T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)
MZK ALETLER YAPIMI
USUL VE TAVIRLAR
ANKARA 2007
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;
Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl nn 02.06.2006 tarih ve 269
sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve
Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192
dala ait ereve retim programlar nda amalanan mesleki
yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim
materyalleridir (Ders Notlar dr).
Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel
renmeye rehberlik etmek amac yla renme materyali olarak
hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve
Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya
balanmtr.
Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan
yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim s rasnda
gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta
ilgili birime bildirilir.
rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine
mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet
zerinden ulalabilir.
Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz
olarak datlr.
Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret
karl nda satlamaz.
i
AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii
GR .......................................................................................................................................1
1. USULLER............................................................................................................................2
1.1. 3/8 Usul ve Tezene Vurular........................................................................................3
1.2. 6/8 Usul ve Tezene Vurular........................................................................................7
1.3. 12/8 Usul ve Tezene Vurular.................................................................................... 11
1.4. 5/8 Usul ve Tezene Vurular...................................................................................... 15
1.5. 10/8 Usul ve Tezene Vurular.................................................................................... 20
1.6. st Tel deki Seslerde Ba Parman Kullanm ........................................................... 24
1.7. 7/8 Usul ve Tezene Vurular...................................................................................... 25
1.8. 9/8 Usul ve Tezene Vurular...................................................................................... 30
1.9. ki Sesli Halk Ezgi rnekleri ...................................................................................... 35
1.10. Kondisyon al malar.............................................................................................. 42
UYGULAMA FAALYETLER ....................................................................................... 63
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 64
RENME FAALYET 2 ................................................................................................. 66
2. YRESEL TAVIRLAR..................................................................................................... 66
2.1. Zeybek Tavr ............................................................................................................... 67
2.2. Teke Zortlamas Tavr................................................................................................. 73
2.3. Konya Tavr ................................................................................................................ 75
2.4. Silifke Tavr ................................................................................................................ 78
2.5. Balamada Tavrlar..................................................................................................... 82
UYGULAMA FAALYETLER ....................................................................................... 84
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 85
MODL DEERLENDRME.............................................................................................. 87
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 88
NERLEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 89
KAYNAKA......................................................................................................................... 90
NDEKLER
ii
AIKLAMALAR
KOD 212MGS034
ALAN
Mzik Aletleri Yapm Alan
DAL/MESLEK M zrapl Halk Mzii Enstrmanlar Yapm
MODLN ADI Usul ve Tavrlar
MODLN TANIMI
Balamada usul ve tavrlar ile ilgili bilgi ve becerilerin
kazandrld renme materyalidir.
SRE 40/24
N KOUL Tart m ve ar zalar modln baarm olmak.
YETERLK Usul ve tavrlar almak
MODLN AMACI
Genel Ama
Gerekli ortam ve donanm salandnda, balamay
teknie uygun olarak usul ve tavrlara gre
alabileceksiniz.
Amalar
Usulleri uygulayabileceksiniz.
Yresel tav rlar alabileceksiniz.
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam: Akustik zellikli sn f ortam,
Donanm: Mzik kitap ve kataloglar, ses kayt cihazlar,
LME VE
DEERLENDRME
Her faaliyet sonras nda o faaliyet ile ilgili deerlendirme
sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda size lme arac (uygulama,
soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalar ile
kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.
AIKLAMALAR
1
GR
Sevgili renci,
Gemii binlerce yl ncesine kadar dayanan ve olduka zengin bir birikimi olan Trk
mzii konusunda ok nemli almalar yaplmakta birlikte, zellikle konunun eitimi ile
ilgili yaplan almalara yeterli olduu sylenemez. nk Trk mzii, Bat mzii
karsnda hep geride kalmtr.
Kendi alanm zla ilgili ok ge kalan admlardan birini atma adna; Anadolu Trk halk
mziinin en yaygn sazlarndan olan balamann, aa uygun ve sistemli bir ekilde
eitimin verilebilmesi iin bu modl hazrladk. Bu kitapkta konular basitten zora doru
belirli bir zel sra takip edilerek verilmitir. Bu nedenle siz sevgili rencilerimize yararl
olacan umuyoruz.
GR
2
RENME FAALYET1
Bu faaliyet sonunda, uygun ortam saland nda, balamay usullere uyarak
alabileceksiniz.

Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr:

Ka eit tartm kalb vardr, aratrn z.
Ka eit aksak usul vardr, aratrnz.
1. USULLER
Usul Sistemi: Usul, l yerine kullanlan bir kavramdr. nk usul genel
olarak Trk mziinde, l yannda bir de tavr ve slubu belirler. Trk halk
mziinde gney dounun 5/8'lik paras ile Krolu veya Smmani'nin
havasnn 5/8'lii, tav r ve slup olarak da birbirinden ayrlr. Kavramlamann
dier sylenmesi gereken yn ise, yine bu usullerin l ile deil, belirli adlarla
anlmasdr: Karlama, Zortlatma, Datdiri, Gakgili gibi adlar hzl 9'lu vurulu
usulleri, Metelik, kldm, Sama, Zahma gibi adlar, 2 vurulu usulleri
belirlemektedir.
Trk Halk Mzii usulleri blmde incelenir.
Ana usuller ve erli ekilleri (2, 3 ve 4 birim vurulu)
Bileik usuller (5, 6, 7, 8, 9 birim vurulu)
Karma usuller (10 ve daha fazla birim vurulu)
RENME FAALYET1
ARATIRMA
AMA
3
1.1. 3/8 Usul ve Tezene Vurular
4
5
6
7
1.2. 6/8 Usul ve Tezene Vurular
8
9
10
11
1.3. 12/8 Usul ve Tezene Vurular
12
13
14
15
1.4. 5/8 Usul ve Tezene Vurular
16
17
18
19
20
1.5. 10/8 Usul ve Tezene Vurular
21
22
23
24
1.6. st Teldeki Seslerde Ba Parman Kullanm
25
1.7. 7/8 Usul ve Tezene Vurular
26
27
28
29
30
1.8. 9/8 Usul ve Tezene Vurular
31
32
33
34
35
1.9. ki Sesli Halk Ezgi rnekleri
36
37
38
39
40
41
42
1.10. Kondisyon almalar
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
UYGULAMA FAALYETLER
lem Basamaklar neriler
Balamada 3/8lik bir ses karnz
ve ritmini el iaretleriyle gsteriniz.
Balamada 6/8lik bir ses karnz
ve ritmini el iaretleriyle gsteriniz.
Balamada 12/8lik bir ses karnz
ve ritmini el iaretleriyle gsteriniz.
Balamada 5/8lik bir ses karnz
ve ritmini el iaretleriyle gsteriniz
Balamada 10/8lik bir ses karnz
ve ritmini el iaretleriyle gsteriniz.
Balamada 7/8lik bir ses karnz
ve ritmini el iaretleriyle gsteriniz.
Balamada 9/8lik bir ses karnz
ve ritmini el iaretleriyle gsteriniz.
Kondisyon almalar n yaparak
Kbrs Zeybeini alnz.
Sol eliniz ile sesleri doru ve temiz basnz.
Sa elinizin alt ei e doru fazla gitmemesine
dikkat ediniz.
Alttan ektiiniz ve stten vurarak
kardnz seslerin engeli(birbirine eit
iddette)olmasna dikkat ediniz.
Tartmlarn ve tezene vurular nn
doruluuna dikkat ediniz.
Kondisyon almalarn yaparken bal
notalarn arpej eklinde alnmasna dikkat
ediniz.
UYGULAMA FAALYETLER
64
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
A. Objektif Testler (lme Sorular)
Boluk Doldurma Tipi Sorular
Aadaki ifadelerin boluklarna uygun kelimeyi yerletirerek deerlendiriniz.
1. .... , l yerine kullanlan, tavr ve slubu belirleyen kavrama denir.
2. Usuller ....blmde incelenir.
3. ... usul iinde lemeler barndran usullere denir.
4. 9/8'lik bir usulde leme ... ekilde gsterilebilir.
Deerlendirme
Cevaplar nz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz
konularla ilgili faaliyete geri dnerek inceleyiniz.
Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
LME VE DEERLENDRME
65
B. Uygulamal Test
Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatal
grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz.
Kontrol Listesi
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1 Balamada 3/8'lik bir ses kardnz m?
2 Balamada 6/8'lik bir ses kardnz m?
3
Balamada 12/8'lik bir ses kardnz m?
4 Balamada 5/8'lik bir ses kardnz m?
5 Balamada 10/8'lik bir ses kardnz m?
6 Balamada 7/8'lik bir ses kardnz m ?
7
Balamada 9/8'lik bir ses kardnz m ?
8
Kondisyon almalarn yaparak K brs Zeybeini altnz
m?
Deerlendirme
Yaptnz deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden
geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi
aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz.
Cevaplar nzn tamam Evet ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
66
RENME FAALYET 2
Bu faaliyet sonunda uygun ortam ve donanm salandnda balamada, tekniine
uygun olarak yresel tavrlar alabileceksiniz.
Bu faaliyet ncesinde yapman z gereken ncelikli aratrmalar unlardr:
Ka eit yresel tavr vardr, aratrnz.
Bu tav rlarn tezene hareketlerini iaretleyerek gsteriniz.
Frsatn bulursanz mahalli sanatlar dinleyip halk oyunlarn izleyiniz.
2. YRESEL TAVIRLAR
Gemii binlerce yl ncesine kadar dayanan ve olduka zengin bir birikimi olan Trk
mzii konusunda ok nemli almalar yaplmakla birlikte, zellikle konunun eitimi ile
ilgili yaplan al malarn yeterli olduu sylenemez. Trk mzii konusundaki en youn
almalarn Cumhuriyetin kuruluundan sonraki 45-50 yllk dnem ierisinde yapld
grlmektedir. Bu dnemin sonrasnda 1975 ylnda alan ilk Trk mzii okulu, Trk
mzii eitim ve retimi asndan atlan olduka nemli ve byk bir admdr. Fakat bu
okul almas ile birlikte yllardr sregelen Bat mzii, Trk mzii atmasnn da hedefi
hline gelmitir. 1826 ylnda Osmanl sarayna bal askeri bando ve okul rgtnn
(Mzka-y Hmayun) kurulmas ile balayan ve ilk Bat mzii okulu da saylabilecek
almalardan sonra, Trkiye'de Trk mzii okulunun ilk olarak 1975 yl nda, yani bu
tarihten 150 yl sonra kurulmas son derece dndrcdr. Trk mzii konusunda bu
gnk eksikliklerin veya yanl lklarn sebebi aratrldnda problemin de buradan, bu
dncelerden, bu anlaytan ve bu ge kalmadan kaynakland ok net bir ekilde
grlmektedir. Atatrk'n daha 1930'lu yllarn banda hedefledii ve eitli toplantlarda
dile getirdii; ada Trk mzii okullarnn almas , salam bir alt yapya kavuturulmas
ve ada bir eitim retim sistemi acaba gnmzde gerekletirilebilmi midir? Bu
soruya gnl rahatl ierisinde "evet" demek mmkn deildir. lk Trk mzii okulunun
almas bu anlamda byk bir admdr. Fakat, bu okulun gerek alt yapsndaki, gerekse
eitim ve retimi ile ilgili problemleri ada bir anlay la zerek rayna oturtulmas ile
atlmas gereken 2. ve dier admlar eitli nedenlerden dolay maalesef atlamamt r.
RENME FAALYET 2
ARATIRMA
AMA
67
Kendi alanmzla ilgili ok ge kalan bu admlardan birini atma adna, Anadolu Trk
halk mziinin en yaygn sazlarndan olan balamann, aa uygun ve sistemli bir ekilde
eitiminin verilebilmesi iin bu metodu hazrladk. Fakat u hususu burada belirtmek
gereklidir. Bizim Trk mzik eitiminin en nemli problemlerinden birisi olarak
grdmz metot konusu ile ilgili yaz lm birok kitap bulunmaktadr. Balama ise en ok
metodu yaz lan alglardandr. Fakat bu almalarn baz katklar olmakla birlikte
dncelerimizi bu kitapta "Balama Metodu al malarnda Yaplan Yanllklar ve zm
nerileri" bal altnda verdiimiz ve ayn zamanda sempozyum bildirisi olan yaz mzda
da belirttiimiz gibi byk bir ounluu metot olmaktan ok uzaktr.
Bu dncelerden hareketle ilk defa 1993 ylnda yazmaya baladmz bu metot;
bata Gaziantep niversitesi, Trk Mzii Devlet Konservatuar, Trk Halk Mzii Ana
Sanat Dalnda, balama eitimi dersini alan renciler zerinde denenmitir. Defalarca
yazarak bitirdi imiz bu alma, her denemede hatalar ve eksiklikler giderilerek tekrar
yazlm ve 2000 ylnda Gaziantep niversitesi tarafndan "Balama in Etdler ve Tezene
almalar" ad altnda yay nlanmt r. Gaziantep niversitesi, Sakarya niversitesi, Frat
niversitesi ve Harran niversitesi bnyesinde bulunan Mzik Eitimi Blm veya
Konservatuvarlardaki; balama eitimi derslerinde ders kitab olarak okutulan ve balama
eitimindeki nemli bir a kapattn grdmz bu kitapta da baz eksikliklerin
grlmesi zerine konu tekrar ele al narak, btn ettler yeniden gzden geirilmi , baz
ettler kar larak yerine yenileri eklenmi, baz konular daha anlal r hle getirilmi ve
iskelet ayn kalmak sureti ile kapsam daha da geniletilmitir.
Bu alma, tekne bykl 38 ile 42 cm arasnda olan balamalar iin, bozuk dzen
veya kara dzen ad ile bilinen akort esas alnarak hazrlanmtr. Kitapta ounlukla TRT
repertuvarnda bulunan Trk halk mzii ve Trk sanat mzii ezgileri ara olarak
kullanlm, fakat bu ezgiler amaca ynelik olarak bazen sadeletirerek (basitletirerek),
bazen de daha kk nota deerlerinde (sa eli veya sol eli daha fazla altracak ekilde)
ana melodiyi bozmadan yaz lmtr.
Metot'un ierisinde; Zeybek, Konya, Silifke ve Teke yresi ezgileri alnmas gereken
tezene vurular ile yazlmtr. Fakat bu yre tavrlarn n tam olabilmesi iin; ne nota ne de
sz ile anlatlamayan mzikal ifadelerin mutlaka bilinmesi gereklidir. Aslna bak lrsa
baarl bir icrann srr da burada gizlidir. Bu srra erebilmek iin ise, mutlaka mahalli
sanatlarn dinlenmesi, halk oyunlarnn izlenmesi hatta mzik icra ortamnn grlerek o
ruhun hissedilmesi gereklidir. Bu ise retilemez veya anlatlamaz, ancak kaynaktan direkt
grerek veya dinleyerek renilir.
2.1. Zeybek Tavr
Zeybek Ege Blgesi'nde, sznn eri yiit kiilere verilen addr. Efe ise, zeybeklerin
banda bulunan stn yiitlikler gsteren kii anlamnda kullanlmaktadr. Bunlar tarih
ierisinde daha ok sava mcadeleci karakterleri ile kolculuk ve denizcilikle ilgili olarak
grnm, baz ete ve ekya olaylarna adlar karmtr. Zeybek kelimesi ve konusu ile
ilgili baz aratrmaclarn dnceleri yledir:
68
Sabahattin Trkolu; Anadolu'ya gelen ilk Trklerde asker ve orduya "s" dendiini,
"s-bek" szcnn "subay" anlamna geldiini, "se" harfinin yumuayarak "ze"ye
dntn ve "Zbek" biimini aldn, zamanla bu szcnde "Ziybek-Zeybek"
biimini aldn belirtmitir.
Sadi Yaver Ataman; Rum aratrmaclardan eh Loros adnda bir aratrmac nn
1889'da yazd "Trke'den Rumca'ya" szlndeki, "Zeybek, Zeybekos, zmir
yresindeki Trk airet sakinlerine verilen addr" tanmn en doru tanm olarak
onaylamaktadr.
Hseyin Hilmi Bayndr; "Bata gelen kaln fakat hafif sesli hece, sonda gelen ince
fakat sert heceye uydurularak okunur. Kuralna gre "Za" hecesi, kendisinden sonra gelen
sert, ince "bek" hecesine uydurulmu, "ze" olmu ve "bek"le beraber, anlayl, akll
salam yahut salam, anlayl adam anlamnda "ze-bek" olarak, Avrupal tarih kitaplarna
gemi ve amza dein Bozda (Tmls) Dalgal da (Mezukis) kylerinde yaam
bulunmutur.
Mahmut Rag p Gazimihal; szcn Trke bir szck ve ayn zamanda Krgzlar
arasnda bir oyun ad olduunu; ayrca dou Trkistan ve Afganistan'n Badahan kentinde
"Zeybek" adnda birer ky bulunduunu belirtmektedir.
Aydn zeybei ar ve yrk olanlar vardr. En az tek kiilik olmakla beraber ikili,
drtl eitleri de vardr. A r zeybek "Heykelleme" tabir olunabilecek kadar arbal, asil
ve temkinli tavrlarla oynanr. Zeybek oyunlarnda belirli tartm zamanlarnda diz vurup
yiite dorulma figr umumidir. Kadnlar da kendi meclislerinde daha hafif taklitlerini
alp oynarlar. Erkek zeybei, dizlik, silahlk, palalar, cepken ve en st sarma pskll k zl
brkten ibaret giyimi oyunlardaki heybeti tamamlar. Bengi veya mengi denilen toplu zeybek
eitleri de vardr ve bunlarda yry figrleri esastr.
Zeybek oyunlarnn zel bir almla ve kaslarak oynanmas, gveni, soylu bir varla
sahip oluu ifade etmektedir. Buna gre efeler ile kzan denilen maiyet efradnn oyunlar
arasnda fark vardr. Bundan baka bu oyunlarda bir eit sava hli ve talimi gze arpar.
Genellikle Bat Anadolu'nun esas oyunlar zeybek oyunlardr. Zeybek deyimi iin
Kamus-i Trki unlar yazmaktadr; Hafif silahl ve muhafaza-i asayie memur eski bir snf
asker, Aydn Hdavendigar ahalisi, ki Efe denilmekle merbut olup, garip kyafetleri vardr.
Ahmet Refik Paa'nn "Lehe-i Osmansinin zeybek maddesinde unlar yazldr;
Hafif tfeki askeri, Devlet-i Selukiye zamannda Teke ve Aydn taraflarndan Msra
celbolunan zabtiye askerleridir.
Byk Trk Lgati nde ise; "Ayd n ve Bursa halkna verilen isimdir" diye
gemektedir. Btn bunlar zeybek blgesinin alann izmektedir ki, o da kuzeyde Marmara
havzasndan balayarak, Antalya Krfezine kadar uzanan btn bat Anadolu blgesi,
merkezi Bursa olan Hdavendigar, merkezi zmir olan Aydn ili, bugnk Antalya ve dier
bat illerine iine alan blgedir.
69
Zeybek oyunlarndaki hareketlerin eski Trklerde kutsal say lan kartaln eitli uu
ve konu pozisyonlar na benzedii konusunda grler bulunmaktadr. Ege Blgesi'nde
9/2'lik ve 9/4'lk ritimde al nan zeybeklere "Ar Zeybek" daha hareketli ve hzl alnan
9/8'lik ve 9/16'lk ritimde olanlar na ise "Kvrak Zeybek" veya "Yrk Zeybek"
denilmektedir.
Zeybek oyunlar meydanlarda davul-zurna, kapal yerde ise balama eliinde
oynanr. Oyunlarda ift zurna gelenektir. Zurnalardan biri ana ezgiyi alar, dieri ise dem
tutar. Bu konu ile ilgili Hseyin Hilmi Bayndr, "Deniz, zeybek musikisinin ritmi kadar
sazlarnn teekklnde de etki yapmtr. Bu yzden zeybek musikisinin davullu ve zurnal
toplum iin, balamal birey iin olmak zere iki ekli vardr. Zebek musikisinin davul-
zurna eklinde tek zurnal takm olmaz. Davul tek olsa bile zurna ift olur. Gereince bu
zurnalar teker deil ifter artr lr. nk zurnann biri ezgiyi, yani oyun havasn alarken
ikinci zurna, oyun havasnn gerektirdii tonda (makamda) eski bir alkanlkla armoni
yapar. Yani ikinci sesle birinci zurnann aldn ssler, bktrclktan kurtarr. Tek sesli
musikinin dinlenmesi bktrc olur. Ya yas telkin eder, ya da uyku... Tek zurnal davulun
nnde oynanmasn teklif ettiimiz zeybekler, "ayam dnmeyeoo" diyerek
oynamamlardr. Zeybek kula kadar gnl de eit sesin coturuculuu ile doymadan
oyuna kalkmaz." eklinde aklamtr. Ersal Yavide, "Efeler" adl kitabnda bu dnceleri
paylamt r.
Zeybek oyunlar bayramlarda, ulusal gnlerde, dn ve elencelerde oynanr. Efe'nin
oyunu ar, zeybek ve kzanlarn oyunu kvraktr. Zeybek oyunu oynayacak kii meydana
kar ve kendisine zg bir tav r ile ar ar gezinir. Gezinti blmnn bitmesi ile zurnac
oyununun ezgisinin almaya balar. Her zeybek oyununu oynayann kendine zg tavr ve
sitili vardr. Zeybek oyunlar genellikle tek oynanr.
Zeybek Tezenesinin Olumas
Zeybek ezgileri balama ile icra edilirken, icracya gre deiebilen eitli tezene
vurular kullanlmaktadr. Tavr dediimiz bu icra farkl lklar zeybek ezgilerine ayr bir
zenginlik ve renk katar.
Zeybek tavrn oluturan en temel tezene aa daki A ve B tart mlarnda grlen
tezene vurularnda olumaktad r.
A Tartm: Bu tartmda oluan tezene iki blmdr.
70
o Blmde tezenezi, btn tellere yukardan aa ya doru vurarak
tartmdaki sre kadar elinizi aada bekletiniz.
o Blmde ise, aada kalan tezenenizi alt telde tartmdaki tezene
vurular ile seri bir ekilde bitiriniz. Bu blmde tezenenizin
yukarda bitmesine dikkat ediniz.
B Tartm: Bu tartmda oluan tezene blmdr.
o Blmdeki ilk tezeneyi yukar dan aa ya doru btn tellere
vurduktan sonra bu vuruu notadaki sre (zaman) kadar I. blm
ve II. blm arasnda bekletiniz.
o Blm alt telde ve gsterilen tezene vurular ile seri bir ekilde
tamamlaynz.
o Blmde ise, II. blmn son vuruunda yukarda kalan tezenenizi
alt telde tekrar alttan ekerek (vurarak) B tartmn bitiriniz.
Zeybek ezgilerini almadan nce yukardaki A ve B tartmlarndaki iki temel
tezeneyi natrel seslerde tezene yerleinceye kadar mutlaka alnz.
71
72
73
2.2. Teke Zortlatmas Tavr
Teke yresi Anadolu'nun Gneybatsnda yer alan douda Antalya Krfezi, batda;
Fethiye Krfezi aras nda kalan ve gney ynnde Akdeniz'e doru uzanm olan yarmada
ekilli bir blgedir. Yreye "Teke Yarmadas" da denir. Teke adnn kayna; 1277 y lnda
Karamanolu Mehmet Bey'in izniyle bugnk Isparta, Burdur, Antalya ve civarnda beylik
kuran Teke Paann bu beylie kendi adn vermesinden gelmektedir. Gnmzde Teke
kltrnn yayld sahay yaklak olarak; Fethiye - Ortaca (Mula), Acpayam-K zlhisar-
Honaz (Denizli), Dinar-Bamak (Afyon), Yalva-arkikaraaa (Burdur), Cevizli-Akseki-
Manavgat-Alanya (Antalya' dr.)
Teke oyunlar deyimi zerinde eitli grler bulunmaktadr. Bu gre gre
Antalya, Burdur ve Isparta civarndaki Trkmen Yrklerinin oynadklar oyundur. Dier bir
gre gre ise, eskiden bu blgede kurulan Teke Beylii snrlar ierisinde oynanan
oyunlara verilen addr. Bir baka gre gre ise, teke ad verilen erkek keinin
hareketlerinin oyunlara yanst lmasndan dolaydr. Teke zortlatmalar genellikle 9/16 usulde
alnp sylenmekte ve oynanmaktadr. Muzaffer Sarszen Teke yresinde zellikle Isparta
evresinde kullanlan 9/16'lk usule "Gakkili" havas dendiini belirtmitir. Teke oyunlar
yrede oynanan oyunlarn en yrk olandr.
Yrede sylenen uzun havalara ise "Gurbet Havas" denilmektedir. Genellikle teke
zortlatmalar alnp oynanmadan nce gurbet havalar alnr veya sylenir. Seslerde
kaydrmalar ve titretmeler aln ve okunuun karakteristik bir zelliidir. Gurbet
havalarnn szlerinde genellikle ayrlk, yurt ve sevgili zlemi, hasretlik konular ilenmitir.
Bu trn ezgi yapsndaki en nemli zellik seslerin tizden pese doru koma denilen kk
seslerle kaydrlarak al np sylenmesidir. Yrede sipsi ve kabak kemane bata olmak zere
kaval, balama ve cura yaygn bir ekilde kullanlmaktadr. Yayla Yollarnda Yryp Gelir,
Ak Koyunum Yz Olsa, Ak Fasule Oldu mu, limonum Suland, Dere Geliyor Dere,
Menevesi Tutam Tutam, Dirmilcikten Gider Yaylann Yolu, Hada ad ile bilinen trkler
yrede yayg n bir ekilde icra edilmektedir.
Teke Zortlatmas Tezenesinin Oluumu
Daha nce de belirtildii gibi, teke zortlatmalar genellikle 9/16 usulde olduka hzl
bir ekilde alnp sylenmekte ve oynanmaktadr. Yrede sipsi ve kabak kemane bata
olmak zere kaval, balama ve cura yaygn bir ekilde kullanlmaktadr. Teke zortlatmas
tezenesi ile icra edilen ezgilerin byk bir ounluu ayn zamanda oyun havasdr.
Teke zortlatmas tezenesi veya tavrn oluturan temel tezene aadaki tartmlarda ve
tezene vuruunda olumaktadr. Teke zortlatmas tezenesini iki blmde dnmek
mmkndr. Bu tavrdaki en nemli zellik, seslerin stakato (.) (kesik-kesik) al teknii ile
hzl alnmasd r.
II. Blmde grlen lemenin bandaki ilk notay dierlerine gre daha vurgulu bir
ekilde alttan ekmeniz tavr gereidir. Baz trklerde lemenin yeri zaman zaman deise
de bu zellie dikkat etmelisiniz.
74
75
2.3. Konya Tavr
Her yrenin olduu gibi Konya'nn da kendine zg balama alma biimi, trkleri
ve oyun havalar bulunmaktadr. Konya trklerinin ou ka k havalar iin alnp
sylenmitir. Uzun hava trne ise Konya'da fazla rastlanmaz. Nadiren grlen halaylarn ise
Cihanbeyli tarafndan geldii sylenmektedir.
Konya halk mziinin temelini tekil eden en nemli unsurlardan bir tanesi "Oturak
lemleridir. Oturak lemleri genellikle hasat mevsiminden sonra balar ve mart ay sonuna
kadar devam eder. Oturak dzenlenmesinde unsur ok nemlidir. Bunlar efe, oturak
kadn ve baranadr. Eskiden Konya ve evresinde kendisine efe denilen ve oturak kadn
besleyen, apkn biraz da kabaday kiiler bulunurmu. Bu efelerin yurdumuzun dier
blgelerindeki efelerle bir ilgisi yoktur. Efelii oturak kad nnadr. Oturarak lemindeki
musiki takmna barana denilmektedir. Baranada divan saz, cura, ud, kanun, tef, tahta kak
alan mahalli sanatlar ile trk syleyen solistler bulunur. nceleri Konya trkleri sadece
divan saz, cura ve tefle icra edilirken XX. yy. balarnda ud, kanun ve cmb de
katlmtr. Oturan yaplaca gzden uzak ba evinde ya da ky odasnda gndzden
yiyecekler hazrlanr, testilerle raklar getirilir, odann duvar diplerine minderler yerletirilir.
Gece olunca davetliler ve barana takm gelir. Yemekler yenilip ikiler iilirken barana da
alp sylemeye balar.
Konya trkleri genellikle ardan hzlya doru bir seyir izleyerek al np sylenir ve
blmde sunulur. Bunun nedeni aralarda oturak kad nnn dinlenmesine frsat verilmesi
ve iki meze ikram yaplmasn salamak iindir. Trkler perev ile balar yine perev ile
sona erer. Konya perevi, Kabak trks, Sille trks, Develi, Karabiber, Karamanl,
Blbl, erif Han m ad ile bilinen trkler Konya kak havalarndan bazlardr.
Konya trkleri ritim yaps bakmndan Silifke yresi trklerine benzemekle birlikte
balamada tezenenin oluumu farkldr.
Konya Tezenesinin Oluumu
Konya trkleri, ka k vuruunu hatrlatan, "Konya Tezenesi" veya "Konya Tavr" ad
verilen zel bir tezene vuruu ile al nr. Her trknn bir oyunu vardr. Konya tavrn
oluturan temel tezene aadaki tartmda ve tezene vuruunda blmden olumaktadr.
I. blmdeki ilk tezeneyi yukar dan aaya doru btn tellere vurduktan sonra bu
vuruu, I. blm ile II. blm arasnda bekletiniz.
II. blm alt telde ve seri bir ekilde gsterilen tezene vuruu ile tamamlaynz. II.
blmn son vuruunda tezene yukarya doru orta tele deerek gemi ve st tele dayanm
bir konumda katmaldr.
II. blm, II. Blmdeki tezenenin devamd r. Bu blmde st tele dayal konumda
kalan tezene, yine yukarya doru st teli ektirerek boa kar.
76
Konya trk ve ezgilerini almadan nce aadaki tartmda grlen temel tezeneyi
naturel seslerde tezene yerleinceye kadar al n z.
77
78
2.4. Silifke Tavr
Halk ezgi ve trklerimiz yaan lan olaylara, olaylarn getii corafi blgeye ve
konularna gre eitli deiiklikler gstermektedir. Bu deiiklikler blgeler arasnda
grlebildii gibi ehirleraras nda da grlmektedir. Hatta baz ilelerin kendine zg alma
ve syleme biimleri bulunmaktadr. Mersin'in Silifke ilesi de bu konuya e en iyi
rneklerden birisidir.
Akdeniz yresi iklim koullar nedeni ile yre insan ounlukla kn sahillerde yaz
aylarnda ise yaylalarda yaamaktadr. Yayla ve sahil arasndaki bu gler srasnda
karlalan olaylar, retilen rnler, hayvan hareketleri, znt, keder, mizah, sevin, coku
ve sevda yrenin trk ve oyunlarnda yayg n bir ekilde ilenerek gnmzde kadar
gelmitir.
Kak oyunlarnn youn olarak oynand ilelerden olan Silifke, Mersin yresinin
mzik ynnden merkezi durumundadr. Yredeki halk ezgilerinin ve oyunlarnn elik
algs genellikle keman, cmb, balama, kak ve koltuk davuludur. nceleri kabak
kemane ve zurna yre ezgilerine elik ederken bu sazlarn yerine daha sonra keman ve
klarnet kullanlmaya balanmtr. Keman, kabak kemanenin yerini ald iin omuz yerine
dize konularak da alnmaktadr.
Yrede uzun hava ve krk hava formundaki ezgilerin yan sra nce uzun hava ile
balayp daha sonra krk havaya dnen ezgiler de bulunmaktadr. Silifke yresinde
yaplan oturak lemlerinde ve dnlerde alnp sylenen bu ezgiler ounlukla szl
olduu gibi szsz de olabilmektedir.
Portakal Zeybei, Silifke Sallamas, Silifke Zeybei, Silifke'nin Yourdu, Yayla
Yollar, Keklik, Gerali, Trkmen Kz , aya Vardm, Tmbll ve Mandilli ad ile bilinen
oyun havalar ayn zamanda yrenin en yaygn trkleridir.
Silifke Tezenesinin Oluumu
Silifke trkleri balama ile icra edilirken "Silifke Tezenesi" veya "Silifke Tavr"
denilen zel bir tezene vuruu ile alnr. Sifleke trkleri ritim ynnden, Konya trklerine
benzemekle birlikte tezene vurular birbirinden ok farkldr.
Silifke tavrn oluturan en temel tezene aadaki A ve B tartmlarndaki temel tezene
vurular ile olumaktadr.
79
A Tartm: Bu tartmda oluan tezene iki blmdr.
I. blmde tezenenizi alt tele, yukardan aaya doru vurarak tartmdaki sre kadar
bekletiniz.
II. blmde ise, aa da kalan tezenenizi alt telde tartmdaki tezene vurular ile seri
bir ekilde bitiriniz. Bu blmde tezenenizin aada bitmesine dikkat ediniz.
B Tartm: Bu tartmda oluan tezene blmdr.
I. blmdeki ilk tezeneyi yukardan aaya doru alt tele vurduktan sonra bu vuruu
C tartmnda grld gibi sekizlik deere yakn bir srede (zamanda) I. Blm ile II:
blm arasnda bekletiniz.
II. blm alt telde ve gsterilen tezene vurular ile seri bir ekilde tamamlaynz.
III. blmde ise, II. blmn son vuruunda aada kalan tezenenizi alt telde tekrar
alttan ekerek (vurarak) B tartmn bitiriniz.
Silifke yresi ezgilerini al madan nce yukardaki A ve B tart mlarndaki iki temel
tezeneyi naturel seslerde tezene yerleinceye kadar alnz.
80
81
82
2.5. Balamada Tavrlar
Halk Mzii'nin en nemli zelliklerinden birisi de yrelere has syleni ve aln
biimleridir. Balama ile yrelerin tezene zelliklerini almaya, o yrenin tavr
denilmektedir. Bu tavrlar tezene kullan m ile ilgilidir. Yani tezenenin alttan vurulmas , st
tele taktrma, senkoplu al gibi zellikleri olan bu tezene eitlerine, k saca tavr diyeceiz.
Tavrlar birka kk ayrnt ile birbirlerinden ayr lmaktadrlar. Bu ayrnt larn en nemli
gstergesi ise grsel olmalardr. Yani tezenenin yukarda veya aada bitmesi gibi. Fakat
genelde balamada kullanlan tavrlar, yrelere gre zellikler tamalarna ramen, bazen
bir tavr iinde dier tavrn mzrabn da grmek mmkndr. rnein, Kayseri tavr srmeli
tezenesi ile birka senkoplu tezeneden ibarettir. Ayn rnei, Konya tavr iin de verebiliriz.
Zeybek tavrnn sonuna, balaman n st telinin taktrlmas ile Konya tavr oluturulur.
Grld gibi tezene vurulularnn ayrlmas veya birletirilmesi tavrlarn
zenginlemesi asndan nemlidir.
Bunun yannda bir tavrn yalnzca bir tezene ile al namad zamanlarda ise; o tavrn
ikinci veya nc varyasyonlar ortaya kar. rnein Zeybek tavrn tek bir tezene ile
anlatmak gtr. O yzden bir tezene eidi esas aln p, ondan retilenlere beraber zeybek
tavr olumaktadr.
Tavrlarn doru icrasn yapabilmek iin gerekli olan bir baka nemli nokta da,
balamann dzenidir. Dzenin farkl olmas tavrn gerektii ekilde kullanlmasna imkn
salamayabilir. Bu yzden herhangi bir yrenin trks icra edilecei zaman ncelikle
akordu ve daha sonra trknn tavr ile alnmas na dikkat edilmelidir. Bugn trklerin
icrasnda kullan lan balca tav rlar unlardr:
Zeybek Tavr
Srmeli Tavr (Yozgat Tavr)
Kayseri Tavr
Konya Tavr
Silifke Tavr
Azeri Tavr
Ankara Tavr
klama Tavr
Karadeniz Tavr
Rumeli Tavr
Karlama
Teke Tavr
Bu tavrlarn uygulan esnasnda tezenenin kullanlnn dnda parmaklara da
grevler dmektedir. rnein Srmeli tavr mzrab atlrken kstrma denilen bir hareket
yapl r. Bu hareket herhangi bir sesten onun yarm veya tam ses altna veya stne arpma
yapmak iin kullanlr. Bunun icras s rasnda o seslere parmak vurarak yaplmas en dorusu
olmasna karlk, bunu yapamayanlar kstrma hareketini kullanarak o sesleri karmaya
alrlar. Tabii sesler net ve temiz olmaz. rnein srmeli tavrnda da sesinden re sesine bir
arpma yap laca zaman:
83
olmas gerekirken, kstrma hareketi ile, birinci parman do sesine, nc parman
da ayn tel grubundaki re sesine ayn anda basmas, re do seslerinin bir arada kmasn
salamaktad r.
Do ve re seslerini ardarda ok abuk duyurmay amalayan bu sistemdeki zellik,
parmakla ilgilidir. Parmaklar m gerektii kadar hzl altramayanlar ise, yukarda grlen
kstrma hareketi sonucu o ses kmesine yakn bir ses elde ederler. Tabii ki ama
duyurulmas gereken seslerin net ve temiz olmasdr.
Buradan tavrlarn icrasnda tezenenin gereklilii yannda parmaklarn da byk rol
olduunu grmek mmkndr.
Tavrlarn kt stndeki yazm tezenenin gsterimi ile yaplmaktadr. Biz de burada
tavrlar bu ekilde gstereceiz.
84
UYGULAMA FAALYETLER
FAALYET
lem Basamaklar neriler
Zeybek tavr nda tezene
hareketini izerek gsteriniz.
Zeybek tavrnda tezene hareketi
ka ekilde gsterilir, iziniz.
Teke zortlamas tavrnda tezene
hareketinin izerek gsteriniz.
Konya tezenesinin oluumunu
izerek gsteriniz ve alnz.
Silifke tezenesinin oluumunu
gsteriniz.
Bu 4 tavra uygun verilen rnek
paralar almaya alnz.
Bu paralar tekniine uygun
alp kulak ve el al kanl
kazann z.
Tezenenizi, btn tellere yukardan aaya doru
vurarak tartmdaki sre kadar elinizi aada
bekletiniz.
Mmknse mahalli sanatlar yresel tavrlar
alarken izleyiniz, teype alnz.
Teke zortlatmas tezenesini balaman z ile
alrken dier tellere tezenezini dedirmeden
sadece alt tellerde alnz.
Blmdeki ilk tezeneyi yukar dan aaya doru
btn tellere vurduktan sonra bu vuruu, I. blm
ile II. blm arasnda bekletiniz.
zellikle II. Blmdeki tezene vurularnza dikkat
ediniz. Bu tezene vuruundaki sesleri sa eliniz ile
tema karmazsanz melodi olumayacak veya
sesler yeterince temiz olmad ndan yaptnz
mzikte yeterince net olmayacakt r. Bu nedenle
hem bu tezene vurular ile karm olduunuz
seslerin hem de sol eliniz ile bastnz seslerin
temiz ve net olmasna dikkat ediniz.
UYGULAMA FAALYETLER
85
LME VE DEERLENDRME
A. Objektif Testler (lme Sorular)
Boluk Doldurma Tipi Sorular
Aadaki ifadelerin boluklarn doldurunuz.
1. Yresel zelliklerin halk mziindeki anlatm ekline ..denir.
2. Yresel tavrlar; belirli bir yrede yaayan insan topluluklarn den
kaynaklanan zelliklerine gre belirlenir.
3. Balamada bal ca tav rlar.../../......../dr.
4. Teke zortlamas .. usulnde alnp sylenmektedir
5. /.../../.Teke zortlamasna rnek
trk adlar dr.
6. Konya tavrnda trkler. makamnda sylenir.
7. Silifke tezenesi .tartm ve blmden oluur
Deerlendirme
Cevaplar nz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz
konularla ilgili faaliyete geri dnerek inceleyiniz.
Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
LME VE DEERLENDRME
86
B. Uygulamal Test
Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek eksik veya hatal
grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz.
Kontrol Listesi
Soru
Nu.
Deerlendirme ltleri Evet Hayir
1 Zeybek tavrnda tezene hareketini izerek gsterdiniz mi?
2
Teke zortlamas tarznda tezene hareketini izerek gsterdiniz
mi?
3 Konya tezenesinin oluumunu izerek gsterdiniz mi?
4 Silifke tezenesinin oluumunu izerek gsterdiniz mi?
5 Bu 4 tavra uygun paralar almaya altnz m?
6
Bu paralar tekniine uygun alarken kulak ve el alkanl
kazandnz m?
Deerlendirme
Yaptnz deerlendirme sonunda Hayr, eklindeki cevaplarnz bir daha gzden
geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi
aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz.
Cevaplar nzn tamam Evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.
87
MODL DEERLENDRME
Performans Testi (Yeterlilik lme)
Modl ile kazandnz yeterlii aa daki kriterlere gre deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri Evet Hay r
Ka eit usul vardr biliyorum.
Ka eit aksak usul vardr biliyorum.
Balamada 3/8'lik, 6/8'lik, 12/8'lik, 5/8'lik 10/8'lik, 7/8'lik ve 9/8'lik
sesleri kartp farklarn ayrt edebiliyorum.
Tavr nedir biliyorum, bunlar yrelerine gre adlandrp
alabiliyorum.
Bu tav rlarn tezene hareketlerini hem izip hem el iaretleriyle
gsterebiliyorum.
Verilen rnek paralar alabiliyorum.
Yresel tavrlar ay rt edebiliyorum.
Deerlendirme
Yaplan deerlendirme sonunda Hayr cevaplarnz bir daha gzden geiriniz
kendinizi yeterli grmyorsanz modl tekrar ediniz.
Cevaplar nzn tamam Evet ise modl tamamladnz, tebrik ederiz. Takldnz
yerleri retmeninizle gzden geiriniz.
MODL DEERLENDRME
88
CEVAP ANAHTARLARI
renme Faaliyeti 1in Cevap Anahtar
Nu. Cevap
1
Usul
2 3
3
Aksak
4
leme baa veya ortaya
geebilir.
rnek:
renme Faaliyeti 2nin Cevap Anahtar
Nu. Cevap
1 Tav r
2
Kltr
3
Halay, Zeybek,
Teke, Konya
4 9/16
5
Yayla yollarnda
yryp gelir,
Dere geliyor dere,
Menevesi tutam-
tutam
6 Perev
7 2 (Tart m) 2 (Blm)
CEVAP ANAHTARLARI
89
NERLEN KAYNAKLAR
Kemal Kaplann Balama Dzeni Metodu I. ve II. kitaplarndan
yararlanabilirsiniz.
NERLEN KAYNAKLAR
90
KAYNAKA
AIN Cafer, Enstrman Bilimi (Organoloji), Yenidoan Basmevi Ltd.ti.,
stanbul, 1994.
AKDOU Onur, Ud Metodu, niversiteliler Ofset, zmir, 2000.
ALTU Nevzat, Uygulamal Temel Balama Eitimi, Anadolu Matbaas,
zmir,1993.
ATALAY M. Aydn, Yaar Kema ALM, Pozisyonlarla Uzun Sap
Balama Metodu-1, Aktel Basm Yayn, stanbul,2004.
ATAMAN Sadi Yaver, Anadolu Halk Sazlar Yerli Musikiciler ve Halk
Musiki Karekterleri, Burhaneddin Matbaas, stanbul, 1938.
ATAMAN Sadi Yaver, Balamaclk ve Balama Gelenei, Musiki Mecmuas
Aylk Mzikoloji Dergisi, No:255, Yrk Matbaas, stanbul, 1970.
BRDOAN Nejat, Notalaryla Trklerimiz, zgr Yayn Datm, stanbul,
1988.
CAN mer, Keman retim Klavuzu II.
DEMRSPAH Cemil; Trk Halk Oyunlar, Trkiye Bankas Kltr
Yaynlar: 148, Ankara, 1975.
DKC Mehmet, Anadolu'da Trkler ve Anadolu'ya Trk Gleri, Burak
Yaynevi, stanbul, 1998.
EKC Sava; Balama in Etdler ve Tezene al malar, Gaziantep
niversitesi Basmevi, Gaziantep, 2000.
EKC Sava, "Balama Metodu almalarnda Yaplan Yanl l klar ve
zm nerileri" Mzikte 2000 Sempozyumu, s.88, Kltr Bakanl
Yaynlar:2575, Yaymlar Dairesi Bakanl Sanat-Mzik Eserleri Dizisi:310-
11, Nehir Matbaacl k, Ankara,2001.
EKC Sava, Ramazan Gngr ve Telli Kopuzu, Kltr Bakanl
HAGEM Yaynlar:188, Halk Mzii ve Oyunlar Dizisi:10, Frapan Yay. Ltd.
ti., Ankara,1993.
ELDAR Mansurov, Azerbaycan Eski l Havalar, I k Neriyat, Bak,1990.
FARMER Henry. George, (eviri: Dr. M. lhami GKEN), On Yedinci
Yzylda Trk alg lar , Kltr Bakanl Yaynlar:2297, HAGEM
Yaynlar:282, Halk Mzii ve Oyunlar Dizisi:20, Ankara, 1999.
YNAKA
KAYNAKA