EBİM TurkceKonuAnlatımlıKİtap

Diğer kitaplar ve testler için aşağıdaki linki tıklayınız.
www.izmirkpsskursu.net
IDFHERRN
.SVV'|NPDQ$UúLYL
.SVV.D\QDN$UúLYL
EĞİTİM BİLİMLERİ MERKEZİ

0 232 445 21 25
EBİM KPSS Kurslarının öğretmen adaylara armağanıdır.

IDFHERRN
.SVV'|NPDQ$UúLYL
.SVV.D\QDN$UúLYL
EDĠTÖR
Ahmet Nafiz DEMĠR
HAZIRLAYAN
Komisyon
EBİMKPSS
EBİM KPSSKurslarının
Kurslarınınöğretmen
öğretmenadaylara
adaylaraarmağanıdır.
armağanıdır.
1. Bölüm. SÖZCÜĞÜN ANLAMI
SÖZCÜĞÜN ANLAMI SÖZCÜĞÜN ANLAM ÖZELLĠKLERĠ
DĠL
Dil; düĢünce, duygu ve istekleri bir baĢkasına ak-

tarmak için kullanılan bir araçtır. Dil olmadan düĢün-
celerimizi aktaramayız. Öyleyse düĢünce ile dil ara-
sında çok sıkı bir bağ vardır. Yani dil, insanı insan 1. Temel Anlam: Sözcüğün oluĢumunda karĢıla-
yapan bir özelliktir. dığı ilk ve asıl kavramdır.
Sözcükler ise birer kavram karĢılığıdır. Ancak; Bu anlam sözlüklerde 1 rakamı ile gösterilir.
çiçek, güzel, geldi, hasta gibi sözcükler birer kavram
karĢılarken; gibi, ve, ise, kadar, üzere… gibi sözcük- Ağacın gölgesinde dinleniyor.
ler bir kavramı karĢılamaz. Bu sözcükler cümlede cümlesinde sözcükler temel anlamıyla kullanılmıĢtır.
üstlendiği göreve göre anlam kazanır.
Sözcükler tek baĢına düĢünceyi aktarmaya yet- Ağzında lokma varken konuĢma.
mez. Bir bardak su içince kendine geldi.
Kardeş, oda, uyumak sözcükleri birer kavramı kar- Çocuk yatak odasında ağlıyordu.
Ģılamakla birlikte ancak anlam iliĢkileriyle iliĢkilendi-
rilirse bir düĢünce aktarabilir. Bu da çekim ekleriyle Bu cümlelerde altı çizili sözcükler temel anlamıyla
olur. kullanılmıĢtır.
KardeĢim odada uyuyor. Soru:

AĢağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden han-
Sözcüklerin tek baĢına düĢündürdükleri kavram gisi temel anlamıyla kullanılmıĢtır?
ile cümlede karĢıladıkları kavram farklı olabilir. Yani
sözcüğün anlamını cümleye göre düĢünmekteyiz. A) Ġzlediğin filmi beğendin mi?
B) KardeĢim lisede okuyor.
Çalılar bacağını yırtmıĢ. C) Köyümüz bir dağın eteğinde kurulmuĢtu.
Sinirinden gömleğimi yırtmıĢ. D) Bu iĢe ağırlığını koymalısın.
Bugün de iĢten yırttın. E) Elindeki mendille terini sildi.
(Yanıt: E.)
Bu cümlelerde ―yırtmak‖ sözcüğü farklı kavramları
karĢılamaktadır. 2. Gerçek Anlam: Sözcüğün herkes tarafından
bilinen en yaygın anlamıdır. Gerçek anlam, sözcü-
Buradan Ģu sonuca varabiliriz: ğün temel anlamla birlikte yan anlamını da kapsaya-
Sözcükler bir kavramı karĢılar. Kavram ise o sözcü- bilir.
ğün zihinde oluĢturduğu tasarım (görüntü) ve çağrı- Çok renkli bir kiĢiliğe sahip.
Mecaz
Ģımdan oluĢur.
Renkli giysiler sana çok yakıĢıyor.

Not: Zihnimizde tasarım oluĢturan sözcükler so- Gerçek
mut; tasarım oluĢturmayanlar soyut sözcüklerdir. Evin perdelerini ütülüyordu.

Ancak somut olduğu halde tasarım yaratmayan söz- Gerçek
IDFHERRN
cüklerde vardır: Hız, ışık, ses… gibi. Yeter artık kafamı ütülediğin
Mecaz
.SVV'|NPDQ$UúLYL
.SVV.D\QDN$UúLYL
EBİMKPSS
EBİM KPSSKurslarının
Kurslarınınöğretmen
öğretmenadaylara
adaylaraarmağanıdır.
armağanıdır.
3. Mecaz Anlam: Bir sözcüğün herhangi bir

ilgiden dolayı gerçek anlamından tamamen sıyrılıp SÖZCÜĞÜN YAN ANLAM KAZANMASI
baĢka bir sözcüğün yerine kullanılmasıdır. Ancak,
sözcüğün gerçek anlamıyla mecaz anlamı arasında 1. Benzetme: Bir kavramın özelliğini baĢka kav-
biçim ve anlamca bir ilgi kurulabilir. ramlardan yararlanarak ortaya koymaktır. Ya da a-
Mecaz anlam, çoğu zaman somut anlamlı bir söz- ralarında benzerlik ilgisi bulunan iki kavramdan birini
cüğün soyut yan anlam kazanması Ģeklinde olur. (güçsüz olanı) ötekine (güçlü olana) benzetmektir.
Ayrıntılı bir benzetmede dört öğe bulunur: ben-
Boğaz: zeyen, benzetilen, benzetme yönü, benzetme edatı.
Boğazım ağrıyor. (temel)
ġiĢenin boğazı çatlamıĢ. (yan) Bugün senin cennet kadar güzel vatanın var.
benzetilen b.edatı b.yönü benzetilen
Boğazına çok düĢkün. (mecaz)
Ġğne:
Bu öğelerden benzetilen ve benzeyen temel öğe-
DikiĢ sırasında iğne eline battı. (temel)
lerdir.
Ona bir kravat iğnesi aldım. (yan)
Ancak bir benzetme için bu dört öğenin bulun-
Bu iğneler bana mı? (mecaz)
ması gerekmez.
Cennet gibi güzel vatan
Burun:
(ayrıntılı benzetme)
Burun ameliyatı olmuĢ. (temel)
Ayakkabının burnu açılmıĢ. (yan) Vatanımız cennet gibidir.
(kısaltılmıĢ benzetme)
Her Ģeye burun kıvırır. (mecaz)
Vatanımız güzellikte cennettir.
(pekiĢtirilmiĢ benzetme)
4. Terim Anlam: Sözcüklerin bilim, sanat, mes-
lek, spor, felsefe… gibi alanlarla ilgili kavramları kar- Cennet vatan
Ģılamasına terim denir. (yalın benzetme)
Not: KarĢılaĢtırılan kavramlar eĢitse benzetme ol-

Sahne (tiyatro)
maz. Bu durumda kavramlar gerçek anlam içerir.
Polinom (matematik)
Ben de senin gibi güzel giyinmeyi seviyorum.
Defans (spor)
NeĢter (tıp)
2. Eğretileme (istiare): Benzetmenin temel öğe-
lerinden yalnızca benzeyenin ya da benzetilenin kul-
Bazı sözcükler hem terim anlamıyla hem de gün-
lanılmasıyla yapılır.
lük yaĢamda kullanılabilir.
Benzetilenin kullanılması (Açık istiare):
Terimler sözcüğün gerçek anlamıdır.
Aslanlarımız bu maçta da coĢtu.
Onun ne tilki olduğunu bilmezsin sen.
Devlet tiyatroları dün perdeleri açtı.
terim (tiyatro)
Benzeyenin kullanılması (Kapalı istiare):
Ġçeri güneĢ girmesin diye perdeyi çektik.
Göl uyandı uykusundan. (insan)
Cümlenin nesnesini bulamadı. Can kafesten uçar bir gün. (kuĢ)
terim (dilbilim)
3. KiĢileĢtirme: Ġnsanlar için kullanılan bir kavra-
Elindeki nesneleri masaya geliĢigüzel attı.
mın insan dıĢı varlıklar için kullanılmasıdır.
Rüzgâr susmuĢ ses vermiyor nedendir?
Her akĢam coĢkuyla karĢılar odam beni.
Not: KiĢileĢtirmede aynı zamanda kapalı istiare

vardır.

4. Kinaye: Bir sözün mecaz anlamda kullanılma- DEYĠM AKTARMASI

sıyla birlikte gerçek anlamını da çağrıĢtıracak biçim-
de kullanılmasıdır. Aralarında benzerlik ilgisi bulunan iki kavramdan
birini, öteki kavram için kullanmaktır.
Bu yükü at artık sırtından. (yük/sorun) Deyim aktarması benzerlik ilgisine dayanmakta-
Onun kapısı herkese açıktır. dır.
(konukseverlik)
a) Ġnsan organ adlarını, insan dıĢı varlıklar için
Not: Kinayeli anlatımlarda asıl anlam mecazdır. kullanma:
Tarağın diĢleri kırılmıĢ.
Dağ baĢını duman almıĢ.
AD AKTARMASI (Mecaz-ı mürsel) Ġki gözlü bir ev kiralamıĢ.
Bardağın ağzı çatlamıĢ.
Bir çeĢit mecazdır. Bir sözcüğün benzetme dü- Ayakkabının burnu yırtılmıĢ.
Ģünmeden, bir ilgiden dolayı baĢka bir sözcüğün
yerine kullanılmasıdır. b) Ġnsanla ilgili durumların insan dıĢı varlıklara
(doğaya) aktarılması:
a) Bir nesnenin dıĢı söylenerek içi anlatılabilir. (Ġç Esme deli rüzğâr, gönlüm periĢan.
- dıĢ ilgisi) Beni kör kuyularda merdivensiz bıraktın.
Ġki tabak yedim yine de doymadım. Yürüyordum ağlıyordu ırmaklar.
Çocuklar kaynayan kazanın baĢına toplan- Sen gittin odam mahsun kaldı.
mıĢtı. Doğa bizi davet ediyor.
Ġki gündür çeĢmeler akmıyor. Yorgun ırmaklar ne zaman dinlenir?
b) Bir nesnenin içi söylenerek dıĢı anlatılır. Bu örneklerde, aynı zamanda istiare ve kiĢileĢtir-
Dün akĢam bulaĢıkları ben yıkadım. me vardır.
Sütü buzdolabında bekletmezsen çabuk bo- d) Doğaya ait özelliklerin insan için kullanılması:
zulur. Bu ezik kadın daha ne kadar çekecek?
Reçelleri dolaba yerleĢtirdin mi? Çok sert bir müdürümüz vardı.
Çiğ insanlarla arkadaĢlık etmem.
c) Bir nesnenin parçası söylenip bütünü veya bü- Onun ne tilki olduğunu bilmezsin sen.
tünü söylenip parçası anlatılabilir. Aslanlarımız coĢtukça coĢtu.
Ben, onun ayağına gitmem.
Vapur Konak‘a gidiyor. e) Duyular arası aktarma:
Acı bir çığlıkla uyandık.
d) Bir yer adı veya yön adı söylenerek insanlar an- Onun o soğuk bakıĢını hiç sevmedim.
latılabilir. Ortalığı keskin bir koku kapladı.
Ankara yine karıĢtı. Onun o sıcak gülüĢü içimizi ısıtırdı.
Doğu bu kıĢı da donarak geçirecek.
Mahalle geceyi uykusuz geçirdi.
SOMUTLAġTIRMA
e) Bir eĢyanın adı söylenip, insan anlatılabilir. Soyut bir kavramla anlatılması gereken bir duru-
Raketler kıyasıya kapıĢtı. mu, o kavramın yerine geçen somut bir kavramla
Kalemlerin savaĢı hiç bitmiyor. anlatmaktır.
Eldivenlerimiz iki altın madalya ile döndü. Bu sözlerinle beni kırdın.
Yasalar çiğnenmek için yapılmaz.
f) Bir olayın sonucu söylenip nedeni anlatılabilir. Onunla aramız bozuk.
Uçaklar günlerce bu bölgeye ölüm yağdırdı. Zorluklara göğüs germelisin.

KAPSAM YÖNÜNDEN SÖZCÜKLER

Not: AnlamdaĢlık cümleye göre değiĢir.
1. Genel Anlamlı Sözcükler: Fena bir gün geçirdim.
Aralarında ortak özellik bulunan varlıkları topluca Bu cümlede fena sözcüğünün anlamdaĢı kötü iken;
anlatan sözcüklerdir. DıĢarıda fena bir yağmur yağıyor.
Ör. ―varlık‖ sözcüğü canlı ve cansız varlıkların tü- cümlesinde ise fena sözcüğü Ģiddetli anlamındadır.
münü kapsar,
―gül‖ sözcüğü de tüm gül türlerini. 2. KarĢıt Anlamlı Sözcükler
Her canlının yaĢamaya hakkı vardır. Anlamları birbirinin tersi kavramları karĢılayan
Ülkemiz bitki örtüsü yönünden zengindir. sözcüklerdir.
Okul insan yaĢamında önemli bir yer tutar. Ġleri - Geri
Ağaç, doğanın süsüdür. Uzun - Kısa
AĢağı - Yukarı
2. Özel Anlamlı Sözcükler
Tek bir varlığı anlatan sözcüklerdir. Not: KarĢıtlık cümleye göre değiĢir;
Bu gömlek sana çok yakıĢmıĢ. Bugün çok bozuk olduğunu görüyorum.
Gülün yaprağını kopardı. cümlesinde bozuk sözcüğü neĢeli, Ģen sözcükle-
Ev yanınca sokakta kaldılar. rinin karĢıtını oluĢtururken;
Evin önündeki ağaç kurumuĢ. Bu bozuk yolda nasıl gideceğiz.
cümlesinde ise düzgün sözcüğünün karĢıtıdır.
3. Nicel Anlamlı Sözcükler
Ölçülebilen, tartılabilen yani rakamsal ifade edile- 3. EĢ Sesli Sözcükler
bilen sözcüklerdir. YazılıĢı ve okunuĢu aynı olan sözcüklerdir.
Bu göl çok derin. KarĢıya geçmek için bir sal yaptık.
Büyük salon, küçük salondan daha kullanıĢlı. Ġpi iki metre daha aĢağıya sal.
Uzun direğin yanında onu bekliyorum.
Çay, gül, yüz, iç, saz, dil, kaz, kaç, uç, el, yar,
4. Nitel Anlamlı Sözcükler yaz, kır, al, bez,… gibi sözcükler sesteĢtir.
Varlıkların biçimini, durumunu, rengini bildiren
sözcüklerdir.
Kırmızı kazak sana çok yakıĢmıĢ. Not: SesteĢ sözcüklerde kavramlar farklıyken
Kötü günler geride kaldı. genellikle türler de farklıdır.
Onu bu derin düĢünceden kurtardım. Not: SesteĢ sözcüklerle, çok anlamlı sözcükleri
karıĢtırmamak gerekir.
SÖZCÜKLER ARASI ANLAM ÖZELLĠKLERĠ
Ağacın dalı kırılmıĢ.
1. EĢ Anlamlı Sözcükler Hangi dalda eğitim görmüĢ.
Ses bakımından farklı olmasına karĢın aynı kav- Bu kalem artık yazmıyor.
ramı karĢılayan sözcüklerdir. Dilekçeyi kaleme bıraktım.
Not: Dilin kendi sözcükleri arasında genellikle an- Bu cümlelerde geçen ―dal ve kalem‖ sözcükleri
lamdaĢlık olmaz. Bu durum daha ziyade farklı di- farklı kavramları karĢıladığı halde sesteĢ değildir.
llerden dilimize giren sözcüklerle olur. Ancak dilin Ortak kökler de sesteĢ sayılmaz. (Boya, savaĢ,
kendi sözcükleri arasında yakın anlamlılık söz ko- barıĢ, güven, eski…gibi)
nusudur.
Dil - Lisan Boya çok kalitesiz.
Soru - Sual Bu resmi de sen boya.
Yanıt – Cevap Bu cümlelerde ―boya‖ sözcükleri ortak köktür.

ĠKĠLEMELER
Not: Yazımları farklı sözcüklerde sesteĢlik aran-
maz. Anlatımı daha etkili kılmak için iki ve daha fazla
Hala - Hâlâ sözcüğün biçim ve anlamca oluĢturduğu öbeğe iki-
Kar - Kâr leme denir.
Alem - Âlem
1. Biçim Yönünden Ġkilemeler
a. Aynı sözcüğün yinelenmesiyle oluĢur.
ANLAM GENĠġLEMESĠ Uzun uzun
Kötü kötü
Bir sözcüğün temel anlamının yanında zamanla Sıcak sıcak
o kavramla ilgili bütün türleri karĢılar duruma gel-
mesi. Ödül, dal, yıldız … gibi. Haberi duyurmak için kapı kapı dolaĢtı.
Üzüm üzüm gözleri vardı.
ANLAM DARALMASI b. EĢ ve yakın anlamlı sözcüklerle yapılır:

EĢ dost
Bir sözcüğün, kapsadığı anlamların bir bölümünü Ev bark
zamanla kaybetmesidir. Ses seda
―Oğul‖ sözcüğü, eskiden kız ve erkek çocukların
tümünü karĢılarken, bugün sadece erkek çocukları Her yer kir pas içindeydi.
için kullanılmaktadır. Anadolu‘yu dağ tepe dolaĢtık.
―Erik‖, çekirdekli meyvelerin hepsini, ―davar‖ söz- Kılığı kıyafeti düzgün biriydi.
cüğü de koyun, keçi, at, inek sürülerini karĢılarken
bu sözcükler bugün bu türlerin sadece birini kar- c. KarĢıt anlamlı sözcüklerle yapılır.
Ģılamaktadır. Güle ağlaya
Ġyi kötü
Ġleri geri
DOLAYLAMA
Büyüklü küçüklü ağaçların arasında yürüdü.
Anlatımı güzelleĢtirmek, ilginç kılmak için bir söz- Benim de elimden iyi kötü bir Ģeyler gelir.
cükle anlatılabilecek bir kavramı birden çok sözcük- Ġleri geri hareketlerle arabayı, çamurdan çı-
le anlatmaktır. kardı.
Aslan yerine, ormanlar kralı
Balık yerine, derya kuzusu d. Biri anlamlı diğeri anlamsız sözcüklerle yapılır.
Pamuk yerine, beyaz altın Eski püskü
Turizm yerine, bacasız sanayi Yırtık pırtık
Atatürk yerine, ulu önder Çarpık çurpuk
Para mara
Kalem malem
SÖZÜN ANLAMI
Yorgun argın eve geldik.
Ġki ve daha fazla sözcüğün oluĢturduğu öbeğe Ufak tefek boyuyla her Ģeye karıĢıyor.
söz denir. Sözler de cümleye değiĢik anlamlar ka- Bana para mara değil, mutluluk lazım.
zandırır. Özellikle kalıplaĢmıĢ sözlerin anlamlarını
bilmek gerekir.
Ġkilemeler, deyimler, atasözleri, özlü sözler deği-
Ģik anlam özellikleri taĢır.

e. Ġkisi de anlamsız sözcüklerle yapılır. DEYĠMLER

EciĢ bücüĢ
Ivır zıvır Ġki ve daha fazla sözcüğün oluĢturduğu mecaz
Abur cubur anlamlı kalıplaĢmıĢ sözlerdir.
Deyimler:
Abuk sabuk sözleri canımı sıktı.  KalıplaĢmıĢtır. Sözcüklerin yeri değiĢtirilemez.
Aldığım ıvır zıvırlar hiçbir Ģeye yaramadı.  Sözcüklerin yerine anlamdaĢları kulanılamaz.
 Söyleyeni belli değildir.
f. Yansıma sözcüklerle yapılır.  Mecaz anlamlı sözlerdir. (Gerçek anlamlı olan-
Zır zır lar da vardır.)
Takır takır  Çekimlenebilirler.
ġarıl Ģarıl
Ağzını açmamak
Küt küt atıyor kalbim. Çok olmak
Yürürken çıkardığı pat pat sesleri sinirime do- Burnundan kıl aldırmamak
kunuyor.
Anlamlarına Göre Deyimler
a. Deyimler mecaz anlamlıdır.
Not: Ġkilemeler, tek bir sözcüğün iĢlevini taĢır. Ġki Baltayı taĢa vurmak
sözcüğün arasına noktalama iĢareti konmaz. Çam devirmek
Kulak kabartmak
2. Anlam Yönünden Ġkilemeler b. Bazı deyimler gerçek anlamlıdır.

Ġkilemeler cümleye değiĢik anlamlar katar. Hem suçlu hem güçlü
Adamın çuval çuval parası var. (abartma) Nerede akĢam orada sabah
Konuyu iyi kötü anlatabildi. (ortalama) Para ile değil sıra ile
Merdiveni dinlene dinlene çıktı. (yineleme) Çoğu gitti azı kaldı
Kırlardan renk renk çiçekler topladık. (nitelik)
c. Bazıları kinayeli olur
3. Görevi Yönünden Ġkilemeler Boynunu bükmek
Ġkilemeler cümlede her türlü görevi üstlenir. Tam- Eli açık
layan, tamlanan, sıfat, belirteç (edat), özne, yük-
lem, nesne, dolaylı tümleç, belirteç (edat) tümle- d. Ġnanç, gelenek ve görenekleri içerir.
ci… gibi. Ağzından yel alsın
KonuĢmaya baĢlamadan önce uzun uzun dü- Darısı baĢına
Ģündü. (belirteç) Nazar değmesin
Konu komĢuya haber bıraktı. (ad-özne)
Onu bunu iĢe karıĢtırma. (adıl-nesne) KuruluĢları Yönünden Deyimler
Evin geniĢ geniĢ odaları vardı. (sıfat) a. Sıfat tamlaması biçiminde olur
Of of! Çok sıkılıyorum. (ünlem) Niyeti bozuk (adam)
Elma elmaydı yanakları. (yüklem) Ağır baĢlı (çocuk)
Konu komĢunun yardımına koĢardı. (tamla- Karnı burnunda (kadın)
yan)
Herkesin eĢi dostu vardır. (tamlanan) b. Belirteç (edat) öbeği oluĢturabilir
Ġki gözü iki çeĢme (ağlamak)
Kırk yılda bir (görüĢmek)

c. Ad tamlaması biçiminde olabilir Anlamına Göre

Ayak bağı  Atasözleri kalıplaĢmıĢ sözlerdir. Kalıplar bo-
Anasının gözü zulamaz.
Ayağının tozu  Atasözleri derin anlam yoğunluğu taĢır.
Sinir küpü  KiĢi ve toplum çıkarlarına saygıyı öğütler.
d. Cümle biçiminde olabilir a. Atasözlerinde mecaz anlam söz konusudur.

Çiğ yemedim ki karnım ağrısın Üzüm üzüme baka baka kararır.
Eski çamlar bardak oldu Ağaç yaĢ iken eğilir
Takke düĢtü kel göründü
Dağ fare doğurdu b. Bazı atasözleri gerçek anlamlıdır.
Üzümünü ye bağını sorma Bugünün iĢini yarına bırakma
Dostluk baĢka alıĢveriĢ baĢka
e. Bazı deyimlerin sonunda eylem bulunmaz. Gün geçer kin geçmez
Sinir küpü
Laf ebesi c. Kinayeli olabilir
Ağır söz Balık baĢtan kokar
Boynuz kulağı geçer
f. Eksiltili olabilir. Gül dikensiz olmaz
Çat kapı
Göz göre göre d. Bazı atasözlerinde konuya bakıĢ açısında, zıt-
lık görülebilir.
Not: Deyimleri oluĢturan sözcükler arasına baĢka Bekarlık sultanlıktır
sözcük girebilir. Bekarın yakasını bit, parasını it yer
Saçını senin için süpürge etti Gezen ayağa taĢ değer
Hayata erken atıldı Çok gezen çok bilir
Ġki dinle bir söyle
Söz gümüĢ ise sükut altındır
ATASÖZLERĠ
e. Kimi atasözleri yanlıĢ öğüt, yanlıĢ düĢünce içe-
Uzun deneyimler ve gözlemler sonucu oluĢmuĢ, rir; ancak bunların çoğu alay, kızgınlık gibi duygu-
yol gösterici, öğüt verici, çoğu mecaz anlamlı, söy- ları yansıtır.
leyeni belli olmayan sözlerdir. Her koyun kendi bacağından asılır
Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar
KuruluĢuna Göre Gemisini kurtaran kaptan
a. Çift yargılı olabilir.
Gençlikte taĢ taĢı kocalıkta ye aĢı Not: Atasözleri genel kural niteliği taĢır. Her za-
Üzümünü ye bağını sorma man her koĢulda, herkes için geçerlidir.
Deyimler özel durumlar için geçerlidir.
b. Eksiltili olanlar vardır.
Arpa samanıyla kömür dumanıyla
Az veren candan çok veren maldan
c. Hem kurallı hem de devrik cümle Ģeklinde ola-

bilir.
Mum dibine ıĢık vermez
Ek tohumun hasını, çekme yiyecek yasını
Atasözleri bütün cümle türlerini kapsar.
10

Yanıt: E
GeĢmiĢ yıllarda bu konuyla ilgili sorulan bazı

KPSS soruları (KPSS – 2007)
4. (I) Ev havalansın diye açtığım pencereyi kapa-
(KPSS – 2006) tırken derin bir soluk aldım. (ll) Körfezden bembe-
yaz bir gemi geçiyor. (lll) Canım dıĢarı çıkmak iste-
1. AĢağıdaki altı çizili sözlerden hangisi an-
di. (lV) Uzun bir yürüyüĢ yapsam …(V) Bu yürüyüĢ
lamca ötekilerden farklıdır?
sırasında Ġzmir‘in sabırsız baharını selamlasam,
A) Yapılan bir araĢtırmaya göre eğitime ayrılan
imbat koklasam…(Vl) Ardından kıyıya oturup denizi
paranın yaklaĢık dört katı, kazanç olarak
seyrederken çayımı yudumlasam, gazetemi oku-
ekonomiye geri dönmektedir.
sam…(Vll) Sonra, okuduğum heyecanlı romanın
B) AraĢtırmalar göstermiĢtir ki eğitim süresini bir
son bölümünü bitirsem…
yıl artırmak, maliyetinin hemen hemen üç
Bu parçadaki numaralanmıĢ cümlelerin hangi-
katı bir kazanç sağlamaktadır.
sinde insana ait bir özellik doğaya aktarılmıĢtır?
C) Eğitim düzeyi yükseldikçe, çalıĢan bireyin
A) ll B) lV C) V D) Vl E) Vll
verimliliği neredeyse yüzde on artmaktadır.
D) Az geliĢmiĢ ülkelerin çoğunda ulusal gelirin Yanıt: C
aĢağı yukarı yüzde beĢi eğitime ayrılmakta-
dır. (KPSS – 2008 )
E) Aynı iĢi yapan, aynı yaĢ ve iĢ deneyimine sa- 5. Bir sanatçı olarak, okumaktan, araĢtırmaktan
hip iki kiĢiden yabancı dil bileni, öbüründen hiçbir zaman vazgeçmeden sanatta doyumsuzluğu
daha verimli olur. korumak gerektiğine inanıyorum.
Yanıt: E Bu parçadaki altı çizili sözle anlatılmak istenen
aĢağıdakilerden hangisidir?
(KPSS – 2006) A) Bir birikim oluĢturmaya çalıĢmak
2. Halıcı kızların kök boyalarla boyadığı ipler, B) Sanatla ilgilenmekten zevk almak
kuruması için bahçeye asılmıĢ. C) UlaĢtığı noktayı yetersiz bulmak
Bu cümledeki altı çizili sözün yerine aĢağıdaki- D) Sanata yön vermeye çalıĢmak
lerden hangisi getirilirse cümlenin anlamında E) BaĢarılı yapıtları örnek almak
değiĢme olmaz?
A) kuruyuncaya kadar B ) kurutulurken Yanıt: C
C) kurumadan önce D) kurutmak amacıyla
E) kurutularak
Yanıt: D (KPSS – 2008)
6. Ana dilinin, anneden öğrenilen dil olduğu
(KPSS – 2007) söylenir ama bu, yalın kat bir açıklama bence.
3. Çünkü dil bilimle ilgili sözlükler, ana dilini daha
I. Pülümür‘ün bir dağ köyünde gördüm onu çok, çevrenin dili olarak açıklamaktadır. Ancak,
YaĢını sordum, kimi seksen dedi, kimi yüz çevrenin dili denilen dil üzerinde annenin etkisi
II. Önüme düĢtü konukseverce olduğu da yadsınmamalıdır.
Beni tek odalı köy yapısı kulübesine götürdü Bu parçadaki altı çizili sözle anlatılmak
III. En soylu yoksulluğun toprak döĢeli sarayına istenen aĢağıdakilerden hangisidir?
IV. Zamanı onda yitirdim ben A) Genel kanılara uyan
Yitik zamanlara onda eriĢtim B) Etkisiz olanı etkili gösteren
Yukarıdaki numaralanmıĢ dizelerin hangilerinde C) Duygusal gerekçelere dayanan
birbirine karĢıt çağrıĢımlar içeren sözler kullanıl- D) TartıĢmaya açık görüĢler içeren
mıĢtır? E) Basit, derinliği olmayan
A) l. ve ll. B) l. ve lll C) ll. ve lll. Yanıt: E
D) ll. ve lV. E) lll. ve lV.
11

(KPSS – 2009) (KPSS – 2011)

7. Öyküler dünyanın farklı yerlerinde geçse de 10. KiĢiliğimizin oluĢup geliĢmesinde okudukları-
okuyanda tuhaf bir ―bizden‖lik duygusu uyandırı- mızın büyük payı vardır. Her yazar, kiĢiliğimizin te-
yor; aĢkın, kararsızlığın, tekinsizliğin ve yalnızlığın
meline ayrı bir taĢ koyar. Bu, edebiyatın temel iĢlev-
evrensel olduğunu, bu öykülerde kendimizi yazara
yakalanmıĢ hissettiğimizde bir kez daha hatırlıyo- lerinden biridir.
ruz. Bu parçadaki altı çizili cümleyle, yazarlara
Bu cümledeki altı çizili sözle, okurla ilgili ola-
iliĢkin olarak anlatılmak istenen aĢağıdakilerden
rak anlatılmak istenen aĢağıdakilerden hangi-
sidir? hangisidir?
A) Anlatılanları değiĢik biçimlerde algılama A) DuyuĢ, davranıĢ özelliklerimizi zenginleĢtir-
B) YaĢamla ilgili düĢüncelerini pekiĢtirme dikleri
C) Anlatılanları yaĢadığını duyumsama
B) Bizi yanlıĢ düĢüncelerden uzaklaĢtırdıkları
D) Anılarına bağlı olarak mutluluk duygusuna
kapılma C) YaĢama biçimimizi belirledikleri
E) Okuduklarının doğruluk derecesini düĢün- D) Bizi baĢka insanların dünyalarına taĢıdıkları
me
E) YaĢamı sevme, ondaki güzellikleri görme
Yanıt: C
gücümüzü pekiĢtirdikleri
Yanıt: A
(KPSS – 2009)
8. Titizlikle, kılı kırk yararak ortaya koyduğu
ürünlerini kitaplaĢtırmak için yıllarca bekler; kendi (KPSS-2011)
deyiĢiyle, ―onların sirkeleĢip sirkeleĢmediğini‖ gör- 11. Kendi aralarında üç beĢ sözcükle konuĢan
mek ister.
gençlerimizi gördükçe onların, beyin ve dil yetilerinin
Bu parçadaki altı çizili sözle anlatılmak
istenen aĢağıdakilerden hangisidir? daha geliĢme evresindeyken kurumuĢ olmasından
A) Ġstenilen yetkinliğe ulaĢıp ulaĢamama kaynaklanan sözcüksel çölleĢme içinde olduklarının
B) Eskiyip unutulma
ayrımına varıyorum.
C) Olumlu ya da olumsuz yönlerden algılanma
D) Zamanla çekiciliğini yitirip yitirmeme Bu cümledeki altı çizili sözle anlatılmak istenen
E) BaĢkalarınca örnek alınma aĢağıdakilerden hangisidir?
A) Anlatımsal yavanlık B) DüĢünsel sınırlılık
Yanıt: A
C) Algısal yetersizlik D) Kural tanımazlık
E) Duyguları yansıtmada eksiklik
Yanıt: E
(KPSS – 2010)
9. Okur için yazmıyorum. Evet, ama okura yaz-
dığım da bir gerçek. Demem Ģu ki, okur için yaz-
mak baĢka Ģeydir, okura yazmak baĢka… Birinde
özgürlük vardır. Öteki ise sizin elinizi kolunuzu
bağlar, sizi bağımlı kılar. Ben böyle düĢünüyorum.
Bu parçadaki altı çizili cümleyle yazar aĢağı-
dakilerden hangisini anlatmak istemiĢtir?
A) Beğenilecek konuları iĢlediğini
B) Kendi düĢüncesini okurlara benimsetmeye
çalıĢtığını
C) Okurların Beklentilerine göre değil, kendi
istediği gibi yazdığını
D) Toplumu ilgilendiren konulara değindiğini
E) Bellibir kitleye seslenmek istediğini
Yanıt: C
12

2. Bölüm. CÜMLEDE ANLAM
Akıllı, köprüyü bulana kadar deli suyu geçer.

CÜMLENĠN YORUMU
Akıl, kiĢiye sermayedir.
Bir yargı bildirmek amacıyla aralarında anlamsal

Bu cümlelerde konu ortak olduğu halde bakıĢ açı-
ve biçimsel ilgi bulunan sözcüklerin oluĢturduğu söz
ları farklıdır.
dizisidir cümle.
Bir cümlenin yorumunu iyi yapabilmek için cümle-
Cümle, birden çok sözcükle oluĢabildiği gibi tek
nin konusu ve bakıĢ açısı iyi saptanmalıdır.
bir sözcükten de oluĢabilir.
Onunla iki yıldır konuĢmuyorum.
Biliyorum.
CÜMLE VURGUSU
Cümlenin, yani yargının oluĢması için iki temel

Cümlede anlatılmak istenen kavramın öne çıkarıl-
öğeye gereksinim vardır: Özne, yüklem.
masıdır. Cümlede sözcüklerden birini ötekilere göre
Sular akmıyor.
daha baskılı söylemektir.
özne yüklem
ĠĢçiler çalıĢıyor. a. Eylem cümlesinde:

özne yüklem Vurgu yüklemin önündeki sözdedir.
Ancak cümlenin tam ve daha da açık olması için Yarın arkadaĢım bize gelecek.
baĢka öğelere de gereksinim vardır. Bu öğeler yar- vurgulu
dımcı öğelerdir.
Her akĢam iki saat yürürüm.
Bu kitapları okumam için bana sen getirmiĢtin. vurgulu
nesne z.tüm. d.tümleç özne yüklem
b. Ad cümlesinde:
Ad cümlesinde vurgu, yüklemdedir.
KONU
Akıl, kiĢiye sermayedir.

Konu, cümlede yargının içeriğidir. Cümlede üze- vurgulu
rinde durulan Ģeydir.
―Bu cümlede neyin üzerinde durulmuĢtur?‖ soru- Tatil, benim için oldukça dinlendiriciydi.
sunun yanıtıdır konu. vurgulu
Bilinçli kiĢi bildiklerini uygulayan kiĢidir. c. KoĢul cümlelerinde:

Konu: Bilinçli kiĢi KoĢul cümlelerinde vurgu, koĢul kipindedir.
BaĢarı çalıĢılarak elde edilir. Böyle havalarda sıkı giyinirsen üĢümezsin.

Konu: BaĢarı vurgulu
Ounla konuĢursan seni anlayacaktır.
vurgulu
KONUYA BAKIġ AÇISI

Not: ‖mi‖ soru edatıyla yapılan cümlelerde ve ―de‖
bağlacının bulunduğu cümlelerde vurgu, ―de‖ye ve
Cümlede konunun hangi yönden ele alındığıdır.
―mi‖ye göre değiĢir.
Aynı konu, baĢka baĢka cümlelerde farklı bakıĢ açı-
Ben mi onu hiç aramıyor muĢum?
sına sahip olabilir.
Sen de beni anlamıyorsun
13

Cümlenin birimleri arasındaki biçim ve anlam iliĢki-

YAKIN ANLAMLI CÜMLELER
sinden yararlanarak cümleden çıkarılan kavramlar
bulunabilir.
Konuları ve bakıĢ açıları aynı doğrultuda olan
cümlelerdir.
Ör: 1. Onunla bu konuyu……konuĢacağız.
Ġnsan yedisinde ne ise yetmiĢinde de odur.
Huylu huyundan vazgeçmez.
Bu cümlede boĢ bırakılan yere aĢağıdakilerden
Can çıkmayınca huy çıkmaz.
hangisi getirilmelidir?
Kalp kalbe karĢıdır.

A) Ġkide bir
Gönülden gönüle yol vardır.
B) Ikına sıkıla
C) Hemen hemen
Toplum sorunlarına duyarlı olmayan sanatçı-
D) Sık sık
nın kalıcı olması beklenemez.
E) AĢağı yukarı
Bir sanatçının kalıcı olması onun toplumla
kopmamasına bağlıdır.
Bu cümlede ‗sık sık‘ sözü getirilirse cümlenin an-
lamsal bütünlüğü tamamlanmıĢ olur.
Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar.
Yanıt: D
Doğru söyleyenin bir ayağı üzengide gerek.
Doğru söyleyenin tepesi delik olur.
Ör: 2. Üç senedir seni bekleye bekleye……….
Bu cümlede boĢ bırakılan yere aĢağıdakiler-
Gündüzü görmenin yolu geceden geçer.
den hangisi getirilirse cümlenin anlamı „bekle-
Çefa cekmeden sefa sürülmez.
mekten bıkan bir kiĢinin durumunu‟ yansıtır?
A) dizimde derman kalmadı.

KARġIT ANLAMLI CÜMLELER
B) gözlerime uyku girmedi.
C) gözlerimin yağı eridi.
Konuları aynı oldukları halde bakıĢ açıları farklı
D) içim daraldı.
olan cümlelerdir.
E) gözüm yollarda kaldı.
Ġyilik eden iyilik bulur.
Yanıt: C
Ġyiliğe iyilik olsaydı, koca öküze bıçak olmaz-
dı.
Cümlelerde söz konusu edilen kavramlar da soru
olarak karĢımıza çıkmaktadır. Cümlenin anlamı yo-
Doğru olan insanı herkes sever.
rumlanarak söz konusu edilen kavram bulunabilir.
Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar.
Sen de her Ģeye burnunu sokuyorsun. (uyar-
ma)
Bekarlık sultanlıktır.
Hiçbir zaman iĢine zamanında gelmezsin
Bekarın yakaksını bit, parasını it yer.
sen. (yakınma)
Geçen yaz, tatilimi daha iyi değerlendirebilir-
Akıl kiĢiye sermayedir.
dim oysa. (hayıflanma)
Akıllı köprüyü bulana kadar deli suyu geçer.
ÇalıĢmamızı bitirdikten sonra gezmeye gide-
biliriz. (öneri)
CÜMLE TAMAMLAMA Bu çalıĢmayla baĢarılı olması mümkün değil.
(önyargı)
Cümleler biçim ve anlam yönünden bir bütündür. ĠĢlerimiz her gün biraz daha kötüye gidiyor.
Bu bütünlük bozulmamalıdır. Bu nedenle boĢ bırakı- (aĢamalı durum)
lan yere cümlenin anlamsal ve biçimsel yapısı düĢü- Bu konuda yapacak bir Ģeyim kalmadı artık.
nülerek, tamamlanmalıdır. (çaresizlik)
14

Sırrımı sana söylerim ama baĢkasına söyle-

YARGILAR ARASI ĠLĠġKĠ meyeceksin.
Emek verdin mi her Ģey güzel oluyor.
Neden-Sonuç ĠliĢkisi Derdini anlat ki derman bulasın.
Cümlede, yargılardan birinin gerçekleĢip gerçek-
leĢmemesinin nedeni de verilmiĢtir. -se, -dikçe, -ince,-erek,-meden,
ĠĢten ayrıldığı için maddi sıkıntı çekiyormuĢ. -meksizin, ama, ki, mi… gibi ek ve sözcükler
neden sonuç
cümlede koĢul ilgisi kurar.
Onu aramadım diye bana kızmıĢ.

KarĢılaĢtırma ĠliĢkisi
Askere gitmesi dolayısıyla iĢyerini devretti.
Cümlede iki kavram bir yönüyle karĢılaĢtırılmıĢ
Bana küstüğünden yüzüme bile bakmıyor.
olabilir. Bu cümlelerde genellikle derecelendirilmiĢ
Araba çalıĢmıyor, bozulmuĢ.
sıfat veya belirteç bulunur.
Yağmurun yağması ile her taraf göl oldu.
Yılın en çok izlenen filmiydi bu film.
EĢine az rastlanır bu tablo beni büyüledi.
Bu cümlelerde yargılar, neden-sonuç ilgisiyle
Bu romanın konusu daha ilginç.
bağlanmıĢtır.
ĠĢinde kardeĢim de benim kadar baĢarılı.
Benim ilgim sinema, onunki ise tiyatro.
-için, -den, -diğinden, diye, ile, dolayısıyla…
gibi ek ve sözcükler, yargıları neden-sonuç
KarĢıtlık ĠliĢkisi
ilgisiyle bağlar.
Cümlede; ama, fakat, lakin, ancak…gibi bağlaçlar,
yargıları karĢıtlık ilgisiyle bağlar.
Amaç Sonuç ĠliĢkisi
Sanatçı yöresel sözcükleri kullanmayı sevi-
Bu tür cümlelerde yargının gerçekleĢmesinin han-
yor; ama bu sözcükleri yerinde kullanamıyor.
gi amaca yönelik olduğu anlamı vardır.
BaĢarılı olmak istiyor; fakat bunun için bir Ģey
yapmıyor.
Yeni bir iĢe girmek için araĢtırma yapıyorum.
amaç sonuç
Bugün, hasta olmayayım diye kalın giyindim. Açıklamalı Yargılar
Bunu ona haber vermek üzere kaleme sa- Yargılardan biri öteki yargının açıklamasıdır.
rıldı. Gözlerin ĢiĢmiĢ, anlaĢılan sabaha kadar uyu-
Buraya seninle görüĢmeye geldim. mamıĢsın.
Ege‘ye çok turist geliyor, demek ki burayı çok
Bu cümlelerde yargılar amaç-sonuç ilgisiyle beğeniyorlar.
bağlanmıĢtır. Bugün seninle gelemeyeceğim; çünkü has-
tayım.
-e, için, diye, üzere…gibi ek ve sözcükler
cümlede amaç ilgisi kurar. AĢamalı durum bildiren yargılar
Bir olayın veya bir durumun giderek değiĢtiğini
bildiren yargılardır.
KoĢul ĠliĢkisi Hasta her geçen gün biraz daha iyileĢiyor.
Yargılardan birinin gerçekleĢmesi bir koĢula bağ- Bitkiler gün geçtikçe büyüyor.
lıdır. KomĢumuzun durumu yavaĢ yavaĢ düzeli-
Hızlı koĢarsak ona yetiĢebiliriz. yor.
Arabanın hızı arttıkça heyecanlanıyordu. Gün geçtikçe, günden güne, yavaĢ yavaĢ,
Bu hastalıktan bu ilacı kullanınca kurtulursun. aydan aya, günden güne, azar azar… gibi
Soruların tamamını çözmeden baĢaramaz- sözler, cümlede aĢamalı bir durumu anlatır.
sın.
15

Benzine gelen son zamlar sürücüler tarafın-

Not: OluĢ eylemleri cümleye, zaman içinde durum dan protesto edildi.
değiĢikliği anlamı katar. Türkiye-AET görüĢmeleri bir ay sonraya atıl-
Sararmak, ekĢimek, bayatlaĢmak, kokuĢmak, be- dı.
yazlaĢmak, esmerleĢmek…gibi. Bu yapıt üç ay önce dilimize çevrildi.
Derğerlendirme bildiren yargılar Öznel Cümleler

Herhangi bir kiĢi, yapıt veya bir duruma yönelik, Söyleyenin duygularını, yorumlarını içeren cümle-
gözlem veya inceleme sonunda edinilen izlenimleri lerdir.
içeren cümlelerdir. Benzine gelen son zamlar halkı zor durumda
Öykünün anlatımında yazar, kendini yinele- bıraktı.
mekten kurtulamamıĢ. Ġnsanın gerçek dostu kitaplardır.
Bu yapıtında yazar, toplumsal bir gerçeği vur- Okuma tutkuların en asilidir.
gulamak istiyor. ÇalıĢmak geleceğe yatırım yapmaktır.
EleĢtiri bildiren yargılar Doğrudan anlatım içeren cümleler

Bir kiĢi veya yapıtla ilgili olumlu veya olumsuz dü- Bir kiĢinin duygu ve düĢüncelerini onun ağzından
Ģünceler içeren cümlelerdir. Bu tür cümlelerde eleĢ- çıktığı gibi veren cümleler doğrudan anlatım içerir.
tiri bir kavrama yönelik olabileceği gibi farklı kavram- Bir atasözümüz: ―Ġki dinle bir söyle.‖ Der.
lara yönelik de olabilir. Annem, madem sınava hazırlanıyorsun, ne-
Yazarın son yapıtı, yaratıcılıktan yoksun, an- den çalıĢmıyorsun? Diyerek beni uyardı.
latımı kuru, sıradan bir yapıt olmaktan öteye
geçememiĢ. (olumsuz) Dolaylı anlatım içeren cümleler
Romanın kurgusu oldukça zayıf. (olumsuz) Bir kiĢini düĢüncelerini öze bağlı kalarak anlatan
Yazarın dili akıcı, olaylar tutarlı. (olumlu) cümlelerdir.
Yazarın dili savruk kullanmasına karĢın olay- Müdür, iĢe neden geç kaldığımı sordu.
ları derin analizlerle anlatması yapıtın inandı- Bu sınavın çok zor olduğunu söylüyorlar.
rıcılığını artırmıĢ. (olumlu ve olumsuz)
Üslupla ilgili yargılar
Sanatçının anlatım Ģekli, dili, sözcük seçimi, cüm-
ANLATIM BAKIMINDAN CÜMLELER leleri kullanma yöntemi gibi yargıları içeren cümle-
lerdir.
Tanım Cümlesi Yazar, bu yapıtında daha çok eski sözcük-
Bir kavramın temel niteliklerini ortaya koyan cüm- lerin yerine yeni sözcükleri kullanmıĢ.
lelerdir. Yazarın devrik cümlelere bolca yer vermesi
Bu cümleler nesnel veya öznel olabilir. akıcılığı sağlamıĢ.
Cümlede ―Bu nedir?‖ sorusunun yanıtıdır. Yapıtta deyimlere ve halk söyleyiĢlerine yer
Ġnsan düĢünen bir varlıktır. verilmesi yapıta ayrı bir değer katmıĢ.
Dil, insanlar arasında her türlü iletiĢimi sağla-
yan bir araçtır. Ġçerikle ilgili yargılar
Yapıtta iĢlenen konuyla ilgili cümlelerdir.
Nesnel Cümleler Roman, yoksul bir gençle zengin bir kızın aĢ-
Söyleyenin duygularını, beğenilerini içermeyen, kını anlatıyor.
kiĢisel düĢüncelere ve yorumlara yer vermeyen Köy kahvesinde toplanan köylüler sorunlarını
cümlelerdir. öğretmene anlattılar.
Bu sanatçı aynı zamanda Ģiir de yazmakta-
dır.
16

CÜMLEDE ANLAMIN OLUġMASI
Sözcüğün Cümleye Kattığı Anlam

Mecaz anlamlı sözcükler ve edatlar cümlenin an-
lamını değiĢtirir.
Bugün bu iĢyerinde ben akĢamcıyım.
Bizim akĢamcı bugün de ortada yok.
Ankara‘ya tren ile gideceğim.
Gitmesi ile gelmesi bir oldu.
Sözün Cümleye Kattığı Anlam

Bu sanatçı her yazısında kılı kırk yarar.
(titiz)
Ne yazık ki emekleri boĢa gitti.
(hayıflanma)
Haberi duyunca apar topar geldim.
(acele)
Ekin Cümleye Kattığı Anlam.

Dün onunla görüĢsem iyi olacaktı.
(hayıflanma)
ġimdi evde uyuyordur.
(olasılık)
Ben onu görmeyeli çok değiĢmiĢ.
(ĢaĢırma)
Noktalamanın Cümleye Kattığı Anlam

Küçük(,) odasında(,) uyuyor.
ĠĢte bu çalıĢmayla kalkınırız(!)
Bu cümlede ünlem iĢareti, cümleye‖alay‖ an-
lamı katmıĢtır.
Bu büyük sanatçı(?) her konuda yapıt veri-
yor.
Soru iĢaretinin, bu cümleye ―kabullenmeme‖
analamının katığı görülüyor.
Özlü Sözlerin Cümleye Kattığı Anlam

Atasözü ve özdeyiĢler genellikle mecaz anlatıma
dayanır. Bu nedenle sözcükler, bu doğrultuda yo-
rumlanarak anlam oluĢturulur.
Mum dibine ıĢık vermez.
Bu sözde mum, bilgili kiĢileri; dip, bu kiĢilerin ya-

kınlarını; ıĢık, onlara yararlı olmayı anlattığını düĢü-
nürsek bu sözden: ‖Bilgili kişiler kendi çevrelerine
faydalı olamaz‖ anlamını çıkarabiliriz.
Tanyeri ağarınca hırsızın gözü kapanır.

Kirli iĢler yaparak çıkar sağlayan kiĢiler buna uy-
gun ortam bulamayınca ortada kalırlar.
17

GeĢmiĢ yıllarda bu konuyla ilgili sorulan bazı (KPSS – 2007)

KPSS soruları 4. (I) Kitapların, özellikle de romanların, bir oku-
run yaĢamındaki yeri nedir? (II) Çocuklukta, ilk
(KPSS – 2003) gençlikte ya da daha geç dönemlerde okunan kimi
1. (I) Yayınevi olarak biz, Atatürk'ün 1903‗ten 10 romanların tadı, nasıl olur da üzerinden yıllar geç-
Kasım 1938'e kadar söylediği sözlere ve imzaladığı mesine karĢın unutulmaz? (III) Yazarımız, benzer
bütün belgelere on yıldır ulaĢmaya çalıĢıyoruz. (II) soruları kendine sormuĢ olmalı ki çocukluğundan
Onları asıllarına uygun ve kesintisiz olarak yayımla- bugüne değin yaĢamında iz bırakan kitaplardan söz
maya giriĢtik. (III) Ülkemizde ilk kez yapılan bu iĢe eden bir yapıt ortaya koymuĢ. (IV) Yapıtın önsözün-
belgeleri incelemekle baĢladık. (IV) Ancak bu noktada de belirttiği gibi o kitapları okumaktan aldığı hazzı,
hiç akla gelmeyecek sorunlarla karĢılaĢtık. (V) Eski yaptığı anımsatmalarla okurlarına da tattırmak iste-
yazıyla yazılmıĢ olmalarından kaynaklanan yanlıĢ miĢ. (V) Bunda baĢarılı olduğu konusunda eleĢtir-
okumalar ve buna dayalı çeviriler... (VI) Dolayısıyla menler ortak bir kanıya varmıĢlar.
böyle belgelerin değerlendirilmesi büyük bir özen Bu parçadaki numaralanmıĢ cümlelerin hangi-
istiyor. sinde tahmin anlamı vardır?
Bu parçadaki numaralanmıĢ cümlelerden han- A) l. B) II. C) lll. D) IV. E) V.
gisi kendinden önceki cümlenin açıklaması du-
rumundadır? Yanıt: C
A) II B) lll C) IV D) V E) VI
(KPSS – 2007)
Yanıt: D
5. (l) Ankara'nın en güzel mevsimi sonbahardır.
(II) Bu yüzden Ankara'da sonbahara, "sombahar"
(KPSS – 2004)
derim ben. (III) Yapraklar sarıya dururken gökyü-
2. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde neden be-
zünde gürültülü bir telaĢ baĢlar. (IV) Tıpkı ilkbahar
lirtilmemiĢtir?
gibi sonbahar da birden gelir Ankara'ya ama hemen
A) Kar yolları kapadığı için köyüne dönemedi.
gitmez. (V) Ankaralılar yağmur yüklü bulutların altın-
B) Romatizmadan bacakları ağrıyordu.
da iik karı görene değin, tadına vara vara yaz uğur-
C) Yorgunluktan ayakta duramıyordu.
laması, kıĢ karĢılaması yapar. (VI) Çoğu kiĢi, mev-
D) Sabahleyin kahvaltı etmediği için çok acık-
sim değiĢikliğini selamlamak için ilk karın yağıĢını
mıĢtı.
bekler ama ben yağmuru beklerim.
E) KardeĢiyle bir araya geldiklerinde mutlaka
Bu parçadaki numaralanmıĢ cümlelerle ilgili
tartıĢıyorlardı.
aĢağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıĢtır?
Yanıt: E
A) I. cümlede, kentin bir özelliği üzerinde durul-
(KPSS – 2006) muĢtur.
3. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde üslupla B) II. cümlede, mevsimin hangi yönden beğenil-
(biçemle) ilgili bir özelliğe değinilmiĢtir? diği belirtilmiĢtir.
A) Denemelerindeki anlatımsal yoğunluk okurla- C) III. cümlede, doğadaki bir değiĢimden söz
rını düĢünmeye yönlendiriyor. edilmiĢtir.
B) Bu öykülerde, karĢılaĢtıkları olayları ciddiye D) IV. cümlede, bir benzetme yapılmıĢtır.
almayan kahramanlar ele alınıyor. E) Vl. cümlede, insanlar arasındaki bir ayrım-
C) O, söylediklerini belgelere, tarihsel gerçekle- dan söz edilmiĢtir.
re dayandırmak istiyor.
Yanıt: B
D) Okur, kitabın bazı bölümlerinde duygulanıyor,
bazı bölümlerinde gülüyor, kızıyor ya da üzü-
lüyor.
E) Romanda, eski konaklarla birlikte artık kulla-
nılmayan bazı eĢyalardan da söz ediliyor.
Yanıt: A
18

(KPSS – 2007) (KPSS – 2009)

6. (I) Okul dergilerinde çok fazla Ģiir yayımlanma- 8. (I) Sanatçı, bütün yapıtlarında öne sürdüğü
sı doğru bir tutum değil. (II) Çünkü yapılması gere- görüĢleri aracılığıyla ―Doğu ve Batı arasında köprü
ken, bütün öğrencilerin değil, Ģiir yazabilecek öğren- kuruyor.‖ (II) Ancak onun yapıtları, bunun çok öte-
cilerin öne çıkarılmasıdır. (III) Bir öğrencide yazma sinde bir nitelik taĢıyor. (III) En baĢta insanın içsel
çeliĢkilerini ustaca betimliyor. (IV) YaĢamın karma-
tutkusu varsa o, Ģiirlerini kabul ettirene kadar çaba-
Ģıklığının, çeĢitliliğinin yorulmak bilmez bir tanığı bu
layacak, hep daha iyisini arayacaktır. (IV) Böyle bir
yapıt. (V) Batı‘nın postmodern roman tekniğini ve
tutkusu yoksa Ģiire ilgi duymayacaktır. (V) Bunun
Doğu‘ya özgü geleneksel anlatım biçimlerini bir
sonucunda da ucuz aĢk Ģiirleri yazmaktan öteye
potada eritiyor. (VI) Herkesi, kendi sorunlarıyla yüz
geçemeyecektir. yüze getiriyor.
Bu parçadaki numaralanmıĢ cümlelerin hangi- Bir sanatçının yapıtlarının anlatıldığı bu parça-
lerinde koĢul anlamı vardır? daki numaralanmıĢ cümlelerden hangisi ―içerik‖e
A) I. ve II. B) l.ve lV. C) II. ve III. iliĢkin değildir?
D) III. ve IV. E) IV. ve V. A) I. B) III. C) IV. D) V. E) VI.
Yanıt: D Yanıt: D
(KPSS – 2008) (KPSS – 2009)

7. (I) Ġki-üç yaĢ arasındaki çocuklar, yetiĢkinler 9. (I) Bu gezi kitabında yazar, yalnızca ―Ne yenir,
üzerindeki güçlerini keĢfetmeye ve bunu sık sık de- nerede kalınır, nasıl gidilir?‖ gibi bilinen, pratik bilgi-
nemeye eğilimlidirler. (II) Görülen odur ki annelerle lerle yetinmemiĢ. (II) Gördüğü yerlerle ilgili bilinen
babaların, çocuğun her istediğini yerine getirme ko- doğal güzelliklere de yer vermiĢ, atlanmaması gere-
nusundaki duyarlıkları, çocukların bu özelliklerini ken, nitelikli, detaylı tarihî bilgilere de. (III) Tüm bun-
pekiĢtirmektedir. (III) Her çocuk böyle bir dönemden lar, kitabın profesyonel düzeydeki alt yapısını oluĢ-
geçer. (IV) Bu yaĢtaki çocuklar, akıllarından geçen turmuĢ. (IV) Bana göre bu kitabın, öteki gezi kitap-
her Ģeyi isterler. (V) Bu nedenle birtakım sınırların larından ayrılan baĢka bir özelliği daha var. (V) O
çizilmesi ve onlara istedikleri her Ģeyin her zaman da, anlatılan her yere iliĢkin olarak dile getirilen
olamayacağının öğretilmesi gerekmektedir. insan öyküleri, insani ayrıntılar, küçük öyküler…
Bu parçadaki numaralanmıĢ cümlelerle ilgili Bir kitabın anlatıldığı bu parçadaki numaralan-
olarak aĢağıda verilenlerden hangisi yanlıĢtır? mıĢ cümlelerle ilgili olarak aĢağıda verilenlerden
A) I. cümlede, bir yönelimden söz edilmektedir. hangisi yanlıĢtır?
B) II. cümlede, bir tutumun sonucu belirtil- A) I. cümlede, alıĢılmıĢın dıĢında bilgilere yer
mektedir. verildiği belirtilmiĢtir.
C) III. cümlede, geçici bir evre anımsatılmakta- B) II. cümlede, önceki cümlede belirtilenlerle
dır. ilgili açıklama yapılmıĢtır.
D) IV. cümlede, bir uyarıda bulunulmaktadır. C) III. cümlede, daha önce anlatılanların kitabın
E) V. cümlede, alınması gereken önlemlerden değerini belirleyen yönler olduğu söylenmiĢ-
söz edilmektedir tir.
Yanıt: D D) IV. cümlede, daha sonra söyleneceklerle il-
gili bir giriĢ yapılmıĢtır.
E) V. cümlede, anlatılan pek çok Ģeyin birbirine
benzediği üzerinde durulmuĢtur.
Yanıt: E
19

(KPSS – 2008) (KPSS – 2010)

10. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde bir çıka- 12. (ı) Yazmada, çocuğa ya da yetiĢkine göre,
rım yapılmıĢtır? diye bir ayrım yok. (II) Her ikisi için belli bir düzeyi
A) Yapıtları üzerine yazılmıĢ inceleme yazıları- tutturmak, anlatında kimi ölçütleri gözetmek yeterli.
nın sayısı, onun nitelik açısından ciddi bir (III) Çocuk ya da yetiĢkin için yazarken yazarın, bu
okur kitlesine sahip olduğunu gösterir. iĢi eğlenmek amacıyla yaptığını sanmam. (IV) Yazar
B) Bu incelemelerde öne çıkarılan düĢünceler- kullandığı her sözcüğü nice kaygıdan sonra yerine
den biri, yazarın, edebiyatın her Ģeyden önce oturtur. (V) Eğlenme bir yana, yazarın, iĢini yapar-
bir ―dil kurma‖ iĢi olduğu düĢüncesine inan- ken yer yer acılarla kıvrandığını bile söyleyebilirim.
ması gerektiğidir. (VI) ne var ki yazısını çocuğa yöneltirken toprağa ilk
C) Beğenilme ve çok satma kaygısı duymayan fidanı diken bir çiftçi gibi daha özenli çalıĢmanın
bu yazarın dili üzerinde bir iki araĢtırma zorunlu olduğunu bilir; sorumluluk duygusu doruk-
yapılmıĢ ancak dilinin niteliğiyle ilgili kapsamlı tadır.
bir çalıĢma yapılmamıĢtır. Bu parçadaki numaralanmıĢ cümlelerin hangi-
D) Bu bibliyografya hazırlanırken, yazarla ilgili sinde, yalnızca çocuklar için kitap yazmanın
çok sayıda haber ve köĢe yazısı incelenmiĢ, gerekleri üzerinde durulmuĢtur?
bunlardan, eleĢtirel çalıĢmalarda kullanılabi- A) II. B) III. C) IV. D) V. E) VI.
lecek olanlar seçilmiĢtir.
E) Basında, bu yazarımızın, gerek yazınsal ge- Yanıt: E
rek siyasal kimliğiyle ilgili çeĢitli yorumlar ya-
pılmaktadır.
Yanıt: A (KPSS – 2011)
13. (I) Bu kitap, ünlü dil bilimcinin dostları, öğren-
cileri, Ģair ve yazar arkadaĢlarıyla paylaĢtığı anıla-
(KPSS – 2007 ) rından oluĢuyor. (II) Yazılara ek olarak fotoğraflara
11. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde kiĢisel da yer verilmiĢ. (III) Bu kitap yazara bir saygı duruĢu
görüĢe yer verilmemiĢtir? niteliğinde. (IV) Dil bilimini genç kuĢaklara eğlenceli
A) Bu romanında, ölümle sonuçlanan bir olayda üslubuyla anlatan yazar, iyi bir eğitimci aynı zaman-
adı geçen kiĢilerin mesleklerine iliĢkin bilgiler da. (V) Onun bu yapıtı, okuyanların, yazarı her yö-
vermiĢti. nüyle tanımalarına olanak sağlıyor.
B) Yapıtında, birkaç çarpıcı olayı ustaca anlata- Bir kitap ve yazarına iliĢkin bu parçadaki numa-
rak okurların bu konuda yorum yapmasına ralanmıĢ cümlelerle ilgili olarak aĢağıda verilen-
ortam hazırlamıĢ. lerden hangisi yanlıĢtır?
C) Bu yapıtında, sarsıcı toplum gerçeklerine dik- A) I. cümlede, içeriğiyle ilgili bilgi veriliyor.
kat çekip bunlara kalıcı çözümler önermiĢtir. B) II. cümlede, kapsamındaki çeĢitliliğe değini-
D) Bu romanında merak ve heyecan öğelerini liyor.
yoğun bir biçimde kullanarak okuyucuyu etki- C) III. cümlede, taĢıdığı anlam açıklanıyor.
lemeye çalıĢıyor. D) IV. cümlede, mesleki durumuyla ilgili bilgi
E) Bu yapıtıyla, beğenilen bir yazar olduğunu, veriliyor.
bir kez daha ortaya koyuyor. E) V. cümlede, farklı bir tutumu üzerinde du-
Yanıt: A ruluyor.
Yanıt: E
20

3. Bölüm. PARAGRAF
―Demek ki her yapıtın bir amacı vardır.‖

PARAGRAF
―AnlaĢıldığı gibi beynimizin ilacıdır kitaplar.‖
Bir ana düĢünce etrafında kümelenen cümleler

Bu cümleler, paragrafın sonuç cümlesi olabilir.
topluluğudur. Bir paragrafta bir yazının bütününde
bulunan özellikler aranır: ―giriĢ, geliĢme, sonuç.‖
Anlatımın akıĢını bozan cümleler
Paragrafta her cümle anlamca ve biçimce birbiri-
PARAGRAFIN YAPISI nin devamıdır. Bu devamlılığı bozan her cümle pa-
ragrafta bütünlüğü bozar.
a. GiriĢ cümlesi: Paragrafın konu ya da ana dü-
Ģünce cümlesidir. Çoğunlukla paragrafta iĢlenen ko- NumaralanmıĢ cümlelerin hangisi anlatımın
nu bu cümleyle ortaya konur. DüĢünceleri, genelden akıĢını bozmaktadır?
özele sıralanan paragraflarda ana düĢünceyi içerir. Bu parça iki paragrafa ayrılsa ikinci paragraf
Tam ve bağımsız yargı taĢır. numaralanmıĢ cümlelerin hangisiyle baĢlar?
Açıklamaya, geliĢtirmeye uygundur. Parçada numaralanmıĢ cümlelerin hangisin-
Soru, tanım veya açıklama cümlesi ola-bilir. den sonra ……. cümlesi getirilirse anlatımın
Bağlantı sözcükleri taĢımaz. akıĢı bozulmaz?
Bir baĢka cümlenin devamıymıĢ izlenimi ver- NumaralanmıĢ cümlelerden hangi ikisi yer
mez. değiĢtirilirse anlatımın akıĢı düzelir?
Bu ve benzeri sorular paragrafın bütünlüğüne
―Sanatı önemsemeyen toplumlar nasıl kalkınabilir?‖ yönelik sorulardır.
―Kitaplar bizim en büyük bilgi kaynağımızdır.‖
Bu cümleler bir paragrafın giriĢ cümlesi olabilecek Soru 1:
niteliktedir. I. Bunu yaparken üyesi oldukları topluma karĢı
görev ve sorumluluklarının bilincinde olmaları
b. GeliĢme cümleleri: GiriĢ cümlesinde ortaya gerekir.
atılan konuyu açıklayan, tartıĢan geliĢtiren cümleler- II. Bunun bilincine varan bireyler toplumun bek-
dir. Bu cümlelerde bağlantı sözcükleri bulunur. Pa- lentilerini yerine getirmekten kaçınmazlar.
ragrafta düĢünceyi geliĢtirme yolları bu bölümde kul- III. Daha doğrusu değiĢen toplumsal koĢullara
lanılır. Anlam ve biçimce kendinden önceki ve son- uyum sağlar kolayca.
raki cümleye bağlıdır. IV. Bireyler iliĢkilerini bu değer yargılarına göre
―Bu da gösteriyor ki baĢarı tesadüf değildir.‖ biçimlendirirler.
―Onlar da böyle düĢünmüĢ olabilir.‖ V. Toplumun değer yargılarının yaptırım gücü
vardır.
Bu cümleler birer giriĢ cümlesi özelliği taĢımak- Yukarıda numaralanmıĢ cümlelerle bir pa-
tadır. ragraf oluĢturulursa doğru sıralama aĢağıdaki-
lerden hangisi olur?
c. Sonuç cümlesi: Paragrafta iĢlenen düĢünceyi
özetleyen, sonuçlandıran cümledir. Paragrafta dü- A) V - l - lll - ll - lV
Ģünceler özelden genele sıralanmıĢsa ana düĢün- B) lV - V - ll - l - lll
ceyi içerir. Bu cümle anlam ve biçim bakımından C) V- lV - l - ll - lll
kendinden önceki cümleye bağlıdır. Genellikle özet D) ll - lV - V - lll - l
nitelikli bağlantı sözcükleri taĢır. (öyleyse, o halde, E) V - lll - l - lV - ll
görülüyor ki… gibi) Yanıt: C
21

Soru: 2 (KPSS 2007) Soru 4:

(l) Biz üniversitede Ģehircilik okurken, Ġstanbul‘da ―…Yazın sanatı da bunlardan biridir. Bir metin
yaĢamayı düĢlerdik. (ll) Çünkü baĢınızı nereye çevi- bize yeni bir pencere açtığı zaman asıl değerini ka-
rirseniz çevirin, proje yapacak bir alan, bir konu var- zanır. Sanatta güzellik, gerçeğin örtüsünü kaldırmak
dır Ġstanbul‘da. (lll) Tarihi kent dokusu, değiĢken ve değil de nedir? Eğer birileri bir Ģeyler anlıyorsa o
dinamik nüfusu, dönüĢüme her an hazır yerleĢim zaman sanat, sanat olur. Ama kimseye seslenmiyor-
düzeniyle Ģehircilik eğitimi için baĢlı baĢına bir uygu- sa onun sanatla hiçbir ilgisi yoktur.‖
lama alanı. (lV) Galiba edebiyatçılar için de öyle. (V) Bu paragrafın baĢına aĢağıdaki cümlelerden
Ġstanbul‘a kimbilir neler yazarım hayaliyle gidip bir hangisinin getirilmesi uygun olur?
günlük bilr tutmadan dönen ben, ġehrin hayaliyle
avunuyorum Ģimdi.(Vl) Bir yanda romantizmle çıplak A) Sanat, insanlara yeni ufuklar açar.
gerçekliğin zıtlığını sergileyen, öte yanda eski ile ye- B) Sanat, insanlarla iletiĢim kurmanın en kolay
ninin savaĢını veren Ġstanbul, zengin bir esin kay- yoludur.
nağı onlar için de. C) Sanat yapıtı güzel olanı ele alır.
Bu parçadaki numaralanmıĢ cümlelerden han- D) Sanatın eğitici olması beklenir.
gisi düĢüncenin akıĢını bozmaktadır? E) Sanat estetik duygularımızı geliĢtirir.
Yanıt: A
A) ll B) lll C) lV D) V E) Vl
Soru: 5 (KPSS 2007)
Yanıt: D (l) Karikatür hem düĢündüren hem güldüren bir
sanat dalıdır. (ll) Çizgilerin dünyasında söz kaybolur,
Soru 3: yerini düĢünceye bırakır. (lll) Anlatılmak istenen dü-
―Dil, insan düĢüncesinden doğmuĢtur; doğduktan Ģünce birkaç çizgi ile bir öykü duyarlığıyla yansıtılır
sonra da düĢüncelerin yaratıcısı olmuĢtur. Bilgileri- kâğıda. (lV) Burada düĢüncenin yoğunlaĢtırılmasını
mizi, öğrenimimizi, baĢkalarının düĢüncelerini dil yo- bütün boyutlarıyla görebiliriz.(V) Ülkemizde çok de-
luyla elde ederiz. Kendi düĢüncelerimiz de kafamı- ğerli çizgi ustaları var. (Vl) Bunların adları saymakla
zın içinde çalıĢan dil yardımıyla oluĢur, olgunlaĢır. bitmez.
Sanki içimizden konuĢarak, sessiz bir dil kullanarak Bu parça, düĢüncenin akıĢına göre iki parag-
düĢünür, yeni düĢüncelere ulaĢırız. UlaĢtığımız yeni rafa bölünmek istense, ikinci paragraf hangi
düĢünceleri yine dil biçiminde ortaya koyar, onları cümleyle baĢlar?
baĢkalarına ulaĢtırırız. Böylece…‖
Bu paragrafın sonuna aĢağıdakilerin hangisi A) ll B) lll C) lV D) V E) Vl
getirilebilir?
Yanıt: D
A) dil insanlar arasında iletiĢimi sağlar.
B) dil olmadan düĢünemeyiz.
C) sürekli olarak düĢünce dili, dil de düĢünceyi
geliĢtirir durur.
D) dil, insanları diğer canlılardan ayırır.
E) her insan dilini geliĢtirmiĢtir.
Yanıt: C
22

PARAGRAFIN KONUSU Paragrafta baĢlık

Üzerinde durulan konunun adıdır. BaĢlık, konu-
a. Paragrafın Konusu: Paragrafta üzerinde duru- nun bir iki sözcükle söylenmiĢ halidir. BaĢlık, parag-
lan, hakkında söz söylenen görüĢ, durum ya da dü- rafta iĢlenen konuyla ilgili anahtar kavramlar içerir.
Ģüncedir.
Not: BaĢlıkları oluĢturan her sözcüğün ilk harfleri
Konu: ‖Yazar bu parçada neyin üzerinde durmuĢ- büyük yazılır. Sözcükler arasında bağlaç varsa bağ-
tur?‖ sorusunun yanıtıdır. lacın ilk harfi ise küçük yazılır.
Konu, ana düĢüncenin içinde yer alır.
Genellikle ilk cümle içinde bulunur. (Konu
cümlesi)
Bir paragrafta konu genel olabileceği gibi sı-
nırlandırılmıĢ da olabilir.
b. BaĢlık: BaĢlık bir yerde paragrafın adıdır da.

BaĢlık, yazarın konuya bakıĢ açısını, ya da konunun
bütününü içeren bir veya birkaç sözcükten oluĢabilir.
BaĢlığa bakılınca paragrafta iĢlenen konu anlaĢıl-
malıdır.
c. Ana DüĢünce: Parçada asıl vurgulanmak iste-

nen, okura kavratılmaya çalıĢılan düĢüncedir. Bir
yerde yazarın niyetidir.
Ana düĢünce açık, yalın bir yargı taĢır.
Açıklanıp geliĢtirilmeye uygundur.
Yazarın konuya bakıĢ açısını kapsar.
Ana düĢüncenin, paragrafta kesin bir yeri
yoktur.
Genellikle genelden özele sıralanan paragraflarda

ilk cümlede; özelden genele sıralanan paragraflarda
ise son cümlede bulunur.
―Yazarın bu paragrafta asıl anlatmak istediği ne-
dir?‖ sorusu ana düĢünceyi verir.
d. Yardımcı DüĢünceler: Konuyu açıklamaya,

ana düĢünceyi ortaya koymaya yarayan cümlelerdir.
Paragrafta birden çok yardımcı düĢünce bu-
lunur.
Yardımcı düĢüncelerin her biri konunun bir
yönüyle ilgilidir.
Okuru ana düĢünceye götürür.
DüĢünceyi geliĢtirme yollarından (örneklen-
dirme, karĢılaĢtırma, tanık gösterme..) bu bö-
lümde yararlanılır.
―Konunun açıklanmasında yararlanılan ayrın-
tılar nelerdir?‖ sorusunun yanıtıdır.
23


KPSS soruları 3. Bir kiĢi ya da yapıt üzerindeki tartıĢmada, çoğu
kez kendi düĢüncelerimizi açıklarken karĢımızdaki
(KPSS – 2006) kiĢinin düĢüncelerini küçümser, onu küçük düĢürme-
1. Söz vermiĢtim kendi kendime. Yazı bile yazma- ye çalıĢırız. Oysa bu, tartıĢma anlayıĢına sığmayan
yacaktım. Yazı yazmak bir hırs" tan baĢka neydi? Bu bir tutumdur. ġu da bir gerçek: Günümüzde yalnızca
yaĢtan sonra hırsın, hiddetin bir anlamı yoktu. Ya- kimilerinin "gülünç" olarak nitelendirdiği düĢünceler
pamadım, koĢtum bakkala, kalem, kâğıt aldım. Otur- değil, her karĢıt düĢünce alaya alınıyor. Bence ken-
dum. Adanın tenha yollarında gezerken canım sıkıl- disi gibi düĢünmeyenlerin düĢüncelerine saygı gös-
dığında küçük değnekler yontmak için cebimde taĢı- termemek, doğrudan doğruya düĢünceye, sanata
dığım çakımı çıkardım, kalemi yonttum. Yonttuktan değer vermemektir.
sonra da tuttum öptüm. Yazmasam deli olacaktım. Bu parçada vurgulanmak istenen aĢağıdaki-
Bu parçada anlatılmak istenen aĢağıdakilerden lerden hangisidir?
hangisidir?
A) EleĢtiride nesnel davranmamanın iliĢkileri boz-
A) Yazmanın, kiĢiyi öteki insanlardan uzaklaĢtırdığı duğu
B) Her yazarın, kendine özgü bir yazma ortamının B) Herkesin öz eleĢtiri yapmasının zorunlu olduğu
olduğu C) TartıĢmalarda yeni düĢünceler ileri sürmek ge-
C) Yazmaya alıĢmıĢ kiĢiler için yazmanın bir tut- rektiği
ku olduğu D) DüĢünceleri saygı sınırları içinde tartıĢmak
D) Yazarların, yazmak için her an hazırlıklı olması gerektiği
gerektiği E) Genel kanıya aykırı düĢünceleri savunmanın
E) Yazarların, duygularını açıkça yazmakta zor- yanlıĢlığı
landığı Yanıt: D
Yanıt: C
(KPSS – 2005)
(KPSS – 2008) 4. ġairin daha ilk Ģiirini okur okumaz, ne denli renkli
2. (I) Bir Ģeyi bildiğini ―sanan‖ insanın onu öğren- bir hayal dünyasına gireceğinizi seziveriyorsunuz. Bu
mesi olanaksızdır. (II) Çünkü ―biliyorum‖ düĢüncesi renkli hayal dünyasını kurabilmek için yan yana gel-
o konuyu algılamayı engeller. (III) Bu durumdaki ki- meyecek sözcükleri yan yana getirmiĢ. Böylece özgün
Ģi, baĢkalarının söyleyeceklerine de kulaklarını tıka- ve ulaĢılması oldukça güç bir Ģiir biçemi yaratmıĢtır.
mıĢ gibidir. (IV) Bir ―güzel söz söyleme sanatı‖ varsa Öte yandan Ģairin kendisi de ulaĢılması güç bir Ģeyin
bir de ―güzel dinleme ve anlama sanatı‖ vardır. (V) peĢindedir. Tarihten, zamandan, sözcüklerin sınırlılığı-
Ġyi bir dinleyici olmak için karĢınızdakini anlamayı ndan Ģiir yoluyla sıyrılmak istiyor. Yeni özlemler, yeni
gerçekten istemeniz gerekir. (VI) Ġyi dinleyici, iĢitti- düĢler içinde, kendini ve dünyayı aĢmanın yollarını
ğini kavrayan, bellekte saklayan ve değerlendiren bulmaya çalıĢıyor.
kiĢidir. Bu parçada sözü edilen Ģair ve Ģiirleri için
Bu parça iki paragrafa ayrılmak istense ikinci aĢağıdakilerden hangisi söylenemez?
paragraf hangi cümleyle baĢlar?
A) DüĢsel öğelere çokça yer verir.
A) II. B) III. C) IV. D) V. E) VI. B) Söylemsel yönden yenilikler içerir.
C) Sürekli bir arayıĢ içindedir.
Yanıt: C D) Etkileyici bir dokusu vardır.
E) Söz sanatları ağır basar.
Yanıt: E
24

(KPSS – 2006) (KPSS – 2008)

5. Burgazada'da her yer yürüyüĢ mesafesinde. Gün 7. Yapıtlarımı oluĢturma aĢamasında genellikle
ortası olmasına karĢın adada sessizlik hâkim; kuĢların geziye çıkar, yeni yerler görür, insanlarla tanıĢırım.
cıvıltısını, martılarla kargaları saymazsak tabii... YaĢlı Onların yaĢayıĢlarını gözler, anlattıklarını dinler, on-
bir adam evinin bahçesinde kahvesini yudumluyor ağır larla konuĢurum. Bunları yorumlamaktan kaçınır,
ağır. Daracık sokaklar, yapıtlarında adaları, özellikle gördüklerimi, dinlediklerimi yapıtlarıma yansıtmakla
Burgazada'yı, denizi, insanları, balıkları anlatan Sait yetinirim, gerisi okuyucunun iĢidir. Çünkü…
Faik'in bir zamanlar evi olan müzeye çıkıyor. Beyaz Bu parça, düĢüncenin akıĢına göre aĢağıdaki-
badanalı ahĢap müzenin kapıları ziyaretçilere açık. lerden hangisiyle sürdürülebilir?
Kendi haline bırakılmıĢ alçakgönüllü bahçe, pembe
zakkumlar, sardunyalar, ortancalarla renk cümbüĢü A) okuyucu okuma sürecinde etkindir, bu insan-
içinde. lara bakar ve kararını kendi verir
Bu parçanın anlatımıyla ilgili olarak aĢağıdaki- B) öne sürülen düĢüncelerin özgünlüğü, sanat
lerden hangisi söylenemez? yapıtının okunurluğunu artırır
C) okuyucularımın da insanlar hakkında yorum
A) ĠĢitme duyusuna seslenen ayrıntılara yer ve- yapmaktan kaçınmalarını isterim
rilmiĢtir. D) düĢüncelerimle okuru ĢaĢırtmak hoĢuma gi-
B) GeçmiĢle bugün karĢılaĢtırmıĢtır. der
C) Ġnsana özgü bir nitelik doğaya aktarılmıĢtır. E) bir yazınsal yapıt neyi, nasıl anlatırsa anlatsın
D) Betimlemeye baĢvurulmuĢtur. yazarından izler taĢıyacaktır
E) Varlıkları niteleyen sözcükler kullanılmıĢtır. Yanıt: A
Yanıt: B (KPSS – 2008)

8. Bu Ģairimizin büyük bir titizlikle yazdığı Ģiirleri
(KPSS – 2008) giderek yetkinleĢip olgunlaĢıyor. Her kitabı bir önce-
6. (I) Her çocuk küçükken mahalle arasında top kini aĢıyor, derinleĢtiriyor, bütünlüyor. Okurun duyar-
oynamıĢtır. (II) Topunun, yanlıĢlıkla komĢunun ca- lığını geliĢtiriyor. Böylece çağının, toprağının, insa-
mını kırmasını korkuyla ve fal taĢı gibi açılmıĢ göz- nının tarihi oluyor onun Ģiiri. Sessiz, usul usul akan,
lerle izlemiĢtir. (III) Bu durumda, genellikle komĢu kiĢisel ve toplumsal bir tarih.
amca ya da teyze, dökülen gözyaĢlarına aldırmadan AĢağıdakilerden hangisi, bu parçada sözü edi-
topu patlatır. (IV) Böylece oyun, komĢunun azarla- len sanatçının yazdığı Ģiirlerin bir özelliği
yan sözleriyle biterdi: ―Okuyup adam olacağınıza, değildir?
sabahtan akĢama kadar top peĢinde koĢuyorsunuz!‖
(V) Halbuki çocukluk çağı oyun çağıdır. (VI) Tabii A) Zaman içinde geliĢme
derslerine hiç çalıĢmayan çocuklar da vardır. (VII) B) Ġnsanı, yaĢadığı dönemin havası içinde yan-
KomĢunun bunu bilmemesi değil, topu patlatma sıtma
zevkini (!) tatmak istemesi buna neden olmaktadır. C) Özenle oluĢturulma
Bu parçadaki numaralanmıĢ cümlelerden han- D) DeğiĢik konuları iĢleme
gisi anlatımın akıĢını bozmaktadır? E) Okuyanın sezme ve anlama gücünü etkileme
A) II. B) III. C) IV. D) V. E) VI. Yanıt: D
Yanıt: D
25

(KPSS – 2009) (KPSS – 2009)

10. Bazı Ģeyler hiç eskimiyor, zamana karĢı dire- 12. AkĢam vapuru, adaların küçük iskelelerine te-
niyor. Söz gelimi eski televizyon dizileri… Ülkemden ker teker uğramıĢ, ıĢıkları seyrede seyrede Ġstan-
kilometrelerce uzakta, elimde kumanda, oturmuĢum bul‘a ilerliyor. KıĢ rüzgârıyla çalkalanan deniz yü-
koltuğa, zamanın bir türlü eskitemediği tanıdık bir zünden kapılar çarpıyor, iskelede, sancakta rüzgâr
diziyi izliyorum: ―Uzay Yolu‖. Benden baĢka izleyen uğulduyor. Koca vapurda bir otobüsün yarısını bile
var mıdır bilmiyorum ama yayımlandığına göre ol- dolduracak kadar yolcu yok. Tenhalığın keyfini çıka-
malı. Uzayla ilgili bir dizinin bana memleketimi hatır- ra çıkara sohbet ediyorlar. Adalardan Ġstanbul‘un
latacağını söyleseler inanmazdım ama buram bu- merkezine dönenler bu kadarcık iĢte. Yaz aylarında
ram 1970‘ler Türkiye‘si kokuyor bu dizi. DıĢarıda vapurları dolduran kalabalıklardan eser yok. Ne
güneĢ: sarı, kuru, çığırtkan… Arizona‘da kıĢ yok, koltuğunun altına top sıkıĢtırmıĢ, burunları güneĢten
sonbahar bile yok, kasıp kavuruyor güneĢ. Ömrüm yanmıĢ çocuklar ne de koridorlara yaydıkları piknik
boyunca kıĢtan yakınıp da Ģimdi böyle bir ortamda örtülerine oturmuĢ ana babalar… Mevsim, Ġstan-
olmam, aslında hiç yakınmamam gereken bir du- bul‘un baĢka hiçbir yerinde bundan daha büyük söz
rum. Ama ben, güneĢten kaçmak için perdeler çekili, hakkına sahip olamaz.
tutkuyla Bu parçayla ilgili olarak aĢağıdakilerden han-
―Uzay Yolu‖nu izliyorum bugünlerde. gisi söylenemez?
Bu parçayla ilgili olarak aĢağıdakilerden han- A) KiĢileĢtirmeden yararlanılmıĢtır.
gisisöylenemez? B) Kimi durumları yeren bir havası vardır.
A) Neden-sonuç içeren cümleler kullanılmıĢtır. C) Ġkilemeler kullanılmıĢtır.
B) Duygusal ögelerden yararlanılmıĢtır. D) KarĢılaĢtırmadan yararlanılmıĢtır.
C) DüĢünceler örnekle pekiĢtirilmiĢtir. E) Betimleyici anlatım ağır basmaktadır.
D) Anlatım bütünlüğü göz ardı edilmiĢtir. Yanıt: B
E) ÇağrıĢımla gelen izlenimlere yer verilmiĢtir.
Yanıt: D
(KPSS – 2011)
(KPSS – 2010) 13. Bana "Yazarlığın mı yoksa gazeteciliğin mi daha
11. Dergiler ve gazeteler hızla güncelliğini yitiriyor. iyi?" diye soruyorlar. Zor bir soru. Gazetecilikte nele-
Bu nedenle ben, kalıcı olsun diye, çizdiklerimi bir ri yapıp neleri yapamayacağımı benimle çalıĢanlar
araya getirmek istiyorum. Çünkü onlar tekrar tekrar bilir. Yazarlık serüvenim ise çok yeni. Ġlk kitabı daha
bir hafta içinde yayımlanmıĢ bir yazarım ben. Kendi
bakılacak karikatürler. Ben de ünlü bir karikatürist
yazdıklarımı beğenip beğenmememin bir önemi yok.
arkadaĢımın on yıl önce çıkarttığı kitapta yer alan
Ben, okurun beğendiği kadar "yazar"ım.
karikatürlere hala gülüyorum. On yıl sonra da güle-
Bu sözleri söyleyen kiĢinin yazarlığıyla ilgili
ceğim.
olarak aĢağıdakilerin hangisine ulaĢılabilir?
Bu sözler aĢağıdaki sorulardan hangisine kar- A) Mesleğinde daha özenli çalıĢması gerekti-
Ģılık olarak söylenmiĢ olabilir? ğininfarkındadır.
A) Konularınızı hep günlük olaylardan mı seçer- B) Ġnsanın kendisini övmesinin baĢkalarınca hoĢ
siniz? karĢılanmayacağından korkmaktadır.
B) Bir karikatürist olarak çizdiklerinizi neden bir C) Yapıtının, gelecekte büyük ilgi görmesini be-
klemektedir.
kitapta toplamayı düĢünüyorsunuz?
D) Yeterliliğini ve yaratıcılığını belirleyen ölçü-
C) Sizce karikatürde çizgi mi, söz mü daha
tün, okurların değerlendirmesi olduğunu dü-
önemli?
Ģünmektedir.
D) Karikatürlerinizi ilginç kılan özellikler neler-
E) Gazeteciliğinin, yaratıcılığını geliĢtireceğini
dir? bilmektedir.
E) Sizce karikatürün amacı güldürmek midir? Yanıt: D
Yanıt: B
26

4. Bölüm. ANLATIM
b. Öznel anlatım: Anlatıma yazarın kendi yoru-

ANLATIM munu kattığı göreceli yargılardır. Anlatımda yazarın
duyguları da söz konusudur.
Ele alınan konu ve paragraf, özelliğine göre fark- Soru:
lılıklar gösterir. Konu, bir düĢünceyse genellikle iki AĢağıdakilerden hangisi öznel anlatıma örnek
yol izlenir: Tümevarım, tümdengelim. olabilir?
Tümevarım: DüĢüncenin özelden genele sıralan- A) Roman, bir köy öğretmeninin yaĢamla müca-
masıdır. Konuyla ilgili ayrıntılardan yararlanılarak delesini büyük bir ustalıkla anlatıyor.
genel bir düĢünceye ulaĢılır. Bu genel düĢünce ana B) Küçük bir Anadolu kasabasında ilköğrenimini
düĢünceyi de içerir. bitirdikten sonra büyük bir kentin kenar ma-
hallesine yerleĢti.
Tümdengelim: DüĢüncenin genelden özele sıra- C) Anılarını yazdığı kitap kısa sürede üçüncü
lanmasıdır. Önce konu genel yanıyla ele alınır sonra baskıya ulaĢtı.
konuyla ilgili ayrıntılar verilir. D) Fındık ve balıkçılık, Karadeniz insanının en
Konu bir olayla ilgiliyse anlatılanlar olayın oluĢ sı- önde gelen geçim kaynağıdır.
rasına göre verilir. E) Eylül ayı enflasyon tahminleri beklenenden
Eğer bir görünümse o zaman da ya uzaktan ya- yüksek çıktı.
kına; ya da yakından uzağa doğru anlatılır. Yanıt: A
c. Doğrudan anlatım: Anlatıcı baĢka birine ait
a. Nesnel anlatım: Yazarın kiĢisel yargılarına da- düĢünceleri kendi cümlesi içerisinde hiç değiĢtir-
yanmayan, yorum içermeyen, kanıtlanabilir yargılar- meden verir. Bu cümlelerde baĢkasına ait düĢünce
dır. o kiĢinin ağzından çıktığı biçimini korur. (Ġç içe bile-
Ģik cümle)
Soru:
Kitap; Roma Ġmparatorluğunun ilk döneminden 20. d. Dolaylı anlatım: Bu tür cümlelerde anlatıcı,
yüzyılın sonuna kadar uzanan geniĢ zaman dilimin- baĢkasına ait düĢünceyi değiĢtirmeden kendi üslubu
de insanların tutum, inanç, davranıĢ ve yaĢam bi- içinde verir.
çimlerinde meydana gelen değiĢikliklerin izini süren Soru:
bir çalıĢmanın ilk cildi. Ġllüstrasyonlarla süslü 700 AĢağıdaki cümlelerden hangisi doğrudan anla-
küsur sayfadan oluĢan bu ilk cilt, Pagan Roma‘dan tıma örnektir?
Hıristiyan Bizans‘ın doruğuna kadar geçen bin yıllık A) Görülüyor ki en yetkili sayılan kiĢi ve kurum-
süreyi kapsıyor. Kitapta beĢ ayrı yazarın kaleme lar bile bu konuda çaresizliklerini dile getiri-
aldığı beĢ makale var. yorlar.
Yukarıdaki parçanın anlatımında aĢağıdakiler- B) Televizyon haberlerinde petrole yine zam ya-
den hangisi ağır basmaktadır? pılacağını öğrendim.
A) Nesnel anlatım C) Annemin beni göğsüne bastırmasını, ―Kınalı
B) Öznel anlatım kuzum.‖ diye sevmesini unutamıyorum.
C) Dolaylı anlatım D) Yarın akĢam eve gelmeyeceğini söyledi
D) Betimleyici anlatım bana.
E) TartıĢmacı anlatım E) Yoksullara yardım etmemizin gerekliliğini
Yanıt: A söylemene gerek yok bana.
Yanıt: C
27

ANLATIM BĠÇĠMLERĠ d. Betimleyici anlatım: Varlıkları nitelikleriyle,

ayırt edici özellikleriyle ele aldığımız anlatımdır.
a. Açıklayıcı anlatım: Okuyucunun bilgilendiril- (tasvir) Bu anlatımda varlıklar zihinde görüntü uyan-
mesini amaçlayan, bir konuda okuyucuyu aydınlatan dıracak biçimde verilir.
anlatım biçimidir. Genellikle düĢünce yazılarında ya- Betimlemeyi ikiye ayırabiliriz:
rarlanılır. Açıklayıcı betimleme
Ġzlenimsel betimleme
Örnek:
Genel anlamda insan düĢüncesinin ürettiği değer- Açıklayıcı betimlemede, varlıkların tanıtıcı nite-
lerin tümünü iki ana kümeye ayırabiliriz. likleri ele alınarak okura bilgi vermek amaçlanır.
Bunlardan ilki maddi kültürdür. Maddi kültür, in- Ġzlenimsel betimlemede ise, varlıkların anlatıcı-
sanoğlunun doğaya egemen olmak için yaptığı tüm da bıraktığı izlenimler de ele alınır.
araç ve gereçleri ile bunları kullanma bilgisidir. Ġkin-
cisi ise yaĢamı düzenlemek, zenginleĢtirmek, koru- Örnek:
mak için konulmuĢ kurallar dizgesi olan manevi kül- Uludağ‘ın zirvesine doğru yol alıyorduk. Kıvrıla
türdür. Bu iki kültür, birbirinden ayrılmamalıdır. Böy- kıvrıla ilerleyen yol muydu, biz miydik ayırt edile-
le bir yaklaĢım, kültürü daha anlamlı ve yararlı kılar. miyordu sanki. Sabahın ilk ıĢıkları karın beyazlığını
yansıtmaya yetmiyordu. Etraf, karanlıkla kar mavisi
b.TartıĢmacı anlatım: Bir düĢüncenin karĢıtını arası bir görüntü içindeydi. Hiç konuĢmuyor, yalnız-
ele alan anlatımlardır. Bu anlatımda karĢı çıkılan dü- ca çevreyi seyrediyorduk.
Ģüncenin yanlıĢlığı, nasıl olması gerektiği güçlü ka-
nıtlarla ortaya konulur. DÜġÜNCEYĠ GELĠġTĠRME YOLLARI
Örnek: a. KarĢılaĢtırma: Birden çok kavramın benzeyen

Edebiyatta geçerli teorilerden birisi de Ģudur: ya da ayrılan yanlarını ele almaktır.
‖Kötülükleri, tehlikeleri, kinleri, karanlık iliĢkileri orta-
ya koyarak okuyucunun ders almasını sağlamak Örnek:
mümkündür. ‖Fakat bunun böyle olaağına garantiniz Ġki tür Ģiir vardı: Sesleriyle, sese dayalı üslupla-
mi var? Sizin olabildiğince gözler önüne serdiğiniz rıyla öne çıkanlar; sesi belirgin olmakla birlikte imge
olayları bizzat yaĢamak isteyenler çıkmayacak mı? dünyaları ve çizdikleri dünyalarla belirginleĢenler.
ĠĢte ben böyle bir hayatı doya doya yaĢamalıyım, Birinci tür Ģiir, kiĢiyi sesiyle sarar ve onu kendine
diyenler az mı olacak? Evet, sizler, mesela kin ve tutsak eder; ikinci tür ise insanı kendi özgür sesiyle
ihtirasarı anlatırken okuyucunun kinini, ihtirasını ya- baĢ baĢa bırakarak ona yeni Ģiirler yazdırır. Birinci
tıĢtırıyor musunuz, yoksa tahrik mi ediyorsunuz: tür, kolay taklit edilir; ikinci türü taklit etmek zordur.
cevap verebilir misiniz?
b. Örneklendirme: Anlatılan bir olayı veya bir
c. Öyküleyici anlatım: YaĢanan, gözlemlenen bir düĢünceyi daha anlaĢılır kılmak için onunla ilgili bir
olayın anlatımıdır. Anlatım, bir olaya dayanmaktadır. örneğe yer vermektir.
Bu anlatımda anlatılanlar, sırayla ve bir zamana
bağlı olarak verilir. Örnek:
BaĢka kültürlerle alıĢveriĢ sağlıklı bir olaydır. Ye-
Örnek: ter ki baĢkalarından alınanlar toplumun kültürel de-
Herkes gitti. Karanlık bastı basacak. Bir çukur kaz- ğerlerine ters düĢmesin, toplum aldığını özümleye-
dım, kürekle attım toprakları. Sarı yavruyu koydum bilsin. 16. yüzyılda Osmanlılar, Doğu ve Batı kay-
oraya. Bahçenin uzak bir köĢesiydi, erik ağacının naklı öğeleri bir potada eritmeyi baĢarmıĢlardır. Os-
arkası. Bir erik dalı buldum diktim üstüne. Sanki be- manlı klasik mimarisinde bulduğumuz çarpıcı ifadeyi
nim yerime ölen biriydi o. Ģekillendiren estetik güç, iĢte bu karıĢımın görüntü-
südür.
28

c. Tanımlama: Bir kavramın ne olduğunu ortaya Duruluk: Anlatıma katkı sağlamayan hiçbir ekin
koyan, o kavramın temel özelliklerini belirten anla- veya sözcüğün kullanılmamamsıdır.
tımdır. Tanımlama ―Bu nedir?‖ sorusunun yanıtıdır.
Yalınlık: Anlatımda gereksiz süs ve özentiden ka-
Örnek: çınılmasıdır.
Değer, nesnelerin ve olayların insana göre öne-
mini belirleyen niteliğidir. BaĢka bir deyiĢle bir Ģeye Akıcılık: Anlatımın hiç zorlanmadan rahat gerçek-
insan tarafından uygun görülen karĢılıktır Belirli ko- leĢmesidir.
Ģulların oluĢturduğu bir duruma bağlı olduğu için
değiĢken; bireyin yetiĢimiyle ilgili olduğu için de du- Özgünlük: Bir anlatımın benzerlerinden farklı,
rağandır. Bunlara bakarak değerleri ruh bilimsel, sa- kendine özgü nitelikler taĢımasıdır.
natsal değerler diye sınıflandırabiliriz.
Yoğunluk: Anlatımın düĢünsel ve anlam yönün-
d. Tanık gösterme: Anlatımda, konuyla ilgili ola- den zengin olmasıdır. (Az sözle çok Ģey anlatmak)
rak baĢka birinin görüĢlerinden alıntı yapmaktır.
Doğallık: Anlatımı içten geldiği gibi dile getirme
Örnek: özelliğidir.
Nurullah Ataç, hep eleĢtirmen olarak düĢünül- Bunların dıĢında özlülük, ilginçlik, etkileyicilik…
müĢtür. Oysa Ataç‘ın asıl önemi eleĢtirmenliğinden gibi özellikleri de sayabiliriz.
değil, Türkçenin düzyazı dili olarak kurulması yolun-
da harcadığı çabadan gelir. O da farkındadır bunun:
‖EleĢtirmen bir öldü mü bir daha kimse anmaz onu.‖
der. Ama öte yandan: ‖Bir Ģey kalmayacak mı ben-
den?‖ sorusuna Ģu alçak gönüllü cevabı verirken
gerçek öneminin nereden geldiğini de belirtir. ‖Bu-
gün bu ülkede bir dil kuruluyor; o yapıda benim de
taĢım vardır. Ancak görünmeyen, kimsenin gözüne
çarpmayan, ta gerilerde bir taĢ.‖
e. Sayısal verilerden yararlanma: Ekonomik,

bilimsel veya istatistiksel konularla ilgili anlatımlarda
sayılardan yararlanmaktır.
Örnek:
221 lise öğrencisi üzerinde yapılan bir araĢtırma-
da öğrencilerin % 93,21‘i müzik zevki kazanmada
çevrenin; % 2,26‘sı ise okulun daha etkili olduğunu
belirtmiĢtir.
ANLATIM ÖZELLĠKLERĠ
Ġyi bir anlatımda bulunması gereken özelliklerdir.

Bunlardan bazıları Ģunlardır:
Açıklık: Anlatımın hiçbir tartıĢmaya meydan ver-

meyecek biçimde tek bir yargı içermesidir.
Bir cümleden tek bir yargı çıkmalıdır.
29


KPSS soruları 3. Zonguldak'a otobüsle gittikten sonra, Bartın yo-
lundan Amasra'ya doğru bisikletimle yol alıyorum.
(KPSS – 2004) Roma Valisi Aguilla'nın yaptırdığı, kayalara oyulmuĢ
1. Kireçbumu, Boğaziçi'ndeki semtlerden biridir. bir insan kabartması ve bir sütun üzerindeki kırılmıĢ
Adını Osmanlı döneminde tam karĢı yakada bulu- kartal figürü olan KuĢkayası Anıtı'na ulaĢıyorum.
nan kireç ocaklarından ya da kireç iskelesinden Artık yolun keyifli kısmı baĢlıyor. YemyeĢil ormanlar,
aldığı sanılıyor. YemyeĢil doğası, temiz havasıyla, masmavi deniz, kıyılara kurulmuĢ köyler, kasaba-
Osmanlı döneminde bilinen tatil yerleri arasında en lar... Amasra'da iki köpeğin saldırısına uğruyorum.
beğenilen yer olan Kireçbumu, günümüzde de bu Sonuç: Bisikletten uçuĢ, dizde büyük bir yara ve
özelliklerini korumayı baĢarmıĢ. Ağaçlarla kaplı ya- bilek ağrısı... Öğle yemeğim, Cambu Koyu'ndaki bir
macı, kıyıdaki geniĢ ve uzun yürüyüĢ yolu, kıyı lokantada balık...
lokantaları, Boğaz'a açılmayı bekleyen gezinti tek- Bu parçanın anlatımında aĢağıdakilerden han-
neleriyle bu semt, özellikle hafta sonu gezintilerini gisi yoktur?
sevenlerin uğrak yeri durumunda.
Bu parçayla ilgili aĢağıdaki yargılardan hangisi A) Özel adlar kullanma
yanlıĢtır? B) KarĢılaĢtırma yapma
C) Betimlemeye baĢvurma
A) Tahminde bulunulmuĢtur. D) Olayları oluĢ sırasına göre verme
B) KarĢılaĢtırma yapılmıĢtır. E) KiĢisel görüĢe yer verme
C) Çevrede görülenler ardı ardına sıralanmıĢtır. Yanıt: B
D) Yoruma yer verilmiĢtir.
E) Ġki semt arasındaki benzerlikler yansıtılmıĢtır.
Yanıt: E (KPSS – 2011)
4. AĢağıdaki cümlelerden hangisi, ayraç içinde
(KPSS – 2004) verilenlerle uyuĢmamaktadır?
2. Bu bölgenin yandan fazlasını kaplayan orman- A) Benim müziğe yaklaĢımım, çevremdeki mü-
lar heyecan verici görüntüler yaratıyor. Sonbaharda zisyenlerin çoğunun benisediği bu akımla ör-
pencerelerin yanında kurutulan biberlerin, yağmu- tüĢmüyor (karĢılaĢtırma).
run ardından her yanı dolduran mantarların yerini B) Onun hangi albümünü alırsanız alın, nitelik-
ilkbaharda, kıĢın yorgunluğunu atmak için çiçeklerin sizlikle, özensizlikle ya da düzeysizlikle
üzerinde dinlenen böcekler alıyor. KıĢın, dalgalarıy- karĢılaĢmayacağınızdan emin olabilirsiniz
la mendirekleri aĢan Karadeniz, yaz güneĢiyle ka- (nesnellik).
yaların altına sokuluyor. Çay bahçesi, akĢamüstü C) Ülkemizde yetiĢmiĢ piyanistlerin bir kısmı, ilk
altın bir top gibi ufukta yitip giden güneĢi seyreden- albümlerinin repertuvarında gösterdikleri ba-
lerle doluyor. Ģarıyı sonrakilerde göstermiyor (saptama).
Bu parçayla ilgili olarak aĢağıdakilerden han- D) Son albümlerindeki baĢarısızlıkları, önceki
gisi yanlıĢtır? çalıĢmalarında kazandıkları baĢarıdan dola-
yı duydukları aĢırı öz güvenden kaynaklan-
A) Bir doğa olayı, benzetme yapılarak anlatıl- mıĢ olabilir (tahmin).
mıĢtır. E) Türkiye'de dünyaca ünlü piyanistlerin yetiĢ-
B) Ġnsana özgü nitelikler doğaya aktarılmıĢtır. miĢ olması, sanatımızın gelecek vadettiğini
C) Anlatıma öznellik katan bir söyleyiĢ söz konu- gösteriyor (çıkarım).
sudur. Yanıt: B
D) Canlı varlıklar yapısal özellikleriyle tanıtılmıĢ-
tır.
E) Yoruma yer verilmiĢtir.
Yanıt: D
30

5. Bölüm. ANLATIM BOZUKLUKLARI
Ayrıca birbirini çağrıĢtıran;

ANLATIM BOZUKLUKLARI
- süreç-süre,
- etken-etkin,
Dilin yanlıĢ kullanımından kaynaklanan yanlıĢlık-
- olası-olanaklı,
lardır. Bunlar genellikle anlatımda açıklık, duruluk,
- görülmek-görünmek
doğruluk gibi ilkelere uymamaktan kaynaklanır. An-
- ayrıclık-ayrım
latım bozukluklarını değiĢik baĢlıklar altında iĢlemek
- güven-güvence
mümkün.
- sonunda-sonucunda
- üslenmek-üstlenmek
SÖZCÜK DÜZEYĠNDE ANLATIM
- tüm-bütün
BOZUKLUKLARI
- takdir-taktir
- doyumsuz-doyulmaz
A. Sözcüğün yanlıĢ anlamda kullanılması
- çıkarma-çıkartma
Sözcüklerin; ses, kök veya anlam yakınlığı bakı-
gibi sözcükler birbiriyle karıĢtırılabilir.
mından yanlıĢ kullanılmasından kaynaklanır.
Elbisesine ödediği ücretin yarısıyla bir aile
B. Sözcüğün yanlıĢ yerde kullanılması
geçinebilir.
Genellikle sözcük türlerini karıĢtırmaktan kaynak-
Bu cümlede ücret sözcüğü hizmetin para karĢılığı-
lanır. Sıfat olarak kullanılması gereken bir sözcüğün
dır. Oysa bu cümlede mal, eĢya söz konusudur. El-
belirteç olarak; belirteç olarak kullanılması gereken
bisenin ücreti değil, fiyatı olur.
bir sözcüğün sıfat olarak kullanılmasından kaynakla-
Bu adamın, yakalandığı amansız hastalıktan
nır. Sıfatlar, adları; belirteçler, eylemleri veya eylem-
kurtulma Ģansı yok gibi.
sileri belirtir. Bu görevlerin karıĢması anlatım bozuk-
Şans sözcüğü olumlu durumlar için kullanılır. Oy-
luğu oluĢturur.
sa burada hastalıktan kurtulma olasılığından söz
edebiliriz.
Not: Bu yanlıĢlıklar, virgülle giderilebilir.
Alınan sağlıksız gıdalar sonucu sağlığımız
Bana bunu nasıl yaptı, bir türlü aklım almıyor.
aksadı.
Bu cümlede aksamak sözcüğü yerine bozulmak
Bu cümlede ‖bir türlü‖ sözü sıfat olarak kullanıl-
getirilebilirdi.
mıĢtır. Oysa bu sözün görevi belirteçtir.
Sanatçı hazırladığı resimleri bir galeride hiz-
mete açtı.
Bunlara fazla canını sıkma.
Üç yıldır bu okulda öğretim görüyor.
Bugün çok baĢım ağrıyor.
Hırsızlar kuyumcuyu etkisiz hale getirip bütün
Onun o masum hali hiç gözümden gitmiyor.
altınları çalmıĢlar.
Mazeretsiz sınava katılmayanların hakları ya-
Bütün yaĢantım boyunca böyle bir olaya ta-
nacak.
nık olmadım ben.
Kaymakam, bir saat içinde yarıĢmada derece
Bu cümlelerde koyu gösterilen sözcükler yanlıĢ
alanları ödüllendirecek.
anlamda kullanılmıĢtır.
Ġflas eden Mehmet Bey‘in oğlu iĢ hayatına
Hizmet yerine ziyaret,
yeniden atılıyor.
Öğretim yerine öğrenim,
Çalmak yerine gasp etmek,
C. Gereksiz sözcük kullanma
YaĢantı yerine ise yaĢam kullanılabilir.
Anlatıma katkı sağlamayan sözcük kullanmak ve-
ya aynı anlama gelen sözcükleri bir arada kullan-
maktan kaynaklanır.
31

Aynı anlama gelen sözcükleri bir arada kullan- Yardımcı eylemlerin gereksiz kullanılması
mak Etmek, olmak kılmak… gibi eylemler yardımcı ey-
Bu aletteki düğmelerin fonksiyonunu ve iĢle- lemlerdir. Bu eylemlerin (eylemsilerin) kullanılıĢına
vini öğrenmek istemiĢtim. dikkat etmek gerekir. Cümleye göre bazen kullanıl-
Bu kitabı isteyerek aldım fakat buna karĢın maması, bazen de kullanılması anlatım bozukluğu
beğenmedim. nedeni olabilir.
Bana aldığı hediyeyi ona geri iade ettim. Hiçbir zaman ondan kuĢku etmemiĢtim.
Bunlar arasındaki açık ve belirgin farkı göre- (kuĢkulanmamıĢtım)
medin mi? Yarın bizimle geleceğini umut ediyorum.
Belediye yeni taĢıt aracı alacakmıĢ. (umuyorum)
ATM makinesinden para çekerken dikkatli ol- Bu kitaptan alma isteğinde bulunanlar elini
malısınız. kaldırsın. (isteyenler)
Bu davranıĢ biçimini hiç beğenmiyorum. Konuyu tekrar etmek istiyorum.
Ne kadar gergin olduğunu yüz mimiğinden (tekrarlamak)
anlamak mümkün. Hasta iki günde iyi oldu. (iyileĢti)
YarıĢmaya katılacaklar, jüri heyetinin önünde Bu cümlelerde yardımcı eylemler gereksiz kullanıl-
ter döktüler. mıĢtır:
Cümlenin anlamına katkı sağlayan, anlamı güç-
lendiren sözcükler anlatım bozukluğu oluĢturmaz. BaĢarılı ve çalıĢkan olmayan öğrenciler ayrıl-
Olanları ben gördüm. malıdır.
KardeĢiyle birlikte gitti. Gelecek için seçenekler daha fazla ve bize
yeni ufuklar açılmalıdır.
Cümleye katkı sağlamayan sözcükler
Bu cümlelerde baĢarılı sözcüğünden sonra ―olan‖;
Merdivenden yukarı çıkarken düĢtü. fazla sözcüğünden sonra ―olmalı‖ sözcükleri gelme-
Durak yerine geldiğimizde araba kalkmıĢtı. lidir.
Bundan böyle artık beni hesaba katmayın.
Çağrı yapmak
Soru: BaĢvuruda bulunmak
―Benimle olduğun sürece her gün düzenli olarak Umut etmek
l ll Hatırlatma yapmak
bu yazıları gazeteye sen yazacaksın‖
Yenilgi almak
lll lV V
Duyuru yapmak
Bu cümlede altı çizili sözlerden hangisi çıkarı- EndiĢe etmek
lırsa tümcenin anlamında bir daralma olmaz? gibi yardımcı eylemler bir sözcükle ifade edilebilir.
A) l B) ll C) lll D) lV E) V
D. ÇeliĢen sözcüklerin bir arada kullanılması
Bu tümcede düzenli olarak ve her gün sözleri aynı Kullanılan sözcüklerin cümlede zıtlık yaratmasın-
anlamı içerdiğinden yanıt B‘dir. dan kaynaklanır.
Mehmet‘in bu önerinizi kesinlikle kabul ede-
Eklerin gereksiz kullanılması ceğini sanmıyorum.
Bizde toplanırdık, akĢama kadar oynardık. Bu sınavlardan istediğin sonucu kesinlikle
Bu baĢarıyı çalıĢaraktan kazandım. alabilirsiniz.
Bu Ģiiri onun en sevdiğim yapıtıdır. Bunları kulağıma yüksek sesle fısıldadı.
CumhurbaĢkanı, yaptığı açıklamasında ülke- YaĢlı adam, karısı ve henüz bir aylık torunu,
mizin birlik ve beraberliğinden söz etti. bize yardım edin, diye bağırıyorlardı.
Tüccarlar, yeni vergilerden rahatsız. Bu cümlelerde altı çizili söz ve sözcükler çeliĢmek-
Birçok ürünlerin sağlıksız olduğu söyleniyor. tedir.
32

E. Sözcüğün yanlıĢ yapılandırılmasından kay- Sıfat tamlaması:

naklanan yanlıĢlıklar Belgisiz sıfat veya sayı sıfatlarıyla yapılan tamla-
Sözcüğün yanlıĢ ek almasından kaynaklanan bir malarda tamlananda çoğul eki kullanılmaz.
yanlıĢlıktır.
Bu durum pek çok kiĢiler tarafından kınandı.
ĠĢinden alıkoyulduğunu söyleyerek salondan Her çeĢit sorunlarla baĢa çıkacak durumda-
çıktı. (Alıkonulduğunu) yız.
Aldığımız her Ģeyin kısa bir süre sonra paha- Her beĢ yabancılardan biri ilimize mutlaka
lılatılması olur iĢ değil. uğrar.
(PahalılaĢtırmak) Özel ve kamu kuruluĢlarında çalıĢanlar için
Benzin fiyatlarının ucuzlaĢacağı söyleniyor. bayram tatili uzatıldı. (Özel kuruluĢlarında ol-
Çocuğa bakıtmak için bir bakıcıyla anlaĢtılar. maz.)
Ġlimizde her çeĢit kültürel ve sanat etkin-likleri
Ayrıca dilimize yabancı dilde girmiĢ çoğul anlamlı yapılmaktadır. (Kültürel etkinlikleri olmaz.)
sözcüklerin tekrar çoğullandırılması yanlıĢtır. Derste belgisiz ve soru sıfatlarını iĢledik.
Beyanatlar, baharalar, mezbelelik, sayfiyelik, ya- (Belgisiz sıfatlarını olmaz.)
pılınılabilinir, koĢaraktan…vb.
b. Deyim yanlıĢları
Deyimler kalıplaĢmıĢ sözlerdir. Bu kalıbın bozul-
SÖZ ÖBEĞĠ DÜZEYĠNDE ANLATIM ması anlatım bozukluğuna yol açar. Deyim yanlıĢlık-
BOZUKLUĞU larının iki nedeni vardır. Bunlar ya kalıbın bozulması
ya da deyimin yanlıĢ anlamda kullanılması Ģeklinde-
a. Tamlama yanlıĢlığı dir.
Ad tamlaması ve sıfat tamlamasında tamlayan ve Çok sevinçliydi, adeta etekleri tutuĢuyordu.
tamlanan iliĢkisinin kurulamamasından kaynaklanır. (Deyim yanlıĢ anlamda kullanılmıĢ.)
Bunlarla yetinmesini bekleme onun gözü hep
Ad tamlaması: yukarılardadır.
Tamlayan, tamlanan eklerinin kullanılmaması an- (Gözü yükseklerde olmak)
latımı bozar. Bal tutan elini yalar. (parmağını)
Bunları ona söylemeye ağzım varmıyor.
Her öğrenci baĢarılı olmak için çalıĢması la- (dilim)
zım. (öğrencinin) Ele verir talkımı, kendi yutar salkımı (talkın)
Her anne ve baba çocuklarıyla yakından ilgi- AteĢ olsa cürmü kadar yer yakar. (cirim)
lenmeli, sorunlarını yakından takip etmelidir. Attığın taĢ ürküttüğün kuĢa değmeli.
(onların) (Kurbağa)
Büyüklerle konuĢmasını bilmiyor. (konuĢma- Köküne kibrit suyu ekmek. (dökmek)
yı)
Butün bunlar onun buraya gelmediğinden Not: Aynı kurallar atasözleri için de geçerlidir.
kaynaklandı. (gelmemesinden) Demir zamanında dövülür.
Bir okulun müdürü, öğrencilerle muhatap ol- (tavında)
ması gerekir.
Ormanda kuĢların ve hayvanların bağırtıları Not: Anlatımı güçlendirmek için aynı anlama ge-
arasında yürüdük. (kuĢların bağırtısı olmaz) len sözcüklerin oluĢturduğu ikilemeler, dil yanlıĢı
Amcam ve dayımın kızıyla sinemaya gittik. değildir.
(amcamla) Güçlü kuvvetli
Akıllı uslu
Rezil rüsva
33

CÜMLE YANLIġLARI Öğrencilerin hiçbiri düzenli çalıĢmamıĢ, sınıf-

ta kalmıĢtı.
a. Yüklem yanlıĢlıkları Herkes bağırıyor; ama yardım etmiyordu.
Bu yanlıĢlıklar, yüklem eksikliğinden, yüklemler Kitabın basımı tamamlanmıĢ ve piyasaya çık-
arasındaki uyumsuzluktan veya çatı uyuĢmazlığın- mıĢtı.
dan kaynaklanır. Gülü koparınca yere düĢtü.
Camı kırınca elini kesti.
Yüklem eksikliği:
Sıralı cümlelerde ortak kullanılan eylemler bazen Özne - yüklem uyumsuzluğu:
yanlıĢlığa yol açabilir. Özne ile yüklem arasında kiĢi yönünden ve tekillik-
Bu yanlıĢlıklar, yan cümleciği oluĢturan eylemsi- çoğulluk yönünden uyum aranır.
leri de kapsar.
KiĢi bakımından uygunluk:
Ben çalıĢmaya, eĢim toplantıya gitti. KiĢi adılları özne olan cümlelerde, yüklem aynı kiĢi
Eti çok, balığı hiç sevmem. (Eti çok severim.) ekini alır.
Sen iyilik, o kötülük peĢinde. Ben gidiyorum
Ay bir yandan, sen bir yandan sar beni. (Ay Sen her Ģeyi bilirsin.
bir yandan sarsın.)
Müdürü az, müdür yardımcını hiç sevmem. Özne, birinci tekil kiĢi adılıyla birlikte birden çok
kiĢi adılından oluĢmuĢsa yüklem, birinci çoğul kiĢi
Zaman-çatı uyuĢmazlığı: ekini alır.
Ben gazete okuyor, annem yemek yapıyordu. Özne, ikinci üçüncü kiĢi adılıyla birlikte birden
(okuyordum) fazla kiĢi adılından oluĢmuĢsa yüklem, ikinci çoğul
Çocuğun ağlamasını ve gülüĢünü hiç unut- kiĢi ekini alır.
mam. Sen ve ben bu sorunu çözeriz.
Herkese mektup göndererek merkeze çağrıl- Ben ve babam iyi anlaĢırız.
dı. Hepimiz sorumluluklarımızı biliyoruz.
Toplantı sonunda alınan karar öğrenci
temsilciliklerine yer vermenin kararlaĢtırılması Tekillik-çoğulluk
oldu. Özne, çoğul insan olduğunda yüklem çoğul veya
tekil olabilir. Bunların dıĢında özne, çoğul da olsa
Ekeylem eksikliği yüklem tekil kullanılır.
Hava yağmurlu; fakat soğuk değildi. (Özne kiĢileĢtirilmiĢse, yüklem çoğul kulanılabilir.)
Yemek lezzetli; ama sağlıklı değildi. Çocuklar oynuyor.
Çocuklar oynuyorlar.
Eylemsi ile ilgili yanlıĢlıklar KuĢlar uçuyor.
Aynı görevi üstlenen eylemsilerin farklı ekler Ağaçlar yapraklarını döktü.
almasında kaynaklanan yanlıĢlıklardır. Ellerim üĢüyor.
Onun hiçbir zaman iĢe zamanında geliĢini ve
gittiğini görmedim. Cümlelerde bu özelliklere uymayan kullanımlar
Mutlu ama sorunları olmayan kiĢi bulmak çok yanlıĢtır.
zor. Hangimiz ağlamadı, hangimiz gülmedi.
Ben Ģiiri sen romanı seversin.
b. Özne yanlıĢları: Babam, annem, ben ve kardeĢim mutlu bir
Cümlede öznenin kullanılmayıĢı veya özne olma- ailedir.
yan bir sözcüğün özne gibi görülmesinden kaynak- Sen kuzeye o güneye gitsin.
lanır. Ayaklarım uyuĢuyorlar.
EĢyalarım kayboldular.
34

c. Nesne yanlıĢları: Küçük ağacın arkasında oynuyor.

Nesne olmayan bir sözün nesne gibi düĢünülme- Bu arkadaĢına fena bozulmuĢ.
sinden veya kullanılması gereken nesnenin kullanıl- Ünlü sanatçı Zeki Müren‘i tanımıyormuĢ.
mamasından kaynaklanır. Dizi her zaman ona sorun yarattı.
Yazı acı bir olayla bitti.
Bana baktı fakat görmezlikten geldi.
Bana görmezlikten geldi, olmaz; ‖beni‖ sözcüğü gel-
meli cümleye.
Sana kızmıyor, üstelik çok seviyorum.

Sana seviyorum olmaz.
Dedem bana pek yüz vermez, arada sırada

azarlardı.
Yine cümleye ―beni‖ sözcüğü gelmelidir.
Bu sıralı bağımlı cümlelerde dolaylı tümleç kulla-

nılmıĢ, kullanılması gereken nesne kullanılmamıĢtır.
d. Dolaylı tümleç yanlıĢlığı:

Sıralı ve bağlı cümlelerde, yüklemlerin ortak tüm-
leç almamasından kaynaklanır.
Ġnsanları sevmek ve güvenmek önemlidir.

Beni çok sever ve çok güvenirdi.
Konuklarımız, buralara hayran kalmıĢ, hatta
gitmek istememiĢlerdi.
Bu cümlelerde dolaylı tümleç eksikliğinden kay-
naklanan anlatım bozukluğu vardır.
e. Belirteç tümleci eksikliği:

IDFHERRN
Sana çok güveniyor ve daha çok baĢa-rılar .SVV'|NPDQ$UúLYL
yakalayacağımıza inanıyorum. .SVV.D\QDN$UúLYL
(seninle)
Yazılarımı okudu fakat ilgilenmediğini söyledi.
(yazılarımla)
NOKTALAMA EKSĠKLĠĞĠ
Noktalama iĢaretlerinin cümledeki düĢünceyi ilet-

mesindeki önemi büyüktür. Bu nedenle noktalama
iĢaretlerinin yerinde kullanılmaması veya yanlıĢ yer-
de kullanılması cümlede anlam belirsizliğine yol
açabilir. Özellikle ĠĢaret sıfatlarıyla adlaĢmıĢ sıfatlar-
da virgül, anlam karıĢıklığını giderilebilir.
35

13. ġu bilinmelidir ki bizimle her konuda konuĢu-

AġAĞIDAKĠ CÜMLELERDE ANLATIM labilinir.
BOZUKLUKLARINI BULUN. ……………..……………………………………….
14. Bilinçsiz hayvansal ürünler tüketmek sağlığı-

1. Dün Ġstanbul‘daki facia ucuz atlatıldı. mızı da tehdit ediyor.
…………………………………………….............. ………………………………………………..…….
2. Geçtiğimiz hafta düzenlenen panelde ben de 15. Artık gazete ve dergilerde aradığımız haberleri
vardım. bulamıyoruz.
……………………………………………………… ………………………………………………………
3. YaĢanan bu talihsiz olay yüzünden onunla
aramız açıldı. 16. KardeĢim henüz okul seçiminde karar vermedi.
………………………………………….………….. ………………………………………………………
4. Dün saat 17.37 sıralarında deprem oldu. 17. Hakkımı yasal ve yasal olmayan bütün yolları
………………………………………….………….. kullanarak arayacağım.
………………………………………………………
5. Ġzmir-Aydın karayolunda gerçekleĢen trafik ka-
zası ulaĢımı uzun süre engelledi. 18. Oyuna ilgi gösteren çok; ama izleyen yok.
……………………………………………………. ………………………………………………………
6. ÇeĢitli konulardaki beyanatlarını bir kitapta 19. Alkollü araç kullanan beĢ sürücüye ceza ke-
topladı. sildi.
…………………….……………………………….. ………………………………………………………
7. YanlıĢ beslenme birçok hastalıklara neden ola-
bilir. 20. Bu yapıtlara bayılıyorum çünkü yaĢama sevinci
……………………..………………………………. aĢılıyorlar.
………………………………………………………
8. Fenerbahçe, üst üste aldığı galibiyetlerle yenil-
giyi sevmediğini gösterdi. 21. Arsamın yanında bir de evim var; ama tapusu
……………………………………………………… yok.
………………………………………………………
9. Filmin gündüz seanslarında yer bulamayınca
akĢam matinesine yer ayırttı. 22. KardeĢim Ankara‘da ben Ġzmir‘de okuyorum.
………………………………………..……………. ………………………………………………….…..
10. Takımımızın bu üçlü saç ayağını bozmamız 23. Halk edebiyatında Ģiir bunca yıl hiç ya da çok
mümkün değil. az değiĢmiĢtir
……………………………………………………… …………………………………………………..….
11. Çocuğun, bu amansız hayata tutunuĢu hepi- 24. Uzmanlara göre depremin ne zaman olacağını
mizi mutlu etmiĢti. önceden tahmin etmek mümkün değildir.
……………………………..………………………. ………………………………………………..…….
12. Takımın 1-0‘lık ağır yenilgisi futbolcular arasın- 25. Bu yıl da ilçemizde birçok kültürel ve sanat
da rahatsızlık yarattı. etkinliklerine yer verilecektir.
………………..……………………………………. …………………………………….………………..
36

26. ArkadaĢlarımla buluĢup baĢımdan geçenleri 39. Hasta olduğu için üç gündür iĢe gelmedi.
anlatacağım. …………………………………………..………….
…………………………………….………………..
40. Günün anlamını belirten konuĢmalardan sonra
27. Bu söylenenleri kendi kulağımla duysam yine resmigeçit töreni yapılacak.
inanmam. ……………………………………….……………..
…………………………………….………………..
41. AteĢ olsa cürmü kadar yer yakar, ondan asla
28. ĠĢten çıkarılan iĢçinin 700 milyon lira alması korkmuyorum.
bekleniyor. ……………………………………………………..
……………………………………………….……..
42. Bütün kötülüklerin köküne kibrit suyu ekelim.
29. Bize yarın sizin de geleceğinizi bekliyorum. …………………………………………….………..
……………………..……………………………….
43. Hastamız, dün iyi; ama bugün iyi değil.
30. AkĢama kadar içeri girip çıkmaktan bıkmadın ………………………………………………….…..
mı?
………………………………………………..……. 44. Köylerimizde dokunan halı, kilim, kazak ve ço-
raplar turistler tarafında ilgi görüyor.
31. Haklı olduğunu kanıtlamak için her yola baĢvu- …………………………………………………..….
ruyor.
……………………………………….......………… 45. Avrupa‘yla ekonomi ve sanatsal alanlarda iliĢ-
kilerimizi sürdürmeliyiz.
32. Bunca sorunlarla nasıl baĢa çıkacağımı bilemi- …………………………………………………….
yorum.
……………………….…………………………….. 46. Bu sınavda, belgisiz ve sayı sıfatlarıyla ilgili iki
soru çıktı.
33. Buradan kimin geçtiklerini kestirmek çok güç. …………………………………………………….
…………………….………………………………..
47. Olay sırasında annem evde; fakat babam
34. Zaman buldukça arkadaĢlarımla birlikte sine- iĢteydi.
maya gidiyorum. ………………………………………………………
………………………………………………………
48. Polisin tutukladığı zanlı önce adli tıpta muayene
35. Ne ilkokulda ne lisede sınıfta kalmadım. edildi.
……………………………………………………… …………………………………………………….
36. Ben onu seviyorum; ama o sevmiyor. 49. Ben seni ondan daha çok seviyorum.
……………………………………………………… ………………………………………………………
37. Ben sinemayı, kardeĢim tiyatroyu sever. 50. Taksi Ģoförüyle oğlu sokak ortasında gasp
……………………………………………………... edilmiĢ.
……………….......................................................
38. Anasız ve babasız bu öksüz çocuğa yardım
etmeliyiz.
………………………………………………………
37


KPSS soruları 4. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım
bozukluğu vardır?
(KPSS – 2004) A) Bu romanda yaĢamda aradığını bulamayan
1. Burada oturan çocuklar, her gün iki kilometrelik insanların acısı yansıtılıyor.
I II lII
B) Yazar romanının ikinci bölümünde kendi
yolu yaya yürüyerek okula varabiliyorlar. baĢından geçenleri anlatıyor.
IV V C) EleĢtirmenlerimiz bu yapıtın üzerinde ye-
Bu cümledeki anlatım bozukluğunu gidermek terince durmamıĢlar.
için numaralanmıĢ sözlerden hangisi atılmalı- D) Kimi yazarlar bağlı bulundukları akımın sınır-
dır? ları dıĢında kalan yapıtlar da ortaya koymuĢ-
lardır.
A)l. B) II. C)lll. D) IV. E) V. E) Adından söz ettiren bu romanda sanat ve
yapısal yönden farklı bir dil kullanılmıĢ.
Yanıt: D
Yanıt: E
(KPSS – 2005)
2. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde bir anla- (KPSS – 2008)
tım bozukluğu vardır? 5. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım
A) Onun, bugün ya da yarın geleceğini sanı- bozukluğu vardır?
yorum. A) Bütün bildiklerimi ona anlattım.
B) Bu yıl iyi bir karne getirmesini bekliyorum. B) Eski kitapların hepsini bu rafa yerleĢtirdim.
C) Desteğinizin ileride de sürmesini düĢünüyo- C) Hayatın her zorluklarına göğüs gerdim.
rum. D) Konukların çoğunu ben ağırladım.
D) Bu koĢulların iĢinizi zorlaĢtıracağına inanıyo- E) Çektiğim sıkıntıları artık unuttum
rum. Yanıt: C
E) Evin bütün yükünü sizin taĢıdığınızı biliyorum.
Yanıt: C (KPSS – 2008)

6. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım
bozukluğu vardır?
(KPSS – 2006) A) ÇarĢıda karĢılaĢtığı delikanlıyı önce tanıya-
3. Çocuğunuza sürekli olarak oyuncak almak ye- mamıĢ, sonra ilkokul arkadaĢı olduklarını an-
rine, oynayın. lamıĢlardı.
Bu cümledeki anlatım bozukluğu aĢağıdaki B) Bugün hava çok sıcak olacağı için, dıĢarı
değiĢikliklerin hangisiyle giderilebilir? çıkmaktan vazgeçti.
A) "çocuğunuza" yerine "çocuğunuz için" sözü C) O kocaman çuvalları sürükleye sürükleye de-
getirilerek poya taĢıdılar.
B) "olarak" sözcüğü atılarak D) B takımdaki futbolcular Avrupa‘nın ünlü ku-
C) "yerine"den sonra "onunla" sözcüğü getirilerek lüplerinden kaçırılmayacak teklifler aldılar.
D) "almak" yerine "satın almak" sözü getirilerek E) Bu hafta üç ayrı televizyon kanalında o
E) "oynayın" yerine "oyun oynayın" sözü getiri- konuyla ilgili programlar izledim.
lerek
Yanıt: C Yanıt: A
38

(KPSS – 2007) (KPSS – 2009)

7. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım 10. Böyle bir gereksinmeye ihtiyacımız olduğunu
bozukluğu vardır? düĢünmüyoruz.
A) Bu bölgede yetiĢen zeytinleri, kendi fabrikala- Bu cümledeki anlatım bozukluğu aĢağıdaki deği-
rımızda iĢleyerek kaliteli yağlar elde ediyoruz. Ģikliklerin hangisiyle giderilebilir?
B) KıĢ biteli neredeyse iki ay olacak ama hava- A) ―bir‖ sözcüğü atılarak
lar hâlâ ısınmadı. B) ―gereksinmeye ihtiyacımız‖ yerine
C) Bu tesisler, gençlerin hem spor yapmasına ―gereksinmemiz‖ sözcüğü getirilerek
hem aynı zamanda sosyalleĢmesine olanak C) ―ihtiyacımız‖ sözcüğü atılarak
sağlıyor. D) ―böyle bir‖ yerine ―bu tür‖ sözü getirilerek
D) KıĢ turizminin geliĢmesi için kıĢ sporlarına E) ―olduğunu‖ yerine ―olabileceğini‖ sözcüğü
ağırlık vermek ve bu sporlara uygun tesisler getirilerek
kurmak gerekir. Yanıt: B
E) Spor yapmak ya da hoĢlanılan bir sanat da-
lıyla uğraĢmak bireyi yaĢama bağlıyor.
(KPSS - 2009)
Yanıt: C 11. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde bir anla-
tım bozukluğu vardır?
A) AlkıĢlanması gereken ben değil, sporcular.
(KPSS – 2008) B) Burada en çok hoĢuma giden Ģey, eski
8. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım evler.
bozukluğu vardır? C) Geziye katılamamasının nedeni, iĢlerinin
A) Görenleri ĢaĢırtacak kadar güzel resimler çok olması.
yapmıĢ. D) Bu sorunu yaratan, kardeĢim değil,
B) Yabancı dil öğrenmemek bana piĢmanlık ver- arkadaĢım.
di. E) Onu mutlu edecek tek Ģey, sınavlarının iyi
C) Bahçeye daha çok, meyve ağacı dikmiĢler. geçmesi.
D) Buranın, dost canlısı, sevecen bir halkı var. Yanıt: A
E) Anlatacaklarını dikkatle dinlememizi istedi.
Yanıt: B (KPSS – 2011)

12. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde bir anla-
tım bozukluğu vardır?
(KPSS – 2009) A) Senin, verdiğin randevuya hiç zamanında gel-
9. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım diğin oldu mu?
bozukluğu vardır? B) DüĢüncelerini neden bizimle paylaĢmıyorsun?
A) Önümüzdeki yıl derslerine daha çok çalıĢa- C) Sorduğum sorunun cevabı bu muydu?
caksın. D) Yeterince problem yarattığınız yetmedi mi?
B) Ancak, tatil günlerinde iyice dinleneceksin. E) Sence, böyle konuĢması doğru mu?
C) Yıl sonunda bize güzel haberler vereceksin. Yanıt: D
D) Sorumluluklarını eksiksiz olarak yerine getire-
ceksin.
E) Yeter ki akrabalarını sık sık ziyaret edecek-
sin.
Yanıt: E
39

6. Bölüm. SES – YAZIM – NOKTALAMA
c. Bazı ekler de bu kurala uymaz.

SES
- yor
- ki
Yazım, bir dilin belli kurallara göre yazıya geçiril-
- ken
mesidir. Dilin bütün seslerinin ve ses özelliklerinin
- leyin
bu kurallara göre biçimlenmesi gereklidir.
- imtırak
1.11.1928‘de kabul edilen Türk Alfabesinde 29
- gil
harf vardır. Bu 29 harfin karĢıladığı 29 ses anla-
tımımızda temel oluĢturur.
d. Büyük ünlü uyumuna uymayan sözcüklere getiri-
Türkçede bulunan 29 sesin 8‘i kalın 21‘i ise ince-
len ekler, sözcüğün son ünlüsüne uyar.
dir. Ses organından çıkarken dilin, çenenin, dudak-
Kitapçı
ların… durumuna göre biçimlenen bu sesler, değiĢik
Televizyonda
adlar alır: düz ünlüler, dar ünlüler, sert ünsüzler,
Sinemacılarımız
yumuşak ünsüzler gibi.
Karaktersizliklerini
Dilimizin temel kuralları bu ünlü ve ünsüzlerin be-
lirli kurallara göre sıralanmasıyla oluĢur.
e. Bazı yabancı sözcüklerde, söyleyiĢ inceye kaydı-
ğından sözcüğün sonuna getirilen ekler, sözcüğün
son ünlüsüne uymaz.
ÜNLÜLER
Saatçi
Hayallerim
BÜYÜK ÜNLÜ (SESLĠ) UYUMU
Sosyalci
Sadakatsiz
Türkçe sözcüklerde kalın ünlülerden sonra kalın
Petrolde
ünlüler, ince ünlülerden sonra ise ince ünlüler gelir.
Lokalin
Halimiz
a. Bu kurala uymayan sözcükler yabancı kökenlidir.
Eczane
Jeneratör
Not: Türkçede sözcüğün kökü sabit, ek değiĢ-
Sinema
kendir. Bu nedenle sözcük köklerine getirilen ekler
Televizyon
sözcüğün köküne uyar. (Ekler kökün ses yapısına
Kitap… gibi
uyar.)
b. Türkçe olduğu halde bu kurala uymayan sözcük-

Not: Tek heceli ve bileĢik sözcüklerde ünlü uyu-
ler de vardır.
mu kuralı aranmaz.
Anne
Elma
ġiĢman
KardeĢ
DÜZ YUVARLAK
Ġnanmak
GENĠġ DAR GENĠġ DAR
Hangi
KALIN a ı o u
ĠNCE e ı o ü
40

KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU YanlıĢ Doğru

Bilmiyerek – Bilmeyerek
Küçük ünlü uyumu ünlülerin düzlük-yuvar-laklık, Gitmiyecek – Gitmeyecek
geniĢlik-darlık bakımından uyumuna dayanır. Anlamıyan – Anlamayan
a. Türkçe sözcüklerde düz ünlülerden (a,e,ı,i) sonra Not: ‖y‖ ünsüzü sadece ―ye-‖ ve ―de-― köklerinde
yine düz ünlülerden biri gelir. Yuvarlak ünlüler gel- darlaĢmaya yol açar.
mez. ye- y - ecek: yiyecek
KeskinleĢtirmek, sıkıntılar, kapılarımız, kitapçıla- de- y - erek: diyerek
rın, bahçecilik… gibi.
b. Yuvarlak ünlülerden (o,ö,u,ü) sonra, ÜNLÜ DÜġMESĠ

ya düz-geniĢ bir ünlü (a,e) gelir.
Yumak, çuval, püre… gibi. Türkçe sözcüklerde kök sabit, ek değiĢkendir. Ün-
lü düĢmesi (hece düĢmesi) sözcüğün sonuna geti-
Ya da dar-yuvarlak ( u,ü )gelir. rilen yapım ve çekim eklerinin kökün ses yapısını
Çukur, okul, çürük… gibi. etkilemesinden kaynaklanır.
Bazı sözcükler bu kurala uymaz. a. Kimi iki heceli organ adlarına ünlü ile baĢlayan
Kaburga, kabuk, ek getirildiğinde sözcüğün ikinci ünlüsü düĢer.
Kavurma, yağmur, Alın - im: Alnım
Çamur, tavuk….gibi. Omuz - im: Omzum
Hamur, Burun - i: Burnu
c. o, ö sesleri yalnız ilk hecede bulunur. Not: Ġkilemelerde düĢme olmaz.

Omuz omuza, burun buruna, göğüs göğüse… gibi.
Bazı ünlemlerde ikinci hece bulunabilir.
Ayol, öhö, oho… gibi. b. Dar ünlü ile biten iki heceli eylemlere, ünlü ile
baĢlayan ek getirildiğinde eylemin ikinci hecesi dü-
―Önce upuzun, sonra kesik saçın vardı, Ģer.
Tenin buğdaysı, boyun baĢak kadardı.‖ Kıvır - ik: Kıvrık
Bu dizelerdeki sözcükler, büyük ve küçük ünlü Devir - im: Devrim
uyumlarına uymaktadır. Çevir - im: Çevrim
c. Bazı eylem tabanlarına -inti, -il, -im ekleri

ÜNLÜ DARALMASI getirildiğinde eylemin ikinci ünlüsü düĢer.
Süpür - inti : Süprüntü
a, e ünlüleriyle biten eylemlere, –yor eki Çağır - il - mek: Çağrılmak
getirildiğinde –yor eki, eylemin sonundaki a, e Çağır – iĢ - im : ÇağrıĢım
ünlülerini daraltır. (ı, i, u, ü)
Ağla-yor: Ağlıyor d. Ġkinci hecesini dar ünlünün oluĢturduğu Arapça
Gürle-yor: Gürlüyor sözcüklere ünlü ile baĢlayan ek getirildiğinde sözcü-
Gelme-yor: Gelmiyor ğün ikinci ünlüsü düĢer.
Uyuma-yor: Uyumuyor Ġzin - i: Ġzni
Resim - im: Resmim
―y‖ kaynaĢtırma ünsüzü darlaĢmaya yol açmaz. Akıl - i: Aklı
KeĢif - in: KeĢfin
41

e. -le (-la), -e (-a), -ki (-ku), -inti (-ıntı), ÜNSÜZLER

-il (-ul), -ik (ık) …gibi ekler de ünlü düĢmesine
neden olur. Tek baĢına hece oluĢturamayan ancak bir ünlüy-
Sızı-la-mak Sızlamak le hece oluĢturabilen seslere ünsüz (sessiz) denir.
Yumurta-la-mak Yumurtlamak Dilimizde 21 ünsüz bulunur. Ünsüzler de ses yolun-
Oyun-a Oyna dan çıkma özelliklerine göre değiĢik adlar alır.
Sıyır-ık Sıyrık
Sarı-ar-mak Sararmak Sert YumuĢak
Sürekli f, h, s, Ģ, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
f. Ġçeri, dıĢarı, ora, bura gibi sözcüklere yönelme
veya bulunma ekleri geldiğinde düĢme olur. Süreksiz ç, k, p, t b, c, d, g
Yukarı -da Yukarda
Ġçeri -de Ġçerde
Ora -dan Ordan ÜNSÜZ YUMUġAMASI
Bura -dan Buradan
Süreksiz yumuĢak ünsüzler (b, c, d, g) Türkçe
h. Etmek, olmak yardımcı eylemleri düĢmeye yol sözcüklerin sonuna gelmez. Bu sesler yerine bun-
açar. ların serti olan p, k, ç, t sesleri gelir.
Devir etmek Devretmek Ağaç, sokak, demeç… gibi.
Hapis olmak Hapsolmak
ġükür etmek ġükretmek Dilimize giren bazı yabancı sözcüklerin de bu
kurala uyduğu görülür.
Not: Bunların dıĢında nasıl, peki, niçin, sütlaç, Rop, serenat, evlat… gibi.
cumartesi… gibi sözcüklerde de ünlü düĢtüğü görü- Bazı Batı kaynaklı sözcüklerde, bu kurala
lür. uyulmadığı görülür.
Ring, miting, brifing, sosyolog, psikolog …
gibi
ÜNLÜ TÜREMESĠ Tek heceli çoğu sözcüklerde de bu kurala
uyulmadığı görülür.
a. Bazı sözcük köklerine‖ –cik ―eki geldiğinde bir Ad, hac, sac, dağ, ağ…gibi
ünlünün türediği görülür. Süreksiz sert ünsüzlerle ile biten bir sözcüğe,
Az – ı – cık ünlü ile baĢlayan bir ek getirildiğinde, sözcü-
Öp – ü – cük ğün sonundaki sert ünsüz yumuĢar.
Gül – ü – cük Ağaç-ım Ağacım
Dar – a – cık Yurt-um Yurdum
Bir – i – cik Dip-i Dibi
Sokak-ın Sokağın
b. Öneklerle yapılan pekiĢtirmelerde ünlü türemesi Bazı eylem tabanlarında yumuĢama olmaz.
görülür. Kaç-, uç-, açık-, ürküt-
Sap – a – sağlam Bazı yabancı sözcüklerde yumuĢama olmaz.
Yap –a – yalnız Hukuk, aşk, millet, hürriyet, cumhuriyet
Güp – e – gündüz Özel adlarda yumuĢama olmaz.
Sinop, İzmit, Mehmet…
c. Yeterlik ve tezlik eylemlerde ünlü türemesi gö- ―-it― ekinin geldiği sözcüklerde yumuĢama
rülür. olmaz.
Bak-a-kalmak Yap-ıt, yak-ıt, geç-it
Git-i-vermek
42

Yanıma geldiğinde soluk soluğaydı.

Bizi sokağın baĢında karĢıladılar. Not: ― y ― ünsüzü ad durum ekleriyle
Parklarda çiçeğin her türünü görmek istediğini ― s ― ünsüzü üçüncü tekil iyelik ekiyle,
söylerdi. ― n ― ünsüzü tamlayan ekiyle
Her zorluğun üstesinden gelmesi için ona yardım ― Ģ ― ünsüzü üleĢtirme ekleriyle kullanılır.
ederdim. Çanta-y-ı evde unuttu.
Baba-s-ı sana çok kırgın.
Bu cümlelerde altı çizili sözcüklerde yumuĢama Araba-n-ın farı kırılmıĢ.
olmuĢtur. Oyun için altı-Ģ-ar kiĢi ayrıldık.
ÜNSÜZ BENZEġMESĠ
Not: Ad durum eklerinde kullanılan ―y― ünsüzü
Sert ünsüzlerle biten bir sözcüğe süreksiz yu- ―su‖ ve ―ne‖ sözcüklerinde tamlayan ekiyle kullanılır.
muĢak ünsüzlerden c, d, g ile baĢlayan ek getiril- Su-y-un yaĢamımız için önemi büyüktür.
diğinde ekin baĢındaki bu sessizlerin, sertleĢtiği O da ne-y-in nesi oluyor.
görülür.
Not: ―b― ile baĢlayan sadece ―-beç‖ eki vardır. b. Yardımcı eylemlerde de ünsüz türemesi görülür.
(Saklambaç, dolambaç…) His-s-etmek
Af-f-etmek
Kitap-cı: Kitapçı Zan-n-etmek
YumuĢak-ca: YumuĢakça Red-d-etmek
ÇalıĢ-gan ÇalıĢkan
Git-di Gitti c. Ünlüyle biten bir sözcüğe ünsüzle baĢlayan bir
ek getirildiğinde de bir yardımcı ―n‖ sesi alabilir.
Not: BileĢik sözcüklerde bu kural aranmaz. o-n-dan
(Akdeniz.) bu-n-lar
Ģu-n-da
―Parkta oynayan çocuklar kardeĢti.‖
Bu cümlede altı çizili sözcüklerde benzeĢme var-
dır. ÜNSÜZ DÜġMESĠ
DüĢmüĢtü, anlattığı, alıĢtık, meclisçe, toptan, git- a. ―k― ünsüzüyle biten bir sözcüğe ―-cik‖ ―-cek― ―–rek―
tik, saftirik, gittikçe, bitkin… ekleri geldiğinde sözcüğün sonundaki ―k― ünsüzü
Bu sözcüklerde ünsüz benzeĢmesi olmuĢtur. düĢer.
Küçük-cük Küçücük
Alçak-cık Alçacık
ÜNSÜZ TÜREMESĠ Ufak-rak Ufarak
Büyük-cek Büyücek
a. Ünlüyle biten bir sözcük ünlü ile baĢlayan bir ek
aldığında (Türkçe'de iki ünlü bir arada olamayaca- b. Rast, ast, üst, gibi sözcüklerde de düĢme olur.
ğından) araya bir ünsüz girer. Bu ünsüzlere kay- Rasgele
naĢtırma ünsüzü denir. Asteğmen
Üsteğmen
Bunlar: y, n, s, Ģ ünsüzleridir. Astsubay
43

c. ― k ―ünsüzüyle biten sözcüklere ―-(e)l‖ eki geldi-

ğinde ünsüz düĢebilir. Not 1: Bazı durumlarda, özellikle halk dilinde, ön
Yüksek-el- Yüksel- türeme Ģeklinde sözcüğün baĢında bulunabilir.
Ufak-al- Ufal- Ġlimon, ırakı, irecep…
Küçük-ül- küçül-
Not 2: ―n‖ sesi bileĢik sözcüklerde ve soru adılla-
Not: Bazı bileĢik sözcüklerde sesli ve sessiz rında, sözcük baĢında bulunabilir.
ses birlikte düĢebilir.
Hasta-hane Hastane
Pasta-hane Pastane
Posta-hane Postane YAZIM KURALLARI
Pazar-ertesi Pazartesi
Cuma-ertesi Cumartesi Dilde birliğin sağlanmasında yazım kurallarının
Pek-iyi Peki çok büyük katkısı vardır. Bunların baĢlıcaları:
Ne-asıl Nasıl
Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler
Not: ‖hane‖ sözcüğü ünsüz ile biten bir sözcüğe cümlelerin ilk harfleri, kiĢi adları, hayvan adları,
geldiğinde ses düĢmesi olmaz. ulus adları, ülke adları, yer adları, cadde-sokak
Kıraathane adları, dağ-ova-deniz adları, kurum-kuruluĢ adları,
Çayhane yapıt adları…
Meyhane
Dershane Mehmet, Melis, Türkler, Türkiye, Avrupa, Ġzmir,
Sapanca, Fırat, Cumhuriyet Gazetesi, Yaban
“m > n” DEĞĠġMESĠ Yön Adlarının Yazımı

Doğu, batı, güney, kuzey… gibi yön adları, bir özel
Türkçe sözcüklerde, içseste –nb– bir arada adın sıfatı olarak yazıldığında bunlar büyük harfle ve
bulunmaz; –mb– bir arada bulunur. ayrı olarak yazılır.
Tombul Doğu Anadolu
Çember Batı Ege
Kamber Kuzey Amerika
Tembel  Bu adlar, özel adlardan sonra gelirse küçük
Ambar harfle yazılır.
Saklambaç Anadolu‘nun kuzeyi
Amerika‘nın batısı
Not: Bu kurala özel adlar ve bileĢik adlar uy-
maz.  Yön adları özel adların yerine kullanılıyorsa
Ġstanbul, onbaĢı, binbaĢı, Safranbolu büyük harfle yazılır.
Batı‘nın tepkisi…
TÜRKÇE SÖZCÜKLERĠN BAġINDA Doğu‘da ben çalıĢtım.
BULUNMAYAN SESLER:
Ay ve Gün Adlarının Yazımı
c, ğ, l, m, n, r, v, z sesleri Türkçe sözcüklerin Belirli bir tarih gösteren ay ve gün adları büyük
baĢında bulunmaz. Ancak bu sesler, yansıma söz- harfle baĢlar.
cüklerde bulunabilir. 11 Kasım Cumartesi
Cıvıl cıvıl Lık lık 20 Mayıs Pazar
Mırıl mırıl Rap rap 22 Haziran Salı günü evleneceklermiĢ.
Vızır vızır Zır zır Seninle bu kez salı günü görüĢelim.
44

GüneĢ, Ay ve Gezegen Adlarının Yazımı DMO (Devlet Malzeme Ofisi)

Bu sözcükler birer coğrafya terimi olarak kulanıl- TDK (Türk Dil Kurumu)
dığında büyük harfle baĢlar, genel bir kavramı karĢı- MEB (Milli Eğitim Bakanlığı)
lıyorsa küçük harfle baĢlar.
Ay, Dünya‘nın uydusudur. Not: Bu kurallara uymayan kısaltmalar da vardır.
Dünya, GüneĢ‘in çevresini 365 günde dola- TÜBĠTAK, TV… gibi
nır.
O her yıl dünya turuna çıkıyor. Not: Kısaltmalara getirilecek ekler, eğer sonda
nokta yoksa bir kesmeyle ayrılır ve ekler, kısaltma-
Sayıların Yazımı nın okunuĢuna uyar.
Sayılar yazıyla da yazılabilir. Bu durumda her TDK‘ye
sayı sözcüğü ayrı yazılır. THY‘nin
Ġki bin altı yüz on yedi MEB‘in
Yirmi iki Alm.da
On beĢ Ġng.de
 Eğer sayılar rakamla yazılacaksa rakamlar- Yardımcı Eylemlerin Yazımı

dan sonra gelen ekler bir kesmeyle ayrılır. Eklerin Bir ad soylu sözcükle yardımcı eylemlerden
yazımında sertleĢme kurallarına uyulur. (etmek, olmak) oluĢan bileĢik eylemlerde, birleĢme
7‘nci gün sırasında bir ses düĢmesi veya ses türemesi varsa
5‘inci ay bitiĢik yazılır.
Onunla saat 3‘te buluĢacağız. Affetmek
Hissetmek
 Çok sıfırlı sayılarda ana sayıdan sonraki ba- Zannetmek
samaklar yazı ile yazılabilir. Hapsolmak
2 milyar
100 milyon BileĢik veya Birkaç Sözcüklü Özel Adların
Yazımı
Kısaltmaların Yazımı Birden çok sözcükten oluĢan özel adlar bitiĢik
Kavramlar değiĢik Ģekillerde kısaltılabilir. Bir söz- yazılır.
cüğün kısaltılmasında genellikle ilk üç harf alınır ve Ġlknur
sonuna nokta konulur. KarĢıyaka
Ank. (Ankara) Çankaya
Mad. (Madde)
Cad. (Cadde)  Kavramı tek baĢına karĢılamayan, bir cins
adla tamamlanabilen yer adlarında ayrı ayrı olmak
 BileĢik sözcüklerin kısaltılmasında ise birinci üzere her iki sözcük de büyük harfle baĢlar.
sözcüğün ilk üç harfi ile ikinci sözcüğün birinci harfi Ağrı Dağı
alınır. Eğridir Gölü
Ruhb. (Ruhbilim) Manavgat Çayı
Ahlb. (Ahlakbilim)
Terimlerin Yazımı
 Tek heceli sözcüklerin ilk harfleri alınarak Ġki ve daha fazla sözcükten oluĢan ve bileĢik söz-
kısaltılır. Özel ad büyük, cins ad ise küçük yazılır. cük niteliği taĢıyan terimler bitiĢik yazılır.
Ġğneyapraklılar
 Birden fazla sözcükten oluĢan kurum, kuruluĢ Mercanbalığı
adlarında her sözcüğün ilk harfi alınarak kısaltılır. Atardamar
Bu durumda nokta konulmaz. Taçyaprağı
45

Yabancı Sözcüklerin Yazımı

BaĢında iki ünsüz bulunan yabancı sözcüklerde Not: ―de‖ bağlacı durum eki olan‖-de‖ ile karıĢtı-
bu ünsüzlerin arasına ünlü gelmez. rılmamalıdır. Bu ek, ünlü ve ünsüz uyumuna bağlı
Staj, fren, kristal, program, psikolog… olarak geldiği sözcüğe dolaylı tümleç görevi verir.
 Ġç seste ―g‖ ler ―ğ‖ ye dönüĢmez. Bu bilgileri kitapta bulamazsın.
Biyografi, diyagram, program, magma… Ağaçta kuĢ yuvaları vardı.
 Bununla birlikte dilimize yerleĢmiĢ bazı söz- “Ki” Bağlacının Yazımı

cüklerde ―g‖ler ―ğ‖ye dönüĢür.  Bu bağlaç ayrı yazılır. Ünlü ve ünsüz uyum-
Coğrafya, fotoğraf… larına bağlı değildir.
Duydum ki buradan gidiyormuĢsun.
 Yabancı sözcüklerin sonunda ―g‖ sesi ―ğ‖ye ÇalıĢ ki baĢarasın.
dönüĢmez.
Pedagog, demagog, biyolog, monolog,  Bu bağlaç bazı sözcüklerle bitiĢik, bazı söz-
cüklerle de ayrı yazılır.
 Bu sözcükler ünlü ile baĢlayan ek aldığında Halbuki, oysaki, öyle ki, demek ki
―g‖ler ―ğ‖ye dönüĢür.
Monoloğu, biyoloğa… Düzeltme ĠĢaretlerinin KullanılıĢı
Arapça ve Farsça‘dan dilimize girmiĢ olan kimi
 Yabancı özel adlar, Latin alfabesini kullanan sözcüklerde ―k‖ ve ―g‖ harfini izleyen ―a‖ ve ―u‖ ünlü-
uluslardan alınmıĢsa, aslına uygun olarak kullanılır. leri üzerine bir düzeltme iĢareti (^) getirilir.
Shakespeare, Chateaubriand, Edward… Kâtip, rüzğâr, dükkân, kâğıt, dergâh, güzergâh,
Kâmil…gibi
 BaĢka alfabelerin kullanıldığı uluslardan alı-
nan özel adlar Türkçe söylendiği gibi yazılır. Harfleri aynı olan ancak söyleniĢleri ve anlamları
Konfüçyüs, Gogol, PuĢkin, Pekin… farklı olan kimi yabancı sözcüklerde de kullanılır.
Âdet (AlıĢkanlık)--------Adet (Sayı)
“Mi” Soru Ekinin Yazımı Âlem (Evren)-------------Alem (Bayrak)
Bu ek kendinden önceki sözcükten ayrı yazılır. Âli (Yüksek)--------------Ali (Özel ad)
Ancak kendinden sonra gelen eklerle bitiĢik yazılır.
Ġyi mi? Düzeltme iĢareti yer adlarında da kullanılmak-
Var mı? tadır.
Çok mu? Balâ
Gidiyor musun? Ġslâhiye
Gelmeyecek miymiĢ? Lâpseki
Lâdik
“De” Bağlacının Yazımı
Kendinden önceki ve sonraki sözcüklerden ayrı Kesme ĠĢaretinin Kullanılması
yazılır. Ünlü uyumuna bağlı, ünsüz uyumuna bağlı Ġnsan, yer, hayvan adlarına gelen çekim ekleri
değildir. kesme iĢareti ile ayrılır.
Sen de git. Ali‘ye
Ondan da istiyorum. Ġzmir‘den
Kitap da okumuyor. Pamuk‘u
Ağaç da budandı.
Özel adlardan türetilmiĢ sözcüklerde yapım eki
kesme iĢareti ile ayrılmaz.
Türklük
Atatürkçülük
46

BAZI SÖZCÜKLERĠN YAZIMI NOKTALAMA ĠġARETLERĠ

Antrparantez Potpuri
Antrenman Röntgen Nokta ( . )
Aranjman Rögar TamamlanmıĢ bir cümlenin ya da cümle de-
Aptes Supap ğerinde sözlerin sonuna konur.
Asfalt Suistimal
Çok bilen çok yanılır.
Astragan Sumen(altı)
Ameliyat Seremoni — ÇalıĢtın mı?
Alerji Sezaryen — Evet.
Akupunktur Sürpriz
Aperitif SilahĢor Kısaltmalardan sonra kullanılır.
Balistik Santrfor
Bkz.
Beysbol ġifoniyer
Bungolov ġanjman
Bergamot Tespit Sıra sayı sıfatlarından sonra kullanılır.
Binaenaleyh TaĢeron Cumhuriyetin 83.yılı…
Blucin Trotuvar
Cıva Tolerans Tarihlerde ve saat-dakika aralarında da nokta
Cıvata TıraĢ
konur.
Cansiperane Unvan
Dinozor Vicdan 12. 7. 2006 saat 10.30‘da
Dershane Zerzevat
Diyalog Zarafet Sayı basamaklarında
Diferansiyel Az çok 11.650.216.521
Distribütör Arz etmek
Doküman Birkaç
Bölüm, madde baĢını gösteren harf veya
Enfraruj Birçok
Erozyon Birtakım rakamlarda
Etajer Bir Ģey a. ,1. ,A. …
Fantezi Birebir
Fiberglas BaĢvurmak
Gardırop Çok Ģey
Virgül ( , )
Hoparlör Demek ki
Cümlede eĢ görevli sözcükler arasında kulla-
Hafriyat Her Ģey
Ġftihar Halbuki nılır.
Ġnisiyatif Herhangi bir Ġnsan, dağ, deniz, ova adları cümle içinde kü-
Kaparo ĠçlidıĢlı çük harfle baĢlar.
Kampus Ġyi ki
Koleksiyon Mademki
Sıralı cümleleri ayırmakta kullanılır.
Klasisizm Öyle ki
Komiser Ola ki YaĢlı adam bahçede çalıĢır, dam aktarır, hay-
Kondisyon Oysaki vanları otlatırdı.
Koreograf Oldubitti
Kupür Oyunbozan Özne ile yüklem arasına baĢka öğeler girmiĢ
Kılavuz Pek çok ise özneden sonra kullanılır.
Karoser Sıdkı sıyrılmak
Mehmet, eve gelen konuklarını kapıda kar-
Kanepe Sırrolmak
KapüĢon ġu kadar ki Ģıladı.
Karnabahar Tut ki
Lalettayin Tevkif etmek Seslenmelerden sonra kullanılır.
Muhammen Vazgeçmek Sevgili anneciğim,
Menajer Veya
Çocuklar, bakın ne buldum!
Mütevazı Ve de
Narsisizm Ya da
Orijinal
Ötanazi
47

Cümlede arasözün baĢında ve sonunda kul- Alıntılarda tırnak iĢaretinden önce konur.
lanılır. Paskal, bir konuĢmasında Ģöyle der: ―Evren,
KonuĢması, nasıl desem, beni hiç etkilemedi. kiĢiyi ezse de kiĢi evrenden uludur.‖
Tırnak içine alınmamıĢ cümlelerde tırnak iĢa- KarĢılıklı konuĢmalarda konuĢma iĢaretinden
reti yerine kullanılır. önce kullanılır.
Çorbada benim de tuzum olsun, dedi. YaĢlı adam:
— Adın ne senin bakayım? dedi.
Kendinden sonraki cümleyi pekiĢtiren söz-
cüklerden sonra kullanılır.
Peki, istediğin gibi olsun Üç nokta (…)
Evet, biliyorum. Anlatımda örnekler verildikten sonra benzer-
leri anlamında üç nokta kullanılır.
Noktalı virgül ( ; ) Kimi eylemler durum bildirir: uyumak, ağla-

Öğeleri arasına virgül konmuĢ sıralı cümleler mak, oturmak, yatmak…
arasına konur.
Cemile‘nin elleri, saçları, yüzü bakımlı; gözleri BitirilmemiĢ cümlelerde söylenmemiĢ sözün
ıĢıl ıĢıldı. yerine konur.
Bir cümlede virgülle ayrılmıĢ sözcük kümeleri Zil, Ģal ve gül. Bu bahçede raksın bütün
arasında kullanılır. hızı…
Masanın üzerinde defter, kitap, kağıt; çekme-
cesinde kalem, silgi, kalemtıraĢ onu bekliyor- Cümlede söylenmek istenmeyen sözcükler
du. yerine konur.
Ama, fakat, lakin, çünkü… gibi bağlaçlarla Bunu …‘den baĢkası söylemez.
bağlı cümlelerde bu bağlaçlardan önce kulla-
nılır. Bir metinden yapılan alıntılarda atlanılan yer-
Çocuk hiç konuĢmuyor; ancak duygularını ya- lerde de üç nokta kullanılır.
zıya döküyor.
Soru iĢareti ( ? )
Ġki nokta ( : ) Soru bildiren cümle veya sözcüklerden sonra
Açıklama yapılacak veya örnek verilecek kullanılır.
cümlelerin sonuna konur. Dün akĢam neredeydin?
Onda beni etkileyen iki nokta vardı: Kim?
Biri, hemen her konuda sevgisini dıĢa vur- KonuĢmayacak mısın?
ması; diğeri, ses tonundaki yumuĢaklık.
Ġnanılmayan, kuĢku duyulan bilgiler ayraç
Dilimizde birçok türemiĢ sözcük vardır: göz- içinde soru iĢareti ile gösterilir.
lük, sucu, ĠĢsiz, yolluk…
Karacaoğlan‘ın 17. yüzyılda (?) yaĢadığı sa-
Not: Ġki noktadan sonra örnekler tek tek verilmiĢ- nılıyor.
se küçük küçük harfle baĢlar.
48

Ünlem iĢareti ( ! ) Tırnak iĢareti ( “ )

Ünlem bildiren sözcük veya cümlelerin sonu-
na konur. Bir metinde baĢkasından aktarılmıĢ sözlerin
baĢında ve sonunda kullanılır.
Ey Türk Gençliği!
Aay! Halikarnas Balıkçısı, bir yazısında:
Hah! ġimdi oldu. ‖Gökova‘yı görmeden ölme.‖ diye yazmıĢtı.
Küçümseme, alay, yerme gibi durumlarda Okuyucunun ilgisini çekmek istediğimiz söz-
cümlenin sonuna çoğu kez soru iĢaretiyle ler de tırnak içinde gösterilebilir.
birlikte konur.
Bu bilginimiz(!?) laboratuarda sabahlıyor. Bu ―garip adam‖ın sayısız gariplikleri vardı.
Bizim aslan (!) fareden hiç korkmaz.
Kısa çizgi ( - )
Satır sonuna sığmayan sözcüklerin hecelerini
bölmek için kullanılır.
Ġki kavram arasındaki bağlantıyı belirtmek için

kullanılır.
Osmanlı-Rus savaĢı
Saat 15.30 – 17.30 arası
Ural-Altay dilleri
Arasözleri ayırmak için kullanılır.
Kentimizin -her zaman olmasa da- temizliği

iyidir.
Ekleri belirtmek için kullanılır.

-lik, -miĢ, -ci…
Not: Uzun çizgi, karĢılıklı konuĢmalarda; noktalı

çizgi, madde sıralamalarında ya da konu baĢlıkla-
rında kullanılır.
49

(KPSS – 2008)
GeĢmiĢ yıllarda bu konuyla ilgili sorulan bazı 4. Bizans Döneminin Ġstanbul‘u heykeller, çeĢitli
KPSS soruları I
anıtlar, dikili taĢlar bakımından çok zengindi. Ancak
yüzyıllar boyunca depremler, yangınlar, yağmala-
malarla bunlar ya yok olmuĢ ya hasar görmüĢ ya da
(KPSS – 2006)
II
1. Bodrum, MÖ 4. yy.da kurulur. Ticarete ve yurt dıĢına götürülmüĢtü. Çoğu günümüze kalama-
I II yan bu yapıtların kimilerini, Avrupalı sanatçıların
denizciliğe elveriĢli olduğundan hızla geliĢir. III
çok eski dönemler de yaptıkları resimlerde ya da
IV
Toplanan vergilerle, ünlü hevkeltıraĢ ve mimarlar, Osmanlı minyatürlerinde görebiliyoruz.
III V
Ģehiri daha da gelistirip güzelleĢtirirler. Bu parçadaki numaralanmıĢ sözlerden hangi-

IV V sinin yazımı yanlıĢtır?
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
Bu parçadaki numaralanmıĢ sözlerden han-
gisinin yazımı yanlıĢtır? Yanıt: D
A) l B) ll C) lll D) lV E) V (KPSS – 2003)

5. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde tırnak iĢa-
Yanıt: D reti (" ") ötekilerden farklı bir görevde kullanıl-
mıĢtır?
A) Her yıl bu kentte "AkĢehir Nasrettin Hoca
(KPSS – 2006) ġenlikleri" yapılır.
2. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım B) KonuĢmacılardan biri, "Anadolu'muz, Nasret-
yanlıĢı vardır? tin Hoca fıkraları gjbi güldürürken düĢündü-
A) Albümdeki eski fotoğraflara sık sık bakardı. ren gülmeceler yurdudur." dedi.
B) Sokaklardaki elektrik direkleri kaldırılacakmıĢ. C) 1996 yılı, BirleĢmiĢ Milletlerin kararıyla "Nas-
C) Caddenin kıĢın bozulan asvaltı yazın yenile- rettin Hoca Yılı" ilan edildi.
necekmiĢ. D) ġairimize, Nasrettin Hoca Fıkrası Derleme
D) Bu konuda bilgi edinmek için ansiklopediye YarıĢması'nda "AkĢehir Nasrettin Hoca Der-
bakmalısın. neği"nce ödül verildi.
E) Geçen ay oldukça ağır bir ameliyat geçirmiĢ. E) Bu yıl "Uluslararası Nasrettin Hoca Karikatür
YarıĢması"nın yirmi ikincisi yapıldı.
Yanıt: C Yanıt: B
(KPSS – 2007)
(KPSS – 2007) 6. ĠlerlemiĢ yaĢına karĢın sağlıklı__ , dinç
3. Derneğimizin Çankaya‘da 22 Ocak Pazartesi I
I ll III görünen nine Ģöyle diyor:__ ―Sağlığımı;__
Günü saat 14.30'da yapılacak olan toplantısında II III
ĠĢte bu soluduğum havaya borçluyum.__"
siz değerli üyelerimizi de aramızda görmek IV
IV V
Ardından Ģunu da ekliyor: "Yaylanın suyuyla
istiyoruz.
yoğurduna da…‖
Bu cümledeki numaralanmıĢ sözlerden hangi-
V
sinin yazımı yanlıĢtır? Yukarıdaki parçada, numaralanmıĢ noktalama
A) I. B) II. C) lll. D) IV. E) V. iĢaretlerinden hangisi yanlıĢ kullanılmıĢtır?
A) l. B) II. C) lll. D) IV. E) V.
Yanıt: C
Yanıt: C
50

(KPSS – 2008) (KPSS – 2009)

7. AĢağıdaki cümlelerin hangisindeki virgül ( , ) 10. Türkçe sözcüklerin sonunda yumuĢak ünsüz-
kaldırılırsa cümlenin anlamı değiĢir? ler (b, c,d, g) bulunmaz, sert ünsüzler (p, ç, t, k)
A) Doğduğu, çok sevdiği bu kenti terk edip gitti. bulunur. Böyle sözcükler, ünlü ile baĢlayan bir ek
B) O, bunları kimseden yardım almadan yapı- alınca sondaki sert ünsüzler yumuĢar.
yor. AĢağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili
C) O yıl, bu bölgede büyük bir kuraklık olmuĢtu. sözcük bu kuralı örneklendirmemektedir?
D) Sonunda, çok istediği bölümü kazanmıĢ ve A) ĠlerlemiĢ yaĢına karĢın saçının bir teli bile
buradan mezun olmuĢtu. ağarmamıĢ.
E) Onlar biraz önce, verdiğim ödevi hazırlıyor- B) Yurdunu on yıldır görmediğini söylüyordu.
lardı.
Yanıt: E C) Bizim sokağın kaldırımları onarılacakmıĢ.
D) Tarla birkaç kez sürülünce toprağın verimi
(KPSS – 2006) artıyor.
8. Virgül, yazının anlaĢılır olmasını, kolay okun- E) Anlattıklarının çoğu bilinen Ģeyler olduğu için
masını sağlar. Bağlaçlar da virgül gibi, yazının bi- ilgimi çekmemiĢti.
çim ve anlam açısından anlaĢılır olmasına, kolay Yanıt: A
okunmasına destek olur. Virgülü, bağlaçlardan ön-
ce ve sonra kullanmak, yazıyı, anlam açısından
olduğu gibi görsel açıdan da olumsuz etkiler.
(KPSS – 2009)
AĢağıdaki cümlelerin hangisinde, yukarıda
11. Masal geleneğinin, söylencelerin büyük
sözü edilen uyarıya aykırı bir virgül kullanımı
vardır? ölçüde kaynağı olan Doğu ülkeleri ve
A) Kim bilir nerelerden duyuyor, da koĢup ge-
liyor. Anadolu toprakları Hattilere, Hititlere,
B) Soruları, evet ya da hayır, diye yanıtlamanız I
Truva efsanesine ev sahipliği yapmıĢtır. Noel
gerekiyor.
II
C) Ne oldum dememeli ne olacağım, demeli. Baba‘nın da Keloğlan‘ın da yaĢadığı topraklar
D) Hem evde hem yolda bağırarak, yüksek ses-
le konuĢuyordu. buralardır. Alaca Höyük‘ün HattuĢaĢ‘ı,
E) Öyle bir bakıyordu ki üzülmemek, yardım et- III
memek olanaksızdı ―Yüzüklerin Efendisi‖ gibi filmlere konu olacak
Yanıt: A
zenginliklerle doludur. Böylesine zengin
(KPSS - 2008)
9. En basitinden en karmaĢığına değin birçok Antik çağ söylencelerini ve mitolojilerini
IV
buluĢ, gerçekleĢtirilinceye kadar olanaksız birer
barındıran Anadolu, kendi mitoloji ve
I
düĢtü. En yüksek dağ, tırmanılmadan önce
söylencelerini gün yüzüne çıkarmalı ve
II
―ulaĢılamaz‖, en uzak ülke, oraya ayak basılmadan
dünyaya ciltlerce yapıt hediye etmelidir.
öncesine kadar ―gidilemez‖ olarak nitelendirilirdi.
V
Ġnsanın içindeki baĢarma isteği, ―yapılamaz, Bu parçadaki numaralanmıĢ sözlerden hangi-
III sinin yazımı yanlıĢtır?
gerçekleĢtirilemez‖ denen Ģeylere bir bakıma
meydan okuyarak; ―olmaz‖ deneni ―olur‖a çeviriyor.
IV V
Bu parçadaki numaralanmıĢ noktalama iĢaret- Yanıt: D
lerinden hangisi yerinde kullanılmamıĢtır?
Yanıt: D
51

(KPSS – 2009) (KPSS – 2011)

12. ―Fahriye Abla‖, ―Kar‖, ―Ağrı‖ ... Bunlar gibi 14. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde ikileme,
I
ötekilerden farklı bir görevde kullanılmıĢtır?
öteki Ģiirleri de dilin , duyguların en incelikli
II A) Buz gibi sudan hepimiz kana kana içtik.
biçimde iĢleniĢinin örnekleridir . Turgut B) GüneĢ ıĢınlarının vurduğu deniz suyu pırıl
III pırıl parlıyordu.
Uyar‘ın; ―ÇıkıĢı Türk Ģiirinde hiçbir Ģeyle
C) Biraz ötemizdeki derenin suyu Ģırıl Ģırıl
IV
açıklanamaz .― dediği Ģairimiz, yüz yaĢına akıyordu.
V D) Geziden kucak kucak papatyalarla döndüler.
bastı. E) Çevremizdeki doğal güzellikleri doya doya
Bu parçadaki numaralanmıĢ noktalama iĢaret- seyrettik.
lerinden hangisi yanlıĢ kullanılmıĢtır?
Yanıt: D
Yanıt: D
(KPSS – 2011) (KPSS – 2011)

13. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde, ayraçlarla 15. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı
belirtilen yerlere ötekilerden farklı bir noktalama tümleç, belirtili isim tamlamasından oluĢmak-
iĢareti konulmalıdır? tadır?
A) Buraya yerleĢince ev almıĢlar, büyükbaĢ
hayvan almıĢlar() ipekböcekçiliği, dokuma- A) Bekçi, her zaman yaptığı gibi dolambaçlı so-
cılık yapmıĢlar. kaklarda yürüdü.
B) Kabadayı() Ģımarık bir delikanlı on sekiz ya- B) YaĢlı adam kendisine uzatılan zarfa baktı.
Ģındaki dayımla tartıĢmıĢ. C) Kasabada yağmurun Ģiddeti gittikçe artıyor-
C) Ailece aldıkları karar, hiç yılmamak, teslim du.
olmamak() sonuna kadar direnmekmiĢ. D) Masanın üstündeki çiçekleri büyük vazoya
D) YaĢar Bey'in kiraladığı üç katlı() her katında koydu.
ikiĢer odası bulunan teraslı eve yerleĢmiĢler. E) Bahçe, odanın penceresinden çok güzel gö-
E) Sabah erkenden kalkıyor() dükkanı açıp rünüyordu.
ortalığı topluyormuĢ. Yanıt: E
Yanıt: A
52

7. Bölüm. SÖZCÜĞÜN YAPISI
a. Ad çekim ekleri
SÖZCÜĞÜN YAPISI
Ad soylu sözcüklerin sonuna gelerek onların cüm-
ledeki görevini belirleyen eklerdir.
Türkçe, sondan ekli bir dildir. Köke gelen yapım ve
çekim ekleriyle sözcükler Ģekillenir. Bir kökten de-
Bunlar:
ğiĢik sözcükler türetilebilir.
 Ad durum ekleri (- e, - de, - den, - i)
(Göz-lük, göz-lem, göz-cü, göz-lü, göz-e… gibi)
 Ġyelik ekleri (- im, - in, - i, - imiz, - iniz,
Türkçede ekler ve kökler genellikle tek hecelidir.
- leri)
Ekler kökten sonra gelir.
 Çoğul ekleri (- ler)
Bu sıralama:
 Tamlama ekleri (- in)
kök + yapım eki + çekim eki Ģeklindedir.
 Ekeylem ekleri (-dir, -im, -di…)
EKLER
Sanatçı-lar-ı-mız-ın yurtdıĢı-n-da gördüğ-ü ilgi
hep-imiz-i sevindirdi.
Sözcük türetmek veya sözcüğün görevini belirt-
mek için kullanılan seslerdir.
Sen-in baĢarı-n ben-im baĢarı-m-dır.
 Tek baĢlarına kullanılmaz, eklerin anlamı
yoktur.
b. Eylem Çekim ekleri
 Genellikle tek ses ya da tek hecelidir.
 Eylem kök ve gövdelerine gelen eklerdir.
 Ekler, kökün ses yapısına uyar. (Bazı ekler
 Zaman (kip) ekleri: (-di, -miĢ, -yor, ecek, -
uymaz)
meli, -se…)
 Çekim ekleri yapım eklerinden sonra gelir.
 KiĢi ekleri: -im, -sin, -iz, -siniz…
 PekiĢtirme dıĢında önek yoktur.
 Ekeylem ekleri: -dir, -se...
(masmavi, bembeyaz…)
 Olumsuzluk eki: -me
Çekim ekleri
Git-me-miĢ-di-k
 Sözcüğün görevini belirleyen eklerdir.
Oku-me-yor-mu-y-muĢ
 Eklendiği sözcüğün anlamını değiĢtirmez.
Sat-sa-lar-mıĢ
 Sözcüğün köküne uyar.
 Yapım ekinden sonra gelir.
c. Yapım Ekleri:
 Birden fazla çekim eki üst üste gelebilir.
Kökün anlamını ve bazen de türünü değiĢtiren ek-
lerdir.
Yapım ekleri de çekim ekleri gibi sözcüğün kökü-
Not: Bazı ekler kökün ses yapısını değiĢtirebilir.
ne uyar.
Kitap-ı > Kitabı
Ağla-yor > Ağlıyor
Bazı durumlarda kökte ses değiĢikliğine yol açar.
Akıl-ım > Aklım
Devir-im > devrim
Çevir-e > çevre
Bazı durumlarda çekim ekleri yapım eklerinden
önce gelebilir.
Aynı yapım eki üst üste gelmez. (bazı söz-
Anne – m – siz
cüklerde olabilir: Çiğlili, Denizlili… gibi)
Biz – ler – siz
Birden fazla yapım eki üst üste gelebilir.
Git – me – mek
Göz-lük-çü-lük
Gül – me – ye - en
Kork-u-suz-laĢ-tır-ıl-an
53

Yapım ekleri, sözcüğün türünü de değiĢtirir. Bu 2. Eylemden Ad Türeten Ekler

nedenle yapım ekleri dört farklı Ģekliyle karĢımıza - gi eki:
çıkar. bil-gi, ser-gi, ger-gi, gör-gü…
1. Addan Ad Türeten Ekler -gin (-kin) eki:

Bu ekler sözcüğün türünü değiĢtirmez. Ad soylu kır-gın, küs-kün, bit-kin, az-gın, yor-
bir sözcükten, tekrar bir ad türetir. Sözcüğün anla- gun…
mını değiĢtirir. Kökle ilgili değiĢik anlamda sözcükler
türetir. - im eki:
giy-im, öl-üm, seç-im, geç-im….
Not: Yapım ekleri, sözcüğe farklı anlamlar katar.
- inti eki:
kaz-ıntı, çal-ıntı, gör-üntü, sız-ıntı
- lik eki:
göz-lük, kulak-lık (araç) - enek eki;
kömür-lük, odun-luk (yer) gör-enek, seç-enek, gel-enek…
genç-lik, kahraman-lık (soyut)
kira-lık, elbise-lik (nitelik) Bunların dıĢında baĢka ekler de vardır:
müslüman-lık, hırıstiyan-lık (din) -ek, -mek, -me, -gen, -(i)t, -i, -(i)r…gibi.
laik-lik (düĢünce)
- ci eki: 3. Eylemden Eylem Türeten Ekler

demir-ci - (i)l eki:
gazete-ci dök-ül-, bük-ül-, kır-ıl-, sar-ıl…
saat-çi
matematik-çi - dir eki:
devir-im-ci gez-dir-, bez-dir-, kaz-dır-, yaz-dır- …
akıl-cı
- in eki:
- li eki: (olumsuzu -siz eki) gez-in-, oku-n-, bul-un-, soy-un-…
tuz-lu
lise-li - ir eki:
Ġzmir-li ĢiĢ-ir-, piĢ-ir-, aĢ-ır-, ĢaĢ-ır-…
hasta-lık-lı Bunların dıĢındaki ekler: -t, -er, -(i)Ģ, -ele…
Ģapka-lı
- ce eki: 4. Addan Eylem Türeten Ekler

Türk-çe - le eki:
Bin-ler-ce diĢ-le-, ĢiĢ-le-, baĢ-la-…
Ben-ce
- cil eki: - leĢ eki:
ben-cil dert-leĢ-, söz-leĢ-, bir-leĢ-…
öl-üm-cül
Diğer eklerden bazıları:
Bunların dıĢında addan ad türeten baĢka ek-ler -sa, -el, -ar, -r, -e, -lan…
de vardır:
-deĢ, -cik, -(i)t, -den, -de, -(i)z, -(i)r, -er…
54

b. Eylem Kökü
Not: Bazı ekler cümlede farklı iĢlevler üstlenebilir. Eylemlerin oluĢturduğu köklerdir.
(eĢsesli ekler) Git, sev, ver, bul, öl, uyu…
- e eki: c. SesteĢ Kök

 Ev-e gitti. (Çekim eki, yönelme) Hem eylem, hem ad olarak kullanılabilen
 Bizimle o da gel-e. (çekim eki, istek kipi) köklerdir.
 Dil-e benden ne dilersen. (yapım eki, addan Ak, iç, ĢiĢ, taĢ, sal, at, kır, gül…
eylem yapan ek)
 Ġki diz-e okudu. (yapım eki, eylemden ad d. Ortak Kök
türeten ek) Aynı kavramı ad ve eylem olarak karĢılayan
 Çiçekleri ez-e ez-e yürüdü. (ulaç) köklerdir.
Bu kökleri sesteĢ kökle karıĢtırmamak gerekir. Bu
- i eki: köklerde kavramlar arasında anlam iliĢkisi vardır.
 Ev-i sattık. (çekim eki, belirtme) Boya, savaĢ, barıĢ, eski, güven, acı…
 Ev-i çok güzelmiĢ. (çekim eki, iyelik)
 Gez-i iki gün sürdü. (yapım eki, eylemden ad Not: Gövde,sözcüğün yapım eki almıĢ durumu-
yapan ek) dur.
 Duvarları kaz-ı-yordu. (yapım eki, eylemden Çiçekçi-lik, gözlem-ci, savurgan-lık… gibi
eylem yapan ek)
- (i)n eki: SÖZCÜĞÜN YAPISI

 Ev-in kapısı (tamlama)
 Ev-in kiralık mı? (Ġyelik) Sözcükler yapılarına göre üçe ayrılır.
 Buraya gel-in. (kiĢi eki)
 Ek-in zamanı (yapım eki, eylemden ad.) 1. Basit Sözcükler
-de, -den, -(i)m, -me, -miĢ, -ecek, -()r… Yapım eki almamıĢ, birleĢme yoluyla oluĢmamıĢ,
bu nitelikte eklerdir. kök durumunda olan sözcüklerdir.
Basit sözcükler çekim eki alarak veya kök duru-
KÖK munda cümle içinde kullanılır.
Sözcüğün anlamı ve yapısı bozulamayan en kü- ―Evin önünde iki çocuk koĢuyordu.‖
çük bölümüdür. ―KuĢlar ağacın dalına yuva yapmıĢ.‖
Kökler genellikle tek hecelidir, ancak iki ve daha
fazla heceden oluĢan kökler de vardır. Bu cümleleri oluĢturan bütün sözcükler basittir.
(kuĢ-, taĢ-, git-, al-, ev-, iki-, çiçek- …)
Kökten sonra gelen ekler, kökün ses yapısını 2. TüremiĢ Sözcükler
bozmaz. Ama bu kurala uymayan ekler de vardır. Ad ve eylem köklerine yapım eklerinin gelmesiyle
ben-e > bana oluĢan sözcüklerdir.
git-iyor > gidiyor
çok-u > çoğu ―Yapılan sınavlarla baĢarımızı artırdık.‖
gürle-yor > gürlüyor ―Birinci olmaktansa ikici olmayı yeğlerim.‖
a. Ad Kökü Bu cümleleri oluĢturan bütün sözcükler türemiĢtir.

Ad soylu sözcüklerin oluĢturduğu köklerdir.
Kum, ter, göz, ev, el, mavi, göl, anne, çamur…
55

3. BileĢik Sözcükler peki (pek iyi)

Ġki sözcüğün birleĢip kaynaĢmasından oluĢan nasıl (ne asıl)
sözcüklerdir. (Ayrı yazılanlar da vardır.) pastane (pasta hane)
Tek sözcük sayılır.
Araya yapım ve çekim eki girmez. C. Sözcük Türü DeğiĢmesi Yoluyla
Eylem soylu sözcükler ad, sıfat olabilir.
BileĢik sözcükler farklı yollardan oluĢur. kaptıkaçtı (ad) eylemden oluĢmuĢ
uyurgezer (ad) eylemden oluĢmuĢ
ateĢkes (ad) ad ve eylemden oluĢmuĢ
A. Anlam Kayması Yoluyla mirasyedi (ad) ad ve eylemden oluĢmuĢ
a. BileĢiği oluĢturan her iki sözcük de anlamını D. BileĢik sözcükler biçim yönünden de farklı
kaybeder özellikler gösterir.
çöpçatan
kuĢpalazı a. Sıfat tamlaması Ģeklinde olabilir.
hanımeli karabiber
suçiçeği kırkayak
aslanağzı sivrisinek
kuzukulağı acıbadem
imambayıldı kabakulak
açıkgöz
b. Belirtisiz ad tamlaması biçiminde olabilir.
b. Birinci sözcük anlamını kaybeder ikinci korur. devekuĢu
baĢsavcı buzdolabı
incehastalık eĢekarısı
köpekbalığı Samanyolu
sivrisinek
karayel c. Cümle biçiminde olabilir.
Ġmambayıldı
c. Ġkinci sözcük anlamını kaybeder birinci korur. kuĢkonmaz
doğumevi gecekondu
ayakkabı mirasyedi
aĢçıbaĢı
gökyüzü d. Ġki yalın addan oluĢabilir.
bağbozumu Göztepe
babaanne
d. Her iki sözcük de anlamını korur Atatürk
dıĢderi ilkokul
içcümle
dikdörtgen e. Ġki eylemden oluĢabilir.
uyurgezer
biçerdöver,
B. Ses DüĢmesi Yoluyla vurdumduymaz
niçin ( ne için ) f. Yansıma sözcüklerden oluĢabilir

kaynata (kayın ata) gırgır
sütlaç (sütlü aĢ) çıtçıt
pazartesi (Pazar ertesi) fırfır…
56


KPSS soruları
(KPSS – 2001)
1. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde, -ce (-ca, -
çe, -ça) eki eklendiği sözcüğe farklı bir anlam
katmıĢtır?
A) Bu konuyu değiĢik açılardan iyice düĢündü-
ğü belliydi.
B) Üzerinde koyu renk kalınca elbise vardı.
C) Bilimsel içerikli kitapları büyükçe bir kutuya
koydu.
D) Yeni öğretmenimiz, uzunca boylu, ince yapılı
bir gençti.
E) Dinlenmek için salonun loĢça bir köĢesini
seçmiĢti.
Yanıt: A
(KPSS – 2004)
2. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili
sözcükteki -ca, -ce eki, sözcüğe “gibi” anlamı
katmaktadır?
A) Onlar boyca birbirinden çok farklıdır.
B) Bu ülkede insanca yaĢamak için çok çalıĢ-
mak gerekir.
C) Bu topraklar mineralce pek zengin değildir.
D) Aldığı eĢyalarla odasını güzelce döĢemiĢti.
E) Oraya ulaĢmak için denizde günlerce yol al-
mıĢ.
Yanıt: B
(KPSS - 2002)
3. AĢağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin
hangisinde -ler (-lar) eki, sonuna geldiği sözcüğe
çoğul anlamı katmamıĢtır?
A) Sanatçılar, sanat için bazı kurallar ortaya
koymuĢlardır.
B) Ġnsanlar korkularının üstüne gitmeyi öğren-
melidir.
C) Benim öykülerim gerçeklerden yola çıkılarak
yazılmıĢtır.
D) Bütün toplumlarda çok yönlü olan kiĢiler var-
dır.
E) Ġki kardeĢ babalarını karĢılarında görünce
kavgayı kestiler.
Yanıt: E
57

8. Bölüm. SÖZCÜĞÜN TÜRÜ VE GÖREVLERĠ
Adıl (zamir): Adların, kavramların yerine kullanılan

SÖZCÜĞÜN TÜRÜ VE GÖREVĠ sözcüklerdir.
Ben, bazısı, bu, Ģunlar…
Sözcükler, bir cümlenin oluĢmasında görev alabi-
leceği gibi bir söz öbeği içinde de bir görev üstle- Belirteç (zarf): Eylemleri, eylemsileri, sıfatları, belir-
nirler. teçleri durum, zaman, yön, miktar, soru gibi yönler-
Sözcükleri tek baĢına ele aldığımızda genelde iki den niteleyen sözcüklerdir.
tür sözcük olduğunu görürüz: ad ve eylem. Çok çalıĢıyor,
Adlar, cümlede özne, nesne, dolaylı tümleç, yük- koĢarak gitti,
lem; eylemler ise yüklem görevi üstlenir. çok iyi insan…
Anneler çocuklarını parkta gezdiriyordu. Ġlgeç (edat): Sözcükler arasında anlam iliĢkisi ku-
ad ad ad eylem
(özne) (nesne) (d.tümleç) (yüklem) ran, anlam ve görevi cümle içinde ortaya çıkan söz-
cüklerdir.
Sözcükler, cümlede tek tek kullanılabileceği gibi Eve doğru, bizim için, sabaha karĢı…
bir söz öbeği içinde de de kullanılabilir. Bu durumda
sözcükler farklı görev üstlenirler. Bağlaç: GörevdeĢ sözcükleri, söz öbeklerini, cümle-
leri bağlayan sözcüklerdir.
YaĢlı adam, bodur çalılıklar arasında ve, ile, de…
sıfat - ad sıfat ad ad
(özne) (dolaylı tümleç) Ünlem: Sevinç, üzüntü, korku, acıma ĢaĢkınlık…
gibi duyguları; ayrıca doğa seslerini, seslenmeleri,
ağır adımlarla gözden kayboldu. dilek ve yakarıĢları karĢılayan sözcüklerdir.
sıfat ad ad eylem
(zarf tümleci) (yüklem) YaĢa, of, ah, ey…
Eylem: Varlıkların yaptığı iĢi, oluĢu, hareketi, kiĢi ve

SÖZCÜK TÜRLERĠ zamana bağlı olarak anlatan sözcüklerdir.
Biliyorum, gitmiĢler, konuĢmalısın, sat…
Sözcüğün türü, sözcüklerin bir söz öbeği içindeki
görevi ya da sözcüğün baĢka bir sözcükle girdiği Yukarıda verilen bu türler, bu görevlerinin dıĢında
iliĢkiyle belirlenen görevidir. kullanıldığında adlaĢır.
Türkçe‘de sekiz çeĢit sözcük vardır. Cümledeki Ad, sıfat, adıl, belirteç, ilgeç, bağlaç, ünlem; ad
veya söz öbeğindeki anlamına, görevine ve değiĢik grubunu oluĢturur. Bu sözcüklere ad soylu sözcük-
konumlarına göre adlandırılan bu türler: ler denir.
ad, sıfat, zamir (adıl), zarf (belirteç), edat (ilgeç),
bağlaç, ünlem, eylem. Not: Sözcüğün türünü, cümle içindeki görevi be-
lirler.
Ad: Bir varlığı, nesneyi anlatan sözcüklerdir. Güzeller jüri üyelerinin önünde geçti.
ad
Deniz, korku, su…
Güzel günler göreceğiz çocuklar.

Sıfat (önad): Adlarla birlikte kullanılarak onları nite-
sıfat
leyen veya belirten sözcüklerdir.
iyi insan, üç kiĢi, geniĢ oda, ġiiri güzel okudun.
bazı bölümler… belirteç
58

Doğru, her yerde doğrudur. 2. Belirtme Durumu: Adın - i (-ı,-u,-ü) ekini al-mıĢ
ad ad biçimidir:
çocuğu, evi, insanları, annemi…
Doğru insanları herkes sever.
sıfat
3. Yönelme Durumu: Adın -e (-a ) ekini almıĢ biçi-
midir:
Cümleyi doğru yorumladın.
belirteç okula, bana, ağaçlara…
Çocuklar okula doğru koĢuyor. 4. Bulunma Durumu: Adın -de (-da )ekini almıĢ
ilgeç biçimidir:
yolcuda, sokakta, yollarda…
ADLAR 5. Çıkma Durumu: Adın -den (-dan ) ekini almıĢ

biçimidir:
Varlıkları, kavramları bildiren, tanıtan sözcükler- Yolumdan, babamdan, denizden…
dir. Adlar, görev ve anlamına göre değiĢik gruplarda
toplanabilir. Not: Bu ekler adların cümledeki öğe görevini
belirler.
1. Varlıkların OluĢuna Göre Not: Bu ekler, bu görevlerinin yanında cümleye
a. Somut adlar: farklı anlamlar da katar.
ağaç, çiçek, su, yol, insan, deniz… Not: -cik, -cek, -ceğiz adlara küçültme anlamı
b. Soyut adlar: katar:
koku, sevgi, kahramanlık, ruh… kızcağız, yavrucak, kedicik…
2. Varlıklara VeriliĢine Göre Ad Tamlamaları

a. Özel adlar: Ġki adın aralarında iyelik ilgisiyle oluĢturduğu
Mehmet, Özgür, Ġzmir, Sevgi, Deniz… öbeklerdir.
b. Tür adları: Bunlar biçimce ve anlamca dörde ayrılır.
ev, çiçek, yol, cam…
1. Belirtili ad tamlaması: Tamlayan -(n)ın, tamlanan
3. Varlıkların Sayılarına Göre -(s)i ekini alır:
a. Tekil adlar: evin kapısı, yolun kenarı, iĢin iyisi…
kalem, öğrenci, iĢçi, yaprak…
b. Çoğul adlar: 2. Belirtisiz Ad tamlaması: Tamlayan ek almaz, ta-
kalemler, iĢçiler, böcekler… mlanan -(s)i ekini alır:
c. Topluluk adları: Gözlük camı, deniz sefası, sürücü hatası…
ordu, meclis, heyet…
3. Takısız Ad Tamlaması: Tamlayan ve tamlanan
Not: Ad ve eylemlerin dıĢında diğer sözcükler ek almaz. (Bu tür tamlamayı sıfat tamlaması olarak
çekim eki almazlar. Bu nedenle çekim eki alan her düĢünenler de vardır.)
sözcüğe ad diyebiliriz. Bunlarda, tamlayan tamlananın neden yapıldığını
veya tamlayan tamlananın neye benzediğini anlatır.
Adın Durumları: Tahta masa, altın saat, yün kazak…
1. Yalın Durumu: Adın durum eklerinden birini 4. Zincirleme Ad Tamlaması: Tamlayan veya tam-
almamıĢ durumudur. (Diğer çekim eklerini alması lanan ad tamlamasıdır.
yalınlığı etkilemez.): Köy ekmeğinin kokusu, fabrika iĢçisinin maaĢı,
ev, annem, çocuklar… maçın bitiĢ saati…
59

SIFATLAR (Önad) d. Kesir sayı sıfatları:

üçte iki pay, yüzde yüz baĢarı,
Adları çeĢitli yönden niteleyen ya da belirten söz- yüzde bir ihtimal…
cüklerdir.
 Sıfatlar bir adla birlikte tamlama biçiminde Bunların dıĢında, küçültmeli sıfatlar, pekiĢtirmeli
kullanılır ve bu tamlamada tamlayan duru- sıfatlar, unvan sıfatları da vardır. Bunlar niteleme sı-
mundadır. fatlarının özelliğini taĢır.
 Tek baĢına kullanılmaz. Ufacık el, incecik bel, tertemiz elbise, irice ağaç…
 Tek baĢına kullanılırsa adlaĢır. Bu konuyla ilgili parlak düĢünceleri vardı.
 Çekim eki almaz. Sen, hangi sorunun üstesinden geldin?
 Sıfat tamlamasında adla sıfatın yeri değiĢ- BeĢinci sınıftayken bazı öğretmenlerimiz çok
mez. ödev verirdi.
Bacak kadar çocukla baĢa çıkamadın mı?
Not: Deyimler, ikilemeler, yansıma sözcükler, O gün ceviz büyüklüğünde dolu yağmıĢtı.
ilgeç öbeği sıfat olarak kullanılabilir. Aklı bir karıĢ havada gençlerimizin Ģu haline
bakın.
I. Niteleme Sıfatları: Varlıkları, renk, biçim, durum Aylardır içine hapsolduğum odamdan dıĢarı
yönünden niteleyen sözcüklerdir. çıktım.
KullanıĢlı ev, geniĢ ev, Görevine bağlı bu memurlarımızı ödüllendir-
kırmızı elbise, uyuyan güzel, mek gerekirdi.
güzel resim…
Yukarıdaki cümlelerde altı çizili sözcük ve sözcük
ll. Belirtme Sıfatları: öbekleri sıfat görevinde kullanılmıĢtır.
1. ĠĢaret sıfatları: Adları iĢaret ederek belirten
sözcüklerdir. ADILLAR
Bu çocuk, Ģu ağaç,
böyle iĢ, öteki mahalle… Adların yerine kullanılan sözcük ve eklerdir.
Adların yerine kullanıldıkları için adların tüm özel-
2. Soru sıfatları: Varlıkları soru yoluyla belirten liklerini taĢır.
sözcüklerdir. Ad durum eklerini ve diğer çekim eklerini alır, ta-
Nasıl iĢ, hangi dağ, mlayan ya da tamlanan olur.
kaçar kiĢi, kaçıncı kat…
1. SÖZCÜK HALĠNDE ADILLAR
3. Belgisiz sıfatlar: Varlıkları belli belirsiz belirten
sözcüklerdir: a. KiĢi adılları: Ben, sen, o, biz, siz, onlar, kendi
Birkaç kiĢi, bütün insanlar,
her aile, birtakım hayırsever… b. ĠĢaret adılları: ĠĢaret anlamıyla adın yerini tutar.
Bu, Ģu, o, bunlar, Ģunlar, onlar, öteki, beriki, bura,
4. Sayı sıfatları: Sayı sıfatları da kendi aralarında Ģura, böylesi, öylesi…
dörde ayrılır.
a. Asıl sayı sıfatları: c. Belgisiz adıllar: Adların yerini belli belirsiz tutan
BeĢ gün, iki kiĢi, yüz lira… sözcüklerdir.
Herkes, kimse, Ģey, hepsi, hiçbiri, çoğu, bazısı,
b. Sıra sayı sıfatları: falan, filan…
ikinci hafta, beĢinci sınıf,...
d. Soru adılları: Adların yerini soru yoluyla tutar.
c. ÜleĢtirme sayı sıfatları: Kim ne, kaç, hangisi, kaçı, nereye,
Üçer elma ikiĢer kitap, yediĢer saat…
60

2. EK HALĠNDE ADILLAR Üç gün çalıĢtıktan sonra geri döndük.

Askerlerden biri ileri atıldı.
a. Ġyelik adılları: Adların sonuna gelerek onların
kime ait olduğunu bildiren eklerdir. Not: Yer –yön belirteçleri ad durum eklerini alırsa
(-e, -de, -den) dolaylı tümleç görevinde olur.
 1. kiĢi: annem, kardeĢim…
 2. kiĢi: baban, arkadaĢın… 3. Nicelik (ölçü) Belirteçleri
 3. kiĢi: arabası, evi…  Kadar, denli (eĢitlik)
 4. kiĢi: köyümüz, derdimiz…  Daha (üstünlük)
 5. kiĢi: iĢiniz, yeriniz…  En (en üstünlük) çok, pek, daha çok, ola-
 6. kiĢi: gözleri, bağları ğanüstü (aĢırılık)
b. ilgi adılı: Adın yerine geçen -ki ekidir. Bu dünyada ondan daha iyi insan bulamaz-
Sizin arabanız yeni, bizimki eski. sın.
Evdekilerin bundan haberi yok. Tanıdığım en iyi insanlardan biriydi.
Not: -ki eki aynı zamanda sıfat da türetir. 4. Durum Belirteçleri

Evdeki hesap çarĢıya uymaz. (sıfat) Eylemlerin, eylemsilerin durumunu çeĢitli yönler-
Vitrindeki sana uygun değil. den belirten sözcüklerdir.
(adlaĢmıĢ sıfat)  Ġyi, güzel, açık, böyle (niteleme)
 Yine, tekrar, bazı bazı, ikide bir, kimi kez,
bir daha…(yineleme)
BELĠRTEÇLER (Zarf)  KeĢke, bari, tek, inĢallah, Allah vere de…
(dilek)
Eylemlerin, eylemsilerin, sıfatların ya da görevce  Bakarsın,galiba, olsa olsa, ola ki…(olasılık)
kendine benzeyen sözcüklerin anlamlarını zaman,  AĢağı yukarı, Ģöyle böyle, hemen hemen …
yer, durum, nicelik ve soru yönünden belirten veya (yaklaĢıklık)
kısıp sınırlayan sözcüklerdir.  Evet, hayır, hayhay, peki,… (yanıt)
Belirteçler de tek baĢına kullanılmaz, çekim eki  Eğer, Ģayet… (koĢul)
almaz.  Artık, yalnız, ancak, en fazla, en geç…
Belirteçler tümcede belirteç tümleci görevindedir. (sınırlama)
1. Zaman Belirteçleri KeĢke bunlardan daha önce haberim olsaydı.

Eylemleri ve eylemsileri zaman bakımından sınır- Buraya geleli aĢağı yukarı iki saat oldu.
layan sözcüklerdir. Önümüzdeki yıl sizleri buraya yine bekliyo-
 Dün, Ģimdi, Ģimdilik, bugün, henüz, derhal, ruz.
hemen, sonra, yarın, eskiden, önceleri… Galiba onunla anlaĢamayacağım.
Eskiden onunla iyi anlaĢırdım. 5. Soru Belirteçleri

Sabaha karĢı yağmur yağmaya baĢladı. Ne zaman, nasıl, ne diye, niçin, ne kadar…
AkĢama doğru sizi ziyarete geleceğiz. Sorularıma niçin yanıt vermiyorsun?
Bu aletin nasıl çalıĢtığını biliyor musun?
Not: Zaman belirteçleri ―Ne zaman?― sorusuna Buraya ne zaman geldin?
yanıt verir.
Not: ĠĢte sözcüğü iĢaret belirteci olarak da kulla-
2. Yer-yön Belirteçleri nılır.
Eylemin yerini, yönünü belirten sözcüklerdir. ―Bak, iĢte buraya geliyorlar.‖
 Ġçeri, dıĢarı, ileri, geri, aĢağı, yukarı…
61

ĠLGEÇLER (Edatlar) Gibi

Boncuk gibi gözleri vardı. (benzetme)
Sözcükler arasında türlü anlam ilgileri kurmaya Çocuk gibi davranıyorsun. (yakıĢır biçimde)
yarayan sözcüklerdir. Onu görür gibi oldum. (sanmak)
Ġlgeçlerin görev anlamları daha çok cümle içinde Onu tuttuğum gibi yere attım. (tezlik)
öbek oluĢturduğu sözcüklerle belirir. Ġyi bir Ģey yapmıĢ gibi övünüyor. (alay)
Ġlgeçler tek baĢına kullanılmaz, çekim eki almaz.
Kendinden önce gelen sözcükle öbekleĢerek sıfat Kadar
veya belirteç grubu oluĢturur. BeĢ bin kadar insan toplandı. (yaklaĢık)
Bacak kadar boyuna bakmadan benimle alay
Melek gibi kadın ediyor. (yergi)
ad ilgeç ad O kadar iyisin ki… (denli)
sıfat
Not: Sözcükler cümledeki konumuna göre farklı

Arı gibi çalıĢıyorlar
ad ilgeç eylem görevler üstlenebilir.
belirteç
ĠĢin doğrusu ben onunla konuĢmuyorum. (ad)
Ġlgeçler, sözcükler arasında türlü anlam ilgisi ku- ġiiri doğru okuyamayınca üzüldü. (belirteç)
rarlar. Yasalar doğru insanlardan yana olmalı. (sıfat)
(Benzetme, zaman, araç, yön, görelik… gibi) Bir çocuk bize doğru koĢuyordu. (ilgeç)
KarĢıya salla geçtik. (ad)
 Benzetme: gibi, kadar, sanki… KarĢı köyde düğün var. (sıfat)
 Nedenlik: -den beri, -den önce, -den sonra, Sabaha karĢı telefon çaldı. (ilgeç)
-e kadar… Bu konuda ancak sana güvenebilirim. (ilgeç)
 Yer-yön: -e dek, -e karĢı, -e doğru, -den Sana ancak zaman ayırabildim. (belirteç)
yana… ÇalıĢ ancak kendini fazla yorma. (bağlaç)
 EĢitlik: gibi, kadar… Sınavdan bir almıĢ. (ad)
 Amaç: için, üzere Hayatta, bir anneme bir babama güven duya-
 Görelik: -e göre, için rım. (bağlaç)
 Araç: ile Bu kuruma bir iĢçi alınacakmıĢ. (sıfat)
Onun hakkından bir sen gelebilirsin. (ilgeç)
Buz gibi kaygan zeminde çok rahat yürüyordu.
Seninle konuĢmak üzere buraya geldim.
Sabaha karĢı bir gürültüyle uyandım. BAĞLAÇLAR
Beni bir sen anlarsın.
Tek baĢına anlamı olmayan, görevdeĢ sözcükleri,

Ġçin söz öbeklerini, anlamca ilgili cümleleri bağlayan söz-
Haber vermek için seni aradım. (amaç) cüklerdir.
Bize gelmediğin için üzüldüm. (neden-sonuç) Bağlaçlar bağlama görevi yaparken cümleye türlü
Vatan için nice canlar verdik. (uğruna) anlam ayırtısı katar.
Benim için geliri iyi bir iĢ. (görelik)  Ve, ile (sıralama)
Bunu senin için ayırtıyorum. (özgülük)  Çünkü, madem, mademki, zira
(nedenlik)
Ġle  Ama, fakat, ancak, lakin, halbuki, oysa, yalnız
Buraya arabayla (ile) geldim. (araç) (karĢıtlık)
ArkadaĢıyla (ile) gezmeye gitti. (birliktelik)  Yani, demek ki, anlaĢılan o ki, anlaĢılıyor ki,
Onun gelmesiyle (ile) rahatladık. (neden sonuç) görülüyor ki, Ģu halde (açıklama)
62

 Ya… ya, ha… ha, .de… de, ister… ister,

gerek… gerek, hem… hem, ne… ne
(karĢılaĢtırma)
 De, hem de, hatta, üstelik, ya
(pekiĢtirme)
Bağlaçlar, cümleye farklı anlamlar kazandırır.
Ki
Bilmiyor ki susuyor. (neden-sonuç)
O, kimseyle konuĢmaz ki. (yakınma)
Ġçeri girdim ki her taraf duman içinde. (ĢaĢma)
Çok çalıĢ ki kazan. (koĢul)
Buraya geldim ki seni göreyim. (amaç)
De
Ne iyi ettin de geldin. (beğenme)
Ġstedi de vermedim. (fakat, ama)
ÇalıĢacak da para kazanacak.
(küçümseme)
Sen de mi kazanamadın? (ĢaĢma)
Gideceğim de gideceğim diye tutturdu. (diret-
me)
Onlara gittin de bize gelmedin ha! (sitem)
ÜNLEMLER
Öfke, acıma, ĢaĢma, sevinç, üzülme, heyecan gi-

bi duyguları veya doğa seslerini; dilek ve yakarıĢları,
seslenmeleri anlatan sözcüklerdir.
 Ünlemlerin kullanıldığı cümleler ünlem cümle-
leridir.
 SöyleniĢe göre adlar, adıllar, eylemler ünlem
olarak kullanılabilir.
Çocuklar! Beni dinleyin.
Özge! Yemek hazır.
Çabuk eve git!
Tanrım, bu ne güzellik!
Aman! Ne insanmıĢ o.
 Ünlemler çekim eki almaz.

Ah! Ben ona çok yalvarmıĢtım. (ünlem)
Onun ahı gitmiĢ, vahı kalmıĢ. (ad)
Hey, ey, ya, hay hay, hiĢt, bre, ha, haydi,

ha… (seslenme ünlemleri)
Vah, vah vah, yazık, oy, ay, oh, hah, öf,
tuh,… (duygu)
63


KPSS soruları 3. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili
sözler bir varlığı nitelemektedir
A) Ağrı Dağı'nın karlarla kaplı bembeyaz zirvesi
(KPSS – 1999) insanı ürkütüyordu.
1. AĢağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi, B) KonuĢmacıyı yakından görmek için kalabalığı
kendinden sonraki sözcüğü nitelemektedir? yara yara kürsünün önüne ulaĢtı.
A) Sabahtan beri yürüyen çocuklar iyice yorul- C) Dağdan inmiĢ, dere boyunca ilerliyordu.
muĢlardı. D) Küreğin sapına dayanmıĢ, babasının anlattık-
B) Ġnsan gençken yorgunluk nedir bilmez. larını dinliyordu.
C) Bu fidanlar sonbahara kadar epeyce büyür. E) Anımsayabildiklerini birer birer anlattı.
D) Erozyon tehlikesine karĢı önlemler alınmakta-
dır. Yanıt: A
E) Onlar da gelecek diye uzun süre pencerede
bekledik.
Yanıt: A (KPSS – 2006)
4. AĢağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili
ikileme, eylemin nasıl yapıldığını belirtmektedir?
(KPSS – 1999) A) Dağların doruklarında öbek öbek bulutlar gö-
2. Arabamız dağların arasından kıvrıla kıvrıla akan züküyordu.
YeĢilırmak‘ın suladığı verimli ovada hızla ilerliyor. B) Topraktan belli belirsiz bir buğu yükseliyordu.
I C) Ortalık ağır ağır aydınlanıyordu.
Ovanın iki yanını saran yüksek dağların bitiĢ nokta- D) Üstümüzden katar katar turnalar uçuyordu.
II
E) Önümüzden takur tukur sesler çıkaran bir
larındaki kavakları izliyoruz. Ġlerideki sapaktan dön-
kamyon gidiyordu.
dükten sonra, YeĢilırmak'ın sularının yıpratamadığı
Yanıt: C
büyük köprüden geçiyoruz. Artık tarihi Kral Yolun-
lll lV
ndayız. Yüzyıllardan beri kervanların dinlenme
noktası olarak kullanılan, 1238‘de yapılmıĢ Mahperi (KPSS – 2006)
V 5. Aydınlık bir Ģarkı baĢlar
Hatun Kervansarayı da hemen karĢımızda. l
Yukarıdaki parçada numaralanmıĢ sözcüklerden Buğdaylarda bereketin huzuru
hangisi, kendisinden sonra gelen sözcüğü çeĢitli Mor yaĢmaklı kadınlar tarlada
II
yönlerden niteleyen ya da belirten bir sözcük
Acı gıcırtılarla kağnılar yollarda
değildir?
III
KurulmuĢ bostanlara çadır
A) I. B) II. C)lll. D) IV. E) V. Yeni bir hayat yaylada
IV
Yanıt: E Çardakta kilimlere dokunur sıla
Kavunsu kokar serinliği yelin
V
Yukarıdaki dizelerde numaralanmıĢ sözlerden
hangisi bir ismi nitelememektedir?
A) l B) ll C) lll D) lV E) V
Yanıt: E
64

(KPSS – 2006) (KSS – 2009)

6. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde eylemin 9. AĢağıda verilen cümlelerin hangisindeki altı
gerçekleĢtirilme Ģekli belirtilmemiĢtir? çizili sözcük bağlaç olarak kullanılmamıĢtır?
A) Çocuklar, korku içinde birbirlerine sarıldılar. A) Derse geciktim, çünkü trafik sıkıĢtı.
B) O, nerede nasıl davranacağını bilir. B) Ġstersen oraya gideriz de, gece vakti nasıl
C) Buraya koĢarak geldim. döneceğimizi düĢünüyorum.
D) Sorunlarınızı, ilgililerle konuĢarak çözmelisi- C) Sabah saçımı kestirdim, sonra taksitleri
niz. ödemeye gittim.
E) Pastayı küçük küçük parçalara ayırıp servis D) AlıĢveriĢe çıktım, yalnız istediğin deterjanı
yaptık. bulamadım.
Yanıt: B E) Suratı asıktı, meğer bana kızmıĢ.
Yanıt: C
(KPSS – 2007)
7. ġereflikoçhisar‘dan ötelere, Hirfanlı Barajına da
gittik. Tatlı kıvrımlı yollardan, alın teri kokan tarlalar (KPSS – 2009)
I II 10. AĢağıdakilerden hangisinin yüklemi, iĢin
arasından, köpek havlamaları, kaz sürüleri eĢliğinde
köy sokaklarından geçtik. Birkaç çıplak tepe vadi kısa sürede gerçekleĢebileceği anlamını taĢı-
III maktadır?
aĢtık. Sonra Hirfanlı Barajı'na ulaĢtık. Ġleride, bizden A) Pencereyi açarsam kuĢlar uçuverecek.
IV
uzaklaĢtıkça küçülen kayıklar vardı. B) Kısa bir sürede varabileceğimizi söyledikleri
V yere, ancak yarım saat sonra ulaĢacağız.
Bu parçadaki altı çizili sözlerin hangisinden C) Yağmur birden bastırırsa ıslanırsınız.
önce betimleyici öğeler kullanılmamıĢtır? D) Bürosuna hemen gidersem dilekçemi hazırla-
A) I. B) II. C) lll. D) IV. E) V. yabilecek.
E) Fotokopicideki iĢimizi çabucak bitiremezsek
Yanıt: D son otobüsü kaçıracağız.
Yanıt: A
(KPSS – 2008)
8. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde iĢin nasıl
yapıldığını belirten bir söz kullanılmıĢtır? (KPSS – 2011)
A) Biz yola çıktığıızda ortalık henüz aydınlan- 11. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde "-Ģ" eki bir
mamıĢtı. eylemin karĢılıklı olarak yapıldığını gösterme
B) Birbirlerine çocukluk anılarını anlatırken ağır iĢleviyle kullanılmıĢtır?
ağır kaleye kadar yürüdüler. A) KuĢlar havada cıvıldayarak uçuĢuyordu.
C) Okullar açılınca yazlıkçılar evlerine döndü. B) Birbirlerini görmeden yıllarca yazıĢmıĢlar.
D) Okul arkadaĢım onun, özgürlüğüne düĢkün C) Bu, yorucu bir yolculuktu.
ve akıllı bir kız olduğunu söyledi. D) Hepsi aynı anda sağa sola kaçıĢtılar.
E) Sabahleyin geç kalmamak için giyeceği göm- E) Bu, çok önemli bir açılıĢtı.
leği akĢamdan ütüledi. Yanıt: B
Yanıt: B
65

9. Bölüm. EYLEM – EYLEMSĠ – EKEYLEM
EYLEM – EYLEMSĠ - EK EYLEM B. Dilek kipleri

 Gereklilik kipi: -meli
 Ġstek kipi: -e
EYLEMLER  Dilek Ģart kipi: -se
 Emir kipi: -
Bir iĢi, oluĢu, hareketi, durumu kiĢi ve zamana
bağlı olarak anlatan sözcüklerdir. KonuĢmaya sen de katıl-malı-sın.
Gel-iyor-um Sana kötü davrandığını nerden bil-e-y-im.
Git-meli-sin Bu akĢam bize git-e-lim.
ġeytan di-yor ki çek, git.
Eylemler iĢin, oluĢun niteliğine göre üçe ayrılır. Sana ne kadar değer verdiğimi bil-ir-sin.
KılıĢ Eylemleri Not: Eylemler, çekimlendiği kipin dıĢında baĢka

Nesne alabilen eylemlerdir. Bu eylemlerde hare- bir kipe kayabilir.
ket anlamı vardır.
Kırdım, kesiyor, satacaklar,
ezmedim, almamıĢ… Yarın Ankara‘ya gidiyorum.
(gelecek zaman)
Durum Eylemleri Sabahları bir saat yürüyorum.
Hareket anlamı en az olan eylemlerdir. Bu eylem- (geniĢ zaman)
ler nesne almaz. Buraya tam zamanında geleceksin.
Yatıyor, uydum, gülüyordu, (emir kipi)
susmadım, oturmalısın, korkuyorum… Yarın gider onu buraya getirirsin.
(gelecek zaman)
OluĢ Eylemleri Eve gelir bakar ki her taraf karıĢmıĢ.
Eylemin, belirli bir süre içinde aĢamalı bir biçimde (geçmiĢ zaman)
yapıldığı anlamı vardır.
Bu eylemler nesne almaz. Eylemlerin yapısı
Yapraklar sarardı.
ÇamaĢırlar iyice beyazlaĢmıĢ. 1. Basit eylemler: Ver-, at-, sür-, iç-…
2. TüremiĢ eylemler: yazdı-, buluĢ-, baĢla-,
Eylem Kipleri yavaĢla-, ütüle-…
3. BileĢik eylemler
A. Haber (bildirme ) kipleri a. Yardımcı eylemlerle yapılan bileĢik ey-lemler:
 Görülmeyen geçmiĢ zaman: -miĢ Razı oldum, rica ediyorum, affet…
 Görülen geçmiĢ zaman: -di
 ġimdiki zaman: -(i)yor b. Kurallı BileĢik Eylemler:
 Gelecek zaman: -ecek  Yeterlik eylemler: ―-ebilmek‖
 GeniĢ zaman: -( )r gidebilmek, satabilmek, okuyabilmek…
 Tezlik eylemler: ―-ivermek‖

Gidivermek, alıvermek, koĢuvermek,
satıvermek…
66

 Sürerlik eylemler: (kalmak, durmak, 1. Hikâye BileĢik Zaman: -di (idi)

gelmek) Benimle iyi anlaĢ-ır-dı.
Bakakalmak, gidedurmak, süregelmek… Artık gitme zamanı gel-miĢ-ti.
Mutlaka bu zorlukları yen-meli-y-di-m
 YaklaĢma eylemi: (yazmak)
Kırılayazmak, öleyazmak… 2. Rivayet BileĢik Zaman: -miĢ (imiĢ)
O da yurtdıĢına git-ecek-miĢ.
c. Anlamca kaynaĢmıĢ bileĢik eylemler: Küçükken çevreme gülücükler saç-ıyor-muĢ-
BaĢvurmak, öngörmek, göze girmek, um.
etekleri tutuĢmak…
3. ġart BileĢik Zaman: -se (ise)
EKEYLEM Portakallar çürü-müĢ-se yeme.
Hava böyle git-er-se tatile çıkarız.
Ad soylu sözcüklerin sonuna gelerek onları yük- ġaçların dökül-üyor-sa doktora git.
lem görevine sokan eklerdir.
Ekeylemler eylemlere geldiğinde onları bileĢik za- EYLEMSĠLER
manlı eylem yapar.
―imek‖ eylemi olarak da bilinir. Ekeylemler Ģunlar- Eylemlerden türeyen, onlar gibi çatı ekleri aldığı
dır: -dir, -idi, -imiĢ, -ise halde çekimlenmeyen, ad, sıfat, belirteç göreviyle
kullanılan ve yan tümcecik kuran sözcüklerdir.
Not: Ekeylemler sözcüklere bitiĢik yazılabilir. Bu Yan tümcecik kurar, bu yan tümcecikler temel
durumda ― i ―sesi düĢer. tümcenin bir öğesi olabilir.
Ekeylemler, ad soylu sözcüklere dört Ģekilde gelir. Öfkeyle kalkan zararla oturur.
1. Di‟li GeçmiĢ Zaman: eylemsi
özne
Dün seni arayan ben –di-m.
Eylemsiler ekeylem alarak yüklem olabilir.
O, bizden daha cesur-du.
Bir zamanlar biz de çocuk-du-k
Tek amacım onunla konuĢmaktı.
eylemsi (yüklem)
2. MiĢ‟li GeçmiĢ Zaman: Eylemsiler:
Evde kimse yok-muĢ.  Çatı eki alabilir.
Oysa evde sen var-mıĢ-sın.  Olumsuzluk eki alabilir.
Bu daha kullanıĢlı -y -mıĢ.  Eylem anlamını korur.
3. GeniĢ Zaman: 1. Adeylemler

Derdim çok -tur hangisine yanayım. Eylem kök veya gövdelerine, -mek, -me, -iĢ ekleri
Bugün daha iyi-y-im getirilerek yapılır.
Onda her sorunun yanıtı bulunmaktadır. Adeylemler, adların bütün özelliğini taĢır. (Ad
durum ekleri, tamlama, özne, nesne, dolaylı tümleç,
4. Dilek-ġart: yüklem…)
Üzgün-se-n ben de üzgünüm.
Malın çok-sa derdin de çok. Seninle görüĢmesi bana moral verdi.
Soruların yanıtları doğru-y-sa çok sevineceğim. ÇalıĢmaktan baĢka çaremiz yok.
Ekeylemler eylemlere geldiğinde bileĢik zamanlı KardeĢimin gidiĢi bizi çok üzmüĢtü.
eylem yapar. Bu durumdaki eylemler, üç biçimde Gülmek sana çok yakıĢıyor.
olur. Ekeylem bitiĢik yazılabilir.
67

Öznelerine Göre Eylem Çatıları

Not: Aynı ekleri aldığı halde eylem özelliğini yitir-
miĢ adlar da vardır. Eylemsileri bunlarla karıĢtırma- A. Etken Eylemler.
mak gerekir. Gerçek öznesi bulunan eylemlerdir.
(Olumsuzu yapılamıyorsa o sözcük eylemsi değil- Babanla konuĢacağım. (özne: ben)
dir.) Rüzgâr susmuĢ, ses vermiyor, nedendir?
Dolma, kazma, çakmak, uçurtma, yazma, dikiĢ…
B. Edilgen Eylemler
Gerçek öznesi bulunmayan eylemlerdir.
2. Ortaçlar (Sıfat Eylem) Eylem kök ve gövdelerine -(i)l, -(i)n eki getirile-
Eylemlerden türedikleri halde sıfat görevi gören rek yapılır.
sözcüklerdir.
Eylem kök ve tabanlarına, -en, -miĢ, -ecek, -dik, Sofralar kuruldu, yemekler yenildi, doyasıya eğ-
-( )r, -medik, -esi ekleri getirilerek yapılır. lenildi.
Ortaçlar, sıfatlar gibi adlaĢabilir. YaĢanan afetten sonra yaralar ağır ağır sarılı-
yor.
Gelen, gideni aratır. Çöpler bizim evin önüne dökülmüĢ.
KonuĢmayan adam sonunda konuĢtu.
Kentimizin gezilmedik hiçbir köĢesi kalmadı. C. DönüĢlü Eylemler.
ÇalıĢacağım yer buraya çok yakın. Bu eylemlerde özne yaptığı iĢten yine kendisi et-
kilenir.
Eylem kök ve gövdelerine -(i)l, -(i)n ekleri geti-
Not Bu eklerle türeyen ancak ortaç olmayan söz- rilerek yapılır.
cükler de vardır. Bu eylemlerin öznesi gerçektir.
geçmiĢ (mazi), çağlayan (Ģelale), Çocuklar beni görünce sevindi.
giyecek (giysi), yakacak (odun)… Toplantıda müdür de bulundu.
Sabah yıkandım, giyindim, tarandım, süslendim
iĢe öyle gittim.
3. Ulaçlar (bağeylem)
Eylemlerden türeyip belirteç, bağlaç görevi gören D. ĠĢteĢ Eylemler.
sözcüklerdir. -ip, -erek, -ken, -meden, -meksizin, Bu eylemlerde iĢin, özneler tarafından ya karĢılıklı
-ince, -dikçe, -eli, -r, -mez, e…e, -den beri, -meden ya da birlikte yapıldığı anlamı vardır. Eylem kök ve
önce… gövdelerine –(i)Ģ eki getirilerek yapılır.
Buraya geldiğinden beri hiç kimseyle görüĢ- Konak meydanında buluĢtuk.

medi. Onunla bu konuyu tartıĢtık.
Evi buluncaya kadar akla karayı seçtim. Kadınlar ağlaĢıyordu.
Bizim buralar yağmur yağdığında böyle göl olur.
Haberi duyar duymaz buraya koĢtum
KonuĢtukça daha da rahatlıyordu. Nesnelerine Göre Eylem Çatıları
YaĢlı kadın dura dura yürümeye devam etti.
A. GeçiĢli Eylemler.
Nesne alabilen eylemlerdir.
EYLEM ÇATILARI Konuklarını otogarda karĢıladı.
Beni çok kırdın.
Eylemlerin nesne ve özneyle iliĢkisine göre biçim- Sen de anladın mı?
lenmesinden kaynaklanan özelliklerdir. Ġki saattir seni bekliyorum burada.
68

B. GeçiĢsiz Eylemler.
Nesne almayan eylemlerdir.
Ġki genç sokaklarda yürüdüler, koĢtular, sonra

yoruldular, oturup dinlendiler.
C. Ettirgen Eylemler.
GeçiĢli bir eylemin tekrar geçiĢli yapılmasıdır.
Eylem köklerine -()r, -()t, -dir ekleri getirilerek
yapılır. Bu eklerle geçiĢlilik derecesi artırılır.
GeçiĢli Ettirgen
okuyor okutuyor
kırdı kırdırdı
içiyor içiriyor
D. Oldurgan Eylemler
GeçiĢsiz bir eylemin -()r, -()t, -dir ekleriyle geçiĢli
yapılmasıdır.
GeçiĢsiz Oldurgan
uyudu uyuttu
yattım yatırdım
güldük güldürdük
ağlamıĢ ağlatmıĢ.
69


KPSS soruları 4. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde iĢler, aynı
kiĢiler tarafından yapılmıĢtır?
A) Götüreceklerimizi hazırlayıp arabamıza yer-
(KPSS – 2002) leĢtirdik.
1. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde, söyleye- B) Ona par da verdim yine de mutlu olmadı.
nin, eylemin yapılıĢına tanık olmadığı anlaĢıl- C) Tabakları ben yıkadım, o kuruladı.
maktadır? D) Bize neden gelmiyorlar, onları kırdık mı aca-
A) Dün sabah kahvaltı etmeden evden çıkıp git- ba?
miĢ. E) Az sonra o da gelir, biraz bekleyelim.
B) Eve gelirken ekmek al, diye seslendi.
C) Köydeki her Ģeyini yok pahasına satmıĢtı. Yanıt: A
D) Her akĢam yatmadan önce kitap okur.
E) Bana bir oyuncak araba getirmiĢti. (KPSS – 2001)
5. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde iĢi kimin
Yanıt: A yaptığı belli değildir?
A) Beklediği haberi alınca çok sevindi.
B) AkĢama yola çıkmak üzere hazırlandı.
(KPSS – 1999) C) ArkadaĢının baĢarısıyla övünüyor.
2. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde bir iĢin D) YılbaĢı nedeniyle vitrinler süslenmiĢ.
karĢılıklı yapıldığı anlatılmaktadır? E) Görünmemek için arabanın arkasına saklan-
A) Senin ördüğün kazak iyice bollaĢtı. mıĢ.
B) GüneĢte dolaĢmaktan cildi esmerleĢti. Yanıt: D
C) Onunla uzun yıllar mektuplaĢtık
D) Diktiğin fidanlar çok çabuk geliĢti.
E) Hepimiz sessizce ders çalıĢtık (KPSS – 2002)
6. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde iĢi yapan
Yanıt: C belli değildir?
A) KardeĢim, kapıdaki çocuğu arkadaĢım sandı.
(KPSS – 2006) B) Babam çabucak hazırlanarak eden çıktı.
3. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde geleceğe C) Uçak zamanında alana indi.
yönelik bir eylemden söz edilmektedir? D) Evin bütün duvarları sarıya boyandı.
A) Üretilen enerjinin dağıtım ve kullanımında ön- E) Söylediklerine herkes inandı.
celikle ulusal çıkarlar gözetilecektir. Yanıt: D
B) Kent planlamasında Ģehircilik ilkelerine uyul-
madığı, yapılan incelemelerden kolayca anla-
Ģılmaktadır. (KPSS – 2002)
C) Ormanlara bir yaĢam kaynağı, orman ürün- 7. (I) Bundan sonra, süslenen ihtiyarları hiç ayıp-
lerine de kalkınma aracı olarak bakmayı yeni lamayacağım. (II) Bu sabah buruĢuk yüzlü akasyayı
yeni öğreniyoruz. süsler içinde görünce ĢaĢırıp kaldım. (III) Her dalın-
D) Üretime değil, tüketimi körükleyen yatırım po- dan salkım salkım tazelik sallanıyor. (IV) Akasyanın
litikalarına karĢı olduğunu söylüyor. çiçekleri sanki birbiriyle kucaklaĢıyor. (V) Tanrım! Bu
E) Ülkemizde büyük kentlerin % 70'i, öteki kent- ne güzellik, bu ne güzel koku!...
lerin % 50'si mimarlık ilkelerine uyulmadan Bu parçada numaralanmıĢ cümlelerin hangisin-
yapılaĢıyor. deki eylem birlikte yapılmaktadır?
Yanıt: A A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
Yanıt: D
70

(KPSS – 2004)
8. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde eylemin,
karĢılıklı olarak yapılması söz konusudur?
A) Bahar aylarında buralar daha da güzelleĢir.

B) Birden güneĢe çıkınca gözleri kamaĢtı.
C) Annemin saçları genç yaĢta beyazlaĢtı.
D) Sonucu öğrenince birden durgunlaĢtı.
E) Yan masada bir grup genç tartıĢıyordu.
Yanıt: E
(KPSS – 2011)
12. (I) Geldiğimizde güneĢ parlıyordu karların üze-
rinde. (II) Giderken de Ankara'nın keskin soğuğu
yalıyordu yüzümüzü. (III) Hava karanlık, ortalık ses-
sizdi. (IV) Yerler buzlu ve kaygandı. (V) Eve dön-
mekte biraz zorlandık.
Bu parçadaki numaralanmıĢ cümlelerden han-
gileri yüklemine göre ötekilerden farklıdır?
A) I. ve II. B) II. ve III. C) III. ve IV.
D) III. ve V. E) IV. ve V.
Yanıt: C
71

10. Bölüm. CÜMLE TÜRLERĠ
CÜMLE TÜRLERĠ 3. Anlamların Göre Cümleler
1. Yüklemin Türüne Göre Cümleler a. Olumlu Cümle

Her tür sözcük ve söz öbeği yüklem görevi Yargının gerçekleĢtiği anlamı taĢıyan tümce-
üstlenebilir. Bu sözcük ve söz öbeklerini ya ad soylu lerdir.
bir sözcük oluĢturur ya da eylem olan bir sözcük. Benimle sen de geliyorsun.
Uzaklardan çıngırak sesi geliyordu.
a. Eylem Cümleleri Dört yaĢındayken babasını kaybetmiĢ.
Yüklemi çekimli bir eylemden oluĢan cümlelerdir. DüĢüp kolunu kırdı.
Aradığın kitap bizde bulunmaz.
Alıp baĢımı giderim ben buradan. b. Olumsuz Cümle
Günlük gazeteleri gözden geçirdin mi? Eylemin gerçekleĢmediği anlamı taĢıyan cümle-
Doluya koydum, almadı; boĢa koydum, dol- lerdir.
madı. Kör bile düĢtüğü çukura bir daha düĢmez.
Ek tohumun hasını çekme yiyecek yasını. Kendi düĢen ağlamaz.
Bu gürültüde uyuyamam ben.
b. Ad Cümleleri Bugün hiç neĢem yok.
Yüklemi ekeylem almıĢ ad soylu bir sözcüğün
veya söz öbeğinin oluĢturduğu cümlelerdir.  Biçimce olumlu, anlamca olumsuz cüm-
Hava buz gibiydi. leler:
Her iniĢin bir yokuĢu vardır. Hiç bu havada denize mi girilir?
Sen miydin gelen? Bu gürültüde gel de uyu.
Dün bunları getiren sen değil miydin? Git gidebilirsen.
Amacım baĢarılı olmaktır. Bu konuda ona nasıl güvenebilirim.
Bunlar hiçbir zaman değer vermediğim konu- Bunu ona anlatabilirsen anlat.
lardır. Böylesinden arkadaĢ mı olur?
 Biçimce olumsuz, anlamca olumlu cüm-

2. Öğelerin SıralanıĢına Göre Cümleler leler:
Bana yardım edecek insan mı yok?
a. Kurallı Cümleler Gezmeye gitmeyin demiyorum.
Yüklemi cümlenin sonunda bulunan cümlelerdir. Bir daha beni rahatsız etme dememiĢ miy-
Acı patlıcanı kırağı çalmaz. dim?
Senin derdin benimkinden çokmuĢ.
Körle yatan ĢaĢı kalkar. c. Soru Cümlesi
Soru anlamı taĢıyan cümlelerdir.
b. Devrik Cümleler Günde kaç saat çalıĢıyorsun?
Yüklemi cümlenin sonunda bulunmayan cümleler- (gerçek soru)
dir. Buraya nereden geldin? (gerçek soru)
Yok mudur bana yardım edecek kiĢi? Bunları sana kim söyledi? (gerçek soru)
Bilmez miyim onun elinden neler çektiğini. Ne diye onunla barıĢacakmıĢım?
Besle kargayı, oysun gözünü. (sözde soru)
Üç beĢ kiĢi oturmuĢ bir ağacın altına. Bütün bunları ben mi söylemiĢim?
72

d. Ünlem Cümlesi d. Ġç Ġçe BileĢik Cümle

Ey, bu topraklar için toprağa düĢmüĢ asker! Sık sık: ‖Beni memleketime götürün.‖ diyordu.
Al, tut ellerimi, tut biraz! ―Bunlara bir de sen bak.‖ dedi.
Oh! Dünya varmıĢ. Tuna nehri:‖Akmam.‖diyor.
Bitsin artık bu çile!
Eyvah! Bizi gördüler. Not: BileĢik cümlelerde yan yargılar temel yargı-
Ġnsan utanır bu yaptıklarından! nın öğesi durumundadır.
e. KoĢul Cümlesi lll. Sıralı Bağlı Cümleler

Yaz gelse de denize girsek. Tek baĢına yargı taĢıyan tümcelerin virgül, noktalı
Onunla bir konuĢabilsem. virgül veya bağlaçlarla iliĢkilendirilmesinden oluĢan
Kelin ilacı olsa baĢına sürer. cümlelerdir.
Virgül ve noktalı virgülle bağlanan cümleler sıralı;
bağlaçlarla bağlananlar ise bağlı cümlelerdir.
4. Yapısına Göre Cümleler Bu cümleler, özne ortaksa bağımlı; ortak değilse
bağımsızdır.
l. Basit Cümleler KardeĢ, kardeĢi atmıĢ; yar baĢında tutmuĢ.
Tek yargı taĢıyan cümlelerdir. (sıralı-bağlı)
Burada, insan kendini güvende ve mutlu his- Güvenme varlığa, düĢersin darlığa.
sediyor. (sıralı-bağlı)
Çay saatinde hep beraber sakin bir koyun Gözlerim karardı, baĢım döndü, birden bire yere
kenarında toplanıyoruz. yığıldım. (sıralı-bağımsız)
Burada büyük kentlerin gürültülü ortamını Her Ģeyi gördüm fakat kimseyle paylaĢmadım.
bulmak çok zor. (bağlı)
Gidecektim fakat iĢim çıktı.
ll. BileĢik Cümleler Kapıyı açtım, içeri girdim; ancak içeride kimseyi
a. GiriĢik BileĢik Cümle bulamadım. (sıralı-bağlı)
Yan cümleciği eylemsiyle kurulan cümlelerdir.
Görünenden fazlasını istemiyoruz. lV. Eksiltili Cümle
Gelen, gideni aratır. Yüklem kullanılmayan cümlelerdir.
Çayımızı yudumlarken bir taraftan da sohbet ĠĢte, karĢımızda harika bir manzara…
ediyoruz. Güzel olan ne varsa…
Deniz kıyısında unutulmuĢ eĢyaları topluyor-
duk. V. Ara Cümle
Gülmek sana yakıĢıyor. Ġki gün dinlendim, buna dinlenmek de denmez
ya, yine de sorunlardan kurtulamadım.
b. Ki‟li BileĢik Cümle Sana bir Ģey söyleyeceğim, benden duymuĢ
Anladım ki bu iĢin sonu yok. olma, arkadaĢların seni sürekli çekiĢtiriyor.
Duydum ki buradan gidiyormuĢsun. Annesini, en değerli varlığını, kaybetmiĢti.
(ara söz)
Not: Yan yargı taĢımayan ki bağlaçlı cümleler ki‘li
bileĢik cümle değildir.
Ġyi ki sen de bizimle geliyorsun.
Öyle doluyum ki
c. KoĢul BileĢik Cümle

Haberim olsa yardımına gelirdim.
Biraz dinlensem kendime gelirim.
73

CÜMLENĠN ÖGELERĠ a. Gerçek Özne.

Cümlede iĢi yapanın belli olması durumunda bu
Cümlede sözcüklerin ya da söz öbeklerinin aldığı özne gerçek öznedir.
göreve öğe denir. Cümlenin oluĢması iki temel öğe-
ye bağlıdır: yüklem ve özne. Bizler buraya sizi görmek için geldik.
Yüklem ve özne, cümleyi oluĢturan temel öğeler- ö y
dir. Diğer öğelerin olmaması cümle olma özelliğini

Gemi hareket etmek üzere.
etkilemez.
ö y
Temel Öğeler: Her ay burada toplanalım. (özne: biz)

b.t d.t y
Yüklem:
 Cümlede eylemi oluĢturan veya yargıyı bildiren b. Sözde özne.
öğedir.  Yüklemi edilgen eylem olan öznelerdir. Bu cüm-
 Her tür sözcük ve söz öbeği yüklem olabilir. lelerde gerçekte iĢi yapan belli değildir. Nesne
(ad, sıfat, deyim, ikileme…) özne görevini üstlenir.
Güzellikler ayrıntılarda gizlidir. Çetin bir tırmanıĢtan sonra dağın zirvesine varıldı.
ö d.t y b.t d.t y
Yolculuğumuzun Bolu‘ya varmadan önceki ilk (Varan kim?)
y
durağındayız.
Not: geçiĢsiz edilgenlerde özne bulunmaz.
Tepeler arasındaki buzlu yolları aĢtıktan sonra
b.t Toplantıda sorunlar tek tek tartıĢıldı.
Abant‘tayız. d.t s.ö b.t y
y.
Kaybolan köpek iki gün sonra bulundu.

 Yüklemler kullanıĢ özelliğine göre farklılıklar s.ö b.t y
gösterir.
Saatlerce konuĢtu da konuĢtu. c. Örtülü Özne.
(yüklem pekiĢtirilmiĢtir)  Yüklem edilgen olmakla birlikte iĢi yapan da
Anlatılanlara, güldü güldü. tümcede bulunur.
(yinelenmiĢ yüklem)
Kadın evde, çocuk denizde can çekiĢiyor. Suçlular, polis tarafından yakalandı.
(ortak yüklem) s.ö ö.ö y
Kulüp yöneticileri, seyircilerce protesto edildi.

s.ö ö.ö y
Özne:
 Yüklemin bildirdiği eylemi yapan, ya da yaptıran
d. Ortak Özne.
veya bir oluĢun içinde olan varlıklar özneyi oluĢ-
KonuĢmacı, heyecana dayanamadı, kürsüye
turur
o.ö d.t y d.t
 Her tür söz ve söz öbeği özne olabilir. yığıldı.
(ad ve sıfat tamlamaları, ikilemeler, deyimler, y
sesler, ekler…)
 Özneler, kullanıĢ özelliğine göre farklılıklar gös- KardeĢim gece okuyor, gündüz çalıĢıyor.
o.ö b.t y b.t y
terir:
74

e. Açıklamalı özne. Dolaylı tümleç

Ġçlerinden biri, konuyu iyi bileni, konuĢmak için  Yüklemi yer, yönelme, ayrılma anlamlarıyla ta-
ö a.ö b.t mamlar.
söz istedi.
 Dolaylı tümleç -e, -de, -den durum eklerini alır.
y
Bu kasabaya ilkbaharda tekrar gelelim.
d.t b.t b.t y
Özgür, bizim komĢunun büyük oğlu, yeni
ö a.ö d.t
bir iĢe girmiĢ. DüĢüncene saygılıyım.
d.t y
d.t y
f. PekiĢtirilmiĢ özne. Üç yıldır bu kasabada yaĢıyor.

b.t d.t y
Bana mektup gönderme, sen kendin gel.
d.t n y ö p.ö y
KonuĢmasında barıĢa vurgu yaptı.
d.t d.t y
 Özne, yükleme: ….en ne?
….en kim?
Çocuktan al haberi.
soruları sorularak bulunur. d.t y n
Nesne:  Dolaylı tümleç, yükleme:

 Her tür söz ve sözcük nesne olabilir. Neye? Kime? Nereye?
 Ad cümlelerinde nesne bulunmaz. Neyde? Kimde? Nerede?
 Öznenin yaptığı iĢten etkilenen varlıktır. Neyden? Kimden? Nerden?
 Nesneler cümlede yalın halde veya belirtme Soruları sorularak bulunur.
durum eki olan –i ekini alarak, bulunur.
Belirteç tümleci
ġimdi sizlere bir anımı anlatacağım.  Yüklemi zaman, durum, yer-yön, ölçü, soru yö-
b.t d.t n y nüyle tamamlayan öğelerdir.
(belirtili nesne)
AkĢama görüĢürüz.
Susmayı tercih etmiĢti. (belirtili nesne) b.t y
n y
Mahallede sabaha karĢı bir ev yandı.

Tatilde okumak için iki kitap aldım. d.t b.t n y
b.t n y
(belirtisiz nesne) Evine varır varmaz beni ara.
b.t n y
Ġzmir‘i, çocukluğunun geçtiği kenti,

n a.n Olayları büyük bir cesaretle karĢıladı.
görmek istiyordu. (açıklamalı nesne) n b.t y
y
Büyük kentlerin nüfusu gittikçe çoğalıyor.
Üzümü kopardı, afiyetle yedi. (ortak nesne) ö b.t y
n y b.t y
 Nesne, yükleme: Ne? Kim? Onu beĢ gün karakolda tuttular.

(belirtisiz nesne) n b.t d.t y
Neyi? Kimi?
(belirtili nesne) Ġki saat içeride kaldıktan sonra dıĢarı çıktı.
Soruları sorularak bulunur. b.t b.t y
Ġstanbul‘da ne kadar kalacaksınız?

d.t b.t y
75

 Belirteç tümleci, yükleme:

Ne zaman? Niçin?
Nasıl? Ne kadar?
Soruları sorularak bulunur.
Ġlgeç tümleci.
 Cümleye araç, amaç, benzerlik, eĢitlik, yönel-
me… gibi anlamlar kazandırır.
Onunla gitmeyeceğim.
b.t y
Bunları senin için aldım.

n b.t y
Ormana doğru yürüdü.

b.t y
Not: Ġlgeç tümleçleri belirteç tümleci olarak da ka-

bul edilir.
IDFHERRN
.SVV'|NPDQ$UúLYL
Örnek .SVV.D\QDN$UúLYL
Karlı ormanların ve dağların sunduğu muhteĢem
doğa manzaraları,
özne
empresyonist ressamların hünerli ellerinden
belirteç tümleci
yeni çıkmıĢ birer tablo gibi parıldıyor karĢımda.

belirteç tümleci yüklem d.tümleç
76


KPSS soruları (KPSS – 2003)
4. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde ara söz

(KPSS – 1999) vardır?
1. AĢağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili A) Lağım suları, ne yazık ki, kuyuların sularını
sözcükte zaman anlamı voktur? kirletti.
A) Senin aradığın kiĢi buradan ayrıldı. B) Üzümleri, bu hasırlara serip kurutuyoruz.
B) Öğrenciler bahçede sıralanırken yağmur baĢ- C) Tüm canlılar, beslenme zinciriyle birbirine
ladı. bağlıdır.
C) Kendisinden çoktandır haber alamadık. D) Zaman içinde kaybettiği gücünü, ününü yeni-
D) Bize gelince uzun uzun konuĢuruz, dedi. den kazandı.
E) Çağırmana gerek yok hemen geliyoruz. E) Bu uçaklar, 6 saatlik bir uçuĢta 36 ton oksijen
tüketiyor.
Yanıt: A Yanıt: A
(KPSS – 2002) (KPSS – 2004)

2. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde "Nasıl?" 5. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizil
sorusunun yanıtı vardır? sözcük cümleye zaman anlamı katmaktadır?
A) Ġnsanı insan yapan özelliklerden biri de ko-
A) Babasıyla annesi henüz gelmemiĢti. nuĢmadır.
B) Koltukta, hiç konuĢmadan oturuyordu. B) Çevremizdekilerle konuĢamadığımızda, dıĢ
C) Hafta sonunda ailesinin yanına gidecekti. dünyayla olan bağlantılarımız zayıflar.
D) KardeĢi, aldığı oyuncağı beğenmiĢti C) KonuĢma, bugün de iletiĢimde en etkili
E) Oğlunun bu sözleri, annesini incitmiĢti. araçlardan biridir.
D) KonuĢma yoluyla, kiĢiler arasındaki sorun-
Yanıt: B ların çoğu çözülebilir.
E) Ġnsanın konuĢması, kiĢiliğiyle ilgili ipuçları
verir.
(KPSS – 2002) Yanıt: B
3. AĢağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili
sözcük zaman belirtmektedir? (KPSS – 2009)
A) Tatil dönüĢü iki arkadaĢ okulun önünde bu- 6. (I) Dönüp dolaĢıp yine o parka geldi. (II) Küçük
luĢtular. bir parktı burası. (III) Yeni yapılmıĢtı. (IV) Birkaç yıl-
B) Yarınki toplantıda buna bir çözüm bulunur. lıktı henüz. (V) Güzel ve sağlamdı kanepeleri daha.
C) Onun her konuĢmasında duygusallık vardır. (VI) Her akĢamüstü bunlara insanlar oturup seyredi-
D) Bir gün, söylediklerimde doğruluk payı oldu- yorlardı çevreyi. (VII) Ama Ģimdi bomboĢ bunların
ğunu anlayacaksınız. hepsi.
E) Bu konuyu oraya geldiğimde uzun uzun ko- Bu parçadaki numaralanmıĢ cümlelerden han-
nuĢuruz. gileri devrik cümle değildir?
Yanıt: E A) I. ve II. B) I. ve III. C) II. ve IV.
D) IV. ve V. E) VI. ve VII.
Yanıt: B
IDFHERRN
.SVV'|NPDQ$UúLYL
.SVV.D\QDN$UúLYL
77

EBİM TurkceKonuAnlatımlıKİtap

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

EBİM TurkceKonuAnlatımlıKİtap

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Diğer kitaplar ve testler için aşağıdaki linki tıklayınız.

EĞİTİM BİLİMLERİ MERKEZİ

EBİM KPSS Kurslarının öğretmen adaylara armağanıdır.

Ahmet Nafiz DEMĠR

1. Bölüm. SÖZCÜĞÜN ANLAMI

SÖZCÜĞÜN ANLAMI SÖZCÜĞÜN ANLAM ÖZELLĠKLERĠ

Dil; düĢünce, duygu ve istekleri bir baĢkasına ak-

KardeĢim odada uyuyor. Soru:

Renkli giysiler sana çok yakıĢıyor.

mut; tasarım oluĢturmayanlar soyut sözcüklerdir. Evin perdelerini ütülüyordu.

3. Mecaz Anlam: Bir sözcüğün herhangi bir

Not: KarĢılaĢtırılan kavramlar eĢitse benzetme ol-

Not: KiĢileĢtirmede aynı zamanda kapalı istiare

EBİM KPSS Kurslarının öğretmen adaylara armağanıdır.

4. Kinaye: Bir sözün mecaz anlamda kullanılma- DEYĠM AKTARMASI

EBİM KPSS Kurslarının öğretmen adaylara armağanıdır.

KAPSAM YÖNÜNDEN SÖZCÜKLER

EBİM KPSS Kurslarının öğretmen adaylara armağanıdır.

ANLAM DARALMASI b. EĢ ve yakın anlamlı sözcüklerle yapılır:

EBİM KPSS Kurslarının öğretmen adaylara armağanıdır.

e. Ġkisi de anlamsız sözcüklerle yapılır. DEYĠMLER

2. Anlam Yönünden Ġkilemeler b. Bazı deyimler gerçek anlamlıdır.

EBİM KPSS Kurslarının öğretmen adaylara armağanıdır.

c. Ad tamlaması biçiminde olabilir Anlamına Göre

d. Cümle biçiminde olabilir a. Atasözlerinde mecaz anlam söz konusudur.

c. Hem kurallı hem de devrik cümle Ģeklinde ola-

EBİM KPSS Kurslarının öğretmen adaylara armağanıdır.

GeĢmiĢ yıllarda bu konuyla ilgili sorulan bazı

EBİM KPSS Kurslarının öğretmen adaylara armağanıdır.

(KPSS – 2009) (KPSS – 2011)

EBİM KPSS Kurslarının öğretmen adaylara armağanıdır.

2. Bölüm. CÜMLEDE ANLAM

Akıllı, köprüyü bulana kadar deli suyu geçer.

Bir yargı bildirmek amacıyla aralarında anlamsal

Cümlenin, yani yargının oluĢması için iki temel

ĠĢçiler çalıĢıyor. a. Eylem cümlesinde:

Akıl, kiĢiye sermayedir.

Bilinçli kiĢi bildiklerini uygulayan kiĢidir. c. KoĢul cümlelerinde:

BaĢarı çalıĢılarak elde edilir. Böyle havalarda sıkı giyinirsen üĢümezsin.

KONUYA BAKIġ AÇISI

EBİM KPSS Kurslarının öğretmen adaylara armağanıdır.

Cümlenin birimleri arasındaki biçim ve anlam iliĢki-

Kalp kalbe karĢıdır.

A) dizimde derman kalmadı.

EBİM KPSS Kurslarının öğretmen adaylara armağanıdır.

Sırrımı sana söylerim ama baĢkasına söyle-

Onu aramadım diye bana kızmıĢ.

EBİM KPSS Kurslarının öğretmen adaylara armağanıdır.

Benzine gelen son zamlar sürücüler tarafın-

Derğerlendirme bildiren yargılar Öznel Cümleler

EleĢtiri bildiren yargılar Doğrudan anlatım içeren cümleler

EBİM KPSS Kurslarının öğretmen adaylara armağanıdır.

CÜMLEDE ANLAMIN OLUġMASI

Sözcüğün Cümleye Kattığı Anlam

Sözün Cümleye Kattığı Anlam

Ekin Cümleye Kattığı Anlam.

Noktalamanın Cümleye Kattığı Anlam

Özlü Sözlerin Cümleye Kattığı Anlam

Bu sözde mum, bilgili kiĢileri; dip, bu kiĢilerin ya-

Tanyeri ağarınca hırsızın gözü kapanır.

EBİM KPSS Kurslarının öğretmen adaylara armağanıdır.

GeĢmiĢ yıllarda bu konuyla ilgili sorulan bazı (KPSS – 2007)

EBİM KPSS Kurslarının öğretmen adaylara armağanıdır.