Aliya İzzetbegoviç - İslam Deklarasyonu

islam Deklarasyonu
(MOSLOMAN HALKLRlN VE M0SL0MANLRIN

ISLMLAMASlNA DAIR BIR PROGRAM)
Aliya izzetbegovi
FiDE YAYlNLARI
FiDE YAYlNLRI: 30
Tercme
Dr. Ra h man Ademi
Yayn Ynetmeni
Feridun Terziolu
Yayn Editr
Kevser Terziolu
1. Redaksiyon
R. Ademi 1 K. Terziolu
2. Redaksiyon
Prof. Dr. Hayri Krbaolu
Kapak Tasarm
mer Onay
Sayfa Tasarm
Revizyon
Bask 1 Cilt
Dzey Matbaaclk 1 0212 613 40 41
1. Bask,
I
stanbul 1 Austos 2007
2. Bask, istanbul/ Eyll 2oo8
3 Bask, istanbul 1 Mar 2009
4 Bask, istanbul/ Nisan 2010
ISBN: 9789944-432-08-5
FiDE YAYlNLARI
Litros yolu Cd. No:28o Kat:2
Topkap / iSTANBUL
Telefon : 0212 613 40 41
Faks : 0212 613 os 64
web : www.fideyayinlari.com
e-mail : fideyayinlari@gmail.com
: fidekitap@yahoo.com
FiDE YAYlNLARI; Dzey Matbaa Ltd. ti. Kuruluudur.
Aliya izzetbegovi
Aliya lzzetbegovi 1925'de Bosna-Hersek'in Basanski Sa
mac ilinde dodu. Saraybosna'da hukuk eitimi grd ve avu
kat olarak alt.
1946 ylnda Gen Mslmanlar rgt'ne ye olmaktan
yl hapse mahkum edildi. "Islam Deklarasyonu"nu yaynlad.
1983 ylnda dncelerinden dolay14 yl hapse mahkum oldu.
Cezasnn be yln hapiste geirdi. Yugoslavya'nn dalma s
recine girdii dnemde Demokratik Eylem Partisi (SDA)'ni kur
du ve genel bakan seildi.
Sovyetler Birlii ve Dou Blokunda meydana gelen ani ve
sarsc siyasi gelimelerin akabinde Komnist ynetimin k
mesiyle birlikte yaplan ilk serbest seimlerde Bosna-Hersek
Cumhuriyeti Devlet Bakan seildi.
Srplarn Bosna-Hersek Cumhuriyetine kar balatt ve
Hrvatistan'n da bazen mttefik bazen dman olduu sava
boyunca Aliya lzzetbegovi Srp ve Hrvat glere kar yrt
len bamszlk savana liderlik yapt. 1995 ylnda savaa son
veren Dayton Anlamas'nn imzalanmasndan sonra 1996'da
yaplan seimlerde l bakanlk konseyine seildi. Devlet
Bakanl dnemi boyunca Uluslararas gcn basklarna kar
kan lzzetbegovi, 2ooo ylnda salk nedenlerini gereke
gstererek bakanlk grevinden istifa etti.
Cesur, inanl ve azimli mcadelesi ile tm hayat boyun
ca halkna nderlik yapan, bilge-zahid kiiliiyle haklln
her zeminde haykrarak, gl ve ahsiyetli bir rneklik or
taya koyan Aliya lzzetbegovi, bu zellikleriyle islam Dn
yasnda yeni bir lider tipinin de ncs oldu. Son derece
gl entelektel birikiminin yannda eylem adam kiiliini
de gsterebilen Aliya izzetbegovi 2003 ylnda vefat etti.
i
I
NDEK
I
LER
Sunu
iSLAM DEKLRASYONU: MSLMAN HALKLRlN VE
MSLMANLARlN iSLAMLAMASlNA DA
I
R BiR PROGRAM
. Mslman halklarn geri kalml ................................... 1 7
Muhafazakar ve modernistler ........................................... 2 1
Gszln sebepleri ...................................................... 29
Mslman kitlelerin kaytszl ........................................ 37
11. Islami dzen ........................................................................ 4 1
Din ve kanun ...................................................................... 43
islam sadece din (religion-inan) deildir ......................... 47
Bizim zamanmda Islam dzeni-tezler ............................ s 1
1- insan ve toplum ........................................................... s 1
2- Insanlarn eitlii ........................................................ s3
3- Mslmanlarn kardelii ........................................... s3
4- Mslmanlarn birlii ................................................. s4
s- Sahiplik ....................................................................... s S
6- Zekat ve faiz ................................................................ s6
7- Cumhuriyeti yaklam ................................................ s 7
8- Allah'tan baka ilah yoktur ......................................... s 7
9- Eitim-terbiye ............................................................. sB
10- retim ..................................................................... sS
11- Vicdan zgrl ....................................................... 6o
12- Islam ve bamszlk .................................................. 6o
13- alma ve mcadele ................................................. 62
14- Kadn ve aile .............................................................. 63
15- Hedef vastay mbah klmaz ................................... 65
16- Aznlklar .................................................................. 65
17- Dier topluluklar ile olan ilikiler ............................ 66
lll. Islami dzenin bugnk sorunlar ................................... 67
Islami yeniden dou - dini veya siyasi devrim ................ 69
Islami dzen? 5
Pakistan Islam Cumhuriyeti ............................................... ??
Panislamizm ve rklk .................................................. 81
Hristiyanlk ve yahudilik ..........................................................89
Kapitalizm ve sosyalizm .........................................................93
Sonu ..................................................................................99
SUNU
Tarihiyle balar koparlmt. Faizmden sonra komnizm dal
gasyla islam'a ait ne varsa silinmeye allmt. Cezadan m kafa
ta her yol denenmi ve neredeyse baar denilebilecek bir sonu el
de edilmiti. Sp, Hrvat, Bonak ayn dine mensupmucasna ya
yor, giyiniyor, yiyip-iiyor, eleniyorlard. Ama katliama uramak
tan kurtulamadlar. zgrlk, ada bat; iindeki bu mslman
toplulua 'her eye ramen' tahamml edemedi.
Bir gecede boaltt, Srplar ehirleri ve tepelerden bombalar
yadrdlar. Yllardr, aylardr hazrlanmlard. Fakat mslmanlar
komularnn hatta evlilik yoluyla akraba olduklar bu halkn kendi
lerine soykrm uygulayacaklarna ihtimal bile vermiyorlard. Hibir
Bo na k evinde silah yoktu. Saldrya hazrlkl deildiler. zerlerine
yaan kurunlarla uyandklarnda pek ou dnyann en byk
dramnn cansz kahramanlaryd.
Masumdular ... Yaplan asimilasyonlar sonucu neredeyse asimi
le olmu ama dman olamamlard. Yrekleri gzel, naif insan
lard. Onlarn hkmdan ceddimiz Fatih Sultan Mehmet yaadkla
r bu topraklar fethettiinde ilk ii kiliselere dokunulmamasna ve
halkn inanlarn yaaralarna engel olunmamasna dair idarecile
re ferman gndermek olmutu. O ferman oaltlarak lkenin her
yerine datlmt. Bugn dahi Osmanldan kalan, halen faaliyetle
rini srdren medreselerin ve birok messesenin duvarlarnda bu
fermann orjinal halinin kopyalaryla beraber Bonakalar da bu
lundurulmaktadr.
Onlar hogr ve sevginin, insan scaklnn tarihi bir mirasc
sydlar. Bugnk anlamyla gerek bir Avrupalydlar. Yzyl akn
bir sredir yok edilmeleri iin dnyann yars ibirlii yapm, ta
rihte eine rastlanlmayan zulm ve basklarla yok edilmeye all-
m ama yreklerine dmanlk tohumlar dahi ekilememi bir
Mslman toplum uydular.
Kendi hallerine braklsa Endls gzelliinde bir Islam toplu
mu ve dnya kardelii rnei verebileceklerdi. Dini farkl olanla,
rengi farkl olanla bir arada beraber yaayabilmenin en gzel rne
ini vermekteydiler. Bugnk dnyamzn en ok ihtiyac olan kar
dee bir arada yaayabilmen in ender rneklerindendiler. Ama on
larn sevgi dolu yreklerine kydlar. Hem de en son yaayan Ms
lman Bona yok etmeye kast eden vahi bir soykrm uygulad
lar. Tek tek mslman evlerine giren Srplar ldrmekten te bir
vaheti, halklarnn tarih sayfalarna silinmez koca bir leke olarak
kazdlar.
Bu kitabn yazar A/iya izzetbegovi onlardan biriydi. Bu gzel
insanlarn gzel yrekli mcadele nderiydi. Toplumuna yaplanla
ra yllardr bar gvercin i gibi rpnmt. Asimilasyona onurlu kar
duruu, bar mcadelesiyle kendisinden sonra gelecek olan
devlet adamlarna ve adalar na emsalsiz bir rnek olmutu. Hal
knn haklarn savunmaktan tehdit, hapis ve ikencelere ramen
ylmamt. O "bilge" bir liderdi. Tarihten gnmze, doudan-ba
tya bir kpr olmutu. Elinizdeki kitap onun eitli vesilelerle yap
t konumatarhdan derlenmitir. Her frsattta halkyla birlikte
olur, onlarla konuur, sohbet eder ve herkes ona ulaabilirdi. Bos
na-Hersek halkna, ordu mensuplarna, parti yelerine eitli vesi
lelerle yapt konumalarnda soykrma uram bir toplumun li
derinin kazanlm bir zafere ramen bir arada yaamak zorunda
olduklar o zalim halka kar saduyulu davranmaya davet ettiini,
intikam duygusuyla deil adalet duygusuyla hareket etmelerini,
eer affedebilirlerse affetmelerini, masum olan Srp ve Hrvatlar'a
asla dokunulmamasn tavsiye ettiini greceksiniz.
Aliya lzzetbegovi uluslararas grmelerde gerek sava esna
snda gerekse zaferden sonra onurlu ve bilge bir bakaldrla dim
dik durarak dnya barn salamak iin yola km milletierin na
sl iki yzl olduklarn ve Bosna-Hersek'te yaplanlara seyirci kal
makta yetinmeyip soykrma maruz kalm bu halka ambargo uygu
la 'rak Srp ve Hrvatlar'dan daha ldrc davrandklarn yzleri
ne haykrmtr.
Cesurdu, inanlyd, azimliydi. Bunu halkna da alad. Tarihe
kendisinden sonra gelecek devlet ve mcadele adamlar iin esiz
bir sayfa brakarak ok sevdii Rabbinin yanna gt. Ahiret yur
duna intikal ettiinde de ehitlerinin arasnda olmay dilemi ve
bugn o mtavazi kabrinde kendi hayat kadar temiz ve aziz bir su
yun hilal biimli, daima kaynayan, btn kabristan dolanan ehit
mezarlar arasndan berrak, huzurlu, tertemiz akan mcadelesinin
sembol havuzun yan banda huzurla yatyor. Hayat gibi lmn
de de hibir arlk yok. Hayat gibi lmyle de hilalin bekiliin i
yapyor. Komularnn tamam ehit. Saraybosna'nn ortasnda b
tn ehre huzur datan bir iek bahesinden dnyaya masumiye
tin, sevginin ve barn mesajlarn yaymaya devam ediyor.
Onun mcadelesine kendi szlerinden okuyacanz bu kitab
yayn dnyasna kazandrarak katk salamak istedik. Hakl, ma
sum ve gl olmann en gzel rneini halkyla birlikte veren bil
ge lider Aliya lzzetbegovi'e Allah'tan rahmet dileriz. Bize brakt
bu deerli rneklik ve ibretli szleri iin manevi ahsiyetine k
ranlarmz sunarz.
FIDE YAYlNLARI
Kevser Terziolu
iKiNC
I
BASKI'YA KOOK BIR NOT
"Islam Deklarasyonu ve Islami Yeniden Douun Sorunlar" ki
tabn tercme etme erefini Rabbimiz bize lutfetti. Buna kredi
yor, seviniyoruz. Bu vesileyle bizi tevik eden tm dostlarmza,
kardelerimize de kranlarmz sunuyoruz. Tabi ok ksa zaman
da bu deerli esere hakkettii ilgiyi gsteren okuyucularmza da
teekkr borluyuz.
Elinizdeki bu yeni basky byk bir heyecanla ele alp dil, re
daksiyon ve bilhassa isimlerle ilgili dzeltmeleri yapan, ayetterin
yerlerinin standart hale getirilmesini gerekletiren samimi, mte
vaz ve hasbl kiiliiyle hayranlk duyduu Aliya lzzetbegovi'in
izinden giden deerli aabeyimiz, hocamz Prof. Dr. Hayri Krba
olu'na da verdii bu deerli katkdan dolay teekkr ediyoruz.
FiDE YAYlNLARI
ALIYA lzzETBEGovic 1 15
HEDEFMZ : Mslmanlarn slamiamas
SLOGANlMIZ : nanmak ve mcadele etmek
BSMLLAHRRAHMANRRAHM
Bugn kamuoyuna sunduumuz bildiri, yabanclara
ve phe iinde olanlara, slam'n u veya bu sistemin,
u veya bu dnce grubunun zerindeki stnln
ispatlayacak bir metin deildir.
Bildiri, hangi tarafta olduklarn apak bir biimde
kalplerinde hisseden ve nereye ait olduklarn bilen
Mslmanlara yneliktir. Bu gibi insanlar iin bu bildiri,
onlarn sevgisi ve aidiyetinin ne gibi grevler ykledii
hakknda gerekli sonularn karlmas iin bir ardr.
Btn Mslman alemi bir deiim ve kaynama du
rmunda bulunmaktadr. Bu deiimierin yapacaklar
ilk yukarya doru kndan sonra, bu dnyann gr
nm nasl olursa olsun bir ey kesindir: Bu alem artk
X. asrn ilk yarsndaki dnya olmayacaktr. Skunet
ve pasiflik devresi ebed1 olarak gemitir.
Bu hareket ve deiim anndan, zellikle gl Batl
ve Doulu yabanclar, herkes istifade etmeye almakta
dr. Ordular yerine onlar imdi dnce ve sermayeleri
n benimsetmektedirler ve bu yeni tesir biimi ile yine
ayn hedefe varmak istemektedirler: Mslmanlar ara
sndaki varlklarn teminat altna almak, Mslman
halklarn siyasi ve maddi bamlln ve manevi g
szln devam ettirmek.
i, Rusya ve Batl lkeler, Mslman aleminin ne
resinde hakim olacaklar hususunda mcadele etmekte-
1 6 1 IsLAM DEKLARAsvoNu
dirler. Onlarn kavgas bounadr. slam dnyas onlara
deil, Mslman halkiara aittir.
nk corafi olarak birinci mevkide, muazzam do
al kaynaklara ve 700 milyonluk bir nfusa sahip, ok
byk siyasi ve kltrel geleneklerin mirass ve canl
slam dncesinin taycs olan bir dnya, uzun za
man boyunca kirac olarak kalamaz. Bu anormal duru
ma son verecek yeni Mslman neslin nne engel ola
bilecek bir g yoktur.
Bu inanla biz, Mslmanlarn slam dnyasnn ka
derini ele almaya karar verdiklerini ve o dnyay kendi
dncelerine gre tanzim edeceklerini, dost ve d
manianza ilan ediyoruz.
Bu manada deklarasyon tamamen yeni saylabilecek
fikirler ihtiva etmemektedir. O, deiik taraflarda duyu
lan ve hemen hemen btn Mslman aleminde umumi
ehemmiyeti olan eitli dncelerin sentezidir. Ancak
onun yenilii, dnce ve plan safhasndan, sz konusu
dncelerin gereklemesi iin organize edilmi eyle
me geilmesini istemesindedir.
Yeni hedefler iin mcadele bugn balam deildir.
Aksine, bu mcadelenin tarihi, kendi ehitlerini, kurban
ve mezalim dolu sayfalarn grd. Fakat bu durum, ca
hiliyyenin gl taraftarlaryla karlaan nde gelen bi
reylerin veya kk gruplarn fedakarl idi. Ancak, so
runlarn ve zorluklarn bykl milyonlarn tam te
ekkll eylemini gerektirmektedir.
Mesajmz slam iin cann veren arkadaianza it
haf ediyoruz.
Saraybosna, 1970
Cemzye'l Evel, 139
.
Mslman Halkiann
Ger Kalml
ALiYA lzzETBEGovic 1
1
9
Mslman halklarn, ayn yerde devr-i daim yap
maktan, bamllktan, fakirlikten ve geri kalmlktan
kurtulmalarn istiyor muyuz?
Yeniden ve emin admlarla erefle ve aydnlk yolun
da, kendi kaderlerinin sahibi olmalarn istiyor muyuz?
Ahlaklln, dahiliin ve cesaretin kaynaklarnn b
tn gcyle yeniden fkrmasn istiyor muyuz?
O zaman bu hedefe gtren yolu ak bir ekilde ia
rt
'
edelim:
slam'n bireysel, ailevi ve toplumsal hayatmzn
tm alanlarnda slam dncesinin yenilenmesi ve En
donezya' dan Fas' a kadar tek bir slam birliini gerek
letirmek.
Bu hedef uzak ve ihtimal haricinde grlebilir, ancak
imkan dairesinde bulunduu iin gerekdir. Aksine her
bir gayr- slami program ok yakn ve hedefin yannda
grlebilir; ancak o, slam alemi iin tam bir topyadr,
nk imkansz dairesinde bulunmaktadr.
Tarih apak bir tespiti gstermektedir: Mslman
halklarn hlyasn heyecanlandracak ve onlar arasnda
gerekli olan disiplin, ilham ve enerjiyi gerekletirecek
tek dnce slam' dr. 1950'li yllarda sadece birka bin
hakiki Mslman mcahidi ngiltere'yi Svey kanaln
dan ekilmeye zorlad, arap rk rejimlerinin mttefik
ordular ise srail' e kar nc defa sava kaybetmek
tedirler. slam lkesi olarak Trkiye dnyaya hakim idi.
20
1 i SLAM DEKLARASYONU
islam kabul eden halk ve birey, kabulden sonra, baka
herhangi bir ideali iin yaamas ve lmesi mmkn de
ildir. Bir Mslmann ad ne olursa olsun herhangi bir
kral ve hkmdar, bir milliyeti, partiyi yceltmek ve ona
benzer bir ey uruna kendini feda etmesi dnle
mez. Zira en gl slami bilinalt dncesine gre o
burada, bir eit putperestlik ve Allahszlk fark eder.
Mslman ancakAllah adyla ve slam'n ycelmesi ad
na lebilir, yahut sava alanndan kaabilir.
Onun iin, gerileme ve pasif devreleri aslnda slami
alternatifin yokluu veya bu yokua trmanmak iin
Mslman aleminin hazr olmaydr. Onlar, slam'n
Mslmanlar zerindeki manevi tekelinin olumsuz te
zahrdr.
Bu durumu Allahn takdiri olarak kabul ederek biz,
aka iddia ediyoruz ki, Mslman dnya slamsz ve
slam'a kar olarak yenilenemez. slam, slam'n insana
dair, insann dnyadaki yeri, insan hayatnn hedefi ve
insan -Allah ilikileri ve insan- insan ilikileri hakknda
ki tavr, Mslman halklarn durumunun iyiletirilmesi
yolunda her hakiki eylemin ebedi ve deitirilemez ah
laki, felsefi, fikr ve siyasi temeli olarak kalmaktadr.
Alternatif apaktr, ya slami yenilenmeye doru ha
reket veya pasiflik ve gerileme. Mslman halklar iin
nc ihtimal yoktur.
ALiYA izzETBEGovic 1
21
Muafazakrlar ve
Modestle
nsan sadece terbiye etmekle kalmayan ayn zaman
da dnyaya nizar verme yetenei olan slam' a, kendi
kbulleri dorultusunda, slami yenilenme fikrine, her
zman iki tip insan tarafndan kar klmaktadr: Mu
hfazakarlar eski reeteleri, modernstler ise bakasna
ait (yabanc) reeteleri istemektedirler. Birinciler slam'
gemie ekmekte, ikinciler ise ona yabanc bir gelecek
hazrlamaktadrlar.
Aralarnda mevcut olan byk farkllklara ramen
bu iki grup insann ortak taraflar vardr. Her ikisi de
Avrupallarn anlad manada slam' sadece din (religi
on) olarak grmektedirler. Mantk ve dil inceliklerine
ynelik belli eksiklikleri ve slam'n z, onun tarihte ve
dnyadaki rol hakkndaki anlama kabiliyetsizlii, bir
sbepten dolay tamamen yanl olarak, onlarn slam di
nini religion olarak tercme etmelerini salamaktadr.
nsann varl ve grevi hakkndaki temel gerekle
riin tekrarlanmas manasma geliyorsa da, slamn bir
ey hakkndaki yaklam tamamen yenidir. Din ve il
min, ahlak ve siyasetin, emel (ideal) ve karlarn ittifak
n salanmasndaki talebidir. Zahiri ve Batni dnyann
varln tanyarak slam, bu iki dnya arasnda bulunan
uurumun kpr vazifesini, insann yaptn gster
mektedir. Bu ittifak ve birlik olmadan religion gerilie
(her trl verimli hayatn reddedilmesi), ilim ise ateizme
22
1 IsLAM DEKLARASYONU
doru ekmektedir.
slam sadece religion'dur noktasndan hareketle mu
hafazakarlar, slam'n d dnyaya nizar vermemesi ge
rektiini, ilericiler ise bunu yapamayacan dnmek
tedirler. Pratikte sonu ayndr.
Mslman dnyasnda muhafazakar dncesinin,
tek olmasa da, en byk temsilcileri eyh ve hocalarn
kesimidir. Onlar, slam'n "slam' da ruhbaniyet yoktur",
eklindeki ak dsturuna ramen, kendilerini ayr bir
snf gibi organize ettiler ve slamn yorumlanmasn te
kellerine alarak kendilerini Kur' an- Kerim ile insanlar
arasnda arac olarak konumlandrdlar. Din adam ola
rak onlar ilahiyatdrlar, ilahiyat olarak onlar dogma
tikdirler ve din bir defa ve ebedi olarak verildiine gre,
onlarn dncesine gre ayn din bir kere ve ebedi ola
rak yorumlanmtr. Bu sebeple de en iyisi her eyi, bin
ksr sene ncesinde tarif edildii gibi brakmaktr. Sta
tkocularn bu kanlmaz mantna gre, ilahiyatlar
her yeni eyin amansz dmandrlar. Dnya geliimi
iinde ortaya kan yeni durumlarn dzenlenmesi ve
Kuran- Kerim'in hkmlerini hayata geirmek amacy
la eriatn yeniden ve tekrar yaplanmas, dinin btnl
ne ynelik saldr olarak tanmlanmaktadr. Belki bu
rada slam'a kar bir sevgi duygusu vardr, ancak bu
patolojik, gerici ve dar ufka sahip insanlarn sevgisidir
ve henz canl olan slam dncesini boan bu gibi in
sanlarn sarlndan baka bir ey deildir.
Ancak slamn, ilahiyatlarn elinde kapal bir kitap
olarak kaldn dnmek yanltr. Hala bilime kar
ok kapal ve tasavvufa (mistisizm) kar ise ok ak
olan ilahiyat, bu kitabn (slam) iine slam ilmine aykr
ok sayda irrasyonel ve hatta bo inanlarn girmesine
izin vermitir. lahiyatn (teoloji) doasn iyi bilenler
ALiYA l zzETBEGovic 1 2
3
onun mistisizme neden direnemediini, hatta bu ekilde
burada neden dini dncesinin zenginletiinin sanl
dn iyi anlarlar. Tarih boyunca, dinler arasnda en te
miz ve en mkemmel olan Kuran'n monoteizmi, tedri
cen kompromite (sulandrlm) edilmi, pratikte ise dini
ticaretin iren ekilleri ortaya kmtr. Kendilerini din
koruyucusu ve yorumcusu sanan kimseler, her halkar
da ok gzel ve karl olarak, dinden meslek yaptlar ve
hibir vicdani rahatszlk duymadan dinin hayata gei
rilmeyiini kabul ettiler.
Bylece ilahiyatlar yanl yerde yanl insanlar ol
dular. Ve slam dnyasnn uyan emareleri gsterdii
u gnlerde bu kesim, bu alemin her trl sert ve karan
lk gstergelerinin temsilcileri oldu. Bu kesim, slam
dnyasna bask yapan skntlarla baa klas iin
herhangi bir yapc adm atma hususunda yetenek gs
terememitir. Szde ilericiler, batclar, modernstler ve
kendilerini daha nasl adlandran kimseler, onlar btn
slam dnyasnda tam bir felaketi temsil etmektedirler,
zira ok saydadrlar ve zellikle hkmet, eitim ve ka
mu hayatnn tmnde ok etkilidirler. slam' hocalar
ve muhafazakarlarda grerek -bakalarn da buna inan
drarak- modernstler bu dnceyi temsil eden her eye
cephe almaktadrlar. Bu kendi kendini reformist ilan
eden kimseleri, genelde utanmalar gereken eylerle gu
rur duyduklarndan tanrsnz. Genelde onlar; "babas
nn olu", Avrupa' da eitim grm ve oradan zengin
Bat'ya kar byk eziklik, ait olduklar geri kalm ve
fakir ortama kar ise arpc stnlk (kibirli) duygula
ryla dnmlerdir. slami terbiye almadklar, halkla
manevi ve ahlaki ba kuramadklar iin onlar ok hzl
bir ekilde temel ltleri kaybederler ve yerli kanaatle
rinin, adet ve inanlarnn tahrip edilmesi, yerlerine ise
24 1 i SLAM DEKLARASYONU
yabanclara ait olanlarn -ikame edilmesiyle, topraklarn
da bir gecede, ar hayranlk duyduklar Amerika'y ya
ratacaklarn sanmaktadrlar. Standart yerine onlar stan
dart kltn getirirler, bu dnyann imkanlarn gelitir
mek yerine heva ve heveslerini gelitirirler ve bylece
rvetin, ilkelliin ve ahlaki kaosun (kargaa) yolunu
aarlar. Onlar, batnn gcnn, nasl yaadnda deil,
nasl altnda bulunduunu anlayamamaktadrlar.
Batnn gc modada, allahszlkta, gece kulplerinde ve
ahlaksz genlikte deil, batl insanlarn hayranlk bra
kan alkanlk, srarl gayretleri ve sorumluluklarnda
yatmaktadr.
Bizim en byk felaketimiz batclarmzn kullan
dklar yabanc reeteleri kullanmalarnda deil, bu re
eteleri nasl kullanacaklarn bilmediklerinde -daha
dorusu- bu esnada iyiye ynelik yeterince gl duygu
gelitiremediklerinde yatmaktadr. Onlar faydal mamul
yerine, aksine medeni srecin zararl ve boucu yar ma
mullerini aldlar.
Bizim batclarn evlerine getirdikleri deer bakmn
dan pheli aksesuarlar arasnda, genelde eitli "revu
lusyonel" (devrim gibi) fikirler, programlar, reformlar ve
''btn sorunlar zen" benzer "kurtarc doktrinler"
bulunur. Bu "reformlar" arasnda inanlmaz ufuksuzluk
ve uydurma rnekler vardr.
Bir asrdan fazladr ki bat medeniyeti dnda bulu
nan bir ok halk iin, sz konusu medeniyetle tespit edi
lecek ilikilerin sorunu ortada durmaktadr. Bu karla
ma esnasnda tamamen red tavrn m koymal, dikkatli
uyum salama veya bu medeniyetin btn unsurlarn
sorgulamakszn ve semeksizin kabul etmeli mi? Birok
milletin zafer veya trajedisi, onlarn bu kader sorusuna
nasl cevap verdiklerinde yatmaktadr.
ALiYA i zzETBEGovic 1 2
5
yle reformlar vardr ki iinden bir milletin bilgelii
oaya karken, dier taraftan ihanetierin en byn
brndranlar da vardr. Yakn tarihimizde Japonya ve
Trkiye rnekleri bu hususta klasik durum arz ederler.
XIX. asrn sonu ve XX. asrn banda bu iki lke ben
e ve k yaslanabilir durum arz ediyorlard. kisi de eski
tparatorluk, kendine ait yaplar ve tarih iinde kendi
yleri belli olan lkelerdi. kisi de gelimilik bakmn
-an birbirine yakn ve hem imtiyaz hem de yk olabile
tk muhteem tarihe sahip idiler. Tek kelimeyle bu ikili
.glecek iin hemen hemen ayn frsatara sahipti.
Ondan sonra iki lkede de bilinen reformlar gerek
leti. Bakasnn deil, kendi hayatn yaamak iin Ja
pnya ilerlemeyi ve gelenei birletirmeye alt. Tr
kire ile alakah olarak, onun modernstleri tam tersi bir
yol semilerdi. Bugn Trkiye nc snf bir lke, Ja
pnya ise dnya milletierin zirvesine kmtr.
Yaz meselesinde Japon ve Trk reformistlerin gster
dikleri tavrdaki anlay fark, baka konulara nazaran,
blki en ak bir biimde ortaya kmaktadr. Basitlii ve
sadece 28 harfli olan arap yazs, (Osmanlca) bu zellik
leri sebebiyle dnyann en mkemmel ve yaygn yazs
dr, Japonya kendi Latinlerin (Romallar) teklifini redde
der. O btn reformlardan sonra ancak 46 iaret yannda
880 in ideagram (anlam belirten iaret) olarak tespit
edilen ve karmak (komplike) olan kendi yazsn ko
rur. Bugn Japonya' da okuma-yazmas olmayan bulun
mamaktadr, Trkiye' de ise -harf inklabndan 40 sene
sonra- nfusun yarsndan fazlas mmidir. Bu durum
bir sonutur ve bu konuda ama olanlar dahi grmeye
balamaldr.
Sadece bu deil. ok ksa bir sre sonra, yalnzca ba
sit tescil arac olan yaznn sorun olmad anlald. Ger-
26
/ fSLAM DEKLARASYONU
ek sebepler, sonra da sonular, hakikatte ok daha derin
ve nemli idi. Btn medeniyetlerin z ve ilerlemesi,
yok edilmesi ve inkar edilmesine deil, devam ettirilme
sine baldr. Yaz, milletin tarihteki devamn salar ve
"aklda tutma" eklidir. Arap harflerinin kaldrlmasyla
Trkiye iin, yazda korunan gemiin btn nimeti
kaybolmu oldu. Bir ok dier "paralel" reformlarla be
raber, yeni Trk nesli kendini manevi dayanaktan yok
sun ve adeta bir eit manevi boluk (vakum) iinde bul
du. Trkiye kendi "hafzasn", gemiini kaybetti. Bu
durum kime gerekli idi?
Demek ki slam dnyasnn reform taraftarlar, yeni,
deimi artlarda ve yeniden eski ideal ve deerleri
gerekletirmeyi bilen, akll ve bilge halk temsilcileri
olamadlar. Onlar deerlerin bizzat kendilerine kar
ayaklandlar ve sk sk souk alayla ve ok edici basiret
sizlikle halkn kutsallarn ineyip yerine sahtesini yer
letirebilmek iin hakiki hayat yok ettiler. Trkiye ve
baka lkelerde bu vahiliin sonucu olarak hasta millet
yarattlar veya yaratmak zeredirler. Kendine benzere
yen ve kendi yolunu hissedemeyen, manevi adan kafa
s karm lkeler. Hakiki g ve heyecandan yoksun,
tpk onlarn Avrupallam ehirlerin sahte parlakl
gibi onlarda var olan her ey sunidir ve otantik deildir.
Ne olduunu ve kklerinin nereden geldiini bilmeyen
bir lke, nereye gideceini ve yzn neye doru evir
mesi gerektiini bilebilir mi? Batllarn istedii sz edi
len reformlar, onlarn slam dnyasna olan bak alar
n ve o dnyay nasl "tamir" etmek istediklerini aka
gstermektedir. Bu, her zaman yabanclama, gerek so
runlardan ve halkn ahlaki ve bilimsel kalknmas iin
zorlu almadan kanma ve d, basit eylere ynel
mek olmutur.
ALivA lzzETBEGovlc 1 27
Kamu idaresini bu tip insanlarn elinde bulunduran
Mslman bir lkenin bamszl ne manaya geliyor
du? O zgrl onlar nasl kullandlar?
Yabanc rnekleri kabul etmek ve siyasi destek ara
akla Batl ve ya doulu olsun fark etmez- yneticileri
sayesinde bu lkelerin hepsi yeni bir igal hareketini uy
gun grdler. inde bakasna ait felsefe, hayat tarz,
yardm, sermaye ve bakasna ait destek olan bir eit
maddi ve manevi bamllk ortaya kt. Bu lkeler ha
kki deil, sahte bamszlk elde ettiler nk gerek ba
szlk her eyden evvel manevi bamszlktr. lk ev
vela manevi bamszl iin mcadele edip kazanma
yan halkn bamszl ksa bir sre sonra sadece milli
mar ve bayraa indirgenir ki bu iki ey hakiki bamsz
l iin ok yetersizdir.
Mslman halklarn gerek bamszl iin mca
dele, her yerde ve yeniden balamaldr.
ALIYA l zzETBEGOVic 1 29
Gsl Seble
Bu iki tip insan -muhafazakar ve modernistler (ileri
ciler) bu gnk Mslman halklarn durumunu anla
mak adna bir anahtar tekil etmektedirler. Gerekte on
lar bu durumun hakiki ve son msebbipleri deildir. Da
ha sonraki deerlendirmede her iki durum, daha derin
bir sebebin ifade edilmesini gstermektedir: slam d
jncesinin aalanmas veya red edilmesi.
slam tarihi ounlukla sadece slam'n gelitirici (ile
rici) zelliinin gerek hayatta gerekletirilmesi deil
dir. O ayn zamanda bu dncenin anlalmamasnn,
ihmalin, aldatlmasnn ve ktye kullanlmasnn tarihi
dir de. Bu bakmdan her Mslman halkn tarihi, parlak
baarlarnn dizini olduu kadar ayn zamanda esef ve
rici batl dnce ve yenilgilerin tarihidir. Btn bizim
siyasi ve ahlaki baar ve baarszlklarmz gerekte sa
dece bizim slam' kabulmz ve onu hayata geirmemi
zin yansmasdr. slam'n, halklarn gndelik hayatna
olan etkisinin zayfamas her zaman sosyal ve siyasi ku
rumlar ve insanlarn aalanmas ile sonulanmtr.
slam tarihinin tm, balangcndan bugne dek,
kanlmaz olarak bu etkileimin dairesinde gelime gs
termitir. Bu "paralellik" iinde Mslman halklarn de
imez kaderin paras ve slam tarihinin bir kanunu bu
lunmaktadr.
slam tarihinin, bu kanunun ileyiini ok arpc bir
3
0
1 iSLAM DEKLARASYONU
biimde gsterebilecek -biri ykselme dieri de gerileme
devrinden- iki karakteristik an vardr.
Hazreti Muhammed'in vefat ettii 632 senesinden
100 sene gemeden slam'n manevi ve siyasi hakimiye
ti bir taraftan Atlas okyanusu ile Hind nehri ve in, di
er taraftan Aral glnden Nil nehrinin aa ksmlar
na kadar muazzam bir blgeye yaylmt. Suriye 634,
am (Dimek) 635, Ktesifon (Badat'n 35 km. gneydo
u tarafnda bulunur. Fars/Sasani mparatorluunun
bakentidir.) 637, Hind ve Msr 641, Kartaca (Bugnk
Tunus blgesi) 647, Semerkand 676, spanya 710 ylnda
fethedildi. Mslmanlar 717 senesinde stanbul nlerin
de, 720 senesinde gney Fransa' da idiler. 700 senesinden
itibaren antung' da (in) camiler vard. 830 senesinde
ise slam Java'ya ulat.
Ne daha evvel ne de daha sonra kyaslanamayacak
derecede grlmemi bu rnek genileme (fetih) daha
sonra slam medeniyetinin kltrel dairede gelimesi
iin zemin hazrlad: spanya' da, Ortadou ve Hindis
tan' da.
Bugnk dnyada Mslmanlar neyi ifade ediyor?
Soru baka bir ekilde de sorulabilir: Ne lde ms
lmanz?
Bu sorularn cevaplar birbiriyle ilikilidir.
Biz esir durumdayz: 1919 ylnda, bir mddet iin
bamsz Mslman devleti yoktu, ki bu durum ne daha
evvel ne de daha sonra grlm bir ey deildir.
Biz eitimsiziz: ki dnya sava arasnda hibir Ms
lman lkesinde okuma-yazma oran % 50'yi geme
mekteydi. Bamsz olduunda Pakistan' da okuma-yaz
ma oran% 25, Cezayir'de %20, Nijerya'da ise sadece%
10 idi. ( Buna kar Drepere gre X ve Xl. asrn Msl-
ALIYA l zzETBEGovic 1 3
1
man spanya'snda okuma-yazmas olmayan bulunma
maktayd)
Biz fakiriz: Milli gelir ran' da 220, Trkiye' de 240,
Malezya'da 250, Pakistan'da 90, Afganistan'da 85, Endo
nezya' da 70 Amerikan dolarna kar ABD' de 3000 dolar.
(1966 ylndaki durum) . Mslman lkelerin ounda
sanayi retimin milli gelire olan katks %10 ila %20 ara
snda olmaktadr. Gndelik beslenmesinde kalori says
2000 iken, Bat Avrupa' da kalori says 3000 dir.
Biz blnm topluluuz: Miskinlik, ar zenginlik
ve tketim lgnl olmamas gerekirken, Mslman
toplum kendi zddna evrim geirdi. Kuran- Kerim'in
". . . bu zenginlikler (nimetler) zenginleriniz arasnda
toplanmasn" emrine aykr olarak, nimetler yava yava
,ok az sayda kiinin elinde topland. 1958 ylnda top
rak reformu ncesinde Irak'taki 22 milyon dnm ile
nebilir arazinin yaklak 18 milyonu veya% 82'si byk
toprak sahiplerinin elinde idi. Ayn zamanda 1,4 milyon
kylnn hi topra yoktu.
Bu yle bir haldir ki bazlar hakl olarak bunu "s
lam'n gecesi" olarak adlandrd. Aslnda bu gece bizim
kalplerimizde akam karanl olarak balad. Daha ev
vel bize ne olduysa ve bugn her ne oluyorsa sadece ii
mizde cereyan eden eylerin tekran ve yansmasdr.
(Kur an, Er-Ra' d 12)
nk biz Mslmanlar olarak esir, mmi ve kavga
l olamayz. Biz ancak slam'n mrtedi olarak yle ola
biliriz. lki Uhud' da sonuncusu Sina' da gerekleen b
tn yenilgilerimiz bu tezimizi destekler mahiyettedir.
ounlukta canl ve faal hayat dairesinden gnlk
(gn kurtarma) ve pasif dairesine itilmesiyle slam'
terk etme fenomeni (hadisesi), tam da slam ideolojisi ve
pratii bakmndan merkezi konumda bulunan Kuran-
3
2 1 IsLAM DEKLARASYONu
Kerim'in rnei zerinde en ak olarak takip edilebilir.
Tespit edilmelidir ki Mslman halklarn her kalkn
mas, her eretle dolu dnemi Kur'an- Kerim'in ncelen
mesiyle balamtr. Mucizevi akn burada zikrettii
miz ve iki nesil dnemi iinde slam' batda Atlas okya
nusuna ve douda in'in giriine kadar getiren erken s
lam' n genilemesi, sadece tek rnek deil en byk r
nektir. slam tarihi esnasnda btn hareketlenmeler pa
ralelizmin (ikiliin) bu kanununu belgelemektedir.
Gerileme ve ekilme dnemi ncesi zamanda Kur an
Kerim'in durumu neydi?
Bu kitaba olan teslimiyet bitmiyordu ancak aktif ka
rakterini kaybetmi, irrasyonel ve mistik olana tutun
maktayd. Kur'an- Kerim kanun otoritesini kaybedip,
buna karn eyalarn "kutsal" oldu. Kuran- Kerim'in
aratrlmasnda ve yorumlanmasnda bilgeliin yerini
kl krk yaran yorumlar, byk fikirlerin yerini okuma
becerileri ald. Devaml surette ilahiyat formalizmin tesi
ri altnda Kur' an- Kerim hep daha az ( aniayarak ve ma
nas dnlerek) ve daha ok (gzel sesle) okundu ve
mcadele, doruluk, ahsi ve maddi fedakarlklar hak
kndaki emirleri, tembelliimize aykr ve sevimsiz ola
rak, gzel sesle okunan Kuran- Kerim metninin zevk
veren (rahatlatan) sesi iinde eriyip gitti. Bu doal olma
yan durum yava yava normal olarak kabul edilmeye
baland, nk bu vaziyet, saylar her geen gn artan
ve Kur' an- Kerim'le yollarn ayramayacak durumda
olan, fakat ayn zamanda hayatlarn onun isteklerine
gre dzenieyecek kudrette olmayanlarn iine gelmek
teydi.
Kur'an- Kerim'in (sesli olarak) ar okunnasndaki
(veya ezbere okumasndaki) psikolojik aklamay bura
da aramak gerekir. Kuran- Kerim'i (sesli olarak) oku-
ALiYA izzETBEGovic 1 33
yor, yorumluyorlar sonra yine (sesli olarak) okuyorlar,
inceliyorlar ve sonra yine (sesli olarak) okuyorlar. Bir de
fa olsun uygulamak zorunda kalmamak iin bir cmlesi
ni binlerce defa tekrarlyorlar. Hayatta nasl uygulana
cak sorusundan kamak iin Kuran- Kerim'in nasl
okunnas gerektii hususunda geni ve itinal bir ilim
rettiler. Nihayetinde, Kuran- Kerim'i, anlalan bir
manas ve ierii olmakszn plak bir ses haline getirdi
ler.
slam dnyasnn sz ve amel arasnda iki arada bir
derede bulunmasnn btn hakikati; fuhu ile pislii,
adaletsizlii ve psrkl; ihtiaml fakat ii bo camile
riyle; lksz ve cesaretsiz byk beyaz sarklaryla; ri
yakarlkla dolu slami gsteriiyle ve dini duruuyla; bu
'dinle fakat dinsiz. Kuran- Kerim'in iinde bulunduu
bu temel kartln sadece zahiri grnmdr ve bu
Kitaba kar olan ateli teslimiyet zamanla onun hayata
geirilmesi gereken ilkelerin mutlak manada yok sayl
mas hareketiyle birletirildi.
te, burada Kur an- Kerim ile beraber Mslman
halklarn gerilemeleri ve kudretsizliinin ilk ve en
nemli sebebi bulunmaktadr. Evrensel deeri olan dier
bir sebep ise en geni manada eitim daha dorusu ter
biye sistemidir.
Asrlardr halklarmz eitimli insanlara sahip deil
dir. Onlarn yerine, ayn derecede istenmeyen iki ayr s
n insana sahiptir: Eitimsiz ve yanl eitimli. Hibir
Mslman lkesinde halkn ihtiyalarna cevap verecek
ve slam ahlaknn anlayna uygun olarak gelimi bir
eitim sistemine sahip deiliz. Bu en hassas kurumu bi
zim iktidar sahipleri ya ihmal ettiler ya da yabanclara
brakhlar. Yabanclarn para, kadro ve tabii ki program
ve ideoloji verdikleri okullar, Mslmanlar hatta milli-
34 1 I sLAM DEKLARASYONU
yetileri eitmedi. O okullarda bizim mstakbel aydnla
rmza itaat, teslimiyet ve yabanclarn zenginlii ve g
cne kar hayranln "hasletleri" enjekte edilmekte;
orada yabanc terbiyeciler, daha sonra onlarn grevleri
ni mkemmel bir ekilde stlenecek, tabilik anlayna
sahip aydnlar yetitirilmekte. Bylece onlarn kendi
memleketlerinde kendilerini tam yabanc gibi his
setmeleri ve yle davranmalar istenmektedir. Yabancla
rn dorudan veya dolayl olarak atklar okul ve kolej
lerin saysn tespit etmek ve daha sonra da onlarn bu
olaanst cmertlikleri zerinde fikir yrtmek ok ib
ret verici olurdu. Bu kurumlarn programlarn, ierdik
leri ve zellikle de iermedikleri ile birlikte derinden in
celemeli. Bu durumda apak bir biimde ortaya kar ki
gerek sorun bizim aydnlarmzn kendi halkna ve
onun gerek meyil ve karlarna doru bir yol bulmak
isteyip istemediinde deil, asl mesele, u andaki du
rumlaryla aydnlarmzn byle bir yolu bulabilecek im
kana sahip olmadndadr. Sz edilen konu, dayatlan
ve meydana getirilen psikolojik uurumda bulunan l
kler ve deerlerin derecelendirilmesidir. Halklarmzn
itaatkar olmalar iin artk demir zinciriere ihtiya yok
tur. Bir halkn eitimli olan insanlarnn vicdan ve irade
sini paralize eden bu yabanc "aydnlatmann" ipekli ip
leri ayn gce sahiptir. Byle eitim varken yabanc g
sahipleri ve onlarn Mslman lkelerindeki yerli ibir
likilerinin kendi mevkileri iin korkmamalar gerekir.
Onlara kar bir isyan ve direni olmas gerekirken, by
lesine bir eitim onlarn en iyi destekisidir.
Aydnlar ile halk arasnda bulunan ve bizim genel du
rumumuzu tasvir eden en karanlk iaretlerden biri olan
bu korkun uurum baka taraftan da derinlemektedir.
Onlara sunulan yabanc ve gayr- slami zelliini hisse-
ALiYA lzzETBEGovlc 1 35
den bu eitimi halk igdsel olarak reddetmekte ve
bylece uzaklama iki tarafl olmaktadr. Mslman top
lumunun eitim ve okula kar souk olduu yolunda
anlamsz ve sama bir sulama ortaya atlmaktadr. Haki
katte ise, okula kar bir ret tavr olmad aktr, tepki,
slam ve halkla her trl manevi ban kaybeden yaban
c okula kardr.
ALIYA l zzETBEGovlc
1 3
7
Mln Ktleen
Ka ytszl
Modernistlerin birok Mslman lkesinde gerek
ltirdikleri devrim, adeta kural olarak din kart ve sos
yal ile siyasal hayatn laiklikletirilmesi adna yrtl
mtr. Bu manada o, Yeni ada Avrupa'da uyanm
on ve ulus devlet ile Kilise arasndaki mcadeleyi ha
tatmaktayd. Fakat Bat iin ilerleme ve hukukun s
tnl olarak ifade edilen eyler, slam dnyasnda do
jl olmayan ve hibir yapc deiiklik retemeyen bir
srci temsil etmekteydi. Laiklik ve milliyetilik burada
hbir olumlu ierie sahip deillerdi ve hakikatte sade
c bir eylerin yalanlanmas idiler. Kk ve ierii bak
mndan yabanc olan bu iki fikir aslnda hkm sren
miskinliin ifadesi idiler. Pratikte slam dnyasndaki
dramn son perdesinin balatlmas bu iki cereyan saye
snde oldu. Gerekletii durum itibaryla biz bu faaliye
t "ikili sama" olarak adlandrabiliriz. Bu ne demektir?
Her rnesans (fikir devrimi) bir toplumun ileri un
srlar ile geni halk kitleleri arasnda gerekleen yap
c temaslar, sempati veya i anlama sonucu meydana
glir. leri unsurlar her derin hareketin irade ve dnce
sidir, halk ise onun kan ve kalbidir. Normal insanlarn
ktlm veya en azndan rzas olmakszn gerekleen
her trl eylem, hakiki vurucu gc olmayan, sathi
eylem olarak kalr. Kitlelerin yavaln yenmek ancak
onun sknt, tehlike ve mcadeleye kar doal diren-
3
8 1 IsLAM DEKLARASYONU
cinin sonucu olursa mmkndr. Eer bu hareketsizlik
bizzat mcadele lksne kar ise o zaman onu yen
mek mmkn olmaz. nk sz konusu lk kitlelerin
en derin iradesi ve zel duygularna kardr.
Btn Mslman lkelerdeki modernistlerin hayata
geirmeye altklar programlarda, daha kapal veya
daha ak bir biimde, bu ikinci durumu grmekteyiz.
Onlar yalakalk yapar ve tehdit ederler, rica eder ve zor
larlar, organize eder ve yeniden yaplandrrlar, isimler
ve kiileri deitirirler. Ancak halkn ounluunu olu
turan kesimlerin srarc direnci ve kaytszlyla kar
lamaktadrlar. Burada sadece yaylm meylin temsilci
si ve rnei olarak zikredilen Habib Burgiba Avrupa el
bisesi giyer, evinde Franszca konuur, Tunus'u sadece
slam dnyasndan deil Arap dnyasndan da izole et
mekte, din eitimini snrlandrmakta, Ramazan orucu
nun terk edilmesi iin ar yapmakta "gya oru al
mann retimini azaltmaktadr" ve kendisi kamu nn
de bunu rneklendirrek maksadyla portakal suyu i
mekte ve hemen sonrasnda da Tunus halk kitlelerini bu
gibi "bilimsel" reformlarna kar olan eylemsizlii ve
yeterli olmayan desteine armaktadr. Modernstler
bu gibi krlkler yapmasalard olduklar gibi olmazlar
d.
Mslman halklar slam'a aykr olan bir eyi hibir
zaman kabul etmezler nk slam burada sadece ka
nun ve lk deildir, o artk sevgi ve duygu olmutur.
slam' a kar kalkan kimse, direni ve nefretten baka
bir eyi bimez.
Modernistler kendi uygulamalaryla i karklk ve
kartlk rettiler ve burada btn programlar, slami ve
ya yabanc olsun, imkansz olmaktadr. Kitleler slam
eylemi isterler ancak kendi aydnlar olmadan bunu ba-
ALIYA JzzETBEGOVIC
1 39
latamazlar. Yabanclam aydn kesimi kendi program
n dayatr fakat bu kattan ibaret olan lk iin kann,
terini ve heyecann verecek yeterince insan bulamamak
tadr. Karlkl olarak glerin etkisizletirilmesi duru
mu, bir eit acz ve hareketsizlik ortaya karr.
Bu topraklarda ve gkyz altnda ina edilebilecek
bir dzen, bir dinamik, bir refah vardr ancak bu dzen,
ilerleme ve refah Avrupa ve Amerika'nn deildir. Ms
lman kitlelerin kaytszl umumi bir kaytszlk deil
dir. Bu halk islam'nn yabanc saldrlardan kendini ko
ruma biimidir. Her nerede slami mcadelenin en ufak
emaresi grndnde, sradan insann mcadele, sabr
ve zorluklara maruz kalmaya hazr olduunu gstermi
tir. I. Dnya Sava sonrasnda yaanan yenilgiden sonra
Trkiye'nin Yunanllara kar yrtt bamszlk sa
va, Libya'nn talyan igaline kar olan kahramanca
direnii, yakn zamanda Svey civarnda cereyan eden
ngiltere kart mcadele rekleri, Cezayir'in kurtulu
u iin sava, Endonezya'nn korunmas iin ve Pakis
tan' daki slami tesirin salanmas iin verilen mcadele
lerde grlr. Halk kitlelerini harekete geirmek gerekti
inde, geici olarak ve samimi olmakszn da olsa her za
man slami parolalar kullanlmtr. slamn olduu yer
de kaytszlk yoktur.
Mslman kitlelerin sahip olduklar ak duygularn
harekete geirecek ve ynlendirecek fikir lazmdr. An
cak bu herhangi bir fikir olamaz. Fikir bu derin duygu
lara uygun olmak zorundadr. Demektir ki bu ancak s
lami fikir olabilir.
Mslman kitlelerin ve imdiki sahip olduklar siya
si ve entelektel nderliinin, kararszlk ve bekleme du
rumunun ne kadar daha devam edebileceinden bam
sz olarak, onlardan birinin kendi lksn brakmasm
40 j ISLAM DEKLARASYONU
beklemek hibir ekilde gereki deildir. Ufukta ancak
bir k grnmektedir: Bu da slami dnen ve yle
hisseden yeni entelejansyann meydana getirilmesi ve
toplanmasndadr. O zaman bu aydnlar kesimi daha
sonra slami dzenin bayran ne karp Mslman
kitlelerle beraber onun gereklemesi iin harekete gee
bilecektir.
ll.
slam Dzen
Dn ve Knu
slami dzen. Nesiimizin dnd, konutuu ve
hissettii ile bu kelimenin manas nedir?
slami dzen, en ksa biimde u ekilde tanmlanabi
lir: Din ve kanun, terbiye ve g, lk ve karlar, mane
vi toplum ve devlet, gnlllk ve zorlamann birliidir.
Bu unsurlarn sentezi olarak slami dzenin iki temel
(ngrs vardr: slami toplum ve slami iktidar. lki s
lami dzenin ierii, ikincisi de formudur. slami iktidar
olmadan slami toplum tamamlanmam ve gszdr;
slami iktidar ise slami toplum olmakszn ya topya
veya zulrdr.
Genel olarak Mslman, birey olarak var deildir.
Mslman olarak yaamak ve ayakta kalmak istiyorsa
eer o, ortam, topluluk ve dzen yaratmak recburiye
tndedir. O dnyay deitirrek zorundadr, aksi taktir
de o deiecektir. Tarihte var olan hibir hakiki slami
hareket yoktur ki ayn zamanda siyasi hareket olmasn.
Bunun sebebi slam'n bir din olmakla beraber ayn za
manda da onun bir felsefe, ahlak, dzen, tarz, atmosfer,
tek kelimeyle hayatn tamarn kuatan bir ey olmasn
dandr. slami inan ile, gayr- slami yaamak, retmek,
elenmek ve hkm srmek mmkn deildir. Bu du
rm ya rnafklar ya da rutsuz ve birbiriyle atan
isanlar iin geerlidir. (Ne Kur'an- Kerir'i terk edebi
lyarlar ne de bulunduklar artlar deitirrek iin ken-
dilerinde g bulabiliyorlar) . Ya bir eit kei ve yalnz
l seen kimseler (onlar dnyadan elini ekiyorlar n
k o dnya slami deildir) veya nihayetinde slam ile il
gili ikilemde olan insanlar ki bunlar slam' terk edip var
olan hayat ve dnyay olduu gibi daha dorusu baka
larnn o dnyay biimlendirdikleri gibi benimserler.
slami dzen toplumun bu gibi atmalarnn olma
d bir durumdur ve Mslmann bulunduu ortamla
tam uyum iinde olduu bir sistemdir.
Mslman toplumu nedir sorusuna biz: Mslman
lardan oluan birliktir diye cevap veririz ve bununla her
eyin ifade edildiini dnrz ve i bitmitir.
Bu tanmlamann znde insanlarn oluturduu ve
ayrlmaz paras olduklar kurumlar sistemi, ilikiler ve
kanunlar yoktur ki onlar iin u tespitte bulunulmasn:
te bu slami dzendir. Hibir sistem kendiliinden s
lami veya gayr- slami deildir. O, onu oluturan insan
lara gre yledir.
Avrupallar toplumun kanunlar yardmyla dzene
girdiine inanmaktadrlar. Ta Efatun'un "Devlet"inden
toplumun mkemmel dzeni topyalarna, bu topyala
rn en yenisi olan Marksizm' e kadar, Avrupa ruhu, top
lum ilikilerinin basit bir ekilde deimesiyle mkemmel
bir topluma ulalacak bir taslak, bir ema peindedir.
Bu sebeple Kur' an- Kerim' de izafi olarak ok az "ka
nun" vardr. O daha ok bu dine uygun bir biimde ha
yat gerekletirecek "din" talep etmektedir.
Kanunlarn okluu ve hukuki sistemin karmakl
genel olarak toplumda "bir eyin rk" olduunun ve
yeni kanun yapmak yerine insanlar terbiye etme gerei
nin iaretidir. Toplumun bozulmuluu belli bir snr
getii vakit kanunlar yetersiz (gsz) kalrlar. Onlar
ya rk yarg erkinin eline geer veya bozuk toplumun
ALiYA lzzETBEGovic 1 45
gizli veya ak aldatmacasnn aleti olurlar.
Orta ve Yakn Doda ok yaygn ve kk salm olan
ktlk, arap, kumar ve sihir, uzun bir mddet iin
ve muazzam byklkteki blgeden Kuran- Kerim'in
tek bir ayetiyle ve tek bir aklama ile -Allah onu haram
etmitir- ortadan kaldrlmtr. Bu din zayftad zaman
sarholuk ve batl inanlar ayn gle yeniden ortaya
km ve ortamn kyaslanamayacak derecede stn
kltrel seviyede bulunmas herhangi bir engel tekil
etmemitir. Amerika'nn Prdbtio Lw (Alkol Yasak
layan Kanun) asrn bilimi adna ilan edilmi ve dnya
nn en tekilatl toplumlarndan birinin gc vastasyla
hayata geirilmi olmasna ramen XX. asrn krkl ylla
nnda, 13 yllk umutsuz ve zulm ile cinayetle dolu a
.balarla beraber, nihai olarak geri ekilmek zorunda ka
lnmtr. skandinav lkelerinde ayn kanunun uygu
lanma teebbs ayn baarszlkla sonulanmtr.
Bu ve buna benzer birok misal aka gstermekte
dir ki toplum ancak Allah adna ve insann terbiye edil
mesiyle dzeltilebilir ve biz tek olan ve kesin olarak he
defe gtren bu yoldan gitmeliyiz.
Ortaya koyduu her trl uygulamasnda manevi ve
i kurallar teyit ederek slam burada durmamtr. s
lam, eytann elinde bulunan vastalar koparmaya y
nelik teebbste bulunmutur. Eer slam insan-dnya
ilikisinde insan merkeze almasayd din olmazd; orada
kalsayd da o, sadece sa'nn, insann lks ve ebedi
meli hakkndaki getirdiini basit bir ekilde tekrar eden
bir din olurdu. Muhammed (a.s.) ve Kur'an- Kerim'in
vastasyla slam mkemmel insana, d dnyaya, doa
ya yneldi ve bylece hayatn ve insann tmn kapsa
yan retisi oldu. Dinle kanun, terbiyeyle g birleti. s
lam, dzen oldu.
ALIYA lzzETBEGovlc 1 4 7
slam Sadee Din
(Reigon - nan)
Deldr
Dini retilerin gelimesinde gerek dnm noktas
olan bu konuda slam dier btn din, doktrin ve hayat
felsefelerinden farkldr. Btnyle orijinal olan slam
felsefesinin aa kt, yeni yaklam ve yeni gzlem
lere sz konusudur. Bu felsefenin asl, d ve i, ahlaki
ve toplumsal, maddi ve manevi hayatn ayn anda ya
anmasndaki taleptir. Daha dorusu bu iki eit hayatn
insanlk kaderi ve yeryzndeki hayatn z olarak g
nll ve bilinli olarak kabul edilmesidir. (Kuran el
Kasas 77) Bu talebi gnlk hayatmzn diline evirerek
unu syleyebiliriz: Hayat sadece din ve dua ile deil,
ayn zamanda alma ve bilimle tanzim etmek gerekti
ine inanan, dnya tasavvurunda ibadethane ile fabri
kann yan yana olmas gerektiine izin vermekle kalma
yp talep eden, insanlar sadece terbiye etmek deil ayn
zamanda onlarn dnyadaki hayatn kolaylatrmak ge
rektiini dnen ve bu iki hedefin birbirine kurban
edilmesi iin hibir sebebin bulunmad fikrinde olan
kimse, o slam' a aittir.
Allaha olan imanla birlikte burada Kuran- Kerim'in
ana mesaj ve bu mesajda slam'n tm bulunmaktadr.
Bundan baka her ey sadece onun deerlendirilmesi ve
aklanmasdr. slam dzeninin din ve siyaset birlikteli
i prensibini iermekle beraber slam'n bu bak as,
teorik ve pratik nemi muazzam olan baka nemli so-
4
8
1 I sLAM DEKLARASYONU
nulara da gtrmektedir.
Bu sonularn ilki ve en nemlisi kukusuz slam'n
gayr- slami sistemlerle birlikte var olamaydr. "slam
dini" ile gayr- slami toplumsal ve siyasi kurumlar ara
snda beraberlik, yan yana var olmak yoktur. Darbe ve
deiimlerle sk sk kendini gsteren siyasi kurumlarn
ilevsizlii ve Mslman lkelerin rejimlerinin istikrar
szl, daha ok onlarn bu lkelerdeki halklarn temel
duygusu ve srkleyicisi olan slam' a kar olan kartl
nn bir tezahrdr. Dnyay tanzim etme hakkn
kendinde gren slam, kendi alannda baka herhangi
bir ideolojinin faaliyet gstermesine gerek duymamakta,
izin vermemektedir. Yani laiklik prensibi yoktur ve dev
let dinin ahlaki ieriinin yansmas ve destekisi olma
ldr.
Her zaman ve her neslin nnde, yeni ekiller ve va
stalarla slam'n mesajlarn gerekletirme grevi dur
maktadr.
nsanlar aras ilikileri dzenleyen deimez slami
prensipler vardr, ancak deimeyen hi bir slami re
timsel, toplumsal veya siyasal terkip bulunmamaktadr.
Bu, kuatc dzen olarak slam' a yaklamn sadece
ilk ve en nemli sonucudur. Yine ok nemli ancak al
teratifsiz olmayan dier sonu unlardr:
Birincisi, bu dnya taraftar olarak slam, en iyi d
zenlenmi dnyadan yanadr. Dnyann daha iyi olma
sn salayan hibir ey pein olarak gayr- slami diye
red edilemez.
kincisi, doaya ak olmak aslnda bilime ak olmak
demektir. slami olmas iin her zmn iki arta sahip
olmas gerekir: Azami insani ve de azami derecede iyi ol
mak zorundadr. Yani zm, dini ve bilimsel prensipie
rin uyumunun en st sureti olmak zorundadr.
ALIYA IZZETBEGOVIC 49
ncs, bugnk dnyann ayrlk iinde olduu
meseleler olarak, din ve bilim, ahlak ve siyaset, bireysel
ve toplumsal, maddi ve manevi arasndaki balantlara
lret ederek slam yeniden arabulucu dnce rolne,
Ilam dnyas ise blnm dnya iinde arabulucu
llet rolne kavumaktadr. "Mistisizmsiz inan ve ate
imsiz bilim" taahhdn ortaya koyarak slam, hibir
fk gzetmeksizin btn insanlara ayn derecede ilgi
oa olabilir.
ALIYA I ZZETBEGOVIC 5
Bizim Zamnmzc
slam De -Tele-
nsan ile insan ve insan ile cemiyet arasndaki iliki
leri tanzim eden deimez slami prensipler mevcuttur,
ancak deimeyen ve ebedi olarak verilen hibir slami
retimsel, toplumsal veya siyasi terkip bulunmamakta
dr. slami kaynaklar byle bir sistemin tasavvurunu
iermemektedir. Mslmanlarn nasl reteceine, top
lumu nasl organize ve onu gelecekte nasl idare edece
ine ilikin bilgiler, gemite nasl rettiklerine, toplu
mu nasl organize ve idare ettiklerine nazaran farkl
lklar arz edecektir. Her zaman ve her nesil nnde, s
lam'n ebedi ve deimez temel mesajlarn, ebedi olma
yan ve srekli deiime maruz kalan dnyada gerek
letirmek iin yeni ekil ve vastalar bulma grevi dur
maktadr.
Bizim neslimiz de riski gze almak ve teebbste bu
lunmak zorundadr.
Bu tr tanmlamalarn mkemmelsizliini bilerek ve
bu srada bize daha nemli grnen prensiplerle snrl
kalarak u sralamay ortaya koymaktayz:
1. nsan ve Toplu
nsan ve toplum iin, sadece maddi grnml olan
bilimsel, devrimci, sosyalist veya baka ekilde ifadeten
dirilen bir kurtulu eidi yoktur. dzeni kapsamayan,
insan deitirmeyen, onun i rnesansn salamayan -
5
Allah olmakszn zaten mmkn deildir- bir kurtulu
sahtedir.
slam toplumu sadece sosyal, ekonomik kariara da
yanarak veya dier ve yalnzca zahiri, teknik balant
unsurlar zerine tesis edilemez. nananlarn topluluu
olarak o, kendi asl iinde dini ve duygusal aidiyet ier
mektedir. Bu unsur en ak bir biimde, slam toplumu
nun ana birimi olan cemaatte grlmektedir.
Soyut bir birlik olan ve zahiri ilikileri bulunan her
hangi baka bir toplumdan farkl olarak, cemaat, mane
vi aidiyete bina edilen ve insanlar arasndaki balar do
laysz, ahsi temasla ve tanklkla salanan i ve somut
bir birliktir. inde, toplumun isimsiz yesinin dier ba
ka isimsiz yeye kar deil, insana kar insan vardr.
Tanma ve yaklatrma unsuru olarak cemaat, toplu
mun i ahengine ve aralarndaki dayanmaya katkda
bulunur ve teknolojinin ve srekli byyen ehirleme
nin getirdii yalnzlk ve yabanclama duygusunun yok
edilmesinde yardmc olmaktadr.
Ayrca bylesine bir cemaat, toplumsal ve ahlaki
normlarn potansiyel zorbalarna kar zulme sapmak
szn etkili bir eit kamuoyu yaratr. Cemaatte iki mana
da yalnz olunmaz: nsann cannn her istediini yapma
veya kendi kendine braklm olma hususunda. Maddi
ve manevi desteinin ihtiyacn hissettiinde hi kimse
yalnz deildir. Eer Mslman bakalarnn varln
hissetmiyorsa, Mslman toplumu baarl olmam de
mektir.
slam, insann dier insana elini dolaysz bir ekilde
uzatmasn ister. Bu olmadan gerek manada hi bir ey
yaplm saylmaz. slam, devletin zorla arabuluculuk
yapacak ve insanlar birbirinden koruyacak ebedi duru
muna raz deildir. Bu durumu slam ancak artl ve ge-
ALiYA izzETBEGovlc
1 53
ici olarak kabul edebilir. G ve kanun sadece adaletin
vastalardr. Adaletin kendisi insanlarn kalplerinde
mevcuttur, aksi durumda adalet yoktur.
2. nsaniann Eitlii
ok byk neme sahip iki konu olan Allah'n tek ol
mas ve btn insanlarn eitlii Kuran- Kerim'de yle
apak ve kesin bir biimde ortaya konulmutur ki ancak
tek yoruma izin verilmektedir: Tek olan Allah'tan baka
iah yoktur; seilmi halk, seilmi rk veya snf yoktur,
btn insanlar eittir.
Snfsal kriterlerin yapld ve insanlar d grn
e gre ve objektif olarak gruplandrd gibi slam by
le bir blnmeyi kabul edemez. Bir dini ve ahlaki hare
ket olarak slam iin, insanlar farkllatran ancak bu es
nada ahlaki ltleri dikkate almayan bir faaliyet kabul
edilemez. nsanlar eer farkl iseler, farkllklar her ey
den evvel tam ne olduklarna gre tespit edilmek, yani
sahip olduklar manevi ve ahlaki deerlere gre grup
landrlmak zorundadrlar. (Kur' an, el-Hucurat 13). Gn
iinde ekmeklerini nasl kazandkianna baklmakszn
btn iyi insanlar ayn toplulua aittirler. Tpk alma
faaliyeti iindeki pozisyonlarna ve siyasi tercihlerine
baklmakszn tm kt ve ahlaksz insanlarn ayn "s
nfa" ait olduklar gibi.
nsanlarn snfsal aynncla tabi tutulmalar, tpk
rki ve dier trl sebeplerden yaplan ayrmclk gibi
ayn derecede adaletsiz, ahlaki ve insani adan kabul
edilemezdir.
3. Mslmaniann Karelii
"Mslmanlar kardetir" (Kuran, el-Hucurat 10). Bu
mesajla Kur an- Kerim, uzakl sebebiyle srekli ilerle
mek iin bir ilham kayna olabilecek hedefi belirlemi
tir. lan edilmi kardelie gtren yolun ksalmas iin,
insanlarn iinde ve dnda muazzam deiimler ger
eklemelidir.
Bu kuralda biz, uygun kurumlarn ortaya karlmas
ve somut tedbirlerin alnarak, Mslmanlarn gnlk
hayatndaki gelimelerinde daha fazla kardelie yer ve
rilmesi iin, slam birliinde yetki ve sorumluluk gr
mekteyiz. Btn Mslmanlarn karde olduklar emri
ne uyulmas ve ona davet iin gerek slami iktidarn
alaca tedbirlerin eidi ve says, yapaca faaliyet ve
kanunlarn says pratikte snrszdr.
Byk maddi ve toplumsal farkllklar ile en arpc
rek olarak burada feodalizmi zikredelim. Toprak sahi
bi ile kyl arasndaki ilikiler kardee deildir, aksine
bamllk ve aalanma ile kendini gsterir ve bylece
bu iliki dorudan Kuran- Kerim'in bu emrine aykr
dr.
4. Mslmnian Birli
slam' da mmet prensibi vardr, daha dorusu, dini
kltrel ve siyasi olarak btn Mslmanlarn tek bir
birlikte birlemelerini ister. slam milliyet deildir ancak
bu toplumun st milliyetidir.
Gerek lksel ayrlklar (cemaatler, mezhepler, siyasi
partiler v.b.) gerekse maddi ayrlklar (byk maddi
farkllklar, toplumsal snflamalar v.b) bu birlikte aync
olarak ileri srlen ne varsa bu birlie aykrdr ve by
lece bunlar snrlandrlarak ortadan kaldrlmak zorun
dadr.
Bugnk Mslman dnyasnda slami ve gayr- s-
lami akmlarn tanmlanmas iin slam birinci, Panisla
mizm ise ikinci noktadr. Bir toplumun i dzenini s
lam, d dzenini ise Panislamizm ne derecede salyor
sa o toplum o derece slamldir. slam o toplumun ide
olojisi, Panislamizm ise onun siyasetidir.
5. Saiplik
Her ne kadar slam ahsi mal varln tanyorsa da,
yeni slam toplumu, btn byk toplumsal zenginlik
terin, zellikle de doal kaynaklarn, toplumun tmne
ait olacan ve btn yelerin iyilii iin kullanlacan
ak bir ekilde beyan etmek zorundadr. Bir taraftan
toplumun baz bireylerinin haksz bir biimde zengin ol
malarn ve g kazanmalarn engellemek iin zenginlik
, kaynaklar zerinde, dier taraftan halkn hayatnda her
geen gn artan organize toplum anlayna uygun ola
rak alnacak tedbirlerin ve hayatn eitli alanlarnda ge
lime programlarnn gerekletirilmesi iin lazm olan
maddi temelin salanmas iin toplumsal denetim art
tr. Farkl olarak tespit edilmi ve uygulanmsa da, or
tak ilerin halledilmesi yolundaki toplumun katlm
J
BD, Sovyetler Birlii veya sve'te ayn derecede b
yktr. Demektir ki mesele ideolojik veya siyasi yakla
mdan deil, aksine, modern dnyadaki toplumlarn
hayatlarnn artlarndan kaynaklanan bir zorunluluk
tur.
ahsi mal varl Kuran- Kerim'in bir snrlamasna
daha tabidir; o da maln umumun iyilii iin kullanlma
s artdr. (Kur' an, el-Hucurat 34). Roma hukukunda ol
duu gibi slam' da ahsi mal varl anlay yoktur. Ro
ma hukukuna nazaran eriat hukuku mal varl husu
sunda bir tane eksik (ius abutendi - suistimal hakk) ve
bir tane fazla (umum iyilii iin kullanlmas) yetki tan-
maktadr. Hakiki slami iktidar iin bu farklln uzun
vadeli ve pratik sonular vardr. Buna ve ifade edilen
Kur'an- Kerim'in emrine binaen, eitli biimlerde gr
lebilen ahsi mal varlnn kullanlmamas ve suistimal
edilmesi durumuna kar btn kanuni ve pratik tedbir
ler hukukidir. Fakirlik iinde olan toplumu paralayan
ve insanlar ayran ar zenginlik ve ar tketim anla
y ile adaletsizliin ortadan kaldrlmas hadisesi, s
lami dzenin nnde, onun ayakta kalma meselesi ve
temsil ettii hakiki ahlaki deerler ile toplumsal duru
olarak bir anda belirecektir.
6. Zkat ve Faz
slami kurallar iinde sosyal taraf ok belirgin olan
ve biri yasak dieri de farz olan iki emir vardr: Zekatn
emredilmesi ve faizin haram edilmesi.
Zekatta biz, insanlar arasnda karlkl sorumluluk
ve birbirinin kaderi ile alakadar olma durumunu gr
mekteyiz. Bir defa tespit ve ilan edilmi bu kural, toplu
mun geliim, ihtiya ve imkanlarna bal olarak yeni ve
deiik ilgi iin bir temel oluturabilir.
Bugnk slam dnyasnda zekat her bireyin zel
alan dahilindedir ve u anda var olan toplumsal ve dini
uur ierisinde tamamen devre ddr. Zekatn eksiklii
her admda grlmektedir. Oysa zekat slami dzenin
kamusal ve hukuki kurumudur ve onun hayata geiril
mesi iin g de dahil, her trl ekilde temin edilmeli
dir.
Faizin yasaklanmas ile (Kur' an, el-Bakara 278-279) s
lam toplumunun kamusal dzeninin ebedi normu tespit
edilmi ve bylece almadan yaamann ve faizin her
trls yasaklanm ve kanun dna braklmtr. Yani,
slami kamusal dzenin dayand ahlak anlayna ay-
ALIYA lzzETBEGovlc
1 57
knlk arz eden ve sadece plak mal varl sayesinde ni
metlerin toplanmas uygun bulunmamtr.
7. Cuuyet Yaklam
Mal varl ile alakah iler dnda slam, mirasla ilgi
li olduu gibi, mutlak imtiyaz sahibi olan hi bir hakimi
yeti tanmaz. Allahn mutlak hakimiyetini tanmak ayn
zamanda dier btn kadir-i mutlak olan hakimiyetleri
tanmamak demektir. (Kur' an, el-Araf 3, Yusuf 40). "Ya
ratcya itaatsizlii ieren ve yaratlana olan her trl ita
at yasaktr" Muhammed (a.s. ). Tarihin ilk ve belki imdi
ye kadar orijinal olan tek slami dzeninde -ilk drt ha
lifenin devri- biz cumhuriyeti hakimiyetin nemli
esini grmekteyiz:
1. Devlet bakannn seilmesi,
2. Devlet bakannn halka kar sorumluluu
3. Genel ve toplumsal ilerinin beraberce halledilme-
si.
Bu sonuncu maddeyi zellikle Kur' an- Kerim emret
mektedir. (Kuran, Al-i mran 159, ura 38). slam tarihi
nin ilk drt hkmdan hibir biimde kral-ar deiller
di. Onlar halk tarafndan seilmilerdi . Mirasla kalan hi
lafet, slami ve siyas kurum olarak apak ortaya kan
seilme prensibinin terk edilmesi demektir.
8. Alla'tn Baka ila Yokt
slami dzenin gerekletirilmesi yolunda deitirile
mez hedef olarak dndmz l de udur. Ki bu
herhangi bir oylama konusu olamaz. Ayn lde, bu
lunduu mevki ve baarlar ve topluma olan katklar
ne olursa olsun, bireyin dokunulmazln red ediyoruz.
Bu manada slami dzen mutlak otoritenin (programa
nazaran) ve mutlak demokrasinin sentezidir (bireye na-
zaran) . slam'da ar bilge, her eyi bilen, hatasz ve
lmsz kimseler yoktur. Muhammed (a.s.) kendisi ha
ta yapan kimse idi ve bylece ikaz edilmitir (Kur' an,
Abese 1-12). Bu bakmdan Kuran- Kerim gereki, ade
ta kahraman kart bir kitaptr. Bu gn ve gemite, Do
u' da olduu kadar Bat'da da sk sk grlen ahsn y
celtilmesi hadisesi slam' a kesinlikle yabancdr. nk
bu bir eit putuluktur. (Kur an, Tevbe 31). Her insann
deerinin hakiki ls onun kendi ahsi hayat ve top
luma ne verdii ve ondan ne ald ile alakaldr. Btn
ycelik ve kran Allah' a aittir ve insanlarn gerek ka
litesini ancak Allah tespit edebilir.
9. Eitm-Terbiye
slam toplumunun temeli ve dayana din olduuna
gre eitim onun sadece bir grevi deildir, ayn zaman
da eitim onun var olma durumudur. Bu, ilk evvela aile,
daha sonra da okullarn btn dereceleri vastasyla ger
ekleen dini ve ahlaki eitimdir.
Anti eitimin (terbiyesizliin) btn ekillerini orta
dan kaldrmak iin etkili mcadele etmek slami dze
nin zellikli grevidir. slam yasaklamtr ve slami d
zen somut tedbirlerle; halkn alkolik olmasn salayan
her eyi, ak ve gizli fhuu, szl, resimli film ve tele
vizyondaki pornografiyi, kumarhaneleri, gece ve dans
kulplerini ve slami ahlak anlayna aykr olan btn
elence ekillerini imkansz hale getirecektir.
10. retim
Bu kapsaml eitimin bir paras yeni nesle alma
alkanlklar ve talirleri kazandrmak ve okula gitmesi
ni salamaktr. Mslman dnyasnn u anda bulundu-
ALIYA l zzETBEGovc 1 59
u aa durumdan daha hzl bir ekilde kurtulmas iin
birlik ve beraberliin yannda, retim ikinci ok nem
li etkendir. Mslman lkeler yeteri kadar sermaye sahi
bi deildir ve yleyse var olan sermayelerini her eyden
verimli olan retime yatrmallar.
Bilimin kazanmlarn kullanma ve onlar ileriye g
trme yeteneimizi gelitirmeden gerek bamszl
mz olamaz. slam, ilk ortaya knda, eski medeniyet
lerin btn bilgilerine hibir komplekse kaplmadan
yaklat ve onlar deerlendirdi. Bugnk slam'n,
uzun hat zerinde temasta bulunduu Avrupa-Amerika
medeniyetinin kazanmiarna kar farkl davranmas
iin herhangi bir sebebi bilmiyoruz.
Aslnda bilim ve teknolojiyi benimseme sorunumuz
yoktur -zira ayakta kalmamz iin benimserek zorun
dayz- sorun, bunu yaratc veya mekanik bir biimde,
erefle mi yoksa aalk duygusu iinde mi yapacaz.
Demek ki mesele, bu kanlmaz gelime ierisinde kay
bolup yok olacak myz yoksa kendi ahsiyetimizi, kl
trmz ve deederimizi koruyabilecek miyiz de.
Verilere bakarak kesin olarak ifade edebiliriz ki bu
gnk slam dnyasnda, nicelik ve nitelik bakmndan
en radikal ve en acil deiim isteyen kurum retim ku
rumudur. Nitelik bakmndan retimin, yabanclara
manevi ve baz durumlarda da maddi bamllktan kur
tarlmas ve bylece slam toplumunun yeleri olarak
Mslmanlarn eitimine katks salanm olsun. Nice
lik bakmndan mmkn olan en ksa sre iinde bu
alandaki eksikliklerin tamamlanmas ve halkn btn
katmanlarnn ocuklarn kapsayacak bir eitim ve
retimin salanmas. lk etapta cami yeniden okul gibi
kullanlabilir. Eer eitim-retim programlarnda baa
rszla uramazsak, yenilmemizi salayacak alan yok-
rr , , ' -
"'
..: Vi 0z
'Fkrtirim slay
a
z:- aii kite
blsH\; \dy; 1felfve'fifl, slami, entelek
tel ve ahlaki otoritesind Up he duyulmayan insanlarn
e&de'ltilundit Bu gibi kurumlarn, ahlaksz, deje
rl !lt i ve kendi bo ve manasz hayat anlayn
bakalarna benimsetecek kimselerin insiyatifinde olma
s neredeyse kural olarak grlen bir durumdur. Buna
kesinlikle izin verilmemelidir. Cami minarelerinden ve
televizyon vericilerinden halka ynelen mesajlar birbiri
ne zt olursa ne elde edebiliriz ki?
Ancak slami dzende hakikatleri iktidarn ilan ede
cei, niformal ve ekilsiz genliin meydana getirilece
i ve adeta bu dzenin manevi diktatrle dnme
sinin mmkn olduu sylenemez. Bu sadece, her za
man ve artlarda sayg duyulacak temel baz tavrlarn
ve davran kurallarnn var olmas gerektii demektir.
Din zgrl ile alakah olarak ilan edilen prensip gere
ince (Kur an, el-Bakara 266) aidiyet hususunda psikolo
jik veya fiziki olsun herhangi bir zorlama, yasak, icma
(uzlama) prensiplerine gre gereksizdir. "Benim halkm
batl ey zerinde ittifak edemez" Muhammed (a. s. ). Ah
laki hususlarda kat olduu kadar doa ve mutlulua
kar olan akl sebebiyle de slam zgrlkdr ve
buna slam tarihinin tm ahittir. Her hangi bir dogma
ve hiyerari yerine Allah' tand iin slam diktatrl
e dnemez ve her trl terr ve engizisyon hareke
tini imkansz klar.
Yolumuz iktidar ele geirmekten deil, insanlar ka
zanmaktan balar.
12. slam ve Bamszlk
ALIYA lzzETBEGovlc 1
61
Hrriyet ve bamszlk olmadan slami dzen ola
maz. Ve tersi: slam olmadan hrriyet ve bamszlk ol
maz. Bu son kanaat iki ekilde anlalabilir: lk olarak ba
mszlk, ancak ve sadece, manevi fethin, lksel ba
mszln sonucu olduu zaman hakiki ve kalc olur,
yani halkn elde ettii bamszln iini doldurmas ve
uzun zaman koroyabilmesi iin, sz konusu bamszl
kendini bulduu, kendi i glerini kefettii iareti
olmaldr. Gnlk hayattaki slami dncenin tasdik
edilmesinde, her Mslman halk bunu yaar ve kendi
siyle zdeletirir. Ayrca kendi manevi kurtuluunu
toplumsal ve siyas kurtuluun art olarak grr.
kincisi, bir Mslman halkn iktidara verdii gerek
destek, ayn iktidarn slami karakteri ile dorudan
prantldr. Yani rejim slam' dan uzaklat oranda bu
destek azalr. Gayr- slami rejimler bu destekten hemen
hemen tamamen yoksundur ve ister istemez daha ok
yabanclardan dayanak aramak zorundadrlar. Dtk
leri bamllk, onlarn gayr- slami yneliinin doru
dan bir sonucu olarak grnmektedir.
Bu veriler zerine slami dzenin yaps form olarak
deil, demokrasinin z ve uzlamas olarak tespit edil
mitir. Bu tr demokrasinin, halkn isteklerinin dnce
ve eyleme dntrld ve halkn iradesinin doru
dan bir ifadesi olduu yerlerde vardr. slami dzenin te
sis edilmesi demokrasinin zirvesi olarak grlmektedir.
nk sradan insann ve Mslman halklarn en derin
isteklerinin ifadesi budur. Bir ey kesindir: Zenginler ve
aydnlarn bir ksmnn istediinden farkl olarak sra
dan insan kendi Mslman toplumunda slam' iste
mektedir. Burada demokrasinin kayna kurallar ve bil
dirgeler deil, verilerdir. slami dzen zulm (zorlama
y) basit sebepten dolay uygulamaz. Ona ihtiya yoktur.
62
1 ISLAM OEKLARASYONU
Tersine gayr- slami dzen halkn devaml olan direnii
ve dmanln hissederek, tek k zulr uygula
rakta bulur. Onun diktatrle dnmesi, kanara
d bir eit ktlk ve kanundur.
13. alma ve Mcdele
slami toplum insani ve doal kaynaklannn seferber
edilmesi iin zerine grev almal ve kendine tedbirlerle
almay ve hareketlilii (canll) tevik etmelidir. sla
mi toplurun hayatta kalmas, gl veya zayf olmas,
alma ve mcadele kanununa baldr ve dier top
lumlarnki ile ayndr ve bu manada bizim toplumumuz
Allah indinde herhangi bir imtiyaza sahip deildir
(Kuan, el-Maide 57).
Bizim ak dnce psikolojimizden iki eyi ortadan
kaldrmak gerekir: Mucizeye inan ve bakalannn yar
dm.
nsanlarn alma ve bilgi sonucunda rettikleri mu
cizeler dnda mucize yoktur. Dmanlan mucizevi
yolla kovacak, fakirlii ortadan kaldracak, refah ve ay
dnl (eitimi) ekecek herhangi bir mehdi yoktur.
Mehdi bizim tembelliimizin addr veya skntlar ve
sorunlarn arl imkanlar ve mcadele vastalarla k
yaslanamayacak derecede byk olduunda, gszl
mzden byyen yalanc bir umuttur.
Bakalannn yardmna gvenmek ayn bir batl inan
cn eklidir. Belirli slam lkelerinde fedakar dost veya
azl dman aramak ve bulmak alkanlmz oldu ve
bu durumu d siyaset olarak isimlendirdik Ne gerek
dost ne de hakiki dman olmadn anladmz ve
kendi sorunlanmz iin "dmann felaket planlann"
deil kendimizi sulu grdmz zaman, daha az ha
yal knkl, sorunlann azald ve olgunlamarzn
6
3
balad bir dnem yaarz. Aslndasiyasi ve maddi
kar beklemeksizin yardm etme hazrl iinde olanlar
varsa bile, bu bizim durumumuzu nemli derecede de
itiremez. nk zenginlik bir lkeye ithal edilemez. O
kendi alma esas zerinde ve o lkede yaratlmak zo
rundadr. Elde etmek istediimiz her neyse, tek bam
za yapmak zorundayz. Bizim yerimize hi kimse onu
yapmak istemez ve yapamaz.
Bu alma program ve faaliyetin muazzam cesaret
verici olabilecek zemini vardr. slam dnyasnn doal
kaynaklar ve imkanlar muazzamdr ve o dnyann sa
dece bir paras olan Endonezya, ABD ve Sovyetler Bir
lii'nden sonra, dnyann en zengin nc youn bl
gesidir. Bir btn olarak slam dnyas bu manada birin
cidir.
Yeniden douu ilan ederek biz emniyet ve rahatlk
dnemine deil, aksine snav ve sorunlar devresine ia
ret etmekteyiz. Kendi tahripilerine yalvaran pek ok
ey vardr. Onun iin bu devre refah ve bolluk gnleri
deil, eref ve onur gnleri olacaktr. Uyuyan millet an
cak darbelerle uyandrlabilir. Toplumumuza iyilik iste
yen herkes onu tehlikeler, abalar ve skntlardan koru
mamaldr. Aksine bu toplumun kendi glerini kullan
mas, imkanlarn snava koymas, risk almas iin tek
kelimeyle uyumamas ve yaamas iin elinden geleni
yapmaldrlar. Toplumumuz sadece uyank ve hareketli
olarak kendi yolunu bulabilir.
14. Kadn ve Ale
Mslman toplumun her tarafnda kadnn durumu
yeni neslin doal terbiyecisi ve analna uygun olarak
deirek zorundadr. Okumam, ihmal edilmi ve
mutsuz bir anne, Mslman halklarn yeniden douu-
64 1 I sLAM DEKLARAsvoNu
nu baatacak ve baarl bir ekilde devam ettirecek
oul ve kzlar bytemez. Annelie toplumsal etkinli
in rtbesi verilmesi iin slam'n ilk admn atmas ge
rekmektedir. Haremiere (ok elilie) son verilecektir.
Kadna hakszlk yapmak iin kimse slam' a dayanma
hakkna sahip deildir ve bu tr suistimallere son ver
mek zorundadr. Bu tezler, hibir ekilde, topluma, ka
dn kesiminin ahlaksz yelerinin savunduu ller,
heva ve hevesleri ile hakimiyet kurmak isteyen bat
meneli feminizm dncesinin sonucu deildir. Bu Av
rupa manasnda bir eitlik de deildir. Bu, kadn ve erke
in e deerde olduklarn vurgulamak suretiyle, arala
rnda mevcut olan ve muhafaza edilmesi lazm olan
farkllklara da dikkat ekmektir. E deerlik prensibi,
dorudan doruya Kuran- Kerim'de defalarca ve apa
k bir biimde ifade edildii gibi (zellikle Ahzab 55)
erkek ve kadn iin ayn dini ve ahlaki kurallarnn m
kellefiyetinin sonucudur.
Medeniyet kadndan kullanlan veya taplan bir nes
ne yaratt, ancak bu esnada, tek saygdeer zellii olan
ahsiyetini ald. Annelii ihmal ederek o, kadn, temel
ve yeri doldurulamaz rolnden yoksun brakt.
Ailenin ciddi krizden getii ve deeri soru iareti al
tnda brakld bu sralarda, slam yeniden insann bu
tarz hayatna olan destei ve balln teyit etmektedir.
Aile yuvasnn emniyetine katkda bulunarak ve onu
tahrip eden i ve d faktrleri ortadan kaldrarak (alkol,
fuhu ve sorumsuzluk), slam pratikte, normal ve salk
l kadnn en byk ve gerek menfaatini muhafaza et
mektedir. Soyut eitliin yerine o, kadna, onun iin b
tn kymetleri ile beraber, sevgi, nikah ve ocuk temin
etmektedir.
slam'n ilk asrlarnda formle edilen aile ve nikah
ALIYA lzzETBEGovic 1
6
5
hukuku bugnn getirdii ihtiyalara ve insanln
ulat toplumsal uura uygun olarak yeniden sorgu
lanmal ve ok eliliin daha fazla snrlandrlmasna
hatta gnlk hayattan tamamen ortadan kaldrmaya y
nelik tedbirler alnmaldr. Ayn zamanda boanmann
snrlandrlmasyla, bu durumlardaki kadn ve ocukla
rn etkili maddi korunmas salanmaldr.
15. Hedef Vastay Mbah Klmz
slami dzenin salanmas iin cinayet hari her yol
mubahtr. Kontrolsz ve ar zor (zulm) kullanarak s
lam ve bu mcadelenin gzel ismini lekelereye hi kim
senin hakk yoktur. slam toplumu adaletin temellerin
den biri olduunu yeniden teyit etmelidir. Kur' an- Ke
, rim bizim dmanlarmz sevremizi emretmemitir
ancak kesinlikle adil olmamz ve aifetmemizi emretmi
tir (Kur'an, Nisa 135, Nahl 126). Gcn kullanlmas bu
emirler erevesinde olmak zorundadr.
"Hedefe ulamak iin her yol mbahtr" forml sa
ysz cinayetierin sebebi olmutur. Ulvi hedef aalk
(alaka) bir vastay kutsal klamaz, fakat aalk bir
vata her hedefi kltebilir ve ypratabilir. Ahlaki ola
rak ne kadar gl olursak -ki karar verme meselelerin
de kuvvet gl olanlarn deil zayflarn silahdr- o ka
dar az gce ihtiyacmz olur. Gcn yapamadn ali ce
naplk, tutarllk ve cesur duru yapar. (Kur'an, Nahl
125, uara 34-35).
16. Aznlklar
slami dzen ancak nfusun ounluunu Msl
manlarn oluturduklar lkelerde gerekleebilir. Bu o
unluk olmakszn slami dzen sadece iktidar olur
66
ISLAM DEKLARASYONU
(nk ikinci unsur olan slam toplumu eksiktir) ve zor
bala dnebilir.
slam devlet iinde gayr- Mslim aznlklar, ballk
lar karlnda, dini zgrle ve her trl korunmaya
sahiptirler.
Gayr- Mslim devleti iinde Mslmanlar, dini z
grlklerinin, normal hayatn ve geliimin salanmas
kaydyla, o toplulua bal olmak ve slam' a ve Msl
manlara zarar verenler hari, tm grevleri yerine getir
mekle mkelleftirler.
Mslman olmayan lkelerinde yaayan Mslman
larn durumu her zaman, dnya slam toplumunun g
c ve itibarna bal olacaktr.
17. Dier Toplulukla le Olan likiler
slam toplumunun dier toplurlara kar olan iliki
ler u prensipler zerindedir:
1. Dini aidiyetinin hrriyeti (Ku an- Kerim, Sure
2/256),
2. G, kararl ve etkili savunma (Ku an- Kerim, Su
re 8/61-62, 42/39-42, 2/190-192),
3. Saldrgan sava ve cinayetin yasaklanmas (Kuan
Kerim, Sure 2/190-192, 42/42),
, 4. Karlkl ibirlii ve halklarn tanmas (Ku an-
Kerim, Sure 49/13),
5. Kabul edilmi mkellefiyetler -antlamalara sayg
(ua- Kerim, Sure 91
4)
.
6. Mtekabiliyet esas (Kuan- Kerim, Sure 9/8) .
III.
slam Dzenin
Bugnk Sorlan
9
slami Yede Do
Dn v
e
a Siyasi Devm
slami dzen dini ve sosyo-politik sistemin birliidir.
Ona ulamak iin dini tecdid (yenilenme) yoksa siyasal
devrim yolunu mu kullanmal?
Bu sorunun cevab udur: slami dzen dini devrim
olmakszn balayamaz ancak onun baarl bir ekilde
devam ettirilmesi ve nihayete erdirilmesi siyasal devri
:e baldr. slami yeniden douu ifte devrim -ahlaki
ve sosyal- olarak tanmlayan bu cevap dini tecdide n
celik vermekte ve bu slam doasnn prensiplerinden
ve bugnk Mslman dnyasnn gereklerini nitelen
diren ve pek ho olmayan baz tespitlerden kaynaklan
maktadr.
Bu tespitler Mslman dnyasndaki ar ahlaki yoz
lam,aya, davran bozukluuna, rvet ve batl inanla
rn hakimiyetine, tembellik ve ikiyzlle, gayr- sla
mi adet ve alkanlklarn ba tac edilmesine, kkl
maddecilik ve dndrc bir biimde umut ile heye
cann olmayma iaret etmektedir. Bylesine bir vazi
yette herhangi bir sosyal veya siyasal deiim dorudan
balayabilir mi?
Tarihteki roln gerekletirmeye davet edilmeden
evvel her millet, i temizlenme dnemini yaamak ve ba
z temel ahlaki tavrlar benimserek zorundayd. Dn
yadaki her g ahlaki g olarak balar. Her yenilgi ah
laki tkezleme olarak balar. Gereklemesi istenen her
70 1 I SLAM DEKLARASYONU
neyse ilk evvela insanlarn ruhlarnda (nefislerinde) ger
eklemek zorundadr.
slami dzenin n art olarak dini tecdid ne demek
tir? Her eyden evvel yeni anlay (vicdan) ve yeni ira
de demektir.
Dini tecdid hayatn gerek hedefi hakknda, neden
yaanr ve ne iin yaannas gerektiine dair bir anlay
tr. Bu hedef ahsi mi yoksa toplumsal standart mdr,
benim rknn bykl ve am m, kendi ahsrn
ne karlma gayreti mi yoksa yeryznde Allah'n ka
nunlarnn hakimiyeti mi? Bu durmda dini tecdid pra
tikte, kendilerine Mslman diyen veya genelde baka
larnn onlar isimlendirdikleri insanlarn "slamlama
s" demektir. Bu "slamlamann" hareket noktas Al
lah'a gl iman ve Mslmanlar tarafndan slam'n di
ni ve ahlaki normlarnn kesin ve samimi olarak uygu
lanmasdr.
Dini tecdid'in ikinci paras da hedef anlaynn em
rettiini yerine getirme hususunda hazr olmaktr. Onun
iin dini tecdid, ahlaki heyecann kalitesi, eya zerinde
hakim olma psikolojisi, sradan insanlarn olaanst i
leri yapabilme kabiliyet ve cesaret kazandklar, fedakar
lk gsterdikleri bir gerek ve pratik idealizmin yaan
masdr. Dini tecdid, iinde gnlk imkan llerinin
kymetinin kalmad birey ve btn topluluklarn ken
di idealleri uruna beklenmedik bir fedakarlk derecesi
ne ykseldikleri, dinin yeni kalitesidir (niteliidir).
Ruhun bu yeni hali ve duygusu olmakszn bugnk
Mslman dnyasnda gerek bir deiimi gerekletir
mek mmkn deildir.
Bu deerlendirmeler arasnda anlk da olsa her za
man, slami dzene giden yolun daha ksalmas iin, s
lam toplumunun ina edilmesi iin n art olarak uygun
ALIYA lzzETBEGovlc 1 71
kurumlan ortaya karacak ve halkn sistematik dini, ah
. lakl ve kltrel eitilmesini salayacak iktidar ele geir
me ikilemi ortaya kacaktr.
Bu ikilem sadece bir snavdr. Tarih, hibir gerek de
iimin iktidardan geldiini bilmez. Hepsi de terbiye
den balad ve znde ahlaki bir davetti.
Ayrca, slami dzenin tesis edilmesini bir iktidar ve
onun kurumlarna emanet eden zm fikri, bizzat o ik
tidarn nasl gerekleecei sorusuna cevap vermez. Onu
kim tesis edecek ve onun kurumlar ne tr insanlardan
, oluacaktr? Nihayetinde bu iktidarn davranlarn kim
kontrol edecek ve bozularak tesis edildii amaca deil
de kendine hizmet etmemesini kim temin edecek?
ktidardaki bir gurubu bir bakasyla deitirmek
, mmkndr ve bu her zaman olmaktadr. Bir zulm
baka bir zulmle deitirmek mmkndr ve dnya
nimetlerine sahip olan kimselerin deiimi de salanabi
lir. Yapanlarn adna ortaya konulan isimleri, bayraklar,
milli marlar ve parolalar deitirmek mmkndr.
Ancak bununla, dnyay yeniden hissetmek salanamaz
ve insann kendisine, dier insanlara ve dnyayla olan
ilikilerin deiimini salayan slami dzene bir adm
atmas bile gerekletirilemez.
Her zaman ve her yerde bir g veya iktidarn yard
ma anlmas fikri, insann, cihadn ilk ve en zor devre
sinden -kendi nefsi ile mcadele- kurtulmak iin ftri bir
zelliinden kaynaklanmaktadr. nsanlar terbiye et
mek zordur, ancak kendi kendini terbiye etmek daha da
zordur.
Dini tecdid, ad ve tanmlamasna gre, bizzat ken
dinden, kendi hayatndan balamak demektir. Tersine,
g her zaman bakasn gznde kestirir. Bu dnce
nin batan karcl da budur.
72 i I SLAM DEKLARASYONU
Onun iin, kendine ana hedef olarak slami dzeni
belirleyecek olan hareket, her eyden evvel ahlaki hare
ket olmaldr. O, insanlar ycelten ve onlar daha iyi ya
pan bir fikir olarak insanlar ahlak olarak heyecanlan
drmak ve ahlaki faaliyetini temsil etmek zorundadr.
te slami dzen ile insanlar ahlaki adan megul et
meyen ve ahlak ltleri katmayan, dnce ve menfa
atierin eitliini neeleyen siyasi parti arasndaki fark
buradadr.
Dini tecdid'in ncelii hususunda dierleri yannda,
slam kaynaklarnda dayanak vardr.
olarak Kur an- Kerim, bir millet iin her trl de
iimin ve dzelmenin n artnn, i deiim olduunu
ifade eder (Kuran, el-Ra' d 12).
kincisi bu kanun erken slam'n uygulanmasnda ve
Muhammed'in (a.s.) dnyann ilk slami dzenin tesis
edilmesi esnasnda yapt mcadelede de kendini gs
termitir. Kur' an- Kerim'in ilk 13 ylnda konu edindii
meseleler kesinlikle iman ve sorumlulua ilikin olmu
tur ve bu 13 yl boyunca hibir toplumsal, siyasi sorunu
veya slam' a dayal herhangi bir kanunun dzenlenme
sini deerlendirmemitir.
Dini tecdid'ten nemli beklentimiz daha vardr:
1- Kur'an- Kerim'in emirlerinin, zellikle kkl sos
yal ktlklere kar ynelmi veya zenginlii ve iktida
r elinde tutanlar rahatsz edici olanlarn, tereddtsz
ve anlama olmadan, yerine getirilmesinin kararlln
sadece dini tecdid ortaya koyabilir. Dini tecdid btn
bunlarn zulmsz ve nefretsiz olarak yerine getirilme
sini salayabilir, zira herkes veya yeniden yaplanm
toplumun kahr ekseriyeti onlar anlayacak, Allah'n em
ri ve adaletin gerei olarak da yerine getirecektir.
2- slami yeniden yaplanma, sadece muazzam birey-
ALiYA i ZZETBEGOViC 73
sel ve maddi fedakarlk yapacak kimseler olmakszn de
il, karlkl gven ve baml ibirlii olmadan da d
nlemez. Birilerinin abas, fedakarl ve kurhan
lnn baka birilerinin kodamanl ve isteklerine d
nmemesi nasl temin edilebilir? Yakn slam tarihinde
sk sk rastlanan ahlaki tkezleme trajedisinin tekrarlan
masn ne engelleyebilir? Her dzen, bylece slami olan
da, her zaman onu ortaya koyan tespitlerden daha ok
onu uygulayan insanlara benzeyecektir.
3- Muazzam geri kalml sebebiyle slam dnyas
ok hzl eitim ve sanayileme temposunu benimserek
zorunda olacaktr. Hzlandrlm gelime her yerde, onu
takip eden despotluk, rvet, ailenin tahribi, hzl ve
haksz zenginleme, yetenekli ve deer tanmayan birey
l
rin n plana kmas, geleneklerini yok eden hzl e

hirleme, toplumsal ilikilerin bayalamas, alkoliz
min, esrar ve fuhun yaylmas riskleri ile ykldr. Bu
kltrszlk selinin engeli ancak Allah' a olan temiz ve
sarslmaz bir iman ve halkn tm katmanlar tarafndan
dini vecibelerin yerine getirilmesi ile olur. Medeniyetin
kltr yok etmemesini ancak din temin edebilir. Baz
hadiselerin gsterdii gibi plak maddi ve teknik ilerle
me, ak bir barbarla dnebilir.
ALIYA IZZETBEGOVIC 75
slam De
Dini ve ahlaki yenilenmenin vurgulanmas tespiti, is
lam dzenin, slam iktidar olmakszn gerekletirilebi
lecei manasma gelmez ve byle yorumlanamaz. Bu tes
pit ancak yolumuzun hareket noktasnn iktidar ele ge
irmek deil, insanlar feth etmek olduu ve slami yeni
den douun ilk evvela terbiye alannda, daha sonra ise
5iyasi manada bir devrim olduudur.
Yani ilk evvela vaiz, daha sonra ise asker olmak zo
rundayz. Vastalarmz ahsi rneimiz, kitap ve sz
dr. Bu vastalara g ne zaman katlacak?
Bu ann seilmesi her zaman somut bir sorudur ve
birok etkene baldr. Ancak yine de bir genel kural ko
nulabilir: slami hareket, ahlaki ve saysal g ve oun
lua tlatnda sadece var olan gayr- slami iktidar
ykmak iin deil, yeni slami iktidar ina edebildii va
kit, iktidar teslim almaya almal ve yapabilmelidir.
Bu fark nemlidir, zira ykm ile ina ayn derecede psi
kolojik ve maddi hazrla bal deillerdir.
Burada erken davranmak tpk ge kalmak gibi tehli
kelidir.
Yeteri kadar ahlaki ve psikolojik adan hazrlanma
dan ve lazm olan asgari yetimi kadro olmakszn, sa
dece ansn yaver gitmesi dolaysyla iktidar ele geir
mek, islam devrim gerekletirmek deil, darbe yap
mak anlamna gelir (darbe ise gayr- slami siyasetin de-
7
6
1 i SLAM DEKLARASYONU
vamdr ve baka insanlar tarafndan ve baka hedefler
uruna yaplan bir eydir) . iktidar ele geirmede ge
kalmak, slami dzenin hedeflerinden biri olan iktidar
ile alakah gl bir vastadan yoksun kalmak demektir
ve bylece gayr- slami iktidarn harekete darbe vurma
sna ve kadrosunu azaltnasna frsat vermek demektir.
Bu sonuncusu ile alakah yakn tarihimizde yeteri kadar
trajik ve ibret verici rnekler mevcuttur.
Biz, Mslman topluluklarn pasif kalmalarn mah
kum eden ve hibir umuda yer brakmayan "realizmi"
yok saymaktayz.
Tarih sadece srekli deiimin deil, ayn zamanda
ve devaml olarak imkansz ve beklenmeyenlerin ger
eklemesinin hikayesidir.
Pakstan slam
Cuuyei
slami iktidar sz konusu olduunda bugn kendini
slam Cumhuriyeti olarak ilan eden Pakistan rnei bir
tarafa braklamaz.
Baz baarszlklara ve zorluklara ramen biz Pakis
tan' selamlyoruz, nk slami dzenin kurulmas iste
inin meyvesidir ve tasarlayanlada beraber onu gerek
. letirenler de ak slami fikirle ynetilmekteydi.
Bugnk artlar ve gelimilik dzeyinde Pakistan,
slami dzenin gerekletirilmesine ynelik bir umumi
denemedir. Pakistan rneinde slam ncleri, nasl
yapmal ve nasl yapmamal hususunda renebilir ve
renmeliler.
Pakistan'n olumsuz tecrbesini -ki olumsuz tecrbe
ler her zaman daha nemlidir- u iki noktada zetleyebi
liriz:
kbal'in Pakistan hakkndaki dncesini hayata ge
iren temel organize gcn yeteri kadar olmayan birlii
ve yetimiliidir. Pakistan'n yaratlmasndan ksa bir
sre sonra, Mslman Birlii etrafna, ana sorunlar ve
toplumun dzeni ile devletin tekilatlanmas hususunda
ayn yaklama sahip olmayan, birbirine epey uzak un
surlar toplad ortaya kmtr. Bu bakmdan Birlik,
klasik manadaki siyasi partiden az bir ey daha fazla idi
ve Pakistan'n bulunduu ikilemler karsnda kendi bir
liini koruyamamtr.
78 1 IsLAM DEKLARAsvoNu
Pakistan rneinde slami temel kurallar hakknda
ekiki ve dogmatik yaklam mevcuttur. Pakistan'n fi
kir ve hukuk adamlar, eitimin had safhada bulunan
meselelerine dikkat etmek yerine, blndler ve enerji
lerini, aa yukar eriat hukukunun ceza ve nikah me
seleleri ile alakah tartmalarda heba ettiler. Onlar hrs
zn eli kesilmeli mi yoksa basite zindana koymal m
bitmez tkenmez tartmalarn yaparken, devlet olarak
Pakistan'n temellerini sarsan, krize sebep ve hrszln
zel bir durumu olan rvet, olaanst boyutlara ula
t.
Pakistan'n yirmi yllk hayat ile alakah ibretler ak
tr. unlardr:
lk evvela, slami dzen ve Mslman toplumun
kkl yeniden yaplanmas iin mcadeleyi, sadece g
l ve homojen tekilatta birlemi, tecrbeli (bozulma
tehlikesi olmayan) ve yetimi bireyler baarl bir ekil
de srdrebilirler. Bu, Bat demokrasi depolarnda bulu
nan siyasi partilerinden biri deil; o slam ideolojisine
dayal ve aidiyeti ile alakah ak ahlaki ve lksel kriter
lerle donatlm bir harekettir.
kincisi, slami dzen iin mcadele bugn, slam'n
zn gerekletirmek demektir ve pratikte bu, halkn
dini ve ahlaki terbiyesi ile toplumsal adaletin temel un
surlarn temin etmek manasma gelir. Bu srada formlar
tali neme sahiptir.
ncs, slam cumhuriyetinin ilevi, ncelikli ola
rak insanlarn eitliini ve tm Mslmanlarn kardeli
ini ilan etmek deil, bu yce hedeflerin bir ksmnn
pratikte hayata geirilmesi iin mcadele etmek olmal
dr. Uyanm slam her ortamda, daha adil bir toplumsal
dzen iin bayra eline almal ve slam iin mcadele
nin, aslnda cehalet, adaletsizlik ve fakirlie kar bir
mcadele olduunu, bu savata herhangi bir anlama
veya geri adm olmayacan ilan etmelidir. Eer slam
bunu yapmazsa, ikiyzl hedeflerini gerekletirmek
iin, toplumun demagog ve yalanc kurtarclar yapa
caklardr.
Bu mesajlarn ac tad vardr. Ancak yine de biz Pakis
tan'a ve onun dnya slam' iin yapaca hizmetlerine
inanyoruz. Pakistan gibi sevgili bir ey karsnda titre
meyecek bir Mslman kalp yoktur, her ne kadar bu
sevgi, dier btn sevgiler gibi, kendi korkular ve ku
kularn biliyorsa da. Pakistan bizim, snav la dolu byk
umudumuzdur.
ALiYA izzETBEGovic
/ 8 1
Panslamizm ve !rklk
Bugnk slami dzen ile alakah ileri srdmz
tezimizin birinde, dnyadaki btn Mslmanlarn ve
Mslman topluluklarn bir araya getirilmesi hususun
da slami dzenin doal eilimine deinmitik. Bugn
k artlarda bu eilim Fas'tan Endonezya'ya, tropik Af
rika' dan Orta Asya'ya kadar byk slam federasyonu
nun kurulmas iin bir mcadeledir.
Bu vizyonun dile getirilmesinin, ortammzda bulu
nan ve kendilerini realist diye isimlendiren veya yle
zanneden birok insan sinirlendirdiinin ok iyi farkn
dayz ve bu sebepten dolay biz bu hedefi daha da sesli
vurguluyoruz. Mslman halklar pasif duruma sokan
ve hibir aba ve umuda yer brakmayan bu "realizm"i
yok sayyoruz. Kayna dnyann gllerine kar bir
aallk duygusu ve ona kar sayg olan o realizm, as
lnda hakimierin hakim olarak, rgatlarn ise rgat olarak
kalmalar demektir. Ancak tarih sadece srekli deii
min hikayesi deil, ayn zamanda imkansz ve beklen
meyenin devaml gereklemesinin hikayesidir. ada
dnyann hemen hemen btn hakikati elli sene nce
sinde imkansz grlmekteydi.
Ak olarak iki realizm mevcuttur: Bizim ile zayf ve
dar ruhlularmzn. Bize gre, ortak sorunlar zmek
iin Mslmanlarn, aralarnda eitli birlik formlarn
gerekletirme ve yava yava nemli alanlarda birlikte
82
1 IsLAM DEKLARAsvoNu
ve koordineli olarak faaliyet gstermek maksadyla belli
ekonomik, kltrel ve siyasi, milliyet st baz kurumla
rn yaratlmasndan, daha doal dolaysyla da daha rea
list bir ey yoktur. Bizim "realistlere" (zayflarmza ola
rak oku) bu fikir gereki grnmyor. Onlar mevcut
durumu uygun grmektedirler ki bizim realizm anlay
mza gre bu fikir sun'i hatta sama bir rektir. Mese
la bizim iin bir arap halkn on devlet birliine para
lanm olmas, birok nemli dnya meselesi hususunda
Mslman lkelerin kart taraflarda bulunmalar, Ms
lman Msrn Etiyopya veya Kemir Mslmanlarnn
aclan ile ilgilenmemesi, Arap lkelerinin srail ile yaa
dklar en sert cepheleme esnasnda Mslman ran'n
saldrgan ile dostluk ilikilerinde bulunmas v.s. (Bu tes
bitierin 1968'li yllarda yaplm olduu hatrlanmaldr.
R.A) kabul edilemez ve gerekilik deildir. Yani eer
gereki olmayan bir ey varsa o Mslmanlarn ittifak
deil, bu birliin yokluu ve bugnk paralanmlk ve
anlamazlk halidir.
Doal veya tarihi kurallara aykr olmamak kaydy
la, insanlarn ortak irade ve almalar sonucunda ger
eklemeyecek tarihi hedef yoktur. nanlan ve onun iin
aba sarfedilen topya, topya olmaktan kar. Bizim za
yflarmz ise ne inanmak ne de almak isterler ve on
larn aalayc realizminin aklamasn burada aramak
gerekir. Mslmanlarn ittifaknn gerekleemeyecek
bir rya olduunu syledikleri zaman, aslnda onlar sa
dece hissettikleri gszlklerini ifade etmektedirler. O
imkanszlk dnyada deil, onlarn kalplerindedir. Ms
lmanlarn ittifak hakkndaki fikir, kimsenin kefi veya
u ya da bu ideolog ve reformcunun gzel arzusu deil
dir. Onu bizzat Kur' an- Kerim mehur "Mslmanlar
ancak kardetir" tespiti ile temellendirmi ve slam bu-
3
nu, ortak oru, tek manevi merkez olarak Mekke ve Ka
be' ye hac vastasyla srekli olarak devam ettirip yeni
lenmesini salamtr. Bylece btn Mslman dnya
snda devaml ve ayn unsurlar olan duyguyu yarat
mtr. Uzakta yaayan bir Mslman halkn felaketi es
nasnda sradan insanlar arasna karan herhangi biri,
aralarnda bulunan dayanma ve taziye duygularnn
gcne ahit olurdu.
Nasl oluyor da, kitleler arasnda kuku brakmaya
cak ekilde mevcut olan "halk panislamizmi", gnlk
hayat ve Mslman lkelerin siyasetine nemli etki ya
pamyor? Neden o sadece duygu olarak kalmakta ve or
tak kaderin hakiki uuru haline ykselmemektedir? Fi
listin, Krm, Dou Trkistan, Kemir veya Etiyopya' da
ki Mslmanlarn felaketi (trajedisi) hakkndaki haberler
her yerde ortak knama ve zntye sebep olduklar hal
de, ayn zamanda eylemin eksik kalmas veya yaplsa da
hi, eylemin duygulada orantsz bir ekilde gerekleme
sini nasl aklamal?
Bu sorunun cevab, sradan halkn mmeti duygula
rna karn, batda veya onun etkisinde eitim grm
ynetici kesimlerin uurlu faaliyetlerinin Panislamst de
il, rk olmasndandr. Mslman halklarn igds
ve uuru paralanm ve birbirine kart idi ve bu du
rumda her nemli eylem imkansz idi ve imkansz ola
caktr.
Bu bakmdan ada Panislamizm, olmak istedii
mizi arzulamak ve olmadmz ret etmek iin, ilk evve
la duygu ile uurun uyumlu hale getirilme abasdr.
Bu hal, bugnk Mslman dnyasnn milliyetili
inin karakter ve kaderini belirler.
Dnyann her yerinde milliyetilik, halkn eilimleri
ni (mzik, folklor ve zellikle de dil) vurgulad iin ge-
84 J I SLAM DEKLARASYONU
ni bir halk hareketi zelliine sahip iken, slam lkele
rinde kural olarak milliyetiliin zayf bir ifadesi, hatta
bir eit halk kart, milliyetsiz milliyetiliine rastlan
maktadr. Bu tespitin aklanmasn bir taraftan halkn
duygularnda Panislamizm'in hakim olmasnda, dier
taraftan burada milliyetiliin slam yerine dnlm
bir ey olmas ve bylece batan beri anti slam hareketi
vasf tamasnda aramaldr. Gemi ve halkn gelenek
leri ile doal atma iinde bulunarak -nk bu gele
nekler her zaman ve sadece slami' dir- birok Msl
man lkesindeki milliyeti hareketler, kendilerinden n
ce kolonyal glerin yaptklar gibi, kendilerini bir eit
Denasyonalizm hareketi iinde buldular. Baz Arap lke
lerindeki Arap dilinin durumu -en azndan milliyeti
brokrasi bakmndan- ngiliz-Fransz igali esnasnda
kinden daha iyi deildir. Bu manada bir ey yaplyorsa
da bu gerek heyecan olmadan yaplyor veya bu al
ma halkna yabanclamam olan glerin abalardr
(karlatr: srail' de Yahudiler hemen hemen unutulmu
olan braniceyi kullanma soktular). Arapaya olan bu
tavrn sebebi basittir: Bir Ku an ve slam medeniyetinin
dili olarak Arapa, Araplarn, Arap yanllarnn ve genel
de milliyeti duygularn enstrman olmaktan ok daha
fazla slami duygularn enstrmanyd. Milliyetilik ta
raftarlar bu tespiti doru olarak farkettiler (veya daha
ok igdsel olarak hissediyorlar) ve benzeri olmayan
bir k bulmaktadrlar: Onlar ve onlarn brokrasisi es
ki igalcilerin dili ile konumaktadrlar(! ). Mslman
dnyasnda slamsz bir vatanperverlik yoktur.
Bu deerlendirmeler ayrca zel bir biimde Msl
man dnyasndaki milliyeti fikirlerin kkeni itibaryla
da gayr- slami olduu tespitini ortaya koymaktadr. Bu
durum Orta Douda, milliyetiliin ncleri olan Suriye
8
5
entelektelleri ( daha evvel Suriye Protestan Kolejinde)
ile Hristiyan Lbnanllarn Amerikan Enstits ve Bey
rut Aziz niversitesi'nde eitim grdkleri tespitiyle, en
bariz bir biimde karmza kmaktadr. Endonezya' da
Sukarno'nun "pana ila"larn, baz arap lkelerindeki
BAAS partisinin (zellikle de onun baz fraksiyonlar) ve
Mslman dnyasndaki bir yn milliyeti ve "dev
rimci" gruplarn manevi ve tarihi kkenieri aratrld
nda bu tespit teyit edilecektir. Panislamizm her zaman
Mslman halklarn kalplerinden kaynaklanm, milli
yetilik ise daima ithal mal olmutur.
Yani Mslman halklarn milliyetilik "yetenekleri"
yoktur. Bu tespit dolaysyla ac duymalar gerekir mi?
Manevi birlik prensibinin rk prensibinden stn ol
duunu bir anlk iin unutmu olsak bile, bu mesaj yaz
dmz zaman itibaryla, halklarmza bu "yetenee" sa
hip olmamalar (benimsememeleri) iin tavsiyede bu
lunmak mecburiyetindeyiz. Asrlarca milli birlik iinde
yaayan halklardan bile, daha geni bir zemin zerine
birlemeyi mmkn klan, yava yava birlikte yaama
nn yeni formlarna almalar, gelecek talep etmektedir.
Bugnk Fransa ve Almanya'nn basiretli insanlar ken
di vatandalarna, kendilerini Alman veya Fransz' dan
ok, Avrupal hissetmelerini tavsiye etmektedirler. Av
rupa Ekonomik Topluluu'nun kurulmas -ilk bakta
kabul edilemez bulunsa bile- XX. asrdaki Avrupa tari
hinin en yapc hadisesidir. Bu milliyet st yapnn ku
rulmas Avrupa halklarnn milliyetilie kar ilk ve ha
kiki galibiyetidir. Kk ve hatta orta byklkteki mil
letler iin bile milliyetilik, ar pahal, lks olmaya ba
lad.
ada dnya, bir manada tarihte benzeri grlme
mi bir geliimin nnde bulunmaktadr. nanlmaz pa-
86 1 I sLAM DEKLARASYONu
hal olan eitim, aratrma, tarm, sanayi, savunma v.d.
programlaryla, bu geliim imdiye kadar grlmemi
ve tahmin edilemez byklkteki insan topluluklar ve
kaynaklarnn bir araya getirilmesini gerektirmekte ve
bu durum objektif olarak sadece byk milletlere, ya da
daha dorusu milletler birliklerine ans tanmaktadr. u
anda dnyaya hakim olan iki birlik vardr -Amerikan ve
Sovyet - ve sahneye kma hazrl iinde olan nc
s -Avrupa- oluma srecindedir. 200 milyon insann
birliini ve 200 milyar dolar milli geliri salayamayan
millet -ki bu rakamlar srekli yukar kmaktadr- bu ha
rekete adm uyduramaz ve kendine biilmi alt olma du
rumuyla yetinmek zorunda kalacaktr. O, brakn baka
larn, kendini bile idare edemez. Gelime derecesi artk
en nemli etken olmamaya balar. Onun yerini bu kesin
byklkler alr. in, gelimilik itibaryla Fransa veya
ngiltere'nin ok gerisinde bulunmaktadr, ancak sahip
olduu muazzam insan ve kaynak sayesinde, devam
eden yar iinde ak bir stnlk gstermektedir. Bu
durum, gelimi olmayan fakat byk olan Mslman
dnyas iin bir anstr.
Mslmanlar acil olarak g birlii ve beraberlik
iinde olmalarna davet eden baka bir ey daha vardr.
Her geen gn yksek ve hzl art iinde olan nfus,
Mslman lkelerinin sanayi ve kltrel geri kalml
n daha da derinletirmektedir. ki Mslman lke -M
sr ve Pakistan- u anda nfusu en hzl art gsteren
dnyann ilk iki lkesidir. Baz hesaplara gre her yl 20
milyon Mslman dnyaya gelmekte ve art bu hzla
devam ettii taktirde, Mslman dnyasnn nfusu,
bulunduklar snrlar iinde XX. asrn sonuna kadar iki
katna ulaacaktr. Doumu bekleyen bu kadar milyon
insan kabul etmemiz, doyurmamz, eitmemiz ve onla-
8
7
ra i sahas yaratmamz mmkn mdr? Ayn hzda
olacak bir ekonomik ve toplumsal gelime takip edil
mezse eer, bu dramatik, demografik gelime tehlike ve
belirsizliklerle doludur. Gemi 20 sene iinde bu "de
mografik enflasyon" retimin tm artn kendi iine
(apsorbe) ekmekteydi ki u anda birok slam lkesin
deki milli gelir 20 sene ncesinden daha dk seviyede
dir. Bylece nfus artnn birlemi Mslman dnya
snn g etkeni olmas yerine, paralanm Mslman
lkeleri iin kriz ve ac kayna olmaya balamtr.
Mslman lkelerin her birinin ayr ayr bu problem
lerle ba etmelerinin mmkn olmad aktr. Bu du
rumla kar karya gelmek ve ayn zamanda kaybedil
mi on yllarn geri kalmlk ve durgunluunu telafi et
mek iin ancak ve ancak yeni nitelik olan birlik vastasy
la yapabiliriz. Araplarn, Trklerin, Farsllarn veya Pa
kistanllarn tek balarna zm getiremediklerini,
Mslmanlar ortak ve koordineli bir abayla zebilir
ler.
Her Mslman lkenin kendi zgrl ve refahn
ina edebilmesi ancak btn Mslmanlarn refah ve z
grln ina etmekle mmkndr. Fakirlik denizin
de iki zengin ada olan Kuveyt ve Libya'nn ayakta kal
malar mmkn deildir. Eer slami dayanma iinde
bulunmazlar ve komu Mslman lkelere yardmc ol
mazlar ve bencillii rehber edinirlerse, bu durum dier
lkeleri de benzer davrana sevk etmez mi? Ve bu, d
manlarn arzuladklar kargaa ve nefret durumuna g
trr. Zengin Mslman lkelerin slami grevlerini ye
rine getirirken onlarn en yksek menfaatlerinin gerek
tirdiini yapm olurlar.
Her Mslman lkenin nnde bulunan alternatif
aktr, Ya dier Mslman lkelerle birlik iinde ayakta
kalmay, ilerlemeyi ve her meseleyle baa kacak gc
garanti edecekler veya her geen gn iinde daha fazla
gerileyecek ve zengin yabanclara bamllk iine de
ceklerdir. ada tarihi an bu birliktelie yeni bir boyut
kazandrmaktadr: O artk idealist ve vizyoncularn sa
dece gzel arzusu deildir; birliktelik olmazsa olmaz bir
knlmazlktr, ihtiya hayatta kalma kanunu ve bu
gnk dnyada eref ve onurun art olmutur. Herhan
gi bir sebep veya drtden dolay imdiki paralanm
ln savunan kimseler pratikte dman tarafndadrlar.
Mslman kitlelerin panislamist igds bu tarihi
emrin durumuyla mkemmel bir biimde uyumakta
dr. Burada da ilericiler, kendi milliyetilikleri dolaysy
la hibir ey gremeyen kimselerdir.
ALIYA izzETBEGovlc 1 89
Hstiyank ve Yhudlik
Bu yazda, slam'n, slam dnda bulunan btn
nemli sistem ve doktrinlere kar olan tutumunu ortaya
koymak mmkn deildir. Ancak iki en nemli din -H
ristiyanlk ve Yahudilik ve iki hakim dnya sistemi- ka
pitalizm ve sosyalizm hakkndaki tutumunu ortaya koy
mak kanlmazdr.
Hristiyanlkla ilgili meselede biz sa'nn bilimi ile Ki
lise' yi aynyoruz. lkinde biz baz noktalarda tahrif edil
mi Allah'n vahyini, ikincisinde ise kendi kanlmaz hi
yerarisi, siyaseti, zenginlii ve menfaatleri ile sadece s
lam kart deil ayn zamanda sa kart olmu bir or
ganizasyonu grmekteyiz. Hristiyanla kar tavrn
belirlemek isteyen herkes, tarihi hayat iinde her ikisi
arasnda srekli sallanan kilisenin hedef -sa'nn bilimi
mi engizisyon mu- tanmlamasn bilmek ister. ncilin
etik retilerin yorumcu ve temsilcisi olmaya yakn olan
kilise, bununla ayn oranda slam' a yakndr. Son Vati
kan Konsili'nde ilan edilen Kilise'deki yeni eilimleri biz
selamlyoruz. Zira bunu Hristiyanln ilk temellerine
nisbi bir yaklama olarak grmekteyiz. Eer Hristiyan
lar isterse gelecek, btn insanlar ve insanln iyilii
iin, iki byk din arasndaki ibirlii ve anlayn rne
i olabilir. Tpk gemiin aralarndaki anlamsz srt
me ve geimsizliin alan oldUu gibi.
slam'n Yahudilie kar olan tavr benzer bir pren-
90 1 IsLAM oEKLARAsvoNu
sip zerindedir. Yahudilerle asrlar boyu birlikte yaadk
ve hatta bazen, iinde slami olan ile Yahudi olan arasn
da fark edilemeyecek benzerlikte kltr yarathk.
Ancak Siyonistlerin nderliinde Yahudiler, Filis
tin'de, gayr- insani ve pervasz olduu kadar, macerac
ve hasiretsiz bir eyleme giritiler. Bu siyaset sadece u
anki durum tespitini dikkate almakta ve dnyadaki
Mslmanlar ile Yahudiler arasndaki kalc etkenler ile
g dengesini gzden karmaktadr. Bu siyaset Filis
tin'de btn dnya Mslmanianna meydan okumak
tadr. Kuds sadece Filistin veya Arap meselesi deildir.
O btn Mslman halklarn sorunudur. Kuds' elin
de tutabilmeleri iin Yahudiler slam ve Mslmanlar
yenmek zorundadrlar ve bu -Allah'a kr- onlarn g
c dndadr.
Yahudiler kendilerinde fark koyma gc bulabilirler
se biz Siyonistlerle Yahudiler arasnda farkllk grmek
isterdik Umuyoruz ki kavgal Arap rejimlerine kar
(Arap ve Mslmanlara kar deil) elde ettikleri askeri
zaferler, onlarn akln balarndan almasna sebep ol
maz ve Filistin' de beraberce yaamann yolu almas
iin kendilerinin kardklar kartln ortadan kaldrl
mas iin aba sarf ederler. Onlar kibirliliklerinin ittii
yola devam ederlerse -ki u anda daha muhtemel olarak
grnmektedir- slami hareket ve tm dnya Msl
manlar iin tek bir zm vardr: Her kar topra geri
vermek zorunda kalacaklar zamana kadar, gnden g
ne, yldan yla, kurbanlarn says ve zamana baklmak
szn, mcadeleyi devam ettirmek, geniletmektir. Filis
tinli kardelerimizin temel haklarn tehlikeye drebi
lecek herhangi bir pazarlk ve anlama, bizzat dnyam
zn oturduu ahlaki sistemi de tahrip edebilecek bir ha
inlik olur.
ALiYA lzzETBEGovlc 1 9
1
Bu dnceler hibir ekilde u anki artlar tarafn
dan dayatlan, slam'n Hristiyan ve Yahudilere kar
yeni bir siyasetin tezahr deildir. Onlar, slam'n H
ristiyanlk ve Yahudilii tanma artlarndan ve neredey
se tam olarak Kur an- Kerim' den karlan pratik sonu
lardr (Kuran- Kerim, Sure 29/45, 2/136, 5/47-79).
ALiYA lzzETBEGovlc
1 93
Kpitalizm ve Sosyalizm
Zamanmzn slami yeniden douu, hangi yapsal
formlar ve siyasi ekillerde tezahr edecek ve gerekle
ecek? Bat blgelerine mnhasr olan, temsile dayal de
mokrasi, kapitalizm, sosyalizm gibi baz toplumsal e
kil ve organizasyonlar, slam toplumu iin de geerli mi
dir ve bizim toplumumuz da bu veya benzer aamalar
dan gemek zorunda mdr? Son iki asrda, her lkenin
temsili demokrasi devrimini yaamak zorunda olduu
fikri yaygn olarak yerlemitir. En yeni, zellikle de iki
sava arasndaki gelimeler, baz kart tespitleri gster
di ve sosyal ve siyasi topluluklardaki gelimenin, klasik
demokrasinin kanlmaz bir evresi olmadn n plana
kard. Benzer bir biimde bazlar bugn insan top
lumlarnn isteyerek veya zorunlu olarak, sosyalizmin
kanlmaz ynleri olduunu gstermeye almaktadr
lar. Ancak, Avrupa ve Amerika' daki szde kapitalist l
kelerin ada gelimeleri, epey ak bir ekilde bunu
syleyenleri yalanlamaktadr ve gelimenin baz beklen
meyen ynlerine iaret etmektedir. Dnyann teki
ucunda, Japonya' da, feodal ekonomiden dorudan do
ruya, Avrupa' da tekelci kapitalizmin st biimi olarak
isimlendirebileceimiz bir sisteme geildi. Tarihi geli
meyi dzenlemek iin insanlar tarafndan yaplan era
larn epey izaf olduklar grlmektedir ve toplumlarn
geliimi hakkndaki kurallar, varlklarna ramen, XVII-
94 ISLAM DEKLARASYONU
I. ve XIX. asr Avrupal dnrlerin tarif ettikleri gibi
olmadklar apak ortadadr.
Bu hayall determinizm son nesillerin vicdanna bask
yapmaktayd ve bunun yannda dncelerin yaygnla
mas iin gl bir psikolojik vasta olarak kullanld.
Aslnda, bir lkenin rejiminin o lkeye olan etkisi, ancak
btn zenginiikierin kayna olan almay organize et
tii veya dordan almadan kaynakland lde
mmkndr.
Tarihi kanlmazln takntsndan kurtulmu ola
rak ve slam'n bulduu orta yol sayesinde biz, herhan
gi bir pein hkmllk olmakszn sadece kapitalizm
ve sosyalizm deil, gnmz dnyasndaki ada top
lumlarn pratii olarak, var olan rejimierin iyi ve kt ta
raflarn deerlendirebiliriz.
Kapitalizm ve sosyalizmin katksz biimleri artk
hibir yerde yoktur. II. Dnya Sava sonrasnda hzl ce
reyan eden gelime onlar arkada, uzakta brakt. Sadece,
giderek ii olmaktan ok siyasetin hizmetisi olmaya
balayan Marksizm'in talam siyasi ekonomisi, dn
yada son elli sene iinde hibir ey deimemi gibi, es
k kanaatleri tekrarlamaya devam etmektedir. Birok
nemli bulgulara gre, yaknda beklenen gelime safha
snda ekonomik ve toplumsal gelimelerin tanmlanma
s iin "kapitalizm" ve "sosyalizm" in klasik ltlerinin,
yaknda tamamen uygunsuz olacan gstermektedir.
Herhangi parola veya isimlendirmeyi deil, dnyada
grdmz tespitleri esas alarak, kapitalist dnyann
son 30 sene iinde kaydettii olaanst geliimi, dina
mizmi, ekonomi ve bilimi harekete geirme yeteneini,
yksek seviyede siyasi zgrlkler ve hukuki gvence
yi temin etmesini kabul etmek zorundayz. Ayn ekilde
sosyalist sistemin de, zellikle maddi kaynaklarn sefer-
ber edilmesinde, eitim alannda ve fakirliin klasik bi
iminin ortadan kaldrlmasndaki baarlarn grmez
den gelemeyiz.
Ayn zamanda bizim onlarn gelimesindeki karanlk
ve kabul edilemez taraflarn, her i sistemi de zaman
zaman sarsan ar krizleri de grmezden gelmemiz
mmkn deildir.
slam'n dnyay tanzim etmeye pragmatik bir ekil
de ak olmas, her eyden evvel dierlerinin ve zellik
le Japonya, Sovyetler Birlii ve ABD'nin faydal ve zarar
l tecrbelerinin pein hkm olmakszn deerlendiril
mesini salayan nemli bir imtiyazdr. Bu lke teorik
ve pratik olarak, refah ve g gibi temel meselelere
farkl yaklam temsil etmektedirler.
Son 30 sene iinde kapitalizmin gelimesi, Mark
sizm'in baz temel teorilerinin yanlln gsterdi. Bu
rada ne yer verelim:
Kapitalizm' de, retici gler ile retim ilikileri ara
sndaki kartlk kanlmaz olarak ortaya kmad. Kapi
talizm, bu kartl yenmekle kalmad, o zamana kadar
grlmemi bir ekilde retimin, bilimin gelimesi ve
ykselmesi ile almann verimliliini salad.
Ama en nemlisi kapitalist lkelerdeki ii snf dev
rimci yola gitmedi.
Varlk ve vicdan, "temel" ve "ykselme" arasndaki
iliki Marx'n iddia ettii gibi deildir. Biz hem sve
hem de Arjantin' de kapitalizm gryoruz. Bu lkelerde
ki temeldeki farkllklar seviyedeki farkllklardr (ikisi
de kapitalisttir) Onlarn ykselmesi farkllklar siyasi ik
tidarn ekli, kanunlar, din, hakim felsefe, sanat v.b. ise
zde farkllklardr.
Buna gre dnyadaki geliim, Marx'n gsterdii yol-
dan gitmedi. Gelimi lkeler kapitalizmi sahiplendi ve
daha da gelitirdiler. Sosyalizm ise, Marksizmin bak
as tarafndan aklanamayan bir biimde birok geri
kalm lkelerde zafere ulat.
Geri kalm lkelerin sosyalist ekonomisinin baz bi
imlerine olan ilgilerini nasl yorumlamal?
Her eyden evvel bu retim biimi, hibir temeli ol
mayan lkelerin ynlerdirildii bir tarz olarak, zellikle
sermayeleri, yetimi kadrolar ve gelimi alma al
kanikiarna v.s. sahip olmayan lkeler iin, ekstensiv
retimin organize edilmesi iin daha faydal grnmek
tedir.
kincisi, geri kalm topluluk, daima sosyalizmin ba
z tplerini takip eden eitli kstlamalara (bireysel z
grlklerin azaltlmas, merkeziyetilik, sert iktidar v.s)
daha kolay uyum salar. ncs, bilim olarak geerli
liini kaybetse de sosyalizm, macera ve mit olarak ha
yatta kald. Sosyalizmin bu ok nemli biimi, sadece
onun Protestan ve Germen lkelere nispetle, Katolik ve
Romen lkelerdeki gzle grlr byk tesirini akla
mamaktadr. Aksine, kapitalizmin pragmatik ruhu ge
limi toplumun aklclna daha uygundur. Kapitalist
retimin gelimi biimlerinin, demokratik iktidar ek
line, yksek kltr seviyesine ve ileri derecede bireysel
ve siyasi zgrlklere sahip toplumlarda baarl bir e
kilde iledii ortaya kmtr. Bu artlarla, tesirini
nemli derecede azaltmayacak bir ekilde, kapitalist
ekonominin baz gayr- insani taraflar da nemli l
de etkisizletirilebilir.
Yani u veya bu sistemin kanlmazl hakknda uy
durulan fikirler geersizdir. Kanlmaz olan, srekli ge
lien teknik ve bilime dayal retimin srekli olarak ha
reket etmesidir. Bu arada, insanlarn almak "zorunda"
olduklar tek eylemin retim sreci ve aletlerin gelitiril
mesi ve mkemmelletirilmesi olduu grnmektedir.
Bu sebeple slam ve genel olarak dnya nnde kapi
talizm veya sosyalizm ikilemi dmnamaktadr -ylesine
ikilemler uydurolmu ve sun'idir- Aksine karmza
kan sorun sahiplik ve retim ilikilerini dzenleyen, top
lumsal adalet hakkndaki slami anlaya uygun olarak,
retim ve tekniin kanlmaz geliiminin zorunlu kld
sorunlar zecek ve etkili bir biimde alma ve ey
lemleri motive edecek bir sistemin seimi ve devaml
mkemmelletirilmesi meselesidir.
Sonu
slami yeniden douun, slam'n uurunda Msl
man halklarn, ahlaki, kltrel ve siyasi olarak her geen
gn daha ok beliren, genel bir yeniden yaplannay
gsteren nemli ikilemlerinin bir ksm bunlardr. Btn
hayal krklklar ve yenilgiler iinde slami yeniden do
u, dnyann geni alannda umut ve kn bir addr.
slar' tesadfi bir hadise olarak deil, aksine onu
grev prograr biiminde kabul eden her Mslman bu
vizyonu red edemez fakat birok insan ikiler iinde u
soruyu soracaktr: Bu vizyonu gerekletirecek gler
nerededir?
Bu kanlmaz soruya cevap verirken biz, bu yllarda
yetien yeni slam nesiine iaret ediyoruz. slam' da do
an ve yenilgi ve aalanra iinde byyen, yeni sla
mi vatanperverlii iinde birlemi, eski ihtiar ile ba
kasnn yardmna dayal hayat red edecek ve hakikat,
hayat ve erefi temsil eden hedefler etrafnda toplanacak
100 milyonluk bu nesil, imkansz grneni gerekletire
cek ve her trl zorlukla baa kacak gc kendisinde
tamaktadr.
Bu nesil daha evvel ortaya karazd. Hayal ve batl
lk devrinin sonuna kadar yaanras, sahte tanrlarn,
eitli vatan babalarnn ve toplum kurtarclarn, krallar
ve rehdilerin gszlnn ortaya karlmas, Si
na'da bizi dvmeleri (yenreleri), Endonezya'y tehlike-
1 00
1 I sLAM DEKLARAsvoNu
ye sokmalar, Pakistan' sarsmalar, hrriyet, refah ve
ilerleme hakknda ok konumalar ancak sadece zulm,
fakirlik ve rvet gerekletirmeleri hepsi bu dnemde
ortaya kt. Aylma zaman gelene ve her eyin bo bir
aray olduunu apak grene kadar slam dnyas iin
tek zmn: Kendi manevi ve maddi kaynaklarna, ya
ni slam ve Mslmanlara dnerek sahip kmak oldu
unu kavrayacak neslin domas iin btn bunlar ge
rekliydi.
Bugnk slam dnyas halklarn, rklarn, kanun ve
etkilerin olaanst karmdr. Ancak dnyann her
kesinde ayn sayg ve teslimiyetle karlaan bir ey
vardr: Kuran- Kerim. Ve dieri de Java'da, Hindis
tan' da, Cezayir veya Nijerya' da ayn olan: Genel slam
toplumuna ait olma duygusu. Milyonlarca sradan insan
iinde bir temel duygu olarak bulunan bu iki ballk,
iinde hareketsiz enerjiyi barndrmakta ve bugnk
Mslman dnyasnda ayn ve eit olan temsil etmekte
dir. Bu iki duyguya gre Mslman dnyas daha im
diden dnya apnda bir duygusal birlik, belki de dn
yann tek ok milletli duygusal ama organize edilmemi
topluluunu tekil etmektedir.
Bu duygularn bir paras ve slam ahlaknn uzunca
sren etkisinin sonucu olarak, halk bilgelii eklinde biz,
insanlarn eitlii, toplumsal adalet, canl olan her eye
kar sabr ve merhamet hakknda dnyann her yerinde
yaayan kavramlar buluyoruz. Bu tespitler kendiliin
den daha iyi ve insani bir dnya demek deildir, ancak
daha iyi ve daha insancl bir dnya iin bir vaattir.
Sz konusu duygular Mslman dnyasnn canl ol
duunu gsterir, nk sevgi ve dayanmann, payla
mann olduu yerde lm deil hayat vardr. slam dn
yas l deil, o srclerini bekleyen srlmemi bir
ALi YA lzzETBEGovic 1 O
tarladr. Bu tespitler sayesinde grevimiz gereki ve
mmkn olmaktadr. Grevimizin terkibi, potansiyel
g olan bu duygular aktif g haline getirmekten iba
rettir. Kur' an- Kerim' e kar var olan teslimiyetn uygu
lanmas iin kararlla, duygusal slam toplumundan
tekilatanm uurlu birlie, gelecek kanunlar ve ku
rumlarn ahlaki ve sosyal ieriini oluturacak halk h
manizmi de ak fikirlere dnmelidir.
Bu dnm kim ve nasl gerekletirecek?
Hadiselere olan her tesir toplumsal bir etkidir. Her
baarl mcadele sadece ortak ve organize edilmi m
cadeledir. Gen nesil kendi dnm grevini ancak, he
yecan ve ahslarn bireysel hasletlerinin ortak ve koor
dineli eylem metotlaryla birletii, arzular ve idealiz
min organize edilmi harekete dnt zaman dili
minde yapm olacaktr. Tek temel program ve hedefi
olan bu hareketin gerekletirilmesi, her Mslman lke
iin kanlmaz art ve yeniden douun hareket noktas
olarak grlmektedir.
Bu hareket yetimi insanlar toplayacak, yetimi ol
mayanlar yetitirecek, yceltecek ve davet edecek, he
defleri tanmlayacak ve o hedeflere giden yollar bula
caktr. Bu hareket her yerde hayat, fikir ve eylem yarata
caktr. O, uzun ve derin uykudan sonra bir dnyann
vicdan ve iradesi olacaktr.
Bu mesaj btn dnya Mslmaniarna gndererek
biz aka vadedilmi bir lkenin, mucize gsterenierin
ve mehdilerin mevcut olmadn ifade ediyoruz. Sadece
alma, mcadele ve uruna kurban verilen yol vardr.
Snav anlarnda her zaman iki ey aklmzda olsun:
Arkamzda Allah'n rzas ve halkmzn kabul vardr
ve bulunmaldr.

Aliya İzzetbegoviç - İslam Deklarasyonu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Aliya İzzetbegoviç - İslam Deklarasyonu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

islam Deklarasyonu

(MOSLOMAN HALKLRlN VE M0SL0MANLRIN

rin n plana kmas, geleneklerini yok eden hzl e

You might also like