimetten bir pay haketmektir. Yce
Allah: "Birinize lm geldii zaman, eer mal
brakyorsa, ana babaya, yaknlara, uygun bir
tarzda vasiyet etmesi -Allah'a kar gelmekten
saknanlara bir bor olarak- size farz klnd."
169[44]

ayetinde mal hayr ile isimlendirmitir. Ganimet

168[43]
Enfal : 8/60
169[44]
Bakara: 2/180

270
de bir hayrdr. nk mal, elde etme yolannm
en yce-siyle elde edilmitir ve ona "hayr" ismi
verilir.
67- Salih b. Keysn'm rivayetine gre
Peygamber (s.a.v.) yle buyurdu :
"Atlarn hayrls, yelesi ve kuyruu kzl
olandr."
Bu vasf, atlarn yeleleriyle kuyruklarna
baklarak anlalr.
68- Abdullah b. Eb Nceyh es-Sekafi der ki:
Peygamber (s.a.v.) in yle buyurduunu
duydum :
"Bereket aln sakar, yaz, st dudanda
beyazlk bulunan
aya sekili ve sa aya baka renk
olan* atlardadr. Bu
atlar yoksa siyah at bu vasf tar."

271
"Alnnda bir dirhem yahut daha kk
miktarda beyazlk olan ata Akrah denir. ayet
beyazlk daha ok ise ona Aar denir. Siyah ata
Edhem denir. st dudanda ve burun deliklerinin
zerinde beyazlk bulunana Ersem denir.
Sa aya dnda aya beyaz olan ata
Muhaccel denir.
Erce! de beyazlk sadece sa ayanda
bulunan attr ki, uursuzlua yorumlanr. Sa
aya dnda ayanda aklk bulunan ise iyiye
yorumlanr. Cahiliyette Araplarn atlarla ilgili
yarglar buydu. Peygamber (s.a.v.) de bunu
deitirmemitir.
69- mer b. Hattab (r.a.) Sa'd b. Ebi Vakkas
(r.a.)'a bir mektup yazarak yle dedi! Hibir at
idi etme ve hibirini st ste iki milden fazla
koturma.

272
Kimi yukardaki szn zahirini alarak atn
idi edilmesini mekruh saymtr. Nitekim rivayet
edilir ki, Hz. Ali, Rasulullah (s.a.v.) den atlarn
idi edilmesini sormu, o da: "Kim bunu
yaparsa, ahirette nasibi yoktur" buyurmutur.
Yce Allah'n: hikaye ettii eytann "... Allah'n
yarattn deitirmelerini emredeceim..."
170[45]

szn de buna uygun olarak te'vil etmiler ve bu
deitirmeden maksat hayvanlarn idi
edilmesidir, demilerdir.
Bizim grmze gre ise, atn idi
edilmesinde bir saknca yoktur. Rasulullah
(s.a.v,)'in zamanndan bugne kadar bu i
yapld halde kar kan olmamtr. di
edilmi at satn almak ve ona binmekte bir
sakncann olmad hususunda ittifak vardr.

170[45]
Nisa: 4/119

273
Rasulullah (s.a.v.) in de idi edilmi bir at vard.
ayet idi etmek mekruh olsayd, satn alnmas
ve binilmesi de mekruh olurdu ki, halkn bu ii
yapmalarm engelemek iin bir tedbir alnrd.
mer (r.a.) dan nakledilen yasaklama
szn, mam Muhammed kitabnda yle te'vil
eder:
70- Atn kinemesi dman korkutur. Oysa
idi etme, atn kinemesini giderir.
diin ho karlanmamas dince haram
oluundan deil, bu sebebten dolaydr. Atn, st
ste iki milden fazla koturulmasnn
yasaklanmas ise, tayamayaca bir iin ona
ykletilmemesidir. Ama onlar eitmek iin atlarla
yar yaplrsa bunda bir saknca yoktur.
71- Amir e-a'b'nin rivayetine gre Hz.
mer (r.a.) hem at koturmu ve hem de

274
yarlara katlmtr.
Dayanamayacaklar derecede olmamas
artyla atlar yartrmakta bir saknca yoktur.
Rivayete gre Rasulullah (s.a.v.) le Hz. Eb Bekir
ve Hz. mer (r.a.) yarmlardr. Rasulullah
(s.a.v.) birinci gelmi, Hz. Eb Bekir bir at
boyuyla ikinci, Hz. mer de nc olmutur.
72- Mcahid'den yaplan rivayete gre
Reslullah (SA.V) yle buyurmutur. " Ok atma
ve at yarlarndan baka bir elencede melekler
hazr bulunmaz."
73- Eb Hureyre'den rivayete gre
Reslullah (s.a.v.) yle buyurmutur. " At, deve
ve ok atmann dnda yar yoktur."
74- Rivayete gre Rasulullah (s.a.v.) in Adb
isminde bir devesi vard ki, her yarta birinci
gelirdi. Bedevi bir Arap gencecik devesiyle

275
Adb'y geti. Bunun zerine Rasulullah (s.a.v.): "
Allah'n bu dnyada ykselttii hi bir ey yoktur
ki, bir gn onu drmesin." buyurdu.
Atletizm yarlarnda da bir saknca yoktur.
Zhrderki: Raslullah'm Ashab arasnda
yarlar, atlarla, develerle ve ayaklarla yaplrd.
nk gaziler, hayvanlara binme ve onlar
koturma eitimine muhta
olduklar gibi yeri geldike bineksiz komaya
da muhtatrlar ve bu konuda da
kendilerini eitmelidirler.
75- Yarma iin mkafat konursa baklr,
ayet mkafat taraftarlardan biri tarafndan
konmu ve "beni geersen sana u mkafat
veririm, ama ben geersem senden birey
almam" eklinde ise bu istihsan yoluyla caizdir.
nk Rasulullah (s.a.v.): yle buyurmutur:

276
" M'minler kotuklar arta bal kalrlar
Oysa kyasa gre, mal heba etmek anlamna
geleceinden caiz olmamas gerekirdi. Ama her
iki taraf mkafat koyarsa caiz olmaz. nk bu,
kumarn ta kendisidir. Kumar ise haramdr. Ancak
aralarnda bunu helal klacak biri bulunursa, o
baka. Helal klnmasna sebeb olacak ahs,
nc ahstr. Bu da, nc ahsn ortaya bir
mkafat koymamas ve ayet kendisi onlar ge-
erse, mkafatlar her ikisinden almas ve
kendileri onu getikleri takdirde ondan birey
almamalar artyla caizdir. Bylece nc ahs
araya girmi olur ve dier ikisinden her kim birinci
gelirse dierinden mkafat alr. Bu, caizdir.
Bu nc kii meselesi, Said b.
Mseyyib'den mervidir. Ancak nc ahsn,
birinci gelme ihtimali bulunan bir hayvana binmi

277
olmas gerekir. ayet byle bir ihtimal yoksa,
aralarna katlmas anlamszdr. Onun iin de
mesele, kumar olmaktan kurtulmaz.
Serahs der ki: stadmz ems'l-Eimme
buna kyasla talebeler arasnda byle mkafath
yarmalarn caiz olduuna dair fetva verirdi. Bir
meselede iki talebe arasnda ihtilaf olur ve
onlardan biri, hocaya soralm, ayet senin
dediin karsa senden birey almam derse, bu,
caizdir.
Ama her iki taraf ortaya mkafat koyarsa o
zaman kumar olur.
At yarlarnda bu mkafatn caiz olmas,
cihada yardmc olmasndan dolaydr. Burada da
ilim tahsiline yardmc olaca iin caizdir.
76- Safvan b. Amr es-Seksek'nin rivayetine
gre, mer b. Abdlaziz Seksek halkna bir

278
mektup yazarak onlarn atlar koturmalarn
yasaklamtr.
Bundan maksat, hayvan satclardr. htiya
olmad halde at koturup yormaktan onlar
yasaklamtr. Yahut hayvan zorlayan koudan
sakndirmtr. nk bu, mteriyi aldatmaktr
ve aldatmak da haramdr.
Ayrca gayesiz; srf elenceden ibaret olan
kou kastedilmi olabilir. nk atlara iyi
davranmamz emredilmektedir. Onlar, dman
korkutma ve sava ilerinde kullanlan deerli
hayvanlardr. Srf elence iin onlar koturup
yormak caiz deildir.
77- Safvn, devam ederek dedi ki: mer b.
Abdlaziz, kpasmn ucuna demir takp onunla
at drten kimsenin ata binmesini de yasaklad.
Baz kimselerin yapt gibi hayvan

279
koturmak iin baka hibir sebeb yokken
yaralayc bir demirle onu drtmek caiz deildir.
Nitekim Araplar, ayakkablarnn altna bir demir
akarak atlarn koturduklarnda bu demirlerle
onlar drterlerdi. Daha nce belirttiimiz gibi bu,
caiz deildir. mer bin Abdlaziz, cihad yahut
baka bir maksat olmakszn srf elenmek iin
atn koturulmasn yasaklamtr
171[46]
.

Hayvanlara ngrak Takmann Zararlar

78- Ka'b dedi ki: Savaa giden hi bir slm
ordusu yoktur ki Allah hayvanlar hakknda yle
baran bir melek gndermesin: "Allahm
ngrakl olanlar hari, bineklerini salam ve

171[46]

280
ayaklarn demirden kl"
79- Halid b. Mdan rivayetine gre
Peygamber ngrakl bir binek grd ve "Bu,
eytann bineidir dedi.
80- mm Habibe'nin rivayetine gre
Peygamber yle buyurmutur: "ngrak
bulunan kervana melekler yanamaz"
Baz alimler, bu rivayetlerin zahirine
bakarak, savata olsun, baka hususlarda olsun
binee ngrak takmay mekruh grmlerdir.
Hz. Aie'den yaplan bir rivayete dayanarak
kk ocuun ayana ngrak takmay da
mekruh grmlerdir. Bu rivayete gre Hz. ie
bir kadnn yannda ayana ngrak taklm bir
ocuk grm ve o kadna: "meleklerin nefret
ettii u eyi ondan uzaklatr" demitir.
Bizce bu rivayetlerin izah, dru'l-harb'te

281
gaziler iin ngrak takmann mekruh olduudur.
ayet dmana gece bir baskn yapmak
isteseler, dman hemen onlarn farkna varr.
ayet dman topraklarna szan bir seriyye
olsalar, dman hemen onlar bulup ldrr. Bu
durumlarda mriklere yardmc olduklar iin
ngrak kullanmak mekruhtur. Ama dru'l-
slm'da hayvann sahibine faydas
doknacaksa, ngrak kullanmakta bir saknca
yoktur.
Mesela ngran sesi yolcularn uykusunu
kartp yola devam etmelerine yardmc olur.
Kervann arkasnda kalp gece yolunu aran
kimseler, ngrak sesleri yardmyla kervanlarm
bulurlar. Kimi hayvan, bu sesten zevk duyarak
daha sratli yrr. ayet hrsz ve ekiya tehlikesi
yoksa ve ngrak takmak faydal olacaksa, o

282
takdirde kullanlmasnda saknca yoktur. O da
develerin sur'atli ve dzenli yrmelerini
salamak iin sylenen arklara benzer. Nitekim
Rasulullah (s.a.v.)in gece yolculuunda
kendisinin hazr bulunduu bir srada bu arklar
sylenmi, kendisi de buna izin vermitir.
ocuklarn ayaklarna taklan ngraklara
gelince; bunlar gayet srf elence iin taklyor ve
baka bir faydas yoksa ho karlanmaz. Ama
faydas varsa saknca yoktur.
172[47]

Savata Barmak

81- mam Muhammed dedi ki: Dn ynden
mekruh olmamakla beraber korkaklk ve

172[47]

283
yenilginin alameti olduu iin savata barmak
ho deildir. Ama mslmanlar savaa tevik
ediyor ve bir yarar salyorsa, hibir sakncas
yoktur.
Yani savata meydana atlanlar yksek
sesten g ve hareketlilik kazanabilirler yahut
onunla dman korkutulabilir. Nitekim Rasulullah
(s.a.v.) Eb
Dcne iin:
11 Sava zamannda Eb Dcne'nin sesi,
bir takm asker mesabesindedir"
buyurur.
Ama bir faydas yoksa, korku ve gevekliin
alameti saylr. Bazen ordunun yerini dmana
haber vermeye sebep olabilir. Bundan dolay ho
karlanmaz.
82- Hasan- Basr'den rivayete gre

284
Raslulah yerde yksek sesle konumay ho
karlamamtr: Kur'an- Kerim okunduu yerde,
cenazelerin yaknnda ve savata.
83- Kays b. Ubde'nin rivayetine gre
Rasulullah (s-a.v.)' in ashab yerde yksek
sesten holanmazlard: Cenazelerin yannda,
savata ve zikir annda.
Zikirden maksat, vaazdr. Her iki hadiste de
Kur'an okunduu ve vaaz verildii yerde sesi
ykseltmenin mekruh olduu bildirilmektedir.
Buradan anlalyor ki, vecd ve aka geldiklerini
syleyip barp aranlarn bu yaptklarnn
dinde yeri yoktur. Yine bundan anlalyor ki,
tasavvufulann sema' annda bararak konuma
ve elbiseleri yrtma gibi adetlerine engel
olunmaldr. Kur'an'm okunduu ve vaaz verildii
yerde yksek sesle konumak dince mekruh ise,

285
sema' nameleri arasnda bunun hkmnn ne
olacan sanyorsunuz? Cenazelerin yannda
sesli konumaktan maksat, l iin barp
armak, elbiseleri yrtmak ve yz ba
yolmaktr. Bu ise haramdr. Cahiliye dneminde
olduu gibi cenazenin yannda ly ar ekilde
methetmek de buna girer. Cahiliye dneminde
cenaze sahibini yle verlerdi ki, yaplmas
imkansz eyleri ona yakitrrlard. Bu konuda
Raslullah (s.a.v.) yle buyurur:
"Cahiliyye at gibi at yakan (veya taziye
yapan) kiilere hi kinaye yapmadan babasnn
zekerini srmasn syleyin."
Yani cahiliye taziyesi gibi cenaze sahiplerini
taziye edip teselli ettirmeye alan bundan
sakndrn ve ly ktlkle de anmayn.
173[48]

173[48]

286

Savata Sark Giymek

84- mam Muhammed dedi ki: Savata ve
dier zamanlarda sark giymek mslmanlarm
hasletlerinden iyi bir haslettir. nk sarklar
Arablarn talardr. Raslullah (s.a.v.) yle
buyurdu. "Banza sark giyin ki yumuak
huyunuz
artsn"
Mekke fethedildii gn Raslullah siyah bir
sark giydii halde Mekke'ye girdi. Buradan
anlyoruz ki siyah sark giymek iyi bir davrantr.
85- bn mer (RA) dedi ki: Raslullah,
Abdurrahman b. Avf ararak: "Hazrlan, seni
bir seriyyeyle gndereceim" dedi. - bnu mer,


287
hadisin tamamm rivayet ettikten sonra-dedi ki:
Abdurrahman'm banda bir sark vard.
Peygamber (s.a.v.), onu arp nnde oturttu.
Mbarek elleriyle sarn bandan kartt ve
bana siyah bir sark sararak ucundan bir
miktarn iki omuzunun arasna sarktt. Sonra
yle buyurdu: "Avfn olu! Sar byle giy."
Peygamber (s.a.v.) 'in, bizzat sarn balamas
ona deer vermesindendir. Bu hadiste,
Raslullah (s.a.v.)'in yapt gibi, sangn bir
ucunun iki omuz
arasnda sarktlmasnn mstehab olduuna
delil vardr. Alimlerden bir ksm,
sarktlan miktann bir kar olmas gerektiini
sylerken, kimi, belin ortasna
kadar, kimi de oturma yerine kadar olacan
sylemektedir.

288
Yine burada, sarn sarglarn yenileyecek
kimsenin, sangn birden
bozmas deil de, balad ekilde
zmesinin snnet olduuna delil vardr.
nk Raslullah (s.a.v.), bn Avfn sangn
zerken byle davranmt.
174[49]

Haram Aylarda Sava

86- mam Muhammed dedi ki: rivayet edilir ki
Sleyman b. Yesr'a, mslmaniann haram
aylarda kafirlerle savamalarnn caiz olup
olmad soruldu. O da "Caizdir" dedi. Biz de ayn
grteyiz.
87- At' ise yle dedi: Haram aylarda sava

174[49]

289
caiz deildir. nk Yce Allah: "Haram aylar
knca, mrikleri bulduunuz yerde
ldrn..."
175[50]
buyuruyor.
Ancak buna cevaben deriz ki: Bu, "...
Mrikleri bulduunuz yerde ldrn..."
176[51]

szyle neshedilmitir. nk burada her zaman
ve her yerde onlarla savamann mubah olduu
ifade edilmektedir.
Yce Allah'n: "Haram aylar knca..."
177[52]

sznden maksat, baz mriklerle yaplm olan
antlamalarn bittiine iaret etmektir. Yoksa,
haram aylarda savan yasaklanmas deildir.
Ayrca sahih rivayetlerde Muharrem ayndan alt
gn getikten sonra Rasulullah'n Taife sava
at ve mancnklar kurduu, Safer aynda da

175[50]
Teybe : 9/5
176[51]
Tevbe : 9/5
177[52]
Tevbe: 9/5

290
buray fethettii rivayet edilmektedir.
178[53]

178[53]
slamdan nceki Arap toplumunda mevcut bir
anlay olan ve sava yapmann caiz olmad drt ay
(Receb, aban, Ramazan, Z'1-kde) olan ayarlarda
savamak tartma konusu olmutur. "Sana haram
ay ve o aydaki sava sorarlar. De ki, o ayda
savamak byk sutur. Ancak Allah yolundan
alkoymak, O'nu inkar etmek, Mescid-i Haram'in
ziyaretine engel olamk ve halkn oradan karmak,
Allah katnda daha byk sutur. Fitne de adam
ldrmekten daha byk bir gnahtr... "(Bakara
2/217) ayetinin muhkem olduunu ve hkmn
yrrlkten kaldrlmadn syleyen, bir grub alim,
bu aylarda savamann caiz olmadn
sylemilerdir. (Kiy el-Herrs, Ahkmu'l-Kur'an,
1/86/87; Kurtub, el-Cmi li
Ahkmu'l,Kuran,I/43).gibi.
Buna kar cumhur ise Hz. Peygamberin Tif
kuatmasnn, Hevzin ve Sakf seferlerinin haram
aylarda yapldn ve dolaysyla yukardaki ayetin
neshedildiini kabul etmilerdir. yleyse senenin
herhangi bir aynda sava yaplabilir. (Serahs,
Mebst, X/26; Raml, Nihyet'l-Muhtc VIII/45; .
Nasuhi Bilmen, Hukk- slamiyye ve Istlht-
Fkhiyye kamusu 111/390).gibi.
phesiz bu aylarn dokunulmazl sadece bunu
tanyanlar iin bir anlam ifade eder Gayr mslimlerle
Mslmanlar arasnda olabilecek dmanca
ilikilerde ise byle bir durum, tabiatyla sz konusu
olmaz. (Editr)

291

Bedevi Araplarn Hicreti

88- Hasan- Basr (r.a.) demitir ki: A'rabn
(bedevi Arab-larn) hicreti, ancak mcahidler
defterine isimlerini yazdrmakla olur.
Balangta hicret farz idi. Yce Allah yle
buyuruyor : 11... nanp hicrat etmeyenlerle,
hicret edene kadar sizin dostluunuz
yoktur..."
179[54]

Bu konuda alimler deiik grler belirtiyosa da,
Kuran Kerimde neshedilmi yet olmad
gznnde bulundurulduunda haram aylarda
mslmanfann dmanla savaa balamamalar
asldr, nk bu aylarda savan haramlm belirten
ayet yrrlktedir. Ama dman taraf bu aylarda
sava balatm ise, elbette mslmanlar onlara
karlk verecek ve ilgili ayette belirtildii gibi
dmann verecei zararlar nlenecektir. (eviren.)
179[54]
Enfl: 8/72

292
89- Rasulullah (s.a.v.) bir gurup bedevi
Araba sahabilerini gndererek buyurdu ki:
"Sonra onlar hicret edenlerin yurduna hicret
etmeye davet edin. ayet hicretten imtina
ederlerse onlara haber verin ki, onlarn durumu,
dier mslman bedevi Araplarn durumu gibidir.
Sair mslmanlar iin cari olan hkm onlar iin
de caridir ve ne fey'de,
180[55]
ne de ganimette
paylan vardr." Hasan- Basr'nin grne gre,
bu hkm nesh edilmitir ve Arab bedevilerden
slam'a giren kii, muhacir saylabilmek iin ismini
gaziler defterine kaydetmelidir. Zira o gnlerde
hicretten maksat sava idi. Alimlerin ouna gre
Mekke fethinden sonra hicretin farziyeti

180[55]
Fey\ scak atmaya girmeden ele gezirilen
mal ve deerleri eylerdir. Ganimet ise fiilen sava
yapldktan sonra kazanlan esirler mal ve
deerlerdir.

293
nesholunmutur. nk Rasulullah (s.a.v.) yle
buyuruyor :
"Mekke fethinden sonra hicret yoktur, artk o,
ancak cihad ve niyettir." Yine yle buyurur:
"mmetimden muhacir, ktlkten
uzaklaandr, veya baka bir rivayete gre
Allah'n yasakladndan uzaklaandr."
90- mam Muhammed buna iaret ederek
yle demektedir: Bedevi Arablardan biri,
mslman ehirlerden birine gelip yerleirse,
ismini gaziler defterine kaydettirsin veya
ettirmesin bedevilikten kp ehir halkndan
saylr.
Bir ehre yerleme art, dini ilmihal bilgileri
renmesi iindir. ayet kabilesi arasnda bu
bilgileri renme imkann bulursa, bir ehre
gelmesine lzum yoktur. Muhta olduu ilimleri

294
rendii an, bedevi arap olmaktan kurtulur ve
Allah'n onlar tavsif etii u vasfn kapsam
dnda kalr. Yce Allah (A'rab) hakknda yle
buyurur :
"... Allah'n Peygamberine indirdiinin
snrlarn bilmemek, onlara daha ok
yakr..."
181[56]

Mriklere yilik Yapmak

91- Eb Mervan el-Huzden rivayete gre
mam Mca-hid'e yle soruldu: "Aramzda
akrabalk bulunan mrik birinden alacam var.
Alacam ona hibe edebilir miyim?". O da: "Evet,
ayrca ona iyi davran." dedi.

181[56]
Tevbe: 9/97

295
Biz de deriz ki: Akraba olsun veya olmasn,
dman olsun yahut zimm olsun mslmann
mrie ikramda bulunmasnda bir saknca
yoktur. Seleme b. el-Ekv' der ki: Sabah
namazn Rasulullah (s.a.v.) 'la birlikte kldm.
Namazdan sonra omuzuma dokundu. Dnp
baktm ki Rasulullah (s.a.v.) dir. "mmu Kirfe'nin
kzn bana hibe eder misin?" buyurdu. "Evet"
dedim ve onu kendisine hibe ettim. O da, mrik
olan bu kz yine mrik olan days Hazn b. Ebi
Vehb'e gnderdi.
Mekke'de ktlk knca Rasulullah (s.a.v.)
Mekke fakirlerine datlmak zere buraya
beyz dinar gndermi, Eb Sfyan ile Eb
Safvan bunu kabul etmi ama: "Muhammed
mutlaka bununla genlerimizi kandrmak istiyor"
demilerdi.

296
Akrabaya iyilikte bulunmak, her akl- selime
gre ve her dinde makbul bir eydir. Bakasna
hediye vermek ise, ahlakn iyisindendir.
Rasulullah (s.a.v.)de
"Gzel Ahlak tamamlamak iin gnderildim"
buyurur. Anlyoruz ki bu, hem mslman
hakknda, hem de mrik hakknda iyi bir eydir.
92- Ka'b b. Mlik'in rivayetine gre, Ebl-
Bera1 Amir b. Mlik, Medine"ye gelip Peygamber
(s.a.v.)'e iki at ve iki takm elbise hediye etti.
Peygamber (s.a.v.) ise: "Bir mrikin hediyesini
kabul etmem" buyurdu.
Bununla beraber Peygamber (s.a.v.)'m,
mriklerin hediyelerini kabul ettii de
nakledilmitir. Rivayet olunur ki Peygamber
(s.a.v.) Amr b. meyye ile birlikte Eb Sfyan'a
"Acve" denilen hurmadan hediye gndermi, Eb

297
Sfyan da hediyeyi kabul ederek karlnda
Peygamber (s.a.v.)'e bir sahtiyan hediye etmitir.
Hristiyan biri de, Rasulullah (s.a.v.) e, parlak bir
ipek hediye etmi ve o da hediyesini kabul
etmitir. Baka bir rivayette ise, Iyaz b. Hmar el-
Mci', Rasulullah (s.a.v.)'e bir hediye vermi
Rasulullah (s.a.v.) 'de kendisine slam kabul edip
etmediini sormutur. yaz'n olumsuz cevabn
alnca da yle buyurmutur:
"Allah Teala, mriklerin hediyelerini kabul
etmekten beni sakndrd."
Zhr'ye gre de Rasulullah (s.a.v.)
mriklerin hediyelerini kabul etmeyi
yasaklamtr.
Mriklerin hediyelerini kabul etmemekle
ilgili rivayetlerin birka ynden te'vili vardr.
a- Rasulullah (s.a.v.), hediyesini reddettii

298
takdirde imana geleceini umduu mriklerin
hediyelerini red ederdi. Bu da hediyelerini
Rasulullahn kabul etmesi iin o kiilerin imana
gelmelerini tevik ederdi.
b- Hediye veren mriklerden bazlar,
hediyelerine karlk bekliyor ve benzeri bir
karla da rza gstermiyorlard. Rasulullah
(s.a.v.)1 in u sz bunu
aklamaktadr:"Bedevilerin hediyelerni kabul
etmek istemiyorum". Bir baka rivayette "Ve
Kureyli ile Sakfli'den baka birinden hediye
kabul etmeyeceim." buyurulmaktadr. Aadaki
rivayet de bunu destekler mahiyettedir. Bu
rivayete gre Amir b. Mlik Rasulullah'a iki at
hediye etmiti. Bunlardan biri, Rasulullah (s.a.v.)
'in olup bir savata kafirlerin eline dmt.
Peygamber (s.a.v.), Amir b. Mlik'e hediyesinden

299
daha fazla karlk verdii halde o, hala daha
fazlasn istiyordu. Bunun zerine Rasulullah
(s.a.v.) bir konuma yaparak yle buyurdu.
"O kavme ne oluyor ki, bizim olduunu
bildiimiz malmz bize hediye ederler de benzeri
mkafata kanaat gstermezler."
c- Peygamber (s.a.v.), mir'in hediyesini
kabul etmemiti. nk bu adamn babas,
Rasulullah (s.a.v.) in bir gurup sahabesinin
gvenliini stlendii halde kabilesi bunlar
ldrmt. Bu ldrlenler, Bi'r-i Manede ld-
rlmlerdi. Olayla ilgili geni bilgiler siyer
kitablarmda nakledilir. Rasulullah (s.a.v.) , bu
zatn hediyesini bunun iin reddetmiti.
93- Daha sonra mam Muhammed dedi ki:
Ordu komutannn, mriklerin hediyelerim kabul
etmesi mekruhtur. ayet kabul edecek olursa, bu

300
hediyeleri mslmanlara fey' olarak alsn.
Buradaki hkm hakknda eitli grler
ileri srlmtr. Kimi, buradaki mekruhluktan
maksat, tahrm kerahet (harama yakn
mekruhluk deil, ten-zh (helala yakn) kerahettir
demitir. nk hediyelerini kabul ederse, onlara
yaknlk hisseder. Nitekim hadiste "Hediye,
kalbdeki kin ve dmanl giderir."
buyurulur.
Oysa ki, mriklere kar kat olmakla
emrolunmuuz. Yce Allah yle buyuruyor:"...
Sizi kendilerine kar sert bulsunlar..."
182[57]

Bazlar da der ki : Bundan maksat,
hediyeleri kendi ahsna kabul etmemesidir.
Mslmanlarn ganimetlerine bir ek olarak almas
caizdir. nk onu gl bulduklar iin kendisine

182[57]
Tevbe: 9/123

301
hediye veriyorlar. Halbuki bu gc kendi
ahsndan gelmiyor, onda tm mslmanlann
pay vardr.
Rasulullah (s.a.v.)'e gelince, hediye
kendisinindir. nk onun stnlk ve gll,
ms l m anlardan dolay deildir. Yce Allah
onun hakknda :"...Allah seni insanlardan
korur..."
183[58]
buyuruyor.
Ayrca hediye ald takdirde kalbinde onlara
kar br meyil olmas sz-konusu deildir.
Bundan dolay baz zamanlar hediyelerini kabul
etmitir.
Sahabe ve onlardan sonra gelenler,
zalimlerin hediyesinin caiz olup olmad
hususunda ihtilaf etmilerdir. bn Abbas ve bn
mer (r.a.) halk tarafndan kabul gren idarecinin

183[58]
Made : 5/67

302
hediyesini kabul ederlerdi. brahim en-Naha'1
den de ayn ey nakledilmitir. Ancak Ebzer ile
Eb'd-Derda' (r.a.) bunu caiz grmezlerdi. Hatta
rivayete gre emirlerden biri, Ebzer're yz dinar
hediye etmiti de, Ebzer: "Her mslmana
bunun kadar hediye edildi mi? eklindeki
sorusuna "Hayr" cevabn alnca, yz dinar
reddetmi ve: Hayr! o cehennem alevlenen bir
atetir. Derileri kavurup soyar."
184[59]
ayetini
okumutu.
Rivayete gre Ali b. Ebi Talib yle demitir:
"Sultan, helaldan ve haramdan mal biriktirir. Sana
malndan birey verdii zaman onu al. nk
onun verdii, sana helaldir."
Netice olarak mezhebimizin gr udur ki;
Malnn ou rvet ve haram yolla elde

184[59]
Meric: 70/15.16

303
edilmise, verdii hediyenin helal kazancndan
olduu bilinmedike onu almak caiz olmaz. Ama
ticaret yahut ekin sahibi ise ve malnn ou bu
gelirinden ise ve verdii hediyeyi haram yollardan
kazand bilinmiyorsa onu almakta bir saknca
yoktur.
Rasulullah (s.a.v.)'in baz mriklerden
hediyeyi kabul etmesi buna delildir.
Basan Allah'tandr.
185[60]

Savatan nce Dello (Mbareze)

94- Enes b. Mlik (r.a.), bir defasnda hasta
yatanda yatan kardei Bera' b. Mlik'in yanna
girdiinde onun kendi kendisine ark sylediini

185[60]

304
grd ve ona: "ark m sylyorsun?" dedi. O
da: "Mslmanlarla ortaklaa ldrdmz
dnda, kendi elimle yetmiyedi mrik
ldrdm. imdi de, ehadet mertebesine
ermeden yatamda lmekten korkuyorum. (Bu
dnce ve yalnzlm unutmak iin
sylyorum)"dedi.
Burada, yalnzl unutmak iin insann
yalnz kald zaman kendi kendisine ark
sylemesinde bir saknca olmadna delil vardr.
Bera1, sahabenin zahidlerindendi. Rasulullah
(s.a.v.) onun iin: "ayet bireyin olacan
yeminle sylese Allah onu doru kartr"
buyurmutur.
Bununla beraber hastal srasnda yalnz
kald zaman ark sylyordu. Enes'in bunu
garipsemesi zerine, elenmek iin deil,

305
kalbinden endieleri silmek iin ark sylediini
belirtmiti. nk kendisinin istei, ehid olmakt.
Yatanda lmekten korkuyordu. Bu dnceden
dolay yalnzlk ve sknt duymu ve bunu
gidermek iin de ark sylemitir. Mekruh olan,
lehviyat iin (yani elenmek iin sylemektir).
Nitekim Rasulullah (s.a.v.) yle buyurur :
"Sizi iki ahmak ve facir sesten sakndrrm :
Biri, ark syleyen sestir ki o, eytanm
zurnasdr. Dieri ise, yzleri trmalamak ve
elbiseleri paralamaktr ki bu, eytann ldr."
Bu sonuncusundan maksat, musibet annda
koparlan ah figanlardr.
Daha sanra Bera (r.a.), hastalndan ifa
bulmu ve ok arzulad gibi
ehit olarak can vermitir.
186[61]

186[61]

306

Savata Kendisini Vuran Kimse

95- mam Mekhl'den rivayet edilir ki,
Rasiullah'n ashabndan birisi, dmana
vuraym derken yanllkla kendi ayan yaralad
ve lnceye kadar kan durmad. Raslullah
(s.a.v.)> bu kiinin cenaze namazn kldrd.
Sahabe (r.a.): "ehid midir?" diye sordular.
Raslullah (s.a.v.), "Evet ehiddir. Ben de buna
ahidim" buyurdu.
Hadisin manas, ahirette sevaba nail olma
ynyle ehiddir, demektir. Dnyada ise, ykanr,
kefenlenir ve namaz klnr. nk cenazesi
ykanlmayan ehid, dmann vurmasyla
ldrlen kiidir. Bu adam ise, kendi vurma-syla


307
lmtr. Haliyle kendisi mazurdur. nk kasd
dmana vurmakt. Bundan dolay ahiret
asndan ehiddir ama dnyada kendisine dier
llere davranld gibi davramlr.
Bu, Raslullah (s.a.v.)'in u szne benzer:
"shaldan len ehiddir, doum yaparken
len kadn ehiddir. Hamile olarak len kadn
yahut henz bakire olup hayz kan grmeden
len kz ehiddir." Bu durumda len kimseler
ehiddirler. Ancak ahiret hkmleri asndan
ehiddirler. Dnyada ise, dier ller gibi
muamele grrler.
Alimlerimiz, silahla bile be kendisini ldren
(intihar eden)in namaznn klnp klnmamas
hususunda ihtilaf etmilerdir. Kimi, namaznn
klnmayacam syler. Yanllkla kendisini
ldren hakknda nakledilen hadis buna delildir.

308
zellikle Eb Hreyre'den nakledilen u hadis
bunu te'yid ediyor; Peygamber (s.a.v.)
buyurmaktadr:
"Kim kendisini bir demir parasyla
ldrrse, cehennem ateinde o demir parasyla
sonsuza kadar kendisini dp yaralar ve
cezalandrr. Kim yksek bir yerden atlayarak
intihar ederse, cehennem ateinde ebediyyen bu-
nunla cezalandrlr. Kim de, zehir ierek intihar
ederse, cehennem ateinde ebediyyen zehir
imekle cezalandrlr."
tmam Serahs der ki: eyhimiz mam
Hulvn yle derdi: Bana gre dorusu,
namaznn klnaca ve o zaman tevbe etmise,
tevbesinin kabul
edileceidir. nk Yce Allah :
"...Bundan bakasn dilediine

309
balar..."
187[62]
buyuruyor.
Yukardaki hadis, kendi kendini ldrmesinin
helal olduuna inanan kii ile ilgilidir, eklinde
te'vil edilir. Nitekim :"Mslmana svmek fasklk,
onunla dmek kfrdr" Hadisi de bunlar
helal sayan, bu durumdadr eklinde te'vil
edilmektedir.
ems'l-Eimme yle devam etmektedir:
Kad mam Ali es-Sud'nin yle dediini
duydum: Bana gre dorusu, namaznn
klnmayacadr. Bu hkm, Tevbesi kabul
edilmeyeceinden deil, belki kendini
ldrmesinden dolaydr. Zira bai kimse zerine
namaz klnmaz.
96- Seleme b. el-Ekv'dan yle dedii
rivayet edilir: Amir

187[62]
Nisa: 4/116

310
b. Sinan (r.a.) bir yahudiyi vurarak klcyla
ayan kesti.
Ancak kl yahudinin ayan kestikten
sonra mir'in ayan
da yaralad ve mir bu yaradan ld. Dedim
ki: Ya Raslullah
Useyd b. Hudayr, Amir b. Sinan b. el-Ekva
iin : Ameli boa
gitti, diyor. Ne dersiniz? Buyurdu ki:
"Ameli boa gitti diyen, yalan sylemitir.
Aksine, onun iin
iki kat sevap vardr. nk hem sabretmitir
ve hem de mca-
hiddir, O, kurbaa yavrusunun suda yzmesi
gibi cennette
yzecektir."
Biz de ayn grteyiz ve bana gelenden

311
dolay sevap alaca kanaatn-dayz. nk
kafirlerle cihadda o kadar hzlyd ki, kafirin
ayan kesen kl syrlarak kendi ayan da
yaralamtr. lnceye kadar da sabrla buna
tahamml etmitir. Bylece O, hem mcahid hem
de sabrl bir kiidir.
"...Allah'n yaratt yeryz genitir. Yalnz
sabredenlere, ecirleri sonsuz olarak
denecektir."
188[63]
Rasulullah'n (s.a.v.): "Onun
iin kat kat ecir vardr." sznn manas ite
budur.
97- Mslmanlardan iki mfreze gece
karlar ve her biri, dierinin mrik olduunu
sanarak dr ve birbirlerinden adam
ldrrlerse, her iki taraf zerine ne diyet ne de
keffaret gerekir.nk mfrezelerden her biri,

188[63]
Zmer: 39/10

312
mubah olan bir savunmaya (meru mda-faya)
girimitir. Dierinden adam ldrmse,
kendisini savunmak iin ldrmtr. er'an
bununla grevli olduundan ona ne diyet ne de
keffaret demek
gerekir.
98- Bu konuda delil, Cbir b. Abdullah'tan
yaplan u rivayettir: Cbir der ki: Raslullah
(s.a.v.)'in iki nc birlii gece hendein dna
ktlar. Karanlkta bir birleriyle karlatklarnda
taraflardan her biri, dierinin dman olduunu
sanarak de tututular. Aralarndan len ve
yaralananlar oldu. Bu arada biri parolay
syleyince her iki tarafn mslman olduu
anlald. O zaman her iki taraf da de son
verdi. Durumu Raslullah (s-a.v.)'e
duyurduklarnda yle buyurdu:

313
"Yaralarnz Allah yolundadr, onlardan
dolay sevap kazanacaksnz. ldrlenleriniz
ise, ehiddir." .
99- Ama mslmanlardan bir gurup
mriklerle savarken bir mslmanm, mrik
olduu zannyla yahut mrie att bir okun
isabet etmesiyle bir mslman ldrmesinden
dolay ona hem diyet ve hem de keffaret gerekir.
nk bu, yanllkla ldrmenin
ekillerinden biridir ve yanllkla ldrmekten
dolay diyet ve keffaretin gereklilii ayetlerle
sabittir.
100- Bunun delili, Huzeyfe'nin babas
Yemn'n, mriklerden olduu zannyla Uhud
Savanda mslmanlarn kl darbeleriyle
ldrln sz konusu eden rivayettir. Bu riva-
yete gre, Raslullah (s.a.v.) onu ldrenlere

314
diyet yklemiti. Eb Huzeyfe de bu diyeti onlara
hibe etmiti.
Bu mesele ile nceki mesele arasndaki fark,
burada ldrlen kiinin, kendisini ldreni
ldrme kasd tamam olmasdr. Bundan
dolay can dokunulmazl hakk devam
etmektedir. Bu sebeble aktlm kan iin diyet
vaciptir. Birinci durumda ise, ldrlm olan kii,
meru mdafa amacyla kendisini ldreni
ldrmeye kendisi de niyet etmitir. Bu sebeble
de, can dokunulmazl hakk ortadan kalkm
olmaktadr.
189[64]

Savata Akrabay ldrmek

189[64]

315
101- mam Muhammed dedi ki: M si liman
m dmandan olan akrabasn ldrmesinde ve
mrik akrabas kendisine saldrmadan nce
saldry balatmasnda bir saknca yoktur. Ancak
mrik olan babas bunun dndadr. Babas ona
saldrmadan kendisinin ona saldrmas
mekruhtur. Baba yahut ana tarafndan yakn veya
uzak dedeleri de bu durumdadr. Ama kendileri
ona saldrr da onlar ldrme mecburiyetinde
kalrsa, o baka.
nk Yce Allah: "... Dnyada anne
babanla gzel gein..."
190[65]
buyurmaktadr.
Burada kast, mrik olan ebeveyndir. Delil ise
Yce Allah'n: "... Ana, baba, seni kr krne
bana ortak koman iin zorlarlarsa, onlara itaat

190[65]
Lukmn: 31/15

316
etme..."
191[66]
szdr. Saldry balatmak, onlara
iyi davranmakla badamaz. Ama kendisini
mecbur brakrlarsa, onlar ldrmesi kendini
savunma olur ki, nce kendi nefsine iyilikte
bulunmak ve lm tehlikesini kendisinden
savmakla mkelleftir. Ayrca ocuun dnyaya
gelmesine baba sebep olmutur. ocuun,
babasn ldrme kasdyla lmne sebeb
olmas caiz olmaz. Ama baba onu buna
zorlamsa, o baka. O zaman sebep, babann
kendisidir. Kendi canna kar cinayet lemitir.
Mecbur braklan kii, onu mecbur edene nisbetle
ldrmede kullanlan alet gibidir.
Daha sonra mam Muhammed, aadaki
rivayeti buna delil olarak getirdi:
102- Hanzala b. Ebi mir ve Abdullah b.

191[66]
Lukmn: 31/15

317
Abdullah b. -beyy b. Sell (r.a.), Rasulullah
(s.a.v.) den babalarn ldrmek iin izin
istemilerdi, ama Raslallah (s.a.v.) onlar
bundan sakndrd.
Umeyr b. Malik'ten yaplan bir rivayete gre,
yle demitir: Bir adam: Ya Rasulullah, dman
arasnda babamla karlatm. Sana kt szler
syleyince onu ldrdm, dedi.
Buna kar Rasulullah (s.a.v.) hibir ey
sylemeden sustu. Burada, kiinin babasn
ldrd takdirde ona birey gerekmediine
delil vardr. nk Rasulullah (s.a.v.), o kiiye
hibir ey emretmeden susmutur. Bir eyi
akiama ihtiyac ortaya ktktan sonra
Peygamberin onu aklamamas caiz deildir.
En iyisi, kiinin mrik olan babasn
ldrmemesi ve kamasna frsat vermeden

318
bakasnn gelip onu ldrmesini beklemesidir.
Yazar Kitb'ta bununla ilgili bir hadis de rivayet
etmekte ve yle demektedir :
Bu ekilde davranmak, bizce daha iyidir.
Baba ve ocuklar dnda kalan mrik akrabann
ldrlmesinin caiz oluuna gelince, bunu el-
Cmiu's-Sar isimli kitapta akladk.
Baar Allah'tandr.
192[67]

ldrlenler in Alamak

103- Rivayete gre Rasulullah (s.a.v.)
Abdul'l-Ehel oullarna (evlerine) urad. Uhud
gn ldrlen ehidlerine alyorlard.
Peygamber (s.a.v.) zld ve: "Ama Hamza'mn

192[67]

319
alayanlar yok!" buyurdu.
Hadisi rivayet eden hanm dedi ki: Hemen
oradan ktk ve Rasulullah (s.a.v.) in hanelerine
varp orada Hz. Hamza (r.a.) iin aladk.
Rasulullah (s.a.v.) evde idi ve evin iinden hk-
rklarn duyduk. Daha sonra: "sabet ettiniz, iyi
ettiniz, yetiir," diye haber gnderdi.
Rasulullah (s.a.v,)'in, Hz. Hamza iin bu
ekilde buyurmasnn sebebi udur: O gn Hz.
Hamza ehidlerin by idi. Fakat Medine'de
garipti. Onun iin alayacak kimsesi yoktu.
Rasulullah (s.a.v.) bu szyle onu and.
Mez kitaplarndaki rivayete gre Sa'd b.
Muz (r.a.), Rasulullah (s.a.v.)'in bu szn
duyunca akrabas bulunan hanmlar toplad.
Sa'd b. Ubde ve Muz b. Cebel de ayn ekilde
davrandlar. Her gurup, Rasulullah (s.a.v.) in

320
evinin nne gelerek Hz. Hamza'nm iyiliklerini
sylemee ve zerine alamaa balad.
Rasulullah (s.a.v.), alamalanyla teselli bulup
sonra uyudu..
Bu olaydan sonra Medine'de ne zaman biri
lr de onun iin alarlarsa, nce Hz. Hamza iin
alamakla balarlard. Erkekler de Rasulullah
(s.a.v.)'n lmnden sonra, birbirlerine ta'ziye
ederken: "Rasulullah (s.a.v.) de vefat etti" deyip
birbirlerini teselli eder ve teselli iin baka birey
sylemezlerdi.
104- mam Muhammed, yukardaki hadisin
bn mer (ra.) yolu ile olan rivayetini de
naklederek sonuna unu da ekledi: Rasulullah
(gfr.Y.) uyandnda onlar hala alyorlard.
Rasulullah (sa.v.) buyurdu ki:
"Eyvah o kadnlara! Geri dnsnler ve

321
bugnden sonra len bir kimse iin
alamasnlar."
Alimlerden bazs, hadisin zahirini alarak
yle dedi: O zaman l iin alamaa er'
ruhsat verilmiti, ama hadisin sonunda geen
ifadelerle bu ruhsat kaldrld. Ancak alimlerin
ou, neshedilen ve ruhsat verilmeyen
alamann yksek sesle alama ve barp
arma olduunu sylerler. Nitekim Rasulullah
(s.a.v.)' in yle buyurduu rivayet edilir :
"l iin alayarak barp aran kadn ve
onu dinleyenler zerine Allah'n, meleklerin ve
tm insanlarn laneti olsun!..."
Ama yksek sesle alamamak kaydyla
alamakta bir saknca yoktur. nk rivayete
gre olu brahim ld zaman Peygamber
(s.a.v,)'in gzleri yaarmt. Bunun zerine

322
Abdurrahman b. Avf (r.a.), Ona: "Bizi alamaktan
sakndrmam miydin?" diye sormu
.Peygamber (s.a.v.) de yle buyrmutu:r:
"Ben size ahmak ve facir iki sesi yasakladm.
Ama bu grdn, Allah'n rahmet sahibi
kimselerin kalbine koyduu merhametten baka
birey deildir. Gz yaarr. Kalb mahzun olur.
Fakat Rabbin raz olmad sz sylemeyiz."
Ayrca, Hz. mer (r.a.) den rivayet edildiine
gre bir kadn, Peygamber (s.a.v.)'in huzurunda,
len oluna aladn grrken kendisi ona
engel olmak istedi. Bunun zerine Rasulullah
(s.a.v.) yle buyurdu :
"Karma ya mer! nk kalb, mahzundur.
Nefs, musibete uramtr. ocuunun lm
zerinden de henz uzun mddet gememitir."
Ama bununla beraber, sabretmek daha

323
efdaldir. Yce Allah yle buyuruyor :
"Onlara bir musibet geldiinde: 'Biz Allah'a
aidiz ve elbette O'na dneceiz1 derler "
193[68]

Kesilmi Balar Valilere Tamak

105- Ukbe b. mir el-Chen (r.a.) den
rivayete gre kendisi Patrik Yenak'n kafasn Hz.
Eb Bekir'e getirmiti de Eb Bekir (r.a.) bu ii
yadrgamt. Orada hazr bulunanlar: "Ey
Rasulullah'n halifesi! Ama onlar bunu bize
yapyorlar?" dediklerinde, yle cevap verdi:
"Fars ve Rumun yaptklarna m uyacaksnz?
Bana hi kimsenin ban getirmeyin. Bana bir
mektup yazmanz ve haber gndermeniz yeter."

193[68]
Bakara: 2/156

324
Baka bir rivayete gre, onlara: "Haddinizi
atnz" diyerek
bu davranlarm knamt.
Dier bir rivayete gre de am'daki valilerine
haber gnderen Hz. Ebu Bekr" bana kimsenin
bam gndermeyin. Mektup ve haber gnderin
yeter," demitir.
Baz alimler, hadisin zahirine dayanarak,
kesik balar valilere tamak caiz deildir, nk
o balar, birer cife (kokumu l)den ibaret olup,
insanlar rahatsz eden bireydir, bu yzden onun
gmlp yok edilmesinden baka bir yol yoktur,
derler. Ayrca unu da eklerler: Ba vcuttan
ayrmak, (Kulak ve burnun kesilmesi, gzn
karlmas gibi) organ kesmektir. Rasulullah
(s.a.v.), kuduz kpee bile bunun yaplmasn
yasaklamtr. Hz. Eb Bekir (r.a.), bunun,

325
cahiliye halknn adetlerinden olduunu belirterek
onlara benzemekten bizi
sakndrmtr.
Ancak alimlerimizin ou, ayet balarn
kesip getirmekte mrikleri moral bozukluuna
uratp tahkir etmek yahut mslmanlann
gnln ho etmek sz konusu ise, mesela
mriklerin komutan yahut byk
kahramanlarnn ban getirmek gibi, bunda bir
saknca yoktur, grndedirler.
Nitekim Abdullah b. Mes'ud (r.a.), Bedir gn
Eb Cehl'in ban Rasulullah (s.a.v.)'e getirip
orta yere atm ve: "te bu, dmann olan Eb
Cehl'in badr," demiti. Rasulullah (s.a.v.) de
yle buyurmutu :
AUahu Ekber! Bu, benim ve mmetimin
Firavunudur. Bunun bana ve mmetime ktlk

326
ve zarar, Firavunun Musa ve mmetine ktlk
ve zararndan daha oktu."
Byle davranmak caiz olmasayd, Rasulullah
(s.a.v.) bunu yasaklard.
106- mam Zhr'nin naklettii u szn
manas da yu-kardaki gibidir: Peygamber (s.a.v.)
e sadece Bedir gn kesik ba getirildi. Hz. Eb
Bekir (r.a.) a getirildiinde ise bunu ho grmeyip
reddetti. lk olarak kendisine kesik balar getirilen
kimse bn'z-Zbeyr (r.a.) dr.
Rasulullah (s.a.v.), Abdullah b. neys'i
Sfyan b. Abdullah'n zerine gndermiti.
Abdullah der ki: "Onun boynunu vurdum ve
ban alp katm. Bir daa trmanp orada
saklandm. Nihayet beni aramaya gelenler geri
dnnce gizlendiim yerden kp ban
Rasulullah (s.a.v.) e getirdim."

327
Rasulullah (s.a.v.), Muhmmed b. Mesleme
(r.a.) Ka'b b. Erefi ldrmek zere
gnderdiinde, Ka'b'm ban getirmiti ve
Rasulullah (s.a.v.) bunu kmamamit.
Bu rivayetler, bunda bir saknca olmadm
gsteriyor. Baar Allah'tandr.
194[69]

Silah Ve Binicilik

107- Utbe b. Eb Hakm (r.a.)'den rivayet
edildiine gre Rasulullah (s.a.v.)1 in huzurunda
yaydan bahsedildi. Buyurdular ki: "Hayr
hususunda ondan ileri bir silah yoktur." Yani,
sava aletlerinin en gls odur.
Burada gazileri, ok atmay renmeye

194[69]

328
tevik vardr. Bu konuda baka hadisler de
mevcuttur. Bunlardan biri, Ukbe b. Amir (r.a.)'in
hadisidir ki, buna gre Rasulullah (s.a.v.), Yce
Allah'n "Ey nananlar! Onlara kar gcnzn
yettii kadar Allah'n dman ve sizin
dmanlarnz ve bunlarn dnda Allah'n bilip
sizin bilmediklerinizi yldrmak zere kuvvet ve
sava atlan hazrlayn..."
195[70]
szn tefsir
ederken: "phesiz kuvvet, ok atmaktr." buyurdu
ve bu szn defa tekrar etti. Ukbe'nin
hadisinde u szler de vardr :
"Allah Teala bir okun bereketiyle kiiyi
cennete sokar: Biri, sevabn umarak Allah
yolunda kullanlsn diye onu imal edendir. Biri
onu yaya yerletirendir. Dieri de, onu kafirlere
atandr."

195[70]
Enfal: 8/60

329
Rasulullah (s.a.v.) yine yle buyurur :
"Adem olunun oyun ve elencesi
dnda her oyun ve elencesi batldr: Atn tmar
etmesi, hammyla oynamas ve ok atmas."
Rasulullah (s.a.v.), Sa'd b. Eb Vakkas
dnda hi kimse iin ana-baba-nn her ikisini bir
arada zikrederek sana feda olsunlar, demedi.
Uhud gn Sa'd iin: "Ok at! Anam ve babam
sana feda olsun." buyurdu.
108- Rivayet edildiine gre mer b. Hattab
(r.a.), baz yerlere: "Dman topraklarnda
trnaklar uzatn. nk onlar silahtr" eklinde
mektuplar yazmtr. Her ne kadar trnak kesmek
ftrattan ise de mcahidlerin drui-harp'te
trnaklarn kesmemeleri menduptur.
nk, ayet silah elinden der de dman
ona yaklarsa, olabilir ki, trnaklaryla onu

330
defedebilir. Bu, byklan kesmeye benzer. Dier
zamanlarda byk kesmek snnet olduu halde
dr'l-harb'te savann, dman gznde daha
heybetli grnmek iin byn uzatmas
menduptur.
109- Hz. mer (r.a.)' in yle dedii rivayet
edildi : "ocuklarnza yzmeyi, ata binmeyi
retiniz ve yarmak iin konan iaretler
arasnda yalnayak komalarm emrediniz."
Bu eyler Rasulullah (s-a.v.)m hadisinde
yle ifade edil-mistir :
"ocuklarnza yzmeyi ve ok atmay, kzlara
da rg rmeyi retiniz."
Yine yle buyurur: "Ata bininiz, Ama ok
atmanz, ata binmenizden bana daha sevimlidir."
Netice olarak, savann savata lazm
olacak her eyi renmesi men-dubtur. nk

331
bu, dini yceltmeye ve mrikleri yenmeye
yardmcdr.
110- Ubeyd b. Umeyr (r.a.)'m rivayetine gre
Peygamber (s.a.v.) Mekke fethi gn yle
buyurmutur :
"Orularnz bozunuz. nk bugn sava
gndr."
Bu hadiste Mekke'nin, savala ve kuvvet
yolu ile fethedildiine delil vardr. Gazinin,
Ramazan aynda savarken orucunu bozmas
daha iyidir. Olabilir ki oru, onun sava gcn
zayflatr. Onun iin gelebilecek zarar baka
zaman telafi etmek de mmkn deildir. Halbuki
orucunu baka bir zaman kaza etmesi
mmkndr. Bundan dolay hasta ve yolcunun
oru tutmas arna gidiyorsa, tutmamas
efdaldir. Oru bozmak yolcu iin efdal olduuna

332
gre, sava iin haliyle daha efdal olur.
111- Avn b. Eb Cuhayfe'den, O da, babas
(r.a.) dan rivayet ederek dedi ki: Rasulullah
(s.a.v.)'i sahtiyandan bir cbbe-nin iinde
grdm. -Yani Mekke'nin fethi gn- BHal'inde
abdest almas iin ona su gtrrken grdm.
Sonra o suyu dkmek zere dar kt. Orada
bulunanlar etrafna tler. Eline sudan birey
geiren, (teberrken) onunla srnyordu. Su
bulamayan ise, ellerini o suyla slatm olann
slak ellerine srtyor ve slanan elleriyle
srnyordu.
mam Muhammed, kullanlm suyun
temizliine bunu delil olarak getirir. nk
kullanlm olan bu suyu teberrken kendilerine
sryorlard. Oysa ki necis olan bir ey
teberrken kullanlmaz. ayet o su necis olsayd,

333
Rasulullah (s.a.v.) onlar bundan sakndnrd.
Eb Hanife ise, byle yaptklarnn Peygambere
ulatrilmadm, ulatrld taktirde bunu tasvip
etseydi, onu delil olarak getirmek doru olurdu,
demektedir.
Yine Eb Cuhayfe (r.a.) dedi ki : Sonra Bilal
ri grdm ki bir aneze (ksa mzrak) karp dikti.
Rasulullah (s.a.v.) de, kollar svam olarak ve
krmz bir elbise giydiini grdm. Rasulullah
(s.a.v.), nnde o mzrak dikili olduu halde
orada bulunanlarla cemaat halinde iki rekat
namaz kldrd. nlerinden bir ok kimse ve
birok hayvan gelip geiyordu.
Aneze, kargya benzer bir demirdir. Namaz
kldklarnda Rasulullah (s.a.v.)'in nne dikmek
iin seferlerde onu beraberlerinde tarlard.
Komutanlarn nlerinde silah tanmas adeti

334
buradan gelir. Bu hadiste, krmz elbise giymekte
bir saknca bulunmadna, ak bir meydanda
namaz klan kimsenin, nne stre koymas
gerektiine ve sadece imamn nne
konulduunda bunun yeterli olduuna delil vardr.
Cemaatn hepsinin nnde ayr ayr stre
koymaya gerek yoktur. nk imamn kendisi, n
safta bulunanlar iin, birinci safta bulunanlar da
ikinci saftakiler iin bir stredir ve strenin
nnden geecek bir kimseye engel olunmaz.
nk o, namaz klan ile oradan geen arasnda
duvar mesabesinde bir engeldir.
Streden maksat, uzaktan gelen bir
kimsenin, o kiinin namaz kldn bilmesi ve
stre ile namaz klan arasndan gemesini
nlemek iindir. Strenin ilerisinden geene
engel olunmaz. Uzaktan gelen bir kimsenin, o

335
dikilenin stre olduunu bilmesi iin, stre olarak
dikilen eyin uzun ve kaln olmas gerekir. Denildi
ki: Uzunluunun bir arn ve kalnlnn da
parmak kalnlnda olmas gerekir. nk bir
rivayete gre Rasulullah (s.a.v.) : "Ok, stre
yerine geer buyurmutur."
Yardm Allah'tandr.
196[71]

Savaa Hazrlk

196[71]

336
112- Muhammed b. brahim b. Hris'in yle
dedii rivayet edilir: Geceden bir miktar getikten
sonra Malik b. Avf, askerlerinin yanna gelerek
onlar Huneyn vadisine yerletirdi. Bu vadi ukur
olup kollara ve darboazlara ayrlr. Askerlerini
taksim edip bu kol ve boazlara yerletirmi ve
Muhammed ile ashab geldiklerinde birden
zerlerine saldrn diye talimat vermiti.
Ad geen Mlik, Huneyn gn ordu
komutan idi. Askerlere, dinleri iin savan
yacaklarsa, onlar iin savamalarn salamak
amacyla mal ve oluk-ocuklarn beraber
getirmelerini emretmiti. Dreyd b. Smme, bu
grn hatal bulmu ve yle demiti: "Koyun
oban savatan ne anlar? Yenilmi bir askeri
birey geri evirebilir mi? Beraberinize aldnz
mal ve oluk-ocuklarnzm hepsini Muhammed

337
ve askerine ganimet olarak gtryorsunuz."
Kendisine: "Peki, neyi tavsiye edersin?"
denildiinde, yle dedi:" Mallarnzla oluk-o-
cuklarmzi kendi topraklannzdaki dalarn bana
gtrn. Erkekler de, kllarn kuanp atlarnn
srtnda dmanlarn karlasnlar." Malik:
"Verdiim karar deitirmem" deyince, orada
bulunanlar Dreyd'e baka bir teklifinin olup
almadn sordular. O zaman yle dedi:
"Orduyu sa kanat ve sol kanat olmak zere ikiye
bln ve u vadinin kollaryla boazlarna
yerletirin. Dman ordusu vadiye girince her iki
gurup sadan ve soldan bir anda zerlerine
saldrsn," Bu teklifi, Malik kabul etti. Ravi diyor ki:
Rasulullah (s.a.v.) de, seher vaktinde ordusunu
dzene soktu. Sancak sahiplerine sancaklarn
teslim etti.

338
Ravi, hadisi tm uzunluuyla naklettikten
sonra sonunda yle diyor: Rasulullah (s.a.v.),
Dldl ismindeki beyaz katrna binmi olduu
halde eilimli olan vadiden aay indi. slm
ordusunun saflarnn nnden geerek samimi ve
sabrl olduklar takdirde muzaffer olacaklarn
mjdeliyerek moral verdi.
Korkulu yerlerde ve gecelerde dmana
yakn bulunan durumlarda komutann byle
davranarak askere moral vermesi gerekir.
Ravi diyor ki: Sabahn erken saatlerinde,
henz karanlk kalkmadan mslmanlar vadiden
aaya doru ilerlemeye baladlar. Ancak o
vadinin sandaki ve solundaki kollaryla
boazlardan dman ordusu beklenmedik bir
anda saldrya geti. slm ordusunun ilk safnda
Benu Sleym svarileri vard ki, hemen bozguna

339
urayp dndler. kinci safta bulunan Mekkeliler
de bozguna urayp kat. Onlar, dierleri takip
etti, ardna bakmadan kaan kaana...
Mez kitaplarnda anlatldna gre,
lanetlenmi blis: "phesiz Mu-hammed
ldrld. Herkes eski dinine dnsn." eklinde
nida etmi ve bunun iin mslmanlar bozguna
uramlard. Yce Allah, mslmanlarm
bozgununu:"... Bozularak arkanza dndnz
Huneyn gnnde Allah yardm etmiti."
197[1]

ayetiyle ifade eder. Baz mslmanlar, o kadar
ok uzaklara kamt ki Mekke'ye kadar
varmlard.
Bu hengamede Safvan b, Uyeyne
mnafklardan birinin: "Muhammed ldrld ve
halk da ondan kurtuldu," szn duymutu. O

197[1]
Tevbe: 9/25

340
zaman Safvan henz mrikti ve mnafn bu
szne karlk yle demiti: "Az krlasca!
Edendim olacaksa, Hevzin kabilesinden
olacana Kurey'ten olmas benim iin daha
sevimlidir." Ravi diyor ki: Rasulullah (s.a.v.)
hayvann ileriye doru srp mslmanlarm
katklarn grnce klcn syrp knn yere
frlatt ve dmana doru ilerliyerek yle bard
: "Ey Hudeybiye'de aacn altnda biat edenler!
Allah'tan korkun! Gelin! Peygamberinizin
evresinde toplann!"
Mez kitaplarnda anlatldna gre
Rasulullah (s.a.v.) in sanda amcas Abbas (r.a.)
ve solunda da, amcazadesi Sfyan b. el-Hris b.
Abdlmut-talib'ten baka kimse kalmamt.
Sfyan, her ne kadar Mekke fethinde slm
kabul etmi idiyse de o zamandan bu yana

341
Rasululiah (s.a.v.) onunla tek bir kelime
konumamt. Sebeb ise, daha nce
hicviyeleriyle Peygamber (s.a.v.) e eziyet
etmeseydi. Ancak Rasulullah (s.a.v.), onun bu
samimiyet ve balln grnce onunla konuup
kucaklat. Allah Teala, Rasulullah (s.a.v.) in
yukarda sz konusu ettiimiz arsn
Muhacirlere ve Ensar'a duyurdu. Hepsi birden
tekbir getirerek geri dndler. Birlikte dmana
saldrp bozguna urattlar. Henz mzrak darbesi
ve kl yaras almadan dman kamaya
balad. Nitekim Yce Allah yle buyuruyor:
".. .Grmediiniz askerler indirdi, inkar
edenleri azaba uratt..."
198[2]

198[2]
Tevbe : 9/26

342
Sava Hiledir

113- Said b. Z Huddn'dan rivayete gre,
birisi kendisine Hz. Ali'den aadaki hadisi
rivayet etmitir. Bu hadise gre Rasulullah
(s,a.v.) yle buyurmaktadr: "Sava hiledir."
Burada mcahidin sava annda kendisiyle
savat kimseyi aldatabile-ceine ve bunun
hyanet olmadna delil vardr.
Baz alimler, bu szn zahirini alarak sava
durumunda yalana izin verildiini sylemiler ve
Rasulullah (s.a.v.)in, Eb Hreyre'den nakledilen
:
"Yalan ancak yerde caiz olur: ki kiinin
arasn bulmakta, savata ve bir kimsenin kendi
hanmnn gnln almasnda" hadisini de buna
delil olarak

343
gstermilerdir.
Ancak bize gre hadis-i erifte kastedilen,
dpedz yalan deil, tevriye yapmak ve st
kapal sz sylemektir. Bunun benzeri, brahim
(A.S.) in yalan sylediim belirten hadistir.
Bundan maksat, onun yerde st kapal sz
sylediidir. nk Peygamberler, dpedz
yalan sylemekten ma'sunulurlar. Hz. mer
(r.a.): st kapal sz sylemede (tevriye
yapmada), yalandan
kurtulu vardr, demitir.
mam Muhammed (Rahimehullah), el-
Kitb'da bu sz yle aklar: Kiinin, kendisiyle
savat kimseye, gerekte yle olmad halde
zahirin tersine birey sylemesidir ki, Tpk
Hendek Savanda Hz. Ali'nin dello yapt Amr
b. Abdivd'de syledii gibi. Hz. Ali (r.a.) ona:

344
"Hani, kimsenin sana yardm etmeyeceine dair
bana garanti vermitin? Peki, sana u yardma
gelenler kimlerdir?" demiti. Amr, kendisine bu
sylenenleri garipser gibi arkasna baknca, Hz.
Ali, birden iki ayana vurup
ikisini de kesmiti.
Savaan askerin, arkadalaryla
konutuunda kendilerinin zafere ulatn yahut
daha gl olduklarm vehmettirmesi de bir
hiledir.. Hakikat kendisinin syledii ekilde
olmad halde, szn zahirine gre yalanc
duruma dmeyecek ekilde konuur. Nitekim
rivayet edilir ki, Hz. Ali (r.a.), katld savalarda
bam nne eerek bir yere ve sonra yukar
kaldrp bir ge bakyor ve yle diyordu: "Ne
sen yalan syledin ve ne de ben." Bu
davranyla, evresinde bulunanlara, sanki

345
Rasulullah (s.a.v.) kendisine bu durumu haber
vermi ve ashabna da bunu emretmi intiban
veriyordu. Halbuki onun meydana gelmesi
mmkn olduu gibi olmamas da mmkndr.
Bu ve buna benzer sz ve davranlarda bir
saknca yoktur.
Rasulullah (s.a.v.)in: "Cennete yallar
girmez" buyurduu, bunu duyan yal bir kadnn
alamaa balad ve nihayet Rasulullah (s.a.v.)
in o yal kadna, cennete girecek kimselerin
vasflarn (yani genleerek gireceklerini)
aklad rivayet edilmitir. Bunun baka bir
eidi de, kiinin szn kesin sylemeyip" mit
edilir" ve "umulur" szckleriyle snrlandr
madr. Bylece sz, kesinlik ifade etme
erevesinden km olur.
mam Muhammed der ki: Bize ulat ki,

346
Hendek gn biri
199[3]
Rasulullah (s.a.v.)'e
gelerek: "Ya Rasulallah! Beni Kurayza
(yahudileri) size ihanet etti. Antlamay bozarak
Eb Sfyan tarafna katld" dedi. Rasulullah
(s.a.v.): "Belki de biz onlara bunu emretmiizdir"
buyurdu. Adam, Eb Sfyana gidip: "Beni
Kurayza'nn sana tabi olmalarn Muhammed
istemi" dedi. Eb Sfyan: "Bunu kendi
kulaklarnla m duydun?" diye sordu. Adam:
"Evet" deyince, Eb Sfyan: "Allaha yemin
ederim ki, Muhammed yalan sylememitir" dedi.
Sz konusu olay Meazi kitaplarnda iki
ekilde anlatlr :
Birincisi : Beni Kurayza Yahudileri,
mriklerden oluan dman ordusu gelinceye

199[3]
Mezi kitaplarnda bu adamn, Nuaym b.
Mesud es-Sekaf olduu sylenir.

347
kadar Rasulullah (s.a.v.)'le antlama
halindeydiler. Beni Nadir kabilesinin reisi Huyay
b. Ahtab da dman ordusuyla beraberdi. Bu
zatn abalaryla Beni Kurayza reisi Ka'b b. Eref
ve kabilesi, Rasulullah (s.a.v.) le yaptklar
antlamay bozup Eb Sfyan'la birlik oldular. Bu
antlamaya gre dman ordusu Rasulullah
(s.a.v.) le savarken onlar da arkadan Medine'ye
saldracaklard. Mslmanlar zor duruma
dmlerdi. Yce Allah bunu yle dile
getirmektedir :"Onlar size yukarnzdan ve
aanzdan gelmilerdi..."
200[4]

Nuaym b. Mesud, o zaman henz mrik
olduu halde gelip Beni Kurayza ile mrik
dman ordusu arasnda yaplan antlamay
RasuluUaha haber verdi. Rasulullah (s.a.v.),

200[4]
Ahzb: 33/10

348
Nuaym'a: "Belki de onlara byle davranmalarn
biz emretmiiz" dedi. Rasulullah (s.a.v.), bu
szyle, sanki bu aramzda olan antlamann
gereidir. Bylece dman ordusunu her taraftan
kuatacaz, demek
istiyordu.
Nuaym kp gittiinde Hz. mer: "Ya
Rasulallah! Beni Kurayza'nn iini halletmek,
senin hakknda yayacaklar bir eyden (yalan
sylyor deyip tutturmalarndan) daha kolaydr,"
dedi. O zaman Rasulullah (s.a.v.):"Sava, hiledir
ya
mer!" buyurdu.
Rasulullah (s.a.v.) in Nuaym'a bu sz
sylemesi, aralarnda birliin
bozulmasna ve tefrikaya dp
yenilmelerine sebep olmutu.

349
kincisi: Eb Sfyan'la anlatktan sonra
Huyay b. Ahtab'a dediler ki: "Korkuyoruz ki, i
uzar ve ahzab (mrik ordusu) galip gelmeden
ekip gider de Muhammed'le babaa kalrz. O
zaman Muhammed seni memleketinden kard
gibi bizi de buradan karr." O zaman Huyay b.
Ahtab onlara yle teminat vermiti. "imdi
ahzaba gidip byklerinden yetmi kiiyi size
rehin vermelerini syleyeceim." dedi. Bylece
ahzab ekip gitmeyecek ve onlar yalnz
brakmayacakt. Bu konuma yaplrken Nuaym
b. Mes'ud oradayd, kendisi de onlar bunu kabul
etmee tevik etti. Onlar da ayn kanaata
vardlar. Nuaym bu olaya tank olduktan sonra
Rasulullah (s.a.v.) e durumu haber verdi.
Rasulullah (s.a.v.): "Olabilir ki, bunu biz onlara
sylemiizdir" buyurdu. Nuaym, oradan kp Eb

350
Sfyan'n yanna gitti. Huyay b. Ahtab, Eb
Sfyan' dan rehineleri istiyordu. Nuaym, Eb
Sfyan'a dedi ki: "Sen Muhammed'in hi yalan
sylemediine kani deil misin?" Eb Sfyan :
"Evet" dedi. Nuaym : "O halde ben az nce onun
yanndaydm ve o bana yle yle dedi. Bu,
Beni Kurayza ile yapt antlamann bir gerei
imi. Sizden yetmi kii alacaklar ve onlar
Muham-med'e teslim edecekler. Muhammed de
bunlar ldrecek ve buna karlk, onlarn dier
bir kolu olan Beni Nadir kabilesinin kendi
yurtlarna dnmelerine-msaade edecek"
deyince mrikler: "Lat ve Uzza'ya yemin ederiz
ki, doru sylyorsun" dediler. Olay, cuma gn
cereyan etmiti. Eb Sfyan, Beni Ku-rayza'ya
haber gndererek iin uzadn, aralarndaki
antlama gereince kp Medine'ye

351
saldrmalarn istedi. Beni Kurayza u cevab
verdi: Yarn cumartesidir. Cumartesi gnnn
kudsiyetini bozup kmayz. Zaten rehineleri
vermedike de kacak deiliz." O zaman Eb
Sfyan: "Nuaym'n dedii doruymu" dedi.
Allah kalblerine korku sald. Yenilgiye
urayarak ekip gittiler. Mslmanlar da ,
savaa girmeye muhta brakmad.
mam Muhammed dedi ki : Bu ve buna
benzer sava hilelerinde bir saknca yoktur.
201[5]

201[5]
Sava hileleri, savata asker amalarla dman
aldatmak iin bavurulan yollar ve arelerdir. Ksaca,
sava taktikleridir. Bu husus La Haye Ynetmeliinin
24.maddesinde de kabul edilmitir, (bkz. Seha L.
Meray, Devletler aradaki anlamay bozmamak ve
verilen eman ihlal etmemek artyla slam
alimlerinin, savata mmkn olan her hilenin ve
aldatmacann kullanlmasnn caiz olduunu
bildirmektedir, (bkz. erhu Mslim, XII/45) Editr.

352
Savatan Kamak

114- mam Muhammed dedi ki: Gc
yerinde bir msl-manin iki mrikten kamasn
caiz grmem. nk Yce Allah yle buyuruyor:
"Tekrar savamak iin bir tarafa ekilmek veya
bir baka toplulua katlmak maksad dnda o
gn arkasn dmana dnen kimse Allah'tan bir
gazaba uram olur. Onun varaca yer
cehennemdir. Ne kt bir dntr."
202[6]
O gn
dmana srtn evirip kaan, muhakkak ki,
Allah'n gazabna uramtr. Onun varaca yer
cehennemdir. O, ne kt dntr. Ancak tekrar
savamak yahut baka bir alanda savamak
gayesiyle baka bir mslman mfrezeye
katlmak iin kaanlar bundan haritir.

202[6]
Enfl: 8/16

353
Mfessirler, bu ayen tefsirinde ihtilafa
dmlerdir. Katde ve Dahhk, savatan
kamak, sadece Bedir savana hastr. nk
mslmanlarn, kendisine snacaklar kimse
olarak sadece Rasulullah vard. Ve bu savata o
da onlarla beraberdi, derler. Mfessirlerin ou
ise, bu hkmn Bedir'le snrl olmayp btn
savalar iin geerli olduunu sylerler.
Savatan kamak, byk gnahlardandr
Rasulullah (s.a.v.) : "Be ey kebairdendir"
buyurmu ve bunlar arasnda savatan kamay
da saymtr. Rasulullah (s.a.v.): yine yle
buyuruyor :
"Allah'a ortak komak, yetimin maln yemek,
savatan kamak ve iffetli kadnlara zina isnad
etmek, gnahlarn en byklerindendir."
Ayrca mslmanlarn says, mriklerin

354
saysnn yars kadar olunca, mslmanlar iin
kamak caiz deildir. Balangta mslmanlarn
says dmann onda biri kadar iken kamak
caiz deildi. Yce Allah yle buyuruyor : "...Sizin
sabrl yirmi kiiniz onlardan ikiyz kiiyi
yener."
203[7]
Allah'n, yenileceini haber verdii
saydan kamak caiz deildir. Daha sonra Yce
Allah mslmanlarabunu hafifleterek yle
buyurdu : "imdi Allah yknz hafifletti. Zira
iinizde zayflk bulunduunu biliyordu. Sizin
sabrl yz kiiniz onlardan ikiyz kiiyi
yener..."
204[8]

Ancak kamamak, silahl olan kimse iin
szkonusudur. Silahlan bulunmayanlarn silahl
kimselerden kamalarnda bir saknca yoktur.

203[7]
Enfl: 8/65
204[8]
Enfl: 8/65

355
Grmyor musun, dmanlarn k yolu
olan kale kapsndan kamak ve mancnn
hedef alan olan yerden uzaklamak caizdir.
nk bu gibi yerlerde durmak mmkn deildir.
Buna gre, bir kiinin kiiden kamas caizdir.
Ama slam ordusunun says onikibine ular ve
aralarnda ittifak var ise, dman ordusunun
says ne kadar ok olursa olsun kamalan caiz
deildir. nk Rasulullah (s.a.v.) yle
buyurmutur: "Onikibin kiilik bir ordu, azlndan
dolay yenilmez." Galip gelebilecek olann
kamas, caiz deildir.
115- bn mer (r.a.) in yle dedii rivayet
edildi: Rasulullah (s.a.v.), Necd tarafna bir
seriyye gnderdi. Ben de se-riyyede idim.
Mslmanlar, dman karsnda yenilgiye u-
rad. Medineye vardmzda: "Bizler savatan

356
kaanlarz" dedik. Rasulullah (s.a.v.) yle
buyurdu: "Aksine, siz, tekrar Ailah yolunda
savaa gitmek iin geri dnenlersiniz. Tekrar
Allah yolunda savamaya gitmek iin bana
dndnz. Ben size g ve kuvvet vereceim."
Hadiste geen Akkr Kelimesi, Allah yolunda
savamak iin geri dnen kimse manasnadr.
Yani, sizin bu davrannz, bana gelmek iindir.
nk ben sizin iin kuvvet kaynaym. Sizi
glendirdikten sonra tekrar savaa dne-
ceksiniz.
116- mam Muhammed dedi ki: Eb'I-
Muhtar'n babas olan Eb Ubeyd es-Sekaf,
Kussu'n-Ntf isimli yerde ldrld. Kendisi,
kamay reddetmi ve lnceye kadar dmanla
savaarak sebat etmiti. ldrl zerine Hz.
mer (r.a.) yle dedi: "Allah Eb Ubeyd'e

357
rahmet etsin. ayet bana geri dnseydi ona
kuvvet olurdum."
Buradan anlyoruz ki, dman g
getirilemeyecek kadar gl ise ms-lmanlarn
ondan geri ekilmesinde bir saknca olmad
gibi, "Sebat etmek ve de devam etmek
kendini tehlikeye atmaktr" diyenlerin hilafna,
sebat edip savaa devam etmekte de bir saknca
yoktur. Aksine, bunda kendini Allah iin feda
etme vardr. Sahabeden bunu yapanlar olmutur.
Anlarn koruduu Asm b. Sabit bunlardand ve
Rasulullah (s.a.v.) onlan vmtr. Buradan da
anlyoruz ki, bundu bir saknca yoktur.
Baar Allah'tandr.
205[9]

205[9]

358
Daru'l-Harbde slm' Kabul Edip Dru'l-
slm'a Hicret Etmemi Olanlarn Durumu

117- mam Muhammed dedi ki: Bir kimse
dr'l-harbte mslman olur da henz dr'l-
slama gemeden bir msl-man onu yanllkla
ldrrse, bu mslman zerinde diyet deil,
Keffaret vardr.
118- Fakat imla yoluyla Eb Hanife'den
yaplan rivayete gre, ona keffaret de yoktur.
Halbuki keffaretin vucubiyetine delil, Yce
Allah'n u szdr : "...Eer o m'min, size
dman bir topluluktan ise, m'min bir kleyi
azad etmek gerekir...
206[10]

At' ve Mchid'den yaplan rivayete gre
bu ayette kasdeden, slama girmi ama henz

206[10]
Nisa : 4/92

359
mslmanlara gelip katlmam olan kimsenin
ldrlmesidir.
Ayrca denildi ki: Bu ayet, Mirds isminde bir
adam hakknda indirilmitir. Bu zat, slam kabul
etmi ve henz dr'l-slama hicret etmemiti.
sme b. Zeyd, slam kabul ettiini bilmeden
onu ldrmt. Allah bu ayeti indirerek diyetin
gerekmediini ve fakat keffaretin gerektiini
bildirmektedir.
Buna dier bir delil de, diyetin, Allah'n hakk
olarak vacib olmasdr. Dini kabul edip onun
himayesine girmekle Allah'n hakk sabit olur.
Ama dr'l-slama geip onun himayesine
girmekle ancak kullarn hakk olan tazminat sabit
olur. Bunu, "es-Siyer's-Sair" de anlattk. Baar
ve yardm Allah'tandr.
207[11]

207[11]

360

Yaray Tedavi Etmek

119- Eb mme b. Sehl b. Huneyf'ten
yaplan rivayete gre Rasulullah (s.a.v.) Uhud
gn yzn rm bir kemikle tedavi etmitir.
120- Uhud savanda Peygamber (s.a.v.)'in
yznn yaraland ve kannn akt sahih
rivayetlerle sabittir. O zaman Peygamber (s.a.v.):
"Peygamberlerin yzn kanyla boyayan bir
kavim nasl felah bulur?." buyurmu ve bunun
zerine u ayet inmiti:
"O konuda senin yapacan bir ey yoktur .
Allah, ya tevbe-lerini kabul edip onlar affeder, ya
da zalim olduklarndan dolay onlara


361
azabeder."
208[12]

Rivayete gre Peygamber (s.a.v.), bir hasr
parasn yakarak onunla yzn tedavi etmitir.
Baka bir rivayette ise, rm bir kemikle
tedavi etmi ve bir sargyla balamt. Gnlerce
de bu sargnn zerine mes-hetmiti.
Burada, yaralar tedavi etmekle megul
olmann caiz olduuna delil vardr.
121- Yasaklayc baz rivayetlerden dolay
insanlardan bir ksm tedaviyi kerih grmlerdir.
Bunlardan biri, Rasulullah (s.a.v.) 'den yaplan u
rivayettir :
"mmetimden yetmibin kii hesap
grmeden cennete gireceklerdir." "Onlar kimlerdir
Ya Rasulallah?" denildi. Buyurdu ki: "Bunlar,
dalanmaz, efsunla uramaz ve kularn uu-

208[12]
Al-ilmran: 3/128

362
larn yle veya byleye yorumlamaz; Rablarma
tevekkl
ederler."
122- Biz Tedavinin caiz olduunu sylerken
Rasulullah (s.a.v.) den rivayet edilen u hadise
dayanyoruz:
"Tedavi olunuz ey Allah'n kullar! Muhakkak
ki Allah, yallk ve lm dnda, yaratt her
hastalk iin mutlaka bir ila da yaratmtr.
Tedavinin yasak olduunu syliyenlerin
rivayet ettikleri haber, mensuhtur. nk
Peygamber (s.a.v.), Hendek gn ucu uzunca bir
okla elinin damar kopan Sa'd b. Muaz' dala-
yarak tedavi etmitir. Es'ad b. Zrre (r.a.)' da
dalayarak tedavi ettii rivayet edilmitir.
mam Muhammed, daha sonra (mensuh
olduunu syledii hadisin men-suh olmadn

363
farzedip) her iki rivayetin arasn uzlatirarak
yle dedi:
ayet hastaya ifa verenin, ilacn kendisi
olduuna inanlrsa, o zaman tedavi ile uramak
caiz deildir.
Burada, rm kemikle tedavi olmann
caiz olduuna delil vardr. Kemikte hayat
olmad iin kuralmza gre lmle necis olmaz.
Ama insan yahut domuz kemii ise onunla tedavi
olmak mekruhtur. nk domuz bizatihi necis-tir.
Eti gibi kemii de necis olup hangi ekilde olursa
olsun ondan yararlanmak caiz deildir. nsan
vcudu, hayatta olduu gibi lmnden sonra da
hrmete layktr. Bu nedenle, onunla tedavi
olmak da caiz deildir. Peygamber (s.a.v.) yle
buyurur:
"lnn kemiini krmak, canlnn kemiini

364
krmak gibidir."
123- mam Zhrinin yle dedii rivayet
edilir: Rasulullah, kafirin, mslman kle
edinemeyeceine hkmetmitir.
mam Muhammed der ki: Biz de bu
grteyiz. Hatta Kafir
bir kimsenin klesi slam kabul ederse,
kleliinin devamna
msaade edilmez ve bu kleyi satmaya
zorlanr.
Hadis, klede mlkiyetin devamn ve kleyi
altrmay ifade eder. nk klelik devam
etmektedir ve devamllk, devam eden hususta
yeni balam gibidir.
Ayrca denildi ki: Burada kastedilen hr olan
bir mslmann kle edinilmesidir. Kafir bir kimse
bir mslman esir edip onu kle edinse, o

365
mslmann klelii, kafir kimseye sabit olmaz.
nk Rasulullah (s.a.v.) : "slam daima stndr
ve ondan stn olamaz." buyurmutur. Bu ha-
disten kast, slamn gzelliini haber vermek
deil, slamn hkmn belirtmektir. Bu, mutlaka
gerekleecektir. Rasulullah'm haber verdiine
muhalefet etmek caiz deildir.
Ayrca kafirin, mslman zelil klmas,
er'an caiz deildir. Halbuki kafir kii malik,
mslman da onun mlk olursa, bunda
mslman zelil klma vardr. slama sonradan
giren bir klenin, kafir yannda kle olarak devam
etmesinde de zillet vardr. O halde kafir,
mslman klesini satmak mecburiyetindedir.
Ancak azad etmesi iin zorlanamaz. nk
zimm olmay kabul etmekle artk mal elinden
alnamaz. Ayrca klenin slam kabul etmesi ve

366
efendinin kafir olmas, efendinin klesine iyilik
yapmas iin etkili bir durum deildir. Bu sebeple
azad etmesi diye birey yoktur. Ancak bir kimse
kendi akrabasna kle olarak malik ise, o zaman
kle karlksz olarak hrriyetine kavuur. nk
akrabalk, iyilik ve ihsanda bulunmak iin etkilidir.
124- mam Muhammed dedi ki: slama giren
mrik kimsenin cnblkten ykanmas gerekir.
nk mrikler, c-nplkten dolay
ykanmazlar ve bunun iin nasl ykanlacam da
bilmezler.
Buradan anlalyor ki, cnple sebep
olan bir durum olduunda kafir iin de bu sfat
geerlidir. Lakin alimlerimiz, ne zaman ykanmas
gerektii hususunda ihtilaf etmilerdir.
Kimilerine gre kafirler, eriatlarla
muhatabtr ve kafir iken ykanmak zerlerine

367
vaciptir. Bu sebeble kafir iken ykanm olmas
geerli olur.
Kimilerine gre ise mrikler eriatlarla
muhatap deildirler. slama girdikten sonra
ykanmalar gerekir. nk cnblk vasf
kalcdr. Devaml olmas sanki, sebebi yeni
meydana gelmi gibi bir sonu dourur. slama
girmezden nce ykanmasnn sahih olmas ise
ykanma sebebinin mevcut olmasndandr.
Bunun iindir ki, hayzh bir kadn kan
kesildikten sonra slama girerse, ondan dolay
ykanmas gerekmez. nk ona ykanmann
vacip olmas, kann kesilmesidir. Kann kesilmesi
ise, devamllk ifade etmez. slama girdikten
sonra hakikaten ve hkmen sebeb meydana
gelmediyse, ykanmas gerekmez.mam
Muhammed, onlar ykanmann nasl yapldn

368
bilmezler, szyle, cnplkten ykanrken az
ve burnu ykamadklarn kastetmektedir. Halbuki
usulde bunlarn ikisi de farzdr. Onun iin bir
kafir slam kabul ettii zaman cnplkten
ykanmas ona emredilir.
125- Eb Hreyre'nin naklettii hadisi de
buna delil olarak getirmitir. Bu rivayete gre
Smame b. Esl el-Hanefi slam'a girdii zaman
Rasulullah (s.a.v.) ykanmasn emretmitir.
bn mer (r.a.) der ki: Ykandktan sonra iki
rekat namaz kld. Bunun zerine Rasulullah
(s.a.v.) :
"Arkadnizn slam gzel oldu." buyurdu.
Kleyb'ten yaplan rivayete gre de,
Rasulullah (s.a.v.) e gelip ona biat edince
Rasulullah (s.a.v.) ona: "Bandan kfr san
tra et" demi ve o da gidip tra olmutur.

369
126- mam Muhammed dedi ki: Sa
kesmenin vacip olduu kanaatnda deiliz.
nk Rasulullah (s.a.v.) bunu sahabenin
ouna emretmemitir. Belki de, Kleyb
salaryla vnd iin, san kesmesini
emretmitir. Yahut, kafir olduu zaman bitmi
olan salarn keserek ziyadesiyle temizlenmesini
ho karlamtr. Ama ykanmak bundan
farkldr.
209[13]

Altn Burun Protezi Takmak

127- Arfece b. Es'ad'dan rivayete gre,
cahiliye dneminde meydana gelen Kilb
savanda burnu kesilmi ve bu sebeble

209[13]

370
gmten bir burun protezi taktr mt. Ancak
sonradan takt bu burun kokmaya balaynca
Rasulullah (s.a.v.) altndan burun protezi
taktrmasn emretti.
mam Muhammed bu olaya bakarak yle
diyor :
128- Altn taktrmada bir saknca yoktur.
Aynen bunun gibi, bir kimsenin dii dse, onun
yerine altn bir di taktrmasnda yahut diini
altnla kaplatmasnda bir saknca yoktur. Bu
gr, brahim en-Nehai'den rivayet edilmitir.
Eb Hanife ise, altndan di taktrma yahut
kaplatmay
mekruh sayard. nk yararlanma maksad
ile erkekler iin
altn kullanmak caiz deildir. Gm
kullanmak ise caizdir.

371
Gm yzk kullanmann caiz oluu buna
delildir.
mam- A'zama gre, yukanda rivayet edilen
hadis, Arfece'ye mahsustur.
Ayrca mam Eb Hanife'nin metoduna gre,
zerinde ittifak edilen genel durum (mm), zel
duruma (hss) olana tercih olunur. Ebu
Hanife'nin ne srd mehur bir hadise gre
Rasulullah (s.a.v.), altn sana, ipei de soluna
alarak yle buyurmutur:
"u ikisi (altn ve ipek), mmetimin
erkeklerine haram, kadnlarna helaldir."
En dorusunu Allah bilir.
210[14]

210[14]

372
Antlamal Dmann Mallar

129- Mslmanlar, mriklerden bir
toplulukla antlama yapsalar, onlar kendi
istekleriyle vermedike, onlarn mallarn almak
mslmanlara caiz olmaz. nk bu antlama
sebebiyle artk onlarn mal ve canlar,
mslumanlarn mal ve canlar mesabesindedir.
Nasl, gnl rzasyla vermeleri dnda msl-
manlarn mallarn almak caiz deilse, antlamal
mriklerin mallarn almak da caiz deildir.
nk gnl nzalan dnda mallanm almak,
ihanet ve ahde vefaszlktr.
Oysa ki Rasulullah (s.a.v.) :
"Ahidlere vefal olmak gerekir, Antlamay
inemek caiz deildir."
buyurur.

373
130- Ayrca Eb Sa'lebe hadisi ile delil
getirildi ki, Hayber savanda, antlama
yapldktan sonra yahudilerden bir cemaat gelip
dediler ki: "Bizim bahelerimiz var. Senin
arkadalarndan bu bahelere girip bakla yahut
sarmsak alanlar oldu. Rasulullah (s.a.v.),
Abdurrahman b. Avf (r.a.)'a mslmanlar
arasnda "Haksz yere antlamallarin mallarn
size helal grmem." eklinde seslenmesini
emretti.
211[15]

Mriklerin Camiye Girmeleri

131- mam Zhr'den rivayete gre, Eb
Sfyan b. Harb, antlama dneminde, kafir

211[15]

374
olduu halde mescide girerdi. Ancak kafir bir
kimsenin Mescid-i Haram'a girmesi caiz deildir.
nk Yce Allah yle buyuruyor :
"Ey inananlar! phesiz puta tapanlar
pistirler, bu sebeble, bu yllarndan sonra Mescid-
i Haram'a yaklamasnlar. Eer fakirlikten
korkarsanz, bilin ki Allah dilerse sizi bol nimetiyle
zenginletirecektir. Allah phesiz bilendir,
hakimdir."
212[16]
Antlamadan maksat, Rasulullah
(s.a.v.) le Mekke mrikleri arasnda
Hdeybiye'de yaplan antlamadr.
Mrikler, antlamay bozmu ve Rasulullah
(s.a.v.) in kendilerine sava aacandan
korkuyorlard. Eb Sfyan, antlamay yenilemek
iin Medine1 ye gelmi ve mescide girmiti.
mam Zhr'den yaplan bu rivayet, mam

212[16]
Tevbe: 9/28

375
Malik'e kar bizim lehimize delildir. mam Malik:
"Mrikin herhangi bir mescide girmesine
msaade edilemez." der.
Bizim lehimize baka bir delil de udur: Sakf
kabilesinin elileri geldiklerinde, Rasulullah
kendileri iin Mescid-i Nebevide bir adr
kurmalarn emir buyurmutur. "Onlar necis
kimselerdir." denildiinde de, yle buyurmutur:
"Yere, necasetlerden birey dmez."
mam afi, Zhr'den rivayet edilen hadisi
alarak ayette geen Mescid-i Haram dnda
dier mescidlere girebileceklerini syler.
Bize gre ise, dier mescidlere girdikleri gibi
Mescid-i Haram'a girmekten alkonmaziar. Bu
hususta dman ile zimm arasnda da fark
yoktur.
Ayetin anlamna gelince: Cahiliye

376
dneminde mrikler, adetleri zere plak olarak
Ka'be'yi tavaf ediyorlard. Ayet, bu ekilde
girmelerini yasaklamaktadr. Ayette geen
yaklamaktan maksat ise, Mescid-i Haram'n
ilerini tanzim etmek ve onun onarm ile
lgilenmektir ki, biz de plak olarak Mescid-i
Haram'a giremeyeceklerine, ne onun tanzimi ve
ne de onarmyla uraamaya-caklarma
inanyoruz. Bu durumlardan hibiri iin onlara
msaade edilemez.
213[17]

213[17]
Mlikiler dnda dier mezhebler, slamn
mukaddes sayd mekanlara gayri mslimlerin girip
giremeyecei sorusuna baz kaytlarla olumlu cevap
vermektedirler. Mesela Hanef ve filer, yatmak,
uyumak, ieride yiyip-imek veya baka yollarla
hafife almak kasd olmadka buna cevaz verirken,
baz Hanbefler giri izni iin bir mslmann
denetimini ve maslahatn teminini art komulardr,
(bkz. Casss, Ahkml-Kur'n, IV/279-280; Nevev,
Ravdat't-tlibn, VlI/499; bn Teymiyye, Mecmu'l-
Fetv, XXII/94; bn'-Lahhm, el-Kavid ve'1-

377

Kadnlarn Hamama Gitmeleri Ve Hayvana
Binmeleri

132- Rivayete gre, mer b. Abdlaziz,
valilerine genelge gndererek nifasl ve hasta
kadn dnda kadnlarn hamama girmemelerini
istemitir.
Kadnlarn hamama gitmelerinin mekruh
olduunu syleyenler buna dayanrlar. Ayrca
Rasulullah (s.a.v.) in u hadisini de buna delil
sayarlar :
"Hangi kadn, kocasnn evinden baka bir
yerde cilbabn (elbise - barts) karrsa

fevid'l-usliyye, s. 51; karlatrnz: Taber,
ihtilfu'l-fukah, s. 239) Editr.

378
Allah'n, cmle meleklerin ve insanlarn lanetleri
onun zerine
olsun."
Humus kadnlar Hz. Aie (r.a.) nn yanna
girdikleri zaman onlara: "Siz hamamlara
gidenlerden deil misiniz?" diye sormutu. Onlar:
"Evet" deyince de, evden kmalarn ve
oturduklar yerin ykanmasn emretmitir.
Mezhebimize gre ise, iffetli bir ekilde gider
ve petemal kullanrlarsa kadnlarn hamama
gitmesinde bir saknca yoktur. nk hamama
gitmek, zi-net (sslenme) anlamndadr ve bu,
erkeklerden ok kadnlara yakr. Yahut da,
ykanma ihtiyac iin hamama gidilir ki, bu
durumda kadnn temizlenmesini gerektirecek
sabebler daha ok olduu iin, kadnn ihtiyac
daha oktur. Erkek, havuz ve nehirlerde

379
ykanabilir. Halbuki kadnn buna imkan yoktur.
Hadisin teViline gelince, kadnn, kocasnn
izni olmadan dar kmas mekruh grlmtr.
nk asl olan kadnlarn evlerinde
oturmalardr. Onlar, bununla emrolunmuiardr.
Ayette peygamberin eleri iin, "Evlerinizde
oturun;"
214[18]
buyurulmaktadr.
mer b. Abdlaziz, sz konusu
genelgesinde unu da yazmt: "Hibir
mslman kadn eere binmesin." nk
Rasulullah (s.a.v.) "Eerlere binen kadnlara
Allah lanet etsin". buyuruyor.
Bununla, elenmek yahut sslenip pslenip
kendisini erkeklere gstermek isteyen kadn

214[18]
Ahzb : 33/33. Bu emir gene! deil,
peygamberin elerine zeldir.Kadnlarn evlerinden
dar kmalar iin kocalarnn izni art
deildir.Mslman kadnlar iin dinde byle bir
yasak da szkonusu deildir .eviren

380
kastedilmitir. Ama cihad iin yahut kocasyla
birlikte hacca gitmek gibi bir ihtiyatan dolay
biner, gerei ekilde rtnrse, binmesinde bir
saknca yoktur.
mer b. Abdlaziz, ayn genelgesinde yine
yle yazd: Ehli Kitabn eerlere binmelerine
msaade olunmasn. Onlar, palana (semere)
binsinler Ayrca, tannmalar iin kuak
balasnlar.
Yani, elbiselerinin zerine znnar
balasnlar ve semere benzeyen eere binsinler.
Bu n ykseke olan bir eerdir. Onlara bunun
emredilmesinin sebebi; izzet sahibi olma
konusunda mslmanlarla yarmalarnn
nlenmesidir .Rasulullah (s.a.v.) yle
buyurmaktadr.
"Kitap Ehlini hakir ve zelil grnz, ama

381
onlara zulmetmeyiniz."
Hz. mer b. Hattab (r.a.), zimmlerle, znnar
balamalar art zere anlamt. Valilerine
gnderdii bir genelgede de: "Zimmlere,
boyunlarna kurundan kolye takmalarn, kemer
balamalarn ve mslmanlara benzememelerini
emretmelerini yazmtr."
Bu meselenin aklamas ileride
gelecektir.
215[19]

Para le Chad Etmek

133- Eb Hanife (r.a.) der ki: Mslmanlar
gl olduklar mddete cihad iin cret almalar
ve vermeleri mekruhtur. Ama gl deillerse,

215[19]

382
birbirlerini mal ile takviye etmeleri caizdir. Yce
Allah :"AHah yolunda hakkyla cihad edin...
216[20]

buyurmaktadr.
Hakkyla cihad etmek, mal ve canla cihad
etmektir. Cihada kan kii zengin ise, hem mal
ve hem de canyla cihad etmeli ve cihadndan
dolay kimseden cret almamaldr. Ama fakir ise
bakalarndan gnl rzalaryla, cihada g
getirecek ekilde mal almasnda bir saknca
yoktur. Bylece biri canyla, dieri de malyla
cihad etmi olur.
134- Nitekim Hz. mer (r.a.), bekar kimseyi,
evli kimsenin parasyla silahlandrp onu savaa
gnderirdi. Savaa gitmeyenin de, atn alr ve
savaa gidene verirdi.
135- Rivayete gre, bn Abbas'a cret alma

216[20]
Hacc: 22/78

383
konusu sorulduunda u cevab vermitir: Kiinin
ald mal cihadda kullanaca hayvan ve silaha
vermesinde bir saknca yoktur.
nk mal sahibi, cihad gl yaplsn diye
mcahide malm vermekte, kendisi de mal ile
cihad etmi olmaktadr. Bu nedenle mcahid
kiinin o mal cihad yolunda deil de, kendi ahs
iin harcamas mekruhtur.
136- Nitekim rivayete gre, Abdullah b.
Yezid el-Ensr (r.a.) dan cihad iin kendisine
mal verilen bir kimsenin durumu soruldu. Bu
adam kendisine verilenden daha azn cihad
yolunda harcyordu. Abdullah dedi ki: ayet
artrd miktar kendi ahsna harcamayacaksa,
bunda bir saknca yoktur.
Yani maksad, ayrd miktar daha sonra
kendi ihtiyalarna harcamak deilse, bunda bir

384
saknca yoktur. Savatan dnd vakit bu
artrdn gtrp kendisine veren kiiye iade
eder. Bu tpk bakas yerine hacca giden kimse
gibidir. Bakas yerine hacca giden kimse,
dnd vakit arta kalan paralar sahibine iade
eder. nk arta kalan iade etmedii takdirde,
amelinden dolay cret alm gibi olur. Cihad iin
cret almak ise batldr.
137- Buna gre, devlet bakan bir ordu
hazrlamak istedii zaman ayet beytlmal
(devlet hazinesi) msait ise, orduyu buradan
donatmas ve kimseden birey almamas gerekir.
Ama devlet hazinesinin durumu yeterli deilse,
halktan kendilerine deni zorla alma imkanna
sahiptir.
nk devlet bakan, halk gzetme
konumundadr. Bu ise halk tam manasyla

385
gzetmenin gereklerindendir. Rivayet olunur ki,
Muaviye (r.a.) Kfe halkna bir miktar askeri
tehiz etmelerini emretti. Bu arada Cerr b.
Abdillah ve oluna acyarak onlardan birey
alnmamasn istedi. Ama onlar buna itiraz
ederek biz de gazilerin tehizi iine malmzla
katlmak istiyoruz, dediler.
138- Cbeyr b. Nfeyr'den rivayete gre
Rasulullah (s.a.v.) yle buyurmutur.
"mmetimden dmanla savaan ve
glenmek amacyla bunun iin cret alanlar Hz.
Musa'nn annesine benzerler. Hz. Musa'nn
annesi ocuunu emziriyor ve bundan dolay
cret alyordu." Yani gazilerin savaa katlmalar,
kendi ahslar iindir. Yce Allah yle
buyuruyor :
"yilik ederseniz kendinize iyilik etmi

386
olursunuz. Ktlk ederseniz, o da
kendinizedir..."
217[21]

Dmana kar glenmek iin gazilerin
m'min kardelerinden para almalar helaldir.
Nitekim Hz. Musa'nn annesi kendi ocuuna st
emzirirken kendi kendisine i yapm oluyordu ve
st emzirmeye g yetirmek iin Firavun'un
verdii creti alyordu. Bu ona helaldi.
139- mam Muhammed dedi ki: Bir
mslman, slam kabul etmesi kaydyla bir
mrike bir miktar para verse ve o da bu mal
karsnda slam kabul etse, o kii mslman
olur. nk slamn gereklemesi iin gerekli
olan tasdik ve ikrar tahakkuk etmi olur.
Ona para verilmesi art, ikrar ve tasdiki
bozmaz. Bu nedenle mslman-lma

217[21]
Isr: 17/7

387
hkmolunur. ster o para ona verilmi olsun,
isterse verilmesin farketmez. nk kendisine bu
para verilmedii takdirde nihayet buna rzas
olmayacaktr ki bu da mslman saylmasna
engel deildir. Nitekim slanu kabullenmek iin
zorlanan kimsenin zorlanm olmas, slama
girmesine engel deildir. Para vermeyi art koan
kii ise, bu paray verecei gibi, vermeye de bilir.
Ancak vermesi daha iyidir. nk bunu vermeyi
va'detmiti. Ahde vefa m'minlerin ahlakndan,
vefaszlk ise, mnafklarn ahlakndandr.
Ancak slama giren ahs asndan
dndmzde, bu durum kendisine yarar
salamtr. Bundan dolay bakasndan bir cret
alma hakk yoktur. O paray haketmes iin, o
kimseye bir yapm olmas gerekir. Para
slamn karl olamaz. O kimseye bir i

388
yapmamtr ki bunun karlnda bir cret hak
etsin. Ona vadedilen para ya rvettir ya da
slama.rabetini arttrsn diye bir vastadr.
Bunlarn her ikisi de para teslim edilmeden nce,
kiiyi o paraya sahip klamaz. Bu sebeple
kendisine o para verilmedii takdirde slamdan
vazgeerse mrted olur. Tekrar slama
dnmedii takdirde boynu vurulur. Rasulullah
(s.a.v.) :
"Dinini deitireni (slamdan dneni)
ldrn!" buyurmaktadr.
218[22]
Ama slam kabul

218[22]
Kltrmzde isiamdan dnen kiinin
ldrlmesi gerektii inanc egemendir. Halbuki b_u
inan doru deildir. nk bu konuda rivayet
edilen olaylarn hepsinde ldrlen kiilerin dinden
dndkleri iin deil, ya dman safna geip
mslmanlara kar savat iin, ya da meru islam
devletine siyasi olarak bakaldrp fesada ve
lmlere sebep olduklar iin ldrlmlerdir.
Sadece din deitirdii iin kiilerin ldrlmesini
meru gstermek iin yaplan btn yorumlarn

389
etmesi iin zorlanan kimse daha sonra slamdan
dnecek olursa, ldrlmez. nk tehdit
karsnda slam kabul ettim demesi, o-nun bu
sz nanmadan syledini gsterir. En azndan
bu bir phedir ve l-m zerinden defetmeye
yeterlidir. Ama art koulan belli bir para
karlnda slam kabullenen iin art koulan
bu para, onun inanmadan slam kabul ettiine bir
delil deildir. slam kabul tamamlanmtr ve
bunda bir phe yoktur. Bu sebeple de, slamdan
dnd takdirde ldrlr.
140- alib b. HutFtan yaplan rivayette

tutarl ve hakl olmad grlmektedir. Dinde
zorlama olmad gibi, hak da Allah tarafndan
ortaya konulmutur, dileyen inanr, dileyen inkr
eder. nanma veya inkr etmenin hesabm insanlar
Allaha vereceklerdir.slam artk istemeyen kiilerin
zorla mslman olarak gsterilmesi, toplumun
mnafk ve hainlerle dolmasna yol aar ki bu,
kiilerin toplumda kafir olarak bulunmalarndan
daha tehlikelidir. eviren

390
yle demektedir: Hz. Hasan R-A.'m evinin
nnde oturuyorduk. Yal bir adam gelip bize
selam verdi, sonra da yle dedi: Babam
dedemden naklederek Rasulullah (s.a.v.) in yle
buyurduunu bana haber verdi:
"Bir toplulua selam veren kii, onun
selamn alsalar bile, mutlaka onlardan on iyilik
fazla kazanr.
Bu hadiste, selama balamann daha faziletli
olduuna delil vardr. Selama balayann sevab
daha oktur. nk cevaba sebeb olan, selam
balatan kimsedir. Dolaysyla iyilii balatan ve
ona sebeb olan, kendisidir. Tabii ki, cevap veren
de sevap kazanr.
Yal adam, daha sonra yle dedi; Babam
dedemden bahsederek, bana unu haber verdi:
Babam, kabilesine art komutu. slam kabul

391
ettikleri takdirde onlara yz deve verecekti. Onlar
da slam kabul ettiler. Bunun zerine babam,
Rasulullah (s.a.v.)e bu durumu haber vermek ve
onu kabilesinin reisi olarak kabul buyurmasn
istemek zere beni Rasulullah (s.a.v.)e gnderdi.
Ben de Rasulullah (s.a.v.) e giderek: Babamn
sana selamlar var, dedim." "Selam, ona ve
sana." buyurdu.
Biri, orada hazr bulunmayan bir kimsenin
selamn getirip tebli ettii zaman, hem selam
getirene ve hem de selam gnderene selam
vermek gerekir. nk orada hazr bulunmayan
ve selam gnderen kii selam gndermekle, eli
de onu iletmekle ona iyilikte bulunmutur. O
halde kendisinin de, selamlarna cevap vermekle
her ikisini de mkafatlandrmas gerekir.
Babamn yaptn Rasulullah (s.a.v.)'e yle

392
anlattm: Babam, airetine art kotu. slama
girdikleri takdirde kendilerine yz deve vereceini
syledi. Onlar da slam kabul ettiler. u anda
slama ballklar da samimi. Onlara sz verdii
yz deveyi vermekten vazgeebilir mi? Rasu-
lullah (s.a.v.): "Dilerse vazgeebilir. ayet slam
zere sebat gsterirlerse ne gzel. Ama
vazgeerlerse zerlerine asker gndeririz,"
buyurdu.
Bu da gsteriyor ki, art koulan para, iin
banda verilen bir batr. Balayan kimse
ise, karln vermeden batan vazgeebilir.
Bu yolla kiinin bakasn slama tevik
etmesinde bir saknca yoktur. Grmyor musun,
mellefe-i kulb'un zekttan alacaklar pay ayetle
sabittir. Baz mfessirler, slam zere sebat
gstermeleri iin kendilerine bu pay verilir

393
demektedir. Ama bazlar da slama gireceklerine
sz verdikten sonra, slama girmeleri iin bir
tevik olarak bu payn onlara verildiini
sylemektedir.
Ayrca yukardaki hadiste, bir art zerine
slama girenlerin slamdan vazgetikleri takdirde
ldrleceklerine dair de delil vardr. nk
Rasulullah (s.a.v.)' in "zerlerine asker
gndeririz," buyurmasndan maksat budur.
Babam, ayrca senden, kavminin bakan
olarak kendisinin atanmasn rica ediyor, dedim.
Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: "Dilerse olsun.
Lakin reisler atetedir."
Yani isteine mani olmam. Lakin ona haber
ver ki, istedii eyde hayr
yoktur.
rafet: bakanlk manasndadr, Arf'1-kavm

394
dendii zaman o topluluun idarecisi ve ilerini
dzenliyen kii manasnadr. Rasulullah (s.a.v.):
"nsanlar iin bir idareci gereklidir, (lakin)
dareci atetedir." demitir.
Yani ou zaman halkn bana geen kii
onlara zulmeder. Onlara kar tekebbre kaplr.
Zalim ve mtekebbirlerin varaca yer ise
cehennemdir, demek istemektedir.
Bu hadiste, idarecilik istemekten kanmann
daha iyi ve emniyetli
olduuna delil vardr.
141- mam Muhammed derki: ayet
mslman bir ahs dman bir kafiri ldrmek
artyla baka bir mslmana bir cret va'detse
ve o mslman kii gidip o dman kafiri ldrse,
her ikisi iin bunda er'i bir saknca yoktur. Bana
gre kendisine va'dettii creti vermesi daha iyi

395
olmakla birlikte, demesi iin zorlanamaz.
nk dman kafiri ldrmek cihaddr. Krn
bu ii yaparsa, ya kendi nefsi iin yahut dini
yceltmekle Allah rzas iin yahut da dman
olan kimsenin fitnesini bertaraf etmekle slam
toplumu iin bir harekette bulunmutur.Bundan
dolay kendisine va'dedilen creti hak etmez.
nk bu hareket, kendisine vaadde bulunan
kimsenin zel bir ii deildir. Lakin kendisine
verdii sz yerine getirmesi efdaldir.
219[23]

Ama vadeden kii o creti vermek istemedii
takdirde zorlanamaz,
142- Rivayete gre Ymn bin Vehb slam
kabul ettikten sonra Rasulullah (s.a.v.) kendisine

219[23]
Bu hilkn, fiilen savan cereyan ettii ve
dolaysyla kar taraftaki dmann "sava = harb"
sayld bir durumla ilgili olduu unutulmamaldr.
(Editr.)

396
yle dedi:
"Ey ymn! Amcaolunun beni ldrmee
kalktn grmedin mi?" O zaman Ymn: "Ben
onun hakkndan gelirim ya Rasulullah" dedi.
Sonra Araplardan birine, amcasnn olunu
ldrmek zere on dinar vererek onu bu ile
grevlendirdi.
Bir rivayette ise: Onu ldrmesi iin be
vaak vermitir.
Kiralanan o ahs da gidip ymn'in amca
olunu ldrmtr. ldrlen kii Amr b.
Cahh idi.
Burada, byle bir harekette bir saknca
olmadna delil vardr. nk mutlaka
Rasulullah (s.a.v.) bu olaydan haberdar olmutu.
143- Ancak devlet bakan, byle bir i iin
birine, beyt'l-malden bir cret vermeye sz

397
verirse, szn yerine getirmek
mecburiyetindedir. nk beyt'1-mal
mslmanlarn ihtiyalar iindir. Gidip kafir
dman ldren kii ise, bir bakma btn
mslmanlarn iisi durumundadr. Bu nedenle
devlet bakan kendisine va'dettiini vermek
mecburiyetindedir.
220[24]

Mriklerin Kablarn Kullanmak,
Yemeklerini Ve Kestikleri Hayvanlarn Etlerini
Yemek

144- Yeme ve imede mriklerin kab
kaan kullanmada her ne kadar bir saknca
yoksa da, kullanlmadan nce ykanmalar daha

220[24]

398
iyidir.
nk kfrn kirlilii kaplara bulamaz.
Onlara ancak madd bir kirlilik dokunabilir ki, bu
da ykamakla giderilir. Bu hususta mslmanlarn
kaplanyla mriklerin kaplan arasnda bir fark
yoktur. Ancak mrikler kaplarnn temizliine
gereken nemi vermedikleri ve onlara gven
olmad iin kaplarnn tekrar ykanlmas
gerekir.
Ama kii, d grnlerine bakp
ykamazsa, bunda bir saknca yoktur. nk
kaplarda aslolan, temiz olmalardr. Ancak
ykanrlarsa daha ihtiyatl davramlm olur.
Nitekim Eb Sa'Iebe ei-Huan'nin rivayetine
gre, kendisi Rasulullah (s.a.v.) e: "Ya
Rasulallah! Mriklerin topraklarna gidiyoruz.
Kaplarnda yemek yiyelim mi?" diye sormu,

399
Rasulullah (s.a.v.) yle buyurmutur:
"Baka bir are bulamadnz takdirde
onlar ykayn, sonra onlarla yeyin."
Hadisin tamamn Av blmnde belirttik.
Hasan- Basr'den, mecsle-rin kase ve
mleklerinin durumu soruldu: Onlarda yemek
piirilip yenebilir mi? Soran kiiye yle cevap
verdi: "nce onu ykayp temizle. Sonra da
yemeini piir ve ye."
bn rnden rivayete gre Rasulullah (s.a.v.)
in ashab mriklere galib geldiklerinde
kaplarndan yemek yeyip iiyorlard.
Huzeyfe (r.a.)' den rivayete gre kendisine,
iinde iki iilen bir srahiyi getirdiler. Huzeyfe,
onun ykanmasn emretti ve sonra onunla su iti.
Yaplan bu rivayetler, sylediimizin doruluuna
delildir.

400
145- Yahudi ve hristianlarn, gerek kestikleri
hayvanlarn etleri olsun, gerek dier yemekleri
olsun, yenmesinde bir saknca yoktur. Yce Allah
yle buyuruyor: "...Kitap verilenlerin yemei size
helal, sizin yemeiniz de onlara helaldir..."
221[25]

Mecslere gelince; kestikleri hayvann eti
hari, dier yiyeceklerinin hepsinde bir saknca
yoktur. Nitekim Rasulullah (s.a.v.) yle buyurur:
Ehli kitaba davrandnz gibi mecslere de
davrannz. Ancak kadnlarn nikahlamayn ve
kestikleri hayvanlarn etini yemeyin."
nk onlar iki ilaha inanrlar. Kestiklerinde
Allah'n adn samimi bir ekilde anmak onlar iin
sz konusu deildir. Halbuki kesilen hayvanlar
zerinde Allah'n adn anmak arttr. Kitab ehli,
her ne kadar tevhidlerinde irk gizli ise de akta

221[25]
Maide: 5/5

401
Allah' tevhid ederler.
146- Hz. Ali b. Ebi Talib (r.a.)'m yle dedii
rivayet edildi: "Kestikleri hayvann eti hari,
mecslerin yiyeceinde bir saknca yoktur."
Selmn- Fris'nin klesi Sveyd'in de yle
dedii rivayet edilir: Allahu Teala Parslar malub
ettii gn, bir sepet bulduk ki iinde ekmek,
peynir ve bak vard. O sepeti alp Sel-man
(r.a.)'a gtrdm. Sehnan, arkadalarna ekmei
ve peyniri verdi ve oturup yemeye baladlar. O
zaman Farslar me-cs idiler. Buradan da
anlyoruz ki, kestikleri hayvann eti hari dier
yemeklerinin yenmesinde bir saknca yoktur.
Burada ganimet sahiplerinin, henz ganimetlerin
taksimi yaplmadan ondan yemelerinin caiz
olduuna delil vardr.
147- Sid b. Cbeyr'e mecslerin szme

402
yourt ve tarhanalar soruldu. O da: "Bir
sakncas yoktur" cevabn verdi.
nk bu yiyeceklerde kestikleri hayvann
eti yoktur. Mecsler de, kestikleri hayvan
dndaki dier yiyeceklerinde mslmanlar gibi
temiz yemek
yaparlar.
148- mam a'b'den, mrldanarak
222[26]

yemek yiyen bir me-cs ile beraber yemek
yenilip yenilemeyecei soruldu. O da:
"mecslerin yemeinden ye" karln verdi.
mam a'b burada kendisinden sorulan
mrldanma meselesine deinmemistir.Byle
davranmas, Hz. mer (r.a.) in, valilerine mektup
yazarak mecslerin yemek esnasnda

222[26]
Yemek yerken mrldanmak, mecslerin deti
idi.

403
mrldanmalarna engel olmalarn istedii
eklindeki rivayet sebebiyledir. Oysa ki bu rivayet
azdr.
nk zimmlii kabul etmelerinden dolay,
bundan daha byk olan iki imelerine ve
domuz eti yemelerine msaade ediyoruz. Onun
iin mam a'b bu yne dokunmam ve
kestikleri hayvann eti dnda kalan
yemeklerinden yenebileceine fetva vermitir.
149- brahimden rivayete gre ordularmz
Irak topraklarn fethettikleri zaman mriklerin
ekmeklerinden yediler.
Vakd, Mez'de zikreder ki: Mslman
askerler Kisrann mutfan ele geirdiklerinde
kazanlarda yemek vard. Mslman askerler bu
rengarenk yemekleri boya zannedip denemek
iin sakallarna srdler. Sonra bunlarn yemek

404
olduklar sylenince yemekler kendilerine
dokununcaya kadar yediler.
Gerekte Kisra'nm yemekleri etsiz olmazd.
Bu nedenle bu ekilde davranan akerler, orduda
bulunan bedevi Araplar olmal ki, bunlar er'
hkmleri pek bilmezlerdi. Onlarn davranlar
muteber deildir.
150- Kitabn mellifi mam Muhammed,
daha sonra Ali b. Ebi Talib (r.a.)'a dman
hristiyanlarn kestikleri hayvanlarn etlerinin
yenilip yenilmeyecei sorulduu ve kendisinin
bunda bir beis grmediini, ancak kadnlaryla
evlenmenin mekruh olduunu sylediini
nakleder.
Bunu irkin grmesi, mslman kiinin
dr'l-harbde kalmasndan korkulduu iindir.
Yoksa, onlarla evlenmenin haram olduunu

405
sylemek istememitir.
151- Hz. Ali (r.a.)n rivayet etii hadis buna
delil olarak getirilir. Buna gre:
Rasulullah(s.a.v.),Hecer
223[27]
mecslerine
mektup yazarak onlar slama davet etti.
Onlardan kim Islam seerse, bu seiminin kabul
edileceini, kabul etmeyenlerin de cizye
vereceklerini, kestikleri hayvanlarn etlerinin
yenmeyeceini ve kadnlarnn
nikahlanamayacan da mektubunda belirtti.
yle zannediyorum ki mleilif, Rasulullah
(s.a.v.) in, mecsleri zellikle zikretmesinin ehl-i
kitabn kadnlarnn caiz olduu anlamna geldii
iin bu hadisi burada delil olarak getirmitir. Yeri
geldiinde bu meseleyi etraflca anlatacaz.

223[27]
Hecer : Bahreyn 'de bir belde (Mu'cemu'l-
Bldn )

406
152- mam Muhammet!, mslmann hr
veya cariye olarak mecusi bir kadnla cinsel iliki
kurmasnn caiz olmadn, bunun ancak nikahla
mmkn olabileceini belirtmektedir. Mslmann
hr veya cariye mecusi kadnla evlenmesi ise,
caiz deildir.
Sabitlere gelince; Eb Hanife'ye gre,
kestikleri hayvanlarn eti yendii gibi, kadnlar da
nikahlanr ve bu mekruh da deildir. Ama mam
Eb Yusuf ve mam Muhammed'e gre, ne
kestikleri hayvann etinin yenmesi ve ne de
kadnlarnn nkahlanmas caizdir.
Ancak aralarndaki bu ihtilaf, sabitlerin kim
olduklar hakkndaki ihtilaftan kaynaklanmaktadr.
Eb Yusufla Muhammed'e gre Sabitler,
yldzlara tapanlar ve yldzlarn tanrlar
olduklarna inananlardr. Gizledikleri temel

407
inanlar budur. Ancak bunu aa vurmalar,
onlar iin caiz deildir. Eb Ha-nife ise, d
grnlerine bakarak hkmn vermitir. ki
mam, hkmlerini belirtirken, gizledikleri
inanlarn gz nnde bulundurarak vermilerdir
ki, sabitler bu halleriyle mecsler gibidirler. Hatta
onlardan da daha ktdrler. Baar
Allah'tandr.
224[28]

Kiiler Ne Zaman Mslman Saylr?

153- Hasan- Basr (r.a.) dan Rasulullah
(s.a.v.) in yle buyurduu rivayet edilir:
"Mrikler, "L lahe illallah" deyinceye dein
onlarla savamakla emrolundum. Bu sz syle-

224[28]

408
dikleri zaman eriata gre hak ettikleri cezalar
dnda can ve mallarm benden korumu olurlar.
Hesaplarn da Allaha vereceklerdir.
Kitabn mellifi mam Muhammed der ki:
Rasulullah (s.a.v.) Allah' birlemeyen
putperestlerle savayordu. Onlardan kim "L
lahe llallah" dediyse, bu szn slam kabul
ettiine delil sayard.
Netice olarak bir kimse malum olan irk
inancnn zdd olan tevhidi ikrar ettii zaman
slama girdii kabul edilir. nk gerek inancn
tesbit etme imkanmz yoktur. Neyi ikrar ettiini
duyarsak, o inanta olduuna hkmederiz. ayet
daha nce belirttii inancndan farkl bir sz
sylerse bunu, inancn deitirdiine delil
sayarz. Aslnda putperestler Allah'n varln
kabul ediyorlard. Allahu Teala yle buyurur :

409
"And olsun ki,onlara kendilerini kimin
yarattn sorsan: Allah derler. yleyken nasl da
aldatlp dndrlyorlar?"
225[29]

Fakat Allah'n birliini kabul etmiyorlard.
Yce Allah onlarn bu durumu ile ilgili olarak da
yle buyuruyor : "Onlara: "Allahtan baka tanr
yoktur" denildii zaman, phesiz
byklenirler."
226[30]

Yine onlarn bu konuyla ilgili szlerini yle
haber veriyor : "nkarclar; tanrlar tek bir tanr m
yapt? Dorusu bu tuhaf bir eydir,
demilerdi."
227[31]

Onlardan her kim, "L lahe llallah (Allah'tan
baka ilah yoktur)." derse, daha nce zerinde
bulunduu inancn tersini ikrar etmi olur. Onun

225[29]
Zuhrf: 43/87
226[30]
Sfft: 37/35
227[31]
Sd: 38/5

410
iin de bu, imanna delil saylm ve Rasulullah
(s.a.v.):
"L lahe llallah" deyinceye dein
mriklerle savamakla emrolun-dm."
buyurmutur.
154- Mani dinine mensup olanlarla iki ilah
olduunu iddia edenler (Seneviyye) de bu
durumdadr. Bunlardan biri "L lahe llallah"
derse, bu, onun slam kabul ettiine delildir.
Ama yahudilerle hristiyanlarn durumu byle
deildir. Onlarn "L lahe llallah" demeleri,
slama girmi olmalarna delil saylamaz. Onlar
RasuIuUah (s.a.v.) dneminde onun pey-
gamberliine inanmyorlard. Bundan dolay "
Muhammedn Rasulullah" demeleri de gerekiyor.
Nitekim, rivayete gre Ra-sulullah (s.a.v.) hasta
olan yahudi komusunu ziyarete gitti ve o

411
yahudiye telkin sadedinde: "ehadet ederim ki,
Allah'tan baka ilah yoktur ve ben Allah'n
rasulym." buyurdu.
Hasta yahudi, babasna bakt. (ehadeti
getirmek iin msaade istiyordu.) Babas da ona:
"Eb'I-Kasim'a cevap ver" dedi. Hasta, ehadeti
getirdi ve sonra da ruhunu teslim etti. Bunun
zerine Rasulullah (s.a.v.) yle buyurdu:
"Sayemde bir kiiyi cehennem ateinden kurtaran
Allah'a krler olsun." Daha sonra ashabna
dnerek: "Din kardeinizin cenaze ilemlerini
yapn diye" emretti.
155- mam Muhammed dedi ki: Bugn ise
Irak topraklarnda yaayan ehl-i kitabtan bazlar
var ki, "L lahe llallah, Muhammed rasulullah"
derler ama onun, Araplarn peygamberi
olduunu, srail oullarna gnderilmediini ileri

412
srerler. Bu konuda Yce Allah'n "mmiler
arasndan, kendilerine ayetlerini okuyan, onlar
artan, onlara Kitab ve hikmeti reten bir
Peygamber gnderen de O'dur..."
228[32]
sznn
zahirini de kendilerine delil gsterirler. Onlardan
her kim, bu inanla Muhammed'in
Peygamberliini kabul ederse yine slam kabul
etmemi saylr. slama girebilmesi iin kendi
dininden tamamen uzaklamas gerekiyor. Hatta
yahudi yahut hristiyan olan bir kimse : "Ben
mslmanm yahut mslman oldum" derse yine
slam kabul ettiine hkmolunmaz. nk batl
dinlerine slam ismini verirler. Mslman, Hakka
teslim olan kimsedir.
Biz de Hakka teslim olmu kimseleriz, derler.
Bu nedenle sadece bu sz sylemeleri, onlar

228[32]
Cuma: 62/2

413
mslman kabul etmemizi gerektirmez. Mutlaka,
tabi olduklar dini de terketmeleri gerekiyor.
Yine onlardan biri : "Ben yahudilikten
beriyim" der, ama bununla birlikte "slama girdim"
demezse, slamna hkmolunmaz. Olabilir ki
yahudilikten kp hr isti yanla girmitir. Ama
"Yahudilikten ktm" dedikten sonra "slama
girdim" derse, o zaman hr is tiy anla girmi
olmas ihtimali ortadan
kalkar.
Alimlerimizden bazs der ki: ayet "slama
girdim" derse, daha nce inanmakta bulunduu
dinden beri olduunu sylemese de, slam kabul
ettiine hkmolunur. nk syledii szde,
slama yeni girdii anlalmaktadr ki bu, daha
nce inanmakta olduu dinin dndadr ve bu
sz eski dininden teberriyi

414
de iine alr.
ayet mecs "Mslman oldum yahut ben
mslmanm" derse, slamna hkmolunur.
nk onlar kendileri iin slam vasfn kabul
etmezler, hatta slam lafzn svmek in
kullanrlar. Onlardan birinin ocuu huysuzluk
yaptnda ona "Mslman" kelimesini syliyerek
azarlarlar. Bu nedenle yukardaki szleri
syleyen mecsnin slamna hkmolunur.
156- Rivayet olunur ki biri, Hasan-i Basr'ye
gelerek: "Ya Eba Said, Hind'den bir gemi geldi.
Gemiden, esir edilmi kafir bir kz satn aldm.
Onu alp eve getirdim. Ancak evde ld. imdi
ona ne yapaym? Tutup ataym m? Yoksa
ykatp zerine namaz m klaym?" diye sordu.
Hasan- Basr: "Sbha-nallah! Hayr. Aksine, onu
ykayp kefenle, sonra da zerine namaz kl.

415
nk o, slama girmitir" karln verdi.
Hasan- Basr'nin bu sznn izah yledir: Bu,
kk kz hakkndadr. ayet esir edilir ve anne-
babasmdan hibiri yannda bulumazsa, dr'l-
slama getirildikten sonra mslmanlna
hkmolunur. Bym iin byle bir durum
szkonusu deildir. slam kabul ettiini
belirtmeden nce lrse, zerine namaz
klnmaz. nk l zerine namaz klmak,
imanndan dolay mslmann mslman
zerindeki hakkdr. Ama namaz dnda kalan
ykama, kefenleme ve gmme ilemleri yerine
getirilir. nk bu ilemler ademolundan her
len iin uygulanan adetlerdir.
157- Rivayete gre biri, bn Abbas'a gelerek:
"Hristiyan olan annem ld, cenazesi ile
ilgileneyim mi?" diye sordu. bni Abbas "

416
Cenazeilerini yerine getir. Onu gm. Sadece
zerine namaz klma" cevabn verdi.
Biz de ayn kanaattayz. ayet cenazesinin
defni ile ilgilenecek kafir bir olu yoksa,
mslman olunun bu grevi yerine getirmesi ve
onu yrtc hayvanlara terketmemesi gerekir. n-
k mslman kimse, mrik bile olsalar, anne ve
babasna iyi davranmakla emrolunmutur. Yce
Allah yle buyurur: "... Dnya ilerinde onlarla
(anne babanla) gzel gein..."
229[33]

Onlar yrtc hayvanlara yem olarak
terketmesi, onlara iyi davranmak deildir.
Ama bu grevi yerine getirecek mrik
akrabalar varsa, iyisi, mslmann bu ii onlara
brakmasdr. Ama dilerse, cenazesinin peinden
gidebilir.

229[33]
Lokman: 31/15

417
Rivayete gre, Haris b. Eb Raba'nn
hristiyan olan annesi ldnde sahabeden
birka kiiyle cenazesinin peinden gitmitir.
Ancak cenazeyle birlikte, cenazenin dinine
mensup o-lanlar da bulunuyorsa, mslmann
onlara kararak deil, ayr bir ekilde yrmesi
yahut cenazenin nnde gitmesi gerekir ki,
mriklerin topluluunu oaltmam olsun.
158- Rivayete gre brahim en-Neha'ye,
slam kabul ettiini belirtip henz hi namaz
klmam olan esirin cenaze namaznn klnp
klnmayaca soruldu. O da, zerine namaz
klnacan syledi.
Biz de ayn kanaattayz. nk namaz
klmadan nce Is-lam tamamlanmtr. Namaz,
sadece slam emirlerdendir. slamm kendisi
deildir.

418
Seleme'den rivayete gre, kendisi a'b'den
esirlerin durumunu sormu, o da: "Namaz
klmsa, zerine namaz kln" demitir.
Seleme'den yaplan bu rivayetin izah
yledir: ayet slam kabul ettiine dair esir
mrikten birey duyulmaz, ama cemaat olup
mslmanlarla birlikte namaz klarsa,
mslmanhma hkmolunur. nk mrikler,
mslman-lann cemaatle namaz kldklar ekilde
cemaatle namaz klmazlar. Mslmanlara has
olan bir fiili yapmak, onlara has olan bir sz
sylemek makamndadr. Onun iin
mslmanlara has olan bir fiili yapan kii,
mslman olur ve o kii erkek olup da slamdan
dnerse boynu vurulur.
ayet yalnz bana namaz klarsa,
mslmanhma hkmolunmaz. Ancak Davud b.

419
Reid'in mam Muhammed'den bir rivayetine
gre, mslmanlarn kblesine ynelip klarsa
mslmanlina hkmolunur. Rasulullah (s.a.v.)
yle buyuruyor :"Kim, namaznda kblemize
ynelir ve kestiimiz hayvann etini yerse, bizim
lehimize olan, onun da lehinedir ve aleyhimize
olan, onunda aleyhinedir."
Rivayetin zahirine gre oru tutar, zekatn
verir yahut hacca giderse, bu hareketleri
mslman saylmas iin yeterli deildir. Ancak
Davud b. Reid'in, mam Muhammed'den
rivayetine gre, ayet mslmanlarn haccettikleri
ekilde Beyti haccederse, mslmanlna
hkmolunur. nk mslmanlara has olan bir
hareketi yapmtr ve bu, onun mslmanhma
delildir.

420
phesiz Allah en iyi bilendir.
230[34]

Emirlerle Birlikte Cihad Etmek

159- Rivayete gre Mekhl, lmle
neticelenen hastal srasnda arkadalarn
etrafna toplayp yle dedi: sizden gizlediim bir
hadis vardr. Allah'n emri (lm) gelmeseydi size
yine sylemiyecektim.
Yani ayet ilmi gizlemenin cezasndan
korkmasaydm, bu hadisi sylemeyecektim.
Rasulullah (s.a.v.) yle buyuruyor :
"Kim faydal bir ilim gizlerse, kyamet gn
ateten bir gem ile gemlenir."
Yce Allah da yle buyurur: "Allah, Kitap

230[34]

421
verilenlerden, onu insanlara aklayacaksnz ve
gizlemeyeceksiniz diye sz almt. Onlar ise,
onu arkalarna atp az bir deere deitiler. Al
verileri ne ktdr."
231[35]

Mekhul, szne devam ederek Rasulullahn
yle dediini belitti: "Byk gnah ileseler bile
mslmanlan tekfir etmeyiniz, her imamn
arkasnda namaz klnz, her lnn cenaze
namazn klnz, her emir ile beraber cihad
ediniz"
232[36]

Burada, kebiri ileyenin tekfir
edilmeyeceine, dinden kmadna dair ehl-i
snnetin lehine delil vardr.
"...Ey inananlar! Saadete ermeniz iin

231[35]
A-ilmran:3/187
232[36]
Rasulullaha nisbet edilen bu szlerin shhati
phelidir. nk hak ile batl birbirine karmistir.
(eviren)

422
hepiniz tevbe ederek Allah'n hkmne
dnn."
233[37]

Hi phesiz kebairi ileyen kii de, bu ayet-i
kerimede tevbe etmee arlanlar
cmlesindendir ve bu ayette tevbeye arlanlar
"m'minler" olarak nitelendirilmitir. Yine bu
hadiste, fask imam peinde namaz klmann caiz
olduuna dair mam Malik'in aleyhine ve bizim
lehimize delil vardr. nk hadiste geen "her
imam" sz, ister fask olsun, ister adil olsun
anlamndadr. Nitekim baka bir hadiste de yle
buyurulmaktadr:
"Her salh ve facir imamn arkasnda namaz
klnz."
Yine, fask olsun, adaletli olsun, m'min olup
meru nizama kar isyanc olmad mddete

233[37]
Nr: 24/31

423
lnn zerine namaz klnaca hadiste
belirtilmektedir.
Ayrca hadiste geen, "Her emirle birlikte
cihada gidin" sz, emir adil olsun yahut zalim
olsun gazinin onunla cihada gitmesi gerektiine
de delildir. Emir zalim diye gazinin cihaddan geri
kalmas doru olmaz. Bir de, emirin zalim olmas,
gazilerin galip gelme evklerini krmamaldtr. bn
Mes'ud'dan bir kere mevkuf ve bir kere merfu
olarak yaplan rivayette yle buyurulmaktadr:
"Allah, facir kiiyle de bu dini glendirir."
Mekhl szne devam ederek: Rasulullah
(s.a.v.) den duymadm ve kendi re'yim olan iki
hasleti de size tavsiye ederim: Ali b. Ebi Talib ve
Osman b. Affn' ancak iyilikle ann.
"Onlar gemi birer mmettir. Onlarn
kazandklar kendilerine, sizin kazandklarnz da

424
sizedir. Onlarn yapm olduklarndan sorumlu
deilsiniz."
234[38]

Sahabe hakknda hayrl szden bakasnn
sylenmemesini isteyen mehur bir hadis vardr.
Rasulullah (s.a.v.) bu hadisinde yle buyurur :
"Ashabm hakknda Allah'tan korkun!
Allah'tan korkun! Onlan hedef edinmeyin. Kim
onlan severse, muhakkak beni de sevmi olur ve
kim onlara eziyet ederse bana da eziyet etmitir."
Mekhl, Rasulullah (s.a.v.) in iki damadn
zellikle zikretmitir. nk am halknn
bazlarndan onlar hakknda naho szler
syleyenleri grm ve onun iin ikisini tavsiye
etmiti.
Ayrca Hz. Ali'nin ismini nce anmtr. Nuh
b. Ebi Meryem'in Eb Ha-nife'den rivayeti de bu

234[38]
Bakara: 2/134

425
ekildedir. Nuh der ki: Eb Hanife'den, ehl-i
snnet mezhebinin ayrc niteliklerini sordum.
Dedi ki: "Eb Bekir ile mer'i stn tutman ve Ali
ile Osman sevmen, mest zerine meshetmee
inanman
235[39]
, ehl-i kbleden kimseyi tekfir
etmemen, kadere nanman ve Allah'n zat
hakknda ileri-geri konumam and ir."
Kimi de.der ki : Hilafetten nce Hz. AH (r.a.),
Hz. Osman (r.a.) dan nce gelirdi. Ama hilafetten
sonra Hz. Osman (r.a.) ondan mukaddem oldu.
Mezhebimize gre ise, hilafetten nce de,
sonra da, Hz. Osman (r.a.), Hz. Ali (r.a.) dan
ndedir. Nitekim Cabir (r.a.) dan yaplan rivayete
gre Rasulullah (s.a.v.) yle buyurmutur:
"Eb Bekir, benden sonra mmetim zerine

235[39]
Herhalde bugn ehli snnet geinen siam
aleminin byk ounluu bu tanma uygun oldu-
undan iki yakas bir araya gelmemektedir. (eviren)

426
halifemdir. mer, dostumdur. Osman, bendendir.
Ali ise, kardeim ve sancaktarmdr."
236[40]

Bz de, aralarnda fazilet derecelendirmesini,
Rasulullah (s.a.v.) in onlan sralama srasna
gre yaparz.
Eb Hanife -Allah rahmet etsin- Hz. Ali'yi Hz.
Osmandan nce zikretmekle, Hz. Ali'nin daha
stn olduunu kasdetmiyor, onun sylemek
istedii; her ikisini sevmenin, ehl-i Snnet
mezhebinin bir gerei olduunu ifade etmektir.
nk onun dil anlaynda "vav" harfi sra ifade
etmez. Mekhl'n Hz. Ali (r.a.)' nce zikretmesi

236[40]
lk drt halifeyi yceltmek iin rivayet edilen bu
ve benzer haberler sahih olmayp byk ksm
uydurmadr. Rasululla kendisinden sonra kimseyi
halife brakmamtr. Deilse, ashap, Hz.Ebu Bekri
halife semek iin ne diye o kadar uzun mzakere ve
mcadelede bulunmutur! Bu rivayetlerle ilgili olarak
Baknz bn Hacer, Lisn'l-mzn, IV/60-61 No: 1517;
Mttak el-Hind, Kenz'1-umm!, XI/628-637 No:
33061 -33104. (Editr)

427
ise, am ehlinin daha ok Hz. Ali'ye dil
uzatmalarndan ve kendisinin de am'n imam
olmas hasebiyle onlar bundan iddetle sakn-
drmak istemesindendir.
160- mam Mcahid'in yle dedii rivayet
edilir : bn -mer (r.a.) a sordum: Cihad hakknda
ne dersin. meyye oullan emirlerinin ne
yaptklarn gryor musun? Bana gre, onlarla
gazaya katlmalsn nk sen, onlarn
yaptklarndan sorumlu deilsin, dedi.
Yani, yaptklarndan houna gitmeyen
hususlardan sorumlu deilsin. Rivayet
olunmutur ki, Zeyd b. Muaviye baa getii
zaman bn mer yle demitir : ayet iyi olursa,
krederiz. Ama bir bela olursa, sabrederiz.
Sonra da u ayeti okudu:
"...Eer yz evirirseniz, bilinki o peygamber

428
kendisine ykletilenden ve siz de kendinize
ykletilenden sorumlusunuz..."
237[41]

Sahabeden bir topluluktan yaplan rivayete
gre, onlar yle demilerdir: "Sultan adil
davrand zaman halka den kretmektir.
Sultan da, ecrini alr. Ama zulmederse, halkn
yapaca ey, sabretmektir. Ancak sultana
yaptnn karlnda gnah yazlr."
Btn bunlar, emirler zalim diye, gazinin
cihad terketmemesi gerektiini belirtmek iin
naklettik.
238[42]

bn mer dedi ki: Gazaya gitmek istediin
zaman, bana ura. Ben de
239[43]
gazaya gitmek
istediimde Medine'ye urayarak yanma gittim.

237[41]
Nr: 24/54
238[42]
Herhalde bir de msimanlar uyuturup zalim
sultanlara boyun emeye devam etmelerini
salamak iin nakledilmitir. (eviren)
239[43]
Mcahid sylyor.

429
Bana : "Bu cihadnda sana yardmc olmak iin
malmdan bir miktarn vermek istiyorum." dedi.
Ben de : "Bana ura, demen bunun iin ise,
benim malm ok, Allah bana bol bol vermitir.
Senin maln almam" dedim. Dedi ki : "Senin
maln, senindir. Ben diliyorum ki, malmn bir
ksm bu yolda harcansn." Sonra gidip bor para
aramaa koyuldu. Kendisine bor veren
kmaynca evresindekilere: "Size
demeyeceimden mi korkuyorsunuz." dedi.
Daha sonra, Samdaki ilerine bakan bir vekiline
mektup yazarak, cihad iinde kullanlmak zere
bana bir miktar para vermesini istedi.
Burada, gazi kendisine para verenin, verdii
parann helal yoldan kazanldn ve mal ile
cihad isteiyle verildiini bildii takdirde, zengin
bile olsa o paray almas gerektiine delil vardr.

430
nk onu almay kabul etmemek bir nevi ibadet
olan bir eye engel olmak olur. Bu da caiz
deildir.
Mcahid diyor ki : Gittim, bir adada birka yl
murabitlk yaptm. Sonra m'minlerin
emirlerinden biri o aday baaltmaa ve orada
bulunanlar karmaa karar verdi. Allah'a yemin
ederim ki, oray terkedip oluk ocuuma
dnmem, esir olarak getiriliyormuum gibi geldi
bana.
Bu durum mam Mcahid'e ar geliyordu.
nk geri dnd iin murabtlk sevabndan
uzaklam bulunuyordu.
M'min sevab kazanmaktan uzaklat
zaman ite byle mahzun olmaldr.
161- Ayrca, emirlerin zulmnden dolay
cihadn terkedil-meyeceine delil olarak

431
Peygamber (s.a.v.) in u hadisi de zikredilmitir.
"Allah beni peygamber olarak gnderdii
gnden, mmetimden son bir cemaat Deccalle
savamcaya kadar cihad srek* lidir. Ne zalimin
zulm ve ne de adilin adli ona engel olama-
yacaktr."
Sleyman b. Kays'n naklettii u hadis de
buna delildir. Sleyman diyor ki : Cabir'e sordum:
"Bamda zalim bir devlet bakan bulunduu
zaman sapklk ve irk ehliyle savaaym
m, ne dersiniz?" Cabir (r.a.) yle cevap
verdi:
"Evet. O, kendisine ykletilenden, siz de
kendinize ykletilenden sorumlusunuz. Eer ona
itaat ederseniz doru yolu bulursunuz..."
240[44]

Buna dier bir delil ise, Enes b. Malik'in

240[44]
Nr : 24/54

432
rivayet ettii hadistir. Enes (r.a.), Peygamber
(s.a.v.) 'in yle buyurduunu nakleder: "slam'n
temeli tr:
a) L lahe llallah, diyen kimseyi herhangi
bir gnahndan dolay tekfir etmekten saknmak
ve u kt amelinden dolay slam'dan kt
dememek.
b) Allah beni peygamber olarak gnderdii
gnden mmetimden son bir cemaat Deccalla
savancaya kadar cihadn srekli olduuna
inanmak ve bunun bilincinde olmak.
c) Tm kaza ve kaderlere inanmak."
Yani mehur hadis-i erifte Cebrail (A.S.) 'in
Rasulullah (s.a.v.) 'den, "man nedir?" diye sorup
cevapta "Kadere; hayr ve errin Allah'tan
olduuna inanmak" cmlesine kadar geen
hususlarn hepsine inanmaktr.

433
Amr b. uayb'n babasndan ve babasnn
da kendi babasndan naklettii hadiste yle
deniyor: "Rasulullah (s.a.v.) 'in yannda
oturuyorduk. Bir baktk, Eb Bekir ile mer (r.a.)
kageldiler. Her biriyle birlikte birka kii vard.
Rasulullah (s.a.v.) 'e selam verdiler. Rasulullah
(s.a.v.) de, selamlarna cevap verdi. Gelenlerden
biri: "Ya Rasulallah, Eb Bekir'le mer kader
hususunda tarttlar. Eb Bekir (r.a.): "yilikler
Allah'tandr, ktlkler de bizdendir" dedi. Orada
bulunanlarn bir ksm Eb Bekir'in, bir ksm da
mer'in tarafn tuttu." dedi. Rasulullah (s.a.v,)
buyurdu ki:
"srafil'in, Cebrail ile Mikaii arasnda hkm
verdii gibi aranzda hkm vereceim: Ya
mer! Cebrail, senin sylediin gibi sylemiti.
Ya Eba Bekr! Mikaii de senin sylediini

434
sylemitir. Sonra: "Biz ihtilaf edersek, gk ehli
ihtilaf eder. Gk ehli ihtilaf edince,
yeryzndekiler de ihtilaf ederler. Varalm, srafil'i
aramzda hakem tayin edelim" dediler. srafil:
"Hayr da, er de Allah' tandr" deyip aralarnda
hkm verdi. Ya Eba Bekr! Aranzda benim
vereceim hkm de budur. ayet Allah,
kendisine isyan edecek kimselerin bulunmama-
sn isteseydi, iblis'i yaratmazd."
Ehl-i Snnetin kaza ve kadere iman
hususunda dayand temel, bu hadis-i eriftir.
Ktlklerin de Allah tarafndan yaratldn
syleyen Mikail (A.S.) ile Hz. Eb Bekir (r.a.)
hakknda bu dncelerinden dolay suizan
beslen-memelidir. nk onlar doruyu aramlar
ve kesin bir hkme varmadan nce gerektii
ekilde gayret sarfederek daha iyi bilene

435
mracaat etmeyi ihma etmemilerdir.
241[45]

Zekt Ve Humus
242[46]
Kimlere Verilir

162- Ata'dan Rasulullah (s.a.v.) 'in yle
buyurduu rivayet edilir: Zenginlerden ancak u
be snfn zekat almas helaldir.
1- Allah yolunda savaan gaziler
2- Zekat toplamakla grevli olanlar.
3- Borlular.
4- Fakire verilen zekat ondan satn alanlar.

241[45]
242[46]
Humus, ele geirilen ganimetlerin bete biri
demektir. u ayet-i kerime humus'un kimlerin hakk
olduunu belirtmektedir: "Eer Allah'a ve hak ile
batln ayrld gn, iki ordunun birbiri ile karlatt
gn kulumuza indirdiimize inanmsanz, bilin ki,
ganimet olarak aldn herhangi bir eyin bete biri
Alah'a, Rasulne, O'nun akrabalarna, yetimlere,
yoksullara ve yolcuya aittir. Allah her eye hakkyla
kadirdir." Enfl 8/41 .(Editdr.)

436
5- Zekat alan miskinin hediye ettii zengin
komular. Medine alimleri, hadisin zahirine
bakarak, zengin
olsalar bile cihad edenlere ve dargnlarn
arasn bulmak iin
borlanm olan borlulara zekatn
verilebileceini sylerler.
Ama bize gre hadisin izah yledir: Cihad
eden kimsenin alabilmesi iin kendi
memleketinde zengin iken cihad ettii yerde
bireyinin bulunmamas gerekir. te bu
durumdaki mcahide zekat verilebilir.
Borlunun durumu da bu ekildedir. ayet
borlu olan zenginin mal yannda yoksa yahut
alacakl olup borlularndan parasn almaktan
aciz ise, kendisine zekat vermek caizdir.
Gerek mcahid ve gerekse borlu kimse bu

437
halleriyle yolcu durumundadrlar. Ama mal eli
altnda olan ve borcunu dedikten sonra nisab
miktar artan mala sahip bulunan kimsenin zekat
almas caiz deildir. nk Rasulullah (s.a.v.):
"Zekt, zengine helal deildir." buyurmaktadr.
Zekt toplama iinde alan kii ise, o
almasnn karln almaktadr. Zenginlii,
emeinin karln almasna engel deildir.
Zekat fakirden satn alan kimse de, malnn
karln almaktadr.
Miskinin kendisine hediye ettii zekat alan
zengine gelince; o da bunu zakat olarak deil,
hediye olarak almaktadr. Nitekim Rasulullah
{s.a.v.) Berre hadisinde: "O, kendisi iin zekat,
bizim iin hediyedir." buyurmaktadr.
163- Ber b. zib'den rivayet edildiine gre
biri gelip kendisini tehlikeye atan kimsenin kim

438
olduunu, ki ordu karlap, ldrlnceye
kadar arpmaya devam eden kimseye kendisini
tehlikeye atyor denir mi? diye sordu. Bera :
Hayr, gnah ileyip sonra tevbe etmeyen kimse
kendisini tehlikeye atyor, karln verdi.
Yce Allah'n:"...Kendinizi, kendi elinizle
tehlikeye atmayn. "
243[47]
sznden maksat
budur.
Soru soran kii, yalnz bana birka
dmana saldran kimsenin kendisini tehlikeye
atan kii olduunu sanarak bu soruyu sormutur.
Bera' b. Azib ise, kendi kendisini tehlikeye atan
kimsenin, gnah ileyip sonra da tevbe etmeyen
kimse olduunu belirtmitir. Ama dmana
saldran kii, dini yceltmek iin gayret etmekte
ve ebedi hayat kazanmak iin ehadet

243[47]
Bakara: 2/195

439
mertebesine ulamay hedef edinmektedir. Byle
bir insan iin nasl kendisini tehlikeye atyor deni-
lebilir?
164- mam Muhammed daha sonra
mezhebin grn u ekilde aklad: Kii
ayet kafirlere bireyler yapacana, l-
dreceine veya yaralayacana yahut onlar
yeneceine inanyorsa, ldrlebileceini
dnse bile dmana saldrmasnda bir saknca
yoktur.
Uhud savanda sahabeden birka kii
Rasulullah (s.a.v.) 'in gz nnde bunu yapm
ve onun vgsne nail olmulard.
Eb Hreyre'ye "Grmedin mi, Sa'd b.
Hiam iki ordu karlat zaman hemen
saldrya geti. ldrlnceye kad^r arpt ve
kendisini kendi eliyle tehlikeye att! denilince, Eb

440
Hreyre: Asla, O, Yce Allah'n:
"nsanlar arasnda, Allah'n rzasn
kazanmak iin cann verenler vardr..."
244[48]

ayetini dnerek onun kapsamna girmek
istedi." karln verdi.
Ama kafirlere zarar veremeyeceini
biliyorsa, o zaman saldrmas caiz olmaz.
nk bu saldrsyla dinin ycelmesi iin bir
hizmet yapamamaktadr. Saldrsyla sadece
ldrlmesi kzkonusudur. Oysa ki Allah Teala :
"... Cannz ldrmeyin..."
245[49]
buyurmaktadr.
Ancak kt eyleri yasaklamak byle
deildir. Bir kimse, mslman fa-sklar
ktlkten alkoymak iin, kendisini
ldreceklerini ve kendisini ldrecekleri halde o

244[48]
Bakara : 2/207
245[49]
Nisa : 4/2

441
ktlkten vazgemeyeceklerini bilse bile,
zerlerine yrmesi caizdir. Her ne kadar bu
durumda susmas caiz ise de, zerlerine
yrmesi azimettir. nk o mslmanlar,
kendilerine emrettii iyilie inanyorlar. Olabilir ki
bu davran onlar etkiler ve ktlkten
vazgeerler. Ama kafirler, kendisinin onlar davet
ettii eye inanmyorlar. Onun iin onlara
saldrmasnn caiz olmas, onlara bir zarar
vermesiyle olur. ayet onlara zarar
vermeyecekse, saldrmasnn bir faydas olmaz.
Onun iin de saldrmas caiz deildir.
Baar Allah'tandr.
246[50]

246[50]

442
darecilere taatin Snr

165- mam Muhammed dedi ki: Allah'n izni
ile asker d-r'1-harb topraklarna girip
komutanlar onlara savala ilgili bir emirde
bulunsa, baklr; ayet kendilerine emrettii
hususta menfaatleri varsa, itaat etmeleri gerekir.
Nitekim Yce Allah yle buyuruyor :
"Allah'a itaat edin, Peygamber'e ve sizden
buyruk sahibi
olanlara itaat edin..."
247[51]

Baz mfessirlere gre "ulu'1-emir" den
maksat idarecilerdir. Kimine gre de, idareciler
deil, alimlerdir. Alimlere itaat vaciptir. nk
onlar, halka, dinleri iin faydal olan emrederler.
Kendi faydalarna olup olmadn

247[51]
Nisa : 4/59

443
bilmedikleri bir eyi kendilerine em-retseler, yine
itaat etmeleri gerekir. nk itaatin vaciplii,
kesin nass ile sabittir. Kendilerine emredilenin
faydal m, zararl m olduu hakkndaki tereddt-
leri, kesin nassm hkmn kaldracak derecede
deildir.
166- Bazen olur ki, savatan vazgeme
hususunda komutann emrine itaat etmek, sava
devam ettirmekten daha yararldr. Bazen de olur
ki, askerlerden bir ksm bir iin zahirine bakp bir
neticeye varrlar. Komutann gr ise bunun
zddmadr. Ve bu grn herkese ilan etmeyi
doru bulmayabilir. Bu nedenle, helak olma
korkusunu ihtiva eden emir hari, dier emirlerine
uymak mecburiyetindedirler. Ancak o ite helak
olma korkusunun varl, ounluun gryle
tes-bit edilir. Durum byle ise, ona itaat etmeleri

444
gerekmez.
Nitekim Rasulullah (s.a.v.) yle buyurur :
"Allah'a isyan konusunda bir insana itaat
edilmez." Hz. Ali (r.a.)'in rivayet ettii hadiste ise,
Rasulullah (s.a.v.) bir seriyye gnderip balarna
birini komutan tayin etti. Balarna tayin edilen bu
komutan, onlara kzp bir ate yaktrd ve daha
sonra: "Bana itaat etmekle emrolundunuz. imdi
size emrediyorum, kendinizi bu atee atnz,"
dedi. Askerlerden kimi kendimizi atee atalm,
derken dierleri kendimizi atmayz, zaten ateten
katmz iin slam kabul ettik, dediler. Geri
dnp durumu Peygamber (s.a.v.)'e bildir-
diklerinde, Rasulullah yle buyurdu :
"ayet kendilerini atee atsaydlar,
ebediyyen ondan kmayacaklard. taat, ma'rufa
uygun emirleredir. Mnkerde itaat yoktur."

445
"Ondan kmayacaklard" sznden maksat,
ayet kendilerini atacak olsaydlar, cehenneme
gireceklerdi demektir.
Hakikatna vakf olmann kesin olmad
durumlarda ounluun grne uyulur.
167- ayet komutanlarna itaat ettiklerinde
helak olacaklarn bilseler, kendilerine verilen bu
emir, onlar helak etmek yahut hafife almaktr ki,
Yce Allah bu tr itaati knamtr:
"Fir'avun, milletini horlad, ama onlar
kendisine yine de itaat ettiler. Dorusu onlar
yoldan km bir millettir."
248[52]

168- Verilen emir hakknda asker arasnda
ihtilaf varsa; bir ksm o emirde helak olmann
bulunduunu syleyecek olsa, o zaman
komutann emrine itaat edilir.

248[52]
Zuhruf: 43/54

446
nk ictihad, nassa kar dayanak olamaz.
Ayrca itaat etmemek, kna-yclarn kendilerine
dil uzatmalar iin kapy amaktr. Halbuki itaat
etseler, kmayclarm azlarn kapatm olurlar.
Bundan dolay komutanlanna itaat etmeleri
gereklidir.
169- Ancak helak olmakla sonulanaca hi
kimseye kapal olmayacak derecede apak ise,
yahut onlara bir gnah emredecek olsa, o
zaman itaat etmezler. Ancak sabredip komu-
tanlarna kar ayaklanmamalar gerekir.
Nitekim bn Abbas'in rivayet ettii hadiste
Peygamber (s.a.v.) yle buyurur: "Kim,
komutanndan houna gitmeyen bir eyle
karlarsa, buna sabretsin. nk
mslmanlara bir kar boyu bile muhalefet eden
ve sonra da len, cahiliye lmyle lm olur."

447
170- Bu durumda itaat etmemenin gerekli
olduuna delil olarak u hadis de zikredilmitir:
Rasulullah (s.a.v.) Mekke'yi fethettii zaman
Cezmeoullaryla savamak zere Halid'i
gnderdi. Halid, okuduklar ezan duyduu ve
silah braktklar halde zerlerine saldrd.
Askerlere, onlar esir etmelerini emretti. Sonra,
herkesin elindeki esiri ldrmesini emretti.
Sleym'e mensub askerler, ellerindeki esirleri
ldrdler. Muhacirler ve Ensar ise,
ldrmediler. Bu durum Peygamber (s.a.v,)'e
ulatrldnda, defa :
"Allah'm! Halid'in yaptndan sana
snrm." buyurarak, Halid'in yaptnn kt bir
davran olduunu belirtti. Daha sonra Hz. Ali
(r.a.)' gndererek Halid' in kk-byk onlara
ne zarar vermise, diyet ve tazminatlarn onlara

448
ulatrmtr.
Ayrca Rasulullah (s.a.v.), muhacirlerle
Ensari, esirlerini ldrmedikleri iin vmtr.
Buradan anlyoruz ki, gnah ieren ve hatal
olduu apak olan emirlere itaat edilmez. Ama
bunun dndaki emirlerde askerlerin
komutanlanna uymalar gerekir ki dalp
birbirleriyle ekimeye girmesinler. Nitekim Yce
Allah yle buyurur:
"... ekimeyin, yoksa korkar, baarszla
dersiniz ve kuvvetiniz gider..."
249[53]

171- imam Muhammed dedi ki : Devlet
bakan, akll, faziletli, savatan anlayan ve
mslmanlara efkat besleyen kimseyi komutan
tayin etmelidir.
Daha nce bunu aklamtk. Ancak burada

249[53]
Enfl : 8/46

449
unu sylyoruz: Bu vasflar tayan kii, ister
Arab olsun, ister baka bir milletten olsun
komutan olmaya layktr. Nitekim Rasulullah
(s.a.v.) bu konuda yle buyurmaktadr:
"Mnkeri emretmedike banza tayin edilen
komutan dinlemeniz ve ona itaat etmeniz
gerekir. Ama mnkeri emrederse, szne ne
kulak verilir ve ne de itaat edilir."
172- mam Muhammed dedi ki: Komutan,
falan komutan ve askerleri sada, filan ve
askerleri nde, falan ve askerleri de solda
yerlerini alsn, emrini verince, hi kimse kendisine
tayin edilen yeri terketmemelidir.
nk bu, sava iin iyi bir tedbirdir ve ona
itaat edildiinde yarar grlr.
173- ayet biri komutana isyan ederse,
komutann onu tehdit ve knamakla yetinmesi

450
gerekir.
Yani, ilk hatada onu cezalandrmamahdr.
nk bu onun bir hata ve kusuru kabul edilir.
Nitekim Rasulullah (s.a.v.) :
"Ktlkle ve bir ekilden baka bir ekle
brnmekle mehur olmayan ahsiyetli
kimselerin kusurlarn affedin" buyuruyor.
Ama biri hata iledi mi, komutan, erba ve
erlerin hepsine, bir daha emirlerine muhalefet
edildii takdirde, emrine muhalefet edeni
cezalandracan syleyerek tehdit eder.
Rasulullah (s.a.v.) yine yle buyurur :
"Pein olarak uyaran, mazeret beyanna yolu
kapamtr."
Bunun izah, Kur'an- Kerim'de de vardr.
Yce Allah yle buyurur :
"Benim katmda ekimeyin, size bunu

451
nceden bildirmitim..."
250[54]
Bununla beraber
yine biri ona isyan ederse o zaman cezay
haketmi olur. Hem ona engel olmak ve hem de
bakasna ibret olsun diye cezalandrlr.
nsanlar, haramdan uzaklama hususunda
Allah'tan daha ok dnyev cezalardan korkarlar.
(Hz. Osman'a ait olan) bir sahab sz yle der:
"Allah, Kur'an ile caydrd gibi ondan daha
ok sultan ile caydrr/ meneder."
174- ayet bir mazeret ileri srer ve yemin
ederse, komutan onu cezalandramaz. nk
doruluk ihtimali olan bir mazeret ileri srm ve
bunu yeminle pekitirmitir. Bu durumda
komutann onu cezalandrmamas gerekir. nk
burada o-nunla ekien bir hasm yoktur.
ekimeli hususlarda yemin etmek, iddia

250[54]
Kaf: 50/29

452
sahibine ait deildir. nk
kar taraf bu hususta onu reddetmektedir.
eriat, inkar edenin yemin etmesi
gerektiini syler, iddia edenin deil.
175- ayet emir, bir mnad vastasyla
mesela, "yarn Kfe halk asker sevkiyata
hazrlansnlar" diye ilan etse, resmen asker olsun
yahut ismi resm evraklarda kaytl bulunmayan
halktan herhangi bir kimse olsun, herkes savaa
hazrlanmak mecburiyetindedir. nk hepsi
onun sanca altnda savaa katldklar zaman
onun halk arasndadrlar ve ona itaat etmeleri
gerekir. Ama byle durumlarda sadece resm
kaytlarda ismi geen, resmen asker olan
kimselerin hazrlanmas bir rf haline gelmi ise,
"rfle sabit olan nasla sabit olan gibidir" kai-
desince o zaman sadece resmen asker olanlar

453
hazrlanrlar.
Ama biri kfeli olduu halde Basra halknn
resm evraklar arasnda kaytl ise, o, Basrallara
tabidir.
nk burada sz konusu olan cihaddr ve
cihadda nemli olan ehir deil, bal olunan
asker birliktir. Verilen emirden maksat da
yardmlamadr ki, ncelikle ayn birlie mensup
olanlar birbirlerinin yardmna koarlar.
176- ayet mnad, "yarn at sahipleri
sevkedilecek" diye nida etse, durum yukarda
sylediimiz gibidir. Beygir sahipleri de safkan at
sahipleri gibi hazr olmaldrlar.
nk hepsi de, at cinsine girer. Yce Allah:
"Sizin iin atlan, katrlar ve merkepleri binek
olarak yaratmtr..."
251[55]
buyuruyor. Yine yle

251[55]
Nahl : 16/8

454
buyuruyor: "...Kuvvet ve sava atlar
hazrlayn..."
252[56]

Said b. Mseyyib'den beygirlerde zekat olup
olmad sorulduunda: "Haylde sadaka var m
ki?" diyerek beygirleri de hayl (at) snfna
sokmutur.
Ama rfe gre bu ekilde nida edildiinde
sadece at sahipleri kast ediliyorsa, o baka.
nk rf ile sabit olan, nasla sabit olan gibidir.
177- ayet mnad: Yarn Msssa halk sa
kolda bulunacak, diye nida etse, aslen Kfeli olup
Misssa'da yerlemi olan kimse, buray vatan
edinmise, kendisi de Msssa halk gibi sa
kanatta yer alacaktr. nk Rasulullah (s.a.v.):
"Kim bir yere yerleirse artk orann halkindandr."
buyurmaktadr.

252[56]
Enfal 8/60

455
Bir yere yerlemi olan, artk orann
halkndan saylr. Grmyor musun? Kfe
fakihlerini saydmz zaman Neha, a'b ve Eb
Hanife'yi de aralarnda zikrediyoruz. Halbuki bu
alimler aslen bural olmayp sonradan buraya
gelip yerlemilerdir.
ayet buray mesken edinmemise, o
zaman arnn kapsamna girmez. Ama asker
sicillerde buraya kaytl ise, o baka. nk
kendisi burann siciline kaytldr.
178- ayet dman ortada bulunan birlie
saldrp onlar zor durumda biraksa, sa ve sol
kolda bulunanlarn onlara yardmc olmalar
gerekir.
nk mriklerle savamak iin bir araya
toplandklar zaman yardmlamak zere
anlamlardr. Bakasna yardm etmeyen,

456
ihtiya annda kendisi de yardm grmez. Ayrca
yardmlamamak, dmann galip gelmesine yar-
dmc olmaktr.
ayet dman ortada bulunan birlie galip
gelirse, sra, sa ve sol kolda bulunanlara gelmi
olur. Onun iin arkadalarna yardm etmekle
ayn zamanda kendi kendilerine yardmc olmu
olurlar.
179- mam Muhammed dedi ki: ayet
yerlerini terkettikleri takdirde, o taraf zayflayp
zarar grecekse, yerlerini terketme-melidirler.
nk harekat komutan, onlar o yeri
korumakla grevlendirmitir. ncelikle orasn
korumalar gerekir. Orasn terkedip bakalarnn
muhafazasna verilmi olan yerlerle megul
olmalar haramdr.
180- ayet bakan, yerlerini

457
terketmemelerini ve birbirlerinin yardmna
komamalarn emrederse, kendi taraflarndan
emin olup baka bir birlik zor duruma girse bile,
yerlerini terkedip emre isyan etmemelidirler.
nk devlet bakanna itaatin farz oluu
kesin delil ile sabittir. Halbuki dier birlikler iin
tadklar korku bir vehimdir. Gerekleebilir de,
gereklemeyebilir de. "Her korkulan baa
gelmez" diye bir sz vardr.
181- Bu konuda delil, Peygamber (s.a.v.) 'in
Uhud gn okulara yerlerini terketmemelerini
emretmesidir. Okular, mriklerin yenildiklerini
grp ganimet toplamak iin yerlerini
terketmilerdi ve o yzden mslmanlarn
yenilmesine sebep olmulard.
Nitekim Yce Allah bununla ilgili olarak yle
buyurur : "Allah size arzuladnz zaferi

458
gsterdikten sonra geveyip bu hususta
ekitiniz ve isyan ettiniz..."
253[57]

mriklerden biri dello iin ne atlsa, herhangi
bir mslman asker, komutandan izin almadan
dello iin kabilir.
nk dello iin kma izni verilm gibidir.
Zaten iki ordunun sava dzenine girmesi,
savamak iindir ve bu, dello iin izin
anlamndadr. Ama komutan byle bireyi
yasaklam ise, o zaman uyulur.
nk ak olan hkm karsnda delalete
dayanan hkm geersiz olur. Bu, sofray serip,
yemek yemeyi yasaklamak gibidir.
Rasulullah (s.a.v.)'in Hayber savann baz
gnlerinde sava yasaklamakla ilgili hadisini

253[57]
Al-mran: 3/152

459
daha nce rivayet etmitik. te bu gnlerin
birinde, biri dm ve ldrlmt.
Rasulullah (s.a.v.) de:
"Cennet, emre isyan eden kiiye helal
olmaz." buyurmutur.
183- Komutan, birine bu ii yasaklamsa, o
kimsenin delloya kmamas gerekir. Bakalar
ise, kabilirler. nk genel izin onlar iin
sakldr.
Bu konuda delil u haberdir: Mriklerden
Utbe b. Raba, eybe b. Raba ve Velid b. Utbe
dello meydanna kp karlarna
mslmanlardan adam istediler. Mslmanlar
safndan Ensar'dan gen karlarna kt.
Dellocu mrikler Sizleri tanmyoruz.
Kimlerdensiniz? Nesebinizi syleyin? dediklerin-
de mslman genler, neseblerini sylediler.

460
Bunun zerine mrik dellocular yle dediler:
Her ne kadar sizler deerli bir kavimden iseniz
de, bize denk Kureylilerden karmza adam
isteriz. Gidin Muhammed'e syleyin, bize denk
adam karsn karmza...
Olay, tarih kitaplarnda bu ekilde anlatlr.
Burada, devlet bakan delloya kmay
yasaklamadan nce, ondan izin almadan
kmann caiz olduuna dair delil vardr. nk
Peygamber (s.a.v ) 0 genlere neden ktnz?
dememitir.
mam Muhammed, olay baka bir ekilde
rivayet ederek yle dedi:
184- Rasulullah (s.a.v.) ileriye atlan
genci geri ekip savan Ehl-i Beytinden kiilerle
olmasn istedi. Bunun iin de Hamza b.
bdlmuttalib, Ali b. Ebi Talib ve beyde b. el-

461
Ha-ris'in delloya kmalarn emretti. Onlar da
delloya ktlar. Bunun zerine u ayet-i kerime
inmitir : "te Rablan hakknda tartmaya giren
iki taraf..."
254[58]

185- Mslman ile mrik delloya
ktklarnda, imkan bulduklar takdirde
mslmanlarn arkadalarna yardm etmelerinde
bir saknca yoktur.
nk o mrik imkan bulduu takdirde hem
kendilerini ve hem de arkadalarn ldrmeyi
kastetmektedir. Onun zararn nleme hakkna
sahiptirler. Yahut onlar ldrmeyi kastetmese
bile, sava dman mriklerden olduu iin
onu ldrebilirler.
Bedir gn dalloya kanlarn yks
anlatlrken Hz. Ali'nin Veli-di, Hz. Hamza'nn

254[58]
Hacc: 22/19

462
Utbe'yi ldrd rivayet edilir. Bu arada Hz.
Ubeyde ile eybe henz dyorlardi. Hz.
Hamza Hz. Ubeyde'nin yardmna koup
yardmlaarak eybe'yi ldrdler.
Buradan anlyoruz ki, delloya km olana
yardm etmekte saknca yoktur.
186- Hayvanlarnn yemi bulunmayanlar,
komutandan izin alma ihtiyacn duymadan
hayvanlarn otlaa gtrr yahut otlaktan
hayvanlarna yem getirebilirler.
nk iznin varlna iaret eden durumlar
vardr. Devlet bakam onlarn yeme ihtiya
duyacaklarn, dr'l-slamdan buraya yem
getirmelerinin zor olacan ve dr'l-harpte yem
satn alma imkann bulamayacaklarn bildii
halde oraya gitmelerini emretmitir. Ayrca
dman kzdrmaa ve onlara zarar vermeye izin

463
vermitir ve dmann yemini getirip
hayvanlarna yedirmeleri, dman kzdrmak ve
zarar vermektir.
Ancak gleri olmad takdirde bunu
yapamyacaklar iin, gl olup kendilerini
dmandan koruyabildikleri takdirde otlaa
girmelerinde bir saknca yoktur. Ayrca,
birbirlerine yardm edebilmeleri iin otlakta
birbirlerinden uzaklamamalar ve toplu halde
bulunmalar gerekir.
nk yardm ihtiyac duyulduu anda
birbirlerinin yardmna koamayacak kadar
dahrlarsa, mal iin canlarn tehlikeye atm
olurlar. Olabilir ki yalnz bana otlakta dolaan
birine birka dman rastlar ve onu ldrebilirler.
187- Bir yahut iki kii yalnz balarna
gidemezler. nk dmanla karlaabilirler.

464
Ama otlak karargaha yakn ve ihtiya annda
karargahtan yardm istemek mmkn ise, o
baka.
Gurup halinde gidilse bile otlakta birbirlerinin
yardmna koamayacak kadar dalmamalar
gerekir.
188- Ama komutan yem iin kimsenin
karargah terketme-mesini emrederse, o zaman
hi kimsenin ayrlmas caiz olmaz.
nk apak yasaklama ile izin durumu
ortadan kalkar.
Ancak komutann bu i iin bir gurup
grevlendirmesi gerekir.
189- Gnderilen bu gurubun bana da birini
tayin etmeli ki, aralarnda ihtilaf kmasn ve
dmanla karlatklar zaman sz birlii iinde
olabilsinler.

465
190- komutandan izin almadan dank bir
ekilde karargah terkedenler bile dman
saldrsyla karlatklar zaman hemen bir arada
toplanp karargaha gelinceye kadar aralarnda
birini komutan tayin etmeli ve savaa
balamaldrlar.
nk asker mutlaka komutana muhtatr.
Nitekim daha nce naklettiimiz bir hadiste
Peygamber (s.a.v.) yle buyurur :
"Peygamber (s.a.v.) : Birini banza emir
tayin ettiniz mi? diye sordu. Evet, dediler. sabet
etmisiniz, buyurdu."
Daha nce yolcularn da birini bakan tayin
etmeleri gerektiini belirtmitik. Artk savalarn
balarna bir komutan tayin etmeleri daha ok
mecburidir.
191- ayet komutan otlaa gitmeyi

466
yasakladktan sonra otlaa gitme zarureti hasl
olur ve askerler kendi canlan yahut hayvanlar
tehlikeye girer ve yem satn alma imkanlar
bulunmazsa, o zaman yem temini iin
kmalarnda bir saknca yoktur.
nk zaruret hasl olduunda emre uyma
ortadan kalkar. Nitekim Yce Allah yle buyurur
:"... Darda kalmanz dnda ..."
255[59]

192- ayet komutan: Falann sancann
altndan baka hi kimse yem iin kmasn, diye
emrederse, askerin bu arta riayet etmesi
gerekir. Tayin edilen komutann sanca altnda
kar ama yaylalara geldiklerinde, ihtiya annda
ve dman saldrs olduunda sancak sahibinin
bulunduu yerde toplanabilecek ekilde
dalmalarnda bir saknca yoktur. ayet sancak

255[59]
En'anO6/119

467
komutan yoksa hemen bir komutan tayin edip
dmana kar kendilerini savunurlar.
Netice itibariyle, mmkn mertebe canlarn
tehlikeye atmaktan ekinsin-ler. Yce Allah yle
buyuruyor: "Kendinizi kendi elinizle tehlikeye
atmayn..."
256[60]

193- ktktan sonra da, sancaktan
uzaklamalar doru olmaz. Ancak yardm
ihtiyac annda hemen toplanabilecek ekilde
uzaklaabilirler.
nk biliyoruz ki, komutan "Ancak falann
sanca altnda kabilirsiniz" demesinden
maksat, srf karargah terketmek deildir. Onun
sylemek istedii, "onun sancann himayesinde
gidip gelin" demektir. Bu hususta emrine itaat
edilen kiinin emrinin uygulan ekline de riayet

256[60]
Bakara: 2/195

468
edilir.
194- ayet komutan: Yem almaya gitmek
isteyen, falann sancann glgesinde gitsin
derse ve baka herhangi bir emir yahut
yasaklama belirtmezse, bu baka bir sekile
kmann yasak olduuna delalet eder.
Daha nce es-Siyer'-Kebir kitabnda
mefhumu muhalifinin
257[61]
dd olarak alndn
belirtmitik. Halbuki mezhebimizde mefhumu
muhalif delil deildir. Bu meselede sfat mefhumu
ile art mefhumu da farketmez. Fakat mam Mu-

257[61]
Mefhumu muhlf, susulan veya sylenmeyen
eyin sylenen ve zikrolunun eye hkmde muhaiif
olmasdr. Yani bir kaytla mukayyed olan bir lafz
veya bir sfatla vasflanm veya bir arta balanm
ya da bir gaye (sonu) ile ayeienmi bir lafz o kayt,
sfat, art ve gayenin zikredilmedii yerde hkmde
tersini bildirirse, buna mefhumu muhalif yolu ile
istidlal denir. Ksaca, szn akla gelebilecek zt
anlamdr. Daha fazla bilgi iin bkz. Fahrettin Atar.
Fkh usl, s. 229-236. Editr.

469
hammed mez hususunda halkn
ounluunun anladna itibar ederek mefhumu
muhalifi delil saymtr. nk gazilerin
ounluu halk tabakasndandr ve ilimlerin
hakikatna vkf deildirler. Ayrca komutanlar bu
sz sylerken, baka bir sancan altnda
kmamalarm kasdetmektedir. Szn
delaletdinden anlalan yasa sanki sylenmi
gibi kabul etmitir. Bu meselenin uzun akla-
mas, usul-u fkh kitaplarnda mevcuttur, (dileyen
oraya mracaat etsin.)
195- mam Muhammed dedi ki: Kylere
vardklarnda kye dank bir ekilde girmelerini
uygun grmyorum. Olabilir ki kyde gizlenmi
dman askerleri bulunur ve onlara pusu kurup
ldrebilir. Onun iin onlardan bir ksm de
hazr bir ekilde kye girerler. ayet kyde pusu

470
kurmu dman varsa arkadalarna haber
verirler. Nitekim Yce Allah yle buyurur:
"Ey inananlar! tedbirinizi aln, blk blk
veya hep birden savaa gidin."
258[62]

196- ayet mslmanlarn komutam onlara
aalar kesmemelerini ve binalar
yakmamalarn emrederse, ona isyan etmeleri
caiz deildir.
nk bu yasaklamada mslmanlarn
menfaati dnlm olabilir. Ayrca bu
yasaklama, savala ilgili bir husustur. Onlar
savatan menetse bile, bir zaruret yahut Allaha
bir itaatsizlik szkonusu olmadka ona isyan
edemezler. Onun iin bu gibi meselelerde de ona
isyan etmeleri caiz deildir.
197- ayet komutan, birinin sancan ap:

258[62]
Nisa: 4/71

471
"Bununla ancak yz kii gitsin" derse, ona itaat
etmeliler ve sadece yz kii gitmelidir.
nk istisna edatndan sonra belirtilen say
ne ise, ondan fazlas say yasaklanm
anlamndadr.
198- ayet mutlak yasaklamay ak
yaparsa, ona isyan etmeleri caiz olmaz.
Burada da, durum ayndr.
199- ayet komutan yz dedii halde
drtyz kii giderse, yine de ganimetten mahrum
edilmezler.
Her ne kadar hata ilemilerse de
ganimetten mahrum edilmezler. nk onlar
mcahiddirler ve Allah'n sznn stn olmas
ve dinin aziz olmas gayesiyle gitmilerdir.
Komutann emrine muhalefet etmeleri, Allah'n
emrine muhalefet etmekten daha byk birey

472
deildir. Nasl ki helal olmayan bir i yapan kii,
m'min olmaktan kmyorsa, komutann emrine
muhalefet etmi olmalar, onlar gazi olmaktan
karmaz. Kald ki bu yasaklama, yaplan iin
kendisinden ileri gelmemektedir, dolayl
mahzurlar nedeniyle yaplmtr. nk komutan
onlara bunu yasaklarken bu yasaklamay srf
savaa gitmemeleri yahut savamamalar veya
ganimet elde etmemeleri iin deil, onlar esirge-
diinden dolay yapmtr.
200- ayet devlet bakan betebir (humus)
pay kardktan sonra onlara drtte birini
ganimet tahsisi olarak vermise baklr;
gitmelerini emrettii yz kii isimleriyle
belirlenmi iseler, ganimetin drtte ayrlr ve
kendilerine tahsisleri bundan verilir.
Baz nshalarda datm bu ekilde

473
yaplmtr. Oya bu yanltr. Dorusu, baz
nshalarda u ekilde belirtilmektedir:animetin
drtte ayrlr ve kalan drttebir'den
tahsislerini verir. nk bete bir pay ayrldktan
sonra
alacaklar ganimetten onlara bu ekilde
vereceini art komutur .Aldklar da drtte
miktardr.
201- mam Muhammed bundan sonra u
meseleyi belirterek yle demektedir:
Getirdikleri ganimetler, atlarla kiiler hesaba
katlarak paylatrlr. Daha sonra yz kiinin
getirdikleri ganimetlere baklr, onlardan humus
betebir (humus) karldktan sonra geri kalan
kendilerine verilir.
Bu mesele ile yukardaki mesele ekilde
uzlatrlr: Yukardaki meselede askerlerin bir

474
ksm atl ve bir ksm piyade olarak
dnlmtr. Burada ise hepsi svari yahut
hepsi piyade olarak dnlmektedir. Onun iin
onlara tane drtte bir ayrlr, demitir.
mam Muhammed baka bir yerde yle der:
Elde edilen ganimetlerin hepsinden betebir
alndktan sonra ganimetin drtte nden
belirtilen tahsis paylar verilir.
Netice olarak mam Muhammed bu meseleyi
bu kitabn drt yerinde zikretmi ve her birinde
baka trl cevap vermitir. Yeri geldike hangi
cevabn doru ve hangisinin yanl olduunu
Allah'n izniyle belirteceiz.
mam Muhammed devam ederek der ki:
Sonra geri kalan drtebire bakar ve humusunu
ayrdktan sonra ondan geri kalan ile drtte ten
kalan bir araya getirilir.

475
Bu miktar tm askerin ganimetlerine ekleyip
ganimetin taksim edildii ekilde bu yekunu
aralarnda taksim eder. Baka nshalarda ise
yle belirtilir: Bu drttebirin humusu karlmaz.
Zannediyorum bu hkmn verirken, dr'l-
harbe girmi olan yz kiiyi hrsz mesabesinde
saym ve bundan dolay da, bu drttebirin
humusu karlmaz demitir ki, bu yanltr.
nk kuvvet sahibi olmadklar zaman
hrszlarn elde ettiklerinin humusu karlmaz.
Ama bunlar yze eklenmekle kuvvet sahibi
olmulardr. Bu sebeple elde ettiklerinden
betebir alnr.
202- ayet yz kii isim olarak
belirtilmemise ve mesele yukarda anlattmz
ekilde cereyan etmise, devlet bakan
ganimetin drtte nden humusu karr ve

476
sonra da geri kalan drtte biri ganimet olarak
drtyz kii arasnda eit bir ekilde taksim eder.
nk ganimeti hakketme yiiz iin sabit
olur. Onlarn bir ksm da dierinden daha
mukaddem deildir. nk onu hakketmee
sebeb olma bakmndan aralarnda bir fark
yoktur. Daha sonra geri kalan drttebirden
humus karlp geri kalan, daha nce drtte
ten geri kalana eklenir, aralarnda tm
askerlerle atlan gznnde bulundurularak
taksim edilir.
203- ayet emre itaatsizlik ederek savaa
girmi olan o yz kii ismen biliniyor ise ve
komutan bu hareketlerinden dolay onlar elde
ettikleri ganimetten mahrum etmee ve geri
kalan o yz ile asker arasnda paylatrmaya
karar verir de yerine baka bir komutan gelirse,

477
birincisinin hakszlk yaptna kani olsa da, onun
hkmn uygular.
nk ilk komutan fakihler arasnda ihtilafl
olan bu meselede ictihad etmitir. Baz fakihler
bu silere paylarnn veril-memesi gerektiini
sylerler. Onlara paylar verilmemeli ki, br daha
byle birey yapmasnlar. Bunu syleyen
fakihler, bu meseleyi, mirass olduu kimseyi
ldrd iin onun mirasndan mahrum
braklan katile benzetirler. Mesele, ilerde yeri
geldiinde ele alnacaktr. ctihad konusu olan
hususlarda hakimin hkm uygulanr ve o hkm
bozulmaz. Onun iin -mam Muhammed,
birincisinin uygulamasn ikincisi bozamaz
demitir.
204- mam Muhammed dedi ki: Kiinin anne
ve babas varsa, onlardan izin almadan cihada

478
gidemez.
nk onlara iyi davranmas vacibtir ve
isyan etmemesi ise farz- ayndr. Rasulullah
(s.a.v.) yle buyurur: "(Ebeveynin) haklarna
riayet eden dilediini yapsn, cehenneme
girmeyecek ve onlarn haklarna riayet etmeyen
dilediini yapsn, cennete girmeyecektir."
Yine yle buyurur:
"Her kim anne ve babas kendisinden raz
olduklar halde sabahlarsa, kendisi iin cennete
iki ak kap vardr."
Cihada kacak olan kii, onlarn iznini
almadan kmakla bu kaplar kendisine
kapamamahdr. Kald ki, bu kndan faydalanp
faydalanmayaca kendisince mehuldr.
205- bn Abbas b. Mirdas "Ya Rasulallah
cihada kmak istiyorum" demiti. Rasulullah

479
(s.a.v.) : "Annen var m?" diye sormu ve o da:
"Evet" deyince Rasulullah: "Annenden ayrlma,
cennet onun durduu yerdedir." buyurmutur.
Bu meseleyle ilgili teferruat bundan sonraki
konuda ilenecektir.
206- bnu'z-Zbeyr'in yle dedii rivayet
edilir: Cabir'den, efendisinin izni olmadan klenin
savap savamayacan sordum. Savaamaz,
dedi.
Biz de, ayn grteyiz.
nk klenin almas, efendisinin
mlkdr. Onun iin savala uraarak buna
engel olmas caiz deildir. Ancak mslmanlar
onun savamasna zaruret duyarlarsa, o baka.
Mesela, genel bir seferberlik ilan edilmise, o za-
man savaa gitmesinde bir saknca yoktur. Daha
nce de belirttiimiz gibi zaruret, er' itaatin

480
dndadr. Efendi bu gibi durumlarda ona engel
olamaz. Aksine, kendisinin bu durumda can ve
malyla savaa katlmas farzdr. Onun iin
efendi, kleye savaa gitme dese bile, klenin
ona itaat etmesi gerekmez.
Bu gibi durumlarda ebeveynin oullarm
savatan alkoymalar da ayn ekilde
geersizdir.
259[63]

259[63]
Savan nafile veya farz kifaye olmas halinde
kiinin savaa katlabilmesi iin anne-babasnn
izinini almas gerekli grlmtr. (bn Nccym , el-
Bahrur-Rik v/78; bn Czey, el-Kavnn'1-fikhiyye,
s. 97; ibn Hazm, el-muhall, VIII/292; evkn,
Neyl'l-evtr, VIII/37-40). Hz. Peygamber (s.a.v.),
anne-babas veya bunlardan birisi hayatta olup da
orduya kaltmak isteyenleri "Sen onlarn urunda
cihad et!" diyerek kabul etmemitir. (Buhar, Cihad i
38;b Mslim, Birr, 5; Ebu Davud, Cihad, 31; Nes,
Cihad. 5)
Anne-babalar gayri mslim olsalar bile Sfyan es-
sevri le Mliki ve Hanefilere gre durum ayndr.
Fakat filer ve Hanbeliler bu takdirde mutlaka
izinlerinin alnmasn art komamlardr. (bn Czey,
a.ge., 11/229; bn bidn, Radd'l-muhtr IV/124)

481
Baar Allah'tandr.
260[64]

Kadnlarn Erkeklerle Birlikte Savaa
Katlmalar

207- mam Muhammed dedi ki : Kadnlarn
erkeklerle beraber savaa katlmalarn uygun
grmem.
nk kadnn yaps savamaya msait
deildir. Nitekim Rasulullah (s.a.v.) buna iaretle
yle buyurur : "Bu kadn savaacak deildi."

nk kendi dinlerini koruma maksadyla izin
vermeme thmeti sz konusu olabilir.
Bunun yannda, dmann slam lkesine
saldrmasyla meydana gelen genel seferberlik
durumunda savaa katlmann bir ferd grev yani
farz- ayn olduu konusunda ittifak vardr. (rz,
a.g.e.l 1/228; bn Czey, a.g.e. s. 97; bn Hazm, a.g.e.
VII/291 bn Kudme, a.s.e. X/315; e]-fetv e!-
Hindiyye, 1/S8) Editr.
260[64]

482
Kadnlarn savaa katlmalaryla mslmanlarm
namuslarnn tehiri sz konusu olup mriklerin
buna sevinmelerine sebeb olabilir. Ayrca
mrikler: Mslmanlar, savaabilmek iin
kadnlarna muhta kaldlar, deyip bunu
mslmanlarm gszlne yorumlayabilirler.
Bu sebeple kadnlar savaa gtrmekten kan-
mak gerekir. Onlarn direkt olarak savaa
katlmalar bunun iin ho karlanmamtr.
Ama mslmanlar buna mecbur kalrlarsa, o
baka...
Zaruret annda mriklerin saldrsn
nlemek, her mslman iin gc orannda
vacibdir.
Huneyn olay buna delil olarak getirilebilir.
Bunu daha nce aklamtk. Bu olayn
yksnn sonu yledir :

483
Milhan kz mm Sleym, karn zerine bir
elbise balam olarak savayordu. mm
Sleym, Rasulullah (s.a.v.)'e: Ya Rasulallah! u
savatan kap seni dman arasnda yardmsz
brakanlar grdn m? ayet Allah sana imkan
verirse, onlar affetme! "dedi. Rasulullah (s.a.v.)
yle dedi:
"Ya mm Sleym! Allah'n korumas daha
genitir. "mm Sleym defa tekrar etti.
nde de Rasulullah (s.a.v.) :
"Allah'n korumas daha genitir." buyurdu.
Mez kitaplarnda mm Sleym'in yle
dedii rivayet edilir: "Ya Rasulullah! Mriklerle
dtmz gibi u kaanlarla da savap
onlar ldrmeyecek miyiz?" Rasulullah (s.a.v.):
"Allah'n korumas daha genitir." buyurmutur.
Mslman askerlerin Rasulullah (s.a.v.) 'i

484
dman arasnda brakp katklar bu savatan
daha ak kadnlarn savaa katlmalarna ihtiya
duyulur mu?
Burada zaruret annda kadnlarn savaa
katlmalarnn caiz olduuna delil vardr. nk
Rasulullah (s.a.v,) o durumda mm Sleym'in
savaa katlmasna engel olmamtr. Bu
durumun dnda kadnlarn savaa katlmalarna
izin verdii de rivayet edilmemitir.
208- mam Muhammed dedi ki: Yal
kadnlarn savata hazr bulunup yarallar tedavi
etmeleri, askerlere su datmalar ve ihtiya
annda yemek piirmeleri caizdir. Abdullah b.
Kurt el-Ezdt der ki: Halid b. Velid ve arkadalar
Bizansla savarken hanmlar devaml olarak
mcahidlere su tayp iir sylyorlard.
Burada sz konusu edilen kadnlar, yal

485
kadnlardr. Fitne korkusundan dolay gen
kadnlar bundan menedilirler. Ayrca yal
kadnlarn bu grevi yapmalaryla ihtiya da
ortadan kalkmaktadr.
209- Hayber savanda Peygamber
(s.a.v.)'Ie birlikte hazr bulunan mm Muta'n
yle dedii rivayet edilir : "Ashab Rasulullah'a
ektikleri zorluklar anlattklar bir srada Elem
(r.a.)' grdm. Peygamber onlar cihada tevik
etti. Hemen yerlerinden frlayp savaa
koyuldular. Kaleye ilk ulaan kii, Elem (r.a.) idi.
O gn gne batmadan Allah bize fethi myesser
kld. Sa*b b. Muaz kalesi fethedildi.
Buradan anlyoruz k, mm Muta'
Rasulullah (s.a.v.) 'Ie birlikte savaa katlm ve
Rasulullah (s.a.v.) ona engel olmamtr. Yine
anlyoruz ki, kendisine uygun ileri grmek zere

486
yal kadnn savaa katlmas caizdir. Baar
Allah'tandr.
261[65]

Cihad Ve Yaplmas Caiz Ve Yasak
Olanlar

210- Eb Hanife -Allah rahmet etsin- dedi ki:

261[65]

487
"Cihad etmek mslmanlara farzdr. Ancak
ihtiya anna kadar beklerler. mam Sevr ise
yle der: "Kendileri sava balatmadka,
mriklere sava amak farz deildir. Onlar
sava aarlarsa, o zaman savunmak iin
savamak farz olur. Buna delil olarak da u
ayetleri getirir:
... Onlar sizinle savarlarsa onlar
ldrn..
262[1]

... Topyekn sizinle savaan putperestlerle
siz de topyekn savan..."
263[2]

Ancak biz, mriklerle sava bizim
balatmamz gerektiine inanyor ve delil olarak
da aadaki ayetleri getiriyoruz: "Ey inananlar!
Yaknnzda bulunan inkarclarla savan..."
264[3]

262[1]
Bakara: 2/191
263[2]
Tevbe: 9/36
264[3]
Tevbe: 9/123

488
"Allah yolunda savan..."
265[4]
"...Allah'a
iman etmeyenlerle savan..."
266[5]
"Allah urunda
gerei gibi cihad edin..."
267[6]

Netice olarak cihad ve sava emri tedrici
olarak gelmitir. Balangta Peygamber (s.a.v.),
slam tebli ve mriklere aldr etmemekle
emrolunmutu. Yce Allah yle buyuruyor:
"Ey Muhammed! Artk sana emredilenleri
aka ortaya koy, mriklere aldr
etme."
268[7]
...o halde yumuak ve iyi
davran..."
269[8]

Daha sonra iyi bir ekildfe tartma
emrolundu. Yce Allah bu konuda yle buyurur :
"Ey Muhammedi Rabbinin yoluna hikmetle

265[4]
Bakara: 2/190
266[5]
Tevbe : 9/29
267[6]
Hacc : 22/78
268[7]
Hicr: 15/85
269[8]
Hicr: 15/85

489
ve gzel tle ar; onlarla en gzel ekilde
tart..."
270[9]

"Kitap ehli ile en gzel ekilde mcadele
edin..."
271[10]

Daha sonra savaa izin verildi:
"Hakszla uratlarak kendilerine sava
alan kimselerin kar koyup savamasna izin
verilmitir ..."
272[11]

Sonra, gelen ayetlerle, mrikler sava
balatnca onlara kar savama emredildi.
Bundan sonra da Haram aylar getikten
sonra savalmas emredildi. Bu meseleyle ilgili
olarak Yce Allah yle buyuruyor:
"Haram aylar knca, mrikleri bulduunuz

270[9]
Nah! : 16/125
271[10]
Ankcbt: 29/46
272[11]
Hacc : 22/39

490
yerde ldrn..."
273[12]

Daha sonra da mutlak sava emrolundu:
"Allah yolunda savan; bilin ki Allah iitir ve
bilir."
274[13]

Son ayetle mesele bir sonuca baland.
Emrin mutlak oluu, her halkarda ona uymay
gerekli klmaktadr. Ancak savan farz oluu, dini
yceltmek ve mrikleri susturmak iindir.
ayet istenen i, m si umanlarn bir ksm
ile yerine getirile-biliyorsa, farz dierlerinden
der. Tpk lnn ykanmas, tekfini ve
zerinde namaz klnmas gibi. nk her
mslman bizzat bu grevleri yapmakla
emrolunsaydi, bu iler belli bir zamana bal
olmad iin kazan temini ve ilim tahsili gibi iler

273[12]
Tevbe:9/5
274[13]
Bakara: 2/244

491
aksard. Ayrca dier iler yaplmadan cihadn
yerine getirilmesi de mmkn deildir. Onun iin
cihad, farz- ayn deil, farz- kifayedir.
211- Hepsi cihad terkedecek olsa, hepsi
gnaha ortak olurlar. Ama istenen, bir ksmyla
yerine getiriliyorsa, dierleri de bu mesuliyetten
kurtulur. Bu gibi durumlarda devlet bakannn
mslman lan gzetmesi gerekir. nk
mslumanIarn tamam namna bu makama
getirilmitir. Bu sebeple dmandan saldr
gelebilecek yerlere adam yerletirip korumas,
din daveti salamas ve mslmanlar cihada
tevik etmesi onun grevidir.
Ayrca mslmanlar bu gibi grevlerle
grevlendirdii zaman onlarn da ona isyan
etmemeleri gerekir.
212- Dman, Arablardan puta tapanlar

492
yahut mrtedler-den olup kendilerinden cizye
kabul edilmeyenlerden ise, msl-manlar onlar
slama davet ederler. Reddederlerse tek bir yol
kalyor ki, o da savatr.
Ama Arab olmayan mecs ve puta
tapanlara gelince, mezhebimize gre onlar cizye
verme konusunda kitap ehli durumundadrlar.
Onun iin msl-manlar onlar, ya slam kabul
etmee ya da cizye vermee davet ederler. Bu
tekliflerden birine evet derlerse, onlarla savatan
vazgeilir. Ancak her iki teklifi de kabul
etmezlerse, o zaman onlara sava alr.
Ehl-i kitab olan Arablarla Arab olmayanlar
arasnda fark yoktur. Yce Allah yle buyurur :
"Kitab verilenlerden, Allah'a, ahiret gnne
inanmayan, Allah'n ve Peygamberinin haram
kldn haram saymayan, hak dinini din

493
edinmeyenlerle, boyunlarn bkp kendi elleriyle
cizye verene kadar savan."
275[14]

Bu konuda her mslman Rasulullah
(s.a.v.)'in halifesidir. Akladmz hususlarn
davetcisi olup bunlar kabul etmeyenlere sava
amakla em-rolunmutur.
dman, mslman-lara, "Bizi brakn, ne biz
sizinle savaalm, ne de siz bizimle savan"
derlerse, mslmanlarn bu teklifi kabul edip
savamamalar caiz deildir. nk Yce Allah
yle buyurur :
"Gevemeyin, zlmeyin. nanmsanz,
mutlaka en stnsnz."
276[15]

nk cihad bir farzdr. Mslmanlarn farz

275[14]
Tevbe : 9/29
276[15]
Li Imrn : 3/139

494
olan bireyi terketmeleri dnlemez. Nasl ki
oru tutmamamz, namaz klmamamz
isterlerse, bu isteklerini kabul etmeyeceksek,
cihadla ilgili bu tekliflerini de kabul edemeyiz.
Ama dman ok gl ise ve mslmanlar
onlara kar koyama-yacaksa, o baka.
O zaman mslmanlann gleninceye kadar
tekliflerini kabul etmeleri ve glendiklerinde
antlamalarn bozduklarn bildirmeleri caizdir.
Yce Allah yle buyurur:
"Eer onlar bara yanarlarsa, sen de
yana ve Allah'a gven."
277[16]

Rasulullah (s.a.v.) Hudeybiye yl
Mekkelilerle on yl savamamak zere antlama
yapmt.
nk cihadn hakikati, ncelikle

277[16]
Enfal : 8/61

495
mslmanlarn kendi glerini korumalar ve
ikinci planda mrikleri yenmek ve glerini
krmaktr. ayet mslmanlar, mriklerin
glerini krmaktan aciz iseler, gleninceye
kadar atekesi kabul ederek kendi glerini
korumaya bakarlar. Glendikleri zaman atekesi
bozar ve saldrya geerler. Bu, darda olan
borluya eli genileyinceye kadar mhlet
verilmesine benzer. Yce Allah yle buyurur
Borlu darda ise, eli genileyinceye kadar ona
mhlet verin.
278[17]

214- Yine ayet mslmanlara:
"Ahkamnzdan bize birey tatbik etmemek
artyla ylda size u kadar mal verelim" teklifinde
bulunsalar, byle bir antlama yaplamaz. nk
zim-

278[17]
Bakara : 2/280

496
milikle ilgili er' hkmlerimizi kabul etmeyi
reddediyorlar. Sava, zimmlik antlamasyla
biter. Bu da muamelt hususunda slamn
hkmlerine boyun emeleriyle gerekleir.
Onlar yenilgiyi kabullenirler ve biz de onlarn
slam yurdunda kalmalarna rza gsteririz.
Temel olarak sava sona erdirmemiz ancak
bu ekilde gerekleir. Halbuki onlarn
isteklerinde bu temel yoktur. ayet bu teklifleri
kabul edilirse, bizim mal elde etmek iin
savatmz sanabilirler. Hatta sanmann
tesinde byle olduuna kesin kanaat
getirebilirler. Oysa mslmanlarn mal elde et-
mek (smrmek) iin savamalar yahut bunu
izhar etmeleri asla caiz deildir.
215- Ancak gl iseler o zaman onlardan
mal alnmazsa bile, onlarla anlamak caiz olur.

497
Ama bununla beraber onlardan bir miktar mal
alnrsa, evleviyetle caiz olur. Alnan bu mal,
atekes antlamasnn karl olarak deil,
mallar bizim iin mubah olduu iin alnr.
Mallarnn bizim iin mubah oluu
gznnde bulundurularak verecekleri mal kabul
edilir.
216- mam Muhammed dedi ki: Cihada
gitmek isteyen bir kimsenin ebeveyni var ise her
ikisinin iznini almadan gitmesi caiz deildir.
nk onlara iyilik etmek, onlara gelecek
zarar ve zorluklara engel olmak kii zerine farz-
ayndr. Cihad ise genel seferberlik ilan
edilmedike farz- kifayedir.
Daha kuvvetli olan farz- ayn, farz-
kifayeden nde tutmak gerekir. Mcahidin sa
olarak dnp dnmeyecei kesin deildir ve

498
ld takdirde onlarn zorluk ve meakkatlerle
babaa kalacaklar kesindir.
217- ayet kendisine izin verirlerse cihada
gitsin. Ama biri izin verir de, dieri vermedii
takdirde yine, izin vermeyenin hakkn gzeterek
cihada kmamaldr. Her ikisi izin vermiyorsa,
haliyle kmas caiz olmaz.
Bu konuda delil, u rivayettir: Biri Rasulullah
(s.a.v.) 'e gelerek : "Ana babam alar halde
brakarak seninle cihada kmaa geldim" dedi.
Rasulullah (s.a.v.) buyurdu ki: "Git onlar
alattn gibi, gldr."
Cihadn en faziletlisi Rasulullah (s.a.v.) 'le
birlikte yaplan cihad olmasna ramen
Rasulullah (s.a.v.) ana babann izni olmad iin
o zat geri evirmitir.
Rasulullah (s.a.v.)'e amellerin en faziletlisinin

499
hangisi olduu sorulduunda : \
"Vaktinde klnan namazdr. Sonra,anne-
babaya iyi davranmaktr. Sonra da, Allah yolunda
cihaddr." buyurmulardr.
Bu, anne ve babaya iyi davranmann
cihaddan nce geldiine delildir. Anne-baba
iddetli bir zorlua maruz kalacaklarsa,
oullarnn cihada gitmesine izin vermeyebilirler.
Bu, onlar iin caizdir. nk o kii iin daha gl
bir farz olan kendilerine iyi davranmasna vesile
oluyorlar.
Buradan da anlalyor ki, onlarn iznini
almadan kiinin cihada gitmesi caiz deildir.
nk gitmesi caiz olsayd, ona mani
olduklarnda gnah ilemi olmalar
gerekirdi.Ona engel olmakla gnah ilemi
olsalard, onlarn gnaha girmelerine engel olmak

500
iin onun cihada gitmesi de caiz olurdu.
218- Biri lm ve dieri hayatta ise de
durum ayndr.
nk onlardan hayatta olann haklarna
riayet iin gerekli sebeb mevcuttur.
219- ayet anne-babasnn ikisi kafir yahut
biri kafir ve dieri mslman olur da cihada
kmasn istemezlerse veya kafir olan gitmesini
istemiyorsa, baklr; Eer bu istememe ebeveynin
yahut kafir olan birinin kendi ahslar iin
korkmalarndan, hayatta karlaaca zorluklar
endiesinden kaynak-lanyora yine kiinin cihada
kmas caiz olmaz.
nk anne babann haklarna riayet
hususunda mslman ile kafir anne baba
arasnda fark yoktur. Yce Allah:"Dnya ilerinde

501
onlarla gzel gein..."
279[18]
buyurmutur.
Bu ayette kastedilen, mrik olan anne-
babadr. Bu konuda delilimiz, ayn ayetin
batarafdr. Burada Yce Allah:
"Ey insanolu! Ana-baba, seni kr krne
bana ortak koman iin zorlarsa..."
280[19]

buyurmaktadr.
220- Ama, kendi dinine mensub olanlarla
savamasn diye izin vermiyorsa, o zaman ona
itaat etmez ve cihada gider.
nk izin vermemesine sebeb, oula
duyulan efkat deil, mrikliktir. irk etkisiyle
verdii kararn uygulanmas hususunda olu
zerinde bir hakk yoktur. Niyetin yle mi, byle
mi olduu, zann-i alib ve kanaatla tesbit edilir.

279[18]
Lokman: 31/15
280[19]
Lokman; 31/15

502
nk bireyin gerek mahiyetinin ne olduunu
bilecek bir vasta yoksa, o konuda hkm
verilirken zann- galibe itimad edilir.
Ama anne babadan biri iin perianlk
szkonusu ise, oul cihada gidemez.
nk anne baba fakir ve hizmetine muhta
iseler, kfir de olsalar, onlara hizmet etmesi
farzdr. Farz- ayn terkedip farz- kifayeye
komak ise, doru deildir. Ayrca anne babasn
yahut birini kaybederse, onlara tekrar kavumak
mmkn deildir. Oysa ki, baka bir zaman
cihada kmas mmkndr.
221- mam Muhammed dedi ki: ayet ana
ve babas ona izin verir de, iki dede ve iki ninesi
izin vermezse, cihada gitmesi caizdir.
nk anne ve baba mevcut iken, dedelerle
nineler yabanc durumundadrlar. Grmyor

503
musun, ocua bakm, velilik ve miras
konularnda durumlar, yabanclarn durumu
gibidir. Cihada gitme hususunda da durum
ayndr. Ana-baba hayatta kaldklar mddete
onlarn izin vermeme yetkileri yoktur.
222- ayet ana ve baba lm ve henz
hayatta olan baba tarafndan dede ve ana
tarafndan nine ona izin verirken, ana tarafndan
olan dede ve baba tarafndan olan nine izin
vermezlerse, onlarn izin vermemeleri geersiz
olup kiinin cihada gitmesi caizdir.
nk babann yokluunda velayet, babann
babasnndr. Ana olmad takdirde de, anann
annesi onun makamndadr. nk ocuun
bakm ona verilir, Bunlar hayatta olduklar
takdirde, dierleri yabanc durumundadr.
223- ayet dierleri ona izin verir de, bunlar

504
ona izin vermezlerse, cihada gidemez.
224- ayet anne tarafndan ninesi ve baba
tarafndan dedesi olmayp dierlerinden izin
isterse ve dierlerinin her ikisi yahut biri ona izin
vermezse, mstahab olan, cihada gitmeme-sidir.
nk annenin annesi olmadnda bakclk
baba tarafndan olan nineye aittir. Zira o, anne
durumundadr. Anne tarafndan olan dede ise her
ne kadar velayet hususunda baba gibi deilse
de, ksas lehinde ahidlik ve ona zekat ve-
rilmeme gibi hkmlerde baba durumundadr.
Daha yakn bir dede bulunmad takdirde,
cihada izin vermeme hususunda baba yerine
geer.
225- ayet annesi ile baba babas hayatta
olup bunlardan biri izin verir ve dieri vermezse,
yine gitmesi caiz deildir.

505
nk babas olmad takdirde babasnn
babas, onun iin baba durumundadr. Bu kiinin
durumu ile, babas ve annesi hayatta olan kiinin
durumu ayndr.
226- ayet anas hayatta deilse ve ana
tarafndan ninesi ile baba tarafndan ninesi
hayatta ise, izin verme hakk anne tarafndan
olan ninenindir.
Grmyor musun ocuk bakmnda ncelik
hakk onundur. Baba tarafndan olan nine ise,
baba yerine kaim olamaz. nk babann
yokluu durumunda velayet hakk dedeye getii
ekilde nineye verilmemektedir.
227- Ama anne hayatta ise, her iki ninenin
izin hakk yoktur.
Babann hayatta oluuyla da, dedelerin her
ikisinin izin hakk yoktur.

506
228- ayet babas ile babasnn annesi
hayatta ise, her ikisinin iznini almadan
kmamaldr.
nk babann annesinden baka anneler
hayatta deilse, o, anne maka-mmdadr.
Grmyor musun, bakclk hakk onundur?
mam Muhammed kitabn metninde bu
meselede farkl dnen birinin bulunduunu
syler, ama bunun kim olduunu belirtmez.
Sanrm muhalefet eden kii, babann annesi,
babaya tabidir; baba henz hayatta iken babann
babasnn izin hakk szkonusu deilken babann
annesinin izin hakk haliyle olamaz, demektedir.
Halbuki bu doru deildir. nk ayet
kiinin annesi ile babasnn annesi hayatta ise,
izin hakk sadece annenindir.
229- mam Muhammed dedi ki: Ticaret, hac,

507
umre vs. gibi dier yolculuklara anne ve baba izin
vermez ve kiinin can hususunda bir korkusu
yoksa yolculua kmas caizdir.
nk bu gibi yolculuklarda genellikle
emniyet hakimdir. Ayrca anne ve baba
bunlardan dolay pek zorluk da ekmezler.
Oullarnn yokluundan dolay zntleri,
dn umuduyla hafifler.
Ancak deniz seyahati gibi can tehlikesi
bulunan yolculuklar olursa
281[20]
, bunun hkm
cihadn hkm gibidir.
nk burada helak olma tehlikesi daha ok
muhtemeldir.
230- lim tahsili iin klan yolculuklarda yol

281[20]
Bugn iin deniz yolculuklar eskisi gibi tehlikeli
olmadndan deniz yolculuklannda da izin art
deildir. Bu konuda nemli olan tehlikenin sz
konusu olup olmaddr, (eviren)

508
emniyetli ve ilim tahsil edilecek yer gvenlikli ise,
bu yolculuk, ticaret iin yaplan yolculuktan daha
az nemli deildir.
Aksine, ilim yolculuu ondan daha nemlidir.
Yce Allah yle buyurur: "Her topluluktan bir
grubun dini iyi renmek ve milletlerini geri
dndklerinde uyarmak zere geri kalmalar
gerekmez mi?"
282[21]

Ana babas istemezse bile, helak
olmalarndan korkmad takdirde ilim
yolculuuna kmasnda bir saknca yoktur.
nk bu yolculukta genellikle emniyet hakimdir.
Bu yolculuk ile, dr'l-slam'dan herhangi bir
ehre gitmek arasnda bir fark yoktur.
232- ayet yaz ordusu gibi byk bir slam
ordusu ile d-r'1-Harbe ticaret yolculuuna

282[21]
Tevbc: 9/122

509
kacak olursa ebeveyni istemeseler de kmas
caizdir.
Burada da byk ihtimal emniyettir. nk
kendisi savala megul olmayacak ve byk ordu
dmandan kendisine gelecek tehlikeyi
defedecektir.
233- Ama seriyye yahut ona benzer az
saydaki orduyla kacak olsa izinlerini almadan
kmas caiz deildir.
nk kendisini koruyamyacak durumda
olan asker birliklerle kmasnda can tehlikesi
ihtimali fazladr, Heak olma korkusuyla cihad iin
izinsiz kmas nasl caiz deilse, ticaret iin
kmas da caiz deildn\_
234- Cihada kmas ocuklarnn,
kardelerinin, amca ve halalarnn yahut
hanmlarnn houna gitmese bile, onlar iin

510
helak olma korkusu yok ise ve sadece onlarn
kendisi hakknda helak olmasndan endieleri
szkonusu ise, cihada kmasnda bir saknca
yoktur.
nk ebeveyni ile dier akrabalarnn onun
zerindeki haklan ayn seviyede deildir. O halde
cihada gitmesine izin verme huusunda da
durumlar bir olmamaldr. Ancak onlardan birinin
helak olmasndan korkuyorsa, cihada kp
kendilerinin nafakasnn temini ile mkellef
olduu kimseleri bu tehlikeye sokmas caiz
deildir. nk onlarn nafakasn temin etmek,
bizzat kendisine den bir grevdir. Rasulullah
(s.a.v.) yle buyurur :
"Kiinin nafakasn salamakla ykml
olduu kimselerin yok olmasna yol amas,
gnah olarak kendisine yeterlidir."

511
Kk erkek ocuklar ile, kk olsun,
byk olsun kz ocuklarnn ve bir de baka
bakacak yakn akrabas bulunmayan nafakasn
teminden aciz akrabalaryla hanmlarnn hkm
budur. nk nafakalarn temin etmesi er'an
ona aittir.
235- Ama yetikin ve salkl erkek ocuklar
ile zrl/ sakat olmayan kardeleri hakknda
helak olma tehlikesi bulunsa bile, cihada kmas
caizdir.
nk hazr bulunduu takdirde, lseler bile
nafakalar er'an ondan istenmez, Onun iin
lmeleri szkonusu olsa bile, bundan dolay
cihada gitmesi engellenemez. Bu sylediimiz
durumlarn hepsi, genel seferberlik olmad
takdirde szkonusudur.
236- Ama dmann genel bir saldrsyla

512
karlalr ve bir ehir halkna: te dman
geliyor, sizi, oluk-ocuunuzu ldrmek veya
mallarnz gasbetmek istiyor, denilse ana ba-
bann izni alnmadan kmakta bir saknca yoktur.
nk byle durumlarda savaa katlmak,
herkes iin farz ayndr. Yce Allah :
"steyen-, istemeyen, hepiniz savaa kn,
Allah yolunda mallarnzla canlarnzla cihad
edin..."
283[22]
buyurmaktadr.
nk savaa kmad takdirde bir daha
bu grevini yerine getirme etme imkann
bulamaz. Halbuki anne babasnn iznini almadan
kmakla kard grevini daha sonra yerine
getirebilir. Cihada gitmekle daha nemli olan
grevini yerine getirmi olur. nk cihada
gitmemekle sebeb olaca zarar, daha geneldir;

283[22]
Tevbe:9/41

513
Bunun zarar hem kendisine, hem anne babasna
ve hem de dier mslmanlara ular.
Ayrca anne babann bu durumda ona izin
vermemeleri de onlar iin caiz deildir. Cihada
kmakla onlara gelecek olan gnah da bertaraf
etmi olacaktr. Kaldiki, isyan szkonusu olan
emirlere itaat edilmez. Grmyor musun? ayet
biri, bir adamn maln gasbetmek yahut onu
ldrmek yahut bir kadna tecavz etmek istese,
anne babasnn izni olmazsa bile kii buna engel
olabilirse, engel olmas farzdr. Anne babas
istemezlerse bile onlara itaati caiz olmad gibi
kendilerinin ona engel olmalar da onlar iin caiz
deildir. nk bu durumda savamas, kendisi
iin farz ayndr, Yapmak ve yapmamak
arasnda muhayyer olduu hususlarda anne
babaya itaat edilir. Ama direkt olarak kendisi iin

514
farz ayn olan hususlarda anne babas ona engel
olamazlar. mam Muham-med, bu durumda anne
babann ona engel olmalarnn irkin olduunu
aklayarak yle der:
ayet, anne babadan biri, kendisi iin farz
ayn durumunda olan bir grevini yerine getirmek
iin olundan yardm istese ve ebeveynden dieri
de oluna efkatinden dolay ona yardm
etmemesini sylerse, ona itaat edip dierini
yzst terketmesi doru mudur?
237- mam Muhammed dedi ki : Efendisinin
izni olmadan klenin savaa kmas caiz
deildir. Ancak genel seferberlik ilan edilmise, o
zaman kabilir ve efendisi ona engel olamaz.
nk genel bir seferberlik ilan edildii vakit
savaa katlmak, oru, namaz farziyeti gibi bir
farzdr. Bu farzlar ise, efendinin haklar

515
dndadr.
Kle hakknda durum bu olunca, kiinin
anne babasyla aralarndaki durumun da byle
olmas daha evladr.
238- Genel seferberlikde savaabilecek
durumda bulunan kadnlarn da durumu budur.
Huneyn'de mm Sleym'in yaptklarn
daha nce anlatmtk. Uhud'da Peygamber
(s.a.v.) yle buyurdu :
"Ka'b'm kz Nesibe'nin savataki durumu,
falan ve filann durumundan daha hayrldr."
Rasulullah (s.a.v.) bu hadiste savatan
kaan erkekleri ismen zikrederek Nesbe'nn
onlardan stn olduunu belirtmitir. O zaman
genel seferberlik ilan edilmiti. Rasulullah (s.a.v.)
bylece kadnlarn bu durumda savaa katlma-
larn ho karlam ve savaa katlanlar

516
vmtr.
Ama genel seferberlik yoksa kadnlarn
savaa katlmalar uygun deildir.
239- Gerek byk ordularda ve gerekse
seriyyelerde gen kadnlarn savaa katlmalar
uygun deildir.
nk evlerinde kalmalar, fitneyi defetmee
daha yakndr. Yal kadnlara gelince,yarallar
tedavi etmek iin byk ordularla birlikte
kmalarnda bir saknca yoktur.
mm Atiyye'den rivayete gre, yle
demitir: Rasulullah (s.a.v.) le yedi gazveye
katldm. Onlara yemek piiriyor, yarallar tedavi
ediyor ve askerlere su datyordum.
240- Bizzat savamalarn ise pek uygun
grmyorum. Bu ii erkekler yaparlar. Zaruret
olmadka kadnlar bununla uramamaldr.

517
Ama zaruret hasl olur ve genel seferberlik ilan
edilirse o zaman kadn, velisinin ve kocasnn izni
olmadan savaa katlabilir.
Bildiimize gre Abdlmuttalib'in kz
Safiyye, kadnlarn bulunduu yere girmek iin
duvardan atlayan yahudiyi ldrmtr. Bu olay
Hendek savanda olmutur. Peygamber (s.a.v.),
kadnlar Medine'nin muhkem evlerinden birine
toplamt. Hassan b. Sabit de balarnda
bulunuyordu. Kurayza kabilesinden bir yahudi
duvardan atlayp buraya girmek istedi. Safiyye,
yahudiyi ta ve sopalarla ldrmesi iin Hassan
b. Sa-bit'e emretti. (Gzleri grmeyen) Hassan:
"Ben iir sylemeyi bilirim, d ve kavga adam
deilim." cevabm verdi. Bunun zerine Safiyye,
yahudiye saldrarak ldrd. Rasulullah (s.a.v.) e
bu haber ulatrlnca safiyye'nin yaptn

518
onaylad.
Buradan da anlyoruz ki, zaruret annda
kadnlarn savamasnda bir saknca yoktur.
241- Savaabilecek durumda bulunan
ocuklarn da durumu ayndr. Yani genel
seferberlik ilan halinde, ana ve babalar
istemese de savaa katlmalarnda bir saknca
yoktur.
Bunun dndaki durumlarda onlarn gnln
almadan savaa katlmalar uygun deildir.
242- mam Muhammed dedi ki: Bize
ulatna gre Ali Bin Ebi Talib Rasulullah
(s.a.v.) in yannda henz dokuz yandayken
slam'a girdi. ayet bir sava vaki olsayd elbette
kendisi de savaa katlrd.
Hz. Ali (r.a.) in ka yanda slama girdii
hususu ihtilafldr. mam Muhammed, bu kitapta

519
dokuz veya on yalarn bitirdiini sylemektedir.
Bir rivayete gre yedi yandayd.
Dier bir rivayette ise, be yandayd.
Bu konudaki ihtilaf, ldrld zaman ka
yanda olduu hususundaki ihtilaftan
kaynaklanmaktadr.
Ca'ferb. Muhammed, ellisekizinde
ldrldn sylemektedir
Cahz, altm yanda olduunu
belirtmektedir.
Utb ise, altmi yanda olduunu
sylemektedir.
Ancak Rasulullah (s.a.v.)'e peygamberliin
geliinin ilk ylnda slam kabul ettii hususunda
ihtilaf yoktur.
Peygamber (s.a.v.), kendisine peygamberlik
geldikten sonra on sene Mekkede kalm ve

520
Medine'ye hicret ettikten on sene sonra da vefat
etmitir. Hz. Ali'nin ldrlmesiyle son bulan
hilafet mddeti ise otuz yldr ve bu yllarn
toplam elli yl etmektedir.
ayet ldrld zaman ya Ca'fer b.
Muhammed'in dedii ya ise, be yanda slama
girmitir. ayet Cahz'n dedii doruysa, yedi
yanda slam kabul etmitir. Ama Utb'nin dedii
doruysa, on yanda mslman olmutur.
slam kabul ettii zaman henz ergenlik
ana ulamadnda ihtilaf yoktur. Nitekim
kendisi yle demektedir:
"Sizden nce slam kabul ettim ve henz o
zaman ergenlik ana ermemi bir ocuktum."
Bu meseleyi uzun uzadya tahkik etmemizin
sebebi, mezhebimiz alimlerinin bu sze
dayanarak ocuun mslmanlnn kabul

521
edildiini sylemeleridir.
243- mam Muhammed dedi ki: Ordu savaa
ktnda askerlerin srf onlarla yatp kalkmak ve
hizmet etmeleri iin hanmlarn beraber
gtrmeleri uygun deildir. nk byle
durumlarda kadnlarn dmann eline
gemelerinden korkulur.
nk kadnlar sofraya konmu et gibidir.
Korunmadka herkes ona elini uzatr. Savaa
kan kii, olabilir ki kendi derdine der ve
namusunu koruma imkann kaybeder. Hanmyla
yatp kalkmas ise, temel ihtiyalarndan deildir.
Bunun iin namusunu tehlikeye atmas doru
olmaz. Hatta hanmyla megul olup savatan
geri kalma korkusu bile, kadnlar savaa
gtrmemek in yeterli bir sebebtir.
ayet kadnlarn savaa katlmalar mutlaka

522
gerekiyorsa, hr olanlar deil de, cariyeler
katlrlar.
nk kadnlarn erkeklerle karmas
hakkndaki hkm, cariyeler iin daha hafiftir.
Nitekim cariyelere bakma ve dokunma
hususunda herkes onlar iin mahrem gibidir.
Mahrem bulunmad halde yalnz yolculuk
yapabilirler. Halbuki hr kadn, kocas ve
mahremlerinden biri olmadan yolculuk edemez.
Yatp kalkma ve hizmet gibi ihtiyalar cariyeler
de yerine getirebilir.
284[23]

244- Ancak bununla birlikte, m si uman lar
yenilgiye uradklar takdirde ya kendi gcyle

284[23]
bu aynm doru deildir. "Cariyenin rtmesi
gereken yer, gbek ile diz arasdr" diyen anlay no
kadar sama ve slam d ise, yukarda belirtilen
anlay da o kadar islam ddr. Bu tr anlaylar
herhalde slam ncesi cahiliyye toplumunun
geleneklerinin uzantsdr. (eviren)

523
yahut yanndaki hizmeti-lerin yardmyla onlar
dr'l-slama karabilecek durumda ise, hr
kadnlar ve cariyeleri beraberinde gtrmesinde
bir saknca yoktur.
Nitekim Rasulullah (s.a.v.) bir savaa kt
zaman hanmlar arasnda kur'a atar ve kuras
kan beraberinde gtrrd. Hz. Aie (r.a.) dedi
ki ; fk meselesi kt ve bana iftiralarn yapld
savata benim kur'am kmt. Bu sava, Huzaa
kabilesinde Mustahkoullarma kar yaplan
Mreys1 gazvesidir.
Malumdur ki, Rasulullah (s.a.v.) hanmlarn
beraberinde gtrrken msimanlara
gveniyordu ve onlara herhangi bir tehlikenin
ulamamasndan emindi. Bu durumda olan
kimselerin beraberlerinde hanmlarn da
gtrmelerinde bir saknca yoktur. Ama

524
mslmanlar yenildii takdirde kendi dertlerine
dp hanmlarn tehlikeye maruz brakma
tehlikesi olduundan, onlar beraberlerinde
savaa gtrmeleri mekruhtur. Zaten bu gibi
tenliklere maruz brakp kamak ise, haramdr.
245- ayet ordu az olup seriyye kadar bir
ey ise o zaman yarallar tedavi ve hizmet
dncesiyle yal kadnlar gtrmek de caiz
deildir.
nk onlar az sayda askerlerdir ve zor
durumda kaldklar zaman kendi dertlerine
derler, Kadnlar savunamazlar. Bu kadnlar da
kendilerini savunmaktan acizdirler. Ama zann-
galip ile galip gelecekleri ve yenilip onlar d-
mana terketmeyeceklerine kanaat getirirlerse
byk ordularla yal kadnlarn kmasnda bir
saknca yoktur.

525
Netice olarak; iin hakikati kestirilemediinde
hkm zahire gre verilir.
246- Byle byk ordularla gidildiinde
okumak iin Kur'-an- Kerim'in dman
topraklarna sokulmasnda bir saknca yoktur.
Ama bir mfrezeyle birlikte gidildiinde
Kur'an- Kerim'in
beraber gtrlmesi uygun deildir.
nk gazi, ezbere Kur'an okumay
beceremiyorsa yznden Kur'an o-kumak
isteyebilir. Yahut teberrken veya yardmn
ummak iin tayabilir. nk o, Allah'n salam
ipidir. Kim ona sarlrsa. kurtulua erer. Fakat
dmann onu hafife almasna frsat
verilmemelidir. Onun iin zimm bir kimse Kur'an
satn aldnda (horlama endiesi varsa), satmas
iin zorlanr. Zahire gre, byk bir ordu ile

526
beraber olduunda Kur'an'a bir zarar
gelmeyecei dnldnde dman
topraklarna sokulmasnda bir saknca yoktur.
Ama kk bir mfrezede tehlike ihtimali ok
olduundan byle bir durumda Kur'-an' sava
halinde bulunulan dman topraklarna gtrmek
doru deildir. Aradaki fark budur. -f~_ /-
Peygamber (s.a.v.) in, Kur'an'm dman
topraklarna sokulmasn yasakladn belirten
rivayetin izahna gelince; bundan maksat, gl
olmayan bir atl gurubuyla birlikte sokulmasdr.
mam Muhammed de, byle demektedir.
Tahv'nin beyanna gre, bu yasaklama o
zaman iindi. nk msl-manlann ellerindeki
Kur'an nshalar azd. Bu nshalar dman eline
geerse ona zarar vereceklerinden korkuluyordu.
Halbuki gnmzde Kur'an nshalar oald

527
gibi onu ezbere bilenler de oalmtr.
Tahv, ayrca yle demektedir: Hem
ellerine getii zaman onu hafife almazlar. nk
her ne kadar onun Allah kelam olduuna
inanmasalar bile edebiyat ve belagatn zirvesinde
olduunu kabul ediyorlar. Onun iin, dier
kitaplar hafife almadklar gibi onu da hafife
almazlar.
mam Muhammed'in syledii daha
dorudur. nk srf mslmanlan kzdrmak iin
onu hafife alabilirler. Nitekim Karmatiler,
Mekke'de galib geldiklerinde byle davranmlar
ve Kur'anla alakalarn silmilerdi. Allah da, bu
davranlarndan dolay kklerini kurutmutur.
Zimm'nin Kur'an'i satn almasnn yasaklanmas
ve hem Kur'an, hem mslman kleyi satmaya
zorlanmas da bu sebebledir.

528
Fkh kitaplar da, bu hkm asndan
Kur'an gibidir. iir kitaplarna gelince, bunlarn
dman topraklarna sokulmasnda bir saknca
yoktur. Ayrca bir kafirin bu tr kitaplar varsa
onlar satmas iin zorlanamaz.
247- Bir mslman eman dileyerek dman
topraklarna giriyorsa ve o dmanlar da,
szlerinde vefal insanlar ise beraberlerinde
Kur'an gtrmesinde bir saknca yoktur.
nk zahire gre, dmann saldrsndan
emin bir durumdadr. , Ama szlerinde vefal
olmayacaklar tahmin ediliyorsa, eman dileyerek
topraklarna girilse bile, Kur'an'm gtrlmesi
doru olmaz.
248- ayet dman yahut zimm bir kimse,
bir mslman-dan kendisine Kur'an retmesini
istese, ona retmekte bir saknca yoktur. Ayrca

529
ona dini konularda bilgiler de verir. Olabilir ki
Allah onu hidayete kavuturur.
Grmyor musun, Peygamber (s.a.v.)
mriklere Kur'an' okuyordu. Hatta bununla
emredilmiti. Yce Allah yle buyuruyor :
"Rabbndan sana indirileni tebli et..."
285[24]

Yine:"Rabbmn yoluna hikmet ve gzel tle
davet et..."
286[25]
buyurmaktadr.
Bilindii gibi ki bu nitelik Kur'an'da ve ondan
karlm bulunan fkhtadr. Hikmet de fkhtr.
Nitekim Yce Allah:
"Kime hikmet verilirse, ona ok hayr
verilmitir".
287[26]
buyurmaktadr. Mfessirler
burada geen "hikmet" szn, fkh ile tefsir
etmilerdir. ayet mslman olmayan kiiye dini

285[24]
Mide : 5/67
286[25]
Nahl: 16/125
287[26]
Bakara i 2/269

530
ilimleri anlatr ve retirse, onu Allah'n dinine
davet etmi olur. Yce Allah yle
buyurmaktadr.
"Ey Muhammedi Mriklerden biri sana
snrsa, onu gvene al. Bylece Allah'n szn
dinlesin. Sonra onu gven iinde olaca yere
ulatr. nk onlar bilgisiz bir topluluktur."
288[27]

Yani dinleyip anlamasna frsat ver. Belki eriatn
gzelliklerine vakf olunca iman etmeyi arzu
edecektir.
Hz. Osman (r.a.) iri rivayet ettii hadiste
Peygamber (s.a.v.) :"nsanlarn hayrls, Kur'an
renen ve retendir" buyurmaktadr.
Rasulullah (s.a.v.) bunu buyururken
mslmanlara retme ile kafire retmeyi
birbirinden ayrmamtr.

288[27]
Tevbe : 9/6

531
Kendisiyle amel etmeleri iin mslmanlara
Kuran' okuyup retmesi kiinin grevi ise,
okuyup mslman olmalarn umarak mslman
olmayanlara okuyup retmesi ncelikle bir
grevdir.
249- ayet mrikler slam yurduna girip
mal, ocuk ve kadnlar karr, sonra dmana
g yetirebilen mslman bir cemaat bunu
farkederse, slam yurdunun snrlarnn dna
kncaya kadar onlar takip etmeleri farzdr.
Bunu yapmak mecburiyetindedirler.
nk dru'l-slamda bulunduklar mddete
yardm grme imkanlar mevcuttur. ayet
yardmlamazlarsa, dman onlara galib
geleceinden, yardmlamay terketmeleri caiz
deildir.
Dmann bu davranlar irkin bir

532
ktlktr. Mnkerden sakndrmak ise,
mslmanlara farzdr. Dman saldrsna maruz
kalanlar mazlum duruma dmlerdir; Mazlumu
zulmden kurtarmak mslmanlarm zerine
farzdr.
250- ayet dru'l-harbe girinceye kadara
onlar yakalamazlarsa, o zaman baklr; eer
ellerinde kardklar mslman ocuklar ise ve
onlar takip ettikleri takdirde onlara g getirip
kardklarn geri alabilmeleri ihtimal
dahilindeyse, onlar kalelerine ulancaya kadar
Darul-Harbte de takibe devam ederler.
Dru'l-harbte de kardklarm geri alma
ihtimali bulunduu mddete onlar takip etmek
gerekir. nemli olan mslmanlarm onlara g
getirecek durumda olmalardr. Bu ise, zahire
baklp deerlendirilir. Bu nedenle onlar kalelerine

533
girdikten sonra takip sona erer.
251- Ama kalelerine ulap girerlerse, ayet
mslmanlar onlarla savamay gze alp
ellerindekileri kurtarmaya alrlarsa ne ala. Ama
vazgeip geri dnerlerse, sanyorum byle
davranmalarna ruhsat vardr.
nk kalelerine girdikten sonra ellerindeki
ocuklarn geri alnmas glemektedir. Bu
uurda skntlara katlanmak, can ve mal
fedakarlnda bulunmak gerekir. ayet bunu
yaparlarsa, bu azimettir. Ama bu zorluklara
katlanmak istemeyip vazgeerlerse, onlar iin
ruhsat vardr. Grmyor musun? Bizans ve
Hindistan'da kafirlerin ellerinde bulunan baz
mslnan esirleri kurtarmak iin her birimizin
kp onlarla savamamz farz deildir.
252- Ama dmann kard sadece mal

534
ise ve dman dru'l-harbe girecek olursa, bu
durumda onlar takip etmek daha iyi ise de,
takipten vazgeme ruhsat vardr.
nk bu mallan, kendi lkelerine
karmakla kurtarm ve ona malik olmulardr.
Artk onlarn mallarna eklenmi durumdadr.
Mslmanlar bu durumda kendi mallarndan
vazgeme ruhsatna sahip olurlar. Ama dinin
erefini yceltmek ve mrikleri yenmek iin
takibi devam ettirirlerse daha iyi olur. te mallar
iin hkm byledir.
253- ayet sava yurduna mensup kimseler
zimmlerin ocuklarn yahut mallarn
karirlarsa, hkm yine yukarda zikrettiimiz
ekildedir.
nk mslmanlar onlara zimmlii
tanynca, onlara gelecek zarar nlemekle

535
ykml olurlar. Artk onlar da islam yurdunun
bireyleri saylrlar.
Grmyor musun, mal ve can iin zimmet
akdiyle elde edilen dokunulmazlk garanti verme
mahiyetindedir. Bundan sonra onlara kar
ilenecek su, ms-lmana kar ilenen su
gibidir, dru'l-harbe girdikten sonra mal ile
ocuklar arasndaki fark udur: ayet onlar slam
kabul edecek olsalar, kardklar mallar onlara
teslim edilir, ama ocuklar geri vermee
zorlanrlar. Ama dru'1-s-lamda iken slam'a
girecek olsalar hem mallan ve hem de ocuklar
geri verirler.
254- ayet mslmanlar, slam lkesine
giren dman kovalarken kardklar ocuklar
iin kalelerine varncaya ve mallar iin de dru'l-
harbe girinceye kadar onlar yakalayama-

536
yacaklarna daha ok inanyorlarsa, onlar takip
etmekten vazgemeleri hususunda muhayyer
olacaklarn umuyorum.
nk bu gibi durumlarda zahire gre
hkm vermek caizdir. Zahire gre de, onlar
takip etmekle bo yere kendilerini yormu
olacaklardr. Karma olayn duyan herkesin
onlar takip ile mkellef olmas iin, takibe
koyulduu takdirde onlara ulaacana ve
ulat takdirde mslmanlarm yardmyla onlara
galip gelinceine byk ihtimalle inanmas
lazmdr.
255- mam Muhammed dedi ki: Stratejik
neme sahip snr boylarnda yaayan
mslmanlarm, dman topraklaryla aralarnda
bir mesafe bulunmazsa bile, kadnlarn ve
ocuklarn yanlarna almalarnda bir saknca

537
yoktur.
nk onlar bu stratejik noktalarda ikamet
etmek zere grevlendirilmilerdir. ayet
hanmlaryla ocuklarn buraya getirirlerse tam
yerleme imkanna sahip olurlar. nk kadnlar,
erkekler iin huzur vericidirler. Ayrca kadn ve
ocuklaryla orada ikamet edecek olurlarsa
zamanla oalacaklar ve oras mslmanlarm
ehirlerinden biri haline gelecektir. Bundan byle
de dmanlar bu noktadan slam yurduna girme
imkann yitirmi, olacaklardr.
Ancak bu, dmandan bir atl gurubun
saldrsna maruz kalnd takdirde onlarn errini
defetme ve kadnlarla ocuklar slam yurdunun
ilerine doru karma imkanna sahip iseler,
geerli olur.
256- Ama bu durumda deilseler, yani

538
saylar az olup dman saldrsna kar
koyamaz ve kadnlarla ocuklar kurtarma
imkanna sahip bulunmuyorlarsa, o zaman
kadnlar yanlarna almalar doru deildir.
nk zahire gre bu gibi yerlerde
kaybederler. Halbuki birinci durumda
kaybetmekten emin idiler. Bu, tpk daha nce
anlattmz kadnlarn byk ordu ve kk olan
seriyyelerle kmas arasndaki ayrm gibidir.
Ancak srf onlarla yatp-kalkmak iin byk
ordularla beraber kadnlarn gtrlmesi mekruh
olduu halde stratejik yerlerde ikamet edenlerin
says ok ise hanmlarn yanlarna almalar
mekruh deildir. nk zahire gre ordu dman
topraklarnda uzun mddet kalmayacak ve o
derece kadna ihtiya duymayacaktr. Oysa stra-
tejik yerlerde bulunanlar uzun mddet burada

539
ikamet edeceklerdir. Hatta buralardan
ayrlmamalar onlardan istenir. ayet bekar iseler
buna zorlanrlar da. Onun iin hanmlaryla
ocuklarn yanlarna gtrme lerinde br saknca
yoktur.
257- ayet stratejik noktalarda bulunanlar
dman saldr-d takdirde yalnz bamza
onlara g getiremeyiz, ama ms-lmanlardan
yardm isteriz ve gelecek yardmla onlar defede-
riz derse, bu durumda kadnlarla ocuklar
yanlarna gtremezler.
nk kendileri yalnz balarna dmana
engel olamyorlar. Onlara yardm gelmesi ise, bir
ihtimaldir. zellikle ihtiyatla davranmann vacib
olduu durumlarda ihtimal zere hkm vermek
doru deildir. Mslmanlarn arasnda bir
fitnenin domas ve onlarn kendi aralarnda

540
ekimee girip buralara yardm gndermemeleri
de bir ihtimaldir. Bu durumda o stratejik
noktalarda bulunan kadn ve ocuklar
kaybetmek szkonusu olmaktadr. Onun iin
gelecek yardma gvenerek kadn ve ocuklar
bu gibi yerlere gtrmek doru olmaz. Orada
bulunanlar kendi glerine gvenmeliler ki
kadnlarla ocuklar oraya gtrebilsinler.
258- a'b'den yaplan rivayete gre
Rasulullah (s.a.v.) yle buyurmutur: "Kim bir
hayvan helak olmaa terkederse, o hayvan onu
kurtarana aittir."
Baz alimler bu hadisin zahirine bakarak
yle demilerdir: ayet sava, bir yenilgide
hayvann brakp kaar ve baka bir mslman o
hayvan karp kurtarrsa, o hayvan onu
kurtaranndr. nk daha nceki sahibi onu

541
brakp kamtr. Onu elinde bulundurduu
mddete bu hayvan onun mlk idi. Onu
elinden kardktan sonra artk bir av
mesabesindedir. Kim onu yakalarsa onun
olur.
Biz bu grte deiliz. nk bu salverme,
cahiliye halknn adetidir ve eriat bunu
yasaklamtr. Yce Allah yle buyuruyor :
"Allah, kula entilen, salverilen...
hayvanlarn adanmasn emretme-mitir."
289[28]

Salverilen hayvanlar azad edilen kleler
durumunda deildir. Azad etmede mal olma sfat
bozulur; mlkiyet son bulur. Halbuki hayvanlarn
salveril-meleriyle malik olma sfat ortadan
kalkmaz. Mlkiyet devam ettiine gre, o hayvan
sahibinindir. Bakas onu almakla ona malik

289[28]
Mide: 5/103

542
olmaz.
259- a'bi'nin yle dedii zikredilir: O
hayvan sahibi alr ve onu kurtaran kiinin ona
verdii yemlerin karl da kendisine verilmez.
Bu da gsteriyor ki nceki hadis bir vehimdir.
(Byle bir hadis yoktur.) nk bu hadisi
a'bi'nin rivayet ettii sylenmektedir. Halbuki o
byle bir hadis rivayet etmi olsayd, ona
muhalefet etmezdi. Ayrca byle az bir hadisle
amel edilmez.
nk bu hadis temel ilkelere muhaliftir. Bu
durumda zerinde ittifak
hasl olan Rasulullah (s.a.v.) in u hadisine
dnmek gerekir :
"Gnl rzas olmadka mslman bir
kimsenin mal helal olmaz." Rasulullah (s.a.v.)
yine yle buyuruyor :"Kim kendi maln bulursa

543
o,
bakasndan daha ok hak sahibidir." Bu
hadis de, szkonusu ettiimiz husus
iin bir delildir.
mer b. Abdlaziz (Allah rahmet etsin) yle
diyordu: Sahibi hayvan alr ve onu kurtaran
kiiye yapt masraflar der.
a'b yle dedi: ayet sahibinin izni
olmadan bir harcamada bulunursa, harcadnn
karln alamaz. Biz de a'b'nin bu grne
katlyoruz. nk iznini almadan baka birinin
malna kendiliinden hayr ileyerek harcamada
bulunmutur. Kendi yapt hayrdan dolay
bakasn ilzam edemez.
mer b. Abdlaziz ise yle diyordu: Zahire
gre o hayvana harcamada bulunmak iin
sahibinden izin alm gibidir. nk o hayvan

544
kurtarabilme imkanna sahip olsayd kendisi ona
yemini verecekti. Kendisi buna g yeti-
remediine gre buna g yetirecek kimseden
yardm istemi ve malndan ona harcamada
bulunmasna rza gstermi oluyor. Burada izin
vermee delalet sarahaten izin verme gibidir.
Lakin biz deriz ki : Bu yardm dileme ve rza
gsterme, hayvan kurtarann kendi hayrna bunu
yapmas istenebilecei gibi, harcamasnn
karln bilahare deme eklinde de olabilir.
Byle ihtimalli durumlarda kiiye bunu
deyeceksin, eklinde bir zorlamada
bulunulamaz.
Baar Allah'tandr.
290[29]

290[29]

545
Art

260- Dru'l-harbe girdikten ve ondan kmak
iin yola koyulduktan sonra komutann birini art
olarak grevlendirmesi iyi olur.
nk bu, mslmanlann yararna bir
uygulamadr. Olabilir ki ordudan uykusuzlua
dayanamayp uyuyan yahut yolunu kaybedip o
korku verici yerde ne yapacana karar
veremeyip bekleyenler bulunabilir.
261- Art tayin edilen kii byle kimselerin
orduya ulatrlmasn salar.
262- Art, hayvan inat edip yrmeyen
biriyle karlarsa, ona hayvanm terketmesi ve
orduya ulamasn emreder ki, kendisi helak
olmasn. Bu ekilde o kiiyi alp orduya yeti-tirse
ve hayvann helake terketse, o hayvann bedelini

546
kendisine demez.
nk kendisi hayvanna zarar vermi
deildir. Aksine art onu orduya ulatrmakla
kendisine yilik etmitir. Hayvann sahibini
alkoyduu ve hayvan kaybolduu iin adam
zarar grecek olsa, onun karlnda bir ey
demez. Aksine, kendisini kurtard iin, at
kaybolan adamn ona teekkr etmesi gerekir.
nk o ahs iki bela ile kar karya gelmitir;
Ya hayvann yitirecektir, ya da onunla kalp
canndan olacaktr. ki ktlkten birini ilemek
mecburiyetinde kalan kii, ehvenini ilemek
mecburiyetindedir. Burada ehven olan, atn
terketmesidir. Art kendisine hayvan
brakmasn emretmise, yapmas gerekenini
emretmi ve iyilikte bulunmutur, iyilik yapanlar
ise, sorumlu deildir.

547
263- Ama atn elinden alp onu kendisinden
uzaklatrm ve sonra da atn almasna engel
olmusa, bu durumda bedelini demek
mecburiyetindedir.
nk hayvan kendisinden uzaklatrarak
onun yitirilmesine sebep olmutur. Aslnda bu bir
gasbtr. nce hayvanm elinden alm ve sonra
onu orduya ulatrmtr. Halbuki onu orduya
ulatrmak iin hayvann orada brakmasn
emretmek art deildir. Onun iin o hayvann
bedelini ona demek mecburiyetindedir. Yine
art hayvan keser yahut vurup ldrrse bedeli
ondan alnr. Bu gr daha kuvvetlidir.
264- ayet at sahibi hayvann yularn tutar
ve art kii de onun elini zp kendisini orduya
yetitirir ve atn orada brakrsa, bedelini
demez.

548
nk artnn yapt, onun elini yulardan
zmektir, hayvann kendisine birey yapm
deildir.
Bu, gasbten dolay tazminatn gerekli
olabilmesi iin gasbedilen mal sahibinin gerektii
ekilde kullanmasn engelleyen bir tasarrufun
olmas konusunda Ebu Hanfe ve Ebu Yusuf
lehine bir delildir. Bunun iin de, hayvann
yularn alp onu uzaklatrmsa, onun
tazminatn der. Ama sahibinin elini yulardan
zp uzaklatrmsa bedelini demez. ki halde
hayvann telef olmasnn sebebi ayndr. Ancak
imam Muhammed bu esas, nakil ihtimali olan
eylerde kabul etmektedir. Nakil ihtimali olmayan
eylerde se yle der: Mal sahibinin malnn
semeresinden mahrum edilmesi sebebiyle bunun
bedeli baka eylerden denir. Yine mahkeme

549
salonuna nakil ihtimali olan eyler iin alacak
davada ve yaplacak ahitlikte eyann kendisine
iaret edilmesi lazmdr. Ama nakil ihtimali
olmayan eylerde kolaylk iin onun yerine
snrlan belirtilir.
265- Yine kii atnn srtnda olup onu zorla
indirir ve or-
duya ulatrrsa, telef olan atnn bedelini
demez.
nk atn kendisine herhangi bir
mdahalesi olmam, onun sahibine mdahale
etmitir.
266- ayet art, kiiyi alp orduya ulatrr
ve hayvanm orada terkeder de arkadan bir
mfreze o hayvana rastlar ve ona yem verip
orduya ulatracak olursa, sonra da sahibi hazr
olursa, o hayvan zerinde adam daha ok hak

550
sahibidir.
nk malnn aynn bulmutur ve o
malnda daha ok hak sahibidir. Ayrca hayvana
verdikleri yemin karln da almazlar. nk
kendisi onlara, ona yem verin diye
emretmemitir. Bu meseleyi daha nce
anlatmtk.
Anlatldna gre Zbeyr b. Avvm'n uzun
bir mzra vard. Tamas kendisine ar
geldiinden onu yola atp yrd. Ordunun
gerilerinde bulunan bir bedevi, Zbeyr'in byle bir
adetinin olduunu bilmeden mzra alp eve
getirdi. Zbeyr de gelip: "Mzram tadn iin
Allah ecrini versin" dedi ve mzran ald. Bu olay
bir ka defa daha tekrar etti.
267- ayet hayvan orduya ulatrr ve
komutana haber verip komutan da yem

551
verilmesini emreder ve daha sonra o hayvann
sahibi kar gelirse, komutann emrinden sonra
verilen yemin karln der, ama daha nce
verilenin karlm demez.
nk bu emirde o hayvan ihya edilip
korunarak sahibi gzetilmektedir. Hayvan da
yemsiz yaayamaz. Herkes bakasnn malnn
korunmas iin hayr ilemek mecburiyetinde
deildir. Komutan ise, asker arasnda kendisini
korumaktan aciz olanlar koruma velayetine
sahiptir. Bylece onun bu emri, hayvan sahibinin
emri mesabesindedir.
268- Emir verildikten sonra" u kadar
harcadk" derlerse ve bu da normal bir harcama
olduu halde sahibi bunu reddederse, onun
syledii kabul edilir.
nk kendi lehlerine onu borlu yapmak

552
istiyorlar ve o da bunu inkar ediyor. Szn
yemin ile destekledikten sonra onun sz geerli
olur. nk bu, onlarn hayvana yem vermeleri
iine yemin etmesi olur.
269- ayet iddialarn ispat iin iki ahid
getirir yahut hayvana yedirdikleri yemden
komutan haberdar ise, karl hayvan
sahibinden alnr.
ddialarnn ispatlanmasndan dolay onun
inkarna aldr edilmez.
270- ayet hayvan komutana getirdiklerinde
onu bulduklarna dair ahid getirirler ve kime ait
olduunu bilmezlerse, komutan dilerse o hayvan
satar. Bu, caizdir.
nk bu, komutann hayvan sahibini
gzetmesidir. Olabilir ki yaplacak harcama o
hayvann maliyetini aar. Ayrca paray korumak,

553
hayvan korumaktan daha kolaydr. Komutan,
askerini koruma velayetine sahiptir.
Sahibi geldiinde sat iptal edemez.
Deerini alr.
271- ayet yem vermeleri iin emirde
bulunur, bir mddet sonra da satacak olur ve
sahibi gelmeden nce ne kadar harcamada
bulunduklarna dair delil getirip bedelini isteyecek
olurlarsa, yem verilmesi iin verdii emirden
satna kadarki harcamalar kendilerine verilir.
nk hayvann maliyetini korumakla onlar
bu karl sahibinden almay haketmilerdir.
Onun iin sahibi geldii takdirde harcadklarnn
karln almadan hayvan ona teslim
etmeyebilirler. Bu, kaan kleyi yakalayan
kimsenin, cretini alncaya kadar kleyi iade
etmemesine benzer. Haklar ne ise, komutan onu

554
der.
Bu konuda, delillerle isbatlan, hayvann
sahibi gelmeden nce de geerlidir. nk o
gelinceye kadar komutan onun yerine taraftardr.
in balangcnda harcama hususunda
getirecekleri deliller de kabul edilir. ayet
komutana: "Bu hayvan bulduk ama sahibini
bilmiyoruz" derlerse, komutan, bu konuda ahid
getirmelerini ister. Harcamada bulunmalar iin
de getirecekleri delilleri kabul eder.
272- ayet ahidler getiremezlerse ve
komutan da o hayvana yem vermelerini uygun
grrse yle diyebilir : Yem vermeleri iin onlara
emrediyorum. ayet iddia ettikleri doru ise
bunun karln sahibinden alrlar. Ama dedikleri
doru kmazsa ben onlara byle bir emirde
bulunmu deilim. Ayrca bu szlerine de ahit

555
tutar. Yahut yle diyebilir: ayet syledikleri
doru deilse onlara herhangi bir emirde
bulunmu deilim.
nk bu ekilde davranmak, hayvann
sahibini gzetmektir. ayet doru sylyorsa
onun mlknn telef olmamasn salam olur.
Ama o hayvan gasbetmilerse sat caiz olmaz.
273- ayet sahibi kar gelir ve komutann
"sat" eklindeki emrinden sonra hayvan bulan
kii onu satp bedeli onun elin-deyken helak
olmusa, baklr; eer hayvan sahibi komutana
verilen bilgilerin doruluunu kabul ederse o
zaman deerini demez.
nk o zaman satn sahih bir izin ile
yaplm olduu ortaya km olur.
274- ayet hayvan sahibi, komutana verilen
haberleri reddederse, satc, sylediklerini

556
delillerle isbat etmedike hayvann deerini
demek mecburiyetindedir. ayet davasn delil-
lerle ispatlarsa, delil ile sabit olan, iki tarafn
ittifakyle ispat olunan gibidir.
275- ayet hayvan sahibi hayvann
mterinin elinde bulur ve o hayvann kendisine
ait olduunu delillerle ispatlarsa, onu geri alabilir.
276- ayet mteri, o hayvan bulan kiinin
sylediklerini ve komutann emrini delillerle
ispatlarsa, satn ald kendisine ait olur.
nk o hayvann maliki olduunu
isbatlam olmaktadr.
277- ayet mteri delillerini getiremezse,
hayvan sahibi hayvanm geri alr. Mteri de
gidip kendisine o hayvan satan kimseden
parasn alr.
278- ayet satc, iddialarn delillerle

557
ispatlayarak o hayvan kaybolduu halde
bulduunu ve satmas iin komutann emri
bulunduunu belirtirse, karln demek
mecburiyetinden kurtulmu olur.
291[30]

kur Secdesi

279- Komutann iyi bir haber alp Allah'a
krn ifade etmek istedii zaman kbleye
ynelip tekbir getirerek secdeye kapanmasnda
ve Allah'a kredip tebih ettikten sonra bir tekbir
getirerek kalkmasnda bir saknca yoktur. Bu,
kr secdesidir.
Bu secde mam Muhammed"e gre
snnettir. Eb Yusuf tan yaplan rivayet de ayn

291[30]

558
ekildedir. Onun da bu grte olduunu bn
Semaa rivayet etmitir. Eb Hanife ise, bunun
snnet olmad grndedir. Ya da ona gre
bu, tam kr ifade etmez. Tam kr ifade, iki
rekat namaz klmakla olur. Nitekim Rasulullah
(s.a.v.) Mekke fethedildii gn iki rekat namaz
klmtr.
brahim en-Naha''nin bu secdenin mekruh
olduunu syledii rivayet edilir. bn. Semaa bu
gr Eb Yusuf kanalyla Eb Hanife'den de
nakletmektedir. nk komutan bunu yapt
zaman onu gren kii, bu secdenin, nimetlere
kavuulduu zaman vacip yahut snnet bir
hareket olduunu zannedebilir. O zaman dinden
olmayan bir hareket dine sokulmu olur. Oysa
Rasulullah (s.a.v.):
"Kim dinimizde olmayan bir eyi dine

559
sokarsa, o yapt ey kabul olmaz "
buyurmaktadr.
Ayrca shhat vs. gibi Allah'n nimetinin
yenilenmedii hibir an yoktur. ayet her nimet
iin secdeye kapanrsa baka bir ile megul
olmak iin zaman kalmaz. Bir nimet iin secdeye
kapanmaa muvaffak olmas da bir nimettir ve
ikinci bir defa bunun iin de secdeye
kapanmaldr. Lakin mam Muhammed bu
konuda rivayet edilen haberleri ho karlamtr.
280- Bu rivayetlerden biri, Peygamber
(s.a.v.) e houna giden bir mjde verildii zaman
Allah'a secdeye kapandn bildiren rivayettir.
Yine bir rivayete gre Rasulullah (s.a.v.)
zrl bir adama urad ve onunla karlanca
secdeye kapand. Hz. Eb Bekir ile mer de ayn
kiiye uram ve ayn ekilde davranmlardr.

560
Hadis kitaplarndaki bir rivayette ise
Rasulullah (s.a.v.) gelimemi bir cceyle
karlanca secdeye kapanmtr.
Rivayet edilir ki Hz. Bekir (r.a.)'a
Yemme'nin fetheddii haberi geldii zaman
secdeye kapanmtr.
Yine Eb Musa el-E'ari'den yaplan bir
rivayete gre o yle demitir: Nehrevan'da Hz.
Ali (r.a.)'Ia beraberdik. Hz. Ali: Memecii
292[31]

olan arayn, dedi. Onu aradlar ama bulamadlar.
Bunun zerine Hz. Ali'nin aln terledi ve:
imdiye kadar ne yalan syledim ve ne de
yalandandm, demee balad. Nihayet bir
kanalda yahut bir ukurda o ahs buldular. O
zaman Hz. Ali (r.a.) secdeye kapand.
Yukarda anlatlan rivayetin asl udur: Hz.

292[31]
Bu ifade haricler iin kullanlmtr.

561
Al (r.a.) Harriyye de isyanclarla savanca
yle dedi: Bakn, aralarnda memelerinden biri
kadn memesine benzeyen biri vardr. Allah'n
Peygamberi bunu bana anlatmt. ldrlenleri
evirip evirdiler, fakat ona rastlayamadlar.
Onlara arayn bulun, Allah'a yemin ederim ki
imdiye kadar ne yalan syledim ve ne de
yalanlandm dedi. Hurma aalarnn altnda yedi
cesed var, henz onlara bakmadk, dediler.
Hemen onlara da bakmalarn istedi.
Ravi diyor ki : O kiiyi bulup ayandan bir
iple balayarak Hz. Ali'nin huzuruna getirdiler.
Hz. AH, Allah'a secdeye kapand.
Hz. Ali secdeye kapand, nk Rasulullah
(s.a.v.), bu nitelii tayan bir topluluun
bulunduunu ve bu topluluun sapklk zere
olduunu, Hz. Ali ile savaacaklarn buyurmu

562
ve Hz. Ali de bunu askerlerine haber vermiti. O
adam bulmalar byk bir nimet idi. Yardm ve
baar Allah'tandr.
293[32]

Korku Namaz

281- mam Muhamned dedi ki: Korku
namaz konusunda alimler ihtilaf etmilerdir. Bu
konuda grlerin en gzeli bn Abbas, brahim
en-Nafha' ve bn mer'in katld grtr. Bu
gre gre devlet bakan orduyu iki guruba
ayrr. Bunlardan biri dmana kar durup
savaa devam eder. Dieri de namazn yarsn
klar, sonra bu gurup gidip dmana kar savar
ve daha nce savaan gurup gelip namazn

293[32]

563
yarsn klar. mam selam verdikten sonra bu
ikinci gurup savaa katlr ve bu defa birinci gurup
gelip namaz tamamlar. Ancak bu defa kraatsz
namaz tamamlar. nk namazn balangcna
ulamt. Bu gurupta bulunanlar namazn
hepsinde imama uyan durumundadrlar. Sonra
ikinci gurup gelir ve kraatle namazn tamamlar.
nk bu gurupta bulunanlar mesbk (namaza
sonradan yetimi) durumundadr.
Namaz blmnde bu konudaki farkl
rivayetleri ve alimlerin ihtilafn ve Eb Yusufun
"Nevdiru Eb Sleyman" isimli kitabnda
syediklerin ve dmann kble tarafnda veya
ters ynde bulunmas durumunda aralarnda
korku namz hakkndaki ihtilaf da belirttik.
282- man Muhammed burada bn mer'in
hadisine gre mamn her gurupla bir secde

564
klacan zikretti.
Secdeden kast, bir rekattr. Bu, Hicaz
dilinde mehur bir kullantr. Onlar: "Falan bir
secde etti" derken bir rekat namaz kldn
kastederler.
283- Yine bn mer'in hadisinde unu da
nakleder: ayet
daha fazla korku verici bir durum szkonusu
ise yaya olarak ayakta yahut bineklerinin stnde
kbleye ynelmi olsunlar veya olmasnlar
namazlarn klarlar. Ayakta olmalarndan
maksat, yrmemeleri ve durmalardr. nk
yrmek bir harekettir ve onunla namaz caiz
olmaz. Denizde yzmek ve savata kl
sallamak da byledir.
284- Muhammed b. Yahya'dan yaplan
rivayete gre Peygamber (s.a.v.) yolculuk

565
esnasnda bir yere konaklarken iki rekat namaz
klmadan oturmazd.
Hadis ehli bu hadisi dierinden daha sahih
grrler. nk her konaklamada namaz klacak
yeri tayin edip nce iki rekat namaz klar, sonra
otururdu. Her yolcunun byle davranmas
gerekir. nk konaklama istirahat etmek iindir
ve bu bedenin paydr. Din iinin bundan nce
yaplmas daha uygun olur.
Rivayet olunur ki Peygamber (s.a.v.) evinde
namaz klar ve ev ilerinde hanmlarna yardm
ederdi. mmetinin de byle davranmasn
emrederek yle buyurmaktadr : "Evlerinizi
kabirlere evirmeyin"
Baz alimler: Evlerinizde namaz klmayarak
onlar mezara benzetmeyin, demek istediini
sylerler. Bazlar da bunun, sorumluluk

566
duymadan uyumak anlamnda ev halkna yardm
etmemek olduunu sylerler. Rasulullah (s.a.v.)
yine yle buyurur :
"Gzmn nuru (neem) namazdadr."
mmetinin neesi de, onun neesinin bulunduu
yerdedir. Onun iin bir yerde konaklarken
namazla balamak
evladr.
mslman eli kolu balanarak ldrlme ile kar
karya geldiinde iki rekat namaz klmas ve
ondan sonra gnahlarnn aff iin Allah'a yalvar-
mas mstehabtr.
Bylece son ii, namaz ve istifar olur.
Peygamber (s.a.v.) yle buyuruyor : "Kim amel
defterine taatla son verirse, nceki gnahlar
affedilir."

567
Yine bn Abbas'm rivayet ettii bir hadiste ise
Rasulullah (s.a.v.) yle buyurmaktadr:
"ler son ekilleiyle deerlendirilir."
"Kimin ilk ve son sz "L lahe llallah"
olursa aradaki gnahlar affolunur." Onun iin
konumaa g yetirr yetirmez ocua Kelime-i
Tevhi'din
telkin edilmesi lm esnasnda da ayn eyin
yaplmas tavsiye edilmitir.
286- Bu konuda temel, Hubeyb'in hadisidir.
Hubeyb esir edilip Mekke'de satldnda onu
ldrmek iin HH'Ie
294[33]
kardlar. O da: Brakn
iki rekat namaz klaym, dedi. Klmasna
msaade ettiler. ki rekat namaz kldktan sonra
yle dedi: ayet lm korkusundan namazm

294[33]
Mekke'de bir yerin addr veya harem
blgesinin d demektir.

568
uzattm zannna ka-plmasaydmz namaz
uzatrdm. Bir rivayette: Bu iki rekat ksa kld
denilmekte ve yle dedii belirtilmektedir: ayet
lmden korkup da namazn uzatt
demelerinden ekinmesey-din namaz uzatrdm,
dedi. Sonra mriklerin yzne bakt. Kiminin
surat eki, kimi svyordu. Kimi de elinde ta
yahut sopa hazr duruyordu. O zaman da yle
dedi: Allah'a yemin ederim ki dman yznden
baka bir yz gremiyorum! Allahm! Burada,
selamm Peygamberine iletecek bir kimse
yoktur. Selamm Raslne ve onun ashabna
sen ilet.
Rivayet edilir ki Peygamber (S.A.V.)
Medine'de minberin zerinde iken selamm alm
ve yle buyurmutur. "Allahm, ka kii iseler
hepsini say ve tesbit et. Her birine ayr ayr yahut

569
toptan lanet et. Onlardan bir fert bile geri
brakma."
Hadis kitaplarnda buna ek olarak yle
denilmektedir: Yzn Kbleye evirtip secdeye
kapanm vaziyette kendisini ldrmelerini istedi.
Ama onlar onun bu teklifini reddettiler. O zaman
Hubeyb yle dedi : "slam iin ldrldkten
sonra hangi taraf zere, Allah iin ldrlsem
aldr etmem."
Kafirler, Hubeybi ldrdkten sonra arkas
Kbleye gelecek ekilde astlar.
Rasulullah (S.A.V.), Hubeyb'in ldrlmeden
nce iki rekat namaz klmasn ho karlam ve
kendisini Seyyid'-heda "ehidlerin Efendisi"
diye isimlendirerek onun iin: "O, cennette
benimle beraberdir" buyurmutur. O zamandan
bu yana ldrlmeden nce iki rekat namaz

570
klmak snnet olmutur.
287- imam Muhammed dedi ki : Korku
namaz, dmana kar dururken klnabilir. Ama
kl sallarken ve mzrak drterken namaz
klnmaz. nk bunlar birer harekettir ve namaz
kendisinden olmayan hareketlerle birlikte
klnmaz. Bu durumda dmanla sava
bitiminden sonraya braklr. nk namaz
erteledikleri takdirde tekrar namaz klma
imkanna sahip olurlar, ama sava kardklar
takdirde bunu telafi edemezler.
288- Bu konuda delil, Eb Said el-Hudr
hadisidir. Eb Said dedi ki: Hendek gn gecenin
ge saatlerine kadar namaz klamadk. Nihayet
sava durup namaz klma imkann bulduumuz
zaman ancak klabildik. Nitekim yce Allah yle
buyurmaktadr: "Savata Allah mminlere

571
elverdi."
295[34]
o zaman Rasulullah (s.a.v.) Bilal'
ard. Bilal namaz iin kamet getirdi. Kalkp
le namazn vaktinde klman ekliyle kldlar.
Sonra ikindi namaz iin kamet getirildi ve onu da
ayn ekilde kldlar. Daha sonra akam namazn
ve ardndan da yats namazn kldlar. Bu olay,
korku namaz hakknda inen u ayetten nce
meydana gelmitir: "Fakat korkuyorsanz, hakkn
divanna tam huu' ve taatle durmak imkann
bulamazsanz o halde (namaz) yryerek, yahut
svari olarak (Kbleye veya her hangi bir semte
kar) kln."
296[35]

289- bn Mes'ud'un rivayetine gre
Rasulullah (S.A.V.) Bilal'e emretti. O da kalkp
birinci namazdan nce hem ezan okudu hem de

295[34]
Ahzb : 33/25
296[35]
Bakara : 2/239

572
kamet getirdi. Daha sonraki namazlarda ise sa-
dece kamet getirmekle yetindi.
Yine bn Mesud'dan yaplan bir rivayette ise
Bilal'in her namaz iin ezan okuduu ve kamet
getirdii belirtilmektedir. Bunlardan hangisine
uyulursa, iyidir.
Burada savala megul olmaktan dolay
namaz geciktirmenin caiz olduuna delil vardr.
Ayrca vaktinde klmamayp karlan namazlarn
Rasulullah (S.A.V.) in yapt gibi cemaatle
klnmas da mstehabtr. Eer fiilen sava-mayp
ayakta yahut svari iseler ima (iaret)le
namazlarn klarlar ve bu durumda namazlarn
ertelemeleri caiz deildir. nk rku ve sucudun
yaplma imkan bulunmad zamanlarda farz
namaz ima yoluyla klnr. Burada askerlerin rku
ve scuddan aciz olduklar ortadadr.

573
290- bn Abbas'tan yaplan bir rivayete gre
Ahzab (Hendek) savanda Rasulullah (s.a.v.)
ikindi namazn klmay unutmu ve ancak akam
namazn kldktan sonra ikindiyi klmadn
hatrlamtr. Hatrladktan sonra da kalkp ikindiyi
klmtr.
Burada unutmaktan dolay vakitlerde srann
dtne delil vardr. Bunu namaz konusunda
akladk.
Ahzab sava ile Hendek sava ayn
savatr. Birinci hadiste Rasulllah'n drt
namaz, bu hadiste ise ikindi namazn klmad
sylenmektedir. Bunlarn her ikisi de sahihtir.
Rivayet olunur ki Rasulullah (S.A.V.) :
"Bizi vusta (ikindi) namazndan alkoydular.
Allah kabirlerini ve evlerini ate doldursun."
buyurmutur.

574
Yukardaki iki hadisin arasn ylece
bulmak mmkndr: Olaylar ayr gnlerde
meydana gelmitir. nk msl-manlar onyedi
gn Hendekte kaldlar ve bu gnlerin ounu
gece-gndz savamakla geirdiler. Baar
Allah'tandr.
297[36]

ehitlik Ve ehide Yaplacak lemler

291- mam Muhammed dedi ki: ehid
savata ldrlm-se, ykanmaz ve Irak ile am
alimlerine gre zerine namaz klnr. Biz de ayn
grdeyiz.
Medine alimlerine gre ise zerine namaz
da klnmaz. Malik b. Enes bu grte olanlar

297[36]

575
arasndadr.
Bilelim ki mam Muhammed (rahimahullah)m
tercih konusunda bu kitabnda metodu, dier
kitaplarndaki metodundan farkldr. Bu kitapta
Irak, am ve Hicaz alimlerinin grlerine bakar
ve iki tarafn ittifak ettii gr tercih edip yalnz
kalan tarafn grn terkeder. Bu metod,
mezhebimiz alimlerinin tercih konusunda takip
ettikleri "say okluuna aldr etmeme"
metodlanfta aykrdr. Yce Allah'n u sznn
zahiri de buna delalet eder:
"... nanp yararl i ileyenler bunun
dndadr ki saylan da ne kadar azdr!"
298[37]

Yine yle buyurur :
"... Fakat insanlarn ou bilmezler."
299[38]

298[37]
Sd : 38/24
299[38]
A'rf: 7/187

576
"...Sen ne kadar yrekten istersen iste,
insanlarn ou inanmazlar."
300[39]
Ancak burada
mellifin (mam Muhammed'in) byle bir metod
izlemesinin ve byle bir metodun doru kabul
edilmesinin sebebi udur: Alimler arasnda bu
konulardaki ihtilaf, gazvelerde Rasulullah (s.a.v.)
in nasl davrandn bildiren rivayetlerdeki
karklktan kaynaklanmaktadr. Bu konudaki
ihtilaflarn bundan kaynakland apaktr. Bu
meselede de olduu gibi bir gurubun yanl
grte olma ihtimali iki gurubun yanlm
olmalar ihtimalinden daha fazladr.
292- Cbir'in rivayetine gre Peygamber
(s.a.v.) Uhud ehidleri zerine namaz klmam
tr. Sahabenin ou ise, namaz kldnm rivayet
etmektedir. Hatta rivayete gre Rasulullah

300[39]
Ysuf: 12/103

577
(s.a.v.) Hz. Hamza'nn zerine yetmi defa
namaz klmtr; Hz. Hamza'nm cesedi
Rasulullah (S..V.) in nnde bulunuyordu ve
her gelenle birlikte tekrar tekrar zerine namaz
kld.
Cbir (r.a.)'m ise o gn hem babas ve hem
de days ldrlmt. Cbir onlarla megul
olduu iin Rasulullah (s.a.v.) in ehidler zerine
namaz kldn grmemi olabilir. Kald ki
rivayete gre Cbir (r.a.) babasnn ve daysnn
cesedlerini Medine'ye gtrm ve Rasulullah
(s.a.v.)'in mnadisinin "ldrlenleri,
ldrldkleri yerde gmnz" arsn duyunca
onlar ldrldkleri yere geri getirmitir.
Hi phesiz Cbir'in rivayetinin bir yanll
beraberinde getirme ihtimali daha fazladr.
293- Ayrca Medine alimleri yle derler: l

578
zerine namaz klmak onun iin bir istifar ve
rahmet dilemek iindir. Halbuki ehidin buna
ihtiyac yoktur. nk kl, gnahlar siler.
Bu iddialarna kar deriz ki: l zerine
namaz klmak mslmann ms-lmana deer
vermesi asndan mslmann dier
mslmanlar zerindeki hakkdr. ehid ise,
deer verilmeye daha layktr. Ayrca ehidin
derecesinin, gemi ve gelecek gnahlar
affedilmi bulunan Rasulullah (s.a.v.) in derece-
sinden geride olduu, bununla beraber ashab
Rasulullah (s.a.v.) zerine namaz klmlardr.
Yine namazda "Muhammed'e ve aile fertlerine
rahmet et" denilmektedir. Buradan da anlyoruz ki
ehidin derecesi, m'minlerin istifarndan ve
rahmet dualarndan ehidi mstani klmaz.

579
ehid, ayette
301[40]
bildirildiine gre
yaamaktadr ve yaayan zerine namaz
klnmaz, diyenlerin gr de zayftr. nk o,
ahiret hkmlerine gre yaamaktadr. Dnya
hkmleri itibariyle, yani bizim amzdan ldr.
Miras taksim edilir ye iddeti bittikten sonra
hanm bakasyla evlenebilir. l zerine namaz
klmak da dnyev bir hkmdr. Ancak ehidin
zerinde bulunan kan vs. nn kyamet gn
hasmna kar ahidlik yapmas iin ykanmaz.
294- Rasulullah (s.a.v.) Uhud ehidleriyle
ilgili olarak yle buyurur:
"Onlar kanlaryla sarp gmnz ki kyamet
gn diril-diklerinde boyun damarlarndan (bir
eit) kan akar. Onun rengi (her ne kadar) kan
rengi (ise de) kokusu misk kokusudur." Onun iin

301[40]
Bakara2/154

580
de zerindeki elbiselerin hepsiyle gmlr.
Nitekim rivayete gre Hz. Hamza (r.a.) zerindeki
abasyla birlikte kefenlenmitir. Ancak zerindeki
silahlar karlr. nk onu dmann saldrsn
defetmek iin tayordu ve bundan sonra onun
iin byle bir durum sz konusu deildir. Ayrca
ldrlenleri silahlaryla birlikte gmmek cahiliye
ehlinin adet-lerindendir ve cahiliye dnemindeki
insanlara benzememiz yasaklanmtr. Kefen
cinsinden olmayan alvar, takke, kemer, yzk
ve ayakkab gibi eyler de zerinden alnr.
Tabinin ileri gelenlerinden bir cemaat bu
meseleyi byle belirtmektedir. ehidin akrabalar,
ehidin zerindeki elbiselerinin dnda diledikleri
miktar kefen eklemeleri caizdir. Bu szden,
erkeklerin kefenlerinin yahut iki para
olmasnn art olmad anlalmaktadr.

581
295- Savata ar yaralanp sonra len
kimse, ahiret hkmlerinde ehid olur ama
ykama ve kefenleme gibi dier llere yaplan
muamele kendisi iin de yaplr.
296- ayet kii yaral dt yerden canl
olarak alnr ve tand srada lr yahut
adrna alnp arlaarak lrse, o da sadece
ahiret hkmlerince ehiddir.
nk ne de olsa bir rahatlk grm olur.
Ama atlarn ayaklar altnda inenmesin
diye ayaklarndan tutulup ekilmi, orada can
vermise ykanmaz.
nk yaralnn dt yerden baka yere
alnmas kendisine rahatlk salamamtr. ayet
yiyip imise ykanr. nk bylece rahata
kavumutur.
297- mam Muhammed dedi ki: Zeyd b.

582
Savhn'n yle vasiyette bulunduu rivayet
edilir: Ayakkablar hari zerimden hibir elbise
karmayn, zerimdeki kan ykamayn ve
hemen gmn. nk bunlar benim delillerimdir
ve kyamet gn beni ldrene kar delil
getireceim.
Burada kefen cinsinden olmayanlar dnda
ehidin zerindeki elbiselerden birey
karlmayacana delil vardr. Kyamet gnnde
ehid iin ahitlik etsin diye zerindeki kan da
ykanilmamaktadr.
298- Said b. Ubeyd'in Kdisiye'de halka
konuma yaparak yle dedii rivayet edilir:
Yarn dmanla karlap ehid decek olsak
kanmz ykamayn ve zerimizde bulunan
elbiseler dnda bir kefenle kefenlemeyin.
Bu sz de sylediimize delildir. Sanki o,

583
kefeninde ss olarak alglanabilecek bir eyi
irkin grmtr. Yoksa, baka kefen
kullanmann haram olacan kastediyor deildir.
299- Zhr'den yaplan rivayete gre
Peygamber (s.a.v.) Uhud savanda yle
buyurmutur :
"Bu (Uhud savanda ehid) denlerin iyi
amelleri ve iyi bir hal zere ehid olduklarna dair
kyamet gn ben ahidim. Hem onlar
elbiseleriyle sarp gmn!" Daha sonra
Rasulullah (s.a.v.) hangisinin daha ok Kur'an'la
megul olduunu sormu ve onu ayn mezara
gmlenler arasnda en ne koymutur: Her
mezara ikier er kii gmlyordu.
Burada zaruret annda birka kiinin bir
mezara konulup gmlmelerinde bir saknca
bulunmadna dair delil vardr. O zaman Ensar

584
savata aldklan yaralardan ve ar yorgunluktan
ikayet ederek Rasulullah (s.a.v.) : "Her ferde
ayr ayr mezar kazmamz ar gelecek" dediler.
Rasulullah (s.a.v.) de bu istekleri karsnda
yle buyurmutur:
"Mezarlar derin ve geni kazp ikier-er
kii halinde gmnz."
300- Fakat ihtiya annda her iki l arasna
topraktan bir engel yaplmal ki mezar, iki mezar
hkmnde olsun.
Bu ekilde bir engel ile bir kadnla erkei bile
tek mezara gmmek caizdir. Nitekim kitabn
mellifi bunu, brahim en-Naha''den rivayet
etmitir. Bu durumda erkek kble tarafna konur.
ayet ikisi erkek iseler, Rasulullah (s.a.v.) in
buyurduu gibi faziletlisi kble tarafna konur. O
zaman Uhud ehitleri arasnda en faziletlileri

585
Kur'an'la megul olanlar olduundan Rasulullah
(s.a.v.) "En ok Kur'an'la megul olanlar ne
aln" buyurmutur.
nk onlar Kur'an- Kerim'i hkmleriyle
birlikte reniyorlard.
301- Mellif (mam Muhammed) bundan
sonra Rasulullah (s.a.v.)'in mnadisinin
"ldrlenleri, ldrldkleri yerde gmn" diye
nida ettiini bildiren cbir hadisini nakleder.
Bu ise, mstehab olup vacib deildir
.Rasulullah (s.a.v.), savata grdkleri eziyetle
birlikte cesedleri tama meakkatiyle
karlamasnlar diye byle nida edilmesini
emretmitir.
302- mam Muhammed, Muhammed b.
Srn'den rivayet ederek yle dedi: Muaviye'nin
olu Yezid bir ordunun bana getirildi. Eb

586
Eyyub el-Ensari onunla birlikte kmak istemedi.
Ama daha sonra kmadna ok piman oldu ve
bundan sonra o da onun komutasnda savaa
katld. Eb Eyyub savata hastalanp lm
deine dt. Yezid onu ziyaret ederek: "Bir
ihtiyacn var m?" diye sordu. Eb Eyyub: "Evet.
ayet lecek olursam beni ykayp kefenleyin ve
mslmanlara zahmet olmazsa cesedimi
kafirlerin topraklarna ulatrp orada gmn"
karln verdi.
Bu da, vacib birey deildir. Eb Eyyub'un
byle yaplmasn arzu etmesi, ya dmana yakn
olup murabt olarak len kimsenin sevabna nail
olmak istemesinden ya da mslmanlarn kabrini
ok ziyaret etmeleriyle hretten uzak olmay
arzu etmi olmasndandr. Nitekim Rasulullah
(s.a.v.):

587
"Benden sonra kabrimi tapnak edinmeyin"
buyurmaktadr.
Baka bir hadisinde de yle buyurmaktadr
:
"Allah yahudileri kahretsin. Peygamberlerinin
kabirlerini tapmak yaptlar"
Mez kitaplarnda zikredikliine gre
vasiyyetini yerine getirerek geceleyin onu
dman topraklarna gtrp gmdler.
Kabrinden bir nur ge ykseldi. Oraya yakn
bulunan mrikler bu nuru grdler ve ertesi gn
bir eli gnderdiler. Elileri sordu: "Oraya
gmdnz l kimdi?" Mslmanlar:
"Peygamberimizin ashabndan biriydi" karln
verdiler. Bunun zerine de o mrikler slama
girmilerdir.
303- bn Eb Mleyke'nin yle dedii rivayet

588
edilir: Ab-durrahman b. Ebi Bekir, Hubiy denilen
yerde vefat etti ve cesedi buradan alnarak
Mekke'ye gtrlp orada defnedildi.
Hz. Aie, hac veya umre iin Mekke'ye
geldiinde onun kabrini ziyaret etti ve yle dedi;
"Biz bir zamanlar Cezime isimli hkmdarn
iki nedimi gibiydik. Hatta bizim iin birbirlerinden
kopmazlar, denilmiti. Ama ayr dtmzde o
uzun beraberliimize ramen, sanki Ben ve Malik
bir gece bile beraber geirmemi gibiyiz."
Hz. Aie daha sonra yle dedi: "Kardeim
Abdurrah-man! ayet lmnden nce yannda
hazr bulunsaydm Allah'a yemin ederim ki kabrini
ziyarete gelmezdim. Ayrca seni ancak ldn
yerde defnederdim."
Hz. Aie'nin yukardaki beyitlerle szleri
sylemesinin sebebi, gurbette lmesine duyduu

589
zntlerini aa vurmak ve kabrini ziyaret
etmede mazeretini belirtmek iindir. nk:
"Kabirleri ziyaret eden kadnlara Allah lanet
etsin"
302[41]
hadisinin ak anlam, kadnlarn
kabirleri ziyaretlerini yasaklamaktadr. Hadis her
ne kadar te'vil edilmise de Hz. Aie korku ve
hayasndan dolay bu szleri sylemitir. Burada
ldrlen yahut kendiliinden len kimsenin,
ld yerin mezarlnda gmlmesinin daha iyi
olduuna delil vardr. Grmyor musun? Pey-
gamber (S.A.V.) Hz. Aie'nin odasnda vefat ettii
iin orackta gmlmtr.
304- mam Muhammed dedi ki: Cenazenin
bir veya iki mil ya da bu civarda bir mesafelik

302[41]
Bu hadisin sahih olmas phelidir.nk
szkonusu su ile ceza arasnda byk dengesizlik
vardr. stelik kabirlerin ziyaret edilmesi de snnettir
ve kadnlar bu snnetin dnda tutulmamlardr.
(eviren)

590
tanmasnda bir saknca yoktur.
Burada cenazenin bir beldeden baka birine
tanmasnn mekruh olduu ifade edilmektedir.
nk mekruh olmayan mesafe bir veya iki mil
ile takdir edilmitir. Bunun sebebi ise, byle bir
tamann faydasz olduundandr. nk
yeryznn hepsi insanlar iin bir toplant yeridir.
Yce Allah : "Biz, yeri bir toplant yeri
yapmadk m? Dirilere de llere de."
303[42]

buyurmaktadr. Ancak diri olan kii bir maksat iin
yeryznde bir yerden baka bir yere gider.
Halbuki bu l iin szkonusu deildir. Bir bel-
deden baka bir yere tanmas, gmln
birka gn geciktirir ki, mekruh saylmas iin bu
durum yeterlidir.
305- Hasan Basr'nin yle dedii rivayet

303[42]
Murselt: 77/25-26

591
edilir. ldrlenin, gs altndan bana kadar
cesedi bulunsa, ykanp zerine namaz klnr.
Yani cesedin ou yahut bala birlikte yars
bulunsa bu ileme tabi tutulur. Biz de ayn
grteyiz.
nk bir l zerine namaz iki defa
klnmaz. ayet cesedin yans yahut daha az
zerine namaz kilnrsa, dier yarsnn
bulunmasyla tek l zerine kinci namazn
klnmasna sebep olur. Bunun olmamas iin
ancak bala birlikte cesedin yarsndan ou
yahut yars bulunduu takdirde zerinde namaz
klnr.
306- ldrlm olan kii ayet Allah
yolunda ldrld bilinirse ykanmaz. Ama
bilinmiyorsa ykanr.
nk ykama, insan llerine uygulanan bir

592
yoldur. Ancak belirttiimiz
sebeple ehit ykanmaz.
ehit olduu bilinmeyen cesedin ykanmas,
dier llerin ykanmas gibi vacibtir.
307- Rivayet olundu ki, Eb Berze el-Eslemi,
atnn yularn tuttuu halde iki rekat namaz kld.
Sonra atn yular elinden dt ve at Kbleye
doru gitti. Eb Berze atnn ardndan giderek
yularndan yakalad ve ynn Kbleden
ayrmadan geri geldi ve namazndan geri kalan
tamamlad. Onun bu durumunu grenlerden cahil
bir kii: Bu zat ne yapyor, Allah onu yle etsin,
byle etsin, diyerek ona dil uzatt. Eb Berze
namazn bitirdikten sonra : Hey! "Az nce bana
dil uzatan! Biz din ilerinde Peygamber'in
gsterdii kolayl grm kimseleriz. ayet
atm brakp namazm tamamladktan sonra

593
peine dseydim atm uzaklam olacakt ve
bu benim iin zor olacakt" dedi. Orada
bulunanlar, o dil uzatan ahsa: "Be kt adam!
ktln sana yetmez miydi ki Rasulullah'n
ashabndan birine kalktn dil uzattn" diyerek
azarladlar.
Burada gazinin namaz klarken atnn
yularn tutmasnda bir saknca bulunmadna
delil vardr. nk burada at bakcs
bulunmadndan mcahidin kendisi bakmak
mecburiyetindedir. Yine ihtiya annda ynn
kbleden evirmeden bir miktar yryecek olursa
namaz bozulmaz. Grmyor musun? Hz. Eb
Bekir (r.a.) mescidin kapsnda tekbir getirerek
rukua gitmi ve rkuda olduu halde saffa
ulancaya kadar yava yava yrmtr. Ama
yrd zaman srtn kbleye evirecek olursa,

594
yrdnden dolay deil, srtn kbleye
dnd iin namaz bozulur. nk namazn
caiz olabilmesi iin kbleye ynelmek arttr. O
adam, Eb Berze'nin kim olduunu bilmiyordu ve
namazda yryn garipsedii iin ona dil
uzatmt. Daha sonra Eb Berze, kendisinin
Rasulullah (s.a.v.) 'in sahabisi olduunu ve
Rasulullah!n din hususlarnda gstermi olduu
kolayl bizzat mahede ettiini belirtmiti.
Bylece Eb Berze, Rasulullah (s.a.v.) in :
"Dininizin hayrls, kolaylktr" mulne giren
insanlar iin fiil ve sz olarak gsterilen kolayla
iaret etmitir. Ayrca bu mbarek sahabi
mazeretini beyan etmekle yetinmi ve kendisine
dil uzatan kiiye karlk vermemitir. Orada
bulunanlar kendisi namna ona cevap
vermilerdir. Kiinin kendisine yaplan bu tr

595
saldrlar bu ekilde karlamas, adab ve
muaerette iyi bir davrantr.
308- mam Muhammed dedi ki: Gazilerle
dier yolcularn nafile namazlarn bineklerinin
srtnda olduklar halde ynleri hangi tarafa
bulunursa bulunsun ima ile kalmalarnda bir sa-
knca yoktur.
nk nafile namaz bir vakitle snrl deildir.
Her zaman iin kihnabilir. Yolcunun da her
zaman bineinden inip Kbleye ynelmesinin g
birey olaca ortadadr. Nafile namaz devam
ettirmek istedii takdirde kendisi iin bu ruhsatn
sabit olmas mazerete benzer.
Bunun delili ise, bn mer (r.a.) dan
nakledilen hadistir. Bu hadisinde bn mer yle
diyor: Rasulullah (s.a.v.) bir eek zerinde ve
yn Hayber'e doru olduu halde namaz

596
kldn grdm." bn mer (r.a.) de ayn eyi
yapyordu.
Cbir (r.a.) dan yaplan bir rivayette de,
Rasulullah (s.a.v.) in Ebva' gazvesinde binei
zerinde ve yn douya kar olduu halde
namaz kldm yine Hayber'e yolculuunda da
bazen Kbleye ynelik ve bazende srt Kbleye
kar olduu halde namaz kldn grdn
haber vermektedir.
Bu hadislerden de anlyoruz ki bunda bir
saknca yoktur.

rtnecek elbisesi bulunmayan gazilerin
mmkn mertebe rtnmeye alp oturarak ve
yalnz balarna namaz klmalar gerektiini
zikreder.

597
Bu da bn Abbas ve bn mer (r.a.) dan
rivayet edilmitir.
310- mam Muhammed dedi ki: Byle
kiilerin Cemaatle namaz klmalarn ho
grmyoruz. Ama klacak olsalar, imamn avret
yerlerine gzleri ilimesin diye imam safin
ortasnda oturur. Nitekim kadnlarn kendi
aralarnda cemaatle namaz kldklarnda byle
davranmalar snnettir.
gazalarda ve dier yolculuklarda vakit olarak
deil, fiil olarak iki namaz cem'et-mekten
bahsetti. yle ki:
lk namaz vaktin sonuna tehir edip son
vakitte bineinden inerek kldktan sonra bir an
bekleyip ikinci namazn vaktinin girmesini bekler

598
ve o namaz da vaktinin evvelinde klar.
304[43]

Nitekim bn mer (r.a.) da byle davranm ve
yol yorgunluu olduu zaman Peygamber (s.a.v.)
in de ayn ekilde hareket ettii rivayet edilmitir.
Bu konulan Namaz Blmnde etraflca
anlatmtk.
Baar Allah'tandr.
305[44]

304[43]
Bu tr bir uygulamaya formel cem' (el-Cem's-
sr] denilmektedir. Seferde veya baka sebepler
dolaysyla namazlarn birletirilerek klnmas
konusunda slam hukukularnn yaklamlarm ve
delillerini mukayeseli olarak veren u zete baknz:
Mahmud M. eltt -Muhammed A. Syis,
Mukranet'I - mezhib fi'1-fikh, s. 38-46, Kiap, Prof.
Dr. M. Sait imek tarafndan Trkeye evrilmitir.
eviren.
305[44]

599

Dumanla Savamak zere Orduya
Katlanlarn Namazlar

312- man Muhammed dedi ki:
Mslmanlarn iki ehri bulunup bunlardan biri
dman topraklarna daha yakn ve iki ehir
arasndaki mesafe bir gnlk olursa, bir de
dman toprana yakn tarafta bulunan ehrin
valisi dierinin valisine: "Oradakilere haber ver
yardmma gelsinler, halife dmana saldrmam
emretti, ben u gnde hareket edeceim"

600
eklinde haber gnderecek olsa ve uzak ehirde
bulunanlar nereye saldrlacam bilmeyip kendi
memleketlerinden hareket edecek olsalar, ayet
yardm isteyen valinin ehri ile dman topraklar
arasnda iki gnlk mesafe var ise, kendi
ehirlerinden kar kmaz namazlarn ksaltarak
klarlar.
nk gidecekleri mesafenin gnlk
olacandan emindirler. Her iki ehrin aras bir
gn, dman topraklarna yakn olan ehir ile
dman tapraklar arasndaki mesafede iki gn
olunca ve ordu dman topraklarna gireceine
gre aradaki toplam mesafe gnlktr.
313- Ama dman topraklarna yakn
bulunan ehir ile d-man topraklar arasndaki
mesafe iki gnden az ise, namazlarn tam olarak
klarlar.

601
nk valinin nereye saldracan
bilmiyorlar. Olabilir ki dman topraklarnn en
yakn kesimine saldmlacaktr. badetlerde ihtiyatl
olmaya riayet ederiz, ibadetlerde takip edilen yol,
kesin olan hususlar zere karar vererek ihtiyatl
davranmakdr. Onlarda ihtimallere yer verilmez.
Gaziler sefere ve ikamete, niyet etmek
hususlarnda valiye tabidirler. Tpk klenin
efendisine ve kadnn kocasna tabi oluu gibi.
314- ayet vali mektubunda nereye
saldrlacam belirtmise, phe ortadan kalkm
olur.
ayet gidilecek yerle kendi ehirleri arasnda
gnlk ve daha fazla bir mesafe var ise
namazlarn ksaltarak klarlar. Deilse, tam
olarak klarlar.
315- Dmana yakn bulunan ehrin valisine

602
gelecek olsalar ve gnlerce savaa kmayacak
olsalar, onbe gn ikamete karar vermedikleri
mddete namazlarm ksaltarak klarlar.
nk onlar artk misafir saylrlar. Vardklar
yerde ikamet etmee yahut onbe gnlk orada
kalmaa karar vermedike misafirlikleri devam
eder.
Grmyor musun, Peygamber (s.a.v.)
Tebk'te yirmi gn kalm ve namazn ksaltarak
klmtr.. bn mer (r.a.) ise alt ay
Azerbeycan'da kalm ve bu mddet boyunca
namazn ksaltarak klmtr.
316- Ama dmana yakn olan ehrin halk,
vali yahut daha fazla mesafe iin yola koyulma
emrini vermedike namazlarn tam olarak
klarlar. Emir verildikten sonra da kendi
ehirlerinden hareket etmedike yine namazlarm

603
tam olarak klarlar.
Savaa kmak zere klaya gelip
komutann kmasn bekleyecek olsalar, geri
dnme kararm vermemi olanlar bundan byle
aylarca bekieseler bile namazlarm ksaltarak
klarlar.
nk sefer niyetiyle ehrin imar snrn
getikten sonra kii artk misafirdir.
Ama hergn ihtiyalarm gidermek zere bir
saat bile evine dnmee karar verirse, namazn
tam olarak klar.
nk asl vatanna dnme azmi,
avlusundayken iindeymi mesabesindedir.
Savamadan evine dnmeye niyet etmeden
ehirden kp ordugaha dnerek ehirden
kncaya kadar namazn tam olarak klar. Ama
bir daha dnmemek zere ayrld an namazn

604
ksaltarak klmaya balar. nk bundan byle
artk misafir saylr. ayet ordugahta onbe gn
kalmaa karar verseler, namazn tam olarak
klarlar. nk arada ikamete niyet etmilerdir.
317- ayet uzak ehirden gelenler, yardm
isteyen ehrin valisine geldiklerinde vali: Sizler
ehrinizi terketmeden nce Halife bana haber
gnderip gazadan vazgememi istedi derse, k-
saltarak kldklar namazlarm iade etmezler.
nk onlar misafir idiler ve valinin kararn
duyuncaya kadar mukim saylmazlar. Teklif,
imkan dahilinde geerlidir.
Ama bu haberi duyduktan sonra namazlarn
tam olarak klmaya balarlar.
nk artk asl vatanlarna dnmee karar
vermilerdir ve asli vatanla-nyla aralarndaki
mesafe bir gnlktr. Bundan byle mukim

605
hkmndedirler.
318- ayet bir ksm haberi duyar da bir
ksm henz duy-mamsa, haberi duyanlar
namazlarn tam olarak klmaya balarlar.
Duymayanlar ise, duyuncaya kadar ksaltarak na-
mazlarn klmaya devam ederler ve bu namazlar
da sahihtir. ade etmelerine gerek yoktur.
nk duymaa bal olan bir hususun
muhatap asndan hkm, onu duyduktan sonra
geerlilik kazanr. nk muhatabn htabla
mkellef olmas, onu duyduktan sonra balar.
Sefer kararlarnn bozulmasnn sebebini duyma-
dka misafir saylrlar.
319- ayet dmana yakn olan ehrin valisi;
"Benimle gazaya katlmak isteyenler falan yerde
bize katlsnlar" der ve gidilecek yeri belirtmezse,
o yerle olan mesafe iki gnlk ise, oraya

606
varncaya kadar namazlarm tam olarak klarlar.
nk sefer mddetinden daha az bir
mesafedeki yere gitmeyi kasdetmi oluyorlar.
Belki de devlet bakannn gr, onlar orada
tutmak ve oradan kendileri dndaki kimselerden
seriyyeler dzenleyerek onlar gndermektir.
Orada kaldklar mddet iinde de namazlarn
tam olarak klarlar. nk o yere gitmekten
dolay misafir saylmadklanna gre orada
beklemekten dolay da misafir saylmazlar.
320- Oraya vardktan sonra vali, dman
topraklarnda bir aylk mesafe gidileceini haber
verecek olsa, orada kaldklar mddete
namazlarn tam klarlar.
nk oraya vardklarnda hala mukim
saylrlar. Oradan ayrlmadka srf sefere niyyet
etmekten dolay misafir saylmazlar. Onlarn

607
durumu, sefere niy-yet edip henz ehri
terketmemi olan kimsenin durumu gibidir.
321- Ama oradan ayilmadka namaz
ksaltarak klacak olsalar, namazlar iade etmeleri
gerekir.
nk farz tamamlamadan oradan
kmlardr.
322- Namazn vakti kmadan ve onu iade
etmeden nce kacak olsalar, onu iki rekat
olarak klarlar. Ama o namazn vakti ktktan
sonra oray terkedecek olsalar, drt rekat olarak
iade ederler.
nk namazn vucubiyeti, vaktin sonunda
tahakkuk eder.
323- ayet misafir iken vakit kacak olursa,
sefer namaz (yani iki rekat olarak) klarlar. Ama
vakit ktnda mukim iseler, mukim namaz

608
klmalar gerekir. Bu hkm, kldkla-ryla
deimez.
nk mukim olduklar halde iki rekatta bir
selam vermekle kldklar namaz fasittir. Onu hi
klmam kabul edilirler.
324- ayet uzak ehirden gelenler, ary
yapan validen , nce o yere ulaacak olsalar ve
orada on gn bile bekleyecek olsalar, aradaki
mesafe iki gn ise namazlarn tam olarak
klarlar.
Akladmz sebep nedeniyle.
325- Ama o yer gnlk mesafede ise, bir
ay veya daha fazla orada bekleyecek olsalar bile
namazlarn ksaltarak klarlar.
nk oraya gitmek zere yola
koyulmalaryla artk misafir saylrlar. Onbe gn
kalmaa karar vermedike misafirlikleri devam

609
eder. Halbuki onbe gn kalmaa karar
vermeden valinin gelmesini bekliyorlard.
326- Orada namazlarn ksaltarak klmaa
devam ederken vali onlara haber gnderip
savaa klmayacan belirtse, memleketlerine
dnnceye kadar misafir saylrlar. Kendi
memleketlerine varncaya kadar ksaltarak
namaz klarlar.
nk kendileriyle memleketleri arasndaki
mesafe, misafir saylmalar iin yeterli bir
mesafedir. Kendi memleketlerine varncaya
kadar mukim saylmazlar.
mslmanlar sava yurduna girecek olsalar ve
komutan, buray fethedemedikleri takdirde
muhasarann bir ay devam edeceini belirtecek
olsa, yine ksaltarak namaz klarlar.

610
Onbe gn gemeden nce fethin
gerekleme ihtimali bulunduu iin onbe gn
kalmaa karar vermemi olurlar.
328- ayet komutan buray fethetseniz de,
etmeseniz de burada bir ay kalnacaktr derse,
yine namazlarn ksaltarak klarlar.
nk onlar sava yurdunda dmanlaryla
sava halindedirler. Sava durumunda olanlar,
dmana galip gelerek orada ikamet etme
imkanna sahip olur. Ama dmann kendisine
galip gelmesi ve orada ikamet imkanna sahip
olmamas da mmkndr. Bu durumda burada
ikamet edemez. Yeri olmadan ikamete niyyet
etmek hkmszdr. Nitekim dalgal bir denizin
bir yerinde ikamet etmee niyyet eden gemideki
insanlarn bu niyyetleri de yledir.
329- ayet sava yurdunda ikameti uzatr ve

611
bu arada kar yap yerlerini terkedemez duruma
der, o sene karlar eriyinceye kadar orada
kalmaa azmetseler, orada dmanlarndan
emin deillerse yine ksaltarak namaz klarlar.
nk dmandan emin deillerdir. Olabilir
ki dman saldrsna maruz kalr ve oray
terketmek mecburiyetinde kalrlar.
mam Zfer'den yaplan rivayete gre, ayet
zahire gre gl olup dmann onlara yapaca
saldry savacaklarn tahmin ediyorlarsa,
ikametleri sahih olur.
Eb Yusuf a gre ise: ayet adr ve
snaklarda iseler ikametleri sahih olmaz. Ama
binalarda olup gl iseler ikametleri sahih olur.
En dorusu, mam Muhammedin grdr.
nk ikamet yeri, daha nce de belirttiimiz gibi
kiinin niyyet ettii kadar ikamet edebiecei

612
yerdir.
330- mam Mulammed bu grne delil
olarak Zaide b. Umeyr'in u hadisini nakleder:
Dedi ki: bn Abbas (r.a.) a sordum: Dman
topraklarnda uzun mddet kalyoruz. Namaza
nasl niyyet getireyim? "Evine dnnceye kadar
iki rekat olarak namaz kl/1 dedi. Azil
306[1]

konusunda ne dersin? dedim. "ayet bu konuda
Rasuhllah (s.a.v.) birey sylemise onun
syledii gibidir. Ama birey sylememise, ben
unu derim: "Kadnlarnz sizin tarlanzdr. O
halde tarlanza, dilediiniz gibi, gelin...
307[2]

Dileyen azil yapar, dileyen yapmaz."
Burada azlin caiz olduuna delil vardr. Bu
sz ayrca bn mer (r.a.)' dan da rivayet

306[1]
Kadnla mnasebet annda meninin darya
atlmas.
307[2]
Bakara : 2/223

613
edilmitir. Yahudiler bundan holanmyorlard ve
buna, ocuklar diri diri gmmenin gizli ve kk
bir eklidir, derlerdi. Ayet-i Kerime, onlara cevap
olarak gelmitir.
bn Mes'uda da azlin sorulduu ve kendisinin
yle cevap verdii rivayet edilir: ayet Allah
Teala bir erkein sulbundan bir insan karmaa
karar ver-mise, o bunu mutlaka yaratr. O kii
menisini bir kayann zerine aktsa bile...
Dilerseniz azledersiniz, dilerseniz bunu
terkedersiniz.
Eb Said el-Hudr meseleyi Peygamber
(s.a.v.) den de bu ekilde nakleder. Ancak hr bir
kadnla mnasebette bulunurken onun rzasn
almadka azil helal olmaz. Ama bunun iin
cariyeden izne gerek yoktur.
331- mam Muhammed dedi ki: ayet bir

614
mslman eman ile dman yurduna girer ve
burada onbe gn kalmaa niyyet ederse,
namazm tam olarak klar.
nk onlarla sava halinde deildir. Aksine
onlardan eman istemi ve kendisine eman
verilmitir. slam yurdunda olduu gibi niyyet
ettii kadar burada da kalabilir.
332- ayet dman yurdundan biri slama
girer ve onu esir etmezlerse, yahut slamn
gizleyecek olursa, evinde kald mddete
namazn tam olarak klar.
nk kendisi burada mukim idi ve oradan
g etmedike misafir olmaz.
333- ayet gnlk mesafede yola
karsa, namazn kas-reder. Gitmek istedii yere
ular ve dman yurdunda onbe gn kalmaa
niyyet ederse, burada kald mddete namazn

615
tam olarak klar.
nk dman yurdunda bulunanlar
kendisine saldrmadka orada kalma imkanna
sahiptir ve onlarla sava halinde olmad iin
aralarnda eman alm hkmndedir.
mslman ellerinde esir olarak bulunuyor ve bir
yerde onu onbe gn tutmak istiyorlarsa,
namazn tam olarak klmaldr. Eer kendisi
onlarla ikamet etmek istemiyor ve her zaman iin
frsat kollayp ellerinden kurtulup kamak
istiyorsa bile namazn tam olarak klar. nk
sefer yahut ikamette onun niyyeti deil, kendile-
rinin niyyeti geerlidir. Onun durumu, slam
yurdunda kiinin klesi ve hanm durumundadr.
Sefer ve ikamette onlarn niyyeti deil,
efendi ve kocann niyyeti geerlidir.

616
Halifenin grevlilerinden birini bir beldeden
baka bir beldeye gndermesi halinde de durum
budur. Sefer ve ikamette grevlinin niyyeti deil,
halifenin niyyeti geerlidir. nk kendisi
dilediini uygulama imkanna sahip deildir.
Ellerindeki esirin durumu da budur.
335- ayet mslman esir ellerinden kurtulur
ve misafir olduu halde bir maara yahut baka
bir yerde bir ay saklanmaa karar verirse,
namazn ksaltarak klar.
nk onlarla sava halindedir. Sava
yurdundaki ikameti onun iin ikamet saylmaz.
Ancak slam yurduna ular ve byle bir karar
verirse o zaman karar geerlilik kazanr.
336- Sava yurdunda slami kabul eden bir
kimse onu yakalamak istediklerinde gnlk
mesafede bir yere kamak istese ve orada bir ay

617
yahut daha ok gizlenmek istese bile namazn
ksaltarak klar.
nk ldrmek iin kendisini yakalamaa
kalktklar andan itibaren artk onlarla sava
halindedir.
337- Verdikleri sz tutmayarak ldrmek
iin yakalamaa kalktklar eman altndaki
kiinin durumu da byledir.
nk o da artk onlarla sava halindedir.
Bu gibi kimselerin durumu, sava yurduna gizli
olarak giren ve bir yerde bir ay kalmaa niyyet
eden kimsenin durumudur. O, bu mddet
ierisinde misafirdir ve onun bu niyyeti geer-
sizdir. nk ikamet etme yetkisi kendisinin
elinde deildir.
338- mam Muhammed dedi ki : slama giren
bir kimse ayet dman kendisini ldrmek iin

618
yakalamaa kalksa ve kendisi de ayn ekilde
saklanacak, olsa namazn tam olarak klar.
nk bu ehirde mukim idi ve onu
terketmedike misafir saylmaz.
339- ayet bir veya iki gnlk mesafedeki bir
yere gitmek istese de durum deimez.
nk mukm olan bir kimse, misafirlik
mesafesinden daha az mesafedeki bir yere
gitmekle misafir olmaz. Bu, kendi blgesinde
bulunan kylerden birine gitmek isteyen kimse
durumundadr.
340- Bu gibi kimseler, bulunduklar yerden
darulharpteki bir gnlk mesafedeki bir yere
gitmek isteyen ve dmanla karlap
savaanlar durumundadrlar. Bunlar da, sava
yurdunda ne kadar kalrlarsa kalsnlar
namazlarn tam olarak klarlar

619
nk sava yurdunda misafir deildiler ve
srf savamaktan dolay da misafir olmazlar.
341- Grmyor musun, ayet dman
yurdundan bir ehir halk slam kabul edecek
olsa ve ehirlerinde ikamet ettikleri halde dman
yurdu ehliyle savaacak olsalar namazlarn tam
olarak klarlar.
Yine dman yurdu ehli onlara galip gelse
ve bir gnlk mesafedeki bir yere kaacak
olsalar, namazlarn tam olarak klarlar.
Ama gnlk mesafedeki bir yere gitmek
zere ehirlerini terkedecek olsalar, misafir
saylrlar ve namazlarn ksaltarak klarlar.
ayet bu niyyetle kp ehirlerine yakn bir
yerde ikamet edecek olsalar yine kasrederek
namazlarm klarlar. nk sava halindedirler ve
sava yurdunda misafir olan bir kimse, m-

620
riklerle sava halinde bulunduu mddete
herhangi bir yerde ikamet etmee niyyet etse bile
mukim saylmaz.
342- ayet kendi ehirlerine dner ve
mriklerin saldrsna uramazlarsa, ehirlerine
dndkten sonra namaz tam olarak klarlar.
nk slam kabul ettikleri zaman ehirleri
slam yurdu olmutu. Kendilerinin ikamet ettikleri
bir yerdi. Dman buraya saldrp onlar buradan
karmadka, buras onlar iin asl vatandr. Ona
vardklarnda namazlarn tam olarak klarlar.
343- ayet mrikler galip gelip orada
ikamet ettikten sonra mslmanlar bu ehre
dner ve mrikler buray tamamen boaltrlarsa,
mslmanlar da buray ikamet yeri edinip terket-
mezlerse, buras slam yurdu olur ve namazlarn
tam olarak klarlar.

621
nk mrikler buraya galip geldiklerinde
buras sava yurdu (darul-harp) hkmne girer.
Mslmanlar galip gelir ve burda ikamet etmee
karar verirlerse, bu defa da slam yurdu olur.
Mslmamn slam yurdunda ikamet etmee
niyeti geerlidir.
344- ayet oray yurt edinmek istemez ama
orada bir ay kaldktan sonra ekip slam yurduna
gideceklerse namazlarn ksaltarak klarlar.
nk buras sava yurdu cmlesindendir
ve onlar da sava yurdu halkyla sava
halindedirler. Bu nedenle ikamete niyyet etmekle
mukim olmazlar.
345- Mslmanlardan bir ordunun sava
yurduna girip bir ehir fethetmeleri durumunda da
hkm budur. ayet orasn yurt edinirlerse, artk
oras slam yurdudur ve namazlarn tam olarak

622
klarlar. Ama orasn yurt edinmez ve bir ay yahut
daha ok bir mddet orada ikamet etmek
isterlerse, namazlarn ksaltarak klarlar.
nk oras sava yurdudur ve kendileri de
sava durumundadrlar.
Bu hkm, mam Muhammed ile Eb Yusuf
un grne gredir. nk onlarn itihadlarna
gre, bir dman halk savata bir yere galip gelip
irk hkmlerini uygulamasyla oras sava
yurduna dner. Eb Hanife ise, buna ek olarak o
beldenin sava yurduna bitiik olmas ve
mslman veya zimmilerden can hususunda
gvencede kalan bir kimsenin kalmamas artn
leri srer. Bu meseleyi yerinde etraflca
aklayacaz.
Mellif, bu konudan sonra "ehidlerden
Ykanacak Olanlar" ile "Tehlike Halinde Korku

623
Namaz" konularn ilemitir. Ancak bu iki
konunun meselelerini imla ettiimiz "erhu'z-
Ziydt" kitabnda etraflca anlatm bulunuyoruz.
mam Muhammed,"ez-Ziydt" kitabnda anlatt
konulan hibir fazlas veya eksii olmadan
burada da tekrarlamtr. Bundan dolay bu
konular tekrar burada ilemedik.
308[3]

Hr Mslmann, ocuun, Kadnn, Kle
Ve Zimmnin Eman Vermeleri

Serahs -Allah ondan raz olsun- yle dedi:
Bilelim ki bu kitabn en ince ve zevkli meseleleri
"eman" konulardr. Nahiv ilminin ve usl-i fkhn
incelikleri burada anlatlmtr. mam Muhammed

308[3]

624
bu konulan yazarken teyzesinin olu olan ve
nahiv ilminde ileri bir mevkide bulunan Ali b.
Hamza el-Kis'ye danmtr. Denilir ki, bizim
rivayet hafzlarn imtihan etmek isteyen kii,
Kitbu's-Salt'n Ezan blmnden sorsun.
Fkhta ve nahivde derinlemi kimseleri imtihan
etmek isteyen ise Kitabus-Siyer'in eman
blmnden imtihan etsin.
346- mam Muhammed dedi ki: - Adaletli
veya fasik hr ve mslman bir erkein
mriklere verdii eman, btn msl-manlar
adna caiz olup hepsini balar. nk Rasulullah
(s.a.v.):
"Mslmanlarn kanlar ksas ve diyette
eittir. Onlar, kendileri dnda kalan herkese
kar tek bir el gibidir. (Biribir-lerine yardm
ederler.) En yetkisiz kiileri bile onlar adna sz

625
verebilir ve sz geerlidir."
Burada zimmetten maksat sz vermekdir.
Bu sz muvakkat olsun, ebed olsun farketmez.
O, bir eman ve zimmet ak-didir.
ayet hadiste geen "Ednarf sz, Yce
Allah'n: "Bundan daha az, daha ok..."
309[4]

sznde olduu gibi oun karl olan az
manasna alnrsa, yukardaki hadis bir kiinin
verecei emann sahih olduuna delildir.
ayet Yce Allah'n: "ki yay kadar yahut
daha yakn oldu..."
310[5]
sznde olduu gibi,
yaknlk manasnda ise, snrda dmana en
yakn bulunan mslmann verdii emann sihha-
tna delildir.
311[6]

ayet aalk anlamndaki denaetten

309[4]
Mcdele : 58/7
310[5]
Necm: 53/9
311[6]
Eman, gvence demektir. eviren.

626
mtak ise, faskn entarimin da sahih olduuna
delil olur. nk "denaet" sfat, mslmanlardan
ancak fasik kimseye yakr.
Netice olarak emanda yardm manas vardr.
"Biz hakikat sana apak bir fetih takdir ettik"
312[7]

ayet-i kerimesi Hudeybiye antlamasyla ilgili
olarak inmitir. Yce Allah bu ayette Hudeybiye
antlamasn apak bir fetih ve deerli bir yardm
olarak isimlendirmektedir. Her mslman dine
yardm etmee ehildir. Bylece o mslman
burada slam cemaati yerine kaim olur.
Nitekim bir mslman mriklerle savap
zararlarn defedecek olursa, onlarla savama
farziyeti dier mslmanlardan dm olur.
Aynen bu ekilde eman ve antlama akdiyle
mslmanlar o mslmn eliyle zafer kazanrsa,

312[7]
Fetih: 48/1

627
btn mslmanlar kazanm gibi olur.
347- Hr ve mslman kadnn verdii eman
da geerlidir. nk kendisi de destek
olanlardandr. Ancak kadn, direkt bizzat
savaacak bir bnyeye sahip deildir. Eman, sz
ile yardmdr ve kadnn bnyesi buna msaittir.
Nitekim o, malyla cihad edebilmektedir.
nk erkein malnn cihadda
kullanlabildii gibi kadnn mal da cihad-da
kullandr.
348- Kadnn verdii emann sahih olduuna
dair delilimiz. Rasulullah (s.a.v.) in kz Zeyneb"in
slama henz girmemi olan kocas Eb'l-As b.
er-Rab'i koruyup eman vermesi ve Rasulullah
(s.a.v.)'in onun verdii bu eman geerli kabul et-
mesidir.
Um m Hni'den gelen bir rivayette de yle

628
demitir: "(Mekke fethi gn) kocamn
akrabalarndan iki mrike e-man verip onlar
evime aldm. Ali b. Ebi Talib (r.a.) aniden ieri
girip onlar ldrmek istedi ve: "Mrikleri mi
koruyorsun?" dedi. Ona: "Allah'a yemin ederim ki
beni ldrmeden onlar ldremezsin" dedim.
Sonra dar ktm ve mriklere: Gelmemesi
iin kapy kilitleyin, deyip Rasulullah (s.a.v.)'e
gittim. O'nu bulamadm. Nihayet Hz. Fatima1 ya
rastgeldim ve ona: "Annemin olu Ali'den neler
ektim? Kocamn akrabalarndan iki mrii
koruyup eve aldm. Bir baktm ieri girdi ve onlar
ldrmeye kalkt." dedim. Ama Fatma,
kocasndan daha ok beni azarlad.
Q srada Rasulullah (s.a.v.) kageldi. Henz
zerinde yolculuk izleri vard. "Merhaba ya
mm Hni" diyerek gnlm ald. Ona dedim ki:

629
"Ya Rasulallah! Annemin olu kardeim Ali'den
neler ektim! Elinden zor kurtuldum. Kocamn
akrabalarndan iki mriki koruyup eve aldm. Bir
baktm Ali ieri girdi ve onlar ldrmek iin
zerlerine saldrd." Rasulullah (s.a.v.) yle
buyurdu: "Ali'nin buna hakk yoktu. Senin
koruduklarn biz de korumu ve eman verdiin
kimselere biz de eman verm oluruz."
Daha sonra Fatma (r.a.)'a syleyerek su
getirmesini istedi. Ykandktan sonra da bir taraf
sana, dier taraf soluna atlm tek bir elbise
iinde sekiz rekat namaz kld. Bu olay, Mekke
fethi gn kuluk vaktinde oldu.
Rasulullah (s.a.v.), mm Hni'nin verdii
eman sahih kabul etmi ve kendisi eman
verdikten sonra Hz. Ali'nin onlara saldrma
hakkna sahip olmadn belirtmitir.

630
Sz edilen sekiz rekat hakknda da yle
denilmitir: ki rekat, Mekke' nin fethi iin kr
namazdr. ki rekat, mare b. Ruveybe'nin
rivayet ettiine gre Rasulullah'm kuluk
namazndan nce kld iki rekattr. Drt rekat
ise, bn Mes'ud'un rivayetine gre adeti zere
kld kuluk namazdr. Tek bir elbise ile ve
elbisenin bir ucu sa omuzdan sarktlm ve
dier ucu da sol o-muzdan sarktldn bildiren
szler ie tek bir elbise ile ve bu ekilde namaz
klnmasnda bir saknca bulunmadna delildir.
Hz. mer (r.a.) m yle dedii rivayet edilir.
Kadnn mslmanlara kar mriklere eman
vermesi caizdir. Bir rivayette de: antlama
yapmas ve eman vermee sz vermesi caizdir

631
Hz. Aie de ayn grtedir.
313[8]

349- Sava deilse, Mslman klenin
eman verme yetkisi yoktur.
Bu gr, Eb Hanife'nin grdr. Eb
Yusuf tan bu konuda rivayet edilen iki grten
biri de budur. Eb Yusuf tan dier revayete gre
ise, ki bu da Muhammed'in grdr: Sava
olsun veya olmasn verdii eman geerlidir.
nk o da, elindeki imkanlar orannda dine
yardm eden bir mslmandr. Eman da, sz ile
yardmdr ve kle buna sahiptir. Direkt olarak
savama salahiyeti ise elinde olan bir i deildir.
Direkt olarak bizzat kendisi savaa katlamaz.

313[8]
Ayn konuyla ilgili olarak bn Hiam'm verdii u
bilgi de dikkati ekmektedir: krime b. Eb Cchl'in
hanm olan mm Hakim binti Men'e kocas adna
Allah Rasulnden eman istemi, Hz. Peygamber'in
kabul etmesi zerine yola revan olarak ikrime'yi
aram bulmu ve geri getirmitir, (bkz. tbn Hiam,
es-Siratn-Nebeviyye III-IV/410 (Editr)

632
Efendisinin ona izin vermesi gerekir. Ayrca kle
kafirlerin can ve mallar hususunda, onlara eman
verince, onlara saldrma yasa nce kendisini ve
daha sonra sirayet yoluyla bakalarn ilzam
eder.
Bu konuda kle de hr gibidir. Bu konuda
delil, Ramazan hilalini grmek zere yaplan
ahitliktir. ahid, nce kendisi yemez ve imez.
Daha sonra da bakalarna yeme imeyi
yasaklar. Fakat Eb Hanife yle der: emanda
yardmn manas gizlidir. Bu, ancak
savaabilecek kimse iin ortaya kar. Efendinin
hizmetiyle megul olan kle, savama
salahiyetine sahip deildir. Onun iin de eman
verme yetkisine sahip olamaz. Ama efendisinin
izniyle savaa katlma yetkisine sahip olunca
eman verme yetkisine de sahip olur. O zaman

633
tasarrufu mslmanlar gzetmek dorultusunda
gereklemi olur. nk onlarla savama
yekisine sahip olmad halde onlara eman
verdii takirde kendisi buna bal kalmadan
bakalarn ilzam etmi olur. Buna da yetkisi
yoktur. Onun iin de klenin eman verme yetkisi
yoktur.
350- imam Muhammed dedi ki: Bu konuda
cariye de kle gibidir. mam Muhammed,
Abdullah b. mer'den rivayet edilen u haberi
delil olarak getirir :
"Kadn, kle ve ocuun emn vermesi
caizdir."
Eb Hanife, hadisi "savaan kle" eklinde
anlamaktadr.
351- Fazl er-Rakk'nin naklettii haberi de
delil olarak zikreder. Bu zat diyor ki: Bir kalenin

634
nne geldik. Bir kle, kendilerine eman
verildiini bir oka yazarak onlara frlatt. Durumu
mer b. Hattab (r.a.)'a bildirdik. Cevabnda yle
yazd: O, mslmanlardan bir kiidir ve eman
caizdir.
Hz. mer (r.a.) o klenin verdii emanm
sahih olduuna, sava oluunu deil,
mslman oluunu sebep gstermitir. Ancak
Eb Hanfe meseleyi yle izah eder: Bu kle
sava idi. nk ok atmak, savalarn iidir.
Hz. mer, savann emannn sahih olmas iin
mslman olmas gerektiini belirtmitir.
Mez kitaplar bu klenin okuna Farsa
olarak "korkmayn" yazdn sylerler.
352- Mslmanlarn emriyle dmana kar
savayor olsa bile, zimminin verdii eman
geersizdir.

635
nk kendisi de ayn inanta olduu iin
onlara bir meyli vardr. Normal olarak onlara
eman verirken hedefi mslmanlar gzetmek
deildir. Ayrca o, slama yardm ehlinden de
deildir. Savata ihtiya annda yardmlarn iste-
mek, kpeklerin yardmn istemek gibidir. Yahut
ayn inanc paylatklar kimselere kar onlar
savatrmak, kendilerini son derece hakir
drmek iindir. Onun iin de verecekleri eman
sahih olmaz.
353- mam Muhammed dedi ki:
Mslmanlardan ergenlie yaklam bir
ocuun veya kafirlerden henz slama girmi
olup slamm ne olduunu bilen bir kimsenin
verdii eman ise, caizdir.
Eb Hanife'ye gre caiz olmayp
mslmanlar balamaz. mam Muham-medin

636
buna caiz demesinin sebebi udur: nk bu kii
akl sahibi ise, slam sahihtir. man sahih olann
ise, iman ettikten sonra verdii eman da sahih
olur. nk eman vermek, sz ile dine yardm
etmektir. Byle bir kimsenin sz, dinin aslnda
muteber olduuna gre, dine yardm hususunda
da muteberdir.
Eb Hanife'ye gre ise, durum udur: Eman
verebilecek olan mslman-larn yararlar ve
bunlarn gzetilmesi ii kapal bir eydir. Bu
yararlar gzetme ii. meeleri yerinde
deerlendirebilen kimsenin iidir.
314[9]

314[9]
Genel bir zet yaparak eman verecek kiilerde
u artlarn aranacan syleyebilire:
a)Msiman olmak b)Ak!l olmak c)Bali olmak.
d)Eman verildii srada drul-slamda ikamet etmek.
(Erkek ve hr olma art yoktur), (bkz. Ebu Yusuf, ei-
Harc, s. 222; Malik, el-Mdevvene 11/42; Taber,
htilfu'l-fukha, 25,27,30; Behut, Kefu'1-kn,
11/104; rbn, muni'l-muhtc, VI/237)

637

Emandan Sonra Mriklerin Saldrya
Uramas

Bu noktada gnmzdeki gelimeleri ve uluslararas
ilikiler btnnde meydana gelen trl
deiiklikleri gznne almak gerekir: ster genel
olsun, ister zel olsun, eman yetkisin kiilerin elinde
olmas pek faydal gzkmemektedir. Dnya
nfusunun ulat rakam, devletlerin ierisinde ve
darda yklendii ar sorumluluklar ve devletler
arasndaki hzl iliki trafii, eman kurumunun
kontrol altnda ilemesini gerekli klmaktadr. Zaten
emann geerli olabilmesi iin maslahat temin
etmesi (Kudr, el-Kitb, IV/126; Mergnn, el-_
Hidye, 11/140) veya en azndan zararl sonular
dourmamas (bn Kudme, et-Mun X/428; Desk,
Haiye, 11/186; irbn, a.g.e.IV/238) art
koulmutur. Bu sebeple eman kurumunun esas
amac gz nnde alnarak yetkinin devlete
verilmesi, bu sayede zarar ve menfaatin daha iyi
gzetilmesini salayacaktr. Zaten amzda bu i,
konsolosluklarn verdii vize eklinde olmaktadr,
(bkz. Abdlkerim Zeydn, Ahkmz-Zimmiyyn ve'l-
mste'menn, s. 41; Zhayl, srl-harb, s. 230,241)
Editr

638
354- mam Muhammed yle dedi : Bir
mslman baz mriklere eman verse
mslmanlardan baka bir grup onlara saldrsa
ve erkekleri ldrp kadnlar ve mal aralarnda
paylasa, kadnlarla evlenip ocuklar dnyaya
geldikten sonra kadnlara daha nce eman
verildiini renseler, bu durumda ldrlenlerin
diyetlerini demeleri lazmdr.
Mslmanlardan bir kiinin verdii eman
btn mslmanlar iin balaycdr. Bu emana
gre eman verilmi olanlarn mal ve can
emniyet altnda olur. ldrenlerin emanmdan
haberdar ise kasden, haberleri yoksa yanllkla
katil saylrlar. Ancak kendileriyle
savalmadndan Cenab Hakkm u hkm ile
diyet vacip olur:
"ayet aranzda anlama olan bir

639
kavmdense, ailesine diyet demek ve m'min bir
kle azad etmek gerekir."
315[10]

Kadn ve mallar sahiplerine geri verilir.
"Bulunduklar yer eman altnda olan bir yer ise
kleletirme olmaz", kuralna gre klelik de
geersiz olur. Kadnlar almalarna mukabil
kendilerine mehir denir. nk phe altnda
(yani kadnlarn durumlarn tam bilmeden)
onlarla evlendiler. Kendi mlkiyetleri altnda
olmayan kadnlarla mnasebet kurduklar aktr.
Olayda phe bulunduundan onlara zina cezas
gerekmez. Mehir vacip olur, ocuklar da hr olur.
Hr kiilerin ocuklar olduklar iin kendileri
de bedelsiz hr olurlar. Babalarna teslim edilirler.
nk evlad anne babadan dince stn olan
hangisi ise, ona tabi olur.

315[10]
Nisa: 4/92

640
355- Mhelleb b. Ebi Sufra'nn bu konuda u
hadisi zikredilmektedir: Hz. mer (R.A.) devrinde
Ehvaz blgesinde bir ehri kuattk ve fethettik.
Daha nce Hz. mer'le bir antIamalari varm.
Onlardan aldmz kadnlarla beraber olduk.
Mesele Hz. mer'e ulanca bize yle yazd:
ocuklarnz alnz ve kadnlar kendilerine geri
veriniz.
At da rivayet ederek yle demektedir:
Tuster ehri sava yaplmadan fethedildi. Sonra
halk kafir olunca muhacirler onlarla savatlar ve
yamaladlar. Mslmanlar kadnlaryla
evlendiler ve ocuklar dnyaya geldi. Bunu
duyan Hz. mer kadnlarn hr braklmalarn ve
evlendikleri kadnlardan ayrlmalarn emretti.
Bunun aklamas udur: Bunlar kfre
dnerken o yere elkoymadlar ve irk hkmlerini

641
orda uygulamadlar. Oras darulharp da olmad.
Bunun iin mer onlara bu ekilde davrand.
veys de yle naklediyor: Misan
beldesinde sulbmden kzlar ve erkeklerin
bulunmasndan korktum. Bu ne demektir? diye
sorulunca; yle dedi: Bir zamanlar bir cariye
alm ve onunla evlenmitim. mer'in mektubu
gelince halkla beraber ben de onu braktm.
Korkmasnn sebebi udur: Yannda hayz
grmeden onu brakmt, oysa hayz
grmeden onu brakmamas gerekirdi, nk hr
idi.
Onunla phe altnda evlendii iin hayz
mddeti iddet beklemesi gerekirdi. Gebe olup
olmadn anlayncaya kadar onu brakmas
doru deildir.
356- Eb Cafer Muhammed b. Ali yle

642
rivayet etmektedir: Halid b. Velid'in Beni
Cezme'ye kar yaptklar Rasul-lullah'a ulanca
koltuklar grnnceye kadar ellerini havaya
kaldrd ve yle buyurdu: "Allahim, Halid'in
yaptklarndan beri olduumu sana bildiririm.
defa tekrar etti." Sonra Hz. Ali'yi ard ve yle
buyurdu: "u mal al, Benu Cezme'ye gtr.
Cahiliyye ilerini ayann altna al." Cahiliyye
dneminde Mekke halk ile Benu Cezme
arasnda meydana gelen atma ve
dmanlklar kast etmektedir. Halid onlardan ne
aldysa kendilerine geri gtr, dedi. Ali de Halid'in
ald mal ald ve kendilerine gtrd. Hatta
kpein yalana varncaya kadar istedikleri her
eylerini verdi. Sonra Ali'nin yannda biraz mal
artmas zerine onlara dnd ve yle dedi: Bu
arta kalan mal Rasulullah'tan size gnderilmitir.

643
Halid'in ald, ancak sizin de onun da tanmad
maldr. Onu kendilerine terketti. Sonra dnd ve
Rasulullah'a durumu anlatt.
Bundan anlalyor ki mslmanlar eman
veya ahid altnda olan yerlerden mal ve kii
cinsinden aldklar btn eyler sahiplerine iade
edilir. Halid bunlar hata ile almtr. Bu gedii
Rasulullah'n kapatmas gerekiyordu. nk
kuvvet ve desteini ondan almtr. Onun iin bu
eyleri kendisi yerine getirdi yahut yerine
getirilmesi iin kendi malndan teberruda
bulundu. Bunu bu ekilde anlamak daha iyidir.
nk kile
316[11]
durumu, mallarda deil, kan
diyetlerinde olur. Maln harcanmasnda diyetin
mutlak olarak kullanlmas mecazidir ve

316[11]
Akile, ldrlen kiinin kan diyetinin katil
yerine, bakas tarafndan denmesi demektir.
(eviren)

644
fedakarln yaplmasn tevik iindir. Hakikatte
diyet ismi ferdin bizzat fedakarln ifade eder.
Ancak deme manasnda mutlak kullanldnda
mecaz olarak mal iin de kullanlmas caizdir ve
fedakarln yaplmasn tevik iindir.
Yine bu rivayet, malum mal ile mehul haklar
zerinde anlamann caiz olduunu gsteren bir
delildir. nk Ali yle diyor: Bu mal sizin ve
onun bilmedii eyler karldr. Rasulullah da
onun bu uygulamasn benimsedi.
357- yle der: Mslmanlar bir kaleyi veya
ehri muhasara ederken orann halkndan
mslman olmalar halinde mal, can ve kk
ocuklarna dokunulmaz. nk Rasulullah yle
buyurmaktadr: "Kelime-i ehadet getirirlerse hak
ettikleri dnda mal ve canlarn benden korumu
olurlar." Cenab Hak Buyuruyor: "Eer tevbe

645
eder, namaz klar ve zekat verirlerse yollarn
serbest brakn!..."
317[12]

Mslman olanlarn ei ve byk ocuklar
slama girmedikleri takdirde fey' saylrlar. nk
kk ocuklar babalarna tabi olarak mslman
olmu saylrken, ei ve byk ocuklar onun
slama girmesiyle slama girmi olmazlar. Bunlar
harp ehli olarak kalrlar.
358- Buna delil olarak Zhri'nin rivayet ettii
u hadis zikredilmektedir: "Sa'ye'nin ocuklar
Sa'lebe ve seyyid ile seyyid bin Ubeyd
Rasulullahn kuatmas altnda bulunan Benu
Kureyza'ya yle dediler: Ey Benu Kureyza halk!
slama giriniz, kanlarnz ve mallarnz kurtulur.
Allah'a yemin ederiz ki Heyyibn oullar bunu
daha nce size haber vermilerdir." deyince:

317[12]
Tevbe : 9/5

646
"Hayr, olmaz!" cevabn verdiler."
Heyyibn hikayesi mez kitaplarnda yle
anlatlmaktadr: am papazlarndan biri
Rasulullahin Peygamberliinden nce Medine
yahudilerinin yanna gelmiti. lecei srada
onlar toplad ve yle dedi: am blgesini
kastederek: ki ve bolluk yerini brakp ktlk ve
zorluk yeri olan buraya geliimin sebebini biliyor
musunuz? Hayr, dediler. yle dedi: Zaman
yaklaan bir Peygamber iin geldim. Buras da
hicret edecei yerdir. Ona yetimeyi ok isterdim.
Sizden kim ona ularsa benden selam sylesin
ve ona iman etsin.O peygamberlerin sonuncusu
ve alemlerin en hayrhsdir.
Devamla yle dedi: Rasulullah'm hkmne
boyun edikleri gnn akam Sa'ye'nin ocuklar
ve Ubeyd olu R as ulu I -laha gelerek mslman

647
oldular ve kanlar ile mallarn kurtardlar.
Bu da gsteriyor ki kuatma altnda olmayan
kiinin slama girmesiyle emniyete kavutuu gibi
kuatma altndakinin de mslman olmasiyle
hereyi emin olur.
359- Hz. mer'in yle buyurduu rivayet
edilir : "Mslmanlardan birisi dmandan bir
adama parmakla iaret edip "Gelirsen ldrrm"
diye sylese ve o da gelse, e-min olur. Onu
ldremez."
Bundan sonra diyoruz ki, iaretiyle onu
gsterse ve kafir de bunu anlamazsa, yine
emniyettedir.
nk iaretle onu kendine armtr. Bu
ekilde korkan deil, ancak emin olan kimse
arlr. "Gelirsen ldrrm" szn kafirin
aratrmadan anlamas mmkn deildir. Bunu

648
da ancak kendisine yaklamakla gerekle-
tirebilir. Onun iin iaretin zahiri ile emann
varln kabul etmek ve hyaneti nlemek iin
bunun dndaki ihtimalleri unutmak gerekir.
nk iaretin zahiri onun iin bir emandr. Bu
eman kaldryorum manasnda syledii
"gelirsen ldrrm" sz, kafir bunu bilmedii
srece, bir ey ifade etmez; o kii hala
gvencede saylr. nk Cenab- Hak buyuruyor
:
"...Sen de onlarla yaplan anlamay ayn
ekilde boz... " 178. Yani hem siz hem onlar
emann bozulduunu aka bilmesi gerekir.
"
318[13]
Bu manaya iaret ederek yle buyuruyor:
"phesiz Allah hainleri sevmez."
319[14]

318[13]
Enfal : 85
319[14]
Enfal : 85

649
Eman szn ihtimalinden anlalaca gibi,
iaretin ihtimalinden de anlalmaktadr.
360- Hrmzan hadisinde bu olay yle
anlatlmaktadr. mer onu getirtip konuturunca
yle dedi : Diri sz m yoksa l sz m
syliyeyim? Diri sz, deyince yle dedi: Biz de
siz de cahiliye hayat yayorduk, iki tarafn da
dini yoktu. Siz Araplar kpekler mesabesinde
tutardk. Allah sizi dinle destekleyip aranzdan
Peygamber gnderdi diye biz size boyun
eemeyiz. mer: Sen elimizde esir olduun
halde mi bunu sylyorsun? ldrn bunu, dedi.
Hrmzan cevap verdi: Esire eman verdikten
sonra ldrmeyi Peygamberiniz mi retti size?
mer: Ne zaman eman verdim, diye sorunca
yle dedi: Diri sz sylememi istedin.
Kendinden korkan kimse diri olmaz. Bunun

650
zerine mer: Allah belasn versin. Ben farknda
olmadan herif eman alm, dedi. Bu da eman
konusunda geniliin esas olduuna delildir.
Devlet bakan bir kavme eman verdikten sonra
onu bozmak isterse, bozabilir. nk Cenab
Hak yle buyuruyor: "Sen de onlara kar anla-
may bozarak ayn ekilde davran."
320[15]

Eman, mslmanlarn kendi kuvvetlerini
korumalar asndan o zaman nemli
saylyordu. Bu da belirli vakitlere mahsustur. Bu
vakitler dnda mslmanlar eman anlamasn
koruma veya bozmada serbesttirler. nk
glendikten sonra kafirlerle savama imkanna
sahip bulunmaktadrlar.
362- Emann kaldrlmas, kaldrldnn
onlara duyurulmas ve nceki vaziyetlerine iade

320[15]
Enfal : 58

651
edilmeleriyle gerekleir. Henz kaleleri iinde
olsalar bile emann bittiini duyurduktan sonra
kendilerine sava amann bir sakncas yoktur.
nk smaklar iinde nceki durumlarn
hala korumaktadrlar.
363- ayet smaklarndan kp
mslinanlarn karargahna gelmilerse, eski
yerlerine dnnceye kadar emin olup kendilerine
dokunulmaz.
nk eman dolaysyla meydana
kmlard. Eski yerlerine dnmeden emanlar
kaldrlacak olursa hyanet olur. Halbuki Allah
hainleri sevmez.
364- Cenab Hakkn u hkm buna delalet
etmektedir: "Mriklerden biri sana snrsa,
Allah'n szn dinlemesi iin onu gvene al.
Sonra onu gven iinde olaca yere ula-

652
tr..."
321[16]
Muaviye ile ilgili hadis de buna delil
gsterilmitir. yle ki, kendisi ile Rumlar
arasnda bir ahid vard. "Ahdi yerine getirir sonra
kendilerine saldrrz." der gibi onlarn yurdunu
gsteriyordu.
Yani ahid belirli bir mddete kadard.
Mddetin sonuna doru onlara yaklamak ve
bitiminde saldrmak in lkeleri istikametinde
hareket etti.
O esnada yalnn biri: Allahu Ekber!
Hyanet deil, ahde vefa! diye sesleniyordu. Bu
yal Amr b. Anbese es-Slemi idi.
Szlerinden anlaldna gre Muaviye'nin
davrannda ahde vefaszlk olduu
anlalmtr. nk kendilerine saldrmak
niyyetiyle lkelerine doru yrdnden onlarn

321[16]
Tevbe : 6

653
haberi yoktu. Aksine eman iin kendilerine
yaklatn zannetmilerdir.
Bunun zerine Muaviye: Hyanet deil, ahde
vefa, demekle neyi kastediyorsun? diye sorunca;
yle dedi: Rasulullah'n yle buyurduunu
iittim: "Kendisi ile bir kavim arasnda ahid
bulunan kimse, ahdin sresi dolmadan,
bozduunu kendilerine duyurmadan ve kendi
bana ne bir dm zsn, ne de balasn."
eklen ve manen ahde hyanete benzer
hereyden saknmann vacib olduuna bu bir
delildir.
322[17]

Eman Saylmayan eyler

322[17]

654
mslman eman almadan drulharbe girip de
mrikler onu yakaladklarnda, kendilerine: Ben
sizdenim. Yahut sizinle mslmanlara kar ar-
pmak iin geldim, derse bile, mriklerden
herhangi birini ldrmesinde ve malndan
dilediini almasnda bir saknca yoktur.
nk bu szleriyle onlara eman vermi
saylmaz. Yapt, kelimelerin zt anlamlarn
kastederek aldatmaktan baka bir ey deildir.
Szleriyle demek istedii udur :
Ben sizdenim, derken sizin gibi ben de
insanm demek istiyor. Sizinle mslmanlara
kar arpmak iin geldim, sz mslman 1
ardan ayaklanan ve isyan edenlere kar sizinle
beraber arpacam, yahut burada
mslmanlar size kar savunarak dmek

655
iin geldim. Niyetini gizlemi de bu sz sylemi
demektir.
323[18]

Bu szleriyle onlara eman verecek olursa bu
eman geerli deildir. nk kendisi onlarn
elinde esirdir. Onlara nasl eman verebilir?
Aksine kendisi onlardan eman istemek
durumundadr. Bu szleriyle eman istediini
gsteren bir ey de yoktur.
366- Sonra bunu nasslarla destekleyerek
yle dedi: Rasu-lullah, Abdullah b. neys'i
yalnz bana seriyye olarak Nahle1 de yahut
Urane de bulunan Halid b. Sfyan b. Nubayh el-
Hu-zeli' zerine gnderdi. Bu adamn
Rasulullah'a kar arpmak iin asker toplad

323[18]
Dorusu, yaplan byte sbjektif yorumlar
deil, ellerinde esir olduu ve eman verme
ehliyetine sahip bulunmad iin verdii emanm
geersiz olmasdr. (eviren)

656
Peygambere ulamt. Onu ldrmesini syledi
ve Huzaa' ya intisab et, dedi. bn Sfyan
onlardan olduu iin Rasulullah byle
sylemesini istedi. Onu tanmyorum ya
Rasulallah, deyince, Peygamberimiz: Tanrsn,
korku salan bir adamdr, buyurdu. Ama ben
erkeklerden korkmuyorum, dedim. Cuma akam
vardm. Namaz vakti geldi. Beni tanmalarndan
ekindiim iin yrrken ima ile kldm.
Eb Yusuf bunu delil gstererek malub
kimse yrrken ima ile namaz klar, sonra iade
eder, demektedir.
Onun hayvanlarn gden bir cariyenin
yanma vardm. Kimin obansn? diye sorunca,
bn Sfyan'n olduunu syledi. Nerede olduunu
sorunca, imdi yanna gelir, dedi. Az sonra bir
bastona dayanarak geldi. Grnce korkudan her

657
tarafm diken oldu. Durdu, selam verdi. Nesebimi
sordu. Huzaa'dan olduumu syledim. Baka bir
rivayyette, Cheyne'den olduumu syledim.
Sonra kendisine: Seninle beraber olmak, seni
desteklemek iin geldim, dedim.
Szlerinin manas udur: slama davet
ederek ve ktlk ilemekten -O da Rasuullala
kar arpmaktr- alkoyarak sana yardm
ediyorum. nk Ra-sulullah yle buyuruyor:
Zalim olsun, mazlum olsun kardeine yardm et.
Zalime na'sl yardm etsin? diye sorulunca:
Zulmne engel olur, buyurdu. Seni ldrnceye
kadar senden ayrlmayacam demek istiyor.
Cariyenin biraz st samasn istedi. St
sad ve bana verdi. Birazn itim. Sonra adama
verdim. Devenin saldrs gibi st ald ve kafa-
sna dikti. Burnu kpn iine battn grnce

658
ben de kab daha da diktim, cariyeye ses
karma yoksa seni ldrrm, dedim.
yle devam etti: Onunla biraz yrdm.
Szlerim houna gitti. Sonra dikenlere bastm
ve ayama dikenlerin battn ona gsterir gibi
yaptm. Ey Cheyneli yeti, dedi. Ben geriledike
o benim ilerlememi syledi. Srt bana dnk iken
kendisine yetitim. Boynunu vurdum ve kafasn
aldm. Sonra hzla daa trmandm. Maaraya
girdim. Ondan sonra aramalar balad. Baka bir
rivayette, aramak iin her tarafa svariler
gnderildi.
Ben de dada yerimde duruyordum. Bir
elinde ayakkabs, dier elinde su tulumu bulunan
bir adam bana yaklat. Ben de yalnayaktm.
Abdest bozmak iin oturdu ve ellerindeki eyay
kenara brakt. O esnada rmcek maarann

659
kapsnda a rd, yahut gvercin kt, dedi.
Bunu gren adam arkadalarna, kimsenin
bulunmadn syledi. Sonra indi ve ayakkab ile
su tulumunu brakt. Ben de ktm, ayakkaby
giydim ve tulumu yanma aldm. Gndz saklanr,
gece yrrdm.
Medine'ye vardm, Rasulullahi mescidde
buldum. Beni grnce bu yz aarmtr, dedi...
Araplar bu sz amacna ulap muzaffer olan
kimse iin kullanrlar. Ben de esas baar sizindir,
dedim ve meseleyi anlattm. Elime bir denek
verdi ve yle buyurdu: "Ey neys olu, bunu tut
ve Cennette ona dayanarak yr. nk bastona
dayanarak yryen azdr."
Deniliyor ki, bu szn anlam udur: Kral ve
sultanlar buna dayand gibi sen de Cennette
buna dayan. Baka bir te'vile gre manas

660
yledir: kimizin arasnda kyamet gn bu
alemet olsun. Ta ki bu yaptna mkafat olarak
Cennette derecenin ykseltilmesini isteyeyim.
Sen, Rasulullahla aralarnda bir alamet bulunup
da yaptklarndan dolay mkafatlandraca
kimselerden birisin.
Rivayete gre bu bastonu vefatna kadar bn
Uneys saklad. Vefat edecei zaman kendisi ile
birlikte kefene konulmasn ailesine vasiyet etti.
Bu olay nakletmesinden maksat, "Yannda
kalmak ve seni desteklemek iin geldim" sznn
eman saylmayacan gstermek iindir.
367- Yezid b. Ravman'n hadisini zikrederek
yle demektedir: Ka'b b. Erefin geldii ve iirler
syliyerek arpmak istedii haberi Rasulullah'a
ulat. Ka'b Medine'nin ileri gelen
yahudilerindendi. Cenab Hakkn: "Onlar tautun

661
nnde muhakeme olunmalarn isterler"
buyurduu
324[19]
ayetindeki
taut
325[20]
odur.
Bedir harbinde ldrlen mriklerin
llerine mersiyeler syler, Rasulullah iirlerinde
hicveder ve mrikleri intikama tevik ederdi. u
szlerle bahyan kasidesi bunun rneklerin-
dendir:
Bedir harbi deirmen gibi ezdi geti. Bedir
gibi helak etmek iin feryad etmek ve gz ya
dkmek gerekir.
Medine'ye dnnce Rasulullah: bn'l-Eref
bana eziyet etti. Onun hakkndan kim gelecek?
diye sordu. Bunun zerine Muhammed b.
Mesleme: Ben, ya Rasulallah, ben onu

324[19]
Nisa : 60
325[20]
Taut, Allah'tan baka kendisine kulluk yaplan
her ey.

662
ldreceim, dedi. O da, ldr, dedi. bn
Mesleme gnlerce yemeden imeden bekledi.
Rasulullah onu arp yeme imeyi niye
braktn sorduunda yle dedi: Ey Allah'n
Rasul! Sana bir sz verdim. Bilmiyorum onu
yerine getirebilir miyim, getiremez miyim? dedi.
Rasulullah: Gayret et, dedi
Bundan anlaldna gre Rasulullah'a
verdii sz gerekletirinceye kadar bn
Mesleme lezzetli eyleri brakmtr. Hayrl bir
ie girien kimsenin o ii lezzetli eylere tercih
etmesi gerekir. Bununla beraber Rasulullah
vcudun ancak yeme ime ile gleneceini
kendisine ifade etmitir. Nitekim Cenab Hak
yle buyuruyor:
"Biz onlar yemek yemez bir cesed

663
klmadk."
326[21]
Ona, verdii sz yerine getirmesi
iin gayret etmesi der.
Sonra ldrmek iin Muhammed ve Evs'ten
Ubade b. Bir b. Vak, Eb Naile Silkan b.
Selman b. Vak, Haris b. Evs ve Eb Abs b. Cebr
bir araya gelerek onu ldreceklerini Rasulullaha
bildirdiler. Msaade edin o-nunla istediimiz gibi
konualm ve ldrelim, onu mutlaka ldrmemiz
gerekir, dediler. Yani sizin aleyhinizde baz eyler
syliyerek lafzlarn zahiri ile onu aldatalm,
dediler. Serbestsiniz, buyurdu. Bunun zerine st
kardei olan Eb Naile adama gitti, sohbet etti ve
beraberce iirler okudu. Sz denk getirerek Eb
Naile: Bu adam (Rasulullah) in gelii bize uur-
suzluk (bela) getirdi dedi.
Adamdan maksat Rasulullahtr. Beladan

326[21]
Enbiya : 8

664
maksat nimettir. nk bela iddet anlamnda
kullanld gibi nimet manasnda da kullanlr.
Her iki manada da kullanlr. Nitekim ashab yle
buyurmulardr : "iddete mbtela olunca
sabrettik. Nimete mbtela olunca sabredemedik."
Cenab Hakkn :
"Bu Rabbinizin byk bir belas (imtihan)
idi." ayetinin aklamasnda : Sizi Firavun ve
kavminden kurtarmasnda byk nimet vardr,
denilmitir. Yine, ocuklarnz kesmesi, elerinizi
diri brakmas sizin iin byk bir mihnettir, diye
aklanmtr.
Szlerine devamla yle dedi: Araplar bize
sava at. Hepsi birden zerimize saldrd,
perian olduk. Canmz helak oldu. Malmz telef
oldu. Bir sadakaya muhta olduk. Yiyecek bir ey
de bulamyoruz.

665
Ka'b yle dedi : Ey Selame'nin olu!
Neticenin bu ekilde olacan ben daha nce
sana sylemitim.
Silkan araya girdi ve yle dedi:
Beraberimde baka ahslar da var, onlar da
benim gibi dnyorlar. Bize hurma ve yiyecek
satman, bu konuda bize iyilik etmen zere
kendilerini de sana getirmek istiyorum. Bunlar
satarsan biz de sana gvenecein br rehin
brakrz.
Ka'b dedi ki: Raflarm hurmalarla dolup
tamaktadr. Ama ne hurmalar! Diin kkne
kadar bataca cinsten hurmalar!
Rifaf rafn ouludur. Hurmann topland
yer demektir. Bu raflar hurmann okluundan
atrdayp duruyor.
Devam etti: Ey Eb Naile! Allah'a yemin

666
ederim ki sizi bir ktlk iinde, yani iddet iinde
grmek istemezdim. Senin deerin yanmda
byktr. Ne rehin vereceksiniz? Acaba kadn ve
ocuklarnz rehin brakr msnz?
Ne yapyorsun? Bizi tehir edip rezil mi
etmek istiyorsun? Sana memnun kalacan
silahlardan rehin brakalm, dedi. phesiz
silahta vefa vardr, cevabn verdi.
Silkan, kendisinden silah istemee geldikleri
zaman geri evirmesin diye byle syledi.
Eb Naile tekrar geri dnmek zere
arkadalarnn yanna geldi. Akam saatlerinde
kendisine gitmeyi kararlatrdlar. Sonra yats
vakti Rasulullaha gelerek meseleyi haber
verdiler. O da Baki mezarlna kadar beraber
kt. Sonra uurlayarak: "Allah' annz ve
yardmn isteyerek gidiniz" buyurdu. Kendilerine

667
dua etti. Bu i, gn gibi aydnlk mehtapl bir
gecede oluyordu.
Gittiler ve adama vardlar. Kald yerin
yaknndan Eb Naile kendisine seslendi. bn'l-
Eref henz yeni evlenmiti. Sesi duyunca
hemen atlad. Ancak kars eteinden
yakalayarak: Nereye gidiyorsun? Senin d-
manlarn var. Bu saatte senin gibiler dar
kmaz, diyerek alkoymak istedi. Ama kendisi:
Kardeim Eb Naile'dir, beni uykuda grse bile
uyandrmak istemez, diyerek srar etti. Sonra eli
ile rpt ve u szleri tekrar-lyarak kt: "Yiit
lme bile arlsa icabet eder." Karlamaya gitti
ve hogeldiniz dedi. Sonra kendilerine alnca;
Yazklar olsun sana! Gecemizin geri kalan
ksmnda daha iyi sohbet etmek iin ercu'I-

668
Acuz
327[22]
denilen yere kadar yryelim mi?
dediler. Yryerek ktlar. er denilen yere
doru ilerlerken Eb Naile eli ile Ka'bn ban
okayarak: Vay be! Ne gzel koku! dedi. Sonra
bir mddet yrd ve ayn eyi tekrar etti.
Nihayet iyice frsatn bulunca kafasn yakalad
ve arkadalarna: Vurun Allah'n dmanna, diye
seslendi. Onlar da kllar ile vurmaya baladlar.
Ama yeterli olmad. Kllar birbirine arpyordu.
Muhammed b. Mesleme der ki: Klcmn
yannda hanere benzer bir eyin olduunu
hatrladm. kardm gibi karnna sapladm.
Sonra biraz daha yklendim ve sapma kadar
hatrdm. Allah'n dman bir lk att. Bu ses
zerine yahudilerin btn bur ve kkleri
zerinde ateler yakld. Korku annda geceleri

327[22]
Halkn topland nsiyeti olan bir yer.

669
ate yakmak yahudilerin adetidir.
Beni Haris yahuderinden olan bn Sneyne
yle diyordu: Medine' de aktlan kan kokusunu
duyuyorum.
Mez kitaplarnda belirtildiine gre
kendisi ile Ka'b'm ldrld yer arasnda bir
fersah kadar mesafe vard.
Ka'b'e vururken o arada Haris bin Evs de
ayandan yaralanmt. Onu tamamen
ldrnce geri gitmek iin yola ktlar. Beni
meyye, Beni Kureyza ve Buas zerinden
getiler. Harratu'1-Ariz denilen yere gelince
Haris'in ars artt. Yaradan ok kan kaybetti.
Ona acyarak aralarnda tadlar. Rasulullaha
geldiler. Baki mezarlna gelince tekbir getirdiler.
O geceyi Rasulullah ihya etmiti. Tekbir seslerini
duyunca onu ldrdklerini anlad. Sonra Haris b.

670
Evs'i Rasulullah'a getirdiler. Yarasna tkrn-ce
ar kesildi. Allah'n dmanna yaptklarn
anlattlar. Sonra evlerine daldlar. Sabah olunca
Rasulullah: Yahudi erkeklerden kimi grrseniz
ldrn,buyurdu.
Bir araya gelerek bu olay grp herhangi
bir harekette bulunmalarn nlemek ve tedbir
almak iin byle syledi.
Yahudiler korktular, ileri gelenlerinden kimse
dar kmad. Birey de konumadlar. bn'l-
Eref'in bana gelenin kendilerinin de bana
gelmesinden korktular. Benu Harise'nin
yahuderinden olan bn Sneyne, Huvaysa b.
Mes'ud'un antlaman arkada idi. Onun kardei
Muhaysa Islama girmiti. Muhaysa, bn
Sneyne'yi ldrd. Bunun zerine Huvaysa,
Muhaysa'y dvmeye balad. Ondan bykt. Ey

671
Allah'n dman! Adam ldrdn. Allah'a yemin
ederim ki imdiye kadar onun mal ile besleni-
yordum. nk ikisine de yardm ediyordu.
Bunun zerine Muhaysa yle dedi: Onu
ldrmemi isteyen seni de ldrmemi isteseydi,
seni de ldrrdm. Humaysa aknlk iinde
sordu: Muhammed beni ldrmeni syleseydi
ldrrdn ha? Evet, dedi. Muhaysa tekrar:
Vallahi, seni bu derece etkileyen bir din elbette
byk bir dindir. O gn Huvaysa da mslman
oldu. Bundan sonra Muhaysa u iiri okudu :
Kardeim, " istenirse seni ldrrm",
szm yadrgamaktadr. Halbuki byle bir istek
olursa kulaklarnn kknden kafasn uururum.
Klcm tuz gibi beyaz ve iyi de cilaldr. Ne tarafa
sallarsam boa gitmez. Rasulullah'n emrine itaat
ederek seni ldrrsem Yemen1 den am'a

672
kadar olan mesafenin benim olmasndan daha
ok sevinirim.
Mellif, bu hadisi Cbir b. Abdillah'n rivayeti
ile de tekrar ederek yle nakleti:
368- Muhammed b. Mesleme kendisi bn'l-
Eref'e gelerek yle dedi: Ey Ka'b, sana bir ey
iin geldim. Buyur, syle, dedi. Senden biraz
hurma bor almak istiyorum deyince, hurmay ne
yapacaksnz? diye sordu. Cahiliyye dneminde
bin lek hurma devirdiklerini bildii iin bn'l-
Eref bu talebi yadrgad ve sordu. Muhammed
cevap verdi: Bu adam (Rasulullah) ve arkadalar
yanmzda bir ey koymadlar. Yani cahiliyye
eylerinden bizde zararl hibir ey brakmad.
Yahut irkten birey brakmad. Yahut din ve
dnya ilerinde muhta olduumuz her eyi verdi
ve hidayet etti, demek istedi.

673
Bunun zerine Ka'b yle dedi: Hele kr,
akln bana gelmi, hemen ihtiyacn grmee
bak. Yalnz bana bir rehin brakman lazm.
Zrhm rehin brakrm, deyince her halde
babandan kalan Zaba isimli zrhdr? diye sordu:
Evet, dedi. O halde dilediin kimselerle gel, ihti-
yacn gr, dedi. Ben de gece karanlnda
geliriz, dedim.
Senden bir ey isterken yahut bir ihtiya iin
gelirken halkn grmesini istemiyorum, dedim,
Muhammed'le beraber kt. Biraz sohbet ve ilti-
fattan sonra Muhammed elini bana gtrd.
Salar kvrckt. Ne gzel kokuyorsun, dedi.
Dilersen sana da veririm, dedi. Ayn eyi tekrar
yapt. Bunun zerine: Ya Muhammed! te byle.
Sen ve arkadalarn bunu (kokuyu) terkettiniz,
dedi. Bir eli ile sandan iyi yakalaynca dier eli

674
ile haneri karnna saplad... ilh.
Kendisinden hurma borlanmak istediini
syledi ve adam ldrd. Bu ondan bir hakszlk
yahut ahde vefaszlk deildir. Bylece anlald
ki byle eyleri yapmann bir sakncas
yoktur.
328[23]

artl Eman

369- Mslmanlar kendilerine rehberlik
etmek ve hiyanet etmemek zere birine eman
verseler, sonra adam hiyanet etse,
mslmanlarn onu ldrmesi caizdir. Rehberlik
iin evinden yahut kalesinden ktktan ve
mslmanlara katldktan sonra hainlik ederse

328[23]

675
veya rehberlik etmeyerek hiyaneti aa karsa,
mslmanlarn kendisine verdii eman
kaybeder. Akibeti imama (devlet bakanna)
kalmtr. Dilerse ldrr, dilerse fey (ganimet)
sayar.
nk aralarnda art byle koulmutur.
Rasulullah buyuruyor: "Mslmanlar artlarna
bal kalrlar." Hz. mer de yle demektedir.
"arta bal kalmak lazmdr."
Zaten adam, kannn dklmesi helal olan
bir kimsedir. Rehberlik etmek ve hyanet
yapmamak art ile kannn dklmesi haram
klnmtr. Haramn sebeplerini arta balamak,
talak ve kle azad etmede olduu gibi, caiz ve
sahihtir. an ortadan kalkarsa tekrar kannn
dklmesi caiz olur.
Emandan sonra ahdi bozmak ve emin

676
olaca yere gtrmek hiyanetten saknmak
indir. art ak komakla Musa bin Cubeyr'in
hadisini buna delil olarak gstermekte ve yle
demektedir: Rasulullah (s.a.v.) Hayber'in son
kalesini ondrt gn muhasara etti. Helak
olacaklarn anlaynca Rasulullah'a bar teklif
ettiler. bn Ebi'l hiyanet anlam da kendiliinden
kalkm olmaktadr.
370- Hukayk'e: Aaya gel de konualm,
diye haber yollad. Olur, dedi. Hayberi
terketmeleri ve kendilerine dokunulmamasi art
ile anlatlar. Bylece arazi ve mallarn,
hurmalklarn ve balarn, herkesin giydii
elbisesi dnda servetlerini Rasulullah'a
brakmak zere sulh yaptlar. Sonra yle dedi:
Bunlardan birini inkar ederseniz. Allann ahdini
(eman) kaybedersiniz. Bu ekilde onunla sulh

677
yaptlar.
Sonra bnu Ebi'l-Hukayk gm kaplar ve
birok maln varlm inkar edip gizledi. Bunlar
Mesku'l-Cemel denilen yerde bn Ebi'l-Hukayk'n
olu Kinne'de bulunuyordu. Bunlar da
Mekkelilere dn verdikleri baz ss eyalar idi.
ou zaman Mekke'den bir adam gelir ve
yaplacak dnde kullanlmak zere dn
alrd. Bu durum Eb'l-Hukayk ailesinde teselsl
edip geliyordu. Hatta mez kitaplarnda bir
defasnda bunlardan baz eyler kaybolmu ve
kaybeden kiiye on bin dinar bedeli dettirilmitir,
denilmektedir.
Rasulullah adamdan sordu: Medine'den
karken yannzda aldnz mal ve kablan ne
yaptnz? E Ebu'l- Kasm, hepsi savata gitti.
Zaten byle bir gn iin hazrlamtk, dediler.

678
Allah'a yemin ederiz fci onlardan hibir ey
yanmzda kalmad, diyerek kalmadna dair bir
de yemin ettiler.
Yakaladm takdirde sizi ldrmemi kabul
ediyor musunuz? diye sorunca; Evet, dediler.
Baka bir rivayette Ebl-Hu-kayk'in oullarndan
Kinane ve Rabia'ya yle dedi: Bu eyalar
yannzda karsa Allann Rasululnn zimmetini
(ahdini) sonra kaybetmeyi kabul ediyor
musunuz? Olur, dediler. Bu szlerine Eb Bekir,
mer, Ali, Zubeyr ve yahudilerden on kiiyi ahit
tuttu. Yahudilerden biri ayaa kalkarak Kinane'ye:
Yannda ise yahut nerede olduunu biliyorsan
kendisine syle ve cann kurtar. Allah'a yemin
ederim ki nerede olsalar muttali olacaklar. nk
baka hibir kimsenin bilmedii eylere kendisi
muttali olmutur.

679
bn Ebi'l-Hukayk onu azarlad. Sonra yahudi
uzaklaarak yerine oturdu. Sonra Rasulullah
Zubeyr bin el-Avvm'a kendilerine ikence
etmesini ve zerlerinde bulunan eyay kar-
masn syledi. Kinane'yi yaralaymcaya kadar
dmesine ramen bir itirafta bulunmad.
Bu iin, Rasulullah'n organ kesme ve
vucudda iz brakacak ekilde eziyet etmeyi
yasaklamasndan nce olmas muhtemeldir.
Yasaktan sonra olmas halinde bile bu ii,
durumu aa karmak ve bakalarn da benzer
hileden alkoymak iin taktik olarak iledii de
muhtemeldir.
Rabia bin Ebi'l-Hukayk itirafta bulunarak
yle dedi: Kinne'nin her sabah bu harabeye
uradn grdm. Rasulullah Zubeyr'e oray
kazmasn syledi. Zubeyr kazd ve hazinesini

680
kard.
Dier bir rivayette Rasulullah, bn Ebi'l-
Hukayk akl dengesi biraz bozuk olan Salebe b.
Sellam'dan soruturunca, bilmiyorum, ama
Kinne' nin bu harebeye her sabah uradn
gryordum, dedi. Orada gmd bir ey varsa
ordadr. Rasulullah o harabenin kazlmas iin
adam gnderdi. Kazld ve hazine karld.
Bunun zerine Kinane b. Ebi'l-Hukayk1 i
ldrlen kardeine karlk olarak ldrmesi iin
Muhammed bin Mesle-me' yi gnderdi. nk
kardei Mahmud b. Mesleme'nin zerine byk
bir ta indirerek ldrmt.
Kanlarnn dklmesi ve oluk ocuklarnn
ganimet olarak alnmas art koulduu iin
kendilerine bu uygulama yaplmtr. Rasulullah
(s.a.v.) Huyey bin Ahtab'n kz Safiyye'yi ganimet

681
olarak ald. Kinane ile evli idi. Yannda amcasnn
kz da vard. Hayber halkndan bu ikisi dnda
kimseyi de almad.
Dhyetu-1-Kelb'ye Hayber ganimetlerinden
vereceini vadetmiti. Dhye, Safiyye'yi kendisine
vermesini isteyince, ona Safiyye'nin amcasnn
kzn verdi ve Safiyye'yi kendisine alkoydu.
Henz yeni gelin olmu fakat zifaf olmamt.
Mez kitaplarnda belirtildiine gre Safiyye
birka gn nce ayn gkten kucana dtn
ryasnda grm ve uyandktan sonra ryasn
Kinne' ye anlatmtr. Bunun zerine yzne bir
tokat atarak, Muhammed'in kars m olmak
istiyorsun? diye azarlamtr.
Sonra Rasulullah onu adrna gtrmesi
iin Bilal'e emir verdi. O da ldrlenlerin
arasndan geirerek gtrd. Rasulullah bunu

682
grnce holanmad ve yle dedi: Henz gen
bir cariyeyi cenazelerin arasna m gtrdn?
Sende rahmet kalmam. Bilal zr diledi ve
yle dedi: Ey Allah'n Rasul! Onu sadece
kavminin llerini grsn diye oradan geirdim.
Bunu tavsib etmediinizi
bilmiyordum.
Yine Mez kitaplarnda zikredildiine gre
Rasulullah onu azad ettikten sonra kendisi ile
evlenmitir. Kendisi ile evlenmek iin mm
Eymen'in onu hazrlamasn syledi. Medine'ye
varmadan nce konaklama yerinde onunla zifafa
girdi. Rasulullah'm yannda itibar bykt. Hatta
rivayete gre zifafa girdikten sonra binmesi iin
kendisine deve getirildiinde Rasulullah ayan
dizine koyarak binmesini sylediyse de kendisi
Rasulullah'n dizine sadece dizini koyarak bindi.

683
Kendisi istemi olsa bile ayan Rasulullah'n
dizine basmay ho grmemitir. Bu davran
Rasulullah'm houna gitti. Medine'ye vardktan
sonra Hz. Aie kendisini grmek amac ile bir
yabanc gibi yanma vard. Rasulullah'm ve onun
airetinden baz kadnlarn yannda oturduklarn
grd. RasuluIIah ieri giren kadnlar arasndan
Hz. Aie'yi tand. Tekrar odasna dnnceye
kadar bu konuda ona bir ey sylemedi. Sonra
RasuluIIah yanna vard ve kendisine yle dedi:
Safiyye'yi- nasl grdn? u cevab verdi: Yahudi
kadnlar arasnda bir yahudi kzdan baka bir
ey grmedim. Ancak onu sevdiim duydum.
Bunun zerine Hz. Peygamber: yle deme ya
Aie. Kendisine slm arzederken yznde bir
nefret alameti bile grmedim, buyurdu. Yine
rivayete gre Rasulullah'n dier hanmlar

684
onunla bir araya geldiklerinde: Ey yahudinin kz!
diye kendisine hitabetmelerinden holanmyarak
durumu Rasulullah'a ikayet etmi, bunun
zerine RasuluIIah da yle buyurmutur.
Bir daha sana byle derlerse, sen de onlara:
Hanginiz benim gibidir? Babam nebi, amcam
nebi ve kocam nebidir.
Kendisi Harun (a.s.) soyundandr.
Kendilerine bu ekilde karlk verince Hz. Aie
ona: Ey yahudinin kz, bunu kendinden
sylemiyorsun, demiti.
Ganimet olarak alndktan sonra nafile olarak
bakalarna balanmasn caiz grenler,
Rasulullahm Dhye'ye Safiyye'nin amcasnn
kzm- balamasn delil olarak gstermektedir.
Ancak bunun gerek tevili mam Muham-med'in
syledii gibi u ekildedir: Ketibe kalesi

685
Rasulullaha mlk olarak gemiti. Onun iin
cariyeyi ona balad.
Yine bu ekilde muamelenin caiz olduunu
kabul eden fakihler baz yollardan rivayet edilen
bu hadisle istidlal etmilerdir. Rivayete gre
yahudiler yle demilerdir: Ya Muhammed!
Mallarn sahibi biziz, Onlar herkesten ok
kendimiz biliyoruz. Bizi buradan karma, ortak
olmak zere onlar bize brak. Bu ekildeki izah
Eb Hanife'nindir. Onu da Mzra'a Blmnde
belirttik.
329[24]

Eman Lafzlar

372- imam Muhammed yle der:

329[24]

686
Mslmanlar gayri ms-limlere sesli olarak eman
verdiklerini hangi dille olursa olsun ilan etseler ve
onlar da seslerini iitseler, hepsi eman altnda
olurlar.
Bu dilin Arapa, Farsa, Rumca ve Kptice
olmas ayndr.
Bununla ilgili Hz. mer'den gelen yle bir
haber var: Irakta bulunan askerlerine yle yazd:
Bir kimseye; Korkma, rkme, telalanma, dedii-
niz zaman o adam eman altnda olur. nk
Cenab Hak dilleri ve kastedilen eyleri bilir.
Eman, ldrerek yahut yamalayarak onlara
zarar vermemektir. Bu da Allah'n bir hakkdr.
Cenab Hakkn ilminden zerre kadar bir ey
kaybolmaz. O her gizlilii bilir.
Bu mukaddimeden de anlald gibi
muamelatla ilgili ilerde tek bana bir dilin

687
kendisi szkonusu olmayp anlalan mana
nemlidir. mam Muhammed ve Eb Yusuf
ibadetlerde Arapa dil artn komulardr.
nk tekbir ve namaz kraatini Farsa okumay
bu ikisi caiz grmemektedir. Zira slam, dinsel
metnin hem lafzna, hem manasna bal kalmay
gerektirir. Bunu gzetmek gerekir.
Muammelatta ise bu art deildir. Tasdik ve
ikrar olan iman hangi dille olursa olsun sahih
olunca, eman ncelikle sahih olur. Kurban
keserken de okunan besmele, maksat hasl
olduktan sonra hangi dille olursa olsun sahihtir.
Emanda se bunlarn hepsinden daha ok
genilik vardr.
373- Dmann bilmedii bir dille
mslmanlar eman altnda olduklarn kendilerine

688
duyursalar, yine emin olurlar.
330[25]

Kendilerine eman verildiini tam manasiyle
bilmeleri zordur. nk bunu bilmeleri batini bir
itir. Hkm ona balamak mmkn deildir.
Hkm kendisine delalet eden ak sebebe
taalluk eder. O da "eman" szn kendilerine
duyurmaktr. Bu da fkhta byk bir esastr.
Bunun iin duy-
may art kotuk. nk duyamayacaklar
kadar uzak bir mesafeden seslenecek olurlarsa,
eman olmaz. Zira bunu duyup duymadklarn
anlamak mmkndr. Yine aralarnda bir
tercman bulunup da kendilerine mslmanlann
bu szlerinin manasn anlatabilir. Bununla eman

330[25]
Dorusu, dmann anlamad bir sz hibir
ey ifade etmez ve dmann eman altnda
olduunu belirtmez. Bunu belirtmesi iin dmann
o sz anlamas gerekir. eviren.

689
gereklemiyecek olursa, bu mslmanlann
onlara hainlik etmeleri szkonusu olur. Oysa
hiyanetten saknmak vaciptir.
Anlalyor ki onlar anlamasalar bile
mslmanlar kendilerine bilmedikleri bir dille
seslendikleri iin anlam olarak eman vermi
saylrlar. Bundan dolay sesi anlamamalar eman
altnda olduklarna dair hkm iptal etmez.
374- Mslmanlarn seslerini iitmiyecek
uzaklkta iseler, eman hkm sabit olmaz.
nk mslmanlann seslerini kendileri
anlyacak durumda deildirler. Zira aradaki
mesafe byktr.
375- Mslmanlar dman bir kimseye:
eman altndasn, korkma, sana zarar gelmez,
dediklerinde o kimse tamamen e-man altna
girmi olur.

690
nk bu nevi szlerle ancak korku iinde
olan kiinin korkusunu gidermek iin hitabedilir.
Eman'n gereklemesiyle kendisinden korku
gider. Her mslman eman verme yetkisine
sahip olduundan bu szlerden birini syle-
diinde eman vermi saylr.
Mesela, klesine, "azad ettim, sen hrsn"
demesiyle klenin hrriyetine kavumas gibi.
376- Mellif, akl dengesi bozuk olann
verdii emana deinerek yle demektedir: Akl
dengesi bozuk olan kimse sla-m tavsif edip
akledebiliyorsa, verdii eman geerlidir. Bu kii
iman konusunda akll sabi (ocuk) gibidir.
ocuun eman blmnde belirttiimiz ihtilaf
bunda da szkonusudur.
377- slam akledip anlamyorsa, eman
geerli deildir.

691
nk O, akledemiyen ocuk hkmndedir.
Ancak geimini temin konusunda akl yeterli
olduu halde bali olup slam anlamyor ve
akletmiyorsa bu kii mrted hkmndedir ve
mrteddin eman vermesi caiz deildir. Halbuki
ocuk byle deildir. Babasna yahut ikisinden
birine tabi olarak slam akledip tavsif edemiyorsa
bile mslmandr. Eman anlayacak seviyede ise
mam Muhammed'e gre eman geerli olur.
378- Komutan, zimmlerden birine,
muhariplere eman vermesini emretse, yahut
mslmanlardan biri zimmye byle bir ey
emretse ve zmm de yerine getirse, bu eman
caizdir.
nk komutan eman yetkisini bizzat
kendisi elinde bulundurmaktadr. Emir verdikten
sonra zimmi de bu yetkiye sahip olur. Zimmnin,

692
inanc sebebiyle dman tarafa meyil duyaca
mlahazasiyle eman sahih olmamakla beraber
mslmann ona emretmesi halinde onun verdii
eman sahih olur. Msl-mann ona emretmesi ve
zimmnin de yerine getirmesiyle zimmnin
mslmanlar tarafna meyli aa kmaktadr.
Ama arpmasn emrederse, durum
deiir. Sadece bu emirle eman muteber olmaz.
nk mslmann zimmye arpma emrini
vermesiyle eman yetkisini de verdii manas
kmaz. Byle bir ey olsa kafirin kendisi eman
vermi saylr. Halbuki kafir bu konuda yetkili
deildir.
Ancak mslman kii, ona eman vermei
emrederse bu emirde eman verme serbestisi
manas da vardr. nk bu eman mslmann
reyi ile kmtr. Bunda thmet de szkonusu

693
deildir.
Bu emir iki ekilde olmaktadr: Ya zimmnin
dorudan doruya: "Size e-man verdim" yahut
"Falan mslman size eman verdi" demesiyle
olur. Mslman ona: "unlara eman ver"
dediinde zimmnin, "Size eman verdim, yahut
falan size eman "verdi" demesi arasnda fark
yoktur. Onlar da eman altnda olurlar. nk bu
emirle eman verme yetkisine sahip olur. Bu
konuda herhangi bir mslman hkmne girer.
Mslmann onlara: "Size eman verdim yahut
falanca size eman verdi" demesi msavidir. Her
iki ekilde de eman altnda olurlar. nk emanm
yetkili kii tarafndan verildiini belirtmektedir.
Mslman kii, zimmiye: "Falan size eman
veriyor" demesni emretse ve zmmi de bu ekilde
sylerse, onlar eman altnda olurlar. nk

694
zmmiyi kendilerine eli gndermi gibidir. O da
bu grevini yerine getirmi olur. Bu da,
kendilerine eman verdiini bildiren bir mektup
yazmas ve zmmi ile gndermesi gibidir. Bu
mektup kendilerine ulanca, eman altnda
olurlar.
Kendisi onlara: "Size eman verdim" derse,
bu eman geerli olmaz. nk kendisine verilen
emre muhalefet etmi olur. Onun grevi mektubu
kendilerine ulatrmakt. Bu da eman verme
yetkisini iine almaz. Yine: "Size eman verdim"
demesi mektubu ulatrmas demek deildir.
Sadece kendi kendine ek olarak yapt bir
akiddir. Akid yapmaa da yetkili olmadndan bu
akdi geersizdir.
379- man Muhammed yle der: Dmana
esir denin verdii eman, kendisinden baka

695
mslmanlar balamaz.
nk verdii eman srf kendi adna olup
dier mslmanlara amil deildir. Nitekim esir
kendi canndan korkmaktadr. Halbuki eman
verenin kendi canndan emin olmas lazmdr.
Sonra drulharpteki kafirler zaten esirden
emindir. nk esirin btn imkanlar elinden
alnmtr. Dman yurdunda hemen hemen
herzaman bir mslman esir bulunduundan
onun verecei eman bakasn balamaz. Aksi
halde dmanla sava kaps srekli kapanm
olur. nk korkuya her kapldklarnda esiri
zorlayarak ondan eman alabilirler. Bundan dolay
esirin verdii eman dier mslmanlar
balamaz.
Ancak kendisi iin dmanla yapt eman
akdine iki tarafn da bal kalmas gerekir.

696
Mallarndan bir ey almamas lazmdr. nk
kendisi iin bir thmet vaki deildir. Zira daha
nce onlarn yurtlarnda eman altnda olarak
kalmak iin ahde vefay kendine art komutur.
380- Dmann elinde grd mslman
kle veya mslman cariyeyi kurtarmak niyetiyle
de olsa, mslmann eman ahdini bozmas caiz
deildir.
nk bu esnada drulharp kafirleri slama
girecek olsalar mslman esir ve cariye yine
salim kalrlar. Mallar konusunda da durum
ayndr.
381- Ancak kafirlerin elinde hr bir
mslman veya znmi veya szlemeli kle ya
da mm'I-veled yahut bir mslnana veya
zmmiye borlu olan kimselerden birini grrse
bunlar ellerinden kurtarmaa alabilir.

697
nk bunlar ganimet olmazlar. Nitekim
onun vastasyla onlar mslman olsa kendisi
onlarn olmaz. Zaten saylan kiileri haksz yere
tutuyorlar.
Nitekim onlara eman verirken hakszlklarn
tekeffl etmi deildir. Onun iin hrszlkla veya
gaspederek o kiileri karp kurtarma hakkma
sahiptir. Ancak hakknda ahid vermek caiz olan
eylerde ahde riayet etmesi gerekir. Onlar
kafirlerden kurtardktan sonra tekrar ellerine
vermek zere eman akdi yapmas caiz deildir.
382- slam ordusu karargahnda eman
verilen kimseleri, komutan dmanla yapt
anlamay bozmak isterse, nce onlar emin bir
yere ulatrmas gerekir. Ancak bunlar, "esir al-
nan kadn ve ocuklarmzdan ayrlmak
istemiyoruz" diyerek kmay kabul etmezlerse,

698
komutan kendilerine zarar vermemek ve emin
olduklar yere gtrmek iin dmana saldry
geciktirir. Bylece kendilerini ihtar ederek zr
kabul etmiye-ceini de bildirir. "u saate kadar
kp gitmezseniz sizi zimmi sayar, haraca
balarz ve emin olmayacamz yere de salma-
yz." diyerek ihtar eder. Bu mddet iinde kp
gitmezlerse kendileri zmmi olmay kabul etmi
saylrlar. Bylece uzun mddet slam yurdunda
kalrlarsa eman altnda yayan zm-miler gibi
zimmet akdini zmnen kabullenmi saylrlar.
383- Komutan, dman askerinin slam
ordusuna saldrmasndan ve mslmanlar gece
ldrmelerinden endie ediyorsa onlar emin
olacaklar yere kmaya zorlayabilir ve bir sre
tayin edebilir. Bu konuda mslmanlar
gzetmesi gerekir. Her gece eman verdii kiileri

699
bir yere toplar ve balarna nbeti diker.
nk onlarn kmaya ve ocuklar ile
elerinden belirli bir sre iinde ayrlmaya
zorlanmalar sonucu tehlikeleri daha da artm
olur. Onlar gzettii gibi mslmanlar da
gzetmesi lazmdr. Gzetme yolu da budur.
Belirtilen sre iinde kmayp zmmi olmay
kabul ederlerse, hergn bir yere toplanr ve slam
yurduna kncaya kadar balarna her gece
bekiler dikilir.
nk srenin gemesi ile zmmi de olsalar
kendilerinden tamamen emin olmak doru
deildir. Aksine cizye vermekle mkellef
tutulmalar onlarn tehlikesini daha da artrmtr.
Yine korkular gece daha ok artmaktadr. Bu
sebepten her gece balarna nbeti diker.
Sabah olunca nbetiler onlar e ve

700
ocuklar ile babaa brakr.
384- Yine slam ordusu dmanla yz yze
geldiinde bunlar bir yere toplanr ve balarna
nbetiler dikilir.
nk iki ordu karlatnda tehlike ihtimali
daha da artar. Dmanla savamak iin
mslmanlarn bunlar tarafndan emin olmalar
lazmdr. Bu da balarna bekiler dikmek
suretiyle gerekleir.
Onlar cretsiz beklemek imkan yoksa,
ynetici ganimet malndan cret vererek
balarna bekiler dikebilir.
nk cretle grevli tutmada ganimeti
toplyan mcahidlerin yaran vardr. Bu deme,
ganimet mallarn yahut ganimeti toplayan erlerin
menfaatini korumak iin verilecek cret gibidir.
Bu koruma da cihad kapsamndadr, halbuki

701
cihad cretle nasl caiz olur? diye akla bir soru
gelebilir. Hemen belirteyim ki, durum byle
deildir. nk beklenen kimseler muharip deil,
zmmidirler. Bunlar beklemek de cihad saylmaz.
Bu bekleme mslmanlara yahut onlarn
eyasna saldrma endiesinden dolaydr.
Ganimetleri korumak iin cretle beki tutup
bunlar beklemek, ganimetleri almak ve
mslmanlar ldrmelerini nlemek iin cretle
nbeti dikmek arasnda fark yoktur.
385- Mslman askerlerden biri, kaledeki
veya siperdeki mriklerden birine: "Gel"
anlamnda bir iaret yapsa veya kaledekilere,
"Kapy an" eklinde iaret etse yahut ge
iaret yapsa ve mrikler de bunu eman sanarak
istenen bu eyleri yerine getirseler, yaplan bu
eylerin mslmanlarla dman taraf arasnda

702
eman ifade edip etmedii nceden bilinsin veya
bilinmesin eman saylr ve "Size eman verdim"
hkmndedir.
nk eman iinde ereveyi geni tutmak
esastr. Hyanete benzer eylerden saknmak da
vaciptir. Aralarnda daha nce biliniyorsa zaten
mesele yoktur. nk rfle sabit olan, nasla sabit
olmu gibidir. Byle bir ey eman
saylmyacak olursa, hyanet olur. Daha
nce bilinmiyorsa onu rf mesabesine, hatta
daha stn seviyeye karan halin delaleti
mevcuttur. O da emirleri yerine getirmeleri ve
istenilen ekilde davranmalardr. Bu da meseleyi
aklayan en ak delaletlerdendir. Nitekim, "kn
ve bu kaleyi ykn" emrine uyarak yerine
getirseler bu da eman saylr.
386- Sonra Hz. mer'in u hadisini delil

703
gstermektedir: "Mslmanlardan biri dman
askerlerinden birine "Buraya gel" derse ve
"gelirsen ldrrm" diyerek bildirse ve adam
gelse eman altnda olur.
"Gelirsen ldrrm" szn anlamaz veya
itimezse hkm byle olur. Ama bunu anlar ve
duyar da yine gelirse, fey olur. nk vaziyetin
ve rfn delaleti aksini iddia etse bile sznn
itibarn dnr. "Erkeksen gel", "kavga
istiyorsan gel", "gel de grrsn" gibi szler
sylediinde bunun aka tehdit olduu ve eman
ifade etmedii aktr. Ama mutlak olarak "gel"
demesi, muvafakat ifadesidir. Yine parma ile
ge iaret etmesi, "Seni Allah adna temin
ederim" yahut "Allah'a yemin ederim ki sen
emniyettesin" anlamnda olup sana eman verdim,
demektir.

704
387- Mslman askerler dman yurdunda
sava bir a-dam yahut kadn grr ve bu
dman sava: ben eman almak iin geldim,
derse ve kendilerinin bundan daha nce haberleri
yoksa, szne itibar edilmez ve fey saylr.
nk zahir durum onu yalanlamaktadr.
Kendisine saldmlncaya kadar o kii gizlenmiti.
Onun durumu da eman istiyene deil, saldrmak
istiyen kiiye benzemektedir. Akas tuzaa
ddkten sonra bir hile yolunu aramaktadr.
388- Mslman askerlerin ulaamyaca,
fakat sesini duyabildii bir yerde ise ve
mslmanlar da ldrmek istediklerinde sesini
keserek mslmanlara teslim olursa fey' olur. Y-
netici dilerse, "Eman almak iin geldim" szn
dinlemeyip ldrebilir.
nk mslmanlar kendisini ldrmek

705
istediklerinde onlarn eman verip vermiyeceini
seslenerek renebilirdi. Sonra emin bir yerde de
bulunuyordu.
Seslenerek eman istemeyi terkedince, elinde
imkan olduu halde byle bir ey dnmemi
demektir. Akas mslmanlara kar koymak
istemi, ancak imkan bulamaynca hile yoluna
bavurmutur.
389- Mslmanlar onu ldrmek yahut esir
etmek iin harekete gemeden nce onlara gelse
ve eman dilese, emin saylr.
nk onlara doru gelmesi teslim
olduunun delilidir. Bu da eman dilemek iin
seslenmek gibidir. Halbuki birinci durum byle
deildi. Mslmanlarn harekete gemesinden
sonra davranmas onlara kar koymak istediini
gsterir. Lakin mslmanlarn davranmasndan

706
nce gelii teslim olma isteini ifade eder.
Onlarn tccarlar da eman istemeden
msliimanlarn yurduna girdiklerinde durum ayn
olur.
390- Bir siperde bulunup da mslmanlar
onun sesini duy-
mayacak durumda iseler ve tek bana hibir
silah da tamadan kp yanlarna gelse ve
mslmanlara sesini duyuracak seviyede
yaklanca eman isteinde bulunsa, eman altnda
saylr.
nk kendi isteiyle snandan km
ve mslmanlarn duyaca yere gelince eman
talebinde bulunmu ve silahn brakmtr.
Bundan da anlalyor ki eman istemek iin
gelmitir. Eman verseler de vermeseler de o
adam eman altndadr. nk eriat onlar eman

707
altnda saymtr. Cenab- Hak buyuruyor:
"Mriklerden biri sana snrsa, ona eman
ver!"."
331[26]

"Eer onlar bara yanarsa, sen de
yana..."
332[27]

391- Yine zerinde silah tasa bile savama
pozisyonunda olmad sabitse, eman altnda
saylr.
nk silah mslmanlara satmak yahut
yerinde brakrsa kaybolur endiesiyle silah
muhafaza etmek niyetiyle yanma alm olabilir.
392- Klcn ekmi ve mzran hazrlam
olarak mslmanlarn hakimiyet alanna girdikten
sonra eman talebinde bulunsa, fey' saylr.
nk bu durumu onun savamak iin

331[26]
Tevbe : 9/6
332[27]
Enfa! :8/61

708
geldiini gsteriyor.
Netice olarak hakikatine vakf olunmas
mmkn olmayan eyde zahire gre hkmetmek
caizdir. Hakikati bilinmiyen eylerde kan
dkmenin mbah-lna gtrse bile, galip
kanaatla hkmetmek caizdir. Mesela bir kimse
geceleyin evine bir kimsenin girdiini grp hrsz
veya hrszlardan kaan biri olduunu
kestiremediinde yle dnr: Hrszlann
alametlerini tayorsa veya yannda eyalarm
toparlyan biri varsa kendilerine yaklamadan
onlar ldrrse, bir sorumluluu olmaz. zerinde
bu nevi alametler yoksa onu korumas gerekir.
Vurmak iin silah atmas da caiz deildir.
Simaya bakp hkm vermenin caiz
olduunu u ayeti kerime gstermektedir.

709
"Sulular simalarndan tannr."
333[28]

Duruma bakarak hkm vermenin caiz
olduunu da bu ayet gstermektedir :
"Eer savaa kmak isteselerdi bir hazrlk
yaparlard."
334[29]

393- Asker geceleyin dman yurduna
indiinde kardan bir mrik gelerek
mslmanlarn hakimiyet alanna girse ve ilk
karlat silahl kiilerden eman dilese, bu kii
emin olur.
nk kendi iradesiyle kp gelmitir..
Ayrca mslmanlara sesini duyuracak yere
geldiinde onlarn etki alan dnda saylmaz.
Zaten mslmanlara sesini duyurmiyacak
mesafeden barp eman dilemek bir ey ifade

333[28]
Rahman :55/41
334[29]
Tevbe: 9/46

710
etmez. Eman almak iin bir ey art komas da
bu durumda bir anlam ifade etmez
Mez kitaplarnda zikredildiine gre
Muhammed bin Mesleme, Beni Kureyza
muhasarasnda bir gece mslmanlarn banda
bulunuyordu. Anszn iki kii kendisine doru
kp geldi. Yanna varnca kendilerine sordu:
Niin geldiniz? Eman iin geldik, deyince
salverdi ve ekledi: Allahm! yi kiilerin hatalarn
balama faziletinden beni mahrum etme. Sonra
onlar bir daha gmedi. Durumu Rasulullah'a
bildirdiinde kendisini knamad.
394- Askerin ardndan, sandan veya
solundan glkler kardn grdkleri biri
eman dilerse, kendisine eman verilmez ve fey'
saylr. Bakan dilerse onu ldrr.
nk durumu casusluk iin geldiini yahut

711
baz mslmanlara gece baskn yapmay
tasarladn gstermektedir. Daha nce de
belirttiimiz gibi byle durumlarda galip zan ve
galip kanaatle amel edilir.
395- Durumu anlalmayip eman iin yahut
baka bir ey iin geldii kestirilemezse bakan
onu alp slam yurduna gnderir ve onu zmmi
olarak tutabilir.
nk iki ihtimalin ortaya kmas ve
ihtimaller arasnda tercih yaplamamas halinde
ihtiyat yolunu semek lazmdr. ldrlmemesi
ve fey yaplmamas da ihtiyattandr. nk eman
istemek iin geldii muhtemeldir. Gven iinde
olaca yere gndermemesi yine ihtiyattandr.
Zira askere saldrmak iin geldii muhtemeldir.
htimal ile ne kan aktlabilir ne de balanabilir.
mr boyu slam diyarnda tutulur.

712
Mslman olursa hr olur ve ona birey dmez,
mslman olmazsa haraca balanr.
slam diyarna girmek isteyip de eman
dilemek iin seslerini ancak muslmanlann etki
alanna girdikten sonra duyurabiliyorsa ve bu
yere geldiklerinde eman isterlerse, emin olurlar.
nk kendi iradeleriyle gelerek gerekli
yollara bavurmu saylrlar.
396- Mslmanlardan emin ve etki alan
dnda olduklar halde gelip eman dilerlerse,
mslmanlar onlara isterse eman verir, isterse
vermez.
nk dmandan emniyet iinde olanlar
yurdumuza geldiklerinde drul-harpte yahut
kalelerinde bulunuyorlard.
397- Daha nce eman alm olduu halde
kalelerinde olan muhariplerin emanlarm

713
muslmanlann geri almalar caiz i-ken,
kalelerinde yeni eman taleb edenlerin talebini
mslmanlar evleviyetle red edebilirler.
Ama emniyet iinde olmayp daha nce
eman alm olanlarn emann emin olacaklar
yere ulatrncaya kadar bozmak caiz deildir.
Yine muslmanlann etki alanna girinceye
kadar eman isteiyle gelirlerse istekleri red
edilmez. Ama devlet bakannn o blge halkna
daha nce eman vermiyeceni bildirmesi,
onlarn da bunu bilmesi halinde eman istekleri
kabul edilmez. Buna ramen kp eman
istemee gelenler olursa fey' saylrlar. nk
durumu daha nce biliyordu. Nitekim Cenab Hak
yle buyuruyor: "Size bunu daha nce
bildirmitim"
335[30]

335[30]
Kf : 28

714
Netice olarak eman talebi iin emniyet
yerinden ayrlan (kale, siper, mevzi gibi yerleri
terkeden) ler teaml olarak emin saylrlar.
Aksine bir sarahat bulunmadka teaml hkm
gibi kabul edilir. Ama aksini belirten bir sarahat
varsa teamle (adete) itibar edilmez. nne
yemek sofras konulan kimseye ev sahibinin :
"yeme" demesi gibi. Teamle gre sofra yemek
iin gelir. Ama ev sahibi yememeyi sarahatle
ifade edince bu teaml geersiz olur.
398- Mslmanlar slam lkesinde sava
dman brini grdnde, "eman ile girdim"
dese bile szne itibar etmezler.
nk slam yurduna girmesi yasak
olduundan bu adam zorla yakalanan kimse
hkmne geer. Eman iddias ile de thmet
altna girmi olur. Thmet altnda olan adam

715
hccet olamaz. Nitekim bir mslman onu
yakalayp kleletirmek sterse, onun "eman ile
buraya girdim" szne itibar etmez.
399- Bir mslman kp kendisinin ona
eman verdiini sylese, sz tasdik edilmez.
nk yetkisi dndaki bir eyi bildirmi olur.
Zira kle edinme yahut harbe geri gnderme
hakk mslman topluma intikal etmitir.
Mslman toplumla sabit olan bir kiinin ifadesi
iptal edemez.
400- Eman verdiini syleyen mslaman fert
dnda iki mslman daha buna ahitlik ederse,
o adam enan altnda olur.
nk delil ile sabit olan, grme ile sabit
olmu gibidir. Kendisinin eman verdiini syliyen
kiinin bu meselede ahitlii geerli deildir.
nk kendi yapt ii sylemektedir. Onun

716
ahitlii, ahitlik deil, dava olur. Gayri ms-
Kmlerin ahitlii de muteber deildir. Mslman
kitle ile sabit olan hak, bir kiinin sylemesi ile
iptal olmaz.
401- Yne: "Ben kraln halifeye gnderdii
elisiyim" derse sz tasdik edilmez.
nk bu sz, eman altnda olduunu iddia
etmesi demektir. Eliler her iki taraftan da eman
altndadr. Cahiliyette de, slamda da teaml
budur. Bar veya sava meselesi ancak elilerle
anlalr. Grevini (haberlemeyi) yerine getire-
bilmesi iin elinin eman altnda olmas lazmdr.
Bir toplumun elisi Rasulul-lah'n (s.a.v.)
huzurunda sylememesi gereken szleri
syleyince Rasulullah ona: "eli olmasaydn seni
ldrrdm" buyurdu. Bundan da anlalyor ki
eli eman altndadr. Onun iin srf iddia

717
etmesiyle eli olduu tasdik edilmez.
402- Kraln yazdna benzer bir mektubu
karr ve bunu kral yazd, diyerek eli olduunu
iddia ederse, galip zan ile eman sabit olur.
Mektup uydurma olabilir. Ancak drulharpte
kendisinin eli olduuna ahitlik yapacak iki
mslman ahit bulamayacandan bu kadarla
kendisinden iktifa edilir. Daha nceki eylerde de
durum byledir.
Eb Hanife'ye gre yannda bir mektup
yahut bir delili yoksa ve msl-manlardan biri onu
drulslamda yakalarsa fey1 olur. nk
mslmanlarn kuvveti sayesinde onu
yakalayabilmitir. Drulharpte mslman askerler
arasnda bulunan kiiyi birinin yakalamas gibidir.
Ancak bu durumda kendisinden bete bir pay
(hms) vermek gerekir. Bu konuda rivayet tektir.

718
Bete birin vacip olduuna dair Eb
Hnife'den iki rivayet vardr. mam Muhammed'e
gre bu adam, onu yakalayan mslman iin
fey'dir. nk islam diyarnda bu adam mubahtr.
Onu kim nce yakalarsa kendi mlkiyeti olur. Av
yakalayan ve otu toplayan kimse gibidir. Bete
birin vacip olduuna dair mam Muhammed'den
de iki rivayet vardr.
Netice olarak mam Eb Hanife'ye gre bu
adamn slam yurduna girii yasak olduundan,
girdikten sonra yakalannca yenik dm
hkmnde olur ve yakalanmadan nce slama
girse bile fey1 saylr. Daha nce yakalanan ve
devlet bakan tarafndan henz
kleletirilmeden mslman olan esir gibidir.
mam Muhammed'e gre ise, bir mslman
yakalamadka o adam slam diyarnda

719
yakalanm gibi olmaz. Mslman olursa hr
olur. nk ele geirmek esasnda yurtla deil,
elle olur. Bunun iin yakalanmadan nce tekrar
eski yurduna dnerse hr olur. Biri ele geirirse
sadece kendisi ele geirdii in onun mlk olur.
"Yakalamadan nce kendisine eman verdim"
derse mam Muhammed'e gre emin olur. nk
zahirde onun klesidir. Hr olduunu da itiraf
etmitir. tirafndan dolay da thmet altna
girmez.
Eb Hanife'nin kyasna gre bu sznde
tasdik edilmi olmamas lazmdr. nk
mslman cemaatin hakk onda sabit olmutur.
Haklarn iptal etmede zaten tasdik edilmi
deildir. slam yurdunda mslman olduktan
sonra yakalanmadan drulharbe dnerse hr olur
ve ona bir ey de gerekmez.

720
mam Muhammed'e gre bu meselede bir
kapallk yoktur. nk yurduna dnse de
dnmese de hrdr. Eb Hanife'ye gre bu adam
devlet bakan tarafndan kleletirilmedike
yakalanm olsa bile kle olmaz. Drul harbe
dnerse klelii kalkar. slama girmesi halinde
kesin olarak hrdr. Bundan sonra kle
yaplmaz. Mslman olduktan sonra tekrar
drulharbe dnen ve tekrar yakalanan kle gibi.
Orada hr olduu gibi burda da hrdr.
403- slam ordusu dmana ait ehirlerden
birine uradktan sonra baka bir tarafa geecei
zaman ehir halk onlara: "Sizden kimseyi
ldrmemek art ile bu yoldan deil de baka
yoldan gidebilirsiniz" diye teklif ederse ve
mslmanlarn da ehrin sahibi dmana gc
yetmiyorsa, her ne kadar daha uzak ve zor ise de

721
onlarn yararna olursa bu teklifi kabul edebilirler.
nk dmann orduyu takibederek
arkadan birer ikier mslmanlar ldrmesinden
emin deildir. Halbuki bu anlama onlar bu
tehlikeden kurtarmaktadr. Nitekim Rasulullah
(s.a.v.) Hudeybiye'de bundan daha ar artlan
kabul etmitir. Mekkeliler mslman olup
Medine'ye gelen herkesi kendilerine iade
etmesini art kotular. Bu art yrrlkten
kalkncaya kadar Rasulullah (s.a.v.) ona bal
kald. Zira Mekkelilerle Hayber ehli arasndaki
anlamaya gre taraflardan kim saldrya urarsa
dieri onu koruyacakt. Bu da mslmanlar
ilgilendirirdi. Bylece Rasulullah (s.a.v.) Hayber'e
yrd zaman Mekkelilerden emin olmak iin
kendileriyle anlama yapt. Bundan da anlyoruz
ki mslmanlara yararl olduu srece bu nevi

722
art kabul etmede bir saknca yoktur.
404- Bu art kabul ettikten sonra ayn
yoldan gemee tekrar karar verirlerse bu ahdi
bozar ve durumu onlara bildirirler.
nk bu, eman ve saldrmazlk ahdi
mesabesindedir. Buna riayet etmek ve kendileri
bozuncaya kadar bozmamak gerekir.
405- Mslmanlar: "Bu yoldan gememiz
kendilerine zarar vermez" diye srar ederse,
kendilerine yle denebilir: "Bu yol zerinde
herhalde onlarn ekinleri, hurmalklar ve meralar
olabilir. Bunlar kendilerine lazm olur. Onlar
kullanmanz ve hayvanlarnz otlatmanz da
istemiyorlar. Yahut hayvanlar vardr. Onlarn
olduu yerden gemenizi istemiyorlar.
"Hayr, bu en kolay yoldur. Geerken hi
dokunmayacaz" derlerse, kendilerine yle

723
denilir: Hibir ey olmazsa bile mmkn deildir.
nk adamlar herhalde kalelerini ve hay-
vanlarn grmenizi, yolunu bellemenizi
istemiyorlar. Sonra baka sefer gelirsiniz ve zarar
verirsiniz. Yahut burada onlarn ak bir tarafm
grr ve gelir saldrrsnz. Onun iin yapacanz
bir tek ey var; O da Cenab Hakkn u kavline
gre ya sznz tutarsnz yahut ahdi
bozduunuzu bildirisiniz. O, yle buyuruyor:
"Sen de onlara kar anlamay bozarak ayn
ekilde davran"
336[31]

406- ehir halk "nehrimizin suyundan
imemek zere bize sz vezin, der ve biz de
kabul edersek, nehirden imemizin kendilerine
zarar olsun veya olmasn szmz tutmamz
lazmdr. Ama kendilerine zarar dokunmyacan

336[31]
Enfl : 8/58

724
kesin olarak biliyorsak, onlarn haberi olmadan
da imemizin ve hayvanlara su vermemizin bir
sakncas yoktur.
nk artn faydas varsa gzetilmesi
gerekir. Fayda getirmiyen yahut zarar
nlemeyen art komak nadlktr. Bu iin
kendilerine zarar vermiye-ceini bildiimiz anda
bu art yararsz ve geersiz olur. Eer
kendilerine zarar veriyorsa bu arta riayet etmek
lazmdr. Fayda veya zarar belli deilse, zahire
,gre hkmedilir. O da bir menfaat salamadan
yahut bir zarar nlemeden byle art ko m yac
aklardr. nk akl olan faydasz bo eylerle
uramaz. Aksi sabit olmadka zahire gre
hkm vermek vaciptir.
407- Mslmanlar kendileri ve hayvanlar o
suya muhta iseler ahidlerini bozar ve kendilerine

725
sudan faydalandklarn bildirirler. Sonra sudan
faydalanrlar. Mera iin de durum ayndr.
nk kendi mlkiyetleri deildir. Rasulullah
(s.a.v.) halkn su ve otlakta ortak olduklarn
belirtmitir. Byle bir artn kendilerine yarar
olmadn anlaynca bu ortaklk haklarn
kullanrlar.
408- Ama ekine, balara ve meyvelere zarar
vermemek zere sz almlarsa, kendilerine
zarar olsun veya olmasn bunlardan bir ey
almak yahut zarar vermek caiz deildir.
nk bu onlarn mlkiyetidir. nsann
tasarruf hakk menfaat veya zarar asndan
deil, malik olma hkm ile geerlidir. Ama
mslmanlar bunlardan faydalanmak
mecburiyetinde kalrsa, ahdi bozduklarn
kendilerine bildirir ve kendileri ile hayvanlar

726
ondan faydalanr. nk bu artla mlklerindeki
m-bahlk sfat yok olmaz. Ancak ahdi bozmak
(hyanet) den saknmak vaciptir. Bu da
kendilerine bildirdikten sonra kendiliinden
yerine''gelir.
409- Ekin ve meralarn yakmamak zere
bizden sz alm iseler, yakmak dnda
mslmanlar hayvanlaryla beraber bu eylerden
faydalanabilirler.
nk ahde ballk art kotuumuz
kadariyle bizi balar. O da yakmaktr. Ondan
yemenin, yakma ile ilikisi yoktur. Ayrca insann
kendi mlknden yemesi helal olduu halde
yakmas caiz deildir.
Yine am alimleri dmann mallarn
yakmay mekruh grdkleri halde onlardan
yemeyi mekruh saymamaktadr. ehir halk

727
yakmann zararn bildikleri iin bu art komu
olabilirler. Aslolan, artnamede aka sabit olan
eylere her ynden benzer ve ayn manada
olmyan eylerin dahil olmamasdr.
410- Kylerini ykmamak zere bizden sz
alsalar bile oralarda bulunan yiyecek, ot ve bina
dndaki eylerden faydalanmada bir saknca
yoktur.
nk ykmak binalarda olur. Yiyecek ve
benzeri eyleri almak ise sakl eylerde olur.
Zaten ykmadaki bozgunculuu bildikleri iin bu
art komu olabilirler. Yiyecek ve benzeri
eylerden faydalanmak caiz ise de kereste ve
benzeri eyleri almak caiz deildir. Ancak bina
dndaki keresteleri almak ve onunla ate
yakmakta bir saknca yoktur. nk bu ykmak
deil, faydalanmaktr. Bu arta gre ykarak veya

728
yakarak evlerine zarar vermek yahut tahrip etmek
helal olmaz. nk bu tahripten de tedir. artn
hkm bunda ncelikle sabit olur.
Kilitli bir kap bulup da aamazsak ahitlerini
bozduumuzu kendilerine bildirmeden nce onu
krmamz doru olmaz. Ama aabilirsek bir
sakncas yoktur. nk kapy amak ykmak
demek deildir. Kilidini krmadan amamz
mmkn deilse krmak caiz deildir. nk bu
tahriptir. artn metninde kabul ettiimiz eylerin
az da, ou da ayndr.
411- Ekinlerinden ve hayvanlarnn
yeminden faydalanmamamz art komularsa,
bunlardan herhangi bir ey yakmamz caiz
deildir.
nk yakmak, art kotuklar yememekten
de te bir zarardr. Evle-viyetle hkmn

729
kapsamna girmektedir. Mesela anne babaya "f'
demek yasak ise, svmek evleviyetle yasak olur.
Bunda durum yakmamayi art komalarnn
aksinedir. nk yemek zarar bakmndan
yakmaktan daha hafiftir. Yakmak maln kendisini
telef etmektir. Yemek ise kendisinden
faydalanmaktr. Yememeyi art komalarndan
maksat maln kendilerine kalmasdr. Bu mal
yeme ile yok olaca gibi yakmakla da yok olur.
Ama yaklmamasn art komalar, mallarnn
bozulmamas demektir. Yemede ise bozmak
yoktur. -
412- Ekinlerini yakmamay art komularsa,
yakmamz da caiz deildir.
nk bu her ynden artn metnine dahil
olmu gibidir. nk her ikisi de ifsad etmektir.
413- Yine suya batrarak telef etmemeyi art

730
komularsa, su ile telef etmek de caiz deildir.
414- Ayn ekilde gemilerini yakmamay ve
batrmamay art komularsa, onlar alp
gtrmemiz de caiz deildir.
nk bu arttan maksat kendilerinden
faydalanmalar iin bizzat gemilerinin salim
kalmasdr. Onlar alp gtrdmz zaman
yararlanma imkanlar kalmaz.
Nitekim evlerini yakmamay ve ykmamay
art kotuklarnda evlerini ykp kerestesini ve
kaplarn alp gtrmek de caiz deildir.
Bundan maksatlar ad geen eylerini telef
etmemektir. Ancak hepsini artn metnine dahil
edememilerdir. Telef etmenin ak
sebeplerinden sadece yakma ve ykmay
zikretmilerdir.
415- Kendilerinden esir aldmz kimseleri

731
ldrmemeyi art komularsa, yakaladmz
esirleri ldrmeyip fey' saymada bir saknca
yoktur.
nk esir etmek, art kotuklar ekilde
ldrmek demek deildir. ldrmek bnyeyi yok
etmektir. Nitekim dmann kadn ve ocuklarn
esir almak caiz olduu halde ldrmek caiz
deildir.
416- Kendilerinden kimseyi esir etmemeyi
art komularsa, esir almak yahut ldrmek
bizim iin caiz deildir.
nk ldrmek esir almaktan daha
ktdr. Kotuklar bu art hem esir almak hem
de ldrmek iin geerlidir.
Ancak kendileri de mslmanlardan kimseyi
esir etmemek ve ldrmemek zere verdikleri
sze riayet etmiyerek hainlik ederlerse anlamay

732
bozmu saylrlar. Artk nceden olduu gibi
kendilerinden esir almamz yahut esirlerini
ldrmemiz caiz olur.
Nitekim Mekkeliler Rasulullah'la anlamal
olan Huzaa oullar aleyhine Bekr oullarna
yardm edince Rasulullah (S.A.V.) anlamay
bozduunu kendilerine duyurmadan zerlerine
yrm ve aniden bastrmak iin ii gizli
tutmutur. Eer ilerinden bir kii bu fiili ilerse bu
onlarn hepsinin ahdi bozduklar anlamna
gelmez.
nk bir kiinin bunu ilemesi aralarnda
yaygnlk kazanmas demek deildir. Sonra,
toplum adna bir kiinin anlamay bozma yetkisi
de yoktur. Nitekim bir mslmann dinen haram
olan bir eyi ilemesi imann bozmas demek
deildir. Yine bir zmmi bu ekilde davranrsa

733
eman ahdini bozmu demek deildir.
ayet onlardan bir cemaat yahut bakanlar
veya bir ferd savamak amacyla bunu iler de
kendileri de bunu bildikleri halde deitirmezse, o
zaman bu davran anlamay bozmak saylr.
nk bakann iledii aralarnda hemen
yaylr. Aralarnda biri ileyip de kendileri kar
kmazsa sanki kendileri ona emretmi gibi
olurlar. Nitekim, beyinsiz birinin yaptklarna kar
klmad zaman emredilmi gibi saylr. Bu iin
aleni olarak ilenmesi iki taraf arasndaki
anlamann bozulmas gibidir.
417- Her iki taraf esirleri ldrmemek zere
anlatklarnda bizden esir aldklarn
ldrmedikleri takdirde bizim de onlardan esir
aldmz esirleri ldrmemiz caiz deildir.
nk bu davran onlarn anlamay

734
bozmas demek deildir. nk onlar esir
etmeme artn deil, esirleri ldrmeme artn
kabullenmilerdir. arta bal kaldklar srece
ayn muamele ile biz de kendilerine kar
anlamaya bal kalrz.
418- Dman taraftan biri eman ile islam
yurduna girdikten sonra kasten veya yanllkla
bir mslman ldrse veya yolkesenlik yapsa
veya mslmanlar hakknda bilgi toplayp
dmana vererek casusluk yapsa veya
mslman yahut zmmi bir kadnla zorla zina etse
veya hrszlk yapsa, bunlardan hibiri ile iki taraf
arasndaki ahdi bozmu saylmaz.
Ancak mam Malik, bu yaptklar ile ahdi
bozmu saylr grndedir. nk eman ile
lkemize girince bu eylerden birini yapmamay
peinen kabullenmi demektir. Bunlardan birini

735
ilerse ahdini bozan bir i yapm saylr. Bununla
ahdini bozmu olmazsa bile mslmanlara
hakaret etmi olur.
Grmze gre mslman, bu fiillerden
birini iledii zaman nasl ki liman ahdi
bozulmuyorsa, muharip de iledii zaman eman
ahdini bozmu olmaz.
419- Bu konuda delil, Htb b. Ebi Belte'a
hadisidir: "Mu-hammed zerinize yryor,
tedbirinizi aln" diye Mekkelilere: mektup yazd.
Bunun hikayesi uzundur. Cenab Hakkn u ayeti
onun hakknda nazil oldu: "Ey inananlar! Benim
de dmanm, sizin de dmannz olanlar dost
edinmeyin"
337[32]
Cenab Hak yine de onu mmin
olarak vasflandrmtr.
Yine Eb Lbbe b. Abdilmunzir'e Beni

337[32]
Miimtahide: 60/1

736
Kureyza: Rasu-lullah'm hkmne uyarsak bize
nasl davranr? diye dantklarnda elini
boazna gtrerek kafalarn vuracan haber
vermitir. Cenab Hak bu ayeti onun hakknda
indirmitir:
"Ey inananlar! AUaha ve Peygambere kar
hainlik etmeyin"
338[33]

Bunlar ilemekle mmin imandan kmad
gibi eman altnda olan kimsenin ilemesiyle de
eman ahdini bozmu saylmaz. Ancak kasten bir
mmin ldrrse ksas olarak o da ldrlr.
nk muamelat ilerinde kullarn haklarna
riayet edeceini kabullenmi demektir.
420- Bir mslmana iftira etse kendisine
iftira cezas uygulanr.
nk bunda da kullarn hakkn inemi

338[33]
Enfl : 8/27

737
olur. Bu ceza kullarn haysiyetini korumak iin
konulmutur. Onun iin ceza uygulanaca
zaman iftiraya urayann ifadesine bavurulur.
Zarar gnen kiinin gr alndktan sonra
yerine getirilir. Ancak zina ve hrszlk gibi cezay
gerektiren sulardan birini ilediinde Eb Yusuf
a muhalif olarak Ebu Hanife ve Muhammed'e
gre had cezas uygulanmaz.
421- mam Muhammed grnn shhatini
yle delillen-dirir: Zmmlere bu cezalarn
uygulanp uygulanmyaca konusunda
Mslmanlar ihtilaf etmilerdir. Medine alimlerine
gre kendilerine uygulanmaz. Ancak bu cezalarn
kendilerine uygulanmak iin davalar hakimlerine
havale edilir. Bu gr Hz. Ali'den rivayet
edilmitir. Zmmiler konusundaki bu ihtilaflar ayn
zamanda eman altnda olan birine bu cezalarn

738
tatbik edilmemesi zerinde ittifak saylr. Ancak
bunda nass varid olduundan biz bu gr
almyoruz. nk Rasulullah (s.a.v.) yahudinin
recmedilmesini emretmitir. Ancak zmmi
baknda varid olan nass, eman altndaki kiiye
ayn hkmn uygulanmasn vacip klmaz.
nk zmmi muamelat ilerinde slam
ahkamna riayetle mkelleftir. Zira lkenin
vatandadr. ki ime cezas dnda btn
cezalar kendisine tatbik edilir. nk ikinin
haram olduuna kendisi inanmyor. Haram
olduuna nanmadan ceza sebebi meydana
gelmez. Ama eman altndaki kii vatanda
deildir. Hkmlerimizi de kabullenmi deildir.
Sadece ihtiyacn gidermek iin yurdumuza
gelmi, sonra yurduna dnecektir. Kendi yurduna
dnten alkonulmaz.

739
422- Eman altndaki kiiyi bir mslman
veya zmmi ldrse, ksas gerekmez.
Bunun iin srf Allah'n hakk olan cezalar
kendisine uygulanmaz.
Ancak yine bir zimm, eman altndaki
kiilerin malndan ald eyleri iade etmekle
emrolunur. Tkettii eyler iin tazminat der.
litii kadna mehir der.
nk mlkiyetinde olmyan bir kadna
ilimee ya ceza yahut mehirden biri mutlaka
terettb eder. Ceza vacip deilse, mehir vaciptir.
nk bu, kadnn hakkdr.
Yaptna kar ceza olarak dayak atlr ve
devlet bakannn uygun grecei kadar
hapsedilir.
Tazir edilir. nk tazirde temizleme ve
tazim manas vardr. Nitekim Yce Allah yle

740
buyuruyor : "Ona yardm etmeni, Ona sayg
gstermeniz iin"
339[34]
Kafir ise buna ehil deildir.
Bunun iin "Edebe aykr davrand iin dayak
atlr" dedi.
340[35]

Dmandan Eman Verilen Kiinin Tasdik
Edildii Ve Edilmedii Yerlerr

423- Mslman ordusu bir smaa yahut
kaleye urar ve yannda dururken orada bulunan
savalar: Malmz ve aile efradmz iin bize
eman verirseniz size kaplar aarz, derse ve
kendileri de eman verdikten sonra kaplar
aarsa, her ne kadar kendilerini belirtmemi de
olsalar, eman altnda olurlar.

339[34]
Feth : 48/9
340[35]

741
nk "bize" anlamndaki zamir, konuan
kimsenin konuaca eyleri kendi nefsine ilave
etmekten kinayedir. "Ala" sz de art iindir.
Nitekim Cenab-i Hak yle buyuruyor: "Allaha
ortak komamak artiyle sana biat etmek zere
geldikleri zaman..."
341[36]
yine buyuruyor : "Bana
Allah'a kar ancak gerei sylemek
gerekir"
342[37]
Yani bu artla. Bylece anlyoruz ki
bize eman verin, derken kendilerini de dahil
etmilerdir. Mslmanlar da eman verdikten
sonra onlar emin olurlar.
424- Snakta bulunanlar eman aldktan
sonra dar kar ve mslmanlara : te bunlar
bizim yiyeceklerimiz, bunlar da ailemiz ve
akrabalarmzdr, derse adaletli iki mslman

341[36]
Mmtahine: 60/12
342[37]
A'raf:7/105

742
ahidin ifadesiyle beraber delil bulunmadka
tasdik edilmezler.
nk mahzende bulunan btn eylerde
sebebin zuhura ile haklan da sabit olmutur.
Onlar, mslmanlarn hakk sabit olduktan sonra
hak iddia e-diyorlar. Delil olmadan szleri tasdik
edilmez. Adil mslmanlarn ahitlii dnda
mslmanlan bir hccet balamaz. Mesela al
verite taraflardan birisi art muhayyerlii
343[38]

olduunu iddia etse, bu iddias ancak delil ile
geerli olur.
425- mam Muhammed der ki; Bu konuda
kyasla amel etmek mmkn deildir. nk
kaplar amadan nce mahzende mal ve

343[38]
art muhayyerlii: Akdin fesih veya devamnda
muhayyer olma artnn bulunmasdr. Yani taraflarn,
belli bir mddet ierisinde yapm olduklar akdi
geerli klp klmamalar hususunda muhayyer
olmalar ve bunu art komalardr. eviren

743
yaknlar iin ahit gsterecek adalet sahibi iki
mslman ahit bulamazlar. Erkeklerin muttali
olamad eylerde ahitlerden erkeklik art
dt gibi burada da zaruret sebebiyle ahitlik
ile ilgili normal hkmler geerli olmaz ve
istihsanla amel etmek gerekir. Onun iin diyoruz
ki, ganimet alnanlar onlarn iddiasn tasdik
ederse, szleri sabit olur ve hepsi eman altnda
saylrlar. nk mahzende hepsi bir arada idiler.
Bir ey zerinde birbirlerini tasdik ederlerse,
ona itibar etmemiz lazmdr.
nk aralarnda bulunan eyin hakikatine
nfuz etmek elimizde olmadndan kendi
tasdiklerinin zahirine baklarak hkm verilir.
Sylediklerini yalanlarlarsa, fey1 olurlar.
nk yalanlama halinde eman iin gerekli
sebeb sabit olmaz. Eman altnda olanlarn

744
mahzenden kanlar kendi ehlinden sayan
iddialar ancak delil ile sabit olur. Bu konuda
mcerred haber vermeleri delil olmaz. nk
birincinin hilafna yalanlama ile kendilerine kar
ktlar. Burada sebep birbirlerini tasdik
etmeleriyle sabit olmutur. Biz de buna gre
eman verdik ve onlar eman altnda oldular.
426- Bunlar kendilerini yalanlad zaman
baka kimselerin yaknlar olduklarn iddia
etseler, szleri tasdik edilmez.
nk szleri elimektedir. Sz elikili
olana itibar edilmez.
Yine biz szlerini tasdik ederken istihsan
kabilinden kabul ediyoruz. Bu da byle batl
bireyde birbirini tasdik etmee cesaret
edemiyecei kanaatinin hasl olmasdr. Bu ise
iddia annda kaybolmaktadr. Onun iin

745
mahzendekilerin hepsi fey' olur. Ancak eman
altnda olanlar ve balangta yaknlar
olduklarna dair kendilerini tasdik edenler
mstesnadr.
427- Onlardan bir kii, mahzenden
kanlarn bir ksm benim ehlimdir, baka bir kii
de, benim ehlimdir, diye iddia etseler ve kanlar
da bunlardan birini tasdik etse onun ehlinden
saylr ve eman altnda olur. kisini de tasdik
etmezse fey1 olurlar.
nk eman iin gerekli sebep iki taraf
arasnda sabit olmamtr.
428- Ehli demek; byk kk, kadn erkek,
olu ve ei gibi ahslardr.
Kyasta ise ehli sadece eidir. nk rfe
gre evli olan kimseye mte-ehhil denir. Evli
olmyana da mteehhil olmyan denir. Bir cemaat

746
bu grte ise de mam Muhammed yle
demektedir :
Ehil sz, erkein evinde barndrd ve
geimini salad herkese amildir.
Nitekim Hz. Nuh kssasnda ocuun ehilden
olduu belirtilmektedir. "phesiz olum
ehlimdendir."
344[39]
Hz. Lut kssasnda da Cenab
Hak ei ehil-den istisna etmitir: " Ei hari onu
ve ehlini kurtardk"
345[40]
Nuh kssasnda yine
yle denilmektedir: "Her cinsten birer ifti ve
aleyhinde hkm verilmi olann (yani einin)
dnda kalan oluk ocuunu ve inananlar
gemiye bindir, dedik"
346[41]
Bylece anlyoruz ki
ehil sz kadn e dndaki aile fertlerini kaps-
yor. Bir ka kiiye bakt zaman: falancann ehli

344[39]
Hud: 11/45
345[40]
Araf: 7/83
346[41]
Hud: 11/41

747
oktur, denilir. Bu durum, rfe gre ehil ve e
sz eit ekilde kullanldndan ileri
gelmektedir-
429- Kendisinden ayrlm byk olu
ehlinden saylmaz. Yine evli olup da kocasnn
evinde olan kzlar da ehlin dndadr.
nk nafakas ona ait deildir. Ehil ise
akrabas olsun veya olmasn evinde barndrd
ve geimini salad kimselerdir.
430- Bu konuda birbirlerini tasdik ederlerse
emin olurlar. Taraflardan biri iddia eder, kar
taraf onu yalanlarsa, iddia eden taraf fey1 saylr.
Yalanlyan taraf "ben yanildm" der ve sznden
dnerse, artk tasdik edilmez.
nk sznde eliki bulunmakta ve
yalanlamasiyle mslmanlarn hakk daha nce
sabit olmu bulunmaktadr. Sznden dnerek

748
dier taraf tasdik etmesiyle bu hak batl olmaz.
431- Ailelerimiz iin bize eman verin derlerse
ve mesele ayn ise, onlardan her ahsn ailesi,
lkelerinde baba tarafndan kendilerine nisbet
edilen akrabalardr. Nitekim lkemizde
mminlerin emirinin ehli, Abbas oullar, Hz. Ali
soyundan ve Talha ile Zbeyr soyundan
gelenlerdir.
Evden maksat, oturulan ev deildir. Ondan
maksat soydur, aile nesebidir. nsan babasnn
kavmine mensubdur.
Bylece anlyoruz ki ehli, nesebini tekil
eden aile zinciridir. Kendisi ile tanndklar
babalarnn ehli olmaktadrlar.
432- Eman altnda olan kimsenin annesi,
ei, anne bir kardeleri, teyzeleri ve daylar,
evinde olsalar bile ehlinden saylmazlar.

749
nk kendisinin mensub olduu kimseye
deil, baka birine mensupturlar. Nitekim
halifelerin cariyelerden olan ocuklar hilafet
evine mensup olup halife olabilirler.
433- Yine l'imiz iin eman verin diyebilir.
Ehli va li, szleri rfe gre ayndr, cinsim iin
eman verin derse, yine durum ayndr.
nk insan anasnn kavmi cinsinden deil,
babasnn kavmi cinsin-dendir. Nitekim
Rasulullah (S.A.V.)'in olu brahim, annesi kpt
olmasna ramen kendisi Kurey'tendir. Yine
smail annesi Hacer'in kavmi cinsinden deil,
babas Hz. brahim'in kavmindendir.
434- Akrabalarm, yaknlarm veya nesebime
bal olanlar iin eman verin diye taleb ederse;
Eb Hanife'nin kyasna gre bu btn
yaknlar iin geerlidir. Bu konuyu "ez-Ziydt"

750
kitabnda "vasiyetler" blmnde aklamtk.
Ancak bu konu ile vasiyyet konusu arasnda iki
adan fark vardr :
a- Eb Hanife'ye gre vasiyyet en yakn
akrabadan balar ve geriye doru gider. Burda
ise yakn da uza da btn akrabalar eman
altna girer. Aralarnda fark yoktur. nk bu sla
yolu ile gerekli olan bir eydir. Slada ise insan-
yakn ile uzak arasnda tercih yapar, yakndan
uzaa doru tasnif eder. Ama can kurtarma
durumunda insan yakn veya uzak akraba aynm
yapmaz.
Birinci durumda (yani vasiyette) uza ve
yakn eit tutmak yakna zarar getirir. Hakkn
azaltr. Uzak olan ortak yaplrsa, yakna zarar
gelmez. nk uzak olana eman verilse de,
verilmese de kendisi eman atna girer.

751
b- Yakna yaplan vasiyette olu veya
babas dahil olmaz. Herhangi bir sebepten dolay
ona varis olmasalar bile durum deimez.
Emanda ise istihsan yolu ile olu da babas da
dahildir. kisinde de kyas ayndr. nk
akrabalk sz herhangi bir vasta ile bakasna
akraba olan kimseyi de iine almaktadr. Ama
vastasz olarak bakasna yakn olan akrabalkla
mensub olandan daha yakndr. Cenab Hakkn
u ayette akrabalar ebeveyne atfetmesi de bunu
desteklemektedir.
"Ana babaya, yaknlara uygun bir tarzda
vasiyet etmesi"
347[42]
, Ancak istihsan yolu ile yle
demektedir :
435- Akrabalar iin eman taleb etmesi
onlara acdndan onlar kurtarmak iindir.

347[42]
Bakara: 2/18O

752
Babasna ve oluna olan efkati dier akrabalara
efkatinden daha byktr. Bu ak olduundan
onlar da emana dahil ettik. Dahil etmeseydik
kiinin babasna akrabamdr, demesi hakaret
olurdu. Eman ilerinde de onu darda brakmak
yahut bakasna eman isteyip onu kurtarmamak
insafszlktr. Burada onlar da dahil edersek
ilgisizlik ve ebeveyne itaatsizlik szkonusu
olmayp iyilie daha yakn olur. Bunun iin
emana dahil edilmilerdir.
436- Yiyecekleri iin eman verildikten sonra
daha kaliteli yiyecekler olduunu iddia etseler
mahzen sahiplerinin hangisinin elinden alnmsa
ondan sorulur. ddia ettikleri gibi karsa talebleri
yerine getirilir. Aksi halde fey1 saylr.
nk anlyoruz ki mal adamn elinde
olduu srece onun saylr. Nitekim kendi ahs

753
hakknda da sz geerlidir. Belirttiimiz gibi bu
i esasnda iddia eden kiiyi tasdik etme
meselesine racidir. Yiyeceklerde de durum
ayndr. Daha nce elinde olan kimsenin
tasdikine bal olur. u anda elinden kmtr,
denemez. nk elinden kmasnn sebebi
ganimet olarak almmasdu; Eman ile sabit olan,
bu sfata dahil olan mesabesinde olmaz. Yine bu
mana nefislerde mevcuddur. Hkmen ganimet
yolu ile alnm gibi olmutur. Bununla beraber
onlar bu konuda tasdik etmek esas ilkeye itibar
edilmesi sebebiyledir.
437- Bu yalanlamadan sonra baka bir
yiyecek iddiasnda bulunsalar, tasdik edilmezler.
nk ilk iddialarndan anlalmtr ki
mahzende olduunu iddia ettikleri yiyeceklerden
baka eyleri olmamtr. Kitapta tercih ettiimiz

754
mefhum yolu ile de bu i sabit olmutur. Sonra
ikinci iddialarnda elikiye dmlerdir.
438- Yiyecek elinde olan kimse onlar
yalanlyarak bu eyler benimdir, dedikten sonra
tekrar onlar tasdik ederse bu szne itibar
edilmez. nk bunda eliki vardr. Yalanlama
ile ganimet mah olma gereklemitir. Bu eyler
artk fey' olur.
439- Yiyecekleri eman altndakilerin elinde
grrsek ve onlar da: Bunlar, bize eman
verdiiniz yiyeceklerimizdir, derlerse szleri
muteberdir.
nk sahip olma hakk onlarndr. Zahire
gre bu onlar iin bir ahittir. Aksi ortaya
kmadka hkm ona gre verilir.
440- Sz muteber kabul edilen herkese
devlet bakan yemin ettirir.

755
nk haber verdii eylerde genel olarak
doru kabul edilir. Yemin de edecek olursa artk
sz tam geerli olur. Ayrca yeminle beraber,
er'an yalan thmeti de kalkm olur.
Sadece Allah adna yemin ettirilirler.
nk Rasulullah (S.A.V.) : "Sizden kim
yemin edecek olursa Allah'a yemin etsin, deilse
yemin etmesin" byurmutur. Ama eman altndaki
kafir ise mukaddes eyler zerine ciddi bir
ekilde yemin ettirilir.
Hristiyan ise: "ncili Hz. sa'ya indiren Allah'a"
Yahudi ise "Tevrat Hz. Musa'ya indiren Allah'a"
eklinde yemin ettirilir.
nk bu ziyadelik halinde yalan yeminden
kanma ihtimali daha byktr. Zaten burada
yemin ettirmekten maksat da budur.
Mecsise : "Atei yaratan Allah'a" yemin

756
ettirilir.
Bu da ayn amala yaplmaktadr. Ancak
birok alimlerimiz Mecsye ancak Allah adna
yemin ettirilir, nk bu ziyadelikte atee bir
tazim vardr.
Halbuki ate dier yaratlm varlklardan
farkl deildir, grndedirler. Ama hristiyan ve
yahudiye ettirilen yeminde durum byle deildir.
Her iki yemin eklinde de iki Peygamber ve iki
kitaba ta'zim vardr. Bu da dorudur.
441- Yaknlar iin eman aldktan sonra
adam: Bu benim ehlimden deildir derse ve esir
alnan da tasdik ederse, sonra adam; hayr,
ehlimdendir, diye kendi iddiasn yalanlarsa,
szne itibar edilmeyip esirin dedii geerlidir.
nk ilk iddiasiyle esir eman sahibi
olmutur. kinci sz (kendini yalanlamas) ile bu

757
eman iptal etmee almaktadr.
442- Sznde eliki olmadnda bile tasdik
edilmezken, bunda nasl tasdik edilebilir. ddai
eden deil de, ehlimdendir diye iddia edilen kii
sznden dnerse, bu kii fey' olur.
nk msmanlann klesi olduunu kendi
diliyle sylemitir. Sz-konusu kii eman verilenin
ehlinden olsa da artk kendi ikrar nem kazanr.
Ama idia eden kii onun klesi veya cariyesi
olduunu iddi etse ve iddia edilen kii de onu
tasdik ettikten sonra, ben kle deilim, derse,
artk szkabl edilmez ve kle olur.
nk tasdik etmesiyle onun lesi olmutur.
Bundan sonra onun mlkn iptal etmede sz
geerli olmaz. Kiinin mlk kendi ehlinden
olduu iin ona masraf eder ve eman
kapsamnda olur.

758
443- ddia jsahibi: Bu ehlimden deildir,
klem de deildir, derse ve hakknda iddia varid
olan kimse onu yalanlarsa, o zaman fey' olur.
nk iddia sahibi mlknde ganimet
sahiplerinin hakk olduunu itiraf etmitir. Bu da
onun bizzat kendi aleyhinde itirafdr.
Ancak devlet bakan onu ldremez.
nk balangta ikisinin de kle olduunu
kabul etmeleriyle bu adam eman altna girmi
olur. Bundan sonra ldrlmesi mubah olursa
iddia sahibinin iddias ile ancak ldrlm olur.
Halbuki kannn dklmesinin cevaznda onun
sz hccet deildir.
444- Ksasa mstehak olduunu itiraf etmesi
gibi sznde eliki olmad hallerde durum
byle olunca, eliki olduunda sz hi muteber
olmaz. ayet iki taraf da mlk olmadn itiraf

759
ve birbirlerini tasdik ederse o zaman devlet
bakam erkek olan ldrebilir. Kadn ise
ldremez.
nk iddia edenin itiraf ve iddia edilenin
tasdiki ile onun mlk olmad sabit olmu ve
eman kapsamna girmedii anlalmtr. Kannn
mubah olduuna dair itirafndan dolay da thmet
altna girmi olmaz.
445- Nitekim kendi aleyhinde ksasla itirafta
bulunsa ikrar sahih olur. ster hr, ister kle
olsun fark etmez.
ddia sahibi: Bu ehlim arasnda bulunan
olumdur" derse ve erkek olan esir onu tasdik
etse ve devlet bakan ikisinden de phelense,
sadece iddiaya konu olana yemin ettirir. Yemin
ederse hr olur, etmezse fey' saylr.
Ganimet toplyanlarn mal olduunu kendisi

760
itiraf etmi olur. nk caymak ikrar etmek
mesabesindedir.
Ancak ldrlmez.
nk karlkl tasdikleriyle eman altna
girmitir.
Bundan sonra lrlmesi caiz olrs, inkar
ettii iin caiz olur. nkar etmek, ldrmenin
mubah olmas iin delil olmaya elverili deildir.
Delili de, ksas cezasn hak ettii idia edilen
kiinin yemin etmeyi kabul etmemesi halinde
kendisine ksas cezasnn uygulanmamasdr. Bu
da onun gibidir.
sa bin Ebn bunun yanl oldunu sledi.
k brada drmenin mubah olmas, inkar
itibarile deil,asln mubah
olmasladir.Kiininkanm dklmesi mubaht ve
iar etmesiyle drlmesine engel olan eman da

761
ortadan kalkm olur. Bu da katilin, organn
velisinin kestiini iddia etmesi ve velisinin bunu
inkar edip yemin etmesi mesabesinde olur. Bu
durumda ksas uygulanr ve bu yemin ile ldrme
saylmaz.
Fakat kitapta sylenen, daha dorudur.
nk temelde var olan mbah-lk, adamn iddia
eden kiinin ehlinden olduuna dair karlkl
birbirlerini tsdik etmesiyle ortadan kalkmtr.
Bundan sonra drlmesi caiz, olrusa, inkar ettii
iin caiz olur. Halbuki inkarda phe ve ihtimal
olduundan o da caiz olmaz. Yalan yeminden
kanmak sebebiyle olabilecei gibi, doru
yemine yanamamak sebebiyle de olabilir ddia
eden kiiye yemin ettirilmez. nk yemin
ettirmekten ama gereklememitir. nk
kleliin hak edilmesi ve ldrmenin mubah

762
olmas ile ilgili eylerde olu hakknda sz
geerli deildir. Yemin ettirmekten maksat da
odur.
446- Yiyecek eyleri iin eman verilen kimse
henz kimsenin mlkiyetine gemiyen eya iin:
Bunlar da benimdir, derse ve o eyler de
sylemeden nce mslmanlarn eline gemi-
se, ancak mslmanlardan getirecei adaletli bir
delil ile sz tasdik edilir. Deilse edilmez.
Daha nce kimsenin mal olduu
bilinmediine gre zahire bakarak o anda kimin
elinde ise ona ait kabul edilir. Buna gre onda
hak mslinanlarndr. ddia sahibi bu iddias ile
mslmanlarn ona sahip olmalarn gerektiren
zahir bir sebebi iptal etmektedir. Sz de bunun
iin hccet olmaz. Mslmanlardan adaletli bir
delil getirmesi lazmdr.

763
447- Mal mslmanlarn eline gemeden
nce bunu syleseydi yemin ettirildikten sonra
sz geerli olurdu.
nk mahzende olan eyler orada olduu
srece kendisi onlara mslmanlardan daha
yaknd. Bu iddiada bulunduu zaman sanki o
eyler onun mlkiyetinde idi.
448- Her iki tarafn elinde ve ikisi de kendi
mallar olduunu iddia ettikleri halde devlet
bakannn yanma varrlarsa, yemin ettirildikten
sonra mal eman altnda olan kimsenin olur.
nk asl itibariyle onun mala yaknl
mslmanlardan nce idi. Biliyoruz ki
mslmanlar sonradan ona ulatlar. Asl baki
olduka mslmanlarn ulamas muteber
deildir.
Nitekim onu eman altndaki birinden

764
aldklarn bildiimizde bu mal hakknda onun
sz geceli olursa, burada evleviyetle geerli
olur.
449- Ancak mahzen sahiplerinden bir gurup
ve mslmanlardan bir gurup ona tutunmu
olarak devlet bakanna gittiklerinde mahzen
sahipleri onun eman atnda bulunan kiiye ait
olduunu ikrar ederlerse, onlarn sz kabul
edilir.
nk temelde onlarn elinde di. Onun iin
mslmanlarm elinde olmasna tibar edilmez.
450- Ama onlar emirin yanna varrken mal
sadece msl-manlarm elinde ise, ona itibar
edilir.
En bata elinde bulundurann hakk yok
olmutur. Gerekten mslmanlarm m, tasdik
edenlerin mi, yoksa bakalarnn m olduu

765
bilinmez.
Onun iin buna itibar edilmez.
Ancak o anda kimin elinde ise ona itibar
edilir. O anda d mslmanlarm elindedir. Adil
mslmanlarm getirecekleri delil olmadan bunu
izale etmek caiz deildir.
451- Mslmanlardan bir zmre mal eman
altmdaki-
lerden aldklarna dair ahitlik yapar; yahut
mal elinde tutanlar onu eman altndakilerden
aldklarn itiraf ederlerse veya mahzendekilerden
aldklarn sylerlerse, onlar da bu maln e-man
altndaki kiilere ait olduunu sylerlerse veya
onu mahzende olanlardan aldklarna dair ahitler
ahidlik yaparsa ve onlar da maln eman altndaki
kimselere ait olduunu syler-lerse, mal
onlarndr.

766
nk delil ile sabit olan, grme ile sabit
olmu gibidir. tiraf ile sabit o-lan da grme ile
sabit olmu gibidir. Mslmanlara aidiyeti de
ellerine geme ekli itibariyle sabit olmayp eman
altndaki ahslara iadesi vaciptir. Mslmanlarn
onlardan ald kimseler maln eman altndaki
kimselere ait olduunu aldktan sonra da itiraf
etseler yine onlarndr. Almadan nce itiraf
etseler haliyle onlara iade edilir. nk ncelikle
onlarn mlkiyeti olduunu ve hakkn eman
altndaki kiilerle karlkl tasdikleri sebebiyle
devam ettiini biliyoruz. Almaktan sonraki itiraflar
almadan nceki itiraflar mesabesindedir.
452- Mslmanlar eyay paylatktan yahut
eya satldktan sonra eman altndakiler eyann
kendilerine ait olduunu iddia ederlerse,
kendilerine yahut krala yakn kimselere ait o-lup

767
onlardan alndna dair delil olmadka szleri
tasdik edilmez.
nk maldan pay alanlar veya satn
alanlarn malik olma hakk daha ncedir. Sonra
mlk mcerred zahirle deil, tam hccetle sabit
olur. Ancak zahir, hak iddiasn telafi etmek iin
geerlidir. Eman altndakilerin mal mlkiyetlerine
geirmek ve onu ellerinde tutan kimselerden
almak iin ahitlik yapacak bir hccete
dayanmalar gerekir.
453- Mal alan mslmanlar onu eman
altndakilerden yahut eman altndakilere ait
olduunu itiraf eden kimselerden aldklarn itiraf
ederlerse, szleri tasdik olunmaz.
nk malda ne haklar ne de malik olma
durumlar kalmtr. Bu ikrarda onlarn durumu
dier mslmanlar gibidir.

768
Ancak itiraf eden mslmana bu maldan pay
dmse, kendi pay iin sz tasdik edilir ve
elinden alnarak eman altndakilere iade edilir.
nk kendi mlk hakkndaki itiraf onun
iin bir delil gibidir. Hatta delilden de stndr,
Ancak bedeli denmez.
nk istihkak kendi itiraf ile olmutur. tiraf
ise dier ganimet alanlar iin geerli deildir.
Kendisi onlar yerine payn itlaf etmi saylr.
Onun iin ganimetten bedel almaa mstahak
deildir.
454- Ganimet alnanlar ise drulharpte olsun
yahut oradan karlm olsun paylalmam
veya satlmam iseler, mslmanlarm eline
dm olsalar bile eman altnda olduklarna dair
tasdik edilirler.
nk kendileri hakknda szleri ve

769
tasarruflar, kleletirilmedike muteber saylr.
Klelemeleri de ihraz etmeksizin paylamak
yahut satmakla gerekleir. Nitekim ihraz ettikten
sonra devlet bakan onlar ldremez. Yine
dilerse bir ihsanda bulunup onlar zmmi sayabilir.
Bunu yaparsa emniyet altma girmi olurlar.
455- Ama paylalm yahut satlmlarsa
artk szleri tasdik edilmez.
nk onlar iin klelik gereklemitir.
Bundan sonra szleri muteber deildir. Kendileri
hakknda da tasarruf yetkileri yoktur.
Ancak satlma ve paylamadan nce eman
altndakilerin ehlinden olduklar konusunda eman
altndakilerle karlkl birbirlerini tasdik ettiklerine
dair mslmanlar ahitlik yaparsa, artk
kendilerine dokunulmaz.
nk delil ile sabit olmak, grme ile sabit

770
olmak, gibidir.
456- Eya hakknda da durum ayndr.
Ellerinden alnmadan nce karlkl birbirlerini
tasdik ettiklerine dair bir delil varsa ona da
dokunulmaz.
Maln ellerinden alnmas, taksim ve satla
kleletirilmeieri gibi saylmtr. Ancak bu,
nceden kimin mlkiyetinde olduu bilinmiyen
mallar iin geerlidir.
457- Ama delil ile istihkak bu ekilde sabit
olduktan sonra satlanlar, satn alanlar cret
karlnda iade eder. Ganimetten kendisine pay
den gazilerden ise btn ganimetler pay-
lalm olsa bile beytulmaldan bedeli denerek
iade edilir.
nk onlarn pay gereklemitir. Ganimet
sahiplerine bedel denerek verdikleri karlanr.

771
458- Zahire gre daldklar iin iade
edilmesi zordur. Onun iin bu mslmanlarm
uradklar bir zarar olarak kabul edilir ve
beytulmaldan telafi edilir.
Nitekim ganimetten artakalan cevher ve
benzeri eyler varsa datlmayip betulmale
terkedilir. Yine sat akdi tamamland halde
denmiyen bir ey varsa o da beytulmale verilir.
nk klfet nimet karldr.
459- Buna ahitlik yapanlar satn alan- yahut
kendilerine maldan pay denler ise ikrarlar
sebebiyle kendileri hakkndaki szleri tasdik
edilir. Beytulmal iin szleri tasdik edilmez. Bedel
veya cretle iade haklarna sahip olamazlar.
Ellerindeki eyler alnr ve eman altndakilere
iade edilir. Silah, at ve kleler dnda btn bu
eylerle dman yurduna kmalarna msaade

772
edilir. nk at, silah ve kleler slam diyarnda
alkonmu ve paylamak yahut satmak iin
bekletilmitir. Bu alkoyma da eriatn ve
mslmanlarm hakkna riayet, yani dmann
glenmemesi iin yaplmtr. Mslmanlarn
hakkn iptal konusunda bu mallarn sahiplerinin
szlerine itibar edilmez.
Bu eyleri, eman altndakilere satm veya
balam mesabesinde olur. Onun iin dman
yurduna bu eyleri gtrmelerine msaade
edilmez. Ama mslmanlar tarafndan bir delil ile
sabit olmusa durum deiir. nk delil burada
mslmanlarm aleyhinedir.
460- Ehli ve eyalar hakknda eman alm
olanlar: Mahzen-dekiler hepsi ehlimiz ve
eyamzdr, biz de onlarn sahibiyiz, derse ve
mahzenden kanlar da tasdik ederse szleri

773
kabul edilir.
nk bazlarn iddia etmeleri halinde
szlerini tasdik etmee sebep olan mana
tmnde mevcuttur.
Aneak bu, aksi bilinmedii srece byle
kabul edilir.
Mahzendekilerin ileri gelenleri olduu bilinen
bir topluluk ise durum byledir.
Ama bunun aksi biliniyorsa szleri tasdik
edilmez.
nk burada tasdik bir nevi zahire itibardan
dolaydr. Yalan olduuna dair delil aa knca
zahire itibar edilmez.
461- Para, kle altn, kadn ss eyas ve
mcevherler eyaya dahil deildir.
nk meta' esasta kendisinden
faydalanlan eyin ismi ise de altn, gm ve ss

774
eyas baka isimle mehur olmutur. O da ayn
yahut cevherdir. Bu da mutlak meta1 (eya)
isminin kapsamna girmesini engeller. Sonra,
meta' kendisinden faydalanmakla tkenebilen ve
yaygn olan eydir. Halbuki altm ve benzeri
eyler ok deerli olduklarndan bu zellikte
deildirler.
Meta' ismine elbise, yatak, rt ve btn ev
eyas dahildir. Buna kyas ederek kaplar dahil
etmemek lazmdr.
nk rfteki kullana gre kaplar eyaya
atfedilir. Halbuki ayn ey kendine atf yaplmaz.
Atf da gsteriyor ki kablar meta'dan ayr
eylerdir.
Ama istihsana gre evde yararlanlan kaplar
meta' snfna dahildir.
nk halk arasnda meta' isminden maksat

775
evlerde kendisinden faydalanlan ve yamaa
imkan salayan eylerdir. Bu zellik kaplarda da
vardr. Bunun iin atlar, silah ve eerler buna
dahil deildir.
nk evde bunlardan faydalanma
olmamaktadr. Bunlardan evde deil, harpte
faydalanlr. Evin bir blm de deildir. Meta'
kelimesinin genel kapsam iine de girmez.
Nitekim para, mcevher ve benzeri eyler de
buna dahil deildir.
462- Hereyimiz iin bize eman verin,
diyecek olurlarsa btn mallan dahil olur. nk
ey kelimesine mevcut btn varlklar girer. Yine
sahip olduumuz eylere yahut mala eman verin,
diye talebte bulunursa btn mallar buna dahil
olur.
nk mal kelimesi mlkiyete geme ve

776
kendisinden yararlanma itibariyle hepsini kapsar.
Nitekim adam malnn te birini bakasna
vasiyet etse btn malnn tebiri buna dahil
olur. Eman konusunda da durum ayndr.
Ancak istihsan kabilinden sadakann te
biri adak olarak ayrldnda bu mal zekat mal
olarak anlalr. Bu da Cenab Hakkn kendisine
vacip kld eyi kendi ahsna vacip klmasna
itibar etmektir. Emanda ise bu yoktur. Daha
dorusu bu vasiyetin karldr. nk vasiyet
mirasn kardeidir. Varislik her eit malda sabit
olduu gibi vasiyet de sabit olur.
Burada da mal iin eman vermek, mal
ganimet almann karldr. Ganimet almak her
mal iin geerli olduu gibi eman hkm de genel
lafz ile verildii zaman her eit mal iin geerli
olur.

777
463- Ehlimiz iin eman veriniz, diye
mslmanlardan isterlerse ve onlar da; olur,
eman verdik, diye cevap verirlerse, onlarn
kendisi fey' olur, ama ehilleri eman altnda saylr.
nk eman kendileri iin deil, ehilleri iin
taleb ettiler. Sarahat, kinaye ve delalet yolu ile
kendilerini zikretmediler. nsan kendi ahsnn
ehlinden olmaz. nk ehli bakalardr. Zira
"ehlimiz" dedii zaman ortaya kan tamlayan ve
tamlanan birbirinden ayr eylerdir.
Onlar bu szlerle kendilerini iki ynden
kastetmilerdir, deyip yle itiraz edilebilir:
a- Onlar akrabalarna acdklar iin onlara
eman taleb etmilerdir. Halbuki kendilerine olan
efkatleri yaknlarna olan efkatten daha
fazladr.
b- Yine bununla yaknlarn d

778
doknulmamasn kastetmilerdir. Korunmalar da
onlara bakan ve infak eden kimselerin bekas ile
olur. Bunlar da kendileridir.
Cevap olarak diyoruz ki; evet bunu
kastettiler. Ancak Cenab Hak kendilerini
yardmsz brakp da kendi ahslarn unutunca,
bu kastettikleri eylerden mahrum kaldlar. Daha
dorusu, mslmanlarn onlara eman vermesiyle
kendileri mahrum oldular. nk mslmanlar:
Size eman verdik, demeyip onlara eman verdik,
dediler.
Muaviye zamannda buna benzer bir olayn
meydana geldii rivayet edilir. Bir zmre iin
eman almaa alan kimse mslmanlara oka
eziyet etmiti. Muaviye yle dua etti. Allahm,
Onu unuttur. Yaknlar ve kavmi iin eman taleb
etti, ama kendisini hibir ekilde zikretmedi. Onun

779
iin yakaland ve ldrld.
Sonra, insan byle durumlarda kendi ahsn
kastetmeksizin ehil ve yaknlarn kurtarmaa
alr. Bu da ya eman almaktan midini kesmesi
yahut fazla sknt ve bedbinlikten hayattan
bkmas eklinde olur. Maksat itibariyle delil
mterektir. Ama lafz itibariyle kendisi
zikredilmemektedir.
Yine kendileri elele verelim de kadn ve
ocuklarmza eman verin derse ve mslmanlar
kabul ederse, kendileri emana dahil olmazlar.
nk szlerinin manas udur: Size elimizi
verelim hakkmzda dilediiniz gibi davrann.
Daha nce geen mesele de bunun gibidir.
Ehlimiz iin eman almak kastiyle sizinle
anlamak zere yannza gelelim, derlerse ve
mslmanlar da geliniz, diye kabul ederse ve

780
onlar da gelip yaknlar iin eman alrsa, kendileri
de eman altnda olurlar. Bu da yaknlarna eman
verdikleri iin deil, kmalarn istedikleri iin
eman saylr. nk mslmanlar k iin emir
verdikleri zaman zmmen eman vermi saylrlar.
Nitekim eman in aralarnda bir anlama
salanamazsa onlar gven iinde olacaklar yere
iade etmeleri ve dokunmamalar gerekmektedir.
Bu da birinci durumun aksinedir. nk
onlar bunu sylerken henz mahzenden:
ehlimize eman verin diyordu, Akrabalarna eman
verdik ama bu eman onlar kapsamaz. Sonra
eman talebinden baka bir ey iin ktklarnda
fey' olurlar.
464- Zrriyetimizden olanlara eman
istiyoruz, deseler ve mslmanlar kendilerine
eman verseler, kendileri de dahil btn ocuk ve

781
torunlar emin olur.
nk zrriyet kelimesi btn bunlar iine
alr. Kiinin zrriyeti kendisinden doduu
soyudur. Bu da zrriyetin asldr. Nitekim btn
insanlar Hz. Adem ile Hz. Nuh zrriyetinden
gelmilerdir. "te onlar Adem'in ve Nuh'la
beraber tadklarmzn soyundan..."
348[43]

465- Kzlarn ocuklar buna dahil
deildir.
349[44]
mam Mu-hammed burada byle
syledi.
Gereke olarak kzlarn ocuklar annenin
zrriyetinden deil, babann zrriyetindendirler.
Nitekim halifelerin cariyelerden olan ocuklan
babalarnn zrriyetindendirler. Hatta Me'mun

348[43]
Meryem: 19/58
349[44]
Bir sonraki madde ile beraber dikkate alnr ve
deerlendirilirse, kzlardan olan torunlarn da
"zrriyet" kavramna dahil olduu anlalacaktr.
Editr.

782
yle diyor: Kiinin Rum veya siyah yabanc bir
anneden olmas ayp deildir. nk halkn
anneleri, ocuklarn emanet edildii kaplardr.
Neseblerde intisab edecekleri anneler deil,
babalardr.
466- Bundan sonra kzlarn ocuklarnn da
bunlara dahil olduunu syledi.
nk yukarda belirttiimiz gibi zrriyet
asldan doan fer'in addr. Baba da anne de
ocuun iki asldr. Anne de zaten kendi
babasnn zrriyetindendir. Ondan doanlar
zrryetinden olurlar. Hatta asliyyet ve tevelld
manas annede daha aktr. nk erkein erlik
suyu onun rahminde hayat kazanr. Yani ocuk
babann erlik suyu vastasiyle anadan domu
olur. Torun, babann babasnn zrriyetinden
olduu gibi ayn zamanda anne babasnn da

783
zrriyetindendir.
Bu mesele ile ilgili olarak Yahya b.
Ya'mer'den yle bir hikaye nakledilir: Gnn
birinde Haccac onu ldrmek kasdiyle yanma
girer ve ldrmek iin bir bahane olsun diye ona
gc stnde u teklifte bulunur. Ya alevilerin
Rasulullah'n zrriyetinden olduunu gsteren
Kur'an'dan bir ayet okursun, yahut seni
ldrrm. Okuyacan ayet "ocuklarmz ve
sizin de ocuklarnz aralm"
350[45]
ayetinden
baka olsun.
Bunun zerine u ayeti okudu: "Ve onun
zrriyetinden Davud'u, Sleyman... Zekeriyya,
Yahya ve sa' yi..."
351[46]
Sonra sordu: sa, baba
tarafndan m yoksa anne tarafndan m Nuh1 un

350[45]
li mran: 3/61
351[46]
ErTam: 6/84-85

784
zrriyetindendir? Haccac afallad ve bahiler
vererek onu memnun etti. Sonra, Bu ayeti sanki
yeni duyuyorum, dedi.
467- ocuklarmz iin eman verin derlerse,
bu emana sulblerinden olan ocuklar ve erkekler
tarafndan olan torunlar dahildir. Kzlardan olan
ocuklar ise onlarn ocuklar deildir.
Burada byle denilmektedir.
Hassf bunlarn da emana dahil olduklarn
mam Muhammed'den rivayet etmektedir. nk
"ocuklar" kelimesi az nce belirttiimiz gibi
onlar da kapsamaktadr. Rasulullah'n Hz. Hasan
ve Hz. Hseyin'i tutarken buyurduu
"ocuklarmz cierparem izdir" sz bunu
desteklemektedir:
Bu hadis mecaz olarak kabul edilmektedir.
Delili de Cenab Hakkn u ayeti kerimesidir:

785
"Muhammed sizin adamlarnzdan hi birinin
babas deildir."
352[47]

Gerekten olun olan kimsenin sen de
gerekten babassn, demektir. Yahut zel olarak
bu babalk Hz. Fatma'nn ocuklar iindir.
Nitekim Peygamber efendimizin yle buyurduu
rivayet edilmektedir.
"Btn ocuklar babalarna nisbet edilir.
Ancak Fatma'nn ocuklar bana nisbet edilir.
Onlarn babas benim."
468- Torunlar iin eman isteyince kzlarn
ocuklar da buna dahil olur.
nk olun olu (torun) ismi hakikaten onu
dourann oludur. O da olu ve kznn oludur.
Kzndan doan ocuklar ayn zamanda
hakikaten olunun oludur. Halbuki birincide

352[47]
Ahzb: 33/40

786
durum byle deildi. Orada ocuklarn zik-
retmitir. Halbuki onlar hakikatte kendisinin
ocuklardr. Hkmen de doumdan ona mensub
olanlardr. Bunlar da kzlarn ocuklar deil,
erkeklerin ocuklardr.
469- Mevliniz iin eman verin, derlerse ve
onlarn mevlisi ve mevlilerin de mevlisi varsa,
istihsan yolu ile hepsi eman altnda olurlar.
353[48]

Kyasta ise mevlinin mevlisi buna dahil
olmaz. nk bu isim hakikaten kendi mevlisi
iindir. Mevlinin mevlisi iin ise mecaz olarak
kullanlr. Nitekim, onlar mevlisinden deildir,
diye inkar ederse, bu inkr sahih olur. Bunun iin
mevaliye yaplan vasiyette bunlar dahil olmaz. Ta

353[48]
Mevl kelimesi yardmc, koruyucu, sahip,
klenin efendisi ve azatSi kle gibi deiik an-
lamlarda kullanlmaktadr. Burada kastedilen asl
anlam, yardmc ve anlamal/szlemeli
koruyucudur. Editr

787
ki onun mev-lisine engel olmasnlar. Ancak
istihsan kabilinden yle demektedir:
470- Mevlilerin mevlileri mevli olmakla ve
vela ile ona mensup olurlar. Onlar ocuklarla
beraber ocuklarn ocuklar (torunlar)
mesabesindedir.
Vasiyette mevlisi yoksa mevlilerin
mevlileri dahil olur. Ama iki taraf var ise dahil
deildir. Muzaheme (darlk yapma) yi kabul
edersek mevlinin pay der. Daha uzak olann
sktrmasiyle yakn olann payn azaltmak caiz
deildir. Emanda da bu yoktur. Mevlilerin
mevlisi dahil olsun veya olmasn mevlisi bir
suretle emana dahil olur. Anlaldna gre
bundan maksat her iki taraf da kurtarmaktr.
Sonra, hakikatle mecazn birletirilmesini de
sylemiyoruz. Ancak mevaliye verilen bu isim

788
hakikattir. Mevlilerin mevlisi iin de hakikat ve
suret vardr. Bu suret itibariyle haklarnda phe
meydana gelmektedir. Ancak emanda vus'at
esastr. Nitekim enin, suret olarak mcerred
iaretle sabit olur. Byle olduu iin bu lafzla
evleviyetle sabit olur. Vasiyet de bundan dolay
farkl olur.
471- Kardelerimiz iin eman verin, derlerse
btn erkek ve kizkardeleri emin olurlar.
nk kardelik ismi erkek ve kzlar iine
alr. Cenab Hak buyuruyor :
"Eer miraslar erkek ve kadn
kardelerse..."
354[49]

Hakikatte bu kip erkekler iin kullanlr.
Ancak Araplar arasnda erkeklerle kadnlar bir
arada zikredildii zaman talib yolu ile erkekler

354[49]
Nisa: 4/176

789
iin kullanlan kip kullanlr. Bu kip ile kullanlanlar
hakikat mesabesinde olur.
Diyoruz ki; Erkek karde bulunmayp sadece
kz kardeler varsa, onlar emana dahil olmazlar.
nk erkekler iin kullanlan kip, tekil diileri
iine almaz.
Yce Allahm"Kardeleri varsa, altda biri
annesinindir"
355[50]
avet itiraz iin delil gsterilir ve
tek kz kardeler, annenin payn te birden
altda bire indirir, deyip itiraz edilirse, deriz ki;
Azaltma bu ayetle deil, sahabenin ittifak ve
hacb (engelleme) manasna itibar edilmesiyle
meydana gelmitir. Bunu da feraiz ksmnda
belirtmitik. Bununla beraber ser nasslarda bu
manay var saymak-caizdir. Ama kullarn
lafzlarnda ahsi yorum yapmadan bizzat lafza

355[50]
Nisa: 4/11

790
riayet edilir. "Kardeler" kelimesi de tekil dii
lafzlar ne hakikaten, ne laf zan kapsar.
472- ocuklarmz iin eman verin, derlerse
ve onlarn da kz ve erkek ocuklar varsa hepsi
eman altnda olurlar.
Sebebini "kardeler" konusunda akladk.
Hanefi mezhebi imamlarndan bazlarnn
fadesine gre karde ve ocuklarla ilgili cevap iki
imam ile Eb Hanife'nin ilk kavline gredir. Ama
ikinci kavline gre vasiyette falann ocuklar
denildiinde sadece erkek ocuklar ve falann
kardeleri denildiinde de sadece erkek
kardeleri anlalr.
Ancak en dorusuna gre hepsi de bu
grtedirler. nk eman bahsinde vasiyyet
bahsinden daha ok genilik vardr. Eb Hanife
vasiyette sadece hakikate itibar etmektedir.

791
Emanda ise hakikati de ve kullan ekliyle
hakikate benziyenleri de kabul etmektedir.
473- ayet aralarnda erkek bulunmayp
hepsi de kz iseler tamamen fey' saylrlar.
nk bu kip tamlanann kabile reisi olmas
durumu dnda tekil diileri kapsamamaktadr.
Vasiyyetler blmnde de belirttiimiz gibi
falanca oullarna vasiyyette bulunulsa ve o da
kabilenin reisi ise bu vasiyyetten maksat kabi-
lenin kendisidir. Bu nisbette tekil diiler de
erkekler gibidir. Ama mezkur kiinin sadece
erkek ocuklar varsa durum deiir.
Alimlerden bazlar u grtedir: Bu
kzlardan veya kz kardelerden baka kimsem
yoktur, diyerek onlara eman talebini gsteren bir
ifade kullanmsa, o zaman maksadnn diilere
eman almak olduu ve bunlarn emin bulunduu

792
sabit olur.
474- ocuklarmz iin eman verin, derlerse
buna btn kz ve erkek ocuklar dahil olur.
nk ocuklar kelimesi iki taraf da iine
alr. Cenab Hak buyuruyor : "Allah ocuklarnz
hakknda size tavsiye ediyor..."
356[51]
yine
buyuruyor; "Allah size ocuklarnzn alaca
miras hakknda erkee kadnn iki mislini tavsiye
eder..."
357[52]
ocuklar kelimesi tekil diilerle tefsir
edilmitir.
475- Kzlarmz ve kz kardelerimiz iin
eman verin, derlerse bundan sadece diiler
kastedilmi saylr.
nk talebte kullanlan kip, sadece diiler
indir. Ne hakikatte ne de kullanta erkekler

356[51]
Nisa: 4/11
357[52]
Nisa: 4/11

793
buna dahil olmaz. Sonra, savata fonksiyon
itibariyle kadn ksm erkeklere gre zayf
olduundan yalnzca onlar iin eman istenmi
olabilir. Yine erkeklerin msmanlara zararlar
verdiini bildii iin eman talebinde bulunsa bile
kendilerine eman verilmiyeceini anladndan
sadece kadnlara eman istemi olabilir.
476- ocuklarmz iin eman verin, derlerse,
ilerinden sadece bir kiinin bir tane erkek
ocuu varsa hepsi de emin olur.
nk bir kelime ile hepsi iin eman
istediler. Bu kelime de kark olmalar halinde
hem erkekleri hem de kz ocuklar
kapsamaktadr. lerinden birinin bir tek erkek
ocuu bulunmasiyle karma meydana
gelmektedir.
477- Herkesin oullarna ayr ayr eman

794
verin diyerek erkek kipini kullansalar ve meseleye
baka aklk getirmeseler, btn kz ocuklar
fey1 olur. Ancak erkek ocuu olan adamn
ocuklar eman altnda saylr.
nk "kll= hepsi" lafz tekilleri iine almas
iin kullanlmtr. Nitekim Cenab Hak yle
buyuruyor: "(Kll nefsin) her bir nefis lm
tadacaktr."
358[53]

Her biri iin lafz mnferid olmas itibariyle bu
sz birinci meselenin hilafna sadece erkek
ocuu olan kimseyi ifade eder. nk birinci
meselede ocuklarmz iin eman verin, derken
toplu ifade etme kabilinden sz ihata iin
kullanlmtr. Bu meselede erkek ve kz
kardeler oul ve kz ocuklar mesabesindedir.
478- Babalarmz iin eman verin, derlerse

358[53]
l-i mren : 3/185

795
ve anne ile babalar varsa hepsi eman altnda
olurlar.
nk "babalar" sz hem analar hem de
babalan kapsar. Nitekim ikisine
ebeveyn denilmektedir. Cenab Hak
buyuruyor :
"Ana babadan her birine yapt vasiyyetten
altda biri"
359[54]

lerinden sadece bir kiinin babas olsa bile
hepsi de eman altnda olurlar.
nk hakikatte bu isim hepsi iindir.
Kullanta da kark olduklar zaman
kullanlr.
479- Oullarmz iin eman verin, derlerse
ve onlarn oullar ve torunlar varsa, istihsan
yolu ile hepsi eman altnda olurlar. Halbuki kyas

359[54]
Nisa : 4/11

796
yolu ile olsayd sadece oullar eman altna
girmi olurdu.
nk isim hakikatte ocuklar iin, mecaz
olarak da torunlar hakknda kullanlmaktadr.
Hakikat ile mecaz bir kelimede birletirilmez. Bu
lafza bakarak Eb Hanife vasiyyeti oullara
tahsis etmektedir.
Ama oullar yoksa torunlar da vasiyyet
altna girer. nk hakikat ortada olmaynca lafz
mecaz olarak anlamak vacip olur. Ancak imam
Muham-med yle demektedir:
480- Eman, ocuu bulunup kendisine
mensub olan ve ekil itbaryle olu saylan kimse
iin taleb edilmektedir. Bu vasf torunlarda da
vardr. Bu da emin olmalar iin lehlerinde bir
phedir. Halbuki vasiyyete phe le veya
suretle mstehak olamazlar. Sonra, vasiyyette

797
hakikat le mecaz bir arada otursa oullarn
paylarnda bir azalma meydana gelmektedir.
Eman da ise byle bir ey szkonusu deildir.
Bu, yaknlarm iin, deyip eman isteme
meselesine benzemektedir. nk bu lafzla
eman taleb etmek, oul olarak kendisine mensup
olanlara duyduu efkati belirtmek iindir. Bu
efkat bazan torunlarnda daha oktur. Nitekim,
torun kiiye kendi sulbnden daha sevimlidir. Bu
ekilde bazlarnn kendi oullan varsa,
bazlarnn da torunlar varsa hepsi eman altnda
saylrlar.
481- Oullarmz
360[55]
iin eman verin,

360[55]
Kitapta "ebnin" eklinde yazlan kelimenin
dorusu "bina" olmaldr. nkti aada yaplan
izah, babalar adna islenen emann dedeleri ierip
iermedii meselesi ile ilgilidir. yleyse 481.
Maddeyi yle anlayabiliriz: "Babalarmz iin eman

798
derlerse ve dedeleri olduu halde
babalar yoksa, dedeler bu emana dahil
olmaz.
Bu mesele ok girifttir. Bir kere baba ad
hakikat olarak dede adn kapsamaz ki
bakalarnn ona nisbetini nefyetmek caiz olsun.
Mesela, O dededir, ama baba deildir, denir.
Ancak mecaz yolu ile babalk zelliini de
tamaktadr. Nitekim bn Ab-bas'n bir adama
yle dedii rivayet edilmektedir: Hangi baban
daha byktr? Adam soruyu anliyamad. Bunun
zerine bn Abbas, "Ey Adem olu!" ayetini
okudu ve yle dedi: Kimin olu isen baban odur,
bilmiyormusun? dedi.
Bu, mecaz yahut suret kabul edilerek

verin, derlerse ve dedeleri olduu halde babalan
yoksa dedeler bu emana dahil olmaz. " Editr.

799
torunlar konusunda belirttiimiz gibi, bunlarn da
eman altnda olmalar gerekir. Ancak baka bir
mana sebebiyle iki taraf ayr mtalaa etmekte ve
yle demektedir:
482- Mecaz hakikate tabidir. Bunu da
torunlar iin kabul etmek mmkndr. nk
bunlar da ocuklardan meydana gelmilerdir.
Onlarn tabileridir. Ama dedelerde durum byle
deildir. nk onlar babalarn asldr. Belirli
isimleri vardr. Kendilerinden sonra gelenlere tabi
klarak babalar ismi onlar kapsayamaz.
Mesela, annem iin eman verin, derse ve
annesi deil de ninesi varsa, bu eman onu
kapsamaz. Nineye de anne ismi verildii iin onu
da kapsar, diyenlerin gr geerli deildir.
nk Cenab Hak teyzeye de anne ismini
vermitir. yle buyuruyor: "O, anasn ve

800
babasn barna bast"
361[56]
Yani babasn ve
teyzesini. Yine amcaya baba ismi verilmitir.
"Senin ve babalarn brahim, smail ve shak'n
ilahna ibadet ederiz, dediler"
362[57]
smail baba
deil, amca idi.
Sonra, amca ve teyzenin babalar iin alman
emana dahil olduunu kimse iddia edemez.
nk her birinin ad dierinden deiiktir. O
isimle bilinmektedir. Dede ve nine de byledir.
Ama torunlar byle deildir. Oullar ad ile
ona nisbet edilirler. Ancak bu nisbet olu
vastasiyledir. Onun iin eman bu isimle onlar da
kapsamaktadr. Arap dilinde" byle ifade
edilmitir. Her kavmin dilinde dede, baba gibi,
torun da oul gibi olup o da emana dahildir.

361[56]
Yusuf: 12/100
362[57]
Bakara : 2/33

801
Farsada da byledir. Dedeye babann babas
denilir. Toruna da olun olu ad verilir. Baar
Allahtandr.
363[58]

Mslmann Darulharpten Getirdii
Durumu pheli Kadnn Hkm

483- Mslman askerler dman yurduna
girdikten sonra dmana esir dm veya
dmandan eman alm yahut ms-lman olup

363[58]

802
islam ordusuna katlm olan bir mslmanin ya-
nnda getirdii bir kadn. "Ben size eman alm
olarak geldim" derse, bu mslman da "Hayr,
onu zorla getirdim" derse, kadnn geldii andaki
durumuna baklr. Silahl mslmanlarn semtine
yakn olanlara varncaya kadar serbest ve elleri
balanmadan gelmise, eman iin seslensin
veya seslenmesin er'an eman altndadr.
nk durum bunu gstermektedir .Eman
isteyen kadnlar gibi gelmitir.
484- Bu ekilde yalnz bana gelirse, eman
altnda olur. Yolda bir mslman ona refakat etse
yine emin olur.
Srf bu refakat sebebiyle ona ait oluu sabit
olmaz. Kadn kendi bana saylr. nsann aklna
gelen ey eman almak iin o mslmanla refakati
kabul etmesidir. Daha nce de belirttiimiz gibi,

803
bir eyin hakikatine vakf olmak mmkn deilse,
zahire gre ve galip kanaatla hkm verilir.
485- Adam balyarak zorla getirmise,
eman iin seslensin veya seslenmesin fey'
saylr;
nk zahirden anlaldna gre adamn
kendisi onu esir edip getirmitir. Ona sahip oluu
da zor ve iddet yolue meydana gelmitir. Bu
da ona sahip olmas iin bir sebeptir. nk
kadn eman bulunmayan dman tara-fmdandr.
Ancak adam mslman askerlerin gc
sayesinde onu alabildii iin btn asker o
kadnn mlkiyetinde ortaktr. nk dman
yurdundan yakalanmas hepsinin emei ile
meydana gelmitir.
Mslman askerlerin yanna deilde, drul
slama karrsa, durum yine deimez. Ancak

804
bask ve zorlama ile drulslma yalnz bana
karrsa, tek bana ona sahip olur.
nk drulslamda yalnz bana ele
geirmitir. Bete bir vergi de dmez. nk
onu al Allahn sznn stn olmas yolu ile
deil, hrszlk yapan kiinin drulslamda alp
mlkiyetine geirmesi eklinde olmutur.
486- Kadn, onunla evlendim de ktm derse
ve adam, yalan sylyor, onu zorla alp getirdim,
diyerek yalanlarsa yahut satn aldn veya
kendisine hediye edilen bir cariye olduunu
sylerse ve kadn eli kolu ak beraberinde kp
gelmise, adam sylediklerinde tasdik edilmez.
nk kendi bana serbesttir. Kendisi ile
evlendiini itiraf etmesi bile bamszln
drmemektedir. Bunun iin eman altnda
saylr. Ancak adam zorla ahp getirmise ve bu

805
zorlamas drulslamda sabit ise o zaman onun
sz geerli olur. nk yerinde zorlamas sabit
olduundan kadn kendi bamszln yitirmi
saylr.
487- Yine yanna ald baz ahslarn kendi
kleleri olduunu iddia etse ve onlar da kle
deil, hr olduklarn syleseler ve elleri ak
olarak serbeste onun yannda gelmi iseler,
mslmanlarn blgesine girdiklerinde eman iin
ister seslenmi olsunlar ister seslenmesinler,
onlarn sz geerlidir.
nk kendileri yalnz balarna bu ekilde
gelmi olsalard emin olurlard. Kendisi ile
beraber geldiklerinde de durum ayndr.
488- Zorla esir aldna dair
mslmanlardan veya zimm-lerden yahut eman
altndakilerden adaletli kimselerden ahit gsterip

806
iddiasn ispat derse, delili kabul edilir ve onlar da
klesi saylrlar.
nk delille sabit olan, hasmn itiraf ile
sabit olmu gibidir.
489- Drulharpte zorla kendilerini aldn
itiraf etseler yahut bunu kendimiz yerinde tesbit
etsek yine onun kleleri olurlar. Eman altndaki
dman savalarn ahadeti ile de bu durum
sabit olur. nk eman altndaki dmann baka
bir eman altndaki dman hakkndaki ahitlii
makbuldr. Bunun iin hepsinin ahitlii kabul
edilmitir.
490- Mslmanlarn bulunduu blgeye
girdiinde onlar zorla getirmemise ve kendi
hakimiyeti altnda olduklarn da bilmiyorsa, onlar
da gerekli yerde eman talebinde bulunsun veya
bulunmasnlar, emin saylrlar.

807
Yine hepsi de erkek olup beraberlerinde
mslman bulunmadan yalnz balarna kp
gelseler ve eman talebinde bu-lunmasalar eman
talebi iin geldiklerini gsteren zerlerinde bir
alamet yoksa ve mslmanm onlar zorla
getirdii belli deilse lkemize eman almadan
gelen dman sava saylrlar. Bylelerin
hkmn yukarda belirtmitik. Netice olarak
onlar fiilen elinde yakalamamsa hakikaten ve
hkmen
bamsz saylrlar. ster onunla ksnlar
ister tek balarna gelmi olsunlar,
durum ayndr.
491- Mslman adam, eman almam bir
kadnla kp gelse ve mslmanlar da fey1
olmas iin onu elinden almak isteseler ve o anda
kendisinin kars olduunu iddia etse ve kadn

808
kendisini tasdik etse, onun kars saylr. nk
baka kimsenin hakk onda sabit olmad bir
anda nikah zerinde birbirini tasdik etmektedirler.
Nikah sabit olunca artk o kadn zimm hr kars
olur.
nk aralarndaki nikaha dayanarak onu
slam yurduna getirdiinde kendisi ona eman
vermi saylr. Dmann basksndan
kurtulduktan sonra mslmanlardan birinin
verdii eman hepsinin verdii eman gibidir.
Sonra, kadn mslmanm nikahnda eman
altndadr. Bu durumda mslmanla yahut zimmi
ile evlense lkemizde eman altndaki zimm
kadn gibi saylr.
nk konumda kadn kocasna tabidir.
Kocas vatandamz olduundan kendisi de ona
tabi olarak vatandamz saylr.

809
492- Yine ganimet ald kimseler iin bunlar
kle ve cariye-lerimdir, derse ve kendileri de
bunu dorulasa, onun saylrlar.
nk bakasnn hakk kendileri zerinde
sabit olmadan nce bu konuda birbirlerini tasdik
etmilerdir. Burada htiya ve zaruret manas
gerekle-
493- Biz dmann kle ve cariyeleriyiz.
Eman almak iin geldik, bu adamla bir ilikimiz
yoktur, derlerse, baklr; Eer^ zor ve iddetle
kard belli olursa, onun saylrlar.
nk kle olduklarn kendileri itiraf
etmilerdir. Bu da bamszlklarn
gidermektedir. Onun eli altnda olduklar
bilinmiyorsa bile alrken zorluk ektii sabit
olmasyla hak sahibi olduunun sebebi ortaya
km olmaktadr.

810
494- Mslmanlarn blgesine
yaklatklarnda eman iin seslenmilerse, artk
emin olurlar.
nk zorla eli altnda tuttuu sabit
olmadndan hak sahibi olduunu gsteren
sebep de mevcut deildir, demektir. Sonra
yerinde eman iin seslenmilerdir. Zahire gre
szlerinde dorudurlar ve eman iin gelmilerdir.
495- Bu ekilde yalnz balarna gelmi
olsalar, yukarda belirttiimiz gibi emin saylrlar.
nk eman istemek iin bundan baka yol
yoktur. Onunla kp gelmi olsalard yine ayn
yola bavuracaklard.
496- Ayn ekilde mslmanlar sesleri
iitmiyecek kadar uzak, ykseke bir yerden
bunlar grse ve eman talebi iin geldikleri-
dncesi zihinlerinde dosa, sonra seslerini

811
iitecek kadar yaklatklarnda eman iin
seslenseler veya seslenme-seler, emin saylrlar.
nk boyun eerek gelmeleri, eman
istemek iin geldiklerine dair bir delildir. Byle bir
yerde delil, sarih gibidir.
497- Dmann kleleri olduklarn iddia
etseler, syledikleri gibi kabul edilirler.
Eman hkmnde olduu gibi sahipleri
yanma dnmelerine msaade
edilir.
498- Sahiplerinin istememelerine ramen
mslman olmak yahut zimm kalmak iin kap
geldiklerini ifade etseler, hr saylrlar ve
sahipleriyle ilikileri kalmaz.
Eman iin de gelseler ve bunu delille ispat
etseler, durumlar yine bu ekildedir.
nk yurdumuza girmekle sahiplerine kar

812
kendilerini korumu saylrlar. Hatta lkemizde
sahiplerini zorla yakalayp getirseler kendi
mlkiyetlerine alm olurlar. Ayn ekilde
kendilerini koruduklarnda bamsz saylrlar.
Kendine sahip olan, azat edilmi saylr. Hi
bir kimsenin velayetinde de kalmaz. nk
kendine sahip olmakla azat olmu saylr.
Bu konuda delil, Rasulullahn (s.a.v.) Taif
gn buyurduu rivayet
edilen u hadisidir:
"Hangi kle yanmza kp gelirse hr olur."
Yedi kle kt geldi ve hr oldular. Onlara
Allah'n azatllar ismi veriliyordu.
Mslman veya zimm olarak gelmeleri
farketmez. nk vatandmz olan zimm,
vatandalkta mslman gibidir. Her iki ekilde de
kendilerine malik ve bamsz olurlar.

813
499- Sahipleri gelerek ticaret iin slam
yurduna klarna izin verdiklerini iddia etseler,
onlarn sz kabul edilir.
nk onlarn klesi olduklarn kendileri
daha nce sylediler. Sonra sahiplerinin
kendileri zerinde haklar kalmadn iddia
ettiler. Bu da bir kzgnln neticesi meydana
gelmitir. Bu konuda delil gstermedike
szlerine itibar edilmez. Sahibinin kendisini azad
ettiini iddia eden kle durumundadrlar.
Sahipleri asl normal olan duruma
tutunmaktadrlar. Asl olan da klenin tek tarafl
ekip gitmemesidir. Yeminle beraber asla
tutunann sz muteberdir.
Devlet bakan, kleler stedii takdirde,
sahiplerine Allah adna yemin ettirir. Kleleri
olduuna dair yemin ederlerse ve kleler

814
mslman olmusa, onlar satmaa mecbur
edilirler.
nk mslman kle zimmnin eline
terkedilmedii gibi, dman yurduna iade etmek
iin dman sava olana da verilmez. Satmaya
mecbur etmek ise kafirlerin hakaretinden
kurtarmak asndan onun haklarna riayetin ge-
reidir.
500- Eman istiyen de, zimn gibi bu
muameleye tabi tutulur. Onlardan zimm olmay
kabul edenler ve slama girmi-yenler ise
sahpleine terkedilir, diledii yere gtrebilir.
nk kle efendisine tabidir. Efendisinden
habersiz tek bana zim-mlik talebi geerli
deildir. Nitekim lkemizde eman altnda olan
sava dmann yannda bir kle varsa ve tek
bana zimm olmak istiyorsa, bu talebi bizce

815
makbul deildir. Devlet bakam daha nce
kendisinden hara almsa onu efendisine iade
eder. nk klesinin kazancdr. Efendisi
gelmeden nce devlet bakannn harac ondan
almasnda bir saknca yoktur. nk hkm
zahire gre verilir. Onu yalanlyan kmadka
syledii sznde tasdik edilmitir.
501- Btn bunlar ikrar dnda baka bir
delille bilindii takdirde sz konusudur. Ama
bunlar klenin sadece ikrar ile biliniyorsa, eman
iin seslendiinde yahut mslmanlar onu
grdnde kle olup efendisinin rzas ile
geldiini itiraf etmise, sz tasdik edilir ve
efendisine teslim edilir. nk vatandamz
olmadan ve zerine mslmanlarn bir hakk
terettb etmeden nce kendisi itiraf etmitir.
Bylece ikrannda thmet szkonusu

816
deildir.
502- Zimm olup kendisinden hara
alndktan sonra bu itirafta bulunursa, sonra
eman altnda biri kp da onu eman ile ticaret
iin slam yurduna gnderdiini iddia ederse ve
zimm de onu tasdik ederse, devlet bakan,
sylediinin doru olmadn gstermek in
ald harac geri verme ve dman yurduna iade
etmeye bakmayp kendi ikrarna bakar ve bu ikrar
ile onu klesi yapar.
nk ikrar doru ve yanl ihtimali olan bir
haberdir. Thmet bulunan yerde hccet olmaz.
Ancak thmet altnda bulunmyan kimse iin
hccet olur. krarda bulunduu kiinin mlk
olmasnda bir thmet yoktur.
Ama dman yurduna iadesinde thmet
ortaya kmaktadr. nk vatandamz olmakla

817
dman yurduna dn yasaklanm
olmaktadr. Zira lkemizden holanmama ihtimali
olup dankl d eklinde olduunu syler ve
dman yurduna dner phesi vardr.
Sonra, onun klesi olmak dman yurduna
geri gtrmesini gerektirmez. Nitekim
yurdumuzda zimm veya slama girmi bir kleyi
satn almas halinde yine onu satmaa mecbur
edilir ve dman yurduna gtrmesine izin
verilmez. Kendisinden hara olarak alman eyler
mcahidlere verilir ve dman savaya bunun
iadesinin gereklilii konusunda adamn szne
itibar edilmez.
503- Ama dman sava, iddiasn
dorulamak iin msl-manlardan bir delil
getirirse, kleyi dman yurduna gtrmesine
izin verilir ve alman hara kendisine iade edilir.

818
nk mslmanlara kar delil olan bir
eyle hakkn ispat etmi bulunmaktadr.
504- Ancak eman altnda bulunan
dmandan bir grup ona ahitlik ederse,
szlerine itibar edilmez. Kendisi kle olduunu
itiraf etmemise, kle de yaplmaz.
nk zimmdir. Sava dmann ahitlii
ise zimm hakknda delil
olmaz.
505- Zimmet ehlinden bir cemaat aleyhine
ahitlik ederse,
onun klesi yaplr.
nk bu hkmde ahitlik aleyhine
olmaktadr. Ehli zimmetin ahitlii zimm iin
delildir.
Kendisinden alnan haracn kendisine iade
edilmesi ve dman yurduna iadesi konusunda

819
ahidlikleri kabul edilmez.
nk bu hkmde delil mslmanlarm
aleyhinedir. Ehli zimmetin ahitlii ise
mslmanlar aleyhinde delil deildir. ki
hkmden birinin sbutu da dierinin sbutunu
gerektirmez.
506- Eer mslman olmusa onun
hakknda sadece msl-manlarn ahitlii geerli
olabilir. Mslmanlarn ahidlii o-lursa, eman
altndaki adamn klesi olmakla beraber onu
satmaa mecbur edilir.
Klenin bunu itiraf etmesi halinde de durum
ayndr.
507- mam Muhammed der ki: Dman
sava, msl-manlardan eman ister ve
mslmanlar da eman verdikten sonra yannda
bir kadn ve kk ocuklarla kp gelerek u

820
eim, bunlar da ocuklarmdr, derse ve eman
talebinde isimlerini zikretmeiiise kyasa gre
bunlar fey'idir.
nk eman sadece kendisi iin istemitir.
Eman hkm ise kendisinden ayr olanlar iine
almaz. Yine bunlar iin eman talebinde
bulunduuna dair bir iaret yoktur.
Ama bu naho bir eydir. Onun iin istihsan
yolu ile hepsi eman atnda olurlar.
nk kendisinin daha iyi bildii bir
sebepten dolay dmandan kap bize
snmakta yahut mmkn olduu kadariyle
lkemizde ticaret yapmak iin lkemize
gelmektedir. Eini ve kk ocuklarn yannda
bu maksatla getirmi olabilir.
Kii aile efrad ile beraberdir, kuralna gre
bu, onlar iin eman talebi ifade eder, zaten

821
kendilerini korumas ve geindirmesi bakmndan
ona tabidirler, asl zikredilince, aykr br rf
olmadka, ona tabi olan da zikredilmi olur,
halbuki geerli olan rf bunu engelleneip
desteklemektedir. Nitekim zimm lkemizde cizye
verirken ei ve ocuklar ile dier tabileri iin bir
ey vermemektedir. Btn bunlar eman altnda
olduklarn gstermez mi? dye itiraz edilebiir.
508- Yine, ganimet ald birok kii ile kar
gelir ve bunlar klemdir derse, onlar da kendisini
tasdik ederse, veya kendilerinin ne olduunu
ifade edemiyecek kadar kk iseler yahut
yannda bulundurduu ykl hayvanlar gden
kiileri gstererek bunlar ocuklarmdr der ve
kendileri de onu tasdik ederse, edecei yeminle
beraber sz muteberdir.
nk grnrdeki durum ona ahidlik

822
etmektedir. ster ticaret iin gelmi olsun, ster
dman yurdundan kam olsun maln
bereberinde getirebilir. Yalnz bana hazrlksz
ve azksz kp gelirse lkemizde alktan -lr.
Zaten lkemizde bir mddet kalabilmek iin eman
talebinde bulunmutur. Bylece kendisine tabi
olarak mal da emana dahildir.
Ancak yalan thmetinin giderilmesi iin
devlet bakan ona yemin ettirir. Yannda getirdii
kiilerden onu yalanhyan kii, eyas ile birlikte
fey' olur.
nk onu yal anlamasyla klelik durumu
sabit olmaz. Emanda tabi olu da bunun zerine
bina edilmektedir. Yalanhyan kii lkemizde hr
dman olup emandan yoksun olur. Eyalariyle
birlikte fey' olur.
509- Ne hayvanlar, ne de gdenler benim

823
deildir, sadece eya benimdir, bana yardm
etsinler diye cretle tuttum deyip kendileri de
bunu tastk ederlerse, kyasa gre hayvanlaryle
beraber fey' olurlar.
nk kendisi veya onlar kendileri iin
delalet veya iaretle eman talebinde
bulunmamlardr.
Ama istihsana gre hayvanlar ile beraber
nk eman alan kimsenin ticaret yapmak
iin mal lkemize kadar srtnda getirmesi
mmkn deildir. Byle durumlarda personel
veya vasta olduu ve amacnn gereklemesini
salyan birey olduu ortadadr. Bu yoldan ii
kiralamak zaten iadamlarnn adetidir. Kendileri
iin eman istemi gibi nasl ei ve ocuu da
eman kapsamna giriyorsa, ihtiyatan dolay bu

824
iiler de eman kapsamndadr.
510- Beraberinde bulunan adamlar iin;
Bunlar ocuklarmdr, derse onlar fey1 saylr.
nk onlar bulu ana ermekle ona
ballktan kmlardr. Tab deil, asl
olmulardr. Eman hkm dnda kalrlar. Zmm
olmak yahut Islama girmek meselesinde de ona
tab deildirler. Kendileri iin ayrca eman tale-
binde bulunmalar gerekir. Eman almadklar iin
fey1 olurlar.
511- Meramlarn ifade edecek yata kk
iseler ve bunlar benim ocuklarmdr, dediinde
onu tasdik etseler eman altnda olurlar.
nk erginlik ama gelmedike ona
tabidirler. Nitekim meramlarn ifade etseler bile
slama girmede veya zimm olmada ona
tbdirler. Emanda da durum ayndr.

825
Yalanlyacak olurlarsa, mslmanlara fey1
olurlar.
nk meramlarn ifade ederek onu
yalanladklar takdirde onun nesebinden
olmadklar sabit olur. Emansz girdiklerinde
zaten fey' olduklarn ileri srmlerdir. Bu
konuda meramn ifade edenlerin sz kk de
olsalar geerlidir. Durumu belli olmyan kimsenin
falancann klesi olduunu itiraf etmesi ve o
ahsn da bunu tasdik etmesi durumunda da
netice ayndr.
512- Yannda meramn ifade edemiyecek
kadar kk ocuklar varsa ve bunlar dman
yurdundan alp kardn veya ailesinde yetim
ocuklar olup yanna aldn ifade e-derse,
onlara bir ey dmez ve kendisinin olurlar.
nk meramlarn ifade edemiyecek

826
durumda iseler zaten onun zimmetinde ve
mlkiyetindedirler. Sonra, dman yurdundan
aldn ifade etmektedir. Onun iin kendisinin
mlkiyetinde ve tabiiyetindedirler. Yahut aile
fertleri arasnda onlarn da geimlerini salad
iin ona tabidirler. Kendisi olmasayd yurdumuza
gelmeleri szkonusu deildi. Bunun iin
kendisinin ehli mesabesinde saylrlar.
513- Erginlik ana gelen kzlarla
yurdumuza gelerek, bunlar kzlarmdr derse ve
onlar da kendisini tasdik ederse, kyasa gre fey1
saylrlar.
nk erginlik ana ermekle ona tabi
olular son bulmutur. Hatta kendisinin slama
girmesi halinde onlar da mslman olmu
saylmazlar. Erginlik ama giren erkek ocuklar
mesabesindedirler.

827
Ama istihsana gre kzlar da eman altnda
olurlar.
nk aile fertleri arasnda ve nafakas
altndadrlar. Evlenmedike onun nafakas ile
geinmektedirler. Bu hkm zahire baklarak
verilmektedir. Adet olarak kadnlar tek balarna
kendileri iin eman istemezler. Erkek ocuklarn
hilafna babalan yahut kocalar ile beraber olurlar.
nk erkek ocuklar savaacak yaa geldikten
sona bizzat kendileri iin eman istemedike emin
saylmazlar. Kadnlar ise ldrlmekten
emindirler. Eman taleb etmeleri kle-
tetirilmemeleri iindir. Eman hkmnde
babalarna tabi olmakla eman hkm kapsamna
alnabilirler.
514- Buna gre yannda bulunan nine, hala,
teyze, anne ve kzkarde gibi kadnlar hepsi

828
eman altnda olurlar. Baba ve dedelerin durumu
ise bunun aksidir. Klesi ve cretli hizmetisi
ancak istihsan yolu ile ona emanda tabi olabilir.
Ta ki ticaret iin yahut eyasn onlar vastasiyle
tayabilmek iin yanna ald kimselerden
maksat ihtiyac yerine gelsin.
Eman hkmne tabi olarak emin olanlarn
tm iin biliyoruz ki iddia ettii eylerde kendileri
de onu tasdik ederlerse hepsi emin olurlar.
nk zerinde mslmanlarn hakk sabit
olmadan nce bu konuda birbirlerini tasdik
etmektedirler. nce yalanlar, sonra tasdik
ederlerse, fey' olurlar. nk onu yalanlamakla
zerinde mslmanlarn hakk sabit olmutur.
Bundan sonra tasdik etmesi mslmanlarn
haklarn iptal etmektedir. Dolayi-siyle bu konuda
elikiye dmektedir.

829
nce tasdik eder, sonra yalanlarsa yine fey'
olur. Kle olduunu kendisi nce itiraf etmi
bulunmaktadr. Kendi hakkndaki bu itiraf da
geerlidir.
Ama klesi ve meramn ifade edebilen
kk ocuklar bundan mstesnadr.
Kleleri mstesnadr. nk tasdik
etmeleriyle onun klesi olduklar sabit olmutur.
Mlkiyetini iptal konusunda artk szleri muteber
deildir.
ocuklar da nesebe ona ballklar ve
eman hkmne dahil olmalar sebebiyle
mstesnadrlar. Kendilerinin kle olduklarna dair
syliyecekleri szler muteber deildir. Nitekim
nesebi belli ve aslen hr olan ve meramn ifade
edebilen kk ocuk kendisinin kle olduunu
sylerse sz geerli.

830
olmaz.
Ama kz, ei, kzkardei ve halas onu
tasdik ettikten sonra tekrar yalanlarsa hepsi fey1
olurlar. nk kle (cariye) olduklarn daha nce
ifade ve itiraf etmilerdir.
Onu tasdik edince kznn nesebi sabit
olmutur, diyerek itiraz edilebilir.
Cevap olarak diyoruz ki; yledir ama
nesebinin sabit oluu kendisinin kle olduunu
itiraf etmesinin hkmn iptal etmez. Erginlik
ama gelenin kendi aleyhine ikrar muteberdir.
Ama meramn ifade edebilen kn durumu
byle deildir. Onun sz sadece yararna olan
eylerde muteberdir. Zararna olan eylerde
muteber deildir. Kendi tasdiki ile hrriyeti sabit
olduktan sonra tekrar kle olduunu ikrar
etmesiyle klelii sabit olmaz.

831
Durumu mehul olan kk ocuk bir
adamn elinde olsa ve onun klesi olduunu ikrar
etse, klesi sayld halde bu dierinde durum
neden farkl olmaktadr? diye sorulabilir.
Deriz ki, yledir ama kendi ikrar ile deil, o
adamn iddiasyla sabit olmaktadr. Ancak
meramn ifade edebilen bakasnn hakimiyeti
altnda deildir. Hr olduunu iddia ettii takdirde
hr olur. Ama ben onun klesiyim, deyince o
adamn hakimiyeti altna girmi olur. Dolaysiyle
hakim olann ifadesiyle ve hakimiyet hakkiyle
onun klelii sabit olur. Tpk meramn ifade
edemiyenin durumunda olduu gibi. Ama sadece
kendi ikrar ile klelii sabit olmaz. nk fayda
ve zarar arasnda tereddt eden kk ocuun-
Jkrar geerli olmad halde zararna olan ey
hakkndaki ikrar nasl sahih olsun?

832
515- Mslmanlar bir kaleyi kuattklarnda
kaleden bir adam kp yanlarna gelmek zere
eman isteinde bulunsa ve kendisine eman
verdikten sonra ei, kk ocuklar, klesi ve
eyas ile kp gelse btn bunlar fey1 olurlar.
nk bu adam kendisi iin korkuya
kaplm ve mecbur olmutur. Cann kurtarmak
iin eman talebinde bulunmutur. Bu amacna
ulamak iin dier eyleri de yanna almas art
deildir.
Birincinin durumu byle deildi. nk o
evinde ve emniyet iinde idi. Eman istemesi,
lkemizde barnmak ve ticaret yapmak indir.
Dierlerini de yanna almadan bu amac
gereklemez.
Halbuki burada, kalede bulunanlarn
hepsinde mslmanlar hakk sabit

833
olmutur.k kuatma altna alman kii, ele
gemi gibidir. Onun iin tasarruflar geersiz
olur. Sabit olduktan sonra mslmalarn
onlardaki hakknn iptali, durumun delaleti ile
deil, nas ile olur.
lkemize gelmek iin eman taleb eden
kimsenin yannda ald kiilerde mslmanlann
hakk sabit olmu deildir. Bunlarn da muhta
olduklar ey, kle olmadklarn ispat etmektir.
Bu da durumun delaleti ile sabit olur ve bu delalet
yeterlidir.
Ama kalede kuatlan kimse halkn
kuand gibi at stnde silah ve kendisine
yetecek kadar paras ile kt zaman, istihsan
yolu ile hepsi onundur. nk plak ve
hereyden soyutlanarak kmas mmkn
deildir. Nitekim plak kacak olursa kendimiz

834
ayplarz. Arkadalarna savamak iin ktn
gstermek yahut karken kendisine silah
kullanacak olurlarsa karlk vermek iin silahn
yanma almaa da muhtatr. Yine yaya kp
mslmanlara gelmesi de mmkn
olmyabileceinden atn yanma almas da bir
ihtiyatr. Mslmanlann karargahnda kendisine
yiyecek verilip verilmeyeceini bilmediinden
nafakasn da yanna almaya muhtatr. nk
mslmanlardan sadece cann kurtarmas bile
onun iin yeterlidir. Yanna nafakasn almyacak
olursa alktan lebilir ve cann kurtarmak amac
da gereklememi olur.
Btn bunlar gznnde bulundurarak
yanna alaca bu eyler dier eylerden
mstesnadr ve kendisinin olurlar. Yine grme
yapan taraflardan herkesin dierinden satn

835
alaca yiyecek ve giyecekler ortaklk
hkmnden hari olur. nk istihsan yolu ile bu
gibi eylere ihtiya olduunu biliyoruz.
516- Sonra muhasara altnda olan ile
lkemize gelmek iin eman almaya gelen
arasndaki fark belirterek yle demektedir:
Muhasara altnda bulunan^ adam eman iin
seslense ve ema-na sahip olmadan nce
mslmanlann yanna kp gelse, fey1 olur.
Ancak mslmanlann en yakn hakimiyet
blgesine yaklaan birisi mslmanlara eman
iin seslense ve mslmanlar ses karmasa
eman altnda olur.
Bu ekilde anlalyor ki burada delalet kafi
geldii halde, muhasara altnda olan iin kafi
deildir.
517- Mslmanlar kalede kuatlan birine

836
eman verse ve adam m si uman lar a u veya
bu ekilde yararl olmak iin kn belirtmezse
can, mal ve kk ocuklar eman altnda olur.
nk bulunduu yerde kalmak zere
kendisine eman verdiler. Orada kalabilmek iin
bunlarn yannda bulunmas zaruridir ve emanda
kendisine t-bdirler. Ama kaleden dar kan
adam sadece cann kurtarmak iin kmaktadr.
518- Mslman ordusu dmana
yaklatnda "ticaret amac ile lkemize yahut
askerin karargahna yalnz bana gelenler emin
olur" diye duyursa, geleler emin olurlar. Fakat
onlardan mslmanlara aklamadan yanlarnda
getirdikleri btn eyleri ellerinden alnr ve
mslmanlara fey' olur. Ancak kaleden kan
kimsenin yanna ald eyler istihsan yolu ile
kendisinin olur.

837
nk getirecekleri eyler iin eman
vermiyeceklerini daha nce kendilerine
bildirmilerdir. Eman verdikten sonra tekrar
bozmak eman hkmn bozar. Baka eyler iin
eman vermiyeceklerini bildirmeleri de onlar iin
hkm ayn ekilde iptal etmektedir. Biz ona
delalet yolu ile kendi hakk olan eyler iin eman
verdik. Aksi belirtildii zaman delalet yolu ile de
kendisine bir ey sabit olmaz. Nitekim eman
talebi iin gelenlere mslmanlar eman ver-
miyeceklerini bildirmelerine ramen eman iin
kp gelenler emin olmazlar. Ancak mslmanlar
yeniden kendilerine eman verirlerse emin olurlar.
Bu red cevabndan sonra onlarn durumunun
kalede mahsur olann durumu gibi olduu
anlalmaktadr.
519- Bir mslman yannda eman talebinde

838
bulunan dman bir kii ile kp gelse ve
yanlarnda her ikisinin tuttuu veya hayvan
zerinde bulunan bir mal varsa ve mslman, bu
mal benimdir, bu da klemdir, derse ve dman
kii hayr, mal benimdir, ben de eman almak iin
geldim, diye hak iddia ederse, dman kii zorla
yakalanp balanmsa, mslmann sz
geerlidir.
nk onu zorla alnca kendisinin klesi
olur. Mal konusunda da efendisine muhalefet
yetkisi yoktur.
Zorlanmamsa, hr ve eman altnda olur.
kisi de yetki sahibidir. Mlk ve hayvan ikisi
arasnda yarya paylalr.
nk grnrdeki durum ona ahitlik
etmektedir. Sonra, mal zerinde her ikisi de yetki
sahibidir. Mal ve hayvan ikisi arasnda yarya

839
paylalr.
520- Biri havana bindii halde dieri yandan
tutup hayvan ekiyorsa, hak sadece binmi
olanndr.
nk binit, binen iin yararlanma aracdr.
Binitin yk de binite sahip
olanndr.
521- Eya bir entari ise ve onu biri giymi ve
dieri de elinde tutmusa, entari giyen kiinindir.
522- Ayn ekilde mlkiyet gdenin deil,
binmi olann ve binek hayvanm
ynlendirenindir. Mat kimin elinde ise sahibi kim
olursa olsun, onun olur. Biri hayvan ekiyor,
dieri de gdyorsa, hayvan ve mal ekenindir.
nk hayvann yularm elinde tutmakla,
hayvanla beraber yklendii
eyada onundur.

840
523- Dman yurdundan ordugahmza
sevkedilen bir mal olup eman altndaki kiinin
kendisine ait olduunu sylese ve mslman da
onu yalanlyarak "o mal benimdir, dman
yurdunda halk bana balad yahut zorla
onlardan aldm" derse ve kendisi de daha nce
ellerinde esir ise, mal da her ikisi elinde
tutuyorsa, yars elinde tuttuu iin onundur.
Dier yars da mslmanlara ait fey1 olur.
nk dier yars esirin elindedir. Onu askerin
gc ile ele geirmitir.
Kendisine baladklarn iddia etmekle
musiman askerlerin ortaklk paylarm
iptal etmee almaktadr.
524- Mslmanlardan bir delil getirmedike
bu konuda sz tasdik edilmez, zimmlerden
veya eman altndakilerden delil gsterirse eman

841
istiyenin aleyhine btn mal ona verilir.
nk ortaya koyduu delil eman altnda
olann aleyhinedir. Bu maln tm kendisinin de
dahil olduu mslman askerlere fey' olur.
nk ortaya koyduu delil mslmanlarn
hakkn iptal etmede hccet deildir. ddia ettii
hibe ve sadaka szleri de mslmanlarn hakkn
iptal etmede kesin deildir.
Mslmanlardan bir cemaat ona ahitlik
ederse, mal kendisinin olur.
nk iddiasn mslmanlar hakknda
geerli delil ile ispat etmitir. Bu da gzle
grlm gibi sabit kabul edilir.
525- Mal sadece eman altndakinin elinde
ise ve mslman bir cemaat, maln esire sadaka
verildiine ve onu eman altnda-kine emanet
ettiine dair ahitlik ederek mal ona mslman-

842
larn hakim olduu bir yerde emanet braktn
ifade ederlerse, mal ona teslim edilir.
nk delille sabit olan, grme ile sabit
olmu gibidir. Mal dmann hakim olduu bir
yerde eman altmdakine braktna dair ahitlik
ederlerse, eman altndaki kiiden bir ey alnmaz
ve kendisine verilmez.
nk bu, dman yurdunda aralarnda
anlatklar bir sebepti. Eman altndaki kii bizim
hkmlerimize tabi olmayp lkemizde ticaretini
yaptktan sonra tekrar yurduna dnmek zere
gelmitir. Bylece dman yurdunda aralarnda
geen eyler zerinde hakim davalarna bakmaz.
Nitekim bir msl-manla eman altndaki bir kii
slam yurduna girdikten sonra biri dierine islam
yurdunda bor verdiini yahut bir emanet
braktn iddia etse ve iki msl-man da ahit

843
gsterse, hakim bunlarn davasna bakmaz.
Eman altndaki kii Islama girerse yahut zimm
olursa, o takdirde her iki tarafn da karlkl dava-
larna bakar. nk eman altndaki kii artk
vatandamz olmu ve yasalarmza muhatap
olmutur.
526- Ayn ekilde eman altnda olan iki kii
lkemizde biri dierine bor verdiini yahut
emanet braktn iddia etse ve muamele
lkemizde meydana gelmise, hakim davalarna
bakar.
nk hakim yurdumuzda kaldklar srece
aralarndaki davalara bakmaya ve kendilerine
insaf ile davranmaa memurdur.
527- Ama muamele lkemiz dnda cereyan
etmise, bu-nunla ilgili davaya hakim bakmaz.
Ancak Islama girmek yahut zimm olmakla

844
davalarna bakabilir. Yine dman yurdunda
birinin dierinden bir eyler gaspettiini iddia etse
ve dava asa, hakim bu davaya da bakmaz.
nk dman yurdu yamaclk yeridir.
Bor ve emanet dnda burada bir ey alan ve
sonra slama giren yahut zimm olan kimse o
eyin sahibi olur. Zira bor ve emanet karlkl
honutlukla aralarnda geen bir ilemdir.
Vatandalmza getikten sonra bunlarla ilgili
davalarna baklr.
528- Mslman ile eman altndaki kii birlikte
karken biri dierinden bir ey gasbetse ve o
gasbedilen ey mevcut olsa, sonra eman
altndaki kii slama girse, hakim bunlarn da
davasna bakmaz.
nk mslman gaspetmise mubah bir
mal alm demektir. Gasp e-den dman ise

845
almakla mal kendisinin olmutur. Ama bor ve
emanette durum deiiktir. Onda istila ve ele
geirme szkonusu olmadndan bunlarla
ilgili davaya baklr.
529- Mslmanla eman altndaki kii birlikte
kp ikisi de mal ykl bir katr tutarak, bu hem
elimde hem de malmdr, diye iddia etse ve
taraflardan biri mslmanlardan delil getirse,
hakim onun lehine karar verir.
nk davasn delille ispat etmitir. Bu
mesele ile baz imamlarmzn u ekildeki
szlerinde yanldklarn anlamaktayz:
Taraflardan herbiri, bu elimdeki malmdr
derse, hakim bu davaya bakmaz ve yle der:
Madem ki senin malndr, o halde benden ne
istiyorsun?
Halbuki metinde taraflardan herbirinin

846
getirecei delilin kabul edilecei belirtilmektedir.
Aradaki anlamazl zmek iin hakim zaten bu
delile muhtatr. Bu amala gsterilen delil
makbuldr. Onun iin hakime yle cevap verir:
Onun davasn iptal etmeni ve mal bana vermeni
istiyorum.
Maln birinin elinde olmas durumunda
olduu gibi, bu mesele de ayn ekilde
balanamaz myd? diye sorulabilir. Nitekim
orada davaya baklmyordu. Ama burada her
birinin elinde maln yans bulunmaktadr. Eman
altndaki kii lkemizin vatanda olmadka
davaya baklmamas gerekmez mi?
Cevap olarak deriz ki; Burada herbiri slam
yurdunda mal elinde tuttuunu iddia etmektedir.
Onun iin aralarndaki davaya bakmak lazmdr.
Yani mesele, slam lkesinde her iki tarafn mal

847
kendisinden dier tarafn aldn iddia etmesine
benzemektedir. ahitler derse ki gaspeden kii
dman yurdunda dmann gcnden
faydalanarak ve eman almadan nce atlad gibi
katra sahibi ile beraber sarld, o zaman hakim
yine bu davaya bakar ve mal sahibi lehine hkm
verir. nk sahibinin eli ona asl olduka
gaspeden kii onu ne eline geirebilmi ne mal
sahibinin elinden km demektir. Ama
dmann hakimiyeti altnda mal sahibinin
elinden alrsa o zaman kendisinin olur. nk
dmann gc ile mal eline geirmi demektir.
Mal sahibi slama girse bile artk ondan alaca
kalmaz.
530- Dmann yurdunda esir olan
mslman, bu katr da mal da eman altndaki
kimsenindir, dman yurdunda yahut ktktan

848
sonra ondan aldm derse, eman altndaki kimse
de; hayr, katr da yk de benimdir, kendisi
yalan sylyor derse, katr da her ikisi tutuyorsa,
kyasa gre tutmas itibariyle yaryarya orada
olanlarndr.
nk esir bu ikrar ile askerlerin sabit olan
haklarn iptal etmee almaktadr. Halbuki
onlar hakknda sz geerli deildir. Istihsana
gre maln tm eman altnda olanndr. nk
askerin hakk esirin eli altndaki miktar itibariyle
sabit olmaktadr. Bu malda hakk olduunu ispat
konusunda syledii szleri kabul etmek
zaruridir. Bu da, mal eman altndaki kiinindir,
demesiyle sabit olmutur. Bu adamn eli mala
sahip kaldka esirin elinde bir ey yok demektir.
Bunun iin mal eman altndaki ahsndr. slam
yurduna yahut asker karargahna kmalar

849
msavidir.
531- Mal tamamen esirin elinde olup mesele
de anlatld ekilde ise ve eman altndaki kii de
dman yurdunda kendisinden aldna dair
itirafta bulunursa, artk mal tm ile onun olur ve
eman altmdakinin hakk kalmaz.
nk eman altndaki adamn eli maldan
tamamen kesilince mslman onu tm ile eline
alm demektir.
Asker karargahna karrsa hepsi fey1 olur.
Ama islam yurduna karrsa hepsi onundur.
Hrszlk yapann kard mal gibidir. Bete
bir vergi de ona dmez.
532- Eer eman altndaki kii "onu
mslmanlarn hakimiyet blgesinde iken benden
ald", derse sz geerlidir.
nk maln aslnn eman altndaki kiiye ait

850
olduunu ikisi de tasdik etmi durumdadr. Eman
almas ile mal da zel ve dokunulmaz ama gasp
edilmi mal olmaktadr. Esir, mala temellk
sebebini iddia etmektedir. Allah'a yemin ettii
takdirde sz muteberdir. Sonra, eman altndaki
kiiden onu almas sonradan olan bir eydir. Yeni
olduu iin en yakn zamana gre zmlenir. O
da slam yurdunda bulunmalarndan sonradr.
Nitekim daha nceki bir tarihte aldn iddia
edenin sz ancak delille kabul edilir.
364[1]

Eman Saylan Ve Saylmayan eyler

533- Mslmanlar dman yurdunda bir
kaleyi muhasara ederken mslnanlardan biri

364[1]

851
iindekilere, siz eman altndasnz, diye
seslenirse ve onlar da sesini iitmiyecek yerde
iseler, bu seslenii eman saylmaz.
nk seslenmekten maksat, muhataba
duyurmaktr. Sesini duymya-caklarm bildii
halde seslenirse lzumsuzluk yapm olur ve
seslenii eman saylmaz. Byle bir ey olsayd
her mslman oturduu yerden Rumlara, Tklere
ve Hintlilere eman verir ve kendilerine haber
vermeden onlarla savamazlar. Herkes biliyor ki
byle bir ey makul ve makbul deildir.
Eman, had cezasn drr yahut ldrmeyi
ve kleletirmeyi yasaklar, bu da talak ve kle
azad etmee benzer eylerde konuann bizzat
ifadesiyle meydana geldii halde bu seslenme
neden eman saylmasn? denilebilir.
Biz de diyoruz ki, byle deildir. Aksine

852
burada bir szle onlar iin eman zellii meydana
gelmi olur. Nitekim verdii eman red etseler
emin saylmazlar. Yine sesini iitmiyecekleri bir
yerden kendilerine seslenmesiyle onlar iin eman
hasl olmaz.
534- Kendileri uykuda olmalar yahut
savala megul olmalar sebebiyle seslendiinde
iitmiyeceklerini sanarak eman verdiini
belirtmek iin seslenirse, bu eman saylr.
Aradaki eman ahdini bozduunu kendilerine
bildirmeden onlara sava amak caiz olmaz.
nk iitmelerinin hakikatine nfuz etmek
g bir itir. Byle durumlarda hkm ona delalet
eden zahiri sebebe bal olur.
O da sesini iitebilecekleri bir mesafeden
kendilerine seslenmi olmasdr. Zahir sebep gizli
mana yerine kaim olunca, hkm de ispat veya

853
nefiyde onunla birlikte kaim olur.
Sonra, aldatmaktan saknmak vaciptir.
Kendilerine seslenilen kimseler sesi iitecek
mesafede olduu halde seslenmesinde de
aldatma ihtimali vardr.
Bu da seslenen kiinin sesini
duyrmyacakar bir mesafede olduu takdirde
ancak tahakkuk eder.
535- mam Muhammed der ki, mesela
mslmanlardan biri onlardan uyuyan yahut
sarlndan dolay sesi duymyan birinin yanna
gidip eman verdiini bildirse, bu onun iin eman
saylr.
Ebu Hanife'nin prensiplerine gre bu daha
aktr. nk mam, halvet ve uyuyann yanma
gelip den av meselesinde dediine gre
uyuyan kiiyi uyank gibi telakki etmektedir.

854
Yeminler blmnde de yle demektedir:
Falan kii ile konumya-cam, diye yemin eden
kii o kiiye seslenir yahut uykudan uyandrrsa,
yeminini bozmu saylr. Baz nshalarda ise ona
seslenip uyandrrsa, eklinde gemektedir.
Bundan da anlalyor ki ona seslendiinde
ister uyandrsn ister uyandrmasn durum
deimez. Sesini iitecek yaknlkta ise kendisi
le konumu gibi saylr.
536- Bir mektup yazarak eman verdiini
bildirirse, onlar da mektuba bakarak kalelerinden
kar gelirlerse, eman altnda olurlar.
nk mektup iki ifade eklinden biridir.
Aklama ve anlatmda konuarak anlatmak
gibidir. Nitekim risaleti tebli etmekle grevli olan
Rasalullah etrafa mektuplar gndererek de tebli
grevini yerine getirmitir.

855
Adamlar mektubu aldktan sonra dar
kmlardr. Bu eman saylma-d takdirde bir
bakma aldatma olmu olur. Hz. mer'in bu
konudaki hadisini daha nce zikretmitik.
537- inde eman verildiini belirten bir
mektup bulsalar ve atan belli deilse, eman
olmaz.
nk mektup cansz bir eydir. Eman
vermesi sz konusu deildir. Bilakis eman
mektubu yazan kimseden olur. Mehul olan
kimseden eman meydana gelmez. Sonra mektup
sahte veya eman vermesi caiz olmayan zimmet
ehlinden biri tarafndan verilmi olabilir. Onun iin
mektubun bir mslman tarafndan atldna dair
yine mslmanlardan delil getirilmedike eman
meydana gelmi olmaz. nk onlarn
kleletirilmesinde mslmanlarm haklar sabit

856
olmutur. Bu delil, mezkr hakk iptal etmek iin
gsterilmektedir.
538- Mslmanlar onlar ele geirmeden
nce bir mslman kp da mektubu kendisinin
attn sylerse, sz geerlidir.
nk yapabilecei bir ii haber
vermektedir. Hakknda phe de szko-nusu
deildir. Sonra, onlarda mslmanlarm haklar
henz gereklemi deildir ki sz
mslmanlarm onlarda hakkn iptal etmi olsun.
Kendisi de mslmanlardan biri olarak bunu
yapma yetkisine sahiptir.
539- Mslmanlara teslim olduktan sonra
bunu sylerse sz tasdik edilmez. Mektubu
kendilerine attna dair mslmanlardan iki ahit
getirmedike sz, muteber deildir.
nk elinde olmyan bir eyi bildirmektedir.

857
Bu bildirmesiyle mslmanlarm sabit olmu
haklarn iptal etmee almaktadr. Bu konuda
ne sz ne ahitlii muteberdir. nk kendisinin
yapt bir eye ahitlik etmektedir. Bu da ahitlik
deil, iddia olur,
540- Ondan ayr iki mslman ahitlik
yaparsa eman gerekleir ve onlar emin
olacaklar yere tekrar iade edilirler.
Delil getiremezse ve onlar paylalp
kendisine de pay dmse, payna denlerin
hr olduunu ve eman altnda bulunduunu itiraf
ettii iin onlar hrdr. Zira Kendi mlk iin
yapaca ikrar zaten geerlidir. Ancak bunlarn
tekrar dman yurduna dnmelerine msaade
edilmez. nk yurdumuzda srekli tutmak
mslmanlarm hakkdr. Bu konuda mslmanlar
aleyhinde ahitlii de geerli deildir.

858
slama girmeyi kabul etmezlerse, zimm
saylrlar.
nk yurdumuzda mebbed tutulanlardan
cizye vergisi alnr. Durumu ileride de belirtilecei
zere, zimmnin durumu gibidir,
541- Devlet bakan bunlarn satlmasn
ngrrse ve emin olduklarn syliyen adam
satn alrsa, cretlerini kendisi der.
nk zahire gre bunlar kledirler. Kendisi
alnca hr saylrlar. Hr olduunu ikrar ettii
kleyi satn alan mesabesindedir. Belirttiimiz
sebeplerden dolay drulharbe dnmelerine izin
verilmez.
542- Muhasara altnda olanlara devlet
bakannn eman verdiini bir mslman
yalandan bildirse ve onlar da kalelerini
averirlerse, emin olurlar.

859
nk kendisinin verebilecei sahih bir
emani onlara bildirmitir. Bu bildirmesi kendisinin
nceden kararlatrd bir eman bildirmek
gibidir. Byle bireyi kararlatrmamsa bile
yeniden eman vermi saylr. Ebu Hanife'nin
prensibine gre hakimin akidlerdeki hkm
mesabesindedir. Sonra, "devlet bakan size
eman verdi, kapy an" demesiyle bu i
gereklemi olmaktadr.
543- Bunu kendilerine aka sylese,
kendisinin vermi olduu eman ile emin olurlar.
Sznn iktizasiye (dolayl olarak) sabit
olduunda da sonu ayndr. Bunu kendilerine
bildiren zimm ve eman altndaki biri ise hepsi fey'
saylr.
nk haber verilen ey yalan ise, mcerred
haber verilmesi ile doru olmaz. Kendi asndan

860
da sznn iktizasiye eman saylmaz. nk
eman verme yetkisine sahip deildir.
544- Devlet bakan etrafndakilere onlara
eman verdiini sylese ve kendilerine bunun
bildirilmemesini isterse, onun szn duyan
mslmanlardan biri gidip onlara bunu duyur-sa,
nk verdii haberde yalanc olsa bile
yukarda da belirttiimiz gibi kendi asndan
eman altnda olurlar. Devlet bakannn
bildirmesini yasaklamasna ramen verdii haber
doru ise ncelikle eman altnda olurlar.
545- Bunu kendilerine bildiren zimm ise
devlet bakannn
szlerinden sadece birinci kk duymusa,
onlar yine eman altnda olurlar.
nk devlet bakannn cemaat iinde

861
bunu sylemesi, delaleten tebli etmelerini
istemesi demektir. Delaletle sabit olan, ak ifade
ile sabit olmu gibidir. Duyanlar bildirmeyi
yasaklyan ikinci kk da duymadka bildirme
hakkna sahiptirler. Vekili azletmek ve yetki
verilen kleyi hacr altna almak (tasarruf yetkisini
elinden almak) gibi eylerde haber kendilerine
ulamadka onlar hakknda sabit olmaz.
Dolaysyla bu adam devlet bakannn szn
yine onun emri ile kendilerine tebli etmi olur.
Bu konuda elinin sz onu gnderenin sz gibi
muteberdir.
Devlet bakannn sznn iki kkn
duyduu halde onlara bildir-mise hepsi fey' olur.
nk bildirmeme emri kendisine ulanca
bildirme yetkisi kalkar ve hakknda o emrin
hkm sakt olur.

862
Sonra, bildirmemelerini istemesi o eman
tekrar geri almas mesabesindedir. Ancak eman
haberi kendilerine ulatktan sonra tekrar bozul-
mas, onlara emann kaldrld haberinin
ulamas ile mmkndr. Ama eman haberi
kendilerine ulamad srece onu kendilerine
duyurmadan geri almak da sahih olur.
Nitekim pazar halk arasnda klesine
tasarruf yetkisini tandktan sonra evinde bu
yetkiyi ptal ederse, ar halk bunu duymadka
onun tasarruflar geerli olur. Ama pazar halk
duymadan nce evinde yetkilerini elinden alrsa,
pazardaki btn tasarruflar geersiz olur.
546- Yine devlet bakan bir zimmye "git,
kendilerine e-man verdiimi syle" dedikten
sonra szn geri alr ve "vazge, onlara
bildirme" derse yahut zimm olan katibine; "onlara

863
eman verdiimi kendilerine yaz" dedikten sonra
yine szn geri alr ve yazma, demesine
ramen katib eman verildiini kendilerine yazar
ve bildirirse, kendileri de bu yaz ve habere gre
kalellerini terkederlerse fey' olurlar. Katibe yahut
eliye bunu yasaklamazsa yahut yasa
kendilerine bildirdikten sonra duyarsa ve onlar da
kalelerinden karlarsa, emin olurlar.
Her iki durumda da delil, aldatmaktan
saknmaktr.
547- Bir mslman yanndaki adam
gstererek kale iindekilere "bu adam size eman
verdi", derse ve onlar da inince gsterilen adamn
zimm veya eman altnda biri olduunu grnce",
adam doru veya yalan sylesin, hepsi fey'
olurlar.
nk kendilerine geersiz bir eman haber

864
verdii halde kendisi de sahih bir eman vermi
deildir. Kendilerini de aldatm saylmaz.
Konuan veya kendilerine gsterdii kiiyi
tetkik edip iin gereini aratrmadklarndan
kendi kendilerini aldatm saylrlar.
548- Kendilerine mslman bir erkek veya
kadn gstererek onlarn eman verdiini sylese,
bu sznde doru veya yalanc olsun, hepsi
nk kendilerine sahih bir eman haber
vermektedir. Eman yetkisine sahip birine izafe
edince onlara eman vermi olur.
549- Bir mslmann kendilerine eman
verdiini bildiren kii zimm ise ve sznde doru
olduu kesinse, eman altnda olurlar. Yalan
syledii yahut doru veya yalan belli deilse,
fey' olurlar.

865
nk kendi bana eman verme yetkisine
sahip deildir. Onlar da kendinden eman verme
yetkisine sahip olmayan kimseye gvenince
aldatlm deil, kendi kendilerini aldatm olurlar.
550- Kendisinden sz edilen kimse kendisi
sylerse, sz tasdik edilir. Kendileri emniyette
iken bunu sylemesi zerine kalelerinden
inerlerse, eman altnda olurlar.
nk kendilerine eman verme yetkisine
sahip olan ve haber veren kiiyi tasdik etmi olur.
Tasdik ettii iin de thmet altna girmez.
551- Kalelerinden indikten ve elimize
getikten sonra bildirirse, sz tasdik edilmez.
nk bu tasdikte thmet altndadr.
Kendilerine eman veremeyecek duruma
gelmitir. Sonra, bu tasdikle mslmanlarn onlar
kle edinme haklarn iptal etmeye almaktadr.

866
Ancak devlet bakan onlar paylatrr ve bir
ksm ikrar edenin payna yahut zimmnin
hissesine derse, ikisi de zd ederler.
552- Yine devlet bakan onlar satarken
haber veren zimm yahut tasdik eden mslttman
satn alrsa, birbirlerini tasdik ettikleri iin hepsi
azad olurlar. nk hr ve eman altndadrlar. Bu
hkm onlardan ikisinin de mlkiyetine geen
eyler hakknda caridir. Ancak dman yurduna
dnmelerine izin verilmez.
nk bakan onlar paylatrp sattnda
mslmanlarn lkemizde tutma haklar vardr.
Mslmanlarn haklarm ilgilendiren meselelerde
ikisi de tasdik edilmezler.
365[2]

365[2]

867
Dman Kiinin Eman Almadan Hareme
Girmesi
.
553- Eman almadan bir dman Harem'e
girse, zerine hcum edilip esir edilmez veya
ldrlmez.
Alimlerimizin prensibine gre kannn
aktlmas mubah olan bir insan Harem'i erife
girse, eman altnda olur.
Cenab Hak yle buyuruyor :
"Emin bir harem kldmz grmediler
mi?"
366[3]
"Ona giren kimse emin olur."
367[4]

Mekke fethi gnnde Rasulullah (s.a.v.)
yapt konumada yle buyurdu:
"Benden nce oras kimseye helal

366[3]
Ankebut, 29/6
367[4]
Ali mran, 3/97

868
olmamtr. Benden sonra da kimseye helal
olmayacaktr. Bana da ancak gnn bir saatinde
helal olmutur: Bundan sonra kyamete kadar
haram olacaktr "
Rasulullah (s.a.v.) mriklerden
savamayan baz kimseleri ldrtt iin o gn
byle buyurdu. Eer savaa katlan sava
kimseler olsalard yapt konuma ile
snrlandrmasnn bir faydas olmazd. nk
haremi helal klan, onun belirttii ekilde bir ann
helal klar.
bn mer (r.a.) yle buyuruyor: Babam
mer'i ldren kimseyi haremde grsem ona
saldrmam. bn Abbas da ayn eyi syledi.
Ancak "babas" lafzn demedi.
Bunu haremde kimseyi ldrmeye
kalkmay yasaklamak kabilinden mbalaal

869
olarak syledi. ldrlmedii gibi esir ve kle de
edilmez. nk hrriyet hayat, klelik de helaktir.
Haremin haraml hkm buna engel
olmaktadr. Nitekim av haremde
ldrlmedii gibi, kimsenin mlkiyetine de
gemez.
554- Haremden kmadan nce mslman
olursa hr olur ve kendisine hi bir ey yaplmaz.
nk haremde bulunduu mddete emin
ve hrdr. slamiyete girmesi ile de hrriyeti
garantilenmitir.
Zimm olmak isterse arzumuza baldr.
Dilersek bu hakk kendisine veririz. Dilersek
vermeyiz.
nk helak olmak zere ve ele gemi
durumdadr. Zahire gre yasalarmza uyarak
kendi isteiyle bunu istemi olmayp mecbur

870
kaldndan bu yola bavurmaktadr. Bununla
kap kurtulmak iin bir yol aramaktadr. Devlet
bakan onun hakknda diledii gibi karar verir.
Kleletirilmeden nce esir alnan kimsenin
zimm olmak istemesi gibi.
555- slama girmeyi reddedip haremde saa
sola kvranmaya balaynca oradan kmaya
mecbur kalmas iin ne ye-dirilir, ne anlama
yaplr ve ne de yannda kimse oturur.
nk hareme snmas ile emin
olduundan ona zarar vermemiz mmkn
deildir. Ancak kendisine ihsanda bulunmamz
da gerekmez. Ona iyilik etmememiz de ktlk
manasna gelmez. Bunun iin zimm olmak
istediini kabul etmemek de kendisine ktlk
demek deildir. nk talebini kabul etmek
kendisine iyilik etmek demektir.

871
Ancak halkn yararland su ve otlardan
faydalanmaktan alko-namaz.
nk bu onun hakkdr. Rasulululah (s.a.v.)
u szleriyle herkesin bunlarda ortak olduunu
ispat etmitir:
"nsanlar eyde ortaktrlar: Ot, su ve
ate." Hakk olan bir eyden alkoymak ona
ktlk etmektir. O u sznn manasm ifade
etmektedir:
Sudan alkoymak mmkn olsayd ldrmek
de caiz olurdu.
556- Devlet bakan, onu esir etmeyeceim
ama hapsedeceim derse, bunu yapmaya hakk
yoktur.
nk hapsetmek bir nevi cezalandrmaktr.
Yine, haremden karacam derse bunu da
yapamaz.

872
nk harem ile sabit olan emniyet, ona
ktlk etmeyi yahut oradan karmay
yasaklamaktadr. Nitekim av hayvannn durumu
da byledir.
557- Savamak iin hareme girenler bir
cemaat ise msl-manlarn onlar ldrmesinde
bir saknca yoktur. nk Cenab Hak yle
buyuruyor:
"Mescidi Haramda size sava amadka siz
de onlarla dmeyin."
bn Abbas (r.a.), haremin tm mescidi
haramdr buyurmaktadr. Yani her taraf hkm
tibariyle mescidi haram gibidir. Haremin hrmt
eziyeti onlardan gidermemizi gerektirmedii gibi,
av hayvanndan eziyeti gid mek de bize art
deildir. Hatta haremde bir canavar, bir insana
saldrrsa o ldrmek caizdir.

873
558- Mslman onlara hamle yaparak
yenerse ve kendilerinden esir alrsa, onlar
ldrmesinde bir saknca yoktur.
nk haremin hrmetine riayet
etmemilerdir. Balangta niha; harem onlar
hakknda helal mesabesinde olmaktadr.
Avn durumu ise byle deildir. zerine
saldrdktan sonra kaa ldrlmesi caiz deildir.
nk av hayvannn akl yoktur. Ancak
igdsyle zarar vermek is diinde eziyeti def
edilir. Bu da kamasyla gereklemi olmaktadr.
Ama insann akl vardr. Zararn nlemek
iin ldrerek brakm caizdir.
Bunun iin ksas, hayat vermek manasnda
emredilmitir. Zararlar r mek ve haremin
hrmetini inemelerinin nne gemek iin
balangta nihayetde onlarla savamak caiz

874
olduu gibi, yenilgiye uratp esir aldk sonra da
haremin hrmetini itibari yolla inemekten
alkoymak amac ldrmek de caizdir.
559- Yine savaarak hareme girseler ve
yanlarnda oluk ocuklar varsa, yenilip esir
alndktan sonra kadnlar da esir alnabilir.
nk savaanlara tabidirler. Haremin
hrmetini ihlal etmeleri sebebi asl olan erkekleri
hakknda hareme hrmetsizlik etmek ne ise,
tabileri o kadnlar hakknda da ayn ey geerli
olur. Asl hakknda hkm sabit olu ona tabi olan
hakknda da sabit olur.
560- Harem dnda mslmanlarla dp
onlardan bazlarn ldrdkten sonra kaarak
kadnlaryla beraber oraya snsalar ve orada
savunmasz dursalar, kendilerine veya elerine
dokunulmaz.

875
nk onun hrmetine riayet ederek ona
sndlar ve emin oldular. Halbuki daha ncekiler
mslmanlarla savamak zere haremin de
hrmetini iniyerek oraya sndlar.
561- Ama onlar koruyanlar haremde
toplanp kendileri de eleriyle beraber haremde
onlara snrsa, hem kendilerini hem de elerini
ldrmek ve esir etmek caizdir.
nk bir zmreye snan kimse muharip
olup sava terk etmi demek deildir.
Nitekim ayaklananlar takip edilir ve koruyan
zmre varsa yine ldrlrler. Burada da durum
ayndr.
562- Dman kiiler hakknda btn
sylediklerimiz, isyan eden ve ayaklananlar iin
de geerlidir. Ancak eleri ve ocuklar yama
edilmez.

876
nk vatandamz ve mslmandrlar.
Mslman olduklar iin hrdrler ve mallan
yama edilmez.
Ama bunun dnda ldrlmelerinin helal
veya haram olduu yerlerde dman kiiler
gibidirler.
Basan Allah'tandr.
368[5]

pheli Olan Eman

563- Mslmanlar dmann kalelerinden
birini kuatr ve kuatlanlardan drt kii; "Sizinle
antlama yapmamz iin dar kmamza enan
verin" der ve eman vermeleri zerine yirmi kii
dar karlarsa, eman isteyen drt kiiyi tesbit

368[5]

877
edebilirsek o drt kii emniyet ierisinde olur.
Gerisi ise msl-manlar iin feyr olurlar.
Mslmanlar dilerlerse onlar ldrrler,
dilerlerse fey1 olarak alrlar.
nk kendilerine eman verilmeden elimize
gemilerdir. Kuatma altnda bulunan kii srf
dar kmakla emandan istifade edemez.
Emandan istifade edebilmesi iin szle kendisine
eman verilmi olmas gerekir. Zaten dar
karlmas iin kuatlm iken emandan nasl
yararlanabilir ki! Kendilerine eman verilen drt
kii le dierleri arasnda tab olma yoluyla onlara
da eman verilmi olmasn gerektiren bir sebep
de yoktur. O drt kiiye uygulanacak hkme
gelince :
564- Mslmanlarla aralarnda antlama
yaplmad takdirde kendilerine verilen eman

878
gereince geri iade edilirler. Kaleye dnmek
istemedikleri takdirde mslmanlar onlar buna
zorlayamazlar.
nk onlara eman vermiiz. Onlar
hapsetme yahut esir etme hakkna da sahip
deiliz. Ama onlara, dilerseniz darulharbe gidin,
denilir. Emniyet ierisinde dman topraklarnda
uzaklancaya kadar da onlara bir zarar vereme-
yiz. nk verilen sze vefa gstermek ve ihanet
etmemek vaciptir.
565- Kararghnz terketmeyiz, derlerse
komutan uygun grecei mddete kadar onlar
orada alkoyar ve o mddet dol-duktan sonra
zimm olarak kendilerini islam yurduna gtre-
ceini haber verir.
Bu meselenin izah daha nce gemitir.
Komutann onlara; u zamana kadar

879
giderseniz gidin, deilse sizi kle yapar yahut
ldrrz, demee hakk yoktur.
nk onlar aramzda emniyet
ierisindedirler. Kendilerine verdiimiz bu emann
gerei olarak onlar ne kle edinebiliriz ve ne de
ldrebiliriz. Onlara bu hkmleri uygulamamz
doru olmad gibi, aradan zaman gemesiyle
de uygu I ay amayz.
Ama onlar zimm yapmamz byle deildir.
nk onlar zimm kabul etmemiz, verdiimiz
emana ters deildir. Aksine, verilen emann
gerei olur. Ayrca bir kafirin darulislamda uzun
mddet kalp cizye vermemesi ve muamelat
konusunda hkmlerimize uymamas,
mslmanlan hafife almak anlamna gelir.
566- Mslmanlar drt kiiye: "Antlama
pazarl yapmak zere size eman verdik, dar

880
kn" derlerse ve aralarnda o drt kiinin
bulunduu yirmi kii dar kar ve kendilerine
eman verdiimiz drt kiiyi ahsen tanmyorsak,
yirmi kiiden herbiri de: "Eman isteyen benim"
derse, hepsi emniyet ierisinde olurlar. Onlardan
hibirini ldrenleyiz ve esir edemeyiz. nk
onlardan herbirinin durumu phelidir. Bu kii,
kan korunarak eman verilmi biri midir, yoksa
kan helal mdr, belli deildir. Rasulllah (s.a.v.)
n aadaki hadisi gereince masum olmas
yn ar basmaktadr : "Bir eyde helal ile
haram bir arada bulunursa, helal harama galip
olur." nk eman kabul etmenin erevesi
geni tutulur. Ve haksz yere ldrmek yahut esir
etmektense -ki o kii hakknda helaldir-
ldrmemek yahut esir etmemek daha iyidir.
Ayrca mslmanlarn o drt kiiyi

881
dierlerinden ayracak bir alamete sahip
olmamalar ve dolaysyla onlar dierlerinden
ayrtedp tesbit edememeleri, onlardan herbiri iin
muhtemel olan eman iptal etmede etkili olamaz.
Ancak hepsine eman verilmi gibi emniyet
iinde olacaklar yere
kadar ulatrlrlar.
567- ayet komutan kale halkndan drt
kiiye ahsen eman verir ve kaleden kmalarn
emretmez, sonra da kale fethedilir, bir de kalede
bulunanlarn herbiri ben o drt kiiden biriyim
derse, baklr; ayet kendilerine;eman verilenler
ahsen tesbit edilie, onlar eman ierisinde olur.
Ama tesbit edilemez-lerse kaledekilerh tamam
fey' olurlar.
nk bunlar dmann hakimiyet snrlar
ierisinde bulunuyorlard. Dmann hakimiyet

882
snrlan dahilinde bulunanlar, bir engel
bulunmad mddete mslmanlar iin fey'
olurlar. Fey1 olmalarna engel olacak husus
hibiri iin kesin deildir.
Yukarda anlatlanlarn durumu
bunlannkinden farkldr. Oradaki drt kii,
mslmanlarn hakimiyet snrlar ierisinde
emniyete kavumu durumdaydlar.
Mslmanlarn hakimiyet alannda bulunanlarsa
halleri itibariyle muharip saylmazlar. Asl
itibariyle muharip olduu bilinmeyen kimse
emana dahil olmasa da ona ceza vermek caiz
deildir.
Grmyor musun, ayet kalede bulunduklar
zaman drt kii slm kabul eder ve
mslmanlar onlara kaleden kmalann syleyip
yirmi kii dan kar ve onlarn herbiri

883
kaledeyken kendisinin kabul ettiini iddia ederse,
onlardan hibirini esir etmek caiz olmaz. Ancak
hepsine eman verilmi gibi tm emin olacaklar
yere ulatrlrlar.
568- ayet kaledeyken drt kii slam kabul
eder ve mslmanlar kaleyi fethedinceye kadar
dar kmazlarsa, kale fethedildikten sonra da
kalede bulunanlarn her biri kendisinin slamiyeti
kabul edenlerden biri olduunu iddia ederse, o
zaman hepsi fey' olur. Ancak slam kabul eden
ahsen biliniyorsa, o zaman kendisi ile kk
ocuklar hr saylrlar ve mal kendisine teslim
edilir.
nk mslman olmakla malnn ganimet
olmasna engel olmutur. Ama byk ocuklar,
slama girmesinde ona tab olamayacaklarndan
hepsi fey1 olurlar. Ancak devlet bakan burada

884
onlardan hibirini ldreni ez.
nk onlardan herbiri slam kabullenmeye
hazr hale gelmitir veya slam olmay arzu
etmektedir. Esir kimsenin slam kabul etmesi
onu ldrlmekten korur ama kle olmaktan
kurtaramaz.
bunlar esir alma-yacaksam, aralarnda ahsen
tanmadm bir nslman veya zimm bulunan
Konstantiniyye halknn hepsini esir alamam
demektir. Fey1 olmas iin bir engel
bulunmadka darulhapte ele geirilen herkes
fey'dir.
Aradaki farkllk aadaki u szlerle ortaya
kmaktadr.
Dman yurdundan bir topluluk kendilerine
eman verilmedii halde zimmet ehli olan bir kye

885
girecek olsa ve mslmanlar onlar yakalamak
iin kye girseler, kydekerin hepsi emniyet
ierisinde olurlar.
nk emniyet ve dokunulmazlk
iindedirler. Dmandan olduu bilinmedike
hibirine ceza verilemez.
570- Zimmlerden bir topluluk mslmanlarn
gzleri nnde dmana ait kalelerden birine
girecek olsa ve sonra da o kaleyi fethedecek
olsak, zimm olduu ahsen bilmen hari, geri
kalanlarn hepsi fey'dir.
nk ganimet alman ve koruma
bulunmayan yerde bulunmulardr ve dolaysyla
fey'dirler. Ancak onlardan bazsnn fey' olmasna
engel bir durum varsa, onlar fey' olmazlar. Bu gibi
durumlarda mekana bakarak ona gre hkm
vermek esastr. Nitekim bir ahs daru'l-harpte

886
grp, durumunu bilmeyen, yani mslman veya
zimm olup olmadm bilmeyen kii, onu
vurabilir, Ama onu daru'l-slamda grecek olsa,
harb ehlinden olduunu bilmedike onu vuramaz.
571- Zimm bir ahs onlarn kalelerinden
birine girdikten hemen sonra o kale fethedilir ve
kalelerdekilerin hepsi esir edilerek o zimmnin
aralarnda olduu bilinip ahsen bilinemi-yorsa,
devlet bakannn o kale halkndan kimseyi
ldrmesi uygun olmaz.
nk ldrlme hususunda onlardan hibiri
dierinden farkl bir durumda deildir. ayet
hepsini ldrecek olsa, ldrlmesi caiz olmayan
bir kiiyi de ldrm olaca kesindir. Haramdan
saknmak iin hepsini ldrmekten
vazgemekten baka bir yol yoktur. nk
zimmyi ldrmekten saknmak farzdr. Esir

887
edilen dman bir kimseyi ldrmek ise
mubahtr. Mubah ile farz arasnda da bir ztlk
yoktur. Ztlk szkonusu olduu yerde haram,
helala tercih edilir. te burada haram hkm
geerlidir.
369[6]

572- Kaledekilerin bir ksm ldrlm veya
lm ya da yaralanm ve zimm olan kimsenin
aralarnda olup olmad kesin olarak
bilinemiyorsa, kaledeki erkeklerin hepsinin ld-
rlmesinde bir saknca yoktur.
nk dmana ait bir yerde
bulunuyordular. ldrlmelerine engel de
aralarnda zimmnin bulunmasyd. Bu durumda
zimmnin aralarnda mevcudiyeti kesin deildir.

369[6]
Yani zimmyi ldrmek haram ve dman
ldrmek mubah olduundan zimmyi diirm
olmamak iin dman savalar da ldrlmezler.
(eviren)

888
nk zimm, ldrlen yahut kaleyi terkedenler
arasnda olabilir. Zahire gre de onlardan herbiri
sava dman olup kann aktmak mubahtr.
Hakikatna vakf olmann mmkn olmad
meselelerde hkm zahire gredir. Zahire itibar
etmemek iin ona muhalif kesin bir delilin var
olmas gerekir. Daha nceki maddede zimmnin
aralarnda oluu kesin idi ve onun iin de kesin
delil zahire ters dyordu. Bu maddede ise
zahir, kesin bir delille bozulmamaktadr. Bu
sebeple hkm zahire gredir.
370[7]

573- ayet devlet bakan zann-i galip ile
zimmnin aralarnda olduunu sanyor ve herbiri;
zimm benim, diyorsa ms-tehab olan, onlardan

370[7]
Dorusu, buradaki belirsizlilk ile nceki
maddede bulunan belirsizlik oran birbirine yakn dr.
Onun iin ayn kurala gre kalede ele geen
erkeklerin ldrl memesi gerekirdi. (eviren)

889
hibir kimseyi ldrmemesidir.
nk zann- galip her ne kadar zahire kar
gelebilecek bir gte deilse de, ihtiyatl
davranmay mstehab klacak gtedir.
Grmyor musun, kim bir su bulur da kimse o
suyun necis olduunu haber vermedii halde
kendisi zann-i galibiyle o suyun necis olduuna
inanyorsa, kendisi iin mstehab olan; baka bir
suyla abdest almasdr. Ama onunla abdest
almsa bu abdesti de geerlidir. Bu meselede de
mstehab olan, onlardan hibir kimseyi
ldrmemesidir.
574- Ama zahire itibar edip onlar ldrmesi
caizdir. Bu konuda temel, Rasulllah (s.a.v.) m
Vabisa b. Ma'bed'e syledii u szdr.
"Elini gsne koy ve kalbine dan. inde
bir phe varsa, insanlar sana fetva vermi olsa

890
bile, o ii yapmay brak"
Her ne kadar onlar hakknda bir tercihi yoksa
da, zahire itibar edip onlar ldrmesinde bir
saknca yoktur. ayet aralarndan iki veya
kiiden pheleniyorsa, geri kalanlar l-
drmesinde bir saknca yoktur.
575- ayet dmandan biri kalenin zerine
kp kale dediklerin zayf tarafn bize bildirir ve
komutan ona eman verirse ve o anda da kale
fethedilirse, bu kimsenin durumu, zimmnin
durumu gibidir.
nk kendisine eman verdiimiz kii
ldrlmekten korunmutur. E-man verilen kiinin
de, zimm gibi ldrlmesi haramdr.
576- Mslmanlarla kaledekiler arasnda
antlama iin bir mzakere varsa ve
mslmanlar kaledekilere: "Mzakereye katlmak

891
zere aranzdan drt kii gnderin, onlar
emniyette olacaklar", deseler ve onlardan da
yirmi kii beraber kacak olsa, hepsi emniyet
ierisindedir.
nk yirmiden drd, mslmanlarn
onlara eman vermesiyle eman ierisindedir.
Ayrca mehul olan kimselere eman vennek de
sahihtir.
Nitekim bir ksmna eman verildii halde
hepsi karargahmza gelecek olsa, eman hepsi
iin sabit olur. nk onlardan bir ksm
dierlerinden daha mukaddem deildir.
Onlardan hibirine zarar verilemez. nk
durumu phelidir. Acaba o kimse kendisine
eman verilen bir kii olup can korunmu bir
kimse midir, yoksa eman verilmemi olup
ldrlmesi caiz olan biri midir, belli deildir.

892
Grmyor musun, ayet mslmanlar:
"Aranzdan biri gelsin, o eman ierisindedir",
deseler, kap aldnda onlardan herbiri kabilir
ve emniyet ierisinde olabilir. ayet on kii birden
kacak olsa, onlardan herbiri, mslmanlarn
kendisine kma izni verdii kimse durumundadr.
nk kan yalnz kendisi olsayd emniyet
ierisinde olurdu.
Bakasnn kendisiyle birlikte km olmas,
mslmanlarn ona vermi olduklar eman.
bozmaz.
Nitekim .mslmanlar kendilerine: "Sizden
biriniz kapy aarsa, o kii emniyettedir", deseler
ve bunun zerine on kii birden srayp
beraberce kapy aacak olsalar hepsi de eman
ierisinde olur.
nk onlardan herbiri yalnz bana kapy

893
am olsayd eman ierisinde oLurdu.
Bakalarnn kendisiyle birlikte kapy amalar
ise, bu emana engel tekil etmez.
577- Mslman komutan: "Antlama
grmelerinde bulunmak zere birini bize
gnderin, o eman ierisindedir" der ve biri
ktktan sonra ikinci biri onun ardndan, daha
sonra baka birisi bunun ardndan kp gelse,
ayet birinci kan kii, ikinci ve nc ahslar
dar kmadan nce hakimiyet sahamza
girmise, ikinci ve nc ahslar feyr olurlar.
nk ilk kan ahs hakimiyet sahamza
girdikten sonra kendisine e-man verilen ahs
belirlenmi olur. Daha sonra kan ikinci ve
nc ahslar emansz km saylrlar. nk
belirsizlik, ispat olmadnda geerlidir, ama
birincisi belirlendikten sonra bu geerliliini

894
kaybeder. Onun iin de ikinci ve nc ahslar
eman kapsamna giremezler.
ayet birinci ahs hakimiyet sahamza
girmeden ikinci ve nc ahslar kp ona
ulaacak olsalar, de beraber km kabul
edilirler.
nk sylenen, bizim bulunduumuz yere
gelmesidir. Bu hkmn tamamlanmas, gelen
ahsn hakimiyetimiz altnda bulunan sahaya
girmi olmasyla gerekleir. Bu gereklemeden
nce birincisi iin eman gereklemez. Bu
sebeple de kendisiyle dierlerinin klar
beraberce yaplm saylr.
Grmyor musun, ayet birinci ahs
hakimiyet sahamza girmeden nce geri dnecek
olur ve ikincisi kp hakimiyet sahamza ularsa,
eman ierisinde olur. Ama birinci ahs

895
hakimiyetimiz altnda bulunan snr geer ve
sonra lr yahut geri dner de ikincisi kagelirse,
ikinci ahs mslmanlar iin fey' durumundadr.
Nitekim birinci ahs mriklerin hakimiyet
sahasndan kmadan nce ikinci ahs acele
edip hakimiyet sahamza ulaacak olsa, emniyet
ierisinde olmaz myd?
O, hakimiyet sahamza ulaan ilk kiidir.
Daha nce de belirttiimiz gibi muteber olan,
hakimiyet sahamza ulamaktr. kisi birlikte
sahamza girdiklerine gre her ikisi beraber
km gibidirler ve her ikisi de emniyet ieri-
sindedir.
yle denilse: ayet birlikte kmlarsa
eman verme nasl sabit olmu olur ki, ispat
hususunda belirsizlik genellik ifade etmez?
Cevap olarak deriz ki: Bu belirsizlik genel bir

896
sfatla nitelendirilmitir ve bu sfat, kp bize
gelmeleridir. Bu gibi belirsizler (nekreler) genellik
ifade e-der. Kiinin: Alim kiiden baka kimseyle
konumam, demesi gibi. Fakat dierleri
kmadan nce birinin bize ulamasyla eman
art son bulur. Ama hep birlikte kmlarsa, bu
sebeple hepsi emniyet ierisindedir.
578- Kapy atnz takdirde sizden on kii
emniyettedir, der ve onlar da kapy aarlarsa,
onlardan on kiiye eman verilmi olur. Kimlerin
bu on kiiye girecei ise, devlet bakannn
seimine braklmtr.
nk kendilerine eman verildiinde bu
eman bizzat kapy aacaklara verilmemi olup
belirsiz on kiiye verilmitir.
Eman, onlardan sadece on kii iin
geerlidir; aileleri ve mallar buna girmez. Ancak

897
istihsan yolu ile zerlerindeki elbiseler ve silahlar
emana girerler.
nk emann onlar iin sabit olmas,
kapnn almas ve mslmanlann onlara galip
gelmeleriyle sabit olur. Daha nce belirttiimiz
gibi bu durumda aileleri bu emana dahil deildir.
579- ayet onlar: Size kap alacak ama
bunun karlnda kale halkmzdan on kiiye
eman vereceksiniz, deseler ve imam(devlet
bakan veya onun adna ordu komutan): "Olur"
karln verirse, seim hakk kendisine aittir.
Dilerse bu on kiiyi kadnlarndan, dilerse
ocuklarndan ve dilerse erkeklerinden seer.
nk eman istemek iin kullanlan kelime
hepsini iine almaktadr. Hepsi de kale
halkndandr. Bir nceki maddede hitap erkeklere
olduu iin, onlardan on erkee eman sabit

898
oluyordu.
580- Bu konuda devlet bakan mslmanlar
iin ihtiyatl davranarak seimi iyi yapmaldr.
Mslmanlara yarar daha az olan kimseleri
sememelidir. nk onun grevi mslma-lar
korumaktr.
Bu durum, daha nce szn ettiimiz "drt
kii kp bize gelsin" "sizden biriniz kp gelsin"
durumlarndan farkldr. nk orada hakimiyet s
hamza ulamakla kendileri iin eman sabit
oluyordu. Onlardan her biri yaln bana kp
gelmi olsa bile eman hakkediyordu. Bakasnn
ona ulamasy eman batl olmaz.
Burada verilen eman ise, kalede olduklar
halde o kale fethedildikte sonra onlardan on
kiiye verilmitir.
Buradaki farkn asl udur; burada belirsiz

899
isim nitelenmemitir. ncel durumda ise kp
bize gelmekle nitelendiriyordu Grmyor musun,
saye "Sizden biriniz kap bize gelecek olursa
eman ierisindedir" diyecek olsa ve o kii birlikte
kaacak olsa, hepsi eman ierisinde olur. nk
burada belirsizi nitelii belirtilmitir. Onlardan her
biri kap gelse eman ierisinde olu Bakasnn
ona eklenmi olmas, onun bu hakkn ibtal
etmez.
581- "Antlama grmelerinde bulunmak
zere drt kii ksn" der ve onlar da kacak
olurlarsa, emniyet ierisinde olurlar. Eman
ierisinde olacaklarn belirtmi olsun veya ol-
masn farketmez.
nk bar ve antlama iin onlar davet
etmitir. Antlama iin muza kere yapabilmek,
ancak kiinin kendi durumundan emin olmasyla

900
olabilir. Bu emniyet ierisinde olacana bir
delildir.
Ama drt kiiye: "Dar kn" der ve onlar
da karlarsa, buradj onlar ldrme hakkna
sahiptir.
nk bu szde kendilerine eman verdiine
yahut antlama grmeler iin kmalarn
istediine dair bir alamet yoktur. Bu, dorudan
doruya ar pmak iin yaplm bir ardr.
Sanki onlara: "Erkekseniz kn delim1
demi gibidir.
582- "kn, gelin al veri yapn" derse o
zaman kendilerine eman verilmi saylr.
nk bu szde kendilerine eman
verildiine ve grme isteinde bulunulduuna
dair delil vardr. Zira ticaret ancak karlkl rza
ile olur. Bu ise ancak emniyet ierisinde olan kii

901
tarafndan yaplabilir.
583- "Grmelerde bulunmak zere u drt
kii ksn" der ve baka drt kii kacak olursa,
bu drt kii mslmanlar iin fey1 durumundadr.
nk kendilerine eman verilenler zellikle
belirlendikten sonra bu eman sadece onlar
kapsar.
584- ayet drt kiinin bizzat kendilerine:
"Size eman verdim" der ve bakalar kacak
olursa, bu kanlar mslmanlar iin fey olur.
585- ayet mslmanlar pheye der ve
kendilerine eman verilen kimselerin bu drt kii
olup olmadn bilmezlerse, komutan bunu
kendilerine sorar. ayet bakalar olduklarn ileri
srerlerse, kendi aleyhlerine ifade verdikleri iin
fey' olurlar. Ama o drt kiinin kendileri
olduklarn ileri srecek olurlarsa, sylediklerine

902
uyulur.
nk zahir durum onlarn lehinedir. Kesin
bir kanaat sahibi olmadan zahir terkedilmez.
Onlardan phelenirse, bu hususta onlara
Allah'a yemin ettirir, yemin etmekten kandklar
takdirde fey' saylrlar, ama ldrlemezler.
nk kanmalar, ikrar saylr. Lakin yine
de phe ve ihtimalden uzak deildir. Onun iin
de ldrlemezler. Bu husus daha nce izah
edilmitir.
586- ayet yirmi kii hep birlikte kar ve
onlardan her biri: Ben o drt kiidenim, der ve bu
hususta da yemin ederse, hepsi eman ierisinde
olur.
nk her drt kii yalnz balarna kp
yemin edecek olsalard, onlarn
sylediklerine"gre hkm verilirdi. Bakalarnn

903
km olmas, haklarndaki eman hkmn ibtal
etmez. Ya da eman verilen ile eman verilmeyen
kiiler hakimiyet sahamzda birbirine kanm
saylr. Bu gibi durumlarda ihtiyaten hepsi iin
eman geerlidir, komutann onlar emniyet
ierisinde muhafaza etmesi gerekir.
371[8]

Eman Konusunda Muhayyerlik

587- mam Muhammed dedi ki: Mslmanlar
bir kaleyi kuatr ve kale komutan: Kaleyi size
amam iin bana on ki-siye eman verin, der ve
mslmanlar da: Dediin olsun, karln verir
ve o da kaleyi aarsa, onunla birlikte on kiiye

371[8]

904
eman verilir.
nk bana eman verin, demekle kendisini,
"on kii" kelimesi de koulan art olup kendisiyle
birlikte ayrca belirsiz on kiiyi kasdetmi saylr.
Buradan da anlyoruz ki, bu on kii kendisinin
dndadr.
Bu on kiinin arasna kimlerin alnacan
ise, eman isteyen kale komutan tayin eder.
588- Kale halkndan on kiiye eman verin,
derse, diledii on kiiyi seme hakkna sahiptir.
Kendisinin yannda dokuz kii daha seebilir.
Ama kendisi dnda on kiiyi seerse darda
kalacandan, kendisi fey olur.
nk eman isterken bizzat kendisini
zikretmemi, belirsiz on kii iin eman istemitir.
Lakin "bana, on kii iin eman verin" demekle
kendi ahsn da art komu olur ve kendisine

905
bir pay ayrm olur. Ama direkt olarak on kii iin
eman istemise, kendisi pay sahibi deildir.
Ondan, kendisini de iine alan bir talepte
bulunsayd o zaman pay sahibi olurdu. Ama
kendisini ifadesine katmamsa kendi ahs iin
eman meydana gelmez.
589- On kii iinde kendini de tayin etmise,
eman altnda olur.
Tpk kendisiyle beraber belirledii dier
dokuz kii gibi.
590- ayet kendisi dnda belirli on kii iin
eman talebinde bulunmusa, o on kiiye eman
verilmi olur ve kendisi bu ema-nin dnda
kalarak fey1 olur.
Tpk eman dnda kalan dier kale halk
gibi.
Sznden, "On kiiye eman verin ve bana

906
da bu on kiiyi tayin yetkisini tanyn" anlam
kmaktadr.
mam Muhammed dedi ki: Nucayr gn el-
E'as b. Kays'tan buna benzer bir sz bize
nakledildi.
Hadis ehlinden de buna benzer bir rivayet
Muaviye den nakledilmitir.
Bata kalenin stnden "on kiiyi emanm
altnda tutmak karlnda kapy size ayorum"
veya "kale iindekilerden on kii emanm altnda
olsun" eklinde deseydi, durum ayn ekilde
olurdu. Her iki halde de bu ve bir nceki durum
ayndr.
591- "Kale iindekilerden on kiiye eman
vermemi kabul ederseniz" yahut "on kii iinde
bende eman altnda olaym" karlnda size
kapy aaym, derse durum ayndr. Her iki

907
durumda da eman altnda olup dokuz kii de
beraberinde eman altnda olur.
nk Arapa'da "fi" harfi zarfiyet iindir.
Kendini de emin olmalarn istedii on kii iinde
saymtr. Bu da onunla beraber sadece dokuz
kiiyi kapsar. nk ondan baka on kiiyi iine
alsayd kendisi onbir kii iinde olmu olurdu.
Halbuki birinci durum byle deildir. nk orada
kendini on kii iinde saymamtr.
Burada "on kii" lafzn kendisi iin zarf
yapmtr. Zarf ise mazruftan ayrdr, diye itiraz
edilse, deriz ki;
Zarfn kelimelerinde bu byledir. Saylarda
ise bu ancak belirttiimiz yolla tahakkuk eder. O
da kendisinin on kiiden biri olmas ve sznn
"beni de eman vereceiniz on kii iinde saynz"
eklinde anlailmasdr.

908
Hakiki zarf anlamnda kabul edilmezse
"maa" anlamnda saylmas gerekir. u ayette
olduu gibi: "Kullarmla beraber gir"
372[9]
Yahut
"Al" anlamnda kabul edilmesi gerekir. u ayette
olduu gibi: "Kesinlikle hurma dallarnda sizi
asacam."
373[10]
Her iki ekle itibar edilmesi
durumunda da kendisinden ayn on kiiye eman
sabit olur, diye itiraz edilse, deriz ki;
Kelime hakikaten zarf iindir ve mmkn
olduu kadar byle anlalmaldr. O da
kendisinin on kii iinde kabul edilmesidir. Onun
iin bu zarf mecaza saymyoruz.
Burada onunla beraber dier dokuz kiiyi
seme yetkisi devlet ba-kanmndr. Bu yetki
kaledeki dman komutannn deildir.

372[9]
Fecr. 89/29
373[10]
Th. 20/71

909
nk kendini de on kiiden biri saymtr.
Dier dokuz kiiyi tayin etme yetkisi olmad gibi
kendinin de yetkisi yoktur. On kiiden kendine
pay ayrmas, sadece onlara verilen emanm
kapsam iinde kendisinin de saylmasndan
ibarettir. Yoksa kendisinin onlar tayin etmesi
demek deildir. stedii de yerine gelmitir. Geri
kalan dokuz kiinin emanm devlet bakan
verecek ve onlar eecektir.
592- Bana ve on kiiye eman verin, yahut
bana ve on kiiye eman verirseniz size kapy
aarm, derse kendisiyle beraber on kii daha
eman kazanm olur.
nk bu ifadede kulland "vav" harfi atf
iindir. Kurala gre bir ey yine kendisi zerine
deil, bakasna atfedilir. Sznde on kiinin
kendisinden ayr olduu aka belirtilmitir.

910
Kalede ancak o kadar veya daha az sayda
kii varsa hepsi eman altnda olurlar.
nk say belirtilerek verilen eman,
ahslar ayr ayr gsterilerek verilen eman
gibidir.
Kaledekiler ok ise aralarndan seme
yetkisi devlet bakannndr,
nk konuan adam on kii iinde kendine
pay ayrmamtr. Sadece emanlarmi kendi
emanna atfetmitir. Onlara eman verecek devlet
bakannn kendisi olduu iin seecek de odur.
Devlet bakan bu on kiiyi kadn ve
ocuklardan seebilir.
nk onlar da kalededirler. Ama konuan
adam bunlarn sadece erkeklerden seilmesini
art komusa, o zaman sadece erkeklerden
seilir.

911
593- Bana kaledekilerden on kii ile eman
verin, der ve "be" harfiyle sylerse, hkm
yukardakinin aynsdr.
nk "be" harfi beraberlik iindir. On kiinin
emanm kendi emanna bititirmitir. Bu da ancak
on kiinin kendisinden ayr olduu zaman gerek-
leir. Ancak metnin ibaresinde bir yanllk vardr
ve yazar yanllkla "be" harfini yazmtr.
Halbuki "fe" harfi atf harflerinden olup
birliktelii ve arada boluun olmamasn
gerektirir. Onun iin 592. maddedeki ifadeye atf
doru olur. "Be" harfi ise beraberinde ivaz
(bedel)leri gerektirir, "be" harfini kullanarak "Bana
on kii karlnda eman verin" demersi, "Kale
halkndan size vereceim on kii karlnda
bana eman verin" demek olur. Bunun ise, bu
"blmdeki meselelerle ilgisi yoktur. Bundan da

912
anlyoruz ki, ibarenin dorusu "fe" harfi ile olan
eklidir.
594- Bana, sonra da on kiiye eman verin
der ve "smme" harfini kullanrsa, hkm nceki
durumla ayn olur ve on kii kendisi dndadr.
nk "smme" kelimesi aralkl sralama
ifade eder. Bundan da anlalyor ki, daha nceki
ifade "fe" harfiyledir. nk mellif mutlak atf
ifade edenle balad, sonra aralksz atf ifade
edenle devam etti, sonra aralkl atf ifade eden
"smme" ile devam etti.
595- Bana on kiiye eman verin, derse
bunlar devlet bakan seer.
nk konuan adam kendini on kii
arasnda saymam, sadece belirsiz on kii ile
eman almaa almtr. Sanki devlet bakan
onlara "Kapy aarsanz sizden on kiiye eman

913
vereceim" demi gibidir. Onun iin bu on kiiyi
seme hakk devlet bakamnmdr.
Dilerse konuan adam onlardan sayar,
dilerse onlardan saymaz.
596- On kii ile beraber bana eman verin,
der ve "maa" szn kullanrsa, on kii onun
dnda olur.
nk "maa" kelimesi ilave ve beraberlik
belirtir. Bir ey de ancak bakas ile beraber olur
ve bakasna ilave edilir. Bylece anlyoruz ki, on
kii onun dndadr.
Bunlar yine devlet bakan seer.
nk kendisi kabul etmitir. Konuan on
kiinin emanmdan kendine pay ayrmamtr.
597- Kaledekilerden on kii iinde bana
eman verin, sz de nceki sznn aynsdr.
Ona ve devlet bakannn seecei dokuz kiiye

914
eman verilir.
Kale, kelimesine kendini izafe etmekle
kendini belirli yapmtr. On sz ise belirsizdir.
Belirlinin belirsize dahil olmamas gerekmez mi?
denilse,
Deriz-ki; "Bana eman verin" diyerek adam
kale szn izafe edip belirlilik kazanmadan nce
eman szne muzaf olmu ve belirlilik
kazanmtr. Burada aklanmas gereken
sadece "fi" harfinin anlamdr.
Daha nce belirttiimiz gibi "fi" zarfiyet
iindir. Bu mana da ancak adamn on kii iinde
olmasiyle gerekleir. Burada hakiki anlamyla
amel etmek mmkndr. nk bakalar gibi o
da kale halkndandr.
598- Yine "evimin halkndan" veya "babamn
oullarndan" on kii iinde bana eman verin,

915
derse, o ve dokuz kii enan altnda olur.
nk o, evi halk cmlesindendir. Evden
maksat nesebinin evidir. Ayn ekilde babas
oullan cmlesindendir. Burada zarfiyetin hakiki
anlamyla amel mmkndr. Onun iin kendisi on
kiiden biri saylr ve dier dokuz kiiyi devlet
bakam seer.
599- Kardelerimden on kii iinde derse,
kendisi ve ayr on
kii eman altnda olur.
nk zarfn hakiki nanasiyle burada amel
etmek mmkn deildir. Kii kardelerinden bir
para olmaz. Onun iin burada "fi" harfinin "maa"
manasnda alnmas gerekir. Nitekim kurala gre
lafzn hakik anlamyla amel mmkn
olmadnda ve mecaz anlam mehur ise, bu
mecaz anlama yorumlanr ve sz doru anlalr.

916
600- Yine, ocuklarmdan on kii iinde
derse, sonu
ayndr.
nk kendi ocuklarndan bir para olmas
mmkn deildir. Onun iin on kiinin dnda
saylmas gerekir. Buna gre "Benim de
aralarnda olduum kardelerimden on kiiye"
yahut "Benim de onlardan olduum
ocuklarmdan on kiiye eman verin" derse,
kendisi on kiinin dnda olur.
601- Benim de aralarnda olacam evimin
halkndan on kiiye veya aralarnda olacam
kalemizin halkndan on kiiye e-man verin, derse
kendisi on kiiden biri olur ve onunla beraber
dokuz kii daha eman kazanr.
602- ocuklarmdan on kii iinde, der ve "fi"
harfi ile kullanrsa, kendisinden ayr on kii daha

917
etan kazanm olur. Ancak bunlar devlet
bakan seer.
nk onlarn emanndan kendine pay
ayrm deildir.
603- Hepsi erkek veya kadn-erkek kark
iseler, devlet bakan erkek veya kadnlardan on
kii seer. Aralarnda erkek yoksa, eman verilen
erkek dnda hepsi fey1 olur.
nk adam oullar iin eman ald.
Belirttiimiz gibi bu isim de tekil diileri iine
almaz.
Bunlar kadn erkek kark olsayd devlet
bakan kadnlardan dilerse on kii seerdi.
Oullarm, sz onlar iine almyorsa, devlet
bakam onlar nasl seebilir? denilse;
Deriz ki; nk oullan olan on kiiye deil,
oullarndan olan on kiiye eman vermitir.

918
Kark olmalar durumunda on kz, oullarndan
olan on kzdr. Onun iin devlet bakan onlar
seebilir. Ama kark deillerse tekil diiler onun
oullarndan deildir ve eman onlan kapsamaz.
604- Kzlar, olanlar ve torunlar kark
olsalar onlardan on kii seebilir .Dilerse
oullarndan, dilerse torunlardan seer.
Belirttiimiz gibi bu isim emanda sadece
torunlar iine alr, istihsanda ise oullan da
kapsar.
Kitapta kzlarn oullar zikredilmitir.
Ashabmzdan bazs bunun katibin bir hatas
olduunu ve dorusunun "oullarn kzlar"
eklinde olduunu sylemektedir. Doru olduu
da syleniyor. Bu da "oullar" adnn hem erkek,
hem kz ocuklarn oullarna isim olarak
verilmesinin rivayetlerden birinde zikredilmesine

919
gredir. Buna gre erkek ve kz kardeler, oullar
ve kzlar lafz mesabesindedir. Ama adamn tek
tek kz kardeleri ve yeenleri olduu halde
"Kardelerimden on kii iinde eman verin"
derse, kz kardeler ve yeenlerin hepsi fey'
olurlar. nk kardeler sz bunlar ne
hakikaten ne mecazen kapsamaktadr. Torunlar
mnferid kzlarla kark olduklarndan oullar
sz hepsini mecazen kapsamaktadr.
605- "fi" harfini kullanarak "On arkadama
ve bana eman verin" derse, on kii ondan ayr
olur.
nk arkadalar ondan bakadr. Burada
"fi" harfini zarfyet iin almak mmkn deildir.
606- Yine "Klelerimden veya mevalim
(Korumam altnda olan)lardan on kii ile eman
verin" derse, durum ayndr.

920
607- Devlet bakan, dman svarilerinden
birine bakp "svarilerinizden on kii iinde sen
de eman altndasn" derse, o svari dokuz kii ile
beraber eman altnda olur.
nk burada "fi" harfi zarfiyyet iindir.
Devlet bakannn eman verdii on kii cinsinden
olduu iin onlardan biri saylabilir.
608- On piyade iinde sen de eman
altndasn derse, on piyade ondan ayrdr.
nk on kii trnden ayn olup kendisi
svaridir. Bylece anlyoruz ki, buradaki "fi" harfi
"maa" anlamndadr.
Bunun aksi de olsa ayndr. Hkme delil
olarak da halkn kullan ve anlay alnr.
Yani bu ifade kullanlrken halk neyi
anlyorsa ona itibar edilir.
609- ocuklar olduu halde sadece

921
"Kzlarmdan on kii ile eman verin" derse,
sadece kzlar eman kazanr.
nk kzlar sz erkekleri iine almaz.
610- Torun kzlar da olsa yine ancak kzlar
eman altnda olur.
nk kzlar sz mecaz olarak da onlar
kapsamaz. Adamn sadece kz torunlar varsa,
bunlar eman kapsamna girmezler.
Bu hkm iki rivayetten en glsne
gredir. Buna gre kzlann ocuklar annelerinin
babasna (dedelerine) deil, kendi babalarna
nisbet edilirler. Ama daha nce "Kz torunlarm
var, anneleri lm, kzlarmla bana eman verin"
eklinde bir izah yaplm ise, o taktirde bu izahla
kz torunlar iin eman istedii anlalr. Szden
maksadn ne olduunu anlamak iin halin
(vaziyetin) delaletine bavurmak eriatta geerli

922
bir kaidedir.
611- Bana mevtalarmla eman verin derse
ve mevlalarmn da mevlalan varsa, istihsan yolu
ile hepsi eman altnda olurlar.
nk bu isim, azat etmekle hkmen ihya
ettii iin azad eden hakknda hakikattir. Yahut
onu azad edeni azad eden iin mecazidir. nk
azad edilenleri azad edilmelerine ehil klmakla
onlarn azad edilmelerinin sebebi olmu gibidir.
Daha nce de belirttiimiz gibi eman geni
tutmak esastr. Sadece lafzn ekli, bir tedbir
olarak kanlarn akmasn nleme gereinin
sbutu iin kafidir. Ancak bir yerde hakikat ve
mecaz birlikte alnmaz. Ama ayr yerlerde olursa,
cinsin hakikat sahibine katlmasnda mecaz
hakikatle elimiyecek ekilde birlikte alnmas
caizdir. Emanda byle bir eliki meydana

923
gelmez. Ama va-siyyette byle deildir. Bu da
yce Allah'n "Anneleriniz size haram
klnd"
374[11]
sznn benzeridir. nk bu anneyi
ve nineleri kapsamaktadr.
612- Bana m e valiler imle eman verin, der
ve kendisinin azad ettii, onlarn da kendisini
azad ettii mevlalan varsa, bu lafz her iki taraf
da iine almaz.
nk Kendisini azad eden iin eman
istemesi kendisine yapt iyilie bir karlktr,
kendisinin azad ettiine eman istemesi ise ona
acmak ve daha fazla iyilik etmek iindir. Her iki
mana da birbirinden farkldr. Ortak ismin
umumilii de zkonuu deildir. Yani farkl iki
manann bir tek kelimede toplanmas
gereklemez. Onun iin eman ancak iki taraftan

374[11]
Nisa, 4/23

924
biri iin olur. Vasiy-yetteki gibi. Ancak mehul
kiiye vasiyyet sahih olmaz. Bu lafzla olursa
geersiz olur. Ama mehul iin eman sahihdir.
Bu da onlara eman istiyenin niyyetine gre
olur. Bu konuda sz tasdik edilir.
nk bunun gerei ancak onun tarafndan
bilinir.
Adam bir ey niyyet etmedim, derse,
istihsana gre hepsi eman altnda olurlar.
Eman altnda saylmalar mterek lafzn
hepsini kapsamas itibariyle deildir. nk
mterek lafzn umumilik ifade etmesi yoktur.
Lakin emann her iki taraf da iine almas ve
hangi tarafn kastedildiinin bilinmemesi itibariy-
ledir. Eman altnda olan ve olmyanlar
kartnda ihtiyat olarak hepsi eman altnda
olurlar.Seme hakk devlet bakannn olmas

925
gerekirdi. Bata bir ey niyyet etmezse bile bu
hak onundu. nk mehul iin eman tahakkuk
etmi, bunu tayin hakk da devlet bakammndr,
diye itiraz edilirse;
Deriz ki: Byle deildir. nk mterek,
mcmelden ayrdr. Burada eman gerektiren
lafz mcmel deildir ki, beyanda mcmele
bavurulsun. Lafz sadece mterektir. Yani ayr
ayr dier taraf yokmu gibi iki taraf da kapsa-
maktadr. Byle bir durumda gerektiren eyin
beyan yoktur. Bu beyan ancak szn eklinde
aranr. Beyana vakf olmak imkansz olursa,
ahslarn tm e-man altnda olurlar. nk
eman altnda olanlarla olmyanlar birbirine kar-
mtr, Sonra, mterekin beyan birlikte olan
eylerledir. Sonradan ortaya kan bir eyde ise,
mutlaka nesh olur. Aadaki iki dereceyi yahut

926
yukardaki iki dereceyi niyyet ettim, derse bu
sahih olur. nk kelamla birlikte yaplan bir
beyandr. Ama imdi tercih ediyorum, derse bu
beyan olmaz. Sadece nesh (deitirme)
anlamnda olur ki bu yetkiye kendisi sahip
deildir.
613- Konuan adam "Ben iki aa dereceyi
niyet ettim", devlet bakan ise "iki yukar
dereceyi niyet ettim" derse, devlet bakannn
dedii olur.
nk mterek kipin gerektirdii budur.
Mesela; akrabam Abbas bin mer iin bana
eman ver, derse ve devlet bakan "sana eman
verdim der, sonra ayn isimle adamn iki akrabas
olduu anlalrsa ve devlet bakan bunlardan
biri iin "Ben bunu kastettim", adam da "Ben de
dierini kast ettim" derse, devlet bakannn

927
dedii olur.
Kumandan "Bizzat kimseyi kast etmedim"
der ve eman istiyen adam da ayn ekilde
sylerse, adamn ikisi de eman altnda olur.
nk bunlardan hangisinin eman kazandn
tayin etmek mmkn deildir.
Eman istiyen adam "unu kastettim",
kumandan ise "Bizzat kimseyi kast etmedim.
Sadece isteini kabul ettim" derse, eman istiyen
kimsenin kast ettii adam eman kazanr. nk
devlet bakan onun szne gre eman vermei
kabul etti. Burada eman istiyen kiinin isteiyle
olanlardan biri tayin edildi. Devlet bakan tayin
etmi gibi bu adama eman verilir.
614- Aa taraftaki mevtalarndan on kiiye
eman verin, derse, bunlar seme hakk eman
istiyen adamndr. Tpk "kalemin ehlinden on

928
kiiye eman verin" demi gibidir.
nk emanlarndan kendine pay ayrmtr.
Zira ahsnn emanndan sonra art szn
zikretmitir.
615- Yine amcam olu Ali'ye eman verin, der
ve ayn isimde iki amca olu varsa, dilediini
seer.
Amcam olu Ali ile Zeyd bin Amr der ve bu
isimde iki amca olu varsa ve eman istiyen adam
ile kendisi iin eman istedii kii aralarndan
kimseyi tayin etmediklerinde ittifak ederlerse, ikisi
de eman kazanrlar.
nk isim ve neseble tarif etmek, iaretle
tarif etmek gibidir. Bu lafzla aslnda onlardan biri
eman kazanm, ama onu tanmadmz iin
eman kazanan ile kazanmiyan birbirine
karmtr. Birincide eman belirsiz bir kii iin

929
gerektirmiti. Onun iin onlardan dilediini tayin
hakk vard. Nitekim klelerinden belirli birini azad
etse, sonra aralarndan seilemiyecek ekilde
dier kleler arasna karsa, onlardan dilediini
seme hakk olmaz. Ama kimseyi tayin etmeden
iki klesinden birini azad etse durum aksi olur.
616- Oullarmdan on kii ile bana eman
verin, der ve "fi" harfi ile sylerse, daha nce
hkm getii gibidir. Ancak burada devlet
bakannn ilerinde erkek bulunmyan
kzlarndan on tanesini seme hakk yoktur.
nk eman oullarndan olan on kiiye
gerekli klmtr. Bu da daha nceki durumun
aksine, tek bana iine almaz. Birinci durumda
ise bunun aksi idi. Orada oullarndan on kiiye
eman gerekli klmt ve erkek olu da varsa
kzlar da oullar saylrlar.

930
617- Kadn mevaherm iin eman verin, der
ve aralarnda erkek nevali bulunmyan sadece
kadn mevalileri varsa onunla beraber istihsana
gre eman altnda olurlar.
Ama kyasa gre bu ve yukardaki
kardelerle ocuklar durumu tek bana
olduklarnda kadnlar kapsamamas bakmndan
ayndr. Ancak istihsan yolu ile yle demektedir.
618- Dil bilginleri mevali isminin tek
balarna kadnlara da verilmesini caiz grmekte
ve "Kadn mevaliler" sznn tekel-lf olduunu,
onun yerine azadl erkekler iin denildii gibi,
azadl kadnlar iin de "Falan oullarnn
azadllar" denileceini sylemektedirler.
Onun iin bu lafz eman ve vasiyette sadece
tek balarna kadnlar iine almaktadr. Halbuki
kardeler ve oullar sz bunun aksidir. En

931
dorusunu Allah bilir.
375[12]

Bakas in Eman stemek

619- mam Muhammed dedi ki: Kalede
mahsur kalanlardan biri mslmanlara: Kale
komutan falan iin bana eman verirseniz kaleyi
size aarm, der ve mslmanlar da evet
dedikten sonra kale kapsn onlara aacak
olursa, hem kendisi, hem de kale komutan eman
ierisinde olur.
nk kale kapsn amas iin hem
kendisi, hem de kale komutan iin aka eman
istemitir. Kinaye yoluyla kendisi iin, aka da
kale komutan iin eman talebinde bulunmu ve

375[12]

932
kapy ancak bu artla aacan belirtmitir.
620- Kale komutan falan iin emin olursam,
kapy aarm, der ve mslmanlar da evet
derlerse, yine ikisi eman altnda olur.
nk "evet" kelimesi yalnz bana
anlamszdr. Ama cevap verme karlnda evet
denildii zaman hitap ona dahil olur. yle ki,
burada mslmanlar ona yle cevap vermi
kabul edilirler: Kapy aman karlnda kale ko-
mutam iin sana eman verdik. Dolaysyla burada
her ikisine eman kabul etme vardr.
Bu, yle demelerine benzer: Kale kapsn
aman karlnda sana, ailene ve ocuklarna
ya da ailene ve malna eman vereceiz. ayet:
Bana falan kii iin eman sz verin, demi
olsayd yine ikisi emana dahil olurdu.
621- Yine falan iin bana eman verin, derse

933
hkm ayn olur.
nk kendisi ve falan iin eman artn
aka belirtmitir. Daha nceki meselede
syledii "Bana on kiilik eman verin" sznden
bu farkldr. O durumda kendisi eman kapsam
dnda kalyordu. nk orada sznden ama
"Benim sebebiyle onlara eman verin" eklindedir.
Bylece eman kendine izafe etmi olmazd.
Sadece belirsiz on kii iin arac olup eman
istemi olmaktadr. Nice efaatlar (araclar) var
ki efaat ettikleri eyden nasipleri yoktur.
Burada ise bu mana gereklemiyor. Bana
eman yerin, sz eman ahsna izafe ettiini
aka belirtiyor. Sonra "ala" harfini kullanarak
falan iin sylemitir. Sznn sadece bakasna
araclk iin olduunu kabul edersek, kulland
"ala" harfinin bir anlam kalmaz. O zaman sz

934
sadece benim efaatim ve araclmla falana
eman verin, anlamndan baka bir ey olmaz.
Halbuki "ala" sz art iindir. Aka sylendii
zaman mutlaka anlamn gzetmek lazmdr. Bu
da hem kendisi iin eman aram olmas, hem
falann da kendisiyle beraber eman altnda
olmasn istemi olmas eklinde anlalr. Daha
nceki meselede "ala" harfini sylemi deildir.
Sadece "Bana on kiilik eman verin" demitir.
622- Kaledeki lider eman altnda olmak
zere benimle akid yapn, derse, lider eman
altnda olduu halde kendisi fey1 olur.
nk eman zikretmeden sadece akdi
ahsna izafe etmitir. Akdi yapan nice kiiler
varki akidle kastedilen eyden nasibi olmaz.
zellikle haklarn akidle deil, ancak akdin
kendisi iin yapld kiiye akdin izafesiyle

935
gerekletii byle yerlerde akdin ahsa izafeti
zorunludur.
Nitekim mslmanlar ona "Kapy aman
karlnda seninle lider iin eman akdi yaptk"
derlerse, yine sadece lider eman kazanm olur.
nk "Mukade" sz "mfaale" vaznindedir.
Bu vezinle akid ahsna izafe edilmi olur, ama
akdin kapsad ey olan eman lider iin
gereklemi olur. nk ona eman verilmesi
iin akid yaplm olur.
623- Sonra, sadece liderin kendisi eman
altnda olur. Aile fertleri ve kleleri bu iki
maddede belirtilen eman kapsamna girmez.
nk eman kale kapsnn almasndan ve
dmann yenilmesinden sonra meydana gelir.
Byle bir durumda ancak o elbiseyi giyinen kii
eman kapsamna girer.

936
624- Falana benimle eman akdi yapn veya
bana eman yazn, der mslmanlar da "Evet"
derlerse, sadece kendisi iin eman istedii kii
eman kazanr. Eman isteyen ise kazanamaz.
nk falana eman yazmalarn istemi,
eline yaz verilen kii de yazdaki eyden nasibi
olmyablir. Bu sz le "Benimle akid yapn" sz
ayndr.
Baz nshalarda "falan iin bana eman
yazn" eklinde ibare yanl yazlmtr. nk
"Bana eman yazn" sz "Bana eman verin" sz
gibidir. nk yazlan emann ahsna izafe
edildii aka belirtilmektedir. Onun iin anl-
yoruz ki, ibarenin dorusu "ila" harfiyle "Bana
yazn" eklindedir.
625- Ailem iin yahut olum veya malm
veya akrabalarm iin benimle yahut bana eman

937
akdi yapn derse, kendisi ve e-man altnda
olmasn istedikleri hepsi eman altnda olur.
Bana eman akdi yapn sznde bir kapallk
yoktur. Ama "Benimle akid yapn" dedii ve
mfaale kipiyle getirdii ibareyle kyasa gre,
birinci durumda olduu gibi, kendisi eman
kapsamna girmez. nk eman dnda sadece
akdi ahsna izafe etmitir. Ancak iki sebepen
istihsan yolu ile eman kapsamna atamtr:
Birincisi: Sznde ahs iin eman art
kotuuna delalet vardr. nk olu ve ailesi
iin eman art komutur. Tbi ki bundan
maksat sa kalmalardr. Sa kalmalar da
geimlerini kendisi salad iin onun sa
kalmasna baldr. Bu da ancak kendisinin de
eman kapsamna girmesiyle gerekleir Zira
ldrlr veya kleletrilirse artk geimlerini s

938
alayan yac aktr.
kincisi: "Malm iin" sznde bu daha
aktr. nk mal iin eman istemesinden
yegane maksad malnn kendisine kalmas ve
kendisinin mal banda kalmasdr. Onu
ihtiyalar iin kullanmak istemesidir. Bu da
ancak kendisinin de eman altnda olmasiyle
gerekleir. Sonra, bu akidde kendisi eli deildir,
Mal iin akid yapan kimse kendisi iin alm
olup bakas yerine eli olmaz.
ocuk ve aile iin istemesi de byledir.
nk bunlar kurtarmaa almas kendisine
hizmet etmeleri iin ihtiya duymas yahut onlara
acd iindir. ahs iin bu ihtiya yahut acma
daha aktr. Bundan da anlyoruz ki daha nceki
durumun aksine, eman ahs iin de istemitir,
626- Falann ailesi veya olu iin benimle

939
eman akdi yapn, derse, kendisi eman altnda
olmaz.
nk ahs iin eman istediini sznde
gsteren bir delil yoktur. Falann ailesinin kal
onun kalna bal deildir. Kendisinin kal da
onlarn kendisine hizmet etmelerine bal
deildir. Bu sz ile "Kale lideri iin" sz ayndr.
ocuk ve ailenin bal olduu falan kiinin
bu eman kapsamna girip gir-miyecei
zikredilmemitir. stihsanm iki eklinden birine
gre eman kapsamna girmesi gerekir. nk
falann ailesinin kal falann da kalna baldr,
istihsanm dier ekline gre ise eman kapsamna
girmez. nk eman is-tiyen adam sadece falan
aile ve ocuuna efkat etmitir. Bu da falann
kendisine efkat ettiine delil olmaz. mam bunu
sonra yle aklamaktadr:

940
627- Kaledeki lider, lkemin halk veya evim
iin benimle eman akdi yapn derse, bu Iafizla
herkes biliyorki liderin amac lkedeki ynetiminin
devam ve kendisinin ibanda braklmasdr.
Bu da ancak eman sabit olduktan sonra
gerekleir.
628- Size kaleyi amamn karlnda
kaledeki halk iin bana eman akdi verin derse,
kendisi ve kalede ne kadar insan varsa eman
altnda olur. Ama mallar, silah, at ve eyann
tm fey1 olur.
nk eman ancak kap aldktan sonra
sabit olur. Byle bir durumda mallar insanlara
tab olarak eman kapsamna girmez. Zaten
kapy amas karlnda lidere eman
vereceklerini art komulardr.
629- Eman kapsamna kaledeki insanlarla

941
beraber mallar da girerse, mslmanlara kapnn
almasndan bir fayda salanm olmaz.
Bundan da anlalyor ki, kapy amas
karlnda ona eman vermeleri kaledeki mallar
ganimet olarak almaya imkan bulmalar iindir.
Kapnn almasn art komalar ayrca eman
kapsamna giren kiilerin kalede ikamet
etmelerinin de kabul edilmediini gstermektedir.
Mallarn eman kapsamna girmesi ikametin
ancak onlarla mmkn olmas sebebiyledir.
kamet sz konusu olmaynca, mallarn eman
kapsamna girmesi de sz konusu olmaz.
630- Size falan yerin yolunu gstermem
karlnda btn kale halknn adna bana eman
akdi yapn der, onlar da kabul ettikten sonra
adam kalenin kapsn aarsa, kaledeki insan ve
mallarn tm eman altnda olur.

942
nk burada eman kapy amak karl
deil, rehberlik etmek karl art koulmutur.
fadesi kale halk ile beraber daha nceki
durumlarnda kalmak ve devam etmek iin
rehberlik yapacan gstermektedir. Bu gibi
emanlarda mallar da dahil olur.
631- Kaleye girmeniz ve orada namaz
klmanz karlnda kalenin halk iin bana
eman sz verin, derse, mslman-lar kaleye
girdiklerinde mal ve ahslardan birey alamazlar.
nk sznde kapy amann salyaca
yarar aka belirtilmitir. O da halk rahatsz
etmeden girip namaz klmaktr. Mslmanlar
burada ibadet etmek istiyebilirler. nk falan
kalede mslmanlar cemaatle namaz kldlar,
haberinin yaylmasn ve mriklerin kalbine
bylece korkunun girmesini istemi olabilirler.

943
Yahut daha nce halknn Allah'a ibadet etmedii
bir yerde Allah'a ibadeti dnebilirler. nk
rivayet edildii gibi ibadet yeri mmine kyamet
gn ahitlik yapar.
632- Kaleye girmeniz karlnda kale halk
iin bana eman verin, sznden baka birey
sylemezse, bu eman sadece insanlar kapsar.
nk kaleye girmenin faydas ganimet
almaktr. Ak olan budur. Bunun dndaki eyler
ise muhtemeldir. Ne varki muhtemel zahire
tekabl etmez. Muhtemel ynn tasrihi
yaplmamsa, sz ak anlam ile kabul edilir.
Bu sz ile imam ona iaret etmektedir.
Bunun bazs dierine yakndr. Ancak bu
kelamn manalarnn kapsamna gredir.
633- Kalemin halk arasnda veya kalemin
halk ile beraber yahut kalemin halkyla bana

944
eman vermeniz karlnda kaleyi size ayorum,
derse, bu ifadelerin hibiriyle mallar eman
kapsamna girmez.
nk onlara art koulan eman sadece
kapy amann karldr.
634- Eman ile beraber bin dirhem verirseniz,
size kapy aaym, derse, kendisi eman altnda
olurken, btn mal ise fey' olur. Sadece devlet
bakan ona diledii yerden bin dirhem verir.
nk ahsnn eman ile beraber mutlak
olarak kapy ama karlnda sadece bin
dirhem verilmesini art komutur. Bu trl
emanlarda mal kapsama girmez. Ancak kapy
amas karlnda art kotuu bin dirhem
eman kapsamna girer.
Kapy aarsa art kotuu bedel ona verilir.
635- Kaleyi amamn karlnda bin dirhem

945
iin bana eman verin, derse sonu ayn olur.
nk burada kulland "vav" harfi hl ifade
etmektedir. Yani bin dirhem iin bana eman
vermeniz halinde size kapy aarm, demektir.
Bu da bir nevi art olur. Eine "Hasta olman
halinde sen bo olursun" demesi gibi.
636- Bana yahut malmdan bin dirheme
eman verirseniz, kaleyi size aarm, derse
malndan sadece bin dirhem ona ait olur, gerisi
fey1 olur. Mal bin dirhem kmazsa zeri tamam-
lanmaz.
nk biliyoruz ki bin dirhemi ahsna bedel
yapmamtr. Malmdan, diyerek bini ahsna
izafe etmi, yani kendi malndan artn
komutur. Kapy amann karlnda mal ona
teslim edilmez. Belki ahsna eman verildii gibi
malna da eman verildii iin ona teslim edilir.

946
Eman yolu ile malndan fazla bir ey teslim
edilmez.
Birinci durum ise bundan farkldr. Orada
"bin" ismini mminlere sunaca yarar
karlnda mutlak olarak zikretmitir. Bu da
bedel olur. Tpk cretli iinin "Bu ii sana bir
dirheme yaparm" demesi gibi. "Malmdan bir dir-
heme bu ii sana yaparm" derse bu cretle
yapmak olmaz.
Mal dirhem olarak deil de eya eklinde
ise ondan kendisine bin dir-hemlik verilir. nk
"malmdan" demitir. Emanin karlnda art
koulan ey onun malndandr. Mal sfat itibariyle
btn mallar ayn cinstir. Ama dirhemlerimden
bin dirhem deseydi durum deiirdi. nk eman
karlnda art
koulan ey dirhemlerinden bir paradr.

947
Adamn dirhemleri olmazsa bu eman yerini
bulmaz ve geersiz olur. Bunun benzeri kiinin
"malmdan falana bin dirhem vasiyyet ettim"
demesi olaydr. Bu durumda dirhemleri olmazsa
da malndan bin dirhem adama verilir. Ama
"dirhemlerimden" der ve dirhemleri yoksa adama
birey verilmez. Bir soru ile imam muhtemel bir
soruyu yle cevaplandrmaktadr.
637- Malmdan bin karlnda, dediinde
bu bin miktar neden ahsna verilecek eman
karlnda mslmanlara verilen bir ey
saylmasn? Sanki adam emanna karlk olarak
bin dirhemi ve kalenin almasn art komu
olmaz m?
Deriz ki; nk byle birey bu art ilga
etmektir. Zira bu
fazlal zikretmeden kapy aarsa, mal

948
fey1 olur.
Bylece anlyoruz ki "malmdan bine eman
verirsiniz" sznden maksad, malndan bu binin
mslmanlara olmas deildir. Ancak maksad,
eman yolu ile malndan binin salim olarak ona
kalmasdr. Gerisi de mslmanlara fey' kalr.
Nitekim, canm, malm, silahm gibi bir eye
eman verirseniz size kale kapsn aarm derse,
bu sz ahs ile beraber bu eylere de eman
istedii anlamna alnr. "Malmdan bin iin" sz
de ayn ekildedir.
638- On kle veya on at iin eman verin
deseydi, bu miktar bedel olurdu. Tpk mutlak
ekilde "Bin dirhem iin" sz gibi.
nk dirhem gibi eya (mal) olmyan
eylere kle bedel olabilir ve bu yol ile kap
alabilir. Bu durumda mslmanlar istedikleri

949
yerden ona on kleyi verirler.
Ama klem veya atm derse, durum deiir.
639- Kalenin almasn art komayip
sadece "Bin dirhem karlnda bana eman
verin, yannza ineyim" yahut "malmdan bin
dirheme" der ve mslmanlar ona eman
verirlerse, her iki durumda da bin dirhem
borludur.
nk istedii eman karlnda
mslmanlara bir yarar art koma-mtr.
Bylece anlyoruz ki bini zikretmesi ona
verecekleri eman karlnda mslmanlara
bedel olmas iindir. Bunu ister mutlak sylesin,
ister malmdan desin ayndr. Zaten mslmanlar
onun inmesiyle kaledeki malna da ulamak-
tadrlar. Bu da malndan bu miktar ile eman
aradna delalet etmektedir. Bedelin art

950
koulmas eklinde bunu anlarsak, daha
ncekinin aksine msl-manlara yararl olur.
640- Yine on kle veya klelerimden on kii
karlnda derse, bu bedel olur. Bununla
ahsn kurtarm olur. Bunu mslmanlar a
vermesi gerekir.
641- Ehlim veya malm yahut olum
karlnda derse, kendisi de bu syledikleriyle
beraber eman altnda olur ve ona birey
gerekmez.
nk ehli ve olu mal deildir. Kiinin
bunlar ahs karlnda bedel verdii
uygulamada yoktur. Belki onlar ahs ile korur.
Bylece anlyoruz ki hem ahs hem bunlar iin
eman istemitir. Mal mutlak olarak zikrettiinde
de durum ayndr. nk bu durumda maln tr,
nitelii ve miktar belirsizdir. Fidye olmaya

951
elverili deildir. Sonra, normal olarak ahsnn
fidyesi olarak btn maln vermez. Aksi halde
alktan lr.
642- nmem karlnda kleme eman verin,
derse, kendisi de klesi de eman altnda olur.
Klemin yars iin derse, bu fidye olur.
Manann hakikati itibariyle aralarndaki fark
aa kmaz. Ama halkn rf itibariyle kii
geriye kalan miktar ile yaamas iin elindekinin
bazsiyle ahsn kurtarr (kurtuluu iin malnn
bir ksmn fidye verir) Yoksa hereyini feda
etmez. Maln yarsn veya maln cinsinden yary
zikrettiinde genellikle amac ahs iin mal fidye
vermektir. Ama maln tmn veya kle gibi
maln cinsinin tamamn zikrettiinde genellikle
amac ahs ile beraber o cins iin eman
istemektir.

952
Olu ve ei gibi mal olmyan eyleri
zikrederse, genellikle onlar feda etmek iin deil,
kendilerine eman almak iindir. Hepsini veya
onlardan belirli saydaki kiileri zikretmesi ayndr.
Bu szleriyle sanki benimle beraber falan kiiye
de eman verin, demi gibidir. Bylece o kiiyi
ahsna feda etmek deil, eman altnda olmasn
salamay istemi olmaktadr.
643- Klelerimden on kiiye eman verin ki
yannza ineyim, derse bu feda etmektir. Ei ve
mal ile inecek olursa, hepsi fey' olur.
nk belirttiimiz gibi inecek adamn
sadece zerindeki elbisesi emana dahil olur.
Nitekim feda etmenin bulunmad emana mal ve
aile fertleri girmez. Feda etmenin bulunduu
emanda da durum ayndr.
644- Ancak feda etmesinde art kotuunun

953
benzeri ile iner ve "zerime art kotuunuz feda
etme iin onu getirdim" derse, kyasa gre
getirdii ey fey1 olur ve baka bir eyi fidye
olarak vermesi gerekir.
nk ona verilen eman iniinden sonra
gerekleiyor. Bu da beraberindeki mal
kapsamyor. Bylece mal mslmanlara fey' olur.
Halbuki adamn zerine ald fidyeyi
mslmanlara ait olan fey'den verme yetkisi
yoktur. Ancak istihsan yolu ile imam yle
demektedir :
Fakat bu onun iin fidye saylr.
nk mslmanlarn yanna inerken
zerine aldn malndan deme imkan vardr.
Zaten mslmanlarn yannda mal yoktur.
Beraberinde bu miktarda mal getirmezse kendini
fidye ile kurtaramam olur. zerinde fidyenin

954
art koulmas onu getirmesi iin kendisine yetki
vermek olur. Tpk mkatebe ile (antlama ile
cret mukabili azad olacak kleye) kitabet
bedelinin art koulmasnn kendisine kazanma
yetkisinin verilmesi ve kazandnn onun mlk
ve kazanc saylmasnn kabul edilmi olmas
gibi.
645- Ona art koulan on kii olduu halde
kendisi onbir kii getirirse, onunu fidye, dier
kiiyi de fey1 olarak alabiliriz.
nk istihsan, fidye iin muhta olduu
miktardadr. Bundan fazlas ise kyasla alnr.
646- Yine "satmanz iin getirdim" diyerek
yirmi kii getirirse, hepsi ondan alnr.
Belirttiimiz gibi bu da kyas itibariyledir.
647- Kle dnda baka bir snf getirir ve
"Bunlar satp paranz vermek istiyorum" derse,

955
istihsan yolu ile yemin ettirildikten sonra bu
kendisinden kabul edilir.
nk mal saylmyan bir eyin karlnda
kle, deer ile maln kendisi arasnda bir miktarla
sabit olur. (Yani kle nakid ile mal arasnda
deien bir bedel olup ivaz olarak verilebilir).
Onun iin ikisinden (bedel veya maldan)
hangisini getirirse kabul edilir. Bylece verecei
fidye ile getirdii eyler arasndaki cins benzerlii
sabit olmu olur. Onun iin bu konuda sz
tasdik edilir.
648- Bu durum "on kle karl" deyiine
gredir. Ama "Klelerimden on kii" der ve kle
yerine dirhemler getirirse, bu para fey1 olur ve
zerine ald eyi getirmee mecburdur.
nk kleyi ahsna izafe etmekle onlar
bizzat tayin etmi olur. Sanki ahslarn

956
gstererek belirlemi gibidir. Byle durumda
maln yerine kymeti
alnmaz.
649- Kale halk onlar size getirmeme
msaade etmedii iin parasn getirdim, derse
sz tasdik edilmez.
nk getirdii dirhemler mslmanlara
ganimet olmutur. Bunu msl-manlara ahs
karlnda fidye saymaa ilikin sz tasdik
edilmez. nk inmeden nce kale halknn
kleleri getirmesini engelliyeceini ve kle yerine
paray getirmesi iin ms l mani ardan izin
istediini mslmanlara bildirebilirdi. Bunu
bildirmedii ve para getirmek iin m sl m an lar
dan izin istemedii iin kusur onundur.
Mslmanlara durumu bildirir ve para iin zin
istedikten sonra paray getirirse, bu onun iin

957
fidye kabul edilir ve ona baka bir ey gerekmez.
650- Kale sahibi "size amamn karlnda
kalem veya ehrim iin eman verin" derse ve
"Fethettiinizde kalemi ykmanzdan veya ehrimi
bozmanzdan korkuyorum" diyerek maksadnn
bizzat kalenin veya ehrin kendisini korumak
olduu ak ise, mslmanlar da "Kalene veya
ehrine eman verdik" derse, bu eman kale veya
ehirdeki mallar kapsama-yp sadece kalenin
veya ehrin kendisini kapsar.
nk szn mutlakl daha nceki halin
delaletiyle snrlanm olur. Ona verdikleri eman
sadece kapy amas karldr. Mslmanlarn
kapnn almasndan amalan da ganimet
almaktr. Bylece anlyoruz ki eman, gsterilen
eye mahsustur. Ancak mal, ocuklar ve aile
fertleri eman altnda olur. nk kalesine eman

958
almas burada kalabilmesi iindir. Kalmas da bu
eylerle mmkndr. Bu hkmde adamn
durumu yurdumuza ticaret iin eman istiyenin
durumuna benzemektedir.
Ama tahsisin yapldna delil olacak bir sz
gememise, kyasa gre hkm yine byledir.
nk belirttiimiz gibi kapy amaktan
maksat ganimet ve kle kazanmaktr. Sonra kale
veya ehir kelimelerinde iindekilerin i ve ehlini
ifade edecek birey yoktur. Muhtemelen bu
adamm kale veya ehir iin bu ekilde eman
istemesinin sebebi, kalenin yklmasn ve ehrin
yaklp tahrip edilmesini nlemektir. nk
doum yeri ve atalarnn yurdudur. Onun iin
istedii eman ile sadece kalenin veya ehrin
kendisini kurtarmak istemi, iindekilerini
kastetmemitir.

959
Ama istihsana gre bu kale ve ehrin hem
kendisi hem iindeki btn insan ve eya iin
emandr. nk rfn delaleti byledir.
nk buras mamur bir kale veya ehirdir,
denildiinde mamurluu du-varlariyle deil,
ehlinin okluuyla bilinir. Nitekim kaleyi size
amamn karlnda memleketime eman verin,
deseydi bundan memleketindeki btn mal ve
nsanlar anlalrd. Sonra, adamm amac
kalesinin veya ehrinin eskiden olduu gibi
kendisine salim kalmasdr. Halknda nceden
olduu gibi kendisinin tasarruf etmesidir. Bu da
ancak halknn eman kapsamna girmesiyle
gerekleir.
651- Kale halkndan biri kp da "malmdan
bin dirheme
eman verirseniz size kale kapsn aarm"

960
derse, bedel yolu ile
deil, eman yolu ile malndan bin dirhem iin
ona eman vardr.
Tpk "malmdan bin dirhem iin eman
vermeniz karlnda"
demesi gibidir.
Burada takdim ve tehir, manann farkl
olmasn gerektirmez.
"Bin dirhem iin "deyip "ala" harfi ile
kullansaydi, yine durum ayn olurdu.
Kapy amasnn karl olarak art
kotuu bin dirhem szn ahsn sznden
nce veya sonra getirmesinde fark yoktur.
652- "Bin dirhemle kapy size aarm, der ve
"be" harfini kullanrsa, sadece ahs eman altnda
olur ve kazanp deyecei bin dirhem de borlu
olur.

961
nk "bin dirhemle" desin veya demesin
kapy amasiyle btn mal fey' olur. nk "be"
harfi beraberinde karl da ifade eder. "Be"
harfi ile ahsnn emann bir arada sylediinde
bu, syledii binin ahsnn emanna karlk
olduunu aka ifade etmi saylr. ahs da
eman kazanm olur. Bir de onun borcu olur.
Tpk "u cariyeni bana yz dinara satmak
karlnda bu mal sana baladm" deyince,
yz dinarn cariyeye karlk kabul edilmesi gibi.
653- "Size kapy aaym, bana bin dirhemle
eman verirsiniz" der ve "be harfini kullanrsa,
durum yine ayndr.
654- Malmdan bin dirhem karlnda bana
eman verirseniz size kapy aarm derse, bin
dirhem yine ahsnn emanna karlk olur.
Ancak mal varsa bin dirhemlik miktar alnr.

962
Birinci durumun aksine, emanna karlk borcu
yerine alnr.
nk burada zerine ald bor iin belirli
bir yer tayin etmitir. O da elindeki maldr. Buna
gre de ona eman vermiizdir. Onun iin bu
miktar kendisinden ganimet almak yolu ile deil,
fidye yolu ile almamz lazmdr. Birinci durumda
ona bir yer tayin etmeksizin bedel vermeyi
zerine almtr. Onun iin mal, malubiyetini
tamamlama eklinde kapy amann gerei
olarak fey' kalr.
Mslmanlar maln gremezlerse, onlara
deyecei bin dirhem borcu olur.
nk eman yerine gelmi olup karlnda
bedel demesi gerekir. Mal olduunda bubedeli
malndan veriyordu. Mal yoksa kazanverecei
mal kast

963
ettiini anlarz.
655- Kapy amay zikretmeyip sadece
"malmdan bin dirhem ile size inmem karlnda
veya malmdan bin dirheme bana eman verin"
derse, bu, ahs karlnda verdii bir fidye
saylr.
nk burada "be" harfi karlklarn
olduunu ifade eder. Adam eman ancak
karlkla istemitir. ndiinde de bu eman ald
iin zerine ald bin dirhemi vermesi lazmdr.
Burada "be" harfi yerine "ala" harfini de
kullanm olsa durum ayndr.
nk ahs karlnda mslmanlara bir
yarar art komamitr ki bin dirhemi zikretmesi
ahs karlnda mslmaniar zerine kotuu
bir arta karlk saylsn. ki halde de bin dirhem,
eman karlnda bedel olur.

964
656- Ehlime ve bin dirheme yahut ehlim ve
bin dirhem iin bana eman verirseniz kapy size
aarm derse, her iki ifade eklinin sonucu da
ayn olup ehliyle beraber malndan bin dirheme
eman verilir, malnn gerisi fey1 olur.
nk ehil (aile fertleri) mal deildir. Bin
szn zikretmesi alaca emana bedel olarak
anlalamaz. Bunu "be" veya "ala" harfiyle
zikretmesi far-ketmez. Malndan bin dirhem
yannda ehlini de zikretmesi sadece onlara da
eman istediini ifade eder. Sonra "vav" harfi atf
iindir. Atfedilenin hkm de zerine atfedilenin
hkmdr. zerine atfedilen ey eman
istemekse, atfedilen ey de eman istemek olur.
657- Maldan balayp "Bin dirheme, ehlime
ve ocuuma eman verirseniz size kapy
aarm" derse, ehli, olu ve kendisine verilecek

965
bin dirhem iin eman alm olur. Dier mallar fey'
olur.
nk btn bunlar kapy amann karl
olarak zikretmitir. Bedel olarak saylabilecek bin
dirhemi ona verirler. Aile fertlerini ve ocuu da
ahs gibi eman altnda olurlar. nk kapy
amasnn karlnda onlarn da eman altnda
olmalarn art komutur.
658- Ehlim ve ocuumla bin dirhem
karlnda bana eman verirseniz size kapy
aaym, derse bin dirhem borlu olup ehli ve
ocuu hepsi fey' olur.
nk "be" harfi karlklarda kullanlr. Bin
ile beraber sylemesi emanna karlk olduunu
ifade eder. Sonra ehil ve ocuunu da birlikte
zikrederek yine bedele atfetmitir. Bu da hepsinin
ahs emanna ivaz olduklarn ifade eder. (Yani

966
bedel olacak bin dirhemi "be" harfi ile getirmi,
ehli ve ocuu da yine "be" harfiyle getirerek ona
atfetmi, hepsi de ayn hkm almtr.)
659- Ehlinden balayp "Ehlim ve bin dirhem
karlnda bana eman verirseniz" derse, kyasa
gre hkm yine ayndr. Ama istihsana gre
deiir. nk ehil, mal deil ki bedel olabilsin.
Bundan da anlyoruz ki kapy amann
karlnda eman istemesi, ehline eman almas
iindir. Bin kelimesini de ehl'e atfetmitir. Bu da
fey' olacak btn mallarndan bin dirhemi istisna
etmek olur. Nitekim "Btn akrabalarmla ve
btn ehlimle ve ocuumla ve bin dirhemle
bana eman verirseniz size kapy aarm"
deseydi, herkesin ilk anda aklna gelen btn
bunlarn fidye deil, fidye verilecek eylerden
istisna edilmesidir.

967
660- "Ehlim zerine ve bin dirhemle" yahut
ehlimle ve bin dirhemle beraber bana eman
verirseniz, szleri arasnda fark yoktur. "Ala" veya
"be" harflerinden hangisini kullansa deimez.
Ehli ile verdii malndan bin dirhem eman altnda
olur. Bunun dnda kalan mallar fey1 olur.
nk bini ehil zerine atfetmitir. Ehil iin
istedii de onlar fidye vermek deil, eman
altnda saylmalarn salamaktr. Ehil zerine
atfedilen eyin hkm de bu olur.
661- "Bin dirhem ve ehlimle" deyip "be"
harfiyle kullanrsa, bu durumda ehil ve bin dirhem
fidye olur. Ehlini ve bin dirhemi mslmanlara
ahsna karlk fidye vermesi gerekir. nk
"be" harfiyle zikredilince bin dirhem bedel olur ve
ona atfedilen
de onun hkmn alr. Bu da ikisinin fidye

968
verildiini ifade eder.
Bunlar aslnda birbirine yakn meselelerdir.
Ancak her blm ve meselede halkn
konumasndaki anlamlardan galip anlam alnr
ve ona gre amel edilir. Ama daha nce bir fidye
veya emana delalet eden mukaddime yahut
delalet varsa, onunla amel edilir.
nk her szn bu iki manadan birine
ihtimali vardr. ki manadan birine delil olacak
birey nce gemise, o mana tercih edilir. Byle
birey ge-memise, iki ihtimalden galip olanla
amel edilir. Tpk mterek lafzda olduu gibi,
kipteki iki ihtimalden biri ne ktnda o anlam
alnr.
662- Malmdan onbin dirheme eman
vermeniz karlnda size kapy aaym ve yz
dinar vereyim, derse, kapy atktan sonra

969
mslmanlara yz dinar vermesi ve ahsna
ayrd onbin dirhemi mslmanlarn malndan
ona vermeleri gerekir. Bu mal da fidye olmaz.
nk yz dinar belirtmeseydi malndan
onbin dinara eman istemi saylrd. Kapy
amak karlnda mslmanlara vereceini
zerine ald yz dinar zikretmesi durumunda
da hkm ayndr. Yani ahs ve onbin dirhem
eman altnda olurken, mslmantara yz dinar
verir.
663- Bin dirhem ile bana eman verirseniz
size kapy aar ve yz dinar veririm, derse yz
dinar ve bin dirhem borcu olur.
nk "be" harfiyle zikredince bin saysnn
emanna karlk olacan aklam saylr.
Mslmanlara vereceini art kotuu dinarlar
da zaten ahsi emanna karlk olarak vereceini

970
aklamtr. Ama "Alacam bin dirhem "yahut"
vereceiniz bin dirhem" eklinde tasrih etmi ise,
o zaman ahsna karlk mslmanlardan bin
dirhemi amay art komu saylr, imamn "Bin
dirhem sznn iki manaya ihtimali vardr."
sznden amac da budur. Yani ya benim size
vereceim yahut sizin bana vereceiniz,
anlamlarndan biri muhtemeldir. Bir delil var ise, o
alnr. Delil yoksa szn anlamlarndan galip olan
alnr.
376[13]

376[13]

971

SLAM ORDUSUNDAN EMAN STEYEN
SAVAI DMANIN DURUMU

664- Dman savalardan kale veya
snakta olmayan bir kii mslmanlardan eman
diler ve: "Bana eman verin, dar kaym, sonra
da memleketime gidip size ticaret mallar geti-
reyim" der ve gidip ticaret mallar, silah ya da
baka birey getirecek olursa ve "bu, benim

972
mailindir" derse, syledii geerlidir ve getirdikleri
emniyet altndadr.
nk yenik olmad bir durumda olduu
halde kendisine eman verilmitir. Onun durumu,
slam diyarna girmek iin kendisine eman
verilmi kimsenin durumu gibidir. Daha nce de
ifade ettiimiz gibi, belirtmemi olsa da mal ona
tab olarak emniyet ierisinde olur. Mahsur
durumda olmad halde slam ordusundan eman
isteyip kendisine eman verilen kiinin durumu da
yledir. Ama belirtip mal iin eman istemise o
zaman haliyle aka malna eman verilmi olur.
665- Yine beraberinde bir kadn getirir ve
"Bu benim esimdir yahut lazmdr ya da
kzkardeimdir" der ve beraberinde ocuklar
getirip bunlar benim ocuklarmdr, derse, dedii
kabul edilir ve getirdikleri de kendisiyle birlikte

973
eman ierisinde olur.
Mal ona tab olduu gibi oluk-ocuunun
da ona tab olacaklarn daha nce belirtmitik.
Ama getirdikleri kimselerden onun yalan
sylediini iddia eden karsa, bu iddiada
bulunan kimse fey1 olur.
nk eman hususunda ona tab olduunu
yalanlaynca kleliini bizzat ikrar etmi olur.
Beraberinde getirdii ve eman istedii
kimseler onu doruladktan sonra kendisi cayar
ve: Benimle onlar arasnda bir akrabalk yoktur,
der, onlar ise onun yalanc olduunu syleyecek
olurlarsa, hepsi emniyet ierisinde olurlar.
nk balangta birbirlerini dorulamakla
emandan istifade etmilerdir. Eman verilmi
kimsenin szyle bu eman geersiz olmaz.
Onun, onlarn kle edilmelerine karar vermesi

974
geersizdir. ayet slam ordusunun komutan
onlardan birinden phelenirse, ona yemin ettirir.
Yemin etmekten kanrsa, ya da akrabas
olmadn sylerse, kle edinilir, ama
ldrlmez.
666- ayet beraberinde erkek kiiler getirir
ve: Bunlar benim oullarm ve kardeler imdir,
derse hepsi fey' olurlar.
nk daha nce de belirttiimiz gibi
savaabilen durumda olanlar eman hususunda
ona tab olmazlar. slam diyarna girmek iin
eman istemekte de ordudan eman dilemesinde
de durum budur. Eman dilerken onlar da ahsen
zikretmesi ya da kendileri eman talebinde
bulunmu olmalar gerekir.
667- ayet ticaret mal ya da kle getirir ve
bu, benim ma-Imdr yahut bir kadn getirir ve bu,

975
benim esimdir der ve onlar, slam ordusuna
yakn bir kyden veya snaktan getirdii
bilinirse -ordugahtatakilar bilmese bile- onlara
dokunulmaz. O kadn veya kle yahut maln
nerede bulunduunu slam ordusu daha nce
bilmi olsayd onlar yenip alma imkanna sahip
bulunmu olsa da durum deimez.
nk onlar elde etme, onlar bilmeden
gerekleemez. Durumu bilinmeyen yakn, uzak
gibidir. Grmyor musun, yaknnda su
bulunduu halde suyun yakn olduunu bilmeyen
kii teyemmm ederse, su uzakm gibi teyem-
mm sahih olur.
668- ayet slam ordusu onlarn yakn
bulunduklarm bilir, ama onlara saldrlmam ve
mslmanlarn hakimiyet alannda deillerse,
yine onlara dokunulamaz.

976
nk daru'l-kfr hakimiyeti altnda
bulunanlar, onlara sava alp ele geirilmedike
srf varlklarnn bilinmesiyle yenilmi saylmazlar.
O yer yakn bile olsa, mslmanlarn hakimiyeti
altna girmemi bir yerden onu getirdii iin,
getirdii onun olur.
669- islam ordusunun yaknnda bir kyden
ve kafirlerin kendilerim korumaktan aciz olduklar
bir yerden onlar getirmi olsa, slam ordusu
onlarn varlndan haberdar ise ya da
oraya girdiklerinde onlarn varlndan
haberdar olacaklarsa, getirdikleri zerinde bir hak
iddia edemez.
nk slam ordusu dman yurduna
girdikleri zaman gayeleri onlar yenmektir. ayet
kendilerini ordudan koruyamayacak durumda
bulunan bir sahaya girecek ve durumlarn

977
bilecek olsalar, onlar malup edeceklerdir. Gr-
myor musun, Rasulullah (s.a.v.) Hayber'e
yaklatnda: "AHahu Ekber! Hay-ber harap
olmutur. Biz bir kavmin sahasma indik mi
uyarlm olanlarm sabah ne kt olur".
377[1]

Buyurmutur. Bu yoldan galibiyet gerekletiine
gre o kiinin beraberinde getirdikleri,
mslmanlarn hakimiyet sahasna dahil
kimselerdir, demektir.
670- ayet getirdii eyler bir kyn yer
altndaki smandan ise ve mslmanlar o ky
bildikleri halde snaktan habersiz iseler,
getirdiklerinin hibirine dokunulmaz.
nk mslmanlar sna bilmiyorlarsa,
orada bulunanlar elde etmi olmazlar. O kye
girmi veya girmemi olsunlar farketmez. Bir defa

377[1]
Saffat:37/177

978
mslmanlar o sna bulma yolundan
yoksundur.
671- ayet getirdikleri eyler, msmanlarn
sava at ve fethetmek iin kuattklar bir
kaleden iseler, getirdiklerinin tamam fey'dir.
nk mslmanlarn galibiyeti kaledekilerin
hepsini iine alr. En iyi allah bilir.
378[2]

Eman Verilen Kimsenin Dmann Elinde
Bulunmas

672- Harp ehlinden biri mriklerin zayf
taraflarm haber vermek zere slam ordusundan
eman dilemi ve mslmanlar dmanla
karlatklar zaman onu kaybedip dman
ordusu yenildiinde onu aralarnda grrse ve

378[2]

979
kendisi: Ben msl-manlarm safnda iken beni
esir aldlar, der ve yalan syleyip sylemedii
kestirilemezse durumuna baklr; ayet eli kelep-
eli ise ya da bir yere balanm ise, nce olduu
gibi eman ierisinde olur.
nk iin gereine vakf olunamaynca
zahire ve grnen alametlere gre hkm verilir.
Zahire gre esir edildii anlalyorsa, deriz
ki: Onlarn kendisini esir etmeleri halinde, nasl ki
zimm olan bir kimse dman tarafndan esir
edildiinde onunla yaptmz antlama son
bulmuyorsa, ona verdiimiz eman da son
bulmaz. Ancak iddias konusunda yemin ettirilir.
nk mahede ettiimiz zahir durumu
onun lehine ehadet etmektedir. Ancak bu,
sznde yalanc olduu ithamn yok etmez.
Onun iin sz

980
yeminiyle birlikte geerli olur.
673- ayet esirlik alametlerinden birey
tamyorsa, fey1 olur ve devlet bakan onu
ldrme yetkisine sahiptir.
nk zahire gre kendi isteiyle ordumuzu
terketmi ve dmann hakimiyetine gemitir.
Bylece ona verdiimiz eman da son bulmutur.
Onun durumu, tpk dier sava dmanlarn
durumu gibidir.
674- ayet durumu kapal ise, mesela, baz
alametler esir edildiine, bazlar da edilmediine
delalet ediyorsa, o zaman fey' olur, ama devlet
bakannn onu ldrmemesi gerekir.
nk alametler elitiinde bulunduu yere
gre hkm verilir. Mezkur kii dmann
hakimiyeti altnda ve kle edilmenin mubah
olduu bir yerde bulunmutur. Ancak alametlerin

981
elimesi, bir phenin varln gsterir. Onun
iin de bu kii ldrlemez. nk ldrme,
phelerle nlenen cezalardandr, ayet,
alametler elitiinde neden asl ve bizce malum
olan durum geerli olmasn? denilirse,
Deriz ki: Malum olan asl almak, ancak onu
izale eden delilin yokluunda szkonusudur.
Burada ise asl izale edecek delil ortaya kmtr
ve o da dmann hakimiyetinde bulunmasdr.
Bu kyasa gre her halkarda fey' olmas
gerekirdi. Ancak onlara esir olarak getii
delilleriyle ispatlanrsa bu kyastan vazgeeriz.
Ama esirliini ispatlayamaz ya da bununla
elien durumlar ortaya karsa, mevcut durumu
deerlendirmekten baka bir yol kalmamaktadr.
675- mam Muhammed dedi ki:
Mslmanlarn atlar bir defa katktan sonra

982
tekrar geri dnp dman yenilgiye u-ratsalar
ve em an verilen kiiyi ellerinde bulsalar, onlar
malup etmeden nce ellerinde olduu bilinirse,
bu kiinin durumu ile yukarda anlatlan kiinin
durumu ayn olur.
ayet mslmanlar dman yenilgiye
urattklarnda onu bulsalar ve dmanlar
tarafnda bulunduunu bilemeyip sadece onu
kaybettiklerinin farkna varmilarsa ve onu
bulduklarnda karargahnz terketmedim, derse
duruma baklr; ayet karargahta bulunan asker
says az olup orada bulunmusa ve mutlaka
durumundan haberdar olacaklar kanaati hakim
ise, esir edilir.
nk o zaman yalan sylediini kesinlikle
biliriz. Onun iin de eman hkm son bulmutur.
Ama karargahtaki asker fazla kalabalk olur

983
ve bu kalabalk ierisinde ona benzer bir
kimsenin gze arpmayabilecei szkonusu ise,
o zaman eman durumu devam eder.
nk malum olan asl izale edecek bir
delil,ani dmana katld ortaya kmamtr.
Sadece biz onun dmana iltihak ettiini iddia
edioruz, o da aksini iddia etmektedir. ddiasn
yemin ile desteklerse, szne uyulur ve emam
devam eder.
676. Karargahtaki askerin says az
ise,dman yendiklerinde onun dmanla birlikte
mi yoksa kendileriyle birlikte mi oldugunu
bilmeyip ondan sorduklarnda: Hayvanma yem
bulmak iin gittim yahut yolu kaybettim, dmana
katlm deilim derse, kyasa gre esir alnr.
nk harp diyarnda ordumuzdan
ayrldn biliyoruz.Harp diyar ise, dmann

984
yeridir ve onlarn hakimiyeti altnda bulunan bir
yerdir.
Fakat mam Muhammed istihsan kuralna
gre dediki: yemin ettii taktirde doru syledii
kabul edilir.
nk muhtemel bir eyi
sylemektedir.htiyacn gidermek yada
hayvanna yem bulmak iin karargah terketmesi
mmkndr.Korku ve izdihamn bulunduu bir
yerde ileri srd gibi yolu kaybetmesi de
mmkndr.Bu sebeple kendisi iin emann
devamn kabul ediyoruz.Temel durumunda onan
eman yok edecek bir delil ortaya kmadka,
temeli almak gerekir.
En iyi bilen Allahtr.
379[3]

379[3]

985

Para Yahut Baka Birey Karlnda
Eman in Antlama Yapmak

677- mam Muhammed dedi ki: slam ordusu
bir kaleye gelip onu fethetmee kalktklarnda
kale halk onlara: Bizden on kii kp sizinle
eman pazarl yapacaklar, onlar ne karar
alrlarsa biz ona razyz, derlerse, on kii de kp
esir alnmamalar artyla kalede ne varsa
hepsini askerlerin alabileceklerini syleseler,
fakat mslmanlar bu isteklerini rededer ve sz
konusu on kii bu sefer sadece kendileri ve
ocuklar iin eman isteyip bu hususta
mslmanlar la anlasalar, sonra da ieri girip
kapy anca mslmanlar girip kaledekileri esir
almaya baladklarnda kaledekiler: Size

986
gnderdiimiz on kii bizi esir etmeyeceinizi
sylediler, iddiasn ileri srseler, bu iddialarna
aldr edilmez. Szkonusu on kii onlar
dorulasn veya dorulamasn, farketmez.
Belirlenen on kii ve ocuklar hari, geri
kalanlarn hepsi esir alnr.
nk mslmanlar tarafndan, bu on kii
dnda hi kimseye aka eman verilmemitir.
Kalede bulunanlar tabi olma yoluyla bu on kiinin
emanma dahil olmazlar. Kuatma altnda olana
verilen eman ona hakikaten tab olan
kapsamazken, ona tab olmayan nasl kapsasn!
Ayrca iddia ettikleri gibi bu on kii esir
edilmeyeceklerini kendilerine sylemilerse, bu
konuda on kii yalan sylemi demektir.
Mrikler, hain kiileri kendilerine eli
semilerse, yaptklan kendilerinedir.

987
Mslmanlar tarafn-dan onlar aldatlm deil,
kendi kendilerine aldanmalardr.
678- Kalede bulunan bir grup mslrnan,
pazarlk yapan on kiinin iddia attikleri gibi haber
verdiklerine tanklk etse, bu tanklklar fayda
vermez. nk delille sabit olan, bizzat gz-
nnde cerayan edenden daha kuvvetli deildir.
679- Szkonusu on kii kaieye girdikleri
zaman kendilerine bunu haber verdiklerini
mahade etsek bile, onlar kle edinmemize bu
engel deildir.
nk biz onlara byle bir eman vermi
deiliz.
680- Kaledekiler bu on kii antlama yapsn
veya yapmasn kendilerine dnnceye kadar
eman isteseler, bu ve daha nceki durum ayndr.
nk kendilerine verilen bu eman,

988
szkonusu on kii geri dnnceye kadar
geerlidir. Ondan sonras iin onlara eman
verilmemitir.
681- ayet bu on kii geri dnnceye kadar
eman alm iseler ve geri dnp onlara durumu
haber verdik, dedikleri halde kaledekiler, bize
byle haber getirmediler, diyecek olsalar, onla-ra
verdiimiz eman geerlidir.
nk bu on kii kale halkna verdiimiz
emann son bulduunu iddia etmektedir.
Kaledekiler ise bunu inkar ediyorlar. Onun iin
sz kaledekilerin-dir ve bu on kiinin bu konuda
ahitlik yapma yetkileri yoktur. nk kendi
fiillerine ahdlik etmektedirler. Yaptklarnn
doruluunu ileri srmektedirler. Kaledekilere
haber verdik ve onlar da bunu kabul ettiler,
diyorlar. Halbuki kiinin yapm olduunu temize

989
karmak iin yapaca ahitlik kabul edilmez.
682- Kalede bulunan mslmanlardan yahut
zimmet eh-linden bir topluluk byle dediklerine
ahit olsalar, ahitlikleri kabul edilir ve onlar da
esir edilirler.
nk ehadetleri, kaledekilerin aleyhine bir
delildir. Onlarn ehadetiyle sabit olan,
kaledekilerin ikrar ile sabit olan gibidir.
683- ayet mslmanlardan ahitlik edenler
fasik kimseler iseler, esir almanlar kaleye iade
edilir ve durum eski ekline dner. Sonra da
yeniden onlara sava alr.
nk faskn haberine itibar edilmeyecei
ayetle sabittir. Hakknda ahitlik yaplan kii
mslman olsun veya dman olsun fark etmez.
Faskm ahitlii her ikisi iin geersizdir. Bu on
kiinin durumu onlara olduu gibi anlattklar

990
tesbit edilemedike, onlar eman ierisindedir ve
esir alnamazlar.
684- Mslmanlar kaleye girdiklerinde
kaleleri yklm ve kendilerini koruyacak durumu
yitirmi iseler, onlar eman bulacaklar yere
ulatrmak mslmanlar zerine bir grevdir.
nk onlara verdiimiz eman hala devam
etmektedir. Emin olacaklar bir yere onlar
ulatrmadka onlara verdiimiz eman geri
alamayz.
685- ayet bu on kii, antlamay olduu gibi
anlatmadk, sadece esir edilmekten emin
klndnz dedik, diye sylese, bununla nceki
durum arasnda bir fark yoktur. Bu sebeple kale-
dekileri esir alamayz.
nk bu on kii olup biteni olduu gibi
onlara anlatncaya kadar kendilerine eman

991
vermiizdir. Halbuki onlara dorusunu
anlatmamlardr.
686- ayet mslmanlar onlara: Bu on
kiinin size haber verdikleri gibi kimseyi esir
almayacaz ama kaledeki mallar alacaz,
nk siz buna raz oldunuz ve kaleyi atnz,
diyecek olsalar ve kaledekiler de: imdi biz buna
rza gstermiyoruz, deseler, mallar kendilerine
braklr.
nk kendilerine verdiimiz eman kalede
bulunan hereyi kapsamaktadr. Bakasna raz
olsalar bile kendilerine verilen eman devam
etmektedir. Eman ne iin verilmise, o
neticelenmeden bu eman son bulmaz. Verilen
eman da, ancak meselenin olduu gibi
kendilerine intikal ettirilmesiyle son bulur. Bu
haber kendilerine intikal etmedike, onlan eski

992
durumlarna iade ettikten yahut emin olacaklar
bir yere ulatrdktan sonra ancak bu eman
bozabiliriz.
687- ayet komutan bu on kiiyle birlikte
mslmanlardan birini gnderecek olsa ve o
mslman kii: Bu on kii antlamann nasl
olduunu onlara haber verdiler, dese ve kale
halk da bunu inkar etse, sz kale balknndr.
nk bir kiinin ahitlii mslmanlar
aleyhinde balayc olmad gibi kendilerine
eman verilmi kimseler hususunda da balayc
deildir.
688- Mslmanlardan iki veya daha ok kii
gnderilip bu mslmanlar ahitlik edecek
olsalar, o zaman kaledekilerin hepsi esir edilir.
nk mslmanlarn ahitlii tam bir
delildir. Onlarn ahitlii emanm son bulmasn

993
gerektirir. Onlarn ahitliini nasl kabul
edebilirsiniz? Onlar bu ahitlikleriyle kendilerine
menfaat salam oluyorlar. nk ganimette
onlarm da pay vardr? denilirse;
Cevap olarak deriz ki: Evet, dorudur. Ama
ganimet taksim edilip ellerine verilinceye kadar
ganimette haklar yoktur. nk onlardan biri,
ganimet taksim edilip kendisine verilmesinden
nce lecek olursa kendisine den pay
miraslarna kalmaz. Byle zayf bir hak
ahitliin kabulne engel deildir.
Nitekim mslman askerlerden iki kii bir
zimmnin ganimetten bir ey aldn syleyip
alnan ayniyle belirterek gsterseler yahut
aldna ahitlik etseler, genel ortaklk gz
nnde bulundurularak ganimet veya hazinede
menfaatlerinin bulunduuna baklmadan

994
ahitlikleri kabul edilir.
689- ki adam, mslmanlar arasnda
ahitlikleri kabul edilmiyen kiilerden ise, onlar
nk bu ahitlikle eman sona erdireek ey
gereklemi olmaz. Sona erdirecek eyin sabit
olmas in ahitliklerinin kabul edilmesi gerekir.
690- Zimmet ehline kar ahitlii geerli
yine zimmet ehlinden iki kiiyi de on kii ile
beaber gnderse, onlar yine fey' olurlar.
nk eman alanlara kar ahitlik
etmektedirler. phelerle geersiz saylan ve
saylmyan eylerde zimmet ehlinin eman
alanlara kar ahitlii geerlidir. Onun iin bu
meselede zimmet ehlinden iki kii mslmanlar
maka-mndadr.
691- Buna bir erkek ve iki kadn ahitlik

995
ederse, ahitlik geerli olur ve adamlar fey'
olurlar. Ancak ldrlmezler.
nk phe ile beraber sabit olan eylerde
erkeklerle beraber kadnlarn ahitlii hccettir,
ama pheler bulunduunda geersiz olan
eylerde hccet deildir. nk kadnlarn
ahitliinde unutma ve yanlma olabilir.
692- On kiiyle birlikte kaledekilerde, eman
verilen iki a-dam gnderir ve onlar da aleyhlerine
ahitlik etseler, bu gnderilen iki kii o yerin
halkndan iseler ehadetleri kabul edilir. Ama
oral deillerse, mesela onlar Trk
380[4]
ve kale
halk da hris-tiyan ise farkl memleketlerden
olmalar sebebiyle ehadetleri makbul deildir.
nk harp diyar hkm yeri deil, yenme

380[4]
Yazma nshalarn birinde "Trk" yerine "irk
ehli" gemektedir.

996
yeridir. Glerinin farkl oluu aralarnda
farklln olmasn gerektirir. Bylece farkl
yerlerden iseler eman altmdakilerden bir ksmnn
dierleri aleyhine ehadet etme yetkileri yoktur.
Ama zimmlerin hilafna eman altndaki kimseler
bizim lkemizde bir araya gelmi olsalar, lkemiz
vatanda olmu olurlar. slam yurdu ise hkm
yurdudur. Hepsi ayn hakimiyet altnda
olduklarndan dinleri farkl olsa bile bir ksmnn
dierleri hakknda ahitlikleri makbuldr. Nitekim
mslmanlar da mezhepleri deiik olsa bile
birbirleri hakknda ahitlikleri makbuldr.
693- Kale halknn eman altnda sayld her
hkm, bu on kii iin de geerlidir.
nk eman kesinlikle onlar da
kapsamaktadr. Bu verilen eman geri
alnmadka onlara da dokunamayz.

997
694- ayet on kii dnda kale halkndan
dinine gvenilen bir topluluk, bu on kiinin
antlama yapldn kendilerine haber
verdiklerine dair ehadette bulunursa, ehadetleri
kabul
olunmaz.
nk ileri srdkleri sebebiyle
mslmanlara kle olmulardr. ahitler, bu on
kiinin haber vermesiyle emanm son bulduunu
ileri srmektedir. O halde kle durumuna
dmlerdir. En azndan durumlar klelik ve
hrriyet arasndadr. Bylece mkteb
(szlemeli kle) durumundadrlar ve ehadetleri
kabul olunmaz.
695- ahitlikleri kabul olunmazsa, bu on kii
dnda, kale halk mal ve kuleleriyle eman
altnda olurlar.

998
Baz nshalarda ifade byle gemektedir.
Ancak bunun dorusu "Bu on kii aleyhine
ehadet edenler hari..." eklindedir.
nk bu on kii iin emann devam
ettiinde phe yoktur. O halde, nasl eman
altnda bulunanlarn dnda kalabilirler? Lakin bu
ehadet edenler, kendileri emann son bulduunu
itiraf etmektedirler. Bu itiraflar ise, kendileri iin
geerlidir. Bylece mallar, kleleri ve onlar
dorulayan hanmlanyla kk ocuklar fey1
durumuna dm olurlar. Kk ocuklar
annelerine tab olduklarndan, anneleri kocalarn
yalanlarlarsa, ocuklaryla birlikte eman ie-
risinde olurlar.
Annesi bulunmayan kk ocuklar ise,
babalarna tbdir. nk kendileri kle ve
anneler hr olunca, annelerin eman devam

999
ettiinden ocuklarn yeri annelerin kuca olur.
Annesi olmayanlar, ister istemez babalarna tabi
olur ve ona tabi olarak kle olurlar. Kendileri
tasdik etmedike, byk ocuklar hakknda
tasdik edilmezler. Onlar tasdik ederlerse, kendi
ikrarlaryla o zaman kle olurlar.
696- mam Muhammed dedi ki: Komutan,
olup biteni bildiren bir mektup yazar ve altn
mhrledikten sonra sozkonusu on kiiyle birlikte
bir eli eliinde bu mektubu kale komutanna
gnderir ve kale aldnda kale komutan, eli
bana byle bir mektup getirmedi ve bana byle
birey vermedi derse, eli de: Mektubu kendisine
teslim ettim, hatta huzurumda mektubu okudu,
iddiasnda bulunsa, kaledekilerin ilk eman
devam eder.
nk eli, mektubu ona ulatrmakla

1000
emann son bulduunu iddia etmektedir. Kale
komutan ise bunu inkar etmektedir. Sz, nkar
edenindir.
nk emann sonbulmas halinde
uygulanacak hkm, onlarn ldrlmelerini
yahut kle edinilmelerini mubah klan bir
hkmdr. Bu ise, phelerle geersiz olan
hkmlerdendir. Gnderilen eli mslman bile
olsa, bir kii olduundan, bir kiinin verdii haber
tam delil deildir.
697- O eliyle birlikte iki mslman
gnderilmi ve kale konutanma onlarn
huzurunda mektup okunmu ve mektupta
yazlanlar anlamsa, kaledekilerin hepsi esir
alnr.
nk delil ile sabit olan, dmann itirafyla
sabit olan gibidir. ki ms-lmann ehadeti ise

1001
tam bir delildir.
698- ayet gnderilen o iki mslman,
elinin mektubu kale komutanna teslim ettiini
ve Arapa olarak mektubu komutana okuduunu,
tercmann da onu tercme ettiini, lakin
tercmann ona nasl tercme ettiini
bilmediklerini sylerlerse, komutann mektupta
yazlanlar anladn tesbit edinceye kadar kyas
onlarn eman ierisinde olmalarn gerektirir.
nk biliyoruz ki, kale komutan Arapa
bilmemektedir. ahitler de tercmann doru
tercme edip etmediini bilmemektedirler. O
halde komutann yazlanlar anladna dair kesin
delilimiz yoktur. phe hala szkonusudur. Onun
iin de ldrlmez ve esir alnmazlar. Ancak
kyas byle olmakla birlikte istihsan deliline gre
onlar fey' olurlar.

1002
699- mam Muhammed dedi ki: Bu durumda
esir alnrlar. nk mslmanlar, verilen eman
geri almak iin baka bir imkana sahip deildirler.
Tercman hainlik edip mektupta sylenenleri
doru aktar-namsa, o zaman hain bir tercman
edinmekle kendi balarna geleni kendi elleriyle
hazrlamlardr.
in hakikatna vakf olma imkan
bulunmad zaman hkmn hakikate gre
verilmesi uygun dmez. Zahire baklr ve ona
gre hkm verilir.
700- ayet mslman eliler kale
komutannn meclisinde bulunmamlar, lakin
mektubun cevab mhrl bir mektup ile verilmi
ve sonra kale aldnda kale komutan mektup
meselesini inkar eder ve: Bana ne mektup
ulamtr ne de o on kii olup-biteni olduu gibi

1003
anlatmtr, derse, emanlar olduu gibi devam
eder.
nk ordu komutanna getirilen mektup
phelidir. Olabilir ki, onlardan biri komutanlar
namna onu uydurmutur. Byle pheli bir
mektupla da lm ve ganimet almay mubah
klacak ekilde eman son bulmaz.
701- ayet mektup krallar tarafndan
gnderilmi ve o lke igal edildikten sonra kral
byle bir mektup gndermediini iddia edecek
olursa, durum ayndr.
Bu da mslmanlarla aralarndaki eman
akdini bozmaz. nk burada da mektubun
durumu phelidir. Mektup bir komutan namna
uydurulabilecei gibi kral namna da uydurulmas
muhtemeldir.
702- Gerek olup olmad bilinemeyen bu

1004
mektuba dayanlarak kanlar helal olmayaca
gibi,kle olarak da alnamazlar.
ayet "Hkmlerde bir yargcn dier yargca
gnderdii mektup delil saylmaktadr. Halbuki
ayn ihtimal onda da mevcuttur" diye itiraz edilse;
Buna cevap olarak deriz ki: phe ile hkm
kalkan hususlarda mektup delil olmad gibi,
phe ile birlikte hkm sabit olan meselelerde
de kyasa gre hccet kabul edilmez. Ancak
phe ile birlikte hkm sabit olan meselelerde
istihsan yolu ile delil olarak kabul edilir. nk
zahire gre uydurma olmadn kantlayan
mhrle mhrlenmitir. Ayrca hem buna hem
de iindekilere ahitler ahitlik etmektedir. Byle
bir ey, krallarnn bize yazd mektupta zaten
olmaz.

1005
En iyi Allah bilir.
381[5]

Elinin Verdii Eman

703- mam Muhammed dedi ki: slam
ordusunun komutan bir ihtiyala ilgili olarak kale
komutanna mslman bir eli gnderecek olsa,
eli de gidip mektubu teslim ettiinde: "Komutan
szl olarak sana, akraba ve lkene eman
verdiini haber vermemi istedi, kapy a" derse
ve komutann azndan bir mektup uyduracak
olsa, ya da bir mslman topluluk huzurunda
szl bireyler uydursa, kale kaps alp
mslman-lar kaledekileri esir alarak mallarn
yama etmeye baladklarnda kale komutan:

381[5]

1006
"Eliniz, komutannzn bize eman verdiini haber
verdi" deyip o mslmanlar da buna ahit getir-
se, kaledekiler eman ierisinde olur ve alnan
mallar geri verilir.
nk elinin ifadesi onu gnderenin ifadesi
makamndadr. Onun in bu durumda ordu
komutan kendilerine eman vermi gibi saylr.
Elinin ifadesi, eli olarak gnderildii
hususta gnderenin ifadesi makamnda olur, ama
uydurduu meselelerde onun makamnda
saylmaz, diye tiraz edilse;
Deriz ki: Kendisine gnderilen kii asndan
bu ayrm geerli deildir. nk elinin hangi
szlerinin doru ve hangilerinin uydurma
olduunu bilme mkan yoktur. Kendisine eli
gnderilen kii, elinin verdii bilgiye i-nanmaktan
baka ne yapabilir. Onun iin o kiinin eli

1007
olduunu tesbit ettikten sonra sylediklerini doru
olarak kabul eder. Aslnda gnderen kiinin gve-
nilir bir eli semesi gerekir. ayet elinin haber
verdii doru olarak kabul edilmezse, aldatma
szkonusu olur ki, bu haramdr.
Grmyor musun, komutan onlara: Bu
aramzda meydana gelecek her hususta benim
elimdir, diye seslense ve eli de byle bir
davranta bulunsa, kendilerine eman verilmi
saylmaz m? Nitekim bu durum u ayetlerden de
anlalmaktadr: "Eer (peygamber
sylemediimiz) baz szleri bize kar
kendiliinden uydurmu olsayd, elbette onun sa
elini (kuvvet ve kudretini) ahverirdik. Sonra da,
hi phesiz, onun ah damarn koparrdk."
382[6]

Halbuki Hz.Peygamber deil, Mseyleme ve

382[6]
Hakka:69/44-46

1008
benzeri peygamberlik iddiasnda bulunan
yalanclar Allah adna baz eyler uydurmulardr.
Onlar eli olmadklar iin uydurmalar geerli
deildir. Ve dnyada da Allah onlara byle bir
ceza uygulamamtr. Bu da gsteriyor ki,
elilerin durumu dierlerinkinden
farkldr.
704- Eli zimm yahut eman verilmi harp
ehlinden biri ise, durum yine ayndr.
nk bu emanm ordu komutan tarafndan
verildii sabittir, eli tarafndan deildir. Ayrca
eli onlarn kalelerinde bulunmaktadr ve
onlardan korunmu deildir. Bu sebeple
kendiliinden verecei bir eman geerli olmaz.
Ayrca burada kusur komutanndr. nk
kendisi yasaklanm bir ite bulunarak kafir ve
hain birisini kendisine eli semitir.

1009
Hz. mer (r.a.) vali olan Ebu Musa' E'ari'ye
"Katibine emret, camiye girsin ve u mektubu
okusun", demiti.
Ebu Musa : Katibim mescide girmez,
demiti.
Hz. mer: Neden girmiyormu; cnb m?
diye sormu.
Ebu Musa: Hayr. O hiristiyandr. Cevabn
vermiti.
Bunun zerine Hz. mer yle demitir:
Sbhanallah! M'minlerden bakasn srda
edinmisin? Yce Allah'n u szn duymadn
m?: "Kendi (din kardelerinizden bakasn (dost
ve) srda edinmeyin. (nk) onlar size er ve
fesat yapmakta hi kusur etmezler..."
383[7]
Yani
onlar ilerinizi bozmaktan geri kalmazlar.

383[7]
A1-iImran:3/118

1010
705- Eli: u iddia ettiklerini syledim, derse
ve bunu an-cak kendisinin sylemesiyle bilecek
olursak ve kale kaps alm olup mslmanlar
onlar esir alm iseler, syledii kabul edilmez.
nk geriye evrilip yeniden balanmas
mmkn olmayan bir eyi haber vermektedir ve
mslmanlarn hakk sabit olduktan sonra bu
hakk bozacak bir iddiada bulunmaktadr. Bu
sebeple, delilini ortaya koymadka bu iddias
kabul edilmez.
706- Ama esirlerden onun payna denler,
hr olurlar. nk kendisi onlarn eman
ierisinde olduklarn itiraf etmektedir. Dman
yurduna kendisinin dnmesine de msaade
edilmez.
nk bu mslmanlarn hakk olan bir
eydir.

1011
707- ayet zimmlerden bir grup bu
konumaya ahit olsa, ahitlikleri kabul olunmaz.
708- ayet kendilerine bu mektubu getiren
aslnda eli olmayp kendiliinden uydurduu bu
mektupla aralarna giderek onlara eman
verildiini yazm ve gtrmse yahut szl
olarak: Ben (yahut biz) komutann elisiyim,
komutanmz size eman verdi derse, onlarn
hepsi esir edilir. Ayrca devlet bakan
savalarn ldrme yetkisine de sahiptir.
nk o ahs tarafndan verilen eman,
eman deildir. Ayrca onlara bunu syledii
zaman onlardan korunmu bir durumda olmayp
aralarnda esir makamndayd. Esirin verdii
eman mslmanlan balamaz. Ordu komutan-
nn, onun bu davrann yklenmesi mmkn
deildir. nk onu kendisi gndermemitir ki,

1012
onun sz komutann sz makamnda saylsn.
Burada onlar aldatm saylmayz. Kusur,
kendilerinindir. Kendileri eli olarak bilinmeyen
rastgele bir adama aldanmlardr. Bu ahs daha
nce slam ordusu komutan tarafndan hibir
zaman eli olarak gnderilmemitir. Komutann
buna nceden engel olmas da mmkn deildir.
nk byle bireyden haberi olmamtr. Kendi
imkanlar dnda olan meselelerde karar
verilmedii gibi, slam ordu komutan da
imkanlarnn dnda olan bireyden sorumlu
deildir.
709- Eli olmayan bu ahs slam ordusunun
karargahndan onlara seslenip kendilerine eman
verildiini syleyecek olsa ve onlar da bunun
zerine kapy aacak olurlarsa, eman geri
alnncaya kadar eman ierisinde saylrlar.

1013
nk mslmanlarn hakimiyet sahasnda
bulunduu bir yerde onun bu sz onlar iin
emandr. Emana sahip bulunan bir kimsenin
eman verme yetkisi bulunan bir kimse namna
bunu haber vermesinin sahih olduunu daha
nce belirtmitik. ster bu haber doru olsun, ister
yalan olsun farketmez. ayet doru ise
kendisinden haber verilen kii tarafndan, yalan
ise haber veren kii tarafndan eman verilmi
saylr. Ancak bunun sabit olmas iin
mslmanlardan adil ahitlerin buna ehadet
etmeleri gerekir. nk bunda mslmanlarm
hakk olan ganimeti iptal etmek vardr.
710- ayet komutann elisi komutann
mektubunu ilettii zaman "Falan komutan size
eman verdi ve bunu haber vermek zere beni
size gnderdi. Yahut: Komutann kaps nndeki

1014
mslmanlar size eman verdiler. Ya da: Ben
snrlarnza girmeden nce size seslenmi ve
size eman vermitim. Mslmanlardan bir gurup
da buna ahittirler "derse, haber verdii durum
yalan ise, hepsi fey' olurlar.
nk kendisi komutann elisi deildir ki
ifadesi komutann ifadesi gibi olsun. Kendisi
komutann yanndaki mslmanlarm elisi de
deildir. Bu durumda kendisinin eman verme
yetkisi de yoktur. nk onlarn hakimiyet saha-
snda bulunmaktadr. te bu sebeplerden dolay
sznn hkm geersizdir.
711- ayet mslmanlardan bir kii kendi
zel bir ihtiyacn gidermek zere aralarna
gnderilse, o da gidip ihtiyacn giderdikten
sonra, kendisini gnderenin kendilerine eman
verdiini haber verse, yine bu eman geersizdir.

1015
nk byle sradan askerlerden bir eli
komutann yahut mslman cemaatin elisine
benzemez. nk onu gnderenin kendisi eli
olsayd, yine verecei eman geerli olmazd.
Onun iin elisinin, kendisini gnderen namna
verecei eman da makbul deildir.
Aslnda emirin yahut mslman cemaatin
elisinde de kyas budur. Ancak biz istihsan yolu
ile bu iki hasletten birini tayan elinin verecei
emann geerli olacan sylyoruz.
nk mslmanlarm cemaati nerede
bulunursa bulunsun hakimiyeti kendi elindedir ve
gnderecekleri eli de onlarn makamndadr.
Onun iin e-man kendilerine nisbet edildiinde
geerli olur. Emirin durumu da bunun gibidir.
Onun verecei eman da geerlidir. nk emir
oluu, hakimiyeti elinde tutmas anlamndadr.

1016
Elisinin eman hakknda syleyecekleri,
kendisinin syleyecekleri makamndadr. Bu yetki
ise, sradan biri iin szkonusu olamaz. Bu
sebeple byle bir kimsenin gnderecei elidede
bu yetki yoktur,
712- mam Muhammed dedi ki: ayet emir
kendilerine eman verildiini haber verecek bir eli
gnderir ve eli de geri dnp mesaj ilettiini
bildirecek olsa, elinin kendilerine bu mesaj
ilettiini bilmeseler bile eman ierisinde saylrlar.
nk hakikatna vakf olmak mmkn
olmayan durumlarda hkm zahire gre verilir.
Zahire gre ise, eli aralarna girdikten sonra
mesaj onlara iletmeden geri dnemez. Ayrca
elinin, "onlara mesaj ilettim" sznde her ne
kadar doru olduu kesin olmasa bile, doru
olmas ihtimal dahilindedir. En azndan bu

1017
kadarla phe hasl olmutur. Daha nce de
belirttiimiz gibi phe szkonusu olduu yerde
eman sabit olur.
Onun iin mslmanlar eman bozulmadi
mddete onlara saldra-mazlar.
713- ayet emir ve mslmanlar onlara
eman verecek olsalar, sonra da bir eli
antlamann bozulduunu ve emann geri
alndn onlara haber vermek zere gnderilmi
olsa, eli de geri dnp bunu onlara haber
verdiini syleyecek olsa, bunun kesinlii ortaya
kmadan mslmanlar onlara saldiramaz.
nk elinin haberi onlara ilettiine dair
sz doru olabilecei gibi yalan da olabilir. Bu
ise, her ne kadar bir bakma eman verilmesi
hususunda bir delil ise de antlamann bozulmas
iin tam bir delil deildir. nk emann

1018
bozulmas esir edilmelerini, kadnlarnn cariye
olarak alnmasn ve kanlarnn dklmesini helal
klan bir durumdur. Bu ise, phe ile sabit olmaz.
Sadece d grn veya bir kiinin verecei
haber pheden hali deildir.
Eman verilmesinin dourduu sonu esir
edilmelerinin yasaklanmas olduundan, eman
verme phe ile sabit olur.
Ayrca emann bozulmasyla yaplacak bir
yanllk telafi edilemez. Onun iin bu hususta
zahirle yetinmek caiz deildir. Halbuki eman
vermekle yaplabilecek bir yanlln telafisi
mmkndr Onun iin bunu haber verecek tek
kii eli olduu takdirde onun verdii habere gre
hareket etmek caizdir.
714- ayet mslmanlar haber kesinlik
kazanmadan nce onlara saldracak olsalar ve

1019
onlar da: Elinizin getirdii haber henz bize
ulamad, diyecek olsalar, onlarn sz geerlidir.
nk emann bozulmu olmasn inkar
etmi olurlar ki, bu hususta malum olan asl
geerlidir. Bu sebeple bu saldn esnasnda
onlardan alnan mallar geri verilecei gibi
onlardan ldrlenlere karlk fidye de verilir.
nk emann bozulduunu bilmedikleri
mddete onlar hakknda verilmi olan eman ge-
erliliini korur.
ayet, emirin bundan te yapabilecei
baka birey yoktur, eklinde bize itiraz edilecek
olsa, deriz ki:
Hayr, mesele dediiniz gibi deildir. Aksine,
emann geri alndn haber verecek bir eli ile
birlikte, haberi kendilerine ilettiine dair ahitlik
yapacak iki ahit de gnderir. Emann geri

1020
alndna dair haberin kesinlik kazanmas iin
asgari snr budur. Hatta emir onlara iki eli
gndermi osa ve bu iki eli, haberin kendilerine
ulatrldna dair ahitlik yapsa, yine caiz olmaz.
nk onlardan biri, kendi fiiline ahitlik yapm
olur ki bu, ahkam hususunda delil deildir. Ancak
ahkamda delil olabilen bir durum, emann
bozulmas iin delil olarak kabul edilebilir.
715- ayet emirlerinin elisi mslmalarn
karargahna mhrl bir mesaj getirse ve bu
mesajda antlamay bozduklarn bildirmi olsa,
durumu kesin olarak tahkik etmedike
mslmalarn acele ederek karar vermeleri
doru olmaz.
nk getirilen bu mesaj kesin deildir,
uydurulmu olma ihtimali vardr.
716 - Mesaj getirenler dmandan iki kii

1021
ise ve bu mesajn emirin mesaj ve mhrn de
onun mhr olduuna ahitlik etseler, bu
durumda dmana kar ahitlikleri geerli olur.
nk bu iki eli yanmzda bulunduklar
mddete eman ierisindeler ve dman da
eman bozuluncaya kadar eman ierisindedir.
Dmann, kendi yurttalar aleyhinde ahitlikleri
de tam bir delildir. Onlarn ahitlikleriyle antlama
bozulduktan sonra artk ldrlmelerinde ve esir
edilmelerinde bir saknca yoktur.
717- Ancak gnderilen mektuba ahitlik
edenler, onlardan ahitlii kabul edilmeyen yahut
zimm veya mslmanlardan iseler, o zaman
mslmanlarn acele ederek savaa girmeleri
caiz olmaz.
nk byle kimselerin ahitlii ahkam
konularnda delil deildir ve

1022
byle bir ehadetle eman bozulmaz.
Bunu kendilerinden renmek iin emirin
onlara mslmanlardan gvendii adaletli iki kii
gndermesi lazmdr.
Nitekim onlar esir ettiklerinde mektubu ve
yazdklarn inkar etseler, er' an onlarn dedii
geerli olur. ahitlii geersiz olann ahitliiyle
de inkar etmeleri geersiz olmaz. Onun iin
mektubu yazdklarn inkar etmeleri halinde
aleyhlerinde ahadet edecek ahitlii geerli iki
kiiyi emirin grdermesi lazmdr.
718- Emir onlara ahdi bozduklarn ifade
eden bir mektupla on kii gnderse ve mslman
kiiye; Bu mektubu onlara oku, dierlerine de: Siz
de buna ahit olun derse ve komutanlar ve
patrikler bir araya gelip adam kendilerine Arapa
mektubu okuduktan sonra bir tercman dillerine

1023
tercme eder ve eliler geri gelse ve olanlar
bildirse, bu durumda mslmanlarn onlara
saldrmalarnda bir saknca yoktur.
nk bundan fazlasn yapmalar mmkn
deildir. Zaten teklif, phe-bulunmas halinde
sakt olan eylerde veya phelerin varlna
ramen olan eylerde imkana gre sabit olur.
lerin sabit
719- Onlara saldrp "Tercman bize ahdin
bozulduunu deil, sadece eman mddetinizi
uzattk" dediini iddia etseler, bu szleri geersiz
olur.
nk belirttiimiz gibi tercme iin kendileri
hain birini semilerdir. Tercmann onlara
syleyeceini bilmemiz de mmkn deildir.
Ancak tercmann mektupta sylenenlerin zddm
kendilerine sylediine mslmanlar kesin kanat

1024
getirirse, o zaman onlarn eman devam eder.
Nitekim eman verdiimiz bu kiiler deiik dilleri
konusalar ve Arap bir millet olup Arapa bildik-
leri halde baka bir dille konusalar veya bu dili
bilmiyoruz deseler, onlarn konuulan dili
anladklarn bildiimiz halde bile bile onlar tasdik
eder miyiz? Anlamadklarna kesin kanaat
getirmedike onlarn bu iddialarn kabul ede-
meyiz. Ama byle olduuna kanaat getirirsek,
syledikleri olur ve eman zere devam ederler.
Zann galip ile bu dili anlamadklarna kanaat
getirirsek yine emanlar devam eder. nk
ihtiyat ile hkm verilen yerlerde zann galip
kesin bilgi gibidir.
Ebu Hanife de yle demektedir :
Mslmanlarn bir kaleyi kuatmas
srasnda mslmanlardan biri kumandana bir

1025
mrik getirse ve ona eman vermitim, onun iin
bana geldi, derse, byle olduuna dair iki ahit
getirmedike sz tasdik edilmez.
nk kumandana getirmesiyle mrik artk
mslmanlara fey' olmutur. Zira mslmanlarn
eline dmtr. Bu mslmann da daha nce
ona eman vermee imkan yoktur. Onun iin
verdiini syledii eman konusunda tasdik
edilmez. Kyasa gre devlet bakan onu, dier
esirler gibi dilerse ldrebilir.
stihsana gre ise onu ldrmeyip fey'
sayabilir. nk mslmann szndeki doruluk
phesi, ldrlmesine engel tekil edecek bir
phe meydana getirmektedir.
Sonra, eman verilmi kiinin ldrlmesi
Allah'n yasaklad bir eydir. Dini bir meselede
haberi vahid de er'an hccettir. Bilhassa bu

1026
haber belirli bir ahs ilzam etmiyorsa ve o ahs
bunu inkar da etmiyorsa, o zaman hccet oluu
daha aktr.
720- Getiren mslman dnda baka bir
mslman da buna ahitlik ederse, onun ahitlii
de kabul edilmez. Kabul olunmas iin iki
mslmann ahitlik yapmas lazmdr.
Delil olarak Hrmzan hadisi
gsterilmektedir. Hz. mer ona: "Konu, hi
korkma", yahut "diri sz ile konu", dedi. Sonra
Hz. mer durumu unuttu. Enes b. Malik olay
hakknda tanklk yapnca mer bunu kabul
etmedi. Ne zamanki beraberinde baka birini de
getirip ahitlik yapt. Hz. mer onu kabul etti ve
eman verdi.
Birinin eman altnda olduuna dair ahitlik
yaplacanda erkek iki kiinin ahitlii

1027
gerektiine bu ak bir delildir. nk emanna
ahitlik yaplan bu kii emann varln inkar
etmektedir. Kendisi bunu kabul etseydi kendi
hakknda ahitlii hccet olmazd. Onun iin
emann sabit olabilmesi iin ondan ayr iki kiinin
ahitlik yapmas lazmdr. Ancak mslmanlar
durumu elinin dmana bildirdiinden emin
olmas halinde eli mstesna olur. nk
mslmanlar onun elililine gvenmilerdir.
Ondan bir hainlik meydana gelirse, bunun
zararn mslmanlar eker.
Nitekim devlet bakan mslmanlar iin
birini hakim tayin ettiinde ve hakim recm, el
kesme gibi cezalardan birinin uygulanmasnda
yanldnda bunun cezasn mslmanlarn
beltlmali eker. nk onlar mslmanlara onu
yag yaptlar. Hatasnn cezasn da onlar

1028
ykleneceklerdir. Elinin durumu da ayndr. Ona
elilii yklediler. Hata ve cinayetinin cezasn
dman taraf deil, sadece onlar
ykleneceklerdir.
En iyi bilen Allah'tr.
384[8]

lk Seriyyenin Kale Halkna Eman Vermesi
Ve Ardndan kinci Seriyyenin Gelmesi

721- Bir seriyyenin, slam yurduna
(darulislama) kncaya kadar kale halkna
beyz dinar karlnda eman vermesi
geerlidir.
nk bu amala karlksz eman vermeleri
geerli olduuna gre, cret karlnda eman

384[8]

1029
vermeleri ncelikle geerli olur. nk eman
ldrme ve kleletirmeyi haram klmaktadr. Bu
da cretli veya cretsiz sahihtir. Tpk ksas
yerine bar yaplmas gibi.
722- Bu antlamadan sonra onlardan baka
dmanlara saldrmakta bir saknca yoktur.
nk eman sadece kale iindekilerine
verdiler. Kaledekilerle beraber mallar ve
hayvanlar da eman altnda olur. nk kalede
kalmak zere kendilerine eman verdiler.
Antlamadan nce aldklar dnda eman
verdikten sonra eyalarndan herhangi birey
almalar doru deildir. Antlamadan nce aldk-
larn geri vermeleri de gerekmez. nk alnan
eyler artk onlara ganimet olmutur. Zaten eman
vermeleri nceden aldklarn onlara geri vermek
iin deil, canlarna ve dier mallarna zarar

1030
vermemek iindir. nce alnanlar da mallan
kapsamndan km saylr.
723- Bu seriyye dman yurdunda
ilerledikten sonra ikinci bir seriyye gelse ve kale
sakinleri birinci seriyyeden eman aldklarn
syleyip adaletli iki mslman da buna ahitlik
yapsa, ikinci seriyyenin onlara dokunmas yasak
olur.
nk birinci seriyenin yapt akit btn
mslmanlar iin geerlidir. Rasulullah
buyuruyor: "Mslmanlar yabancya kar
elbirlikr. En bayalar onlarn karn gzetir.
En nde geleni onlar adna akit yapar ve en
uzakta olan onlardan biridir."
fade edildiine gre ilk seriyyenin akdinden
maksat emandr ve btn mslmanlan balar.
724- Bu seriyyenin hkm de birinci

1031
seriyyenin hkm gibi sabit olup dmana bir
daha dndklerinde daha nce aldklar
dinarlarn geri vererek eman bozduklarn
belirtmeden kale sakinlerine saldrda
bulunmalar helal olmaz. kinci se-riyye iin de
durum ayndr. lk seriyyenin ald dinarlarn geri
verip eman bozduunu bildirmeden onlarla
savamas caiz olmaz.
nk birinci seriyye daru'l-harpten
kncaya kadar emin olmak iin paray verdiler.
Birinci seriyye darulharpten kmadka onlar
eman iinde saylrlar.
Dinarlarn vermeksizin onlarla savamamz,
aldatma ve zarar verme olaca iin haramdr.
Ama dinarlar geri verildikten sonra onlarla sa-
valr ve yenik dmelerinden sonra iki seriyye
birbirine kavuursa, ikisi de kale halkndan birinci

1032
seriyyenin ald mal ve paralarda ortak olurlar.
nk hepsi ganimettir. Zira darulislamda
korumada ikisi ortak olmulardr. Ortak
olmalarnn sebebi de budur.
Ama ikinci seriyye dinarlar kendi
mallarndan demise, onlar datmdan nce
ganimetten alrlar.
nk bu mallar o dinarlar deyerek elde
ettiler. dedikleri bu dinarlar ba olarak
vermediler. Aksine bunlarla elde edilen ganimete
bir yol yaptlar. Onun iin dedikleri miktar
almakta ganimeti elde edenlerden ncelik haklar
vardr
Geri kalan ganimetler ganimet taksimi
esaslarna gre hepsine paylatrlr. denen
miktar baka bir ganimetten ayrlmisa, onu nce
ayrp alamazlar. nk ganimetin tmnden

1033
denen miktar hepsi arasnda ortaktr. Tpk daha
sonra aldklar ganimet gibi.
Tpk rehin olaynda varislerden bazlarnn
miras maln tmnden borcu demeleri gibi. Bir
kii zel malndan o borcu demise, dedii
miktar mirastan kendisine verilir. Ortak mirastan
demise, ayrca kendisine birey ayrlmaz.
725- ki seriyye darulharpte kavumazsa,
birinci seriyyeye aldklar dinarlar verilir. kinci
seriyyeye de aldklar ganimetler verilir.
nk her iki taraf darulislamda bunu elinde
tutmutur. Kendi mallarndan demi olsalar bile,
ikinci seriyye dinarlar birinci seriyyeden alamaz.
nk kale sakinlerinden alnan ganimet
kendilerine verilmekle dediklerinin yararm onlar
elde etmilerdir ve ganimetler onlara tahsis
edilmitir. Halbuki birinci durumda i yle deildi.

1034
Orada kale sakinlerinden alman ganimet olan
yararda iki seriyye ortak olmutur ve arada bir
fark yoktu. Orada kale sakinlerinden alnan
ganimetlerde sadece ortaklk vard. Burada ise
kale sakinlerinden alnan ganimetler sadece
onlara mahsustur.
726- kinci seriyye muzaffer olmayp da dier
seriyye ile darulharpte bir araya gelse,
darulislamda birinci seriyyenin koruduu
dinarlardan ikincinin birey almas caiz olmaz.
nk kale sakinlerinin ganimetini ele
geiremeyince geri verdikleri dinarlardan birinci
seriyye yarar salamam oldular. Birinci
durumun aksine onlar bir bakma teberru etmi
oldular. Sonra, ganimet klfet karldr. Geri
verdikleri dinarlar sebebiyle hepsi yarar
saladklar taktirde hepsine ayr ayr datm

1035
yaplr. Ama hepsi yarar salamyorsa sadece
dinarlar geri verenlere paylatrlr.
727- kinci seriyye kale dndaki dier
dmandan ganimet alm ve dinarlarn ondan
almak istemilerse, bu caiz olmaz.
nk bu ganimetleri, dinarlar geri
vermeden elde etmilerdir. Dolay-siyle birinci
seriyyenin paynda dinarlar geri verme hkm
szkonusu olmad gibi bunda da sz konusu
olmaz. Ama kale iindekilerden ganimeti alm-
larsa durum deiir. nk o ganimetleri ancak
dinarlar geri verdikleri iin elde etmilerdir.
Bylece paylamadan nce dinarlarn o
ganimetten ayrp alrlar.
728- Kale sakinleri ikinci seriyyeye eman
altnda olduklarn bildirip delil getirmezlerse,
szleri tasdik edilmez. Onlarla savar ve ele

1036
geirebilirler. Ancak yendikten sonra eman
altnda olduklarn renirlerse, alman mallar
geri verilir, telef edilenler tazmin edilir ve kan
diyetleri denir.
nk kale sakinlerinin eman altnda
olduklar aa km, mal ve canlarnn
dokunulmaz ve himaye altnda olduu
anlalmtr. Onlardan ldrlenler hata ile
ldrlm olur ve diyetlerini ldrenlerin
demesi gerekir.
rendiimize gre Rasulullaha iki adam
gelerek eman istedi. Rasu-lullah onlara iki elbise
verdi. Ayrldktan sonra mslmanlardan bir
cemaatle karlatlar ve mslmanlar onlar
ldrdler. Rasulullaha da ldrdklerini haber
verdiler. Rasulullah o iki kiiyi ve elbiseleri tamd.
Hr iki mslman diyetiyle diyetlerinin

1037
verilmesine karar verdi.
mam Muhammed hadisi bu ekilde
nakletmitir. Mez kitaplarnda iki adamn Amir
oullarndan olduu ve Amr bin meyye ed-
Damr'nin (Bi'r) Maune'den dnte ldrd
kaydedilmektedir. Amir oullar da arkadalarna
daha nce aynsn yapmt.
385[9]

385[9]
Serahsi burada, [anne Bi'r-i Mane olay olarak
geen u ackl olaya iaret etektedir: Hicretin
drdnc ylnda Amir b. Sa'saa kabilesi reisi Ebu
Bec Amir b. Mlik, Medineye geldi. Hz. Peygamber
onun verdii gvenceye binaen ou Ensara
mensup yetmi kadar Kur'an- Kerim reticisi bu
amala grevlendirdi. Medineden yoia kan heyet
Bi'ri-Mane denilen yerde konaklad. Bu srada Ebu
Ber'nn yeeni mir b. Tufey, kabilesini
mslmanlara saldrmaya kkrtt. Kendi
kabilesinden yz bulamaynca civar kabileleri ayn
amala kkrtt. Daha sonra bu apulcular, istirahat
etmekte olan mslmanlara saldrdlar ve iki sahabi
dnda heyetin hepsini ehit ettiler.
Olay. Allah'n vahyiylc renerek ashabna haber
veren Hz. Peygamber, ok hznlenmi ve krk gn
sreyle sabah namaznda bu faciaya yol aan
katillere beddua etmitir. (Buhari, Cihad 9; Mcgz.

1038
729- Ayn ekilde kaledekiler birinci
seriyyeden "Siz bize eman verin" demesiyle "Bize
eman verin" demesi arasnda fark yoktur.
nk "siz" deseler de, demeseler de,
eman verecek yine onlardr.
730- Ama darullslama gidinceye kadar
sadece "siz bize dokunmayn," diye eman
isteseler ve onlar da eman verdikten sonra ikinci
seriyye gelse, kale sakinlerine birey geri
vermeksizin onlarla savaabilir.
nk eman sadece birinci seriyyenin
kendilerine saldrmamas iin aldlar. Dinarlar
vermelerinden maksat da sadece birinci
seriyyenin saldrsn nlemektir. Bu da
gereklemi olmaktadr. Halbuki birinci durumda

26; bn Sd, et-Tabakat'1-kbr, 2/51-54: bn Kesir,
el-Bidye ve'n-Nihye. 4/71-74). Editr

1039
i byle deildi. Orada belirli bir sre iin genel
bir eman istemilerdi.
Eman, zaman bakmndan sre ile snrl
olabilecei gibi, seriyyeler bakmndan da
snrlandrlabilir. Ancak snrlandrma olmadan
mutlak olarak kullanldnda lafz genellik ifade
eder. Snrlandrmay gerektiren bir eye tahsis
edildiinde de hkm o ey iin sabit olur, yani
hangi ey iin tahsis edilmise ancak ona delalet
eder.
731- kinci seriyye o kaleye varmadan nce
birinci seriyye islam yurduna kp gitmise, ikinci
seriyyenin kaleye vardnda kale sakinlerine
sava amas caizdir. Emann bozulduunu
belirtmeden veya dinarlar geri vermeden onlarla
savaabilir.
nk onlara belirli bir sre iin eman

1040
verilmitir. O da birinci seriyyenin darullslama
kmasna kadardr. Bu srenin bitmesi ve
seriyyenin darul-slama kmasiyle eman da
bitmi olur. Nitekim darullslama ktktan sonra
birinci seriyye tekrar geri gelse onlarla
savaabilir. Onun iin ikinci seriyye de onlarla
savaabilir.
732- Seriyyenin bir ksm km, bir ksm
da henz k-namsa, muteber olan, komutanla
beraber caydrc gce sahip ksmn km
olmasdr.
nk kale sakinlerinin sulh isteyip dinarlar
demesinin sebebi, seriyyeden korkmu
olmalardr. Bu da seriyyedeki askerler ve
caydrc gleri sebebiyledir.
Halbuki Ebu HanhVnin grnde ve kyasa
gre seriyyeden darul-harpte bir kii de kalm

1041
olsayd, dinarlarn geri vermeden onlarla sa-
valmas caiz olmazd.
nk hkm genele gre sabit olduunda
bir kiinin kalmasiyle de baki kalr. Nitekim btn
halk irtidat eden bir memlekette bir tek m'min
veya zim-m bile emniyet iinde kalmsa,
orasnn darulharp olmadn sylemektedir.
Ancak bu kyas burada saknca
bulunduundan uygulanamaz. Nitekim seriyye
ktktan sonra onlardan bir adam ldrlr veya
lr veya esir edilir yahut kaybolsayd onlarla
savamak caiz olmaz myd?
733- Nitekim birinci seriyye kmayp
ldrlrse, kale sakinleriyle savamak yine hell
olur.
nk ldrlmesi sanki kmas demektir.
Yani kale sakinleri seriyye-nn kmas veya

1042
ldrlmesi durumlarnda onlardan eman iinde
olur.
734- Seriyyedekilerin bir ksm ldrlr, bir
ksm da kalrsa, muteber olan, yine kmalar
durumundaki gibi caydrclktr. Geri kalanlar
dman caydracak gte deilse, kale
sakinleriyle savamakta saknca yoktur. Ama
caydracak gte iseler, darulslama bunlar da
kmadka kaledekilerle savamak caiz olmaz.
Bu sene onlara eman vermek zere antlama
yapmalar da caizdir.
nk eman kesinlikle malum olan bir
zamanlama ile belirlediler. slam yurduna
kmalar gibi zaman belirsiz bir olayla
belirlemeleri caiz olduuna gre, malum olan
bireyle belirlemeleri ncelikle caiz olur.
Sonra "sene" szn elif lam ile belirli

1043
syleyince iinde bulunduklar malum sene
kastedilmi olur. Zilhicce aynn gemesiyle de o
sene gemi saylr. Arta kalan bir ay ise onlar
iin sadece bu ay hesaplanr.
735- Bizim sene hesabmza gre sizinle
antlama yaptk, derlerse, szlerine itibar
edilmez.
nk mslmanlar kendileri onlara eman
verdiler. Szkonusu mddet de onlar tarafndan
bilinen mddet deil, mslmanlarca malum olan
mddettir. nk mslmanlar onlarca malum
olan eyi bilmezler. Nitekim hkmleri bildiimiz
eye bina etmekle emrokmmuuz. Yce Allah
buyuruyor: "Yllarn saysn ve hesab bilmeniz
iin ona menziller takdir etti"
386[10]
Ama
antlamada

386[10]
Yunus, 10/5

1044
bunu belirtmilerse, o taktirde dedikleri
geerli olur.
736- Bar anndan itibaren bizim tam bir
sene hakkmz vardr, derlerse, szlerine itibar
edilmez.
nk onlar bu sene dediler. Oniki ay ise
belirli bir sene deil, belirsiz bir sene sresidir.
Nitekim bir yl oru tutmak borcum olsun, denirse,
tam bir sene oru tutulmas gerekir. Ama bu sene
denilirse o yln geri kalan ksm anlalr. Onun
gemesi de Zilhiccenin gemesiyle olur.
737- Bu seneden maksadmz sizin yaz
mevsimini geirme-izdir, derlerse szlerine yine
iltifat edilmez.
nk ak ve zahir olann hilafn iddia
etmilerdir. Zira zahir, akla gelen ve anlalan
eydir. Bu sene denilince de akla gelen, onlarn

1045
iddia ettii de muhtemel olmakla beraber o yln
henz gememi ksmdr.
738- Antlamada bir sre belirtmilerse, o
sre muteberdir. Bize bir sene eman verirsiniz,
demilerse bu antlamadan itibaren oniki ay sre
ile geerli olur.
nk belirsiz bir sene zikretmilerdir. Bu da
oniki aydr. Yce Allah "Allah indinde aylarn
says phesiz oniki aydr"
387[11]
buyurmaktadr.
Yani yln aylan on ikidir.
739- Zaman belirtmeden sadece bin dinar
karlnda bize eman verin demilerse, bu
seriyyenin islam yurduna kmas anna kadar
demektir.
nk szn mutlakh durumun delaleti ve
konuann sznden malum olan eyle mukayyet

387[11]
Tevbe.9/26

1046
olmaktadr. Kendilerini seriyye kuattktan sonra
byle demeleri, balarna gelen tehlikeden emin
olmak iin antlama yapm olmalarn ifade
eder. Bu da seriyyenin darulslama kmasiyle
sona erer. Bununla sanki, darul slama kncaya
kadar bize eman verin, demi oluyorlar.
740- Seriyye ktktan sonra kendisi veya
bakalar geri gelirse, dinarlar geri vermeden
kaledekilerle savaabilirler. Ancak emanlarmn
bittiini haber vermeden onlarla savamamalar
gerekir.
nk onlara verilen eman mutlaktr.
Belirttiimiz maksat ise verdikleri dinarlara raci
olmaktadr. O maksat itibariyle darultarbn dna
ktklarnda dinarlar almaya hak kazanrlar.
Ama eman mutlak olduu iin bozulduunu
haber vermeden onlarla savamak helal olmaz.

1047
Tpk karlksz eman vermi gibi. Bu, yukardaki
durumun aksinedir. Orada eman resmen zaman
ile snrlandrlmtr. Belirtilen zaman getikten
sonra eman diye birey kalmaz.
741- Devlet bakan darulslamdan onlara
antlamaya davet edecek bir heyet gnderse ve
belirsiz bir mal karlnda eman vermeleri
artiyle antlama yapmay kabul etmelerinden
sonra devlet bakan fikrinden dnp onlarla
savamak isterse, onlardan alnan mal geri
vermeden savamas doru deil-
dir. Bu, birinci durumun aksinedir.
nk orada mal vermelerinden maksatlar
balarna gelen tehlikeyi uzaklatrmakt. Burada
mal vermelerinden amalar ise,
mslmanlardan hibir kimse kendilerine
saldrmamak zere eman mutlak olarak elde

1048
etmektir. Teyidi muhtemel olan eylerde mutlak
teyidin zikredilmesiyle sarahat kazanan
mesabesindedir. Sanki, bize srekli eman verin,
demilerdir. Onun iin mallar geri verilmeden
kendileriyle savamak helal deildir.
742- Kaleyi kuatan seriyye, bin dinar
karlnda iindekilerle antlama yapmay teklif
edip baka birey sylemezse, seriyyedekiler
ayn seferde devam ettikleri srece onlara doku-
namazlar. Bu seriyye darulharpten kmasa bile
baka seriy-yenin kaledekilere sava amasnda
bir saknca yoktur. nk mal verirken
kendilerine saldrmamalarn art kotular. Bu ise
bakalarn deil, sadece o seriyyedekileri
kapsar.
743- Maksat itibariyle bunlar seriyyenin
saldrsndan emin olmak istemilerdir. Bunlarn

1049
darulslama kmasiyle kaledeki-lerin maksad
gereklemi olur. Bunlar da dinarlar almay hak
etmi olurlar.
744- Bir daha gelecek olurlarsa, dinarlar
geri vermeleri gerekmez. Ancak saldrmadan
nce emann bozulduunu bildirmeleri gerekir.
nk kendileriyle kale sakinleri arasnda
zel bir eman ilemi vardr. Ancak bu emann
sresi resmen mutlak olup snrszdr. Daha nce
de belirttiimiz gibi byle bir eman kaledekilerle
mslman cemaat arasnda yapldnda hileden
saknmak iin emann bozulduunu haber
vermeden onlara saldrmak helal deildir.
745- Ayn ekilde seriyye ile aralarnda bir
anlama olmu ve mallar alnmsa, emanlarnm
bittii bildirilmeden onlara saldracak olurlarsa,
mallarn geri verirler.

1050
nk emanlar kaldrlncaya kadar onlar
eman iinde idiler. Rasulullah
buyuruyor: "Antlamaklarn malndan birey
almanz helal olmaz."
746- Devlet bakan darulharbe koldan
asker gnderse ve mslman askerler henz
varmadan bir kale halk, kollardan birinin
kumandanna "Bu seferden dnnceye kadar
falan kale halkna dokunmamak zere bin dinar
karlnda eman verin" diye haber gnderse ve
iki taraf bu ekilde anlasa, dier iki askeri birliin
olsun, baka mslmanlarn olsun, birliin de
darulslama dnne kadar onlara saldrmas
caiz deildir.
nk bu eman slam cemaatinin tm iin
geerlidir. Kale sakinlerinin amac da sadece
zerlerine gnderilen birlikten emin olmak

1051
deildir. nk bu birlik henz onlara
varmamtr. Belki maksatlar, bu ve dier
birliklerin tmnden emin olmaktr. Bundan
anlyoruz ki, mallarn ancak belirli bir sreye
kadar mslmanlarn tehlikesinden emin olmak
iin vermilerdir. Szkonusu sre de mslman
askerlerin islam yurduna kmalardr. Bu da
btn mslmanlarn emandan haberdar olmalar
halinde meydana gelebilir. Onun iin mallar geri
verilmeden ve emanlarnm bittii bildirilmeden
onlara saldrmak caiz deildir.
747- Ama zerlerine gnderilen askeri birlik
kaleye yaklam veya kaleyi kuatnsa, bu
durumda maksatlar sadece bu birlikten emin
olmaktr.
nk bu birlik tarafndan kuatlm ve
mecbur edilmilerdir. Daha nce de belirttiimiz

1052
gibi szn mutlakl maksadn belirli olmasiyle
mukay-yed olur. Onun iin dier iki askeri birlik
emanlarnm bittiini haber vermeksizin onlara
saldrabilirler. Nitekim devlet bakan birliklerden
birinin banda olup dman "Bu seferden slam
yurduna dnnceye kadar bize eman verin" diye
haber grderse ve devlet bakan veya onu
temsil eden kii bunu kabul etse, bu btn askeri
ve dman kapsar. nk belirli bir kale halkn
belirtmemilerdir. Lafzlar genel olduu iin
hkm kapsam iine giren herkesi kapsa-
maktadr. Ama hususiliini gsteren bir delil
varsa, belirli bir kaleyi zikretmeleri gibi, hkmn
genellii geersiz olur.
748- Devlet bakan askeriyle o kaleyi
kuattktan sonra eman verse ve baka bir
gelime olmazsa, onlar kuatan askerin verdii

1053
eman sadece o kaledekiler iin geerli olur. Daha
nceki de byledir.
749- Ayn ekilde askere haber gnderip
sadece siz bize e-man verin, derlerse durum bir
nceki gibidir.
nk bu fazla ifadeyi zikretmeseler bile,
sadece onlara eman verecek bunlardr. Ancak
onlara verilen eman btn mslmanlan balar.
750- Sadece sizden emin olmak iin bize
eman verin, derlerse, bu, askerleri zellikle
zikretme durumunun aksinedir. phesiz bu da
askerler kendilerine varmadan nce olur.
nk tahsis iin delil bulunmaktadr.
Yine devlet bakanna, "Sadece bize eman
verin" derlerse durum ayndr. Dmandan
sadece onlar emana kavuurlar.
nk kelamda tahsisi gerektiren ey vardr.

1054
751- Bu askeri birlikten bir fert dier birliklere
katlacak olursa, onlarla beraber dmanla
savamas caiz olmaz.
nk sadece o askeri birlikten eman
almlardr. Bu da birliin btn fertlerini balar.
Kendi birlii iinde onlarla savamas caiz
olmad gibi baka birliklerle beraber onlara
kar arpmas da caiz deildir.
752- Bir seriyye bir kaleyi muhasara ettikten
sonra kale-dekiler beyz dinar karlnda drt
ay sre ile eman isteseler ve onlar da eman
verseler, sonra ikinci bir seriyye gelip bu durumu
rense, belirlenen sre gemeden veya dinarlar
geri verilmeden onlara saldrmas caiz olmaz.
nk verilen eman btn mslmanlan
balamaktadr.
Dinarlarm geri verdikten sonra onlarla

1055
savap malub etse ve verdikleri dinarlarla
beraber btn ganimetleri darulslama karsalar,
her trl taksimden ve bete bir ayrlmadan nce
dedikleri dinarlar kendilerine verilir.
nk bu ganimetleri verdikleri dinarlar
yardmyle elde ettiler. Verdikleri dinarlar bir
ba deil, belki aldklar ganimetten ncelikle
almaa daha layktrlar. Nitekim o dinarlarn
kendisini kalede ele geirseler bete birin ayrl-
masndan ve her trl taksimden nce onlar
almaa layktrlar. Aynsn veya benzerini
bulmalar arasnda fark yoktur.
Dmann esir ettii rehine benzer. Bir
mslman onu dmandan satn alp darulslama
karr, sonra rehin veren onu rehin para
miktariyle satn alrsa, bu durumda rehin alan
kiinin alaca bor, der. Ama rehin veren

1056
kimseye dedii creti kendisi derse, kleleen
rehin kiiyi alr ve yannda rehin kalr. nk
rehin veren kiinin onu almas ve mlk edinmesi
ancak dedii cretle mmkn olmutur. Yoksa
gnll olmu deildir.
Yine birinin mlk olduu halde belirli bir
sre bir insana hizmet etmesi vasiyyet edilen
kle gibi. Kendisine hizmetle vasiyyet edilen kii
onu para ile satn alan dmandan cretini
vererek kurtarrsa, kendisi ona sahip olmaya da-
ha layk olur ve bu kurtarmada paras teberru
saylmaz. nk ancak bununla ona hizmet yolu
bulmutur. Hizmet mddeti sona erince kle
bedeli karlnda ona satlm olur. Ama kle
sahibi dedii miktar kendisine verirse, kle
tekrar ona ait olur.
Satann elindeki satlk da byledir. Dman

1057
onu esir ettikten sonra dmandan biri onu satn
alsa, satan nceki adam onu tekrar para ile
satnalabilir. Sonra mteriye: Dilersen iki fiyat
tutariyle al, dilersen alma, denilebilir.
nk satc kii hakkn ancak dedii fidye
ile elde edebildi. dedii bu fidye de bir teberru
deildir. dedikleri dinarlarda ikinci seriyyenin
durumu da byledir. dedikleri dinarlar
ganimetten betebir (humus) pay ayrlmadan
nce kendilerine ayrlr. Betebir pay verilmeden
nce, dedik. nk bu pay ganimetin tmnden
alnr. Halbuki dedikleri dinarlar ganimetten
deildir. Kendilerine geri verildii zaman da
ganimetten verilmi olmaz. Sadece betebir
ayrlmadan nce verilen nafile bir sadaka
mesabesindendir.
753- Kaleyi fethedemeyip sava drt ay

1058
devam etse, sonra kale fethedilse, betebir pay
ayrlmadan nce genimetten o dinarlar veya
benzerini almalar caiz olmaz. Alnan ganimetin
nce bete biri ayrlr, geri kalanlar, ganimet
taksimi esaslarna gre taksim edilir.
nk kaledekileri ve mallarn ganimet
almalar, bu dinarlarn geri verilmesi sebebiyle
olmamtr. Eman sresi getikten sonra dinarlar
geri vermeden de onlara saldirabilir ve
emanlarnm bittiini bildirmee de gerek olmazd.
Bu da birinci meselenin aksinedir. nk
orada dinarlar geri vermeden belirtilen sre
iinde o ganimeti almalar mmkn olmazd.
Belirtilen sre iinde onlara saldrm olsalar,
aldklar mallan geri vermeleri ve halk emin ol-
duklar yere iade etmeleri emredilirdi.
754- Da inlisi a m a kmadan nce

1059
darulharpte askerlerle birinci seriyye birbirine
kavusa, baklr; Eer kaledekileri belirlenen drt
aydan sonra ele geirmilerse, hepsi alman gani-
mette ortak olup dinarlarn ayrmalar szkonusu
olmaz. Ama belirtilen drt ay iinde ele
geirmilerse, nce tm ganimetten dinarlarn
alrlar, sonra arta kalan aralarnda paylarlar.
nk darulslamda ganimetleri hepsi
korumu (ihraz etmilerdir. Ganimette ortakln
sebebi budur. Belirttiimiz gibi belirlenen drt
aylk srenin gemesinden sonra ganimeti elde
etmilerse, nce dinarlar alnr, sonra kalan
ganimet paylalr. Bu da betebir payda ve
birinci seriyyenin ortaklnda szkonusudur.
755- Dinarlar geri verdikten sonra ikinci
seriyye kaleyi fet-hedeneyip darulharpte
ilerleseler, sonra nc bir seriyye gelse, kaleye

1060
saldrmasnda bir saknca yoktur.
nk dinarlarn kinci seriyyenin geri
vermesiyle emanlar geersiz olmutur. Zaten
ikinci seriyyenin de onlara saldrmas caiz idi.
Ayn ekilde nc seriyye de onlara
saldrablir.
756- Belirlenen sre iinde veya ondan
sonra kaleyi fethetmenin ardnda btn seriyyeler
darulhapte kavuup bir araya gelse, hepsi btn
ganimetlerde ortak olurlar. Bizzat kendisini grse
bile ikinci seriyyenin dinarlar ayrp almas
szkonusu olmaz.
nk kaleyi fethetmediler. O dinarlar geri
vermekle belirtilen sre iinde nc seriyye
kaleyi fethetme imkan bulduu iin ikinci
seriyyenin ganimet taksiminden nce dinarlar
ayrp almas gerekir, denilse, cevap olarak deriz

1061
ki:
Evet, ama ikinci seriyyenin nc
seriyyedekiler zerinde bir velayeti yoktur.
Nitekim kavumadan darul slama km
olsalard ele geirdiklerinden hi birey
alamazlard. Darulharpte karlamalar sadece
ganimette ortak olmalarnn yegane sebebidir. Bu
dinarlar ganimetten saylmasayd ikinci
seriyyenin onda hibir hakk olmazd. Ganimetten
sayldnda da onlarda zel hibir haklan yoktur.
Yani onlara mahsus olmaz. Ancak devlet bakan
veya kumandan ikinci seriyyeye dinarlar kendi
mallarndan geri vermelerini emretmise, o
zaman btn seriyyeler zerinde velayeti olup
onun emriyle deyenler onlar teberru etmi
saylamazlar ve almaa hak kazanrlar.
757- nc seriyye belirtilen sre iinde

1062
kaleyi fethederse, nce ikinci seriyyenin
dinarlarn verirler.
nk bu ganimetleri ancak onlar sebebiyle
elde edebildiler.
Ama belirtilen sreden sonra fethetmilerse
onlara birey vermeleri szkonusu deildir.
Ancak devlet bakan onlarn dediklerini
beytulmal-dan vermesi gerekir.
nk mslmanlarn yarar iin zel
mallarndan vermelerini emretmitir. Bu da
beytulmala bor vermi olmalar demektir. Sonra
bu ganimetin bete biri beytulmala gitmitir. Onun
iin dedikleri miktar kendilerine beytulmaldan
denir ve zarar karlanm olur.
758- Baka seriyye gelmeden nce birinci
seriyye tekrar kaleye dnse ve dinarlarn geri
verdikleri kaleyi fethetse, dinarlarm alnan

1063
ganimetten almalarnda bir saknca yoktur.
nk istediklerinin benzerini alm ve geri
vermekle yaptklarnn hkmn bozmu oldular.
Sanki kaleyi fethedinceye kadar bata birey
almam gibidirler. Bylece aldklarnn tm
ganimet hkmne girmi olur.
759- Verdikleri dinarlarn bir ksm
kaybolmusa, sresi iinde kaleyi fethettikten
sonra dnte alnan ganimetten de-ilde baka
yerden benzeri kendilerine verilince, ganimetten
verdikleri kadar almaya daha mstehak olurlar.
nk dnte onlarn durumu ve dinarlar
geri vermeleri baka seriyyenin durumu gibidir.
760- Devletin baka bir milletle verdikleri mal
karlnda bir yl saldrmazlk antlamas
yapmas caizdir. Ancak bunu mslmanlar iin
yararl olduunda yapmas gerekir.

1064
nk devlet bakan mslmanlarn
koruyucusu olarak grevlendirilmitir.
Mslmanlarn yarar gzetilmeden sava
brakmas ve mal almaa meyletmesi caiz
olmaz.
Bu mal da ganimet veya feyr olmad iin
bete biri alnmaz. Hara mal gibi hepsi
beytulmala verilir.
nk ganimet, at ve svari saldrlaryle
elde edilen maldr. Fey' ise dmann teslimiyet
gstermesi sonucu mslmanlarn eline geen
maldr. Bu mal ise iki tarafn rzasiyle
mslmanlarn eline gemektedir. Onun iin
cizye ve hara gibi olup beytulmala verilir. nk
bu mal devlet bakan ancak mslmanlarn
gc sayesinde elde etmitir.
761- Devlet bakan saldrmazlk

1065
antlamasnn mslrnan-Iara zararl olduuna
kanaat getirirse, ald mal sahiplerine geri
vermeden onlara saldrmas doru deildir.
nk hileden saknmak ve ahde vefa
gstermek vaciptir.
762- Ald mal veya benzerini onlara
beytulmaldan geri verdikten sonra antlamann
bittiini haber verir ve gnderdii asker kaleyi
fethedip ganimet alrsa, alman btn ganimetin
bete biri ayrlr, geri kalan miktar ganimet
taksimi esaslarna gre mcahidler arasnda
taksim edilir. Verdii dinarlardan birey geri
almas doru olmaz.
nk bunu alrken mslmanlar iin mal
alm olur. Onu veya benzerini mslmanlarn
malndan iade etmi saylr. Zaten beytulmaldaki
mal mslmanlarn sknt ve felaketlerine

1066
harcanmas iin hazrlanmaktadr. Bu da
musibetler cmlesinden saylr. Ama dinarlar
ellerinden ktktan sonra birinci seriyyenin
dinarlar sahiplerine geri vermeleri durumunda
olay bundan farkl oluyordu. nk orada
kendilerinden alman ve kayp olan mal ganimetin
t-mndendi. Geri verilen ise ganimetten deildi.
Sadece onlarn zel mallarm-dand. Burada ise
alman ey btn mslmanlarn maldr. Geri
verilen mal da mslmanlarn ortak maldr. Onun
iin bundan birey geri verilmez.
763- kinci seriyye, kumandanlarnn emri ile
kendi mallarndan dinarlar geri verdikten sonra
baka bir seriyye gelip yetise ve ikisi birlikte
kaleyi fethedip iindekilerini alsalar, alnan mallar
nce iki seriyyedeki adam saysna gre payla-
lr, sonra dinarlar geri veren seriyyenin

1067
payndan dinarlar ayrdedilir ve sahiplerine verilir.
nk ikinci seriyye kumandannn emri
dier seriyye iin geerli olmayp sadece kendi
seriyyesini balar. Kalenin mallarn da iki seriyye
birlikte ald. Onun iin nce aralarnda
paylatrlr ve ikinci seriyyenin pay belirlenir.
kinci seriyyedekiler de paylarndan verdikleri
dinarlar alrlar. Sonra arta kalan mallar ganimet
taksimine gre taksim edilir.
Bu ganimet fert bana taksim edilir.
nk ganimet taksimi sistemine gre
deildir ki svarilerle piyadelerin paylan ayr ayr
olsun. Nitekim bu taksim bete bir pay
ayrlmadan nce yaplmaktadr. Halbuki ganimet
taksimi betebr pay ayrldktan sonra yaplr.
764- Dinarlar ayrldktan sonra geri kalan
mal, taksimde nc seriyyenin payna den

1068
mala eklenir. Hepsinden bete bir pay ayrlr.
Geri kalan ganimet taksimi esasna gre
datlr.
Bu una benzer; Devlet bakan darulharbe
iki seriyye gnderir. Bunlardan sadece birine
alnan ganimetin bete biri ayrlmadan nce
drtte birini tahsis eder. O zaman alman ganimet
nce fert bana taksim edilir. Bylece
kendilerine tahsis yaplanlarn pay belli olur ve
paylar o maldan ayrlr. Arta kalan mal dier
seriyyenin payna eklenir. Sonra betebir pay
ayrhr ve kalan mal ganimet taksimine gre
aralarnda taksim edilir.
Bu mesele kitabn banda sz edilen ve
kendi balarna hareket edip komuta dna
km yz isyanc meselesinin aksinedir. Orada
paylama, en sahih rivayete gre, bu yz kii ile

1069
dier yz kiinin payn belirleme esasna gre
yaplr ve z kiiye tahsis edilen miktar verilir.
nk orada drttebir payn tahsisi, ancak
bete bir pay ayrldktan sonra kalan maldan
yaplmtr. Betebir pay ayrldktan sonra
yaplan taksim ise, ganimet taksimidir. Burada ise
betebir pay ayrlmadan nce maln drtte biri
tahsis edilmitir. Burada birinci taksim ganimet
taksimi deildir. Bu taksim fert bana yaplan
taksimdir.
765- Dinarlar geri veren seriyyeye den
pay, dinarlara tekabl etmiyorsa, payn tm
onlara braklr. Sonra dier seriyyenin payndan
betebir pay ayrldktan sonra kalan mal iki
seriyyenin fertlerine ganimet taksimine gre
taksim edilir.
nk gerek ganimet olarak alnan miktar

1070
budur.
Dinarlar geri veren seriyyeye den pay
dinarlara tekabl etsin veya etmesin zm ekli
budur.
nk bu seriyye kumandannn nc
seriyye zerinde kumandanl yoktur ki
dinarlarn karlm tamamlamak iin onlarn
payndan bir miktar alabilsin.
Allah doruyu en iyi bilir.
388[12]

Kiinin Szlerinden Eman Saylan Ve
Saylmayanlar

766- Bir mslman mriklerden birini esir
alsa ve esirin istei zerine eman verse, esir artk

388[12]

1071
eman altnda olur. Emirin veya bir bakasnn
onu ldrmesi hell olmaz.
nk mslmanlardan birinin verdii eman
hepsi iin balaycdr. Sanki emirin kendisi eman
vermi gibidir. Ancak eman verilen kii fey' olur.
nk malub ve makhurdur. Onda
mslmanlarn hakk sabit olmutur. Btn ms-
lmanlarn sabit olan bu hakk bir tek kiinin
eman ile yok olmaz. Eman ile ldrlmekten
kurtulduu gibi slama girmekle de sadece
ldrlmekten kurtulmu olur. Yani
ldrlmekten kurtulmu olur ama fey' olmaktan
kurtulmaz.
767- Esir edildikten sonra mslman olursa
ldrlmez. Ancak yine fey' olur. Esir ettikten
sonra mslmann ona eman vermesi
durumunda da netice ayndr.

1072
nk kle mesabesinde olmutur. Ancak
ganimet taksimi henz yaplmadndan sahibi
belli olmamtr. Klenin mslman olmas onu
klelikten karmaz.
Mslman olduktan sonra fey' olarak devam
ettiinin delili Hz. Ab-bas'n u hadisidir: Bedir
gn esir edildikten sonra slama girdi ve iyi bir
mslman oldu. Rivayet edildiine gre bunun
zerine mslmanlar aralarnda "Adamlar
ldrdk ve esir ettik. imdi sra kadnlara geldi"
dediler. Bu ie kalknca, henz esir olan Hz.
Abbas Rasululaha yle dedi: "Bu doru birey
deildir". Rasulullah, "Niin?" dedi. Hz. Abbas:
"Allah sana iki taraftan birini vadetti ve vadini
gerekletirdi. imdi salim olarak dn" dedi.
O aamada ok iyi mslman olduuna bu
bir delildir. Bununla beraber Rasulullah ona fidye

1073
verip kendisini kurtarmasn emretti. u ayeti
kerime de onun hakknda indi: "Ey Peygamber,
elinizdeki esirlere syle; Allah kalble-rinizde hayr
olduunu bilirse, sizden alnanlardan daha iyisini
size verir."
389[13]

768- Esir adam "Ben mslman deil, zimm
olmak istiyorum" derse, devlet bakan ona
zimmlik hakkn vermeyip ldrebilir.
nk esir ve makhur olmutur. Belirttiimiz
gibi boyleleri iin zimm-lk hakknn verilmesi
isteine olumlu cevap verilmez.
769- Mslmanlar esir alrken mslman
olmasndan korkarak onun azn tkam veya
domu ve mslmanlm ilan etmekten
alkoymularda, ok kt davranm olurlar.
nk mslman olmak istiyen bir kimseyi

389[13]
Enfal.8/67

1074
mslman olmaktan alkoymu olurlar. Byle
birey asla kabul edilemez. Ama slama
girmekten alkoymak iin deil de, kap
kurtulmasn nlemek iin azm balamlarsa,
bunda br saknca yoktur. nk yce Allah yle
buyurmaktadr: "Onlar yakaladnz zaman sk
balayn"
390[14]

"Mslman olmamas in azn balayacak
olurlarsa, onlarn da kfir olmalar gerekir. nk
onun kafir kalmasna rza gstermilerdir.
Bakasnn kfrne raz olan da kafir olur"
denilecek olursa, deriz ki;
Bunun iki izah yolu vardr :
Birincisi: Bunlar onun gerekte mslman
olmyacam; sadece ldrlmekten kurtulmak
iin gstermelik mslman olacan bilmilerdir.

390[14]
Muhammed, 47/4

1075
Eer byle ise, bu onlarn kfre rza gstermeleri
anlamna gelmez.
kincisi; onun kfrne rza gstermek
suretiyle deil de, kendilerine yapm olduu
eziyetin bir intikam olarak serte davranmak
kablindendir. Yce Allah'n u ayetini dnen
bir kii bunu daha ak ve rahatlkla anlar: "Rab-
bimiz mallarn yok et, kalblerini sk. Taki onlar
can yakc azab grmedike inanmasnlar."
391[15]

Rivayet edilen u olay bunu
desteklemektedir: Rivayete gre Hz. Osman
Mekke fethi gn Abdullah b. Sad b. Ebi Serh'i
Rasulullah'a getirdi ve "Abdullah b. Said b. Eb
erh sana biat etsin" dedi. Fakat Rasulullah
ondan yz evirdi. Her tarafta Rasulullahtan bunu
isteyince Rasulullah ona: "Biatini kabul ettik,

391[15]
Yunus 10/88

1076
gitsin" dedi. O ayrlnca, Rasulullah ashabna:
"Biatini kabul etmeden nce aranzda kalkp
boynunu vuracak kimse yok muydu?" dedi.
Ashab, Ey Allahin Rasul, bize bir gz iaretinde
bulunsaydnz bari, dediler. "Bir peygamber gizli
gz iareti yapmaz" buyurdu.
Rasulullahm onun kfrne raz olduunu
hibir kimse dnemez. Sadece lmden
kurtulmak (takiyye) iin gstermelik mslman
olduunu Rasulullah anlamt. Onun iin
kendisinden yz evirdi ve syleyeceini
syledi.
392[16]

392[16]
Rasululiah'n szkonusu kiiye niin iltifat
etmediini ve ashaptan birilerin onu ldrmesini
tercih ettiini kesin olarak bilmiyoruz. Ancak kesin
olarak bilinen birey varki, o da hangi a-ma ve
dnce ile olursa olsun, mslman olduunu
aklayan hibir kimsenin ldrle-meyecei, byle
bir eyin hem Kur'an hem peygamber tarafndan

1077
770- Mslman bir esiri ldrecei srada
esir iki defa: "Eman, Eman" derse ve mslman
da ona sadece di bilemek ve amansz
davranmak iin szn tekrar edip "Eman, Eman
ha!" derse, onu ldrmesinde bir saknca yoktur
ve kan ona helaldir. Ancak bu szn duyan
kimse onu ldrmesine mani olur ve amalad
eyde onu tasdik etmez.
nk grn itibariyle sznn balam
emandir. Ancak onun iddia ettii eye de
muhtemeldir. Ne varki bu onun gnlnde olup
Allahtan bakas onu bilmez. Kumandan ve halk
ise zahire gre davranaca iin ona eman
verdikten sonra ldrmesine msaade etmezler.
Kendisi ile Allah arasnda ise onu ldrmek iin

onaylanmad ve Rasulullahm byle davrananlara
iddetle tepki gsterdiidir. (eviren)

1078
serbestlik vardr. nk kalbindekini Allah bilir.
771- Ama mslman ona "Eman istiyorsun
ha?!" veya
"Acele etme, bana geleni grrsn!" derse,
bu onun iin eman saylmaz. Hem kendisi, hem
bakas onu ldrebilir.
nk sznn balamndan anlailiyorki
onu tehdit etmektedir. Szn balam, hakikatin
terkedildiine delildir. Nitekim yce Allah yle
buyuruyor: "Dileyen iman eder, dileyen kfreder.
Muhakkak zalimlere bir ate hazrladk."
393[17]

phesiz ayette knama ve azarlama vardr.
Yoksa balam itibariyle kfr tercih etme
serbestlii yoktur."
394[18]
Yine "Dilediinizi ileyin.

393[17]
Kehf 18/29
394[18]
Ayet. yazarn dedii gibi deil, insanlara iman
veya kfr tercih etme serbestisi vermektedir.
Ancak kfr tercih etmekten Yce Allah'n honud
olmad "Kullarnn kafir olmalarna raz olmaz."'

1079
phesiz O, ilediklerinizi grr"
395[19]
ayetinde de
durum ayndr. Ayette ileme emri deil, tehdit
vardr. Bir adam dierine "Erkeksen malnda
dilediini yap" veya "Doru sylyorsan, bana
elinden geleni yap" demesi, ona yapma izni deil,
tehdit, azarlama, meydan okuma ve yapt
taktirde cezalandracan ifade etmeyi dile
getirmektedir. Burada da durum ayndr.
Mslman ona "Eman ha! Sana eman verip
vermiyeceimi greceksin" derse, adamn
szn aka red ettii anlalmaktadr.
772- "Eman" deyip susarsa, kalbindeki
bilinemiyecei iin zahir itibariyle bu eman saylr.

(Zmer, 7) ve bu tercihlerinden dolay onlar
cezalandracan bildirmektedir. Deilse, iman veya
kfr tercih etme serbestisi olmayan insanlar
tercihlerinden dolay cezalandrma veya
dllendirmenin anlam olmaz. (eviren)
395[19]
Fusslet 41/40

1080
Tpk bakasna "malmda yle, yle yap"
diyen kimsenin sz ile izin vermi saylmas gibi.
"Bununla tehdit kastettim" derse, mahkemede
sulu saylmaz.
773- Ele geirilmeden nce mrik, kaleden
"Eman, eman" diye barsa ve mslman ona
"Eman, eman" derse, sonra mrik, mslmanlar
arasna kpgelse, ona eman veren kiinin "Ben
sadece tehdit etmek istedim" demesine itibar
edilmez. Mrik serbest braklr. Eman szn
kumandann veya bakasnn sylemesi ayndr.
nk eman szn syliyenin kalbindekini
mrik bilemez. Byle kabul edilirse aldatmaya
sebep olur ki, aldatma haramdr. Bu ekilde
mrik, esirden farkl olur. nk esir malub ve
makhur olmutur. Onunla mslmanlar arasnda
aldatma manas meydana gelmez. Onun

1081
kalbindeki sadece onun in muteber olur.
774- Mslman, kuatma altndaki mrike
"Eman m, hava alrsn!" veya "Erkeksen in"
deyip bizzat kendi ifadesiyle ona duyursa, bunun
zerine mrik inip gelse, mslmanlara fey1
olur ve ldrlmesi caizdir.
nk onu hibir ekilde aldatmam ve
tehdit ettiini ona duyurmutur. Eman vermeyip
sadece tehdit ettiini aklamtr. una benzer;
Adam dierine "Bana bin dinar borlusun" der,
dieri ise "Bin dinar m, hava alrsn!" diye cevap
verir. Bunun sz asla dierini tasdik saylmaz.
Ama eman szn duyurup dier szleri
duyurmazsa, mrik eman altnda olur. Onun in
geerli olan, duyurduu eylerdir. Duyurmad
eyleri itibara alacak olursa bu hile saylr. nk
duyurmad eyler kalbindeki eyler

1082
mesabesindedir. Bunlar da nazar itibara alrsa
aldatmaya yol am olur. Aldatma ve hile ise
haramdr.
Gerei en iyi bilen Allahtr.
396[20]

Esirler Ve Darulharbe Girenlerin
Szlerinden Eman Saylan Ve Saylmayanlar

775- Mslmanlardan bir grup dmann ilk
bar temsilcisiyle karlap "Biz halifenin
elileriyiz" deseler ve halifenin mektubuna benzer
bir mektup gsterseler ve bylece mrikleri
aldatsalar, bunun zerine mrikler onlara "girin"
deseler ve onlar da darulharbe girseler, orada
kaldklar srece dmandan kimseyi ldrmeleri

396[20]

1083
ve mallarndan birey almalar caiz olmaz.
nk bu tavrlar ve gsterdikleri ey
gerek ise, darulharpte dman tarafndan eman
altnda saylrlar. Dolaysyle darulharpteki
dman da onlardan eman iinde olur.
Darulharbin halkna ve malna dokunamazlar.
Darulharbe giden eliler iin de durum ayndr.
776- Kendilerini bu tavr iinde
gsterdiklerinde de durum ayndr.
nk dardan gelenlerin ilerinde
gizlediklerine vakf olmalar mmkn deildir.
Hileden saknmak iin hkm ancak zahire gre
verilir. nk daha nce de belirttiimiz gibi
eman ii ciddi olup onun iin bir sebep bile eman
iin yeterlidir.
Takndklar tavr onlarn eman istemeleri
mesabesinde kabul edilir. Eman isteyip onlar da

1084
eman verdiklerinde bu emana riayet etmeleri
gerekir. Eman istediklerini gsteren delil ortaya
ktnda da durum ayndr.
777- Onlar gizlice vurmak niyyetinde
olduklar halde "Ticaret iin geldik" dediklerinde
de durum ayndr.
nk gerekten grndkleri gibi tccar
iseler, darulharp ehline hiyanet etmeleri helal
olmaz. Tccar tavrn takndklarnda da durum
ayndr.
778- Darulharp iinde onlarla karlamalar
halinde de durum ayndr. Ancak karlamadan
nce aldklar eyler onlarn olur. Ama ondan
sonra bir ey almaya kalkmalar helal olmaz.
nk takndklar tavr sebebiyle onlar
serbest brakmalar kendilerine eman vermeleri
mesabesindedir. Bu da ondan sonra dmann

1085
malna ve canna zarar vermelerini haram
klmaktadr. Ancak ondan nce aldklarndan
birey geri vermeleri gerekmez.
779- Bunlar Rumlar klna girip kendilerini
onlara ben-zetseler ve dman "Kimsiniz?"
dediinde, "Biz darulslamda eman ile oturan
Rumlarz" deseler ve darul-harpte bilinen
Rumlardan birine kendilerini nisbet etseler veya
kimseye kendilerini nisbet etmeseler, bunun
zerine dman onlar serbest braksa,
dmandan glerinin yettiini ldrmekte ve
mallar almakta serbesttirler.
nk takndklar tavr ve syledikleri doru
ise onlarla darulharp ehli arasnda zaten eman
yoktur. nk iki taraf birbirinin canna veya
malna el koyup ele geirse, arada eman
olmad iin onun olur. Ald eyler veya kiiler

1086
elinde iken alan kii mslman olursa o eyler
veya kiiler onun olur. Onlar serbest
brakmalarnn sebebi, eklen veya manen eman
istemeleri deil sadece kendilerinden olmalardr.
nk rumlardanz veya sizlerdeniz sznn
anlam ayndr. (Mslmanlarla deil, Rumlarla
anlam olmaktadrlar).
780- Yine kendilerinin zimmlerden olduunu
ve msl-manlarla olan anlamay bozarak
geldiklerini syleseler ve dman da girilerine
izin verse, durum ayndr. Bununla nceki
arasnda fark yoktur.
nk kendilerinden kabul ederek ve ayn
yurdun vatanda sayarak serbest braktlar.
Zaten insann kendi yurdunda eman istemesi
szkonusu deildir.
el-Mtehassr f'1-Cenneti lakabyla bilmen

1087
Abdullah b. neys'
397[21]
hadisi buna delalet
etmektedir. Sfyan bin Abdullah'a "Sana yardmc
olmak, beraberinde bulunmak ve sayca
oalmak iin geldim" demi ve sonra
ldrmtr. Bu da gsteriyorki byle bir ey
eman olmaz.
el-Mtehassr olayn nce aklamtk.
Rasulullahm u buyruu da bunu
aklamaktadr: "Rasul ve Nebilerden sonra
dnyada alanlarn en hayrls
mtehassrlardr.
Yani dnyada daha sonra cennette zerine
dayanacaklar ve stn derecelere ulaacaklar
iyi ameller ileyenlerdir. Tpk dnyada bir insann
bir asaya dayanmas ve koltuk deneinin olmas

397[21]
Kiinin zerine dayanaca baston veya koltuk
denei gibi bir ey edinmesine tahassr denir.
eviren.

1088
gibi.
781- Dman, elinde olan bir grup esir
mslman serbest braksalar, bunlarn
dmandan dilediklerini ldrmesinde, mallarn
almalarnda ve gleri yetiyorsa darulislama
karp gtrmelerinde bir saknca grmyorum.
nk serbest braklmadan nce onlarn
elinde makhur ve malub idiler. Bu durumda iken
neye g yetirmilerse, onu ele geirmeye
serbest idiler. Sah verildikten sonra da durum
ayndr. Zaten, eman isteinde bulunduklarn
ifade eden birey de yapmadlar. Serbest
brakmalar da eman vermek suretiyle deil, iltifat
etmemek ve ilgi gstermemek suretiyle olmutur.
782- Yine onlara "Size eman verdik,
dilediiniz yere gidin" derlerse, esirler de birey
sylemezse, durum ayndr.

1089
nk herhangi bireye zarar vermelerini
haram klan ey eklen veya manen verilen
emandr. Ancak bu eman ile dmann can ve
malna zarar veremezler. Bu eman da verilmi
deildir. Kendilerinin balanmadklar bir eyde
dmann sz onlar balamaz.
783- Ama bunlar darulslamdan gelmi ve
darulharp sahipleri onlara "girin, eman
altndasnz" demilerse, durum farkl olur.
nk bu durumda kendi istekleriyle eman
isteyerek geldiler. Dman kuvvetle vurabilecei
bir durumda iken karsna ktklarnda onlara
birey yapmadna gre, kendilerine eman
verdik demeseler bile, eman vermi gibidirler.
Esirler ise darulharpte istekleriyle deil, esir
olarak bulundular. Emann olabilmesi iin ona
sz veya fiille bir eyin delalet etmesi lazmdr.

1090
784- Onlardan bir grup esirlerle karlap
"siz kimsiniz" der ve esirler "Biz tccar kiileriz,
arkadalarnzn verdikleri eman ile girdik" veya
"Biz devlet bakannn elileriyiz" deseler ,ondan
sonra dmandan kimseyi ldrmeleri doru
olmaz."
nk eman istediklerini gsteren bir tavr
ortaya koydular. Burada onlarn eman stemesi
kabul edilir. Ondan sonra darulharp ehline
hyanet etmeleri doru olmaz.
Ama darulharpli onlara saldrrsa durum
deiir.
785- Dman onlarn esir olduklarn anlayp
yakaladktan sonra esirler kap kurtulursa,
dmann maln almalar ve ldrmeleri helal
olur.
nk dmann yapt ile eman hkm

1091
ortadan kalkm olur. Nitekim eman altnda olan
kiilere dmann devlet bakan hainlik edip ve
hapsedip mallarn aldktan sonra onlar kap
kurtulurlarsa dmanlar ldrmeleri ve mallarn
almalar helal olur. nk dman devlet
bakannn yapt antlamay bozmu saylr.
786- Ayn ekilde dman devlet bakannn
bilgisi veya emri ile biri onlara byle davranr ve
devlet bakan da onu alkoymazsa, netice
ayndr. nk beyinsiz (sefih) yasaklanma-
dka, kendisine emredilmi saylr. Ama devlet
bakanlarnn veya dman toplumun bilgisi
dnda bunu yaparsa, bu beyinsizin yapt
sebebiyle eman altndaki kiilerin halkn can ve
malla-rni helal saymalar doru deildir. nk
sradan birinin byle yapmas dman ile
kendileri arasndaki anlamay bozmaz. nk

1092
bu kii antlamay bozma yetkisine sahip deildir.
Yapt sadece onlara bir hakszlktr. G ve
imkanlar varsa kendilerine yaptnn aynsn
onlara yapmalar veya aldnn kendisini yahut
benzerini ondan almalar caizdir. Onun dnda
kendisine birey yapmalar helal olmaz. nk
zalime zulm edilmez. Sadece ona yaptnn
cezas verilir.
787- Esirler yakalandklarnda "Biz sizdeniz"
deseler ve onlar da serbest braksalard, esirlerin
dman ldrmesi ve mallarn almas hell
olurdu.
nk takndklar tavr, eman isteme tavr
deildir.
788- Yine darulharpte slama girmilerse
btn sylediklerimizde durumlar esirlerin
durumlar gibidir.

1093
nk darulharpte bulunmalar eman ile
olmamtr.
789- Dmann karlat mslmanlar,
dmana "Biz Burcan halkndanz, slam
lkesinden eman ile geldik. Bar
temsilcilerinizden biri, lkemize gidebilmemiz iin
bize eman verdi" deseler ve onlar da serbest
braksalar, ondan sonra dmandan kimseye
zarar vermeleri helal olmaz.
Burcan Hazar blgelerinden biridir. Halkyla
Rumlar arasnda ak bir dmanlk vardr. Eman
olmakszn birbirlerinin lkesine girmeleri
imkanszdr. Onun iin takndklar tavr eman
isteme mesabesindedir. Nitekim syledikleri
gerek olsayd onlarn herhangi bireylerine zarar
vermeleri helal olmazd.
790- Mslmanlarn yurduna dnmedike

1094
kendilerini Burcan kimliiyle gsterseler ,durum
ayndr. Ama mslmanlar m lkesine dndkten
sonra tekrar darulharbe girecek olurlarsa,
dilediklerini onlara yapabilirler.
nk bu durumda bunlar darulharpte hrsz
durumundadrlar. Geri gelilerini dmann fark
edip etmemesi ayndr. nk darulharbe tekrar
girileri dmann yurdunu korumasndaki
ihmalkarln gsterir.
Halbuki nceki durumda i tamamen farkl
idi.
791- Mslmanlar dmandan esirler alp
ldrmek istediklerinde, biri ben mslmanm
derse, slamn sorgulamadan ldrmeleri helal
deildir. Bu lafzla mslma olaca iin deil,
belki yce Allann "Dnya hayatnn geici
menfaatine gz dikerek size mslma olduunu

1095
bildirene "Sen m'min deilsin" demeyin"
398[22]

ayetinin zahirne gre hkm budur.
Zaten adam kapal bir sz sylemitir.
Bununla ne demek istedii aratrlr.
Aratrmadan nce hemen ldrmek ihtiyatla
davranmaya aykrdr.
792- Kendisinden sorduklarnda slam tarif
edip tavsif ederse, o mslman demektir ve
ldrlmesi caiz olmaz. Esir dmeden nce
mslman olduu bilinmedike mslmanlara
fey' olur.
Bundan nce mslman olduu bilinmeyince
yeni mslman oluyor demektir. Bu da
ldrlmekten korur ama kleletirilmekten
kurtarmaz.
793- Mslman simas tayor ve daha ok

398[22]
Nisa. 4/94

1096
mslman olduu sanlyorsa, bu mslman
olduunu bilmek mesabesindedir. Bu zellikleri
varsa ldrlmeyip salverilir.
nk ihtiyat esasna gre kararlatrlan
durumlarda zanm galip kesni bilgi gibidir.
Vaziyetin gereine vakf olmann mmkn
olmad durumlarda da zanm galip kesin bilgi
mesabesindedir.
794- "Mslman deilim, beni slama davet
edin ki mslman olaym" derse, yine durum ayn
olup ldrlmesi hell olmaz.
nk Rasulullah "Onlar lailahe illallah
demee davet ediniz" buyurmutur. Kendisi
slama davet etmeden nce bir kavimle
savamazd. Davetin ulamad bir milletle
savamak istediimiz zaman onlar davet
etmeden nce kendilerine sava amamz doru

1097
deildir. nk belki daveti kabul eder, belki de
etmezler. Bizim davet etmemizi istiyen ve bunu
kabul edeceini belirten bu adamn davet
edilmeden nce evveliyetle ldrlmemesi
gerekir.
795- Ben mslmanm, dedikten sonra
slam anlatmas istenildiinde anlatamazsa,
mslmanlarm ona slam aklamalar ve "sen
buna m inanyorsun?" demeleri gerekir. Evet,
derse, o mslmandr. Hayr, derse veya bu
sylediinizi bilmiyorum, derse, ldrlmesi
helaldir.
Ama devlet bakannn ona "Seni davet
ettiimiz bu eyi kabul ediyor musun?" diye
sormas daha iyidir. Evet, derse, ldrlmeyip
fey1 olur. Hayr, derse boynu vurulur.
Bu paragraf ile cariye ve zevce (kadn e)

1098
meselesindeki cevabn nasl, olaca da
anlalmaktadr. Kii slam tavsif etmesini
stediinde cariye veya kadn iyi tavsif
edemiyorsa, kendisi nnde slam tarif eder ve
"Buna m inanyorsun? Sanrm inandn budur"
der. Onun Evet, demesi yeterlidir. Bununla cariye
veya kadn mslman olur, nikah ve temellk ile
onunla evlenmek helal olur.
Allah en iyi bilir.
399[23]

Mslmanlarn Baz Durumlarn Ve Gizli
eylerini Dmana Bildirmesinden Korkulan
Eli Ve Eman Verilen Kiinin Durumu

796- Dman devlet bakannn elisi

399[23]

1099
mslman askerlere gelirse, ticaret iin gelip
eman istiyen tccar gibi mesajn ile-tinceye
kadar eman altnda olur.
nk bu ikisinin geliinde mslmanlarm
yarar vardr.
797- Dman elisi veya eman altndaki
tccar dnmek istediklerinde kumandan
mslmanlarm gizli eylerini grp dmana
rehberlik yapmalarndan endielenirse, bu
tehlikenin bertaraf olduuna kanaat getirinceya
kadar onlar yannda (daruIslamda)
alkoymasnda bir saknca yoktur. nk
hapsetmekle mslmanlar gzetilmi ve
zarardan korunmu olurlar. Fitnesini nlemek iin
zina edenin hapsi caiz olduuna gre bu ikisinin
hapsi ncelikle caizdir.
798- Devlet bakanna "Bizi serbest brak,

1100
burada eman ile kalalm" derlerse, serbest
brakmamas gerekir.
.nk zahire gre bunlar grdkleri
eylerde dmana rehberlik edeceklerdir. Zira
inanlar kendilerini buna sevketmektedir. Yce
Allah'n "Onlar sizi artmaktan geri
durmazlar"
400[24]
ayeti bu ak durumu
desteklemektedir.
799- "Bunlardan hibirini bildirmiyeceimize
yemin ederiz" derlerse, szleri tasdik edilmez. ,
nk yemin, zahirn delil olduu ve
destekledii kii iin delil olur. Burada ise zahir,
sylediklerinin aksini gstermektedir. Onun iin
yeminlerine iltifat edilmez. "Onlarn yemini
yoktur"
401[25]
ayeti de bunu desteklemektedir. Yani

400[24]
Ali Iman, 3/118
401[25]
Tevbe,9/12

1101
onlarn mslmanlara zararl olabilecek yerlerde
gvenilecek yeminleri yoktur. Bu ekliyle onlarn
bu yeminlerine devlet bakannn gvenmesi caiz
deildir. Sadece emin oluncaya kadar bunu da
yannda hesaba katar.
Ancak onlar ayaklarndan balamas veya
bir ite altrmas caiz deildir.
nk bu onlara eziyet ve ikence olur.
Halbuki onlara eman vermitir. Hainlikleri sabit
olmadka onlara ikence veya eziyet etmee
hakk yoktur,
Hapsetmek de onlara eziyettir, denilirse,
cevap olarak deriz ki: Hapsedilir, derken
cezaevine kapatlr, demek stemiyoruz, nk
bu eziyettir. Demek istediimiz darulharbe
dnlerini nlemek ve gzetim altnda
bulundurmaktr, Bunda da onlara eziyet yoktur.

1102
Sadece mslmanlar gzetilmi olur. Vatanlarna
dnmelerini engellemek asndan onlara bir
nevi. eziyet szkonusu olsa bile, bu daha byk
zarar nlemek iindir. Baz kiilere zarar
vermekten kanmak mmkn olmadnda iki
zarardan hafif olan tercih edilir.
Mslmanlara zarar vermelerini nleme
amac, yanlarna bekiler vererek (gzetim
altnda bulundurarak) da gereklemektedir.
Bunun dnda ayaklarn balyarak veya
kelepeliyerek eziyet etmee hakk yoktur. Bir
sava (atma) kar ve bekiler onlarla
ilgilenemez de kap kurtulmalarndan endie
ederse, bu meguliyet kayboluncaya kadar onlar
kelepelemek veya ayaklarndan balamakta bir
saknca yoktur. nk zarar yeri burasdr, yani
kap gitmeleridir. Meguliyet bittikten sonra

1103
ayaklar veya elleri zlr. nk zaruretle sabit
olan ey, zaruret miktarna gre takdir edilir.
800- Devlet bakan darulslama dnnce
onlardan endielendii yerden onlar iin gven
iinde olaca yere beraberinde gtrebilir. Sonra
casusluklarndan emin olduu yerde serbest
brakr.
nk burada mslmanlarm gzetilmesi,
tehlikelerden korunmas ve zararn nlenmesi
vardr.
801- Darulslama girinceye kadar onlarn
zararndan endie ediyorsa, darulslama
girinceye kadar serbest brakmaz.
nk darulharpte serbest brakldklarnda
belki de zarar byk olacaktr. Devlet bakannn
kendisi ve asker iin zarardan korunma yollarna
bavurmas ve tedbirini almas gerekir.

1104
Yerlerinde kalmaa srar ederlerse, zorla
grtrr.
nk aratrlp zmlenecek hususlarda
devlet bakannn zorlama yetkisi vardr. Nitekim
genel bir seferberlik olduunda halk buna
zorlayabilir. Buna benzer olarak Hz. mer "Kendi
banza terkedilirseniz, ocuklarnz
satarsnz" demitir.
802- Darulslamda emin olaca yere
vardnda serbest brakp geri gitmelerini istedii
takdirde, lkelerine ulatracak binek ve azk
vermeden gitmeyip srar ederlerse, onunla bera-
ber gelmemek iin direndikleri yere ulatracak
kadar gerekli ara ve azk vermesi gerekir.
nk onlar oradan zorla getirdi. Oraya
ulatrmas gerekir. Bunu ms-lmanlan korumak
iin yaptna gre onlara yapaca masraf

1105
mslmanlarm beytulmalmdan karlanr. Tpk
balarna bir felaket gelmi ve mal onun iin
harcanm gibi.
803- Direndikleri yere kadar istiyerek
geldikleri iin buradan teye dnlerinin
masrafn karlamaz. Verecei masraf da, asker
ganimet almamsa yahut alp paylamsa,
beytul-maldan verir. Ama ganimet alp henz
paylamamlarsa, masraflar o ganimetten verir.
nk askerlerin karn dnerek onlar
zorlad. Onun iin masraf askerlerin hakk olan
maldan karlanr. Tpk ganimetleri tamak,
korumak ve yklemek iin cretli adam tutmu
olmas gibidir.
804- Geri dnmelerini nlemesi ve
beraberinde kalmaa mecbur etmesi halinde de
durum ayndr.

1106
Bu durumda da askerlerin ganimetlerinden
onlarn masraflarn karlar.
805- Zorla getirdii yerden itibaren onlar
ganimet mal o-la hayvanlara bindirir.
nk onun yannda emniyet iindedirler.
Hyanetten saknmak da vaciptir. Ganimeti
alanlarn yararn gzeterek beraber getirdii iin
masraflarm da ganimetten karlar. Tpk zekat
zerinde alanlara yetecek kadar zekat
malndan verildii gibi. Yine kadnn kocas
evinde tutulduu srece nafakasn kocann
karlamas gibi.
806- Emin olduktan sonra serbest brakmak
istediinde onlar emniyet iinde olmadklar bir
yerde iseler, onlar gzetmesi ve ancak emniyet
duyacaklar bir yerde salvermesi gerekir.
nk onun eman ve himayesi altndadrlar.

1107
Onlara zulmedilmesini nlemek grevidir.
Mslmanlarn emniyetini gzettii gibi onlarn da
emniyetini gzetir. Nitekim bir gemi ile
beraberinde bir adaya karsa onlar o adada
alkoyup terkedebilir mi? Hayr, onlar
kaybolmyacaklar yere kadar gemi ile tar, ara
ve bineklerini de vererek gnderir.
807- Ekya ve hrszlardan korkuyorlarsa,
emin olacaklar yere kadar gtrecek kiileri
yanlarna vermesi lazmdr.
nk bu, devlet bakannn grevidir.
Ancak bunu tek bana yapamya-ca iin baz
mslmanlarm yardmndan faydalanr.
808- Onlarla beraber emniyetlerini salamak
iin gnderilenlerin korku iinde olacaklar yere
vardklarnda ancak emniyet iinde olacaklarn
iddia ederlerse, mslmanlarm emin

1108
olabilecekleri en uzak yere kadar onlarla
grevliler gndermesi gerekir. Buraya
vardklarnda serbest braklrlar. Bunun tesiyle
mkellef deildir.
nk bunun tesinde mslmanlar
tehlikeye maruz kalrlar. Bu da mrikleri emin
klma pahasna caiz deildir. Yani mrikleri emin
klmak iin mslmanlar tehlikeye atmak caiz
olmaz. Mriklerin emin olaca ve mslmanlar
iin gvenliin bulunmad yere gitmee
mslmanlar zorlar ve gittiklerinde
ldrlrlerse, kan diyetleri ondan alnr. Ama
kendi istekleriyle gidip ldrlecek olurlarsa,
kanlarndan o sorumlu deildir. Bu da iki durum-
dan en kolay olandr.
Gerekleri en iyi bilen Allahtr.
402[26]

402[26]

1109

Kaledeki Dmana Mslman Kiinin
Karlkl Veya Karlksz Eman Vermesi

809- Aralarnda mslman bir esirin
bulunduu kaledeki dman mslmanlar
kuattklarnda esir mslman dmana eman
verip geceleyin mslman askerlerin karargahna
karp getirirse, gelen dmann tm
nslmanlara fey' olur.
nk onlara eman veren esir, aralarnda
malub ve makhur bir kiidir. Bylelerin
verecekleri eman geerli deildir. Sonra, bu
eman ile mslmanlarm karn deil, sadece
kendini kurtarmay ama edinmitir. Bylelerinin
emann geerli sayarsak mslmanlar artk


1110
kuvvetle dmann bir kalesini bile fethetme
imkan bulamazlar. nk esir bir mslmanm
bulunmyaca kale ok nadirdir. Mslmanlarn
fethedeceine dman kesin inandnda bu
esire emreder ve ondan eman alrlar. Aralarnda
mslman esir olmadnda da ilerinden birine
mslman olmasn emreder ve ondan eman
alrlar. Bunun hkm de esirin hkm gibi olur.
Btn bu sebeplerden dolay hepsi mslman-
larafey' olur, dedik.
403[27]

810- Kyasa gre erkeklerinin hepsini

403[27]
Eman verebilmek ve verilen emann geerli
olabilmesi iin, o srada dru-slamda ikamet etmek
gerekmektedir. Druislam dnda bulunan i
adamlar veya esirler ya da lke dnda mslman
olup hicret etmemi olanlarn emanlar, slam
idaresinin velayet alan dnda kaldklarndan ve
ayrca slam lkesindeki ahval ve artlardan habersiz
olmalar ihtimali bulunduundan geerli
saylmamaktadr. (Ebu Yusuf, el-Harac, s. 222; Ksn,
el-Bedi, VII/107; Bilmen, Hukuk- slamiyye
111/380). Editr.

1111
ldrmek caizdir.
nk geersiz eman ldrmeyi
engellemez. Tpk akl ermeyen bir ocuun veya
delinin eman vermesi gibidir.
stihsana gre ise, erkeklerini ldrmek
doru deildir.
nk Rasulullahn "En basitleri onlarn
karn gzetir" sznn zahir buna delalet
etmektedir. Zira hadis, esiri de, bakasn da
kapsar, Bu zahirle amel terkedilecek olursa,
phe ile geersiz olan eylerde phe olarak
kalr.
Tpk "Sen ve maln babana aitsiniz" sz
mesabesindedir.
kinci olarak kaledeki dman savamak iin
deil, eman istemek iin karargaha gelmitir. Bu
da esirin kendilerine verdii emana itibar edilerek

1112
meydana gelmitir. Daha nce de belirttiimiz
gibi muhasara altndaki dman silahn
brakarak veya eman istiyerek sava brakm
bir ekilde teslim olup geldiinde ldrlmekten
emin olur. Bunlar da ldrlmekten emin olurlar.
Ama kle olmaktan kurtulamazlar. Humus (bete
bir) ksm ayrldktan sonra askerler arasnda
ganimet olarak taksim edilirler. Onlara eman
veren kiinin yeni mstman olan veya
aralarnda eman ile bulunan biri olmasnda
durum deimez.
811- Mslman askerlerden biri onlara eman
verirse, eman geerlidir.
nk onlardan emin oiup mslman
askerler arasnda gven iindedir. Verdii eman
slam cemaatinin verdii eman gibidir.
812- Devlet bakan emanlarmi geersiz

1113
olduunu bildirdikten sonra kalelerinden kmaz
ve kendisi onlara eman verdikten sonra caym
ve savamay uygun grm gibi onlara sava
am ise, bu durumda slam ordusunun
karargahna gelip "Bize falan kii eman verdi"
derlerse, adaletli iki mslman ahit getirmedike
syledikleri kabul edilmez.
nk zahire gre fey1 olmulardr.
Mslmanlarn onlardaki hakkn yok eden bir
eyi iddia ettiler. Onun iin buna mutlaka adaletli
iki mslman ahit getirmeleri gerekir.
Szn ettikleri adamn "Ben onlara eman
verdim" demesi de kabul edilmez.
nk kendi yaptna ahitlik yapmaktadr.
Halbuki kiinin kendi kendi-ne ahitlii muteber
deildir.
813- Ama adaletli iki mslman ahitlik

1114
yaparsa eman geerli olur ve emin olacaklar
yere gtrlmeleri gerekir.
nk delil ile sabit olan, gzle grerek sabit
olan gibidir.
814- O adamn sznden baka delilleri
yoksa, fey' olurlar.
Ancak mevcut olan pheden dolay ve
istihsana gre erkekleri ldrlmez. nk
szkonusu adam ldrlmelerinin haram
olduunu haber vermitir. Sznde doru olmas
muhtemeldir, ldrmenin haram oluu da dinin
hkmlerin dendir. Hkmn balayclnda
haberi vahid (bir tek kiinin verdii haber) din
ilerinde hccettir. .
815- Mslmann onlara bin dinar
karlnda eman verdiini daha kalelerinden
kmadan devlet bakan renirse, istediini

1115
yapmakta serbesttir. Dilerse o eman kabul eder
ve darulharpten kncaya kadar onlara
dokunmaz, dinarlar da alarak mslmanlara fey1
sayar.
nk devlet bakan bu ekilde eman
tasvib edebilecei gibi kendisi de byle bir eman
verebilir. Alnan mal da asker gc ile alnd
iin onlara fey' olur.
Dilerse dinarlarn geri verir ve hyanetten
saknmak iin emanla-riun bozulduunu
bildirerek onlarla savar. Tpk kendisi onlara bu
ekilde eman vermi ve bozmu gibi olur.
816- Adam onlarla bar yaptnda
mslmanlarm karargahna girmi veya kalelerini
tahrip etmilerse, devlet bakan onlardan bin
dinar alp mslmanlara fey' yapabilir.
nk burada mslman lan gzetmesi,

1116
byle bir barn caiz oluuna
dayanmaktadr. Onlar karargahta emin olup
devlet bakannn emin olacaklar yere
ulatrmcaya kadar eman altndadrlar.
Dinarlarm geri verse bile durum deimez.
Bylece anlyoruz ki dinarlar almas
mslmanlarm yararnadr. Tasarruf yetkisi
alnm kle gibidir. Kendini cretli sayar ve
almaktan kurtulur.
817- Dinarlar askerler arasnda datrsa,
onlara "Darulharpten nereye isterseniz gidin" der
ve emin olacaklar yere varncaya kadar onlara
dokunmaz.
Bylece antlamada onlar iin koulan arta
bal kalma salanm olur.
818- Mslmanlar kaleyi fethedince
ilerinden biri "Ben onlarla u bin dinar

1117
karlnda sulh yapmtm" der ve kale-dekiler
de onu dorularsa, devlet bakan bunun bir
deerlendirmesini yapar. Onu dorulamak
mslmanlarn yararna ise tasdik eder ve
dinarlar ondan aldktan sonra kale halkna dile-
dikleri yere gitmelerini emreder. Szn tasdik
etmemesi mslmanlarn yararna ise, yalanlar
ve dinarlar almakszn kale halkn fey1 sayar.
nk mslmanlarn koruyucusudur.
Mslmanlara en yararl olan a-ratrr ve onu
yerine getirir. Nitekim karlksz onlar balayp
salvermek isterse, salabilir. Bu da onun gibidir.
Ne olursa olsun, adamn onlara eman verdiini
haber vermesiyle meydana gelen pheden
dolay, erkeklerini ld-remez.
819- Adam eman verdiini syledii zaman
onlar kalelerinde ise, eman altnda olurlar. Devlet

1118
bakan da diledii ekilde hareket eder.
Tpk bu durumda onlara yeni eman vermi
gibidir. Mslmanlar asndan bunun bildirilmesi,
yeni eman verilmesi gibidir. En iyi Allah bilir.
404[28]

artl Eman

820- Kuatma altmdakilerden biri
Mslmanlara "bana e-man verin, yz kiiden
oluan ganimeti size gstermek iin yannza
geleyim" der ve inip gelerek onlar syledii yere
gtrse, ancak syledii yerde kimse
bulamaynca "Burada idiler, gitmiler, nereye
gittiklerini bilmiyorum' derse, bu durumda
mslmanlar kaleyi fethedemezlerse onu emin

404[28]

1119
olaca yere gnderirler. Kaleyi fethederlerse
yine darulharpte emin olaca yere ulatrrlar.
nk karargaha emniyetle gelmitir ve
eman almtr. Eman da kabul ile sabit olur.
Yerine getirilmesi kabul edilen eyin
gereklemesine kadar beklemez. Nitekim bin
dirhem vermesi karlnda kle azad edildiinde
bu para bundan sonra denmese de kle azad
olur.
821- Burada da kii kendisinin korunduu
yerden rehberlik yapmak zere kp gelirse,
eman alm olur. Syledii eyi yerine getirsin
veya getirmesin mslmanlar d an eman alm
olur ve onu emin olaca yere ulatrrlar.
Mslmanlar "Bize rehberlik etmek zere
eman verdik, ama szn tutmad" diye itiraz
ederlerse, cevap olarak denilir ki: Bu adam "size

1120
rehberlik yapmazsam benimle sizin aranzda
eman olmaz" dememitir.
Bylece mam Muhammed art
mefhumunun delil olmyacan ifade etmi
olmaktadr. Mezhebimiz de budur
405[29]
Yce
Allann "ahitlik yapmas (o kadnn ifade etmesi)
onu cezadan kurtarr"
406[30]
ayetini aklarken
mam Ebu Yusuf'un da byle dediini mam el-
Kerh rivayet etmektedir. Yani ahitlik yapmamas
onu cezadan kurtarmaz, anlamna gelmez. Yce
Allah "Evlendiklerinde zina edecek olurlarsa,
onlara hr kadnlara edilen azabn yars

405[29]
Fkh uslnde mefhm'l - muhlefe bal
altnda art mefhumu yle ifade edilmektedir:
Hkm, art edatlarndan biri ile belirli bir arta
balanm hkmn geerli olmadna dellet
etmesidir. (Editr)
406[30]
Nur. 24/8

1121
edilir."
407[31]
buyurmaktadr. Bu demek deildir ki
evlenmeyip zina etmise o azaba arptrlmaz.
nk art mefhumu sfat mefhumu gibidir. O da
hccet deildir. Yce Allah buyuruyor: "Seninle
beraber hicret eden amcann kzlarn, halalarnn
kzlarn... "
408[32]
Bu sfat onunla beraber hicret
etmiyenlerin haram olduuna delalet etmi
deildir. Yine "yleyse o aylarda kendinize yazk
etmeyin"
409[33]
buyurmaktadr. Bu da haram aylar
dnda zulmn mubah olduuna delalet etmez.
Onlarn "Bize rehberlik etmek zere sana
eman verdik" demeleri, "Rehberlik etmediin
zaman sana eman yoktur" anlamna delalet
etmez. nk o muhtemeldir. Muhtemel (ihtimal)
olan ise kesin zt karl olmaz ve hkmn

407[31]
Nisa. 4/25
408[32]
Ahzab, 33/50
409[33]
Tevbe,9/36

1122
iptal etmez. Ama onlara" Size gstermezsem
bana eman olmasn" derse, o takdirde birinci
kka mukabil olabilecek esas haline gelir. Yani
byle sylediinde szkonusu dman
gsterirse eman alr, gstermezse emam
alamaz.
Bmann geri alnd ve sava halinin geerli
olduu bildirilmekle ldrmek de, kle yapmak da
hell olur. Bu da arta balanmas muhtemel
olan mutlak kabimdendir. Rehberlik yapmazsa
ona eman olmaz. Bu durumda devlet bakan
serbest olup dilerse ldrr, dilerse fey' sayar.
Bir ay sre ile bir adamn cann koruma
tekeffl etmesi buna benzer. Tekeffl ettii ahs
muhataba teslim etmedike bir ayn gemesiyle
tekeffl eden adam mesuliyetten kurtulmu
olmaz. Ama bir ay sonra kefalet sorumluluum

1123
kalmaz, derse bir ay gemekle dedii olur.
822- Bu adam elimizde esir olup "size
dmandan ganimet olacak yz kiiyi haber
vereyim, bana eman verin" deyip yukardaki
ekilde olay cereyan etse ve syledii rehberlii
yapamazsa, devlet bakan onu ldrebilir.
nk elimizde esir olmu, devlet
bakannn ldrmesi veya kle etmesi caiz
olmutur. Emam da yapacan syledii
rehberlie balam, onu da yapamamtr.
Bundan nceki durumda henz teslim
olmam, dman tarafndayd. Gelii sadece
mslmanlardan ald eman sebebiyle idi.
Bunun karlnda mslmanlara yararl olacak
rehberlii stlenmitir. Bu grevi yerine getir-
mediinde devlet bakannn emin olaca yere
ulatrmas gerekiyordu.

1124
Gerekte ise iki olay arasnda fark yoktur.
Her iki durumunda da rehberlik yapmadndan
daha nceki durumuna iade edilir. Ancak bu esir,
stlendii grevden nce elimizde ldrlmesi
veya kleletirilmesi mubah olan biriydi. Burda da
eski durumuna dnmektedir. Bu grevi
stlenmeden nce muhasara altnda olan da
dman arasnda emniyet iindeydi. stlendii
grevi yerine getirmediinden onun da eski
durumuna iadesi gerekir.
823- Muhasara altndaki adam "Size
rehberlik yapmazsam fey' olaym veya kle
olaym" demi ve artn yerine getirme-mise,
mslmanlara fey' olur ve devlet bakan onu
ld-remez.
nk bu fazla ibareyi sylememi olsayd
art yerine getirmese bile ldrlmek ve

1125
kleletirilmekten emin olurdu. Ama bu fazla
ibare birinci durumun hkmn iptal eden delil
tekil etmektedir. Mukabil taraf da delile gre
ilemektedir. Sonra, bu artn ldrlmek iin
deil, sadece kleletirilmek iin olabileceini
kabul etmitir. Bu artta yarar olup gzetilmesi
gerekir.
824- Yine "artm yerine getirmezsem size
zimn olaym" demise, syledii gibi olur. art
yerine getirmezse zimm olur ve ldrmesi yahut
kleletirmesi caiz deildir.
nk art yerine getirmek vaciptir.
825- "Kale kapsnn size almas iin nce
bize eman verin, sonra gelin bize slam anlatn,
mslman olalm" demise, onlar hepsi eman
altmda olurlar. Tekrar kalelerine dnmek ve
muhkem duruma gelmelerine imkan tanmak iin

1126
mslman-larn kalelerini boaltmas, daha sonra
sava halinin yeniden geerli olduunu
bildirmeleri gerekir.
nk yerine getirmeden nce mslmanlar
art kabullendikleri iin onlar eman
kazanmlardr. Vadettiklerini yerine getirmekten
kanmalariyle eman geersiz olmaz. Eman
gereince de emin olduklar eski yere iade
edilmeleri, daha sonra sava halini iln etmeleri
gerekir.
826- Mslmanlar "slam kabul etmezseniz
aramzda e-man yoktur" der, onlar da kabul eder
ve olay yukardaki ekilde cereyan ederse, Islam
kabul etmedikleri taktirde kleletirmek ve
savaanlarn ldrmekte bir saknca yoktur.
nk art byle koulmutur. ki taraf
arasnda meydana gelen ilikilerde sadece

1127
koulan arta riayet vaciptir. Bunun delili de
Rasulullahtan rivayet e-dilen Ebu'l-Hukayk
oullan hadisidir. Rasulullah onlara "Benden bir
ey gizlerseniz korumamzdan yoksun olursunz."
buyurdu: Onlar da bunu kabul ettiler.
Yalanclklar aa knca ldrlmelerini ve
kleletirmelerini tercih etti.
Rivayete gre Uhut savandan sonra ordu
dnnce mriklerden bir adam yolunu
kaybetmi ve Medine'ye gelerek akrabalk ba
bulunan Hz. Osman'n evine gelmitir. Bunun
zerine Hz. Osman Rasulullaha gelerek ona
eman dilemi, Rasulullah da " gne kadar
eman verdik, ondan sonra grrsek kan helaldir"
diye gnlk eman vermi. Adam km,
gn sonra Rasulullah ashabna "Arayn, umarm
bulursunuz" demi, gnden sonra derin

1128
uykuya dalm olarak bulmular. Getirilip
ldrlmtr. Bu da gsteriyor k ldrmenin
caizliine ve sava halinin bildirilmesine dayal
olarak emanda belirlenen art geerlidir.
827- Bazlar Islam kabul eder, bazlar da
kabul etmezse, kabul edenler hr, dierleri de fey
olur. nk para, tmden saylr.
Zaten bir toplulua izafe edilen oul, o
topluluun her ferdini ayr ayr kapsar. Delili de
u ayeti kerimedir. "Kendilerini her ardmda
parmaklarn kulaklarna tkadlar, elbiselerine
hrndler."
410[34]
Bu artla sanki onlardan her
birine "slama girmezsen aramzda eman olmaz"
demi gibiyiz.
828- Muhasara altndakilerden biri "Bize
eman verirseniz kendim gelir mslman olurum"

410[34]
Nuh 71/7

1129
der ve mslman olmay red ederse, tekrar
kalesine geri gnderilir.
nk bize gre eman altndadr. Onun bu
durumu iin yce Allah yle buyurmaktadr.
"Mriklerden biri sana snrsa, Allahm szn
dinlemesi iin ona eman ver, sonra onu gven
iinde olaca yere ulatr."
411[35]

829- Mslmanlar ona "slama girmezsen
aramzda eman olmaz" artn koar, o da slama
girmeyi kabul etmezse, ms-lmanlara fey' olur.
nk aramzda art byle koulmutur.
830- Devlet bakam slam kendisine
sunduunda kabul etmediinden fey1 saydktan
sonra slama girecek olursa, o yine fey' olup hr
olmaz.
nk slama girmemesiyle artl verilen

411[35]
Tevbc. 9/6

1130
emann hkm gemi saylr ve mslmanlar
elinde esir kalr.
831- slama girince ldrlmeyip fey1 yaplr.
Bu da balangta slam red ettiinde fey1 olarak
saylmas durumundadr.
832- Devlet bakan slama davet ettike
slam red ettiinde fey1 olarak kararlatrlmayp
sonra slama girdiinde de fey olaca
kararlatrlmamsa, kyasa gre yine fey' olur.
nk isimi kabul etmemekle emann
bitecei art slama girmeyi red ettiinde
gereklemitir. arta bal olan ey de, artn
bulunmasiyle sabit olur. artl yaplan boanma
ve kle azad gibi.
stihsana gre ise, hr mslmandr.
nk red etmesi tereddtle olup ihtimallidir.
slamdan nefret sebebiyle olmusa o gerek red

1131
etmedir. Byle deil de, kalbindeki phe
gidinceye kadar zerinde dnme sebebiyle
olabilir. Onun iin red etmesinin ekli ve sebebi
ancak hakiminin hkm ile kararlatrlr.
833- slam red etmeyip sadece "Brakn
dneyim" derse, devlet bakan ona sadece
gn mhlet tanr.
nk dnp tanma ve pheyi giderme
bir mddet gerektirir. Byle mhlet isterse ona
gn sre tannr. nk bu yeterli bir sredir.
art tercih etmesi de buna delildir.
Bu meselede durumu mrtedde
benzemektedir. Durumunu dnp tanmak
iin sre istediinde ona gn tannr. Hz.
mer hadisi buna delalet etmektedir. Eb Musa
el-Eari tarafndan Hz. mer'e bir adam geldi.
Halkn durumunu ondan sordu. O da anlatt.

1132
Sonra yeni bir olay veya garip bir durum var m?
dedi. Evet, dedi. Mslman iken bir adam kfre
dnd. Ona ne yaptnz? dedi. Getirip boynunu
vurduk, dedi. Onu gn bir eve kapatp her gn
ekmeini ve suyunu vermeniz gerekmez miydi?
Belki tevbe eder ve Allah'n emrine bir daha
dnerdi. "Allah'm, ahid ol, ben bu olayda
bulunmadm, emretmedim ve bana anlatldnda
raz olmadm," dedi.
mam afi bunun zahirine gre
hkmetmekte, mrted isterse de, istemezse de
seran bekletilmesi gerekir, demektedir.
Bize gre izah ise yledir: Szkonusu
mrted onlardan mhlet istemi, onlar ise red
etmilerdir. Hz. mer onun iin bunu
yadrgamtr. slam eriatnn gzelliklerine vakf
olduktan sonra irtidat eden kimseye dnp

1133
tanmas iin gn mhlet tannyorsa, slama
henz vakf olmyan bu adanla mhlet tanmak
ncelikle gerekir.
834- Kendisine slam takdim edildiinde
kabul veya red ettiini belirtmezse, devlet
bakan ona defa slam sunar ve her
defasnda kabul etmedii taktirde fey1 olacan
bildirir.
nk susmas, slam reddetmesi demektir.
Ancak zr tamamen ortadan kaldrmak iin ve
baka ihtimal olduunu gznnde bulundurarak
ona defa siami sunar ve her seferinde de
uyar olarak akbetini kendisine haber verir. Buna
ramen red ederse fey1 olduu kararlatrlr.
Tpk mahkemede sorulara cevap vermiyen
hasm hakimin inkar edici olarak saymas, yemin
etmesi istenildiinde yeminden kanmas

1134
halinde hakimin onu haksz saymas ve defa
yemin etmesi istenmesine ramen yemin
etmemesi halinde hakimin hkm vermesi gibi.
835- Mslmanlara gelmek istediinde
"Bana slam arze-dersiniz gn mhlet iinde
kabul edersem hr olurum, sla-m kabul
etmezsem benimle sizin aranzda eman olmasn"
demise, kendisine slam sunulduu andan
itibaren gn gece serbest olur.
nk kendisi iin byle art komutur.
Kendisine slam arzedilince slam kabul
edeceini ancak gnlk mhlet istediini
belirtmitir. Bylece anlyoruz ki srenin
balamas kendisine Islamn arzediliinden
itibarendir. Gece ve gndzden biri oul kipi ile
zikredildiinde dierini de kapsar.
836- Sre getii halde mslman olmazsa

1135
fey' olur ve devlet bakannn hkmne gerek
kalmaz.
nk art byledir. Mutlak olmas halinde
hkm vermenin art koulmas, dnme ie red
etmenin birbirinden ayrdedilmesi iindir. Burada
da belirtilen sre ile bu gereklemitir. carede
olduu gibi vaktin tesbit edilmi olmas, o vakitten
sonrasnn nceki ile ayn hkmde olmasn
engeller.
837- "Byle olmazsa, aramzda eman
yoktur" dememi ve olay ayn ekilde olmusa,
gn getikten sonra gven iinde olaca yere
gnderilir.
nk gnlk sre eman iin deil,
dnp tanmak iindir. gn getikten sonra
slam red etmesi gereklemektedir. Ancak
gnden sonra kendisiyle savalaca ve emann

1136
bitecei ona art koulmad iin adam gven
iinde olur. Onun iin kalesine gven iinde
ulatrlmas gerekir.
838- Kalesini mslmanlar fethetmise,
darulharpte emin olaca en yakn yere ulatrlr.
Ondan sonra kendisiyle arpmak helal olur.
839- Mslmanlara " gn iinde
mslman olursam olaym, olmazsam size kle
olaym" demi ve mslman olmusa, hr
mslman olur, gn iinde mslman olmazsa
ganimet olur ve dier ganimetlerle taksim edilir.
nk byle art kouldu.
840- Ayn ekilde tek bana veya btn kale
halk "Size zimm olalm" demi ve gn iinde
mslman olmamlarsa, mslmanlar a zimm
olurlar.
nk byle art koup kabul ettiler.

1137
841- Muhasara altndaki adam "Bana eman
verirseniz, size iinde ganimet olacak yz adam
bulunan bir ky gstereceim der ve
mslmanlar eman vermeyi kabul eder, o da raz
olduktan sonra onlar bo bir kye getirir ve
"Burada idiler, ama gitmiler" derse,
mslmanlara feyp olur ve "Beni emin olacam
yere geri gtrn" diyemez. Daha nceki
durumun zdddr.
nk mslmanlar eman ona artl
verdiler. O da rehberlik yapmasyd. art
gereklemezse ona bal olan da yok gibidir.
Halbuki daha nceki durumda rehberlik yapmak
zere ona eman vereceini kabul etmilerdi. O
da kabul etmiti. Byle rehberlik yapsn
yapmasn emin oluyordu. Nitekim klesine "Bana
bin dirhem verirsen hr olursun" diyen adamn

1138
klesi bunu kabul ederse, bin dirhemi
demedike hr olmaz. Ama "Sen hrsn, ancak
bana bin dirhem vereceksin" derse ve kle de
kabul ederse, hr olur, paray desin veya de-
mesin, deimez. Burada da durum ayndr.
842- Yine "inersen ve mslman olursan
eman altnda olursun" denildiinde iner, ama
mslman olmazsa, fey1 olur.
nk "ve mslman olursan" cmlesi de
art zerine atfedilmi olup ayn hkme tbidir ve
art kapsamndadr. Eman altnda olmasn
slama girmesi artna baladklar iin slama
girmedike eman altnda olmaz.
843- Ona "inmek ve mslman olmak zere
sana eman verdik" derlerse, indikten ve slama
girmeden nce emin olur. Islama girmeyi kabul
etmezse emin olaca yere ulatrlmas lazmdr.

1139
Yine "inmek ve bize yz dinar vermek zere
eman altnda olursun" derlerse,o da iner fakat
dinarlar vermeyi red ederse, eman altnda olur.
Ama "iner ve yz dinar verirsen emin olursun"
demilerse durum aksidir.
nk burada eman dinarlar demesi
artna baldr. ncesinde ise sadece bu ileri
yapmay kabul etmesi artna baldr.
844- ner ve demeyi kabul ederse, dinarlar
demesi lazm olup eman altnda olur.
845- Vermeyi red eder veya param yoktur,
derse deyin-ceye kadar hapsedilir. Ancak eman
hakkn kazand iin fey' olmaz, dinarlar
dedii anda salverilmesi ve emin olaca yere
ulatrlmas gerekir.
846- slam devlet bakannn kendisini de
beraberinde da-rulslama karncaya kadar

1140
vermeyi red eder ve darulslama ktktan sonra
vermeyi kabul ederek verirse, serbest braklr ve
emin olaca yere gnderilir.
nk eman altndadr. Borcundan dolay
hapsedilmitir. Borcunu derse zerinde bir
hakkmz kalmaz.
Ama darulslamda uzun mddet kalr ve
dinarlar (borcunu) de-mezse, devlet bakan
onu zimm sayar.
nk darulslamda kafir, cizye vergisini
demeden uzun mddet oturamaz. Zaten
darulslamda dinarlar demedii iin
hapsedilmiti. Kendisi vermeyi kabul etmiyor
veya deyemiyordu. Darulslamda kafir
hapsedilirse, rehin mesabessinde cizye vergisine
balanr.
847- Devlet bakan zimm sayarsa,

1141
hapisten karr ve dinar borcu da der.
nk o dinarlar ahsi eman karlnda
borlanm ve zerine almt yahut emin olaca
yere ulamak iin onlar kendine fidye yapmt.
Sadece eman szkonusu ise bunu zaten en
salam iki yoldan biriyle, mslman olmak veya
zimmlii kabul etmekle kazanm olur.
Mslman olursa cizye vergisi de der. Tpk
efendisi tarafndan zad edilen szlemeli kle
veya szleme yapm ve efendisinin lm ile
azad olacak mmlveled cariye gibi. Szleme
ile vermeyi taahht ettii miktar deme gerei
kalmad iin denecek olan bor der.
Ama mesele fidye ile kurtulmak ise, kendisini
fidye ile kurtarmak istedii ama da kalmamtr
artk. nk slama girmek veya zimm olmakla
artk vatandamz olur ve darulharbe dnmesi

1142
yasaktr. Dier zimmler gibi dinarlar verse de
dnme hakk yoktur. Zaten bu dinarlar ancak
ehline ve emin olaca yere dnebilmek iin fidye
olarak veriyordu.
Niin mal karlnda kleletirilmedi ve
zimmet akdinden sonra borcunu dedii taktirde
serbest olaca belirtilmedi? diye sorulursa, deriz
ki;
nk bu adam asla mslmanlarn klesi
deildir ve olmamtr. Mal, bir zamanlar kle
olup hrriyete kavumas veya azat edilmesi
karlnda ancak bedel olur.
848- Yerine baka birini vermek zere
mslmanlarla antlama yapsa, ortalama birini
veya dirhem yahut dinar olarak deerini vermesi
gerekir.
nk fidye olarak gerekli olan bir ey,

1143
maln bedeli olmaz. Burada olduu gibi bir kii
mutlak olarak zikredi d iinde ahs veya deeri
olan maldan hangisi almacaksa ortalamasndan
tesbit edilir. Hanmn kabulne bal olarak belli
kelimelerle boama bedelinde ve kastl ldrme
barnda denecek diyette olduu gibi.
849- zerine aldn verir, ama kalesini
amazsa, sonra baka bir yere gitmek isterse,
serbest braklr ve darulharpte diledii yere
gidebilir.
nk biliyoruz ki kaleden inmi ve tekrar
kaleye dnmek zere kalede korktuu durumdan
emin olmak iin can krlnda fidye vermitir.
Bu da darulharpten gitmek istedii yere gitme
imkan olduu zaman gerekleir.
850- Darulharpte emin olaca yere
ulatktan sonra onunla savamak caiz olur.

1144
nk gven iinde olaca ikinci bir yere
ulamakla amac gereklemi olmaktadr. Oraya
ulamakla da kendisiyle mslmanlar arasndaki
eman sona ermi saylr.
Ama mslmanlara "Siz darulslama
dnnceye kadar ben sizden eman altnda
olacam" diye art komu veya "yle byle
yapncaya kadar" demise, o zaman kotuu
arta bal kalmak lazmdr.
nk halin delaletiyle emin olaca yere
ulamasiyle aramzdaki emann sona erdiini
kabul ediyoruz. nk daha nce muhasara
altnda korku iindeydi. Eman istemesinden
maksad o korkudan kurtulmaktr. Zddna
aklama yapld taktirde halin delaleti de sabit
olmaktadr. Yani aka ifade edilince durumdan
anlalan ey geersiz olur.

1145
851- Bu artlardan birini komaz da kalesine
dnmeyi tercih eder ve kaleye dnp gvene
kavuursa, yine mslman-Iarn eman dna
km olur.
nk kendi isteiyle emin olduu yere
varmtr. Emann sona ermesinin sebebi budur.
Ama u kadar ay eman altnda olmay veya
mslmanlarn darulslama dnmesini art
komusa, o taktirde eman altnda olur. Eman
mddetinin srmesi iin kaleye girmesi de emin
olaca baka bir yere ulamas mesabesindedir.
852- Mslmanlar kaleyi fethederse, onu
serbest brakrlar. Ama kaleye dndkten sonra
mslmanlarla savamsa, ele
getiinde fey' olur.
nk gven iinde olduu bir yerde
mslmanlarla savarsa aramzdaki eman

1146
bozmu olur. Bozulduktan sonra ldrmek ve
kleletirmek konusunda emanm yasaklayc
hkm yoktur.
853- Mslmanlara "Brakn ineyim ve size
yz dinar vereyim, vermezsem bana eman
olmasn" veya "yannza iner ve yz dinar
verirsem eman altnda sayarsnz" dedikten sonra
iner, ama vermesini istediklerinde red ederse,
kyasa gre fey'
olur.
nk iki ktan birinde eman geeriz
sayma art gereklemitir, ikinci
kta ise emann art gereklememitir.
Yani inmesine izin verildii halde vermesini art
kotuu paray vermekten kanmtr.
854- stihsana gre ise devlet bakanna
gtrlp paray vermesini kendisine

1147
emretmedike fey' olmaz. Ama vermesini
emredince, red ederse onu fey1 sayar.
nk daha nce de belirttiimiz gibi
vermeyi red etmesinin deiik gerekeleri olabilir.
Red etmesinin sebebi ancak devlet bakannn
hkm ile
ortaya kar ve kararlatrlr.
Nitekim mslmanlara "Size deil, emire
vereceim" veya "Ancak ahitler nnde size
vereceim" deseydi, bu ekilde vermeyi red
etmekle fey' olur muydu? Elbette hayr. Onun iin
bu konuda kyas geersizdir.
855- " gne kadar inip gelmek ve size bir
bakasn yahut yz dinar vermek zere bana
eman verin" dedikten sonra iner gelirse, eman
altnda olur ve gnlk sre geinceye kadar
ona birey yaplmaz.

1148
nk kendisi iin bu sreyi art komutur.
Vadeli borcu olann hapse-dilmedii gibi bu da
hapsedilmez.
856- Vermeyi kabul ettii iin sre gese de
eman altndadr. Ama demeyi yapncaya kadar
hapsedilir. Ancak msl-man olur veya zimmlii
kabul ederse mal verme mkellefiyeti der.
Daha nce akladmz iki sebepten mal
mkellefiyeti der.
857- "u sreye kadar size yz dinar vermek
zere bana eman verin, vermezsem aramzda
eman olmasn" veya "u sreye kadar size
verirsem eman altnda olayn" der ve sre
geinceye kadar vermezse, fey' olur. Hakimin
burada hkm vermesine de gerek yoktur.
nk kendisi iin bir sreyi aka art
kotu. Belirttii sre artrlmaz. Hakimin hkm

1149
vermesini art koarsak sreyi artrm oluruz.
Halbuki nass zerinde yaplan ziyade nesh
anlamna gelir.
858- Adam "iinde ganimet olacak yz adam
bulunan bir ky gstermek kartnda bana
eman verin. Ky gster-mezsem aramzda
eman olmasn" deseydi ve inmesinden nce veya
sonra yahut gstermesinden nce veya sonra
gsterecei ky nslmanlar fethetmise, bu
rehberlik saylmaz. Baka bir ky gsterirse,
art yerine gelmi olur. Aksi halde fey1 saylr.
Mslmanlar o ky nceden bilmi ama henz
fethet-memilerse, yine fey' olur.
nk mslmanlara yararl olacak bir
rehberlii zerine eman almtr. Mslmanlarca
bilinen bir eye delalet etmesi halinde yarar
gereklemi olmaz. Sonra, delalet, amaca

1150
kendisiyle ulald taktirde gereklemi ol-
maktadr. Onun rehberliinden nce
mslmanlarn o kye ulamalar zaten onun
delaletiyle olmamtr. Mslmanlarn o ky
zaptedip etmemeleri durumu deitirmez.
Nitekim ihraml kimse bir ava delalet ettiinde bu
av kendisine rehberlik edilen kimse tarafndan
daha nce biliniyorsa, ihramlya bundan dolay
ceza dmez.
859- Onunla beraber km ve yolu kendisi
onlara gstermi ve kyn yerini kendisi oraya
varp gstermeden nce kendileri tanyp
karmlarsa, gsterme grevini yerine getirmi
ve eman haketmi olur.
nk onun delaletiyle o yolu tandlar. Ky
tanmalar da o yola koyulduklar zaman
olmutur. Onlarn sonradan rendikleri asl

1151
sebebe onun delaleti ilave edilmektedir. Yani
ky ve yolu tanmalarnda asl etken ve sebep
odur ve katks olmutur. Nitekim avn yolunu
gstermekle ava delalet eden ihraml cezay
haketmi olur.
860- " Yine onlarla beraber gitmeyip sadece
ky tarif etse ve tarifi zerine gidip ky
bulsalar, eman hak etmi olur.
nk bu ekilde delalet gereklemektedir.
Zira birine yolu tarif eden kimse, beraberinde
gitsin veya gitmesin, delaletiyle yol malum olduu
iin delalet etmi olur.
861- Yine "Size bir patrii ve ehlini
gstermek zere bana eman verin.
Gstermezsem bana eman yoktur" derse ve
kaleden inip geldiinde mslmanlarn bir patrik
yakaladklarm grnce "size gsterecek

1152
olduum patrik budur" derse, szne
itibar edilmez.
nk delaletiyle mslmanlara yararl
olacak bir eye delaleti taahht etmitir. Buradaki
durumda da bu yarar salanm olmaz.
862- "Kaleden kaarak kan kale patriini
size gstereyim" derse ve indiinde
mslmanlarn o patrii yakaladklarn grrse,
grevim yerine getirmi saylr ve eman hak
eder.
nk ahs veya soyu bilinen birini
gstermeyi zerine alm ve ona delalet etmi
olur. Sonra, vasf (nitelik), muayyen olan eyde
muteber olduu halde muayyen olmayanda
muteber deildir.
Nitekim "Bu genle konumam" deyip
yalandktan sonra onunla konuursa, yemini

1153
yemi olur. Ama "Bir genle konumam" der ve
yemin ettii esnada gen olan bir yal ile
konuursa yemini yememi olur.
Mslmanlarn onun gstermesiyle bilgi
sahibi olmalar veya yarar salamalar art
koulan eyde muteber bir vasftr. Bu da
muayyen olmyan eylerde ancak muteberdir.
Ama muayyen olan eylerde bu muteber deildir.
863- Buna gre mslumanlara belirsiz bir
kaleyi veya ehri gstermeyi zerine alsa ve
muslmanlarm bildii eyi gsterse, delaleti
geersiz olur. Yine mslmanlarn darulharbe
daha nceki gelilerinde tandklar, ancak bu
gelite yerini karamadklar bir yeri onlara
gsterirse, kotuu art yerine getirmi ve eman
kazanm olur.
nk daha nceki bilgileriyle deil, onun

1154
rehberliiyle o yere ulamlardr. Nitekim byle
bir durumda ihramh kii ava delalet etmi saylr
ve cezay hak eder. Sonra, ama mslmanlara
yararl olacak rehberlik yapmasdr ve bu da
gereklemitir. nk bu rehberlikten
yararlanmlardr. Daha nceki bilgileri de bu yeri
tanmak veya bulmak iin yeterli deildir. Bylece
bu rehberlii sebebiyle kotuu art yerine gelmi
olur. En iyi bilen Allah'tr.
412[36]

412[36]

1155

Mslmanlar Eman Vermeden Eman
Altnda Saylan Kiiler

864- Mslmanlardan biri darulharpte
evlendii ehli kitaptan kadn darulslama karp
getirirse, kadn hr olur.
Hr olmas, evlendii adamn kendisine
eman vermesi sebebiyle deildir. nk esir
olsun, tacir olsun veya dmandan mslman
olan biri olsun, mslmanin darulharpte verdii
eman geersizdir. Kadn, erkekle beraber da-
rulislamda ikamet etmek iin gelmitir. Bu da
eman isteyen kadnn sfatdr. Bundan sonra
darulharbe dnmek sterse dnemez. nk
mslmanla evli bulunmaktadr.

1156
865- Darulslamda eman altndaki kadn bir
mslmanla evlenirse zimm sayld gibi,
darulslamda bir mslmanla evlenince de ayn
olur.
nk kadn ikamette erkee Tbdir. Erkek
darulslamm vatanda
olduu in o da vatanda olur.
866- Erkek, kadn iin "Onu darulharpte
yakalayp zorla getirdim" derse, kadn da "Hayr,
zorla deil, nikhlyarak getirdi" diye iddia ederse,
burada zahirin delaletine gre hkmedilir. Onu
balyarak getirdiyse, zahir durum erkee ahitlik
eder ve dedii olup kadn onun cariyesi saylr.
Ama bal olmakszn beraber gelmise, bu da
kadnn lehine ahitlik olur ve kadn hr zimm
saylr. Bu durumda erkek nikah iptal edecek
ahitlikte bulunduu iin arada nikah diye birey

1157
kalmaz. nk kadn zorla yakalayp getirdiini
syledi. Zaten erkein nikahn bulunmadn
itiraf etmesi nikah iptal eder. Tpk karsnn
dinden dndn iddia etmesi ve kadnn bunu
red etmesi durumu gibi. Darulharpte zorla
yakalayp getirdiine dair mslmanlardan veya
ehli zimmetten delil getirirse, kadn onun cariyesi
olur.
nk delil ile onun mlk olduunu ispat
etti. Ama darullslamda ms-lman erkein
nikahls olduunu itiraf etmesi ve ehli kitaptan
ahit getirmesiyle kadn zahirde zimmdir. Ehli
kitabn ehli kitap hakkndaki ahitlii geerlidir.
867- Mslman darulharpte eman ile
duruyorsa, yapt yadrganr ve kadn azad edip
salvermesi emredilir.
nk darulharbe eman ile girince onlara

1158
hiyanet etmemeyi ve zarar verecek bir ey
yapmamay taahht etmi saylr. Bylece
taahht ettii eye riayet etmesi emrolunur,
ancak hkm itibariyle mecbur edilmez. nk
btn mslmanlarn deil, ahs emanna
hiyanet etmitir. Bu da kendisi ile Allah arasnda
bir itir.
868- Aralarnda esir ise yahut onlardan
slama giren biri ise, bu eylerden hibiri ona
emredilmez.
nk imkan bulduunda er'an onlar kle
edinmesi ve mallarn almas serbesttir. Az nce
de belirttiimiz gibi kadnla evlenmesi, ona eman
vermesi demek deildir.
Getirdii kadna humus (bete bir) pay da
dmez.
nk gizli ve hrszlk yolu ile getirmitir.

1159
Onu zorla yakalayp getirdiine dair eman
altndaki harp ehlinden gsterecei ahitlerin
ahitlii de geerli deildir.
nk zahire gre kadn zimmdir. Daha
nce kan koca olduklarnda da birbirini tasdik
ettiler. Kleletirilerek eman altna, girenlerin
zimm hakkndaki ahitlii de makbul deildir.
869- Kadn "Beni ne zorla getirmi, ne de
benimle evlenmitir. Sadece eman verdii iin
beraberinde kp geldim" derse, durumun
delaletine gre isteyerek geldii iin o kadn hr
olup adama kar olmaz.
nk adam nikahls olduunu iddia ediyor,
kadn ise bunu red ediyor.
870- Darullslamda kadnla evlendiini iddia
etse, delil getirmedike sz kabul edilmez.
Darulharpte kendisiyle evlendiini kadn iddia

1160
ettiinde de durum ayndr. Kadn darulharbe
dnmek isteyecek olursa, dnmesine izin
verilmez.
nk evlilii inkar ettii iin nikah sabit
olmadndan kadn adama tbi bir zimm olur.
871- Bu meselede erkek, zorla getirdiine
dair darullslamda eman altndakilerden delil
getirirse, delili kabul edilir.
nk zahire gre eman atndadr. Klelik
yolu ile eman altnda bulunan kadn hakknda
eman altndakilerin ahitlii makbuldr.
872- Kadn elleri kollar bal olarak
darulslama kar-msa, onun cariyesi olur ve
zerine humus dmez.
nk zahiri ona ahitlik etmektedir. Ellerini
ayaklarn ancak darullslamda balad
bilinmiyorsa, Eb Hanifeye gre kadn btn

1161
mslmanlara fey1 olur. nk kadn nikah
inkar edince darulslamda eman hakkm kazana-
maz. Halbuki eman ile gelen lkemizde ikamet
iin gelmektedir. Ama nikah inkar edince
geliinin sebebi bizce mehul olmaktadr.
Bylece darulslamda emandan yoksun bir
dman olmaktadr.
Eb Hanifenin prensibine gre dmandan
biri eman almadan darulslama girip bir
mslman tarafndan yakalandnda o dman
fey' olur. ki ma-ma gre ise yakalyan kimseye
ait olur, Ona humusun vacip olup olmadnda
ise iki rivayet vardr.
873- Darulharbe bir zimm eman ile girip
dmandan bir kadnla evlense ve
mslmanlardan onun iin eman aldktan sonra
beraberinde getirse, kadn hr olur.

1162
nk eman altndaki biri olarak gelmitir.
Sonra ona eman istediinde
mslmanlar ona eman verdiler.
O da kocasna tab olarak lkemizde zimm
vatanda olur. Tpk vatanda zimm bir kadnn
eman altndaki yabanc ile darullslamda evlenmi
olmas gibi. Bu durumda kadn darulharbe
dnemez.
Ancak kocas bu konuda ona izin verir veya
boarsa, onun iin eman almak art deildir.
Sadece koca ile istiyerek kmasiyle kadn eman
altn-da olur.
nk kocasiyle beraber ikamet iin gelmi
olup kocas da lkemiz vatandadr.
874- Bu zinm vatanda kz veya kz
kardei iin eman alrsa, eman altnda olur.
nk mslmanlar o kza veya kz

1163
kardeine eman verdiler. Zaten onun iin eman
alnnca eman altnda olarak gelmi olur.
Diledii zaman bu kz veya kzkardes
darulharbe dnebilir. nk ergin olup zimm
babasna veya kardeine tab deildir.
875- Ona eman almadan beraberinde
karp getirirse, Eb Hanifeye gre fey1 olur.
nk eman altndaki gibi gelmi, halbuki
eman alm deildir. Beraber geldii kardeine
de tab deildir.
876- Zimm "Darulharpte zorla ele geirip
getirdim" der ve kz onu yalanlar ve arada
akrabal da yoksa, adamn sz kabul edilmez.
nk durumun zahiri szn
yalanlamaktadr. Zira elleri bal olmadan
beraberinde gelmitir. Mslmanlarn onda hakk
da sabit olmutur. Bu hakkn iptali konusunda

1164
zimmnin sz tasdik edilmez.
877- Mslmanlardan ona bu konuda
ahitler olursa, kz ona cariye olur.
nk mlkiyet hakkna sahip olduunu delil
ile ispat etmitir. Bu konuda zimmlerin ahitlii
makbul deildir.
nk kz ona zahire gre cariye olmu olup
zimmlerin ahitlii mslti-manlarn aleyhine
olmaktadr.
878- Ama elleri ayaklar bal kard
bilinince, adamn sz tasdik edilir.
nk zahir durum ona ahitlik etmektedir.
879- Darulharpte deil de, ancak
darulislamda onu zorlayp getirdii anlalrsa,
Eb Hanifeye gre kz mslmanlara fey1 olur.
ki mama gre ise adama aittir ve ondan
betebir pay alnr. Tpk darul-slamda zimmnin

1165
bir define (rikaz) bulmas gibi. Bu durumda
definenin humusu (bete biri) alnr ve gerisi ona
ait olur.
880- Dmandan gl bir kafir mslmanla
beraber ordu karargahna kp gelse ve
mslman "onu esir aldm" dedii halde, kafir
"Hayr, eman ile geldim" derse, dmann sz
kabul edilir.
nk eman altndakiler gibi geldi. D
grn (zahir) de ona ahitlik etmektedir.
nk onunla beraber gelince zorla gelmedii
aktr. nk bir kii bir kiinin hakkndan
gelebilir. Nitekim kafir tek bana bu ekilde
gelseydi, eman altnda olurdu. Bir mslmanla
beraber gelince de durum ayndr.
881- Beraber gelirken kafirin elleri veya
ayaklar bal yahut boynunda ekilen bir ip

1166
varsa, mslmann sz tasdik edilir.
nk durumun delaleti ona ahitlik
etmektedir. Daha nce belirttiimiz gibi byle
durumlarda durumun ahitliiyle hkmedilir.
882- Bu dman br grup mslmanla
beraber elleri kollar serbest gelmi ve
mslmanlarn "onu esir ettik" dedikleri halde,
kafir "Hayr, onlarla beraber eman ile geldim"
derse, mslmanlarn sz tasdik edilir.
nk mslman gruba malub ve makhur
olup kurtulmak veya haklarndan gelmek isterse
buna gc yetmez. Tpk bal olan gibidir.
Nitekim mslmanlar yz kii olup onun
etrafn tutsa ve aralarndan kap kurtulma gc
olmazsa, ncelikle herkesin aklna gelen ey, bu
adamn e-man altnda deil, esir oluudur.
Bylece btn askerlere fey' olur.

1167
883- Eman ile geldiine iki mslman
ahitlik yaparsa, ahitlikleri kabul edilir.
nk mslmanlarn ahitlii btn
mslmanlar iin tam delildir.
884- ki kii ahitlik etmeyip halktan sadece
bir kii bunun eman ile geldiini itiraf ederse,
sz tasdik edilmez.
nk tek kiinin sz hkm iin delil
olmaz. Hepsinin onda ortakl da genel bir
ortaklktr. Paylama sonunda payna den
kiinin hakkndaki ahitlii dnda, tek kiinin
ikran geersizdir.
885- Bir mslman darulharpten kar ve
beraberinde getirdii kadn iin "Karm deildir.
Onu sadece eman verip getirdim" derse, kadn
kyasa gre fey1 olur.
nk darulharpte ona verdiini syledii

1168
eman geersizdir. Zira kendisi dmann elinde
darulharpte yenik ve makhurdur. Kadn
darulslama gelmekle yakalanm bir fey' olur.
Ondaki mslmanlarm hakkn iptal etmede
verdii eman geerli olmaz.
stihsana gre ise kadn eman altnda
hrdr. Diledii zaman darulharbe dnebilir.
nk verdii eman devam ettirerek
beraber darulslama knca, oraya ilk ayak
bastnda yeni bir eman vermi gibi olur.
Mslmanlarn kadn zerinde haklar ise
darulslama ancak emansz girdii takdirde sabit
olur. Halbuki kadn darulslama ancak eman
altnda gelmitir. En azndan, hem mslmamn
ona eman vermesi hem de mslmanlarm onda
haklarnn sabit olmas szko nusudur.
yleki: kisi ne mslmanlarm ne de

1169
dmanlarn emin olduu (ortak snr) yerine
vardklarnda darulharb ehlinin tahakkm ve
stnlk alan dna km olup bu yerde
mslmamn ona eman vermesi sahih olur.
Mslmanlarn emin olduu yere varmadka
kadn darulslamda yakalanm saylmaz. Ama
kadna eman vermi ve kadn tek bana
kmsa, durum deiir. nk darulharpte ona
eman vermesi geersizdir. Eman vermenin geerli
olduu yerde kendisi beraberinde deildir ki
orada yeni bir eman vermi gibi olsun. Onun iin
kadn fey' olur.
886- Darulharpte bir mslman byk
saydaki dman askerine eman verir ve onunla
beraber darulslama ktktan sonra mslmanlar
onlar yakalarsa fey' olurlar.
nk bu mslman darulharpte olsun,

1170
darulslamda olsun onlarla beraber olduka
onlarn tahakkm ve saldrsndan emin deildir.
Her iki yerde de onlarn tahakkm ve tehdidi
altnda olduundan verdii eman geersizdir.
Nitekim bu askerler darulslama kaak girip
bir mslman onlara vanr ve eman verirse, bu
eman da geersiz olur. nk onlarn tehdit ve
tahakkmnden emin deildir. Darulharpten kp
o eman devam ettirmesi durumunda da netice
ayndr. Ama onlardan bir kiiye eman verip
beraberinde karsa, durum deiir. nk bir
kiiyle bir adam malub ve makhur olmaz. Belki
ondan korunabilir ve zahirde onu haklyabilir.
Onun iin darulslama girmi ve eman vermi gibi
ona verdii eman sahih olur.
887- Darulharpte dmandan yirmi kiiye
eman verip onlarla beraber darulslama ksa,

1171
hepsi eman altnda olurlar. Darulslamda bu
saydaki dman fertlere yeni eman vermi
gibidir.
Bu adam bu saydaki dmandan yirmi
kiiye eman verip onlarla beraber darulslama
ksa hepsi eman altnda olurlar. Darulslamda
bu saydaki dman fertlere yeni eman vermi
gibidir.
Evet, ahs itibariyle tahakkm altnda ve
gven iinde deildir. Ama mslmanlarm gc
ve himayesiyle o gl ve gven iindedir. nk
bu yirmi kii mslmanlara kar koyamazlar.
Darulslamda mslmamn gc btn
mslmanlar beraberinde olduu iindir.
Darulslamda bu yirmi kii mslmanlara kar
koyamyorsa bu adam hkmen onlara malup
deil, galip saylr. Verdii eman da geerli olur.

1172
Halbuki dmann ok saydaki askerinin durumu
farkldr. Onlar kendi gleriyle mslmanlara
kar koyabilmekte ve tek mslman darulharpte
olduu gibi darulislmda da onlara kar yenik
saylmaktadr. Nitekim mslmanlara kar
koymaktan aciz bir topluluk eman almadan da-
rulslama girer ve mslmanlar yakalarsa,
mslmanlara fey' olurlar,
888- Dmandan byk bir ordu darulslama
girer ve ms-lmanlardan bir cemaat onlarla
savap yenerse, dman ordusu sadece yenen
mslman cemaate ganimet olur.
Aradaki fark uradadr: Mslmanlara kar
koyma gcne sahip dman darulslama girmi
olmakla malup olmu deildirler. Ama
mslmanlara kar koyamayanlarn durumu ise
farkldr.

1173
Sylediimiz de u ekilde gereklemi
olur. ayet dman slam cemaatine kar
koyacak gte olmadndan onlarla beraber
gelen mslmam verdii eman geersiz
saylacak olsayd, onlara hiyanet edilmi olurdu.
nk o kiinin emanna gvenerek kar
koyabilecek olduklar yerlerinden aynldlar. Ama
ok saydaki dman askerinin durumunda ise bu
szkonusu deildir. nk bunlar adamn eman
dolaysiyle caydrc durumlarndan ayrlm ol-
mayp darulharpte imiler gibi darulslamda da
toplu gleri sebebiyle caydrc tavr iindedirler.
Buna gre mslman kii onlar caydrc
durumlarn yitirecekleri biimde darulharpte
slam ordusunun karargahna karp getirse,
eman altnda olurlar. nk bu yerde tek askerin
gc mslmanlarn askeriyledir. Bylece getiren

1174
mlman kendi ordusunun askerlerine geldiinde
malub deil, galip saylr. Ama dman askeri
okluklar sebebiyle mslmanlara kar
koyabilecek gte iseler, beraberlerinde kp
gelseler bile eman geersiz olur.
889- Mslmanlar bir kaleyi kuatsa ve
kaledeki dman arasnda bir mslman bulunup
dmandan caydrc gc olmyan bazlarna
eman verip beraber karp getirse, bunlar birinci
durumun aksine eman altnda olmazlar.
nk kuatma altndakiler bir bakma
makhur olmu ve durumlar esir olanlarn
durumuna dnmtr. Aralarnda iken
mslmann onlara eman vermesi geerli olmaz.
nk birinci durumun aksine, mslmanlarn
onlarda gerekleen hakkn iptal etmektedir.
Sonra, bu eman caiz olursa, mslmanlar

1175
onlar asla egemenlikleri altna alamazlar. nk
yenileceklerine kesin inansalar bazlar
mslman olur ve dierlerini de beraber alp
kar. Halbuki bu durumda mslmanlarn kle
etmelerini nliyecek eyi sylemek caiz deildir.
yleki; mslmanlarn elleri muhasara
altndakilere onlarla birlikte kacak olan bu
mslmandan daha nce uzanmtr. Bu kuvvet
itibariyle nce uzanan elin hakk geersiz olmaz.
Halbuki bundan nceki durumlarn hepsinde
vaziyet farklyd.
890- Dman kar ve kocadan kadn
mslman olsa, hayz grnceye kadar
aradaki nikah devam eder.
nk devlet bakannn kocaya slam teklif
etmesi ve slama girmesini sylemesi imkan
yoktur. hayz grmesi kocaya defa slamm

1176
arzedilmesi yerine saylr. nk slam kabul
etmedii taktirde aralarnn ayrlmasnda esas
alnr. Boanmadan sonra itibar edilen hayz
olaynda olduu gibi. Kfrde srar etmesiyle
slam istemedii anlalr.
891- Kar koca darulsiama kncaya kadar
kadn hayz grmezse, koca mslmanlara fey1
olur.
nk eman alm olarak kmamtr. Ama
aralarndaki nikah devam eder.
nk adamn sabit olan klelii aralarnda
nikahn balamasna aykr olmad gibi,
devamna da aykr deildir. Ayrlmay gerektiren
sadece vatan farklldr ki, o da meydana
gelmemitir. nk adam mslmanlara kle
olunca o da vatandamz olmu olur.
892- Sonra, adama slam arzedilmedike

1177
kadn hayz grse bile, aralar ayrlmaz.
nk hayz, slam adama arzetmenin
mmkn olmadnda bu arz etmenin yerini
tutuyordu. Bu da kendisinden umulan gaye
gereklemeden nce yok olmutur. Halef
(sonraki) ile kastedilen ey meydana gelmeden
nce asl olana g yetirmek, halefi itibardan
drr. Onun iin kendisine slam arzedilir.
893- Adam mslman olursa, kar kocalklar
devam eder. slama girmeyi red ederse aralar
ayrlr.
894- Adam kendisi mslman olmu, kadn
da ehli kitap olmayp hi hayz grmeden ikisi
darulsiama karsa, kadn hr ve eman altnda
bir kadn olur.
nk eman altndakiler gibi geldi. kamet
ynnden kocaya tbidir. lkemizde ikamet

1178
etmek zere gelen de eman altnda olur. Erkek
ise, ikamette kadna tab deildir. Kendisi eman
ile deil, aldanma sonucu gelmitir. nk eman
istemedii gibi, istediini gsteren bir durumu da
olmamtr.
895- Kadn ehli kitaptan ise zimm olur.
nk aradaki nikah devam etmektedir.
Bundan dolay kocasiyle darulslamda oturmas
gerekir.
896- Ehli kitaptan deilse, arada nikah
kalmaz ve kadn zimm olmaz. Ancak ona slam
arzedilir. Ya slama girer, ya da aralar ayrlr.
Aralar aynlrsa kadn darulharbe isterse
dnebilir. nk eman altndadr. "Talak"
blmnde eman altndaki elerden birinin
daruIslamda slama girmesi durumunda
olacaklarla ilgili deiik rivayetler olduunu

1179
belirttik ve rivayetlerden birine gre slam
yurdundan imiler gibi aralarnn ayrlmasnn
kadnn hayz grmesine bal olduunu ifade
ettik.
Dier rivayete gre ise iki durumdan, yani
kar kocadan slama girmemi kiiye slamn
arzedilmesi veya hayz grmesi
durumlarndan hangisi nce olmusa ona itibar
edilerek aralar ayrlr. Burada da buna itibar
edilmitir. nk gerekte kar koca devlet
bakannn yetki ve gc dahilindedir. slam
onlardan kfrde srar edene arzedebilir. Kfrde
srar eden de hkmen darulharpten saylr.
Bylece hayz gemesiyle aralar ayrlr,
897- Kadn Islama deil de ehli kitap
dinlerinden birine girerse, aradaki nikah devam
eder. Tpk daha nce ehli kitaptan olmas ve

1180
zimm saylmas durumundaki gibi.
mam Muhammed, kadn ve erkein
mslman olmalar arasndaki farka deinerek
yle demektedir:
898- Kadn mslman olunca, erkek onun
aile fertlerinden olmaz. Ama erkek mslman
olunca, kadn onun aile fertlerinden olur. Onun
iin erkekle beraber darulslama gelirse, eman
altnda olur.
Nitekim dmandan biri darulslama gelmek
iin eman isteyip geldiinde karsn da getirirse,
kadn eman altnda olur. Mslman olmas
durumunda da netice ayndr.
899- Dmandan bir kadn mslman olup
kocasn da beraber darulslama getirirse, ona
tab olarak adam eman altnda olmaz. Kadnn
mslman olmas durumunda da netice ayndr.

1181
900- Ama mslman olan kadn darulslama
getirmek zere kocasna eman vermi ve
beraber getirmise, adam eman altnda olur.
nk darulslama knca eski emann
devam ettirilmesi, daruIslamda yeni eman
verilmesi gibidir.
901- Kadn "ona ben eman verdim ve
beraber getirdim" derse, mslmanlar da "eman
almadan seninle beraber kp gelmitir" diye
iddia ederse, kadnn sz geerli olur.
Onunla beraber kp geldiini grdler. Eman
almadan kfrde srar ederek onunla kp
gelmiyecei de aktr. Gereine vakf olmann
imkansz olduu eylerde zahire gre hk-
metmek vaciptir.
902- Kuatma altndaki dmandan biri

1182
mslman olur ve kafir olan karsn da
beraberinde karrsa, kadn mslmanlar a fey1
olur.
nk muhasara altnda iken eman ister ve
kp gelirse, kars ona tab olmaz. Mslman
olmas halinde de durum ayndr.
Yine kadn mslman olup kocasna eman
verirse, eman geersizdir. Emanda ona tab
olarak eman altnda olamyaca gibi kadnn
emam ile de eman altnda olmaz.
903- Ama kuatma altnda olmayp slam
ordusu kararghna veya darulslama eman ile
gelirse, kars, kk erkek ve byk kk kz
ocuklar ona tab olur.
nk orada malup etme hkm bunlar
kapsamyordu. Muhasara altn-dakileri
kapsayabilecei halde emann ve eman

1183
vermesini ahs iin tercih edebilir.
904- Zimm bir erkek darulharpte bir kadnla
evlenir ve beraberinde getirirse, kadn hr zimm
olur.
nk zimmlik akdi, eman akdinden daha
gldr.
905- Kars ile birlikte eman ile kar gelirse,
kadn hr ve ema altnda olur.
906- Zimm olarak kars ile beraber
darulslama girince evleviyetle eman altnda olur.
Sonra, ikamet itibariyle vatandamz olan birine,
yani zimmye tbidir. O da zimm olur.
907- Zimm olan bir erkek daruiharpten
eman almadan byk kzn veya kzkardeini
getirirse, bunlar fey olur.
nk damlslamda ona tab olarak ikamet
etmemektedir. Onunla beraber kmas eman

1184
altnda olduunu gstermez. Ama adamn ei iin
durum aksidir.
Eman altndaki biri beraberinde kzn veya
kz kardeini daruiharpten karp getirdiinde
onlar da eman altnda olduklarna gre zimmnin
beraber getirdikleri iin de durumun ayn olmas
gerekmez mi? deilirse;
Cevap olarak deriz ki; Orada adama tab
olan kars darulharbe istedii zaman dnebilirdi.
Tpk eman altndaki adamn kendisi gibi. Bu
hkm kz ve kzkardei iin de geerli saymak
mmkndr. Zira zahir itibariyle karsnn geim
ve himayesini salad gibi bu ikisinin de geim
ve himayesini salamaktadr. Zimmnin ise kars
darulharbe bir daha dnemez. Damlslamda
oturma mecburiyeti konusunda erkee tab
olmadklar iin bu hkmn kz ve kz kardei iin

1185
geerli saylmas mmkn deildir. Zira tab olan
ey iin asl hakknda sabit olan hkmden
bakas geerli olamaz.
908- Zimm adam beraberinde ei olduunu
iddia ettii bir kadn getirir ve kadn da onu tasdik
ederse ve bu durum sadece ikisinin ifadeleriyle
ancak anlahyorsa, kadn hr kars olur.
nk bu konuda birbirlerini tasdik ettiler.
Zahire gre de darulharpte aralarnda mevcut
olan nikah iin damlslamda ahit bulamazlar.
Baka bir muhalif bulunmadka zaruretten dolay
szleri kabul edilir. Nitekim beraberinde erkek ve
kadnlar getirip bunlar kle ve cariyelerimdir, der
ve onlar da bunu tasdik ederse, szleri kabul
edilir.
909- Yine eman ile darulslama gelip ayn
eyleri iddia ederse, hakknda iddia edilen kii de

1186
onu tasdik edince, iddias kabul edilir.
910- Kadn, adam yalanlar ve "aramzda ne
nikah, ne akrabalk vardr" derse, kadn fey1 olur.
nk birbirlerini yalanlaynca tab olmay
gerektiren sebep de sabit olmam olur. Bylece
darulslamda emandan yoksun bir dman olarak
kald iin fey olur.
911- Bir mslnan daruiharpten
beraberinde bir kadn veya bir adamla gelir ve
"Bu klemdir yahut bu cariyemdir" diye iddia eder
ve bunlar onu yalanlayp "Hayr, o bize eman
verdi de beraber kp geldik" derlerse, kadn da,
erkek de fey' olur.
nk sahip olduu iddias ikisinin
yalanlamasyle geersiz olmu, eman
iddialar da onun yalanlamasiyle sabit
olamamtr.

1187
stihsana gre ise ikisi de hrdr ve dilerse
darulharbe dnebilirler.
nk birbirlerini yalanlamakla
mslmanlarn onlar zerinde bir hak ve
egemenlikleri olmadn iki taraf tasdik etmi
olmaktadr. Zaten sebepler onlara terettp
edecek hkmler iin olup bizzat kendilerinin
varl ama deildir. Hkmde ittifak
salandktan sonra sebeplerde ihtilaf muteber
deildir. yleki: Sebebin farkll ekildedir.
Manada ise sebep birdir. O da adama tab olarak
yahut maksat olarak ikisi iin emamn sabit
olmasdr. Tpk adam "falann benden bin dirhem
alaca vardr" diye itiraf etmesi ve alacakl
tarafn da "o para gasbedilmitir" demesi
durumunda adamm paray bu sebepten demeye
mecbur tutulmas mesabesindedir.

1188
912- Kadn beraber getiren adam zimm
veya eman altnda dman olup "Bu karmdr"
der ve kadn "Hayr, kars deilim, bana eman
verdi de getirdi" diye sylerse kadn msl-
manlara fey1 olur. nk kadn inkar ettii iin
nikah sabit olmaz. Zaten zimm veya eman
altndaki dmann eman vermesiyle kp
geldiini iddia etmitir. Bu da aslsz
olup geersizdir.
913- Dmandan biri iki mslmanla
beraber darulslama gelip "bu kii bana eman
verdi" der ve ikisi onu yalanlarsa, adam fey1 olur.
nk sebebi mehul bireyi onlar iin iddia
etmektedir. Delili olmadka tasdik edilmez. Zahir
itibariyle onda mslmanlarn hakk sabit
olmutur. nk darulslamda emandan yoksun
dmandr. Mslmanlarn hakkn iptal ettii iin

1189
tasdik edilmez.
914- Mslmanlardan biri tasdik ederse,
eman altnda olup dilediinde darulharbe
dnebilir.
nk mslmanlardan biri tasdik etmezse
bile, dieri tasdik ettii iin emani sabit olur.
Sanki tasdik eden iin iddia etmi olur ve tek
mslmann verdii eman da geerli olur.
915- "Bu eman verdi" dedii adam yalanlar
ve dieri "ona eman veren benim" derse, ama
dman kii onu yalanlarsa ve herbiri sznde
srar ederse, dman adam fey' olur.
nk yalanlamakla dman kii eman
kazanmam olur. Ona eman verdiini iddia eden
tarafndan da eman sabit olmamtr. nk
kendisi onu yalanlamtr. Bylece adam fey1
olur. Tpk mslman adam ona "Ben sana eman

1190
verdim" dediinde, dman kii "Hayr,
darulslamdan biri bana eman verdiini yazd"
demesi gibi. Bu durumda adam tasdik edilmez ve
fey' olur.
916- Yine lm veya hazr olmyan bir
mslman iin "Falan mslman bana eman
verdi" derse, sonu ayndr.
nk lm veya hazr olmyan kiinin
eman verdiini salt iddia etmesiyle eman sabit
olmaz. Eman verdiini itiraf eden mslman da
dman adam yalanlamtr. Bu da nceki
durumun aksinedir. Orada eman belirli bir cihet
tarafndan olup aradaki ihtilaf sadece sebeptedir.
Burada aradaki ihtilaf ise emann kimin
tarafndan verildii zerindedir. ki durumda da
yalanlama olduundan hibiri sabit olmaz.
917- Eman verdiini itiraf eden adamn itiraf

1191
ardndan dman adam "Evet, sen bana eman
verdin, ben yanl syledim" derse, kyasa gre
adam yine fey' olur.
nk mslmanm itiraf adamn
yalanlamasiyle geersiz olmutur. Bundan sonra
tasdik etmesi geerli olmaz. nk eman
yalanlamadan sonra tasdike ve feshe ihtimali
olan bir akiddir. Sonra, yaplan tasdik neseb,
vela' gibi bozulma ihtimali olmyan eylerde
ancak geerli olur.
stihsana gre ise, yalanlama zerinde srar
etmezse, adam eman
altnda olur.
nk bu konuda yanlma olabilir. Zira daha
nce kendisine eman veren kimseyi grmemitir.
Bir defa grme ile de tanmak ok nadirdir.
Yanld anlalnca zarar nlemek iin doru

1192
sylediini kabul etmek gerekir. Ama yalan-
ladktan sonra yalanlamada srar ederse, durum
deiir. nk bu durumda yanlmay tevehhm
etmek geersizdir.
una benzer: Adam yannda oturan bir
kadna "Bu st kardeimdir" der, sonra "yanldm,
kanndr" derse, sz tasdik edilir ve aralan
aynlmaz. Ama doruluu aratrldktan sonra
sznde durmayp, daha sonra yanldm, derse
sz tasdik edilmez ve belirttiimiz sebepten
aralar ayrlr.
918- Dman adam "Mslmanlardan kimse
bana eman vermi deil, kendim eman almadan
ktm" der ve mslmann kendisine eman
vermediini syledikten sonra tekrar verdiini
iddia ederse, sz kabul edilmez ve fey1 olur.
nk bunda yanldn vehmettirecek bir ey

1193
yoktur. Darulslama kan bir dman iin en
nemli ey emandr. Emann kayna
bakmndan phesi olmyan bir mslmann
eman ile kp gelmi, ama emann kaynan
inkar ettikten sonra onu tekrar tasdik etmesine
itibar edilmez.
Birinci durumda ise byle deildir. Kimin
tarafndan eman verildiinde pheye debilir.
Onun iin tekrar tasdik etmesi muteber olup bu
konuda yanlmasnda mazur grlr.
919- Dmandan bir kadn ve erkek
darulslama gelir ve k mslman bunlarn
mslmanlardan birinin emanyla geldiklerine
ahitlik eder, onlar ise "yalan, kimse bize eman
vermedi" deyip yalanlarsa, Eb Hanife'nin
kyasna gre kadn eman
altnda, adam ise fey1 olur.

1194
nk zahire gre ikisi kle olmutur. Dava
olmakszn, cariyenin azad olduuna ahitlik
yapmak, ittifakla gecelidir. ki mamn grne
gre klenin azad edilmesinde de makbuldr.
Eb Hanifenin grnde ise makbul deildir.
920- Bunu inkardan sonra iddia eder ve iki
mslman sonra buna ahitlik yaparsa, ahitlik
makbul olur.
nk bu iddiada elikilidir. eliki de
hrriyet konusundaki delilin kabul edilmesine
engel deildir.
921- Dman kadn ve erkee iki zimm
yahut eman altnda iki kii ahitlik yaparsa,
ahitlikleri kabul edilmez.
nk mslmanlarn aleyhinde olmaktadr.
ki mslmamn ahitliinden sonra kadn ve
erkek darulharbe dnmek isterse, alkonulmazlar.

1195
nk eman altnda olduklar eman ile sabit
olmutur.
kisi kle olduklarn bata itiraf ettiler. ki
dman olarak daruharbe nasl serbest
braklrlar? diye tiraz edilirise, deriz ki;
nk devlet bakan sylediklerinde
yalanc olduklarn delile dayanarak kararlatrd.
tiraf eden kii itirafnda yalanc knca itirafnn
hkm de der ve muteber olmaz.
922- "Eman almadan ktk" deseler ve
kmadan nce mslman olduklarna iki kii
ahitlik yapsa, ikisi de ahitleri tasdik etse,
ahitlerin durumuna baklr; ahitler mslman
ise ikisi de hr olur. zimmlerden ise ikisi de
mslmanlara kle olur.
nk zimmet ehlinin ahitlii mslmanlar
aleyhine geerli olmaz. Mslman olular ancak

1196
mslmanlara fey' olduktan sonra ortaya
kmtr. Onun iin kleliklerini iptal etmez.
923- Mslman iki ahide "Yalan sylediniz,
biz hi mslman olmadk" derlerse, slama
girmee mecbur edilirler.
nk iki mslmann mslman
olduklarna dair ahitlii haklarnda tam delildir.
924- slama girerlerse, hr olurlar.
Ama Eb Yusuf ve Muhammed'e gre
meselede bir kapallk yoktur. Eb Hanifeye gre
ise, bu ahitlikte adam bir hakk iltizam
etmektedir. Msl-
manlar da bu konuda hasm taraftr. nkar
etmesi, delili kabul etmesine engel deildir. Tpk
zad olmay inkar ederken, ldrme dndaki
eylerde ksas veya iffetli kadna zina iftiras
cezasn hakknda birinin iddia etmesi gibi.

1197
925- slama girmeyi reddederlerse, adam
ldrlr ve kadn mslman oluncaya kadar
hapsedilir.
nk hr ve mrted olduklar delil ile sabit
olmutur. Danlslamda onlara ayr bir stat
tannmaz. Sadece mrted kadn ve erkee
mrtedlerin hkm uygulanr.
926- kisi "Hi mslman olmadk" der ve iki
ahit "Falan gn darulharpte mslman oldular"
diye ahitlik ederse, sonra ikisi "O vakitten sonra
darulharpte hiristiyandk" diye iddia ederlerse,
slama girmee mecbur edilirler. slama
girerlerse, erkek hr, kadn ise fey' olur.
nk kendi itiraflariyle darulharpte irtidat
ettikleri ve mrted olarak da-rulslama ktklar
ortaya kmtr. Darulharpte irtidat eden
durumun aksinedir. Orada mslman olduktan

1198
sonra irtidat ettikleri ancak darullslamda sabit
olmutur.
Orada da mslman olduklarna dair iki
mslman ahitlik yaptktan sonra kafir
olduklarn ikisi de ayn ekilde itiraf etmiti, diye
itiraz edilirse,
deriz ki;
Evet, ama o durumda yeni bir kfre
girdiklerini itiraf etmediler ki irtidat saylabilsin.
Sadece ahitlik yaplan konuyu inkar ettiler.
Burada ise, darulharpte mslmanhklar delil ile
sabit olduktan sonra yeni bir kfre girdiklerini
itiraf ettiler.
Buna da itiraz edilip bu ahitlik kadnn hr
olduunu ispat etmektedir. ahitler hr olduuna
ahitlik yaptktan sonra neden kadnn sz
muteber saylp cariye kabul edilmektedir?

1199
denilse, cevap olarak deriz ki;
nk bu, kle olduuna dair kendi itirafdr.
Kadnn kleliine dair itiraf makbuldr. Tpk
yolda bulunan sahipsiz (lakt) kzn cariye
olduunu itiraf etmesi gibi.
927- Dmandan bir kadn darulharpte
mslman olur ve mslmanl yaygn olduktan
sonra esirler arasnda alndnda "Beni esir
almanzdan nce irtidat etmitim" derse, kadn
fey' olur. nk kleliini kendisi itiraf etmektedir.
O-nun iin sz tasdik edilir.
928- Ayn ekilde mslman olup darulharbe
girmi ve esirler arasnda alndnda darulharbe
mrted olarak geldiini iddia ederse, yine cariye
olur. ddiasn babas yalanlasa bile sz tasdik
edilir ve cariye saylr.
nk zahir olan bir sebeple cariyeliini

1200
kendisi itiraf etmitir. nk darulharpte
yakalanm olup irk hkm onda zahirdir.
929- Yine zimm bir kadn veya erkek
darulharbe girdikten sonra mslmanlar
tarafndan esir alndklarnda "Biz aramzdaki
antlamay bozarak darulslamdan ktk"
derlerse, syledikleri tasdik edilir ve ikisi de fey'
olur.
nk kle olduklarm itiraf edip kle olmay
kabul etmektedirler. Btn bunlar kadnn
darulharpte mslman olduuna dair iki
mslmann ahitliinin, daha sonra darulharpte
irtidat ettii iin kleliini itiraf etmesinin geerli-
liine mani olmadn aka gstermektedir.
930- Darulslamda ana babas belli hr
mslman bir ka-
dna biri sahip kar ve "Benim cariyemdir"

1201
der, kadn da "Doru syledi, irtidat edip
darulharbe katlmtm. O esir edip getirdi" derse,
kyasa gre onun cariyesi olur.
nk onun mlk olduunu gerektiren bir
sebep zerinde birbirini tasdik etmi ve grerek
yahut delil ile sabit olmu gibi birbirlerini tasdik
ettikleri ey (cariyelik) kabul edilir.
yleki; kadn hkmen kendisini telef
edecek bir eyi kabul ve itiraf etmektedir. O da
cariyeliktir. Hkmn yerine hakikaten kendisini
telef edecek ksas, recim gibi bir eyi kabul ve
itiraf ederse sznn kabul edilmesi vaciptir.
nk kendisi muhataptr. Yukarda anlatlan
durumda sznn kabul evlevi-y etledir.
stihsana gre ise kadnn sz tasdik
edilmez ve hr olup kimse karamaz.
nk inasna malik olamad eyi itiraf

1202
etmektedir. Zira asln hrriyeti onun iin sabititir.
nk iptaline yetkili olmad bir ekilde ana
babas hrdr. Kadn ikrar ettii sebebte itham
altndadr. nk kadnlar nefis arzusuna
uymaa meyledecek ekilde yaratlmlardr.
Belki de nikahlamak istemiyen bu adam sevmi
ve elde etmek iin cariyesi olduunu itiraf
etmitir. Bu sebepten yalanc olup amac
gereklemez.
Ama darulharbe iltihak ettii biliniyorsa,
durum aksi olur. nk bu durumda zahir durum
ikisinin de sylediine ahitlik etmektedir. Zira
mslman kadn normal olarak slama bal
olmaya devam ettike darulharbe iltihak etmez.
yleki;
Kadnn inanc gizli olup zerine vukufiyet
mmkn deildir. Onun iin inanc konusunda

1203
sylediini kabul etmekten baka yol yoktur.
Ama darulharbe iltihak ak olup zerine
vukufiyet mmkndr. Bu konuda sylediini
mutlaka kabul etmee ihtiya yoktur.
Bunun neticesi udur: Darulharp esir,
ganimet ve kle alma yeridir. Kadnn darulharbe
iltihak kesin olunca, adamn onu kle alma
yerinden ald anlalr ve engel ortaya
kmadka onun cariyesi olur. Bunu engelliyecek
ey de, esir alnd zaman mslman olmasdr.
Darulslam ise, kleletirme yeri deil, kesin
hrriyet yeridir. Sznde doruluu kesin
bilinmedike iddia ettii eyde sz kabul
edilmez. Bu meselede zimm kadn da mslman
kadn gibidir. Ama zimm erkek byle bir eyi
syler ve aradaki antlamay bozarak darulharbe
iltihak ve doru syledii bilinmezse, Eb Yusuf

1204
ve Muhammedin grne gre bu ite kadnla
ayn durumdadr. nk iki mama gre kadnn
hrriyetinde olduu gibi erkein hrriyetinde de
muteber olan yce Allah'n hakknn manasdr.
Onun iin iki mam bu meselede dava olmakszn
ahitlii kabul ettiler. Eb Hanifeye gre ise
darulharbe iltihak bilinsin veya bilinmesin adam
kledir. nk mama gre ahsn hrriyetinde
muteber olan, kendi hakknn manasdr. Onun
iin klenin azad edildiine dair ahitlik dava
olmakszn kabul edilir. Sonra nefsin arzusuna
meyletme ii erkek iin varid deildir. Bu itirafta,
kadnn itirafnn aksine temellk ile evlenme
mbahh manas da yoktur.
931- Darulharpten bir mslman
beraberinde kadn veya erkek bir dmanla kp
ona Arapa olarak eman verdim ve getirdim,

1205
derse, dman kii de "Hayr, Farsa eman verdi"
diye red eder ve anlaamazlarsa, dman kii
eman altnda olur.
nk ibare zerinde ihtilaf etse bile sebep
ve hkmde ittifak etmilerdir. bare zerindeki
ihtilaf da bilhassa eman meselesinde muteber
deildir. nk eman ibare olmakszn da sabit
olmutur. bare zerindeki ihtilaf ahitliin kabul
edilmesine mani deilken, emann subutunu nasl
engelliyebilir.
932- Ayn ekilde, verilen emann vaktinde,
yerinde veya yazl belge yahut mektupla m,
yoksa sz ile mi olduunda ihtilaf etmeleri de
byledir.
nk esas maksat olan ey zerinde ittifak
etmilerdir. Zaten eman tekrar edilen ve nce de
sonra da olabilen bir eydir. Bu gibi eylerde

1206
ihtilaf, maksat olan ey hakknda hkm vermee
engel deildir.
933- Mslman "slama girdi ve benimle
kt" der, dman da "Hayr , bana eman verdi"
derse, adam fey' olur.
nk buradaki ihtilaf, sebebin gerektirdii
hkm zerindedir. Zira mslman iman
sebebiyle eman altndadr. Eman altndaki adam
ise ona eman veren tarafndan bunu
kazanmaktadr. kisi arasndaki ihtilafn
giderilmesi, iki durumdan birini ispat
etmemektedir.
934- "Benimle beraber kmay ve zimm
olmay istedi, ben de kabul ettim" der, dman
da, "Hayr, bana eman verdi" derse, adam eman
altnda olur.
nk hkm zerinde ttifak etmilerdir. O

1207
da sebebinde ikisi ihtilaf etmi olsa bile, bu
mslman tarafndan ona eman verildiinin sabit
oluudur. Eman dnda mslman onun
darulslamda zimm vatanda olmasn ve cizye
vermesi gerektiini iddia etmektedir. Bu da
mslmann sadece sylemesiyle sabit olmaz.
Geriye ikisinin ittifak ettii eman konusu sabit
kalmakta ve adam dilerse darulharbe
dnebilmektedir.
935- Darulslamda eman altnda olan
dmann bir cariyesi olup onu darulslamda
azad ederse, cariye dilediinde darulharbe
dnebilir.
nk ona tab olarak cariye de eman
altndadr. Nitekim darulharbe beraber gtrmek
isterse, gtrebilir. Onu azad etmesi de bu
hkm iptal etmez.

1208
936- Onu bir mslmana veya zimmye
satarsa, ona tab olarak zimm olur.
nk alan kii darulslam vatandadr.
937- Onu alan kii azad ederse, cariye
darulharbe dnemez.
nk zimm olduktan sonra azad olmakla
darulharp vatancfa olamaz.
938- Alan kii cariyede bir kusur grp geri
verirse, sahibi onu darulharbe gtremez ve
satmaya mecbur edilir.
nk satn alnmakla cariye zimm olmu
olur ve mslmann yahut zimmnin mlk haline
gelir. Eman altndaki adamn satn ald zimm
bir
cariye durumunda olur.
939- Eman altndaki kii yine eman altndaki
birine satacak olursa, baklr; Alan adam satan

1209
adamn vatanda ise, satan adam kendisi azad
etmi gibi cariye darulharbe dnebilir. nk
ikisinin durumu ayndr.
Ama alan adam satann vatanda deilse,
cariye ikisinin de yurduna
dnemez.
nk satana tab oluu satmakla sona
ermitir. Alan adam da azad etmeden kendi
yurduna gtremedi iin azad edildikten sonra
da alann yurduna dnemez. nk eman
altndaki adam ancak kendi yurdundan getirdii
eyi geri gtrebilir. Bu cariyeyi ise kendisi kendi
yurdundan getirmi deildir. Silah iin bu hkm
geerli olduuna gre, insan hakknda evleviyetle
geerlidir. Darulslamda alkonulduu sabit
olduunda da azad edildikten sonra zimm olan
mesabesinde olur. Zimm kadnn durumunda

1210
olduu gibi, azad etmi-yecek olursa bir
mslmana veya zimmye satmaya mecbur edilir.
940- Bir kusurdan dolay satana geri vermesi
halinde de durum ayndr.
nk belirttiimiz sebeplerden zimm
olduktan sonra tekrar darulharp vatanda
olamaz.
941- Bir mslmana sattktan sonra iki
mslman satan adamn daha nce
darulslamda azad ettiine ahitlik yaparsa, bu
ahitlikleri kabul edilir. nk onunla yatmak artk
yasak olmutur. Bylece sat geersiz olur ve
satan adam alana parasn geri verir. Kadn
darulharbe kmak isterse alko-nulmaz.
nk satlmasnn geersiz olduu ortaya
km ve darulharp vatanda hr olduu
anlalmtr.

1211
Kadn kendisi mslmanlarn cariyesi
olduunu itiraf etmektedir. Onun iin darulharbe
dnemez, diye itiraz edilirse, deriz ki;
Evet, ama bu itirafnn geersiz olduuna
hakim karar vermitir. Onun itirafnn bir hkm
kalmaz. Nitekim alan kimse de cretin satan
kimseye salim (ait) olduunu itiraf etmektedir.
nk cret alan paray almtr. Bu da satan
adamdan creti geri istemesine mani deildir.
nk hakim iddiasnn zddna hkmetmitir.
942- Darulharpten karan kimse onu
satmayp "Esimdi, onu zorla tutup getirdim, imdi
cariyemdir" der, kadn ise "onun kars idim, kendi
isteimle geldim" derse, kadnn sz tasdik
edilir.
nk zerinde zorlanma alameti olmakszn

1212
kmtr. Mslman olurlarsa aralan ayrlr.
nk kendi itirafiyle onun cariyesi olduu ortaya
km olup bu da nikahl olmaya aykrdr.
Adamn itiraf da ahs hakknda hccettir.
Burada devlet bakan hr olduuna
hkmettiine gre, aralarnn ayrlmasnda daha
sonra adamn itiraf neden muteber olmaktadr?
denilse, cevap olarak deriz ki;
nk mcerred kadnn sz ve bir nevi
zahir ile hkmetmitir. Bu da itiraf edenin
yalanlanmasn asla gerektirmez. Nitekim cariyesi
olduuna dair delil getirir ve delili kabul edilirse,
onun cariyesi saylr. Halbuki nceki durumda
byle deildir. Orada tam bir delille hr olduuna
hkmetmitir. Nitekim bundan sonra cariye
olduuna dair delil makbul olmaz.
943- Bunu u olay iyi aklamaktadr: ki

1213
mslman evlenir, ama zifafa girmeden adam
kadnn irtidat ettiini iddia eder ve kadn bunu
yalanlarsa, adamn ikrar ile ikisinin aras ayrlr
ve kadn mehrin yarsn alr.
nk kadnn hakknn iptalinde adam
tasdik edilmez. Ancak kendi hakknda sz
tasdik edilir. Dman vatanda meselesinde de
durum ayndr.
Devlet bakan "Durumun senin sylediin
gibi olduuna dair ona yemin verdireceim"
derse, Eb Hanife'nin kyasna gre kadna
yemin dmez.
nk adam cariyesi olduunu iddia
etmektedir. Eb Hanife ise klelik davasnda
yemini ngrmemektedir.
ki mama gre ise cariyesi olduuna dair
sebepten dolay kadna yemin verdirebilir.

1214
Yeminden kanrsa, cariye olduuna hkmeder.
nk yeminden kanmas, kabullenmesi
mesabesindedir. ki mama gre klelik
davasnda yeminden kanma durumunda hkm
verilir.
Gerei en iyi bilen Allah'tr.
413[1]

Devlet Bakannn zni Dnda Ve
Yasaklamasndan Sonra Verilen Eman

944- Mslmanlar bir kaleyi kuattklarnda
devlet bakannn izni olmadan iindekilere ve
onlarn ehline hibir mslman eman veremez.
nk kaleyi fethetmek iin kuattlar. Eman
ise mslmanlarn bu a-malarm aka

413[1]

1215
engellemektedir. Mslmanlardan hibir kimse
mslmanlarn amacn, zellikle dman
yenmek gibi bir olayda engelleme hakkna sahip
deildir. Sonra, her mslman bandaki emire
itaatla mkelleftir. Amirin rzas olmadan uymaa
mecbur olaca bir akdi kimse yapamaz. Sonra,
fayda ve zarar mslman cemaate raci olan
eylerde yetki ve sz sahibi devlet bakan olup
onunla mkelleftir. Bu gibi ilerde onun
grevlerini inemek onu hafife almak ve
nemsememektir. Devlet bakann kmseyen
ve itaatini glgeleyen eylere vatandalarn
kalkmas doru deildir.
945- Ama bir mslman bunu yaparsa,
eman geerli olur.
nk emann shhat sebebi, bir mslman
iin sabit ve tamdr. Zira Ra-sulullah "Her

1216
mslman onlarn zimmetini (karn) gzetir"
buyurmaktadr. Eman verildikten sonra devlet
bakan emanlarn geri alp onlar gven iinde
olacaklar yere ulatrncaya kadar onlarla sava
kesmek zorundadr. Kalenin dna km olsalar
bile bunu yapmadka onlarla savaa devam
edemez.
946- Onlara eman veren mslman te'dip
etmek isterse, te'dip edebilir.
nk devlet bakann klten bir ie
girimekle edepsizlik etmi olur. Onu te'dip
etmiyecek olursa bakalar da ayn eye cesaret
eder. Bu da devlet politikasn ve ilerin idaresini
bozar.
Ama mslmanlarn yararn gzeterek
onlara eman vermi ve devlet bakan da bunu
tasvib etmise, artk bu i iin onu tedip etmez.

1217
nk bunu yapmakla mslmanlara daha
ok yarar salamay kastetmitir. mamn
grn alncaya kadar erteleyecek olsayd
belki de bu yarar kam olacakt. Byle
durumlarda mslman eman verebilir.
Dmandan biri gizlice mslmana "Bana
eman ver, sana dmann ak yerlerini
gstereyim" veya "Sana kale kapsn aaym"
demi ve mslman bu frsatn kamasndan
endie etmi ise, devlet bakanndan eman iin
izin istemeden nce ona eman verebilir.
nk bu durumda emanm verilmesi
mslmanlarn yararnn salanmasna yneliktir.
Byle davranan kii te'dibe deil, teekkre
layktr. Onun iin byle yerlerde adam te'dip
edilmez.
947- Bir mslman, dmandan birine

1218
kaleden inip mslmanlarn karargahna gelmek
zere yz dinar karlnda eman verse ve
paray aldktan sonra onu karargaha getirdiinde
devlet bakam bunu rense, mslman kt
davranm olmakla beraber eman sanki cret
almadan verilmi gibi caiz olur. Devlet bakan
sonra bu durumu deerlendirir.
948- Mslman ona "Darulharpten
mslmanlar kncaya kadar emin olacaksn"
diye art komusa, devlet bakan istediini
tercih etmekte serbesttir. Dilerse parasn geri
verir ve nceki yerine gnderir. Dilerse ona art
koulan yerine getirip paray alr ve
mslmanlara ganimet yapar.
nk paray alan mslman onu ancak
mslmanlarn kuvveti sayesinde alabilmitir.
Onun iin para ona mahsus saylmaz. Sadece

1219
yapt i devlet bakannn veya amirin yapmas
mesabesinde kabul edilir.
949- Adam, askerin yanna gelmeyi ve
grmesi gereken biriyle grtkten sonra geri
dnmeyi art komusa, devlet bakam bu
eman kabul eder ve alnan dinarlar askere gani-
met yapar.
nk mslmanlarn yararn gzetmek bu
emanm kabul edilmesini gerektirir. Adam
kalesine dnnceye kadar mslmanlar arasnda
eman altndadr. Dinarlarn geri verecek olursa,
birinci durumun aksine bundan mslmanlara bir
yarar salanm olmaz.
950- Kale fethedilinceye kadar adam
mslmanlar arasnda kalp kaleye dnmezse,
darulharpten emin olaca yere ulat-rlncaya
kadar eman altndadr.

1220
Dinarlarn geri vermede bir yarar yoktur.
Darulharpte gven iinde olaca yere
ulatnlmcaya kadar kimse ilimez. Dinarlar da
askerlere fey1 saylr.
951- Kaledekilere bir mslman ald yz
dinar karlnda bir ay eman verse, devlet
bakan iki durumdan birini tercih etmekte
serbesttir. Dilerse dinarlar geri verir ve emann
geersiz olduunu bildirir. Dilerse eman kabul
eder ve bir ay onlara ilimez. Yz dinar da alr ve
mslmanlara fey' sayar. nk her iki durumda
da mslmanlarn yarar umulur. Bir ay geme-
den kalenin fethedilmesini umuyorsa, dinarlar
geri vermesi yararldr. Ummuyorsa eman geerli
saymas ve dinarlar almas yararldr. Onun iin
devlet bakan diledii kk semekte serbesttir.
952- Emir, asker arasnda "Kaledekilere

1221
veya onlardan birine kim eman verirse eman
geersizdir." diye ilan ettikten sonra bir
mslman karlkl veya karlksz onlara eman
verecek olursa, eman geerlidir.
nk mslmann verdii emanm shhati
bu ilan ile yok olmaz. Eman verme hakk, ahitlik
hakk gibi er'an her mslman iin sabittir.
Devlet bakannn bu ilanyla bu hak yok olmaz.
Zaten dman bu yasaklamay bilmiyor. Bu
yasaklamadan sonra mslmann verdii eman
geerli saylmyacak olursa, onlara hile yaplm
olur ki, bu da haramdr. Ancak devlet bakan bu
adamn mslmanlarn yararn gzeterek eman
vermediini tesbit ederse, onu hapis ve ceza ile
cezalandrabilir.
nk buradaki yetkiyi ama birinci
durumdakinden daha byktr. nk adam

1222
devlet bakanna aka muhalefet etmi,
bylece cezay ve hapsi hak etmitir.
953- Kaledeki dmana "Mslmanlardan
biri size eman verecek olursa emanna
aldanmaymz, onun eman geersizdir" diye
yazl veya szl olarak yahu eli ile bildirdikten
sonra biri onlara eman verir ve kendileri de buna
dayanarak kar gelirlerse, fey1 olurlar.
Eman altnda saylmamalar, yasaklamadan
sonra mslmanm verecei emanm sahih
olmamasndan deil, bu yasaklamann devlet
bakan tarafndan dmana verilen emann
geersiz olduunu bilmeleri asndandr. Eman
verildikten sonra geersiz saymak doru olduu
gibi, verilmeden nce de geersiz olacan
sylemek dorudur.
nk geersiz olduunu bildirmekten

1223
maksat, hile ve hiyanetten kanmak ve bunu
nlemektir. Bu da her iki durumda nlenmektedir.
nk eman verildikten sonra geersiz olduunu
gsteren bir ey ortaya karsa, eman hkmnn
sabit olmasn nler.
Birinci durumun aksinedir. Orada dman,
devlet bakannn yasaklamasndan habersizdir.
Bunu kendileri bilmedike emann geersiz
saylmas da gereklemez. Emandan sonra
emanm geersiz saylmas mslmanlarn zara-
rn nlemek iindir. nk bu olmasayd,
mslmanlar arasndan kalenin fet-hedilmesini
istemeyen baz fasklar devlet bakan emanlan
geersiz saydktan sonra her defasnda dmana
eman vererek engelleme imkan bulabilirler. Bu
zarar nlemek iin uyarmak ve zrlerini kabul
etmemek zere eman verilmeden nce geersiz

1224
olacann belirtilmesi sahih olur.
954- "Size ben eman vermedike baka
mslmanm verecei eman geersizdir" diye
dmana syler ve mslmanlar-dan biri gelip
onlara "Ben emirin elisiyim, size eman verdi" der
ve buna dayanarak yerlerini terkederlerse,
mslman kii yalan sylemi olsa bile, onlar
eman altnda olurlar. nk elinin sz, eliyi
gnderenin sz gibidir. Eliliin sabit olmas
halinde durum byledir. Ama eli yalan sylemi-
le, sznn emirin sz ile e saylmas mmkn
deildir. nk byle bir eli gndermi deildir.
Eli grnen bu adamn onlara verecei eman
sahih saymak da mmkn deildir. nk o "size
eman verdim" deseydi, eman sahih olmazd.
Onun iin eman geersiz olmaldr" diye itiraz
edilirse, deriz ki;

1225
Evet, ama sz, sanki elilik mektubu gibi
syleyince bir aldatma ve hi-yanet meydana
gelmi olmaktadr. nk bu ite doru veya
yalanc olduuna ve sznn hakikatine vakf
olmak mmkn deildir. Adamn akl ve dini do-
ru sylemesini ve yalandan saknmasn
gerektirdiine gre dmann bu zahire
gvenmesi mmkndr ve gvenebilirler. Bu
durumda eman geersiz saylrsa, aldatma ve
hiyanet meydana gelir. Ama eman sadece
kendisinin verdiini sylerse, durum bunun zdd
olur.
955- Emir dmana "Kendim gelip size
eman verinceye kadar mslmanlardan bri size
eman verirse yahut benden size bir eman
mektubu getirirse, o geersizdir, "der ve olay
yukardaki gibi cereyan ederse, dman kp

1226
gelecek olursa, fey" olur.
nk bu emirin verecei eman dnda
btn emanlarn geersiz saylacan
duyurmutur. Sonra, mslmanlan zarardan
korumak vaciptir. Bu zarar nlemenin tek yolu da
emirin emandan nce bu ekilde uygulamada bu-
lunmasdr. Byle yapmazsa fask kiiler
mslmanlarn cihadn bozma ve boa karma
frsatn bulurlar. Bu da caiz deildir.
Ancak bu meselede amir kendisi eman
verdiini bildirmek zere yasaklamadan sonra
birini gnderirse, dman eman altnda olur.
nk elinin ibaresi, onu gnderenin ibaresi
gibidir. Sanki amir kendisi onlara eman vermitir.
Dmana daha nce syledikleriyle sanki
yalandan eli olduunu iddia edecek kiilerin
haberine gvenmekten onlar alkoymak

1227
istemitir. Onlara gerekten gnderecei elilerin
haberlerine gvenmekten ise alkoymamaktadr.
Sonra, elinin haberini ancak eli yalanc ve
sahte olduu iin geersiz saydk ki,
mslmanlara ulaacak zarar nlenmi olsun.
Ama eli gerek ve doru ise bu durum
szkonusu olmaz. yleki;
Bu ilanndan sonra onlara eli gnderirse,
sznden dnm demektir. Sznden dnmesi
de sahihtir. Nitekim dmana "Size eman
verirsem emanm geersizdir" der ve daha sonra
eman verirse bu eman geerli ve sahihtir. nk
bu sylediinden vazgeme ve dnme
saylmaktadr. nceki sz ona her hangi birey
gerektirmediinden ondan dnmesi ve
vazgemesi sahih olur.
956- Mslmanlardan biri bin dinar

1228
karlnda dmanla bir yllk saldrmazlk
antlamas yaparsa, bu antlama caiz olup
mslmanlarn bir yla kadar saldrmas yasak
olur ve onlardan birini ldrecek olurlarsa, kan
diyetini derler.
nk mslmanlardan birinin eman,
hepsinin eman gibidir.
957- Devlet bakan bu antlamadan ancak
bir yl getikten sonra haberdar olursa,
antlamay onaylar ve mal alp beytl-mala verir.
nk sre getikten sonra antlamann
onaylanmasn mslmanlann yaran
gerektirmektedir. Burada kendini crete balayp
almaktan kurtulan kstl kle mesabesindedir.
Bu durumda akid yerine getirilir ve creti de onun
efendisi alr. Ama sre gemeden nce efendisi
bu durumu renmi olsayd crete balama

1229
(baka birinin ilerini yapmak zere cretle
alma antlamas yapma)y bozabilirdi.
Sonra, bu mal dmandan ancak
mslmanlann kuvveti sayesinde alnmtr.
nk dmann korkusu bir tek mslmandan
deil, mslman topluluktandr. Onun iin mal
onlardan alr ve gerektiinde harcanmak zere
bey-tlmala koyar.
958- Bir yl gemeden nce antlamadan
haberdar olursa durumu deerlendirir;
Antlamay tasvib etmek yararhysa onaylar ve
mal alp bey tlmala koyar.
Bu ekliyle yararl olduunu grdnde
antlama yapma yetkisine sahiptir. Onun iin
bunu onaylamas evleviyetledir.
Antlamay bozmay daha yararl grrse,
mallarn geri verir, sonra antlamann

1230
bozulduunu haber vererek onlarla savar.
nk mslmanm onlara verdii eman
sahih olup hile ve hiyanetten saknmak vaciptir.
959- Yln yars gemise, kyasa gre
maln yars geri verilir, yars da mslmanlara
kalr.
Bu, tme oranla czn itibar edilmesine
gredir .Tpk belirli bir cret karlnda belli bir
zaman iin saldrmazlk antlamas yapmak ve
kiraya (icara) vermek gibidir. Nitekim Kiralama
akdinde de srenin bir ksmnda akid bozulursa,
kalan sre tutar kadar cretten dlr ve
sadece geen sre in cret kesinleir.
stihsana gre ise, maln tm geri verilir.
nk mal demeleri ancak srenin tm
iinde kendilerine sadrlma-mas iindir. Karlk
da ancak artn tm itibariyle sabit olup artn

1231
czlerine dalmaz. tibar da, art da hakikate
gredir.
Sonra, saldrmazlk antlamas, bedeli
denebilen akitlerden deildir. Bylece art
kelimesinin antlamada hakikatiyle etkili
olduunu kabul ettik. Antlamay bir yllk tasvib
etmiyecek olursa, mallarnn tmn onlara geri
vermesi gerekir. nk dman belki yln belirli
bir vaktinde endie duymakta ve korkmaktadr.
Mesela kn dman saldrsndan emin
olduklar halde yazn bu saldrdan
korkmaktadrlar. Korktuklar anda antlamalarnn
bozulduunu bildirir ve mallarnn bir ksmn
vermezse bu artla kasdettikleri hibir ey
kazanm olmazlar, Bu da aldatma ve hyanete
yol amaktadr. Onun iin sre dolmadan nce
emanlannn geersiz olduunu bildirecek olursa

1232
maln tmn geri verir.
960- Her yl bin dinar karlnda
yllna onunla anlatktan ve mslman parann
hepsini aldktan sonra devlet bakan antlamay
bir yl getikten sonra bozmak isterse, alnan
parann te ikisini dmana geri verir.
nk burada antlama (b) harfi ile yaplm
olup bedelleri de beraber zikredilmitir. Bylece
mal bedel olmu olur. Bu mal da czler itibariyle
ilgililer arasnda paylalr. Nitekim antlama
srelerini ve bedel olarak verilen miktarlar da
zikretmitir. Her seneye bin dinar, demitir.
Birinci durumda ise olay farklyd. Orada
sre bir yln tm iin birdi. Mal da (Ala) harfiyle
zikredilmiti. Bu da art harfidir.
Kiralama durumunda da bedelin (b) yahut
(Ala) harfiyle zikredilmesi halinde, bedel sreye

1233
blnmektedir. Sat iinde de byledir. O halde
burada uygulama neden farkl olmutur?
denilebilir.
Cevap olarak deriz ki, sat ve kiralama, asl
itibariyle yaplan bedellen-dirmedir. arta bal
olmaya elverili deildir. Ama saldrmazlk
antlamas, asl itibariyle yaplan bir
bedellendirme deildir. Sadece bedellerle
beraber (b) harfiyle yaplan aklama esnasnda
bedellendirme olur. Bu da arta bal olmaya
elverilidir. Bunda art harfi zikredilince, hakik
olarak art kabul edilir.
Bir kadn "ala" harfini kullanarak kocasna
"Bin dirhem karlnda beni defa boa" der
ve adam bir defa boarsa, kadnn ona bir ey
vermesi gerekmez. Ama (b) harfiyle zikrederse,
durum deiir. Bu meselede Eb Hanife

1234
yukardaki meseleye bakarak bu hkme
varmaktadr.
nk boanma arta bal olmaa
elverilidir. Zaten asl itibariyle bedelli deildir.
Onun iin (ala) yahut (b) harflerinden hangisiyle
kullandna gre karara balanr, Ama iki mam
hul'un bedellendirme olduunu sylemektedir.
Erkein kadn zerindeki mlkiyet hakknn
kalkmas olan maksad da bir tek boama ile
gereklemi olmaktadr. Bir de belirttiimiz gibi
emann aksine saldrmazlk antlamasnda
bedellendirme manasn tercih ettik.
961- Mslmanlar bir kaleyi kuattnda
balarndaki kumandan kale halkna "umulur ki
size ema veririm. Em an verecek olursam
emanm geersizdir" yahut "size eman yoktur"
yahut "Emannz iptal ettim" der, sonra eman

1235
verirse, kendisinin belirttii gibi verdii eman
geersizdir. nk onlara yle bir ekilde syledi
ki aldatma phesini her ynden yok etmektedir.
Syledii szlerle verecei eman imdiden
geersiz saym olmaktadr.
Sonra, eman vermesi daha nceki olayda
olduu gibi syledii szlerden neden cayma
saylmamtr? diye itiraz edilirse, deriz ki;
Orada meselede bir ziyadelik vardr. O da
sznden sonra eman vermesi ve "Size eman
yoktur" szm iptal ettim, demesidir. Bu
aklama adamn sznden caydn gsterir.
Burada ise birinci sznden caydn gsteren
bir ey olmad gibi, aksine gerekletirdiine
delalet eden eyler vardr.
Nitekim onlara "sizinle beraber bu kale halk
ile savaacam. Kendilerine eman vermek

1236
istedim, kabul etmediler. Size eman altnda
olduunuzu izhar etmek istiyorum. Belki onlar
ardm zaman szm kabul ederler. Size
izhar etmekte olduum bu eman ise uydurma ve
batl olup ona aldanmayn" dedikten sonra onlara
eman verseydi, bu eman geersiz olurdu.
Sonra, eman bozulmaa ihtimali olan bir
eydir. Emanla ilgili syliye-ceklerinin geersiz
olduunu bildirdikten sonra onlara bu konuda
bireyler sylemesi, tpk birey konumam
anlamna gelir. krah ve ikrar blmnde ak-
ladmz sat ve baka eylerde telcie
414[2]

(mecburiyet) bahislerinde bunun rnekleri

414[2]
Bu kavram, ii d birbirinin zdd olan bir ii
yapmaa mecbur olmak demektir. Zulm ve
hakszla urayp mallarn kaybetmekten korkan
kimsenin mallarn bu yzden satmas telcie sat
demektir. (Editr)

1237
oktur.
415[3]

Mslmanlardan Birinin Verecei Hkme
Raz Olarak Teslim Olan Dman Hakknda
Verilecek Hkm

962- Kuatma altndaki kalede bulunan
dman, msl-manlardan birinin hkmne raz
olarak teslim olursa, bu caiz olur. nk
Rasulullah yle buyurmaktadr: "onlar hkm-
lerinize gre yarglayn, sonra haklarnda hkm
verin".
Beni Kureyza'nn haklarnda hkm
verilmesine raz olarak teslim olmas konusunda
rivayetler deiiktir. Mez sahiplerinden bazlar

415[3]

1238
balangta Sa'd bin Muaz'm verecei hkme
raz olarak teslim olduklarn zikretmitir.
Rasulullaha dil uzattklarn Hz. Ali'nin haber
vermesi zerine Rasulullah
onlara "Ey domuz ve maymunlarn
kardeleri, bana dil uzatyorsunuz ha! Allah ve
Rasulnn hkmne raz olarak teslim olun"
demiti. Daha nce onbe gece muhasara
etmiti.
Onlar ise "Hayr ey Eb'l-Kasm, Sen byle
dk bir adam deilsin" dediler. Ama kuatma
srnce, mslmanlardan diledikleri kiinin
hkm vermesine raz olarak teslim olmalarn
Rasulullah teklif etti. Rasulullah'in
Peygamberliinden nce Evs'in mttefikleriydi.
Sa'd bin Muaz da Evs'in lideri idi. slamdan
nceki dnemde aralarndaki ibirlii ilikilerine

1239
gvenerek haklarnda iyi hkm vermesini
umduklar Sa'd bin Mu'az'n verecei hkme raz
olup teslim oldular. Bu da gsteriyor ki
mslmanlardan birinin verecei hkme raz
olarak dmann teslim olmasnda bir saknca
yoktur.
Mehur olan rivayete gre ise, Rasulullah'n
hkmne raz olarak teslim oldular. Sonra kendi
rzalaryla haklarnda Sa'd bin Muaz'n hkm
vermesini syledi. Bunu da unun iin yapt:
Ensar Rasulullah'n etrafnda toplanp efaat
yollu Ben Kureyza'nn durumu hakknda onunla
konutular. Rasulullah da gnllerini ho tutmak
istiyerek onlara: Sizden birinizin haklarnda
hkm vermesine raz olmaz msnz? buyurdu.
Oluruz, dediler. Hkm Sa'd bin Muaz versin,
buyurdu.

1240
Bu grevi ona vermesinin sebebi de udur;
Sa'd'a Hendek harbinde bir ok isabet etmi ve
kolundaki atar-damar kesmiti. Bunun zerine
yle dua etmiti: "Allah'm, Kureyle bir daha
sava olacaksa beni o savaa kadar yaat,
Rasuln aralarndan koan bir milletle
savamaktan benim iin daha sevimli bir ey
yoktur. Kureyle sava bitmise, bu yara ile ehid
olaym. Beni Kureyza'nn hezimetini grmeden
de ldrme." Bu ekilde dua ettikten sonra kan
durmutu.
Bu ekilde dua etmesinin de sebebi udur:
Mslmanlarla yaptklar antlamay inedikleri
haberini alnca Rasulullah'm emriyle antlamay
yenilemelerini istemek iin Beni Kureyza'ya
gitmiti. Onu kt karlayp hakaret ettiler. "Bana
sersiniz ha! Aramzda smekten daha etin

1241
bir ey var, o da kltr" diyerek yanlarndan
ayrld.
Hendek harbinde mrikler yenilip
mslmanlar Ben Kureyza'y muhasara edince
bu duada bulundu. Ben Kureyza Rasulullah'm
verecei hkme raz olup teslim olunca,
Rasulullah Sa'd bin Muaz'm hkm vermesini
syledi. O esnada Sa'd, Rasulullah'm mescidinde
hasta yatyordu. Ensar yanna gelip Rasulullah'm
karargahna gtrmek zere bir merkebe
bindirdiler. Yolda onunla bu ii konuarak yle
dediler: "Dostlarn ve anlamallarndr. Allah
onlar hakknda sana imkan verdi, onlara iyi
davran. Biliyorsun, Rasulullah iyilii ve dostlua
vefay sever. Mttefikleri olan Beni Kaynuka'yi
kurtarmak iin Abdullah bin bey'in neler yap-
tn biliyorsun. Sen ise bu ie daha layksn."

1242
Bu mesele zerinde arkadalar ok srar
edince, eliyle sakaln svazlad ve yle dedi:
"Sa'd'n Allah yolunda hibir knaycnm knama-
sndan korkmamas zaman geldi." Bunu
duyunca aralarnda yle dediler: Allah'a yemin
olsun, Kureyza mahvoldu".
Onu Rasulullah'm meclisine getirdiler. Sa'd
Rasulullah'm meclisine gelince, Ensar'a yle
dedi: "Kalkn, bynz indirin". ndirilip Rasu-
lullah'm yannda oturunca, Rasulullah ona yle
buyurdu: "Haklarnda hkm vermei sana
braktm. Haklarnda hkm ver." Sa'd, Ben
Kureyza'ya yneldi ve yle dedi: "Hakknzda
vereceim hkm kabul edeceinize dair Allah'a
sz veriyor musunuz?" Evet, dediler;
Rasulullah'm bulunduu tarafa dnerek ve sayg
gstererek yle dedi: "Bu taraftakiler de hkm

1243
vermemi kabul ediyor mu?" Rasulullah ve
yanndakiler: Evet, dediler. Bunun zerine
hkmn aklad. "Haklarnda u hkm verdim:
Erkekler ldrlsn. Kadn ve ocuklar esir
alnsn, mallar da taksim edilsin" Bunun zerine
Rasulullah yle buyurdu: "Yedi gn stnden
Allah'n hkmyle haklarnda hkm verdin". Baz
rivayetlerde bu ekilde rivayet edilmitir.
Bu da gsteriyor ki, mslmanlardan birinin
hkm vermesine raz olarak teslim olmalar ve
hkm vermei bakasna brakmak caizdir.
Yalnz teslim olan dmann rzas olmadan
mslman hkm verme iini bakasna b-
rakamaz, nk Sa'd, Rasulullah'm huzurunda
onlarn rzasn aldktan sonra hkm vermitir.
Onlarn rzasn almasn da Rasulullah
yadrgamamtr. Sebebi de udur: nsanlar

1244
dnce ve grte farkldrlar. Bu hkm
vermek ise ileri ve derin grl olmay gerektirir.
Birinin haklarnda hkm vermesine raz olmalar
bakasnn hkm vermesine raz olmalar
demek deildir. yle ki onlarn rzas olmadan
hkm verme iini bu adam bakasna brakacak
ve bu da hkm verecek olursa, hakknda hkm
verilen kii buna raz olup caiz grmedike
hkm geerli olmaz. Ama bunu duyar ve kabul
ederse, hkm geerli olur. nk kabul ve caiz
grmesi onu yeni grevlendirmi olmas gibidir.
Onlar buna raz olduktan sonra haklarnda
hkm vermesi demektir. Haklarnda hkm
vermekle grevlendirilen kiinin verecei,
erkeklerin ldrlmesi veya zimm saylmas
veya fey1 kabul edilmesi eklindeki hkm
Sa'd'n verdii hkm delili ile tmyle geerlidir.

1245
Baz rivayetlerde o gn Sa'd'n kask kllar
bitmi kiilerin ldrlmesi eklinde hkm
verdii belirtilmektedir. Bali olmak, kask
kllarnn bitmesi itibariyledir, yani kask kllar
biten gen bali olur, diyenler bunu delil
gsteriyorlar ki, biz bu grte deiliz.
nk kllarn bitmesinde insanlar farkldr.
Mesela Trklerde ge bittii halde Hindularda
erken biter. Onun iin bunu hkme esas saymak
mmkn deildir. Bunun izah udur: Beni
Kureyza erkeklerinin bali olmasnn kllarnn
bitmesiyle olduu vahiy yolu ile Rasulullah'a
bildirilmi olabilir. Bu ekilde hkm vermesi de,
kllar bitmi erkeklerin sava kabul
edilmesindendir ve ancak savaanlarn
ldrlmesine hkmetmitir. Mslmanlara kar
savaan se bali olsun olmasn ldrlr. Ancak

1246
sadece savaanlarn ldrlmesi daha dorudur.
nk bali olmyanlar mslmanlara kar
savatnda esir edilmeden nce ldrlr. Ama
esir edildikten sonra ldrlmez.
Haklarnda hkm verdikten sonra Haris kz
e-Neccariyye'nin evinde hapsedilip elleri
baland.
Esirlere byle davramlmasi gerekir. Yce
Allah buyuruyor: "Onlar yakaladnzda sk
balayn"
416[4]

Rasulullah bir kenarda oturdu. Scak bir
gnde Beni Kureyza'dan ldrlecekler
ldrld. Rasulullah'in huzurunda onlardan
ldrlenlerin u isimleri Mez kitaplarnda
saylmaktadr: Huyay bin Ahtab, Ka'b bin seyd
ve bir grup. Gn ortas olunca Rasulullah "Gnn

416[4]
Muhammed,47/4

1247
scakln ve silahn scakln zerlerinde
birletirmeyin. le tatilinde brakn ve su verin.
Hava serinleyince geri kalanlar da ldrn" dedi.
Mez kitaplarnda Rasulullah'n kalkp
Sa'd'a yle dedii zikredilir : "Geri kalanlarn iini
de sen bitir. "ldrme iini Ali bin Ebi Talib ve
Zbeyr bin el-Avvam yrtyordu.
bnu Ebi'l-Cehm'in evi yannda ldrldler
ve kanlan Ahcru'z-Zeyt denilen yere kadar akt.
Kitapta onlardan ka kii ldrld
belirtilmemitir. Bu konuda farkl rivayetler vardr.
Racih olan rivayete gre yediyz kii ldrld.
Mukatil, drtyzelli kiinin ldrldn
sylyor. Esir alnanlarn says ise altyzellidir.
Durumundan phelenilen herkesin kasklar
yoklanr, kllarnn bittii belirlenince ldrlrd.
Beni Kureyza'dan Atiyye yle demektedir: "O

1248
gn durumumdan phelendiler, kasklarm
atlar. Kllarmn bitmediini grnce esir
ocuklar arasnda saydlar."
Hz. mer'in ordu komutanlarna kllar
bitenleri ldrnz ve dman savalardan
aramzda kimse tutmaynz, diye yazd zikredil-
mektedir.
Byle yazmas mslmanlara zarar
vermelerini nlemek iindir. Nitekim bu yasana
sk skya uymadklar iin Hristiyan
417[5]
, sonra
Mecus olan Eb Lu'le denilen kii esirler
arasndan km ve Hz. meri ehid etmitir.
bni mer'in yle dedii zikredilmektedir:
"Uhut gn on yanda idim. Rasulullah'n
huzuruna karldm. Beni savalar arasnda
kabul etti."

417[5]
Baka nshalarda "Hristiyan" kayd yoktur.

1249
Bunu zikretmesi erginliin tesbiti iin kask
kllarnn bitmesiyle hkm verilemiyeceini
gstermek ve buluun ihtilam ile tesbit
edileceini belirtmek iindir. Gencin bali olup
olmad ya ihtilam olmas veya onbe yana
girmesiyle belli olur. Eb Yusuf ve Muhammed'in
gr budur.
Eb Hanifeye gre ise bir rivayette onsekiz,
bir rivayette de ondokuz yadr. Bu meseleyi
talak bahsinde akladk. Allah'n yardm ve
mukaffakiye-tiyle eman konusu son ermitir.
418[6]

418[6]
Eman konusunun bittii bu noktada bu konuya
biraz daha aklk getirmede fayda vardr. O da
emann geerlilik sresi ve sona ermesi meselesidir.
Eman, bir yaran salamak amacyla yabancnn
lkeye giriini salayan bir messese olduu iin
yabancya, bu yararn salanmas suresince izin
verilir. Gnmzde de devletler, vize verirken kiinin
maksadna gre muayyen tarihli vize vermekte ve
gerektiinde kamet tezkeresi doldurmay art
komaktadrlar.

1250
Allah bizi ateten korusun ve cennetine
koysun.
419[7]

Hanefler, oturum izninin bir yldan daha az bir sre
ile kaytlanmasn ngrmektedirler. nk srenin
ok uzun olmas zarar ihtimali dourabilir, mesela
eman alm kiinin casusluk yapmasna imkan
verebilir. (Zeyla, Tebyn'l-Hakk III/268; Ayn, el-
Bidye, V/778
fiiler, Tevbe sresindeki limiti esas alarak normal
yabancnn eman mddetinin drt ay gememesi
gerektiini sylemilerdir. Kadn yabanclar iin ise
byle bir kaytlama yoktur. (Nevev, Ravdat't-
tlibn, VII/473; irbn, muni'l-muhtc IV/238)
Malikier ise, muayen bir sre ile eman verilmise,
suistimal edilmemek artyla konuulan srenin
geerli olacan benimsemilerdir. (bn Czey, el-
Kavnn'l Fkhiyye, s. 104)
Eman mddeti konusunda ereveyi en geni tutan
mezhep, Hanbeli mezhebi olmutur. Hiyaneli
sezilmedii, mslmanlarn aleyhine almad
srece yabancya on yla kadar oturum izni
verilebileceini benimsemilerdir. (bn Kudme, el-
mun X/436; Beht, Keaf l-km, 111/104)
Btn bu grler dorudan bir nas deliline
dayanan ad gna gre mesele yeniden ele alnp
deerlendirilebilir. Bu durumda devlet, kendi ihtiyac
ve yararna gre mddet ayarlamas yapabilir.
(Editr)
419[7]

1251

Enfal (Ganimetler) Blm

963- Enfal, esas manasiyle ganimetler
demektir. "Nefele"
kknden tremitir. Mesela u beyitte de
ayn anlamda kullanlmtr: "Allah'n takvas en
gzel ganimettir. Acele etmek ve beklemek de
Allah'n izniyledir." Cenab- Hak da, "Sana en-fal
(yani ganimetleri) sorarlar"
420[8]
buyurmaktadr.
Bu ayetin nzul sebebi, Ubade b. Samit'in
rivayetine gre yledir: Bedir gn ahlakmz
bozulduundan mahrum kaldk dedi. Ahlaknz
nasl bozuldu? diye sorulunca: yle dedi:
Dman yenilince gruba ayrldk: Bir grup

420[8]
Enfa!.8/1

1252
Rasu-lullah'n etrafnda onu koruyordu. Bir grup
dman kovalyordu. Bir grup da mal topluyordu.
Sonra her gurup ganimetlerin kendi hakk
olduunu iddia etti. Rasulul-lah'n yannda
toplandk. Seslerimiz ykseldi. Rasulullah
susuyordu. Bu durum hakknda Yce Allah "Sana
ganimetleri sorarlar. Deki; ganimetler Allah ve
Rasulnndr." hkmn indirdi.
Fakihlerin ibarelerinde enfal lafznn
kullanndan maksat, devlet bakannn ganimet
tophyan baz kiilere tahsis ettii eylerdir.
Yaplan bu ileme tenfil ve szkonusu ganimete
de nefl ad verilmektedir.
964- phe yok ki savaa tevik etmek iin
dmandan ganimet almadan nce askere
ganimet tahsisi yapmak caizdir. nk mam
(devlet bakan) tevik etmekle mkelleftir. Ce-

1253
nab- Hak buyuruyor: "Ey peygamber, mminleri
savaa tevik et"
421[9]
Bu hitap, Rasulullah'a ve
ondan sonra gelen her devlet bakann adr.
Tevik de ganimet vermekle yaplr. Yiit
kimseler ganimetlerden bir ey kendilerine
belirlenmedike kendilerini tehlikeye attklar
nadirdir. Devlet bakannn byle bir tahsis
yapmas onlar canlarn tehlikeye atmaya ve
dmanla kahramanca savamaya tevik eder.
Bu tahsisin ekli de: "Kim bir dman
ldrrse her eyi kendisinindir. Kim birini esir
alrsa o kendisinindir" demek eklinde olur.
Nitekim Rasulullah Bedir ve Huneyn gnnde
byle ilan ettirmitir.
Yahut bir seriyye gndererek, "Bete birin
dnda aldnz ganimetlerin te biri sizindir"

421[9]
Enfal, 8/65

1254
demesi veya bu sz kaytlamadan sylemesi
eklinde olur.
Bu, mutlak olarak sylendii zaman
ganimetler bee blnmeden nce te biri
kendilerine mahsus olup geri kalan ganimetten
de bete bir ayrldktan sonra ordunun dier
fertleriyle ortak olurlar. Bu fazlalkla ba
yapld zaman aldklar ganimetlerden betebir
pay ayrlr, kalann te biri de onlara mahsus
olur. Bu kalan ksmda ordu fertleriyle ortak
olurlar. Devlet bakan, ganimet tahsisi
yapmadan nce muharipler bize gre byle bir
hakka sahip deildir.
afiinin grne gre dello ekli ile
kahramanca vuruan kimse bir mriki ldrrse
devlet bakan daha nce ona bir tahsis
yapmamsa bile, ldrd dmann maln

1255
almaya layktr. nk Rasulullah eriat ikame
etmek iin "Kim bir dman ldrrse mal onun
iin ganimettir" buyurmaktadr. Rasulullah'm
ifadelerinde "Dinini deitireni ldrnz" gibi
szler, sebebi belirtmek iindir. ,
965- Ancak bu, Rasulullah'n Medine'de
ashab yannda sylemi olmas halinde
szkonusudur. Ne var ki tevik ihtiyacnn ortaya
kmas dnda syledii zikredilmemektedir.
Malik b. Enes, "Rasulullah'n Huneyn gn
dnda "Kafiri ldren, mal onun iin ganimettir"
szn syledii vaki deildir, demektedir. Bunu
da mslmanlar geri katklarnda buyurmutur.
O anda dmana saldrmak iin tevik ihtiyac
domutur. Nitekim Cenab- Hak yle
buyurmutur: "Sonra gerisin geri

1256
katnz"
422[10]
Muhammed b. brahim et-Teym,
Ra-sulullah'm bunu Bedir Harbinde de sylediini
zikretmektedir. O gn tevike olan ihtiya akt.
nk mslmanlar o gn Cenab- Hakkn
belirttii gibi, "Siz zelil idiniz." durumunda idiler.
Anlyoruz ki bu ganimet tahsisini, seri hkm
koymak eklinde deil, tevik iin yapmtr.
Sylediklerimizi Abdullah b. akik'in u
ifadeleri de desteklemektedir: Rasulullah
Vadilkura denilen yeri muhasara ediyordu. Bir
adam gelerek ona yle dedi: "Ganimetler
konusunda ne dersiniz?" yle buyurdu: "Bete
biri Allah'n, drd de onlarndr" yine sordu:
"Ama ganimeti ahslar kazanyor?" yine yle
buyurdu: "Sana bir ok atlp da sapland yerden
ekip karsan bile onu almaa mslman

422[10]
Tevk\9/25

1257
kardeinden daha mstehak deilsin."
Tahsis yaplmadan savaan kiinin ganimete
mstehak olamya-cana bu ak bir delildir. Irak
ve Hicaz alimleri bu gr zerinde ittifak
etmilerdir.
Eb Hanife de yle demektedir: "Ganimet
alndktan sonra birine tahsis yaplmaz. Irak ve
Hicaz alimlerinin gr budur. am alimleri ise
ganimet alndktan sonra da birine tahsis
yaplmasn caiz grrler.
Ganimet tahsisi savaa tevik etmek iin
yaplr. Bu da ganimet alndktan sonra deil,
alnmadan nce yaplr. Sonra, pay ayrmak
balangta ganimeti alanlarn sabit olan hakkn
iptal etmek veya bete biri alacak kiilerin hakkn
drmek iin deil, tahsisi ispat etmek iindir.
Halbuki ganimetler alndktan sonra tahsis

1258
yapmak bakalarnn hakkn iptal etmektir.
966- Bunun caiz olmad el-Hasan'n rivayet
ettii u hadisle sabittir: "Adamn biri
Rasulullah'tan kei klndan rlm bir yular
istedi. Rasulullah ona: "Yazklar olsun sana!
Ateten bir yular m benden istiyorsun! (iki veya
defa tekrar etti.) Allah'a yemin olsun ki ne
senin istemee hakkn var, ne benim vermee
hakkm var."
Mcahid'in rivayetine gre adamn biri
ganimet alnan kldan bir yuma elinde tutarak
Rasulullah'a geldi ve "bunu bana bala" dedi.
Rasulullah "Ondan bana den paym sana
baladm" buyurdu.
Eb'l-E'as es-San'an'nin rivayet ettiine
gre bir adam kldan bir yular eline alarak
Rasulullah'a geldi ve "Bu yularn bana verilmesini

1259
syle, devemin yular yok" dedi. Rasulullah ona
"Benden ateten bir yular m istiyorsun? Ne sen
onu istiye-bilirsin, ne ben sana verebilirim"
buyurdu. Adam yular ganimetler arasna att.
Ganimetler alndktan sonra tahsis caiz
olsayd adamn ihtiyac sabit olmasna ramen
Rasulullah onu haram etmezdi.
Rasulullah'm alndktan sonra tahsis
yaptna dair rivayet ise, kendisinin miskinlerden
saylmas itibariyle bete bir paydan tahsis
yaptna yorumlanr. Yahut bunun kendisine ait
olduunu belirterek "Ganimetlerinizden sadece
bete biri benim iin helaldir. O da size geri gelir"
buyurduu bete bir payndan ayrm veya
sava alannda alman mallardan deil de Beni
Nadir'in mallar gibi sadece kendisine ait olan
Allah'n verdii mallardan vermitir, saylr.

1260
Yahut onu Bedir ganimetlerinden vermitir.
Bu ganimetlerdeki yetki Ce-nafa- Hakkn "De ki;
ganimetler Allah ve Rasulnndr" buyurduu
gibi Rasu-lullah'm elinde idi. Sonra bu u ayetle
neshedildi : "Biliniz ki aldnz ganimetin bete
biri Allah'ndr."
423[11]

967- Musa b. Sa'd b. Yezid yahut Zeyd
rivayet ederek yle der: "Kim bir dman
ldrrse ald ganimet onundur. Savamadan
alnan ganimetler ise eit olarak datlacaktr."
bni Abbas'n da yle dedii rivayet edilir:
"Enfal Suresinin (ganimetlerle ilgili) birinci ayeti
indii zaman Rasulullah ganimetleri eit

423[11]
Enfal, 8/41 (Aslnda burada nesh deil,
aklama vardr. Temel olarak ganimetler Allah'n
dolaysiyle peygamberindir. Hkm sonraki ayetle
aklanarak bu ganimetlerin nasl datlaca
aklanmaktadr. Yoksa, klasik anlamda Kur'an'da
nesh olay szkonusu deildir. (eviren)

1261
paylatrd."
Rivayetler, o gn herkese ldrd kafirin
maln kendisine ganimet alma hakkn verdiinde
ittifak etmektedir. Nitekim Asm b. Amr b. Katade
bu konuda yle rivayet etmektedir: Ali, Velid b.
Utbe'nin, Hanza, Utbe'nin, Ubeyde b. el-Haris,
eybe'nin maln ganimet olarak ald ve
miraslarna verdi. Ubeyde yara almt
Medineye varmadan nce es-Safra vadisinde
Zatu Ecdal denilen yerde vefat etti.
968- Eb Cehli kimin ldrd konusunda
rivayetler deiiktir. Abdurrahman b. Avf'tan yle
rivayet edilmektedir: "Bedir gn iki gen
arasnda idim. Olduka gen yata idiler. Biri Afra
olu Muavvez dieri de Amr b. el-Cumuh'un olu
Muaz'd."
Biri yle dedi: Ey amca, Eb Cehl'i biliyor

1262
musun? Ne yapacaksn? dedim. Rasulullah'a
svdn duydum. Allah'a yemin ederim ki,
karma karsa onu ldrmeden brakmam,
dedi. Dieri de gz ile iaret ederek ayn eyi
ifade etti.
Sonra Eb Cehli mriklerin saflarn
dzenlerken grdm. Aradnz kii ite budur,
dedim. Kllaryla zerine yrdler ve
ldrdler. kisi de Rasulullah'a gelerek yle
dediler: Ben onu ldrdm, mal benimdir.
Rasulullah onlara buyurdu: "Kllarnz ildiniz
mi?" Hayr, dediler. "Kllarnz bana gsterin,"
dedi. Gsterdiler, ikiniz ldrdnz, buyurdu ve
ganimeti Afra olu Muavvez'e verdi. Mez'de
zikredildiine gre leke ve darbe izlerini onun
klc zerinde
grd. Kendisinin ldrdn, dierinin de

1263
ona yardmc olduunu anlad ve
ganimeti Muavvez'e verdi.
Bir rivayete gre krime b. Ebi Cehl'e adam
yollyarak babasn kimin
ldrdn sordu. Elini benim kestiim
kii, cevabn verdi. Muavvez'in elini
bilekten kesmiti.
ki rivayetten en mehur olanna gre Hz.
Ali, Eb Cehli yere sermi ve
ibni Mesud zerine saldrarak ldrmtr.
Nitekim bni Mesud'dan yle
rivayet edilmektedir:
"Mriklerden kimin ldrldn grp
Rasulullah'a mjde vermek
iin ller arasnda geziyordum. Eb Cehlin
vurulduunu ve son anlarn
yaadn grdm. Gsne oturdum.

1264
Gzlerini at ve yle dedi : Ey koyun
oban, yksek bir yere trmandn" sonra
sordu : Kim galiptir? Allah ve Resul, dedim. Ne
yapmak istiyorsun? dedi. Kafan kesmek
istiyorum, dedim. Bunun
zerine, klcm al o daha keskindir. Bam
omuzdan kes ki, bakanlarn
gznde daha dehetli grnsn.
Muhammed'e vardn zaman ona syle ki
bugn eskisinden daha fazla kendisine
dmanm, dedi.
bnu Mesud derki: Kafasn kestim ve
Rasulullah'a getirerek: te Allah'n dman Eb
Cehlin kafas, dedim.
RasuluUah, Allahu Ekber, Bu benim ve
mmetimin Firavndir. Bana ve mmetime olan
ktl Firavnn Musa'ya ve mmetine yapt

1265
ktlkten daha bykt, buyurdu. Sonra onun
klcn ganimet olarak bana verdi.
Baz rivayetlerde de, "Sylediklerini
kendisine anlattm. Bunun zerine yle buyurdu
: phesiz dnyada kafir oldu, lm esnasnda
kafir oldu ve cehennemde de kafir olacaktr"
denilmektedir.
Nasl ya Rasulullah? diye sorulunca:
"Cehennemi grecei zaman etrafna bakacak ve
arkadalarna: Muhammed ve ashab nerededir?
diye soracak ve "Onlar Cennettedir" cevabn
alacaktr. Bunun zerine: "Hayr, bugn zorluk
gn olduu iin katlar." diyecektir.
Rasulullah'n onun klcn Abdullah bin
Mesud'a verdii konusundaki rivayetler
mttefiktir. Hatta baz rivayetlerde ondan alnan
(ganimet) eyasn da bni Mesud'a vermitir.

1266
Ei'n bunlar doru ise, onu yaralyan
kimsenin ldrmediine ve ldren kiinin
kafasn kesen kimse olduuna hamledilir.
Ganimetlerini bni Mesud'dan bakasna verdii
doru ise, bu da birincinin onu yere serdii,
savamas ve yaamas imkansz bir hale
soktuuna hamledilir. Bu durumda (ganimet) mal
kafasn kesenin deil, birinci kiinindir. bni
Mesud'a klcn vermesi ise Bedir ganimetlerinde
tasarruf yetkisinin Rasulullah'n elinde
olmasndan ileri gelmektedir.
Ganimetler, alndktan sonra bunlardan
tahsisin yaplabileceini syliyen-
ler bunu delil gstermekte ve yle
demektedir: Ganimetten tahsis etmek suretiyle
klcn ona verdi.
Bu ise zayftr. nk tahsis yolu le

1267
bakasnn hakk olan eyi devlet bakannn
baka kiiye tahsis etmesi caiz deildir. Kald ki
klc gm kaplamalyd. am alimlerine gre
altn ve gmten tahsis yaplamaz. Bunun
tahsis kabul edilmesi bizim lehimize, onlar
aleyhine bir hccet olur.
969- Rasulullah'n Huneyn gn yle
buyurduu Eb Katade'den rivayet edilmektedir:
"Kim bir mriki ldrr ve ldrdn ispat
ederse, mal onun iin ganimettir."
Bu hadisin tamam yledir: Eb Katade
yle diyor: Huneyn gn ms-lmanlar bir bir
dolatlar. Ben de dolarken mriklerden birinin
bir msl-mann gsne trmandn grdm.
Arkasndan vardm ve omuzuna vurdum. Hemen
onu brakt ve bana dnd. Beni yle bir sard ki
o esnada lmn kokusunu burnumda hissettim.

1268
Sonra lnce beni brakt. Rasulullah'a geldim ve
yle buyurduunu iittim: "Kim bir mriki
ldrrse mal onun iin ganimettir." Bana kim
ahitlik yapacak? dedim. Bir adam: Doru
sylyor ya Rasu-lallah, ldrlen o kiinin maln
kendisi ald. Benim yerime de memnun et,
dedi.
Eb Bekir itiraz ederek yle dedi: Vallahi
olmaz. Allah'n arslan Allah ve Rasul iin
savar, sonra ganimetini sen alrsn, yle mi?
Rasulullah: Eb Bekir doru sylyor, dedi ve
ganimetini bana verdi.
970- bni Abbas'm yle dedii rivayet edilir:
"Bete biri ayrlmadan ve eit bllmeden
ganimet verilmez.
Bununla ganimetler alndktan sonra bete
biri ayrlmadan kimseye ganimet tahsisinin

1269
yaplamyacan ifade etmitir. Bu da bizim
mezhebimizdir.
971- Hz. mer'in de yle buyurduu rivayet
edilir: "Ne ganimetten evvel ne de ganimetten
sonra tahsis yaplmaz. Ganimetler toplandktan
sonra ancak obana, srcye veya bekiye
kayrma olmadan cretleri verilir.
Ganimetten evvel sznn manas, ganimet
alndktan sonra demektir. Devlet bakannn
bete biri ayrlmadan nce olsun, ayrldktan
sonra olsun, kimseye ganimet tahsis etmesi caiz
deildir.
Baka bir tevile gre bu szn manas,
tevike ihtiya duymadan nce arpmann
banda ganimet tahsisinin doru olmamasdr.
nk arpmann banda askerin savama
gayreti ve evki oktur. Tevik etmee ihtiyac

1270
doarsa, ganimet tahsisinin bu esnada olmas
gerekir. Ganimetler alndktan sonra
tahsis doru deildir.
Hadisi erifte belirtildiine gre Peygamber
efendimiz gidite drtte bir, dnte te bir
ganimet tahsisi yapyordu. am alimleri bunun
ganimet alndktan sonra tahsis yapld eklinde
olduunu sylemektedir.
Halbuki zannettikleri gibi deildir. Bundan
maksat seriyenin banda gidenlere drtte bir,
arkada gidenlere de te bir ganimet tahsisi
yapmasdr. nk bunlar tevik ihtiyac daha
oktur.
Seriyyenin nnde gidenler savata giriken
kimselerdir. Dman zerine yrmeleri iin
tevik gerekmez. Geride gidenlerin gayretleri
azdr. Dman zerine yrmeleri iin ilgiye

1271
muhtatrlar. Onun iin kendilerine daha fazla
ganimet tahsisi yaplmtr.
oban, src ve bekiler ise cretle alan
kimselerdir. Mslmanlar iin almalar
itibariyle devlet bakan cretlerini verir. Bu da
"Kayrma olmadan" sznn manasdr. nk
almalarnn karl kadar cretlerini verir.
972- Halid b. Velid ve Avf b. Malik'in selb'in
(dman ldren kiinin onun zerinde bulduu
eyann) bete birini ayrmadklar rivayeti
zikredilmektedir. Hubeyb b. Mesleme ve
Mekhul'un da selbi ganimet saydklar ve bete
birin ondan da ayrlacan syledikleri rivayet
edilmektedir. bni Abbastan da ayn ekilde
rivayet edilmitir.
Bunlarn szne uyulur. nk "Biliniz ki,
ganimet aldnz ey" ayetine uygun

1272
dmektedir. Selb de ganimettir. Halid ve Avf dan
nakledilen szn tevili de "kim bir kafiri ldrrse,
mal onundur" hadisine uygun olarak devlet
bakannn daha nce tahsis yapmas halindedir.
Bize gre bu durumda selbin bete biri
ayrlmaz. Ama tahsis yaplmamsa, ayrlr.
Nitekim Mekhul'dan yaplan rivayete gre Enes b.
Malik'in kardei Bera1 b. Malik "Merzuban ez-
Zare" ismindeki ranl valiyi ldrm, altn ve
cevherlerle sslenmi krkbin deerinde olan
eyasn zorla almtr. Ordu kumandan bunu
Hz. mer'e yazm, mer de bete birini aldktan
sonra geri kalan kendisine brakmasn
sylemitir. Bu mkil bir eydir. nk nceden
ganimet tahsisi yaplmamsa ve geri kalan
Bera'ya verilmise, o zaman alndktan sonra
ganimet tahsisi yapmak demektir. Bu da bize

1273
gre caiz deildir.
Ancak kumandan "Kim bir dman
ldrrse bete biri ayrldktan sonra ald mal
onundur." eklinde nceden snrl bir tahsis
yapmas eklinde tevil edilir. Bu taktirde bize gre
selbin bete biri ayrlr, geri kalan mcahit kii-
nindir.
bni Abbas'n "At ve selb, ahsa mahsus
ganimettir" dedii rivayet
edilmektedir.
Bundan maksat udur: Dman ldren
kii; kendisine yaplan ganimet tahsisinden baka
ldrd kiinin atn da alma hakkna sahiptir.
nk se-leb, glk ve ceza izhar ile
bakasndan zorla alnan eyin addr. Bu da
eyada gerekletii gibi, at iin de
gereklemektedir. Bylece ldrlenin her eyi

1274
ganimet tahsisi kapsamna girmektedir.
973- Devlet bakannn ganimet tahsisinden
sonra kafiri bir mslman yaralar, baka bir
mslman da ldrrse, o taktirde yaralyan
kimse dman elle savaamyacak ve bu halde
yayamyacak kadar safd etmise, selb
onundur. Bu hale drmemise selb
ldrenindir.
nk devlet bakannn bu tahsisden
maksad mcahidin daha ok aba ve gayret sarf
etmesidir. Bu da birinci ahs tarafndan
gereklemitir. nk dman savaamyacak
halde safd olmusa, ikinci ahs onun kafasn
kesmek iin aba ve meakkate ihtiya duymaz
demektir. Eer bu yaraya ramen dmann hala
yaamas ve savamas anlahrsa,o taktirde
ikinci ahs onu ldrmek iin aba ve meakkate

1275
katlanm demektir. Bu durumda selb onun
hakkdr.
Nitekim av biri vurur ve yaralar, sonra
bakas vurur ldrrse, av birinci adamndr.
Eer ikinci ahsn atmasna kadar davranr ve
gayret gsterirse, bu taktirde ikinci adamn olur.
974- Muhammed b. Mesleme Marhab'n
ayaklarn kesti ve Ali onun boynunu vurdu. Bu
durumda Rasulullah eyasn Muhammed
b.Meslemeyeverdi.
Baz rivayetlerde de ikisinin hakemlik iin
Rasulullah'a bavurduu zikredilmektedir.
Muhammed yle dedi: Ya Rasulullah, Allah'a
yemin ederim ki, ayaklarn keserken rahatlkla
ldrebilirdim. Ancak kardeim Mahmud'un
gsne deirmen tan koymutu. Altnda
gn can ekitikten sonra ld. Bunun zerine

1276
Rasulullah Marhab'n eyasn Mu-hammed b.
Mesleme'ye verdi.
Baka bir rivayette de Muhammed b.
Mesleme Marhab'n ayaklarn kesince Marhab:
Ey Muhammed, beni ldr, demi, Muhammed
ise, hayr, kardeim Mahmud'un ektiini senin
de ekmen iin ldrmyorum, diye sylemi ve
geip gitmitir. Sonra Hz. Ali gelip ldrmtr.
Kafasn keserek eyasn almtr. Rasulullah da
bu eyasn Muhammed'e vermitir.
Muhammed'in oullarndan ravi yle
nakletmektedir: "Klc yanmzda idi. zerinde
okuyamadmz bir yaz vard. Nihayet bir yahudi
geldi ve okudu. unlar yazl idi: "Bu, Marhab'n
klcdr. Kim ondan yumuak bir darbe yemek
ister!"
975- Hz. mer'in yle dedii rivayet

1277
edilmektedir: Bir a-dam baka bir adam
yakalad. Bir bakas gelip onu ldrd. Eyas
ldren adama verildi.
nk herbiri aba ve gayret gstermitir.
Biri yakalam, dieri de ldrmtr. Hz.
mer'in szn unun iin alyoruz: Birincisi
yakalamakla onu dmekten alkoymamtr.
Esas ldren ikinci adamdr. Bylece tahsis yolu
ile eyas onundur. Tahsis yakahyan iin deil,
ldren iin yaplmtr.
En iyi Allah bilir.
424[12]

Ganimet Tahsisi Ve Rasulullah'n zel
Pay

424[12]

1278
976- mam der ki: htiyacm aa vuran
kiiye yardm olarak devlet bakannn bete
birden ba yapmas ve ganimet alndktan
sonra bunu kendisine tahsis yapmasnda bir
saknca yoktur.
nk bete biri muhtalara harcamakla
mkelleftir. Bu adam da muhtatr. Savamyan
muhta birine bunu vermek caiz olunca, savaan
ve sknt eken muhtaca verilmesi evleviyetledir.
stelik bu ve benzerlerinin savamas sonucu
bete bir ganimet ele gemidir.
Bu mesele dmann bir definesini bulan
kimseye muhta olduunu gren devlet
bakannn bete birini balamasna
benzemektedir, Bu da caizdir. Hz. AH1 nin byle
define bulan kimseye yle dedii rivayet edil-
mektedir: "Bete biri bizim, bete drd ise

1279
senindir. Ama hepsini sana vereceiz" Sonra bu
ilem Said b. el-Mseyyib'in Rasulullahtan rivayet
ettii u hadisin de aklamasdr: "Ganimet
tahsisi sadece bete birden
yaplr."
Said'in de yle dedii rivayet edilmektedir:
"Ganimet tahsisi bete
birden yaplyordu."
Yani Rasulullah devrinde ganimet alndktan
sonra muhtalara bete bir
payndan tahsis yaplyordu.
Bundan da anlalyor ki, Rasulullah'n
alnm btn ganimetten tahsis yaptn delil
gstererek ganimetin btnnden tahsisin
yaplmasn caiz grenler yanlmaktadr. nk;
Rasulullah'n hangi paydan tahsis yaptn bil-
memektedirler. Halbuki Rasulullah kendine

1280
mahsus paydan tahsis yapyordu. Rasulullah'n
ganimetlerden hisse alma hakk vard : Safi,
bete birin bete biri ve ganimet ortaklarndan
birine den pay kadar pay.
Safi'nin anlam udur: Rasulullah ganimet
pay edilmeden nce uygun grecei kl, zrh,
cariye ve benzeri eylerden kendine ayrrd. Bu
hak cahiliyyede baka paylarla beraber ordu
kumandamnnd. air onu yle dile getirmitir:
"Drtte bir ve seecein eyler, kendine
ayracan pay, karmdan nce aldn ganimet
ve datmdan arta kalanlar senindir."
Safi dnda yneticinin ald eylerin tm
neshedildi. Kalan safi de Rasulullah'a mahsustu.
Vefatndan sonra o da kaldrld. Onun vefatndan
sonra devlet bakan iin byle bir hak kalmad.
Ancak Rasulullah'a ait bete bir payn

1281
kendisinden sonra halifelere geip gemiyecei
konusunda ihtilaf vardr. Bunu da "es-Siyeru's-
Sair" de akladk.
977- Zhri'nin yle dedii zikredilir: "Beni
Nadir muhiti sadece Rasulullah'a mahsustu. Onu
Muhacirler arasnda taksim ederek Ensardan
Sehl b. Hanif ve Eb Ducane dnda kimseye bir
ey vermedi. nk ikisi muhtat. Onlara verdi.
Rasulullah'a mahsus olduu belirtilenler, u
ayetle belirlenmitir: "Siz bunun iin ata veya
deveye binip komadnz"
425[13]
Ashab kiram Beni
Nadir'i sava ve zorla fethetmediler. Beni Nadir,
silah dnda, hayvanlarnn tayabildii kadar
eya yklemelerine izin verilmesi artiyle teslim
olma antlamas yapmtr. Ykleyebildikleri
eyler dnda btn mallan Rasulullah'a kalm-

425[13]
Har, 59/6

1282
tr. Bu antlamay yapmalarnn sebebi de
Allah'n kalblerine verdii korkudur.
Gnmzde devlet bakan bir kaleyi
muhasara etse ve bu ekilde kale halk ile
antlama yapsa mallan onun mudur, yoksa asker
iin ganimet midir? diye sorulsa;
Ganimettir, deriz. nk korkulan bakann
ahsndan deil, kuvvetin-dendir; Kuvveti de
askerledir. Rasulullah zamannda ise onun
sald korku etrafndakilerle deildi. Ancak
etrafndakiler onun himayesinde yaard. "Allah
seni insanlardan korur."
426[14]

978- Rivayete gre Rasulullah bu ileminde
Ensar'n da gnln etmitir. nk Muhacirler
Ensarn evinde kalyordu. Ensar'a yle buyurdu:
"sterseniz Beni Nadir'i onlar arasnda

426[14]
Maide, 5/67

1283
paylatraym. O taktirde Muhacirler evinizde
kalmaya devam ederler."
Bunun zerine Sa'd b. Muaz kalkt ve yle
buyurdu: "Beni Nadir'i Muhacirler arasnda
paylatr. Ancak yine bizimle kalmalarna razyz".
Bunun zerine u ayet inmitir:"Onlardan nce
(Medineyi) yurt ve iman (evi) edinmi olan
kimseler, kendilerine hicret edenlere sevgi
beslerler..."
427[15]
Rivayet edildiine gre o gn
Rasulullah ganimetten bir ba olarak bnu Eb'l-
Hukayk'n klcn Sa'd b. Muaz'a vermitir.
Kendine mahsus mal olduu iin Beni Nadir
mallarn aldktan sonra ona vermitir.
Hz. mer yle der: "Rasulullah'n safisi
vard: Beni Nadir, Fedek ve Hayber. Beni Nadir
sadece karlad ziyareti ahs ve heyetlerin

427[15]
Har, 59/9

1284
masraflar iindi.
Yani Rasulullah'n gelen ziyaretilere ve
heyetlere verdii hediyeler. Fedek ise bnu's-
Sebil iindi. Hayber'i ise ksma ayrd: ki ks-
mn Muhacirlere verdi. Bir ksm ile de ehlinin
geimini salyordu. Bundan bir ey artarsa, onu
da fakir Muhacirlere veriyordu.
Burada zikredilen Hayberin tm deil, bir
ksm iindir. nk btn rivayetler " e-ik" ve
"en-Natat" kalelerini mslmanlar arasnda
onsekiz paya ayrdnda ittifak etmektedir. Bunu
paylama blmnde belirtmitik.
979- Urve'nin rivayetine gre Rasulullah
Zbeyr'e Beni Nadir mallarndan mamur ve
mevat (ilenmi ve ilenmemi arazi) iktanda
bulundu. Zhri'nin de rivayetine gre Rasulullah
Beni Nadir'in mamur mallarndan Eb Bekir,

1285
mer, Sehl ve Abdurrahman b. Avfa ikta
yapmtr. Baz rivayetlerde ise bataklk araziden
vermitir.
Muhammed der ki, bu haberleri duyan kimse
eriatn bir hkm olarak ganimet alndktan
sonra tahsis yaptn sanr. Halbuki byle bir ey
bilmiyoruz. Bildiimiz bir ey varsa, o da
Peygamberin kendisine mahsus paydan
balam olmasdr. Hz. mer'in sorusuna
Rasulullah'n verdii cevab bir dnelim: "Ya
Rasulullah, Beni Nadir'in mallarn Bedirde alnan
ganimet gibi bee ayrmyacak msnz? yle
buyurdu: Hayr,
Allah'n mminlerden ayr bana tahsis ettii
eyi onlara mahsus ey yapmam. Ardndan u
ayeti okudu: "Allah'n beldeler halkndan

1286
Rasulne verdii fey\.."
428[16]

980- Said b. Mseyyibten ganimetler
sorulduunda yle dedi. "Rasulullahtan sonra
ganimet ba (tahsisi) yoktur.
Daha nce belirttiimizin aynsn belirterek
Rasulullah'tan sonra kimsenin ganimetten hususi
pay olmadn ve Rasulullah'n ganimet tahsisi
gibi ya-pamyacan sylemektedir.
981- bnu'l-Hanefyye'den rivayet edildiine
gre Rasulul-lah Bedir gn ganimetten Sad b.
Ebi Vakkas'a, As b. Said'in klcn balad.
982- Bunun yorumu yledir: Rasulullah ona
bete bir payndan vermitir. nk klca
muhtat. Yahut Cenab-i Hakkn "Deki;
ganimetler Allah ve Rasulnndr" ayetinde bu-
yurduu gibi Bedir ganimetleri tm ile ona

428[16]
Har. 59/7

1287
terkedilmiti. O klc kendine alm, sonra Sa'd'a
vermitir.
Bu olay Bedir gn Zlfikan kendine
ayrdktan sonra Hz. Ali'ye vermesine dair
rivayetin benzeridir. Onunla savayordu. Zlfikar
Mrebbih b. Haccac'm klc idi.
Rafizilerin Zlfikar'n gkten Hz. Ali'ye
indiini iddia etmelerini Nubeyh b. Haccac'n bu
rivayeti yalanlamaktadr. Sonra, Rafizilerin bu
iddias yalan ve iftiradan baka birey deildir.
Zaten onlarn mezhebi yalan zerine kurul-
mutur. Ona Zlfikar adnn verilmesi zerindeki
bir yarktan dolaydr.
983- Zhri'nin u hadisi de bununla ilgilidir.
"Rasulullah Bedir gn herkesin elindeki
ganimetleri vermelerini emredince Eb seyd es-
Saidi, bnu Aiz el-Mahzm'nin klcm getirdi ve

1288
ganimetler zerine att. Rasulullah'tan bir ey
istendii zaman onu verirdi. Erkam b. Ebi'I-Erkam
yanna geldi ve klc tand. Onu kendisine
vermesini istedi ve ona verdi."
984- Seleme b. el-Ekva'n u hadisi de
bununla ilgilidir. "Rasulullah ashab ile beraber bir
seferde iken yanlarna mriklerin bir casusu
geldi. Beraber yedi, oturup kalkt, sonra ayrld.
Rasulullah "ona yetiin ve ldrn" buyurdu.
Seleme maratoncu idi. Atla yarrd. Ona yetiti.
Devesinin yutarn tutarak ldrd. Rasulullah'a
devesini ve eyasn getirdi. Rasulullah da
ganimet olarak ona verdi.
Sanki bunu bete birden saym, sonra
muhta olduundan ona ganimet olarak vermitir.
Devlet bakan bu gibi eylerde yetki sahibidir.
985- krime'nin yle dedii zikredilmektedir:

1289
"Beni Kureyza muhasaras esnasnda Rasulullah,
kim delloya kacak? buyurdu. Zbeyr b. el-
Avvam kt. Safyye: "Vah biricik yavrum" dedi.
Zbeyr rakibini yendi ve ldrd. Rasulullah da
onun eyasn ganimet olarak Zbeyr'e verdi.
Vakidi "Mez" de yle demektedir: "Bu
olayn Beni Kureyza'da olduunu syleyen
yanlmaktadr. Aksine bu Hayber'de oldu. Dello
ve ktal o gn oldu. Beni Kureyza gnnde ne
onlardan ne de bizden kimse delloya ve kitala
kmad.
Safiyye de Zbeyr'in annesidir. Ondan baka
olu yoktu. Delloya knca ona zld ve "Vah
biricik olum, ondan baka olum yok" dedi.
Rasulullah buyurduu szlerle gnln yapt.
ldrd rakibinin eyasn gani-met olarak
Zbeyr'e verdi.

1290
Bu da belirttiimiz gibi nce kendine mahsus
saym, sonra onu Zbeyr'e
balamtr.
986- bni mer'den rivayet edildiine gre
Rasulullah Ne-cid tarafna bir seriyye gndermi,
onlar da ok deve ganimet almlar. Herbirine
oniki deve dt. Ayrca birer deve ba olarak
ganimetten aldlar.
Bunun yorumu udur: Herbirine muhta
olduu iin bete bir payndan birer deve
balam yahut ganimetten balanan bu
develeri aralarnda eit paylamlardr. Hepsi
yaya veya svari idi. Bize gre ganimetler
alndktan sonra bu nevi ba caizdir.
nk taksim etme anlamndadr. Ganimet
alndktan sonra ba (ganimet tahsisi) sadece
belirli kiilere mahsus olmas halinde caiz

1291
deildir.
987- Ganimet alndktan sonra ve taksim
edilmeden nce i-tihad ve nazar yolu ile
meakkat ve aba gsteren birine devlet bakan
ganimetten ba yapsa, sonra ganimet
alndndan itibaren ba caiz grmiyen bir
valiye i havale edilse, vali uygulamay bozamaz
ve tatbik eder.
nk itihad sonucu yaplan bir ba
yerine getirmektedir. tihad konusu eylerde
hakimin hkm geerlidir. Mesela gaip hakknda
delil ile hkm verildii zaman bu hkm tatbik
edilir. nk itihad mahsuldr.
988- Buna delil olarak bni mer'in u hadisi
gsterilmektedir: yle demektedir: "Dahkan ile
dello yaptm ve ldrdm. Komutan bana
eyasn ganimet olarak balad. mer de bunu

1292
caiz grd."
Hz. mer'in ganimet alndktan sonra ondan
ba caiz grmedii sahih olarak rivayet
edilmitir. nk "Ganimet alndktan sonra
ondan ba yaplmaz" dedii rivayet edil-
mektedir. Kendisi vali olsayd ganimet alndktan
sonra ona bir ey balamazd.
Ne varki komutan bu bata bulunup
uyguladktan sonra mer de caiz
grmtr.
989- abara b. Alkama'dan yle
zikredilmektedir: "Arap olmayan biri ile dello
yaptm ve ldrdm. Sa'd onun eyasn ganimet
olarak bana balad. Sonra bu uygulama
mer'e anlatld. O da tasvib etti.
990- Komutan btn askere: "Ganimet
olarak ne alrsanz bete birin dnda hepsi eit

1293
olarak sizindir, derse bu caiz olmaz.
nk ganimet bandan ama savaa
tevik etmektir. Bu da baz kiilere zel ba
(tahsis) yapld zaman ancak meydana gelir.
Hepsine tahsis yaparsa ondan maksat olan
tevik meydana gelmez. Byle bir durumda Ra-
sulullah'n vacip kld iki pay ile svarinin
piyadeye stnlk (iki pay) hakk iptal
edilmektedir. Bu da caiz deildir.
991- Yine "Bete birin dnda" demeyip "ne
alrsanz sizindir" derse, bu da caiz olmaz.
nk Allah'n ganimetlerde vacip kld
bete bir pay iptal edilmektedir.
992- Mekhul'un yle dedii
nakledilmektedir: "Devlet bakannn betebir
dnda ganimetten ba yapmas doru deildir.
nk o fakir mslmanlarn hakkdr ve onlara

1294
verilir.
Bunun anlam udur: Bete bir dnda kim
ne alrsa kendisine aittir, demesi caiz deildir.
nk bu ekilde ba fakir mslmanlarn
hakkn iptal etmektedir. Bu da caiz deildir. Bir
rivayete gre Rasulullah'a: "Biri halk korur, dieri
silah tayamaz iki kii ganimetlerde eit olur
mu?" sorulduunda yle buyurdu: "Sizin zafer
ve rzklanmaniz zayflarnz sebebiyle deil
midir."
993- Altn, gm ve dier btn ganimet
mallarndan ba yaplr.
994- Devlet bakan "kim bir dman
ldrrse Selebi (eyas) onundur" dediinde
altn, gm ve dier btn eyas ne olursa
olsun onundur.
am alimlerine gre altn ve gmten

1295
ganimet tahsisi yaplmaz. Tahsis sadece
eyadan olur. Mallarn ayanndan olmaz. Alim ve
gm de byle mallardr ve ganimet
kapsamnda saylrlar. Bunu da ganimet alan
kiilerden her birinin muhta olduu kadarn
alabilmesinin mubah olmasna kyas ettiler. Bu
eyler de altn ve gm dmda yiyecek ve
hayvan yeminde olur. Hatta bir kii kendine
yiyecek almak iin ganimetten para almak
isterse, almas caiz deildir.
Fakat bize gre ganimet tahsisi dmana
kar savamak iin can tehlikeye atmak
amacyla yaplan bir teviktir. Bu amacn
gerekletirilmesinde btn mallar ayndr. Hatta
altn ve gm evleviyetle balanr. nk fert
en deerli eyini tehlikeye atmaktadr. Nefis olan
maln kendisine verilmiye-ceini bilirse, kendini

1296
bu tehlikeye atmaz.
Selebin, arpma sonunda alnan eyann
ad olduunu daha nce belirtmitik. Rakib
dman ldrld zaman alnan btn eyas
Selebdir. Seleb ad mutlak olarak bu eyann
tmn kapsar ve ldren kiiye aittir.
man, Bera' b. Malikin ranl Merzubam
ldrmesi ve zerinde otuz bin deerinde cevher
ihtiva eden altn ziynet eyasnn bulunduu olay
ile ilgili mer'in hadisini buna delil olarak
gstermektedir.
Daha nce bunun deerinin krkbin olduu
zikredilmiti. Bu taktirde altn ve mcevher ss
eyasnn deeri otuzbin, geri kalan eyann da
deeri onbin demek lazm yahut yukardaki
rivayette ravinin yanldn kabul etmek lazmdr.
Dorusu, burada zikredilendir. Enes'ten rivayet

1297
edilen hadiste yle demektedir: "Bete bir pay
olarak altbin dirhemi mer'e gnderdik." Bundan
da anlalyor ki Merzuban'dan alnan eyann
deeri otuzbindir.
Rasulullah'm Bedir gn Eb Cehlin gm
kaplamal klcn bni Mesud'a balad rivayet
edilmitir.
Bu da gsteriyor ki, gm ve altndan ba
(tahsis) yapmak caizdir.
995- Mekhul yle demektedir: "Seleb ancak
bir kafiri ldren veya esir eden kimse iin olur.
Dmann yenildii veya fetih gn Seleb olmaz.
Elbise, silah, kemer ve hayvan Seleb edilir.
Bunun dnda kalan eylerde ve yiyecek
eyasnda Seleb olmaz.
Seleb, bir kafiri ldren veya esir eden
iindir, sz dorudur. nk ganimet tahsisi

1298
ancak gayret ve meakkat itibariyle olmaktadr.
Bu da esir etmek veya ldrmekle meydana gelir.
"Fetih veya hezimet gn Seleb olmaz"
sznden maksat, komutan (veya devlet
bakani)nn savata ldrlen veya esir edilen
kiilerin Selebini ganimet olarak datmas caiz
deildir. Lakin yle demesi gerekir: Kim bir d-
man ldrr veya hezimetten nce esir ederse
Selebi onundur. Taki msl-manlarn yararn
gzetmi olsun. nk yenik denin
ldrlmesinde byk aba ve mkafat vermeye
ihtiya yoktur. Fetihten sonra da durum ayndr.
Ama, "kim bir dman ldrrse Selebi
onundur. Kim de bir dman esir ederse o da
onundur." eklinde mutlak sylerse, hezimet
halinde olsun, baka hallerde olsun, mamn
syledii bu art mslman fertlerden herbiri iin

1299
ayn derecede geerlidir. nk lafz geneldir.
Sadece bir eyin belirtilmesiyle umumi olan ey
tahsis edilmi olmaz. Belki umumi olarak tatbik
etmek lazmdr.
Nitekim Bedir gn mslmanlar mrikleri
yendikten sonra esir aldlar. Sonra Rasulullah
esirleri mslmanlara teslim etti. Onlar da
fidyelerini aldlar.
"Seleb silah, elbise, kemer ve hayvandan
olur. Kafirin dier eyas Seleb olmaz" sz,
dorudur. Yani kafire ait olup da zerine
almyarak karargahta brakt eyler Selebe
dahil deildir. nk Seleb, ahsn bizzat
kendisinden alman eyin addr. Yani mslman,
bir kafiri ldrdnde hibir engelle
karlamadan alabilecei btn eyasn
kapsamaktadr. Halbuki karargahta brakt eya

1300
iin bu mmkn deildir. Kafiri ldrmekle
mslman tek bana buna imkan bulamaz.
Yine, kafirin yiyeceni ykledii hayvan
varsa, onu da Seleb olarak alamaz. "Yiyecek
eyas Seleb olmaz" sznden maksat bu
olabilir. Yani bunu savata muhta olduu iin
beraberinde getirmeyip ticaret eyas mesabe-
sindedir.
"Eyada Seleb yoktur" sznden maksat,
yannda bulundurduu eya maldr. Bu da am
alimlerinin mezhebidir. Biz onunla amel
etmiyoruz. Bize gre dman kiinin elinde
bulundurduu her ey Selebdir ve ldren
kimseye mahsustur.
Dorusunu Allah bilir.
429[17]

429[17]

1301

Sava Alannda Ganimet Tahsisi

996- Sava alannda bir seriyye veya orduya
kumanda eden kii ganimet alnmadan nce
emrindeki fertlere devlet bakan gibi ganimet
tahsisi yapabilir.
nk sava idare etme grevi ona

1302
verilmitir. Ganimet tahsisi de sava
tedbirlerinden biridir. nk nceden belirttiimiz
gibi bundan maksat savaa teviktir. Bu konuda
her kumandan devlet bakan mesabesindedir.
997- am valisi sava alanna asker
gnderip balarna birini kumandan tayin etse ve
ganimet tahsisi iin ona ne emir ne de nehiyde
bulunmasa, kumandan tahsis etmek istedii
zaman emrindeki baz kiiler istemese bile,
ganimet tahsisi yapabilir.
nk kendisine onlarn fikirlerine uyacaksn
diye emredilmemtir. Aksine doru grd
eylerde ona uymalar istenmitir. stelik sava
grevini -zerine almtr. Savaa tevik edecek
her ey de bu grevin kapsamna dahildir.
998- Onu grevlendiren kimse ganimet
tahsis etmesini ya-saklamisa hi bir kimseye

1303
tahsis yapamaz.
nk kumandan olmak, grevi
yklenmektir. Bu grev de snrlandrlabilir. Tpk
hakimlik grevinin snrlandrmaya msait olmas
gibi. Sonra, delalet yolu ile yasaklamadan nce
tahsis yapmasn caiz grmtk. Bunun aksi
belirtilmesi halinde tahsis yapmann caizlii
kalkmaktadr.
999- Emrindekiler hepsi raz olursa, bete bir
ayrldktan sonra onlarn paylarndan tahsis
yapabilir.
nk kendi kendilerinin yneticisidir. Kabul
etmeleri de ancak kendi paylan iin geerlidir.
Bete bir ise bakalarn paydr. Kendi rzalar
onun iin geerli deildir.
1000- Bazlar kabul eder dierleri kabul
etmezse, kabul edenlerin payndan tahsis

1304
yapabilir.
Belirttiimiz gibi herkesin velayeti kendisi iin
geerlidir. Kabul etmi-yenlerin paylan iin geerli
deildir.
1001- Bir ehrin valisi seriyye gnderdiinde
bazlarnn ald ganimetleri dierlerine tahsis
edemez.
Yani seriyyeden baz kiilerin ald
ganimetleri bakalarna tahsis edemez.
1002- Ama devlet bakan askerle beraber
sava alanna girdikten sonra bir seriyye
gnderse ve alacaklar ganimeti onlara tahsis
etse, bu uygulamas sahihtir.
nk bir ehirden gnderilen seriyye,
devlet bakannn tahsisinden nce aldklar
ganimetler seriyye fertlerine mahsustur. ehir
halk bunlara ortak deildir. Zira ehir

1305
darulislam'dandr. Daruslamda ikamet eden
kimse, ordunun ald ganimete ortak olmaz. Aksi
halde byle bir tahsisde bete bir pay iptal
edilmi olur.
Ama darulharbte gnderilen seriyye
fertlerinin devlet bakannn tahsisinden nce
ald ganimet kendilerine mahsus deildir.
Kendilerine ganimet tahsisi yaplrsa ancak tevik
iin yaplr. Bu da geerlidir.
1003- Devlet bakannn hibir kimseye
sknt ve abasnn karl dnda bir ey
vermesi doru deildir. Bu da darulis-lamda
gnderilen seriyye iin gereklemez. Ancak
Darharpte ordudan gnderilen seriyye iin
meydana gelebilir.
nk hepsi savaa katlmlardr. Onlardan
seriyye dmana doru dmann zerine nce

1306
yrmtr. Dmana doru ilerlemeleri de
onlarn eziyet ve gayrete katlanmalar demektir.
Bunun iin kendilerine tahsis yaplrsa geerli
olur. Dman ldren kimseye Selebini tahsis
etmek gibi.
Nitekim dmandan biri dello iin adam
isterse ve kumandan da "Kim bunun karsna
kar ve ldrrse Selebi onundur" derse bu
tahsis sahih olur. nk dman karsna kan
kimse meakkat ve tehlikeyi gze almakta ve
ortaya koymaktadr. Devlet bakannn da ona bu
sebepten tahsis yapmas caizdir.
1004- Yine bir kaleyi muhasara edip asker
de kaleye hcumdan ekinirse, devlet bakan
"Kim arpmaya kacak veya kim kapya
ilerliyecek yahut kaleye kim saldracak olursa ona
yle tahsis vardr" derse, bu tahsisi sahih olur.

1307
nk bunda tevik ve mslmanlann yarar
bulunmaktadr. Bu ii zerine alan herkes
ganimet taksiminden evvel ve bete bir pay
ayrlmadan nce tahsis edilen eylere mstehak
olur. Ancak mslmanlara yarar salamyan
eyler iin tahsis yapmak doru deildir.
1005- Darharpte ordu kumandan bete
birden sonra birini saa, dierini sola iki seriyye
gnderse ve aldklar ganimetin bete birden
sonra te birini, dierine de drtte birini tahsis
etse, bu ilemi caizdir.
nk tahsis dmana kar kmaa tevik
iindir. Bu da yaknlk ve u-zaklk, dzlk veya
sapa ve dalk, korku ve emniyet durumuna gre
deimektedir. Yine karsna gnderilen
dmann kuvvet ve heybeti itibariyle de
deimektedir. Kumandan bunlar gznnde

1308
bulundurarak yapaca tahsislerde de farkl
davranabilir.
1006- Her seriyye ganimet getirse, bete bir
karlr ve kalan mallar seriyye fertleri arasnda
eit olarak datlr. Svari ve piyadeye eit
oranda verilir.
nk istihkak, ganimetin aksine, eitlik
oranna gredir. Halbuki ganimette istihkak
kuvvet ve meakkat itibariyledir. Bu da mirasta
erkee kadndan fazla, vasiyette ise ikisine eit
datmak mesabesindedir.
1007- Bundan arta kalan, seriyye fertleriyle
ordudaki btn fertler arasnda ganimet esasna
gre paylatrlr.
nk onu damlharpte elde etme iine
katlmlardr.
1008- Devlet bakannn drtte bir pay

1309
verdii seriyye yelerinden biri, tebir pay alan
seriyye ile beraber gidecek olsa, kyasa gre hi
bir ey alamaz.
nk tahsis edilen eye mstehak olmak
tesmiye (belirtme) ile gereklemektedir. tebir
alan seriyye fertleri arasnda ise buna bir ey
belirtilmi deildir. Zaten kendisine tahsis yaplan
kiilerle beraber de kmamtr. Bu, askerle
beraber kalp kmamas veya kmas
istenmedii halde askerden birinin te bir pay
tahsis edilen seriyye ile kmas durumuna
benzer. Birinci durumda bir eye mstehak
olmad gibi, ikinci durumda da bir ey alamaz.
Bu ite istihsan yolu da belli deildir.
Hanefi alimlerinden bazlar istihsan yolu ile
te bir alan seriyye fertleriyle beraber tahsis
hakkna sahip olur demilerdir. nk bakann

1310
onlara yapt tahsis, isimleri itibariyle olmayp
yneldikleri tarafa kmalarn tevik iindir. Bu da
mezkur ahs hakknda sabit olmutur.
Dorusu, bu ite istihsann baka bir yn
vardr. Kitabn sonunda belirtilmitir. Yeri gelince
temas edilecektir.
1009- Bakan, dileyen bu seriyye ile, isteyen
u seriyye ile gidebilir derse, bu taktirde tahsis
edilen ganimet gidenlerin tm iin sabittir.
nk bakann izni ile gittiler. Birinci
meselede belirttiimiz istihsann zayfl ite
bununla ortaya kmaktadr. nk bu ite,
bakann her tarafa kmas iin ahs
gndermesi ile ii ahslarn isteine havale edip
kimseyi belirtmemesi ayn bulunmaktadr.
1010- Bir seriyye gnderip bana da birini
kumandan yapsa ve bete birin dnda te bir

1311
tahsis yapsa, sonra seriyye kumandan bir kaleyi
fethetmek yahut delloya kmak iin devlet
bakannn emri bulunmakszn ganimet tahsisi
yapsa, kumandann bu tahsisi, seriyyenin kendi
payndan ve arta kalan ganimetlerdeki
paylarndan caiz olur. Dier askerlerin ald
ganimet paylarndan caiz olmaz.
nk seriyyenin kumandandr. Askerin
tmne kar durumu onlardan bir fert
mesabesindedir. Yapt tahsis onlar iin geerli
deildir. Seriyyeye gre durumu ordu kumandan
mesabesindedir. Seriyyenin hakk olan eylerden
tahsis yapmas caizdir. Seriyyenin hakk ise
kendilerine tahsis edilen ile ganimet taksiminden
kendilerine den paylardr. Seriyye bakannn
tahsisi sadece bu haklardan yerine getirilir.
1011- Askerin karargahndan bir gnlk

1312
mesafe uzaklatktan sonra seriyye fertlerinden
biri kaybolsa ve birbirlerine: "Arkadamz
burada bekliyelim" deseler, sonra bazlar gidip
bir miktar ganimet alarak arkadalarnn yanna
dnseler ve kaybolan kiiyi bulsalar, hepsi
ganimet tahsisinde ortak
olurlar.
nk hep birden karargahtan ayrldlar ve
alnm olan ganimetleri kararghta birlikte
korudular. Bylece tahsis edilen ganimette ortak
oldular. Mesela, bir ksm savarken dier
ksmn onlar desteklemesi gibi. Zaten tahsis
payn haketmede ganimetleri karargahta
korumak, pay almay hak etmek iin darulislamda
ganimetleri korumak gibidir.
1012- Bu olay darulharpte baz askerlerin
bana gelse, sonra ganimetler alnnca

1313
darulislamda toplansalar, hepsi ganimette ortak
olurlar. Bu da nceki mesele gibidir.
Buna gre kaybolan kii bir miktar, onu
bekliyenler bir miktar ve seriyyenin dier fertleri
de bir miktar ganimet alsa, sonra karargaha
varmadan nce bir araya gelseler, hi ayrlmam
gibi aldklar btn ganimetlerde eit olarak tahsis
haklarna sahiptirler. nk askerin tmne
isabet eden eyi almaya kendileri de
katlmlardr.
1013- Karlamadan karargaha dnseler,
her taraf iin ald ganimetlerden tahsis pay
vardr.
nk asker arasnda onu yalnz kendisi
alm olur. Bakan da aldklar ganimetin sadece
te birini tahsis etmitir. Bu da btn taraflar
ayr ayr kapsamaktadr.

1314
Arta kalan dier askerlerle beraber ganimet
paylar esasna gre
taksim edilir.
1014- Buna gre seriyye karargahtan
uzaklatktan sonra iki seriyyeye ayrlsa ve
birbirine yardm edemiyecek kadar biri dierinden
uzaklasa, dndklerinde karargaha varmadan
nce bir araya gelirlerse, aldklar btn
ganimetleri eit olarak paylarlar.
Sanki ganimetleri toplu halde hep beraber
alm gibidirler.
Karargaha varncaya kadar bir araya
gelemezlerse, her grup tahsis edilen eyi ald
ganimetlerden alr. Yine askerler tarafndan
grnecek ve arpma halinde kendilerine
yardm edebilecek kadar karargaha yakn bir
yerde karlasalar, bu taktirde durum deiir ve

1315
karargahta karlam muamelesi uygulanr.
nk karargaha yakn olmak, orada
bulunmak mesabesindedir. Zira karargah
askerlerinin aldklar eyler bu yerlere kadar
gitmekle elde edilen eylerdir. Bunda ise ayn
eyi deiik gruplar gerekletirmektedir.
1015- Bu seriyye karargahtan uzaklap
ganimet aldktan sonra karargaha dnmeye
muktedir olmaz ve karargah askerleriyle bir daha
karlamadan darulslama baka yerden gir-
seler, aldklar ganimetlerin tm onlarndr.
Bunun bete biri alnr. Geri kalan, karargah
askerlerine bir ey verilmeden ganimet esasna
gre aralarnda paylatrlr.
nk aldklar ganimetleri kendi balarna
Darulslama getirmilerdir. Bu da haklarnn
gereklemesi iin bir sebeptir.

1316
"ster bize tahsis yaplmasn, ister yaplsn
bu artk bizim malmzdr." deseler bile, ganimet
mallan kendilerine teslim edilmez. nk
ganimet kendilerine olunca tahsis batl olur.
1016- Devlet bakan darulislamdan bir
seriyye gndererek bete bir alndktan nce
veya sonra te biri onlara tahsis etse, bu tahsis
geersiz olur.
nk tahsis bazlarna yaplmamtr. Bu
tahsisten gaye sadece bete bir pay ve svarinin
piyadeden fazla olan hakkn iptal etmektir. Bu da
caiz deildir.
Ama darulharpte karlamalar halinde
durum deiir. Burada yaplan bata kendileri
iin tahsis manas bulunmaktadr.
nk ordu ganimetlerde onlarla ortaktr.
Tahsis yapmakla ganimetlerin bir ksm onlara

1317
balanm olur. Bu da sahihtir.
1017- Seriyye, karargah askerlerinin
kendilerine yakn olduu ve yardm istemeleri
halinde yardmlarna koabilecei yakn bir yerde
ganimet alsa, sonra kararghla karlamadan
nce darulslama karp gelse, btn karargah
askerleri onlara ortak olur.
nk ganimet alnrken birinci durumun
aksine, kendilerine destek olduklar iin hkmen
onlara ortak olurlar.
1018- Aralarnda ortaklk sabit olunca,
seriyye fertleri tahsis edilen eyleri alrlar.
Mesela, ganimetlerle karargaha dnseler -ki bu
da ganimet alndktan sonra gelen takviye
kuvvetlerinin ganimetlere ortak olmas gibi-
alnan ganimetlere ortak olurlar. Takviye kuvvet
orduya yetimez ve kp gidinceye kadar onlara

1318
yaklamazsa, ganimetlerde ortakl szkonusu
deildir.
Kendilerinden yardm istediinde yardm
edebilecek kadar askere yaklam ve bir araya
gelmeden nce ordu ayrlp gitmise, ganimetlere
ortak olurlar.
nk kendilerine yaklamakla hkmde
sanki onlara ortak olmulardr. Ganimetler de
tpk hepsinin gc ile alnm gibidir.
1019- Darharpte gnderilen seriyyenin
bakam kaleye merdivenlerle trmanarak
fetheden baz kiilere ganimet tahsisi yapsa, bu
tahsis seriyye fertlerinin paylarnda geerlidir.
Seriyye daruslama kncaya kadar karargaha
dnmezse, bakann bu tahsisi ganimet alnan
btn eylerde caizdir. nk karargah
askerlerinin bunlarn aldklar eylerde ortakl

1319
yoktur. Hak sadece onlara aittir. Bakann onlara
tahsis yapmas da caizdir. Ordu komutannn
onlara yapt tahsis ise, gerekletirmeleri
istenen eyin gereklememesi sebebiyle
geersiz olmutur. Bylece seriyye fertleri dier
askerlere birey vermeksizin aldklar ganimetler
kendilerine mahsustur.
Denilse ki, karargaha dnm olsalar bile
seriyye bakannn alnan btn ganimetleri
fertlere tahsis etmesi caiz olmaz myd? nk
dnmeselerdi ganimet sadece onlarn olurdu.
Askerin onlara ortakl sadece karargaha dn-
meleri sebebiyledir. Halbuki karargaha dnmeleri
tahsisten nce olmutur. Dolaysyle bu tahsis
askerin sabit bir hakkm iptal edemez.
Cevap olarak diyoruz ki, asker, srf
kendilerine dnmekle ortaklk hakkn

1320
kazanamaz. Belki onlara dndklerinde sanki
hala onlarla beraber imiler gibi takviye kuvvet
mesabesinde olmakla bu hak gerekleir.
Bundan da anlalyor ki, hak sadece
onlarndr. Hakka sahip olmak srf onlara
dnmekle gerekleseydi, esir ve tccar
mslmanlar mesabesinde dmanla karlap
ganimet iin savamak hali dnda bir hakka
sahip olamazlard,
1020- Darharpte mslman olanlar
ganimetler alndktan sonra mslman orduya
katlsalar, ganimet alamazlar. Ancak bir arpma
kar ve arprlarsa o zaman almay hak ederle.
te burada ancak almay hak etmeleri,
sylediklerimizin sahih olduunu gstermektedir.
1021- Buna gre devlet bakan
darulislamdan bir seriyye gnderse ve te bir

1321
tahsis ederek "Biz size yetiinceye kadar
ilerleyin" derse, onlar da yolda ganimet alsalar,
sonra asker onlara yetise, iki taraf darulharpte
karlasalar, yaplan tahsisi alrlar. Mesela,
askerin yolu armas yahut bakann askeri
gndermemesi gibi bir sebeple darulharpte iki
taraf karlamazsa, seriyye fertleri yaplan
tahsisten bir ey alamazlar. nk ganimet
sadece kendilerinindir.
1022- Darulharpte bulusalar, ganimet
kendileriyle asker arasnda paylalr. Tahsisten
maksat olan da gereklemi olur. Bylece tahsis
edilen hakka mstehak olurlar. Bu da mez-
hebimize gredir.
am ehlinin mezhebine gre ise
darulislamdan gnderilen ilk seriyyenin tahsis
hakk yoktur. Bu ekildeki bir olayla ilgili bir de

1322
rivayet zikrederler. Bize gre tevili yledir:
Darulislamdan gnderilen seriyyeye darulharpte
ordu yetimedii zaman ancak seriyyenin tahsis
hakk der.
nk byle bir tahsis bete bir hakk ve
svari ile piyade paylarndaki fark iptal
etmektedir.
1023- Devlet bakam gnderilen seriyyeye:
"Aldnz ganimetlerden bete bir alnmyacak
yahut svari ile piyadenin paylar eit olacak"
derse, bu tahsis geersiz olur. Buna benzer
btn tahsislerin hkm de bu ekildedir.
Denilse ki; devlet bakannn "kim bir
dman ldrrse Selebi onundur" sznde
bete bir pay seleblerden iptal halde seleb tahsisi
yine de geerli
olmuyor mu?

1323
Cevap olarak diyoruz ki, burada tahsisten
maksat savamaya teviktir. Yahut ordu
askerlerinin seleblerde ortaklk hakkn iptal
etmek, sonra betebir hak sahiplerinin
seleblerdeki betebir hakkn buna tab olarak
iptal etmek suretiyle savaanlara tahsis
yapmaktr. Maksut olarak sabit olmayan ey, tab
olarak sabit olabilir. Mesela, satlan gayri
menkuln yol ve suyu maksut olarak sabit
olmazsa bile, gayri menkule tab olarak sabit
olmas gibi.
Bunu aklama mahiyetinde yle bir rnek
verebiliriz: Devlet bakan dmann bir ehrini
ele geirdii zaman savaanlarn ganimet hakkn
ve bete biri iptal ederek onu haraciyye (haraca
tab) bir yer sayabilir.
1024- Bete drdn ganimeti alanlara verip

1324
bete bir pay da zengin savalara hara
yapmak isterse, bu uygulamas
doru olmaz.
nk bu bete bir payn iptalde maksut,
mevcut deildir. Bu da caiz olmaz. Birinci
durumda ise ganimeti alanlarn haklar iptal
edildii iin betebir pay da buna tab olarak iptal
olur. ki durumda da yaran srf savalara veri-
yorsa da, bu ilem caizdir.
1025- Darulislamdan gnderilen seriyyeye
devlet bakan "Kim bir dman ldrrse selebi
onundur. Kim bir ey (ganimet) alrsa
arkadalarna birey vermeksizin onundur" derse,
bu uygulamas caiz olur.
nk bunda tahsis manas vardr.
Savaya ve ganimeti alan kiiye tahsis yaplm
olmaktadr. Bununla da tevik manas

1325
gereklemektedir. Halbuki te bir orannda
tahsis yapsayd bu gereklemezdi. nk sz
edilen tahsiste yalnzca bazlarna mahsus
klmak yahut ganimeti alanlardan birinin hakkn
iptal etmek sz konusu deildir.
1026- Devlet bakan darulislamdan bir veya
iki kii gnderse, bunlar da ganimet alsalar,
sadece bete birini verirler.
nk dini glendirme gayretiyle bu
ganimetleri aldlar. Devlet bakannn izni ile
ktklar iin onun gc ile hareket etmi
saylrlar. Herhangi bir glk annda bakann
onlar korumas ve desteklemesi gerekir.
Bu sebepten aldklar ganimet bee blnr
ve bete biri alnr. Halbuki bakann izni
olmadan kan haydutun durumu byle deildir.
1027- Devlet bakan onlara, "Ne alrsanz

1326
aranzda paylan. Betebir pay sizden
almmyacak" derse, caiz olur. Ama satvet ve
caydrc g sahibi olduklarnda bu ekilde
sylerse, caiz olmaz.
nk caydrc gc olmiyanlarn
ganimetlerinde betebir pay, bakann izni
itibariyle sabit olur. Bakan sz itibariyle vacip
olan bir eyi yine kendi sz ile iptal edebilir.
Ama caydrc g sahiplerinin ald
ganimetlerde betebir paynn vacip oluu, devlet
bakannn izni ile deildir. Onun izni olmakszn
dmana saldracak olurlarsa ganimetlerinin
bete biri alnr. nk caydrc gce sahip
iseler, dini koruma ve glendirme durumu
onlarn sava-masyle gereklemektedir. Devlet
bakannn izni dnda kmlarsa, betebir pay
bakann drmesiyle de olsa, dmesi caiz

1327
deildir. nk devlet bakan "sizden bete bir
alnmyacak" demekle kendilerine yardm
istemeleri halinde yardm etmiyeceini belirtmi
durumdadr. Bylece haydut durumuna gemi
olurlar. Aldklar ganimetlerde bete bir paynn
verilmesini zorunlu klan sebep de ortadan
kalkm olur. Halbuki caydrc gte olanlar iin
devlet bakannn demesiyle de bu sebep
ortadan kalkmaz. nk sebep onlarn kuvvet ve
caydrc gleridir. Devlet bakannn "Bete bir
pay sizden alnm-yacaktr" demesinden sonra da
bu sebep devam etmektedir.
1028- Devlet bakan darharpte bir seriyye
gnderip bete bir dndaki bete drd onlara
tahsis etmesi caizdir.
ncekine kyasla caiz olmamas gerekirdi.
nk bu tahsiste bete bir pay dnda askerin

1328
haklar seriyyeye tahsis edilmi bulunmaktadr.
Tahsis sebebiyle bete bir pay sahiplerinin
hakkn iptal etmek caiz olmad gibi, askerin
hakknn da iptal edilerek tahsis yaplmas ayn
ekilde caiz olmamas gerekirdi. Ancak arada
yle bir fark vardr:
Bete bir pay sahipleri arpma ve
meakkate katlanmadan da bu hakka
rnstehaktrlar. Ancak sava olanlarn hakkna
tbt olarak iptal olmas dnda haklarnn
dmesi caiz deildir. Savaanlar ise savama
ve meakkate katlanma ile bete drt pay
almaya mstehak olurlar. Ganimet alnmadan
nce bazlarna katlandklar fazla meakkat
sebebiyle baz tahsislerde bulunmak caizdir.
Bakalarnn hakkn iptal etmi olsa bile bakan
byle bir tahsisi yapabilir.

1329
1029- Devlet bakan darulharpte bir seriyye
gnderip "aldklarnzn betebir pay dndakinin
drtte biri sizindir" derse, gnderdii baka bir
seriyyeye de "Bete bir dndakinin te biri
sizindir" sylerse, her seriyyeden bir kii yolu
arp dier seriyyeye katlsa, iki seriyye de
ganimet alsa ve karagaha varncaya kadar iki
seriyye bir daha karlamasa, her birinin ald
ganimetler fertlerine paylatrlr ve iltihak eden
ahslar da istihsan yolu ile bakann kendilerine
tahsis ettii eylerde dahil edilir.
Belirttiimiz bu ey, daha nce geen
meselede istihsann sahih eklidir. Bakann
tebir pay verdii seriyye fertlerinden ise payna
den te bir miktar, drtte bir verdiinden ise
drtte biri alr. te bir ile drtte bir arasndaki
fark onun payndan karargah askerlerine ganimet

1330
olarak verilir.
1030- ki seriyyeden bir fert seriyyelerin
birinden dierine iltihak etse, ganimetleri yzbir
paya blnr.
nk saylar yzbirdir. Paylar da sayya
gre olur.
1031- Sonra iltihak eden adam bakann
ganimetten kendisine tahsis ettii pay alr.
nk istihkak miktar olarak belirtilmitir.
Ancak ganimet alndktan sonra tahsis edilen
payndan sadece belirtilen miktara hak kazanr.
Beraberindekilerin tahsis edilmi paylarna
ilimez. nk bakan tahsiste ayr statye tab
tutmutur. Tahsis ile hak edilen eylerde
aralarnda eitlik caiz deildir.
1032- Askerin karargahna yaklamadan
nce iki seriyye bir araya gelse, bir mesele

1331
dnda cevab yukarda belirtii-miz gibidir.
Ganimetten seriyyeye iltihak eden kiiye isabet
eden ksm bakann kendileriyle beraber
kendisini gnderdii arkadalarnn payna ekler
ve balangta bakann tahsis ettii ekilde eit
olarak aralarnda paylarlar. O seriyye ganimet
almamsa, iltihak eden arkadan payna ortak
olurlar.
nk karargahta elde etme durumu hepsi
ile gereklemitir. Sanki ganimet almaya
kendileri de katlmlardr. una benzer;
Aralarndan biri yolu arp tek bana gitse ve
seriyye ganimet almamken kendisi alsa, sonra
karargha gelmeden karlasalar, btn seriyye
onun aldna ortak olur. Sanki hep birlikte onu
almlardr. Karargaha varncaya kadar
karlamazlarsa tahsis

1332
edilen ganimet sadece onundur.
1033- iki seriyye de ganimet alsa ve
birbirlerinin yardmna gelecek kadar yakn olsa,
ancak her seriyye dierinden ayr ganimeti alm
olsa, birbirinin ganimetlerine ortak olmazlar.
Nitekim devlet bakan seriyyeden sadece
baz fertlere ganimet tahsisi yapacak olursa, bilfiil
ganimetin alnmasna katlm olsalar bile
seriyyenin dier fertleri bir ey alamaz. Bu
mesele de aynen byledir.
1034- Yakn olmalar itibariyle ganimet
almada iki seriyye hkmen birbirine ortak bile
olsalar, birbirinin paylarndan birey alamazlar.
Nitekim iki seriyye karargah askerlerinin
kendilerine yardm edebilecek bir yaknlkta
savasalar bile, askerler alnan ganimete bu
yaknlk sebebiyle ortak olamazlar. ki seriyye

1333
fertleri arasndaki hkm de byledir.
1035- Ama hepsi beraberce bir ganimet
alsalar, ahs bana gre taksim edilir. Taki her
seriyye iin tahsisin yeri belli olsun. nk
tahsisin yeri ald ganimettir. Her seriyyenin
ganimeti de bu taksimle aa kar. Sonra her
seriyye payna denden tahsisini alr. Geri kalan
kendileriyle karargah askerleri arasnda ortaktr.
Tahsiste svari ile piyadenin eit olduunu
belirtmitik. Ancak kumandan kendilerine, "Bete
birden gerisi sizindir. Svari svarinin, piyade de
piyadenin payn alacak" eklinde belirtmise, o
zaman farkl olur.
nk istihkak, belirtme itibariyledir.
Ganimet tahsisinde birini dierinden stn
tutmusa, o zaman belirttii ekilde uygulama
yaplr. Tercih yap-mamsa hepsine eit olarak

1334
datlr.
1036- Devlet bakan farkl tahsis yapmad
zaman bu ilemde ganimetten sabit olan
istihkaklarna gre hak sahibi olmalar gerekir,
denilemez.
nk iki taraf (piyade ve svari) de
savamalar sebebiyle ganimet almaya mstehak
olurlar. Sonra, tahsis ganimetten farkldr. Tahsis
meakkat ve abalan itibariyle devlet bakan
tarafndan maktu olarak belirtilen karlktr.
Mutlak olann, eliik iki hkmde mukayyed
zerine hamledilmesi, presiple-rimize gre doru
deildir. kisi de ayn olay hakknda ise,
ganimette takyidin tahsiste akyid mesabesinde
kabul edilmesi caiz olmaz. Ancak tahsiste
adlandrmann mutlaklna itibar edilir ve
aralarnda eit kabul edilir. Nitekim "Kim bir

1335
dman ldrrse, selebi onundur" denildikten
sora bir dmana svari ve piyade saldrp
ldrseler, selebi aralarnda ikiye blnmez mi?
1037- Devlet bakan seriyye olarak
gnderdii zimmlere: "Aldklarnzn drtte biri
sizindir" der ve aralarnda hem svari hem de
piyade varsa, drtte bir pay aralarnda eit da-
tlr. Mslmanlar iin de byledir.
1038- Zmmilerin mslmanlar gibi belirli
paylar yoktur ki tahsis ona gre tesbit edilsin,
diye itiraz edilse, deriz ki;
Devlet bakan, yz mslman, yz de
zimm olan bir seriyye gnderse ve drtte bir
tahsis yapsa, bu tahsis aralarnda paylatrlp
eit otarak mslmanlara yars, zimmlere de ya-
rs verilecek olsa ve bu taksimde ikisi ayn ii
yapmalarna ve ayn creti almalarna ramen

1336
zimm piyadenin mslman piyadeden daha ok
almas gibi piyade svariye tercih edilse, bundan
daha kt bir i olur mu?
Burada sanki bu meselede muhalif birine
iaret edilmektedir. Ancak muhalifin kim olduu
belirtilmemitir. Herhalde onun muhalifi iki ayr
olayda da olsa mutlakm mukayyede
hamledileceim syliyen kimsedir. Bu konu fkh
usul kitabnda belirtilmitir. En iyi bilen
Allahtr.
430[1]

Ordu Komutannn Yapaca Tahsis

1039- Ordu komutan seriyye ile birlikte
ksa, balarna bir bakan tayin ederek zayflar

430[1]

1337
da karargahta braksa ve bunlar savaa
baladnda bakan kendilerine ganimet tahsisi
yapsa, seriyye bakannn tahsis yapmas caiz
olduu gibi, bunun tahsisi de caizdir.
nk karargahta braklan asker bir tarafa
gnderilen seriyye mesabesindedir. Ordu
komutannn tm asker zerinde yetkisi olduu
gibi karargahta zayflarn basma tayin edilen
emirin de ganimet tahsisinde karargahtaki zayf
askerler zerinde yetkisi vardr.
1040- Devlet bakannn bete birden sonra
te bir ganimet tahsis ettii seriyye bakan
karargahtan uzaklaarak kendisi seriyye
fertlerinden oluan baka bir seriyye gnderse ve
devlet bakannn yapt tahsisten az veya ok
tahsis yapsa, ser iyy esin deki fertlerin paylarnda
bu tahsis caizdir.

1338
Meselenin iki yn vardr; Birinci duruma
gre ikinci seriyenin ald ganimettir ve birinci
seriyyeye racidir. Sonra hepsi karargah
askerlerine katlrlar. Bu durumda ilk seriyyeye
tahsis yapmak caizdir. Bu tahsis getirilen
ganimetlerden alnr. Sonra ilk seriyyenin pay
belli olmas in geri kalan da taksim edilir.
Sonra btn bunlardan ikinci seriyyenin
tahsisi belirlenir. nk ilk seriyye bakannn
yapaca tahsis, karargah askerlerinin pay
dnda sadece se-riyyedeki arkadalarnn btn
ganimet ve tahsis paylarnda caiz olur. Bunlarn
tmnden paylar ortaya knca ikinci seriyenin
pay da onlardan alnr. Bu mallar hisselerini
karlad gibi artan da olursa, bu artktan bir ey
alamazlar. nk bakanlarnn karargah
askerleri paylan zerinde yetkisi yoktur. Ama

1339
ordu komutan ona tahsis iin izin vermise, o
zaman kendisi komutann naibi mesabesinde olur
ve btn karargah askerlerinin payndan da ikinci
seriyyenin tahsisini yerine getirir.
kinci durum darulislama dnnceye kadar
karargah askerleriyle karlamamalar
durumudur. Bu durumda birinci seriyyenin tahsisi
geersiz olur. nk alnan ganimetler zaten
bizzat onlarn hakkdr. Umum tahsis de darulis-
Iamdan gnderilmiler gibi geersizdir.
kinci seriyenin tahsisi caizdir. nk bunlar
Darulharpte ordudan gnderilen bir seriyye
mesabesindedir ve bakan kendilerine tahsis
yapmtr. Alnan ganimetlerden nce tahsis
edilen haklarn verir. Sonra geri kalan ganimet
taksimi esasna gre kendileriyle seriyyenin
btn fertleri arasnda paylalr.

1340
1041- Devlet bakan karargahtan bir
seriyye gnderip be-tebir pay ayrlmadan nce
drtte bir tahsis yapsa, altn, gm, kle ve eya
gibi aldklar hereyde bu tahsis caizdir.
nk genel bir lafzla onlara tahsiste
bulunmutur.
1042- Bir ey tayin ederse, tahsis, tayin
edilen eyden caiz olur.
nk onlarn hakk adlandrma ile sabit
olmaktadr. Adlandrmann ekline riayet edilir.
1043- Seriyye, iinde kadn-erkek ve
ocuklar da bulunan ganimetler getirse ve
seriyye fertlerinden biri alnan esirlerden birini
azad etse, bu ilemi geersizdir.
nk ganimet almakla kazandklar istihkak
askerin ganimetin tmn-deki istihkak gibidir. Bu
durumda ganimeti alanlardan bazlar ganimetin

1341
bir ksmnda azad ilemi infaz edilmemesi iin
taksimden nce temellk sabit olmad gibi
burada da sabit olmamaktadr.
Tahsiste istihkak belirtme iledir. Belirtme de
devlet bakan tarafndan yaplmtr. Onun iin
mcerred ganimet almakta ferdin mlk sabit
olmas gerekmez m? diye itiraz edilse,
Cevap olarak deriz ki, bakann
adlandrmas, kendilerine yaplan tahsiste askerin
ortakln kesmek iindir. Yoksa istihkak ispat
iin deildir. Bu belirtmeden ayr ancak ganimet
almakla istihkak kazanrlar.
Bunda svari ile piyade arasnda fark yoktur,
dememi miydiniz? istihkak isabet (ganimet
almak) la olsayd, fark da sabit olurdu, eklinde
bir soru akla gelebilir.
Cevab yledir: Bakan bu belirtme ile

1342
askerin ortakln kestii gibi svari ile piyade
arasndaki fark da kaldrmtr. nk tahsiste
ikisini eit tutmutur.
Sonra, bakasnn ortaklnn kesilmesi ve
tahsis'in kendilerine mahsus olmasnn zaruri
neticesi olarak ganimette haklan
vurgulanmaktadr. Yoksa bu vurgulama
taksimden nce mlkiyete geiin zaruretinden
deildir. Bylece kendilerine yaplan tahsis
darulislamda ihraz edilen ganimetler
mesabesinde olur. Darulislamda ganimetler ihraz
edildikten sonra askerden biri esirlerden birini
azad etse, bu ilemi geerli olmaz. Burada da
durum ayndr.
nk bu asker ganimetten hissesinin
nerede ve hangi eyden olacan bilmez. stelik
bakan ganimetleri satp deerini (parasn)

1343
aralarnda paylat-rabilecei gibi, esirleri
ldrebilir de.
Ganimet ihrazndan nce tahsiste de bu
durumlar mevcuttur.
1044- Esirler arasnda seriyye fertlerinden
birinin akrabas varsa, bu akrabalktan dolay
azad edemez.
nk taksimden nce henz ona sahip
olmamtr.
1045- Devlet bakan esir erkekleri ldrmek
isterse, seriyye fertleri kendi tahsisleri sebebiyle
onu engelliyemezler.
Darulislamda ihraz edilen ganimetlerde de
askerin byle bir ey yapmas caiz olmaz.
1046- Seriyyenin getirdii ganimetleri
mrikler ele geir -seler, sonra mslmanlar
onlarla savap tekrar onlardan alsalar,

1344
ganimetleri seriyyeye iade ederler.
nk tahsis edilen eylerde haklan sabit
olmutur. Bu da darulislamda ihraz edilen ve
mriklerin eline getikten sonra baka bir ordu
tarafndan alnan ganimetler mesabesindedir. Bu
konuda rivayet ayndr.
ncekiler taksimden nce ne ele
geirirlerse, kaytsz artsz onlarndr.
nk ihraz etmekle ganimetlerde haklar
kesinlik kazanmtr. Bu hkmde kesinlik
kazanan hak, mlk mesabesindedir. Nitekim
mesela rehin braklan bir eyi mrikler ele
geirdikten sonra ganimet arasnda mslman-
larn eline gese, kaytsz artsz rehin alm
kimse onu alma hakkna sahiptir. nk onun
zerinde hakk kesinlik kazanmtr.
Ama taksimden sonra bulduklarnda

1345
durumunun ne olaca konusunda rivayetler
deiiktir. mam bunun iin yle demektedir;
Rehine kyasla dilerlerse kymetiyle alrlar.
Rehin alan kimse taksimden sonra bulursa
zerine kesinlik kazanan hakkndan dolay
kymeti ile onu alr.
En dorusu, taksimden sonra onu alamazlar.
nk ilk askerin hakk rehnin kendisinde
deil, maliyetinde kesinlik kazanmtr.
1047- Ganimetler darulharpte taksim edilir
veya satlp henz deerleri datlmadan nce
mrikler hem ganimetleri hemde paralarn ele
geirirse, sonra baka bir asker onlarn elinden
tekrar alrsa, taksimden nce ganimetleri
parasiyle alan kimseye karlksz iade ederler.
Taksimden sonra olursa, tekrar para ile satarlar.
nk mteri satn almakla eyann kendisine

1346
malik olmutur. Halkn
malndan askere bunu iade ettikleri gibi
deerini de birinci gruba iade ederler.
nk bakann sat gerekletii zaman
satlan eyada mterinin mlkiyeti
de kesinlik kazanmtr. Ayn ekilde satan
kiilerin de deerde mlkiyetini
zaruri klmtr.
1048- Seriyyenin getirdii ve tahsislerinin
dahil olduu ganimetleri askerden biri tamamen
istihlak etse, ldrlen kiilerin paylar dnda
zellikle tahsisler olmak zere tazmin eder.
ldrlen kiilerin payn tazmin etmez.
nk tahsisler, ihraz edilen ganimetler
mesabesindedir.
1049- Ganimeti alanlardan biri ihrazdan
nce btn ganimetleri istihlak etse, bu

1347
ganimetlerdeki fertlerin haklarnn zayflndan
tr, bir ey tazmin etmez. Darulislamda
ihrazndan sonra istihlak ederse, hepsini tazmin
eder (der). nk ldrlen (esir erkekler)
dnda ganimeti alanlarn haklar ihraz ile
kesinlik kazanmtr.
nk esir erkekler zerinde hak, devlet
bakan tarafndan kleletiril-medike kesinlik
kazanmaz. nk bakan bunlar ldrmeyip
zimm de sayabilir. hrazdan nce tahsislerde de
hkm bu ekildedir.
1050- Seriyyenin ald ve aralarnda
yiyecek ve hayvan yemi bulunan ganimetlerden
karargah askerleri ihtiyalar kadar yiyip
kullanabilirler.
nk paylarna gre bu ganimetlerde
seriyye ile ortaktr, Seriyede bulunan herkesin

1348
ihtiyac kadar bu mallardan alabilecei gibi,
askerler de alabilirler.
nk ortaklk, eitlii gerektirir.
Yaplan tahsis, ihraz edilen ganimet gibidir,
darilislamda ihraz edildikten sonra anmeti
alanlardan hibir kimse, zaruret olmadk,
kendine yiyecek ve hayvan yeminden bir ey
alamaz. Byle oluca, ihraz edilmeden nce
yaplan tahsiste de durum ayn olms gerekmez
miydi? diye itiaz edilirse, deriz ki;
kisinin hkm burda ayrdr. nk ihrazdan
nce yiyecek ve hayvan yemi almann mubah
olmas, zaruretten dolay kendisine duyulan
ihtiya sebebiyle, ganimet ortakldan mstesna
olmasndandr. nk askerler gidi ve dnte
ihtiya duyacaklar yiyecek ve hayvan yemini
yanlarnda tayamalar. Darulharpten bunlar

1349
satn alarak da temin edemezler. Darulharpen ele
geirecekleri eyler ganimet olur.
Darulislamda ise bu zaruret geeklemez.
Bu zaruret sebebiyle ortaklktan mstesna olursa,
o zaman mubah olarak devam eder. Tpk
grme yapan taraflardan her birinin kendisi ve
aile fertleri iin yiyecek ve giyecek satn almas
gibi. Bunlar kedisine duyulan ihtiya sebebiyle
gmenin gerektirdii eyler dnda kalrlar.
Bu zaruret, darulharpte kendisinden tahsis
yaplan ganimetlerde gerekletii gibi, tahsis
yaplmayan ganimetlerde de gerekleir. Onun
iin yine tahsis hkm dnda kalmaktadr .Bu
sebeple bakalarnn ondan alms caiz olduu
gibi, seriyede olanlarn da ondan almas caizdir.
Hayr, byle deildir. nk darharpte veya
darulislamda ganimetleri taksim etseler, dier

1350
mallardan verdikleri gibi, onlara yiyecek ve
hayvan yeminden yaplan tahsisleri de onlara
veriler, bu, yaplan tahsisin dnda olsayd,
ondan tahsis yaplmazd, diye itiraz edilse, deriz
ki;
Bu stisna, zaruret sebebiyledir .Zaruretle
sabit olan e, zaruret miktannca takdir edilir.
Nitekim kendisinden tahsis yaplmam olan
ganimet, mcahitler arsnda taksim edildiinde
yiyecekler ve baka eyler ayn ekilde datlr.
Bu da, datmdan nce bu eylerden almann
mubah oduunu gstermez .Tahsis yaplan eyin
hkm de bu ekildedir .Onun iin savaan
tccar ve benzerlerinin ganimetten yiyecek ve
hayvan yemi almalar mubah deildir. nk bu
eylerden alma hakk, ancak zaruretle sabit olur.
Bunlardan alma hakk, sadece ganimete ortak

1351
olan mcahidlerindir. Ancak tacirler de ondan
yiecek alsalar veya hayvanlarna yem verseler,
kendilerinden tazminat alnmaz. nk onu ele
geirenlerin, darulharpte bulunduklar srece,
belirttiimiz istisna sebebiyle onda haklan
kesinlemi olmaz. Onun iin o ganimetlerden
kim ne tketirse, hem ganimetten, hem de
yaplan tahsisten tkettii eyler iin bir tazminat
demez. Durum, tpk adamlarn ldrlmesinde
belirtiimiz gibidir.
1051- Seriyye, iindeki eylerle beraber baz
araziler ele geirse, devlet bakannn tahsiste
genel ifadeleri sebebiyle hepsinden tahsisleri
orannda alrlar. Devlet bakan arazi sahiplerine
iyilik edip zimm yapmak isterse bir sakncas
yoktur.
nk karlar gzetmekle ykmldr.

1352
karn belki de bunda olduunu dnmtr.
Tahsis sahipleri, bu isteine kar
kamazlar.
nk tahsislerdeki haklar ihraz edilen
ganimetlerde ganimeti alanlarn haklan gibidir. Bu
durumda da bakan balama hakkna sahiptir.
1052- Ancak yardm bedelini vermek zere
onlar raz etmesi gerekir. Buna delil olarak Hz.
mer'in u uygulamas gsterilmektedir: Orduyu
Irak'a gnderdii zaman Cerir b. Abdillah el-
Becel'ye yle dedi: Galip geldiklerinizin drtte
biri sizindir. lkeyi fethettiler. Sonra mer
fethedilen yerleri karara balad. Cerir'e ve
arkadalarna yapt tahsis onu bu uygulamadan
ahkoymamtr.
Bunun zerine bir kadn kendisine gelerek
yle dedi: Akrabalarmdan biri savarken ehid

1353
dt ve alnan eylerden kendisine den pay
miras olarak brakt. Bana bir miktar para
vermedike senin bu uygulaman kabul etmem.
Bunun zerine kadna bir avu dinar verdi.
Mez kitaplarnda bu kadnn yle dedii
rivayet edilmektedir: Avu-cumu altnla doldurup
krmz bir deveye bindirmedike raz olmam. Hz.
mer de kadnn isteini yerine getirdi. Bu da
gsteriyor ki, ganimet ihrazndan sonra lenin
pay miras kalr. Devlet bakan arazi sahiplerine
iyilik dnd zaman, tahsis sahiplerine bir
eyler verip raz etmesi gerekir. En iyi Alah
bilir.
431[2]

431[2]

1354
Tahsisin Geerli Ve Geersiz Olduu
Yerler

1053- Devlet bakan darulharbe bir ordu
gnderip onun bana birini komutan tayin etse,
bu komutan da bir seriyye gnderip ona drtte bir
tahsis yapsa, sonra devlet bakan deiik
yerden baka bir ordu gnderse, iki ordu da bir
takm ganimetler alan seriyye ile karlap birinci
karargahta bulutuktan sonra ganimetleri
darulislama karsalar, bu durumda seriyye,
alnan btn ganimetlerden komutann kendisine
tahsis ettii ekilde tahsislerini alr.
nk bu askerin komutan, devlet bakan
tarafndan gnderilmi olup yapt tahsisler
bakann tahsisleri mesabesindedir. ki ordu ve
btn asker iin yapt tahsis geerlidir.

1355
Bakann seriyyeden gnderdii fertlere yapt
tahsis ise byle deildir. nk velayeti sadece
seriyye fertleri zerinde geerlidir. Nitekim
karargaha dnnce kendisi de dier ordu fertleri
gibidir. Burada ordu komutannn tam velayeti
vardr. nk devlet bakan bu velayeti
kendisine vermitir. Herkes iin tahsisi geerlidir.
Tahsisler ve bete bir pay karldktan sonra
arta kalan ganimetlerde ganimet paylar esasna
gre iki ordu ve seriyye ortaktr. nk onu
danlislamda ihraz etme ilemine hepsi
katlmlardr.
1054- kinci ordu ve seriyye birinci ordu ile
karlamadan evvel darulislama girmilerse,
seriyye yine tahsislerini alr.
nk komutann onlara yapt tahsis,
halifenin tahsisi gibi geerli olup adlandrma ile

1356
buna hak kazanrlar.
Darulharbe dnseler de dnmeseler de
durum deimez. Arta kalan mallar da birinci
orduya birey vermeksizin seriyye ile ikinci ordu
arasnda paylalr.
nk onu kendileri ihraz etmilerdir.
1055- Darulislama kncaya kadar seriyye
iki ordu ile de karlamazsa, tahsisleri geersiz
olur.
nk ihraz kendilerini ilgilendirir. Burada
alnan ganimetlerde hakkm subutu ve umumi
olarak yaplan tahsis, darulislamdan gnderilen
seriyye imi gibi geersiz olur.
1056- Darulislamdan gnderilen seriyyeye
devlet bakam "Sizden kim bir ey alrsa sadece
kendisinindir." derse, bu tahsisi caiz olur. Ama
"drtte biri sizindir" derse caiz olmaz.

1357
nk tahsis tevik iindir. Tevik de birinci
tahsis ekli ile gereklemektedir. Zaten bu
tahsis bakalarnn ortakln da kaldrmtr. Bu
da caiz olup betebir pay da ondan alnmaz.
Tab olarak svariye piyadeden fazla verilir.
Halbuki drtte bir tahsis olsayd btn bunlar caiz
olmazd.
1057- kinci ordu bir ey almadan nce
seriyyeye darul-harpte yetiir, sonra hep birlikte
savaarak ganimetler aldktan sonra birinci
orduya katlr ve kar giderlerse, alnan gani-
metler seriyye ile yetien askerler arasnda tahsis
yokmu gibi ganimet esasna gre paylalr.
Sonra seriyyenin payna baklr ve tahsisleri
karlr.
nk bakan onlara askerin aldklar
dnda kendilerinin ald eylerde drtte bir

1358
tahsis yapmtr. Aldklar ganimetler de ancak
taksimden sonra belli olur. Haklarnn nereden
alnacan belirtmek iin bu taksim zaruridir.
Tahsislerini de taksimden sonraki paylarndan
alrlar.
Tahsisleri karldktan sonra geri kalan
mallar askerin ald ganimete eklenir ve ganimet
taksimine gre seriyye ile iki ordu askeri arasnda
taksim edilir.
nk bunun ihrazna kendileri de
katlmlardr. Darulislama dnnceye kadar
birinci ordu ile karlamazlarsa, seriyyenin
paynn belirlenmesi iin nce aralarnda taksim
edilir ve seriyye tahsislerini kendine den
paydan alr.
nk bakann onlara yapt tahsis
mutlaka sahihtir. Sonra arta kalanlar askerin

1359
payna eklenir ve birinci ordu askerlerine birey
vermeden seriyye ile ikinci ordu askerleri
arasnda ganimet taksimi esasna gre paylalr.
nk birinci ordu ihrazda onlara
katlmamtr.
1058- Ordu komutan darulharpte bir seriyye
gnderip "Ne alrsanz sizindir" derse, caiz olur.
nk maksat, dndklerinde askerin
onlarla ortakln kaldrmaktr. Halbuki
daruislarndan gnderilen seriyye iin byle
yapamaz.
1059- Darulislama komu bir kale
fethettikten sonra ordu askerleri onlara katlrsa,
aldklar eylerin tm sadece seriy-y enindir.
nk devlet bakan sahih bir tahsis ile
askerin onlara ortak olmasn
nlemitir.

1360
1060- Ancak seriyyeden biri payna den
bir kleyi azade etse yahut aralarnda akraba
esirler varsa, bunlarn azad edilmesi caiz olmaz.
nk taksim edilmeden sadece almakla
bunlarn mal olmazlar. Bakalar bunlara ortak
olmasa bile durum ayndr. Darulislamda ihraz
edilen ve henz datlmyan ganimetler gibi.
nk devlet bakan isterse bu esirleri zim-m
klabilir yahut ldrebilir.
1061- Tahsis,ganimetten verilen bir mal
gibidir. Ganimeti alan iki tarafn paylar buna
engel olamyorsa, verilen bu mal nasl mani
olabilir?
1062 - "Sizden kim bir ey alrsa onundur"
deseydi, sonra biri esir ald bir erkei azad
etseydi, bu azat etme sahih olurdu.
Akrabalarndan birini esir almsa, yine azad

1361
edebilir.
nk bizzat ele geirmekle kendisinin
mlk olur. Zira ele geirme dnda temellk iin
baka bir sebep yoktur. Halbuki birinci durumda
durum byle deildi. Orada mlk taksim ile
gerekleirdi. Taksim olmadan temellk olmazd.
Zaten burada devlet bakan esir erkeklerden
kimseyi ldremez. nk ele geiren ahsn
mlk olmulardr. Sanki devlet bakan onlar
kle-letirmitir. Yine bu ganimetlerden bir ey
tketen olursa, onu alan kiiye tazmin eder.
Ordu askerlerinden olsun, seriyye
fertlerinden olsun, birinci durumun aksine,
tketilen yiyecek ve hayvan yemlerinden birey
geri vermez. nk bakann bu tahsisi
darulharpte ganimet alndktan sonra yaplan
taksim gibidir. Taksim yaplrsa, her birinin ald

1362
eyler iin bu hkmlerin tm yrrlkte
olur.Yine geenlerin aksine, her birine ald
eyleri zel olarak tahsis etmesi de bu ekildedir.
nk "Ne alrsanz sizindir" sz, askerin
ortakln kaldrmtr. Alnan ganimetlerde
temellk ise ancak taksim ile sabit olur.
1063- Darharpte gnderilen seriyyeye "Kim
bir esir alrsa onundur" derse ve hepsi bir tek esir
alsa, btn seriyye onda ortak olur.
nk "Kim (men)" mphem bir isimdir.
Kapsad eyler iin geneldir. Ferdi iine ald
gibi, oulu da iine alr. Adamn klelerine
"sizden kim azad olmak isterse, o hrdr" demesi
ve hepsinin isteyip hr olmas gibi.
1064- Almakla istihkaklar sabit olursa, esir
onlarn mlk olur. Hatta birinin yakn olup
payna derse azad edebilir. Biri azad etmesini

1363
isterse, payn azad eder.
nk devlet bakannn ganimeti onlara
tahsis etmesi, ganimetin alnmasndan sonra
taksim yapmas mesabesindedir. Esirin bir kii
veya cemaat olmas arasnda mlkn sabit
olmas asndan fark yoktur. Alnmadan nce de
ganimet iin durum ayndr.
1065- Devlet bakan onlara "Ne alrsanz
sizindir" derse ve mesele ayn ekilde cereyan
etse, esir, birinin azad etmesi veya birine yakn
olmas ile azad olmaz.
nk bu tahsis devlet bakannn taksim
etmesi mesabesinde deildir. Nitekim ganimet
alan kimse srf onu almakla tahsis hakkn
kazanmaz. Cemaattan birinin ald ganimet
btn cemaat arasnda ortaktr. Taksim veya ona
e bir durum olmadan, srf ganimet almakla

1364
temellk sabit olmaz.
Meseleyi biraz daha amak iin yle
diyelim; Bakas kendisine ortak olmayacak
ekilde ganimet alan kimse, tahsis hakkn
kazand yerlerde avlamaya benzer. Avda srf
avlamakla mlk ferd veya cemaat iin sabit
olduu gibi, byle alma durumlarnda da seriyye
iin mlk ayn ekilde sabit olmaktadr. Ama
ganimeti alan kii o ganimette tahsis kazanmayp
arkadalarnn kendisine ortak olduu btn
yerlerde bu alma, ortak ganimet gibidir.
Taksimden veya taksim deerindeki ilemden
nce srf ganimeti almakla temellk
gereklemez.
1066- Komutan, darulharpte kiiyi nc
olarak gnderip aldklar ganimetlerin drtte birini
de onlara tahsis etse, onlar da birini esir alsa ve

1365
ilerinden biri onu azad etse veya yakm olsa,
esir azad olmaz.
nk karargah askerleri ve betebir pay
sahipleri onda ortaktrlar. Az veya ok olsunlar,
taksimden nce onu mlk edinmeleri mmkn
deildir. Nitekim devlet bakan onu satp
deerini verebilir. Zaten taksim esnasnda kimin
payna decei de belli deildir.
1067- Onlara "Ne alrsanz sizindir" derse ve
mesele yuka^ rdaki gibi cereyan ederse, istihsan
yolu ile ilerinden birinin azad etmesi yahut onun
akrabas olmasyla azad gerekleir. Kyasa gre
ise azad olmaz.
nk bu tahsisle ganimeti alan kii onda
ihtisas hakkn kazanmaz ve arkadalar ona
ortak olurlar. Taksimden nce onda hi birinin
temellk sabit olmaz. Yukarda belirttiimiz

1366
seriyye fertleri mesabesinde olmas gibi.
stihsan yolu ile olur, diyoruz. nk
istihsana gre devlet bakannn tahsis yapmas
ile onlar tahsis hakkn kazanmlardr.
Belirttiimiz gibi bakann bu tahsisi ganimet
almndan nce olmasna ramen mana
bakmndan ganimet almndan sonra mevcut
olmu gibidir. Dolaysiyle taksim etme mesa-
besinde olur. Bylece ganimetlerde temellkleri
sabit olur ve bazlarnn yapt azad da sahihtir.
Bu meselenin muhtemel bir ok ekilleri vardr.
1068- Birinci ekil; seriyye dokuzdan az
iseler azad etmeleri sahihtir. Dokuz ve daha fazla
iseler, caiz olmaz. nk Rasu-lullah dokuz
kiilik seriyye gndermitir.
nk azlk ve okluk tanmnda (snrnda)
oul, zerinde ittifak edilen ouldur. Dokuz ise

1367
oulun oulu anlamn tar.
kinci ekil; Krk kiiden az iseler, azad
etmeleri caizdir.
nk Rasulullah Mekke'de Hz. mer'in
slama girmesiyle saylan krka varnca, dine
daveti aa vurdu.
Bylece anlailyorki krk kii heybet ve
caydrc g sahibidir, Rasulullah "Allarum
sevdiin iki kiiden biri ile slam glendir" diye
dua buyurmutur. zzet ve caydrc g de ancak
ok saydaki mslmanlarla gerekleir.
nc ekil; Yz kiiden az iseler, azad
etmeleri caizdir. nk Allah yle
buyurmaktadr: "imdi Allah sizden (yk)
hafifletti. Bildi ki sizde muhakkak bir zaaf vardr.
O halde eer iinizden sabrl yz (kii) olursa iki

1368
yz yenerler..."
432[3]

Btn bunlar muhtemeldir. Biri bu
grlerden birini sylerse itihadda yeri vardr.
Kendim ise bunda br vakit tayin etmiyorum ve
diyorum ki; Esirler, daha nce caydrc gte
deillerse, azad edilmeleri caizdir. Bu gte iseler
caiz olmaz.
nk mcerred rey ile say tesbit etmek
doru deildir. Bu konuda nass da yoktur.
Caydrclk da insanlarn deiikliine gre
deimektedir. En doru yol, hkm vermek iin
iin devlet bakanna braklmasdr. nk fkhn
mana ve anlayna bu daha yakndr.
1069- Az saydaki kiileri devlet bakan
darulislamdan gndermise, bunlar da ganimet
aldktan sonra bazlar esiri azad etmise, bu

432[3]
Enfal.8/66

1369
azad geersizdir.
nk burada alnanlar ganimettir. Nitekim
darulharpte kendilerine yardm kuvvet ularsa
onlara ortak olur. Taksimden nce ganimette
temellk haklar sabit olmaz. Zaten betebir pay
sahipleri de onlara ortaktr. Taksim esnasnda da
azad edilen kiinin kimin payna decei
bilinmez. Bu sebepten azad iinin sahih
olmamas lazmdr.
stihsana gre azad ii sahihtir.
nk saylar az olduundan aralarndaki
ortaklk hususidir. Sonra, bakann tahsis
yapmasndan itibaren darulharpte gnderilen
nc kuvvetin hakk ganimet almakla kesinlik
kazandna gre, ihraz ile haklar da kesin
olmutur. Nitekim gnderilen kii bir ise ve esiri
azad etse yahut ele geen esirler akrabas ise,

1370
azad ii rahatlkla gerekleir.
1070- Darulharpte azad etse, yapt geerli
olmaz.
nk ihrazdan nce onlar zerindeki hakk
kesinlemez.
Azad etme iinin gereklemesinden sonra
gnderilen tek adam ise, imkan varsa betebir
pay sahiplerine tazminat der. Bir heyet ise, azad
ettii kii iin arkadalarna den pay tazmin
eder. Eer durumu msait deilse, arkadalarnn
payn demek iin kle onlarn hizmetinde
deyinceye kadar alr.
Ortak klenin azad edilmesinin hkmnde
olduu gibi.
Bete bir pay iin ise, devlet bakannn
kleleri altrmamas
gerekir.

1371
nk bete bir pay muhtalarn hakkdr.
Azad edilenlerin ihtiyacndan daha ak ihtiya
olmaz. Bunlar bir eye malik deil ki almaya
mecbur tutsun. Bunun iin devlet bakannn
betebir payn onlara teslim etmemesi
lazmdr.
Buna gre ok erkek esir alsalar, ihrazdan
sonra onlar devlet bakan ldremez.
nk alman ganimetlerde ortaklk az
sayya mahsustur. hraz ile de haklan kesinlik
kazanmtr.
ihrazdan nce onlar ldrebilir.
nk ihrazdan nce sadece ganimeti
almakla haklan kesinlik kazanmamtr. Almanlar
kaytsz olarak ganimettir.
En iyi Allah bilir.
433[4]

433[4]

1372

Komutann Emri le Geersiz Olan Ve
Olmayan Tahsisler

1071- Darulharpte komutan ordudan bir
seriyye gnderse ve drtte bir tahsis yapsa, onlar
biraz uzaklatktan sonra desteklemek iin ikinci
bir seriyye gnderse ve "Arkadalarnza yetiin,
tahsis ve dier eylerde ne alrsanz onlarla
ortaksnz" derse, bunlar da daha nce ganimeti
alan birinci seriyyeye yetise ve topluca
karargha dnleser, ikinci seriyye yaplan
tahsisten bir ey alamaz.
nk birinci seriyyenin tahsis hakk, ald
ganimetlerde bakalarn ortakl szkonusu
olmayacak ekilde kesinlik kazanmtr. Ganimeti


1373
alanlarn onu ihraz etmekle kesinlik kazanan
haklar gibi. Komutan ganimeti alan ilk seriyye ile
onlar desteklemek iin gnderilen destek
askerleri kararghta ortak yapmak isterse,
uygulamas geerli olmaz.
1072- Onlara yetitikten sonra hep birlikte
ganimeti alsalar, ikinci ganimetten tahsislerini
alrlar.
nk tahsis yaplan kimselerin hakk
ganimeti almakla sabit olur. Hepsi de ganimetin
alnmasna katlmlardr. kisinde de bakann
yapt tahsis hepsi iin sabittir.
1073- Birinci seriyye yz svari, ikincisi de
elli svari ve elli piyade olursa ve ganimetleri
alncaya kadar bakann kendilerine tahsis
yaptn bildirmeseler, ganimetler svari ve piya-
deye olmak zere nce iki seriyye arasnda

1374
paylatrlr, sonra birinci seriyyenin payna baklr
ve tahsisleri eksiksiz ondan verilir, ikinci
seriyyenin de payna baklr ve tahsisleri verilir.
Geri kalann bete biri alnr ve ganimet esasna
gre iki seriyye ile karargah askerleri arasnda
taksim edilir.
nk birinci seriyye ilk tahsiste aldklar
ganimetin drtte birini almay hak etmitir. Onlar
bildikten sonra devlet bakan bu tahsisten
caymakla haklarn iptal edemiyecei gibi, onlarn
haberi olmadan bakalarn ortak ederek
paylarn eksiltmek suretiyle zarar da veremez.
nk ortak yapmak ve iptal etmek, ancak devlet
bakannn onlara nceden bildirmesiyle olur.
Ondan haberdar olmadklar mddete
haklarnda hkm sabit olmaz. eriatn
muhataplar hakkndaki hitab mesabesindedir.

1375
1074- kinci seriyye ganimet almadan nce
birinci seriyyeye bakann kendilerini tahsislerde
ortak ettiini haber verse ve olay yukardaki
ekilde cereyan etse, tahsisler aralarnda eit
olarak taksim edilir.
nk bakann ilk tahsisi ganimet
almndan nce gereklemez. Nitekim onlara
haber vererek iptal ederse tahsis der. Haber
vererek ortak yapar ve haklarn eksiltirse yine
sahih olur.
1075- Birinci seriyyenin bakanna haber
verseler, yine ortaklklar gerekleir.
nk seriyye bakanna haber vermek,
seriyyenin btn fertlerine bildirmek gibidir. Zira
bakan onlarn naibidir.
1076- Yine aralarnda ilan etmek suretiyle
bunu izhar etseler, ayn ekilde ganimete ortak

1376
olurlar.
nk herbirine ayr ayr duyurmak zordur.
Ama genel olarak haberi aralarnda ilan etmek
mmkndr. Bunu yapnca her birine ayr ayr
haber vermi gibi olurlar.
1077- Bakan ikinci seriyyeye: Onlarn
tahsisine sizde ortaksnz; te ikisi sizin, te
biri onlarndr, derse ve olay ay-nsyle cereyan
etse, ganimetleri alncaya kadar geldiklerini
haber vermezlerse, birinci seriyye ganimetlerden
tahsisini tam olarak alr.
nk daha fazla pay verildiini kendileri
duymadka, bu tahsis sabit olmaz. Paylarn
eksilttii iin onlara zarar vermektedir.
1078- Bunu kendilerine haber, vermilerse,
devlet bakannn belirttii gibi, aralarnda
tahsisler te iki ve te bir eklinde gerekleir.

1377
1079- Bakann haber vermeksizin birinci
seriyyenin haklarn eksiltmesi caiz olsayd, ikinci
seriyyeye de btn tahsisleri verebilirdi. Ancak
bunu kimsenin caiz grmesi mmkn deildir.
nk tahsisten amalanan tevik bunu caiz
grmekle kaybolmu olur. Zra seriyye devlet
bakanndan uzaklatktan sonra bu tahsise artk
nem vermez. Zaten onlara haber vermeden de
bu tahsisi devlet bakan iptal edebilirdi. Nitekim,
birinci seriyye ayrlp gittikten sonra askerlere
"Onlar-v ahsi-sini iptal ettim" derse, onlar da
bunu renmeden nce yapm olsa, olur. Ama
haber vermeden nce iptal etmesi geerli
olmad gibi, birinci se yeye bildirmeden nce
tahsisi ikinci seriyyeye aktarmas da geerli
olmaz. Ama haber verdikten sonra iptal etse de,
bakasna aktarsa da geerli olur.

1378
Nitekim, birine" Bu adam ldrrsen selebi
senindir" derse, adam delloya ktktan sonra
"Onun da payn iptal ettim" derse, delloya kan
adamn nceden haberi olmadka tahsisi
geersiz olmaz.
1080- Missise
434[5]
ehrinin kumandan
ehirden bir seriyye gnderse ve piyadeye bir
ey vermeyip sadece svarilere ganimet tahsisi
yapsa, bu tahsis caiz olmaz.
nk bu seriyye daralslam (slam
yurdun)dan gnderilmektedir. slam yurdundan
gnderilince, ganimet tahsisi btn fertlere
yaplr. Zaten seriyye-dekilerin tm svaridir.
Byle bir seriyyede genel ganimet tahsisinin
caiz olmadn belirtmitik.

434[5]
Missise Anadolu ortasnda bir ehrin eski addr.
(eviren)

1379
nk byle bir ey, betebir pay iptal
etmekte ve svariyi piyadeden stn tutmaktadr.
1081- Ancak bunlarla beraber mancnk
kullanan bir gurup ve kaleye girecek bir zmre
gnderip de aba ve gayretlerine karlk onlara
bir ganimet tahsisinde bulunsa, bu tahsisi caiz
olur.
nk seriyyeye katlanlardan bazlarna
yaplan bir tahsistir. Bu tahsisi "Kim bir kfir
ldrrse her eyi onundur" demesi gibidir.
Ama darulharb (dman yurdun)dan bir
seriyye gnderip svarilere ganimet tahsisi
yapsa, caiz olur.
nk hepsine tahsis yapmas, bu tahsisin
geerliliini engellemez. nk maksat, ordunun
onlarla ortakln kesmektir.
1082- Ayn ekilde arap at sahiplerine,

1380
baka at sahiplerinden daha fazla ganimet tahsisi
yapsa, bu da caizdir.
Arap at araplann, kadana ve dierleri de
acem (arap olmyan)larm atlardr. Arap atlar
takibte ve kamada dierlerinden daha gl,
dier atlar ise savata daha dayankl ve
muamelede daha uysaldr. Ganimet tahsisi de
aba ve meakkate gredir. Devlet bakannn
takdirine gre iki taraftan uygun grecei birine
ganimet tahsisinde bulunmasnda bir saknca
yoktur.
435[6]

435[6]

1381
Komutann Tahsis Yapmas Ve
Kendisinin De Tahsise Hak Kazanmas

1083- Komutan, "Kim bir kafiri ldrrse, her
eyi onundur" derse, sonra kendisi bir kafirle
karlap ldrse, istihsan yolu ile kafirin her eyi
kumandann olur. Ama kyas yolu ile
olmaz.
nk bakas komutann kendisine tahsis
yapmasiyle almaya hak kazanr. Halbuki kendi
kendine komutanlk yetkisiyle tahsis yapma
yetkisi yoktur. Mesela hakimin kendi hakknda
hkm veremiyecei gibi.
Nitekim "ben bir kafir ldrrsem her eyi
benimdir" deyip kendine tahsis yapsa, bu sz
geerli deildir. Ama kendisi de komutan deil
de, bakasnn hkmnde olsayd, bakas

1382
hakknda bu sahih olduu gibi kendisi hakknda
da sahih olurdu. Zaten ganimet tahsisi tevik
iindir. Onun iin kendi kendini deil, ancak
bakasn bu yolla tevik edebilir. Kendi kendini
tevik
etmek iin komutanlk ona yeterlidir.
stihsana gre ise, komutann bu sz ile
asker iin ganimet tahsisi vacip olur. Kendisi de
askerin bir ferdi olduu iin bakas buna
mstehak olduu gibi kendisi de mstehak olur.
Nitekim er'an vacip olan ganimet paynda svari
olsun, piyade olsun kendisi de askerden biri
gibidir. Bu szle vacip olan ganimet tahsisinde de
durumu ayn bu ekildedir.
Mesela kafirlerden bir cengaver meydan
okusa ve komutan "Bunu kim ldrrse her eyi
onundur" diye ilan ettii halde onunla vurumaa

1383
kimse cesaret etmemesi zerine kendisi kar ve
kafir cengaveri ldrrse, bu durumda kafirin her
eyini almaya mstehak olmaz m?
Ama kendisine tahsis yaparak "Ben
ldrrsem her eyi benimdir" derse, durum
deiir. nk kendi kendine yapaca ganimet
tahsisinden dolay phe altnda olur. Hakimin
kendisi kendi hakknda hkm vermesinde phe
olmas gibi. Genelleme yapmas durumunda bu
phe ortadan kalkar ve bakas iin hkm
geerli olduu gibi kendisi hakknda da geerli
olur.
Nitekim yiyecek ve atna yem almann
mubah olmas asker iin geerli olduu gibi
devlet bakan iin de geerlidir. nk devlet
bakannn kendi kendine tahsis yapmad ve
ahsna mahsus sayilmyan eyden dolay itham

1384
altnda tutulmas mmkn deildir. Bakasna da
ganimet tahsisi yaptnda thmet szkonusu
deildir. Yapt da itihadla meydana gelmi
olmasndan baka bir ey deildir.
1084- Bir kafiri sizden kim ldrrse her eyi
onundur, derse ve kendisi bir kafiri ldrse,
komutan bununla kafirin eyasn ganimet olarak
kendine alamaz.
nk "sizden" sz ile tahsisi onlara
(askerlere) yapmtr. Bundan nceki meselenin
aksine, burada kendisi hkmn kapsamna
giremez. Nitekim bir efendi klesine "Klelerimi
azad et" derse ve kle btn kleleri azad etse,
kendisi de azad olmaz. nk kendisi bu
hkmn kapsamna girmez. Ama efendi "Btn
klelerim hrdr" derse, kendisi de bu hkmn
kapsamna girer ve hr olur.

1385
1085- Komutan "Bir kafiri ldrrsem her
eyi benimdir" dedikten sonra kimseyi
ldrmeden szn deitirir ve "sizden kim bir
kafiri ldrrse her eyi onundur" derse ve
kendisi bir kafiri ldrrse, her eyini almaya hak
kazanr.
nk syledii iki sz itibariyle ganimet
tahsisi genel olmutur. Genel tahsisin bir veya iki
szle olmas arasnda fark yoktur. Kald ki birinci
sz doru deildir. nk kendisi iin yapt
tahsisten dolay thmet altnda kalmaya
maruzdur. Bu da zaten ikinci sz ile yrrlkten
kalkmtr. Kendisinin tahsisi hak etmesi
konusunda phe engeli kalktktan sonra hem
komutan, hem asker hepsinin hakknda ganimet
tahsisi geerli olur.
1086- Biri ilk sznden nce, dieri de ilk

1386
sznden sonra olmak zere iki kafir ldrrse,
sadece ikincisinin eyasn alabilir.
nk eyann alnmas iin sebep kabul
ettii ldrme, ganimet tahsisine hak
kazanmadan nce meydana gelmitir. Bu
sebeple vdedilen ey artk ganimet olmutur.
Nitekim ganimet tahsisi ikinci szle
gereklemitir. kinci sz sylediinde sanki
yeni bir genel tahsis yapm gibidir. Ancak bu
genel tahsis ile bundan sonra yaplacak ganimet
tahsisi kendisinden nce ganimet (btn askere
ortak) olan malda etkili olamaz. nk tahsis
sz onu kapsamamaktadr. Onu kapsam olsa
bile doru olmaz. nk ganimet alndktan
sonra yaplm bir tahsistir.
1087- "Ben bir kafir ldrrsem her eyi
benimdir, sizden de kim bir kafir ldrrse her

1387
eyi onundur" derse ve komutann kendisi iki,
askerden de bir fert iki kafir ldrrse, komutan
sadece birinci tahsiste belirttii tahsisi alabilir.
nk tekrar gerektirmiyen art harfi ile
kendine tahsis yapmtr. Mesela, eine: "Eve
girersen bosun" derse ve ei iki defa eve girse,
sadece bir talakla boanm olur, iki talakla deil.
Btn asker iin genel mana ifade eden
"men" art edat ile tahsis yapmtr. Bu genel
tahsis de askerden her birinin ldrecei her
kafiri kapsamaktadr. Hatta her asker yirmi kafir
ldrse btn eyalarn alabilir.
1088- Askerlerden birine "Bir kafir
ldrrsen eyas senindir" derse ve bir asker iki
kii ldrse, sadece birinci ldrdnn
eyasn alabilir.
nk az nce belirttimiz gibi ganimet

1388
tahsisi istihkakn arta balamtr. Bu art da
birinciyi ldrmekle sona ermektedir. Tekrara ve
umuma delalet edecek ibarede bir ey yoktur.
1089- Btn askerlere "sizden biri bir kafir
ldrrse eyas onundur" derse ve onlardan biri
on kii ldrrse hepsinin eyasn istihsan yolu
ile almaya mstchak olur. Kyasa gre ise
sadece ldrd birinci kiinin eyasn almaya
ms-tehak olur. Sanki kendisine birinci kii iin
tahsis yaplm gibi. stihsan yolu ile, dedik.
nk belirli bir kii tahsis edilmeyince sz
umum bir nitelik tar.
Nitekim bu tahsis sz btn muhataplar
kapsamaktadr. Btn muhataplar kapsad
gibi, birincinin aksine ldrlenlerin tmn de
kapsamaktadr. Yine bu fkradaki tahsise gre
mslmanlardan on kii on kafiri ldrrse herbiri

1389
bir kafirin eyasn almaya hak kazanr.
Bir kiinin on kafiri ldrmesi de ayndr.
Aradaki mana farknn amac, devlet bakannn
dmana saldrmada ar tevikidir. Fazla saldn
ve zarar vermede mana bakmndan on
mslmamn on kafiri ldrmesiyle, bir msl-
mann on kafiri ldrmesi arasnda bir fark
yoktur.
Birinci ekilde on kafiri ldrecek kiinin
ahsen ve kuvvet bakmndan bilinmesi amatr.
Bu da ldrlen kiiler iin genellik kipi
kullanmakszm da gereklemektedir.
1090- Kendisi de onlardan biri olduu on
kiiye "Bizden kim bir kafiri ldrrse hereyi
onundur" derse, sonra kendisi iki veya kii
ldrrse, eyalarn almaya hak kazanr.
nk kendisinin tahsisde dokuz kii ile

1390
beraber bulunmas thmet altnda kalmasn
nlemi ve belirttiimiz mana itibariyle sz
umum duruma gemitir. Beraberindeki dokuz
kii ldrdkleri zaman nasl almaya mstehak
olursa kendisi de ayn ekilde almaya hak
kazanmtr.
1091- Belirli bir kiiye "Birini ldrrsen her
eyi senindir" derse ve bu da iki kii ldrse,
sadece birinin eyasn almaya hak kazanr.
nk bu tahsis sadece bir kiiyi
kapsamaktadr. ldren mslman ldrd iki
kiiden istediinin eyasn alabilir. nk alma
hakkna sahiptir. Tercih hakk ona verilmitir.
Devlet bakannn tercih hakkna sahip
olmas gerekir, denilemez. nk tahsisi
kendisine yapan odur. Zaten devlet bakannn
bu ekilde ifadesi, tercih hakkna sahip olmasnn

1391
sebebini de aklama mahiyetindedir.
Tercih hakk da sebebe sarlan kimseye ait
olur. Tercih sebebi de phesiz eyas daha ok
olan ldrrken tercih etmesidir. Vuruu ile bu
adamdan bakasn ldrmeseydi, onun
eyasn ganimet olarak almaya mstehak
olurdu. Bakasn da beraber ldrrse, nce
ldrd bu kiinin ganimetinden mahrum
kalmas caiz deildir. nk ldrd kiilerle
ne kadar gl olduunu ortaya koymutur.
1092- Yine birine "Bir esir alrsan o senindir"
derse ve bu kii iki esir alsa, onlardan iyisini
tercih edip alabilir.
Sebebi de yukardakinin aynsdr.
1093- Ordu komutan bir seriyye ile beraber
ksa ve se-riyyeye ganimetin drtte birini tahsis
etse, seriyye de birok ganimet alsa, kendisi de

1392
seriyenin dier fertleriyle beraber bu
tahsisten pay alr.
nk seriyyede bulunan kiilere tahsiste
bulunmutur. Kendisi de onlardan biridir. Bu
ekilde, bu blmde sylediklerimizden
anlalyor ki genelleme olduu zaman devlet
bakan (veya komutan) bakas gibi tahsisten
pay almaya hak kazanr. Seriyye blmnde bu
mesele daha aktr. nk tahsise hak
kazanmalar, ganimeti almaya hak kazanmalar
eklindedir. Nitekim bu ite seriyye fertlerinden
ie girien ile az davranan hepsi birdir. Zaten
ganimete hak kazanmada devlet bakan, ordu
mesabesindedir. Kendisi beraber kt zaman
seriyyenin hak kazanmasnda da ayndr.
En iyi Allah bilir.
436[7]

436[7]

1393

Askerden Bazlarna Tahsis Yapldnda
Hak Kazandklar Ve Geerli Olan Tahsisler

1094- Komutan, "sizden biriniz bir kafir
ldrrse her eyi kendisinindir" derse ve iki kii
bir kafiri ldrrse, her eyi ikisinin olur.
nk sz genel olarak sylediinde
saldrmaya ve dmana zarar vermee tevik
etmitir.
1095- Bu durumda ldrenin bir kii veya bir
cemaat olmas arasnda fark yoktur. Ancak
"sizden biriniz tek bana bir kafiri ldrrse"
diyerek tek kii artn koarsa, o zaman ldren
iki kii bir ey alamazlar.
nk bu snrlandrma ile amacnn tek tek


1394
kuvvet izhar ederek dmana kar tevik olduu
aa kmtr. ldrme ortaklaa olunca bu
ama gereklememi olur.
1096- Dmandan on kii meydan okursa ve
komutan on nslmana "Bunlar ldrrseniz her
eyleri sizindir" derse ve herbiri onlardan bir kiiyi
ldrse, herkes sadece ldrdnn eyasn
almaya hak kazanr.
nk hitapta on kiiye genel olarak
sylemesi, sanki her birine "Kim bir kafiri
ldrrse her eyi onundur" demesi gibidir.
nk bu say ayn say ile karlatrldnda
her birine baaba bir kii der. Mesela u on
dirhemi u on kiiye ver, demek gibi. Cemi
(oul) ifade ile oula (cemaate) izafe edilen fiil,
oulun btn fertlerine blnmeyi gerektirir.
Halk atlarna bindi, demek gibi, Bu ifadeden her

1395
birinin kendi atna bindii anlalr.
1097- Dokuz mslman dokuz kafiri ldrp
bir kafir onuncu mslmam ehit etse veya
onuncu mslman mrike g yetirmeyip mrik
kaarsa, ldrenlerden her biri ldrdnn
btn eyasn almaya hak kazanr.
nk bu szden maksat, hibiri sa
kalmayacak ekilde hepsinin ldrlmesi deil,
ldrlmenin tahsise hak kazanmann sebebi
saylmasdr. ldrmekten maksat da onlardan
kimse kalmamak zere hepsinin ldrlmesidir.
Ancak "Hibir kimse brakmadan hepsini
ldrrseniz, her eyleri
sizindir" diyerek bunu aklarsa, durum
deiir.
nk bu taktirde hak kazanmay hepsini
ldrmee bal sayd sznden

1396
anlalmaktadr. art da merutu (art koulan
eyi) ayr ayr deil, tm olarak kapsar. art
yerine gelmedike karlktan hibir ey
gereklemez.
Ama sz ile bu snrlandrmay ifade
etmedii zaman, sznn mutlak mefhumu
normal olarak anlalan eye hamledilir. O da
onlan ldrmek suretiyle mslmanlar
zararlarndan korumaya tevik etmektir. Amatan
ne oranda gerekleirse, tahsis edilen ganimete
de o nisbette hak kazanlr.
1098- Ayn ekilde, bir seriyyeye "u kaleye
gidin, iinde savaan kiileri ldrp
fethederseniz ganimetin drtte biri sizindir" derse,
onlar da bazlarn veya liderlerini ldrr, geri
kalanlar da daldktan sonra kaleyi
fethederlerse, ganimeti almaya hak kazanrlar.

1397
nk sznden anlalan ey
gereklemitir. O da dmann datlmas ve
savala kalenin fethedilmesidir.
Kaleyi savamadan fethederlerse, ganimeti
almaya hak kazanamazlar.
nk ganimete hak kazanmaya sebep
kabul ettii sava ve arpma meydana
gelmemitir. Nitekim iinde savaanlar ldrr
ve oluk ocuklarn ganimet alrsanz size yle
vereceim, deseydi, onlar da bir ksmn ldrp
oluk ocuu ganimet alsayd, bu ganimet
onlarn olurdu. Savasz ve arp-maz alrlarsa
ganimet almaya belirttiimiz sebepten dolay hak
kazanamazlar.
1099- "Sizden biriniz bir kafiri ldrrse her
eyi onundur" derse ve iki mslman bir kiiyi
ldrrse, onun eyas ikisi arasnda eit

1398
paylalr.Bir mriki yanllkla bir mrik ve bir
mslman beraber ldrse, drlen adamn
eyasnn yars mslmanm olurken, dier yars
da ganimet olur.
nk ldren mslman asndan,
ldren dier kii de mslman gibi kabul edilir.
Ama mrikin pay asndan, sanki baka bir
mrik ldrm kabul edilir. Zira devlet
bakannn yapt ganimet tahsisi mslmanlara
mahsus yaplmtr. Bylece mslman
gsterdii aba orannda ganimet tahsisinden
pay almaya hak kazanr. Zaten bakasyla
ibirlii yaparak kafirin yansn ldrm kabul
edilir.
Nitekim bakasyla beral|i(^ata ile bir
mslman ldrecek olursa, diyetin yarsn
verir. Cezay gerektiren bu ite bir insann

1399
yansn ldrd ve diyetin yarsn dedii gibi,
ganimeti gerektiren kafiri ldrme iinde de yarm
insan ldrm kabul edilir,
1100- "Kim bir patrik ldrrse her eyi
onundur" derse ve patrik olmayan bir kafiri
mslman ldrrse, eyasn almaya hak
kazanamaz.
nk maksat, ldrlmesiyle dmann
gc krlacak olan kiiyi ldrmeye tevik
etmektir. Bu ldrme de gereklememitir.
Nitekim, "Kim kral ldrrse her eyi onundur"
derse ve kral yerine bakas ldrlrse,
eyasn almaya kimse hak kazanamaz.
1101- "Kim bir patrik ldrrse ganimetten
kendisine bin dirhem vardr" derse ve bir
mslman bir patrik ldrrse, o-nun eyasn
almaya alt iin devlet bakannn yapt bin

1400
dirhemlik tahsisi bundan sonra elde edecekleri
ganimetten almaya hak kazanr. Nitekim bundan
sonra ganimet almayacak olurlarsa, bu adam
daha nce alnm ganimetten bir ey alamaz.
nk bu ganimetlerde mslmanlarn
paylan vacip olmutur. Kald ki bu ganimet tahsisi
daha nce ganimet aldklar eylerden yapld
iin geerli olmaz. nk ganimet alndktan
sonra yaplan tahsis iin nceki ganimetten
verilmesi caiz deildir.
1102- "Sizden kim rasgele birini ldrrse
her eyi onundur" derse ve bir mslman gidip
komutan yahut kral ldrse, eyasn almaya
hak kazanamaz.
nk rastgele birinin eyasn alma hakkn
tanmtr. Komutann veya kraln ganimet eyas
da phesiz rastgele birinin eyasndan daha

1401
deerli ve oktur. Tahsis edilen en aa miktar
yerine en stn miktar hak edilmez.
Ama "Kim rastgele birini ldrrse ona yz
dirhem vardr" derse ve bir mslman,
kumandan ldrse, yz dirhemi almaya hak
kazanr.
nk art koulan eyi ve daha fazlasn
gerekletirmitir. Zira komutann ldrlmesi
rastgele birini ldrmekten daha ok dmann
gcn krmaktadr. Rastgele birini ldrme
karlnda tahsis edilen miktar belli olup yz
dirhemdir. Bundan sonraki meseleler malum bir
eyi veya miktar tahsis etmekle ilgilidir.
1103- ldren kiiye muayyen bir ey tahsis
edilmise, ister daha adisini, ister alasn
ldrsn ondan bakasna hak kaza namaz.
nk istihkak (hak kazanma) mahalli

1402
mevcut olmadan, hak kazanma da szkonusu
deildir.
1104- ldren kiiye muayyen bir mal
tahsisi yaplm (vadedilmi) iken kendisi art
koulann dnda bir i grrse, bu mal almaya
hak kazanamaz.
nk baka ey yapmakla ayn eyi
almaya hak kazanlmaz.
1105- Yaplan i art koulan ey cinsinden
olup yarar art koulan eyden daha az ise, yine
almaya hak kazanamaz.
nk art koulan ile yaplan ey arasnda
denklik ve benzerlik meydana gelmemitir. Ama
da btnyle gereklememitir.
1106- Ama yaplan in yaran, art koulan
eyden daha byk ise, vadedilen eyi almaya
hak kazanr.

1403
nk art koulan ve daha fazlasn
gerekletirmitir.
1107- Komutan "kim yal birini ldrrse
her eyi onundur" derse ve bir mslman yal
deil de gen birini ldrrse, her eyini almaya
hak kazanr.
nk art koulan ve daha fazlasn
gerekletirmitir. Nitekim gen birini ldrp
dmana saldrmak iin sarfedilen g daha
byktr. Alnan eyler de genlik veya yallkla
deimez.
1108- "Kim bir gen ldrrse her eyi
onundur" derse ve gen yerine yal ldrlse,
eyasn almaya kimse hak kazanamaz.
nk celadet ve dman ^nmek
bakmndan yapt i, art koulan iten daha
aadadr.

1404
1109- "Kim zorla yakalayp esir getirirse o
kendisinindir" derse ve esir yerine mslman kii
zora bavurmadan mukavemet gstermeyen
hizmeti bir kiiyi (vasf) tutup getirse veya aksini
yapsa, bir ey almaya hak kazanamaz.
nk esir ile savunmasz hizmeti klfet ve
fonksiyon bakmndan farkldr. Bu hakk almaya
sebep olan ey mevcut olmam, esir yerine
kiiler getirmitir.
1110- "Kim bir hizmeti getirse, o
kendisinindir" derse ve mslman, hizmeti
yerine st ocuu veya st annesi getirse,
hizmeti onu almaya hak kazanamaz.
nk hizmeti st ocuu veya st
annesinden bakadr. Hak kazanaca ey
mevcut olmamtr.
1111- "Kim bin dirhem getirirse, yz tanesi

1405
onundur" derse ve bin dirhem yerine bin dinar
getirse, bir ey almaya hak kazanamaz.
nk getirecei dirhemlerin bir ksmn ona
tahsis etmitir. Halbuki dirhem ve dinar
birbirinden farkldr. Cinsleri deiiktir.
1112- "Bir hizmeti getirene yz dirhem
vardr" derse ve mslman, kadn hizmeti
getirse, bir ey almaya hak kazanamaz.
nk insanolundan erkek ve dii
birbirinden farkl ve maksat da deiiktir. Onun
iin biri kle satn alsa ve bu ald cariye ksa,
al akdi gereklemez. Cinsler farkl olunca
berzerlik meydana gelmez.
1113- "Bir gen getirene yz dirhem vardr"
derse ve gen yerine yal birini getirse,
mslman yine bir ey almaya hak kazanamaz.
Ama aksi olursa hak kazanr.

1406
nk cins bir ve burada gdlen ama iin
gen yaldan daha iyidir. art koulandan daha
fazla olan bir eyi getirince, tahsis edilen eyi
almaya hak kazanr. Ama art koulandan az
olan eyi getirirse almaya hak kazanamaz.
Mesela bin dirhem getirene yz dirhem vardr,
der ve biri bin dirhem getirirse, yz dirhemi
almaya hak kazanmas gibi. nk cins ayn ve
getirdii daha stndr. Daha fazla da getirse,
kendisine tahsis edilen normal yz dirhemden
fazlasna hak kazanamaz.
1114- Yine "Kim kendisinin kazand bin
dirhem getirirse r (onda biri) onundur" derse
ve mslman beytlmal parasndan bin dirhem
getirirse, r mahsul olan dirhemlerden almaya
hak kazanr.
nk "kendi kazand" sz ile daha

1407
fazlasn alma hakkn vermemitir. Tahsis ettii
miktar ve cins de ancak adn koymakla sabit
olur.
1115- "Gzelinden bin dirhem getirene yz
tanesi verilecektir" derse ve mslman normal
olan bin dirhem getirse, bir ey almaya hak
kazanamaz.
nk getirdii ey art koulandan daha
addir.
1116- "On koyun getirene bir koyun vardr"
derse ve mslman kii on inek getirse, yine bir
ey almaya hak kazanamaz.
nk cins deiiklii vardr.
1117- Yine "on takm dibac (deerli kuma)
elbise getirene yle vardr" derse ve mslman
onun yerine sds "Bzyn, bizyn" elbise
getirse, bir ey almaya hak kazanamaz. Bunun

1408
aksi de olursa yine alamaz.
nk cins deiiklii vardr.
1118- "Krmz bzynden on takm elbise
getirene yle verilecektir" derse ve onun yerine
mlman kii yeil veya sar elbise getirirse
baklr; krmz kuma, getirdiinden daha deerli
ise, bir ey almaya hak kazanamaz. Ama deeri
daha az veya eit ise, kendisine belirtilen
kumatan almaya hak kazanr.
nk cins bir, deiiklik sadece sfattadr.
Nitekim krmz niyetiyle bir takm kuma satn
alnsa ve aldnda yeil kuma olduu
anlalsa akid sahih olur.
1119- Yine at, katr ve eek arasndaki ilem
de ayn ekildedir. Mesela, "At getirene yz tane
vardr" derse ve at yerine ksrak getirilse, almaya
hak kazanlmaz. Ama bunun aksi olursa hak

1409
kazanlr.
nk cins ayn ve at ksraktan stndr.
Ama katr veya eek getirilirse, bir ey
almaya hak kazanlmaz.
nk cinsleri deiiktir.
1120- "Kim at getirirse ona yz vardr" derse
ve bir adam
at getirse, almaya hak kazand ganimet
tahsisi ancak bundan sonra dmandan
kazanacaklar ganimetlerden alnr. Hatta baka
ey ganimet almazlarsa, onun hak kazand
tahsis bundan nce aldklar ganimetlerden
sadece atlardan verilir. At, yz dirheme eit
olmuyorsa deeri zerine kendisine artrma
yaplmaz. Yz ve daha fazla deerinde ise,
devlet bakam dilerse at nceden aldklar
ganimete katabilir ve sadece yz (dirhemi)

1410
kendisine verebilir.
nk devlet bakan ganimetleri satma
yetkisine sahiptir. Bu aygula-mas da ganimetten
deeri ile bir eyi satmas mesabesinde olup
caizdir.
Yz (dirhem) atn deerinden fazla ise (at
yz dirhem etmiyorsa), kendisine atn deeri
miktarndan fazlasn veremez.
nk fahi kayrma ve aldanma le deil,
nazar ve takdir ederek deitirme yetkisine
sahiptir. En iyi Allah bilir.
437[8]

ldrme le Hak Kazanlan Ve
Kazanlmayan Ganimetler

437[8]

1411
1121- Devlet bakan "kim bir kafiri ldrrse
her eyi onundur" derse ve dmandan bir
cengaver meydana atlnca bir mslman
karsna kp ona atndan ykan bir darbe vur-
sa ve atn aldktan sonra onu da diri diri
mslmanlarn yanna srkleyip getirse, o kafir
de birka gn sonra lse, yatalak olsun olmasn,
o darbeden ld kesin olsa, mslman onun
hereyini, selebini, atn ve sann almaya hak
kazanr. nk onun darbesiyle lnce kendisi
ldrm saylr. ldren kiinin
lehine ve aleyhinde doacak sonu
asndan, ldrlen kiinin ldren kiinin
darbesiyle o anda veya daha sonra lmesi
farketmez.
1122- Ganimet taksim edilmeden nce
ganimetin alnma-

1412
sndan nce veya sonra darulislamda lmesi
msavidir. Ama ganimetler taksim edildikten veya
satldktan sonra yaral henz lnemise, onun
eyas ganimete katlr ve asker arasnda
paylalr.
nk eyasn almak iin katil lehine sebep
olan ldrme henz gereklememitir. Zira tam
ldrme lmden bakasiyfe gereklemez.
Halbuki yaral henz diridir. Ganimeti alan
askerlerin yaralnn malnda hak sahibi ol-
malarnn sebebi de daha nceden mevcut olup
ganimet almak esasdr. Onun iin eyas
aralarnda taksim edilir. Taksim etmekle de
mlkiyet gerekleir. Bu eyada ganimet tahsisi
hakkmm dmesi de bu mlkiyetin gereidir.
Devlet bakannn onun eyasnda ganimet
tahsisini iptal etmesinden sonra, sebep

1413
gereklese bile, tahsis le ona mstehak
olamaz.
Yaralnn durumu ne olaca anlalncaya
kadar niin ganimet alnmasn ve satma ii
olmasn? denilirse:
Cevap olarak deriz ki; nk taksimini
gerektiren ganimet alma prensibi onda daha
nceden sebep olarak mevcuttur. Sebebinin
varl ile sabit olan hkm, mevhum (olup
olmiyaca kesin olmyan farazi) bir sebepten
dolay geciktirilmez. Nitekim yaralnn kendisi
ganimet arasnda taksim edilirken, mal nasl
taksim edilmesin?
Yine, yaralnn kendisi herhangi bir kiinin
bekledii zel bir hakk olmadndan taksimi
yaplr, ama onun eyasnda katilin bekledii bir
hak vardr, eyasna sahip olmas iin sebep de

1414
onun iin mevcuttur, yani sebebi kendisi
gerekletirmitir, diye itiraz edilirse;
Cevap olarak deriz ki: Sebebin ancak
yaralnn lmesiyle gerekleeceini belirttik.
Sonra, ganimetin taksimi bundan daha byk bir
hak olduu iin bu sebeple geciktirilmez. nk
sir edilen kii ve malda ganimeti alanlarn hakk
daha ncedir ve ncelii fardr. Bu sabit bir
haktr. Ama ldren kii ganimet olarak
taksimden nce alrsa (yani yaral lrse), hibir
ey szko-nusu olmadan onu kendine alr. Onun
hakkndan dolay da taksim veya sat tehir
edilmez. nk vuran kiinin hakkndan dolay
burada geciktirme de olmaz. u anda bu hak
sabit de olmaynca zellikle tehir yaplmaz.
Denilse ki; Buna gre yaral taksimden sonra
lrse, vuran kii, nakid olarak onun kymetini

1415
alma hakkna sahiptir. Taksimden sonra gelen ve
ald esirdeki hakk gibi.
Deriz ki; Ganimet taksiminden sonra gelen
ve ald esirde hak sahibi olan kimsenin hakk
aslda (daha nce) sabittir. Bu hak ile szkonusu
mlk (esir) karlnda fidye olarak kymeti alma
hakkna sahiptir. Bunda ise vuran kiinin
yaralnn eyasnda hakk asla sabit olmamtr
ki, bu hakkn gerei karlnda kymet olarak
fidye alabilsin. Bu hakka ancak taksimden nce
yaral lm olsayd kendisine daha evvel
yaplan tahsis sebebiyle sahip olurdu. Ama
ganimet taksiminden sonra, tahsis edilen ey
mevcut olmadndan hakknn sabit olmas
mmkn deildir.
Bunu yle bir rnekle aklayalm: Mcahid,
esir ald ve kle edindii birini satsa, ortada hak

1416
alaca bir ey kalmad iin onu tutup getiren
kiinin hakk diye de bir ey kalmaz. Dmandan
alnan seleb (ganimetin) durumu da byledir.
1123- Buna gre, mslman onu vurduu
anda kafirler yaraly diri iken ekip gtrseler,
darbesinden dolay ld sabit olmadka,
vuran kiinin onun atnda ve eyasnda bir hakk
olmaz.
nk sebebin tamamlanmas onun
lmesiyle gerekleir. Balangta onlar almaya
hak kazanmas iin sebebin kesinlik kazanmas
lazmdr. Bu sebebin zahiren varl yeterli
deildir. Azat etme veya boamann taalluk ettii
(bal olduu) art gibi. Bu art kesin olarak
gereklemedike neticesi de meydana gelmez.
Yaralnn kesin olarak darbeden ldn
renmenin yolu, msl-manlardan adaletli iki

1417
ahidin ahitlik etmesidir.
nk yaralnn eyas zahire gre
mslmanlara ganimettir. Vuran kiinin bunlara
hak kazanp kazanmadn kesin olarak
renmee ihtiya vardr. Bu da ganimetin
taksiminden nce yaralnn darbeden ldne
dair mslmanlara getirecei delil ile ancak
meydana gelir.
1124- Ama yaral, ganimet taksiminden veya
sattan sonra lrse, delil geririlse bile, vuran
kii onun eyasn almaa hak kazanamaz.
nk taksim veya satn gereklemesiyle
hak kazanaca ey de kalmam olur.
1125- "Kim bir kafir ldrrse ona yz
dirhem vardr" deseydi, durum tpk bunun gibi
olurdu. Ancak ganimetler satlp deeri taksim
edilmeden yaral lrse, vuran kii yz dirhemi

1418
almaya hak kazanr. Ama ganimetler
datldktan veya satlp deeri datldktan
sonra yaral lrse, vuran kii onun eyasndan
birey alamaz.
nk burada alaca hak ganimetin
kendisidir. Ganimetin satlmasyla bu hak mahalli
ortadan kalkmaz. Satlan eyin yerine kaim
olmas itibariyle ganimetin deeri (nakid) de
ganimettir ve ganimeti alanlar arasnda paylalr.
Ama taksim ile bu hak mahalli ortadan
kalkmaktadr.
Birinci durumda hakkn mahalli, yaral kafirin
eyasidr. Bu eya bakasnn hakkna gemekle
onun hakk kalkm olur. Zira eyann deeri (na-
kid), eya deildir. kisi arasnda fark buradadr.
En iyi Allah bilir.
438[9]

438[9]

1419

Zimm, Kle, Kadn Ve Bakalarna
Ganimet Tahsisi

1126- Komutan "Kim bir kafiri ldrrse her
eyi onundur" derse ve mslmanlarn safnda
arpan bir zimm kar dman tarafndan birini
ldrrse her eyi onundur.
nk devlet bakan (komutan) hem
mslman, hem de zimmyi iine lan genel bir
lafzla ganimet tahsisini zimmye de yapm
bulunmaktadr, mum lafz, hkmn ispatnda
kapsad her eyde nass gibidir.
1127- Ganimet tahsisini direkt zimmye
yaptnda zimm bu eye mstehak olduu gibi,
umum lafzla da bu eyleri almaa mstehak


1420
olur.
nk zimm, mslmanlarn safnda
arpt zaman ganimetten bir pay ona da
verilir. Tpk mslman kiinin pay gibi pay alr.
Pay almaya mstehak olan, ganimette ortak olur.
Pay almaya mstehak mslman gibi. Onun iin
ihtiyac kadar yiyecek ve atna yem alma hakkna
sahiptir.
1128- Savaa katlm olsun veya katlmasn
tccardan biri dman tarafndan birini ldrrse,
her eyini almaya hak kazanr.
nk bu anda savam ve ganimete bu
savamasyla ortak olmutur.
Ganimet tahsisi hkm onu da
kapsamaktadr.
1129- Ayn ekilde, mslman veya zimm
bir kadn da bir dman ldrse, tahsis edilen

1421
ganimeti almaya hak kazanr.
nk ganimetten hak edilecek eye
ortaktr. Yani savata alman ganimete kendisi de
ortaktr.
1130- u ana kadar efendisinin yannda
dmana kar savam veya savamam bir
kle de ldrse, ldrdnn her eyini ganimet
olarak almaa hak kazanr.
nk ganimetten mstehak olduu bir pay
vardr.
Ganimet tahsisi ile de ldrdnn her
eyini alma hakkna sahip olup ald eyler
efendisinin olur.
nk klesinin kazancdr.
Ancak komutan "Hr kimselerden veya
genel bir ifade ile msl-manlardan kim bir kafiri
ldrrse her eyine sahip olur" diyerek kayt ve

1422
smrladrma yapsa, bu taktirde alnan eyler alan
kiiye tahsis edilir.
nk hak kazanma yaplan tahsisle olur.
Tahsis yaplrken lafzn umumu muteber olduu
gibi, hususu (zeli) de muteberdir.
1131- Ganimet tahsisi durumunda zimm
ldrd dmann her eyini almaya hak
kazanamazsa, devlet bakan (komutan) ona
ganimet taksiminde uygun grecei miktarda
verebilir.
nk mslmanlara tabidir. Savata onlara
tab olan kimse taksimde pay alma yerine, devlet
bakan (komutan) mn uygun grecei miktar
almaya hak kazanr. Kle ve kadnn durumu gibi.
Zira savaa kmasna tevik olmas iin ona
mutlaka bir eyin verilmesi lazmdr. Tab ile
metb arasnda (efendi ile kle gibi) eitlik

1423
yapmann yolu da yoktur. Onun iin tab kiilere
ganimetten uygun grlen bir pay verilir. Sva-ri
olduunda da pay mslman svarinin payndan
fazla olmaz. Piyade olduunda da durum ayndr.
nk ne olursa olsun slam ordusunda mutlaka
zimmden daha gl ve yararl bir fert vardr.
Yarar daha byk olan ms-lmann pay
artrlamyorsa, zimmnin pay nasl artrlsn?
mam Muhammed'in ifadesinin zahirinden
anlaldna gre yaran byk olduunda
zimmnin pay mslmann payna eit olabilir.
Halbuki sahih olana gre bu durumda da
mslmann payna eit pay alamaz. Devlet
bakannn uygun grecei miktarda onun pay
eksik olur. Nitekim klenin kymeti (azad creti)
hr kiinin diyeti seviyesine kamaz.
Genel ganimet tahsisinde, ldrlen kafirin

1424
eyasn almada eit deil midirler? Hatta
zimmnin ldrd dmandan ald ganimet
eyas mslmann ald ganimet eyasndan
daha ok olabilir, zimmye ganimetten verilen
payda niin zimm ile mslman eit tutulmasn
veya zimmye daha fazla verilmesin? diye itiraz
edilirse;
Cevap olarak deriz ki; nk ganimet
tahsisinden sonra ldrlenin eyasn almaya
hak kazanmak, ya ldrmek veya komutann
tahsis etmesiyle gerekleir. Bu konuda zimm ile
mslman eittir. Ama ganimetten almaya hak
kazanmak, eref ve izzet manas itibariyledir.
Nitekim ganimet tahsisi ile eyay almaya hak
kazanmakta svari ile piyade de eittir. Ancak bu
demek deildir ki ganimet taksiminde de ikisinin
eit pay almas gerekir.

1425
1132- Komutann "Kim bir kafiri ldrrse
her eyi onundur" szn bazlar iitmi, bazlar
da iitmemise, sonra bir kii dmandan birini
ldrrse, komutann szn duymam olsa
bile, ldrdnn her eyi kendisinindir.
nk komutanm ordudan herkese ayr ayr
duyurmas mmkn deildir. Sadece sz asker
arasnda yayabilir ve bunu da yapmtr. Bu da
szn kapsamna giren herkese ulam
hkmndedir. Nitekim ashabtan Ebu Katade
ganimet tahsisi haberini duymadan nce-Huneyn
Harbinde mriklerden birini ldrmt.
Rasulullah da sonradan duyduumuza gre
ldrd kiinin eyasn ona vermitir.
Kald ki, sz iitmek ancak muhataptan
zarar nlemek durumunda art koulur. Halbuki
bu durumda zarar deil, yarar bulunmaktadr.

1426
1133- Buna gre, bir seriyye gnderip
komutanna "Ganimetin drtte biri sizindir" derse,
sz hepsi iin geerlidir. nk komutana
sylemek btn seriyye fertlerine sylemek
gibidir.
1134- Ayn ekilde bir ksm iitip dierleri
iitmezse, yine hepsi iitmi gibidir. Ne onlardan
ne bakasndan ganimet tahsisi szn kimse
iitmemise, hibir kimse ldrdnn eyasn
nk ganimet tahsisinden maksat,
savamaya tevik etmektir, Komutann szn
kimse iitmemi ise, bu tevik meydana
gelmemi demektir. Sanki komutan bu ii kendi
iinde dnm, fakat kimseye sylememi
gibidir. Ama balarna verilen kimse iitmi veya
bazlar duymusa, savaa tevikten etmek olan

1427
ama gereklemi olur.
1135- Etrafndaki askerlere "Bu seriyyeye
alaca ganimetin drtte birini tahsis ettim" derse
ve seriyye elemanlarndan bunu hibir kimse
duymazsa, kyasa gre tahsis edileni almaya hak
kazanamazlar.
nk onlardan biri kendisi iitmedii zaman
ama olan savaa tevik gereklememi olur.
Ganimet tahsisi ile ama edinilen eyi askerlerine
veya gece ailesine yahut kendi kendine
sylemesi arasnda bir fark yoktur. Hepsi de
geersizdir.
stihsana gre ise tahsisi almaya hak
kazanrlar.
nk belirttiimiz gibi devlet bakan
(komutann) askerleri arasnda syledii ey
yaylr, yahut sanki bunu seriyyedeki kiilere

1428
ulatrmalarm emretmi gibidir. Bildirmeden
nce seriyye hakknda bu hkm kabul etmeni
bir zarar da yoktur. Geri tevikin gereklemi
olmas iin tebli edilseydi daha iyi olurdu.
Mesela, devlet bakannn normal olarak
bizzat kendisi askerle yahut seriyye fertleriyle
muhatap olmamas veya onlarla konumamas
durumu bunu aklamaktadr. Zira devlet
bakanlar herkese yaymak istedikleri eyleri
kendi evrelerindeki zel kiilere syler ve bu
onlarn adetlerindendir. Bu yolla hitab onlara
yaym ve tebli etmelerini emretmi saylrlar.
1136- Komutan "kim bir kafiri ldrrse her
eyi onundur" der ve giden seriyyeye sonradan
yardmc kuvvet gnderilirse, nsl umanlar d an
kim bir kafir ldrrse hereyini almaya hak
kazanr.

1429
nk yardmc kuvvetin ortak olmaya hak
kazanmas, tahsis yapldnda hazr olan kiinin
hak kazanmas gibidir. Komutann sylediini
bilsin veya bilmesin bir kafir ldrdnde her
eyini almaya hak kazanr.
1137- Yardmc kuvvetin banda yeni bir
komutan gelir ve eskisi azledilir (grevden
alnr)sa, yeninin geliinden itibaren ganimet
tahsisi geersiz olur ve o andan sonra
ldreceklerinin eyasn almaya hak
kazanamazlar.
nk ganimet tahsisinin geerlilii,
komutann yetkisi (velayeti) itibariyledir.
Azledilmesiyle bu velayet kalkm olur. Bir
eyden maksat gereklemeden nce ortaya
kan engel, sebebin asl ile beraber bulunmu
gibidir.

1430
1138- Ganimet tahsisi yaptnda azledilmi
ise, bu tahsisi geersizdir, ayn ekilde ganimet
tahsisinden sonra ve dmandan kimse
ldrlmeden nce yahut ganimetler alnmadan
nce seriyye gnderdikten sonra azledilmise,
yapt tahsis yine geerli deildir. Ama nceki
komutan azledilmeden nce ganimet alnm ise,
alnan bu ganimetten tahsisler geerlidir. nk
azledilmeden nce ganimet tahsisi ile ama
(savaa tevik) gereklemitir.
1139- lk komutan, gelen ikinci komutann
kendisini azledeceini bildirmi ve ikinci komutan
henz asker karargahna ulamamsa, ilk
komutan azledilmi saylmaz ve grevi ikinci
komutann karargha varmasna kadar devam
eder. Ama karargaha yaklar ve askerin yardm
istemesi halinde yardm edecek duruma gelirse,

1431
ilk komutan azledilmi saylr ve yapt ganimet
tahsisleri geersiz olur.
nk onlara yaklanca aralarna karm
gibidir. Bu da halifenin birinci komutan azletmek
iin ikinciyi gndermesi durumunda olur. kinci
komutan askerlere yaklamadka birincisi
azledilmi saylmaz. nk askerin bir yneticiye
ihtiyac vardr. kinci ise uzak olduundan
ynetme grevini henz yapamamaktadr.
Askere yaklatnda artk birincisi azledilmi
saylr ve ynetim bunun eline geer.
1140- Kendilerine yeni bir komutan gelmeyip
balarndaki komutan lrse ve aralarndan birini
balarna komutan yapsalar, len komutann
yapt ganimet tahsisleri geerliliini korur.
nk ikinci komutan len birincinin halifesi
olup onun yerine kaimdir. Onun iin birincinin

1432
btn uygulamalar geerlidir ve yrrlkten
kalkmaz.
Ama seilen ikinci komutan bu ganimet
tahsislerini muhataplara iptal ettiini bildirirse,
tahsisler yrrlkten kalkar ve kimse almaya hak
kazanamaz.
nk len birinci komutan mesabesindedir.
Birinci komutan ganimet tahsislerini iptal ettiini
bildirdiinde bu tahsisler iptal olduu gibi,
ikincinin de iptal etmesiyle yrrlkten kalkm
olur.
1141- Devlet bakan askerlere
"Komutannz lr ve ld-rlrse filan kii size
komutan olsun" derse, sz geerli ve sahihtir.
nk mutlaki arta balamaktr ki, bu da
sahihtir. Kle azad ve talak (boama)
durumunda olduu gibi.

1433
Dayana da Rasulullah'n Mte gn
buyurduu rivayet edilen u hadistir: "Zeyd
ldrlrce komutannz Ca'ferdir. Ca'fer de
ldrlrse, Abdullah bin Revaha olsun".
u da vardr; Birinci komutan lnce
ganimet tahsisleri de ptal olur. nk onu
kendisi gndermesi itibariyle ikinci komutan
halifenin vekilidir. Sanki balangta ve birincinin
lmnden sonra kendisi ikinciyi grevlendirmi
gibidir. Halbuki daha ncekinin durumu byle
deildir.
nk birincisinde ganimet tahsisi
komutann uygun grd bir grdr. Daha
st makamn gr ile onun gr yrrlkten
kalkmaktadr. O da halifenin ikinciyi
grevlendirmesidir.
Birinci faslda ise gr stnde bir gr

1434
szkonusu olmamtr. Sadece asker
durumlarna bakarak onu balarna komutan
yapmtr.
Grnn hkm, halifesi itibariyle
kalcdr. Sanki kendisi halife seilmi gibi.
Nitekim namazda imamn yerine bakasnn
imam olmas durumunda namaz sahih olur ve
birinci imamn yaptklaryla cemaatin yaptklar
arasnda bir fark yoktur. Bu da onun gibidir. '
1142- Beraberinde bulunan askerlere
"Sizden kim bir kafir ldrrse her eyi onundur"
derse, sonra yardmc bir kuvvet veya tccar
yahut dman taraftan mslman olan bir grup
onlara katlr ve onlardan biri dmandan birini
ldrrse, kyasa gre eyasn ganimet olarak
almaya hak kazanamaz. nk "sizden" diyerek
bu ii hazr olanlara tahsis etmitir. nceki du-

1435
rumda ise durum byle deildir. Orada "kim bir
dman ldrrse" diyerek hitap umum
olmutur. Bu da hem hazr olan, hem hazr
olmayan iine alr.
stihsana gre ise her eyini almaya hak
kazanr. nk hazr olanlarn ahslarn deil,
savaa tevik etmeyi ama edinmitir. Bu
manada hazr olan ve olmayan eittir.
Nitekim onlara katlanlar ganimet alma
esnasnda hazr olanlar gibi savatklarnda daha
nce aldklar ganimetlerde ortak olduklar gibi,
ganimet tahsisi hkmnde de onlara ortak ve
tahsis esnasnda hazr olmu gibi kabul edilirler.
1443- Asker arasnda eraan altnda kiiler
olup devlet bakannn izni ile girmilerse ve
asker gibi savarlarsa, gerek ganimetten pay
almada ve gerekse ganimet tahsisinde zimmler

1436
gibi ilem grrler. Yeterki devlet bakannn izni
ile katlm ve askerler gibi savam olsunlar.
1144- Ama devlet bakannn izni olmadan
darulislama girmilerse, ganimet tahsisinden
veya ganimet taksiminden faydalanamazlar.
Btn pay ve tahsisleri mslmanlarndr.
nk yasal yollardan salanan bu hak,
darulislamda bulunan vatandalara mahsustur.
Devlet bakannn onlardan yardm istemesi
dnda darul sla-mn vatanda olmayanlar iin
bu hak sabit olmaz. Onlardan yardm istemekle
hkmen kendileri de darul slamn vatandalarna
katlm olurlar.
Maden ve rikaz (define) lerde de durum
bunun gibidir, darulislamda e-man le bulunan
kii devlet bakanndan izin almakszn bir
maden veya define kard zaman, karlan

1437
eylerin tm kendisinden alnr. Ama devlet
bakannn izni ile karrsa, zimm gibi ileme
tab tutularak bete biri alnr ve gerisi kendisine
verilir.
439[10]

1145- Darulharpten mslman bir cemaat
savaacak gce sahip olup slam ordusunun
peinde baka bir darulharbe girse ve hem
kendileri hem de slam ordusu ganimet aldktan
sonra darulharbi terketse, nslmanlarn ald
ganimetlerden bete bir (humus) alnr. Eman
altndakilerin ald ganimet-lerden ise bir ey

439[10]
Bu itihad, petrol ve doalgaz gibi maddelerin
deer ifade etmedii, hatta kiinin tarlasnda yzeye
vurduu zaman tarlasn mahvettii lkdonemlere
aittir. Ama petrol ve doalgaz gibi maddeler deer
kazandktan, hatta dnyada en deerli maddeler
olduktan sonra elbette bu itihad da deimitir.
nceleri deer ifade etmeyip daha sonra deer
kazanan btn maddelerle ilgili alimlerin nceki
itihalar da bu ekilde deimitir veya deimesi
gerekmektedir. (eviren.)

1438
alnmayp hepsi kendilerinin olur.
nk ganimet almalar dini destekleme
eklinde olmamtr. Ganimetten bete birin
alnmas iin din urunda yaplan savata alnm
olmas lazmdr. Bu da eman altndakilerin
aldklar dnda ancak mslmanlarm aldkla-
rnda gerekleir. Zira eman altndakiler sadece
ganimet kazanmak iin onu almlardr. Bylece
kazandklar kendilerinin olur.
Halbuki bundan nceki durumda byle
deildi. Orada ganimet mslmanlarm sava ve
caydrc gc ile alnmtr. Zira eman
altndakiler mslmanlarm bayra altnda
savamlardr. Onlardan yardm istemek avc
kpeklerin yardmndan faydalanmak
mesabesindedir. Onun iin btn ganimetin
bete biri alnr.

1439
1146- Bunu yapanlar, iki tarafn ald
ganimetleri alabilecek gte olup zimmet
ehlinden iseler alnan ganimetten bete bir ayrlr
ve gerisi onlara braklr.
nk zimmet ehli darislmn
vatandalardr. slam yurdunu savunmak iin
savarlar. Nitekim ehli zimmet malub olup bizim
yardm etme imkanmz varsa, onlara yardm
etmemiz vaciptir. Ama darulharbe girmelerinden
sonra eman altndakilere kar byle bir
grevimiz yoktur.
Darulislamn vatanda olup vatandalkla
mslmanlara tab olan zim-mler, darulharpte
aldklar eylerde de mslmanlara tab olurlar
(Bu ilerde onlar gibi ilem grrler). Zaten
ganimet darulharpte hepsinin ibirliiyle aln-
mtr. Onun iin ganimetin tmnden bete bir

1440
alnr.
Ama eman altndakiler ise vatandalkta
mslmanlara tab olmazlar. Ve darulharbe
tekrar dnme imkanna sahiptirler. Alnan
ganimette de durum byledir. Mslmanlara tab
olmazlar.
1147- Darulharpte bir dman, onlarn
(eman altndakilerin) mallarndan birey alr ve
slam ordusuna snrsa, ald ey kendisinin
olur.
nk ald eyleri mslmanlarm gc ile
deil, kendi gc ile almtr ve bu eyler kendi
mal olmutur.
Aldktan sonra adam mslman veya znmi
olup ordu ile beraber darulislama kp gelse,
ald btn mallar kendisinin olur.
nk onlar mslmanlarm gc ile alm

1441
deildir.
Rivayete gre Muire bin u'be ayn eyi
yapmtr. Yol arkadalarn ldrm ve
mallarn alarak Medineye gelmi ve mslman
olmutur. Rasu-lullah da getirdii maldan
betebir pay almamtr. Rivayete gre kendisine
"slama girmen makbuldr, ama getirdiin mal
hakszca alnm bir maldr, ona ihtiyacmz
yoktur" buyurmutur.
Rasulullah bu szleri, arkadalarna hiyanet
ettii iin kendisine sylemitir. Bu olayn
hikayesi mehurdur.
1148- Mal almadan nce slama girmi,
sonra onlardan birini ldrp maln alm ve
slam ordusu da ona yetimise, ald mal
kendisi ile asker arasnda ortak bir ganimettir.
nk onu mslmanlarm gc ile elde

1442
etmi ve himayeleri altnda elinde korumutur.
1149- Ayn eyi askerlerden biri yapm
olsayd, onun hkm de ayn olurdu. Eman
altndaki kiilerden biri de slama girip bu ii
yapm olsa, hkm yine ayndr. Hatta kp
mslmanlarm zimmetine girse ve dnte bu
mal ele geirse, hkm yine birdir.
nk mslmanlarm zimmetine girince
drulislamdan slam ordusuna katlan zimm
mesabesinde olur. Bu mal da ancak
mslmanlarm gc ile elde edebilmitir.
1150- Yine slam ordusuna snsa ve
komutann izni ile dnp bu ii yapsa, hkm
ayn olur.
nk belirttiimiz sebepten ald eylerde
komutann izni olunca zimm mesabesinde olr.
1151- Bu ii komutandan izinsiz yaparsa,

1443
eman alm kii orann vatanda deilse, ald
mal slam ordusunundur.
nk drulislamdan askerle beraber giren,
eman alm kii mesabesindedir. Zaten caydrc
ve vurucu gc yoktur. Bu mal sadece
mslmanlarm gc ile ald iin mal
mslmanlarndr. Ama eman altndakiler
savunma ve vurucu gce sahipse, mal onlarndr.
1152- slam ordusu dmandan esirler alsa
ve daha sonra komutan "Kim bir kafiri ldrrse
her eyi onundur" derse ve esirlerden biri
kafirlerden birini ldrse baklr; ayet esirler
ldrmeden nce taksim edlmemise, alnan
mal ganimettendir. Eer esirler askere taksim
edilmise alnan mal, esir sahibinindir.
nk taksim ile onun klesi olmutur.
ldrdnn mal da kendi mal gibi

1444
(efendisinin) dir. Taksimden nce ise esir
ganimettendir. ldrdnn mal da ganimetten
olur. En iyi Allah bilir.
440[11]

Ganmet Tahsisinde Ortaklk Ve Hesapla
Alnan Pay

1153- Komutan "Kim bir esir alrsa o
kendisinindir" derse ve bir adam iki yahut esir
alrsa hepsi onundur.
nk alan ve alman hakknda sz
geneldir.
1154- Yine "sizden bir insan bir esir alrsa, o
kendisinindir" derse, hkm ayndr.
nk alan ve alman eylerin tmne

440[11]

1445
delalet eden genel bir lafz kullanmtr. Byle
durumlarda art edat ile ahsa delalet eden
"men" edat arasnda fark olmad gibi, "men" ile
"insan" szleri arasnda da delalet ynnden fark
yoktur. Ama ahsen yakalayp muhafaza
etmedii zaman, esir btn askerlerindir. Hatta
bir cemaat bir tek esir alsa, bu manaya gre
onlarn olur.
1155- "Sizden kim on kii yakalarsa hepsi
onundur" derse ve onlardan biri yirmi kii
yakalarsa, hepsi onun olurlar.
nk geneli ifade eden sz kullanmtr.
Btn bunlar "Kim bir ey alrsa onundur" demesi
gibidir.
1156- "On kii yakalayann onda biri
onundur" derse ve bir adam yirmi kii yakalarsa,
sadece onda birini alabilir.

1446
Bu da iki kii eder.
1157- Yine "On kii yakahyana onlardan bir
kii vardr" derse ve bir adam yirmi kii yakalarsa,
onlardan iki kii alr. On kii yakalarsa, sadece bir
kii alr. Onlardan da en iyisi veya adsi deil,
ancak ortalama olan kendisine verilir.
nk komutan mslmanlara almasyla
salad yarar yannda bunu kendisine tahsis
etmi bulunmaktadr. Geri kalan dokuz kii
ganimet olarak askerin tmne kalr. Kii mutlak
olarak zikredildiinde de vasat olan anlalr.
Kasten ldrme ile igili yaplan sulh esnasnda
art koulduu gibi.
Zaten devlet bakan hem onu, hem dier
mslmanlar gzetmek zorundadr. Kendisine
en iyisi verdii zaman mslmanlar gzetmemi
olur. Adisini verdiinde de onu gzetmemi olur.

1447
ki taraf da gzetmesi iin ortalama birini
kendisine verir. lerin en iyisi vasat olandr.
1158- Be kii esir alrsa bunlardan yarm
kiiye hak kazanr ve hepsi gzetilerek ortalama
kiiden verilir.
Devlet bakan on kii almasn art
komutur. art ise czler itibariyle meruta (art
koulan) eye blnmez. On kiiden az
getirdiinde bir ey almaya hak kazanmamas
gerekir, denilse;
Cevap olarak deriz ki; sylendii gibi
deildir. almasyle msl-manlara salad
yarar karlnda bu tahsisi ona yapmtr.
Mslmanlara salanan yarar orannda tahsis
edilen eyden hak kazanr.
Zaten ganimet tahsisinden maksat, savaa
tevik etmek ve esir almaya sevketmektir. art

1448
formalite olarak kabul ettiimizde bu ama
gereklemez. nk dokuz kii yakalayp
bunlardan bir ey almyacan bildii zaman bu
ie girimez ve arzu etmez. Zira bunun da bir
takm skntlar ve emekle masraflar
gerekecektir. Kendisinin de dier askerler gibi bir
pay alacan bildiinde kii buna ok nadir
heves eder. Sylediklerimiz itibariyle tevik tam
manasyla ancak getirdii say orannda almay
hak edeceini bildii zaman gerekleir.
Mesela, komutan "Sizden kim on kafir
ldrrse her eylerinin onda biri kendisinindir"
derse ve biri dokuz kii ldrseydi, acaba
ldrd adam saysna gre eyalarndan o
oranda almaya hak kazanmyacak myd? Herkes
bilir ki, devlet bakan (komutan)n amac on
kiiyi art komak deildir. nk bir kiinin

1449
dmandan on kiiyi ldrmeye veya esir etmee
imkan bulmas nadirdir.
1159- ki kii dmandan on kii yakalarsa,
ortalama olan bir kii alrlar.
nk mslmanlar iin art koulan yararn
gereklemesi bu ikisi ile olmutur. artta
koulan ey de ayn ekilde mterek olur.
1160- Askerlerden birine "Dmandan bir
kii yakalarsan o senindir" derse ve adam iki kii
yakalarsa, sadece birini alabilir.
nk alan ve alnan sayy zel olarak
snrlandrmtr. Bylece alan ve alnan
konusunda genellik zellii kalmamtr.
Bunlar aralkl sra ile yakalasa, sadece
nce yakaladn alr. Ama ikisini birlikte
yakalasa, onlardan yine bir ve dilediini alr.
nk sadece lsn yakalasayd o

1450
kendisinin olacakt. Yannda baka birini de
tuttuu iin ondan mahrum edilmez.
1161- "On ki yakalarsan, onlardan sadece
bir kii senin olur" der ve biri yirmi kii yakalarsa,
sadece bir kii alr.
nk sznde zellikle bunu belirtmitir.
1162- Onlar aralkl yakalarsa, yakalad ilk
on kiiden ortalama birini alr. Hepsini birlikte
yakalarsa yine ortalama birini alr.
Az nce geen meselede olduu gibi,
burada da neden en iyisini tercih etme hakkna
sahip olmasn? diye sorulursa;
Deriz ki; nk orada mslmanlara
salad yarar karlnda kendisine art
koulmutur. Burada ise getirecei eylerden
kendisine bir blm art koulmutur. Onun iin
burada vasat itibar edilir.

1451
1163- Be kii yakalarsa, ortalama
olanlarndan yarm kii almaya hak kazanr.
nk on kiiden bir kii derse, be
kiiden de yarm kii der. Zaten bir payn
verilmesi, tevik amacn gerekletirmek iindir.
1164- Askerden on kiiye "On kii
yakalarsanz bir tanesi sizindir" derse, daha nce
sylediimiz btn eylerde bir kii iin syledii
sz ile bu sz arasnda fark yoktur.
nk yakalama iinde hepsini zikredince
tahsis etmi saylr. Alan kii iin yaplan
belirleme, alnanda da belirlemeyi gerektirir.
nk ona dayaldr.
1165- O kiiye "sizden biriniz on kii
yakalarsa onlardan bir tane kendisinindir" derse
ve biri yirmi kii yakalarsa, ortalama olanlarndan
iki kii almaya hak kazanr.

1452
nk yakalama iinde her birini ayr ayr
belirtmi ve hitabn hepsine genelletirmitir.
Alanlar hakknda hitabn genel olmas,
alnanlarda da genellik hkmn ispat eder.
Sanki bir ordu fertlerine hitap etmi gibi.
Nitekim bu meselede, onlardan her biri on
kii yakalarsa, yakaladklarndan her biri bir kii
alma hakkna sahip olur. Ayn ekilde bir kii yz
kii yakaladnda onlardan on kii alma hakkna
sahiptir.
1166- Sadece bir adama "Aldn on kiiden
sana bir tane vardr" derse ve adam yirmi kii
yakalasa, iki kii alma hakkna sahip olur.
nk "ma" sz, umum ifade eder.
Yakalayan kiide ise umumu onunla ispat etmek
mmkn deildir. nk belirli bir kiiyi zel
olarak belirtmitir. Onun iin "ma" kelimesiyle

1453
sadece alnanlarda umum manas sabit olur.
Ama "Eer yaklarsan..." diyerek "in" art edatn
kullanrsa durum bunun zdd olur. nk bu
sznde ne ekil, ne mana ynnden umumu
ispat edecek (ifade edecek) bir ey yoktur.
1167- Askerlerden birine "Ey Falan!
Mriklerden u meydan okuyan kimseyi
ldrrsen her eyi senindir" derse ve bu sz
baka bir mslman duyarak o mrikin
karsna kp onu ldrse, onun eyasn
alamaz.
nk komutan konutuu kiiye bu ii
tahsis etmitir. ldrlenin eyasna hak
kazanmak da ancak komutann tahsisi ile olur.
Ganimet tahsisi de birine zel olmaya elverilidir.
Bakas o ii yaptnda bu tahsis sanki hi
yaplmam kabul edilir.

1454
1168- Komutann hitap ettii kii onu baka
bir msl-manla yardmlaarak ldrse ve
ganimet tahsisi de yrrlkte olsa, ldren
muhatap kii, adamn eyasnn yarsn almaya
hak kazanr. Dier yars ise ganimete katlr.
nk ikisinden her biri yarsn ldrm ve
ldrenlerden herbiri iin para butune gre
deerlendirilmitir.
441[12]

Snr Ve Miktar Belirtilmeyen Ganimet
Tahsisleri

1169- Komutan "Sizden kim bir ey getirirse
onun bir ksm kendisinindir" derse ve bir adam,
yiyecek veya elbise yahut esirler getirse,

441[12]

1455
bunlardan ne kadar alacan komutan tesbit
eder. Onu ve askerleri gznnde bulundurarak
uygun grecei bir miktar kendisine verir.
nk getirebilecei eyleri mevcutlar iin
kullanlabilen en genel lafzla dile getirmi ve
"ey" szn kullanmtr. Bu da adamn
getirecei her eyi iine alr.
Getirilen bu eylerden bir ksmn ona tahsis
etmitir. Bu da belirsiz bir miktarn ismidir. Ne
varki bu belirsizlik, en geni anlamda bolluu
ifade eder ve tahsisi yapan veya onun yerine
bakan kii genilikle tasarruf edebilir. Bu
meselede, ganimet tahsisini yapan, komutan
(devlet bakan) dr. Btn taraflar gzetmekle
mkelleftir. Onun iin taraflar gzettii bir l ile
paylatrmas gerekir. Bu paylamas da
taraflarca makbul olmas lazmdr.

1456
Mesela, malnn bir ksmn birine vasiyet
eden bir kimse gibi. Varis kii, vasiyet edilen bu
maldan diledii kadar o kiiye verebilir. nk O,
tahsis yapan kii makamnda kimdir. Vasiyet
yapan kiinin varisleri yoksa mal btn
mslmanlarndr. Devlet bakan bu mal
deerlendirir ve vasiyet yaplan kii ile dier
mslmaniar gznnde bulundurarak mirastan
o kiiye uygun bir miktar verir.
1170- "Kim bir ey getirirse ondan kendisine
bir ey veya biraz yahut az bir miktar vardr"
derse, bu da bundan nceki meseleye baklarak
zmlenir. Ancak bu meselede ganimet tahsisi
yapan komutann verecei miktarn, getirilen
ganimetin yarsna varmas doru deildir. nk
getiren kiiye getirdiinden az veya basit yahut
belirsiz bir ey tahsis etmitir. Bunlar da azln

1457
delilidir. Azlk ve okluk ortak isimlerdendir.
Ancak mukabele (karlatrma) ile anlalr.
1171- "Kim birey getirirse onun bir cz
kendisinindir" derse, getirilen ganimetten ne
kadar pay verilecei yine tahsisi yapan komutana
kalmtr. Ancak bu meselede de sadece yarya
kadar verebilir.
nk iki czden en kk cz budur ve
yarmdr.
1172- "Br ksm verilecektir" demesi de "bir
miktar" demesi meabesindedir.
nk azlk ve okluk bir eyin bazs ve bir
miktar olur. Kesin miktar belirten bir ey tahsis
lafznda yoktur. Onun iin ne kadar verileceini
tahsisi yapan kii kararlatrr.
1173- "Kim bir ey getirirse, ondan kendisine
bir pay vardr, derse, Eb Hanife'nin kyasna

1458
gre ona getirdiinin altda biri verilir. nk Eb
Hanife'ye gre bir pay altda biri ifade eder.
Nitekim, bir adam bakasna malndan bir pay
vasiyet ederse, varisleri ona altda bir oranndan
az veremezler. Bu da ibni Mes'ud'dan rivayet
edilmitir.
mam Ebu Yusuf ve Muhammed'in vasiyyet
konusunda grleri ise yledir: Varislerden
birinin ald pay kadar pay alr. Ayn zamanda
ureyh'in de gr budur. Bunu vasiyyetler
blmnde belirtmitik. Burada imamlarn
grne kyasla komutan bir pay tahsis ettiinde
yandan fazla olmyacak ekilde uygun grlen
miktar verilir ve bu da bir cz mesabesinde olur.
nk en az iki paydan bir paydr, iki czden bir
cz gibi.
1174- "Askerden birinin alaca pay kadar

1459
pay vardr" derse, orduda svari ve piyade olsa
bile sadece piyade bir askerin pay kadar verilir.
nk ancak kesin olan miktar kendisine
verilir ve bu da asgari paydr. Mesela, be olu
ve be kz bulunan bir kimsenin malndan
bakasna bir pay vasiyet etmesi gibi. Bu
durumda kendisine vasiyet yaplan kii kzlardan
birinin alaca pay kadar pay alr. Miras mal bu
durumda onalt paya taksim edilir. nk kesin
olan budur. Bu meselede de durum ayndr.
Btn bu meselelerde kendisine ganimet
tahsisi yaplan kii payn aldktan sonra
getirdiinden artakalan eyler kendisi ve asker
arasnda ganimet taksimi esasna gre taksim
edilir. Kendisine yaplan ganimet tahsisine
baklarak arta kalan ganimetten mahrum edilmez.
Kendisine yaplan tahsis ile getirdii

1460
ganimette ortak olunca, arta kalan eylerde
tekrar nasl ortak olur? diye sorulursa;
Derizki; Ganimet tahsisi bir eye bedel (ivaz)
olduu zaman, sz edilen bu ey yasaktr. Gazi
kii dmana ok zarar verdii eylerde art ile
bedele (ivaza) mstehak olmaz. Buna ancak
tevik iin yaplan ganimet tahsisi ile hak kazanr.
eref ve stnlk anlamndan dolay tahsis
edilen paydan sonra arta kalan ganimette askerle
ortak olur.
1175- "Bin dirhem getirene iki bin dirhem
vardr" derse ve bir adam dedii kadarn getirse,
sadece getirdii kadar alabilir.
nk tevik ve yarar, getirdii eylerin
tmn veya bazsn ona tahsis etmeyi
gerektirir. Getirdiinden fazlasnda tevik manas
szkonusu olmadndan ona mstehak olamaz.

1461
11756- Dinar, mukavemet grmeden tutulan
esir ve at gibi birinci snf ganimet mal saylan
eyler dnda bizatihi mak-sud olmyan ve
getirilmesi art koulan btn eyler hakknda
durum ayndr.
Getirilen eylerin kymeti, tahsis yaplarak
art koulan eylerin kymetinden az olduunda
daima getirilen eylerin kymeti kadarna hak
kazanr.
1177- "Kim bir esir getirse o kendisinindir ve
ayrca beyz dirhem de alacaktr" derse, bu
tahsis geerli olur ve bundan sonra alnan
ganimetlerden ona beyz dirhem verilir.
Nitekim, bir dman komutann yakalyana
hem yakalad kii hem de bin dinar vardr veya
kral yakalayp getirene hem kral hem yirmi esir
daha verilecektir, derse ve askerden biri bunu

1462
gerekletirse, dmana bu ii ile zarar verdii
iin, getirdiinden ok da olsa kendisine yaplan
tahsisi almaya hak kazanr. Mesela, "kral kim
ldrrse ona on bin dinar vardr" derse ve
adamn biri onu ldrrse, mslmanlar onun
lm ile hibir mal kazanmasa bile, onbin dinar
almaya hak kazanr.
1178- Surun stnden saldran bir mrik
grp "Kim sura trmanr ve onu yakalarsa,
kendisine hem o, hem beyz dirhem
verilecektir" derse ve adamn biri bunu
gerekletirirse, tahsis edilen eyi almaya hak
kazanr.
nk ama dmana zarar vermesidir ve
bunu da fiili ile gerekletirmitir.
1179- Saldran dman kii kaleden
karken surun stnden mslmanlann

1463
kendisine ulaabilecekleri bir yere dse ve
mslmanlardan biri onu yakalasa yahut ldrse,
bir ey almaya hak kazanamaz.
nk komutan ona bu tahsisi, sura
trmanmas ve yakalayp ldrmesi artiyle
yapmt. Bunda da, dmana byk zarar
vermek vardr. Bu da kaleden karken damn
yere dmesi ve mslmanlann onu
ldrmesinde mevcut deildir. Onun iin kendisi
dmana bu zarar veremediinden, bir ey
almaya hak kazanamaz. Nitekim dman kii
mslmanlarn saldrsndan emin ola-miyacak
ekilde mslman askerler arasna dse ve
adamn biri onu ldrse, kendisine tahsis yaplan
kimse yine hak kazanr myd? Hayr.
1180- Ama kalenin iine dse ve
mslmanlardan biri trmanp onu yakalasa veya

1464
ldrse, tahsis edilen ganimeti almaya hak
kazanr.
nk art koulan eyi fazlasiyle yapmtr.
Kaleye trmanmak ve ieri girip onu yakalamak,
dmana zarar vermek ve kuvvet izhar etmek
bakmndan sadece sura trmanmaktan daha
byktr.
1181- Dman kii olduu gibi sur stnde
dursa ve trmanan mslman onu yakalayp
mslmanlann ulaamiyaca bir yere atsa,
sonra yakalayp ldrse, tahsis edilen ganimeti
almaya hak kazanr.
nk koulan art anlam olarak yerine
getirmitir. Yaptklar sebebiyle adam kaleden
dmtr. Bu da dman kiinin yanna kmak
gibidir. Nitekim adamn boynuna kemend geirip
surdan aa atsa ve ldrse, tahsis edilen

1465
eyleri almaya hak kazanr.
1182- Komutan "Onu kim yakalarsa
kendisinindir" deyip sura trmanmay
belirtmeseydi ve dman kii kaleden ikarken
surdan dseydi, duruma baklrd;
mslmanlarn ulaa-myaca bir yerde iken
adamn biri onu yakalarsa, kendisinin olur.
Mslmanlarn ulaaca bir yerde iken
yakalanrsa, btn mslmanlara ganimet olur.
nk mslmanlarn ulaaca bir yere
dmse, btn mslmanlar tarafndan
yakalanm saylr. Bundan sonra kim yakalarsa
yakalayan ahs sz-konusu deildir. Ama
mslmanlann ulaamyaca bir yere
dmken gidip biri yakalarsa, bu durumda
yakalyan kiinindir.
1183- "Kim sura trmanr ve ierideki

1466
dmana saldrrsa, kendisine beyz dirhem
vardr" derse ve bu ii bir adam yapsa, tahsis
edilen eyleri almaya hak kazanr.
nk dmana zarar verme
gereklemitirt>
Ama sura trmanp dmana saldrmak iin
yanlarna inemezse, tahsis edilen eyleri almaya
hak kazanamaz.
nk yapt ile art koulan zarar
gereklememitir.
1184- Mslmanlar bir gediin yanma
geldiklerinde, komutan "Kim bu gedikten girerse,
ona on dinar vardr" der ve bir adam girer, ama
kimseyi ldrmezse, on dinar alr.
nk koulan art yerine getirmitir. Ama
onlara zarar vermektir ve o da gereklemitir.
1185- Baka bir gedikten girer veya bir

1467
duvardan, kalenin iindeki dmann yanna
inerse, baklr; adamn cesaretini, dmana
verdii zarar ve mslmanlara yararn gsteren
sura trman gibi zor ve ona e br glkle bu
ii baarmsa, tahsis edilen ganimeti almaya
hak kazanr.
nk art koulan eyi fazlasyla
gerekletirmitir.
1186- Kaleye girdii yer sura trmanmaktan
daha kolay veya daha zor, ancak mslmanlara
yarar daha az ise, tahsis edilen ganimeti alamaz.
Bu blmn sonuna kadar zikredilen
meselelerde esas budur.
1187- Amaca nisbetle art koulan eyden
az gerekletirildiinde, kii bir ey almaya hak
kazanamaz. Ama o kadar veya fazlas
gerekletirilirse, tahsis edilen eyi almaya hak

1468
kazanlr. Hatta "gzelinden bin dirhem getirene
yz tanesi verilecektir" denilse ve biri deiik
trden bin dirhem getirse, hibir ey alamaz.
nk burada ama, mal menfaatidir.
Getirdii ey ise art koulann altndadr.
1188- "Normalinden bin dirhem getirene
gzelinden yz dirhem vardr" derse ve adamn
biri gzelinden bin dirhem getirse, sadece
normalinden yz dirhem alabilir.
nk art koulandan daha yararlsn
getirmitir.
Ancak art koulurken tahsis edilen eyden
bakasna hak kazanamaz.
nk hak kazanma tahsiste belirtme
itibariyledir.
1189- "Kim gzelinden bin dirhem gatirirse
ona verilecektir" derse ve biri normalinden bin

1469
dirhem getirse, getirdiini almaya hak kazanr.
nk burada art koulan eyde
mslmanlarn menfaati szkonusu deildir.
Getirilen eyde kalite ve nitelik, mslmanlarn
menfaati iin gznnde bulundurulur. art
koulan eyde hem getirenin, hem de
mslmanlarn menfaati szkonusu olduu
zaman getirilen eyin kalite ve nitelii gznnde
bulundurulur. Ama getirilen eyin tm getirene
ait ise, bu eyler szkonusu olmaz.
1190- "Normalinden kim bin dirhem getirirse,
o kendisinindir" derse ve biri beytlmal
parasndan bin dirhem getirirse, sadece
normalinden bin dirhem alabilir.
nk hak kazanma, tesmiye (belirtme)
itibariyledir. Kendisine tahsis edilen ey se,
normalinden bin dirhem fazladr. Kendisine tahsis

1470
edilenin fazlas umum ganimete eklenir.
Buna gre daha sonra yle denilmitir:
"Kim saf altn getirirse..."
En iyi Allah bilir.
442[13]

drme le Hak Edilen, Ama htilaf
Durumunda Hak Edilmeyen Ganimet
Tahsisleri

1191- Komutan "Kim bir kafiri ldrrse her
eyi onundur" derse ve bir mslman bir mriki
vurup yere yksa, bir bakas da onun kafasn
kesse, baklr; vuran kii ldrm, dieri
ldkten sonra kafasn kesmise, eya vuran
kiinindir.

442[13]

1471
nk kendisi ldrmtr. ldrme ii de
kiinin lmesiyle gereklemitir Nitekim vuruu
ile mrik adam lmtr.
1192- Darbesiyle lmeyip ald yaraya
ramen kar koyabiliyor veya szle yahut baka
bir eyle dmana destek olabi-liyorsa, bu
durumda eyas kafasn kesen mslmann hak-
kdr.
nk ldren odur. Vuran birinci kiinin
darbesinden sonra sadece yaralanmtr.
Bundan sonra ise lmtr. Zaten komutan
"kim yere serer veya vurursa" demeyip kim
ldrrse, szn kullanmtr.
Birincinin vurmas olmasayd kincisi kafasn
kesme imkan bulamazd, diye tiraz edilirse,
deriz ki;
Bu adam buraya kmasayd, katil onu

1472
ldrme mkan bulamazd. Zaten bununla kendi
kendini ldrd aa kmaz.
Mesela, biri at zerindeki dmann
boynuna bir ip geirse ve atndan yere drp
bu ekilde tutsa, sonra bakas gelip onun
kafasn kesse, birinci kii onu ldrm saylr
m? Saylmaz. Birincinin yere drmesi ve
boynuna ipi geirmesi olmasayd belki ikincisi
onun kafasn kesmee imkan bulam-yacakt
ama, ldren kii onun kafasn kesen kimsedir.
1193- Yine birinci ahs tarafndan ldrc
yara alsa ve bir iki gn yaadktan sonra lecei
ak iken bakas gelip kafasn kesse, ganimet
eyas kafasn kesen kiinindir.
nk hakikaten ldren odur. Nitekim
kasten ldrme olaynda buna benzer bir
durumda ksas (veya diyet) ikinci ahsa (kafasn

1473
kesene) yklenir. kincinin yapt i birinciyi
tebriye (Kurtarma) saylmaktadr. nk onun
yapt ii kesmitir. Bunun delili de :
1194- Hz. mer olaydr; Mihrabda onu
vuran kimse kendisine lmcl bir darbe
vurmutur. Hatta itii st yarasndan dar
km ve bu yaradan lmesinin kesin olduu
anlalmtr. Buna ramen Hz. mer lmedike
diri saylmtr. Hatta bir olu vefat etse Hz. mer
onun varisi olur ve bu durumda o ocuk Hz.
mer'in hibir eyine varis olamazd. nk
henz mer hayattadr.
1195- Birincisi onu vurmu ve barsaklarn
dkerek yere sermi yahut boynunu koparmadan
kesmi ise ve btn bunlara ramen ruhunu
teslim etmemiken bir dieri gelip kafasn
koparmsa, ldrlenin eyasn birinci vuran

1474
kii almaya hak kazanr.
nki birincinin vurmasyla bu kii lm
gibidir. Kafas kesilinceye kadar tad canllk
ise kesilen hayvann rpnmas mesabesinde
olup muteber deildir.
Nitekim kurt bir koyuna saldrr ve karnn
deer yahut boazn keser, sonra sahibi yetiir
de keserse etini yiyemez. Kesme annda rpnsa
bile etini yemesi helal deildir. Ama kurt onu kt
yaralar ve bir iki gn iinde bu yaradan lecei
muhakkak iken sahibi gelir keserse eti helal olur.
Bu da yce Allah' in "Yrtc hayvan tarafndan
yenilip can kmadan boazladnz..."
443[14]

ayetinin anlamdr.
Buna dair bir olay bni Abbas'tan yle
rivayet edilmektedir: "Kurdun karnn yard ve

443[14]
Maide.3

1475
barsaklarn yere dkt bir koyunu sahibi
yetiip boazlarsa hkm ne olur?" sorusuna:
Yenilmesinde bir saknca yoktur, demitir.
Kald ki kesin olan bir ey ancak kesin baka
bir eyle deiir. Daha nce ruhun varl
kesindir. Ruhun kalmad kesin olarak anlalan
ve lm kesinlikle kantlayan bir ey olmadka
lmne hkmedilmez. Bir iki gn yayaca
tahmin edilen bir canl, ne kadar yara alsa,
maktul (l) saylmaz. lm ancak kafasnn
kesilmesiyle kesinleir.
1196- Kafasn kesen kii "lmeden nce
kafasn kestim" der ve vuran kii de "Hayr,
kafasn ldkten sonra kestin" derse, d
grnn destekledii sze itibar edilir. Vuran
kii bertiimiz ekilde boynunu kesmi ve
karnn yarmisa, onun sz geerli olur. nk

1476
bu vurmasnn onu ldrd, kafasn kesmenin
de ayn eyi
yapt kesindir. Vurma ile kafa kesmenin
etki bakmndan eit olmas halinde
nce ii yapm olann sz tercih edilir.
Vuran kiinin vurmasiyle derhal lmeyip bir
iki gn daha yayacak
ekilde olursa, kafasn kesenin sz tercih
edilir ve ldrlenin eyas ona
verilir.
nk kafasn kesmenin onu ldrdn
kesin anlyoruz. Vurann vurmasnda ise bu
kesinlik yoktur. Zayf ile gl haber arasnda
eliki de yoktur. Ruhunun kmasyla kafasn
kesme iinin ldrd kesin olduundan ona
itibar edilir.
1197- Vuran kiinin at yara belirsiz veya

1477
vcutta ak olmayp yaralnn sahipleri onu alp
gtrrken dieri kafasn keserse, her eyi
kafasn kesenindir.
nk kafasn kesmekle kesin olarak
ldnden emin oluyoruz. Vuran kiinin
yaralama ii aklk kazanmadka kesinlik deil,
tereddt ifade etmektedir. Tereddtl ey kesin
eye engel olamaz. nk kesin olarak yaad
bilinen kiinin ld,ancak o derecede kesin bir
eyle kabul edilir. Bu da ikincinin yapt iten
sonra gereklemitir.
1198- Bir mslman, mriklerden birini
atndan alarak mslmanlarn safna kadar
getirse ve orada boazlasa, eyasn almaya hak
kazanmyaca gibi, boazlamaya da hakk
yoktur.
nk onu mslmanlarn safna kadar diri

1478
getirince esir olmu olur. Devlet bakannn izni
olmadka esiri ldrmek caiz deildir. nk
devlet bakan esirleri ldrtebilecei gibi fey' de
sayabilir. Bu ikisinden birini tercih etme hakkna
sahiptir.
Devlet bakan (veya komutan)n "Kim bir
kafiri ldrrse her eyi onundur" sznden
maksat, esiri ldrmek deildir. Amac bu
olmad gibi tek maksad savamaya tevik
etmektir. Devlet bakannn izni olmadka esiri
ldrmek dinimizce caiz deildir.
1199- Mriki alp gelirken iki ordu arasnda
bir yerde atndan indirip ldrse, her eyini
almaya hak kazanr.
nk dello yolu ile dmandan birini
ldrm saylr. Sadece atndan indirmekle de
esir saylmaz. Nitekim onu orada yakalamasayd

1479
kendisinden intikam alm olurdu.
Ama birincisinin durumu byle deildir.
nk mslmanlarn safna u-latktan sonra
artk o kii esir saylr ve bu adamn getirdii
olmasa bile ondan intikam alnmaz. Aradaki fark
yle anlalabilir: Mslmanlarn safna ula-
tktan sonra bu esir mslman olursa, onlarn
klesi olur.
1200- ki saf arasnda atndan indirdikten
sonra ldrmeden adam mslman olursa, hr
olur ve ona bir zarar verilmez.
1201- Boynuna ip atarak atndan indirse ve
iki saf arasnda ldrse, her eyi onundur.
1202- pi ile mslmanlarn safna kadar
ekse ve orada ldrse, eyasn almaya hak
kazanamaz. Ancak mslmanlarn saf yannda
bile mrik hala kendini savunuyor, tedavisine

1480
bakyor ve dyorsa bu durumda ldrecek
olursa, her e-yn almaya hak kazanr.
nk savunurken ve savarken esirlii
gereklememi demektir. Nitekim
mslmanlarn safna kadar getirilse ve orada
vuruur ve kendini savunurken dse ve
mslmanlardan biri vurarak ldrse, eyasn
almaya hak kazanr.
1203- Mslmanlarn safna girince slama
girerek silahn braksa, ondan sonra bir
mslman onu ldrse, eyasn alamaz.
nk silahn brakmakla esir olmu ve
kendini teslim etmitir.
1204- ki taraf sava dzeni alrken,
komutan "Kim bir dmann bam getirirse ona
yz dinar vardr" derse, caiz olur. Bu artla
sadece erkekler hedef alnm ve onlar iin tahsis

1481
edilmi olur. Onlarn oluk ocuklar veya mallar
ama deildir.
nk bu durumda ama, savaa teviktir.
Szn mutlakh, halin delaletinden bilinen eyle
mukayyed olur. Bir kafiri ldrp kafasn getiren
herkes, komutann tahsis ettii ekilde ganimetini
almaya hak kazanr.
1205- Adamn biri getirdii ba iin "Bunu
ben ldrdm" derse, bir bakas da "Hayr, ben
ldrdm, onu benden ald" derse, ba elinde
getirenin sz geerlidir.
nk ak durum ona ahitlik etmektedir.
Kafasn kesmesi ve elinden tutup getirmesi
kendisinin ldrdne delildir. Yapaca
yeminle onun sz tercih edilir.
Denilseki: Zahire gre hak kazanma zail
olur. Hak kazandn ispat

1482
etmesi lazmdr.
Deriz ki: Evet, ancak teklif g nisbetinde
olur. Mriki ldrrken ldrdne dair adaletli
iki ahit getirme imkan yoktur. Hak
kazanabilmesi iin alametleri hakem yapmaktan
baka are yoktur.
nk biliyoruz ki komutann amac savaa
tevik etmek ve ancak cen-gaverlerin
yapabilecei eylere tevik etmektir. Bu da
maktuln ban kesme dnda olan ldrme
iidir. Sanki bunu sylerken ba kelimesini kinaye
olarak kullanmtr. Lafz da bir delile dayanarak
mecaz olarak kullanld zaman
hakiki manasndan kar.
Mesela ldrd bir mriki dman
askerler ekip gtrse ve kendisi bam kesip
getirme imkan bulamazsa yahut ban kestikten

1483
sonra bir nehirde drse ve su alp gtrse,
ldrd mrikin eyasn yine almaa hak
kazanr. Yine kestii kafasn yuvarlarken gidip
bakasnn eline gese, onu alan bu kii mrikin
eyasn almaya hak kazanr m? Hayr. Eyasn
yine ldren adam alr. x
1206- Biri elinde bir ba ile gelse ve bazlar
"Bu, lnn badr, ldkten sonra kesip
getirmitir" derse, ba getiren de, "Hayr, ben
ldrdm" derse, yapaca yeminle beraber sz
tercih edilir.
nk kendisinin ldrdn gsteren bir
alamet grdk. Byle durumlarda alameti hakem
yapmak esastr.
1207- Bazlar "Bu, mslmamn badr"
derse, simaya baklr. Ban zerinde mriklerin
simas (alametleri) varsa, getiren kii eyay

1484
almaya hak kazanr, yoksa alamaz.
nk alamete baklarak hkm verildii
yerlerde simay hakem yapmak esastr. Delili de,
mslmanlarla mriklerin lleri kartnda
simaya bakld gibi, cenaze namazlarnn
klnmas ve gmlmeleri iinde de simaya itibar
edilir.
1208- Mslmamn veya mrikin ba
olduu kestirileme-yip phe devam ederse,
ban mrike ait olduu anlaln-caya kadar
kendisine bir ey verilmez.
nk eyasn almaya hak kazanrken
yannda alameti vard. Ama bu alamet olmaynca
davas sabit olmaz ve bir eye hak kazanamaz.
art koulan eyi gerekletirdii aa
kmadka bir ey alamaz.
1209- Biri getirdii ban sahibini kendisinin

1485
ldrdn iddia ediyor, yanndaki dieri de
kendisinin ldrdn iddia ediyorsa, ba
elinde getirenin sz yapaca yeminle beraber
tercih edilir. Yemin ederse ganimet eyasn alr.
Yemin etmezse, kyasa gre ikisi de bir ey
alamaz.
nk yeminden kanan kii hakk
olmadn kendisi itiraf etmi olmaktadr.
Dierinin de ldrdne dair zerinde bir
alameti yoktur. nk ba elinde deil, dierinin
elindedir. Hak sahibi olduunu ispat etmee
ihtiyac vardr. Bylece yeminden kanan birinci
ile delili olmayan ikinci ahs birey alamazlar.
Birincinin yeminden kanmas zaten delil
deildir.
1210- stihsana gre ise eyasn ikinci ahs
alr.

1486
nk birincinin yeminden kanmas,
kendisinin ldrmediini itiraf etmesi demektir.
1211- nkr ettikten nce veya sonra dier
kiinin ldrdn itiraf ederse, ganimet eyas
onundur.
Yemin etmekten kanmas durumunda da
sonu ayndr. Her halkarda mana udur: Ba
elinde getiren kii tahsis edilen ganimet eyasn
almaya ms-tehak olduunu gsteren alamet
tamaktadr. Yeminden kanmas veya ikincinin
ldrdn itiraf etmesiyle hak ettii eyi ikinci
ahsa aktarmtr. Bu da sahihtir. Mesela, bir
eyin bir kiiye ait olduunu biri itiraf etse, o da
kendisinin deil, bakasna ait olduunu sylese,
bu ey ikinciye ait olur ve ikran ile hak kazand
eyi dierine aktarm saylr.
1212- Yine iki kii bir ba getirse ve ikisinin

1487
ldrdn iddia etse, ganimet eyas
ikisinindir. Ban ikisinin elinde olmas veya
ikisinin ldrdn itiraf eden birisinin elinde
olmas durumu deitirmez.
nk ban ikisinin elinde olmas veya
birbirlerini doralamasyla alamet aa kmtr.
1213- Ba elinde tutan kii "Onu bu adamla
beraber ldrdk" derken, dieri "Hayr, yalnz
ben ldrdm" derse, ganimet eyas ikisinindir.
nk ldrme alameti ba elinde tutan kii
zerindedir. Beraber ldrdn itiraf etmesiyle
mstehak olduu eyin ancak yarsn dierine
aktarmtr. Onun iin dier yary alma hakk
devam etmektedir.
1214- Her ikisi ba tutarak getirse ve ayr
ayr herbiri kendisinin ldrdn iddia etse,
herbiri arkadann iddiasna kar yemin

1488
etmekten kanrsa, tahsis edilen ganimet eya
dierine kalr. kisi de yemin ederse, ganimet
aralarnda eit paylalr.
nk alamette ikisi de eit olup ba ikisi de
tutarak getirmitir. Hak kazanma da ona
dayaldr.
1215- Mslmanlar birinin bir kafay
kesmekte olduunu grse ve kendisinin
ldrdn syliyerek yemin de ederse,
ganimet eyas ona verilir.
nk ldrdnn alameti beraberindedir.
Uzak yerden gelmekte olduunu ve byle
uzak yerde ldrp kafasn kesemiyeceyini
grrlerse, ona ganimet eyas verilmez.
nk alametin hakemlii ancak ona aykr
daha gl bir delilin bulunmamas halinde
geerlidir. Halbuki burada aykr bir delil

1489
bulunmaktadr. nk adam ldrmesi mmkn
olmayan uzak bir mesafede olduunu biliyoruz.
Herkes bu durumda adamn yalan syledii
phesini tamaktadr.
1216- Onu ldrdm, sonra dmanla
aparak uzaklatm ve dnte ban kestim,
derse szne itibar edilmez.
nk zahirin kendisine ahitlik
yapamyaca ve doruluuna delalet e-decek bir
alamete sahip olamad bir eyden haber
vermektedir. Kendisine birey verilirse, sadece
kuru iddias sebebiyle verilmi olacak ki, bu da
nass ile caiz deildir.
1217- Komutan, yenilgiye uramaya yz
tutarlarken "Kim bir ba getirirse ona yz dirhem
vardr" derse, bundan "erkek dman" ba
anlalr.

1490
nk dman yenilgiye uraynca
mslmanlar takibeder ve nlerine kan
ldrrler. Zahire gre maksat, savaa ve
dman takib etmeye tevik etmektedir.
Komutan "Dmann kadnlarnn esir
alnmasn kasdettim" derse, sz geerli olmaz.
nk syledii Ue dnd birbirini
tutmamaktadr. indeki dncesini
anlamalarna da imkan yoktur. Hkm ancak
syledii ve btn ilerde esas olan zahire gre
verilir. Ancak dncesini aklayp "Kim dman
kadnlarndan birinin ban getirirse, ona yle
vardr" derse, sz geerli olur.
1218- Dman yenilmi ve dalm,
mslmanlar da sava brakm, ondan sonra
komutan "Kim bir ba getirirse ona yle vardr"
derse, o zaman sznden maksat, kadn ganimet

1491
getirmek olduu anlalr.
nk sava bitmi ve ganimet toplama
zaman gelmitir. Sznden anlyoruz ki, amac
dman takib ve ganimet toplamaktr. "Ben,
ldrlen erkek dmann ban kasdettim"
derse, szne itibar edilmez. Zira belirttiimiz gibi
her ite hkm, galip olan zahire gre verilir.
1219- Sava esnasnda "Kim iki ba getirirse
biri onundur" derse, sz kadn esir alma olarak
anlalr.
nk getirecei eylerin bazsn ona mlk
olarak vermitir. Bu da ldrlen erkein paynda
deil, esir kadnlarda gerekleir. nk
ldrlenin ba bir le olup onu vermekle tevik
manas meydana gelmez. Ama "Getirene yz
dirhem vardr" derse, durum deiir. Bunu getiren
kii yz dirhemi almaya hak kazanr. nk

1492
burada savaa tevik anlam, tahsis edilen eyle
gereklemektedir.
1220- Dmann patrii ldrld. Kim
ban getirirse, ona yz dirhem vardr, derse ve
dman komutan ancak arpma ile ele
geirilebilecek bir yerde olup mriklerden biri
arparak onun ban getirse, yz dirhemi
almaya hak kazanr.
Yine mriklerin savunacandan korkulan
bir yerde olup bir mrik onu kendileriyle
arpmadan alp gelse, tahsis edilen ganimeti
almaya hak kazanr. nk biliyoruz ki komuta-
nn amac, dman komutann ban getirmeye
tevik etmektir. Bu da onu getirmitir. Bu ite de
dman rezil etmek ve intikam almak vardr.
nk komutanlarn ban getirmeyi art
koarken, ldrldnde dmann g ve

1493
moralinin krlmasn ama edinmitir. Bu da
cihadn bir eididir. Bu ii gerekletiren de
tahsis edilen ganimeti almaya hak kazanr.
1221- Dman oradan uzaklap gittikten
sonra biri gidip dman korkusu olmayan yerden
onun kafasn kesip getirse, az veya ok bir ey
nk bu ii cihad deildir. Sadece le olan
bir eyi kendisine tama karlnda komutann
verdii bir crettir. Herhangi bir zmreye de
ynelerek sylememitir. Sadece "kim ban
getirirse" demitir. Byle bir i iin cret vermek
de olmaz.
1222- Bir kiiye zel olarak ynelip "Dman
komutannn ban getirirsen sana yle vardr"
yahut bir zmreye "Hanginiz dman
komutannn kafasn getirirse ona yle vardr"

1494
derse, mesele deerlendirilir ve ba getiren
kiiye byle bir i iin tahsis edilen miktardan
fazlas verilmez.
nk bu i komutann cretli adam
altrmas kabilindendir. Ancak cretli tahsisi
fasit bir ilemdir. nk yaplacak iin miktar
mehuldr. Zira cret tahsis ederken iin yeri
belirlenmi deildir. Fasit cretle altrmann
hkm, iin gerekletirilmesi halinde benzer bir
i iin verilen creti vermektir. Bu miktardan
fazlas verilmez. nk byle bir crete, alan
kii raz olmutur.
Bu cretini de ganimetten verir. nk onu
mslmanlarm menfaati iin altrmtr. Tpk
yol gstermesi, koyun veya aygr (ksrak)
srsn gtmesi yahut erzak tamas iin
cretle adam kiralamas gibidir. Bu cretini de

1495
daha nce alnan ganimetten verir. nk
istihkak, ganimet tahsisi eklinde deil, cretle
altrma eklindedir.
Zaten ganimetler alndktan sonra ondan pay
tahsisi de caiz deildir. Ama mslmanlarm
yarar iin onlarn kazand ganimetlerden cret
vererek adam tutmak caizdir.
444[15]

444[15]

1496

ldrulen Kiinin Eyasn Almann Caiz
Olup Olmad Yerler

1223- Komutan "Kim birini ldrrse eyas
onundur" derse ve adamn biri dman
tarafndan cretle tutulan ama savamayan bir
mriki ldrrse, her eyini almaya hak kazanr.
nk ganimet tahsisinden ama, savaa
tevik etmektir. Dmandan ldrlmesi caiz
olan herkesi iine alr. Onlardan cretle alan
ldrmek de caizdir. nk o da mslmanlarla
dmeye elverili bir yapya sahiptir. Kendisine
ihtiya duyulduu zaman da debilir. ldren
kii de bilgisi ile savamaktadr. nk bilgisi ile
savan sebeplerini hazrlamaktadr.
1224- Yine onlardan bir tccar veya efendisi

1497
yannda hizmet eden bir kleyi veya irtidat edip
onlara katlan birini yahut antlamay ineyip
mriklere katlan bir zimmyi ldrrse, yine
eyasn almaya hak kazanr.
nk btn bunlar ldrmek mubahtr.
1225- Onlardan bir kadn ldrrse,
eyasn alamaz.
nk kadnlar ldrmek er'an yasaktr.
Zira rivayete gre Rasulullah ldrlm bir
kadn grnce tuhafna gitmi ve "yapmayn, bu
savamyordu (veya bununla savalmaz)"
buyurmutur. Biliyoruz ki, komutan savamaya
tevik ederken sz ile, ldrlmesi caiz
olmayanlar ldrmeyi kasd etmemitir.
Ama kadnn savat anlalrsa, eyasn
ganimet olarak almaya hak kazanr.
nk bu durumda ldrlmesi mubahtr.

1498
Rasulullah, kadnn savamadn gznnde
bulundurarak ldrlmesini yadrgamtr. .
1226- Yine erginlik ana gelmiyen ocuu
mslman ldrecek olursa, eyasn alamaz.
nk dman ocuklarn ldrmek caiz
deildir. Komutann tevikten maksadnn da bu
olmadn biliyoruz.
Ama dman safnda savat kesin ise
ldrlmesi mubah olduu gibi, ldren kimse de
1227- Dmandan savaa katlan bir yaraly
veya hastay ldrrse, eyasn almaya hak
kazanr. Hasta veya yaral dman ister
savaacak gte olsun, ister olmasn.
nk iki durumda da ldrlmesi mubahtr.
Hasta veya yaral olsa bile kendi iradesiyle
savamaktadr

1499
1228- Savamas, irade ve tercihi ile savaa
katlmas yahut ocuk sahibi olmas umulmayan,
her ynden i yapamaz durumda olan yal birini
ldrrse, eyasn almaya hak kazanamaz.
nk bylelerini ldrmek helal deildir.
Ama erkeklik iktidar umulan veya savaa
iradesiyle katlan olursa, ldrlmesi mubahtr.
nk rivayete gre Dureyd b. Samme yzaltm
yanda iken ldrlmtr. Zira savaa ira-
desiyle katlmtr. ldrlen yal bu zellikte biri
ise, ldren eyasn almaya hak kazanr.
1229- Mriklerin safnda mslmanlara
kar savaan bir mslman ldrecek olursa
eyasn alamaz.
nk bunun ldrlmesi mubah ise de
eyasnn ganimet olarak alnmas caiz deildir.
nk mslmann maldr. Mslmann mal ise

1500
hi bir ekilde mslmanlara ganimet olamaz.
Baiy (yol kesen isyanclarn mallan gibi.
1230- ldrlen mslmann zerindeki
eya mriklerin dn verdii eya ise, ldren
kii onlar almaya hak kazanr.
nk zerindeki eya ganimettir. Bu
durumda onun ldrlmesi de mubahtr.
Komutann tevik ettii ey kapsamna
girmektedir. Nitekim komutan onu zellikle
gsterip "Bunu ldrrsen eyas senindir"
dediinde eyasn almak caiz olduu gibi,umum
olarak sylediinde de eyasn almak helaldir.
1231- Bir kadn veya ocuu ldrse ve
bunlarn eyas da mriklerinse, onlar alamaz.
nk bu eya ldrlen kiiye ait olsad,
onu almaya hak kazanamazd. Alamay,
ganimet olamayndan deil, komutann sz

1501
kapsamna girmeyi-sindendir. Bu anlamda
ldrlenin eyasnn kendi mlk veya dn
olmas arasnda fark yoktur.
1232- zerindeki eyasnn baka bir
mrike veya kadna
veya ocua yahut yalya ait olduunu bile
bile bir mriki ldrse, eyasn almaya hak
kazanr.
nk ldrd kiinin ldrlmesi
mubahtr. zerindeki eya da mriklerin
mallarndan bir ganimettir. Ganimet tahsisi ile
onu ldren almaya hak kazanr.
1233- Ama zerindeki eya bir mslmann
veya antlama-
y inememi bir antlamahnn ise, almaya
hak kazanamaz.
nk bunlarn eyas ganimet olmaz. Bu

1502
da mslmann onlar arasna eman ile girmi
olmasna baldr.
1234- Eya, mriklerden slama girmi,
fakat henz aralarndan hicret etmemi bir
mslmann ise, Ebu Hanifeye gre alabilir.
nk Ebu Hanife'ye gre slam'a girmekle
onun mal hkmen deil, gnah bakmndan
kendi can mesabesinde masum (dokunulmaz)
olmaktadr. Ganimet olmaktan kmas ve zel
mlkiyet olmas ise, ancak darulislam'da
bulunmasiyle mmkndr. Bu da
gereklememitir.
Nitekim darulislam'a geip mallarn
darulharp'te braksa ve mslmanlar oray istila
etse btn mallar fey' olur. Hatta mslmanlar
oray istila edinceye kadar kendisi oray
terketmemise, elindekiier dnda tarlas ve

1503
eyas mslmanlara fey' olur. Elindekiier ise
daha nce eline getii iin onundur. ldrlen
dmandan dn ald eya ise byle deildir.
Onun iin komutann tahsisi ile ldren kii
bunlar almaya hak kazanr.
1235- Ayn ekilde dman bu eyay zorla
alm ve mslman da onu ldrmse, bu
nk belirttiimiz gibi darulharp'teki
mslmann zimmetinde deil ki onun zel mlk
olsun. Bundan dolay bu eya ganimet olur.
1236- Bir mslmann klelerinden biri
dman safnda
m s 1 um an lar la savarken esir alnrsa,
mslm anlara fey1 olur.
nk efendisinden kurtulmu olarak
mslmanlarla savamaktadr. Do-laysyle o

1504
mslmann zimmetinden kmtr. Dier
dman fertleri gibi fey1 olmaktadr. Bu da eyay
gaspeden gibidir.
1237- Darulharbe eman ile girmi bir
mslmann eyalarn gaspeden dman
ldren kii, bu eyalar almaya hak kazanr.
nk dman, mslmann maln
aspederek zimmetine geirmitir. Zaten
dman, mallarmz alnca onun mlk
olmaktadr. Ganimet tahsisi ile de bu eya
ldren kiiye ait olur. Ancak eyann eski sahibi
(mslman) onlarn kymetini vererek geri alabilir.
nk ganimet tahsisinde o ganimeti birinin ele
geirmesi, ganimet taksimi ile mlkiyetine
geirmesi gibidir. Maln eski sahibi maln
ganimet arasnda taksimden sonra grrse
dilediinde kymetini vererek almaa

1505
bakasndan daha layktr. Ebu Hanifenin kyas
budur.
445[1]

Kendisine Ganimet Tahsis Edilen Kiinin
Hak Kazanamayaca Ganimet Mal

1238- Komutan "Kim birini ldrrse ganimet
eyas onundur" der ve m si umanlarn safndan
biri mriklerin safmdaki birini vurup ldrrse,
nk ldrlmesi caiz olan bir dman
ldrmtr. Komutann ganimet tahsisi ile
ganimet eyasna hak kazanmann sebebi de
odur.

445[1]

1506
1239- Mrikler, ldrlen kiinin eyasn
alamadan yenilip datlr ve mslmanlar at ile
beraber ldrlen adamn eyasn da ele
geirirse, hepsi ldren kiinin olur.
nk sebebine sarld iin ldrenin
gerekleen bir hakkdr. Bu hakkn iptal edecek
bir engel de olmamtr. Sadece imkan
bulunamadndan veya dalgnlktan dolay bu
hakkn alnmas gecikmitir. Bu da hakk iptal
eden
bir ey deildir.
1240- Mrikler ldrlen kiinin at ve
silahn alm ve mesele de ayn ekilde olmusa,
ldren kii onun eyasn almaya hak
kazanamaz.
nk mrikleri ele geirinceye kadar
kendisi ele geirmemitir. Eline geirip mrikler

1507
kendisinden alnca hakk kaybolurken, henz
eline geirmedii bir eyi mriklerin ele
geirmesiyle onda hakk nasl kaybolmasn!
Bylece hak kazanma sebebinin ortadan
kalkt anlalmaktadr. nk komutan, tahsis
edilen ganimete hak kazanmak iin ldrmeyi
sebep yapmtr. Zira ldren kii ancak bu
sebeple ganimeti almaya hak kazanr. Mriklerin
o eyay almasyla bu hak da dmtr. Sebep
ortadan kalktktan sonra hkmde bir etkisi
kalmaz. Onun iin bu mal artk mriklerin mal
olmu ve mslmanlar ele geirince btn
askerlere ait bir ganimet haline gelmitir.
1241- Mslmanlar istila edince maln
mriklerin alp almad belli deilse, zerinde
ne bulunursa ldren kiiye aittir. Kendisinden
alnd belli olan eyleri ise fey' olur. nk

1508
geree vakf olmak mmkn olmadnda zahire
itibar edilir.
1242- ldrld zaman mrikler onu
yanlarna ekmi ve eyas da zerinde gitmise,
sonra mslmanlara kar yenik dmlerse, bu
eya ldren kiiye ait olur.
nk eyasn almak iin deil, atlar
inemesin diye ekip gtrmlerdir. Nitekim iki
saf arasnda atlar inemesin diye ayandan
mslman askerlerin karargahna ekilen yaral
mslman, sonra lrse ehid olur ve ykanmaz.
1243- O mrii ekip gtren mriklerin
lenin varisi olan kiiler olmamas lazmdr.
Onun varisleri ise, eyas mslmanlara ait
ganimet olur.
nk zahire gre varisi eyasn almak iin
ekip gtrmtr. Eyasnda varisi onun yerine

1509
geer. ldrlen kii eyasna kendisi sahip
olduu gibi, onun yerine geen kii de ayn
ekilde sahip olmaktadr. Yabanc onun yerine
geemedii iin ekip gtrmekle de eyasna
varis olmaz. Ama kendisi yeni zimmetine
geirmek iin onu ekmi ise, eyasna sahip
olur. k eya sahibine tabidir. Ama ekip
gtrmesine ramen eyasn zerinden
almamsa, ona sahip olma dncesi
tamadn anlarz.
1244- ekip gtren kiinin onun varisi veya
vasisi yahut yabancs olduu bilinmiyorsa,
lnn eyas ldren kiiye ait olur.
nk hak kazanmasnn sebebi bellidir.
ptal edecek aykr bir ey bilinmiyorsa, hkmde
bu sebebe itibar etmek gerekir.
1245- Yine, at yannda bulunursa, ldren

1510
kiiye ait olur. Ama dmandan birinin elinde
yakalanrsa mslmanlara ganimet olur.
nk baka bir elin zimmetine geirmesiyle
birinci durumdaki sebep geersiz olur.
nk bu hakkn iptal edecek baka bir elin
varl szkonusu deildir. Belki de kimse
yakalamadan ekilen askerin peinden gelmitir.
stihsana gre ise ganimettir.
nk ne lnn elinde, ne de lnn
nceden elinde bulundurduu yerde ele
geirilmitir. Hakknda kyasa gre ilem
yaparsak, katile ait olduunu syleriz.
1246- Askerler yrdkten sonra bir veya iki
mil uzaklkta grlse, kyasa gre at, adam
dren kiinin olur.
nk hakkn iptal edecek baka birinin
mdahalesi grlmemektedir. Belki de kimse

1511
dokunmadan kendiliiden askerlerin peiden
gitmitir.
stihsana gre ise, ganimet olur.
nk ne drlenin elinde, ne de ldrlen
kiinin zaptettii yerde ele gemtir. Burada
kyasa gre karar verirsek, atn, ldrlen kiinin
olcan sylemek gerekir.
1247- Askerler bir ay sre ile gitmi ve
ehirlerine dnerken, at da onlarn peinden
gitmi olabilir. Halbuki zahire gre kendi bana
bir ay sre ile byle dolamaz. Saa sola yiyecek
ve iecek iin sapar, yoldan sapmadan bir ay
byle devam etmise, anlarz ki, tek bana
deildir ve biri onu srmtr. Bu durumda
mslmanlar ele geirdiinde ganimet olur. Ama
kendi kedine bir ay yolda onlar takibederek gittii
kesin anlalrsa, sahibini ldren kiiye ganimet

1512
olur.
nk ona bakas el koymamtr. Bylece
ldren kiinin kazand kesin hakk ortadan
kaldracak birey olmamtr.
1248- ldrlenin atn alp onu ve silahn
zerine ykle-seler ve yenilmi olarak geri
gitseler, sonra mslmanlar yetiip ele geirseler,
btn eyleri ldren adamndr.
nk lnn eyasna elkoymay ama
edinmemilerdir. Sadece yaknlarna geri
gtrmek iin atma yklemilerdir. Bu da
eyasna elkoyma saylmaz.
1249- Ama lnn olu bu ii yapm ve
mslmanlar ele geirmise, eyas
mslmanlara ganimet olur.
nk olu eyasna sahip kmadan bunu
yapmaz. Zira kendisi lnn halifesidir. Bakas

1513
alnca ona verir, ama kendisi alnca kimseye
vermez. Varislerden bir kii btn varisler
mesabesindedir. Nitekim hakkn ve mlkiyetini
ispat durumunda lnn yerine gemektedir.
1250- Daha nce bu ii yapmas iin birine
vasiyet etmise, durum yine ayndr.
nk vasi, lmnden sonra onun
halifesidir. Eyasn zerinden alsn veya almasn
onun uygulanlan, varisin uygulamalar gibidir.
1251- Yabancs olan dman askerler, atn
gtrrken zerine ykledikleri l ile beraber
kendi eyalarm da yklemi ve gtrmse, ele
getiklerinde sadece lnn zerindeki eya
ldrene ait olur. At ve zerindeki dier eyler
mslmanlara ganimettir.
nk ihtiyalar iin onu kullanmalar, sahip
olmaya altklarn ifade eder. Ama lnn

1514
eyasn zerinden soymadklar in ona sahip
kmaya almadklarn gsterir. _
1252- zerine l ile beraber sadece
matara ve yem torbasn yklemilerse, at ve
zerindeki eyler hepsi ldrene ait olur.
nk bu eyleri yklemekle ata elkoymu
saylmazlar. El koymak, ona srekli sahip olmak
ve elde tutmakla olur. Bu da belirli bir maksatla
yk vurup matara ve dier eyleri zerinde
tamakla ancak sabit olur.
1253- Semerini baka bir semer veya eerle
deitirip zerinde sadece ly ve eyasn
tasalar, at ve zerindeki btn eyler ldren
kiiye ait olur.
nk semerini veya eerini deitirmeleri,
onu ele geirmeye ve sahip olmaya altklarna
delil saylmaz. Bu ve buna benzer meselelerde

1515
genel kanaate, onu kendilerine mal etmek iin
altklarn gsteren delil ve iaretlere itibar
edilir.
446[2]

Ganimet Tahsisinde stisna Ve zel Tahsis

1254- Komutan "Kim altn veya gm
getirirse, drtte biri onundur" derse, sz, ister
mslmanlar, ister mrikler tarafndan ilenmi
olsun, kle ve ilenmi altn kapsar.
nk altn ve gm ad hakikaten hepsini
kapsar. Almaya hak kazanmak da ona binaendir.
Nitekim "altn ve gm dnda kim ne getirirse,
kendisinindir" dediinde btn eitleriyle altn ve

446[2]

1516
gm bunun dnda kalmaktadr. stisna
yaplmadan tahsis genel olarak altn ve
gmten yapldnda da ayn ekilde almaya
hak kazanlr.
Nitekim altn ve gmte zekat ayn (eyann
kendisi) itibariyledir, ayn cinsten mbadele
yapldnda deiik cinslerden vermek haram
olduu gibi, ayn cinsten mbadele de deiik
cins alp vermek veya az yahut ok alp vermek
haramdr. Bunda kle ve ilenmi cinsler
ayndr. Yani kleden kle ve ilenmiten
ilenmi alnp verildii gibi alnp verilen eyler
de eit miktarlarda
olmas lazmdr.
Bu durum unun tersinedir: Adam altn veya
gm satn almyacana yemin eden bir kii
ise, dirhem veya dinar (metal gm ve altn

1517
para) alrsa, yeminini tutmam saylmaz. nk
satn almyacana dair yemin etmitir. Bu da
ancak birinin satmasyla ortaya kar. lenmi
altn veya gmn satcsna ise sarraf ad
verilmektedir. Altn veya gm satcs ad da
ancak birinin satmasyla ortaya kar. Bu ad,
ilenmi altn veya gm satan kiiye verilir.
Burada her hak kazanma, ismin hakikati
artna balanmtr. "Altna veya gme
dokunmayacam" diye yemin etseydi, o zaman
yeminini tutmam olurdu. nk bu, ilenmii
de, ilenmemii de kapsamaktadr. Zaten gani-
met tahsisi ile hak kazanma, vasiyetle hak
kazanma mesabesindedir. Mal olan altn ve
gmten vasiyet etseydi, ilenmi ve
ilenmemi olann tmn kapsard.
1255- "Kim demir getirirse, onundur.

1518
Demirden baka bir ey getirirse, yars onundur"
derse ve adamn biri demir klesi yahut
demirden tabak, silah, bak, kl getirse, hepsi
onundur.
nk demir ismi hepsini kapsamaktadr.
lenmekle ayn (eya)m ad deimez. nk
aynndan yaplan ile maddesi yok olmayp ekil
kazanmakta ve devam etmektedir. Amac olan
eyden de sapmamtr. Yce Allah onu yle
belirlemektedir: "Pek sert olan ve birok faydas
olan demiri var ettik."
447[3]

Ama kl kn, bak sap ve kn getirirse,
getirene ait olur.
nk demir deildir. "Bundan bakasn
getirene yans vardr" dedii iin bu yarya
mstehak olur.

447[3]
Hadid. 57/25

1519
Ancak bunun yars kendisinden alndnda
eaya zarar getiriyorsa, kymeti alnr.
nk asln (temel maln) sahibi odur. Dier
askerlerin ganimet hakk ise bu asla tab olan
eyde tahakkuk etmitir. Lakin zarar vermemek
iin bu yarnn kymeti alnr. Birinin arazisinde
bulunan ortak bir bina gibi. Zarar vermemek iin
arazi sahibi binann yarsn ortandan kymeti
ile alabilir.
1256- "Kim pamuklu kuma getirirse, o
kendisinindir" derse ve biri dibac, yn ve ipek
kuma getirirse, almaya hak kazanamaz.
nk "Bez pamuklu kuma" ad bu eyleri
kapsamaz. Sadece keten ve pamuklu kumalar
kapsar. Nitekim bezzaz (manifaturac), halk
arasnda (nceleri) pamuklu ve keten kumalar
satan kiiye verilen isimdir. Bezzazlar ars da

1520
dibac ve konfeksiyon kuma satanlarn dnda
sadece keten ve pamuklu kuma satlan ardr.
Yani Kfe halknn adetine gre dzenlenmitir.
Ama muhitimizde keten ve pamuklu kumalar
satanlara kerabs ad verilmektedir.
Eirilmi veya eirilmi olup henz
dokutulmam keten veya pamuklu getirse,
bundan bir ey alamaz. nk "bez" ismi, normal
olarak iplik halin-dekini deil, dokuma ileminden
gemi giyilen kuma iin kullanlmaktadr.
Nitekim bunu satan kiiye bezzaz deil, kattan
(pamuku) ve gzzl (ipliki) denilmektedir.
1257- "Kim bir elbise getirirse, o
kendisinindir" der ve biri dibac veya iplik veya
krk yahut baka elbise getirse, onu almaya hak
kazanr.
nk elbise ismi normal olarak insann

1521
giydii eylere verilir. Halkn
giydii btn eyler bunun kapsamna girer.
Sadece ayakkab, sark ve klah bunun
dndadr. Bu eyleri getiren kimse almaya hak
kazanamaz. nk elbise giyinmek iin giyilen
eydir. Sark, klah ve ayakkab ile giyinme mey-
dana gelmez. Nitekim yemin kefareti her miskine
bir takke, klah veya ayakkab verilirse yerine
gelmez. Ancak bu eylerin kymeti, yiyecek tutar
olduunda bunlar yemek bedeli olarak verilir.
Elbise giymiyeceim, diye yemin eden bir kimse
klah veya sark giydiinde yemini yemi
(tutmam) saylmaz.
1258- Bir kee, kilim, perde, yatak getirse,
bunlar almaya hak kazanamaz.
nk bunlar halk normal olarak giymez.
Sadece evlerde kullanr. Bunlar elbise smi

1522
kapsamna deil, eya kapsamna girmektedir.
"Kim bir eya getirirse, onundur" derse,
halkn giydii eyler de dahil btn bunlar
almaya hak kazanr.
nk btn bunlar eyadr. Eya,
faydalanlan eyin addr. smini zellikle
belirtmese bile eya ismini mutlak sylemesi
halinde alan kii tabaklan da almaya hak kazanr.
nk "kaplar dnda" derse ve biri tas, ibrik,
ie ve bakr kazanlar gibi eyleri getirse, almaya
hak kazanamaz. nk bunlar hepsi kaptr ve
onlar eyadan istisna etmitir. Bu da istisna
edilmedii durumlarda bunlar almaya hak
kazandna delildir.
1259- "Kim altn veya gm getirirse" derse
ve biri altn yahut gmle kapl bir kl getirirse,
sadece kablamasn almaya hak kazanr.

1523
nk altn veya gm ismi hakikaten onu
kapsar. Nitekim satta altn hkm sadece
kaplama hakknda sabit olmaktadr. Yine adam
gm yaldzl ve gmle ssl bir eer getirse,
sadece gmn almaya hak kazanr.
1260- inde altn ve gm iviler bulunan
ve bu iviler skld zaman dalan kaplar
getirse, bir ey almaya hak kazanamaz. nk
ekseriyeti altn veya gm deildir.
Yani kap tahtalarna batm iviler yok
hkmndedir. Altn ve gmten maksat ise,
onlarla sslemektir. ivilerde ise ss maksat
deil, yararlanma
maksattr.
Halbuki eer ve kl kaplamas ve yaldz
byle deildir. Bunlardan ssleme kastedildii
aktr.

1524
Kald ki ivi tamamen kapya tab ve onda
kaybolmutur. nk skld zaman kap diye
bir ey kalmyacaktr. Halbuki getirilen ganimet
kapdr. inde altn iviler olsa bile normal olarak
buna altn kap da denilmez. Halbuki eer ve
gem byle deildir. nk zerindeki gmlere
baklarak gm yaldzldr, denilir.
1261- Altn veya gm zerinde inciler
varsa yahut yzn ta inci ise, altn ve gm
dndaki btn bu mcevherler ganimettir.
nk altn ve gm ismi hakikaten bunlar
kapsamaz. Dier ss eyas ise getirenindir.
nk altn ve gm ad bunlar hakikaten
kapsar ve baka bir isimle anlmazlar. Nitekim
altn veya gm yzk denildii halde tama
nisbetle inci veya baka mcevher yz
denilmemektedir.

1525
1262- Yine zerinde deerli talardan
bulunan altn veya gm ha getirse, bu talarn
tm ganimettir.
nk altn ve gme baka bir isim galip
olmamtr. Nitekim ha, zerindeki mcevherata
baklmakszn yapld altn veya gme nisbet
edilmektedir.
1263- "Kim yakut veya zmrt getirirse..."
derse ve biri yakut ve zmrtle ssl gm
yaldzl bir ss eyas getirse, yakut ve zmrt
sklr ve kendisine verilir.
nk yakut ve zmrt ismi, altn ve gm
zerine yerletirilmi olsa bile, hakikaten devam
etmektedir. nk onun ismini yok edecek baka
bir eye maruz kalmamtr.
1264- Yine ta zmrt veya yakut bir yzk
getirse, bunlar sklr ve kendisine verilir.

1526
nk sklmesiyle mslmanlara herhangi
bir zarar ulamaz. Zira getirilen eyin maliyeti
amatr.
1265- "Kim bir demir getirirse, onundur"
derse ve biri zengileri demir olan bir eer
getirse, zengiler sklr ve kendisine verilir.
nk demir ismi onlarda hakikaten devam
etmektedir. Mesela demir zengi, aa zengi
denilmesi gibi. Sklmesinde de bir zarar yoktur.
1266- Eerde demir iviler veya halkalar
varsa ve bunlar skldnde eer datacaksa,
getiren kimse birey alamaz.
nk bu eyler eerin menfaati iin
kullanlm olup ss iin deildir. Kaplardaki
iviler gibi. Nitekim demir kebent ve benzeri
demirlerle monte edilmi ve bu demirler
skldnde dalacak olan bir gemiyi ele

1527
geiren bir kimsenin alaca bir ey olmaz.
Bu nevi konularda prensip udur: Ss amac
ile olmayp yararl olmas iin ve tahsisin yapld
eyin ismi dnda bir isimle baka bir eyde
kullanlan eyler tahsis kapsamma girmez. Baka
eyde ss iin kullanlan ve tahsis edilen eyin
ismini tayan eyler de tahsis kapsamma
girmektedir. nk ss, ayndan (eyann
kendisinden) salanmak istenen yarardan fazla
olan bir zelliktir. Fahi bir zarar meydana
getirilmeden sklebiliyorsa, hakkn gerei olarak
sklr, ayet sklnce zarar byk oluyorsa,
eya satlr ve tutarlar tahsisin miktar
kapsamna giren ve girmeyen payiara blnr.
Mesela birinin mlkiyet oranna gre aralarnda
blnr.
1267- Buna gre "Kim bir ipek getirirse,

1528
onundur" derse ve biri i dolgusu ipek olan bir
cbbe veya kaftan getirse, bir ey almaya hak
kazanamaz.
nk i dolgu zeri rtldr. Cbbe veya
kaftanda kullanlmas ss iin deil, yarar
salamas iindir. Bylece iinde tketilmi bir
eya mesabesinde olmaktadr.
Nitekim sava durumu dnda erkeklerin
ipek giymesi haram olduu halde byle bir cbbe
veya kaftann erkekler tarafndan giyilmesinde bir
saknca yoktur. Kendisine tahsis yaplan kii
bunu almaya hak kazanr, diye iddia edilirse,
bunun neticesi olarak "rg ipleri ipek olup dier
ara maddesi ipek olmayan bir elbise getiren
kiinin de rg iplerini almaya hak kazand"
kabul edilmesi gerekecektir ki, bu da makul
olmyan uzak bir sonutur.

1529
1268- "Kim ipek bir elbise getirirse, onundur"
der ve biri yz yahut astar ipek olan bir cbbe
getirirse, ipek olanlar alr, dierleri ganimet
olarak kalr.
nk "elbise" ismi, ayr ayr yz de astar
da iine alr. Her biri dierinin yerini tutmaz.
Aksine her biri hakikati zere farkldr. Hkm
asndan bu nevi elbiseleri erkeklerin giymesi
mekruhtur. Klcn klf mesabesindedir.
Getirilen bu elbise satlr ve tutan yukarda
belirtildii ekilde paylalr.
nk yz ve astar birbirinden ayrmak
fahi bir zarar meydana getirir.
1269- "Kim ipek bir cbbe getirirse, onundur"
der ve biri yz yahut astar ipek olan bir cbbe
getirirse, burada muteber olan onun yzdr.
nk normal olarak cbbe denilince yz

1530
ksm anlalr. Astan ise yzne nisbetle ona
tabidir. Zaten tahsiste cbbe ismi kullanlmsa,
cbbenin astarna da, yzne de hak kazanr.
Halbuki bir nceki meselede durum bunun
zdddr. Orada hak kazanma elbise adyla
olmutur. Astar olmakszn elbisenin yzne de
elbise denilir.
1270- "Kim altn getirirse, onundur" der ve
biri altnla dokutulmu bir dibac (kuma) getirirse,
baklr, ayet altn kuman zgsnde
kullanlmsa, bir ey almaya hak kaza-
namaz.
Kuman zgs (iskelet iplii) olan ipek
mesabesindedir.
Altn ak bir ekilde belli oluyorsa, sadece
onu almaya hak kazanr.
zm yolu da satmaktr. nk muteber

1531
olan zg deil, ara dokudur. Nitekim zgs
ipek ve ibriim olan kuma erkeklerin giymesi
caizdir. Ama ara dokusu ibriim olan kuma
erkeklerin giymesi helal deildir. nk kuma
ancak ara dokularla kuma zelliini kazanr.
Onun iin bunda nisbeti zgye deil, ara
dokuya olmaktadr.
1271- Kim ipek ve bir taraf ipek olan bir
cbbe yahut aradokusu ipekten olan bir elbiseyi
ele geirirse, ondan birey
nk bu tamamen ona baldr. Nitekim bu
nevi elbiseleri erkeklerin giymesinde bir saknca
yoktur.
1272- Yine "Kim altn getirirse, onundur"
derse ve biri zerinde altn ivi bulunan bir yakutu
yahut tanda altn ivi bulunan gm bir yz
getirirse, bundan birey almaya hak kazanamaz.

1532
nk bu kaplama olup tamamen ona
tabidir. Nitekim dileri altn kaplama olan bir esir
getirse, dilerindeki altn almaya hak
kazanamaz.
Ama altndan burun taklm bir esir getirirse,
bu altn almaya hak kazanr. nk burun
vcuttan da uzanmakta ve dilediinde sahibi
takp skmektedir. Onun iin katksz tam tab
saylmaz. Halbuki diler byle deildir.
Btn bunlar istihsana gredir. Kyasta ise
esas ad hakikaten koruduu iin btn bunlar
almaya hak kazanr.
1273- "Kim ipek bir elbise getirirse, onundur"
derse ve biri astar samur yahut baka bir krk
olan cbbe getirirse, yz dnda bir ey almaya
hak kazanamaz.
nk elbise ismi ile ona tahsis yaplmtr.

1533
Byle durumlarda astarn ipeklikte yze tab
olmyacan belirtmitik. Ganimet tahsisi cbbe
ismi ile olsayd cevab da "tabidir"eklinde
nisbette ipeke tab olmaz. nk byle cbbelere
samur veya krk cbbesi
448[4]
ad verilmektedir.
pek eye hak kazanmas, ona hibir ekilde tab
olmyan eylere de hak kazanmasn
gerektirmez.
1274- Yine "Kim krkl bir elbise getirirse*
onundur" derse ve biri astar krk bir elbise
getirse, sadece yz ksmn almaya hak kazanr.
nk elbise ve cbbe ismi yz dnda
krk kapsamaktadr. Yz ksm da nisbette
astara tab deildir.
1275- "Kim bzyun (snds denilen altn

448[4]
Gnmzde bunlara krk ve benzeri deiik
isimler verilmektedir. (eviren)

1534
ilemeli atlas) birey getirirse, onundur" dese ve
biri gvde ksm bz-yun, kol ve kenarlar dibac
olan bir cbbe getirirse, sadece gvde (beden)
ksmn almaya hak kazanr.
nk bu elbisede deiik mallar birbirine
tab deildir. Yakas dnda her taraf bzyun
olan bir cbbe getirse, hepsi getirene ait olur.
nk yaka tmyle cbbeye tabidir.
1276- "Kim bzyun bir cbbe getirse" derse
ve biri bedeni bzyun dier taraflar dibac olan
yahut aksi olan bir cbbe getirse, ondan birey
nk getirdii ey bzyun cbbe deildir.
Nitekim dibac ksm sklp alndnda cbbe
denen bir ey ortada kalmaz. Halbuki tahsiste
art, bzyun cbbe getirmek, eklinde
belirlenmitir.

1535
1277- "Kim altn veya gm getirirse,
onundur" derse ve biri altn ve gmle kapl bir
tabak getirse, baklr. Eer altn ve gm ss
iin kaplanmsa, bu tabak getiren ahsa ait olur.
Ss iin kaplandnn delili de, skld zaman
taban eklinin bozulmamasidr. ayet kaplama
taban krn tutturmak iin yaplm ve
skld zaman tabak dalacaksa, bunu
almaya hak kazanamaz. nk kaplara aklan
ivi mesabesindedir.
nk altn ve gm bu tabakta ss iin
deil, yarar salasn diye kullanlmtr. Bylece
tmyle ona tab olmutur.
1278- "Kim kl getirirse, onundur" derse ve
biri kei postu kldan kilim, rt veya kl aba
getirirse, bunlardan hibir ey alamaz.
nk kl ismi deriden krplan kldan baka

1536
eyleri normal olarak kapsamaz. Kldan
dokutulan eyleri kapsamaz. Nitekim byle bir
elbise ile ana maddesi arasnda bir benzerlik de
yoktur. lenmekle baka bir ey olduunu
bylece anlyoruz.
1279- "Kim ipek getirirse..." derse ve biri ipek
deri yahut deri zerinden krplm ipek getirse,
iki durumda da eya onundur.
nk ipek ad hakiki olarak ikisini de
kapsamaktadr.
Krpldktan sonra deri ipeke nisbet edilir mi?
diye sorulacak olursa, cevap olarak, evet, deriz.
Halbuki koyun ve kei derilerinde durum byle
deildir. nk zerindeki yn ve kllara nisbet
edilmez. Ve kimse yn deri, demez.
1280- pek bir elbise getirirse, onundur.
nk elbise mutlak olarak ipeke nisbet

1537
edilmektedir. Ama "yn veya bzyun getirirse"
dediinde, yn elbise veya bzyun elbise
getirildiinde durum deiir. nk dokumadan
sonra mutlak olarak artk yn veya bzyun
eklinde deil, elbise kaydyla isimlendirilir. Yn
elbise, bzyun elbise gibi. Pamuk ve ketende
olduu gibi.
Eirlmi ipek getirirse, onundur.
nk eirmeden sonra mutlak olarak pek
ismini tar. Halbuki keten ve pamukta byle
deildir. Netice olarak ipek smi, ne olursa olsun
peke verilmekte ve ad deimemektedir.
1281- "Kim ipek cbbe veya merv cbbesi
getirirse, onundur" derse ve biri yz ve astar
krk yahut samurdan bir cbbe getirse, bu
ganimet olur. Yz Merv ii, astar da krk veya
samur olursa, yine ganimettir.

1538
nk bu normal olarak ipek ve samur
dnda krke nisbet edilmektedir. Yani yz
dnda bu isim krk ve samura verilmekte ve yz
ksm bunun kapsamna girmemektedir. Yz
ksmnn tmne cbbe ad verilmektedir. nk
nisbette asl, tek bana ismin kapsamna
girmeyen eylerin dnda ismin yaln halinde
kapsamna giren eylerin nisbet edilmesidir.
1282- Astar Merv ii veya kuhi (bir nevi
beyaz elbise) olan ipek bir cbbe getirse, sadece
dn almaya hak kazanr. Astar ksm ise
ganimet olur. nk bu cbbe astara nisbet
edilemez. Zira tek bana astara cbbe ad
verilmez, ipekten olan cbbe-nin sadece dna
cbbe ismi verilebilir.
pek konusunda daha nce yze de astara
da hak kazand zikredilmiti. Bu konuda iki

1539
rivayet olduu sylendii gibi, ikisinin arasnda
fark olduu da ifade edilmitir. nk astar
olmadan tek bana ipek (harir)
449[5]
olan d
yze, cbbe ad ne hakikaten ne mecazen verilir.
Ama ipek (hazz)den mecazen cbbe ismi
verilmektedir.
Astar samur veya krk olup lafz hakikaten
kullanldnda mecaz tiban kalkmaktadr. Merv
ii olup lafzn hakikaten kullanlmas imkansz
ise, mecaz yolu ile kullanlr ve getirene sadece
d yz ait olur.
Nitekim "kim ipek veya samur yahut krkten
bir cbbe getirirse" der ve biri d ipek yahut
kark renkli bir cbbe getirirse, d yz dnda
ancak dier taraflar almaya hak kazanr. nk

449[5]
Harir ve hazz (yahut kazz) deiik ipek trleridir.
(eviren)

1540
cbbe ismi ya hakikaten veya mecazen d yz
dndaki eyleri kapsamaktadr. D yz de
hibir ekilde astara tab olmaz.
1283- "Kim merv ii bir cbbe getirirse..." der
ve biri d merv ii, astar baka eyden olan bir
cbbe getirirse, hepsi onundur. pek olmas
durumunda da durum ayndr.
nk bu durumda astarsz d tarafa cbbe
deil, i gmlek ad verilir. Durumun byle
olduunu yle demesinden de anlyoruz.
"Kim d yukardaki eylerden, astar ise
baka eyden olan bir takke getirirse, onundur"
derse ve biri getirirse, hepsi onundur.
nk astar ve i dolgusu olmadan takke
meydana gelmez.
1284- Herhangi bir kii zerinde grd
belirli bir cbbeyi gstererek "Kim bu ipek

1541
cbbeyi getirirse, onundur" derse ve biri
getirdiinde astarnn samur veya krk olduu
anlalsa, hepsi getirene ait olur.
nk burada istihkak, isim zikretmeksizin
ve nisbet de yapmakszn iaret ile kesinlik
zerine bina etmitir. aret ve isimle nisbetin
hepsi bir eyi tarif iindir. Ancak iaretle tarif
halinde, nisbet itibar sakt olmaktadr. nk
daha nce geen btn eylerin aksine, iaret
daha ak ve belidir.
1285- "Kim merv ii cbbe getirirse..."
sznden yz kasde-dildii kabul edilir.
nk belirttiimiz gibi nisbet da
yaplmtr. Halbuki astarsz buna cbbe
denilmez. dolgu da yz ve astarn ikisine
tabidir. Dolaysiyle cbbenin tmn almaya hak
kazanr.

1542
1286- "Kim ipek bir cbbe getirirse..." derse
ve biri astar ipek olmayan, i dolgusu pamuk
veya ipek olan ipek bir cbbe getirse, sadece
dn almaya hak kazanr.
nk mecaz olarak ipekten d tarafa
cbbe ad verilmektedir. Bu isimle astar da
almaya hak kazanamaz. Astar alamaynca i
dolguyu da alamaz.
1287- "Kim merv ii bir kaftan getirrise..." der
ve biri, astar da i dolgusu da merv ii olmiyan
bir cbbe getirirse, sadece dn almaya hak
kazanr.
nk yalnzca da kaftan denilir. Bir all,
iki al kaftan denilmesi gibi. Ama cbbe byle
deildir. Cbbede yalnzca d ksm, cbbe
deil, gmlek diye isimlendirilir.
D da astan da merv ii olduu halde

1543
idolgu baka eyden ise, hepini almaya hak
kazanr.
nk da ve astara sahip olmaya hak
kazannca bunlara tab olan i dolguya da hak
kazanr. Nitekim "kim bir kaftan getirirse"
dediinde, idolgu kaftan deilse bile, da ve
astara tab olduu iin kaftan getiren kii onu al-
maya hak kazanr. Snrlandrma durumunda da,
merv ii olmasa da, i dolguyu almaya hak
kazanr. Btn sylediklerimiz alvar iin de
geerlidir. nk astarl olsun veya olmasn,
yalnzca tek tarafna alvar denilmez.
450[6]

Harclerden Eman Alarak Veya Eman
Almayarak Onlarn Safnda Dier Mslmanlara

450[6]

1544
Kar Savaan Dmann Mallarndan Ganimet
Tahsisi

1288- Haricilerin verdii eman dier
mslmanlarm
451[7]
verdii eman gibi geerlidir.
nk onlar, merkez otoriteye boyun emiyen
bir zmredir. Bu zellik Kur'an- Kerimde "Ms-
lmanlardan iki zmre arprsa"
452[8]
ayetinde
ve Hz. A li'nin "Onlar da mslmandr ama bize
kar bakaldran kardelerimizdir" sznde
aka belirtilmektedir. Zaten bir mslma-nn
verdii eman, hepsinin verdii eman gibi
geerlidir.
nk dman, isyanc mslmanlar ile

451[7]
Burada "mslmanlarm" sz ile hariciler
dndaki mslmanlar kasdedilmektedir. Kitapta
bunlar iin "ehlu'l-adli" ifadesi kullanlmaktadr.
(eviren)
452[8]
Hucurat.49/9

1545
dier mslmanlar arasnda sava gerektiren
sebebe vakf olamamaktadr ki, isyanclar
dierlerinden ayrd etsin ve onlardan eman
istesin. syanclardan eman istediklerinde sanki
aramzda ticaret yapmak zere bize bar ilan
etmi olurlar. Bu da geerli bir emandr.
Emanlarm geri vermedike mslmanlarm
onlara saldrmas caiz deildir.
Kendi kendilerini savunacak durumda
olduklarnda aldatmak caiz olmad gibi,
savunacak durumda olmadklarnda da eman
altndakileri emin olacaklar yere kadar
ulatrmak gerekir.
1289- Hariciler, dmanla yardmlaarak
dier mslman-lara sava aar ve mslmanlar
onlar yenerse, dmann btn eylerini ganimet
olarak alrlar. Haricilerin onlardan yardm

1546
istemesi, kendilerine eman verme saylmaz.
Ashabmz (hanefi alimleri) iinden,
Haricilerin bayra altnda savamalarnn
kendileri in eman olduunu, ancak dier
mslmanlara kar savanca bu emanlarm
bozmu olduklarn syleyenler vardr.
Bu ise yanltr. nk haricilerden eman
almsa onlarn bayra altnda mslmanlarla
savam olmas eman bozma saylmaz. Ancak;
Bunlar mslmanlarn karsna bar
deil, sava olarak kmlardr. Mslmanlar
asndan kark bir durum yoktur. Hariciler a-
sndan ise, onlardan eman altnda olmak iin
deil, kendilerine yardm etmek iin onlara
(haricilere) katlmlardr.
Nitekim sava alannda asker birbirinin
eman altnda olmakszn birbiriyle

1547
yardmlamaktadr.
1290- ster Haricilerle beraber dier
mslmanlara kar savam olsun, ister
savamasn, onlar ele geirdiimiz zaman fey1
olurlar. Ama Hariciler onlar ldrmek ve
mallarn almak isterse, bu onlar iin caiz olmaz.
nk mslmanlara kar beraberlerinde
savamak iin onlar arnca
saldrmayacaklarna dair kendilerine garanti
vermi saylrlar. nk ancak bununla onlar
yanlarna alabilirler. Dman da ancak bu garanti
ile onlarla beraber mslmanlara kar
savaabilmilerdir. Kim bakasna garanti
verirse, szne bal kalmak zorundadr.
1291- Onlar esir edip mallarn alrlarsa
mslmanlarn ondan bir ey satn almas caiz
olmaz.

1548
nk slama gre haram bir yoldan ellerine
geirmilerdir.
Ama herhangi biri satn alrsa, caiz olur.
nk haram oluu, maln
dokunulmazlndan dolay deil, hakszlk ve
hyanet ierdiinden ileri gelmektedir. Bu da
mlkiyetin sbutuna ve satn almann shhatine
ve temellke engel deildir.
1992- Dmann yanna eman ile giren bir
mslman bununla kendilenine eman vermi
saylmaz. Ancak onlara eman vermi olmamakla
beraber bazlarn esir almas veya mallarndan
birey almas mekruhtur. nk hiyanet manas
tamaktadr. Byle bir ey yaparsa ald eyleri
geri vermesi emredilir. Ancak geri vermesi iin
kanunla mecbur edilmez. Biri ondan bu eyleri
satn alrsa, kerahetle bu al caiz olur.

1549
1293- Onlar savar ve mslmanlarn
komutan "Kim birini ldrrse eyas onundur"
derse ve biri haricilerden birini ldrrse, onun
eyasn alamaz.
nk hariciler mslman olup mallar
darulislamda dokunulmazdr. Onun iin ganimet
olmaz.
1294- Ama dmandan birini ldrrse, her
eyi onundur.
nk malnn ganimet alnmas mubahtr.
Zira herhangi bir mslman-dan eman alm
deildir.
1295- Dman, m si umanlardan esir ve
mal alr ve onlar Haricilerin himayesinde
ellerinde tutar, daha sonra mslman olurlarsa,
aldklar btn eyleri geri vermeleri lazmdr.
nk onlara kendi yurtlarnda sahip

1550
olmam, aksine mallarmz Haricilerin
blgesinde elde ederek ellerinde tutmaktadrlar.
1296- Ama islam yurdunda caydrc
gleriyle mal ele geirirlerse, o mal mlk
edinemezler. Bu mal Haricilerin ise, zaten mlk
edinemezler. Ama bu mallar yurtlarna (darulhar-
be) gtrdkten sonra mslman veya zimmet
ehli olmularsa, bu mallar kendilerine kalr.
nk tam elde temekle onlara malik
olmulardr. Rasulullah da: "Mslman olunca
kiinin elindeki mah onundur" buyurmaktadr.
1297- Mslmnlarn kadn ve ocuklarn
esir alacak olursa, Haricilerin onlar dman
yurduna gtrmelerine msaade etmesi caiz
deildir.
nk hr mslmanlar alkoymakla zulm
ilemi olurlar.

1551
Verdikleri sze bal kalmalar onlarn
iliyecekleri zulme gz yummalarn gerektirmez.
Onlar salvermelerini emrederler. Kabul etmez-
lerse mslman kadn ve ocuklar kurtarmak iin
onlarla savarlar. Bundan baka ekilde
davranmalar (mslmanlarn kadn ve
ocuklarn dmann elinde brakmalar ve
yurtlarna gtrmelerine gz yummalar, geri
almak iin savamamalar) caiz deildir.
Nitekim darulharpte mslmanlar, baka
msmanlarn esir kadn ve ocuklarn kurtarma
imkan bulunca mutlaka kurtarmak zorundadrlar.
Kurtarmaya almamalar caiz deildir.
1298- Mslmanlarn mallarn da yurtlarna
gtrmek istediklerinde, Haricilerin bu mallar
mslmanlara geri vermek iin onlara kar
kmalar vaciptir. Baka ekilde davranmalar

1552
caiz deildir.
nk ele geirmeden nce bu mallara
sahip deildiler. Onun iin yurtlarna gtrmeye
almakla zulm ilemi olurlar. Halbuki
darulharpte eman altndakinin durumu byle
deildir. Zira orada mal salamca korumakla
mlk edinmektedirler. Mallarn almyacam
onlara daha nce garantiledii iin onu almas
caiz olmaz. Hariciler hakknda mal konusunda
hkm bu olunca, mal salamca korumada bu
hkm evleviyetle geerli olmaktadr.
1299- Mslmanlardan aldklar mallarn bir
ksmn tketmi, sonra mslman olmularsa,
tkettikleri miktardan bir ey geri vermezler.
nk bu mallan dman iken almlardr.
Sonra isyanclara katlnca bu hkmde onlar
mesabesinde olurlar. Zira isyanclar

1553
msmanlarn mallarndan tkettiklerini
demezler. Dmann durumu da byledir.
Buna gre mslmanlara kar dman
destekleyenler, Hariciler deil de ekya iseler,
durum yine ayndr ve tevil gerektirmez.
nk dmann tazminattan muaf
saylmas hkm tevil edilip edilme-mesiyle
deimez. Tevil konusu ancak mslmanlar
arasndaki eylerde olur. Dman ise her iki
halde de tazminat demez. nk bu ii dman
iken yapmlardr.
1300- Bir ksm dierinden silah dn alr
ve msmanlarn komutan "kim birini ldrrse
eyas onundur" derse ve dmann silahn
tayan bir dman ldriilrse, iki durumda da
ldren kii bir ey alamaz.
Dmann tad silah, Haricilerin silah

1554
ise, alamaz. nk bu mal, ganimet edilecek bir
mal deildir. Haricinin tad silah, dmann
silahysa, alamaz. nk onu haric dn alp
himayesinde tuttuu iin bu mal hakknda eman
hkm gereklemi olmaktadr.
Nitekim dmandan dn at ve silah
isteseler ve dman da onlara bunu vermek
zere karsa, onun hakknda eman hkm
gerekleir. nk haricilerin eline gemi
demektir. Eman altnda olduu iin ganimet de
olmaz. Burada da durum ayndr. Ancak
mslmanlar bu mallan ele geirirlerse dmana
geri vermez ve satp parasn tutarlar ve dman
gelip bunun parasn alncaya kadar ellerinde
tutarlar.
1301- Mslmanlardan kim bundan bir ey
tketirse, onun bedelini demez. Nitekim

1555
msmanlarn eline den isyanclarn mallar
hakknda da hkm byledir. syanclarn ele
geirilen mallarndan tketilen eyler tazmin
edilmez.
nk bu maln eman altnda olmas,
isyanclarn ellerinde bulundurma-syladir. Elde
bulundurmak ise mlkiyetten gl deildir.
1302- syanclarn elinden bu mallar
alndnda da hkm ayndr. Ancak
mslmanlar, hariciler dalp sahipleri olan
dman gelinceye ve mallarn isteyinceye kadar
bu silah ve atlar satmayp elde tutarsa kyasa
gre yurtlarna geri gtrmeleri iin kendilerine
verilirler.
nk bu mallarda eman hkm
mslmanlardan bir zmre tarafndan
gereklemitir. Zaten haricilerin mal

1556
mesabesindedir, Hariciler dalp cemaatleri
bertaraf edilince kendilerine geri verilmi gibidir.
stihsana gre ise darulislamda satmaa ve
parasn almaa mecbur edilirler.
nk Mslmanlarn elinde tutulan bir mal
olmutur. Darulislamda korunan mal olduktan
sonra silah ve atlar tekrar dmana verilmez.
nk bunlarla mslmanlara kar yeniden
kuvvet kazanacaktr.
Ama kle olup slam'a girerlerse, durum
farkl olur. yleki; Bu mal haricilerin olsayd
kuvvet ve cemaatleri dalncaya kadar onlara
geri verilmesi caiz olmazd. nk bununla g
kazanr ve kendilerinden olmayan mslmanlarla
savarlar. Ayn ekilde mslmanlara kar
onunla kuvvet kazanacak dmana da bu mallar
verilmez. nk dmann caydrc gc devam

1557
etmektedir.
1303- Hariciler, askerleri arasna giren
dmandan baz tacirlere eman verip onlardan at
veya silah dn alsa yahut zorla onlardan bunu
alsa ve arpmada komutann tahsis yap-
masndan sonra bu silah veya at kullanan haric
bir asker ldrlse, zerindeki eya ldren
kiiye ait olmaz. nk eman vermeleriyle bu
mal ganimet alnabilen mal olmaktan km ve
dokunulmaz olmutur. Bu konudaki emanlan
dman malna verilen eman gibidir. ldrlen
haricilerden alnan bu eyler vakfedilip satlr ve
paras dman gelip alncaya kadar tutulur.
1304- islam ordusu bu silah ve aralarla
savama ihtiyacn duyarsa, devlet bakan
ihtiya annda onlar slam ordusu askerlerine
verebilir.

1558
nk bu mal, mslmanlarn mal olarak
yannda bulunduunda ihtiya annda askerlere
vermesinde bir saknca olmaz. Eman altndaki
kiilerin mal olunca evleviyetle verebilir. Sonra,
eman altnda olanlar mallarm haricilere onunla
savamak zere verirken mslman askerler iin
bu mallarn haricilerin mal gibi olmasn zmnen
kabul etmi olurlar. Haricilerin mallarn ele
geirdiimizde bu ekilde kullanmamz caiz
olduuna gre, kendileri isteyerek onlara dn
veren eman altndaki kiilerin dn verdikleri
mallarnda da ayn eyi yapmamz caiz olur.
1305- Hariciler bu mallar onlardan zorla
almlarsa, zaruret hali dnda, devlet
bakannn onu slam ordusu askerlerinin emrine
vermesi doru deildir.
nk eman altndaki kiilerin mallaryla

1559
herhangi bir kimsenin savaabileceine dair
onaylama meydana gelmemitir. Eman sebebiyle
mallarnn dokunulmazl devam etmektedir.
Halbuki nceki durumda kendi mallaryla
haricilerin savamasna raz olmulardr.
1306- Buna gre slam ordusu askerleri bu
mallardan telef ettikleri miktarn bedelini derler.
Halbuki istekleriyle haricilere dn verdikleri
mallardan slam ordusunun tkettii miktar
karl tazminat demez. nk haricilerin
mallaryla arpmasna raz olmulardr.
Komutann (veya devlet bakannn) bu
mallar burada satmas da doru deildir. Ama
telef olmasndan korkuluyorsa, bu durumda
satabilir.
nk mslmann mal himaye edildii
gibi,eman altndakilerin mal da aynyla muhafaza

1560
edilir.
Bu mal, mslmanlardan hazr olmayan
birinin elde bulundurulan mal mesabesindedir ve
aynsyla muhafaza edilir. Ama aynyla
muhafazas mmkn olmazsa, satlr ve paras
muhafaza edilir.
Mal satmadan nce hariciler dalp
giderse, devlet bakan sahiplerine geri vermeleri
iin bu mal haricilerden sahiplerine geri verir.
nk bu mal haricilerin mal
mesabesindedir. Onlar daldktan sonra
mallarnn ayn (kendisi) kendilerine geri verilir.
Zaten bunlar mallarn eman ile dokunulmazl
salandktan sonra haricilere teslim etmilerdir.
Onun iin daruisiama da bu mallar hapsedilmez.
Tpk onlara mslmanlar eman vermi ve eman
altndaki at ve silahlarn hariciler dn alm

1561
gibi.
1307- Hariciler, mslmanlara kar
kendileriyle beraber arpmas iin dmandan
bir toplulua eman verseler ve ister arpsn,
ister arpmasn bu dman topluluu
mslmanlar yenilgiye uratsa, kendileri esir
edilmeyecekleri gibi, mallar da ganimet olmaz.
nk hariciler onlara eman verince, canlar
ve mallan iin dokunulmazlk gereklemi olur.
Sava sebebiyle bu eman da geersiz olmaz.
nk bunlar haricilerin himayesi altnda
arpmlardr. Haricilerin arpmas onlarn
emann geersiz klmad gibi, eman
altndakilerin arpmas da kendi emanlarm
yrrlkten kaldrmaz. Haricilerin himayesinde
arpmakla bunlar emanlarm da bozmu
olmazlar. Bunlardan helal veya haram olan eyler

1562
haricilerin helal veya haram olan eyleri gibidir.
Esir etmek, ganimet tahsisi ile hak kazanmak ve
benzeri btn durumlarda hariciler gibidirler.
Ama eman szkonusu olmadan "Gelin
bizimle beraber arpn" deyince, onlar da
mslmanlara kar ve haricilerin safnda
arpmak zere kp gelmilerse, durum farkl
olur.
nk bunlarn mallar veya canlan
hakknda dokunulmazlk sabit olmamtr.
Mslmanlara kar haricilerin safnda arpmak
zere onlara katlmalar da byle bir
dokunulmazlk anlamna gelmez.
1308- Haricilerin kendileri daruharbe
dmann yanma gitmi ve karlkl birbirlerinden
eman aldktan sonra slama ordusu her iki taraf
da yenilgiye uratmsa, baklr: Dman

1563
mukavemet ve caydrc gc ile kar koymusa,
onlardan yakalananlar fey' olur. ldrlenlerin
eyas da ldren kiilere ait ganimet olur.
nk kuvvet ve caydrc gce sahip iken
eman altnda saylmazlar. Bu durumda sadece
hariciler onlardan eman almlardr. Nitekim
kendi yurtlarnda kuvvet ve caydrc gle
savanca, daha nce mslmanlardan aldklar
emam da bozulmutur. Bylece ele geirilen
dman oldular. .
1309- Kendileri haricilerin ordusuna eman ile
katlm ve haricilerin caydrc gc himayesinde
arpm ise, hibiri esir alnmaz.
nk haricilerin caydrc gc himayesinde
eman altndadrlar. Darul-harbde mslman
askerlerin himayesinde eman altnda olanlar,
darulislamda da eman altnda olanlar gibi

1564
dokunulmazla sahiptir. Kendileri caydrc gce
sahip olmadka haricilerin eman altnda slama
ordusuna kar arpmalany-la da emhlan
bozulmu olmaz.
1310- Hariciler, dmandan eman altnda
bulunan tccarn mslmanlara kar kendilerine
yardm etmelerini istemi ve onlar da kabul etmi,
mslmanlar da bunu renmise, kendilerine
sava amadklar srece onlarn malna veya
canna saldrmalar caiz olmaz.
nk eman altndadrlar. Ehli zimmet
hkmndedirler. Zimmet ehli m.s m anlarla
savamak istediinde, bu isteklerini aa
vurmadka onlara zarar vermek helal olmaz.
stelik tacirler haricilere muvafakat edince, onlar
mesabesinde olurlar. Hariciler de mslmanlara
saldrmadka can ve mallarna zarar vermek

1565
helal deildir.
Mslmanlara kar savarsa, helal veya
haramhk bakmndan haricilerle ayn hkme tab
olurlar.
nk haricilerin bayra altnda savam
olurlar ve bununla da emanlar bozulmaz.
1311- Dmanlar bir mslmana: "Sen
eman altndasn, yanmza gel" dedikten sonra o
da yanlarna giderse, artk bu kii haricilerden
veya dier mslmanlardan olsun, onlarn
mallarndan herhangi bir eye zarar veremez.
nk onlara zarar vermiyeceini taahht
etmitir. Taahht ettii eyi de yerine getirmesi
lazmdr. nk Rasulullah "Hiyanet yok, vefa
vardr" buyurmutur.
1312- Yine karlkl eman alp verinceye
kadar yanlarna gitmediyse, ayn ekilde zarar

1566
veremez. Bu ncekinden de aktr.
nk ondan sahih bir eman iindedirler.
8u durumda devlet bakannn emanlarim
geri almadan mal ve canlarna herhangi bir
ekilde zarar vermesi doru deildir. Eman geri
aldn kendilerine bildirmeden bir zarar verecek
olursa, birinci durumun aksine tketilen btn
eylerin bedelini vermesi lazmdr.
nk bunlar mslmanlarn bir kanadndan
sahih bir eman indedirler. Mslmanlarn
himayesi altnda iken bu kii onlara eman vermi
ve bu eman da geerlidir.
Birinci durumda ise devlet bakan
emanlarn geri almadan onlarla savaabilirdi.
nk birinci durumda mslman onlara eman
vermemi, onlar mslmana eman vermitir. Ne
varki, onlarn eman altnda bulunmas, kendi-

1567
lerine zarar vermemesini gerektirir. Ancak bu
karlkl eman sebebiyle dier mslmanlarn da
eman altnda olmalarn gerektirmez. nk
kendisi onlarn himayesindedir.
1313- Hariciler, dmandan dier
mstmanlara kar yardm istese, dman da
"Kumandan bizden olup hkmmz geerli
olmadka yardm etmeyiz" derse ve hariciler
bunu kabul ederse, sonra dier mslmanlar
bunlara galip gelirse, dmann can ve mal ile
her eyi fey' olur. Haricilerden eman almadan
arpmlarsa, mesele daha ak olup eman
bulun* mayan bir dman olduklar iin her
eyleri fey1 dir.
Haricilerden eman alarak arpmlarsa
yine fey1 olur. nk caydrc gleri ve
bayraklar altnda mslmanlara kar savanca

1568
emanlarm bozmu olurlar. Halbuki daha nceki
durum bunun aksinedir. Orada sadece haricilerin
bayra ve himayesi altnda savam ve
haricilerin hkm yrrlkte olmutur. Haricilerin
himayesi ve hkm altnda ve eman almken
savanca, emanlarm bozmu saylmazlar.
syanclarn mallar ise sava kesildikten sonra
sahiplerine geri verilir. nk darulislamda
mslmanlarn mal mslmanlara hibir ekilde
ganimet olmaz.
1314- Ganimet tahsisinin hkm de buna
gredir. Bir haric ldrldnde zerinde
dmann bir silah varsa, ldren kiiye ait olur.
nk burada dmann mallar iin bir
dokunulmazlk yoktur.
Bir dman ldrldnde zerinde bir
haricinin silah varsa, bunu ldren kii alamaz.

1569
nk ganimet alnmas yasak olan bir
maldr. Bunu u meseleden daha iyi anlarz:
1315- Eman altnda bulunan kiilerden bir
topluluk bir araya gelerek balarna bir komutan
tayin etse veya bakald-rp mslmanlarla
arpsa, bununla emanlarm bozmu olurlar.
Ama caydrc gleri olmadan bunu yapmlarsa,
emanla-n bozulmu olmaz ve zimmet ehli gibi
haklarnda ilem yaplr.
1316- Haricilere yardm iin gelen dmana
kar msl-manlar bir taraftan, hariciler de dier
taraftan arprken mslmanlar haricilerin
himayesinde olmayan ve komutanlar
kendilerinden olup caydrc gce sahip bulunan
dmana galip gelirlerse, dman fey1 olur.
nk caydrc gce sahip olmalar
sebebiyle emanlarm bozmu olurlar. Haricilerin

1570
himayesinde iseler, onlarn hkmlerine tab
olurlar.
Komutanlar kendilerinden de olsa durum
deimez.
nk savamaya imkan bulmalar
kumandanla deil, caydrc gce
sahip olmakla salanr.
1317- Haricilerden on kii, mslmanlara
beraber saldrmak zere dmandan on kiiye
eman verse ve bunlar ele gei-rse, kendileri esir
edilmiyecei gibi mallar da ganimet olmaz.
nk mslman bir topluluun eman
altndadr. Caydrc gce sahip olmadka
mslmanlara saldrmak ve apmakla emanlan
bozulmaz.
Ancak telef ettikleri mallar kendilerine detilir
ve ldrdkleri kiilere karlk ldrlrler.

1571
nk caydrc gleri olmaynca ekiya
mesabesindedirler.
1318- Hariciler bunlara eman vermekizin
sadece "Gelin, bizimle saldrn" demi ve onlar da
bu ekilde gelip saldrm-larsa, hariciler
hakkndaki hkm daha nceki hkmn ayn-
sdr.
Ama dman fertleri btn mallaryla
beraber fey1 olurlar. ldrdklerine karlk
ldrlmezler ve telef ettikleri mallarn bedelini
demezler. nk hibir mslman tarafndan
eman sahibi olmamlardr. Sadece dman
tarafndan birer ekiyadr. Dman ekyann
darulislamda veya darulharpte ele geirilmesinin
hkm ayndr.
Alnan ganimetlerden yaplacak tahsislerin
hkm de buna gre dzenlenmektedir. Mallar

1572
fey' olunca, ldren kii de bu mallar almaya hak
kazanr. Sonu olarak, mslmanlar veya
hariciler tarafndan eman alm ve caydrc gce
sahip olarak arpm dman kiilerin ekyalk
ve yol kesicilikte hkm ayn olup antlamay
ihlal etmelerinde de bu durum deimemektedir.
1319- Hariciler dmanla anlap bar
yaptktan ve sava kestikten sonra dmandan
biri eman almadan mslmanlarn yanna gelirse,
haricilerle olan antlamadan dolay eman altnda
saylr.
nk dmanla sava kesmede ve
anlamada hariciler dier mslmanlar gibidirler.
Nitekim eman vermek ve zimmete (himayeye)
almakta onlar gibi olup bar yapmak ve sava
kesmekte de ayn statye sahiptir.
1320- Antlama kendileri tarafndan yaplm

1573
gibi emanlarm bozmadka, dier mslmanlarn
dmanla savamas doru olmaz. Hariciler
anlama yaptktan sonra onlardan yardim ister ve
beraber mslumanlara kar savarken msl-
manlar malub olurlarsa, onlardan hibiri esir
edilmez.
nk bu anlama onlara verilen eman
mesabesindedir. Daha nce de belirttiimiz gibi
haricilerin emannda olup onlarn bayra altnda
mslmanlarla savaan ve caydrc gce sahip
olrmyan dman bununla emani bozmu sa-
ylmaz. Bunlarn durumu da ayn ekildedir.
Kendileri ve mallar da helal veya haram olmada
hariciler gibidir.
1321- Komutan dmandan ve hkm de
dmann hkm olmak zere savaa km ve
malub oluncaya kadar durum deinemise,

1574
mslnanlara fey' olurlar.
nk caydrc gleriyle mslmanlara
kar savanca haricilerle yaptklar anlamay
bozmu olurlar. ki tarafta da ganimet tahsisinin
hkm buna gre ekil kazanmaktadr.
1322- Dman bir taraftan, hariciler de bir
taraftan mslmanlara kar arpmak zere
ktklarnda komutan dman taraftan ise,
yenildiklerinde dman fey' olur.
nk caydrc gleriyle ve kendi
bayraklar altnda mslmanlara kar savaa
kmlardr.
Hariciler onlara kendilerinden birini komutan
gndermilerse, haricilerle ayn hkme tab
olurlar.
nk haricilerin bayra altnda
savamlardr.

1575
1323- Haricilerle anlamal dmandan bir
grup caydrc gce sahip olmakszn darulislama
saldrsa ve msl umanlarn eline gese, ksas ve
tazminat konusunda ekiya hkmnde-dirler.
nk caydn gle savamaynca, aradaki
anlamay da bozmu saylmazlar.
1324- Mslmanlardan birinin eman verdii
dmandan bir grubun emanm devlet bakan
bozar, sonra ayn msl-man onlara tekrar eman
verirse, bu mslmann verdii eman geerli olur.
nk birinci defada verdii emann sahih
olmasn salayan ey, ikinci defa verdii
emanda da mevcuttur.
1325- Devlet bakan onlara "u adam size
defalarca eman verdi. Onun emamna iltifat
etmeyin. Size eman verdike onu bozduk ve
bozacaz" derse, sz geerli olur.

1576
nk eman bozmann etkisi, kiilerin
serbest kalmasnda ve ganimet almasnda
kendini gsterir. Talak gibi artl olmas caizdir.
Zaten eman bozmas, aldatmay nlemek iindir.
Bu da bu ekilde bozma ile gereklemektedir.
1326- Mslmanlardan biri dmandan
birine eman verdikten sonra devlet bakan bu
dman kiinin darulislamda kalmasn tasvib
etmiyorsa, lkeyi terketmesini isteyebilir.
nk devlet bakan verilen geerli br
eman sonra geri alabilir (bozabilir). Bu da eman
bozulan kiiyi ancak emin olaca yere
ulatrdktan sonra uygulanr. Onun iin lkeyi
terketmesi istenir ve zarar grmeden terketmes
iin uygun bir sre tannr. Tpk eman altnda
darulislamda uzun zaman oturan kii gibi.
Bununla ilgili hkm daha nce belirtilmitir.

1577
1327- Devlet bakan dmandan bir kiiye
"Falann eman ile daruislama girme. Girersen
fey1 olursun" derse, o da falan kiinin eman ile
girerse, fey1 olmaz.
nk herhangi bir mslmann eman
verme hakkn kstlamak caiz deildir. Bu
kstlama ile mslmann verdii eman batl
olmaz ve geerli olmas iin gereke aynen
devam eder. Zira bu kstlama eriatn koyduu
bir hakk iptal etmek olduundan geersizdir.
Darulislamda olduu srece devlet bakannn bu
sz ile onun eman bozulmaz. nk eman
verildikten sonra onu emin olaca yere
ulatrmadan emanm bozmak geerli olmaz.
Eman verilmeden nce de durum byledir. Bu
kii darulislamda olduu srece emin olaca
yere ulatrlmadan emanm hibir kimse bozma

1578
yetkisine sahip deildir. Bu konuda devlet
bakan ile bakalar ayndr.
1328- Devlet bakan dmana: "Falann
eman ile sizden kim darulislama girerse, bizde
zimmet ehli olur" derse ve bu sz duyan biri
sz edilen falann eman ile yurdumuza girerse,
ehli zimmet olur ve tekrar darulharbe (dman
yurduna) dnmesine izin verilmez.
nk devlet bakannn bu szn
duyduktan sonra darlislama falann eman ile
girmesi zimmet ehlinden olmaya raz olduunu
gsterir. Bu konuda delalet, sarahat
hkmndedir. Tpk sresinin bitiminden sonra
devlet bakannn darulislamda kalmasna izin
verdii ehli zimmetin durumu gibi.
Ama "Fey' olur" szn sylerse, durum aksi
olur.

1579
nk bu eman bozmaktr. Gelen kii
caydrc gce sahip olmadka bu da sahih
deildir. Bu sabit olmu emniyeti o eman ile
pekitirmektir, yoksa bozmak deildir.
1329- Buna gre kuatma altnda
bulunanlara "falan kii size eman verirse, onun e
m an m iptal ediyorum, ona gre tedbirinizi
alnz" derse, sonra szkonusu falan kii onlara
eman verirse, devlet bakannn eman bozmas
geerli olur ve bu bozma ile onlarla savamak
helal olur.
nk caydrc gce sahiptirler.
1330- "Kim falann eman ile kar gelirse,
fey1 olur veya kan helal olur" derse ve biri kar
gelirse, eman altnda olur.
nk himayemiz altnda iken emann
bozmak geersizdir.

1580
1331- Ama "Falann eman ile bize kp
gelen olursa, ehli zimmet olur" derse, bu geerli
olur.
nk, bunda eman bozmak yoktur. Belki
emniyet hkmn kararlatrmaktr. Himayemiz
altnda olmas buna mani deildir. Dorusunu
Allah bilir.
453[9]

Atlardan Yaplan Ganimet Tahsisi, Yk Ve
Binek Hayvanlarn Deil, Sava Atlarn Kapsar

1332- Komutan "kim dmandan birini
ldrrse at onundur" derse ve bir mlman,
atn olunun tuttuu bir mriki ldrrse,
bunun atn almaya hak kazanamaz.

453[9]

1581
nk ldrlen kiinin atnn tahsis
edilmesi, ldrme annda svari olan mriki
ldrmei ama edindiine ak delildir.
ldrlen bu kii ise, ocuunun tuttuu at ile
svari saylmaz. Zaten ldrrken at tutan olu
yannda
deildir.
Nitekim olunu ayn at zerinde iken bakas
ldrrse, bu at almaya hak kazanr. Bundan da
anlyoruz ki, ldrlen adam svari deil,
piyadedir.
Nitekim komutan dman askerin normal
olarak beraberinde bulundurduu eyler
arasndan sadece atn zikrederek ganimet
tahsisi yapmtr. zerinde dmann savat
bu at olmaynca, onu zellikle zikretmenin bir
anlam da olmaz. Zaten bu tahsisle, dmann

1582
evket ve mukavemetinin krlmas iin zellikle
svarilerinin ldrlmesi ama edinilmitir.
1333- Atndan inmi ve savata yannda
ekerken ld-rlrse, at ldrene ait olur.
nk yanndaki at ile svari saylr. stedii
anda zerinde savaabilir. Atndan inmesi
sadece daha iyi arpmak, yol darl veya fazla
skklktan dolaydr. ldrld zaman ona
svari hkm uygulanr. nk bu sebeplerle
svari zelliini kaybetmez.
1334- Erkek veya dii kadana zerinde birini
ldrrse, onun kadanasn almaya hak kazanr.
nk ldrlen kii svaridir. ster kadana
zerinde olsun, ister arap atna binmi olsun,
deimez. Nitekim mslman asker bunun gibi
hangi at zerinde olursa olsun svari saylp
svarilerin haklarna sahip olur.

1583
Bu durum ancak karargahta, atn olunun
yannda mevcut olmas durumunda
sozkonusudur, denilecek olursa; cevap olarak
deriz ki;
Denildii gibi deildir. nk mslmanlarla
ilgili hkmlere gre onun olu bu at ile svari
payna sahip olamadn gre, kendisi de bundan
dolay svari syilamaz. Ama ganimet tahsisinde
olu bu at ile svari olurken, babas onunla
svari saylamaz.
1335- Katr, eek veya deve zerindeki birini
ldrrse bineini alamaz.
nk bu binekle svari deildir. At ismi de
bu binekleri kapsamaz.
1336- "Kim bir mriki ldrrse, at
onundur" derse ve nslmanlardan biri svari
yahut piyade birini ldrrse, ganimetten

1584
ortalama bir arap atn almaya hak kazanr.
Kadana alamaz.
nk yapt ganimet tahsisinde at ismini
mutlak zikretmitir. Mutlak zikredilince sadece
arap atn kapsar. Mutlak tesmiye ile de zikredilen
eyin ortalamasndan kendisini veya tutarn
almaya hak kazanr. Halbuki nceki durumda
byle deildir. Burada at ldrlen kiiye erkek
nc tekil ahs zamiri ile izafe etmi ve "onun
at" demitir. Bundan anlalyor ki, maksad kii-
nin bindii zaman svari sayld eydir. Bu da
arap atn ve kadanay kapsar.
1337- Buna gre "ehrin kapsndan kim at
zerinde girerse veya at zerinde kim savarsa,
ona yz dirhem vardr." derse, sz hem arap
atn, hem kadanay kapsar,
454[10]
Mutlak olarak

454[10]
Arap atndan maksat, sava atdr. (eviren)

1585
"At zerinde" syleseydi, sadece arap atn
kapsard. Yine "Atndan inip kim piyade olarak
savarsa, ona yz dirhem vardr" deseydi, bunun
kapsamna arap at da, kadana da girerdi.
"Herhangi bir at zerinde" deseydi, kyasa gre,
arap atndan inenlerden bakas tahsis edilen
ganimete hak kazanamazd.
nk at ismini mutlak zikrettii iin arap
atndan bakasn kapsamaz. Istihsana gre ise
Arap atndan veya kadanadan yere inerek
savaan herkes, tahsis edilen ganimeti almaya
hak kazanr.
nk burada komutann amac piyade
olarak savamaya tevik etmektir. Nitekim arap
atndan indii halde savamyanlar, ganimeti
almaya hak kazanamazlar. Gdlen ama
bakmndan arap atndan veya kadanadan inmek

1586
arasnda fark yoktur.
Zaten at mutlak zikrettiinde de savaan
askerin atnn maksat olduunu anlyoruz. nk
kii bakasnn atndan deil, kendi atndan iner.
Bylece "bir attan" veya "atndan" eklinde
sylemesi ayndr.
Kadana ad ganimet tahsisinde diiyi de
erkei de iine alr. Arap atn ise hibir ekilde
kapsamaz. nk bu, atlardan zel bir trn
addr. Baka bir tr iine almaz. Tpk "Arap at
zerinde birini kim ldrrse" sz gibidir.
Burada arap at, o trn erkek ve diisini
kapsad halde, kadana trn iine almaz. Ama
at ad byle deildir. nk arap at iin, kadana
iin de kullanlan ortak
bir isimdir.
Arap at iin isim hakikaten olduunda

1587
mutlak olarak zikredilince hakikate hamledilir.
zafet halinde kullanldnda da o gn geerli
olan rfe itibar edilir. Sihri at tr de sadece
kadana trlerinden biridir.
1338- "Kim bir mriki ldrrse, onun
binei kendisinindir" derse, binek ismi at, katr ve
eekleri iine alr. Nitekim yce Allah "Binmeniz
ve ziynet iin..." buyurmaktadr.
455[11]

Onun iin "Bir binee (dabbeye)
binmiyeceim" diye yemin edildiinde, bu isim
yukardaki binek trn kapsar.
1339- Deve veya kz zerindeki birini
ldrrse, onun bineini almaya hak kazanamaz.
Ama binekleri deve yahut kz olan bir topluluk
olursa, onlar almaya hak kazanr. nk hal
(vaziyet) itibariyle komutann maksad, bu binek

455[11]
Nahl. 16/8

1588
hayvanlardr.
Sz, halin delaletiyle snrlandrlr. Katr ismi
ganimet tahsisinde dii ve erkei iine alr. Dii
katr ismi de byledir. nk kelimenin
sonundaki kapal "te" harfi diilik iin deil, tekil
alameti olarak kullanlr. nek ismi gibi. Hem dii,
hem erkei iine alr. Deve ve eek ad da dii ve
erkei iine alr. Dii eek ad ise sadece diiyi
iine alr. Bunda "Etan" ve "Himara" isimleri
ayndr. nk burada kelimenin sonundaki
kapal "te" harfi sadece diilik alameti olarak
kullanlr.
"Cemel" ve "bar" ismi de dii ve erkek
deveyi kapsar. "Nka" ismi ise sadece dii deveyi
kapsar. Bunu "el-Cami" de akladk.
1340- "Kim bir svari ldrrse, binei
onundur" derse ve bir mslman deve, eek

1589
yahut katr zerindeki kafiri ldrrse, bineini
alamaz.
nk bu bineklerle svari saylmaz.
Halbuki hak kazanmak iin svarinin ldrlmesi
art koulmutur.
1341- Erkek veya dii kadana zerindeki
birini ldrrse, bineini almaya hak kazanr.
nk bu binei ile svari saylmaktadr. En
iyi Allah bilir.
456[12]

Tahss Edilen Ganimete Hak Kazananlar Ve
Kazanamayanlar

1342- "Kim birini ldrrse her eyi onundur"
derse, kyasa gre ldrlenin her eyi ldrene

456[12]

1590
ait olur. 8u ister bir, iki, veya daha fazla olsun,
durum ayndr.
nk "men" ismi, genellik ifade eden
isimlerdendir. Tekil veya oul btn muhataplar
iine almaktadr.
1343- Ancak burada kyasla amel etmek iyi
deildir. nk "Btn asker birini ldrmek
zere birlese, onun her eyini almaya hak
kazanr" sonucunu dourur. Halbuki biliyoruz ki,
komutann ganimet tahsisinden amac bu
deildir.
nk byle bir durumda tevik anlam
kaybolmaktadr.
Ama istihsanla deiik ekillerde amel
edilebilir. Mesela, onu bir veya iki kii ldrnce
eyasn alr. Lakin kii ldrrse, eyasn
alamazlar.

1591
nk , zerinde ittifak edilen oulun
asgari snrdr. Zira kelam, mfred, tesniye ve
cemi ksmlarna ayrlr. Bundan da anlalyorki
cemi (oul) tesniye (ikil) den farkldr. zerinde
ittifak edilen asgari oul, azami oul gibidir.
Komutann bundan maksad da cemaati
deil, fertleri tevik etmektir. Sonra, bir
mslmann dman kiiden kamas caiz
olduu halde, iki veya bir kiiden kamas caiz
deildir. Yce Allah buyuruyor: "Sizden bin kii
olursa Allah'n izni ile (dmandan) iki bin kiiyi
yenerler"
457[13]
ki ile arasndaki fark bu ekilde
aa kmakta, iki kiinin hkm bir kii gibi
olduu anlalmaktadr.
Ancak bu durum, silahl iken dman iki
kiiden almak ve ikisini ldreceine gz

457[13]
Enfal.8/62

1592
kestirmek halinde szkonusudur. Silahsz ise ve
ldreceine kanaat getiremezse, bir tarafa
meyletmesinde ve kendini tehlikeye
atmamasnda bir saknca yoktur.
stihsalim ikinci eklinde de onu bir topluluk
ldrr ve serbest brakld taktirde o
topluluun hepsini ldreceine komutan ve
msl-manlar kanaat getirirse, onun eyasnda
btn topluluk ortak olur. Ama onlar ldrecek
durumda deilse, onun eyasn almaya hak
kazanamazlar.
nk ama teviktir. Bu da ldremiyecek
bir kii hakknda deil, ldrebilecek kii zerine
tevikle gerekleir.
nc eklinde ise, muslmanlardan
caydrc gce sahip olmayan bir topluluk onu
ldrrse, eyasn almaya hak kazanr. Ama

1593
caydrc bir gce sahip mslman cemaat
ldrrse, eyasn alamazlar.
nk caydrc gce sahip olmayan
topluluun hkm bir kiinin hkm gibidir.
Nitekim ekiyalk yaparak darulharbe girseler,
aldklar eylerin bete-biri alnmaz. Ama
caydrc g sahibi iseler, ganimet tahsisinde
durumlar deimektedir. Zira ganimet tahsisinin
shhati ile betebr sahiplerinin haklar geersiz
olmaktadr.
stihsanda btn bunlar geerli ve devlet
bakan (komutan) adaletli grrse, uygulayabilir.
Btn bunlarn, hak olmas (hepsinin birlikte
uygulanmas) demek deildir. Maksat, btn
bunlar itihad alanlardr. Bu da Mesruk ve bni
Cundb (Cundeb) in uygulamas hakknda bni
Mesud'un "kiniz de isabet ettiniz" szne

1594
benzemektedir. Yani ictihadda ikiniz de isabet
ettiniz ve kinizin itihad geerlidir.
mam Muhammed der ki: Bu klardan
bence en iyisi ve doruya en yakn, ikinci
ekildir.
nk ganimet tahsisinden ama olan tevik
gereklemektedir.
Nitekim Bunlar bir define zerine
geldiklerinde komutan "Kim bu defineyi karp
alrsa bete biri alndktan sonra gerisi onundur"
derse ve muslmanlardan bir topluluk bu ii
yaparsa duruma baklr. ayet define sahipleri
onlar ldrebilecek kiiler ise, tahsis edilen
ganimeti almaya hak kazanrlar. Ama defneyi ele
geirmek istiyenler, islam ordusu askerlerinden
define sahiplerinin ldreniyecekleri bir opluiuk
ise, tahsis edilen ganimeti almaya hak

1595
kazanamazlar.
nk tevik esas gznnde
bulundurulmaktadr.
1344- Bir mslman bir vuruta iki veya
daha fazla kii ldrrse, birden ok vurula
ldrm gibi eyalarm almaya hak kazanr.
nk "men" sz umumidir ve ldrlenler
de "men" sznn kapsamna girmektedir. Yani
hem ldren hemde ldrlenler iin oul ifade
eder.
1345- Komutan askerle beraber darulharbe
girse ve dmanla karlamadan nce "Sizden
kim birini ldrrse, eyas onundur" derse, sz
geerli olur ve darulharbten kncaya kadar
geerlilii devam eder.
nk maksat, askeri ciddi savamaa ve
saldrmaya tevik etmektir. Sznn mutlakl

1596
bu maksatla snrlanm olmaktadr.
1346- Hatta bir mslman uyuyan veya iine
dalan bir mrike varp ldrrse, onun eyasn
almaya hak kazanr. Tpk dmanla karlap
safta veya yenildikten sonra onu takib ederken
ldrm gibidir.
nk komutann yapt tahsis ne durumda
olursa olsunlar iki ldrleni de kapsamaktadr.
Zira ldrlmeleri helal olan daruhaprte
bulunmaktadrlar.
1347- Ayn ekilde ganimetten belirli bir pay
alan veya kadn, ocuk ve kle gibi ganimetten
kendilerine ba yaplan kiilerden ldren iki
ahs da kapsamaktadr. Bu sz komutan, asker
sava dzeni aldktan sonra sylerse geerlilii
savan ancak sonuna kadardr.
nk durum ona delalet etmektedir.

1597
Ganimet tahsis ettiine dair szn sava anma
kadar geciktirmesinden anlyoruz ki, birinci
durumun aksine, burada amac bu savaa tevik
etmektir. Birinci durumda tahsis szn
darulharbe girmesiyle sylemitir. Burada da
anlyoruz ki, birinci de maksad darulharbe
girmeye ve dman izlemeye tevik etmektir.
Sava gnlerce devam ederse, ganimet
tahsisi hkm de sonuna kadar devam eder.
1348- Ayn ekilde savata dman yenilip
bir kaleye s-nsa ve slam ordusu onlar orada
uzun sre muhasara etse ve bu muhasarada
mslmanlardan biri dmandan birini ldrrse,
eyas onundur.
nk ara vermedike ve dman
tamamen yenmek olan hedefleri ger-
eklemedike bu sava devam etmektedir.

1598
1349- Dman yenilince geri ekilip kaleye
sinsa ve msl-manlar peini takib etmeyip
sonradan kalenin yanndan geerken bir
nslman dmandan birini ldrse, eyasn
nk peinden takib etmeyince bu sava
hakikaten ve hkmen sona ermi demektir.
Yaplan ganimet tahsisi de bu savala kaytldr.
1350- Dmann peini takib ederken baka
bir kaleye urayp oradakilerden birini bir
mslman ldrse, eyasn almaya hak
kazanamaz.
nk ganimet tahsisi birinci savama iin
yaplmtr. O da mslman-larla uradklar bu
kale sakinleri arasnda olmayp, kendileriyle
sava alannda hazr olan dman arasnda
cereyan etmitir. Onun iin uradklar kale

1599
sakinleriyle arpmalar ikinci bir sava
saylmaktadr ve bu sava iin ganimet tahsisi
yaplmamtr. nceki tahsis de bunu kapsamaz.
1351- Birinci savaa katlan dman
yenildikten sonra bir kaleye snsa ve
mslmanlar da peinden takib etse, baklr:
ayet bu kalede bulunanlarn ou yenilen
dmanlardan deilse ve caydrc gleri de
varsa, mslman, onlardan birini ldrrse
eyasn almaya hak kazanamaz. ldrlen kii
ister yenilenlerden olsun, ister olmasn, durum
ayndr.
1352- Kaledekilerin ou mslmanlara
kar yenilen dmandan olup caydrc gleri
de varsa, birinci savata yaplan ganimet
tahsisinin hkm geerliliini korur ve ikinci
kalede-kiler de onlarn imdadna gelmi dman

1600
kuvvet mesabesinde saylr. Bylece birinci
sava kesintiye uramam olur. Yenilen veya
sonradan gelen dmandan kim ldrlrse,
eyas ldren mslmana ait olur.
nk daha nce belirttiimiz gibi hkm
caydrc g ve kuvvet itibariyledir.
1353- Dmann bakomutan askerleriyle
beraber gelse ve mslmanlara kar savaanlar
ona katlsa, sonra bir mslman dmandan
birini ldrse, eyasn almaya hak kazanamaz.
nk bu baka bir caydrc gtr.
Ganimet tahsisi ise birinci savala kaytl idi.
Dman baka bir caydrc gce sahip olunca,
sava da birinci savatan baka olmaktadr.
1354- Komutan, ganimet tahsisini
yenilemezse, ldren kii ldrdnn eyasn
almaya hak kazanamaz. Ama ganimet tahsisini

1601
yeniler de askerin bir ksm duyar, bir ksm
duymazsa, yine duyan ve duymayanlardan kim
ldrrse, ldrdnn eyasn almaya hak
kazanr. Bunda duyan ve duymayan ayndr.
nk bu, ldrenler hakknda iyilik ve
menfaatten baka bir ey deildir. Zaten
komutann sz asker arasnda yaylnca hkm
bakmndan hepsine ulam gibidir.
458[14]

Mslmanlarn Ve Dman Esirlerin
Rehberlikten Dolay Tahsis Edilen Ganimete Hak
Kazanmalar

1355- Komutan " On esir almak iin bize

458[14]

1602
hangi mslman rehberlik ederse, ona bir kii
verilecektir" derse ve bir mslman kendisi
gitmeyip onlara sadece szle rehberlik ederse,
onlar da gsterilen yere gidip adamn syledii
yerden esirleri alrlarsa, kendisi tahsis edilen
ganimetten bir ey almaya hak kazanamaz.
Kyasa gre ganimeti almaya hak kazanyordu.
Nitekim avlanmas haram
olan bir ava bu ekilde delalet eden, ceza
almay hak eder. Ancak istihsan ile
hkmederek mam yle demektedir:
1356- Ganimete hak kazanmak sadece
szle deil, alma ile olmaktadr. Bu tahsisten
maksat, teviktir. Tevik de alma ve cihad
cinsinden bir ile yaplr. Kendisi onlarla beraber
gitmeyip sadece szle szkonusu yeri tarif
etmesi ile bu alma meydana gelmi olmaz.

1603
Dolaysyla tahsis edilen ganimeti de almaya hak
kazanamaz.
Ama dmandan birine byle bir eye
delalet etmesi in e-man verseler ve o da
sadece szle rehberlik yapsa, grevini yerine
getirmi olur.
Nitekim mesela, Kfe'de veya am'da (yani
darulislamda) bulunan bir mslman, slam
ordusuna "darulharpte uradm on kiiyi esir
almanza rehberlik yaparsam bana birini verir
misiniz?" derse, onlar da "evet" derse ve kendisi
beraberlerinde gitmeyip sadece tarifle sylerse,
ganimeti almaya hak kazanr m?
Ayn sekile, kendisi darulharpte iken onlara
rehberlik ederse, alnan ganimete kendisi de bir
pay ile ortak olur mu? Ancak darulharpte kendisi
de onlarla beraber gider ve rehberlik ederse,

1604
sanki ganimet tahsisi ve rehberlik art
koulmam gibi, alnan ganimete kendisi de bir
pay ile ortaktr. Ama darulis-lamdan onlarla
beraber gidip on kii zerine delalet yaparsa,
tahsis edilen ganimeti almaya hak kazanr ve
kendisine onlardan bir tane verilir.
nk tahsis edilen ganimeti almaya
mstehak klan bir almay yapmtr. Bu da
onlarla beraber gitmektir. Ancak kendisine
onlardan ortalama biri verilir.
1357- Ayn ekilde kendisi de beraber
giderek yz kiiye delalet etse, onlardan her on
kii bana ortalama bir kii almaya hak kazanr.
Be kiiye delalet ederse, ortalama birinin yar-
sna hak kazanr.
nk mslmanlarn yararna olan bir i
karlnda ona bu tahsis yaplmtr. Bu sz

1605
"kim on kii getirirse biri onundur" sylemesi
mesabesindedir.
1358- Komutan, ald dman esirlere
"Sizden kim bize on kiiye delalet ederse, hr
olur" derse ve biri beraberlerinde gitmeyip
sadece szle onlara tarif ederse, kendileri de
gittiklerinde tarif ettii gibi on kiiyi grrse, bu
adam hr olur.
nk bu ilem, artl azad etmektir. Bunda
artn varl hakikaten gz-nnde bulundurulur.
zelliklerini belirterek tarif etmekle de art
hakikaten gereklemi olur. Zira komutan
burada almay gerektiren bir ey karlnda
ona bu art komu deildir. Onun iin delaletin
hakikatini burada brakp mecazi olarak
anlamamza gerek yoktur.
Halbuki nceki durumda byle deildir.

1606
Orada ancak alma ile hak kazanlan bir ey
kendisine tahsis edilmitir. Onun iin lafzn
hakikatini brakp
mecazi olarak aldk.
1359- Alnan bu esirin darulharbe tekrar
dnmesine msaade edilmeyip darulislam da
zimmet ehli olur.
nk esir edilmesiyle darislamda
hapsedilmi saylr. Rehberlik etmesi karlnda
sadece hr olma hakkn kazanmtr. Darulharbe
tekrar dnme imkanna da sahip olmas bu
hakkn bir gerei deildir. Ancak darulislam da
hr olarak yaar.
1360- Onlarla beraber gitse de, gitmese de
hkm ayndr. Ancak "Size rehberlik yaparsam
yurduma dnmeme de izin verir misiniz?" diye
art koar ve mslmanlar da hr olmasn ve

1607
yurduna geri dnmesini kabul ederlerse, kotuu
art yerine getirilir ve dilediinde yurduna
dnmesine msaade edilir. nk bu i kendisi
ile komutan arasnda yaplan bir sulh anlamas
mesabesindedir. Anlamada koulan arta
riayet etmek gerekir.
1361- Ancak mslmanlara bir yarar
salamadka komutann byle bir ey yapmas
doru olmaz.
nk yetki elindedir. Mslmanlara
salyaca byk yarar karlnda olmadan
esirin mslmanlara tekrar dman haline
gelmesine msaade etmemesi lazmdr.
Mesela "Size dmann yz patriini
gstereyim, brakn yurduma dneyim" demesi ve
bu durumda mslmanlara esir kalmasndan
daha ok yarar saladna kanaat getirilmesi

1608
gibi. Bu durumda onun kotuu art
kabullenmede bir saknca yoktur. Kendilerine
dokuz kii gsterirse, beraberlerinde gitsin veya
gitmesin hrriyete kavuamaz.
nk hrriyete kavumas burada art
itibariyledir. Koulan art da ma-ruta (art
koulan eye) tm olarak tekabl etmektedir.
artn tmn yerine getirmedike hrriyete
kavumaya hak kazanamaz.
Yahut hr olmas karlnda yerine
getirmeyi zerine ald bir antlamadr. Bu art
tm ile yerine getirmedike antlama yerine
gelmez ve zerinde antlama yaplan eylerden
bir ey almaya hak kazanmaz. Halbuki ms-
lmann durumu byle deildir. nk tahsis
edilen ganimete hak kazanmas, mslmanlara
yarar dokunan bir i karhndadr. Yapaca bu

1609
ile salanan yarar orannda tahsis edilen
ganimetten almaya hak kazanr.
1362- Ayn ekilde komutan esire "Bize on
kii gsterirsen seni ldrmiyeceimizden emin
olacaksn" derse ve esir on yerine dokuz kii
gsterirse, ldrlmekten emin olma hakkn
kazanamaz. Komutan onu ldrebilir.
nk ldrlmeme emann artl vermitir.
art tmyle gereklemedike esir eman
hakkn kazanamaz.
1363- Yine mslmanlar bir kaleye urasa
ve kale sakinleri kendilerine "Dmann
komutanlarndan on kii gsterirsek bize eman
verir ve bizi brakr dner misiniz? derse, msl-
manlar da bunu kabul ederse, ancak kaledeki
dman on yerine be veya dokuz kii gsterirse
dokunulmazlk hakkn kazanamazlar ve

1610
mslmanlar da onlar brakmak mecburiyetinde
olmazlar.
nk art yerine gelmedii iin karl da
gereklemez.
1364- Mslmanlara "Size yz kii veya bin
dinar verelim, bize emniyet garantileyin ve bu yl
bizi brakp gidin" derlerse, ama sylediklerinin
ancak bir ksmn mslmanlara verirlerse, eman
altnda olamazlar ve mslmanlar onlarla
savaabilir. nk eman, malin tmn verme
artna balanmtr. Maln bir ksmn
vermekle bu eman gereklemez.
Ancak onlarla savamak istedikleri taktirde
kendilerinden aldklar mallar geri vermeleri ve
eman vermediklerini sylemeleri lazmdr. nk
hile ve aldatmadan kurtulmann yolu budur. Zira
onlar kendilerini savunmak iin mallarn verdiler.

1611
Ama dmann on patriine delalet etmek
meselesinde durum bunun aksinedir. nk o
meselede on yerine daha az patrik gsterirlerse,
kendilerine bir ey geri vermeksizin onlarla
savaabiliriz.
nk onlara vadettiimiz eman karlnda
herhangi bir mal alm deiliz. Kendilerine bir ey
vermeksizin onlarla savaacak olursak,
mlkiyetlerini inemek suretiyle kendilerine bir
zarar vermi olmayz. Halbuki burada kendilerine
art kotuumuz ey karlnda onlardan br
mal almz. Bu mal kar-hnda emana
kavumadklar taktirde onu kendilerine geri
vermek gerekir.
1365- Komutan, mallarn geri vermeyi tasvib
etmiyecek olursa, kotuu arta bal olduunu
ve msamaha ile davrandn gstermek iin

1612
onlarla savamamas ve brakp gitmesi lazmdr.
Onlardan aldmz esirlerin bir ksm telef
olduktan sonra onlarla savamak isterse, geri
kalanlar onlara iade etmesi ve telef olanlarn
bedelini de vermesi gerekir.
nk geri vermekten maksat onlar zarar
ve ziyandan korumak ve hileden saknmaktr. Bu
da eyann kendisini vermek mmkn
olmadnda kymetini vermekle gerekleir.
Tpk maln kendisini vermekle gerekletii gibi.
1366- Bir yl iin kendilerine yz kii
karlnda eman verir ve anlama yapar, sonra
onlarla savamaya tekrar karar verecek olurlarsa,
dman henz caydrc gcn brakmadan
(kaleden kmadan, silahn brakmadan veya
askerini datmadan) nce mallarn geri
vermeleri ve eman bozduklarn bildirmeleri

1613
lazmdr.
nk bize dman kaldka onlarla
savamak haram olmaz. Ama aldatmak ve hile
yapmak haramdr. Kendileri caydrc gce henz
sahip iken eman verilmedii bildirilince aldatma
da ortadan kalkmaktadr. Ancak mal, bir ey
karlnda onlardan alnmtr. art koulan bu
ey kendilerine teslim edilmedike, maln onlara
geri verilmesi vaciptir. Tpk bedel (ivaz) gibi.
Karl olan ey verilmedike bunun geri
verilmesi vaciptir.
1367- Alman esirler msluman olmusa,
bedellerini kendilerine geri vermek lazmdr.
nk kendilerini vermek artk imkanszdr.
nk mslmann dmana teslim edilmesi
caiz deildir. Sanki telef olmular gibi ilem
yaplr.

1614
1368- Onlardan mal almadan nce
onanlarm geri almay kararlatrrlarsa, bunda bir
saknca yoktur.
nk mslmanlar iin en uygun olan
tercih ediyorlar. Nazar ve istidlal mahalli olan
eylerde durum her saat deiebilmektedir.
Balangta sulha meyletmeden savamay nasl
kararlatrmlarsa, imdi de savamann daha
uygun olduunu kararlatrd ki arnda eman geri
almalarnda saknca yoktur.
Her sene onlardan yz kle almak
karhnda kendileriyle savama-may uygun
grm iken, aradan bir iki yl getikten sonra ve
mslman-larin glendiini grdnde onlarla
savamak isterse, emanlarm bozmasnda bir
saknca yoktur.
1369- Esir alman m s 1 uman lar d an yz

1615
tane geri almak karlnda bir yllna onlarla
savamanay kabul etmise ve dman yz
yerine doksan esir geri vermise, emanlarm boz-
masnda ve sava amasnda bir saknca yoktur.
nk art koulan ve emann esas olan ey
yerine gelmemitir. Alman esirlerden de birey
geri verilmez.
nk hrriyete kavuan esirler hibir
zaman onlarn mlk olmamlardr. Onlara
herhangi bir ey vermek karlnda da esirleri
onlardan alm deiliz. Dolay isiyle esirleri geri
vermemekte onlara bir zarar verme szkonusu
deildir. Sadece zulmden kanma olmutr.
1370- Bu kiileri geri kaan veya antlamal
yahut msl-manlarn olup onlarn elinde esir
den ocuklu annelerden verirlerse, durum yine
ayndr.

1616
nk bunlardan hibir ey onlarn mlk
deildir. Bir eyde azad etme hakknn sabit
olmas, zorla temellk mahalli olmaktan
karmada azad etme hakikatinin sabit olmas
gibidir. Ancak onlar karlksz efendilerine geri
veririz.
1371- Onlar ellerinde esir bulunan
mslman klelerden verirlerse, sadece
kymetleri kendilerine geri verilir.
nk kleleri ele geirmek suretiyle
mlkiyetlerine geirmilerdi. Biz ise onlar
kendilerine bir ey vermei art komak
karlnda mlk edinmiiz. art koulan ey
kendilerine verilmedike onlar geri vermek
gerekir. Ancak mslman olduklar iin bizzat
kendilerini vermek mmkn olmadndan ky-
metlerini (tutarlarn) onlara vermek lazmdr.

1617
1372- art kotuklar gibi yz kiiyi
mlkiyetlerinde olmayan esirlerden verseler,
komutan emanlarm geri aldktan sonra ve onlara
bir ey iade etmeksizin kendilerine sava aabilir.
nk onlarn mlk olan bireyi
kendilerinden alm deiliz. Zira bu esirler onlarn
mlk deildir.
Ancak en iyisi onlara verdii sz tutmaktr.
Onlar art kotuklarm yerine getirdikleri gibi.
Zira gelecekte ona gvenmeleri iin bu daha
iyidir. Byle yapmazsa gelecekte byle bir eye
gvenmezler. nk byle yapmadnda,
esasnda hiyanet olmayan bu ii, sadece esirleri
kurtarmak iin yaptna kanaat getireceklerdir.
1373- art koulan kiileri onlardan aldktan
sora savamadan brakr dnerse, ald kiilerin
durumuna baklr; Bunlar hr kiiler ise serbest

1618
brakr. Geri kaanlar ise kymet demeksizin
sahiplerine geri verir. Kle olup efendileri
taksimden ve sattan nce onlara sahip
olmusa, karlksz geri alrlar. Taksimden veya
sattan sonra sahip olmusa, isteklerine gre
hareket eder ve dilerlerse kymetlerini deyerek
alrlar.
nk karlk vermek suretiyle onlar temlik
etmek, zorla ele geirip sahip olmak
mesabesindedir. Nitekim her iki durumda da
alnanlar fey' olup taksim edilmesi gerekir.
1374- Komutan esirlere "Kim bize savaan
on dman gsterirse, hr olur" derse ve
esirlerden biri kale iinde bulunan ve ele
geirilmeleri mmkn olmayan on kii gsterirse,
hr olmaz.
nk biliyoruz ki, komutann amac bu

1619
deildir. Amac sadece msl-manlara yararl
olacak bir rehberlik yapmalardr. Bu da
olmamtr.
Sznn zahirinden anlaldna gre
dmandan savaan on kii kastedilmektedir. Bu
dman ister meydanda, ister kalede olsun
ayndr, denilirse,
Cevap olarak deriz ki, dediiniz dorudur.
Her iki durumda da dmandr. Lakin komutann
amac rehberlikten nce hakknda bilgi sahibi
olmad dman hakknda bir bilgiye sahip
klacak bir rehberliktir. Bu da yukarda geen
delalet ekli ile gereklemez. Zira darulharpte
komutann ve mlmanlarn ele geirmee g
yetiremedii dman nice on kiiler vardr.
Bundan da anlyoruz ki, komutann amac ele
geirebilecekleri on kiiye delalet etmeleridir.

1620
1375- Salam bir savunma iinde
bulunmayan ve ele geirilmesi mmkn olan on
kii gsterse, ama mslmanlar grr grmez bu
on kii kasa, duruma baklr; ayet bunlar
msl-manlarn ele geirebilecei bir yere
gelmeden nce kaim-larsa, bu delalet yine
geerli olmaz.
nk ama olan ele geirebilme imkan
gereklememitir.
1376- Ama ele geirebilecekleri bir yere
gelmi ve gevek davrandklar iin dman on
kii kamsa, rehberlik yapan esir hr olur.
nk on kiiyi ele geirilebilecek ekilde
gstermekten ibaret olan art yerine getirmitir.
Bundan sonra mslmanlann yapaca ihmalden
kendisi sorumlu deildir.
1377- Gsterdii on kii ile mslmanlar

1621
arasndaki arpma sonu vermeyip on kii
kap kurtulmusa, bu delalet yine geerli
deildir.
nk bu adam caydrc gce sahip ve
savunma iinde bulunan on kiiye delalet
etmitir. Zira kale iinde kendilerini savunmalan
ile sahip olduklar kuvvetle kendilerini
savunmalan arasnda fark yoktur. Her iki halde
de ele geirilmeleri imkansz olmaktadr.
Ama ele geirme imkan varken
mslmanlann ihmalkarl sebebiyle kap
kurtulmularsa, delalet eden esir artn yerine
getirmi ve hr olmu olur.
1378- Delalet ettii on kii ile mslmanlar
arasnda arpma olmu ve arpmada bir
ksm ldrlp dierleri ele geirilmise,
rehberlik yapan esir hr olur.

1622
nk ancak onun delaletiyle onlar
yakalam ve ele geirme imkan bulmulardr.
1379- Mslmanlar onlar esir edemeyip
arpma sonunda dman on kiinin tm I d
ur im sse, esir rehber yine hr olmaz.
nk delaletten ama olan, on kiiyi
yakalayp esir etmek gereklememitir. stelik
byle on kiiyi mslmanlar esirin delaleti
olmadan da grebilirlerdi. Bundan da anlyoruz
ki, delaletten maksat bu deildir.
1380- Mslmanlar, on kiiden birini ldrp
dokuz kiiyi ele geirince baklr; Bunlar savunma
iinde ve caydrc gce sahip ise, esir yine hr
olmaz.
nk ele geirilmeleri bir kiinin
ldrlmesinden sonra mmkn olmutur. Geri
kalanlar da dokuz kiidir. Sanki batan beri

1623
onlara dokuz kii gstermitir.
Ama on kiiyi ele geirdikten sonra birini
ldrmlerse, rehberlik yapan esir hr olur.
nk onun delaletiyle on kiiyi yakalama
imkan bulmulardr.
1381- Mslmanlardan bazlarn
ldrdkten sonra onlar sa olarak
yakalanmlarsa, esir rehber yine hr olur.
nk onun delaletiyle on kii yakalama
imkan bulmulardr. Bu yakalamann aba ve
arpma sonunda gereklemesi durumu
deitirmez.
1382- Mslmanlar onlara vardnda on
kiinin silah yoksa, ama mslmanlar m
ihmalkrl sebebiyle kap kurtulmularsa, esir
rehber hr olur.
nk rehberliiyle on dman yakalama

1624
mkanm vermi iken mslmanlann ihmalkrl
sebebiyle kap kurtulmulardr.
1383- Esir kii mslmanlara "Size on kii
gstereceim, gsterdikten sonra bir yere snp
korunur veya korunma-malar beni ilgilendirmez"
der ve mslmanlar da raz olursa, esir,
gsterdikten sonra on kii korunsa, yine hrriyete
kavuur.
nk yklendii art ayn ile yerine
getirmitir, durumun ve szden maksadn
delleti, ancak zdd olan mefhum aka
belirtilmedii zaman muteber olur.
1384- Komutan esirlere: "Bize kim yle bir
kaleyi veya falan komutann askerlerini yahut
kraln askerlerini gsterirse, hr olur" derse ve
esirlerden biri rehberlik ettii halde mslmanlar
ele geiremezse, esir hr olur.

1625
art koulan dellet iini yapmtr. Burada
savunmalar iinde bulunan bir toplulua delalet
etmesi art koulmutur. Bunu da yapmtr.
Halbuki bundan nceki durumda art byle
deildi. nk bundan nceki durumlarda
genellikle savunmas ve caydrc gc olmayan
dman on kiiye dellet etmesi art
kouluyordu.
Grmyor musun? "Kim bize kadn veya
ocuk on esir gsterirse, hr olur" derse ve bir
ordunun himayesinde bulunan bu kiileri biri
gsterecek olsa azad edilmez (hr olmaz).
nk genellikle maksat caydrc gce sahip
olmayan ve ele geirilmesi mmkn olan on
kiiye dellet etmektir. Her meselede sz
ekseriyete hamledilir.
1385- Komutan yolu kaybedip mslmanlar

1626
"Sizden kim yolu bize gsterirse ona bir esir veya
yz dirhem vardr" derse ve biri yolu tarif ederek
kendisi gitmezse ve tarifine gre mslmanlar
giden yolu bulursa, ona bir ey verilmez.
nk vadettii ey ganimet tahsisi eklinde
deil, cret eklindedir. nk ganimetin
kazanlmasndan sonra ondan tahsis yapmak
caiz deildir. Yolunu kaybetmi bir kiiye yol
gstermek ganimet tahsisini gerektiren bir ci-had
deildir. Bundan anlyoruz ki, sylenen ey
crettir. crete hak kazanmak da szle deil,
alma ile olur. Onun iin kendisi de
beraberlerinde gitmedike creti almaya hak
kazanamaz.
1386- Onlarla beraber gidip yolu gsterirse,
byle bir i iin alnan cret kadar cret almaya
hak kazanr.

1627
nk fasid bir kira akdi ile bu ii yapmtr.
Fasiddir. nk onlarla nereye kadar gidecei
belli olmadndan ne kadar cret almas
gerektii de belli deildir. Zira belki on adm
sonra yola karr, belki de on gn beraber
giderek ancak yola ulatrm olur. Akid yaplan
ey mehul ise, akid fasid olur.
1387- art koulan miktar yz dirhem ise, bu
alma ile alaca misil cret yz dirhemi
geemiyecektir. Fasit kira akillerinde art koulan
karlk belli olduu zaman uygulanan hkm
gibi. art koulan ey bir esir ise, neye ularsa
ulasn mislinin cretini almaya hak kazanr.
nk cretle altrma akdinde mutlak
olarak " bir esir" eklinde ifade edilmesi sahih bir
tesbit deildir. nk tmyle raz olunduu iin
art koulan ey onu geemez. Bu da yz

1628
dirhemde gerekleir ama, bir esir artnda
gereklemez. nk maliyet bakmndan
esirlerin deeri farkldr.
1388- "Bizimle falan yere kadar gelip yolu
gsterene yz dirhem veya u esir verilecektir"
derse ve biri gsterilen yere kadar onlarla
giderse, art koulan eyi almaya hak kazanr.
nk zerinde akid yaplan ey belli,
verilen cret bellidir. Akid iin hitap edilen ahs
belli deil iken akid nasl sahih olur? denilirse:
Deriz ki: Akid onlarla beraber yola koyulduunda
gereklemi olur. Yapt ie gre de creti
almaya hak kazanr. Bu durumda mehul bir ey
kalmaz.
1389- Komutan yolu armayp sadece
"(aygr, ksrak v.s.) hayvanlar kim srp yola
karrsa ona yz dirhem verilecektir" derse ve bu

1629
ii bir cemaat yaparsa, yz dirhemi amyan misil
bir cret almaya hak kazanrlar.
nk gtrecekleri mesafe mehul
olduundan zerinde akid yaplan ey
mehuldr.
1390- "u yere kadar" deseydi ve belirli bir
mesafe belirt-eydi, art koulan eyi alrlard.
nk zerinde akid yaplan ey belli ve
cret bellidir.
1391- Belirli bir cemaate hitab ederek
sylese ve bunu duyan baka bir cemaat
belirtilen yere kadar hayvanlar srse, bir ey
almaya hak kazanamazlar.
nk akid komutanla hitap ettii cemaat
arasnda yaplmtr. Bakalar bu ii yaparsa
fahr olarak yapm olur ve bir ey alamaz.
1392- Btn asker arasnda ilan ederek

1630
bunu sylemi ve duyan bir cemaat srp
gtrmse, creti almaya hak kazanrlar.
nk cretle alma eklinde bu ii
yapmlardr.
1393- Sesini iitmemi bir cemaat bu ii
yaparsa bir ey alamazlar.
nk sesi duymayp bu ii karlksz
gnll olarak yapm saylrlar. Bundan da
anllyor ki, burada crete hak kazanmak,
ganimet tahsisi eklinde deildir.
1394- Komutan yolu kaybedip sasrsa ve
ellerinde bulunan bir esire "Bize yolu gsterirsen
ocuklarn ve aile fertlerini sana veririz" derse ve
esir de yola karncaya kadar ya kendisi beraber
giderek veya tarif ederek bu ii yaparsa, hem
kendisi, hem ocuklar ve yaknlar olduu gibi
fey' olarak devam ederler.

1631
nk komutan esirin kendisinin
kurtulacana dair bir ey sylememitir. Bylece
kendisi esir olarak kalr. Kendisi mslmanlarn
klesi olunca, sahip olduu eyler de onlarn olur.
ocuklar, ei ve bakalar bunda eittir.
1395- ayet, "Sen, ocuklarn ve ein"
deseydi ve olay yukardaki gibi geseydi, esir
hrriyete kavuurdu.
nk rehberlii karlnda kendisinin
hrriyetini art komutur. i gerekletirdii iin
de hrriyete kavuur. Eini ve ocuklarn da art
koul-duu iin alr.
Ancak "ehli=yaknlar" sznden maksat
sadece eidir. Baka yaknlar buna dahil
deildir.
Halbuki eman bahsinde durum byle deildi.
nk bu meselede yaknlar esir dmekle

1632
bakasnn mlkiyetine gemilerdir. Kesinlik
olmadka bu mlkiyet onlardan zail olmaz. Bu
kesinlik de sadece ei iin mevcuttur.
1396- "ocuklar" ismine de sadece kendi
ocuklar girmektedir. Torunlar ise fey' olurlar.
nk kesinlik sadece kendi ocuu
hakkndadr. Buna hak kazanmas da zerinde
kesinlik salanan eye bina edilmektedir.
1397- Esirler arasnda kendi ocuklar
yoksa, erkek ocuklarnn torunlarn almaya hak
kazanr.
nk bu isimde babalarnn yerine
kaimdirler. Babalan olmaynca kendileri bu ismin
kapsamna girerler.
1398- Kzlarndan olan torunlarn ise ancak
komutann zel olarak belirtmesiyle almaya hak
kazanr.

1633
nk ocuklarnn deildirler
1399- Ancak bunlarn darulharbe
kmalarna izin verilmez. Bilakis darulislma
gtrlr ve mslmanlar arasnda ehli zimmet
(zimm) olurlar.
nk esir dtkten sonra darulharbe
tekrar dnmelerine imkan vermek caiz olmaz.
1400- Tarif ederek veya beraber giderek
delalet etmesi ayndr.
Ama az nce geen mslmanlarn
delaletinde durum deiiktir. nk orada
mslmann delalet etmesi cretle alma
eklindedir. Szle yerine getirilmesi imkanszdr.
Burada ise, delalet sulh ve eman eklindedir.
Burada artn varl hakikaten kabul edilir.
1401- Komutan darulharpte esirleri taksim
ettikten veya sattktan sonra yolu kaybedip

1634
esirlere "Kim bize yolu gsterirse hr olur" veya "
yz dirhem alr'" derse ve bu ii onlardan biri
yaparsa, yz dirhem verileceini art komusa
yz gememek zere kendisine byle bir i iin
verilen cret kadar (misil) cret verilir. Bu cret
de efendisine ait olur.
Hangi ahsn mlkiyetinde olduklar belli
olmutur. Vereceini va'd ettii ey, eman ve sulh
eklinde deil, cretle altrma eklindedir.
1402- Onun iin beraberlerinde gitmeyip
sadece tarif ederek rehberlik etmise, bir ey
almaya hak kazanamaz. Hr olacan art
komusa, bu art geersiz olur.
nk sahiplerinin mlk olduktan sonra
onlarn klelerini azad etme yetkisine komutan
sahip deildir.
1403- Esirleri taksim etmeden nce yolu

1635
arp "Sizden kim yolu bize gsterirse, hr olur"
derse ve esirlerden biri darulislma deil,
darulharbe kan apak bir yolu onlara gsterse,
baklr: Darulharbe gitmek isterken yolu
kaybetmilerse, bu esir dellet iini yapm saylr
ve hr olur. Darulharpten kmaa alrken yolu
kaybetmilerse, esirin bu delaleti geerli olmaz
ve esir hr saylmaz. Onlara darulharbe deil,
darlis-Iama kan bir yolu gsterirse, yaplacak
uygulama ncekinin aksi olur.
nk szn mutlakli halin delaletiyle
mukayyed olur. Biliyoruz ki, komutann giri
esnasnda amac darulharpde maksadna
ulatracak bir yolun gsterilmesidir. karken de
amac darulislama ulatran bir yolun gsteril-
mesidir.
1404- "u kalenin yolunu bize gsterirsen,

1636
hr olursun" derse ve szkonusu kaleye oradan
bir yol gidiyorsa, onlara bilinen yoldan daha uzak
bir yol gsteren kii, art koulan almaya (hr
olmaya) hak kazanr.
nk halkn gidip geldii yollar ise her ikisi
de kaleye giden birer yoldur. Komutan "yol" ismini
mutlak zikretmitir. Mutlak da delil olmadan snr-
landrmak caiz deildir. Komutann sznde de
bunu snrlandracak bir delili yoktur
1405- O kaleye deil de, baka yere kan
bir yol gsterir ve kendileri bu yoldan o kaleye
varabilirlerse, bunun delaleti geerli olmaz ve esir
hr olmaz.
nk insan buradan Kagar'a gelip oradan
da Buhara'ya varabilir. Ancak hibir kimse
buradan Kagar'a varan yolu Buhara'nn yolu
kabul edemez. Bylece anlyoruz ki, bu esir art

1637
koulan delaleti yapmam ve hr olma hakkn
kazanmamtr.
1406- u kalenin u yolunu bize gsterirsen
hr olursun" der ve kaleye gtren baka bir yol
gsterirse, baklr belirledikleri yolda mslmanlar
iin yaknlk veya emniyet veya yem okluu
veya kylerin ok bulunmas yahut alacaklar
esirlerin okluu ynnden daha faydal bir yol
ise, esir hrriyete ka-vumayp fey' olmaa
devam eder.
nk art yerine getirmemitir. Onlar
yaran bulunan bir yol belirlemiler, kendisi ise
baka yol gstermitir. Belirlemede fayda
szkonusu ise ona itibar etmek gerekir.
1407- Kendisinin gsterdii yol onlarn
belirledii yoldan daha yararl ise, kyasa gre
yine fey' olarak kalr.

1638
nk art koulan eyi yerine
getirmemitir. Bir eyin kabul edilmesinde lafza
itibar edilir. nk insanlarn szleri hikmetten ve
gzel bir yarardan hali bulunabilir.
stihsana gre ise, bu esir hr olur.
nk onlarn istediini fazlasyla yerine
getirmitir. Zaten belirleme fayda salad
zaman ancak muteber olur. Yapt iin daha
faydal olduu bilinince faydasz olduu iin
belirlemenin itiban kalmaz.
Hangisinin daha faydal olduu bilinmiyorsa,
esir yine fey' olarak kalr.
nk belirleme akll biri tarafndan
yaplmtr. Faydasz olduu bilinmedike asl
ona itibar edilir. Faydasz olduu da henz belli
olmamtr.
1408- Buna gre "Bize kim Derbu'l-Hades'in

1639
yolunu gsterirse, hr olur" derse ve biri onlara
Mssse yahut Malatya
459[15]
yolunu gsterse
baklr. Gsterdii bu yol daha yakn ve daha
faydal ise, esir hr olur. Byle deilse, yahut
byle olduu bilinmiyorsa, esir fey' olmaya
devam eder.
nk kendisinden istenen eyi
yapmamtr. Grmyor musun? Belirttikleri
yoldan baka bir yola onlar gtrse ve orada
dman kral ordusuyla beraber bulunup onlarla
savasa ve bazlar ldrlse yahut yem
bulunmyan bir yola gtrp hayvanlar telef olsa
veya kendileri alktan krlsa, art koulan ey
yine kendisine verilir miydi? Btn bunlardan
sylenmek istenen udur: Belirleme ne zaman
faydal olursa, ona itibar edilmesi gerekir. En iyi

459[15]
Bunlar Anadolu'da yer isimleridir. (eviren)

1640
Allah bilir.
460[16]

Silah Ve Baka eylerden Ganimet Tahsisi
Caiz Olan Yerler

1409- Komutan, daruiharbe giri esnasnda
askerlerden az kiinin zrhl olduunu grr ve
"Darulharbe kim girerse ona u ganimet var, der
veya ganimetten iki pay verilecektir" derse, bu
sz caiz olup bir sakncas yoktur.
nk bu tahsisi deerlendirme sonucu
yapmaktadr. Mslman asker, zrhlan
darulharbe tayabilmek iin ara ve gerece
muhtatr. Zrhla dmann gz korkutulur ve
asker kendini savunur. Dmann gzn

460[16]

1641
yldrmak amacyla bu klfete katlanmaya tevik
etmek iin askerlere bu ekilde ganimet tahsisi
yapmas caizdir. Nitekim eriat bu amaca
bakarak svari olan askere iki kat pay verilmesini
kararlatrmtr. nk dman yldracak ara
ve gereleri darulharbe gtrme skntsna
katlanr. eriatn kararlatrd bu esasa bakarak
komutan (devlet bakan) da ayn ama iin
ganimet tahsisi yapabilir.
1410- Ayn ekilde "Kim iki zrhla daruharbe
girerse..." demesi de caizdir.
nk arpan kii dilediinde nde ve
arkada iki zrh giyebilir. Nitekim Rasulullahin
Uhud gn iki zrh giydii rivayet edilir. Bu da
onun nazar ve itihad sonucu bir uygulama idi.
1411- "Bir ve iki zrhla girene ikiyz, zrhla
girene -

1642
yz dirhem vardr" der ve bu kadarla
yetinirse, ganimet tahsis yapmas doru olmad
gibi, ikiden fazla zrh iin tahsis yapmas da caiz
deildir.
nk bu, itihadl olacak bir ey deildir.
Savaan askerin de savata ikiden fazla zrh
giymesi mmkn deildir. nk ikiden fazla zrh
arlk yapar ve aktif arpmasn engeller.
Bylece anlyoruz ki, ikiden fazla zrh iin tahsis
yapmasnda bir fayda yoktur.
Klfete katlanma ve dman rktme
anlam , drt ve be zrhla da gerekleir
denilirse,
Deriz ki, bu doru deildir. nk rktme
esnasnda bu, zrhla deil zrh giyen kii ile olur.
Byle zrhl kt, yle byle korumal ayrld,
denilir ve bunda rktme meydana gelir. Halbuki

1643
zrhl tek basnadr. Zrhlan savata bakalarna
vermek iin deil, kendisi giymek iin tamtr.
Savata da iki zrhtan fazla giyemez.
1412- Buna gre svarilere "kim bir Ticfaf
461[17]
(zrh) ile girerse, ona yle vardr" diyebilir.
nk ticfaf at iindir. Onun iin ganimet
tahsisi yapmak, at iin tahsis etmek gibidir.
1413- Komutan birden fazla at iin pay
ayrmama dncesinde olup "kim iki atla
girerse, ona yle vardr" derse, bu tahsis sahih
olur. kiden fazla at iin ganimet tahsis etmesi
caiz deildir.
nk sava ancak iki atla savaabilir.
Onun iin sadece yaran olanlar iin ganimet
tahsis etmesi caiz olur. Yarar dokunmiyacak

461[17]
Tif al veznindedir. At savala darbelerden
korumas iin zerine giydirilen zrha, denir, insanlar
da giyebilir.

1644
eyler iin tahsis yapamaz.
Ancak yararl bir ii kiinin yerine
getirebilmesi iin at iin tasis yapmas caiz
olduu gibi, ticfaf iin de tahsis yapmas caiz
olur
nk her atn bir ticfaf (zrh) olur. Ganimet
tahsisinin deerlendirme sonucu olduu bilinince,
ganimet tahsisi yapldktan sonra alnan
ganimetten tahsisin yerine getirilmesi lazmdr.
1414- Bir kaleyi muhasara edinceye kadar
komutan bir ey sylemeyip muhasara
esnasnda "Kapya kim zrhl olarak yanarsa",
veya "Kim ticfaf ile ne atlrsa" yahut "kim iki zrh
giyimli olarak ne atlrsa ona yle vardr" derse,
bu tahsisi sahih olur.
nk kuvvet, korkutmak ve mriklerin
kalblerine korku salmak bakmndan

1645
mslmanlara yarar olmaktadr. Byle bir ey
iin ganimet tahsisi
sahih olur
1415- Kale fethedilinceye kadar bir ey
sylemez ve fethettikten sonra kendisi yahut at
zrhl olanlara gsterdikleri gayret orannda
ganimet tahsisi yapmak isterse, bu tahsis geerli
olmaz.
nk ganimet tahsisi ganimetler alnmadan
nce yaplr. Ganimetler alndktan sonra
yaplrsa tahsis deil, ba olur. Halbuki alnan
ganimette btn askerin pay sabit olduktan
sonra komutan (devlet bakan)nn baz kiilere
zel ba yapmas caiz deildir.
1416- Devlet bakan ganimetler alndktan
sonra aba ve gayret orannda tahsis yaparsa ve
bu tahsisi itihad sonucu gerekletirirse, tahsisi

1646
geerli olur.
nk itihad ile zerinde ihtilaf edilen
eyleri sonulandrmtr. Hakimlerden biri bu
itihad iptal edemez.
1417- Ganimetler alndktan sonra tahsisin
uygun olmad grnde bile olsa, devlet
bakannn itihad ile kendisine tahsis yaplan
kiinin o tahsisi almas helldir.
nk aksine hkm verilince itihadn
geerlilii kalmaz. Yargcn hkm bakalarn
balaycdr. Salt itihad ise bakasn balayc
olmaz. Tpk kiinin karsna "seni kesinlikle
boadm" demesi ve grne gre karsn ken-
disinden kesin olarak bo olduuna inanmas
durumunda Hz. mer'in ve bni Mes'ud'un

1647
grne uyarak hakimin ric'
462[18]
bir talk ile
bo olduuna hkmetmesi gibi. Bu durumda
adam karsn tekrar alabilir ve hadisin hkmn
tatbik eder. Bu mam Muhammed'in grne
gredir.
Ebu Yusuf'un grne gre ise, hakimin
aksine hkm vermesi durumunda mtehid bu
hkm daha zor bulduunda kendi grn
brakmaz, stihsan konusunun sonunda "erhu'l-
Muhtasar"da bu meseleyi akladk. Dorusunu
Allah bilir.
463[19]

462[18]
Belirli bir sre iinde elerin tekrar birbirlerine
dnmelerine msait olan boama. (eviren.)
463[19]

1648
Ganimetler Alndktan Sonra Tahsis Edilmesi
Caiz Olan Ganimetler Ve Tahsis Yapmas Caiz
Olan Kimseler

1418- Mslmanlardan bir seriyye
darulharpte bir miktar ganimet alsa, ancak alnan
bu ganimetleri darulislma karmaktan aciz
kalsa, bunun zerine komutan yerinde brakmak
veya yakmak isterken aklna yeni bir dnce
gelse ve msl-manlara "Kim bu ganimetten bir
ey alrsa, kendisinindir" derse, sz caiz ve
geerli olur. Bu ganimetlerden darulislma kim bir
ey karma zahmetine katlanrsa, kard
kendisinin olur ve ondan bete biri alnmaz.
nk bu ganimet tahsisi deerlendirme
sonucu meydana gelmitir. Ganimetler alndktan
sonra tahsis yapmasmm caiz olmadn

1649
sylememizin sebebi, ganimeti alan askerlerin bu
ganimette haklarnn sabit oluudur. Bu hakk
iptal edip tahsis yapmak caiz deildir. ptal etmek
de ganimetleri muhafaza etmek durumunda ve
askerin haklarnn kesinlik kazanmas halinde
szkonusu olur. Ama ganimetlerin
korunmasndan aciz kalnd ortaya ktnda
yaplacak bir tahsis, herhangi bir kimsenin
hakknn iptali saylmaz.
Canllar dnda bu ganimetleri yakmasnn
caiz olmas, ganimet alnan hayvanlar
kesebilmesi, sonra yakmas veya bir tarafa
terketmesi,tahsis yapmann caiz olduunu
gsterir. Zaten byle bir uygulama, ganimeti alan
btn fertlerin haklarn iptal etmektedir. ptal
etmek de ganimetlerin korunabilmesi ve
darulislma karlabilmesi durumda szkonusu

1650
olabilir. Bunlar yaplamyorsa, hakkn iptali de
szkonusu olmaz.
Zaten yakmakta herhangi bir mslmana
yarar olmayan bir hakk iptal etmek sz
konusudur. Ama tahsis yapmakta baz kiilere
yarar salama imkan bulunmaktadr. Onun iin
tahsis yapmaya gitmek ncelikle olur.
1419- Ganimetleri darulislma karma veya
satma yahut
taksim etme imkanna sahip ise, o zaman
hepsine yarar gerekletirme imkanna sahip
demektir. Bu durumda bazlarnn haklarn iptal
etmesi doru deildir.
Ayn ekilde "kim bir ey alrsa, bete bir
dnda gerisi onundur" veya "betebiri ayrldktan
sonra veya ayrlmadan nce aldnn yars
onundur" derse, bu ilemlerin hepsi sahih olur.

1651
Bunlardan yarar en yakn olan yapmas
lazmdr. Zaten darulislma karrsa, komutann
yapt tahsis gznnde bulundurularak ganimet
taksim edilir.
Mslmanlardan biri darulislma karlmas
mmkn olan ve komutann ondan haberi
bulunmyan mcevherat gibi bir ey bulup
darulislma karnca, bete biri alnr ve gerisi
asker arasnda ganimet olarak taksim edilir.
nk komutann yapt tahsisin sahih
olmas, muhafaza etmenin imkanszl
sebebiyledir. Zaruret sebebiyle sabit olan ey,
zaruret mahallinin dna taamaz. Dolaysyla
zaruretin tahakkuk etmedii bir ey bu tahsisin
kapsamna giremez.
1420- Bu hkm, aldklar mallar hakknda
geerli olunca, almadklar mallarda evleviyetle

1652
geerli olur. Nitekim ele geirip anbar yaptklar
ve iine silah, mermer, altn suyu gibi eyleri
doldurduklar bir binadaki eyay darulislma
karmaktan aciz olduklarnda komutan "Bu
eylerden kim ne alrsa kendisinindir" derse,
sahih olur. Yine "kim bir eyi paralayp getirirse,
kendisine mahsus olur" derse, yine sahih olur.
nk binay ykmaa gleri yetmekle beraber
iindeki eyleri karmaktan acizdirler.
Onu olduu gibi brakabilirler. Bu durumda
da komutann ondan tahsis yapmas sahih olur.
Bina ykldktan sonra bu eylerin tanabilir ve
tanamaz olmas ayndr.
nk komutann tahsis yapmas binann
yklmasndan nce olmaktadr. Tayabilecek
duruma gelmesi, komutann tahsis yapmasndan
sonra meydana gelen ykma ile

1653
geeklemektedir.
1421- Ancak komutann tahsis yapmas
annda binadan uzak bir yerde veya binann
alnmas mmkn olan bir tarafnda konulmu ve
darulislma tanmas mmkn olan bir ey olur
ve komutann bundan haberi yoksa, onu
darulislma bir kii karp getirse bile, asker
arasnda ganimet olarak taksim edilir.
nk ganimet tahsisi kapsamna girmez.
1422- Komutan, kimseye bir ey tahsis
etmeyip hepsinin yaklmasn emrettikten sonra
bazlar onun bir ksmn hayvanlarna ykleyerek
darulislma karma glne katlanrsa, bu
eylerin bete biri alnr ve gerisi seriyye fertleri
arasnda taksim edilir.
nk komutann tahsisi baz kiilere
ganimet tahsisi ile olmaktadr. Bu da yaplm

1654
deildir. Yapt ey, yaklmasn emretmekdir.
Yakma emrinin bazlarna tahsis yaplmasnda
hibir etkisi yokur. Yani yakma emri hibir ekilde
tahsis yapma anlamna gelmez. En iyimser bir
deerlendirme ile darulislma bu eyleri karan
kiiler, yanarak yok olacak ve btn fertlerin ortak
mal olan bu eyleri kurtarm demektir. Bu da
ortakln kesilmesine ve darulislma karan
belirli kiilere mahsus olmasna sebep tekil
etmez.
1423- Darulharpte aldklar ganimetleri
hemen orackta taksim etse veya tccara satsa
yahut darulislma karsa, sonra dman
bunlarn peine derek takip edince brakp
kamak zorunda kalsalar, dmann onlardan
faydalanmamas iin bu ganimetleri derhal
yakmalar lazmdr.

1655
nk bu ilemde onlara zarar verme ve
zayflatma bulunmaktadr. Bunun dnda
dmann takibi szkonusu olmad zamanlarda
da mcahit askerler darulharpte ar gelen eya,
silah ve dier eylerini de yakabilirler. Taki b-
rakp gittiklerinde dman bunlardan
faydalanmasn Nitekim Mte harbinde kendini
kurtarmaktan midi kesilince Hz. Cafer bin Ebi
Talib (Ca'fer-i Tayyar) atn kesmitir.
Kendi eyalarnda bu caiz olunca,
dmandan aldklar ganimetlerde evleviyetle
caiz olur.
1424- Onu yakmak iin braktklarnda,
komutan "Bundan kim bir ey alrsa, onundur"
der ve bir cemaat onu alp kurtarrsa, hepsi
sahiplerine geri verilir.
nk taksim etme ve satma ile sahiplerinin

1656
mlkiyeti onda kesinle-
mitir.
1425- Devlet bakannn halkn mlknden
tahsis yapma yetkisi yoktur. Darulislma
karmak suretiyle de bunu yapamaz. nk
mlkiyetlerine yle gemi ki ldklerinde bu
mlk varislerine kalr. Hi bir ekilde ondan tahsis
yapma yetkisi kalmaz.
Ama himaye altna alnmadan nce olursa,
durumu deiik olur. nk orada hakkn subutu
zayftr. Sadece ele geirme ile sabit olmutur.
Bu hak da yaklmas emredilince geerliliini
yitirmektedir. Bylece bundan yaplan hak tahsisi,
ele geirilmeden yaplan tahsis gibi olur.
Ancak darulharpte ele geirildikten sonra
sahip olma sebebi tam gerekletii iin sahibinin
hakk da kesinlemektedir. Yaklmas iin

1657
braklmasyla bu hak geerliliini kaybetmez.
Hak devam ettii iin de devlet bakannn ondan
tahsis yapma yetkisi kalamaz. Askerler arasnda
taksimden sonra byle o-lunca. bakalarna
satmada evleviyetle olmaktadr. nk
sahiplerinin mlkiyeti kesinlemi ve kime ait
olduu aklk kazanmtr.
Nitekim bunlar da alnan ganimetleri
darulharpte brakp gitse ve dman farkna
varmadan ikinci bir seriyeye gelip alsa ve
dman bu seriyyenin elinden alsa, sonra gelen
nc bir seriyye bunlar dmandan geri alsa,
birinci seriyyenin bunda hibir hakk olmaz. Tpk
dmann daha nce alnmam o mallar gibi
hepsi nc seriyyeye kalr. Taksim etme ve
sattan sonra dman korkusuyla yakmak zere
brakp gitseler ve dman nerede olduunu

1658
bilmese, sonra gelen bir seriyye bunlar alp
darulislma karsa, hepsi eski sahiplerine verilir.
nk bunlarda haklar devam etmektedir.
1426- Bu mallar mrikler onlardan alsa,
gelen dier bir seriyye de onlar mriklerin
elinden alsa, baklr: Eski sahipleri mallarn
taksim edilmeden nce grrlerse, hibir ey ver-
meden geri alrlar. Taksim edildikten sonra
grrlerse, kymetini vererek geri alrlar. Tpk
dmann ele geirip koruma altna ald dier
mallar gibi.
Darulislamda himayelerine aldktan
(mlkiyetleri gerekletikten) sonra da durum
ayndr. Onlar brakp gitseler ve gelen baka
seriyye onlar alsa ve dmanlar farkna
varmasa, o mallar ilk seriyyedeki sahiplerine geri
verilir. nk onlarn mal olmutur.

1659
Dman ele geirdikten sonra baka bir
seriyye onlardan alsa, baklr; birinci
seriyyedekiler onlar taksim edilmeden nce
grrse, karlksz geri alrlar. Taksim edildikten
sonra g-
rrlerse, geri alamazlar. Bu konuda daha
doru olduunu belirttiimiz ikinci rivayet budur.
nk onlar alacak olurlarsa ancak kymeti
karlnda alrlar. Taksim edilmeden nce
bunlarn maliyetleri onlarn hakk olmutur.
nk eyann kendisinde hi kimsenin mlkiyeti
yoktur. Bu sebepten devlet bakan bu eyleri
satp tutarn askerlere databilirdi. Kymeti
(tutar) ile geri almada onlarn bir avantaj yoktur.
Zira geri alma hakk ancak avantajl olduu
zaman sabit olur.
1427- Satn alanlar veya paylarna denler

1660
yahut brakp gidenler braktklar zaman "Kim
bunlardan bir ey alrsa o kendisinindir" derlerse
ve bunu mslmanlardan bir cemaat alrsa,
kendilerine ait olur. Aldklar eyleri ister
darulislma karsnlar, ister karmasnlar,
durum deimez.
nk bu mal sahiplerinin, alacak kiilere
(hibe) badr. Bunlarn almasyla da ba
yerini bulmu ve gereklemi olur. Bunlar geri
almak isterlerse, ba (hibe) de olduu gibi, onu
alanlar ancak darulislma karmadan nce
almaya teebbs edebilirler.
1428- Alanlar onu darulislma karr veya
darulislma tamalar mmkn olan bir yere
ulatrrlarsa, onu brakp gidenler (hibe edenler)
geri almaya teebbs edemezler.
nk kendisine hibe edilen kiinin

1661
abasyla onda bir art meydana gelmitir. Zira
mehul bir yerde neredeyse telef olacakt. Bu ise
o mehul yerden karp getirmekle bir bakma
ihya etmitir. Hibe edilen eyin kendisinde
meydana gelen ziyadelik, hibe eden kiinin onu
geri almasna engeldir. Ancak bu hkm mal
sahibinin szn kendisinden veya biri
vastasyla alan kiinin duymas durumundadr.
Byle bir eyi hi duymyan biri ondan bir ey alp
da-rulislama karrsa, sahibine iade etmek
zorundadr. nk szn duyan kimse onu hibe
olarak alm saylr. Almakla hibe gereklemi
ve eski sahibinin iliii kesilmi olur. Szn
duymadan alan ise onu hibe olarak deil, daruli
slma mal karmada sahibine geri vermek
zere yardm eklinde alm olurlar. Bu alma ile
onda mlkiyeti sabit olmaz.

1662
Bu, belirsiz bir kiiye hakkn tannmasdr.
Hibe yolu ile nasl sahih olur? denilirse,
Deriz ki: Bu belirsizlik anlamazla yol
amaz. Mlkiyet maln alnd anda sabit olur.
Bu anda al belli ve muayyen bulunmaktadr.
Mal sahibi bu lafzla malnn alnmasn hibe
eklinde mubah klm saylmaktadr. Bu mubah
klma belirsizlik durumunda da sabit olur.
Bunun dayana da Abdullah bin Krt'n
Rasulullah'tan rivayet ettii u hadistir: "Gnlerin
hayrls kurban bayramn birinci gn, sonra
ikinci "yevm'1-karr" gndr."
Yani Kurban bayramnn birinciden sonra
ikinci gn de faziletlidir. "Yevm'1-Karr" diye
isimlendirilmesi, haclarn Mina'da karar
klmalarndan dolaydr.
Ravi yle devam ediyor:" Rasulullah'a

1663
(kurbanlk) be veya alt bedene (dii deve veya
sr) getirildi. Hangisinden bahyacaksa derhal
yanna yaklatrld. Kurbanlar yere yatrlp
kesilince bir eyler buyurdu. Ama ne dediini
anlayamadn, iin yaknda bulunanlardan
birine ne buyurdunu sordum. yle dedi:
Rasulullah "Dileyen kesip gtrebilir." buyurdu.
Temlik suretiyle alacak kiiye maln mubah
klnmas ve alnan eyden yararlanlmas, bu
esasa dayanmaktadr. Alacak kii belirsiz ol-
makla beraber Rasulullah bunu kararlatrmtr.
Bu neviden olan eylere bu hkm tatbik edilir.
Bir ey sylemeden sadece eyay atmann
bu hkm ifade edeceini kararlatrmaktadr.
Zira insan, dn ve dier zamanlarda ekeri
ortaya saar ve bundan kim ne alrsa onun mlk
olup saan kimse bir ey sylemeksizin alan

1664
kiinin ondan yararlanmas caiz olur. Hatta
durum, bu eyin alnacana dair iznin
bulunduuna delildir. Alnabilecei ayrca aka
sylenirse bu hkm evleviyetle sabit olur.
Buna gre insan testiyi ve suyu kapnn
nnde brakmas (sebil etmesi) ile fakir veya
zengin gelip geen herkesin ondan imesi hell
olur. nk imenin caiz olduuna vaziyet delalet
etmektedir.
Yine insan herhangi birinin mlk olmayan
bir yerde bir aa dikmesi ve gelen geen
herkesin meyvesinden alp yemesi hell olur.
Btn bunlar az nce naklettiimiz hadisten
anlalmaktadr.
1429- Mrikler yenilip geri ekildikten sonra
komutan, dmann henz eyalar zerinde
bulunan ve kim tarafndan ldrldkleri

1665
bilinmiyen llerine bakp "llerden herhangi
birinin eyasn kim alrsa kendisinindir" derse ve
bunu bir cemaat alsa, bu onlara bir ganimet
tahsisi olur.
nk henz mslmanlar onlar
almamlardr. Bu da ganimetler alnmadan nce
yaplan ganimet tahsisi mesabesindedir. En
dorusu, "Bu ganimetler alndktan sonra yaplan
bir tahsistir, ancak devlet bakam itihad ile bu
uygulamay gerekletirmitir" demektir. Zaten
ihtilafl olan bir ey devlet bakam (Imam)n
itihad ve tatbiki ile ittifak edilen bir ey hkmne
gemektedir. Hatta devlet bakan lr veya
azledilirse onu alanlardan bir ey geri alnmaz.
1430- Bunu syliyen komutan azledilip
yerine bakas gelinceye kadar onu almayp
azledildiini bilerek veya bilmeyerek sonra

1666
alrlarsa, gelen ikinci komutan bu eylerin hepsini
geri alr ve ganimete katar.
nk maksat gereklemeden komutann
azledilmesiyle birinci tahsis geersiz olmutur.
Maksat onu almakt. Bu maksat yerine gelmeden
tahsis batl olunca, senki hi yaplmam gibi olur.
Buna benzer bir durum daha nce yle
gemiti. Ganimetler alnmadan nce tahsis
yapan komutan lr veya azledilir, sonra yerine
bakas gelirse o| tahsis geerliliini kaybeder.
Ganimetler alnmadan nce bu durumda tahsis
batl olursa, alndktan sonra evleviyetle batl olur.
Tpk hakimin azledilinceye kadar uygulamad
ve onun yerine gelenin aksine hkm verdii bir
hkm gibidir.
Belirttiimiz kurala gre imam, sava
esnasnda yaplan tahsisin ancak o sava

1667
mddeti iin geerli olduu, ganimetler
alnmadan nce darulharbe giderken ve
dmanla savaa tutumadan yaplan tahsisin
ise daruiisima tekrar kncaya kadar devam
ettiini belirtmekte ve yle demektedir.
1431- Daruiisima ktktan sonra tekrar
darlharbe dnerlerse ve biri dmandan birini
ldrrse, eyasn alamaz.
nk daruiisima kmakla o tahsisin
hkm sonra ermitir. Darulharbe tekrar girmeleri
ise, baka bir giritir. Komutan yeni bir tahsiste
bulunmazsa, ldren kii ldrdnn eyasn
kendisine alamaz. Nitekim darulislmda bir yl
kaldktan sonra tekrar darulharbe dnerlerse,
ldren kii yine bir ey alamaz.
1432- Dmann daruiisima girdiini duyup
ona kar koymaya karken komutan, "Kim

1668
dmandan birini ldrrse eyas onundur"
derse, bu tahsisi ktklar seferden dnnceye
kadar hem darulislmda hem darulharpte
geerlidir. Dmanla darulislmda karlatktan
sonra komutan byle sylerse, bu sadece o
sava iin geerli olur.
nk belirttiimiz gibi szn mutlakl her
meselede halin delaletinden galip olan ile takyid
edilir.
1433- Komutan darulharpte bir seriyyeyi bir
kaleye gnderip "Ne alrsanz drtte biri sizindir"
derse, onlar da gidip gnlerce arptktan sonra
slm ordusu kendilerine yetiir ve kaleyi birlikte
fethetseler, giden ilk seriyye bir ey alamaz.
nk dier askerler dnda arprken
alacaklar eylerden onlara tahsiste bulunmutur.
Amac da kaleyi fethedip dmanla arpmaya

1669
tevik etmekti. Bunu da kendileri
gerekletirememilerdir. Nitekim kendileri hazr
olup da bir asker tek bana kaleyi fethedecek
olursa, seriyye fertlerine bir ey dmez.
Hepsinin arpmasyla kale fethedildiinde de
durum ayn olup seriyye fertleri tahsis olarak bir
ey alamazlar.
1434- Komutan darulislamdan bir seriyye
gnderip balarna birini tayin etse ve ganimet
tahsisinde bulunsa, sonra onu azledip yerine
bakasn tayin etse, onlar da tahsis edilen gani-
meti alm olsa, duruma baklr; komutann
azledildiini bilmeden nce almlarsa, hepsi
onlarndr.
Ayn ekilde azleddiini bilmeden nce ilk
bakan tahsis yapm ve azlini bilmeden nce o
ganimeti almlarsa, yine onlarndr.

1670
nk azledildii veya azleddiini bildiren
dier komutan gelip kendisine syledii ana
kadar komutandr.
1435- Ama ikincisi gelip azleddiini
bildirdikten sonra birinci komutan ganimet tahsisi
yaparsa, bu tahsisi geersizdir.
nk kendisi de askerlerden biri olmutur
1436- Devlet bakannn falan kiiyi seriye
komutanlna tayin ettiine*dair yazs gelirse,
ikinci komutan gelip hazr o-luncaya kadar onun
komutanl devam eder ve tahsis yapmas caiz
olur.
Nitekim bir ehir valisi olsayd, ikinci vali
gelinceye kadar onun Cuma namazn kldrmas
caiz olurdu.
nk darulharpte olsun, darulislmda
olsun, mslmanlar babo ve ilerim

1671
dzehliyen yneticisiz brakmak caiz deildir,
ikincisi gelmedike komuta birincinin elinde olur
ve tahsis yapmas caizdir.
Ancak devlet bakan kendisine "Seni
azlettik ve yerine falan kiiyi grevlendirdik" diye
yazar yahut" yerine falan kiiyi grevlendirdik"
ksmn zikretmezse, kendisi azledilmi saylr ve
bundan sonra ganimet tahsis etmesi caiz olmaz.
nk devlet bakannn tensibi ile komutan
olduu gibi onun hitab ile de azledilmi
olmaktadr. Hitabn yaknda veya uzakta olan
birinden olmas arasnda fark yoktur.
1437- Birinci komutan, tayin edildiinde
askeri darulharbe sokmas emredilmi, ama"
yerine falan komutan tayin ettik, sana gelinceya
kadar bekle" diye devlet bakannn yazl emri
gelinceye kadar askeri darharbe sokmaz da o

1672
anda darulharbe askeri sokar ve ganimet
tahsisinde bulunursa, bu tahsisi geersizdir.
nk devlet bakannn darulharbe
girmemesini emreden yazs kendisine ulam
bulunmaktadr. Kendisi bizzat yz yze sylemi
gibi azli gereklemitir.
1438- Bu amala huzura arlm ve devlet
bakannn emri olmakszn komutanlk sfatn
da kaybetmi olarak askeri darulharbe sokmu
ve ganimet tahsisi yapm ise, bu tahsisi
geersizdir. Devlet bakannn mektubu
"Komutan sensin, askerle dar-harbe gir, falan
kii sana vardnda artk komutan odur" eklinde
ise, ikinci komutan gelinceye kadar birincinin
yapt ganimet tahsisleri geerlidir.
nk azlini ikinci komutann gelmesine
balamtr. kisi bir yerde bu-lumadika

1673
komutan birincisidir. Bulutuktan sonra komutan
ikincisi olur. Bulutuktan sonra tahsis yaplrsa,
sadece ikincinin tahsisi geerli olur.
1439- "Falan kii yanma varncaya kadar
komutan sensin" diye yazarsa, durum nceki
gibidir.
nk komutanlna bir sre belirlemitir.
Srenin gerei olarak sonra yaplan ilerle nce
yaplan birbirinin zdd olur.
Bu yazdan nce ona mutlak yetki verip
vermemesi durumu deitirmez.
nk mutlak yetki verdikten sonra da onu
azletme yetkisine sahiptir. Grevlendirirken yine
belirli bir sre iin grevlendirme yetkisi vardr.
Bu yaz ile sreyi snrlandrma sabit olunca,
sanki ona aka "falan sana geldiinde komutan
sadece odur" demi gibidir.

1674
1440- Mslmanlardan caydrc gce sahip
bir cemaat komutann izni olmakszn balarna
bir komutan tayin edip darulharbe girer ve
ganimetler alrsa, onun bete biri alnr ve gerisi
aralarnda ganimet taksimi esaslarna gre
taksim edilir.
nk caydrc gce sahip olduklarndan
mal dini yceltme adna alnm saylr ve hkm
ganimet hkmne uygun olur.
1441- Komutanlar ganimet tahsisi yaparsa,
caiz olur. Tpk devlet bakannn grevlendirip
gnderdii komutann tahsis yapmasnn caiz
olmas gibi.
nk onu kendilerine komutan yaptlar ve
raz oldular. Raz olmalar haklarnda geerli olur.
Onlarn ittifak ile kendilerinin komutan olmutur.
Nitekim hilafet, halifenin yerine birini halife

1675
tayin etmesi ile sabit olduu gibi, mslmanlarn
tek kii zerinde ittifak etmeleriyle de sabit
olur.
464[20]

Bunun dayana Hz. Ebu Bekir'in hilafetidir.
Ayn ekilde seriyye komutanl seriyyedeki
fertlerin ittifak ile sabit olduu gibi, devlet baka-
nnn grevlendirmesiyle de sabit olmaktadr.
Nitekim isyanclar balarna birini komutan
yapsalar ve darulharbe girince komutan ganimet
tahsisinde bulunsa, sonra tevbe etseler,
komutann yapt tahsis geerli olur. Az nce

464[20]
Halifenin, yerine bakasn halife tayin etmesi,
slamn ura hkmne ve Raid Halifelerin
uygLliamsna aka aykrdr. Buna ramen Halifenin
birini tayin etmesi ile olsun, mslmanlarn tek kii
zerinde ittifak etmesiyle olsun, iki durumda da
hilafetin geerli olabilmesi iin biat art olduundan
sonu ikisinde de ayndr.Halifenn birini tayin etmesi
sadece aday gstermekten te bir deer tamaz.
Buna aykr olarak yaplanlar, saltanattan baka bir
ey deildir. (eviren)

1676
belirttiimiz anlamn gerei budur.
1442- Devlet bakan bir ordu ile savaa
gidip darulharpte lse veya ldrlse ve
askerlerden bir camaat "falan komutanmz
olsun", dier cemaat da "filan komutanmz
olsun" der ve birbirinden ayrlarak dmanla
arpmaya tutusa ve her cemaatn komutan
bete birin alnmasndan nce veya sonra baz
kiilere ganimet tahsisi yapsa, sonra darulharpte
bir araya gelip barsalar, seilecek halife, her iki
cemaat komutannn yapt tahsisleri yerine
getirir. nk onlar, maiyetlerindeki kiiler
komutan seip raz olmu ve ganimetleri de
bunlar almtr.
Onun iin ister darulharpte karlasnlar,
ister darulis-lmda bir araya gelsinler, her
komutann yapt tahsis caiz olur.

1677
Ancak darulharpte karlatklarnda
tahsisler ayrldktan sonra arta kalan ganimetler
her iki cemaat fertleri arasnda ganimet taksimi
esaslarna gre taksim edilir.
nk ganimetlerin alnp korunmasna
hepsi katlmlardr.
1443- Devlet bakan snr boylarnda (veya
geeitlerde) bulunan askerlerin bana birini
komutan tayin etse ve ganimet tahsisinden ona
sz etmese, bete birin alnmasndan nce veya
sonra ganimet tahsisi yapabilir.
nk snr boylar (ve geitleri) korumas ve
dmanla savap darulis-lm zerindeki
emellerini boa karmas iin grevlendirilmitir.
Ganimet tahsisi de savala ilgili ilerdendir. Zira
sava teviktir. Sava ile grevlendirilmesi ve bu
iin idaresini eline vermesinin bir gerei olarak

1678
ganimet tahsisi ileri de ona verilmi saylr.
1444- Ancak devlet bakan ganimet tahsis
etmemesini sylerse, tahsis yapmas caiz olmaz.
nk zdd tasrih edilince, delalet itibardan
der. Tpk kiinin nne sofrann konmas gibi.
Delalet olarak bu, hazr olan kiilerin yemesine
izin verildiini gsterir. Yani sofrann konmas,
yemek iin izin verildiine delalet eder. Ama
yemek yasaklanrsa, bu delalet ortadan kalkar.
1445- Devlet bakannn grevlendirdii bu
komutan baka birini grevlendirir ve
grevlendirilen bu kii ganimet tahsis ederse,
baklr; ayet devlet bakan birincinin tahsis
yapmasn yasaklamamsa, ikincinin yapt
tahsis geerlidir. Ama birincinin tahsis yapmasn
Yasaklamsa, ikincinin tahsis yapmas caiz
olmaz.

1679
nk birinci komutann grevlendirdii kii,
grevlisi olup onun yerine kaim olmaktadr.
Nitekim, had (eriatn miktarn belirledi
ceza) larda hkm vermesi yasak olan bir
hakimin grevlendirecei hakimin de ayn konuda
hkm verme yetkisi olmaz. ayet birincisi
yasaklanmamsa, ikincisi hkm verebilir.
Geen meselede de durum bunun gibidir.
1446- Devlet bakannn grevlendirdii
komutan snr boyundan bir seriyye gnderip
balarna birini komutan tayin etse ve bu
komutan darulharpte ldrlen dmann
eyalarn ganimet olarak seriyeye tahsis etse,
tpk birinci komutann kendisi savarken tahsis
yapmas caiz olduu gibi bunun yapt da
caizdir.
nk savama iini ona havale etmi ve

1680
seriyyedeki askerin ilerini dzenleme yetkisini
vermitir. Onlar damlislmdan darulharbe
gnderince, komutanlar da ordu komutan
mesabesinde olur. Resmi yaz ile bizzat ganimet
tahsisi ile grevlendirilmese bile, ordu
komutannn tahsis yapmas caizdir. nk
alnan ganimetlerde hak, zellikle velayeti vacip
olanndr. Seriyye komutannn ganimet tahsis
etmesi de byledir.
1447- Birinci komutan herhangi bir kiiye
ganimet tahsis etmesini yasaklamsa, seriyye
komutannn tahsis yapmas caiz
olmaz.
nk ona komutanlk grev ve yetkisini
veren kimse tahsis yapmasn
yasaklamtr. Durumu tpk devlet
bakannn tahsis yapmasn yasaklad birinci

1681
komutann durumu gibi olur. Zaten birinci
komutann yetki vermedii eylerde bu onlarn
komutan deildir. Yapaca tahsis seriyye
fertlerinin tahsis yapmas gibi olur ki, geerli
deildir.
1448- Askerin buna raz olmas veya
olmamas ayndr.
Halbuki ona raz olduktan sonra yapaca
tahsisin caiz olmas gerekirdi. Tpk komutann
lmnden sonra ona raz olduklarnda
komutanlnn sabit olmas gibi.
Ancak aralarmda u fark vardr: Orada ona
raz olmalar birinci komutann emrine muhalefete
ramen meydana gelmemi, aksine, birinci
komutann hakknda bir ey emretmedii bir
eyde meydana gelmi ve geerli olmutur.
Burada ise birinci komutann emrettii eye

1682
muhalefet zerine rzalar hasl olmu ve
geersiz saylmtr.
Tpk balarna tayin edilen komutan azledip
yerine bakasn tayin etmee kalkmalar gibi.
1449- Komutanlar ganimet tahsisi yapm
ve alnan ganimetleri darulislma karncaya
kadar taksim etmemi ve komutan yapt tahsisi
birinci komtana haber vermi, o da bunu caiz
saymisa, bu tahsisi geerlilik kazanmaz.
nk caiz saymas, ganimetler alndktan
sonra tahsis yapmas mesabesindedir.
1450- Bunu caiz grrse, ganimet tahsisi de
caiz olur ve alan kiilerin tahsis edilen eyleri
almas hell olur.
nk bu itihad konusu olan bir meselede
itihad ederek verdii bir hkmdr. O da
ganimetler alndktan sonra tahsis yapmaktr ve

1683
geerli olur.
Ganimet tahsis etmenin temeli geersizdir,
geersiz olan bir eyi caiz klmak, karar yetkisine
sahip makamdan da gelse, geersizdir. Mesela,
ocuun karsn bir adamn boamas ve ocuk
erginlik ana geldikten sonra bu boamay caiz
grmesi gibi. Erginlik ana gelince boama
yetkisine kendisi sahip olmakla beraber adamn
batl boamasn caiz grmesi geersizdir. Onun
iin bu ilem geersiz olur, diye itiraz edilse,
cevap olarak deriz ki:
a) Orada geerlilik bakasna bal deildir.
nk orada bu eyi caiz grecek kimse yoktur.
Burada ise ganimet tahsisinin geerlilii artl
olarak (birine bal) meydana gelmitir. Hatta
ganimetleri almalarndan nce birinci komutan
onu caiz grmse, geerli olur. Ganimetler

1684
alndktan sonra da caiz grrse geerli olur,
deriz.
b) Burada caiz grmesi komutann kendisine
tahsisi yapt kiilere eyay teslim etmekle
gerekleir.Yani bu teslim yeni tahsis yapma
mesabesinde kabul edilir. Talak (boama) ile
karlatrarak deriz ki: ocuk erginlik ana
geldikten sonra "bunu meydana gelmi (geerli)
bir boama kabul ediyorum" derse, bu ondan
meydana gelen yeni bir talk kabul edilir. Daha
ak bir misal; cretini ne zaman vereceini
belirlemeden kii bir ey satn alrsa, bu al akdi
fasid olur. Hakim bu konuda dava aldnda bu
ali (sat) caiz grmek isterse, sat onun bu
karan ile geerli olur. Bize gre bu satn asl
fasid olmakla beraber, satn alan kiinin o eyi
alp gtrmesi caiz olur.

1685
1451- Birinci komutan darulharbe askerle
beraber girse, sonra bir seriyye gnderip
komutanna ganimet tahsisinden olumlu veya
olumsuz hi sz etmese ve seriyye komutan se-
riyyedeki askerlere ganimet tahsis ettikten sonra
aldklar ganimetlerle beraber karargaha gelseler,
seriyye komutannn tahsisi sadece seriyyedeki
fertlerin paylar iin caiz olur.
nk burada asker, alman ganimetlerde
seriyyedekilerle ortaktr. Seriyye komutannn
btn asker zerinde bir yetkisi de yoktur. Yetkisi
sadece seriyye fertleri zerindedir. Onun iin
sadece onlarn paylanndaki tahsisi geerlidir.
1452- Birinci komutan onlar gnderirken bir
ganimet tahsis etse, seriyye komutan da bir
tahsis yapsa ve dmandan ganimet alarak
dnseler, birinci komutann yapt tahsis btn

1686
ganimetten ayrlr ve seriyye fertlerinin paylar
belirlenince gerisi taksim edilir. Sonra seriyye
komutannn seriyye fertlerine den paydan
yapt tahsisi ayrlr ve sahiplerine verilir. Sonra
da birinci komutann yapt tahsis yerine getirilir.
nk btn bunlar sadece onlara mahsustur.
Komutanlann da onlar zerinde yetkisi (velayeti)
vardr. Onlara mahsus olan paydan komutanlann
yapt tahsis yerine getirilir.
Birinci durumdaki ise farkldr. nk birinci
durumda seriyye da-rulislmdan gnderilmekte
ve aldklar ganimetlerde bakasnn onlara or-
takl olmamaktadr. Hatta bu seriyye aldklar
ganimetlerle beraber ordu karargahna tekrar
dnmeyip darulislma baka bir yerden kp
gelse, hkm yine darulislmdan gnderilen
seriyyenin hkm gibi olur. nk aldklar

1687
ganimetlerde onlarla kimse ortak deildir. ki
durumda da ganimet olarak aldklar
yiyeceklerden diledikleri gibi yiyebilirler.
Nitekim ordu karargahna dndkten sonra
dier askerlere mubah olduu gibi, yiyeceklerden
onlarn da yemesi mubahtr. Ganimet tahsisi
hkmnde olduunun aksine, ganimet alnan
yiyeceklerden yemenin karargahtaki yiyecek-
lerden yemek gibi mbahh, ikisinde de mubah
olmas esasna dayanr.
1453- Dmandan sr, koyun veya at gibi
canl hayvan ganimet alsalar ve komutan bunlar
srecek birini cretle tutsa, bu hem seriyye
fertleri hem de karargh askerleri hakknda caiz
olur.
nk komutan bu uygulamay onlarn
yaran iin yapmaktadr. Yapt iin yarar her iki

1688
tarafa da racidir. Ganimetten tahsis yapmas ise
byle deildir. Zira bunda menfaat sadece tahsis
yaplan kiilere racidir. Onun iin karargah
askerlerinin payndan tahsis yapmas caiz olmaz.
1454- Birinci komutan onlara ganimetin
drtte birini tahsis ettikten sonra seriyye
komutan da kendi itihad ile dmanla
karlatklar anda onlara bir tahsiste bulunsa ve
seriyye ordu karargahna deil de darlislma
kp gelse, birinci komutann onlara yapt
tahsis geersiz olur. Seriyye komutannn tahsisi
ise geerli olur.
nk ordu karargahna deil de
darulislama knca, aldklar ganimetler
konusunda sanki darulharpten deil de,
darulislamdan gnderilmi gibi olurlar. Birinci
komutan da seriyye iin yapt tahsiste sanki

1689
btn asker iin tahsis yapm olur. Bu ise varid
olan rivayetlere aykrdr ve birinci seriyyeye
tahsis olmaz.
Seriyye komutannn tahsis yapmas ise
belirli kiilere itihad yolu ile yaplm bir tahsistir.
Bu da alnan ganimetlerde kendileri hak sahibi
olduu iin sahih olur.
1455- Ordu karargahna dner gelirlerse,
birinci komutann yapt tahsis caiz olur.
nk alnan ganimetlerde asker onlara
ortaktr. Bu tahsis ile askerin onlara ortakl iptal
edilmi olur ki, bu da bete birin ve svarinin
piyadeden alaca fazla payn iptaline yol asa
bile sahihtir. Seriyye komutannn tahsisi ise,
dier askerlerin pay dnda sadece seriyye
fertlerinin paylar hakknda geerli olur.
1456- Birinci komutan seriyye komutannn

1690
tahsis yapmasn yasaklamsa, onun yapaca
tahsisler bu yasaklamadan dolay geersiz olur.
Ordu karagahna dnseler, birinci komutann
onlara yapt tahsis geerli olur. Ordu
karargahna dn-meyip darulislama ksalar
birinci komutann yapt tahsis de geersiz olur.
Alnan btn ganimet, ganimet taksimi esaslarna
gre paylatrlr.
nk alman ganimetlerde tahsis pay hakk
sadece onlar iin sz konusudur. Bu tahsisde ise
bete birin ve svariye piyadeden fazla vermeyi
iptal etmekten baka bir ey yoktur. Bu da
geersizdir.
465[21]

465[21]

1691

Kiiye Ganimet Olarak Tahsis Edilen
Belirsiz eyler

1457- Komutan "Kim on elbise getirirse, bir
tanesi onundur" der ve biri cinsi deiik on elbise
getirirse, her elbisenin onda bir pay onundur.
nk ganimet tahsisi ile getirdii eylerin
onda birini ona tahsis etmitir. Her ne kadar
lafzda zikredilmemise de sznn anlam"
ondan bir elbise onundur" demektir.

1692
nk komutann szn baka ekilde
anlamak mmkn deildir. Elbise kelimesi ile
mutlak tahsis yaplarak akid kurulmak istenirse,
bu akid sahih olmaz. nk elbiselerin cinsleri
deiiktir. "Elbise" lafz ise snrsz ve belirsizdir.
stelik elbiselerden birini ona vermek iin tercih
ls mevcut deildir. Elbiseler deiik cinsten
olunca, bir taksimle taksimi mmkn olmaz. O-
nun iin her elbisenin onda bir ksm ona
verilmesi gerekir.
1458- Yine "Kim dabbe getirse bir tanesi
onundur" derse, durum ayndr.
nk" dabbe"
466[1]
ismi elbise ismi gibi
muhtelif cinsleri kapsar.
1459- Hepsini ayn cinsten getirirse,

466[1]
"Dabbe" ad debelenen her eye verilir. Ancak
zei olarak yk ve binek hayvan iin kullanlr.
(eviren)

1693
onlardan ortalama birini almaya hak kazanr.
nk tek cins taksime elverilidir. Komutan bir
tanesini verirken, hem getireni hem de dier as-
kerleri gzetmesi lazmdr. Bu da ortalama birini
vermekle gerekleir.
1460- "Kim bir dabbe getirse te bir ksm
onundur" derse ve biri inek veya manda yahut
deve getirirse, bir ey almaya hak kazanamaz.
nk dabbe ismi istihsanda at, katr ve
eek dndaki hayvanlar kapsamaz. Nitekim bir
dabbeye binmiyeceim, diye yemin edilse, bu
yemin saylan snf hayvan dnda dier
hayvanlar kapsamaz. Burada lafzn hakikati ke-
sin olarak muteber deildir. nk hibir kimse
"Kim cariye getirirse ondan kendisine pay vardr"
demez. Halbuki dabbe ismi u ayeti kerimede
onu da kapsamaktadr:

1694
"Yeryzndeki her dabbenin rzkn Allah
verir."
467[2]
Bundan da anlyoruz ki, bu sz halkn
kullanp anlad manaya gelir. Bu da binek ve
yk hayvanlarn kapsar.
1461- Halk, dabbe olarak manda veya sr
bulunduruyor ve dabbe ismini bunlara vererek
onlara biniyor ise, byle bir yerde hkm, orann
rfne gredir.
Bizim muhitimizde ise dabbe at, katr ve
eeklerin addr.
1462- Komutan "Kim kasaplk dii bir deve
getirirse, onundur" derse ve biri bir inek yahut
kasaplk erkek deve getirirse, onu alamaz. Ama
koyun veya kei getirirse, onun olur.
nk bu isim hakikatte kasaplk btn
hayvanlar iin kullanlrsa da halk onu zellikle

467[2]
Hd, 11/6

1695
koyun, kei iin kullanmaya almtr. Halktan
biri dierine "hayvanlarndan birini bana kes"
deyince, bundan sadece koyun-kei anlalr.
Deve ile sr anlalmaz.
1463- "Kim kasaplk erkek deve getirirse,
onundur" derse, getiren kii koyun ve sr deil,
sadece ald deveden hak kazanr. Btn bunlar
kasaplk hayvan olsa bile "cezr" ismi, deve
dndaki kasaplk hayvanlar iin kullanlmaz.
Yine kyasa gre binek olarak kullanlm
dii veya erkek deve getirirse, bir ey almaya hak
kazanamaz.
nk "cezr" ismi bu cinslerden sadece
boazlanmak iin bulundurulan develere verilir.
Binilen develere bu isim verilmez. Bu da binek
olarak kullanlmadan nceki durumudur. Binek
develeri ise normal olarak yemek iin bo-

1696
azlanmaz.
stihsana gre bunlardan hangisini getirse
almaya hak kazanr.
nk rfte bu isim hepsi iin kullanlr.
1464- "Kim bir Cemel veya Bar getirirse,
onunundur" derse ve biri Buhti bir deve getirirse,
almaya hak kaznr.
468[3]

nk "cemel" veya "bar" smi hepsini
kapsamaktadr. Ama "dii veya erkek kim bir
buhti getirirse" derse ve biri arabi deve yahut dii
deve getirirse, almaya hak kazanamaz.
nk "buhti" Arap olmayan yabanc
develere verilen isim olup Arap develerini
kapsamaz. Nitekim yabanc deve ismi ganimet
tahsisinde Arap develeri kapsamaz. Buhti ismi

468[3]
Bunlar deiik develere verilen deiik Arapa
isimlerdir. (eviren)

1697
hem erkek hem dii yabanc deveyi iine alr.
Cemel ad da dii ve erkek Arap develeri kapsar.
Bakar (kz-inek) ad, ganimet tahsisinde
manday kapsamaz. Halbuki bu kyasa gre
kapsamas gerekirdi. nk bakar ismi cinsin
ismidir.
Grmyor musun? Zekatta sr (bakar)n
nisab bununla tamam olmakta ve Rasulullahm
"Her otuz bakar (sr) bana iki yanda erkek
veya dii bir sr (tosun) zekat verilir"' hadisinde
kapsamaktadr. Ancak rfe itibar edilmitir. rfte
de manda*(cams) ismi bunun dnda
kalmaktadr. Bu isim ona ancak mukayyed olarak
verilir. Nitekim farsa da mandaya "Gami"
denilmektedir. Cemel ve bar isimleri ise byle
deildir. Her dilde Buhti'ye de verilir.
1465- "Kim bir t(koyun) getirirse, onundur"

1698
derse koyun olsun kei olsun, erkek ve diiyi
kapsamaktadr. Halbuki bu kyasa gre keiyi
kapsamamas gerekirdi.
nk o baka bir isimle anlr. Manda
isminde olduu gibi, (t) koyun ismi onun
dnda kalmaktadr. Lkin bunda baka mana
itibar edilmitir. nk normal olarak koyun ve
keiler birbirine katlmakta ve ayn sr iinde bu-
lunmaktadr. Hepsi de ayn ey saylmaktadr.
Koyun ve kei ismi hepsine verilmektedir. Halbuki
mandalarda durum byle deildir.
Ko ve teke ismi koyunu kapsamaz. nk
zel bir trn addr. Halbuki "decac" (tavuk iin
cins isim) horuzu da tavuu da kapsamaktadr.
Ama zel olarak "dk" horoz ve "decce" tavuk

1699
ismi dierini kapsamaktadr.
469[4]

el- Camiu's-Sair de yeminler bahsinde
bunu belirttik ve dedik ki, biri "decac etini yemem"
derse ve horoz eti yerse, yemini tutmam olur.
Ama "decace" tavuk etini yemem derse ve horoz
etini yerse, yeminini bozmam olur. Yine horoz
(dk) etini yemem, deyip yemin ederse ve tavuk
etini yerse yemini bozmu olmaz, Bu eylerde
tahsis edilen ganimetin hkm, yeminlerin hkm
gibidir.
470[5]

469[4]
Nitekim metinde yer alan bir beytinde air Lebid
yle demektedir: "Tavuklar sabah erkenden
davranp ihtiyalarn grmee baladlar." Dier bir
beyitte de: "Hint manastrna uradmda tavuk ve
an sesleri huzurumu kard."
470[5]

1700
Birbirine Kavuan ki Askeri Birlie Ganimet
Tahsisi

1466- Ordu iki koldan daruharbe girse ve her
kolun komutan birer seriyye gnderip alacaklar
ganimetlerin te veya drtte birini tahsis etse ve
iki seriyye bir kale nnde birleip dmandan
ganimet aldktan sonra her biri karargahna dn-
mek zere ayrlsa, hi tahsis yaplmam gibi
ganimetler aralarnda ganimet taksimi asasna
gre taksim edilir.
nk her komutan gnderdii seriyyeye
alaca ganimetten tashsiste bulunmutur. Her
seriyyenin ganimeti de ancak taksim ile belli olur.
Onun iin nce betebir (humus) alnmadan
piyade ve svari esasna gre ganimet seriy-
yeler arasnda taksim edilir.

1701
nk seriyelerden herhangi biri bete biri
almaya dierinden daha layk deildir. Sonra her
seriyye kendisine den pay ile kararghna
dner. Komutan bundan tahsislerini verir ve geri
kalan dier ganimetlere ekler. Bundan da bete
biri ayrr ve geri kalan seriyye fertleri ile asker
arasnda taksim eder. Hatta seriyelerden biri drt
yz svari, drtyz de piyade olarak sekiz yz,
dieri de yz svari, yz de piyade olsa
ayn ilem yaplr.
Ancak balangta alman ganimet be yz
svari ve yedi yz piyade esasna gre taksim
edilir.
Sonra svarilerin pay be ksma blnr:
Bunun bete biri sayca az olan seriyyeye verilir.
Bete drd ise dier seriyyeye verilir.
Piyadelerin pay ise yedi ksma blnr. Yedide

1702
sayca az, yedide drd de sayca ok
seriyyeye verilir. Bu ekilde her seriyyenin
ganimetten pay belli olur.
1467- Komutanlarn ikisi veya biri ganimet
tahsisi yapm veya yapmam olmas
durumunda hkm ayndr.
nk her komutann tahsisi dier
seriyyenin pay olan eylerde geerli deildir.
nk askerlerden olup zerlerinde yetkisi
yoktur. Dorusunu Allah bilir.
471[6]

Komutann Yapaca Genel Ganimet
Tahsisinden Yararlanacak Kiiler

1471- Komutan, askerlerden kim gidip

471[6]

1703
ganimet alrsa drtte biri onundur, derse, bu sz
mslman, zimmi, kadn, erkek, hr, kle, kk,
ergin, tccar, sava olup daha nce savasn
veya savamasn, herkesi kapsar.
nk ama, savaa ve ganimet almaya
tevik etmektir. Tevik bunlarn tm iin
geerlidir. Nitekim tevik sebebiyle ganimetten
pay veya tevik almaya hak kazanyorlar. Tccar
o ana kadar savamam da olsa, imdi sava-
m ve dmandan ganimetler alp getirmi
olmaktadr. Onun iin ganimetlerden tahsis
almay hak etmitir.
1472- Eman altndaki kii komutann izni
olmadan savaa gitmise, bunlardan bir ey
alamaz.
nk pay veya bahi olarak ganimette
hakk yoktur.

1704
Ama komutann izni ile savaa gitmise,
zmmi gibi pay alr.
1473- Dmandan bir esir komutann bu
szn iitir ve kp savaarak ganimet alrsa,
ald btn eyler mslmanlarm olur.
nk esirin kendisi, kle gibi,
mslmanlarm ganimetidir .Ald eyler de kendi
kazanc olur .Klenin kazand da efendisinindir.
Onun iin kendisi de, dmandan kazand da
mslmanlara ganimet olur.
1474- O blgenin halkndan olup eman
altnda bulunanlar komutann szn iittiklerinde
kp dmandan ganimetler alsalar ve karargaha
getirseler, baklr; Mslmanlarn verdikleri eman
blgesinin dnda olacaklar yere kadar gidip bu
mallar alm ve onlar iin tekrar eman
almlarsa, bu mallar hepsi onlarn olur ve bete

1705
bir pay alnmaz.
nk oraya varmakla mslmanlarn
onlara verdii eman kalkm olur. Artk onlar da
dman kiiler olup dmann mallarna
saldrm ve aldktan sonra o mallar iin tekrar
eman alm saylrlar.
1475- O mallar mslmanlarn yaknnda ve
dmandan emin olmayacaklar bir yerde
almlarsa, baklr. Komutann izni dnda
kmlarsa, aldklar btn mallar mslmanlarn
olur. Komutann izni ile kmlarsa, sadece
yaplan tahsisi alrlar.
Komutann izni ile kanlar ile izinsiz kanlar
arasndaki fark udur: Eman altnda olup izinli
kanlarn dman tarafndan kuatldklarn
duyduklarnda mslmanlarn onlara yardma
gitmesi gerekir. Tpk zimmet ehline yardm

1706
etmeleri gerektii gibi.
Ama izinsiz kanlara yardm etmeleri
gerekmez. Ganimet tahsisisnde de izinli
kanlarn hkm, zimmet ehlinin hkm gibidir.
zinsiz kanlar ise, byle deildir.
Allah en iyi bilir.
472[7]

Snaa Baskn Yapan Askerlere
Ganimetten Pay Tahsis Etmek

1476- Mslmanlar, dmann iinde
gizlenip savat bir smak grseler ve devlet
bakan (emir) "Kim bu snaa girerse, ona
ganimetten yz dirhem vardr" derse, mslman-
lardan bir grup snaa girse, fakat girilen

472[7]

1707
kapdan baka kilitli bir kapnn bulunduu
grlse ve iki kap arasnda kimse grlmezse
(kimse yoksa) ve btn mslman askerler ikinci
kapya baskn yapp ieri girseler, birinci kapdan
girenlerin herbirine ganimetten yz dirhem verilir.
nk devlet bakan onlara verileceini
belirtmitir. nk "Kim" sz geneldir ve herkesi
tek tek kapsar.
Dier savalar "ki kap arasnda (sman
iinde) kimse yoktu, snan kapsndan girmek
iin hepimiz arptk" diye itiraz edecek olursa,
onlara yle denir:
Devlet bakan onlara ganimetten pay tahsis
etmek suretiyle birinci kapdan smaa girmeyi
tevik etmitir. O gn pay tahsis etmek zorunlu
bir ihtiyat. Zaten birinci kapdan baka kapnn
olduunu da bilmiyordunuz ve snan iinde

1708
kimsenin bulunmadndan da haberiniz yoktu.
Devlet bakan bir kap belirtmeyip "Kim
snan kapsndan girerse" demi ve ikinci
kapy kastetmi olabilir" diye itiraz edilse, yine
yle cevap verilir:
Durum byle deildir. nk ganimetten pay
tahsis ettii zaman devlet bakan birinci kapy
kastetmiti ve mslmanlar da bunu biliyor ve
ondan girmeye cesaret edemiyorlardi. Pay
tahsisinden sonra o kapdan girenler kendilerini
tehlikeye atm ve devlet bakannn pay tahsis
etmesi karlnda kendilerinden istedii ii
yapm bulunmaktadrlar.
"Girenlerin her birine deil, tmne yz
dirhem verilmesi gerekir, nk devlet bakan
girenlere verileceini sylemitir." itirazna da
yle cevap verilir:

1709
Sz mutlak olarak kullanld zaman, akla
ilk gelen anlamda olur. Burada da her birine ayr
ayr yz dirhem verilmesi anlamn ifade eder.
nk "Yz" kelimesini belirtisiz kullanmtr. Bu
da her birinin ayr ayr yz dirhemlik pay hak
ettiini gsterir
1477- Ayn ekilde, "Kim girerse, ganimetin
drtte birini alr" yerine, "Kim girerse, ona br kii
vardr" derse ve on kii girerse, bunlarn tmne
ganimetin drtte biri verilir.
nk rfe gre, ganimete ilave olarak
girenlere vermek vacip olur, Ancak galip anlaya
gre onun maksad, girenlerin belirtilen eyde
ortak olmalardr.
Nitekim girenler miktar olarak drtten
fazladr. Halbuki ganimet ancak drt pay olur.
Bundan da anlalyor ki maksad, drtte bir

1710
payda hepsinin ortak
olmasdr.
1478- Biri girdikten sonra dieri girse, onun
da ardndan dieri girse ve bylece girenler ona
tamamlansa, hepsi birden girmi gibi onlara
drttebir pay verilir.
nk ayr ayr veya toplu olarak artn
komadan girenlere pay verileceini ifade
etmitir.
1479- Ancak btn bunlar, dman kapdan
uzaklamadan
nce girenler iindir. Dmann uzaklat
veya iki kap arasnda bulunmad anlalrsa,
girenlere birey verilmez.
nk maksat, girmeyi tevik etmektir. Bu
da korkunun varl durumunda sz konusu olur.
1480- Yine, mslmanlar kapy atktan

1711
sonra bir pusudan endielenerek girmekten
korkarlarsa, durum ayn olup onlara birey
verilmez.
nk maksat girmeyi tevik etmektir ve bu
korkunun devam ile kaytldr.
1481- Yine, kim girerse snan patrii
onundur, derse ve korkunun devam ettii srada
on kii tek tek veya toplu olarak girseler, durum
ayndr.
nk patrii belirtili olarak zikretmesinden
dolay bu on kiinin ortak olduunu anlyoruz.
1482- Ama giren herkese bir patrik vardr,
derse, o zaman giren herkese ayn ayr birer
patrik der.
nk burada verileceini syledii ey
belirtisizdir.
Ama smakta iki veya patrikten baka

1712
yoksa, o zaman girenlerin tm bunlarda ortak
olur ve kendilerine baka birey verilmez.
nk bir eyin vacip olmas yer itibariyle
sahih olur. Onun iin ancak o yerde mevcut olan
eyin miktarnda geerli olur.
1483- Buna gre, girenlere onlarn
cariyelerinden bir cariye vardr, derse ve ten
fazla cariyenin bulunmad anlalsa, bunlar yine
aralarnda eit ekilde ortak olurlar.
nk birileri dier birilerinden ncelikli
deildir. Onlara baka bir ey verilmez. nk
verilmesi vadedilen sadece cariyelerdir.
1484- Ama, onlarn cariyelerinden bir cariye
vardr, yerine "Ona bir cariye vardr" derse, o
zaman girenlerin her birine bir cariye veya
snakta bulunan maldan vasat bir cariye creti
mal verilir.

1713
nk giren herkese bir cariye verileceini
mutlak olarak belirtmitir. Bu da ya bizzat bir
cariyeyi yahut onun deeri kadar mal almay her
biri iin ayn ayr gerektirmektedir.
Ancak bu mal, snakta bulunan mal ile
snrldr. Yani ancak snakta bulunan maldan
onlara verilebilir.
nk maksat, mslmanlara yarar
salamaktr. Bu da ancak snakta bulunan mal
ile snrlandrlmas durumunda gerekleir.
Snakta hibir ey bulamazlarsa, o zaman
girenlere birey verilmez.
nk devlet bakannn onlara verileceini
syledii ey mevcut deildir. Bu durumu vasiyet
rneiyle imam yle aklamtr:
Falan kiiye cariyelerimden bir cariye vasiyet
ettim, dedikten sonra kii lse ve hibir cariyesi

1714
de yoksa, kendisine vasiyet edilen kii hibir ey
alamaz. Ama bir cariye vasiyet ettim, derse, o
zaman kendisine lenin malndan bir cariyenin
creti kadar mal verilir.
Vasiyeti yaptktan sonra len adamn hibir
mal da yoksa, o zaman kendisine vasiyet edilen
kii hibir ey alamaz. Ganimetten pay tahsis
etmek de bu ekildedir. Snakta hibir mal
bulunmazsa, baka yerden alnan mallardan
onlara birey verilmez.
nk syleyen kiinin sznn kastettii
ey ile snrlanm olmas, soyliyenin bizzat
belirterek snrlandrmas gbidir.
1485- Mslmanlardan bir kii girip kapnn
arkasnda kimsenin bulunmadm seslendikten
sonra bir topluluk ieri girse, tahsis edilen
ganimet pay sadece o seslenen kiinindir.

1715
nk korku halinin mevcut olduu durumda
girmitir. Onun seslenmesinden sonra korku
ortadan kalkmtr.
Ama smak karanlk olup ilk giren kiinin
seslenmesini de iitmeden ve durum kendilerine
ak olmadan girmilerse, durum deiir.
nk korkunun devam ettii bir zamanda
girmi olup ganimetten vadedilen pay almakta ilk
giren kii gibidirler.
1486- Bir topluluk kapdan, baka bir
topluluk da kendi izinleriyle bakalar tarafndan
damdan girip snan ortasna kadar gelseler,
devlet bakan "Kim girerse" demise, vadedilen
pay her birinin olur.
nk mutlak giri art koulmutur. Her biri
de bu art yerine getirmitir. Ama "Sman
kapsndan kim girerse" demise, durum deiir.

1716
nk burada kapdan girme art koulmutur.
Nitekim bir kii karsna "Bu kapdan
ikarsan" diye art kosa, o da dam tarafndan
ksa, kendisine birey gerekmez. Ama mutlak
olarak "Evden kar-san" derse, durum deiir.
1487- Dam tarafndan girenler metal
kazanlar iinde arkadalar tarafndan iple
sarktlarak ieri girseler ve msliimmlnr kaleyi
fethedinceye kadar iplere asl olarak snak
sakinleriyle savasalar, vadedilen ganimet payn
alrlar.
nk deviet bakannn kastettii sava
yerine ulamlardr. Cesaret gsterip vardklar
ve mslmanlara yarar salayan yer orasdr.
Nitekim dman onlarla vuruarak megul
edildii iin mslmanlar kaleyi fethetme imkam
bulmulardr.

1717
1488- Arkadalar onlar bir veya iki metre
sarkttktan sonra geri ekip karsalar, giri
gereklemi olmaz.
nk sava yerine gelmi olmadklar gibi
mslmanlar da onlarn hu yaptklarndan bir
yarar salam deildir. Onun iin vadedilen pay
alamazlar.
1489- Sarktma srasnda ipler kopup kalenin
iine dseler, vadedilen pay alrlar.
nk onlar kendi istekleriyle
sarktmslardr. Sanki kendi kendilerini ieri
indirmi olmaktadrlar. Kendilerine koulan art
yerine getirdikleri iin vadedilen ganimet payn
alrlar.
1490- Snaa indirilenler istemedii halde,
sarktanlar ipleri kesseler, onlar da snan
iine dse ve kale fethedi-linceye kadar ieride

1718
vurusalar, vadedilen ganimet payndan brey
alamazlar.
nk kaleye kendileri girmemi, bilakis
bakalar onlar atmtr. plerin kesilmesi kendi
istekleriyle olmadndan yaplan ii de onlar
yapm saylmazlar. Ama kendileri iplerin
kesilmesini istemise, o zaman durum deiir.
Nitekim bu d esnasnda vurulacak
olurlarsa, ipleri keserek indirenler diyet tazminat
ile cezalandrlrlar. Halbuki birinci durumda
tazminat sz konusu deildir. nk bu durumda
sanki kendi kendilerini atm olmaktadrlar. Aksi
halde hem vadedilen ganimet payn almak hem
de diyet almak mmkn
deildir.
1491- Snan stnde arprken
adamlarndan birinin aya kayarak iine dse,

1719
vadedilen ganimet payn alr.
nk oraya ayam basan kendisidir. Bu
iinin dourduu dier i de muteber oiup kalenin
iine dmesi sanki kendi iradesiyle girmesi
gibidir.
1492- Bakas onu iine kakalayacak olursa,
vadedilen ganimetten bir ey alamaz.
nk kendisi girmek istemedii halde
bakas onu iine kakalamtr. Ama kendisini
iine kakalamas iin arkadalarna sylemi ve
onlar da bu ii yapmlarsa, kendisi kendi
iradesiyle girmi gibi olur. Zira ama cesareti
gstermektir. Bu da bakasnn mdahalesiyle de
olsa meydana gelmitir. Kendi isteiyle deilse,
cesaret gsterme meydana gelmemi olur. -
1493- Arkadalar onu sarkttktan sonra
dman ipleri keser ve kendisi de iine dp

1720
snak fethedilinceye kadar vuruursa, vadedilen
ganimeti alr.
nk kllarla iplerin kesildii yere kadar
inmesiyle sava yerine inmi saylr.
1494- Dman silahnn ulaamayaca
kadar havada yksek bir yerde olup dman onu
kementle snan iine ekerek drse,
vadedilen ganimetten birey alamaz.
nk cesaret gstererek snaa girmi
olmayp dmann ekmesiyle oraya dm
olmaktadr. Onun iin ganimetten birey alamaz.
1495- Snak halk erkeklere eman almak,
mallar ve oluk
ocuu alp gtrmek zere
mslmanlardan eman isteseler, sonra da
mslmanlan ieri soksalar, onlar da erkeklerin
saysnn elli olduunu grseler, bar tekliflerini

1721
kabul ederler. Ondan sonra ieri girdiklerinde
erkeklerin saysnn bin oldu-
unu ve snan kilometrelerce yerin
altnda uzandn, ancak yeryzne kan bir tek
kapsnn bulunduunu grseler, bu snak bir
tane saylr ve iindeki btn insanlar eman
altnda olup onlara dokunulamaz.
nk sman yer yzne kan kaps
tektir. Bu da yer yzndeki ok odal ve yola
alan tek kapl bir ev gibi bir snak saylr.
Mslamanlar smaktaki erkeklerin saysn az
sanarak erkeklere eman vermilerdir. Hkm de
zanna deil, smaktakilerin aka belirttiine
gre olur. Bundan dolay snaktakilerin tm
1496- Sman yer yzne alan iki kaps
olsa, giri ayr olduundan snak iki tane saylr.

1722
Tpk yeryzndeki iki kapl byk bir ev
gibi. Bu da ayr ayr iki kaps olduundan iki ev
hkmndedir.
1497- Eman mslmanlarn tarafnda olan
snak iin gereklemi olur ve iinde bulunan
erkekler de eman altnda saylr. Ama dier
taraftaki snakta bulunan erkekler eman altnda
olmayp fey' saylrlar.
1498- ikinci smakta bulunanlar "Biz birinci
snak-takilerdeniz" derse, szlerine itibar
edilmez.
nk eman verilen yerden baka yerde
bulunmulardr. Onun iin eman konusunda
szleri kabul edilmez.
Ama tek tek biliniyor ve tannyorsa, durum
deiir.
Tpk halk zimmet ehli olan bir kye

1723
dmandan bir topluluun girmesi ve o ky
mslmanlarn almas durumundaki gibi. Zmmi
olduu bilinen kiiler dnda ky halknn tamam
fey' olur.
1499- Birinci snakta bulunan kiiler eman
altnda olurlar.
nk eman verilen yerde bulunmulardr.
Ama ikinci smak halkndan olduu
bilinenler eman altnda olmaz.
Tpk zimmet ehlinin kylerinden birine giren
dman topluluk gibi. Dman halktan olduu tek
tek tesbit edilenler dnda o ky halknn esir
alnp kleletirilmesi sz konusu deildir.
1500- ki smak arasnda bir duvar olup iki
tarafta bulunan kiiler bu duvarda bulunan bir
kap ile birbirlerine gidip geliyorlarsa, bu duvar iki
snak arasnda ayrc kabul edilir.

1724
Arada duvar yoksa, iki taraf ayran yere
baklr ve iki snak o yerden ayrlm kabul eilir.
ki taraf birbirinden ayracak hibir engel yoksa,
o zaman snan tm bir smak saylr.
Tpk birok kaps bulunan yer yzndeki bir
ehir gibi. Kaplarnn okluu onu bir tek ehir
olmaktan karmaz.
Yerin altndaki smaklar yer yzndeki evler
gibi olup iindeki btn erkekler eman altnda
olurlar.
Allah en iyi bilir.
473[8]

Atlganlk Durumuna Gre Deiik Ganimet
Miktarlarnn Vadedilmesi

473[8]

1725
1501- Mslmanlar bir kalenin kapsna
dayandklar bir srada devlet bakannn "Kaleye
nce girene kii, ikinci olarak girene iki kii,
nc olarak girene bir kii ganimet olarak
verliecektir" demesi geerli olup meakket
derecesine gre yaplm bir tahsis olur. nce
girenin meakkati ondan sonra girenin
meakkatinden fazla, ikinci olarak girenin
meakkati de nc olarak girenin
meakkatinden fazladr.
1502- kii ardarda girecek olursa, birinci
olarak girene , ikinci olarak girene iki ve
nc olarak girene bir kii ganimet olarak
verilir.
1503- "Sizden kim girerse ona u k,
ikinciye, k, ncye de bir kii verilecektir"
demesi de ayn ekildedir.

1726
nk ikinci ve nc diyerek birbirine
atfetmesi (sra says ile ilave etmesi) kimin nce
gireceini belirtmek istediini gsterir. Bu ifadeyi
kullanm olmas sanki aka belirtmesi gibidir.
1504- "Hanginiz girerse" demesi de ayndr.
nk "Eyyu^Hanginiz?" kelimesi muhatap
kiileri teker teker kapsamakta olup "Men=Kim?"
kelimesi gibidir.
1505- kinci ve nc kiinin vadedilen
ganimet payn alabilmeleri iin tehlike halinin
devam etmi olmas gerekir. Tehlike hali
getikten sonra girenlere birey verilmez.
1506- de birlikte girecek olursa, ikinci ve
ncnn alaca paylar der ve ne birden
bir kii verilir. Onu da aralarnda eit olarak
paylarlar.
nk birinci nce olann addr. kinci de

1727
birincinin ardnda gelen ikincinin addr. nc
de ikinciden sonra gelenin addr. in gerei
budur. Ancak devlet bakannn amac, gsterilen
kuvvet ve cesaret derecesine gre ganimetten
pay vadetmektir. Bir kiinin girmesi srasnda
gsterdii cesaret kiinin birlikte girmesi
srasnda gsterilen cesaretten elbette farkldr.
Onun iin birinciye vadedilen ganimet pay
dmektedir. Ayn ekilde birinciden sonra
girerken gsterilen cesaret iki kii ile beraber
girerken gsterilen cesaret gibi deildir. ki kii
girdikten sonra girerken gsterilen cesaret,
onunla beraber girerken de meydana gelir, hatta
fazlasyla olur. Onun iin ncye vadedilen
kadar verilmesi gerekir.
1507- Birlikte giren bu kiiden hibiri
birinci kabul edilmesi iin dier ikisinden evla

1728
deildir. Onun iin hepsine eit olarak ncye
verilen pay verilir.
Her biri nc kabul edilerek ona niin bir
ahs verilmiyor? denilecek Olursa, unu deriz:
nk devlet bakan nc kiiye bir
ahsn verileceini belirtmitir. nc
kelimesinin de ancak tekili ifade ettiini
belirtmitik. Kullanlan bu lafzn genel.saylmas
yahut hepsini kapsadnn kabul edilmesi
mmkn deildir. Onlardan sadece bir kii
kapsar. Payda hepsinin eit olmalar ise istihkak
sebebinde eitlik ve denklik itibariyledir.
1508- ki kii birlikte girdikten sonra nc
kii girerse, birinci iin vadedilen pay geersiz
olur.
nk o ikisinden birinci yoktur ve ikisine
birden ikinci'iin vadedilen pay verilir.

1729
O da iki ahstr.
nk o ikisinden ikinci kii bellidir. Yani her
halkrda onlardan biri ikincidir ve ikisine de
zaten ikincinin pay verilmektedir. Nitekim her
birine arkadayla beraber girerken verilecek pay,
arkadandan sonra girerken verilecek paydan
daha aktr.
nc kiiye bir ahs verilir.
nk iki kiden sonra girmi ve nc
olmutur.
1509- ki kii birlikte girdikten sonra iki kii
daha birlikte girecek olsa, ilk iki kiiye ikinci
ahsn pay verilir ve dierlerine birey verilmez.
nk nc ile beraber drdnc kii
girmitir. nc de iki kiiden sonra giren tekil
kiinin addr. Son iki kiinin hibiri de bu nitelikte
deildir. nk arkadayla beraber girmitir.

1730
1510- Drt kii birlikte girecek olsa, hibirine
birey verilmez.
nk aralarnda birinci, ikinci ve nc
belli deildir. nk drdnc kii hepsinin
srasn bozmaktadr. Nitekim yirmi kii veya
btn askerler birlikte girecek olsayd onlar
herhangi birey almaya hak kazanrlar myd?
1511- nce bir, sonra iki kii girse, nce
giren birincinin payn alr.
nk tekildir ve nce girmitir.
kinci kii iin vadedilen pay geersiz olur.
nk ikincinin kim olduu belli deildir.
Ancak ikisi birden ncnn payn alrlar.
nk ncnn onlardan biri olduunu kesin
olarak biliyoruz.
1512- nce bir, sonra bir kii girdikten sonra
iki kii girse,

1731
sonra giren iki kiiye birey verilmez.
nk son ikisinden hangisi nc olduu
belli deildir. Zira her biri arkadayla beraber
drdrc olmaktadr. Devlet bakan drdnc
iin bir ey vadetmemitir.
1513- Devlet bakan bir kiiyi bizzat
gstererek "nce senin girmeni istemiyorum,
ama ikinci olarak girersen, sana iki ahs vardr"
dedii halde bu kii ilk olarak girerse, kyasa gre
birey alamaz.
nk devlet bakan ilk giren iin birey
vadetmemitir. Sadece ikinci olarak girdii
takdirde pay verileceini sylemitir. Bu da
koulan arta uymamtr.
stihsana gre bu adam iki ahs alr.
nk kuvvet ve cesaret gstermede devlet
bakannn kendisinden istediini fazlasyla

1732
yapmtr. Devlet bakannn "nce senin girmeni
istemiyorum" sznden maksadn onun ikinci
olarak girmek istemesi olmayp savata cesaret
ve kuvvet gstermeye tevik olduu
anlalmaktadr. O da bunu en gzel ekilde
ortaya koymutur.
1514- Ama devlet bakan "Senin ilk olarak
girmeni istiyorum" demeden sadece "ikinci olarak
girersen sana iki ahs vardr" dedikten sonra
adam birinci olarak girerse, birey alamaz.
nk burada devlet bakannn maksad,
adamn cann korumas iin ilk olarak girmekten
alkoymaktr. nk adamn kendini tehlikelere
attm biliyor. Daha kuvvetli ve emin olarak
girmesini salamak iin ondan nce bakasnn
girmesini veya bakalaryla beraber girmesini
istemitir. Bu artla girmedii takdirde devlet

1733
bakannn vadettii pay alamaz.
Belirttiimiz bu mana muhtemeldir. stihsan
ksmnda bundan nce sylediimiz mana da
muhtemeldir. ki muhtemelden biri ancak delil ile
sabit olur. stihsan ksmnda, yani nceki
maddede delil mevcut olmutur ki devlet baka-
nnn sznn bamda syledii mukaddimedir.
Ama ikinci maddede bu delil mevcut deildir.
Onun iin burada ihtimal devam etmektedir.
htimal olan yerde de hak sabit olmaz.
1515- Ama baka biriyle girecek olsa, iki
ahs pay alr.
nk devlet bakannn kotuu.arta
uygun olarak bakasyla beraber girmitir.
1516- kii arasnda girecek olursa, ikinci
olarak girmesi art ko-ulduu iin birey alamaz.
nc olarak girdii takdirde pay verilecei

1734
belirtilseydi, pay almay hak ederdi.
1517- Toplulua "Sizden kim ikinci olarak
girerse, bir ahs pay vardr" dedii halde
oradakilerden biri ilk olarak girerse, hibir ey
alamaz.
nk birinci olarak girene deil, ikinci
olarak girene verileceini belirtmitir.
"Birinci olarak girmekte kuvvet ve cesaret
daha aktr, bu adam istenilen kuvvet ve cesareti
fazlasyla gstermitir" diye itiraz edilecek olursa,
yle deriz:
Evet, sylenen dorudur. Ama bu pay tahsis
etmenin belirli bir kii iin yapld zaman geerli
olur. Ama pay tahsisi belirsiz kiiye yaplm ise,
o zaman art koulduunda belirtilen niteliklere
riayet etmek gerekir.
Nitekim, kendisinden istenilenin daha iyisini

1735
yapt iin bu kii vadedilen pay alacak olsa,
ondan sonra da ikinci kii girse, bu adam pay
almaya hak kazanr m? Pay almay hak etmez,
demek caiz deildir. nk devlet bakannn
kotuu arta uygun olarak istenileni yapmtr.
Bu kiinin pay almay hak etmesi kesinlence,
nce girenin alaca birey olmad da
kesinlemi olur. Ama pay vadetme belirli bir kii
iin yapld takdirde, bu durum meydana
gelmez.
1518- kiiye ayr ayr "Sizden kim nce
girerse ona ahs pay vardr" derse ve
onlardan biri bu kiinin dnda baka bir
mslman ile beraber girecek olsa, kiiden
olup giren kiiye ahs pay verilir.
nk ilk giren kii olarak deil, belirtilen
kiiden giren ilk kii olarak girdii takdirde bu

1736
payn verileceini belirtmitir. Dier iki kii onunla
beraber girmedii iin kendisi ilk giren kii saylr.
kiinin dnda kiilerin onunla beraber girmi
olmas alaca pay drmez.
1519- Ama kiiyi gstererek "Sizden kim
herkesten nce girerse ona ahs pay vardr"
dedii halde, onlardan biri bu ekilde girecek
olursa, vadedilen pay alamaz.
nk tek bana ve herkesten nce girmesi
art koulmutur. Bakas onunla beraber girdii
iin art yerine gelmemi olur. Halbuki nceki
maddede arkadalarndan nce girmesi art
koulmutu ve oda iki arkadamdan nce
girmitir.
1520- Ayn ekilde bu arta gre kiiden
ikisi birlikte girecek olsa, birey alamazlar.
nk herkesten nce girecek kiiye pay

1737
verilecei art koulmutu. Bu art da yetine
gelmemitir.
1521- Genlerden nce girene iki, ikinci
olarak girene de bir ahs pay vardr,
byklerden nce girene ise , ikinci olarak
girene de iki ahs pay vardr, dedikten sonra bir
gen, bir de byk iki kii birlikte girse, gen iki
ahs pay alr.
nk giren ilk gen kiidir. Onunla beraber
giren ise gen deildir. Byk iin de ahs
pay vardr.
nk byklerden ilk giren kiidir ve onunla
beraber giren byk deildir.
1522- ki gen ve bir byk girecek olsa,
byk kiiye ahs pay verilir.
nk giren ilk byk kiidir.
Giren ilk gencin pay geersiz olur. nk

1738
aralarnda birinci yoktur. nk her biri dierine
gre birincidir.
Sadece ikincinin pay olan bir ahs payn
alrlar ve aralarnda paylarlar. nk ikinci
onlardan biridir.
Buna gre iki gen ve iki byk birlikte
girecek olsa, byk iki kii iin de byklerden
ikinciye vadedilen pay der. nk byklerden
biri dierine gre ikincidir ve aralarnda birinci
mevcut olmaz.
1523- am halkndan kim nce girerse ona
yle vardr, dedikten sonra baka bir adam girse
ve ondan sonra da am halkndan biri girse, am
halkndan olan kii vadedilen pay alr.
nk am halkndan giren ilk kiidir ve
devlet bakan da am halkndan olmay art
komutur.

1739
Ama "Halktan ilk kii olarak" demise, o
zaman bu kii bir ey alamaz. nk ilk kii
deildir.
1524- Buna gire, hr kiilerden kim nce
girerse yahut "Halktan kim nce girerse" yahut
mslman lar dan veya insanlardan kim nce
girerse, demise, belirttiimiz ekilde farkl olur.
Nitekim "Satn alacam ilk mslman kle
hr olur" deyip yukardaki ekilde satn alacak
olursa, mslman kle hr olmaz. Yine Trk
klelerden kim eve nce girerse hr olur,
dedikten sonra nce Hintli bir kle girdikten sonra
bir Trk kle girerse, Trk kle hr olur. Ama
klelerimden kim nce girerse, demise, Trk
kle hr olmaz.
1525- nce giren ilk svariye bir ahs pay
vardr, dedikten sonra bir adam girer ve

1740
arkasnda bir svari girerse, svari vadedilen
pay alr.
nk girecek ilk svariye verileceini
sylemitir. Bu da ilk svari olarak girmitir.
Ama halktan kim nce girerse, deseydi, bu
svari birey alamazd.
nk halktan ilk giren kendisi deildir.
Ondan nce bakas girmitir. .
1526- Zrhsz olarak kim nce girerse,
dedikten sonra nce bir zrhl, sonra da zrhsz
biri girerse, zhrsz kii pay almay hak eder.
nk zrhsz olarak ilk nce giren kiiye
verileceini sylemitir. Bu da zrhsz olarak ilk
nce girmitir.
Ama halktan nce, deseydi durum deiirdi.
Zrhl olarak
birinin ilk nce girmesinin art koulmas

1741
meselesi de yan
ekildedir.
nk bununla savata kuvveti kastetmitir.
Zira zrhlnn yapaca, zrh olmayann
yapacandan farkldr. Onun iin zrhl zrhsz iki
kiinin birlikte girmesi yahut zrh olmayandan
sonra zrhlnn girmesi durumu deitirmez.
Zrhlya pay der. Ama herkesten nce
demise, o zaman durum farkl olur.
1527- Yine "Hangi kargc nce atarsa"
dedikten sonra, nce oku, sonra kargc atarsa,
durum ayndr.
nk ilk kargc atm olmaktadr.
Ama "Halktan kim nce atarsa" derse, o
zaman onlarn hibirine birey dmez.
1528- Hangi svari nce girerse veya hangi
piyade nce girerse, dedikten sonra bir svari ve

1742
bir piyade girerse, ister birlikte girsinler ister ayr
ayr girsinler, her birine ayr ayr bir ahs pay
verilir.
nk her iki durumda da onlardan biri giren
ilk svari, dieri de ilk piyadedir.
1529- ki svari ve iki piyade birlikte girecek
olsa, hibiri birey alamaz.
nk "lk" sz kiilerden ilk olan ifade
eder. Her iki snftan da kimin ilk olduu belli
olmadndan kimse birey alamaz.
1530- Hangi svari veya piyade nce
girerse, dedikten sonra bir svari ve bir piyade
birlikte girseler, hibiri birey alamaz.
nk onlardan "ilk" niteliini tayan belli
deildir. lk svari veya ilk piyade demesi, mutlak
olarak ilk olan birini ifade eder. Halbuki bundan
nceki durum byle deildir. Orada ilk svari ve

1743
ilk piyade zelliini tayordu ve bu zellikle
snrlandrlmt. aml ve Horasanl misali de
bunun gibidir.
1531- Hepinizden bu kaleye kim ilk nce
girerse, ona bir ahs pay vardr, dedikten sonra
be kii birlikte girecek olsa, her birine bir ahs
pay der.
nk "Hepiniz" sz fertleri ayn ayr
kapsamakta ve herbiri ilk olarak girmi
saylmaktadr. Hepiniz demekle her ferdi ayn ayr
belirtmi gibi olup onlarn her biri ilk olarak girmi
gibidir.
1532- Pepee girseler, nce giren pay
almaya hak kazanr.
nk "Men" (Kim) sz, trn genelini ifade
eder ve girenlerden her birinin bakas yokmu
gibi tekilliini ifade etmez. Genel (umum)

1744
gznnde bulundurularak aralarnda ilk yok
kabul edilir. Ama "Kl" (Hep) kelimesi, bera-
berinde bakas yokmu gibi fertlerden her birini
ayr ayr gznnde bulundurmay gerektirir.
Nitekim "nce giren her adam" deseydi ve
be kii birlikte girseydi, her birine bir ahs pay
derdi.
"Kl" (Hep) sz umumu da gerektirebilir.
Ama onu umum manada sayacak olursak, bir
anlam kalmaz. nk bu "Kim girerse" sz ile
sabit olmutur zaten. Onun iin fazla bir mana
ifade etmi olmas kanlmazdr. Bu da bizim
sylediimiz eydir. O da kendisinden nce
kimsenin girmedi her kii iin oul anlam
gerektirmesi ve tek bana ele alnmasdr.
Halbuki "Eyyu" (Hangi) kelimesi oulu deil,
umumu gerektirir. Bu durumda kim nce girerse,

1745
sz ile hangi adam nce girerse, sz eit olur
ve be kii birlikte girdikleri takdirde hibirine
birey dmez.
1533- nce girenlerin tm derse ve be kii
birden girse, hepsine eit olarak paylaacaklar
bir ahs pay verilir.
nk burada "Men (Kim)" kelimesiyle
beraber kullanlan dier kelime tekillii deil,
sadece oulu ifade eder. Bundan dolay
girenlerin tm birtek ahs gibi olurlar. Hepsi ik
olmaktadrlar. Onun iin hepsine birden birtek
ahs pay der. Kl (hep) kelimesi ifrad yolu ile
oulu gerektirir. O takdirde girenlerin her birini
ayr ayr kapsam gibi her birine ayn bir ahs
pay dmektedir.
1534- Sizden kim beinci olarak girerse, ona
bir ahs pay vardr, dedikten sonra be kii

1746
birlikte girse, hepsine ortak olaca bir ahs pay
dmektedir.
nk onlardan beincinin olduu kesindir.
Beinci ahs, iin vadedilen pay almada da biri
dierinden evla deildir.
1535- Pepee girecek olsalar, ahs pay
sadece beinciye
der,
nk devlet bakan beinci oiarak giren
iin pay vadetmitir ve kimin
beinci olduu kesindir.
1536- nce , sonra iki kii girecek olsa, bir
kiilik ahs pay iki kiiye verilir.
nk beinci kii bu ikisinden biridir.
1537- nce kii , onlarn arkasndan da
kii girecek olsa, hi biri birey alamaz.
nki her biri arkadalaryla beraber altnc

1747
kiidir ve altnc kiiye birey vadedilmi deildir.
1538- Sizden kim beinci olarak girerse,
dedikten sonra be kii pepee girse, vadedilen
pay beinci olarak giren kiiye verilir.
nk beinci ad onu ifade etmektedir.
1539- Be kii birlikte girecek olsa, her birine
bir ahs pay
verilir. .
nk kl(hep) kelimesi ifrad (tekillik) yolu
ile oulu gerektirir. Bylece her biri dier drt
kii bulunduu iin beinci kii olmaktadr. Tpk
onlar kendisinden nce girmi gibi beinci olur.
1540- Sizden beinci olarak girenlerin hepsi,
dedikten sonra be kii birlikte girse, hepsine
sadece birtek ahs pay verilir.
nk szlerinde her birinin ayr ayr
olmasn gerektiren birey yoktur. Kullanlan ifade

1748
hepsini birlikte kapsamakta olup tm bir tek
ahsn alaca
pay alabilirler.
1541- Sizden beinci olarak giren herkese
bir ahs pay vardr, dedikten sonra korkunun
devam ettii bir durumda be kii birlikte girse,
onlardan sonra da be kii birlikte girse, on ahs
pay alacak ekilde her birine ayr ayr bir ahs
pay dmektedir.
nk bu szn anlam udur: Sizden kim
bein beincisi olarak girerse. Birninci beten her
biri de bein beincisidir. kinci beten de her kii
bein beincisidir. Beinci kii ancak be kii
iinde olacandan mellifin szn bu ekilde
akladk.
1542- Drt kii girdikten sonra iki kii birlikte
girecek olsa, onlardan hi kimse birey alamaz.

1749
nk sonra giren iki kiiden her biri alt
kiinin altncs olmaktadr.
1543- ki kii birlikte girse, ondan sonra da
bir kii girecek olsa, vadedilen ganimet pay giren
kiinindir.
nk giren ilk drt kii arta dahil deildir.
Zira onlardan sonra beinci mevcut olmamtr.
Onun iin girmeleri muteber saylmaz. Geriye iki,
sonra iki, sonra bir kii kalmaktadr. Son giren bu
kii de beinci kii oiup vadedilen pay onundur.
1544- Bata drt kii birlikte girse, sonra be
kii girse, be kiiden her biri bir ahs pay alr.
nk nce giren drt kiiyle beraber hesap
edilmez. Onlarn girmeleri geersiz olunca, giren
be kii ilk olarak girmi gibi olur ve onlardan her
biri bein beincisi saylr.
1545- Sizden kim onuncu olarak girerse,

1750
dedikten sonra dokuz kii birlikte veya pepee
girecek olsa, onlardan sonra da iki kii girse,
hibiri birey alamaz.
nk onlar arasnda onuncu kii yoktur.
Dierlerinden her biri on kiiden deil, onbir
kiiden biri olmaktadr.
Bu sylenen, dokuz kii birlikte girenler iin
doru olabilir, ama tek tek girmeleri durumunda
nce giren kiinin hesaptan drlmesi ve iki
kiiden her biri, drt kii iin yaptnz gibi, on
kiiden onuncu kii saylmas gerekmez mi? diye
itiraz edilse, deriz ki:
Drt kii iin belirtilen ekilde kararlatrdk.
nk en son giren kii be kiinin beincisi
olmaktadr. Burada ise iki kii birlikte girmitir.
Birinciyi yok saymak suretiyle bunlardan onun
onuncusunu ispat etmek mmkn olduu gibi, o

1751
iki kiiden birini yok saymak suretiyle dierini
ispat etmek de mmkndr. Halbuki taraflardan
biri kabul veya red edilmesi iin dierinden evla
deildir.
1546- ki kiiden sonra sekiz kii girecek
olsa, bunlarn her biri iin bir ahs pay vardr.
nk bu sekiz kiiden her biri ncekilerle
onuncu kii olmaktadr.
1547- ki kiiden sonra on kii birlikte girecek
olsa, bu on kiinin her birine bir ahs pay verilir.
nk burada hem ikinin, hem de dokuzun
itibar sz konusu deildir. Geriye on kiinin
birlikte girmesi kalyor. Bunlardan her biri de
onun onuncusu olduu iin vadedilen ganimeti
almaya hak kazanr.
474[9]

474[9]

1752

Dman lkesinde cret Vermek Ve
Ganimet Vadetmek

1548- Sava yerinde mslmanlar bir
snak kefetseler ve devlet bakan (emir),
iinden dman kimse kmamas iin bu gece
sna bekleyen her adama bir dinar pay
verilecektir, derse ve sabaha kadar sna yz
adam beklese, verilmesi vadedilen dinar
snaktan alnan ganimet malndan ise ve
adamlardan her birine vadedilmise, uu tahsis
geerli olur. nk smak sahipleri kendilerini
savunmakta ve kamalarn nlemek iin ganimet
vadederek tevik yapma ihtiyac zorunlu
bulunmaktadr. Dier taraftan askerlerin cihaddan


1753
kamalarn nlemek iin de ganimet vadinde
bulunmak gerekli olmaktadr. Bu bakmdan
yaplan tahsis sahihtir.
1549- Ama devlet bakan onlara bu tahsisi
mslmanlarn ald ganimetlerden yapmsa,
bu tahsis geersiz olur.
nk ganimetten onlara bu mah tahsis
etmek doru deildir. Zira ganimet alndktan
sonra ondan pay vadetmek doru olmaz. cret
suretiyle de olmaz. nk bu i bir cihaddr ve
cihad karlnda msmanm cret almas caiz
deildir. Sonra, cihaddan dolay ganimetten pay
almaya hak kazanrken ondan cret de almalar
nasl doru olabilir?!
Dier taraftan, cihad farz kifaye olmakla
beraber ona balyan kii farz yerine
getirmektedir. cretle namaz klmak batl olduu

1754
gibi farz yerine getirmekten dolay cret almak
da batldr.
1550- Devlet bakan onlara nereden
vereceini belirtme-mise, bu tahsisi sahih olup
snaktan elde edilen ganimetten onlara verilir.
nk akll kiinin mutlak olarak syledii
szler eriatta doru olacak ekilde yorumlanr,
yanl olacak ekilde yorumlanmaz.
1551- Snakta arp ma olmayp iinde
kadnlar ve mallar bulunca ve devlet bakannn
konutuu art da ayn ise, buradan alnan
ganimetten her bir adama bir dinar verilir.
nk buradaki korumalar cihad deildir.
Sadece belirli bir i iin belirli bir cretle adam
kiralamadr.
Devlet bakannn szn iitip bu ii yapan
herkese cret verilir. Ama szn iitmeden

1755
yapanlara cret verilmez.
nk bu kiiler bu ii cret karlnda
deil, teberru olarak yapmlardr. nk devlet
bakannn szn iitmemilerdir.
Devlet bakannn yle demesine benziyor:
u hara hayvanlarn u yere kadar gtren her
kiiye bir dinar verilecektir, szn iitip gtren
bir topluluun her adamna bir dinar cret verilir.
Her trl ganimet taksimi ve pay tahsisinden
nce bunlarn creti ganimetten verilir. Btn
ganimetler tkenecek o-lursa, o zaman cretle bu
ii yapanlar devlet bakanndan birey alamazlar.
nk onlar ganimet alanlarn yararna
olacana inand iin cretle altrmtr.
Onun iin onlarn creti ganimettedir ve
ganimetten de elde birey kalmam
bulunmaktadr. Devlet bakan deerlendirme

1756
sonucu karar verdii eylerde sz vermi
saylmaz. Onun iin ahsnn malndan ona
birey gerekmez ve ganimete de bir ykmllk
getirmez. nk mslmanlar zerindeki
velayeti, onlara zarar vermeden onlarn
karlarn korumakla kaytldr. stelik henz
onlar ganimet de alm deildir.
Mesela devlet bakan esirleri ldrebilir.
Ama i onlara verildii taktirde akit yolu ile onlar
iin bedel vacip olur. Bu da onlarn mlkiyetine
teslim yolu ile hakikaten veya hkmen mevcut
olmu deildir.
1552- Karargahn etrafna askerlerin
mzraklarn diken kiiye bir dinar verilecektir,
derse ve bu ii bir adam yaparsa, bir dinar hak
eder.
nk bu savatan deildir. Adamn

1757
yapmas vacip olup devlet bakannn bundan
dolay kendisini belirli bir cretle altrmas caiz
olan bir i de deildir.
1553- Kim mzran dikerse cret olarak
ona bir dinar vardr, demesi caiz deildir.
nk kiinin kendi malna yapt iten
dolay bakasnn cretlisi olmaz. Yani kendi
malnda yapt bir iten dolay cret alamaz.
Mzra dikmek de onunla dman vurmak gibi
sava ilerindendir ve bundan dolay cret almay
hak edemez. Ama baka mslmaniartn
mzraklarn dikerse durum deiir.
1554- Kim birini ldrr ve ban getirirse,
kendisine bir dinar verilir, demesi sahih bir tahsis
olur. Bundan sonra alnan ganimetten veya
yneticinin uygun grmesi halinde beytui-maldan
bu ii yapan kiilere birer dinar verilir. Ama daha

1758
nce alman ganimetlerden verilemez.
nk ganimet alndktan sonra pay
vadetmek olmaz. Onun iin daha nce alnan
ganimetten cret olarak veya tahsis edilen pay
olarak bu dinar vermez. nk dman
ldrmek cihaddr ve bundan dolay mslman
cret alamaz.
1555- Bu hkm savaan mslmanlar iin
geerli olduu gibi mslman tccar ve kleler
iin de geerlidir.
nk bu ileri de cihaddandr. Bundan
dolay mslman tccar bu ii yapt zaman
ganimetten vadedilen pay almaya hak kazand
gibi mslman kle de bahi almaya hak
kazanr.
1556- Zimmet ehli de byle bir i iin devlet
bakan kendilerinden yardm isteyip belirli bir

1759
mal vereceim vadetmise, bu creti almaya hak
kazanr.
nk yaptklar cihad deildir. Zira cihadla
sevap kazanlr, kafir ise buna ehil deildir.
Cihadla kul Allah'a yaknlk kazanmaya alr,
kafirlerin ise byle bir durumlar yoktur.
Nitekim bir insan baka bir insann yerine
Allah yolunda cihada ksa, cret alamaz.
Zira Allah'a yaknlk kazanmaktadr. cretini
de Allah verecektir. Allah'a yaknlk kazanmaya
alan kii kendine alm olur. Onun iin
bakasndan nasl cret alr? Ganimet alnmas
durumunda da pay, onu yerine gnderen kiinin
deil, onun olur. Bundan da anlalyor ki bu
adam kendisi iin almaktadr.
Nitekim Cihad iin cretle adam tutmak hac,
ezan ve kaamet iin cretle adam tutmak gibidir.

1760
erhu'l-Muhtasar'da ibadetler iin cret
meselesini akladk.
1557- Mslmanlarn kuatt bir kalenin
evresinde bulunan oyun aralarn ve bo
kiliseleri ykmak iin devlet bakam birtakm
mslmanlar belirli br cretle tutsa, caiz olur.
nk bunlarn yklmas cihad ilerinden
deildir. Mslmanlarn eline gemitir. Yklmas
iin sava da gerekmiyor.
1558- Ama halk iinde korunmakta olan bir
kaleyi ve bir kapy ykp krmak iin cretle
mslmanlar tutacak olursa, bu caiz olmaz.
nk bu cihad ilerinden olup yerine
getirilmesi ancak sava ile
mmkndr. . .
1559- Dman, gemileriyle mslmanlar
zerine yrd bir srada devlet bakam

1761
savunmak iin hr mslmanlardan veya
mslmanlarn kafir yahut mslman
klelerinden bir topluluu cretle tutsa, tutulan
kiilere cret verilmez.
nk bu cihad ilerindendir. Bu ite de
klenin dini deil, efendisinin dini muteberdir.
nk mslman at ile cihad ettii gibi klesiyle
de cihad eder.
Ama tevik iin bunu alacaklar ganimet
karlnda onlara yaptrmas caizdir.
1560- Karada dman kalelerini mancnkla
dven bir topluluu cretle tutmas da ayn
ekildedir. Bu i iin zimmet ehlinden kiileri
cretle tutmas da caizdir.
Ehliyete sahip olmadklarndan yaptklar i
cihad deildir.
1561- Sandal veya tekneleri krekle ekmek

1762
iin mslman-lardan bir topluluu cretle
altrmas da caizdir.
nk bu cihad ilerinden deildir.
Karlnda cret almann caiz olduu belirli bir
itir. Zaten bunlar dmanla karilasa da
karlamasa da bu ii yapyorlar. Denizciler de
bundan dolay cret alyorlar ve onlar iin helal
olmaktadr.
1562- Mslmanlar dank birtakm
ganimetler elde etse ve devlet bakan "Bu
ganimetleri bir araya toplayan kiiye bir dinar
vardr" derse, caiz olur.
nk bu da cihad ilerinden deildir.
Bilinen bir itir. Belirli bir bedel ile o ii cretle
yaptrmak caizdir.
1563- Elde edilen ganimetleri satmas iin
bir mslmam cretle tutacak olursa, bu fasit bir

1763
ilem olur. Ama sreyi belirterek "Ganimetleri
satmak iin seni on gnlne cretle tuttum"
derse,sahih olur.
nk srenin belirtilmesi durumunda akit o
kiinin yararlarm kapsam olmaktadr. Bundan
dolay da satsn veya satmasn, cretle kendini
kiralad iin creti hak etmitir. Sreyi
belirtmiyecek olduunda zerinde akit yaplan
konu sat olduundan bu i caiz olmaz. nk
satp satmyaca belli deildir. Sat bir kelime
ile olabilecei gibi on kelime le de olmayabilir.
Yani alcnn yardm ve kabul olmadan sat ii
meydana gelmez. Bu bakmdan sat iin cretle
tutmak fasit olur. Bu sadece ganimetleri satan
kii iin deil, btn satclar iin ayndr.
1564- Ganimeti alan mcahidler arasnda
paylatrmalar iin belirli bir cretle birini tutmas

1764
da caizdir.
nk paylatrmak da belirli bir itir ve
bundan dolay cret almak caizdir.
Nitekim rivayet edildiine gre Hz. Ali'nin
ganimetleri cretle paylatran bir adam
olmutur. Burada srenin belirtilip belirtilmemesi
ayndr.
nk yaplan i zaten bilinmektedir.
cretini de ganimetten ve vadedilen paydan
nce alr.
nk bu bir bortur ve ganimet taksimi de
miras taksimi gibidir. Vadedilen ganimet pay ise
vasiyet gibi olup bor ondan nce gelir.
1565- Bu i iin denen cretten fazla bir
cretle tutmu ise baklr. Fazlalk basit birey
ise, caiz olur. Aksi hade misil (cret) den fazla
alamaz.

1765
nk bu tasarrufta devlet bakan memur
gibidir. Velayeti de memuriyet artna baldr.
Tpk yetim iin cretle adam tutmada baba ve
vasinin durumu gibi. Yani zararna olacak fazla
miktarlar geerli olmaz.
.
1566- Misil cretten fazla ald miktar
kendisinden istendii takdirde cretle bu ii
yapan kiinin "Ben bunu cretle beni tutan kiiye
vereyim" demeye hakk yoktur.
nk onu cretle tutan kii bu akdi kendisi
iin yapm deildir. Sadece verdii kararla bunu
mslmanlar iin yapmtr. Ne varki bunda hata
etmitir. Bundan dolay da ahsna birey
gerekmez. Halbuki cretli tutma konusunda vekil
byle deildir. Akdi misilden fazla bir cretle
yapacak olursa, fazla miktar kendisinden tazmin

1766
edilir. Devlet bakanna da bundan dolay birey
gerekmez. nk cretli tutmada fahi tarafgirlik
yapm ve akit satn alma mesabesinde sadece
onu balam olur. Devlet bakann ise akit
balamaz. nk hkm verdii eyde uhdesine
birey girmez.
Devlet bakan bu durumda belirli bir cret
karlnda yetim iin i yapacak birini tutan
yarg gibidir. Verdii crette ak bir aldanma
olduu anlalnca, tutulan kiiye misil (benzer)
cret verilir, geri kalan yetime verilir ve yargca
da birey gerekmez. nk cretle adam
tutmas, verdii bir hkm eklindedir.
1567- Devlet bakan ve yarg
"Yapmamamz gerektii halde bunu yaptk"
diyecek olsa, btn cret onlarn malndan verilir.
nk ikisi de bile bile hakszlk yapm ve

1767
hkm verme konumunun dna kmlardr.
Hakszlk yapt zaman devlet bakannn
azledileceine inananlar bunu delil
gstermektedirler. Bizim grmz ise, byle
deildir. Tahkim blmnde "erhu'z-Ziydt"da
bu meseleyi akladk.
Burada sylenenlerin izah udur: Verdikleri
hkm ser bir delile dayanyorsa geerlidir. Ama
burada verilen hkm byle deildir. Tpk delilsiz
hkm veren yahut dinin hkmne aykr olarak
kendi gr ile hkm veren yarg gibidir.
Bunun verdii hkm uygulanmaz ve yargl
devam eder. Bu yolla hkm geersiz olunca,
yapt akit kendi aleyhine iler. Zira akdi yapann
aleyhine akit uyguland zaman yapann
aleyhine ilerlik kazanr.
Yargcn kurallar blmnde belirttiimiz

1768
gibi yargcn yanl hkm kullarn haklaryla ilgili
ise, hakszla urayan kiinin zararn kendisi
der, yanl hkm Allah'n haklan ile ilgili ise,
zarar beytulmaldan karlanr, ama yarg bunu
bile bile yaptm, derse, o zaman zarar onun
malndan karlanr. Devlet bakannn
yaptnda da durum bu ekildedir.
1568- Devlet bakan kara hayvanlarn
srecek bir topluluu cretle tutsa ve srerken
hayvanlardan bir ksm zarar grse yahut telef
olsa, baklr. Bu durum darulislama varmadan
darulharpte meydana gelmise, ister bilgileri
dahilinde, ister bilgileri dnda meydana gelsin,
zarar tazmin etmeleri szkonusu deildir.
nk darulharpte ganimetleri telef edecek
olurlarsa tazmin etmezler. Zira ganimeti alan
kiilerin hakk o ganimette henz kesinlik

1769
kazanm deildir. Yani kime hangi ganimetten
ne miktar decei yahut tekrar dmann eline
geip gemiyecei henz kesin deildir.
Bu durum darulislama vardktan sonra
meydana gelmise, durumlar ortak cretlinin
durumu gibidir.
"erhu'l-Muhtasar" da belirttiimiz gibi ortak
cretlinin elinde istemiye-rek telef olan tazmin
etmek Ebu Hanife'ye gre gerekmez. Telef olmak
ister nne geilebilecek bir sebeple olsun, ister
nne geilemeyecek bir sebeple olsun, teief
olan tazmin etmesi gerekmez. Ama iki imama
gre tazmin etmesi gerekir. Telef etme, nne
geilmesi imkansz bir sebeple olursa, tazmin
etmez. Ancak kendi eliyle iledii cinayetten
dolay telef olan alimin (Ebu Hanife, Ebu
Yusuf, Muhammed) grne gre tazmin etmesi

1770
gerekir. Sanki o mal kendisi tketmi veya
yoketmi gibi olur. Burada da hayvanlar
gderken veya birbirlerini ssmeleri sebebiyle
zarar grmeleri yahut telef olmalar gdenlerin
suu saylr ve zarar tazmin etmeleri lazmdr.
Ancak telef olann kymetini (deerini) telef
olduu yerde tazmin ederler. O yere kadarki
hizmetleri iin de cretlerini alrlar.
Halbuki kuma telef eden terzi de durum
byle deildir. Burada mal sahibi tercih sahibidir.
sterse malnn ilenmeden nceki deerini
terziden alr ve ileme creti demez. sterse
ilendikten sonra malnn deerini alr ve terziye
cretini verir.
nk akdi yapan iin satn paralanmas
sebebiyle akit sahibinin akdi feshetmesi
mmkndr. cretlinin bu yolla mal teslim

1771
almasndan itibaren zarar tazmin etmesi gerekir.
nk bu esnada mal helak edecek olursa, yine
-demesi gerekirdi. Ama yukardaki meselede
maln kendilerine teslim vakti itibariyle onlardan
tazminat almak mmkn deildir. nk henz
darulharpte iken mal yok olacak olursa, birey
tazmin etmeleri gerekmiyordu. Nitekim tazminat
demelerinin gerekli olmas iin yaptklar i
orannda akdin gzetilmesi lazmdr. Bu
bakmdan sz konusu yere kadarki ileri
sebebiyle cretlerinin denmesi lazmdr.
Zararn nlenmesi mmkn olan durumlarda
kendilerinin yapmadklar telef sebebiyle ortaya
kan farkl durum da bu ekildedir. Darulharpte,
belit-tiimiz sebepten, o mallardan birey telef
olacak olsa, tazminat demeleri gerekmez. Ama
Ebu Hanifeye gre kendileri telef etmemilerse,

1772
yaptklar i orannda cret alrlar. nk
kendilerine teslim edilen ve baka sebeple telef
olan miktar geri vermi olmazlar.
Ama kendileri telef edecek olursa, cret
alamazlar. nk ii yapmam gibi olurlar.
Sonra, onlara tazminat gerekmediinden
ganimeti alan kiilerin eline de birey gememi
olur. Bundan dolay da onlara cret verilmez.
Ama darulislamda kendilerinin telef etmesi
durumunda i deiir. Zira darulislamda tazmin
etmeleri gerekirdi. Bu ekilde iin ganimeti
alanlara bu yolla verildii anlalm olmaktadr.
Bylece anlalyor ki yaptklar i hkmen yok
gibidir ve bundan dolay da cret alamazlar.
yle bir rnekle aklayalm: Darulislamda
bir adam dabaklamak iin lm hayvan derilerini
tayacak birini cretle tuttu. Adam derileri

1773
tarken tkezleyip dd. Deriler de dp
yand. Yahut adam drdnde atete
yandlar. Bu durumda adama tazmin etmesi
gerekmiyor. nk szkonusu deriler deeri olan
(ve eriatta geerli) mallar deildir. Adam da
cret alamaz. nk yapt telef sebebiyle ii
yapmam oldu, onun iin cret alamaz.
Belittiimiz llerde ganimeti kiinin
kendisinin telef etmesi veya baka bir sebepten
telef olmas durumunda ganimetlerin durumu da
bu ekildedir.
1569- Dman o hayvanlar aka onlardan
almsa, gttkleri yere kadar cretlerini alrlar.
nk burada maln telef olmas nne
geilmesi imkansz olan sebeple olmutur.
Bylece yaptklar ii kendileri yapmam
saylmazlar. Dmann ganimetleri aldn

1774
kendileri iddia edecek olurlarsa, Ebu Hanife'ye
gre syledikleri kabul edilir, ama yemin
ettirilirler. nk mal almalar emaneti teslim al-
mak gibidir. Emaneti taslim alan kiinin sz
kabul edirlir, ama yemin ettirilir.
ki imama gre ancak delilleri varsa,
syledikleri kabul edilir. nk mal teslim
almalar, daman (kefalet, bor) almalar gibidir.
Onun iin darulislama girdikten sonra mal telef
olacak olursa, tazmin etmeleri gereiyor. Tazmin
eden kiinin syledii de ancak delil ile kabul
edilir. Tpk gaspeden kiinin durumunda olduu
gibi.
1570- Komutan belirli bir yere kadar byk
kk kle ve esirleri kendi hayvanlaryla tamak
iin bir adam cretle tutsa, o da onlar tasa ve
ister hayvanlar srmesi sebebiyle olsun, ister

1775
baka bir sebeple olsun, kanlmas mmkn
olan veya olmayan bir sebeple bu insanlar lecek
olsa, adamn tazminat demesi gerekmez.
1571- Darulislamda da yitirmek, kt gtmek
veya telef etmekle yok ettii bilinmiyorsa tazminat
demesi gerekmez.
Ama yk insan deil de, baka bir ey ise,
darulislamda hayvanlar kt srmesinden dolay
telef olacak olursa, tazminat demesi gerekir.
Zira insan iin denmesi gereken tazminat,
cinayet tazminatdr. Akid tazminat trnden
deildir. Ortak cretliye tazminatn gereklilii akit
itibariyledir. Akit tazminat cinsinden olmayan bir
tazminatta akdi kabul etmek mmkn deildir.
Ama mallarn tazminat yle deildir. Sonra,
hakknda akit yaplan insan trnden ise, biniciye
teslim edilmi olur ve cretlinin tazminat dnda

1776
kalr. Ama mallar iin durum byle deildir.
Onlar tad yere kadar cretini alr.
nk zerinde akit yaplan ey kiraya
veren kiinin teslimini istedii kiiye teslim edilmi
olur. cretliye de tazminat gerekmediine gre
telef olandan birey geri vermiyecei de
anlalm olur.
1572- Hayvanlar darulharpte iddetle gder
veya telef ederse, tazminat vermesi gerekmez.
nk ganimet olarak alan kiilerin o
mallarda hakk henz kesinlik kazanmamtr.
Kendisi de bir cret alamaz. nk telef
ederek stlendii ii yapmam olur.
Yaptndan dolay devlet bakan onu tedip
eder eder. nk ganimet olarak alanlarn
haklarn telef ederek hakszlk etmitir.
Darulislamda telef edecek olursa, telef

1777
ettiini tazmin eder. nk artk ganimet
alanlarn hakk olduu kesindir. -Belirli bir yere
kadar getirdii iin de cretini alr. nk telef
ettiinin deerini bu yerde tazmin eder. Bu da
hayvanlar geri verdii kabul edilerek deil, teslim
ettii kabul edilerek uygulanr.
Ancak esir erkekler iin tazminat denmez.
nk yakalayan kiilerin onlarda hakk
henz kesinlik kazanm deildir.
Nitekim devlet bakan onlar ldrebilir de.
Bu ii darulislamda da, darulharpte de yapmas
ayndr. Onlar tad iin de kendisi cret
alamaz. nk onlar tamak iin stlendii ii
yapmam olur. Zaten onlardan dolay kendisi
tazminat demez.
1573- Devlet bakannn hara hayvanlarn
gtmek iin gnlk veya aylkla bir topluluu

1778
cretle tutmas caiz olur.
nk belirli bir bedel ile belirli bir menfaat
iin akit yapmtr.
Darulislamda veya darulharpte gderken
kestii iin kiinin tazminat demesi gerekmez.
nk tek kiinin tuttuu cretlidir. Byle bir
kii mutad olarak bu ii ilemise, yaptndan
dolay tazminat demez. nk zerinde akit
yaplan ey kendi karlardr.
Nitekim bu sre iinde lecek olursa creti
ve dier yararlan almay hak eder. Ortak
cretlinin aksine, burada iin kusursuz olmasna
da baklmaz.
1574- Darulislamda kt gder veya telef
ederlerse, bundan dolay tazminat derler.
nk hak sahiplerinin hakk kesinletikten
sonra hakszlk yapmlardr.

1779
Getirdikleri yere kadarki cretlerini ise alrlar.
nk ahs belirlenen sre iinde teslim
ettiinden cret gerekli
olmutur. Hakszca muamele yaptklarndan
dolay haklar geersiz olmaz. Bu fark yle
aklanmaktadr:
Nitekim devlet bakan nceki hayvanlardan
baka gleri yettii kadar hayvanlarda teslim
edebilir. nceki hayvanlardan leceklerin yerine
yenilerini verebilir. Halbuki ortak cretlide devlet
bakannn bunu yapmaya hakk yoktur. Bundan
da anlalyor ki orada yaplan akit, ii
kapsamaktadr, mufavaza
olay ile kusurdan uzak olma sfatda sabit
olmaktadr. Ama burada akit, ii deil, yarar
kapsamaktadr.
1575- Devlet bakan hr veya kle bir

1780
mslmana "u dman svariyi ldrrsen
sana yz dinar cret vereceim" derse ve o da
ldrrse bu kii cret alamaz.
nk creti belirtince, sznn ganimet
vadi anlamna alnmas mmkn deildir. Zaten
tevik ettii i de cihaddr ve cihad zerine cret
vermek caiz deildir.
1576- Bunu zimmet ehlinden bir adama da
sylese, durum ayndr.
Ebu Hanife ve Ebu Yusuf un grne gre
durum budur. Ama mam Muhammed'e gre
zimmet ehli adama belirlenen cret verilir.
Bu meselenin esas udur. Ebu Hanife ve
Ebu Yusufa gre, hakl veya haksz olarak
ldrmek iin cret vermek caiz deildir. Ama
mam Muhammed'e gre ldrmek iin cret
vermek caizdir. nk belirli bir i olup cretli

1781
kiiye bu ii yaptndan dolay cret takdir edilir.
Koyunu kesmek ve baz organlar kesmek iin
cret demek caiz olduu gibi ldrmek iin de
cret vermek caizdir. Mesela devlet bakan
hrszn elini kesmesi veya organlarda ksas
uygulamas iin cretle bir adam tutmas ittifakla
caiz olur.
Bunun izah udur: ldrmek boyun
kesilmeyle olur. cretle tutulan kiinin buna g
yetirmesi bakmndan ba bedenden koparmas
ile organ vcuttan ayrmas arasnda fark yoktur.
ldrmek cretlinin yapt i deidir,
demelerinin anlam da udur: ldrmek ruhun
kmasna sebep olmakla olur. Bu da gcnn
stnde olan bir eydir ve onun ii saylmaz.
Tpk ocuun meydana gelmesi ve ekinin
bitmesi gibi. Bu iin ona nisbeti de, onun ii

1782
olduu itibariyle deil, kesbiyle meydana gelmesi
sebebiyledir.
Grmyor musunuz, onun yapt i klla
vurmaktr? Nitekim kl vurduu halde lm
meydana gelmeyebilir. cret vermek ancak
getirecei yararlar veya yaplan iin ortaya
kard eyler iin caiz olabilir. Ama hayvan
kesmek iin cret vermek byle deildir. nk
hayvan kesmek iin cret vermek, hayvann
arndrlma iinden dolaydr. Bu i temiz ve
murdar olan birbirinden ayrdetmektedir. O da
grtlak ve can damarlarnn kesilmesiyle olur. Bu
da kiinin yapt itir. Organlarn kesilmesi ii de
bu ekildedir. Bunda ruhu gidermek diye birey
yoktur. Sadece organ vcuttan ayrmaktr. Bu da
tpk ipi ve tahtay kesmek gibi kiinin yapt
ilerdendir.

1783
1577- Esirlerin l olmas halinde, devlet
bakan "Kim
bunlarn kafasn keserse ona on dirhem
cret vardr" derse, bu ii yapan mslman veya
zimmet ehlinden kii cret almay hak eder.
nk bu cihad ilerinden deildir. cret
verilen kiinin gc dahilinde yapaca bir itir. pi
veya tahtay kesme karlnda cret verildii
gibi bunun
iin de cret vermek caizdir.
1578- Devlet bakan dman bir svari
grp mslman hr veya kle birine "Onun
maln bana getirirsen sana on dirhem cret
vardr" derse, o da svariyi ldrp mal (at)n
getirse, ama eririrken elinden kurtulsa, adam bir
cret alamaz. nk.cihad olan bir i iin cret
vadetmitir.

1784
1579- Ama bunu bir zmm iin sylerse,
zimmi cretini alr.
nk onun yapt i cihad deildir.
1580- Yine ona "Dman kiinin elini
kesersen sana u kadar vardr" derse, durum
ayndr.
nk kendini savunan dmann elini
kesmek cihad bir itir. Bunun iin mslman
cret alamaz. Ama zimmi yaparsa cret alr.
nk onun yapt bu i cihad bir i deildir.
1581- Devlet bakan esirleri ldrmek
isteyip bu i iin mslman veya zimmi bir kiiyi
cretle tutsa, durum hakknda ksas hkm
verilen kiiyi ldrmek iin cretle adam turna-
daki hkmn aksi olur.
1582- Devlet bakan askerlerden bir
toplulua "Nehrin akp u ehrin halkn bomas

1785
iin u tarafndan bu tarafna kadar nn
kaznz, size yz dinar cret verilecektir" derse ve
onlar da bu ii yapsalar, baklr. Sz konusu
yerde arpan ve bu iin nne gemeye
alan dman varsa, bu ii cretle yapanlar
mslman iseler bir cret alamazlar.
nk cretle yapmakta olduklar ey cihad
ilerinden bir itir. Ama zimmet ehlinden iseler,
creti alrlar. Yirmisi mslman, yirmisi de zimmet
ehlinden ise, zimmet ehli olanlar cretin yansn
alrlar. nk her tarafn pay dier tarafn pay
kadardr.
1583- Szkonusu yerde dmandan
arpan ve savunan kimse yoksa, o zaman
belirlenen creti alrlar.
nk yeri kazmak cihad ilerinden deildir.
Bunun iin hem mslman hem zimmi creti hak

1786
eder. Mslmanlarn eline getikten sonra
kalenin dnda bulunan oyuncaklar ve bo
kiliseleri ykmak olaynn benzeri bir durumdur.
1584- Yine aalar kesmek iin szkonusu
kiileri cretle tutsa, bu taksimata gre olur.
nk karlnda cret verilecek olan i bir
cihad ii deildir. Bu ii engellemeye alan ve
savamaya mecbur eden dman var ise, bu i
cihad olur. Ama bu iten alkoyacak ve
arparak engelliyecek varsa, o zaman bu i
cihad ii olur.
1585- Dman mancnkla vurmas iin bir
topluluu cretle tutsa, baklr. Bunlar zimmet
ehlinden iseler, vadeden creti alrlar. Ama hr
veya kle mslman kiiler ise, cret alamazlar.
nk bu cihad ilerindendir. Dmann
snd ve savunduu kaleyi ykmak iin

1787
mancnkla atmak, kiileri ldrmek iin ok atmak
gibidir. Mslmanlarn himayesinde attklar iin
bunlarn yapt cihad deildir, denilemez. nk
mslmanlann himayesinde de atsalar, attklar
dmann savunduu yere dmektedir ki
maksat da budur.
Savunan dman bulunmad zaman
nehrin nnn kazlmas olaynda da bu durum
mevcuttur. nk dman snd ve
savunduu yerinde boun-caya kadar su akar.
Nitekim mancnkla atlan eyler gider ve
dman snd ve korunduu yerde ldrr,
diye itiraz edilirse, yle deriz:
Evet, ama mancnk ve ok kiilerin el
ilerindendir. Yani meydana gelen i onlarn
yapmasyla onlara nisbet edilmi olur, Ama
boulma nehrin nn kazan kiiye nisbet

1788
edilmez. Burada yaplan i sadece kazmaktr. Bu
ikisi arasndaki fark cinayet olan bir ide aka
grlr. Kendi topranda durup bir insana ok
atarak onu ldren kii onu kendisi ldrm
olur ve ksas hak eder. Ama kendi topranda bir
nehir yata kazar ve suya yenik dtkten sonra
su komunun tarlasn basp ekini batnrsa, nehir
yata kazan kiinin tazminat demesi sz
konusu olmaz. ki olay arasndaki fark bu ekilde
aa kmaktadr.
Allah en iyi bilir.
475[10]

Para Ve Balar Vadetmek

1586- Devlet bakan, kim bir at (aygr,

475[10]

1789
ksrak) getirirse, on dirheme satlm olarak ona
ait olur, dedikten sonra msl-manlar bunu
getirirlerse, bu sat geersiz olur. nk Hz.
Peygamber kiinin sahip olmad eylerin
satn ve aldatma satlarn yasaklamtr.
Burada elde olmayan bireyin sat
szkonusudur. Devlet bakan burada elinde
veya mlkiyetinde olmayan bireyi satmtr.
Mslmanlann eline geip gemiyecei de
belirsizdir. Belirli olsayd zaten sat caiz
olmazd. nk ona sahip deildi. Durum byle
iken belirsiz bir eyi nasl satabilir?
1587- Ama o at getiren kii o fiyatla satn
almak isterse, devlet bakam o fiyatla satmas
gerekir.
nk bunu pay vadetme eklinde
zikretmitir. Ama da mslmanlan onu

1790
getirmeye teviktir.
Onlara kotuu arttan sonra getirdikleri
takdirde devlet bakannn pay vadetmi
olmaktan vazgemesi caiz deildir. Ama bu yola
gitmek yerine, yeniden sat yapmak suretiyle
amalan meru yolla gerekletirilir.
1588- Getiren kii o at istemiyorsa, devlet
bakan ondan a-lir ve ganimete katar. Adam,
onun deerinden bir ey demez.
nk pay vadetmesi, hakkn gzetmek
iindir. Adam ona raz olmaynca bu da ortadan
kalkar.
Belirtilen sebeple zaten atn deerinin asl
zerinde vacip deildi. Vacip de olsa onu geri
vermede serbesttir.
nk grmedii bir eyi satn almtr.
Temelde sat sahih olmad bir durumda ise,

1791
ona hibir ey gerekmez. Vadeden pay da
alamaz.
nk pay vadetme sat kapsamndayd.
Sat batl olunca, o da batl oldu.
Vasiyette yaplan kayrma gibi. Sat
kapsamnda sabit olup sat batl olunca,
vadedilen pay da batl oldu.
1589- Yine kim bir at getirirse onu kendisine
on dirheme satarz derse, durum yukardaki gibi
olur.
nk burada da sat vadetmitir. Ayn
zamanda pay vadetmeyi de iermektedir. At
getiren kii istedii taktirde devlet bakannn bu
vadini yerine getirmesi lazmdr.
1590- At ona balarz veya yansm ona
balarz, derse at getiren kii iin verdii bu
sz yerine getirmesi lazmdr. Ancak devlet

1792
bakan at kendisine vermedike getiren kii ata
sahip olmaz. Ama "At onun olur" demise, o
zaman getirdii at onun mlk olur.
nk onundur, demesi yerine getirmesi
gereken bir pay vadetmedir. Adamn onu
yakalamasyla at mlk olur.
1591- Ona balarz, derse, sz verilen bir
pay vadetme olur. Verdii sz yerine getirmesi
lazmdr. Devlet bakan balamadan nce at
adamn mlk,olmaz. Nitekim getirilen bir cariye
olup onu azad edecek olursa, azadetmesi
geersiz olur. Getirdii ona hibedir veya
sadakadr, derse o zaman devlet bakannn
kendisine yeni bir temliki olmakszn getiren
kiinin mlk olur.
nk onundur, sz tam bir pay
vadetmedir. Ona hibedir, demesi ise onundur,

1793
sznn pekitirmesi olur. Onun iin hkm
deimez.
1592- Kim bir kl getirie onu kendisine
hibe ederiz veya on dirheme kendisine satarz,
dedikten sonra bir adam klc getirirse, ama
mslmanlarn ihtiyac olduu iin devlet bakan
klc o getiren kiiye vermek istemezse, bu
yetkiye sahiptir ve vermiyebilir. Ancak vadedilen
ey bir hibe (ba) ise, deeri (parasi)m vermesi
lazmdr. Vadedilen ey sat ise, art koulan
deeri (paray) aldktan sonra ona para deerini
vermesi gerekir.
nk burada verilen sz yerine
getirilmemitir. Devlet bakan herkesi gzetir.
Mslmanlarn buna ihtiyacn grp art koulan
eyi (klc) adama verecek olursa mslmanlar
zarar grr. Ama para deerini verecek olursa,

1794
ama gerekleir ve mslmanlarn o mala
ihtiyac da kalmaz. Bu ekilde iki tarafa da
adaletle bakm olur.
1593- Ama mslmanlarn ona ihtiyac
yoksa, art kouldu-u ekilde ona vermesi
lazmdr.
nk o satt bir bakma pay vadetme
eklindedir. Vadettii eyi de yerine getirmesi
lazmdr. nk Hz. Peygamber "Mslmanlar
artlarna baldr" buyurmulardr.
1594- Ganimetler toplandktan sonra devlet
bakan "Kim
bir peynir paras alrsa parasn verecek,
kim bir koyun alrsa be dirhem verecek, kim bir
cariye alrsa yz dirheme onun olacak" derse ve
bir adam bir peynir parasn alp yerse, bir adam
bir koyunu kesip yerse, bir adam da bir cariyeyi

1795
alp azad ederse, hepsi aldklarnn parasn
vermeleri lazmdr. nk devlet bakannn
szleri ganimetten pay vadetme eklinde deildir.
nk ganimetler alndktan sonra ganimet pay
vadetme caiz deildir. Syledii sz, sat
eklindedir. O da akit esnasnda satlacak ey
belirsiz olduundan batl olur. Alnp tketilmeyen
eyleri devlet bakan geri alabilir. nk sat
batldr. Yahut alan kiinin raz olmas
durumunda belirtilen cretle kendisine teslim
edebilir. nk o mal almasyla satlacak ey
belirlenmi olur ve sat da caizdir. Ancak byle
bir satta iki tarafn rzas gerekir.
Ald mal adam tketmise, para deerini
demesi lazmdr. Tpk fasit bir alla satn alan
kiinin mal teslim aldktan sonra tketmesi
halindeki hmmnde olduu gibi. Onun in

1796
cariye hakknda hkm geerli olmutur. nk
fasit bir sat hkm ile adam sathk mal teslim
alm ve ona sahip olmutur. Hatta o cariyeyi
satm olsa, sat caiz olup para deerini devlet
bakanna der. Azad etmesi durumunda da
hkm ayndr. Daha nce peyniri yemesi,
koyunu kesip yemesi kendisine mubah olduu ve
bundan dolay deerini tazmin etmesi
gerekmedii halde, bunlarn para deerini nasl
der? Ayn ekilde, darulhapte cariyeyi telef
edecek olsayd, yine para deerim de-mesi
gerekmiyordu, diye itiraz edilse, cevab udur:
nk bu konumadan nce ganimet
alanlarn hakk bu eylerde kesinlik
kazanmamt. Ama bu konumadan sonra
ganimet alanlarn hakk onlarda kesinlik
kazanmtr. nk fasit sat cevazen

1797
muteberdir. Darulharpte ganimet alan devlet
bakannn sat da, ganimet alanlarn sz
konusu eyada haklarnn kesinlik kazanmas
bakmndan kendisine almak ve elde etmek
mesabesindedir.
Zaten akit yolu ile alnm olan eyi almak
suretiyle mlk edinmi olmas bunu
aklamaktadr. Onun iin satacak olursa, sat
caiz olur. Bedel akdiyle mal temlik etmek ancak
bedelin denmesiyle olur. Sat fasit olduundan
belirlenen ey gerekli olmadnda kymetin
verilmesiyle olur. Ama bu konumadan nce
almakla onu mlk edinemez ve satacak olursa,
sat caiz olmaz. Ancak telef edecek olursa,
tazmin gerekmez. nk kendisine alp mlk
edinmekten nce ganimet alanlarn haklar o
eylerde kesinlik kazanm deildir.

1798
1595- Alan kii koyunu yedikten sonra devlet
bakannn sylediini iitmise, tazminat
demesi gerekmez. Ama satacak olursa, satmas
caiz olmaz.
nk devlet bakannn sylediini
iitmemi olduundan onu sat eklinde alm
deildir. Sanki devlet bakannn sylemesinden
nce alm gibidir. Ama Devlet bakannn
sylediini iittii halde alan kii, satn almak ve
mlk edinmek suretiyle alm olur.
1596- Ama ganimeti ihraz ettikten(sahip
olduktan) nce "Kim bir cariye getirirse, ona bin
dirheme satlm olur" derse ve bir adam bir
cariye getirip azad ederse, azad etmesi caiz
olmaz.
nk bu sat asla yaplm deildir. nk
sat mahalli (satlan mal) olmadan sat akdinin

1799
caiz veya fasit olarak meydana gelmesi mmkn
deildir. Burada satlk mal mevcut olmakla
beraber satn gerekliliini syledikten sonra o
mal mehul olmutur. Sat fasit olarak aktedilmi
olur, mlk de teslim almakla sabit olur.
1597- Bir koyun getiren kiiye bir dirhem
karlnda o koyun satlm olur, dedikten sonra
bir adam bir koyunu getirir ve kesip yerse,
parasn taminat olarak demesi gerekmez.
nk burada sat aktedilmi deildir.
Sanki devlet bakannn sylediinden nce
alm ve yemi gibidir. Onun iin tazminat
demez. Allah en iyi bilir.
476[11]

476[11]

1800
Piyade Ve Svarinin Paylar

1598- Mslmanlar alarak sahip olduklar
ganimetleri sonra paylamak istediklerinde Ebu
Hanife'ni grne gre svariye iki pay verilir.
Biri kendisi, biri de at iin. Piyadeye de bir pay
verilir. Atn payn mslman adamn payndan
stn tutmam, demitir ki bu da Basra ve Kfe
ehlinden Irak ehlinin grdr.
nk hak edilen eylerde hayvan
insandan stn tutmann hibir izah yoktur. Hak
etme sadece dman rktme ve ona zarar
verme bakmndandr. Bu da attan ok, adam iin
szkonusudur. Yani adam attan daha fazla
dman korkutur ve rktr.
Zaten adam olmadan at savamaz.Ama at
olmadan adam savar. Ayn ekilde, adamn

1801
az atn azndan daha fazla olabilir. At, ot ve
benzeri belki de deersiz eylerle doyabilir.
Halbuki adamn yiyecei ancak para ile bulunur.
Btn bunlarla beraber adam azkla
deerlendirilmiyor. Onun iin pay at, katr ve
deve ile hak edilmez. Halbuki atn sahibi bunlar
iin daha ok masraf yapar. Masraf atn
masrafndan ok olduu halde fil ile de sahibi pay
hak etmez.
Bundan da anlalyor ki at ile pay almaya
hak kazanmak kyasn hilafna, nas ile sabittir.
nk at, sava aracdr. Ara ile de pay hak
edilmez. Dmann kendisiyle rktlmesi de ,
filde olduu gibi, pay almay gerektirmez. Ancak
snnette belirtildii iin burada kyas terkettik.
Btn haberler at iin sadece bir payn
alnacan belirtmektedir. Bunlar kesin olduu

1802
iin burada kyas terkedilir. Ama haberlerin
elikili olduu yerlerde kyasa gre amel edilir.
Ebu Yusuf ve Muhammed'e gre svariye pay
verilir. Bir pay kendisinin, iki pay da atinindir. Bu
da Hicaz ve am ehlinin grdr.
mam Muhammed yle diyor; Bunda
hayvann insana stn tutulmas yoktur. nk
iki pay ata deil svariye veriliyor. Burada sadece
svari piyadeden stn tutulmaktadr. Bu da icma
ile sabittir. Atn geimini salad ve ahitlerini
yerine getirdii iin svari paylardan birini hak
etmektedir. Dier pay ise, at ile savat iin
ona verillir. nc pay da ona can ile savat
iin verilir. Bu gr tercih ediyorum, demitir.
nk ki taraf bunun zerinde ttifak etmitir. ki
tarafn ittifak ettii grn kitapta tercih
etdildiini belirtmitik. mam grn yle izah

1803
etmektedir:
nk tek tarafn grnden daha
kuvvetlidir. Yani iki tarafn zerinde ittifak etmesi,
kalbi daha ok tatmin eder. Hangisinin gr
alnmaya daha layk olur, konusunda da ayn eyi
sylemitir. yle ki, suyun necis olduunu biri
haber verse, iki kii de temiz olduunu haber
verse, iki kiinin verdii haber kabul edilir. nk
iki kiinin verdii haber kalbi daha ok tatmin
etmektedir.
Her iki gr iin haberlerin sahih ve mehur
olarak geldiini sylemitir. Kitapta da bu
haberler senedleriyle rivayet edilmitir. O zaman
her iki tarafn arasn uzlatrmak veya tercih
yapmak ihtiyac ortaya kmaktadr.
Ebu Hanife uzlatrmay yle yaptn
sylyor: Haberlerin arasn uzlatrrm. Ata iki

1804
pay verdiini syleyen rivayeti yle aklyorum:
Svariye verilen iki paydan biri at iin verilmi,
dieri de svariye ihtiyac iin humus (bete bir)
den verilmitir. Yahut ganimetler alnmadan nce
verilmesi vade-dilen bir paydr. Yahut atn
zikredilmesinden maksat, svarinin kendisidir.
nk svariye verildiini biliyoruz.
"Adamlar bindortyz kii, atlar da ikiyz tane
idi" anlamndaki Hayber hadisi de bu ekilde izah
edilmitir. Adamlardan maksat piyadeler, atlardan
maksat da svari-lerdir. Yce Allah yle
buyurmutur. "Svarilerinle, yayalarnla onlar
akna evir" Yani atllar ve piyadelerle.
Bu ekildeki tercihin sebebi udur: Svariye
verilen iki pay, kesindir. nk haberler bu
ekilde ittifak etmektedir. Kyasn hilafna hak
edilen eylerde ancak kesin olan eyler sabit

1805
olur. kisi de "Haberlerden fazlal ispat edenler,
yok sayanlardan evladr" demilerdir.
Svariye iki pay verildiine dair rivayetlerden
maksat, svariye verilen btn miktar belirtmek
deil, svarinin piyadeye hangi eyle stn
olduunu belirtmektir.
Ondan sonra Hayber ganimetlerini taksimini
ve bunlarn onsekiz pay olduunu belirten hadisi
zikretmitir. Hadisin sonunda da yle demitir:
Taksimi peygamber yapm deildi, sadece
dzensiz bir taksimdi. O taksimi yapan ve
snrlandran Hz. mer'in kendisiydi. Dzensiz
demek, btn paylarn eit olmas demektir.
Mufavaza kelimesi bundan tremitir. Nitekim
air yle demitir:
"Balarnda bir byk olmadan insanlar iyi
olamazlar- Cahilleri egemen olduunda da byk

1806
skonusu olmaz".
Hz. mer'in taksimi yapm olmas ise,
kur'ay ekip her payn zerine koymas demektir.
Ebu Hanife, adamn ancak birtek at iin pay
alacan ve ok atla gelse bile ancak biri iin pay
verileceini syler ki mam Ahmed'in de gr
budur. nk Hicaz ve Irak ehli bu gr
zerinde birlemitir. am ehli iki at iin bir pay
kabul ederken, dier iki pay ahsn kendisine
verirler. Ebu Yusuf da bu gr benimsemitir.
nk sava, zerinde savamak iin iki ata
ihtiyac olabilir. Fazlasna ihtiyac pek olmaz. Ebu
Hanife ve mam Muhammed ise, savann
ancak bir at zerinde savaacan syler ve
ikinci ile ncye ihtiyac olmadn sylerler.
Bu durum hizmetinin nafakasndaki
ihtilaflarna benziyor. Ebu Hanife ve

1807
Muhammed'e gre yarg, kadnn hizmetisi
olarak sadece bir hizmetiye nafaka
kararlatirabilir. Ama Ebu Yusuf a gre kadm iin
iki hizmeti nafakasn kararlatrr. erhu'l-
Muhtasar kitabnda nikah blmnde bunu
akladk.
Her iki tarafn grlerini destekliyecek
rivayetler kitapta senedleriyle, uzlatrma ve
tercihleriyle kaydedilmitir. Birinci meselede
belirttiimiz ekilde.
Malik bn Abdullah el-Has'ami'den yle
rivayet edilir: Medine'de idim. Osman bn Affan
ayaa kalkt ve yle dedi: am ehlinden burada
kimse var m? Evet, ey m'minlerin emiri, dedim.
yle dedi: Muavl'ye ye gittiin zaman ona
fetihlerde ganimeti be paya ayrmasn syle.
Biri Allah iindir. Kur'a eksin ve hangisine

1808
derse onu alsn.
Bu da gsteriyor ki drt paydan betebir
belirli olmusa, devlet bakannn istedii deil,
kur'a'da kan pay almas gerekmektedir. bn
mer'in hadisi de bunu gstermektedir. yle
diyor: Ganimetler be paya ayrlyordu. Sonra
kur'a ile belirlenirdi. Resulullaha kan pay
Resuullah alrd. stediini seip almazd. Burada
herhalde anlatmak istenen udur: Her devlet
bakan (ynetici) halkn gnln kazanma ve
kendini her trl tercih etme yahut kayrmadan
uzak durmakla mkelleftir.
Bu da datm esnasnda kur'a ekmek
suretiyle gerekleir. Onun iin drt payn
paylalmasnda da komutanlar arasnda kur'a
ekilir. Ondan sonra her komutan maiyetinde
bulunanlara verilecek paylar iin kur'a eker. Drt

1809
paydan bete bir payn ayrlmasnda da bu
ekilde kur'a ekilir.
Bunun temeli, Resulullah'n bir sefere
kaca zaman eleri arasnda kur'a ekmesine
dair rivayettir. steseydi kur'a ekmeden de
diledii hanmla sefere kabilirdi. nk kocann
yolculuuna elik eden hanmn ganimet
taksiminde pay yoktur. Buna ramen gnllerini
ho tutmak ve kayrma phesini nlemek iin
aralarnda kur'a ekiyordu. Ganimet taksiminde
de devlet bakannn ayn ekilde davranmas
lazmdr. Allah en iyi bilir.
477[12]

Yuk Hayvanlarnn Pay

477[12]

1810
1599- Alimlerimiz yle derler: Pay ayrmada
yk hayvan at gibidir. Melez at ve katr da
byledir. Bu, Irak ve Hicaz ehlinin grdr.
Ganimetten pay hak etmede Arap ile Arap
olmadan ayn olduu gibi at iin alnan paylarda
da durum ayndr. nk at iin ganimetten pay
almak, dman korkutup rktmek iindir. Yce
Allah buyuruyor: "Balanp beslenen atlar
hazrlayn. Onlarla sizin ve Allah'n dmanlarm
korkutursunuz.
478[13]

nk pay almay hak etmek, at zerinde
savamaktan dolaydr. Sava tekniini bilenler
savata beygirin attan daha stn olduunu
sylyorlar nk daha uysal ve sahibinin
srd ekilde gitmeye daha elverilidir. Atlar
araplarn stn tutmas, sadece daha ok

478[13]
Enfl.60.

1811
komas ve fazla kamasndan dolaydr. Her iki
trde de sava bakmndan bir stnlk ve ayr
bir meziyet bulunmaktadr. Bu bakmdan ikisi eit
olmaktadr. Zira pay almay hak etmek atn az
ve masraf sebebiyledir. Beygirin masraf ve az
atnkinden az deildir.
1600- am ehli ise, ata yakn olmas
durumunda ancak beygire pay verileceini
sylyorlar. Delil olarak da Ebu Musa el-Eari'nin
Hz. mer'e yazd ve "Dmandan srt geni
boyu ksa atlar ganimet aldk, bunlarn pay ne
olacak?" dedii mektubu gsteriyorlar. Ona Hz.
mer u cevab verdi: "Ona beygir denir. Bak,
ata yakn olanlara bir pay ver, byle olmayanlara
birey yoktur."
mer bn Abdulazizden de bu ekilde rivayet
edilmitir. Valisine yle buyurmutur:

1812
Halid bn el-Velid melez bir at getirerek
"Toprak yemek, buna pay ayrmaktan benim iin
daha sevimlidir" demitir.
Klsum bn el-Akmar'n yle dedii rivayet
edilir: Samda atlar saldrd. O gn Arap atlar,
ertesi sabah da melez atlar ganimete ulat.
Balarnda Munzir bn Ebi Hamsa el-Vadi vard.
nce ulaan sonra ulaan gibi klmam, dedi. Bu
durumu mer bn el-Hattab'a yazd. mer de
ona yle yazd: Vadii'yi anas dourmayayd!
Seni ne kadar zeki dourmu?!
Bir rivayette, erkek olarak dourdu, dedii
kaydediliyor. Uygulamay syledii ekilde
yaptlar.
Ama biz diyoruz ki bu haberler sava iin
elverili olmayp yk vurmak iin beslenen
hayvanlar iin geerli olsa gerek. Nitekim bu

1813
durum mer bn Abdulaziz tarafndan aklanm
olarak nakledilmitir. yle diyor: Tayl ksrak
veya katr sahiplerini piyade gibi saynz.
Sonra, Munzir hadisinde acem (yabani) ata
pay vermenin bilinmekte olduu mahade
edilmektedir. mer bn el-Hattab, Munzir'in
uygulamasna hayret etmitir. Sebebi de byle bir
uygulamay ilk defa onun yapm olmasdr.
Zaten Munzir vali idi. tihad ile hkmetmitir.
mer de bu hkmn kabul etmitir. Yoksa
gr Munzir'in grne uyduu iin deildir.
Biz ise, devlet bakan bir tihad onaylarsa,
ondan sonraki yneticilerin o hkm iptal etme
yetkisi yoktur, diyoruz.
1601- Sonra yle dedi: am ehlinden
bazlar ata iki, beygire de bir pay verirler.
Munzir hadisinde yukarda aka

1814
belirtilmiti.
Bazlar da beygire hi bir ey vermez. Halid
bn el-Velid hadisinde belirtildii gibi.
Yabani atn sahibi, katr ve eek sahibi
gibidir, dedi.
1602- Hz. mer'in yle dedii zikredilir: At
yolu(savaa klrken yolda belirlenen nokta) yi
getikten sonra lrse, ona bir pay verilir.
Alimlerimiz bu gr alm ve dman
korkutmann yolu, svari olarak gemekle gerek
led iin i sylemilerdir. Zira yol geildikten
sonra defterler tutulur ve isimler kaydedilir.
Ondan Sonra darulharpte u kadar svari ve bu
kadar piyade geip geliyor, diye haber yazlr.
Kendisiyle dman korkutma gerekletii iin
pay almay hak eder.
Bu rivayet, Hz. mer'den "Ganimet savaa

1815
katlanlarndr" rivayetine aykr deildir.
nk yolu getikten sonra savaa katlm
olan kiinin at lecek olursa, pay alr.
nk darulharbe svari olarak girmek
savaa svari
olarak girmek gibidir. Onun iin savaa
katlmam olsa bile
orduya destek olarak gelenlere de alnan
ganimetlerden pay
der.
nk dinin stn klnmas, cihad amacyla
darulharbe girmekle gerekleiyor. Hz. Ali yle
buyurmutur: "Yurdunda saldrya urayan millet
mutlaka zelil olur."
1603- Bize gre ocuk, kadn, kle ve
zimmiye pay verilmez. Sadece savasn veya
savamasn, savaan hr mslmanlara verilir.

1816
Bunun dndakiler savaacak olursa, bahi
alrlar. Kadnlara da yarallar tedavi etmek,
yemek hazrlamak gibi iler yaptklarnda bahi
verilir.
am alimleri ise kle, kadn ve ocua pay
verileceini sylyorlar. Delil olarak da Huneyn
gn Resulullahm kadn ve ocuklara pay
verdiini syleyen Mekhul hadisine dayanyorlar.
Halbuki bu haberin (hadisin) shhati tartmaldr.
Bilindii kadaryla o gn paylama
binsekizyz pay eklinde olmutur. Erkekler
bindrtyz, atlar ikiyzd. Bunun dnda kadn
ve ocuklar zikredil-memitir. Bunlar da olsayd o
zaman erkekler u kadar, kadnlar u kadar, o-
cuklar u kadar denilmesi gerekirdi.
Zira atlar zikredilirken kadnlar ve ocuklarn
zikredilmemesi makul olamaz. Hadisin zayf

1817
olduunu gsteren delillerden biri de ashaptan
ileri gelenlerin mehur olan grleridir. Mesela
Hz. mer kleye ganimetten pay dmediini
sylyordu.
1604- bn Abbas kadnlara pay
verilmeyeceini, onun yerine ganimetten bahi
verileceini sylemektedir. Said bn el-Museyyeb
Resulullahtan bu ekilde rivayet etmitir. Ebu
Hureyre de Resuiullahn kle ve ocuklara pay
vermediini rivayet etmitir. Fudale bn
Ubeyd'den de Resulullahn klelere pay
vermediini rivayet etmitir.
Resuullahm hizmetisi ukran'n Bedir
savanda bulunduu halde ona pay ayrmad,
esirlerin banda grevlendirdii ve esirlerden her
birinin ona bireyler verdii ve eline geen
miktarn Haimoullannm sekiz mehurundan

1818
herbir adamn pay kadar olduu rivayet
edilmitir. Bu sekiz kiinin ad kitapta saylmtr.
Ebu'I-Lahm'n mevlasmdan da yle rivayet
edilmitir: Kle olarak Hayber' savanda
bulundum, Resulullah bana pay vermedi, sadece
artklardan verdi.
Btn bunlar, hadisin Hayber gn
szkonusu kiilere bahi olarak verildiini ifade
ettiini gstermektedir. Biz de bu grteyiz ve
bahi verileceini sylyoruz. nk bunlar tabi
kiilerdir ve tabi ile metbu (uyan ve uyulan)
haketmede eit olmaz. Ama at byle deildir. O
bir eyi hak etmez, hak eden sadece sahibidir.
Onda tabi ve metbu'nun eitlii szkonusu
deildir.
Zimmet ehli de ayn ekilde tabidir. nk
onlarn yaptklar cihad deildir. Onun iin onlara

1819
pay olarak deil, bahi verilir. Ancak Ata, devlet
bakan onlar zorla savaa gtrrse, onlara pay
verileceini sylemektedir.
bn irin ise, onlardan cizyeyi kaldracan
sylemektedir. Bundan maksatlar da bahiin
meakkat ve savama orannda olacan
belirtmektir.
ez-Zuhri ise, onlara da mslmanlara
verildii gibi pay verilir, demektedir.
Resulullahn yahudilerden birtakm kiilerle
beraber savat ve onlara mslmanlara pay
verdii gibi pay verdii rivayet edilir. Bu ihtilaftan
dolay mam Muhammed yle demitir:
1605- Bir vali bu kiilere mslmanlara pay
ayrd gibi pay ayirsa, hkm geerli olur. Hatta
bu karan aksini dnen baka bir valiye havale
edilse, onu iptal edemez ve yerine getirmesi

1820
gerekir.
nk itihad konusu olan bir konuda karar
vermitir ve byle konularda verilen hkm icma
ile geerlidir. ptalinde icmaa muhalefet vardr ve
bu da
caiz olmaz.
1606- Hizmet etmek iin cretle tutulan
cretliye pay verilmez. nk mcahid ile
beraber ktnn cretini almtr ve bundan
dolay ganimetten pay alamaz.
Bunun esas udur: Abdurrahman bn Avf
dinara bir hizmeti tutmutur. Bu kii ganimetten
pay isteyince, Resulullah ona "Bu dinarlar dnya
ve ahiret nasibindir" buyurmutur. krime'den de
yle rivayet edilmitir: Bir savata Resulullah'n
bir hizmetisi vard ve Resulullah ona pay ver-
medi. bn Abbas'tan ise cretli kiiye pay verildii

1821
rivayet edilmitir.
Bunun izah udur: cretle alt ii
brakp savaacak olursa o zaman creti almaya
hakk olmaz. O zaman pay almaya hak kazanr.
Ama cretle yapt ii yaparsa, cretini alr ve
ganimetten pay alamaz. Durumu ordu ile beraber
bulunan tacirin durumu gibidir. Bu kii savaacak
olursa pay almay hak eder, ama savamazsa,
pay alamaz. Allah en iyi bilir.
479[14]

Darulharpte Atn Pay

1607- Yolu getikten sonra at ile savaa
katlanlarn svari payn almay hak ettiini
belirtmitik. Savata kiinin at telef olsa veya

479[14]

1822
ldrlse, svari payn almaya hak kazanr.
Ganimetler kendisi piyade olduktan sonra
alnmsa, yahut dman onun atm alp sahip
olmusa, yine svarinin alaca pay hak eder.
nk bu durumda svarinin payn alamaz,
dersek insanlar atlarnn telef olmas yahut
piyade durumuna dmeleri korkusuyla savaa
katlmaktan kanr. Halbuki devlet bakan
mslmanlan savaa daha ok tevik eden eyi
yapmas lazmdr. Sonra, pay almay hak etmek
savamak amacyla darulharpte atn masrafn
ekmekle olur, yoksa svari olarak savamakla
deil.
Nitekim deve yavrular zerinde yahut kale
kaplarnda veya gemilerde savaacak olursa,
bunlardan svari olanlar svarilerin alaca pay
hak eder. Huneyn gn Resulullah svarilere pay

1823
vermitir. Halbuki piyade olarak kaleleri
fethetmilerdi.
Anlyoruz ki muteber olan, darulharpte atn
masrafn yklenmektir, yoksa at zerinde
savamak deildir.
1608- Atm esirgeyip karargahta bir ahrda
balar ve piyade olarak savarsa, yine svari
payn almaya hak kazanr. phesiz savata
atnn isabet alm olmas, svari payn ncelikle
almasn salar.
1609- Darulharbe piyade girip bir at satn
alsa ve zerinde savasa, piyade payn alamaz.
bn Mbarek'in rivayetinde svarinin payn hak
eder.
nk zerinde savamak iin darulharpte
atn masrafna katlanmtr. Sonra, yolu gemek
savamak gibidir. Yolu gemekle svarinin payn

1824
hak ediyorsa, fiilen at zerinde savamakla bu
pay hak etmesi evleviyetle olur.
Rivayetin zarihine gre bunun izah udur:
Bir eyi hak etmenin sebebinin olumas, yolun
geilmesidir. Bunu yapan adam iin piyade pay
almann sebebi gereklemi olur. Bundan sonra
deimez. Sonra, devlet bakannn fertlerin ayr
ayr btn durumlarn tesbit etmesi ve
gznnd bulundurmas zordur. Onun iin
kolaylk olmas bakmndan yolu gemi olmay
gznnde bulundurmak gerekir. nk normal
olarak ordu o srada giri ve k halinde olur. O
srada kim svari olarak kayda gemise,
durumu daha sonra deise bile, svarinin payn
almaya hak kazanr. Durumu daha sonra
deimi olsa bile, bu srada piyade olarak
kaydedilenler de piyade payn alrlar.

1825
1610- ok yaland iin zayf dm veya
binilemiyecek kadar kk bir tay zerine binip
gelse, svarinin payn alamaz.
nk bindii hayvan savamaya elverili
deildir, Bylece piyade gelmi olduu anlalr.
Durumu katr, deve veya eek zerine binip
gelenin durumundan geri olup bunlara binerek
gelenlere ancak piyade paynn verildiini
belirtmitik.
1611- zerinde savalamayacak kadar at
zayf olsa ve iyileinceye kadar mslmanlar bir
ganimet almamlarda, kyasa gre sahibine
piyade pay vardr.
nk yolun geilmesi srasnda zerinde
savamaya elveriyli bir ata sahip deildi. At
iyiletikten sonra ancak zerinde savalacak bir
ata sahip olmu saylr. Onun iin darulharpte at

1826
satn alan veya tay zerine binip gelen ve
binilecek duruma gelmesi iin uzun mddet
bekliyen kii durumunda olur. Ama istihsan
yaparak yle denmitir:
1612- Atn iyilemesinden nce ve sonra
alnan her ganimetten kendisine bir svari pay
verilir.
nk ancak zerinde savamak iin bu atla
gelmitir. Yine ancak bunun iin masrafn
ekmitir. Szkonusu at daha nce zerinde
savalacak durumda iken daha sonra geecek
olan bir sebepten elverisiz duruma dmtr.
Bu sebep ortadan kalknca artk engel yokmu
gibi olur.
Ama tay byle deildir. zerinde savamaya
elverili deildi. Sadece darulharpte ilk defa bu
ie elverili olmutur. Onun durumu darulharpte

1827
bir at alan kiinin durumu gibi olur.
Bu fark yle bir rnekle anlatalm; Evlenme
yann altnda olan kadn kocasndan nafaka
alamaz. nk kadnlk grevine elverili deildir.
Kendisiyle cinsi mnasebet kurulamayacak kadar
hasta olan kadn da kocasndan nafaka alamaz.
nk daha nce kocasna hizmete elveriliydi.
Ama bu yaknda geecek bir sebeple
engellenmitir.
Yolun gemesi srasnda hastalanr veya bir
taraf krlacak olursa, atn durumu da bu
ekildedir. Ama yallndan zayf dmse,
bunun gemesi sz konusu deildir.
1613- Bir mslman darulharbe svari
olarak girdikten sonra at ldrlse ve ganimetler
alnmadan nce esir dse, ondan sonra ordu
ganimet alsa ve kendisi kurtulup orduya

1828
katlncaya kadar ganimetleri darulharpten
karmazlarsa, adam svari paym alr.
nk yol geildii zaman onlarla beraber
bunu hak etmi ve darulis-lamda ganimetlere
sahip olmada da onlara ortaklk yapmtr. Onun
iin svari payn alr.
Sanki onlardan ayrlmamtr.
nk ortadan kalkabilecek bir sebeple
onlardan ayrlmaya maruz kalmtr. Sebep
ortadan kalknca, yokmu gibi olur,
1614- O ordu gitmi ve yerine baka bir ordu
gelmi, kendisi de dmandan kurtulup bu
Orduya katlm, ondan sonra mslmanlar
ganimetler almsa, adam piyade paym alr ve ilk
ordu zamannda alnan ganimetlere ortak olmaz.
nk onlarla ortak olmasn gerektirecek
sebep, meydana gelmemitir. lk ordunun

1829
danlislama kmasyla da szkonusu sebep artk
ortadan kalkm olur. Zaten ordu darulislama
karken kendisi onlarla beraber olmamtr.
Dolaysyla pay almas mmkn deildir. Ama
ikinci orduya katld ve onlar da ganimet
aldklar iin kendisi de pay almay hak etmitir.
Bu durumu gznnde bulundurulur.
1615- kinci orduya piyade olarak katlrsa,
piyade payn alr, svari olarak katlrsa svari
payn alr. Tpk darul-harpte mslman olup
orduya katlan yahut darul-harpte eman verilen
bir tccar iken orduya katlan kii gibi. Bundan
dolay daha nce alman ganimette pay yoktur.
nk bu ganimetler alnd zaman pay
almasn gerektirecek sebep mevcut olmamtr.
1616- Ama mslmanlar bir arpmaya
girer ve o da onlarla beraber arprsa, piyade

1830
olarak onlara katlmsa piyade payn,
dmandan satn ald veya onlardan hibe
olarak ald bir at zerinde svari olarak
katlmsa, svari payn almaya hak kazanr.
nk o at kendisine ait saylr ve bundan
dolay da svari payn alr.
1617- Bu at dmandan zorla almsa,
adam piyade saylr ve at fey1 olur.
nk o ata ordunun himayesi ile sahip
olmutur. Onun iin ganimet kapsamnda olur.
Ordu bu ganimette kendisine ortak olur.
Ganimetten olan bir atla adam svari de
saylmaz.
Nitekim o at zerinde savama hakk da
yoktur.
1618- Dinden dnp dmana katldktan
sonra tekrar mslman olup orduya katlacak

1831
olursa her durumda esir ve durulhapte mslman
olan kii mesabesinde olur.
1619- Orduya varmadan atlar telef olacak
olursa, piyade saylrlar.
nk onlar iin orduya katlmak
darulislama giren kiinin yolu gemesi
mesabesindedir.
Ama imdat ve yardm istedikleri takdirde
kendilerine yardmc olabilecek kadar orduya
yaklam ve bu durumda atlar telef olmamsa,
o zaman svarinin payn almaya hak kazanrlar.
nk orduya svari olarak ulamlardr.
Sanki orduya katlmlardr.
Ondan sonra atlar telef olmutur.
1620- Devlet bakannn emri ile bir
mslman ordunun peinde svari olarak
darulharbe girse ve at telef olduktan sonra

1832
askerlere piyade olarak yetise, kendisine svari
pay verilir.
nk darulharbe svari olarak cihad iin
girmitir. Ganimette ortakl hak etmesi
bakmndan orduya katlm gibidir. Belirttiimiz
gibi orduya destek olanlar gibidir. Devlet
bakannn izni ile girdii iin bu adam da destek
saylr.
1621- Devlet bakan ordudan sonra
insanlarn darulharbe girmelerini yasaklamsa,
yukardaki artlarda, kiilerin darulharbe girip
orduya katldklar gnk durumlarna baklr.
Adam hrsz ve saldrgan olarak girmi olur.
Devlet bakannn izni dnda girdii iin
mcahid olarak girmi saylmaz. Nitekim giren
adam tek bana bir ganimet alacak olsa, ondan
bete bir alnmaz. Halbuki devlet bakannn

1833
izniyle girenlerin durumu byle deildir. Birincinin
aksine iltihak etmeden nce ordunun ald
ganimetlere ortak da olmaz. Bunun durumu esirin
durumu gibidir. Damlharpte mslman olup
mcahid olarak islam ordusuna katlan kiinin
katld zamanki durumuna bakld gibi.
1622- Mslman veya zimmet ehlinden
tccarlar svari olup islam ordusuyla beraber
savasalar, savatklar zamanki durumlarna
baklr.
nk katlmalarnn sebebi, o anda belli
olur. Daha nce bunlar mcahid deil, tccar
idiler. Savaan svari tccar mslman ise,
svarinin payn almaya hak kazanr zimmet
ehlinden ise, bahi almaya hak kazanr, Zimmet
ehlinden piyade ise, yine bahi almaya hak
kazanr da ganimet aldklar iin kendisi de pay

1834
almay hak etmitir. Bu durumu gznnde
bulundurulur.
1615- kinci orduya piyade olarak katlrsa,
piyade payn alr, svari olarak katlrsa svari
payn alr. Tpk darul-harpte mslman olup
orduya katlan yahut darul-harpte eman verilen
bir tccar iken orduya katlan kii gibi. Bundan
dolay daha nce alman ganimette pay yoktur.
nk bu ganimetler alnd zaman pay
almasn gerektirecek sebep mevcut olmamtr.
1616- Ama mslmanlar bir arpmaya
girer ve o da onlarla beraber arprsa, piyade
olarak onlara katlmsa piyade payn,
dmandan satn ald veya onlardan hibe
olarak ald bir at zerinde svari olarak
katlmsa, svari payn almaya hak kazanr.
nk o at kendisine ait saylr ve bundan dolay

1835
da svari payn alr.
1617- Bu at dmandan zorla almsa,
adam piyade saylr ve at fey' olur.
nk o ata ordunun himayesi ile sahip
olmutur. Onun iin ganimet kapsamnda olur.
Ordu bu ganimette kendisine ortak olur.
Ganimetten olan bir atla adam svari de
saylmaz.
Nitekim o at zerinde savama hakk da
yoktur.
1618- Dinden dnp dmana katldktan
sonra tekrar mslman olup orduya katlacak
olursa her durumda esir ve durulhapte mslman
olan kii mesabesinde olur.
1619- Orduya varmadan atlar telef olacak
olursa, piyade saylrlar.
nk onlar iin orduya katlmak

1836
darulislama giren kiinin yolu gemesi
mesabesindedir.
Ama imdat ve yardm istedikleri takdirde
kendilerine yardmc olabilecek kadar orduya
yaklam ve bu durumda atlar telef olmamsa,
o zaman svarinin payn almaya hak kazanrlar.
nk orduya svari olarak ulamlardr.
Sanki orduya katlmlardr. Ondan sonra atlar
telef olmutur.
1620- Devlet bakannn emri ile bir
mslman ordunun peinde svari olarak
darulharbe girse ve at telef olduktan sonra
askerlere piyade olarak yetise, kendisine svari
pay verilir.
nk darulharbe svari olarak cihad iin
girmitir. Ganimette ortakl hak etmesi
bakmndan orduya katlm gibidir. Belirttiimiz

1837
gibi orduya destek olanlar gibidir. Devlet
bakannn izni ile girdii iin bu adam da destek
saylr.
1621- Devlet bakan ordudan sonra
insanlarn darulharbe girmelerini yasaklamisa,
yukardaki artlarda, kiilerin darulharbe girip
orduya katldklar gnk durumlarna baklr.
Adam hrsz ve saldrgan olarak girmi olur.
Devlet bakannn izni dnda girdii iin
mcahid olarak girmi saylmaz. Nitekim giren
adam tek bana bir ganimet alacak olsa, ondan
bete bir alnmaz. Halbuki devlet bakannn
izniyle girenlerin durumu byle deildir. Birincinin
aksine iltihak etmeden nce ordunun ald
ganimetlere ortak da olmaz. Bunun durumu esirin
durumu gibidir. Darulharpte mslman olup
mcahid olarak islam ordusuna katlan kiinin

1838
katld zamanki durumuna bakld gibi.
1622- Mslman veya zimmet ehlinden
tccarlar svari olup islam ordusuyla beraber
savasalar, savatklar zamanki durumlarna
baklr.
nk katlmalarnn sebebi, o anda belli
olur. Daha nce bunlar mcahid deil, tccar
idiler. Savaan svari tccar mslman ise,
svarinin payn almaya hak kazanr zimmet
ehlinden ise, bahi almaya hak kazanr, Zimmet
ehlinden piyade ise, yine bahi almaya hak
kazanr.
1623- slama girip mslman farla
savaacak olurlarsa, pay alp alamyacaklari
konusunda savamalar srasda durumlarna
baklr.
nk durumlar esirlerin ve dmandan

1839
mslman olanlarn durumu gibidir. Zira ganimet
alabilmek iin sebep o anda gereklemektedir.
1624- Mslman olmadan orduya katlr ve
onlarla beraber savar, daha sonra mslman
olurlarsa, baklr. Mslmanlara katld srada
svari olanlara svari pay, piyade olanlara da
piyade pay verilir. Ayn ekilde darulislamdan
ordu ile piyade veya svari olarak arpmak iin
girseler, sonra ganimetler alndktan nce veya
sonra slama girseler, girileri srasnda piyade
olanlar piyade payn, svari olanlar svari payn
alr.
Bu hkm tenkit edilmitir. Mslman
olmadan nce ganimetten pay almalarnn sebebi
gereklememi, nk bunun ehlinden
olmamlardr. Almay hak edecek kiinin ehliyeti
olmadan almann sebebi de gereklemez, onun

1840
iin yolun geilmesi srasndaki durumlar deil,
slama girdikten sonraki durumlar yahut
darulharpten gelmilerse, orduya katlmalar
srasndaki durumlar gznnde
bulundurulmaldr, diye itiraz edilmitir.
Halbuki kitapta sylenenler daha dorudur.
nk bunlar ganimetten pay almaya hak
kazanan kiilerdendir.
Nitekim slama girmeden nce bunlar
bahii hak ediyorlard. Bu ganimetten bireydir.
Bununla orduya katldklar veya sava in yolu
getikleri srada bu pay almaya hak kazanma
sebepleri ortaya km olmaktadr. Zaten
darulislamda ganimetlere sahip olma hakknn
tamam gereklemeden nce slama
girmilerse, ganimetten pay almaya hak
kazanmada sebebin banda bunlar mslman

1841
imiler gibi olurlar. nk sfat asla tabi olur ve
asl zerine hkm bina ediir.
Buna gre devlet bakannn izniyle orduya
destek olarak
girip orduya katlmadan nce veya
katldktan sonra msl-
man olsalar, ganimete sahip olmalar kabul
edilir.
1625- Bir kle savamak iin efendisiyle
beraber darulharbe svari olarak girse ve
mslmanlar ganimet alsa, ondan sonra efendisi
onu azad edip bindii at kendisine bailasa,
ondan sonra da ganimetler alnsa, kleyi azad
etmeden nce msl-manlarn ald ganimetten
kleye verilecek bahi efendisine verilir ve bu
bahi pay svarinin pay miktarndan az olur,
ama piyadenin payndan da fazla olabilir.

1842
nk bahi alma konusunda kle, zimmi
gibidir. Svari zimmiye verilecek bahi,
mslman svariye verilecek ganimet pay kadar
olmaz. nk zimmet ehli iinde bir sava
yoktur ki mslmanlar arasnda ondan daha
gl bulunmasn. Klenin durumu da bu
ekildedir. Ancak azad edilmeden nce alman
ganimetten verilecek bahi pay azad edildikten
sonra da deimez. nk zimminin mslman
olmasyla verilecek miktar deimi olmaz. O da
nceki bahi pay ile mslman olduktan sonra
alnan ganimetlerden alaca ganimet paydr.
Sanki mslman oluu, pay alma sebebinin
balangcnda mevcut olmu gibi saylr.
Klenin azad edilmesiyle alaca da deiir.
nk bahi klenin hakk olarak efendisine
verilir. Ata binmi olduu iin de ganimetten pay

1843
almas gerekleir. Azad edildikten sonra pay
klenindir. Onun iin sebebin balangcnda azad
edilmiliin mevcudiyeti var kabul edilmez.
nk durum efendinin hakkn tmden iptal
eder.
Bunun iin azad edilmeden nce alaca
bahi pay bakidir, dedi. Azad edildikten sonra
alnan ganimetlerden de kleye svari pay
verilir. nk alma sebebinin olumas srasnda
kle svari idi. At bakasnn da olsa, ata
binmiti. Tpk dn bir at zerinde svari olarak
giren gibi. Efendisi ona at daha sonra
balad iin onun da durumu byledir. Bu kii
esir veya tccar olarak orduya katlan ve
svarinin payn almaya hak kazanan kii gibidir.
1626- Zimmi ve szlemeli kle de
darulislama svari olarak girdikten sonra

1844
mslmanlar ganimetler alsa, daha sonra
szlemeli kle azad edilip zimmi kii slama
girse ve ondan sonra da ganimetler alnsa, ilk
alnan ganimetten ikisine svari bahii olarak
verilir, azad edildikten ve slama girdikten sonra
alnan ganimetten de svari pay verilir.
Zimmi iin bu cevap doru deildir. Bundan
nce btn ganimetlerden pay olduu
sylenmiti. ki cevap arasnda eliki
bulunmaktadr. Unutulmamaldr ki byle
yanllklar katipler tarafndan meydana
gelebiliyor. Zimmi iin doru cevap daha nce
belirttiimiz ekildedir.
Szlemeli kle iin de cevabn doru
olmadn syleyenler vardr. nk szlemeli
kle efendisinden ayn olarak hak ettiini
almaktadr. Azad edilmesiyle alaca

1845
deimemektedir. Belki durumu zimminin durumu
gibi olur. Bundan sonra iki yerde kleden farkl
olduu belirtilmektedir.
Kimileri de bu cevabn doru olduunu
sylyor. nk szlemeli klenin kazanc
kendisi ile efendisi arasnda ortaktr. Herbirinin
onda mlkiyet hakk vardr.
Nitekim szlemeli klenin acizlii
durumunda efendinin mlkiyetinin gerei
deimekte ve azad edilmesiyle bu yoldan hak
edilenin deimesi gerei sabit kalmaktadr.
Onun iin azaddan nceki ganimmette bahi
pay kabul edilir. Azadtan sonra ise ganimetten
svari pay verilir. Darulharbe girdiinde bindii at
gerekte kendisinin olmasa bile, durum budur.
nk kazand eylerde mlkiyet hakk vardr.
Onun iin ata binmi olmas bakalarnn binmi

1846
olmasnn altnda veya dnda olmaz.
1627- Azad olduktan sonra piyade olursa,
ondan sonras iin alaca pay, ncesi iin
alaca paydan fakl olur.
nk svariye verilen bahi, piyadenin
payndan fazla olabilir. Bilindii gibi azad olmak
ktl deil, iyiliini artrr. Bylece anlyoruz ki
azad olduktan sonraki pay da svari pay olur.
1628- Kleye savama izni verilmedii halde
sadece efen-disiyle beraber hizmet iin savaa
girmise, kyasa gre kendisine birey verilmez.
nk sava ehlinden deildir. Sadece
efendisi izin verdii zaman ehil olur. Durumu,
devlet bakannn izniyle savaan eman altndaki
dmann durumu gibi olur ve bahi alabilir.
Devlet bakannn izni olmadan bu kii savaa-
cak olursa birey alamayaca gibi, efendisinin

1847
izni olmadan savaan bu kle de bir ey alamaz.
1629- stihsana gre kendisine bahi verilir.
nk kazanmas ve kendisine kar
salamas yasak deildir. Bahi almasda bu
sfatladr. Efendisi tarafndan kendisine izin
verilmi gibi olur. Davranlar kstl (hacr altnda)
iken cretle alan ve i yapmyan kle
hakkndaki istihsan ve kyas gibidir.
1630- Szlemeli kle dier kle gibi ancak
efendisinin izni ile savar.
nk savata kendini tehlikeye atar.
Halbuki efendisinin klesidir. Onun iin
efendisinin izni olmadan kendini tehlikeye atmas
caiz deildir. Ama ticaret iin darulharbe izin
olmadan kabilir. nk bu kazan salama
ilerindendir. Bu konuda hr kii gibidir. Efendisi
ticaret iin darulharbe kmasn art komusa,

1848
art geersiz olur. Szlemeli kle blmnde
bunlar akladk.
1631- Efendisinin izni olmadan savar ve
stn baar gsterirse, svari ve piyade olsun,
baars orannda kendisine bahi verilir.
nk yapt i, mal kazanmaktr.
Szleme srasnda bu hak ona verilir.
Szlemeli iin bu sabit olursa, efendisinin izni
olmadan kle iin de sabit olur.
1632- Bir kle efendisi ile beraber
darulharbe girdikten sonra efendisi onu azad etse
ve bir at verse ve kle orduya katlsa, orduya
katld zamanki durumu gznnde bulundu-
rulur. Svari ise, katldktan sonra alnan
ganimetten svari payn alr, piyade ise piyade
payn alr. Onlarla beraber savamad
mddete daha nce ordunun ald ganimette

1849
pay olmaz.
nk sava amac olmakszn girdii
zaman pay alma sebebi gereklememi olur.
Pay alma sebebi ancak orduya katlmakla olur.
Durumu darulharpte mslman olan kiinin ve
tacirin durumu gibi olur.
1633- Girdii zaman szlemeli kle olup
efendisi azad ederse yahut darulislana
mslman I ar kmadan nce szleme bedelini
derse baklr. Svari ise, azad edilmeden ve
azad edildikten sonra alnan ganimetlerden
svari payn alr.
nk efendisi ona savamak iin izin verse
de, vermese de savamak iin girmitir.
Efendinin izni art yoktur, diyoruz. nk ona
hizmet etme durumu yoktur. Sava iin gitmi
olmas ganimetten pay almas iin sebeptir.

1850
Ganimetlere sahip olmadan nce pay alabilmesi
iin artlar da mevcut olmutur. Tpk giri
srasnda ganimet alabilen kiilerin durumu gibi
olur.
Bundan da anlalyor ki szlemeli
hakknda bundan nce belirtilen ey
katibin bir hatasdr.
1634- Ganimetler paylatrldktan veya
satldktan sonra azad edilecek olursa, bu
ganimetlerden sadece bahii alr.
nk artlan olumadan bakalarn hakk o
ganimetlerde kesinlemitir. Ganimetlerin
satlmas veya taksim edilmesi, hakkn
kesinlemesi bakmndan sahip olmak gibidir.
Onun iin yardma gelecek olan askerlerin bu
ganimette pay olmaz. Darulislamda ganimetler
sahiplerini bulduktan sonra azad edilenin

1851
durumu, yardma gelen ve pay alamyan kiilerin
durumu gibidir. Ama verilmesi gereken bahii
hak eder. nk szlemeli klenin pay olup
azad edildikten sonra ona verilir.
1635- Darulharpte efendisi szleme
hakknda ona davac olursa, yarg szlemeyi
bozar.
nk szlemenin artlarna bal
kalmamtr.
Kyasa gre bu kle efendisinin izni olmadan
girmise, birey alamaz.
nk szleme bozulunca sanki yokmu
gibi olur. Onun durumu da efendisinin izni
olmadan savamak iin darulharbe gelmi kle
gibidir. Yukarda bylelerin kyasa gre bahi
alamyacam, istihsana gre ise bahii hak
ettii ve bu payn efendisine ait olduunu belirttik.

1852
1636- Aciz olarak veya szleme
ykmlln yerine getirdikten sonra lecek
olsa, baklr. lm ganimetlerin taksiminden
veya sahiplerinin eline gemesinden nce olursa,
ne kendisinin ne de efendisinin alaca olmaz.
Szlemede koulan cret denmi olsa da,
durum ayndr.
nk bahii alma hakk, pay alma
hakkndan daha gl olmaz. Ganimetlere sahip
olmadan ve ganimetler taksim edilmeden nce
mcahidin lm, ganimetten alaca pay iptal
eder. Byle olunca, szlemeli klenin lm
evleviyetle bu pay iptal eder.
lm ganimetlere sahip olduktan veya
paylama yapldktan yahut satldktan sonra
olursa, o ganimetten paym alr. Tpk hr
mcahidin lmesi durumunda olduu gibidir. Ama

1853
szlemeli kle aciz olarak lrse, payn efendisi
alr. Ama kle szlemeye bal kalmsa,
efendisi o pay alr ve klenin hr olduunu
hkme balar. Szlemesinin gereini yerine
getirmi olarak lrse, bu pay varislerinindir.
Azad edilmesi, yaamas durumu ile ilgilidir.
Buna gre pay almay hak eder. Tpk hayatta
iken ganimetlere sahip olunmadan nce azad
edilmi olmas gibi, diye itiraz edilecek olursa,
yle deriz:
Yollardan birine gre azad olmas
yaamasna bal olmaz. Belki szlemede
koulan creti deyinceye kadar hkmen yayor
kabul edilir. Dier bir yola gre, bu isnad
zaruretten dolaydr. Zaruretin olduu, yani
szlemenin hkm olan eyden sonra ortaya
kmaz. Payn hak edilmesinin ise bununla ilgisi

1854
yoktur.
1637- Kendisine sava izni verilsin veya
verilmesin, ganimetler alnmadan ve taksim
edilmeden nce lrse, pay alacak kii itibariyle
efendisine birey dmez.
Burada svarinin atndan dolay pay almay
hak etmesi gibi, efendi bahi payn hak eder,
darulharpte atn lm ile pay iptal olmad gibi,
klenin lm ile de efendinin alaca bahi
hakknn iptal olmamas gerekir, denilse, cevap
olarak yle deriz:
Durum byle deildir. Burada pay alma
hakk klenin olup dier kazanlarnda efendisi
onun yerini ald gibi almacak payn
mlkiyetinde de onun yerini alr. Zira kle
muhatap bir insandr. Alnacak haklarda
efendisinin kendisinin yerini almak zere

1855
kendisiyle akit yaplacak kiilerdendir. Nitekim sa-
vatan nce kle yolu getikten sonra lecek
olursa, efendisi onun alaca bahii alamaz.
Halbuki atn durumu byle deildir. Ama
ganimetlere sahip olunup taksimi yapldktan
sonra lecek olursa, bahi payn efendisi alr.
nk hak etme sebebi kesinlemi olup lm
ile iptal olmaz. Ancak varisin lenin yerine getii
gibi efendisi onun yerine geer. Yani payn alr.
1638- Ganimetlere sahip olunmadan nce
efendisi onu satacak olursa bahi pay iptal
olmaz.
Sahipleri deise bile pay almay hak
etmesinin sebebi deimemi olur. Alaca
bahi pay ilk efendisinin olur. Ama ganimetlere
sahip olunduktan sonra satacak olursa, durumu
aktr. Ama ondan nce satacak olmas

1856
durumunda da pay almas, pay almay hak
etmesinin sebebinin ilk efendisinin mlkiyetinde
iken gereklemi olmasndandr. Ganimetin
alnmasyla pay almann temeli sabit olur. Dier
kazanlarnda efendisinin pay iptal olmad gibi
satlmas sebebiyle de efendisinin onda pay iptal
olmaz.
Nitekim izin verilmi kii muhayyerlik artyla
birey satn alsa ve efendisi o eyi satacak olsa,
satlan ey satn alann deil, satann olur.
1639- Efendisi onu sattktan sonra baka bir
ganimet alacak olsalar, ikinci ganimetten alaca
pay onu satn alan kiinin olur.
nk pay alma hakk ancak ganimet
alnmas zamannda sabit olur. O srada da satn
alann mlk olduundan alaca payda onun
yerine geer, yani alaca pay o alr.

1857
1640- Hr ve akll olarak darulharbe girip
ganimetlere sahip olunmadan nce bunayacak
olursa, ganimetten pay almas engellenmez.
nk pay almay hak eden diri kiilerden
iken ganimetlere sahip olunmu. Bunak da olsa
bu durumu deitirmez. Ama ganimetlere sahip
olunmadan nce lecek olursa, durum deiir.
1641- Ama adam bunamam sadece
dinden dnm ve mslmanlarla beraber km
ise, baklr. slama tekrar dnmeyip ldrlecek
olursa, payn miraslar alr. Zimmet ehlinden
olan kiiye yapld gibi alman ganimetten ona
bahi verilir.
nk mrted nceden kfir olan kafir
gibidir. Ganimetler alnd srada adam pay
almay deil, vatandamz olduu iin sadece
bahi almay hak etmitir.

1858
Bu da gsteriyor ki ganimetlere sahip
olunmadan nce zimmi mslman olsa veya
szlemeli kle azad edilse, kendilerine tam bir
pay verilir.
nk ganimetlere sahip olunduu veya
satld yahut taksim edildii gnk durumlarna
baklr. Bundan da anlalyor ki zimmi ve
szlemeli kle hakknda verdii ilk cevap
yanltr.
1642- Ganimetler alndktan sonra dinden
dnp darulharbe gitse, sonra ganimetlere sahip
olunmadan nce veya sonra mslman olarak
geri dnse, bu ganimetten kendisi birey alamaz.
nk temelde dman olanlara katlmtr.
Dman, ganimetlere sahip olunmadan nce
veya sonra slama girip orduya katlsa, ama
katldktan sonra savamazsa, alman ganimetten

1859
pay olmaz. Dinden dnen de byledir. Mal elde
edilirken fey1 olacak olan bir duruma den kii
mslmanlann ganimetinden nasl pay alabilir?
Ancak kendisi nce ganimet alp koruduktan
sonra slama girerse, ald ganimet onun olur.
Btn bunlardan anlalyor ki adam asli dman
gibi olur.
1643- Ganimetlere sahip olunduktan veya
taksim edildikten yahut satldktan sonra
darulharbe katlacak olursa, alaca pay
varislerine miras olarak kalr.
nk o ganimetlerde hakk kesinlemitir.
Dier mallar gibidir. B durumda darulharbe
mrted olarak katlmas da lmesi gibidir.
1644- Dinden dnmeyip mrikler
ganimetlere sahip olunmadan nce onu esir
alm, ama ldrmemilerse, esir alnma-dan

1860
nce alnan ganimetten paym mslmanlann
ayrmalar gerekir.
nk o ganimette hakk sabit olmutur. Esir
dmekle sahip olunan ganimetten alaca hakk
kaybolmaz.
Ama esir dtkten sonra alman ganimetten
alaca olmaz.
nk esir den kii dmann elinde olup
hakikaten veya hkmen ordu ile beraber olmaz.
Esir dtkten sonra alnan ganimetlerin
alnmasnda ve sahip olunmasnda orduya
katlm deildir.
1645- Esir dtnde kendisine ne
yaptklarn bilmiyorsa, ganimetler paylalr ve
ona, verilmez.
nk hak etmek sahip olunmakla olur.
Kaybolan kii de balangta hak edecei

1861
eylerde l gibidir. Nitekim bir yakm lecek
olsa ona varis olmaz. Onun in bir ey de
ayrlmaz. Bu da onun gibidir.
1646- Ganimetler taksim edildikten sonra
mslman olarak geri gelecek olursa, yine birey
alamaz.
nk aralarnda taksim yaplan kiilerin
hakk taksim ile kesinlik kazanmtr. O mallarda
mlkiyetleri sabit olmutur. Zayf olan hak ise
zorunlu olarak iptal olur.
1647- Ganimetler satlr veya darulharpten
karlrsa, kendisi de baz mslmanlarn ihtiyac
iin darulharpte gecikip esir dse, gelip alncaya
kadar pay ayrlr. lm kesinleirse, pay
varislerine verilir.
nk pay satma ve sahip olunma ile
kesinlemi olup kaybolan kiinin hakkndaki

1862
hkm gibi hakknda hkm verilir.
Allah ben iyi bilir.
480[15]

Darulislamda Svarinin ki Pay Ve
Ganimette Ortaklk

1648- Dmandan bir ordu darulislama girse
ve mslmanlar onlar malup etse, ganimet
savaa katlanlarn olur. Halife mer'den
"Ganimet savaa katlanlarndr" diye rivayet
edilmitir.
nk ganimeti almaya hak kazanmak cihad
ile olur. Darulislamda m-cahid bizzat savaa
katlanlardr. Halbuki mslmanlar darulharbe
girse, savaa bizzat katlm olmasalar da gelen

480[15]

1863
destek kuvvetin ganimette pay vardr. nk
cihad amacyla darulharbe girmi, bylece cihad
etmi gibi olurlar. Sonra, darulharp sava yeridir.
Darulharpte sava amacyla hazr olan btn
kiiler savaa katlm hkmnde saylr.
Darulslam se sava yeri deildir. Onun iin
darulislamda mcahid, ancak bizzat savaa
katlanlar olur. Bir rnekle aklayacak olursak,
camide imamdan uzak bir yerde imama uyulsa
sahih olur. nk cami namaz yeridir. Tpk
imamn arkasnda durmu gibidir. Ama sahrada
durum byle deildir.
1649- Mslmanlar bir ehri fethedip
darulislama katsalar ve ganimetler taksim
edilmeden nce kendilerine askeri bir destek
gelse, gelen destek kuvvet ganimetlerden pay
alamaz.

1864
nk yaplan uygulama le ganimetler ihraz
edilmi (sahiplenilmi) olur. Sanki ganimetleri
darulislama kardktan sonra kendilerine destek
kuvvet gelmitir. Sonra, destek kuvvetin
ganimette ortakl, ganimetlere elde edilirken
onlara ortaklk yapm gibi olmas sebebiyle olur.
Halbuki burada byle bir durum mevcut deildir.
1650- Yine ganimetleri darulharpte taksim
ettikten veya sattktan sonra destek kuvvet
gelecek olursa, gelen kuvvet pay alamaz.
nk satmak ve taksim etmekle
ganimetlere sahip olunmak gibi hak kesinlemi
olur. Gelen destek kuvvetin ganimette ortakl
olabilmesi iin o ganimetlere sahip olunmada
onlarn da ortaklnn (rollerinin) bulunmas la-
zmdr. Yemen'de Nucayr ehline Hz. Ebu Bekr'in
yapt uygulama bunun delilidir. es-Siyeru's-

1865
Sair'de bunu akladk,
1651- Dman asker darulislama girip bir
ehre girseler, ehir halk kp onlarla savasa
ve kendilerine galip gelse, ganimetler ehir
halkndan sadece dmanla savaanlarndr. e-
hir halk onlara "Biz sizi koruduk, destekledik",
deseler, onlara iltifat edilmez.
nk onlar cihad etmediler. Sadece
vatanda olarak evlerinde oturdular. Alman
ganimette ortaklk ancak mcahid olanlar iindir.
Zaten ne ganimetlerin alnmasnda, ne de o
ganimetlerin korunmasnda onlara destek oldular.
1652- Ama silahlanp ata binmi ve ehrin
kapsna kadar
gelmi ve ehrin kapsnda toplanmlarsa,
orada alman ganimetlere ortak olurlar.
nk savaa katlm ve sava amacyla

1866
silahlanp ehrin kapsna gelmekle cihad etmi
olurlar.
Nitekim ordu sahrada dmanla karlar,
ama ordudan belirli miktarda kiiler fiilen savar.
Ama ganimet btn orduda olanlar arasnda
ortak olur.
nk hepsi savaa katlmlardr. Bu da
onun gibidir.
1653- Mslmanlar, savamak iin evinden
km, ama izdihamdan kalenin kapma
ulaamam bir mslmanm kapsna varsalar,
alman ganimette o adam ortak olur.
nk hu uygulamasyla cihad etmi ve
savaa katlm gibidir.
1654- Evinin iinde veya kapsnda svari
yahut piyade olarak durmu ve izdihamdan
dolay gidenemise, baklr. Evinin kaps ak

1867
grlm ise, ganimetten pay alr, ama evinin
kaps zerinde kilitli grlmse, ganimetten pay
alamaz.
nk bu adam evinde korunmu ve cihad
amacyla sava alanna gitmemi bulunmaktadr.
Ama evinin kaps ak olursa, o zaman savaa
katlm gibi olur.
1655- Kaps zerinde kilitli olarak evinde
grlen kii ganimetten pay alacak olursa, evinde
ei ile mnasebet kuran bakalarna da pay
dm olur. nk iki durum birbirine yakndr.
Ancak bu konuda istihsanla ve halkn rf ile
uygulama yaplr.
1656- Kiiler ehrin surlar zerinde
mslmanlar tevik edecek ve mrikleri
korkutacak ekilde sesleniyorlarsa, ganimette
onlar da ortak olurlar.

1868
nk savaa katlan ve bir nevi cihad eden
kiiler kapsamnda olurlar.
1657- Mslmanlarn yenilmesi halinde
dmann ehre girmesini engellemek iin devlet
bakan onlara surlarn zerinde bulunmalarn
emretmi ve mslmanlara u veya bu ekilde
destek olmalarn yasaklamamisa, yine
ganimette ortak olurlar.
nk savaa tank olmu ve mslmanlar
destekliyecek eyle megul olmulardr. O da
dmann ehirlerini ele geirmesinden
kalblerinin mutmain olmasdr.
Bunun temeli, Resulullah'n Uhud gn
okulara yerlerinden ayrlmamalarn
emretmesidir.
phesiz onlar da savaa katlanlardandr.
Ganimetler alnd taktirde onlar da ortak

1869
olacaklard.
1658- Mslmanlar ehrin kapsna kp
piyade olarak dmanla arpsalar, ama atlarn
evlerinde eerlemi olsalar, onlara ancak piyade
pay verilir.
nk ne hakikaten ne hkmen at zerinde
savamamilardir. Atlarn eerlenmesi hibir
ekilde savamak deildir.
1659- Ama Evlerinden svari olarak m,
sonra sava esnasnda atlarndan inerek
savamlarsa, svari payn alrlar.
nk savaa svari olarak katlmlardr.
Ya yerin darlndan yahut savaa daha byk
azimle katlmak iin atlarndan inmilerdir. Onun
iin svari payn almaktan mahrum edilemezler.
1660- Ayn ekilde savaa piyade olarak
gelen, ama yannda bir gen atn ekiyorsa, o

1870
kii svari payn alr.
nk at gencin elinden alp zerinde
savama imkanna sahiptir ve hkmen at
zerinde savamaktadr.
1661- Savaa svari olarak gelse, ama
yannda gelen gence atn evine geri gtrmesini
emretse, o da gtrdkten sonra piyade olarak
savasa, sadece piyade payn alr.
Zira atn gen geri gtrmekle sanki savaa
atl olarak gelmemi o-lur. Nitekim savata at
zerinde savamak zorunda kalrsa, atna
binmesi imka-
1662- Dman ehre girmeyip birka
kilometre yaklam ve mslmanlar piyade ve
svari olarak karlarna kp yenmi ve
ganimetler almsa, baklr. Onlardan svari
olanlar ister svari olarak arpsnlar ister

1871
piyade olarak, svari payn alr.
nk atn getirmi ve hkmen atyla
savam olur.
1663- Ama bunun aksine olarak savaa
piyade balarsa, atyla savam olmaz. nk
at ahrda bulunuyordu.
Ne hakikaten, ne de hkmen atyla
savamamtr.
1664- Mslmanlar kendilerine doru
geldiinde mrikler karargahlarndan
uzaklam, ama mslmanlar onlar izleyip
piyade olarak onlarla savam, atlarn da
karargahta brakm iseler, baklr. Karargahta
bulunanlarn yardm edebilecei ve atlarn
getirtmek istediklerinde getirebilecekleri bir yerde
dmanla savamlarsa, alman ganimete ortak
olup svarileri svari payn alr.

1872
Karargahn sava yerine yaknl sebebiyle
hkmen savaa katlm gibidirler.
1665- Ama karargahtan uzaklamilarsa, o
zaman karargahta olanlar iin pay yoktur. Savaa
atyla katlanlar dnda onlardan hibir kiiye de
svari pay verilmez.
nk bunlar at zerinde savam veya
savama imkanna sahip deildirler.
Nitekim onlar takip etmek in atlanna
binseler ve gnlerce yol alsalar bile piyade saylr
ve karargahta olan atlarna baklmaz. nk
darulislamda pay almay hak etmek ancak
savaa katlmakla olur. Bu katlma hakikaten
veya hkmen olur. Fiilen savaa katlm ise,
hakikaten yahut yardm istedikleri takdirde
onlarn yardmna gidilebilecek kadar yakn bir
yerde iseler, onlara destek tekil etmeleri

1873
gznnde bulundurularak hkmen olur. Bu iki
durum yoksa, savaa katlm saylmazlar.
1666- Karargahlarna svari olarak km
iken bazlarnn at telef olursa, onlar svari
payn alrlar.
nk karargaha svari olarak gelmi ve
sava orada yahut ona yakn yerde ise, atyla
savam olur. Bu durum, savan darulharpte
olmas halinde savamak iin yolu geenlerin
durumu gibidir.
Karargaha piyade olarak km ve
savamam, sonra atm getirmi yahut bir at
satn almsa, yine svari payn alr. ki taraf
sava dzeni aldnda piyade iken atn getirse
yahut bir at satn alsa, yine svari payn alr.
nk burada muteber olan savaa
katlmaktr. Savaa hakikaten katlmak da

1874
arpma zamannda olur. Karargaha atsz olarak
gelmi olmas, hakikaten savaa katlm
olmasn engellemez.
1667- Sava baladnda kendisi piyade
olduu halde sava esnasnda bir at elde etse,
sadece piyade paym alr.
nk hakikaten ve hkmen savaa piyade
olarak katlmtr. Ondan sonra bir at elde etmesi
durumunu deitirmez. Nitekim dmandan len
birinin atn alp zerinde savasa, yine piyade
payn alr.
1668- Dman yenilgiye uramadan nce
arpma esnasnda mslmanlardan len veya
ldrlen kiilere ganimetten pay yoktur.
nk sava devam ederken ganimet alma
gereklememi olur. nk mrikler hala
kendilerini savunmakta ve mallarm

1875
korumaktadrlar.
1669- Ama dman yenildikten sonra len
veya ldrlen nslmanlar ganimetten pay
alrlar.
nk sava darulislamdadr. Dmann
yenilmesiyle ganimette hak sahibi olma da
kesinlemi olur. Ganimetler darulislamda ihraz
edilmi saylr. Daha nce de belirtildii gibi,
ganimetler ihraz edildikten sonra len kiilerin
paylar geersiz olma
1670- Sava devam ederken bir mslman
hibe veya satn
alarak bir at elde etse ve zerinde savasa,
ondan sonra ganimet alnp asker karargaha
dnse, ona sadece piyade pay verilir.
nk muteber olan, savaa hangi durumda
katlddir.Bu da savan banda belli

1876
olur.Savam banda kendisi piyade
bulunuyordu.
1671- Ertesi gn savaa gelseler, o da
svari olarak savaa katlsa, alnan ganimetten
svari payn alr.
nk bu dierinden baka bir savatr. Bu
savaa svari olarak da katlmtr. ki tarafn
birbirinden ayrlmasyla birinci arpma bitmi
saylr. Nitekim birincisinde arpmadan nce at
elde etmi olsayd, ganimetten svari payn
alrd. kinci arpmada da durum bu ekildedir.
1672- Mriklerle savap ganimet
alnamlarsa, ondan sonra ehirden kendilerine
svari yahut piyade destek kuvvet gelse ve
dmanla savasa veya savamayp onlar
dmandan ganimet alncaya kadar ihtiyat olarak
beklese, onlar da alnan ganimete ortak olurlar.

1877
Svari olanlarna svari pay, piyade olanlarna
da piyade pay verilir.
nk ganimetler alnmadan nce savaa
katlm saylrlar. Tpk ordu ' ile beraber savaa
km olanlar gibidirler.
1673- Yine karargahlarna gidip orada
bekleseler ve sava yerine gelmeseler yahut
onlara destek olabilecek ekilde yaknlarnda
karargah kursalar, ganimetten pay alrlar.
nk savamak amacyla yurtlarndan
km ve onlarla beraber dmana kar savap
destek olmak iin gelmilerdir. Ganimet
alnmadan nce yardm istedikleri takdirde
onlara yardmc olabilecek yere gelmilerse,
ihtiyat kuvvet gibi olurlar ve savaa katlanlar gibi
pay almay hak ederler.
1674- Kendilerine varmadan nce ve

1878
vardktan sonra ganimet alm olmalarnda da
hkm ayndr.
nk iki taraf arasnda sava srd
mddete ganimet alma gereklemez.nk
mrikler her an mallarn mslmanlann elinden
almak iin abalarlar. Ganimetlerin kesin olarak
alnmas, gelen takviye kuvvetle gereklemi
saylr.
1675- Ganimetler alnp arpma durmu ve
iki taraf karargahna dndkten sonra takviyye
kuvvet gelmise, gelenler bu ganimetlere ortak
olamazlar.
nk ganimetlerin alnd arpma
bitmitir. Ortaklk hakikaten veya hkmen
arpmaya katlanlar iindir. ki tarafn
arpmaya son verip yerlerine ekilmesiyle de
ganimet alma tamamlanm ve darulislamda

1879
ihraz ile de hkmen bitmitir. Bunlar darulislamda
dmanla savamaktadr. Ganimetler sahiplerini
bulduktan sonra hakikaten veya hkmen destek
kuvvetin ganimette ortakl olmaz.
1676- Ertesi gn dmanla arpma olsa ve
gelen takviye kuvvet de savaa katlp ganimetler
alnsa, o takdirde gelenler alnan yeni ganimete
ortak olurlar.
nk burada savaa katlmlardr. Savaa
katlmak veya askerlere ihtiyat destek olmakla
ganimete sahiplenilmi olur.
1677- Ertesi gn dmanla yaplan savata
nslmanlar yenilgiye urayp mevzilerine
ekilse ve gelen destek kuvvet onlar koruyup
dmanla arparak onu yense ve alnan nceki
ganimetin dmann eline gemesini nleyip sizi
savunduumuz iin ganimete ortak olacaz,

1880
deseler, szlerine iltifat edilmez.
nk ganimetler, bu savatan nce
darulislamda garanti altna alnmtr. Darul-
siamda garantilenmi olan ganimetleri savunmak
iin savamak, askerin silah ve elbiselerini
korumak iin savamak gibidir ve ganimette
ortakl gerektirmez.
1678- Mslmanlarn yenilmesi srasnda
mrikler o ganimetleri tekrar alm, ama gelen
takviye kuvvet onlar ellerinden kurtarnsa,
ganimetleri sahiplerine verirler.
nk darulislamda sahip olmakla o
ganimetlerde ncekilerin hakk kesinlemitir.
Onlarn mallarna katlm saylr. Onun iin
onlara geri verilmesi gerekir. Sonra, mrikler o
ganimetleri geri alm olsa bile, onlar yurtlarnda
korumu deildirler. Bu bakmdan ncekilerin

1881
hakk olarak kalr.
Ama bu olay darulharpte olsayd, durum
deiik olurdu.
Zira orada ncekilerin hakk kesinlemi
olmazd. nk ganimetleri garanti altna alma
gereklememitir. Dmann o ganimetleri
tekrar almas da onlar sahiplenmesi demektir.
Onun iin nce alanlarn bu ganimette haklan
geersiz olur ve sonra alman ganimetler gibi
olurlar.
1679- Dman darulislama denizde gemiler
iinde olsa, mslmanlar da onlarla savamak
iin gemilere birse ve karada sava iin yanlarna
atlar alsa, ama iki ordu denizde karlap
savasa ve mslmanlar ganimet alsa, o
ganimetleri svari ve piyadeye datrlar.
nk zerinde dmana kar savamak

1882
iin atn masrafn yklenmilerdir. At zerinde
savama imkan olmayan bir yerde piyade olarak
savatklar iin svari payndan mahrum
edilmezler. Nitekim baz geitlerde dmanla
karlap atlarndan inseler veya piyade olarak
arpsalar, svari payn alrlar. Yine kalenin
kapsndan piyade olarak omlarlarla arpsa, .bu
sebepten, svari payn alrlar.
1680- Atlar darulislamda sahilde brakp
piyade olarak gemilere binseler, baklr, zerinde
savamaya muhta olacaklar zaman atlarna
ulaamyacak kadar onlar karada uzak bir yerde
birakmlarsa, ganimetten svari payn
alamazlar. Sahilde karargahta bekliyenlerin de
ganimetten pay olmaz.
nk bu artlarnda karada olsalard
karargahta kalp katlmayanlar iin pay alma

1883
szkonusu olmazd. nk onlar savaa
katlmam olurlar. Denizde olduklar durumda da
hkm ayndr.
1681- Ama yardm edebilecek kadar
karargaha yakn yerde dmanla arpma olmu
ve ganimet alnmsa, katlmyanlar da pay
alrlar, svari olanlara svari pay verilir.
nk savaa gelmi ve sava yerine yakn
yerde olmulardr. Sanki sava yeri fidedirler.
Karargahta olanlarn kuvveti man'evi destei ile
dman yenilgiye urad iin, katlmayp
bekliyenler de ganimete ortak olurlar.
Nitekim dman darulslam bir adada olup
aralnda Dicle nehrinde genilii kadar ksa bir
mesafe olsa ve mslmanlar gemilere binip
dmandan ganimetler alsa, ganimetleri
getirdikleri zaman karargahta bekliyenler de

1884
onlara ortak olurlar. Yukardaki durum da bu
ekildedir.
1682- Mslmmanlar Taberistan ormanl
gibi darulislamda bir ormana girseler ve svari
olarak girmeye g ye-tirmeyip atlarndan inseler
ve atlarnn kinemesini iiticek kadar
karargahlarnda yakn bir yerde dmanla piyade
olarak arpsalar, askerin refakatileri de alnan
gamite ortak olur. At sahiplerine de svari pay
verilir.
nk hepsi sava yerinde olmu gibi sava
yerine yakn bulunmaktadr.
1683- Ama ormana dalp dmann peine
dseler ve yardm istedikleri takdirde
arkadalar kendilerine yardm edemi-yecek
kadar uzaklasalar, alman ganimette kararghta
kalanlarn pay olmaz.

1885
nk bunlar hakikaten savaa
katlmadklar gibi sava yerinden uzaklklar
sebebiyle hkmen de katlm saylmazlar.
1684- Dmanlar darulislamda bir kalede
yahut atlarn kamayaca bir dada korunsalar
veya ehrin etrafn su ile kuatp ehri ada gibi
yaparak kalede korunsalar, mslmanlar da
gemilere binip kaleye ksa yahut kaleye piyade
olarak kp pr.u fethetse ve ganimet alsalar,
askerin refakatileri de o ganimetlerde ortak olur
ve at sahiplerine svari pay verilir.
nk dman malup edenler ancak
onlarn yaknnda olan askerlerin
refakatilerinin kuvveti sayesinde
yenmilerdir.
1685- Ama karargah yardm ve destek
salanamyacak kadar kale ve korunma yerinden

1886
uzak ise, refakatilerin ganimette ortakl
szkonusu olmaz.
nk dman yenmeleri karargahta
olanlarn kuvveti ile deil, kendi kuvvetleriyledir.
Burada ganimetlere olmak da karargaha
dnmeden nce tamamlanm olur ve
darulslamda ganimet ihraz edilmi olur. Onun
iin karargahta olanlarn ortakl szkonusu
deildir.
Nitekim ayn eyi darulharpte yapp
karargaha dnmeseler ve baka bir yerden
darulslama ksalar, karargahta olanlar alnan
ganimette ortak olmazlar. Ama karargah onlarn
yaknnda ise, ortak olurlar. Savatklar ve
ganimet ai-dklar zaman yardm isteklerini
karlayabilecek yaknlkta isler, karagahta
olanlar ganimetten pay alrlar.

1887
Sava darulislamda olduunda da durum bu
seki dededir. Ancak darulharpte svari
ashabndan olup karargahta atyla beraber
bekliyenler svari payn alrlar. Darulislamda
olan savan aksine, ganimetler karargahtan
uzaklatktan sonra alnm olsa bile, durum
ayndr. nk bu durumda ganimetten pay
almak iin sebep sava iin yolun geilmesiyle
gereklemi olmaktadr.
Nitekim byle kiilerin at telef olacak olsa da
svari payn almaya hak kazanr. Karargahta
brakmas durumunda da durum ayndr. Ancak
almaya hak kazanan hakknda bu mana muteber
deildir- Zira darulharpte len asker iin pay
almaya hak kazanr.
Ama sava darulislamda ise, svari payn
almak, savaa katlmakla gerekleir. htiya

1888
olduunda elde edip zerinde savama imkan
olmayacak kadar at uzak bir yerde kalmsa,
savaa ancak piyade olarak katlm ve svarinin
payn almaya hak kazanmam olur.
Allah en iyi bilir.
481[16]

481[16]

İslam Devletler Hukuku Şerhu Si̇yer Ul Kebi̇r İmam Serahsi̇

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

İslam Devletler Hukuku Şerhu Si̇yer Ul Kebi̇r İmam Serahsi̇

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SLM DEVLETLER HUKUKU

erhus Siyeril Kebir

You might also like