Gazi niversitesi

Kimya Mhendislii Blm

KM-380 Kimya Mhendislii Laboratuvar I
Deney No: 1a
VSKOZTE LMLER

AMA

Bu deneyin amac, svlarn istenilen scaklktaki viskozitelerini (adal ak katsaylarn)
kinematik ve dinamik olarak belirlemektir.

A) Limit Hz Yntemi le Viskozite Tayini

1) Teorik Bilgiler

Gnlk yaantmzda bal, koyu kvaml sv yalar vb. svlarn dierlerinden daha yava
aktn gzlemek mmkndr. Bir svnn hareketini komu sv tabakalarnn birbiri zerinde
kaymas gibi dnlebilir. te birbiri ile temasta olan farkl hza sahip komu sv tabakalar
arasndaki i srtnmeye adal ak (viskozluk) denir. Baka bir deyile, svnn aka kar
gsterdii i direnmenin bir lsdr. Gerek bir sv iinde birbirinden ok kk (molekler
mertebe) bir r uzaklnda bulunan ve yzey alan S olan paralel iki dzlem tabaka dnelim
(ekil-1).


S

F
r S


ekil-1

Deneyler bir sv tabakasnn birim yzeyine den diren kuvvetinin tabakalar arasndaki
hz deiimi ile orantl olduunu gstermitir. Bylece;

F / S = v / r (1)

yazlabilir. Burada svnn cinsine baldr ve adal ak katsays ismini alr. CGS birimlerinde
birimi din s / cm
2
= poisedir. MKS birimlerinde ise N s / m
2
olur. Svlarn adal ak scaklkla
azalr; gazlarnki ise scaklkla artar.
Svlarn, ilerinde hareket eden cisimlere kar gsterdikleri diren, adal ak
katsaysyla orantldr. Stokes yasasna gre bu diren kuvveti,

R = 6 r v (2)

eklinde verilmektedir. Kat cisim (rnein, elik veya kurun bilye) sv iinde yer ekim kuvveti
altnda derken etkileyen kuvvetler:

P = 4 r
3
d

g / 3 (3)

bilyenin arl ile

F = 4 r
3
d

g / 3 (4)

svnn bilyeye uygulad kaldrma kuvvetidir. Burada;

r : bilyenin yarap
v : limit hz
g : 9,8 m/s
2
, yerekimi ivmesi
d : svnn younluu
d: bilye malzemesinin younluu

Bilyeye etki eden bu kuvvetin bilekesi sfr olduu andan itibaren bilye, ulat limit
hzla dmeye devam eder. Bu durumda ;

R + F P = 0

eitlii geerlidir. (2),(3),(4) eitliklerinden yararlanarak deerleri yerine konulursa;

6 r v + 4 r
3
d

g / 3 - 4 r
3
d g / 3 = 0

veya adal ak katsays iin

= 2 g r
2
(d-d) / 9v (5)

elde edilir.

2) Kullanlacak Aralar















ekil-2 ekil-3

Cam Silindir (ekil-2)
Adal ak katsays bulunacak sv
Hidrometre (younluk ler) (ekil-3)
Kronometre
Mikrometre
elik, kurun bilyeler.

3) Deneyin Yapl

1. Deneyde kullanacanz elik bilyenin apn bir mikrometre ile lnz.
2. Adal ak katsays bulunacak sv, cam silindir iine doldurulmutur. Silindir zerinde
birisi stte dieri altta iki iaret izgisi vardr. Bu iki iaret izgisi arasndaki h
yksekliini lnz.
3. Bilyeyi sv yzeyine yavaa braknz ve ilk iaret izgisinden getii anda kronometreye
basnz. kinci iaret izgisine ulat anda kronometreyi durdurunuz. Bylece bilyenin h
yksekliini t(s) kadar zamanda aldn kronometreden okuyunuz.
4. t deeri iin v = h / t eitlii gereince v limit hzn bulunuz.
5. Bir hidrometre yardmyla svnn younluunu lnz. Bunun iin hidrometre sv iine
daldrlr. Dengeye geldikten sonra sv yzeyi ile akan deeri okuyunuz.
6. Deneyde kullandnz bilyeler elik ise d = 7800 kg/m
3
, kurun ise d = 11.3*10
3
kg/m
3

alnz.
7. (4) eitliinden yararlanarak deney yaptnz svnn adal ak katsaysn ()
hesaplaynz.

4) Bulgular

izelge-1. Deney Sonular
ap
(m)
Ykseklik
h, (m)
Sre
t (s)
Hz
v = h / t
Younluk
d ( kg / m
3
)
Viskozluk
( kg /m.s)













B) Engler Viskozimetresi ile Viskozite Tayini

Deney cihaz ekil-4 de gsterilmitir. Kap, iaret noktalarna kadar doldurulur. Banyoya,
stma ortam olarak deneyin yaplaca scakla gre su veya ya doldurulur. Banyo elektrik
ile stlr. Btn viskoziteler suyun 20
0
Cdeki deerine oranlanr. Kap ve standart delik nce
ya bulaklarn gidermek iin eter, daha sonra alkol ile iyice ykanr, kurutulur. Akma delii
tka ile kapatlr. Kap iaret noktalarna kadar 20
0
C de su ile doldurulur. Toplama kab,
akacak svnn kenarlara bulaamayaca ekilde ak deliinin altna yerletirilir. Tka ekilir.
Ayn anda kronometreye baslarak 50 ml (veya 100 ml, 200 ml) suyun akmas iin geen zaman
llr. Su ile yaplan ilem dier petrol fraksiyonlar iinde aynen tekrar edilir. Ancak
scaklk farkl olabileceinden termometre ile banyo devaml kontrol edilir. Scakln, deneyin
yaplaca scakln stne kmamas gerekir. Banyo istenilen scakla geldikten sonra 3
dakika beklenir ve lme yaplr.

T(
0
C)deki svnn ak sresi (sn) (6)
T(
0
C)deki viskozite =
20
0
Cdeki suyun akt sre (sn)


Not :
1. Yukarda oran yaplrken, svnn ve suyun akan miktarlar ayndr. 50 ml veya 100 ml veya
200 ml .
2. Viskozite cihaz hava akm ve ani scaklk deiimi olmayan bir yerde olmaldr.
3. Numunenin scakln iine scak veya souk cisimler sokarak ayarlamaynz. Aksi halde
numunede deiikliklere neden olur.
4. Sonular 0,1 saniye yaknlkla okuyunuz.

Standart deneme scaklklar : 25, 37.8, 50, 54.4, 60, 82.2, 98.9
0
C


















ekil-4. Engler Viskozimetresi


n Hazrlk:

1. Kinematik viskozite nedir?
2. Dinamik viskozite nedir?
3. Svlarn viskozitesi scaklkla nasl deiir?
4. Gazlarn viskozitesi scaklkla nasl deiir?
5. Tayinde sapmaya neden olabilecek en nemli parametre nedir, sebebiyle aklaynz.
6. Viskozite baka hangi cihazlarla, nasl tayin edilir?











C) Polimer zeltilerinin Viskozitesi - Viskozite Ortalama Molekl Arlk Tayini

Polimer rneklerinin viskozite ortalama molekl arlklarnn bulunabilmesi iin Ubbelohde
viskozimetresinden yararlanlr. Bu yntem temel olarak seyreltik polimer zeltilerinin
viskozitesinin lmlerine dayanr. Ubbelohde viskozimetresi ekil-5de gsterilmitir.

ekil-5. Ubbelohde viskozimetresi

Polimer numunesinden 0.2 g alnr ve 20 ml zc ierisinde zlr. Bylece %1 lik zelti elde
edilir. Gerekli miktarlarda toluen ilavesi ile % 0.8, % 0.6, %0.5 ve % 0.4lk seyreltik polimer
zeltileri hazrlanr. Bu zeltilerin Ubbelohde viskozimetresinde viskoziteleri llr.
Ubbelohde viskozimetresi ile yaplan deneysel alma yntemi aada verilmitir.

Termostatl ve kartrmal bir su banyosu ierisine Ubbelohde viskozimetresi yerletirilir. Su
banyosu 25
o
Cde sabit tutulur. Viskozitesi llecek zelti 4 noktasndan 1 nolu hazneye konur. 6
nolu borunun ucu kapatlarak 5 noktasndan bir puar yardmyla zeltinin en stteki balona kadar
dolmas salanr. 5 ve 6 nolu borularn ular alarak zeltinin 3 ile 2 noktalar arasnda
serbeste akmas salanr. Ak sresi bir kronometre yardmyla belirlenir. Bu ilem nce zc
iin yaplr, daha sonra seyreltik polimer zeltilerine uygulanr. llen ak sreleri kullanlarak
bal viskoziteler (
r
) hesaplanr.

o
r
t
t
= (7)
t
o
: zc iin ak sresi

Bal viskoziteden spesifik viskoziteye (
p s
) geilir.

1 =
r p s
(8)

Her konsantrasyona karlk gelen indirgenmi (intirinsik) viskoziteler (
I
) bulunur.


C
=
p s
I

(9)

Bulunan indirgenmi viskoziteler konsantrasyona kar grafie geirilir (ekil-6). Buradan da
mutlak viskozite [] bulunur.



I






C ( g / 100 ml )
ekil-6. ndirgenmi viskozitenin polimer konsantrasyonu ile deiimi

[ ]

v M K = (Mark-Houwink Eitlii) (10)
E. 10dan polimer zincirlerinin viskozite ortalama molekl arl ( v M ) hesaplanr. Burada K ve
sabitler olup, polimerin cinsine, molekl arlnn byklne, zcnn cinsine ve scakla
bal olarak literatrden alnr (*).

(*) Brandrup, J. and Immergut, E.H., 1966, Polymer Handbook, John Wiley & Sons, Inc., USA.





Bu deney iin tasarlanan 2 haftalk plan:

1. hafta: Gruplarn, deney ile ilgili aratrma yapm ve yukardaki n hazrlk sorularna
hazrlanm olarak gelmeleri beklenmektedir. 1.deney haftasnda deney ile ilgili genel bir
tartma yaplacak ve verilen bir polimer numunesi iin viskozite ortalama molekl arlk
tayini deneyi gerekletirilecektir.

2. hafta: Limit hz yntemi ve engler viskozimetresi ile viskozite tayini deneyleri
yaplacaktr.


[]
*
*
*
*
*