Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik (1998) Ile Eurocode (8 Ve 2) 'Nin Karşılaştırılması Ve Yapı Elemanları Hesabının Incelenmesi PDF

AFET BLGELERNDE YAPILACAK YAPILAR HAKKINDA
YNETMELK (1998) LE EUROCODE (8 ve 2) NN GENEL

KARILATIRILMASI VE YAPI ELEMANLARI HESABININ
PROBLEMLERLE NCELENMES

FLZ OCAK

YKSEK LSANS TEZ
NAAT MHENDSL

GAZ NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

EYLL 2005
ANKARA
i

ii

iii
AFET BLGELERNDE YAPILACAK YAPILAR HAKKINDA
YNETMELK (1998) LE EUROCODE (8 ve 2) NN GENEL
KARILATIRILMASI VE YAPI ELEMANLARI HESABININ
PROBLEMLERLE NCELENMES
(Yksek Lisans Tezi)

Filiz OCAK

GAZ NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
Eyll 2005

ZET

Bu yksek lisans tezi almasnda, Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar
Hakknda Ynetmelik (1998) ile Eurocode 8 genel kurallar ve hesap ilkeleri
asndan karlatrlmaya allmtr. Daha sonra her iki ynetmelik iin de
rnek problemlerle karlatrma yaplmtr.

Bu alma 6 blmden olumaktadr.

Genel bir giri nitelii tayan ilk blmde, almann amac ve baz temel
bilgiler aktarlmtr.

kinci blmde, her iki ynetmelik iin de karlatrmal olarak temel
gereklilikler, uyulmas gereken kriterler, zemin koullar, temellere ilikin
kurallar, deprem ykleri, spektral ivme katsays, deprem yklerinin dier
yklerle birletirilmesi ele alnmtr.

nc blmde, depreme dayankl bina tasarmyla ilgili temel prensipler,
yapsal dzensizlikler, nem snflar ve nem faktrleri, modelleme ve hesap
yntemleri yine iki ynetmelik iin de karlatrlmal olarak incelenmitir.
iv
Drdnc blmde, betonarme binalar iin depreme dayankl tasarm
kurallar ele alnmtr. Betonarme tayc sistemlerin snflandrlmas, kesit
hesab,malzeme dayanmlar, donat kurallar betonarme yap elemanlar iin
aklanm ve karlatrma yaplmtr.

Beinci blmde ise, betonarme yap elemanlar ile ilgili rnek problemler her
iki ynetmelik iin zlmtr.

Son blm olan sonu blmnde, genel bir deerlendirme yaplmtr.

Bilim Kodu : 958
Anahtar Kelimeler : Deprem yk, spektral ivme katsays, bina nem katsays,
modelleme
Sayfa Adedi : 164
Tez Yneticisi : Prof. Dr. Abdssamet ARSLAN
v
GENERAL COMPARSON OF EUROCODE (8 AND 2) AND
REGULATONS REGARDNG SESMC REGON STRUCTURES (1998)
AND ANALYSS OF STRUCTURAL MEMBERS WTH SAMPLE
PROBLEMS
(M.Sc.Thesis)

Filiz OCAK

GAZI UNIVERSITY
INSTUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY
September 2005

ABSTRACT

In this masters theisis, Eurocode (8 and 2) and Regulations Regarding Seismic
Region Structures (1998) are compared on the basis of general rules and
analysis principles. Later on sample problems for both codes are compared.

This document consists of six chapters.

Chapter 1 is an introduction and the aim of this work and some basic
information is stated.

In Chapter 2, basic requirements, criterias, soil conditions, foundation
provisions, earthquake loads, spectral accerelation coefficitiens, combination of
earthquake loads are analized for both codes.

In Chapter 3, basic principles regarding design of structures against
earthquakes, structural irregularities, importance classes and importance
factors, modelling and calculations in both codes are compared.

vi
Chapter 4 covers the design provisions for earthquake resistant reinforced
concrete structures. Classification of load carrying reinforced concrete systems,
strength of materials, cross-section analysis, reinforcement requirements are
stated.

Chapter 5 includes the sample problems on reinforced concrete structure
members are solved for both codes.

Last chapter is conclusion and a general evaluation is conducted in this chapter.

Science Code : 958
Key Words : earthquake loads, spectral accerelation coefficitiens, importance
classes, modelling
Page Number : 164
Adviser : Prof. Dr. Abdssamet ARSLAN

vii
TEEKKR

almalarm boyunca yardm ve katklaryla beni ynlendiren deerli hocam
Prof.Dr. Abdssamet ARSLANa, yine kymetli ve yol gsterici ders notlarndan
faydalandm hocam Yrd. Do. Dr. Orhan DOANa, ayrca yardmlarn benden
esirgemeyen Ara. Gr. ule KORKMAZ, Ara. Gr. Mustafa KAYA ve Ara. Gr.
Alper BYKKARAGZe teekkr bir bor bilirim. Ayrca manevi desteklerini
benden esirgemeyen ve her zaman yanmda olduklarn bildiim sevgili ailem ve
nianlm Ali ERe sonsuz teekkrler.

viii
NDEKLER
Sayfa
ZET...........................................................................................................................iii

ABSTRACT..................................................................................................................v

TEEKKR...............................................................................................................vii

NDEKLER..........................................................................................................viii

ZELGELERN LSTES.......................................................................................xiii

EKLLERN LSTES..............................................................................................xv

SMGELER VE KISALTMALAR..........................................................................xvii

1. GR........................................................................................................................1

2. GENEL LKE VE KURALLARIN KARILATIRILMASI................................3

2.1. Ama ve Temel Gereklilikler.............................................................................3

2.1.1. Eurocode 8...............................................................................................3

2.1.2. Afet blgelerinde yaplacak yaplar hakknda ynetmelik......................4

2.2. Uyulacak Kriterler.............................................................................................6

2.2.1. Eurocode 8...............................................................................................6

2.2.2. Afet blgelerinde yaplacak yaplar hakknda ynetmelik......................8

2.3. Zemin Koullar ve Zemin Snflar...................................................................9

2.3.1. Eurocode 8..............................................................................................9

2.3.2. Afet blgelerinde yaplacak yaplar hakknda ynetmelik....................11

2.4. ev Stabilitesi...................................................................................................13

2.4.1. Eurocode 8............................................................................................13


2.5. Svlama Potansiyelinin rdelenmesi..............................................................14

2.5.1. Eurocode 8............................................................................................14
ix
Sayfa

2.6. Temellere likin Kural ve Koullar................................................................15

2.6.1. Eurocode 8............................................................................................15


2.7. stinat Yaplar.................................................................................................18

2.7.1. Eurocode 8............................................................................................18


2.8. Zemin Yap Etkileimi.....................................................................................20

2.8.1. Eurocode 8............................................................................................20

2.8.2. Afet blgelerinde yaplacak yaplar hakknda ynetmelik...................20

2.9. Deprem Yk....................................................................................................21

2.9.1. Eurocode 8............................................................................................21


2.10. Deprem Yknn Dier Yklerle Birletirilmesi..........................................30

2.10.1. Eurocode 8..........................................................................................30

2.10.2. Afet blgelerinde yaplacak yaplar hakknda ynetmelik..................34

3. DEPREME DAYANIKLI BNA DZAYNI..........................................................36

3.1. Dizaynn Temel Prensipleri.....................................................................36

3.1.1. Eurocode 8............................................................................................36


3.2. Yapsal Dzensizlikler......................................................................................39

3.2.1. Eurocode 8............................................................................................39


x
Sayfa
3.3. nem Snflar ve nem Faktrleri.................................................................50

3.3.1. Eurocode 8............................................................................................50


3.4. Bina Arl....................................................................................................53

3.4.1. Eurocode 8............................................................................................53


3.5. Modelleme...............................................................................................54

3.5.1. Eurocode 8............................................................................................54


3.6. Analiz Ynteminin Seimi...............................................................................57

3.6.1. Eurocode 8............................................................................................57


3.7. Analiz Yntemleri ve Esaslar.................................................................62

3.7.1. Eurocode 8............................................................................................62


3.8. Non-lineer Metotlar.........................................................................................76

3.8.1. Eurocode 8............................................................................................76


3.9. Sismik Ykn Bileenlerinin Birletirilmesi...................................................79

3.9.1. Eurocode 8............................................................................................79


3.10. Yapya Dahil Olmayan elemanlar..................................................................82

3.10.1. Eurocode 8..........................................................................................82

xi
Sayfa
3.10.2. Afet blgelerinde yaplacak yaplar hakknda ynetmelik......84

3.11. Gvenlik Tetkikleri........................................................................................85

3.11.1. Eurocode 8..........................................................................................85

3.11.2. Afet blgelerinde yaplacak yaplar hakknda ynetmelik..................90

4. BETONARME BNALAR N ZEL KURALLAR...................................93

4.1. Kapsam...................................................................................................93

4.1.1. Afet blgelerinde yaplacak yaplar hakknda ynetmelik.93

4.1.2. Eurocode 2...................................................................................93

4.2. Malzeme.................................................................................................94

4.2.1. TS 500.......................................................................................94

4.2.2. Eurocode 2.................................................................................99

4.3. Basit Eilme.........................................................................................103

4.3.1. TS 500.................................................................................................103

4.3.2. Eurocode 2.................................................................................105

4.4. Basit Eilme ve Normal Kuvvet............................................................107

4.4.1. TS 500.................................................................................................107

4.4.2. Eurocode 2..................................................................................108

5. TS 500 VE EUROCODE 2 N KARILATIRMALI PROBLEMLER.........109

6. SONU VE NERLER....................................................................................144

KAYNAKLAR.........................................................................................................154
EKLER......................................................................................................................156
EK-1. Beton Dayanm zellikleri (TS 500).............................................................157
EK-2. Donat eliinin Mekanik zellikleri (TS 500)............................................158
EK-3. Kiriler in Snr Deerler (TS 500).............................................................159
EK-4. Abak 1 (TS 500)............................................................................................160
EK-5. Abak 2 (Eurocode 2).....................................................................................161
EK-6. l
a
= z/d izelgesi (Eurocode 2).....................................................................162
xii
Sayfa
EK-7.
Rd
Deerleri (Eurocode 2).............................................................................163
ZGEM..............................................................................................................164

xiii
ZELGELERN LSTES

izelge Sayfa

izelge 2.1. Zemin snflar (Eurocode 8)..................................................................10

izelge 2.2. Yerel zemin snflar (ABYYHY)..........................................................12

izelge 2.3. Zemin gruplar (ABYYHY)...................................................................12

izelge 2.4. Ba kirilerine ilikin minimum koullar (ABYYHY).........................17

izelge 2.5. Ana tayc sistem davran katsays (Eurocode 8)..............................25

izelge 2.6. Elastik spektrum katsaylar ve k
d1
ve k
d2
katsaylar (Eurocode 8).......25

izelge 2.7. Etkin yer ivme katsays (A
0
) (ABYYHY).............................................27

izelge 2.8. Spektrum karakteristik periyotlar (ABYYHY).....................................28

izelge 2.9. Tayc sistem davran katsays R (ABYYHY)..................................29

izelge 2.10. Yk Arttrma Katsaylar (Eurocode 8)................................................31

izelge 2.11. Yk birletirme katsaylar (Eurocode 8).............................................32

izelge 2.12. Yk ana birletirme durumuna rnek (Eurocode 8).............................32

izelge 2.13. Yk basitletirilmi birletirme durumuna rnek (Eurocode 8)...........33

izelge 3.1. Planda dzensiz olan yaplar (ABYYHY)..............................................43

izelge 3.2. Deyde dzensiz olan yaplar (ABYYHY)...........................................43

izelge 3.3. Binalar iin nem snflar ve nem faktrleri (Eurocode 8)..................51

izelge 3.4. Yap nem katsays I (ABYYHY).........................................................52

izelge 3.5. Yk azaltma katsays (Eurocode 8).......................................................53

izelge 3.6. Hareketli yk azaltma katsays (ABYYHY).........................................54

izelge 3.7. Analiz metodu seimi (Eurocode 8).......................................................58

izelge 3.8. Edeer deprem yk ynteminin kullanlma snr (ABYYHY)..........60

xiv
izelge Sayfa

izelge 3.9. Benzetilmi ivme kaydnn stasyoner ksmnn minimum sresi
(Eurocode 8)............................................................................................78

izelge 3.10. Yapya dahil olmayan elemanlar iin q
a
deerleri (Eurocode 8)........83

izelge 4.1. Beton snflar ve dayanmlar ( TS500)..........................................94

izelge 4.2. Snme katsays,
Ce
(uzun sre sonunda) (TS 500).......................96

izelge 4.3. Bzlme birim ekil deitirmesi,
cs
x10
3
(uzun sre sonunda)
(TS 500).........................................................................................96

izelge 4.4. Betonarme donat elii snflar ve zellikleri (TS 500)................98

izelge 4.5. Beton snflar (Eurocode 2)...........................................................99

izelge 4.6. E
cm
elastisite modl deerleri (Eurocode 2)................................100

izelge 4.7. Snme katsays
(,to)
(Eurocode 2)............................................100

izelge 4.8. Bzlme birim ekil deitirmesi
cs
(Eurocode 2)......................100

izelge 4.9. Malzeme gvenlik katsaylar (Eurocode 2)..................................101

izelge 4.10. elik snflar (Eurocode 2)................................................................102

xv
EKLLERN LSTES

ekil Sayfa

ekil 2.1. Elastik spektrum erileri (Eurocode 8).......................................................25

ekil 2.2. Elastik tasarm ivme spektrumu (ABYYHY).............................................28

ekil 3.1. Geri ekilme dzenlilii iin kriterler (Eurocode 8)...................................42

ekil 3.2. A1-Burulma dzensizlii (ABYYHY).......................................................44

ekil 3.3. A2- Deme sreksizlik dzensizlii (ABYYHY)....................................45

ekil 3.4. A3- Planda knt dzensizlii (ABYYHY)..............................................46

ekil 3.5. A4- Tayc eleman eksenlerinin paralel olmamas dzensizlii
(ABYYHY)............................................................................................47

ekil 3.6. B1- Komu katlar aras dayanm dzensizlii (zayf kat)
(ABYYHY)...........................................................................................48

ekil 3.7. B2- Komu katlar aras rijitlik dzensizlii (yumuak kat)
(ABYYHY)..................................................................................................48

ekil 3.8 . B3- Tayc sistemin dey elemanlarndaki sreksizlik dzensizlii
(ABYYHY)................................................................................................49

ekil 3.9. Hesap ynteminin seimi (ABYYHY).......................................................60

ekil 3.10 Katlara etkiyen deprem yklerinin dalm..............................................66

ekil 3.11 Katlara ve bodrum katlarna etkiyen deprem ykleri................................70

ekil 3.12 Kaydrlm ktle merkezi.........................................................................73

ekil 4.1. Betonun alma davran erisi (TS 500)..........................................97

ekil 4.2. Dikdrtgen kesitte beton basn gerilmeleri yayl (TS 500)...................97

ekil 4.3. eliin alma davran erisi (TS 500)...........................................98

ekil 4.4. Beton iin gerilme-birim ksalma deiimleri (Eurocode 2).............101

ekil 4.5. Dikdrtgen kesitte beton basn gerilmelerinin yayl....................102

xvi
ekil Sayfa

ekil 4.6. Donat iin gerilme-ekil deitirme erisi (Eurocode 2).................102

ekil 4.7 Kesitte oluan i kuvvetler (TS500)..........................................................104

ekil 4.8. Dikdrtgen kesitte basit eilme durumunda ekil deitirme ve
eilme durumu (Eurocode 2)....................................................................105

ekil 4.9. Basn donatl dikdrtgen kesitte basit eilme durumunda ekil
deitirme ve eilme durumu (Eurocode 2)..............................................106

ekil 4.10. Tablal kesitte etkili tabla genilii (Eurocode 2).................................106

ekil 4.11. G tkenmesi durumlarnda kesitin ekil deitirme izgileri.............107

ekil 4.12. Beton ve eliin ekil deitirme-gerilme hesap erileri (TS500)........108

ekil 4.13. Bileik eilme durumunda snr ekil deitirme durumlar...................108

xvii
SMGELER VE KISALTMALAR

Bu almada kullanlm baz simgeler ve ksaltmalar, aklamalar ile birlikte
aada sunulmutur.

Simgeler Aklama

A(T) Spektral vme Katsays
A
o
Etkin Yer vmesi Katsays
a
g
Sz konusu dnm periyodu iin dizayn yer ivmelenmesi
B
a
Tayc sistem elemannn a asal ekseni dorultusunda
tasarma esas i kuvvet bykl
B
ax
Tayc sistem elemannn a asal ekseni dorultusunda,
x dorultusundaki depremden oluan i kuvvet bykl
B
ay
Tayc sistem elemannn a asal ekseni dorultusunda, x'e dik
y dorultusundaki depremden oluan i kuvvet bykl
B
B
Mod Birletirme Ynteminde mod katklarnn birletirilmesi
ile bulunan herhangi bir byklk
B
D
Bb byklne ait bytlm deer
Ct Edeer Deprem Yk Ynteminde birinci doal titreim
periyodunun yaklak olarak belirlenmesinde kullanlan katsay
Di Edeer Deprem Yk Ynteminde burulma dzensizlii olan
binalar iin i'inci katta %5 ek dmerkezlie uygulanan
bytme katsays
d
fi
Binann i'inci katnda F
fi
fiktif yklerine gre
hesaplanan yerdeitirme
di Binann i'inci katnda deprem yklerine gre
hesaplanan yerdeitirme
E Deprem yk
F
fi
Birinci doal titreim periyodunun hesabnda i'inci kata etkiyen
fiktif yk
F
i
Edeer Deprem Yk Ynteminde i'inci kata etkiyen edeer
xviii
deprem yk
G Sabit yk
g
i
Binann i'inci katndaki toplam sabit yk
H
i
Binann i'inci katnn temel stnden itibaren llen ykseldii
H
N
Binann temel stnden itibaren llen toplam ykseklii
h
i
Binann i'inci katnn kat ykseklii
I Bina nem Katsays
k
1
,k
2
Srasyla T
C
ve T
D
'den byk titreim periyotlar iin
ivmelenme spektrumunun ekline etki eden sler
k
d1
,k
d2
Srasyla T
C
ve T
D
'den byk titreim periyotlar iirt
dizayn spektrumunun eklini etkileyen sler
M
r
r'inci doal titreim moduna ait modal ktle
M
xr
Gznne alnan x deprem dorultusunda binann r'inci doal
titreim modundaki etkin ktle
M
yr
Gznne alnan y deprem dorultusunda binann r'inci doal
titreim modundaki etkin ktle
m
i
Binann i'inci katnn ktlesi
m
i
Kat demelerinin rijit diyafram olarak almas durumunda,
binann i'inci katnn kaydrlmam ktle merkezinden geen
dey eksene gre ktle eylemsizlik momenti
N Binann temel stnden itibaren toplam kat says
n Hareketli yk katlm katsays
q
i
Binann i'inci katndaki toplam hareketli yk
R Tayc Sistem Davran Katsays
R
a
(T) Deprem Yk Azaltma Katsays
q Davran faktr
Q Hareketli yk
s Zemin parametresi
S
pa
(Tr) r'inci doal titreim modu iin ivme spektrumu ordinat (m/s
2
)
T Bina doal titreim periyodu (s)
T
1
Binann birinci doal titreim periyodu (s)
T
1A
Birinci doal titreim periyodu
xix
T
A
,T
B
Spektrum Karakteristik Periyotlar (s)
T
B
,T
C
Sabit spektral ivmelenme blmnn snrlar
T
D
vmelenme spektrumunun sabit yerdeitirme blmnn
balangc
T
r
, T
s
Binann r'inci ve s'inci doal titreim periyotlar [s]
V
i
Gznne alnan deprem dorultusunda binann i'inci katna etki
eden kat kesme kuvveti
V
t
Edeer Deprem Yk Ynteminde gznne alnan
depremdorultusunda binaya etkiyen toplam edeer deprem
yk (taban kesme kuvveti)
V
tB
Mod Birletirme Ynteminde, gznne alnan
deprem dorultusunda modlara ait katklarn birletirilmesi ile
bulunan bina toplam deprem yk (taban kesme kuvveti)
W Binann arl
w
e
Mekanik veya elektrik donanmn arl
w
i
Binann i'inci katnn arl
Y Mod Birletirme Ynteminde hesaba katlan yeterli doal
titreim modu says
Dizayn yer ivmelenmesinin yerekimi ivmesine oran
M
Sneklik dzeyi yksek perdelerin tabannda elde edilen eilme
momentleri toplamnn, binann tm iin tabanda meydana
gelen toplam devrilme momentine oran
Mod Birletirme Yntemi ile hesaplanan byklklerin alt
snrlarnn belirlenmesi iin kullanlan katsay
1
Yap nem katsays
i
i inci kattaki greli kat telemesi
(
i
)
max
i inci kattaki maksimum greli kat telemesi
(
i
)
ort
i inci kattaki maksimum greli kat telemesi
F
N
Binann N inci katna etkiyen edeer deprem yk
% 5 snm iin snm dzeltme faktr
bi
i inci katta tanmlanan burulma dzensizlii katsays
xx
ci
i inci katta tanmlanan dayanm dzensizlii katsays
ki
i inci katta tanmlanan rijitlik dzensizlii katsays

Ksaltmalar Aklama
ABYYHY Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik
CEN Comit Europen de Normalisation
TS Trk Standart

1
1. GR

Deprem byklkleri ortaya kardklar enerjiye bal olarak belirlenir. Byk
depremler iddetli hasarlar meydana getirirler ve seyrek meydana gelirler. Yani
dnm periyotlar uzundur. Buna karlk sk meydana gelen kk depremler az
hasar meydana getirir ve dnm periyotlar kktr. Deprem ynetmeliklerinde
yapnn amacna bal olarak dnm periyodu 100 ile 500 yl arasnda bulunan
depremlere kar binann dayanm sz konusu edilir.

Deprem, dey ykler altnda analiz ve tasarmn yaptmz bina ve dier
mhendislik yaplar zerine yatay, dinamik ve rastlantsal bir yk olarak
etkimektedir. Tpk rzgar yk gibi gzard edilemeyecek bu yatay etki, eitli
basitletirmeler ve kabuller yardmyla modellenir ve yapnn projelendirilmesi
srasnda gznne alnr.

Yukardaki deprem sonucu meydana gelen hasarlar bu konuda baz kurallarn
belirlenmesi gereini hissettirmitir. Bu kurallar deprem ynetmelii olarak
isimlendirilmitir.

Her lkenin ekonomisi, yapm teknolojisi, maruz bulunduu deprem tehlikesi
deprem kaytlarnn yeterlilik dzeyi, blgelere gre beklenen deprem iddeti ve
zemin durumu gibi etkenler birbirinden ok farkl olduundan bir lkenin
ynetmeliinin baka lkede uygulanmas genellikle uygun deildir.

Trkiye topraklarnn neredeyse tm deprem blgesi zerinde bulunmaktadr. Bu
nedenle yaplarn depreme dayanacak ekilde tasarlanarak, standartlara uygun,
kaliteli yap malzemeleriyle ina edilmesi, can gvenliimiz asndan yaamsal bir
neme sahiptir.

1 Ocak 1998 tarihinde yrrle giren Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar
Hakknda Ynetmelik deprem blgelerinde yaplacak yaplar hakknda nemli
yenilikler getirmitir.
2
Zaman zaman yeniden dzenlenen ve deprem ynetmelii olarak da anlan bu
ynetmelik, baka lke ynetmelikleri gibi baz ana konular ierir: lkeyi blgelere
ayrarak bunlarn deprem tehlikesini gsteren bir deprem haritas vermek, bu
blgelerde greceli deprem iddetine kar gelen deprem ivmesi tanmlamak, yap
trlerini nem ve snekliklerine gre snflandrmak, deiik yaplar iin hesap
esaslar vermek, dayanm ve snekliin salanmas iin yapm kurallar dzenlemek
gibi.

naat mhendisliindeki standartlamay gelitirmek iin 1926da kurulan Uluslar
aras Standartlar Organizasyonu (International Standards Organization ISO) ve
1962de Avrupa Standartlatrma Komisyonu (Comite Euro-International du Norm
CEN) kurulmu ve hazrlanan standartlarn belirli bir gei dneminden sonra kabul
edilmesi ve bunlara aykr den ynetmeliklerin de kaldrlmas tavsiye edilmitir.
Avrupa Birlii Ynetmelikleri nden saylan Eurocode larn 1998den itibaren ulusal
ynetmelikler yerine veya bu ynetmeliklerle paralel olarak kullanlmas
planlanmtr. Eurocode 8 ve 2de bunlarn iindedir.

Bu almada her iki ynetmelik konu balklar altnda karlatrlmaya
allmtr. Ayn zamanda son blmde TS 500 ve Eurocode 2deki betonarme yap
elemanlar iin hesap esaslar incelenmi ve karlatrma yaplmtr. Ve rnek
problemlerle bu pekitirilmitir.

3
2. GENEL LKE VE KURALLARIN KARILATIRILMASI

2.1. Ama ve Temel Koullar

2.1.1. Eurocode 8

Sismik blgelerde yaplacak yaplar, aadaki gerekliliklere uyacak ekilde dizayn
ve ina edilmelidir (1).

Gmeye kar dayanm koulu (gme olmamas koulu): Yap tanmlanan sismik
harekete dayanacak ekilde dizayn ve ina edilmelidir. Yani depremden sonra da
yapsal btnln ve yk tama kapasitesini korumaldr. Dizaynda sismik
hareket u ekilde ifade edilir (1).

a ) 50 yl iinde oluma olasl PNCR ile ilikilendirilen sismik hareket veya referans
dn periyodu TNCR ve ;
b ) nem faktr
1
.
Not 1 : nerilen P
NCR
ve T
NCR
deerleri P
NCR
= %10 ve T
NCR
= 475 yl.
Not 2 : T
R
= - T
L
/ln(1- P
R
). T
L
sismik hareket iin yl says. Yani sismik hareket
T
L
yl ierisinde,T
R
veya P
R
zerinden tanmlanabilir (1).

Hasarn snrlandrlmas koulu: Yap, dizayndaki sismik hareketten daha byk
gerekleme olaslna sahip sismik hareketlere, kullanm kstlayacak veya binann
fiyatna orantl byk masraflara yol amayacak ekilde dizayn ve ina edilmelidir.
Hasarn snrlandrlmas koulu bir alma olaslna (P
DLR
) ve 10 yllk bir dn
periyoduna (T
DLR
) sahiptir (1).
Not 3 : nerilen P
DLR
ve T
DLR
deerleri P
DLR
= %10 ve T
DLR
= 95 yl.

Gme olmamas koulu ve hasarn snrlandrlmas kouluiin
hedeflenen gvenilirlik binann veya yaplan iin tipine gre ulusal otoriteler
tarafndan belirlenir (1).
4
Gvenilirlik ayrm binalar nem snflarna yerletirerek yaplr. Her nem
snfna bir nem faktr (1) atanr. e yarad alanlarda, yaplarn uygun dizayn
edilebilmesi iin yaplarn nem faktr belirlenir (1).
Farkl gvenilirlik seviyeleri, referans sismik hareketin etkilerinin nem
faktryle arplmasyla bulunur (1).

2.1.2. Afet blgelerinde yaplacak yaplar hakknda ynetmelik

Bu ynetmeliin amac deprem yer hareketine maruz kalacak bina ve bina tr
yaplarn tamamnn veya baz blmlerinin depreme dayankl tasarm ve yapm
iin gerekli minimum koullarn ortaya konmasdr (2).

Kullanlabilirlik snr durumu: Blgede sk olarak ortaya kan kk depremlerin
yapnn fonksiyonuna herhangi bir olumsuz etki yapmamas, tayc sistemde
onarma gerek gsteren hasarn meydana gelmemesi istenir (3).

Hasar kontrol snr durumu: Kullanlabilirlik snr durumuna esas alnan depremden
daha byk depremlerde yapda baz hasarlar meydana gelir. Donat akma durumuna
gelirken, onarm gerekli olan geni atlaklar oluabilir. Bu ikinci snr durum,
ekonomik olarak onarlp glendirilecek durum ile onarm glendirilmesi
ekonomik olarak mmkn olmayan durumu birbirinden ayrr. Yapnn mr
boyunca, tayc sistemi bu snr duruma getirecek depremin meydana gelme
ihtimalinin dk olmas gerekir (3).

Gme kontrol snr durumu: Ynetmelikte ngrlen kuvvetlerden ok daha byk
etki oluturabilecek bir depremin meydana gelme olasl dktr. Ender olarak
meydana gelecek byk depremlerde yapda onarlmayacak hasarn meydana
gelmesi kanlmazdr. Byle bir depremin, sradan bir yapda, snrl hasarla
karlanmas ekonomik olmaz. Ancak byle bir durumda gme mekanizmasnn
kontrol edilerek, yapnn ksmen veya tamamen gmesinin meydana gelmesinin
nlenmesi ve yapnn iindekilerin hayatnn korunmas bu snr durumu tanmlar (3).
5
Elemanlardaki g tkenmesinin snek trden meydana gelmesinin salanmas ve
snek olmayan g tkenmesi ekillerinin nlenmesi bu kontroln esasn oluturur
(2).

ABYYHYte yapsal hasarn olumas kabul edilmektedir. lk bakta bu bir eliki
gibi gzkebilir; oysa bir eliki sz konusu deildir. ABYYHYte hakim olan bu
dnce, tm modern deprem artnamelerinin de ana felsefesini oluturmaktadr (5).

Genel olarak, deprem hasarnn kirilerde olmas istenir ve hasarn dey
tayclarda olumas zenle engellenir. Ayrca ve ayn nemde, kesme kuvveti
krlmasnn olumasna, kirite de, kolonda da izin verilmez (5).

Bu ynetmelikte esas alnan tasarm depremi, 50 yllk sre iinde alma olasl
%10 olan deprem hareketine kar gelmektedir (2).

Karlatrma: Depreme dayankl yap tasarmnda Eurocode 8de gmeye kar
dayanm ve hasarn snrlandrlmas esas alnmaktadr. Eurocode 8de gvenilirlik
ayrm binalar nem snflarna yerletirilerek yaplr. Hafif iddette bir deprem
meydana geldiinde yap dizayn aamasnda tasarlanan enerji datmn
gerekletirmeli ve kullanmaya devam edebilecek kadar hasar meydana gelmelidir.
iddetli bir deprem de ise yap da hasar meydana gelebilir ama yap btnln
korumaldr.

ABYYHYde depreme dayankl yap tasarmnda ise temel gereksinim vardr.
Kullanlabilirlik snr durumu, hasar kontrol snr durumu ve gme kontrol snr
durumu. Hafif iddetteki depremlerde binalardaki yapsal ve yapsal olmayan sistem
elemanlarnn herhangi bir hasar grmemesi, orta iddetteki depremlerde yapsal ve
yapsal olmayan elemanlarda oluabilecek hasarn onarlabilir dzeyde kalmas,
iddetli depremlerde ise can kaybn nlemek amac ile binalarn ksmen veya
tamamen gmesinin nlenmesidir.

6
2.2. Uyulacak Kriterler

2.2.1. Eurocode 8

2.1de belirtilen temel koullarn salanmas iin aadaki limit kriterleri kontrol
edilir (1).

Gme snr yk durumu: nsanlarn gvenliini tehlikeye sokan ve yklmalar veya
dier yapsal gmelerle ilgili olanlardr (1).

Bu durumun nlenmesi iin gerekli artlar :

Yap sisteminin EN 1998in ilgili ksmlarnda belirtilen dirence ve enerji
datma kapasitesine sahip olduu belirlenmelidir.
Yap sistemi iin seilecek dayanm ve sneklik deerlerinin kapsam, non-lineer
tepkisine gre belirlenir. lemler asndan, dayanm ve sneklik arasndaki iliki
EN 1998in ilgili ksmlarnda verilmi olan davran faktr q ile belirtilir (1).

q = 1 Enerji yutucu olmayan yap
(Malzemenin non-lineer dayanm kullanlmyor (1).)

q > 1 Enerji yutucu yap
(Malzemenin non-lineer dayanm kullanlyor. Enerji yutucu kuaklar ve kritik
blgeler sz konusudur (1).)

Not: Davran faktr q deeri; yapnn dinamik stabilite limitine ve yap
ayrntlarnn ksa dnem yorulma hesaplarna (zellikle bantlarda) gre
hesaplanmaldr. q belirlendiinde en olumsuz limit durumu kullanlmaldr.
Eurocode 8in eitli ksmlarnda verilen q deerleri bu koulu salyor kabul edilir
(1).
Yap bir btn olarak dizaynda kullanlan sismik hareketler altnda stabil
7
olmaldr. Kayma ve devrilme stabiliteleri gz nne alnmaldr. Yaplarn
devrilmesinin kontrol iin kurallar EN 1998in ilgili ksmlarnda verilmitir (1).
Temel malzemelerinin ve zeminin, st yapnn hareketinden doacak etkilere,
nemli kalc deformasyon gstermeden dayanaca tetkik edilmelidir. Tepki
hesaplanrken hareketi ileten yap elemanlarnn gsterebilecei dirence nem
verilmelidir (1).
ncelemelerde ikinci derece etkilerin hareket etkilerini deitirebilecei hesaba
Katlmaldr (1).
Dizayndaki sismik hareketlerin etkisindeki d elemanlarn hareketlerinin insanlar
iin risk tamad ve yap elemanlarna zarar vermedii tetkik edilmelidir (1)

Kullanma snr yk durumu: Yaplarn hizmet gerekliliklerini yerine getiremeyecek
lde hasarl olmalaryla ilgili olanlardr (1)

EN 1998in ilgili ksmlarnda belirtilen deformasyon limitleri ve dier limitleri
karlayacak ekilde hasara kar yeterli bir gvenlik derecesi salanmaldr (1).
nsanln gvenlii iin nemli yaplarda, yaplarn sismik olaydan sonra hayati
ilevleri yerine getirmeye devam edebilecek dayanm ve rijitlie sahip olduklar
tetkik edilmelidir (1).

Alnmas gereken dier zel nlemler unlardr.

Yaplar planda ve boykesitte basit ve dzenli olmaldr. Bu gerektiinde yaplar
dinamik olarak birbirinden bamsz paralara blnerek gerekletirilebilir (1).
Tmyle sneklikten, gevrek krlmalardan ve stabil olmayan mekanizmalarn
vaktinden nce meydana gelmesinden kanlmaldr. Gevrek krlmadan kanmak
ve enerji yutucu elemanlarn amalanan ekilde almalarn salamak iin, deiik
yapsal elemanlarda dayanmn derece derece artt kapasite dizayn metoduna
bavurulur (1).
Bir yapnn sismik performans byk lde kritik noktalarnn veya
8
elemanlarnn davranlarna bal olduu iin,zellikle bu noktalarn kuvvetleri nasl
ilettiklerine ve enerjiyi nasl dattklarna dikkat edilmelidir. Bunun iin yap
elemanlarnn non-lineer olduunun tahmin edilebilen ksmlarna zel ilgi
gsterilmelidir (1).
Zeminin ve yapsal olmayan elemanlarn ekil deitirme etkilerinin de gznne
alnd yeterli bir yapsal model seilmelidir (1).
Zeminin sertlii st yap hareketlerini yere mmkn olduunca dzenli aktaracak
kadar yeterli olmaldr (1)
Kprler haricinde, ayn yapda dinamik olarak bamsz paralar olmadka tek
tip temel kullanlmaldr (1).
Dizayn belgeleri yap elemanlarnn boyutlarn, zelliklerini ve detaylarn
gstermelidir. Uygunsa kullanlacak zel cihazlar ve yap elemanlaryla d
elemanlarn arasndaki mesafeleri de iermelidir. Gerekli kalite kontrol koullar da
verilecektir (1).
naat srasnda zel kontrol gerektirecek nemli yap elemanlar dizayn
izimlerinde gsterilmelidir. Bu durumda kontrol yntemleri de belirlenecektir (1).


Gme snr yk durumu, hasarn snrlandrlmas ve kullanma snr yk durumu
artlar geerlidir. Bir btn olarak deprem yklerini tayan bina tayc sisteminde
ve ayn zamanda tayc sistemi oluturan elemanlarn her birinde, deprem
yklerinin temel zeminine kadar srekli bir ekilde ve gvenli olarak aktarlmasn
salayacak yeterlikte rijitlik, kararllk ve dayanm bulunmaldr. Bu balamda
deme sistemleri, deprem kuvvetlerinin tayc sistem elemanlar arasnda gvenle
aktarlmasn salayacak dzeyde rijitlik ve dayanma sahip olmaldr (2).

Binaya aktarlan deprem enerjisinin nemli bir blmnn tayc sistemin snek
davran ile tketilmesi iin bu ynetmelikte belirtilen snek tasarm ilkelerine
titizlikle uyulmaldr (2).
9
Dzensiz binalarn tasarmndan ve yapmndan kanlmaldr. Tayc sistem
planda simetrik veya simetrie yakn dzenlenmeli ve burulma dzensizliine
olabildiince yer verilmemelidir. Ayn zamanda herhangi bir katta zayf kat veya
yumuak kat durumu oluturan dzensizliklerden kanlmaldr (2).

(C) ve (D) grubuna giren zeminlere oturan kolon ve zellikle perde temellerindeki
dnmelerin tayc sistem hesabna etkileri, uygun idealletirme yntemleri ile gz
nne alnmaldr (2).

Karlatrma: Gme snr yk durumu ve hasarn snrlandrlmas her iki
ynetmelikte de geerlidir. Ve bu koullarn salanmas iin gerekli olan kriterler,
her iki ynetmelikte de hemen hemen ayndr. Bu kriterler u ekilde zetlenebilir;

Yapnn bir btn olarak dizayndaki deprem hareketleri altnda stabil olmas, snek
davran ilkelerine uyma, dzensiz bina yapmndan kanma, yapnn kritik
noktalarnn enerjiyi nasl ilettiine dikkat etmek, deprem yklerinin temel zeminine
kadar srekli bir ekilde ve gvenli olarak aktarlmasn salayacak yeterlikte rijitlik,
kararllk ve dayanm bulunmas, temel malzemelerinin ve zeminin st yapnn
hareketinden doacak etkilere kalc deformasyon gstermeden dayanmas gibi.

2.3. Zemin Koullar ve Zemin Snflar

2.3.1. Eurocode 8

izelge 2.1de verilen tiplere gre yer koullarn belirleyecek uygun aratrmalar
yaplmaldr (1).
naat alan ve zemin normalde, krlma, eim stabilitesi ve deprem anndaki
younlama ve svlama nedeniyle kalc yerleme risklerinden arnm olmaldr
(1).
10
Projenin zel koullarna ve yapnn nem derecesine bal olarak sismik
hareketin belirlenmesi iin jeolojik almalar veya zemin incelemeleri
yaplmaldr (1)
izelge 2.1de verilen ve burada tabaka profil ve parametreleriyle tanmlanan
zemin tipleri, yerel zemin koullarnn sismik harekete etkisini belirler. Bu ayrca
derin jeolojinin sismik harekete etkisi dnlerek de yaplabilir (1).
Plan uygunsa kayma hzna, vs (m/s), gre snflandrlr (1).

vs = 30/(
i = 1,N
hi/vi) [2.1]

izelge 2.1. Zemin snflar (Eurocode 8)

Zemin
Snf
Tabaka Profilinin Tanm Kayma Hz
v
s
(m/s)
zerinde 5 m.yi gemeyen kalnlkta zayf zemin tabakas
bulunan ve kayma hz vs en az 800 m/s olan kaya veya
benzeri jeolojik formasyon.

> 800
A
Mekanik zellikleri derinlikle artan, 10 m derinlikteki
kayma hz vs en az 400 m/s olan onlarca metre kalnlnda
sert kum, akl ve ar konsolide kil tabakalar.

> 400

B Minimum kayma hz vs, 10 m derinlikte 200 m/s
deerinden 50 m derinlikte 350 m/s deerine artan, onlarca
metreden yzlerce metreye kadar bulunabilen orta sklkta
kum, akl veya orta sert kil tabaklar.
>200
(10 m derinlikte)
>350
(50 m derinlikte)
En st 20 m de kayma dalga hz vs 10 m derinlikte 200 m/s
den daha kk olan ve baz yumuak koheziv tabakalar da
ierebilen gevek kohezyonsuz zemin tabakalar.
<200

C
En st 20 m de kayma dalga hz vs 10 m derinlikte 200 m/s
deerinden daha kk olan yumuak-orta sert aras
koheziv zeminlerin etkili olduu dolgular.
<200

11
En az 10 m lik kil-silt katmanlar ieren yksek plastisite indeksine (PI>40) ve
yksek nem oranna sahip yumuak kil/silt tortular ieren C grubu zeminlere zel
dikkat gerekir. Bu zemin tipleri ok kk vs deerlerine, dk i nemlenmeye ve
uzun lineer davranlara sahiptir ve bu yzden anormal yap etkileimi gsterirler. Bu
durumda sismik hareketin tanm iin zel tanmlama gerekir. Bu tepki
spektrumunun vs deerine bants ve katmanla dier katmanlarn sertlik fark
belirlenebilir (1).

Zemin tanmlanrken birim deformasyonlarn artmasyla oluan yumuama ve
boluk suyu basnlarndaki tekrarl ykleme nedeniyle oluan artlar gz nne
alnmaktadr. Sismik ykler altnda zemin profilinin belirlenmesi konularnda
sismik mikro blgeleme haritalar yada kriterlerin hesaba katlmas istenmektedir.
Elde edilen sonularn ayrca zemin aratrmalar tarafndan destekleme koulu da
salanmas gerektii belirtilmektedir (9).


Aada belirtilen binalarda, gerekli saha ve laboratuar deneylerine dayanan zemin
aratrmalarnn yaplmas, ilgili raporlarn dzenlenmesi ve proje dkmanlarna
eklenmesi zorunludur (2).

a ) Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde toplam ykseklii 60 m den fazla
olan tm binalar (2),
b ) Btn deprem blgelerinde, bina yksekliinden bamsz olarak Bina nem
katsaysnn I = 1,5 ve I = 1,4 olduu binalar (2).

12
izelge 2.2. Yerel zemin snflar (ABYYHY)

Yerel Zemin
Snf
Zemin Grubu ve En st Zemin Tabakas
Kalnl (h
1
)
Z1 (A) grubu zeminler h
1
<15 m olan (B) grubu
zeminler
Z2 h
1
>15 m olan (B) grubu zeminler h<15 m olan
(C) grubu zeminler
Z3 15 m< h <50 m olan (C) grubu zeminler h<10 m
olan (D) grubu zeminler
Z4 h >50 m olan (C) grubu zeminler h>10 m olan
(D) grubu zeminler

izelge 2.3. Zemin gruplar (ABYYHY)

Zemin
Grubu
Zemin Grubu Tanm Stand.
Penetr.
(N/30)
Relatif
Sklk
(%)
Serbest
Basn
Direnci (kPa)
Kayma
Dalgas
Hz (m/s)

(A)
1. Masif volkanik kayalar
ve ayrmam salam
metamorfik kayalar, sert
imentolu tortul kayalar...
2. ok sk kum,
akl..........
3. Sert kil ve siltli kil...

___

> 50

> 32

___

85 100
___

> 1000
___

> 400

> 1000

>700

> 700

(B)
l.Tf ve aglomera gibi
gevek volkanik kayalar
sreksizlik dzlemleri
bulunan ayrm imentolu
tortul kayalar.....
2. Sk kum, akl.........
3. ok kat kil ve siltli kil...

___

30 - 50
16-32

___

65 85
__

500 1000

___

200 400

700 - 1000

400 700

300 - 700

(C)
1. Yumuak sreksizlik
dzlemleri bulunan ok
ayrm metamorfik
kayalar ve imentolu tortul
kayalar........
2. Orta sk kum, akl......
3. Kat kil ve siltli kil..........

___

10 30
8-16

___

35 65
__

<500

___

100 200

400 700

200 400

200 300

(D)

1. Yeralt su seviyesinin
yksek olduu yumuak
kaln alvyon tabakalar
2. Gevek kum........
3. Yumuak kil. siltli kil......
___

<10
<8
___

<35
__
___

___
<100
<200

<200

<200
13

Karlatrma: Eurocode 8'de zemin A, B ve C olarak snflandrlmtr. Bu
snflandrma zemin spektrum karakteristik periyotlarnn belirlenmesinde
kullanlmaktadr. Eurocode 8de zemin kayma hzna gre snflandrlr. Tabaka
profil ve parametreleriyle tanmlanan zemin tipleri yerel zemin koullarnn sismik
harekete etkisini belirler.

ABYYHYde ise zemin A, B, C ve D olmak zere 4 gruba ayrlmaktadr. Burada
yerel zemin snf belirlenirken zemin tabakas kalnl esas alnmtr. Bu bilgiler
spektrum karakteristik periyotlarnn belirlenmesi, duvar alt temelleri ve ba
kirilerine ilikin minimum koullarn saptanmas, zemin emniyet gerilmeleri ile
kazklarn emniyetli tama yklerinin tespiti ile zemin-yap etkileiminin
irdelenmesinde kullanlmaktadr. ABYYHYde zemin gruplamasnda standart
penetrasyon deneyi, rlatif sklk, serbest basn direnci ve kayma dalgas hz esas
alnmtr.

Her iki ynetmelikte de projenin zel koullarna ve yapnn nem derecesine bal
olarak sismik hareketin belirlenmesi iin jeolojik almalar veya zemin incelemeleri
yaplmaldr.

2.4. ev Stabilitesi

2.4.1. Eurocode 8

Eurocode 8/5'de ev stabilitesi dinamik durumlar gznne alarak konuyu daha
detayl ele almtr. Eurocode 8/5'e gre dinamik analiz sonlu elemanlar, rijit
bloklar veya basitletirilmi metod ile yaplabilir. Basitletirilmi statik metod
yzey topografyasnn ve zemin tabakalamasnn dzensizlik gstermedii yerlerde
kullanlabilir. Ancak yksek boluk suyu basnc oluturabilecek ve tekrarl ykler
altnda rijitlik kaybna yol aabilecek zeminlerde basitletirilmi statik metod gibi
metodlarn uygulanmamas gerektii belirtilmektedir (9).

14
Ayrca Eurocode 8/5'te ekler blmnde "Toporafk Bytme Faktrleri" ad
altnda zemin evlerinin stabilite tahkikinde kullanlan basitletirilmi olarak birka
bytc faktr verilmitir. Bu faktrlerin yksek uurum ya da vadi gibi 30m.'den
yksek olan iki boyutlu dzensizliklere bal yamalara uygulanma zorunluluu
olduu belirtilmektedir (9)


ABYYHYde ev stabilitesiyle ilgili bir blm bulunmamaktadr. ev stabilitesi TS
7994de detayl olarak incelenmektedir. Ancak dinamik ykler altndaki davran bu
standartta yer almamaktadr (9).

Karlatrma : ABYYHYde ev stabilitesiyle ilgili herhangi bir blm
bulunmamaktadr. ev stabilitesi TS 7994de detayl olarak incelenmektedir.
Eurocode 8de ev stabilitesi dinamik durumlar gznne alarak konuyu daha
detayl ele almtr. Eurocode 8e gre dinamik analiz sonlu elemanlar, rijit bloklar
veya basitletirilmi metot ile yaplr.

2.5. Svlama Potansiyelinin rdelenmesi

2.5.1. Eurocode 8

Svlamann tahkiki, temel zemin iinde geni tabakalar halinde kaln yada gevek
kum tabakalarnn bulunmas veya siltli/killi ince tanelerin olup olmamas
durumlarna gre; ayrca temelin yer alt su seviyesinin altnda olup olmamas; bu
tabakann zemin yzeyine yakn yerlerde olmas durumunda yaplmas gerektii
vurgulanmaktadr. Bu deerlendirme, yapnn mr boyunca srecek biimde,
serbest alanda inaat sahas artlar iin (zemin yzeyi ykseklii, yeralt su seviyesi
ykseklii) yerine getirilmelidir (9).

15

Btn deprem blgelerinde, yeralt su seviyesinin zemin yzeyinden itibaren 10
metre iinde olduu durumlarda (D) grubuna giren zeminlerde Svlama
Potansiyeli'nin bulunup bulunmad, saha ve laboratuar deneylerine dayanan uygun
analiz yntemleri ile incelenmesi ve sonularnn belgelenmesi gerektii
belirtilmektedir (9).

Karlatrma: Svlama potansiyelinin irdelenmesi ABYYHYin aksine Eurocode
8'de olduka detayl ele alnm olup uygulaycya basit yntemler nererek tahkikin
yaptrlmas zorunlu hale getirilmitir. zellikle svlamann Marmara depreminde
nemli hasar ve gmelere neden olduu unutulmamaldr.

2.6. Temellere likin Kural ve Koullar

2.6.1. Eurocode 8

Temel sistemi

Sismik alanlarda yaplacak yapnn temeli aadaki koullara uygunluk salamaldr.

Faaliyet etkilerinin zemine aktarlmas kriterlerine gre st yapya ait mevcut
kuvvetler nemli kalc deformasyonlar olmakszn zemine aktarlr.
Sismik faaliyetlerden dolay meydana gelen zemin deformasyonlar
yapnn nemli fonksiyonel gereksinimleri ile uygunluk iinde olmaldr.
Temel, belirsiz sismik etkiden oluacak tm risklerin snrlandrlmasndan
sonra tasarlanmal ve yaplmaldr (9).

Sismik ykler altndaki zeminin tama gcnn tespitinde greceli olarak dk
gerilme seviyelerinde bile balayabilecek muhtemel dayanm ve rijitlikteki dme
16
mekanizmalarnn da gz nne alnmas gerekebilir. Eer bu olgu hesaba katlrsa,
malzemenin ksmi emniyet faktrleri iin azaltlm deerler kullanlabilir (9).

Ba kirilerinde eksenel kuvvet tasarm formlleri farkl zemin gruplarna gre
tanmlanmtr. Temel demelerinde alnacak eksenel kuvvetler ba
kirilerindekilerle ayndr. Ayrca radye temel ve sandk tipi temeller iin tekil
temellerde kullanlan tasarm artlarn salamak gerektii belirtilmektedir (9).

Kazkl temeller

Kazklar ve payandalar aadaki iki tip etkiyi nlemek iin tasarlanmaldr:

st yapdan gelen atalet kuvvetlerine gre: Bunlar faaliyet etkilerinin zemine
aktarlmas kriterlerine gre st yapya ait N
sd
, V
sd
, M
sd
ile birletirilmi statik
yklerden oluan kuvvetlerdir (9).
Sismik dalgalarn neden olduu zeminin deformasyonlarndan doan
kinematik kuvvetlerine gre (9).

Ayrca kazk balarnn kmesi ve dnmesi gibi kazklardaki i kuvvetlerin
analizinde aada belirtilen modeller, gereki biimde tretilebilir (9):

Kazn eilme rijitlii,
Zemindeki gerilme byklne ve tekrarl yklemelerin etkilerine gre kazk
boyunca meydana gelen zemin reaksiyonlar,
Kazklarn birbiriyle olan dinamik etkileimi (ayrca kazklarn grup etkisi de
denebilir),
Kazk bandaki dnme serbestlii veya kazk ile yap arasndaki birleimi (9).

17

Temel sistemi

Bina temelleri, deprem srasnda oturma veya farkl oturmalardan dolay st yapda
hasara neden olmayacak biimde, oturduklar zeminin zellikleri gz nne alnarak,
zemin mekanii ve temel inaat ilkelerine gre yaplmas gerektii belirtilmektedir
(9).

Temel ba kirileri: (A) grubundaki zeminlerde yaplmayabilir. Ayrca zemin grubu
ve deprem blgesine bal olarak alnmas gereken minimum eksenel kuvvet, enkesit
boyutu, enkesit alan (cm
2
) ve boyuna donat adetleri izelge 2.4de verilmitir (9).

izelge 2.4. Ba kirilerine ilikin minimum koullar (ABYYHY)

KOULUN TANIMI Deprem
Blgesi
Zemin
Grubu
(A)
Zemin
Grubu
(B)
Zemin
Grubu
(C)
Zemin
Grubu
(D)
1. Ba kiriinin minimum
eksenel kuvveti
1,2
3,4

%6
%4
%8
%6
%10
%8
%12
%10
2. Minimum enkesit boyutu
(cm)
1,2
3,4
25
25
25
25
30
25
30
25
3. Minimum enkesit alan
(cm
2
)
1,2
3,4
625
625
750
625
900
750
900
750
4. Minimum boyuna donat 1,2
3,4
414
414
416
414
416
416
418
416

Kazkl temeller

Kazklar deprem hesabnda bina tayc elemanlar olarak styap ile birlikte gz
nne alnmas veya yatay ve dey kazk rijitliklerinin kazk balklarnn altnda
edeer yaylarla idealletirilmesi gerektii vurgulanmaktadr. Hesaplarda, grup
etkisi de dikkate alnarak kazklarn zemine yatay ve dey dorultulardaki
yataklanmalar (kazk-zemin etkileimi) ile birlikte, kazk balarnn ve ba
18
kirilerinin rijitlik ve eylemsizlik zellikleri gz nne alnmas gerektii
belirtilmitir (9).

Kazkl temellerde kazn yatay ve eksenel ykler iin emniyetli tama yk
deprem durumunda en fazla % 50 arttrlabilir (9).

Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde deye gre eimleri 1/6'dan daha
fazla olan eik kazklar kullanlmas uygun deildir. Kazkl temeller eksenel
yklere ek olarak depremde oluan yatay yklere gre de hesaplanmas gerektii
belirtilmitir (9).

Karlatrma: Temellerin dizaynna ilikin konular ncelikle TS 500de
(Betonarme yaplarn tasarm ve yapm kurallar) verilmi olmakla beraber
ABYYHYde kazkl temeller, temel ba kirileri konular detayl olarak
incelenmitir. Eurocode 8'de ise bu ekilde minimum koullar verilmemitir.
ABYYHY bu konuda kullanm bakmndan daha rahat bir yol nerdii aktr.

Kazkl temeller konusu her iki ynetmelikte de ayrntl incelenmi olup,
ABYYHYde daha ok tasarm kurallarna yer verilmiken Eurocode 8 statik ve
dinamik analizde uygulanacak yntemler verilmitir.

2.7. stinat Yaplar

2.7.1. Eurocode 8

Kullanlan analiz metotlar ABYYHY ile byk bir uyum iindedir. Gerek sismik
faaliyet gerekse zemin ve su tasarm basnlar iin nerilen metotlar ayn
olmakla beraber en son ekte istinat yaplar iin basitletirilmi analiz ismi altnda
eitli durumlarda kullanlmak zere formller verilmitir. Bunlarn ana balklar
aada verilmitir (9):

stinat duvarnn toprak tarafna bakan yzndeki toplam dizayn kuvveti
19
stinat yapsnn stndeki zemin su seviyesi-Toprak basn katsays
Su tablas altndaki dinamik geirimsiz zemin-Toprak basn katsays
Su tablas altndaki dinamik geirimli zemin-Toprak basn katsays
Duvarn d yzeyindeki hidrodinamik basn
Rijit yaplar iin toprak basnc (9).


Deyde serbest konsol olarak alan zemin istinat duvarlarnn deprem
hesabnda, yatay toprak basncnn yannda duvarn kendi ktlesine ilikin deprem
kuvvetleri gz nne alnmayabilir. Statik toprak basnlarna ek olarak eitli
etkilerden oluabilecek dinamik toprak basnlar bir takm formller vastasyla
gz nne alnmtr. Bu formller u balklar altnda toplanabilir (9):

Toplam Aktif/Pasif Basn Katsaylar: K
at
, K
pt

Dinamik Aktif/Pasif Toprak Basnc: K
ad
, K
pd

Deprem Durumunda Zeminden Dolay Oluan Ek Dinamik Aktif/Pasif
Basnlar: p
ad
(z), P
ad

Dzgn Yayl D Yk'ten Dolay Oluan Basnlar: q
ad
(z), Q
ad

Tabakal Zemin Durumunda Dinamik Toprak Basnlar: Bu durumda, her bir
tabaka iin o tabakaya ait Kad ve Kpd tespit edilecektir (9).

Karlatrma: Her iki ynetmelik istinat yaplar konusunda hem statik hem de
dinamik analiz iin detayl yntemler vermektedirler. Eurocode 8de kullanlan
analiz metodlar ABYYHY ile byk bir uyum iindedir. Gerek sismik faaliyet
gerekse zemin ve su tasarm basnlar iin nerilen metotlar ayndr.

20
2.8. Zemin Yap Etkileimi

2.8.1. Eurocode 8

P- etkilerinin olduu, kpr payandalar, ky keson temelleri ve silolar gibi
ktleli yada derin oturan temeller ieren yaplar da ayrca fazla yumuak ve kayma
dalgas hz 100 m/sn den dk olan zeminle desteklenen yaplarda zemin yap
etkileiminin incelenme zorunluluu vardr (9).

Dinamik zemin-yap etkileiminin bir sonucu olarak elastik mesnetli yapnn sismik
tepkisi (rnein yap deforme olabilen zemin zerinde ise) ayn yapnn rijit
zeminde olmasna (sabit mesnet) ve serbest zemin hareketine tabi tutulmasna gre
birok durumda deiiklik gsterecektir. Bunlarn nedenleri zerinde durulmutur
(9).


C ve D gruplarna giren zeminlere oturan kolon ve zellikle perde temellerindeki
dnmelerin tayc sisteme etkileri uygun idealletirme yntemleri ile yaplmas
gerektii belirtilmitir. Ayrca 60 m'den yksek ve bina nem katsays'nn 1,4
veya 1,5 olan binalarda saha ve laboratuar deneylerine dayanan zemin
aratrmalarnn yaplmas zorunluluu vardr. Ayrca kazklarn deprem hesabnda
gz nne alnmaktadr (9).

Karlatrma: ABYYHY ve Eurocode 8 ynetmeliklerinin her ikisinde de zemin
yap etkileimi, daha zel olarak belirli zemin gruplarndaki zel yap tiplerinde
dikkate alnmas istenmitir. Yalnz en nemli fark ABYYHY'de yalnzca bina
tipi yaplar sz konusu iken dier ynetmelikte kpr payandalar, ky keson
temelleri ve silo gibi ktleli yada derin oturan temeller ieren yaplar da gz nne
alnmtr.

21
2.9. Deprem Yk

2.9.1. Eurocode 8

Genel

Yerel tehlikeye bal olarak, ulusal alanlar, ulusal otoriteler tarafndan sismik
blgelere ayrlmaldr. Tanm itibariyle her sismik blgede tehlike sabittir (1).

Eurocode 8 in ou uygulamas iin tehlike tek bir parametre ile tanmlanr. Yani A
tipi zemindeki en yksek referans zemin ivmesi ile (a
gR
). zel yaplar iin ek
parametreler Eurocode 8in ilgili ksmlarnda verilmitir (1).

Ulusal otoriteler tarafndan her sismik blge iin seilen en yksek dizayn zemin
ivmesi, ulusal otoriteler tarafndan seilen gme olmamas iin gereken dn
periyodu T
NCR
ye karlk gelir (T
NCR
= 475 yl). Bu referans dn periyodu nem
faktr
I
= 1 deerine kar gelir. Referans dndaki dn periyotlar iin (1):

a
g
=
I
. a
gR
[2.2]

Dk sismisite (hafif iddette depremler) durumlarnda basitletirilmi sismik
dizayn prosedrleri belirli yaplar iin kullanlabilir (1).

Not: Dk sismisite olarak a
g
0,08 g (0,78 m/s
2
) veya a
g
.S 0,1 g (0,98 m/s
2
)
kabul edilmesi nemlidir (1)

ok dk sismisite durumlarnda Eurocode 8 koullarnn uygulanmasna gerek
yoktur (1).

Not: ok dk sismisite olarak a
g
0,04 g (0,39 m/s
2
) veya a
g
.S 0,05 g (0,49
m/s
2
) kabul edilir (1).

22
Deprem hareketi ve deprem yknn temel gsterimi

Eurocode 8 kapsamnda yzeydeki bir noktada deprem yk, elastik zemin ivmesi
spektrumuyla gsterilir. Bu yzden elastik tepki spektrumu olarak adlandrlr (1).

Elastik tepki spektrumunun ekli sismik ykn gme olmamas ve hasarn
kstlanmas koulu iin ayn alnr (1).

nemli yaplar iin (
I
> 1,0) topografik geniletme etkileri hesaba katlmaldr (1).

Yatay deprem yk bamsz iki ortogonal bileenle tanmlanr ve ayn spektrumla
gsterilen iki yatay bileene sahiptir (1).

Deprem etkisinin dey bileeni ise, yatay spektral ordinatlar 0 T 0,15s arasnda
0,70 ile, T 0,50s ise 0,50 azaltlarak elde edilir. 0,15 T 0,50s arasnda dorusal
deiim kullanlarak azaltma yaplr (3).

Sismik hareketin yatay bileenleri iin, elastik tepki spektrumu S
e
(T) aadaki
ifadelerle tanmlanr (3):

0 T T
B
: S
e
(T) = a
g
.S[1+(T/T
B
)(.
0
-1)] [2.3a]
T
B
T T
C
: S
e
(T) = a
g
.S.
0
[2.3b]
T
C
T T
D
: S
e
(T) = a
g
.S.
0
[T
C
/T]
k
1
[2.3c]
T
D
T

: S
e
(T) = a
g
.S.
0
[T
C
/T
D
]
k
1
[T
D
/T]
k
2
[2.3d]

= ( 7/(2+)) 0,7 [2.4]

= Snm dzeltme katsays (=%5 viskoz snm iin = 1 olmak zere)

Yapda %5den farkl titreim snmleme oran kullanlacaksa, bu deer EN 1998
in ilgili ksmlarnda belirtilmitir (1).

23
Dizayndaki zemin deplasman, eldeki bilgilerin deerlendirmesi aksini
gstermedike aadaki gibi hesaplanacaktr (1) :

d
g
= 0,05.a
g
.S.T
C
.T
D
[2.5]

Tayc sistemler elastik tesi dorusal olmayan davranlar nedeniyle daha byk
tama kapasitelerine sahiptir. Bu sebepten dorusal elastik davrana gre
daha kk kuvvetlerin gz nne alnmas mmkndr. Dorusal olmayan
zmlemeden kanmak ve yapnn snekliini ve enerji yutma kapasitesini hesaba
katmak iin, deprem spektrumu azaltlarak dorusal zmleme yaplr. Bu azaltma
davran katsays q tanmlanarak ve yeni k
d1
ve k
d2
katsaylar kullanlarak yaplr.
Bu durumda g yer ekimi ivmesine gre boyutsuzlatrlm Boyutlama Spektrumu
S
d
(T) aadaki gibi tanmlanr (3):

0 T T
B
: S
d
(T) =

.S[1+(T/T
B
)(
0
/q-1)] [2.6a]
T
B
T T
C
: S
d
(T) =

.S.
0
/q

[2.6b]
T
C
T T
D
: S
d
(T) =

.S.
0
/q

[T
C
/T]
kd
1
0,20 [2.6c]
T
D
T

: S
d
(T) = .S.
0
/q

[T
C
/T
D
]
kd
1
[T
D
/T]
kd
2
0.20 [2.6d]

Tayc sistem davran katsays:

Yapnn snekliini ve enerji yutma kapasitesini gz nne alarak S
e
(T) Elastik
Davran Spektrumu, q Tayc Sistem Davran Katsays ile azaltlarak
boyutsuzlatrlm Boyutlama Spektrumu S
d
(T) elde edilir. Yapnn deprem etkisi
altnda %5 snmle elastik davranmas durumunda ortaya kacak kuvvetlerin,
yapda yeterli snek davran salamak koulu ile dorusal zmleme kullanlarak
alnacak minimum kuvvetlere oran davran katsays olarak isimlendirilir (3).
Davran katsays, tayc sistemin snekliini ve enerji yutma kapasitesini
yanstr ve tayc sisteminin malzemesine ve tayc sistemin trne bal olarak
snmn %5den farkl olmasn gz nne alacak ekilde belirlenir (3):

q = q
0
.k
D
.k
R
.k
w
>1,5 [2.7]
24

Burada q
o
tayc sistem trn yanstan ana davran katsays olup, izelge 2.5 de
eitli sistemler iin verilmitir. Eer tayc sistemde hem boluklu ve hem de
boluksuz perdeler varsa, bunlarn deprem ykn karlama durumuna gre
ara bir deer seilecektir. Eer tayc sistemin kritik blgelerinde enerji yutma
kapasitesinin arttrlm olduu gsterilirse, izelge 2.5de verilen deerler, en fazla
%20 olmak zere arttrlabilir (3).

Sneklik dzeyini yanstan k
D
katsays, tayc sistemin sneklik dzeyine bal
olarak her iki dorultuda da ayn olmak zere, 1,00 (yksek), 0,75 (orta) veya
0,50 (dk) olarak seilecektir (3).

Tayc sistemin plandaki dzensizlik durumunu yanstan k
R
katsays 1,00 (dzenli)
veya 0,80 (dzensiz) olarak seilecektir (3).

Tayc sistemin g tkenmesi durumunu yanstan k
w
katsays,

k
w
=1,00 ereve sistem ve ereve sisteme edeer kabul
edilecek karma sistemler
k
w
=1/ (2, 5-0, 5
o
)>1,00 perdeli sistem, perdeli sisteme edeer sistem ve
ekirdekli sistem
olarak seilecektir. Burada, i. perdenin ykseklii H
W
ve boyu l
wi
olmak
zere;

o
= H
wi
/ l
wi
olarak tanmlanmtr (3).

Yukardaki tanmlar yatay deprem etkisi iin olup, dey deprem etkisinde
davran katsays q = 1,0 alnacaktr (3).

25
izelge 2.5. Ana tayc sistem davran katsays (Eurocode 8)

Tayc sistem
Normal
q
0
ereveli sistem 5,0
ereve sisteme edeer 5,0
Boluklu perdeye edeer sistem 5,0
Karma sistem

Boluksuz perdeye edeer sistem 4,5
Boluklu perdeli sistem 5,0 Perdeli sistem

Boluksuz perdeli sistem 4,0
ekirdekli sistem 3,5
Ters sarka tr sistem 2,0

izelge 2.6. Elastik spektrum katsaylar ve k
d1
ve k
d2
katsaylar (Eurocode 8)

Zemin
Snf
S 0 k1 k2 TB
(s)
TC
(s)
TD
(s)
kd1 kd2
A
B
C
1,0
1,0
0,9
2,5
2,5
2,5
1,0
1,0
1,0
2,0
2,0
2,0
0,10
0,15
0,20
0,40
0,60
0,80
3,0
3,0
3,0
2/3
2/3
2/3
5/3
5/3
5/3

ekil 2.1. Elastik spektrum erileri (Eurocode 8)
26
Deprem yknn alternatif gsterimleri

Zaman tarih gsterimi: Sismik hareket zemin ivmesinin gemii ve balantl
deerlerle (hz, yer deitirme) trnden de gsterilebilir (1).

Uzaysal (3B) bir model gerektiinde sismik hareket e zamanl uygulanan
ivmeden olumaldr. Ayn ivme iki yatay ynde ayn anda kullanlmamaldr (1).

Eldeki bilgiye ve uygulamann ekline bal olarak sismik hareketin tanm yapay
ivme, kaydedilen ya da oluturulan ivme kullanlarak yaplr (1).

a ) Yapay ivmelenme: Yapay ivme elastik tepki spektrumlarna uyacak ekilde
oluturulmaldr (1).

vme sresi sismik olayn bykl ve ilgili dier zellikleri ile uyumlu olmaldr.
Alan bilgileri bilinmiyorsa minimum sre T
s
, 10 s olmaldr.
Yapay ivme aadaki kurallara uygun olmaldr (1):

En az ivme deeri olmaldr.
Ortalama deer a
g
.Sten kk olmamaldr. 0,2T
1
ve 2T
1
periyot aralnda
olmaldr. (T
1
= Yapnn ivme ynndeki periyodu.)
%5 snml elastik spektrumun ortalama deeri hibir zaman kendisine karlk
gelen deerin %90ndan az olamaz (1).

b ) Kaydedilen veya oluturulan ivme: Kaydedilen veya fiziksel simlasyon
kaynaklar veya izlenen yol mekanizmalaryla oluturulan ivmelere, kullanlan
rnekler yeterli nitelikteyse, zemin koullar, alan uygunsa ve incelenen alann
deerleri a
g
.S deerlerine uygunsa izin verilir (1). Kullanlacak kaydedilen veya
oluturulan ivme yapay ivmelenmedeki 3 koulu salamaldr (1).

27
Deprem yknn uzaysal modeli: Btn mesnetlerinde ayn zellikleri gsterdii
kabul edilmeyen yaplarda uzaysal modeller kullanlmaldr (1).

Bu uzaysal modellemeler, elastik tepki spektrumlar ile uyumlu olmaldr (1).


Genel

Deprem yklerinin belirlenmesi iin tanm olarak %5 snm oran iin Elastik
Tasarm vme Spektrumunun yerekimi ivmesi gye blnmesine kar gelen
spektral ivme katsays A(T) ve deprem yk azaltma katsays esas alnacaktr (2).

A(T) = A
0
.I.S(T) [2.8]

Spektral ivme katsaysnn hesabnda kullanlan parametre Etkin Yer vme Katsays
(A
0
) izelge 2.7de verilmitir (2).

izelge 2.7. Etkin yer ivme katsays (A
0
) (ABYYHY)

Deprem Blgesi A
0

1 0,40
2 0,30
3 0,20
4 0,10

ABYYHYde aksi belirtilmedike, deprem yklerinin sadece yatay dzlemde ve
binann birbirine dik iki ekseni dorultusunda ayr ayr etkidikleri varsaylacaktr (2).

28
Deprem yknn temel tanm

Spektrum katsays S(T), yerel zemin koullarna ve bina doal periyodu T ye bal
olarak aada verilmitir (2).

S(T) = 1+1,5T/T
A
(0 T T
A
) [2.9a]
S(T) = 2,5 (T
A
< T T
B
) [2.9b]
S(T) = 2,5(T
B
/T)
0,8
( T > T
B
) [2.9c]

Spektrum karakteristik periyotlar T
A
ve T
B
yerel zemin snflarna bal olarak
izelge 2.8de verilmitir (2).

izelge 2.8. Spektrum karakteristik periyotlar (ABYYHY)

Yerel Zemin Snf T
A
(saniye) T
B
(saniye)
Z1 0,10 0,30
Z2 0,15 0,40
Z3 0,15 0,60
Z4 0,20 0,90

2.3.2de belirtilen koullarn yerine getirilmemesi durumunda, izelge 2.8de Z4
yerel zemin snf iin tanmlanan spektrum karakteristik periyotlar kullanlacaktr
(2).

ekil 2.2. Elastik tasarm ivme spektrumu (ABYYHY)
29

Deprem yk azaltma katsays, R
a
(T), eitli tayc sistemler iin aadaki
izelge 2.9da tanmlanan tayc sistem davran katsays (R) ye ve doal titreim
periyodu T ye bal olarak aadaki denklem ile belirlenir (2):

R
a
(T) = 1,5 +(R-1,5)T/ T
A
(0 T T
A
) [2.10a]
R
a
(T) = R (T > T
A
) [2.10b]

izelge 2.9. Tayc sistem davran katsays R (ABYYHY)

Sneklik dzeyi Tayc sistem
Normal Yksek
Yerinde dkme betonarme binalar

Deprem ykleri erevelerle tanan binalar
Deprem ykleri ba kirili (boluklu) perdelerle tanan binalar
Deprem ykleri boluksuz perdelerle tanan binalar
Deprem ykleri ereveler ve perdelerle tanan binalar

4
4
4
4

8
7
6
7
Prefabrike betonarme binalar

Deprem ykleri balantlar tersinir moment aktarabilen
erevelerle tanan binalar
Deprem ykleri temele ankastre stte mafsall tek kat
erevelerle tanan binalar
Deprem ykleri prefabrike boluksuz perdelerle tanan binalar
Deprem ykleri perdelerle balantl tersinir moment
aktarabilen erevelerle tanan binalar

3

-

-
3

6

5

4
5

Karlatrma: Her iki ynetmelikte de deprem blgeleri, blgesel risklere bal
olarak belirlenir. ABYYHYde deprem riski A
0
etkin yer ivme katsays ile
belirlenirken Eurocode 8de a
g
dizayn yer ivmelenmesi ile belirlenir.

30
ABYYHY ve Eurocode 8 kapsamnda yzeydeki bir noktada deprem yk, elastik
tasarm ivme spektrumuyla gsterilir. Her iki ynetmelikte de deprem yklerinin
belirlenmesi %5 snm oran iindir.

Spektrum katsays her iki ynetmelikte de yerel zemin koullarna ve bina doal
periyodu Tye bal olarak verilmitir.

Eurocode 8de yapnn snekliini ve enerji yutma kapasitesini gz nne alarak
S
e
(T) elastik davran spektrumu, q tayc sistem davran katsays ile azaltlarak
boyutsuzlatrlm S
d
(T) elde edilir. ABYYHY ise R tayc sistem davran
katsaysna bal Ra(T) deprem yk azaltma katsaysna blnr.

Davran katsays, ABYYHYde yapnn sneklik dzeyine gre verilmiken
Eurocode8de byle bir ayrm yaplmayp, sneklik dzeyi normal olan yaplara
gre deer verilmitir.

Eurocode 8de yatay ve dey deprem yknden bahsedilmektedir. Yatay deprem
yk bamsz iki ortogonal bileenle tanmlanr ve ayn spektrumla gsterilen iki
yatay bileene sahiptir. Deprem etkisinin dey bileeni ise, yatay spektral ordinatlar
0 T 0,15s arasnda 0,70 ile, T 0,50s ise 0,50 azaltlarak elde edilir. 0,15 T
0,50s arasnda dorusal deiim kullanlarak azaltma yaplr. ABYYHYde ise aksi
belirtilmedike, deprem yklerinin sadece yatay dzlemde ve binann birbirine dik
iki ekseni dorultusunda ayr ayr etkidikleri varsaylr.

2.10. Deprem Yknn Dier Yklerle Birletirilmesi

2.10.1. Eurocode 8

Gme snr yk durumu ve tama snr yk durumu iin ayr ayr inceleyelim.

31
Gme snr yk durumu: Gme snr yk durumunda deprem yknn dier
yklerle birleimi iki balk altnda incelenebilir (3).

Ana birletirme durumu

Boyutlamaya esas olan F
d
yk deeri, F
k
karakteristik deerin veya .F
k
temsili
deerin
F
arttrma katsays ile bytlmesi ile elde edilir (3):

F
d
=
F
F
k
G
d
=
G
G
k
Q
d
=
Q
Q
k
[2.11]

Bu ilem sabit ve deiken ykte ayr ayr yaplr (izelge 2.10). Deiken olan
yklerin en byk iddetleri ile hep beraber etkimesine ok ender olarak rastlanaca
iin, bu yklerin veya etkilerin bulunmasnda, birletirme katsaylar ( < 1)
kullanlr. Bylece, herhangi bir Q
k
yknn .Q
k
temsili deeri elde edilir. Bu
katsaylar kullanlarak, deiken ykn birletirme deeri (
0
.Q
k
), sk ortaya kan
deeri (
1
.Q
k
) ve srekli saylabilecek deeri (
2
.Q
k
) bulunur (izelge 2.11) (3).

izelge 2.10. Yk arttrma katsaylar (Eurocode 8)

Etki tr
G
( sabit yk G
k
)
Q
( deiken yk Q
k
)
Arttrc
Azaltc
1,35
1,00
1,50
0

Yukarda verilen yk katsaylar kullanlarak,

(
G
G
k
) +
Q
Q
k,1
+
i>1
(
Q
.
0,1
.Q
k,1
) [2.12]

Elde edilen yk altndaki statik zmleme sonucu, E
d
boyutlamaya esas olan
deer (bir kesitte tanmas gereken eilme momenti veya kesme kuvveti
gibi) bulunabilir. Farkl azaltma katsaylarndan dolay pek ok ykleme
durumunda, batan hangi ykleme durumunun elverisiz olduunun bilinmesi
hemen hemen mmkn deildir. Bu nedenle, en elverisiz durumun bulunmas
32
iin btn muhtemel ykleme durumlarnn incelenmesi gerekir, rnein, bir
yap sabit yk ve deiken yk yannda kar ve rzgar ykleri etkisi altnda
izelge 2.12de verilen trl ykleme birletirmesinin incelenmesi gerekir (3).

izelge 2.11. Yk birletirme katsaylar (Eurocode 8)

Yk ekli
0

1

2

Demelerde deiken yk
Konutlar, brolar, 50 m
2
ye kadar sat alanlar,
koridorlar, balkonlar, hastaneler
Toplant odalar, garajlar, jimnastik salonlar, tribnler,
okul koridorlar, ktphaneler, arivler,
Sergi ve sat yerleri, ticaret yerleri ve depolar

0,7

0,8

0,8

0,5

0,8

0,8

0,3

0,5

0,8
Rzgar yk 0,6 0,5 0
Kar yk 0,7 0,2 0
Dier tr ykler 0,8 0,7 0,5

izelge 2.12. Yk ana birletirme durumuna rnek (Eurocode 8)

Birletirme
G
G
k

Q
Q
k,1

Q
.
0
.Q
k,i

Q
.
0
.Q
k,i

1 Sabit yk Deiken yk Kar Rzgar
2 Sabit yk Kar Deiken yk Rzgar
3 Sabit yk Rzgar Deiken yk Kar

Basitletirilmi birletirme durumu

Bir tane deiken yk bulunmas durumunda

(
G
G
k
) + 1,5 Q
k,1
[2.13]

Birden fazla deiken yk bulunmas durumunda

(
G
G
k
) +
i1
1,35 Q
k,1
[2.14]
33
basitletirilmi yk birletirmesi kullanlabilir. Elde edilen sonulardan elverisiz
olan kullanlacaktr. rnein, sabit yk, kar ve rzgar ele alnrsa, izelge 2.13deki
ykleme durumlarnn incelenmesi gerekir (3) :

izelge 2.13. Yk basitletirilmi birletirme durumuna rnek (Eurocode 8)

Birletirme
G
G
k
Q
k,1
Q
k,i
Q
k,i

1 Sabit yk 1,35 x deiken yk 1,35 x kar 1,35 x rzgar
2 Sabit yk 1,5 x deiken yk
2 Sabit yk 1, 5 x kar
3 Sabit yk 1,5 x rzgar

Deprem etkisi (allmn d ykleme) durumu yk birletirmesi: Bu tr durumda,
A
Ed
deprem etkisini (allmn d yklemeyi) gstermek zere, yk birletirmesi
(3) :

(G
k
) +
1
A
ED
+
1,1
Q
k,1
+
i>1
(
2i
.Q
ki
) [2.15]

Kullanma snr yk durumu: Gme snr yk durumunda olduu gibi ilgili
parametrelerin karakteristik deerleri kullanlarak kontrol yaplacak byklklerin
Oluabilecek Deerleri ve Kabul Edilebilecek Deerleri belirlenir (3).

Kullanm snr durumunda yk birletirmesi gz nne alnr:

Seyrek oluabilecek yk birletirme durumu
G
k
+Q
k,1
+
i >1
(o, Q
k,i
) [2.6]
Sk oluabilecek yk birletirme durumu:
G
k
+ , Q
k,1
+
i >1
(
2,i
Q
k,1
) [2.17]
Srekli oluabilecek yk birletirme durumu:
G
k
+
i 1
(
2,1
Q
k,i
) [2.18]

34
Seyrek ve sk oluabilecek yk birletirme durumu ok katl yaplarda, elverisiz olan
esas olmak zere, aadaki gibi basitletirilebilir:

Bir tek deiken yk varsa:
G
k
+ Q
k,1
[2.19]
Birden fazla deiken yk varsa:
G
k
+ 0,8
i1
Q
k,i
[2.20]

azaltlarak hesaba katlmaktadr (3).

Hangi birletirme durumunun en elverisiz olacann batan bilinmesi mmkn
olmayp, ekonomik bir boyutlandrma iin btn yk birletirme durumlarnn ele
alnmas gerekir. Deprem etkisi durumu yk birletirilmesi, tama gc durumda
olduu gibi

G
k
+
1
A
Ed
+
1,1
Q
k,1
+
i>1
(
2,i
Q
k,i
) [2.21]

eklindedir (3).


Tasarmda, yapya etkimesi,olasl bulunan tm yk birleimleri dikkate
alnmaldr. Hesaplarda genellikle karlalan yk birleimleri aada verilmitir
(4).

a ) Yalnz dey ykler iin,

F
d
= 1,4G + 1,6Q [2.22]
F
d
= 1,0G + 1,2Q + 1,2T [2.23]

35
E. 2.23 deki T, scaklk deiimi, bzlme, farkl oturma vb ekil deitirmeler
ve yer deitirmeler nedeniyle oluan yk etkisidir. Bu yk birleimi, bu tr
etkilerin ihmal edilemeyecei durumlar da gz nne alnmaldr (4).

b ) Rzgar yknn sz konusu olduu durumlarda, E. 2.22 ve E. 2.23 ile
birlikte,

F
d
= 1,0G + 1,3Q + 1,3W [2.24]
F
d
= 0,9G + 1,3W [2.25]

c ) Depremin sz konusu olduu durumlarda, E. 2.22 ve E. 2.24 ile birlikte,

F
d
= 1,0G + 1,0Q + 1,0E [2.26]
F
d
= 0,9G + 1,0E [2.27]

d ) Yanal toprak etkisi bulunan durumlarda, E. 2.22 ve E. 2.23 ile birlikte,

F
d
= 1,4G + 1,6Q + 1,6H [2.28]
F
d
= 0,9G + 1,6H [2.29]

e ) Akkan basnc bulunan durumlarda, bu basn 1, 4 yk katsaysyla
arplarak iinde hareketli yk bulunan tm yk birleimlerine eklenir.

f ) Kullanlabilirlik snr durumu hesaplarnda, btn yk katsaylar 1,0 alnr (4).

Karlatrma: ABYYHY ve Eurocode 8de yk katsaylarnn farkl olduu grlr.
Hesaplarda toplam yk bulunurken, ABYYHYde l yk katsays 1,4ve hareketli
yk katsays 1,6 iken; Eurocode 8de l yk katsays 1,35 ve hareketli yk
katsays 1,6dr.

36
3. DEPREME DAYANIKLI BNA DZAYNI

3.1. Dizaynn Temel Prensipleri

3.1.1. Eurocode 8

Sismik blgelerde sismik tehlikeler, dizaynn ilk aamalarndan itibaren hesaba
katlmaldr ki uygun fiyata ve gme olmamas ve hasarn kstlanmas koullarna
uygun yaplar ina edilebilsin (1).

Sismik tehlikeye kar dizaynn prensipleri

Tayc sistemin basitlii
Dzgnlk ve simetri
Her iki dorultuda yeterli dayanm ve rijitlik
Yeterli burulma dayanm ve rijitlii
Demelerin dzlemleri iinde rijit diyafram etkisi
Yeterli temel

Bu prensipler aadaki balklarda daha ayrntl incelenmitir (1).

a ) Tayc sistemin basitlii: Deprem etkilerinin, meydana geldii yerden zemine,
ak ve dolaysz yollardan iletilmesi salanmaldr. Bu tr basitlik durumunda, tayc
sistemin modellenmesi, zmlenmesi, boyutlanmas, donat dzeninin
oluturulmas ve ina edilmesi ok daha az belirsizlik ierir ve bu tr bir yapnn
deprem davrannn belirlenmesi ok daha gvenilirdir (3).

b ) Dzgnlk ve simetri: Tayc sistem elemanlarnn planda dzgn datlmas,
atalet kuvvetlerinin ksa yoldan dolaysz olarak iletilmesini salar. Gerektii zaman
bina planda paralara blnerek bu zellik salanabilir. Dey kesitte de
dzgnlk salanarak, gerilme ylmalar ve byk sneklik ihtiyac ortadan
37
kaldrlabilir. Plandaki ktle dalmna uygun olarak oluturulacak, dayanm ve
rijitlik dalm ile ktle ile rijitlik arasndaki dmerkezlik en dk dzeye indirilir
(3).

c ) Her iki dorultuda yeterli dayanm ve rijitlik: Yatay deprem etkisi iki dorultuda
etkir. Bu sebepten binann her hangi bir dorultuda gelecek deprem etkisine
dayankl olmas gerekir. Bu husus binada birbirine dik iki dorultuda yeterli
dayanm oluturularak salanabilir Bunun gibi yeterli rijitlik salanarak yer
deitirmelerin ve ikinci mertebe etkilerinin snrl kalmas salanr (3).

d ) Yeterli burulma dayanm ve rijitlik: Binalar yanal dayanm ve rijitlik yannda,
yeterli burulma dayanm ve rijitliine de sahip olmaldr. Bunun iin tayc
sistemin ana elemanlarnn bina d evresine yakn yerletirilmesi uygundur. Bu
suretle burulma etkisi ile elemanlarn dzgn olmayan biimde zorlanmas nlenir
(3).

e ) Demelerin dzlemleri iinde rijit diyafram etkisi: Binalarn demeleri;
tayc sistemin deprem davrannda, deprem kuvvetlerinin
toplanmas,datlmas ve sistemin beraber almas bakmndan nemli bir
rol oynar. Bu nedenle, zellikle karmak ve dzgn olmayan dey
elemanlarn bulunmas durumunda, demenin diyafram etkisi nemli olur.
Bunun gibi farkl yatay rijitlie sahip (karma) sistemlerin kullanlmas
durumunda da sistemin btnl demelerin diyafram etkisi ile salanr. Bu
nedenle, demelerin yeterli rijitlie sahip olmas ve kolon ve perdelerle
salkl balantlarnn bulunmas nemlidir. Planda ok dank veya ok
uzun dikdrtgen eklinde bina dzeninden ve byk boluklardan, demenin
rijit diyafram etkisini nleyecei iin kanlmaldr (3).

f ) Yeterli temel: Temelin ve st yapya balantsnn yeterli seviyede
dzenlenmesiyle, btn binann deprem etkisinde dzgn bir ekilde
zorlanmas ve ek etkilerin olumamas salanr. ok farkl rijitlie sahip kolon
ve perdelerden oluan binada, btn elemanlar birletiren rijit bir temel
38
yaplmas uygundur. Tekil temel durumunda bunlarn bir plakla veya ba
kirileri ile iki ana dorultuda balanmalar gz nne alnmaldr. inde
farkl temel elemanlar bulunduran (kazk gibi) temellerde, bunlar balamak
iin kaplama tahtas veya kiri kullanlmas nerilir (3).


Bir btn olarak deprem yklerini tayan bina tayc sisteminde ve ayn
zamanda tayc sistemi oluturan elemanlarn her birinde, deprem yklerinin
temel zeminine kadar srekli bir ekilde ve gvenli olarak aktarlmasn
salayacak yeterlikte rijitlik, kararllk ve dayanm bulunmaldr. Bu balamda
deme sistemleri, deprem kuvvetlerinin tayc sistem elemanlar arasnda
gvenle aktarlmasn salayacak dzeyde rijitlik ve dayanma sahip olmaldr
(2).

Binaya aktarlan deprem enerjisinin nemli bir blmnn tayc sistemin
snek davran ile tketilmesi iin, bu ynetmelikte belirtilen
snek tasarm ilkelerine titizlikle uyulmaldr (2).

Deprem etkisi ile binaya deprem enerjisi aktarlr. Bu enerjinin bina iinde
tketilmesi gereklidir. Enerji tketmek iin en uygun mekanizma olarak, snek
davrann olumas istenir. Depremin yapya ykledii enerji, yap iinde
tketilmelidir. Bu enerji tketimi, yapnn belirli blgelerinde snek davran
gsteren hasara izin verilerek salanr (5).

Dzensiz binalarn tasarmndan ve yapmndan kanlmaldr. Tayc sistem
planda simetrik veya simetrie yakn dzenlenmeli ve burulma dzensizliine
olabildiince yer verilmemelidir. Bu balamda, perde vb rijit tayc sistem
elemanlarnn binann burulma rijitliini arttracak biimde yerletirilmesine zen
gsterilmelidir. Dey dorultuda ise herhangi bir katta zayf kat veya yumuak kat
durumu oluturan dzensizliklerden kanlmaldr (2).

39
(C) ve (D) gruplarna giren zeminlere oturan kolon ve zellikle perde temellerindeki
dnmelerin tayc sistem hesabna etkileri, uygun idealletirme yntemleri ile gz
nne alnmaldr (2).

Karlatrma: Dizaynn temel prensipleri her iki ynetmelikte de hemen hemen
ayndr. Her ikisinde de tayc basit olmaldr, dzensiz bina tasarmndan
kanlmaldr, tayc sistem elemanlar planda dzgn datlmaldr, bina tayc
sisteminde ve ayn zamanda tayc sistemi oluturan elemanlarn her birinde,
deprem yklerinin temel zeminine kadar srekli bir ekilde ve gvenli olarak
aktarlmasn salayacak yeterlikte rijitlik, kararllk ve dayanm bulunmaldr, bu
balamda deme sistemleri, deprem kuvvetlerinin tayc sistem elemanlar arasnda
gvenle aktarlmasn salayacak dzeyde rijitlik ve dayanma sahip olmaldr, temelin ve
st yapya balantsnn yeterli seviyede dzenlenmesiyle, btn binann
deprem etkisinde dzgn bir ekilde zorlanmas ve ek etkilerin olumamas
salanmaldr.

3.2. Yapsal Dzensizlikler

3.2.1. Eurocode 8

Sismik dizayn iin binalar dzenli ve dzensiz olarak ayrlr.
Bu ayrma sismik dizaynn u ynleriyle ilikilidir:

Uzaysal ve dzlemsel olarak basitletirilmi bir yap modeli
Multi modal veya basitletirilmi modal karlk spektrum analizi
Dikey kesitteki dzensizlik tipine bal olarak azaltlabilecek davran
faktr deeri,q (1).

40
a ) Planda dzenlilik kriterleri

Yatay rijitlik ve ktle dalm asndan bina iki dikey eksene gre
yaklak olarak simetriktir (1).
Plan kompakttr, yani btn katlar dbkey bir izgiyle snrlanr. Planda
belli noktalarn gerisinde ina etme gereklilikleri varsa (rn.girintili keler,
kenar boluklar), bu gereklilikler katn plandaki rijitliini etkilemiyorsa ve
boluk iin braklan alan taslakta alann %25ini gemiyorsa dzenlilik
salanm kabul edilir (1).
Demenin dzlem ii rijitlii, dikey yap elemanlarnn rijitliinden
yeteri derecede byktr. Bylece demenin dzlem ii deformasyonunun
dikey yap elemanlarnn zerindeki kuvvet dalmna etkisi kktr. Bu
adan L, C, H, I, X plan ekilleri dikkatle incelenmelidir. nk rijit
diyafram durumunun salanmas iin yanal ksmlarn rijitlii merkezdekine
yakn olmaldr (1).
ncelik (narinlik) = L
max
/L
min
4ten byk deildir. L
max
ve L
min
binann
iki ortogonal ynde llen byk ve kk plan boyutlardr (1).
% 5lik dmerkezlikle etkiyen deprem kuvveti etkisinde her katta en byk
rlatif kat yer deitirmesinin ortalama kat yer deitirmesine oran 1,20yi aamaz.
Analizlerin her seviyesinde x ve y ynleri iin yapsal eksantri e
0
ve
burulma yarap r aadaki iki koulu salamaldr (1).

e
ox
0,30.r
x

r
x
l
s
[3.1]

e
ox
= Rijitlik merkezinden, ktle merkezine olan mesafe, x ynnde yani
analize dik ynde.
r
x
= Burulma rijitlii ve yatay rijitlik arasndaki orann karekk (burulma
yarap)
l
s
= Planda katn dnme yarap (1).

41
b ) Deyde dzenlilik kriterleri

Btn genel yk tayclar, yap duvarlar, kafes sistem temelden binann
tepesine kadar, eer braklacak boluklar varsa binann ilgili ksmlarna
kadar kesintisiz ina edilir (1).
Yanal kat rijitlii ve katn ktlesi tabandan tepeye kadar sabit kalr veya
belli ani deiiklikler olmadan azalr (1).
Kafes yapl (ereveli) binalarda, iki bitiik katn kat direnci ile analizdeki
diren deeri orantsz bir ekilde deimemelidir (1).
Yapda gerisinden ina edilecek noktalar varsa (geri ekilmeler) aadaki
koullar geerlidir (1):

a ) Eksenel simetri sahibi boluklarda, boluun brakld ynde katn ilk
deerinin %20sinden byk kltme yaplamaz (ekil 3.1.a ve 3.1.b) (1).

b ) Tek boluun tm yksekliin %15inden daha az ykseklikte brakld
koullarda, boluk nceki boyutun %50sinden byk olamaz (ekil 3.1.c) (1)

Bu durumda st katlarn dikey izdmnn altnda kalan taban blgesi, taban
genilemesi olmadan orada oluacak yatay kesme kuvvetlerinin en az %75ine
dayanabilecek ekilde dizayn edilmelidir (1).

c ) Eer simetri yoksa, her yzde boluklar toplam btn katlarda, ilk katn plan
boyutunun %30undan fazla olamaz ve ayr ayr boluklar, nceki boyuttan %10
byk olamaz (ekil 3.1.d) (1).

42

ekil 3.1. Geri ekilme dzenlilii iin kriterler (Eurocode 8)


Bu ynetmelikte dzenli yaplar tevik edilmitir. Buna karlk davranlarndaki
olumsuzluk ve belirsizliklerinden dolay deprem kuvvetleri arttrlarak ve ek
boyutlama esaslar ve konstrktif kurallar getirilerek dzensiz yaplarn dayanm
dzeyi ykseltilmi ve bunlarn seiminden caydrma esas alnmtr (3).
43

izelge 3.1. Planda dzensiz olan yaplar (ABYYHY)

Dzensizlik Tanm nlem
bi
> 1,2 ise, ek d
merkezlik arttrlr.
A1) burulma
dzensizlii
Bir katta %5lik yatay kuvvet
dmerkezlii altnda teleme ve
burulma sonucu oluan en byk rlatif
yer deitirmesinin ortalama teleme yer
deitirmesine orannn 1,2den byk
olmas (
bi
> 1,2)
bi
> 2,0 ise,
dinamik hesap
yaplr.
A2) deme
sreksizlik
dzensizlii

Katlarda diyafram grevi yapan deme
sisteminde %33 den fazla boluk
bulunmas (A
b
/ A >1/3)
A3) planda
knt
dzensizlii
Plandaki her iki dorultudaki kntlarn
bu dorultudaki yap boyutunun %20
sinden fazla olmas (a
x
> l
x
/5 ; a
y
> l
y
/5)
Deprem yknn
demelerden kolon
ve perdelere
iletildii hesapla
gsterilir.
A4) tayc
sistem
elemanlarnn
paralel olmama
dzensizlii
Yatay ykleri tayan elemanlarn,
yapya depremin etkidiinin kabul
edildii eksenlere paralel olmamas
Dik iki dorultuda
ki deprem etkisinde
bulunan i kuvvetler
birletirilir.

izelge 3.2. Deyde dzensiz olan yaplar (ABYYHY)

Dzensizlik Tanm nlem
0,60<
ci min
< 0,80 ise, R
katsays 1,25x
ci min
ile
arplarak kltlr.
B1) dayanm
(zayf kat)
dzensizlii
Bir katn etkili kesme alannn (kolon
+ perde +0,15xkargir duvar alan) st
katnkine orannn 0,80 den kk
olmas (
ci min
< 0,80)
ci min
< 0,60 olmasna izin
verilmedii iin, kolon ve
perde kesitleri arttrlarak
bu oran bytlr
B2) rijitlik
(yumuak
kat)
dzensizlii
Bir katta %5 lik yatay kuvvet
dmerkezlii altnda oluan ortalama
rlatif yerdeitirmenin
st katnkine orannn 1,5den fazla
olmas (
ki
> 1,50)
Dinamik hesap yaplr.
B3)
sreksizlik
dzensizlii
Yatay yk tayan dey elemanlarn
alt katlarda devam etmemesi
Kolon konsola oturamaz
Perde kirie mesnetlene
mez.

44
A Planda dzensizlik durumlar

Al. Burulma dzensizlii

Yapnn birbirine dik iki deprem dorultusundan herhangi biri iin, herhangi bir
kattaki en byk rlatif yatay kat telemesinin ortalama rlatif kat telemesine oran
olarak tanmlanan burulma dzensizlik katsaysnn;

bi
=
imax
/
iortalama
=
imax
/ ((
imax
+
imin
)/2) > 1,2 [3.2]

olmas durumu, burulma dzensizlii olarak tanmlanr (ekil 3.2). Kat telemelerinin
hesabnda, ktle merkezindeki muhtemel deiiklikleri de gz nne alarak, deprem
kuvvetinin, etkidii dorultuya dik bina boyutunun %5 kadar bir dmerkezlikle
bulunduu kabul edilecektir (3).

ekil 3.2. A1-Burulma dzensizlii (ABYYHY)

A2. Deme sreksizlik dzensizlii

Herhangi bir kattaki demede;
45
a) Merdiven ve asansr boluklar dahil, boluk alanlar toplamnn kat brt alannn
1/3nden fazla olmas durumu (A
b
/A > 1/3),
b) Deprem yklerinin kolon ve perde gibi dey tayc elemanlara gvenle
aktarlabilmesini gletiren yerel deme boluklarnn bulunmas durumu,
c) Demenin dzlem ii rijitlik ve dayanmnda ani deiikliklerin bulunmas deme
sreksizlik dzensizlii olarak tanmlanr (ekil 3.3). Bu tr dzensizliin
nlenmesine gayret edilmelidir (3).
ekil 3.3. A2- Deme sreksizlik dzensizlii (ABYYHY)

A3. Planda knt dzensizlii

Bina kat planlarnda knt yapan ksmlarn birbirine dik iki dorultudaki
boyutlarnn her ikisinin de, binann gz nne alnan katnn ayn dorultudaki
toplam plan boyutlarnn %20sinden daha byk olmas durumu, planda knt
dzensizlii olarak tanmlanr (ekil 3.4) (3).
46

ekil 3.4. A3- Planda knt dzensizlii (ABYYHY)

A4. Tayc eleman eksenlerinin paralel olmamas dzensizlii

Tayc sistemin dey elemanlarnn plandaki asal eksenlerinin, gz nne
alnan birbirine dik yatay deprem dorultularna paralel olmamas, tayc eleman
eksenlerinin paralel olmamas dzensizlii olarak tanmlanr (ekil 3.5). Genellikle
binalarda tayc sistem elemanlar birbirine dik iki dorultuda yerletirilerek
ortogonal tayc sistemler dzenlenir. Tayc sistemde birbirine dik iki asal
dorultunun bulunmamas bir dzensizlik nedenidir. Bu tr dzensiz tayc
sistemlerde, deprem etkisinde elemanlardaki asal etkiler artar ve ek burulma
meydana gelirken, ikinci dorultuda da kesme kuvveti ve eilme momenti oluur.
Sistemde belirli asal dorultular bulunmad iin, depremin seilen x ve y
dorultularnda ayr ayr etkidii kabul edilir ve daha sonra bu iki zmleme,
elverisiz etkinin elde edilmesi iin

B = B
x
0,30 B
y
B = B
y
0,30 B
x
[3.3]

eklinde birletirilerek, kesit hesaplarnda kullanlacak deerler bulunur (3).

47

ekil 3.5. A4- Tayc eleman eksenlerinin paralel olmamas dzensizlii
(ABYYHY)

B Dey dorultuda dzensizlik durumlar

Bl. Komu katlar aras dayanm dzensizlii (zayf kat)

Betonarme binalarda, birbirine dik iki deprem dorultusunun herhangi birinde,
herhangi bir kattaki etkili kesme alannn, bir st kattaki etkili kesme alanna oran
olarak tarif edilen dayanm dzensizlii katsays :

ci
= (A
e
)
i
/ (A
e
)
i+1
< 0,80 [3.4]

olmas durumu komu katlar aras dayanm dzensizlii olarak tanmlanmtr
(ekil 3.6). Herhangi bir kattaki Etkili Kesme Alan :

A
e
= A
w
+ A
g
+ 0,15.A
k
[3.5]
olarak tanmlanr (3).

48

ekil 3.6. B1- Komu katlar aras dayanm dzensizlii (zayf kat) (ABYYHY)

B2. Komu katlar aras rijitlik dzensizlii (yumuak kat)

Betonarme binalarda, birbirine dik iki deprem dorultusunun herhangi biri iin,
herhangi bir i. kattaki ortalama rlatif kat yer deitirmesinin bir st
kattaki rlatif yer deitirmesine oran olarak tarif edilen rijitlik dzensizlii
katsays :

ki
=
i ortalama
/
i+1 ortalama
>1,5 [3.6]

olmas durumu komu katlar aras rijitlik dzensizlii olarak tanmlanr (ekil 3.7)
(3).

ekil 3.7. B2- Komu katlar aras rijitlik dzensizlii (yumuak kat) (ABYYHY)

49
B3. Tayc sistemin dey elemanlarndaki sreksizlik dzensizlii

Tayc sistemin dey elemanlarnn (kolon ve perdelerin) baz katlarda
kaldrlarak kirilerin veya guseli kolonlarn stne veya ucuna oturtulmas, ya da
st kattaki perdelerin alt katta kolonlara veya kirilere oturtulmas bu dzensizlii
oluturur (ekil 3.8) (3).

Btn deprem blgelerinde, bir kolonun binann herhangi bir katnda konsol
kirilerin veya alt kattaki kolonlarda oluturulan guselerin stne veya ucuna
oturtulmasna hibir zaman izin verilmez (3).
Bir kolonun iki ucundan mesnetli bir kirie oturmas durumunda, kiriin btn
kesitlerinde ve ayrca gz nne alnan deprem dorultusunda bu kiriin
baland dm noktalarnda birleen dier kiri ve kolonlarn btn
kesitlerinde, dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan i kuvvetler %50
orannda artrlacaktr (3).
Bir perdenin iki ucundan alt kattaki kolonlara oturmas durumunda, bu
kolonlarda dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan i kuvvetler %50
artrlacaktr. Perdeye mesnetlik yapan kolonlarn sarlma blgesindeki enine
donat, btn kolon yksekliince devam ettirilir (3).
Bir perdenin alt kattaki kiriin stne aklk ortasnda oturtulmasna binann
hibir katnda izin verilmez (3).

ekil 3.8 . B3- Tayc sistemin dey elemanlarndaki sreksizlik dzensizlii
(ABYYHY)

50
Karlatrma: Yaplarn dzenli ve dzensiz olarak ayrlmas her iki ynetmelik iin
de olduka nemlidir. Bu ayrm Eurocode 8de sismik dizaynn u ynleriyle
ilikilidir: Uzaysal ve dzlemsel olarak basitletirilmi bir yap modeli, multi
modal veya basitletirilmi modal karlk spektrum analizinin yani hesap
metodunun seimi, dikey kesitteki dzensizlik tipine bal olarak
azaltlabilecek davran faktr deeri,q. ABYYHYde de hesap metodunun
seiminde ve hesap yaplrken hesabn tekrarlanmas asndan dzensizlik
kavram olduka nemlidir. Ayrca her iki ynetmelikte de bina dizaynnda
dzenli yap esas alnmaktadr.

Dzenlilik kavramnda her iki ynetmelik de rijitlik ve ktle dalm
asndan binann iki dikey eksene gre simetrik olmasna nem vermitir. Her
ikisi de basit geometriyi ele alm L, C, H, I, X gibi kark geometriden
kanmtr. Eurocode 8de % 5lik dmerkezlikle etkiyen deprem kuvveti
etkisinde her katta en byk rlatif kat yer deitirmesinin ortalama kat yer
deitirmesine oran 1,20yi aamaz kural ABYYHYde A1 (burulma dzensizlii)
olarak aynen geerlidir. ABYYHYde A3 (planda knt dzensizlii) bina kat
planlarnda knt yapan ksmlarn birbirine dik iki dorultudaki boyutlarnn her
ikisinin de, binann gz nne alnan katnn ayn dorultudaki toplam plan
boyutlarnn %20sinden daha byk olmas durumu Eurocode 8de de geerlidir.
Ancak Eurocode 8de %25 alnmtr.

3.3. nem Snflar ve nem Faktrleri

3.3.1. Eurocode 8

Binalar aadakilere bal olarak 4 nem snfna ayrlr :

Yklmann insan hayat iin sonular
Depremin hemen sonrasnda halk gvenlii ve korumas
Ykmn sosyal ve ekonomik sonular
51
nem snflar farkl nem faktrleriyle (
1
) tanmlanr (1).
nem faktr
1
= 1 referans dn periyodu T
NCR
= 475 yl olan sismik olaylara
atanmtr. izelge 3.3te nem snflar ve nem faktrleri verilmitir (1).

izelge 3.3. Binalar iin nem snflar ve nem faktrleri (Eurocode 8)

Binalar nem
Snf
nem
Faktr
(
1
)
Depremde hasar grmemesi yaamsal nem tayan binalar.
(rn. Hastane, itfaiye binas, enerji santralleri vb.)
I

1,4
Deprem dayankll hasar sonular bakmndan nemli
binalar (rn. Okullar kltrel faaliyet binalar, toplant
salonlar vb.)

II

1,2
Dier kategorilere girmeyen sradan binalar III 1,0
Toplum gvenlii bakmndan fazla nemli olmayan binalar IV 0,8


Tasarm depreminin, zel nemi olmayan binalar iin, 50 yllk srede alma
olaslnn %10 olmas kabul edilir. Yap nem katsays I, yapnn kullan amacna
bal olup, izelge 3.4te verilmitir. Depremden hemen sonra gerek haberleme ve
gerekse yardm hizmetleri iin ihtiya duyulan yaplarda bu katsay yksek tutulur.
Bunun gibi insanlarn ok yld yaplarda depremin douraca can kaybn
azaltmak iin ve tehlikeli madde depolayan binalarn daha byk depreme dayanmasn
salamak iin bu katsay byk tutulmutur (izelge 3.4) (3).

52
izelge 3.4. Yap nem katsays I (ABYYHY)

Binann kullanm amac veya tr Bina nem
katsays ( I )
Deprem sonras kullanm gereken binalar ve tehlikeli madde
ieren binalar
Deprem sonrasnda hemen kullanlmas gerekli binalar
(Hastaneler,dispanserler, salk ocaklar, itfaiye bina ve tesisleri, PTT ve
dier haberleme tesisleri, ulam istasyonlar ve terminalleri, enerji
retim ve datm tesisleri; vilayet, kaymakamlk ve belediye ynetim
binalar, ilk yardm ve afet planlama istasyonlar)
Toksik, patlayc, parlayc, vb zellikleri olan maddelerin
bulunduu veya depoland binalar

1,5
nsanlarn uzun sreli ve youn olarak bulunduu ve deerli
eyann sakland binalar
Okullar, dier eitim bina ve tesisleri, yurt ve yatakhaneler, askeri
klalar, cezaevleri, vb.
Mzeler

1,4

nsanlarn ksa sreli ve youn olarak bulunduu binalar
Spor tesisleri, sinema, tiyatro ve konser salonlar, vb.
1,2
Dier binalar
Yukardaki tanmlara girmeyen dier binalar (Konutlar, iyerleri, oteller,
bina tr endstri yaplar, vb)

1,0

Karlatrma: Her iki ynetmelikte de binalar; yklmann insan hayat iin sonular,
depremin hemen sonrasnda halk gvenlii ve korumas, ykmn sosyal ve ekonomik
sonularna bal olarak 4 nem snfna ayrlr. Bu ynetmeliklerde bina nem
katsaylarn incelediimizde ABYYHYde her nem snf iin nem katsaysnn
daha yksek olduu grlr. En yksek bina nem katsays ABYYHYde 1,5 iken
Eurocode 8de ise 1,4tr. En dk bina nem katsays ise ABYYHYde 1,0 iken
Eurocode 8de ise 0,8dir. Ancak Eurocode 8 toksik, patlayc, parlayc vb.
maddelerin depoland, yapya dahil olmayan depolar iin bina nem katsaysn 1,5
almtr.

53
3.4. Bina Arl

3.4.1. Eurocode 8

Binaya etkiyen toplam deprem yknn hesaplanmasnda kullanlacak W toplam
bina arl

W = G
kj
+
E
Q
ki
[3.7]

olarak hesaplanr. Burada Q
ki
deprem yknn deprem srasnda binada srekli
olarak bulunmama ihtimali
E
azaltma katsays ile gz nne alnmaktadr (1):

E
=
2
[3.8]

izelge 3.5. Yk azaltma katsays (Eurocode 8)

Katn kullanm
Katlar bamsz olarak
kullanlyor

En st kat
Dier katlar
1,0
0,5
Baz katlar birbirine bal olarak
kullanlyor
En st kat
Bantl olarak kullanlan katlar
Dier katlar
1,0
0,8
0,5
Arivler 1,0


Binaya etkiyen toplam deprem yknn hesaplanmasnda kullanlacak W toplam
yap arl W
i
kat arl olmak zere
W =
N
i=1
W
i
=
N
i=1
( Gi + nQ
i
) [3.9]

54
olarak hesaplanr. Hesaba esas olan depremin meydana gelmesi ile btn alanlarda
hareketli ykn tam olarak bulunmasnn beraberce ortaya kmas ihtimalinin ok
dk olaca dnlerek, n gibi bir hareketli yk azaltma katsays ngrlmtr.
izelge 3.6da verilen bu katsay, yapda statik hesaplara esas olan hareketli ykn
bulunma ihtimaline bal olarak oalmaktadr (3).

izelge 3.6. Hareketli yk azaltma katsays (ABYYHY)

Hareketli yk azaltma katsays n
Depolar 0,80
Okullar, renci yurtlar, sinema ve konser salonlar, tiyatrolar, garaj,
lokanta ve maazalar
0,60
zel konutlar, otel, hastaneler ve iyerleri 0,30

Karlatrma: ABYYHY ve Eurocode 8de bina arl ayn ekilde hesaplanmtr.
Her ikisinde de hesaba esas olan depremin meydana gelmesi ile btn alanlarda
hareketli ykn tam olarak bulunmasnn beraberce ortaya kmas ihtimalinin ok
dk olaca dnlerek, hareketli yk azaltma katsays ngrlmtr.

3.5. Modelleme

3.5.1. Eurocode 8

Tahmin edilen sismik hareket etkisinde btn belirgin deformasyon ve kuvvetlerin
hesaba katlabilmesi iin bina modelinin rijitlik ve ktle dalmn yeterli bir ekilde
gstermesi gerekir (1).

Model, balant blgelerinin de deformasyona etkisini hesaba katmaldr. rnein,
kolon ve kirilerin u noktalar. Yapya dahil olmayan ama yine de dirence etki
edecek elemanlar da hesaba katlmaldr (1).

55
Genelde yap yatay ara duvarlarla balanan dikey ve yatay yk tayc sistemlerden
oluuyor kabul edilir (1).

Binadaki kat ara duvarlar bklmez kabul edilebildiinde, ktle ve eylemsizlik
momentleri, arlk merkezinde toplanm kabul edilir.

Not: Ara duvar ilk pozisyonundan %10luk bir yatay deplasman gstermedike
bklmez kabul edilir (1).

Beton, tula ve kompozit elik-beton binalarda yk tayan elemanlarn hesaplarnda
atlamalarn gz nne alnmas gerekir (1).

atlama etkisi hesaplara katlmyorsa, hesaplarda atlama olmadan yaplan
hesaplardaki deerin yars kullanlmaldr (1).

Yanal rijitlie ve dirence byk etkisi olan dolgu duvarlar hesaba katlmaldr (1).

Yap zerinde ters etkiye sahip olma ihtimali olduunda temelin deformasyonu da
hesaba katlmaldr (1).

Not: Yararl etki ettii durumlarda bile temel deformasyonu her zaman gz nnde
bulundurulabilir (1).

Arlklar W = G
kj
+
E
Q
ki
eklinde hesaplanmaldr (1).

Rastlantsal Burulma Etkileri : Sismik hareketin uzaysal deiimindeki ve ktlelerin
yerleimindeki belirsizlikleri gidermek iin her kat iin hesaplanan ktle merkezi
normal yerinden aadaki formle gre kaym kabul edilir (1):

e
1i
= 0,05 L
i
[3.10]

56

Deprem ykleri atalet kuvvetleri olduu iin binaya yayl olarak etkir. Ancak,
binalarda ktleler daha ok deme seviyelerinde bulunduu iin,deprem yklerinin
bu seviyelerde demeye yayl olarak etkidii kabul edilir. Demeler dzlemleri
iinde ok rijit olduklar iin modellemede rijit diyafram olarak kabul edilirler. Byle
bir durumda demenin dzlemi iinde iki dorultuda teleme yapt ve dzlemine
dik dorultuda da dnme yapt kabul edilir (3).

Gerek deprem yklerinin hesabnda ve gerekse kat ktlelerinin hesabnda, genellikle
sabit ve hareketli yklerin deme zerine dzgn olarak yayld kabul edilir ve
demenin geometrik merkezinde yk etkitilir veya ktle toplanr. Ancak, sabit ve
zellikle hareketli ykn dzgn yaylmamas bu kabul zedeler. Ynetmelik bu
ekildeki muhtemel bir durumu da gznne almak amacyla, ktle merkezinin
depreme dik dorultuda, demenin bu dik dorultudaki boyutunun %5i kadar iki
tarafa kaydrlarak boyutlamada elverisiz olan zmlemenin dikkate alnmasn
ngrmtr (3).

Karlatrma: Eurocode 8 iki boyutlu modellemede deprem yklerini etkitirken e
1
=
0,05 L
i
rastlantsal eksantriklie ek olarak, teleme ve dnme titreimlerini de
hesaba katabilmek iin bir e
2
ek eksantrikliin de gznne alnmasn art koar.
ABYYHY ise ktle merkezinin depreme dik dorultuda, demenin bu dik
dorultudaki boyutunun %5i kadar iki tarafa kaydrlarak boyutlamada elverisiz
olan zmlemenin dikkate alnmasn ngrmtr.

Her iki ynetmelikte de, genelde yap yatay ara duvarlarla balanan dikey ve yatay
yk tayc sistemlerden oluuyor kabul edilir.

Eurocode 8 ve ABYYHY de iki boyutlu modellemeye imkan tannmaktadr. Eer
planda dzenlilik salanmyorsa 3 boyutlu olarak modellenir.

57
Eurocode 8de yapya dahil olmayan ama dirence etki eden elemanlarda hesaba
katlmtr. Beton, tula ve kompozit elik-beton binalarda yk tayan elemanlarn
hesaplarnda atlamalarn gznne alnmas gerekmektedir. Temel deformasyonu
hesaba katlmaldr.

3.6. Analiz Ynteminin Seimi

3.6.1. Eurocode 8

Deprem etkisi altndaki bina trnden yaplarn tayc sisteminde boyutlamaya
esas olacak kesit etkilerinin bulunarak, dier ykleme durumlarndan elde
edilenlerle birletirilmesi iin, dorusal elastik davran kabul edilerek zm
yaplr. Tayc sistemin durumuna gre aada verilen lineer-elastik
zmlemelerden biri seilir (3):

a ) Basitletirilmi modal zmleme: ki dorultuda ayr ayr uygulanan yntem,
yksek modlarn etkisinin ihmal edilebilecei binalar iin uygundur. Bu
gereklilikler aadaki iki koul salandnda yerine getirilmi saylr (3) :

T
1
4 T
c
, 2,0s [3.11]
Deyde dzenlilik kriterlerine uygunluk (1).

b ) Multi modal tepki spektrumu analizi: Yap dinamii kurallarna gre ok sayda
modun gz nne alnmasyla yaplr ve her trl tayc sisteme uygulanabilecek
bir yntemdir (3). Genel tepkiye etki eden btn vibrasyon modlarndan gelen
tepkiler hesaplanmaldr. Ve bu aadakilerden biriyle salanr (1):
Hesaba katlan efektif modal ktlelerin toplamnn, yapnn btn ktlesinin en
az %90 na eit olduunu gstererek.
Not: k moduna karlk gelen efektif modal ktle m
k
, F
bk
= S
d
(T
k
) m
k
formln
salayacak ekilde belirlenir. Efektif modal ktlelerin toplamnn, toplam ktleye
eitlii gsterilebilir. (F
bk
: Kesme kuvveti)
58
3 boyutlu model kullanlyorsa yukardaki koullarn her ilgili yn iin tetkik
edilmesi gerekir.
Eer yukardaki koullar salanmazsa, en kk mod says k, aadaki
koullar salamaldr (1) :

k 3n [3.12]
T
k
0,20s [3.13]

Bu iki yntem, tayc sistemin planda ve dey kesitte dzenli olmasna bal
olarak dzlemsel veya boyutlu olarak uygulanr. izelge 3.7de gsterildii gibi,
boyutlama spektral deerinin hesabnda izelge 2.5te verilen tayc sistem
davran katsaysnn deeri tayc sistem dzensizlik durumuna bal olarak
azaltlabilir. Bu suretle yapya etkiyen deprem kuvveti bytlm olur (3).

izelge 3.7. Analiz metodunun seimi (Eurocode 8)

Tayc sistem dzenlilii zin verilen basitletirme durumu
Planda Deyde Model zmleme
Tayc sistem
davrankatsays
(izelge 2.5)
Dzenli Dzenli Dzlemsel Basitletirilmi Tablo deeri
Dzenli Dzensiz Dzlemsel ok modlu Azaltlabilir
Dzensiz Dzenli boyutlu ok modlu Tablo deeri
Dzensiz Dzensiz boyutlu ok modlu Azaltlabilir

Planda dzenlilik kriterleri salanmsa, iki ana ynn her biri iin hazrlanan birer
dzlemsel model kullanlarak lineer-elatik analiz gerekletirilebilir (1).

Eer aadaki koullar salanmsa dzenlilik kriterleri salanmadan da analiz
geekletirilebilir (1).

Binann kaplamas ve blme duvarlar iyi yerletirilmi ve rijitse,
Binann ykseklii 10 myi amyorsa,
Kat demesinin rijitlii, dikey elemanlarn yanal rijitliklerine oranla yeterince
byk olmal ki sert ara duvar davran kabul edilebilir olsun.
59
Deme rijitlik merkezi ile ktle merkezi yaklak olarak bir dikey izgi
zerindedir. ki yatay yndeki analizlerde r
x
2
> l
s
2
+ e
0x
2
, r
y
2
> l
s
2
+ e
0y
2

eklindedir. r
x
, r
y
,

l
s
,

e
0x
ve e
0y
3.2.1deki gibidir (1).

Yukardaki koullar salayan (son koul hari) binalarda dzlemsel model
kullanlarak lineer-elastik analiz gerekletirilebilir. Ancak analizlerdeki sismik
hareket etkileri 1,25 ile arplmaldr (1).

Dzenlilik ve yukarda verilen kriterlere uymayan binalar uzaysal modelle analiz
edilmelidir. Uzaysal model kullanldnda, dizayndaki sismik hareket btn yatay
ynlere uygulanmaldr. Birbirine dik iki ynde diren gsteren eleman ieren binalar
iin bu iki yn ilgili kabul edilir (1).

Lineer metotlara alternatif olarak non-lineer metotlar kullanlabilir (1).
Non-lineer statik analiz
Non-lineer dinamik analiz


Bu ynetmelikte deprem hesabnda kullanlacak yntemler; edeer deprem yk
yntemi, mod birletirme yntemi (modlarn sperpozisyonu yntemi) ve zaman
tanm alannda hesap yntemleri gibi dinamik yntemlerdir.

Bu yntemlerden edeer deprem yk ynteminin kullanlmas baz koullara
(izelge 3.8) balanm, dier iki yntem ise tm yaplarn hesabnda
kullanlabilecei ngrlmtr.

60
izelge 3.8. Edeer deprem yk ynteminin kullanlma snr (ABYYHY)

Deprem blgesi Bina tr Toplam ykseklik snr
1, 2 A1 tr burulma dzensizlii
olmayan, varsa her bir katta
bi
2,0
koulunu salayan binalar

H
N
25 m
1, 2 A1 tr burulma dzensizlii
olmayan, varsa her bir katta
bi
2,0
koulunu salayan ve ayrca B2 tr
dzensizlik olmayan binalar

H
N
60 m
3, 4 Tm binalar H
N
75 m

ekil 3.9. Hesap ynteminin seimi (ABYYHY)

61
Yapm tasarlanan veya incelemeye konu olan mevcut yaplarn deprem blgesi ve
yap yksekliine gre deprem hesab iin statik veya dinamik deprem hesap
yntemi belirlenir. Daha sonra yapnn deprem hesab blgenin tektonik yaps,
zeminin tama gc, yapnn fiziksel zellikleri ve kullanm amac ve yap
malzemesi zelliklerine gre yapnn dey ve yatay yklere gre analizi yaplr.

Burada incelemeye konu olan yatay ykler altnda yapnn yrrlkte olan
ABYYHYnin kriterlerinin incelenmesidir. ABYYHYde yatay yklere gre
inceleme ekil 3.9da grlebilecei gibi statik ve dinamik olarak yaplmaktadr (6).

Karlatrma: Eurocode 8de dorusal elastik davran kabul edilerek zm
yaplr. Tayc sistemin durumuna gre basitletirilmi modal zmleme ve
multi modal tepki spektrumu analizi lineer-elastik zmlemelerden biri seilir.
Bu iki yntem, tayc sistemin planda ve dey kesitte dzgn olmasna bal
olarak dzlemsel veya boyutlu olarak uygulanr. ABYYHYde belirtilen
edeer deprem yk yntemi ve mod birletirme yntemi srasyla Eurocode
8 deki yntemlere benzemektedir. ABYYHYde de dzenlilik dikkate alnmtr.

Eurocode 8de tayc sistem davran katsaysnn deeri tayc sistem
dzensizlik durumuna bal olarak azaltlabilir. Bu suretle yapya etkiyen deprem
kuvveti bytlm olur.

Eurocode 8de verilen bir takm kriterler salanmsa, dzenlilik kriteri
salanmam bile olsa dzlemsel model kullanlarak lineer-elastik analiz
gerekletirilebilir. Ancak analizlerdeki sismik hareket etkileri 1,25 ile arplmaldr.

Her iki ynetmelikte de lineer-elastik zmlerin dnda non-lineer elastik zmler
vardr.

62
3.7. Analiz Yntemleri ve Esaslar

3.7.1. Eurocode 8

Basitletirilmi modal zmleme: Bu yntem, dzlemsel modellerde ve yap
davrannn yksek modlarda nemsiz olmasnn beklendii yaplarda
kullanlmaldr. Bu yntemin kullanlabilmesi iin yapnn planda ve deyde dzenli
olma kriterlerini salamas gerekmektedir. Ayrca yapnn T
1
doal titreim
periyodunun 4 T
c
, 2s deerlerinden kk olmas gerekmektedir (1).

Sismik taban kesme kuvveti F
b
, binann analiz edilen her yatay yn iin yle
hesaplanr :

F
b
= S
d
(T
1
) W [3.14]

Burada W toplam yap arl W =
N
i=1
(w
i
) , olarak hesaplanacaktr (1).

Binann birinci doal periyodu T
1
in hesaplanmas iin yap dinamiklerindeki
metotlar kullanlabilir. (Ragleigh metodu). Ykseklii 40 m ye kadar olan binalarda:

T
1
= C
t
H
N
3/4
[3.15]

0,085 Tayc sistemi sadece moment aktaran elik erevelerden oluan
binalar iin
C
t
= 0,075 Moment aktaran betonarme erevelerden veya dmerkez aprazl
elik perdeden oluan binalar iin
0,050 Dier yaplar iin (1)

Betonarme ve yma duvarl binalarda (1):

C
t
= 0,075 / A
c
< 0,05 [3.16]
63
A
c
= A
i
[0,2 + (l
wi
/ H
N
)
2
] [3.17]

l
wi
/ H
N
0,9

Alternatif olarak T
1
aadaki gibi de kabul edilebilir (1):

T
1
= 2 d [3.18]

Yatay sismik kuvvetlerin dalm: Analizlerde yatay yndeki temel mod ekilleri
yap dinamikleri yntemleriyle hesaplanabilir veya bina yksekliince lineer bir
ekilde artan yatay deplasmana bal olarak tahmini olarak hesaplanabilir (1).

Sismik hareketin etkilerinin belirlenmesinde iki dzlemsel model uygulanabilir,
yatay sismik kuvvetler F
i
, her katta yle bulunur (1):

F
i
= F
b
[s
i
w
i
/
j=1
(sj w
j
) ] [3.19]

Hesaplamalar binann ykseklii boyunca artan deplasmanlara gre yaplrsa, yatay
sismik kuvvetler F
i
, yle bulunur (1):

F
i
= F
b
[z
i
w
i
/
j=1
(zj w
j
) ] [3.20]

Zeminler ekil deitirmez kabul edilerek belirlenen F
i
, yanal yk tayc sistemlere
datlmaldr (1):

Burulma etkileri: Eer tayc sistem elemanlarnn yanal rijitlikleri simetrik
dalm gsteriyorsa ve istenmeyen dmerkezlikten dolay oluan etkiler iin daha
kesin hesap yaplmyorsa, oluacak burulma etkilerini gz nne almak iin elde
edilen kesit tesirleri katsays ile arttrlabilir (1):

= 1 + 0,6 (x / L
e
) [3.21]
64
Her ana yn iin birer dzlemsel model uygulanyorsa, e
ai
= 0,05 L
i
formlndeki
e
ai
, 2 ile arplarak ve E. 3.21 deki 0,6 , 1,2ye karlarak burulma etkileri
belirlenebilir (1).

Lineer analizler uygulanyorsa, sismik aksiyondan doan deplasmanlar, elastik
deformasyonlar zerinden aadaki formlle hesaplanr :

d
s
= q
d
d
e

1

d
e
hesaplanrken burulma etkileri hesaba katlmaldr (1).

Non-lineer analizlerde, statik veya dinamik, deplasmanlar analizlerde elde
edilenlerdir (1).


Edeer deprem yk yntemi :

Kiri, kolon ve perdeden oluan betonarme iskeletli yaplara etkiyen deprem ykleri
genellikle yapya demeleri seviyesinde etkiyen yatay ykler olarak kabul edilir.
Yatay yklerin binann asal dorultularnda ayr ayr etkidii kabul edilerek, tayc
sistemlerin elemanlarnda kesit etkileri bulunur. Yaplarn depreme dayankl olarak
boyutlanmasnda kullanlan toplam edeer yk, taban kesme kuvveti olarak bilinir
(3).

Toplam edeer deprem yk (taban kesme kuvveti) V
t
yle hesaplanacaktr (2).

V
t
= W A (T
1
) / R
a
(T
1
) 0,10 A
0
I W [3.22]

E. 3.22 de W toplam yap arl W =
N
i=1
(w
i
) , olarak hesaplanacaktr.
65
w
i
= g
i
+ n q
i
olarak hesaplanr. Buradaki n hareketli yk katlm katsaysdr ve
izelge 3.6da verilmitir.

A(T
1
) = A
0
I S (T
1
) [3.23]

R
a
(T
1
) = 1,5 +(R-1,5)T
1
/ T
A
(0 T
1
T
A
) [3.24a]
R
a
(T
1
) = R (T
1
> T
A
) [3.24b]

Binann birinci doal titreim periyodu T
1
in hesaplanmas: daha kesin bir hesap
yaplmadka aadaki denklem (Raghleigh metodu) ile hesaplanacak (2):

Eer 25 m H
N
60 m ise :

T
1
= 2 [
N
i=1
(m
i
d
fi
2
) / [
N
i=1
(F
fi
d
fi
) ]
1/2
[3.25]

F
fi
= [w
i
H
i
/
N
j=1
(w
j
H
j
)] [3.26]

(F
fi
hesabnda yer deitirmeler yap ykseklii boyunca lineer olarak artyor ve
V
t
= 1 kN kabulleri yaplmtr (2).)

Burada m
i
i. katn ktlesi olup, m
i
= w
i
/ g olarak hesaplanacaktr (2).

Eer H
N
25 m ise aadaki yaklak bant ile hesaplanabilir (2):

T
1
T
1A
= C
t
H
N
3/ 4
[3.27]

Not: E. 3.25 den elde edilecek deer u koula gre snrlandrlacaktr; binann
birinci doal titreim periyodu E. 3.27 ye gre de hesaplanacak ve burada
bulunan periyodun T
1A
> 1,0 s olmas durumunda E. 3.25 den elde edilen T
1
in
deprem hesabnda gz nne alnacak en byk deeri, T
1A
nn 1,3 katndan daha
fazla olmayacaktr (2).
66
0,08 Tayc sistemi sadece moment aktaran elik erevelerden oluan
binalar iin
C
t
= 0,07 Moment aktaran betonarme erevelerden veya dmerkez aprazl
elik perdeden oluan binalar iin
0,05 Dier yaplar iin

Deprem yklerinin tamamnn betonarme perdelerle tand binalarda (2):

C
t
= 0,075 / A
t
< 0,05 [3.28]

A
t
= A
wj
[0,2 + (l
wj
/ H
N
)
2
] [3.29]

l
wi
/ H
N
0,9

Katlara etkiyen edeer kat yklerinin belirlenmesi (2):

Eer H
N
25 m ise :

F
i
= V
t
[w
i
H
i
/
N
j=1
(w
j
H
j
)] [3.30]
ekil 3.10. Katlara etkiyen deprem yklerinin dalm

67
Eer 25 m H
N
60 m ise :

Binann N inci katna (tepesine) etkiyen ek edeer deprem yk F
N
(2):

F
N
= 0,07 T
1
V
t
0,2 V
t
[3.31]

Toplam edeer deprem yknn F
N
dnda geri kalan ksm, Ninci kat dahil
olmak zere, bina katlarna E. 3.32 ile datlacaktr (2):

F
i
= (V
t
- F
N
) [w
i
H
i
/
N
j=1
(w
j
H
j
)] [3.32]

E. 3.22 de hesaplanan toplam edeer deprem yk, bina katlarna etkiyen
edeer deprem yklerinin toplam olarak E. 3.33 ile ifade edilir (2):

V
t
= F
N
+ /
N
i=1
F
i
[3.33]

Deprem hesabnn tekrarlanmas durumlar:

a ) Sneklik dzeyi bakmndan karma olan sistemlerde, R davran katsays
M

oranna, yani perde taban momentlerinin toplamna baldr. Bu deer balangta
yaklak bir R
y
deeri alnarak hesap yaplr. Deprem hesabnn son aamasnda R =
4 + 3
M
forml ile R hesaplanr ve tm tasarm byklkleri R / R
y
oran ile arplr
Ancak bu durumda
M
0,40 koulunun salanmas gerekir. Bu koul salanmaz ise
perde boyutlar artrlarak hesap tekrarlanr (6).

b ) Eer H
N
25 m ise : A1 burulma dzensizlii kontrol yaplr.

bi
> 2,0 olmas durumunda, birinci ve ikinci deprem blgelerinde dinamik analiz
kullanlmas zorunlu klnmtr (3).

68
Burulma dzensizlik katsays'nn 1,2 <
bi
< 2,0 olmas durumunda ise katlara etkiyen
edeer deprem yk iin kabul edilen %5 ek dmerkezliin D
i
= (
bi
/ 1,2)
2

katsays ile arttrlmas ngrlr. Bu suretle yapdaki burulma dzensizliinin
daha belirgin ortaya kmas ve tayc sistemin daha fazla zorlanmas sz konusu
olurken, byle bir tayc sistem dzenlenmesinde zmleme zorlatrlarak caydrma
yoluna gidilmektedir (3).

(
i
)
max
= (d
i
)
max
- (d
i-1
)
max

(
i
)
min
= (d
i
)
min
- (d
i-1
)
min

i
=
imax
/
iortalama
=
imax
/ ((
imax
+
imin
)/2) > 1,2 ise burulma dzensizlii
sz konusudur (3).

Eer 25 m H
N
60 m ise : A1 burulma ve B2 yumuak kat dzensizlii kontrol
yaplr (3).

B2 tr dzensizlik:

Deprem ynetmeliinde dinamik hesap, tayc sistemin davrannn belirlenmesinde
daha etkili bir yntem kabul edildii iin, birinci ve ikinci derece deprem
blgelerinde ina edilen ve toplam ykseklii 25m <HN < 60m olan bu tr
dzensizlie sahip binalar iin dinamik hesap yaplmasn zorunlu klmtr. Bina
yksekliinin 60m den byk olmas durumunda ise, bu tr dzensizlie
baklmakszn dinamik hesap yaplmas ngrlmtr (3).

ki
=
i ortalama
/
i+1 ortalama
>1,5

ki
>1,5 1. ve 2.derece deprem blgesinde dinamik analiz yaplmas zorunludur
ki
>2 Dinamik analiz zorunludur (3).

69
Bodrum katlarnda rijitlii st katlara oranla ok byk olan betonarme evre
perdelerin bulunduu ve bodrum kat demelerinin yatay dzlemde rijit diyafram
olarak alt binalarda, bodrum katlarna ve stteki katlara etkiyen edeer deprem
ykleri aada belirtildii gibi ayr ayr hesaplanacaktr (2).

a ) stteki katlara etkiyen toplam edeer deprem yknn ve edeer kat deprem
yklerinin ncekine gre belirlenmesinde, bodrumdaki rijit evre perdeleri gznne
alnmakszn izelge 2.9dan seilen R katsays kullanlacak ve sadece stteki
katlarn arlklar hesaba katlacaktr. Hesaplanan bu ykler, bodrum katlarn da
ieren tm sistem zerine uygulanarak analiz gerekletirilir ve i kuvvetler
hesaplanr (ekil 3.11b) (2).

b ) Sadece bodrum katlarnn arlklar gznne alnacak ve bu katlar iin stteki
katlardan bamsz yaplacaktr. Doal titreim periyodu hesaplanmakszn S(T) = 1
alnacaktr. Elastik ykler R
a
(T) = 1,5 katsaysna blnerek azaltlacaktr
(ekil 3.11c) (2).

Bodrum katlara etkiyen edeer deprem ykleri u ekilde hesaplanr:

F
bk
= A
0
I w
bk
/ 1,5 [3.34]

c ) stteki katlardaki i kuvvet ve yerdeitirme byklkleri, sadece (a) ya gre
tayc sistemin tmnn hesabndan elde edilen byklklerdir. Bodrum
katlarndaki i kuvvetler ise, (a) ve (b) paragraflarnda tanmlanan deprem yklerine
gre bodrum katlarnda elde edilen i kuvvetlerin karelerinin toplamnn karekk
olarak elde edilecektir (2).

70

ekil 3.11. Katlara ve bodrum katlarna etkiyen deprem ykleri

Karlatrma: Basitletirilmi modal zmleme (Eurocode 8) ve edeer deprem
yk yntemi (ABYYHY) hemen hemen benzer yntemlerle yaplmtr. Ancak
detaylarda baz farklar vardr. Taban kesme kuvveti ABYYHY (V
b
) ve Eurocode 8
(F
b
) iin biraz farkl formller nermitir. Edeer deprem yk ynteminde
ykseklii 25 m. ye kadar olan yaplarda binann birinci doal titreim periyodunun
yaklak olarak hesaplanmasna izin verilmitir. Oysa Eurocode 8 de ykseklik 40
m.ye kadar olabilir. Her iki ynetmelikte daha yksek binalar iin Ragleigh
metodunu nermitir. Eurocode 8de C
t
katsays biraz daha byktr. C
t
katsays
iin verilen C
t
= 0,075 / A
t
< 0,05 snrlamas her iki ynetmelikte de ayndr.

ABYYHYde katlara etkiyen edeer deprem ykleri hesaplanrken kat ykseklii
dikkate alnm. Oysa Eurocode 8de byle bir ayrm yoktur. Eurocode 8de ise
yatay deprem kuvvetlerinin dalm, analizlerde yap dinamikleri yntemleriyle
hesaplanabilir veya bina yksekliince lineer bir ekilde artan yatay deplasmana
bal olarak tahmini olarak hesaplanabilir.

71
Eurocode 8

Multi modal tepki spektrumu analizi: T
1
4 T
c
, 2,0s koulunu salamayan
binalara uygulanmaldr (1).

Planda dzenli olan veya demeleri kendi dzleminde rijit diyafram kabul
edilebilen ve rijitlik merkezi ve ktle merkezi birbirine yakn olan binalarda bu
yntem, iki dorultuda dzlemsel yerdeitirme kabul ile uygulanabilir. Bu koulu
salamayan binalarda, boyutlu multi modal tepki spektrumu analizi birbirine dik
iki dorultuda uygulanacaktr (3).

Yntemin uygulamasnda, her bir dorultuda gz nne alnan modlarn etkin
ktleleri toplam, bina toplam ktlesinin %90ndan az olmayacaktr. Ayrca, etkin
ktlesi, bina toplam ktlesinin %5den byk olan titreim modlar hesaba
katlacaktr (3).

Eer ilgili koullar salanamazsa, hesaba katlacak mod says k;

k 3n ve T
k
0,20s [3.35]

koullarn salayacak ekilde belirlenecektir (3).

Modal tepkilerin birletirilmesi: Modlarn birbirinden bamsz kabul edilebilmesi
iin , i ve j modlarnn T
i
ve T
j
titreim periyotlar ;

T
j
0,9T
i
[3.36]

koulunu salamaldr. Eer gz nne alnan tm modlar, birbirinden bamsz ise,
E
E
modal etkilerin kombinasyonlar; E
Ei
ise i titreim moduna ait deprem hareketinin
neden olduu etki olmak zere;

72
E
E
= E
Ei
2
[3.37]

olarak hesaplanabilir (1).

Herhangi iki mod periyodunun ayrk olmamas durumunda Tam Karesel Birletirme
Kural kullanlarak modal etkiler birletirilecektir (1).

Burulma etkileri: Analizlerde uzaysal (3 boyutlu) model kullanldnda kata
etkiyen F
i
deprem kuvvetinin istenmeyen burulma etkisi, e
1i
dmerkezliinin
oluturduu M
1i
burulma momenti olarak hesaba katlacaktr (3):

M
1i
= e
1i
F
i
e
1i
= 0,05 L
i
[3.38]

Yklerin etkileri hesaba (-) ve (+) olarak katlmaldr (1).

Analizlerde iki ayr dzlemsel model kullanldnda burulma etkileri
= 1 + 0,6 (x / L
e
) eklinde hesaba katlabilir (1).

Afet blgelerinde yaplacak yaplar hakknda ynetmelik

Mod birletirme yntemi

Bu yntemde maksimum i kuvvetler ve yerdeitirmeler, binada yeterli sayda
doal titreim modunun her biri iin hesaplanan maksimum katklarn istatistiksel
olarak birletirilmesi ile elde edilir (2).

vme spektrumu: Herhangi bir r inci titreim modunda gznne alnacak
ivme spektrumu u ekilde belirlenecektir (2):

S
pa
(T
r
) = A (T
r
) g / R
a
(T
r
) [3.39]

73
Elastik tasarm ivme spektrumunun zel olarak belirlenmesi durumunda, A (T
r
) g
yerine, ilgili zel spektrum ordinat gznne alnacaktr (2).

Gznne alnacak dinamik serbestlik dereceleri

Demelerin yatay dzlemde rijit diyafram olarak alt binalarda, her bir katta
kaydrlm ktle merkezlerinin her birinde, birbirine dik dorultularda iki yatay
serbestlik derecesi ile dey eksen etrafndaki dnme serbestlik derecesi gznne
alnacaktr. Kat ktleleri, her katn ktle merkezinde ve ayrca ek d merkezlik
etkisinin hesaba katlabilmesi amacyla, kaydrlm ktle merkezlerinde
tanmlanacaktr. Kaydrlm ktle merkezleri, gerek ktle merkezinin gznne
alnan deprem dorultusuna dik dorultudaki kat boyutunun +%5' i ve -%5'i
kadar kaydrlmas ile belirlenen noktalardr (ekil 3.12). Ancak herhangi bir i'inci
katn ktle eylemsizlik momenti, m
i
, kaydrlmam ktle merkezinden geen
dey eksen etrafnda hesaplanacaktr. Kat ktlelerine kar gelen kat arlklar
W =
N
i=1
(w
i
) olarak belirlenecektir (2).

ekil 3.12. Kaydrlm ktle merkezi

A2 deme sreksizliinin bulunduu ve demelerin yatay dzlemde rijit
diyafram olarak almad binalarda, demelerin kendi dzlemleri iindeki
ekil deitirmelerinin gznne alnmasn salayacak yeterlikte dinamik
serbestlik derecesi gznne alnacaktr. Ek dmerkezlik etkisinin hesaba
katlabilmesi iin, her katta eitli noktalarda dal bulunan tekil ktlelerin her
74
biri, deprem dorultusuna dik dorultudaki kat boyutunun +%5'i ve -%5'i
kadar kaydrlacaktr (ekil 3.12). Bu tr binalarda, sadece ek dmerkezlik
etkilerinden oluan i kuvvet ve yerdeitirme byklkleri Edeer deprem yk
ne gre de hesaplanabilir. Bu byklkler, ek dmerkezlik etkisi gznne
alnmakszn her bir titreim modu iin hesaplanarak aadaki mod katklarnn
birletirilmesine gre birletirilen byklklere dorudan eklenecektir (2).

Hesaba katlacak yeterli titreim modu says

Hesaba katlmas gereken yeterli titreim modu says, Y, gznne alnan
birbirine dik x ve y yatay deprem dorultularnn her birinde, her bir mod iin
hesaplanan etkin ktlelerin toplamnn, E. 3.40 da belirtildii zere, hibir
zaman bina toplam ktlesinin %90'ndan daha az olmamas kuralna gre
belirlenecektir. Ayrca gznne alnan deprem dorultusunda etkin ktlesi, bina
toplam ktlesinin %5'inden byk olan btn titreim modlar gznne
alnacaktr (2).

Y
r=1
M
xr
=
Y
r=1
{[
N
i=1
( m
i

xir
)
2
] / M
r
} 0,90
N
i=1
m
i
[3.40a]
Y
r=1
M
yr
=
Y
r=1
{[
N
i=1
( m
i

yir
)
2
] / M
r
} 0,90
N
i=1
m
i
[3.40b]

Modal ktle Mr' nin ifadesi, kat demelerinin rijit diyafram olarak alt
binalar iin aada verilmitir :

M
r
=
N
i=1
( m
i

xir

2
+ m
i

yir

2
+ m
i

ir

2
] [3.41]

Mod katklarnn birletirilmesi

Binaya etkiyen toplam deprem yk, kat kesme kuvveti, i kuvvet bileenleri,
yerdeitirme ve greli kat telemesi gibi byklklerin her biri iin ayr ayr
uygulanmak zere, her titreim modu iin hesaplanan ve ezamanl olmayan
75
maksimum katklarn istatistiksel olarak birletirilmesi iin uygulanacak kurallar
aada verilmitir:

1 ) T
s
< T
r
olmak zere, gznne alnan herhangi iki titreim moduna ait doal
periyotlarn daima T
s
/ T
r
< 0,80 koulunu salamas durumunda, maksimum
mod katklarnn birletirilmesi iin karelerin toplamnn kare kk kural
uygulanabilir.
2 ) Yukarda belirtilen koulun salanamamas durumunda, maksimum mod
katklarnn birletirilmesi iin tam karesel birletirme (CQC) kural
uygulanacaktr. Bu kuraln uygulanmasnda kullanlacak apraz korelasyon
katsaylarnn hesabnda, modal snm oranlar btn titreim modlar iin %5
olarak alnacaktr (2).

M
hesab ve yapnn sneklik dzeyine gre gerekli kontrollerin yaplmas

M
= Perde taban momentleri toplam / Toplam taban momenti

Bu katsayya bal olarak R katsays yeniden belirlenir ve hesap tekrarlanr.

Hesaplanan byklklere ilikin alt snr deerleri

Gznne alnan deprem dorultusunda, mod katklarnn birletirilmesi
kurallarna gre birletirilerek elde edilen bina toplam deprem yk VtB'nin,
edeer deprem yk ynteminde E. 3.22 den hesaplanan bina toplam deprem
yk Vt ye orannn aada tanmlanan deerinden kk olmas durumunda
(V
tB
< V
t
), mod birletirme yntemi'ne gre bulunan tm i kuvvet ve
yerdeitirme byklkleri, E. 3.42 ye gre bytlecektir (2):

B
D
= ( V
t
/ V
tB
) B
B
[3.42]

76
Al, B2 veya B3 tr dzensizliklerden en az birinin binada bulunmas durumunda
denklem(3.42)'de =1,00, bu dzensizliklerden hibirinin bulunmamas durumunda
ise =0,90 alnacaktr (2).

Bodrum katlarnda betonarme evre perdeleri bulunan yaplar

a ) Sadece normal katlara ait kat ktleleri gznne alnacak ve tm sistemin spektrum
analizi, ivme spektrum deerleri denklemi yardmyla hesaplanarak gerekletirilecektir
b ) Bu aamada normal katlara ait ktleler gznne alnmamakta, sadece bodrum
katlara ait kat ktleleri hesaba katlmakta ve btn periyot deerleri iin u deer
alnarak analiz yaplmaktadr (2):

S
pa
= A
0
I g / 1,5 [3.43]

c ) Bu aamada i kuvvetler elde edilmektedir. Normal katlara ait i kuvvetler birinci
aamada elde edilen deerlerdir. Bodrum katlara ait i kuvvetler ise birinci ve ikinci
aamada bodrum katlar iin elde edilen i kuvvetlerin karelerinin toplamnn karekk
alnarak hesaplanacaktr (2).

3.8. Non-lineer Metotlar

3.8.1. Eurocode 8

Elastik analizlerde kullanlan matematiksel model, yap elemanlarnn mukavemeti ve
plastik-elastik davran kapsayacak ekilde geniletilmelidir (1).

Burulma sonras rijitlik sfr kabul edilmelidir. Eer mukavemet azalmas bekleniyorsa,
hesaplarda gsterilmelidir (1).

Sismik hareket (+) ve (-) ynde uygulanmaldr ve maksimum sismik etkiler
kullanlmaldr (1).
77
1. G spektrumu zmlemesi: Deprem hareketi bir g spektrumu (g spektral
younluk fonksiyonu) tanmlanarak bir rasgele titreim kabul edilebilir. Burada dikkat
edilecek husus kabul edilen g spektrumunun, elastik davran spektrumu ile
dolaysyla deprem hareketi ile yeterli derecede uyuumlu olmasdr. Eer kabul edilen
rasgele titreim hareketi tek serbestlik dereceli sisteme uygulanr ve 0,2s 3,5s zaman
aralnda ortaya kan cevaplarn maksimum dalmlarnn %50 fraktil deeri %10
toleransla elastik spektrum ile uyuursa, yeterli uyuumun varl kabul edilir.
Yntemde deprem hareketinin herhangi iki dik yatay eksen yannda dey eksende de
etki ettii kabul edilir. Ancak, ynetmelikte belirtildii gibi, dey hareket yatayn
kltlm olarak alnabilir (3).

2. Zaman alannda zmleme yntemi: Bu yntemde benzetilmi veya gerek
deprem ivmesi alnarak, sistem boyutlu zlr. Benzetilmi ivme kaytlarnn
saysnn, ortalama deer ve standart sapma gibi kararl istatistiksel deerler verecek
ve deprem hareketini temsil edecek ekilde seilmesi gerekir. Bu amala en az 5
kayt gereklidir. vme kaytlarnn spektral cevabnn sfr periyotta ortalamas, S
zemin parametresi olmak zere, a
g
S deerinden kk olmamaldr. Bunun gibi T
B

- T
C
aralndaki kullanlan kaytlarn spektral deerlerinin ortalamas da,
0

ivme ykseltgenme katsays olmak zere. a
g
S
0
deerinden kk olmamaldr.
Ayrca, hesaplanan spektral deerin ortalamas hibir zaman kar gelen elastik
spektrum deerinin %90nndan kk olmamaldr. Deprem kaydnn minimum
sresi a
g
/g boyutsuz maksimum ivmeye ve
1
, yap nem katsaysna bal olarak
izelege 3.9da verilen minimum deerden az olmamaldr.

Yukarda aklanan yntemlerden biri ile deprem etkisinde bulunan A
ED
kesit
tesirlerinin dey yklerle beraber bulunduu kabul edilerek aadaki yk
birletirilmesi boyutlamada esas alnr (3):

G
kj
+
1
A
ED
+
2i
Q
ki
[3.44]

78
izelge 3.9. Benzetilmi ivme kaydnn stasyoner ksmnn minimum sresi
(Eurocode 8)

1
=
1
a
g
/g 0,10 0,20 0,30 0,40
T
s
(s) 10 15 20 25


Zaman tanm alannda hesap yntemi

Bu yntemde ynetmelikteki ana kurallarn tesine geilerek deprem
mhendislii bilgileri ile gerek veya retilmi bir deprem kaydnn kullanlmas
gerekir. Gemi depremlerin ivme kaytlarnn bu konuda nemli bir yeri vardr.
Boyutlama srasnda gerek deprem kaydnn esas alnmas, hesaba esas olan deprem
bykl, merkez ss ve odak uzakl, kaynak mekanizmas ve zemin koullarnn
gerek durumla en iyi bir ekilde uyuturulmas bakmndan tercih edilir. Bylece pek
ok belirsizlik nlenmi olur. Deprem kaydnn bulunmamas durumunda, deprem
hareketini rasgele bir titreim kabul ederek yapay deprem kaytlar elde edilebilir.
Genellikle deprem hareketinin, balang ve son devreleri dndaki orta blm
kararl rasgele titreim olarak alnr. Ancak, bu durumda da, yapay depremin
bykl ve frekans ierii hakknda kabuller yapmak gerekir (3).

Ynetmelikte ivme kaytlarnn 0,05g dnda kalan ksmnn yapnn birinci doal
periyodunun 5 katndan ve 15s den az olmamas ngrlmtr. Ayrca, kaydedilmi
veya retilmi deprem kaydnn %5 snmle bulunacak A(T)/g boyutsuz spektral
ivme deerlerinin btn periyotlar iin, ynetmelikte deiim verilen S(T) spektrum
katsays deiiminin %90ndan az olmayacaktr. Tayc sistemin davran dorusal
elastik kabul edilmesi durumunda, spektral ivme deeri R
a
deprem yk azaltma
katsays ile azaltlabilir (3).

79
Zaman tanm alannda dorusal elastik olmayan hesap yaplmas durumunda,
azaltlm deprem yer hareketinin elde edilmesi iin esas alnacak spektral ivme :

S
pa
(T
r
) = A (T
r
) g / R
a
(T
r
) denklemi ile hesaplanacaktr (3).

3.9. Sismik Ykn Bileenlerinin Birletirilmesi

3.9.1. Eurocode 8

Sismik ykn yatay bileenleri

Genellikle sismik ykn yatay bileenleri e zamanl etki eder kabul edilir (1).

Yatay bileenlerin birletirilmesi aadaki gibidir :

a ) Modal tepkiler iin birletirme kurallar E. 3.36 ve E. 3.37 kullanlarak her
bileene yapnn tepkisi hesaplanr.
b ) Sismik hareketin iki yatay bileeninin yap zerindeki maksimum deeri, her bir
yatay bileenin kareleri toplamnn karekk olarak hesaplanr.
c ) (b)deki kural genelde, elde edilen maksimum deerle birlikte etki eden dier
hareket etkilerinin hesaplanmas iin yeterlidir. Birden fazla etki olduunda, daha
kesin hesaplamalar iin baka modeller uygulanabilir (1).

(b) ve (c)ye alternatif olarak aadaki formller kullanlabilir :

E
Edx
+ 0,30 E
Edy
[3.45]
0,30 E
Edx
+ E
Edy
[3.46]

Farkl yatay ynlerde binann dikey kesitleri farklysa, q da farkl olabilir (1).

Yukardaki toplamalarda her bileenin iareti en olumsuz koula ynelik seilmelidir.

80
Non - lineer statik analiz kullanlp, uzaysal model uygulanyorsa; E
Edx
x ynndeki,
E
Edy
de y ynndeki hedef deplasman uygulamalar uyarnca oluan kuvvetler ve
deformasyonlar olarak kabul edilmeli ve yukarda anlatlan kurallar uygulanmaldr .
Non-lineer zaman alannda zmleme yntemi kullanlp, uzaysal bir model
uygulanyorsa; e-zamanl etki eden yatay ivmeler hesaplanmaldr (1).

Dzenlilik kriterlerini salayan binalarda, sismik hareket iki ana ortogonal yatay
eksende olarak etki ediyormu kabul edilir ve yukarda anlatlan kurallar uygulanr
(1).

Sismik ykn dey bileenleri

a
vg
; 0,25g (2,5m/s
2
) den bykse, sismik hareketin dey bileenleri aadaki
koullarda hesaba katlmaldr (1).
Yatay veya yataya yakn 20 mden byk yap elemanlar iin,
Yatay veya yataya yakn 5 mden uzun konsollar iin,
Yatay veya yataya yakn ngerilmeli beton bileenleri iin
Kolonlar destekleyen kiriler iin
Taban izolasyonu olan yaplarda

Hangi dey elemann sismik hareketin etkisinde olduuna bal olarak, dey
bileen hesaplama analizleri yapnn bir ksmnn modellenmesiyle
gerekletirilebilir (1).

Dey bileenin etkileri, sadece gz nnde bulundurulan elemanlar ve onlarn alt
yaplar iin hesaba katlacaktr (1).

Eer yatay bileenler de etkiliyse sismik ykn yatay bileenleri konusunda anlatlan
(a), (b) ve (c) deki kurallar uygulanr. Alternatif olarak aadaki formller
kullanlabilir (1):

81
E
Edx
+ 0,30 E
Edy
+ 0,30 E
Edz
[3.47]
0,30E
Edx
+ E
Edy
+ 0,30 E
Edz
[3.48]
0,30E
Edx
+ 0,30 E
Edy
+ E
Edz
[3.49]

Non-lineer statik analiz uygulanyorsa, dey bileen ihmal edilir (1).


Binann tayc sistem elemanlarnn asal eksen dorultularnn gznne alnan
birbirine dik deprem dorultularna paralel olmamas durumunda, bu elemanlar
da boyutlamaya esas olan i kuvvetler, elde edilen deerlerin:

B
a
= B
ax
0,30 B
ay
[3.50]
B
a
= 0,30 B
ax
B
ay
[3.51]

eklindeki birletirilmesi ile elde edilecektir. Burada x ve y birbirine dik seilen
ve deprem kuvvetinin etkidiinin kabul edildii eksenleri gstermektedir. Bir
dorultudaki deprem etkisiyle dier dorultu etkisinin % 30unun toplanmas ile
herhangi bir dorultuda etki edebilecek depremin iki bileene ayrlmasndan
oluabilecek elverisiz durum giderilmeye allmtr (3)

Karlatrma: ABYYHYde binann tayc sistem elemanlarnn asal eksen
dorultularnn gznne alnan birbirine dik deprem dorultularna paralel
olmamas durumunda, bu elemanlar da boyutlamaya esas olan i kuvvetler, elde
edilen deerlerin B
a
= B
ax
0,30 B
ay
ve B
a
= 0,30 B
ax
B
ay
eklindeki
birletirilmesi ile elde edilecektir. Eurocode 8de de ayn formller geerlidir.
Bizdeki B
a
yerine, onlarda E
Ed
gelmitir.

Eurococode 8de a
vg
; 0,25g (2,5m/s
2
) den bykse, u koullarda sismik hareketin
dey bileenleri hesaba katlmaldr; yatay veya yataya yakn 20 mden byk yap
82
elemanlar iin, yatay veya yataya yakn 5 mden uzun konsollar iin, yatay veya
yataya yakn ngerilmeli beton bileenleri iin, taban izolasyonu olan yaplarda.

Kullanlan formller ise yledir:
E
Edx
+ 0,30 E
Edy
+ 0,30 E
Edz

0,30E
Edx
+ E
Edy
+ 0,30 E
Edz

0,30E
Edx
+ 0,30 E
Edy
+ E
Edz

3.10. Yapya Dahil Olmayan Elemanlar

3.10.1. Eurocode 8

Genel

Yapya dahil olmayan elemanlar (ilaveler) (rn : mekanik ilaveler ve ekipmanlar,
antenler vs.) bir yklma annda insan hayat iin tehlike oluturabilir veya nemli
binalarn ilevlerini aksatabilir. Bu yzden dayankllklar tetkik edilmelidir.
Byk nem tayan veya tehlike arz eden ilaveler iin analizler, gereki bir modele
ve yap destek elemanlarnn uygun tepki verilerine dayanmaktadr (1).

Analizler

Yapya dahil olmayan elemanlarn balant noktalar tetkik edilmelidir
Yapya dahil olmayan elemanlarda sismik ykn etkileri, yatay bir kuvvet F
a

uygulayarak belirlenir. F
a
aadaki gibidir (1):

F
a
= ( S
a
W
a

a
) / q
a
[3.52]

Deprem Katsays (1):

S
a
= S [ 3 (1 + Z / H) / ( 1 + ( 1 T
a
/ T
1
)
2
0,5 ] [3.53]
83
: a
g
/ g A tipi zeminde

nem faktr:

Aadaki yapya dahil olmayan elemanlar iin nem faktr,
a
, 1,5dan kk
olmamaldr (1).

Yaam sistemleri iin gerekli ekipman
Toplum gvenliini tehdit eden toksik veya patlayc tayan variller vb (1).

Dier durumlarda
a
= 1,0.

Davran faktrleri

izelge 3.10. Yapya dahil olmayan elemanlar iin q
a
deerleri (Eurocode 8)

Yapya dahil olmayan eleman tipi q
a

Konsol parapet veya ssleme
aret ve panolar
Toplam boylarnn yarsndan fazla uzunluk boyunca devam eden yapk
olmayan ayaklar stndeki bacalar, direkler ve variller

1,0
ve d duvarlar
Blme duvarlar ve cephe
Toplam yksekliklerinin yardan az ksm yatay stabilite aprazlar
olmakszn konsol olarak alan ayaklar zerinde bulunan veya arlk
merkezlerinden veya arlk merkezlerinin stnden yapya tutturulmu
bacalar, direkler ve tanklar
Sabit deme destekli dolap veya kitaplklarn ankrajlar
Asma tavan ve klandrma tesisatlarnn ankrajlar

2,0

84

Yapsal kntlara ve mimari elemanlara etkiyen deprem ykleri

Binalarda balkon, parapet, baca vb. konsol olarak binann tayc sistemine bal,
ancak bamsz alan yapsal kntlara ve cephe, ara blme panolar, vb yapsal
olmayan tm mimari elemanlara etkiyen edeer deprem ykleri, S(T)=1,0
alnarak E. 2.8den bulunan spektral ivme katsaysnn ilgili elemann toplam
arl ile arplmasndan elde edilecektir. Hesaplanan deprem yk, yatay veya
dey dorultuda, en elverisiz i kuvvetleri verecek ynde ilgili elemann ucuna
etki ettirilecektir (2).

Mekanik ve elektrik donanma etkiyen deprem ykleri

Binalardaki mekanik ve elektrik donanmlarn ve bunlarn bina tayc sistem
elemanlarna balantlarnn hesabnda kullanlacak yatay deprem ykleri E.
3.54 ile verilmitir. Ancak, E. 3.54de w
e
ile gsterilen mekanik veya elektrik
donanm arlklarnn binann herhangi bir i'inci katndaki toplamnn 0,2w
i
'
den byk olmas durumunda, donanmlarn arlklarnn ve binaya
balantlarnn rijitlik zellikleri, bina tayc sisteminin deprem hesabnda
gznne alnacaktr (2).

f
e
= w
e
A
0
I(l + H
i
/ H
N
) [3.54]

Kalorifer brlr ve kazanlar, acil yedek elektrik sistemleri ve yangn sndrme
sistemleri ile dolgu duvarlarna balanan donanmlar ve bunlarn
balantlarnda E. 3.54 ile hesaplanan deprem yknn iki kat alnacaktr (2).

Endstri binalarnda, mekanik veya elektrik donanmn bulunduu kattaki en
byk ivmeyi tanmlayan kat ivme spektrumunun uygun yntemlerle
belirlenmesi durumunda, E. 3.54 uygulanmayabilir (2).

85
Karlatrma: Toksik, patlayc, parlayc vb zellikleri olan maddelerin bulunduu
ve depoland binalar iin her iki ynetmelik de yap nem katsaysn yksek
tutmu ve 1,5 olarak almtr. Bu yaplar iin deprem ykleri ABYYHY iin f
e
=
w
e
A
0
I(l + H
i
/ H
N
), Eurocode iin ise F
a
= ( S
a
W
a

a
) / q
a
eklinde
hesaplanacaktr.

3.11. Gvenlik Tetkikleri

3.11.1. Eurocode 8

Genel

Gvenlik tetkikleri iin ilgili limitler (temel limit koulu ve hasar limitleri) ve zel
nlemler (2.2.1) gz nnde bulundurulmaldr (1).

nem snf II-IV aras olan binalar (bkz. izelge 3.3) iin aadaki iki koul
salanmsa temel limit ve hasar limit koullarndaki tetkikler salanm kabul edilir:
a ) q = 1,5 iin hesaplanan sismik dizayn durumuna bal toplam taban kesme
kuvveti, dier ilgili hareketlerin birleiminden kaynaklananlardan kktr. Bu koul
sismik ykn etki ettii toplam kat seviyesi ile salanr.
b ) 2.2.1de verilen zel nlemlerde 2. ve 3. paragrafta verilen koullar hesaba
katlmaldr (1).

Temel limit koulu

1. Diren koulu

Aadaki ifade btn yap elemanlar iin balantlar dahil- ve yapya dahil
olmayan elemanlar iin salanmaldr (1):

E
d
R
d
[3.55]
86
E
d
= Sismik dizaynda deprem yk etkisinin dizayn deeri-gerektiinde ikinci
dereceden etkiler de dahil.
E
d
= E (G
kj
,
1
A
Ed
, P
k
,
2i
Q
ki
)
R
d
= Elemann dizayn direnci. Malzemenin zelliklerine uygun kurallara (f
k
: zellik
karakteristik deeri,
M
: ksmi gvenlik faktr) ve yapsal sistem tipine gre
belirlenen mekanik modellemeye bal olarak hesaplanr (1).
R
d
= R(f
k
/
M
)

kinci dereceden etkileri (P- etkileri), aadaki koul her katta salanrsa,
hesaplara katlmas gerekmez (1).

= P
tot
d
r
/ V
tot
h 0,10 [3.56]

Eer 0,1 < 0,2 ise ikinci derece etkiler sismik yk etkilerinin 1 / (1 - ) ile
arplarak yaklak olarak hesaplanabilir (1).

; 0,3 gememelidir (1).

2. Genel ve blgesel sneklik koulu

Yapsal elemanlarn ve yapnn btnnn yeterli sneklie sahip olduu tetkik
edilmelidir. Sneklikten ne kadar faydalanld davran faktrne ve seilen
sisteme bal olarak deerlendirilmelidir (1).

Malzemeye ilikin gereklilikler salanmaldr. stendiinde, krlmalardan kanmak
iin yap bileenlerinin direncine uygun kapasite dizayn koullar yerine
getirilmelidir (1).

ok katl binalarda yumuak kat plastik mekanizmalarn olumasna engel
olunmaldr. Byle bir mekanizma, kattaki kolonlarda fazladan blgesel sneklik
gerektirebilir (1).
87
Yaplan analiz sonucu yatay diyaframa ve yatay dzlemdeki aprazlara gelen
kuvvetler 1,3 e eit bir oaltma faktr ile arttrlr (1).

M
Rc
1,3 M
Rb
[3.57]

3. Denge koulu: Yap sismik etki altnda sabit olmaldr. Bu etkilere, devrilme ve
kayma da dahildir (1).

4. Yatay diyaframlarn dayanm

Ara duvarlar ve eklemeler, yatay dzlemde sismik etkileri bal olduklar eitli
yanal yk tayc sistemlere iletebilmelidir. Bu koul, ilgili dayanm tetkiklerinde
elde edilen sismik etki deerleri
d
> 1,0 ile arplrsa salanm kabul edilir (1).

5. Temellerin dayanmlar

Temel elemanlar iin etkiler, oluabilecek elastik tesi davranlar hesaba katan
kapasite dizayn hesaplamalar baz alnarak bulunmaldr; ama elastik davran
faktr q = 1,0 kabul edilen sismik dizayn koullarnda olumas beklenen etkileri
amas gerekli deildir (1).

Eer hareket etkileri (temel iin) q 1,5 iin hesaplanmsa, paragraf 1 e gre
deerlendirmeler gerekmez. (rn : beton, elik veya kompozit binalar (1).)

Dikey elemanlarn (duvar ve kolonlar) temelleri iin, E
Fd
aadaki gibi
hesaplanyorsa paragraf 1 salanm kabul edilir (1).

E
Fd
= E
F,G
+
Rd
E
F,E
[3.58]

= R
di
/ E
di
q [3.59]

88
Yap duvarlarnn veya momente direnen kafeslerin temelleri iin , M
Rd
/ M
Ed
nin
en kk deeridir. Dikey elemanlarn, en aadaki kesit alannn ortogonal iki
ynnde hesaplanr (1).

Emerkezlerinden tutturulmu kafeslerin kolonlarnn temellerinde , N
pl, Rd
/ N
Ed

nin gerilme altndaki kegenlerdeki en kk deeridir (1).

Eksantrik kafeslerin kolonlarnn temellerinde , V
pl, Rd
/ V
Ed
nin kirilerin plastik
blgelerindeki en kk deeridir. Veya M
pl, Rd
/ M
Ed
nin kirilerin plastik mafsal
blgelerindeki en kk deeri (1).

Birden fazla dikey elemann ortak temellerinde (temel kirileri, at kirileri vb.)
paragraf 1, eer E. 3.58deki deeri iin en byk yatay kesme kuvveti
srasndaki deeri kullanlmsa veya
Rd
1,4e karlp = 1,0 kullanlmsa yerine
getirilmi kabul edilir (1).

6. Deprem derzleri

Binalarn deprem srasnda komu yaplarla veya bina iindeki birbirinden bamsz
yaplarla arpmas nlenmelidir (1).

Bu art, u koullar salanrsa kabul edilir :

a ) Potansiyel arpma noktasyla, bina snr arasndaki mesafe binann E. 3.32 de
katlara gre hesaplanan maksimum deplasmanndan kk deilse; (ayn yap
zerinde olmayanlar iin);

b ) Ayn yap zerindeki elemanlar iin, yukardaki mesafe, E. 3.32ye gre
hesaplanan, binalarn maksimum deplasmanlarnn karelerinin, karekknden kk
deilse.

89
Eer binann veya bamsz elemann kat ykseklikleri, komu binayla veya
elemanla ayn ise; yukardaki minimum mesafe 0,7 ile arplabilir (1).

Hasar limit koulu:

Genel

Gme olmamas koulunun kullanld sismik hareketlerin gerekleme sklndan
daha byk bir skla sahip sismik hareket iin hasar limit koulu , katlar aras
kayma ya gre kstlanmsa, yerine getirilmi olur (1).

Toplum gvenlii iin nem tayan veya nemli ekipman bulunduran binalar iin ek
tetkikler gerekebilir (1).

Katlar aras kaymann kstlanmas

Aksi belirtilmedike aadaki limitler kullanlacaktr (1):
a ) Yapya balanm krlgan yapsal olmayan elemanlar ieren binalar iin :

d
r
0,005 h [3.60]

b ) Esnek yapsal olmayan elemanlar ieren binalar iin :

d
r
0,0075 h [3.61]

c ) Deformasyona etkisi olmayacak ekilde eklenmi yapsal olmayan elemanlara
sahip binalar iin :
d
r
0,010 h [3.62]

90
azaltma katsays, binann nem snfna da bal olabilir. Burada gme olmamas
koulu nun elastik tepki spektrumunun, hasar limiti koulu nunkiyle ayn ekle
sahip olduu kabul edilir (1).

Not: deeri lkelerde deiiklik gsterebilir. nerilen deerler nem snf I ve II
iin = 0,4, nem snf III ve IV iin = 0,5 tir (1).


Greli kat telenmelerinin snrlandrlmas

Herhangi bir kolon veya bir perde iin, ardk iki kat arasndaki yerdeitirme
farkn ifade eden greli kat telemesi,
i
, aadaki ekilde ifade edilecektir (2):

i
= d
i
d
i-1
[3.63]

Burada d
i
ve d
i-1
, binann iinci ve (i-1) inci katlarnda herhangi bir kolon veya
perdenin ularnda hesaptan elde edilen yatay yerdeitirmeleri gstermektedir.

Her bir deprem dorultusu iin, binann herhangi bir i inci katndaki kolon veya
perdelerde E. 3.63 ile hesaplanan greli kat telemelerinin kat iindeki en
byk deeri (
i
)
max
aadaki denklemde verilen koullarn elverisiz olann
salayacaktr (2):

(
i
)
max
/ h
i
0,0035 [3.64a]
(
i
)
max
/ h
i
0,02 / R [3.64b]

E. 3.64 te verilen koulun binann herhangi bir katnda salanamamas
durumunda, tayc sistemin rijitlii arttrlarak deprem hesab tekrarlanacaktr.
Ancak verilen koul salansa bile, yapsal olmayan gevrek elemanlarn (cephe
91
elemanlar vb), elde edilen greli kat telemeleri altnda kullanlabilirlii hesapla
dorulanmaldr (2).

kinci mertebe etkileri

Tayc sistem elemanlarnn dorusal elastik olmayan davrann esas alan
daha kesin bir hesap yaplmadka, ikinci mertebe etkileri aada verilen ekilde
gznne alnabilir (2).

Gznne alnan deprem dorultusunda her bir katta, kinci Mertebe Gsterge
Deeri,
i
nin E. 3.65 ile verilen koulu salamas durumunda, ikinci
mertebe etkileri yrrlkteki betonarme ve elik yap ynetmeliklerine gre
deerlendirilecektir (2).

i
= (
i
)
ort

N
j=i
w
j
/ V
i
h
i
0,12 [3.65]

Burada (
i
)
ort
, i inci kattaki kolon ve perdelerle hesaplanan greli kat
telenmelerinin kat iindeki ortalama deeri olarak E. 3.63 e gre
bulunacaktr (2).

E. 3.65teki koulun herhangi bir katta salanamamas durumunda tayc
sistemin rijitlii yeterli lde arttrlarak deprem hesab tekrarlanacaktr (2).

Deprem derzleri

Derz boluklar, her bir kat iin komu blok veya binalarda elde edilen
yerdeitirmelerin mutlak deerlerinin toplam ile, aada tanmlanan
katsaysnn arpm sonucunda bulunan deerden az olmayacaktr. Gznne
alnacak kat yerdeitirmeleri, kolon veya perdelerin baland dm
noktalarnda hesaplanan yerdeitirmelerin kat iindeki ortalamalar olacaktr.
Mevcut eski bina iin hesap yaplmasnn mmkn olmamas durumunda eski
92
binann yerdeitirmeleri, yeni bina iin ayn katlarda hesaplanan deerlerden
daha kk alnmayacaktr (2).

a ) Komu binalarn veya bina bloklarnn kat demelerinin btn katlarda ayn
seviyede olmalar durumunda = R / 4 alnacaktr.
b ) Komu binalarn veya bina bloklarnn kat demelerinin, baz katlarda olsa
bile, farkl seviyelerde olmalar durumunda, tm bina iin = R / 2 alnacaktr.
Braklacak minimum derz boluu, 6 m ykseklie kadar en az 30 mm olacak ve
bu deere 6 m'den sonraki her 3 m'lik ykseklik iin en az 10 mm eklenecektir.

Bina bloklar arasndaki derzler, depremde bloklarn btn dorultularda
birbirlerinden bamsz olarak almasna olanak verecek ekilde
dzenlenecektir (2).

93
4. BETONARME BNALAR N ZEL KURALLAR

4.1. Kapsam


Deprem blgelerinde yaplacak tm betonarme binalarn tayc sistem
elemanlarnn boyutlandrlmas ve donatlmas, bu konuda yrrlkte olan ilgili
standart ve ynetmeliklerle birlikte, ncelikle bu blmde belirtilen kurallara gre
yaplacaktr (2).

Bu blmde belirtilen kural ve koullar, yerinde dkme monolitik betonarme
binalar ile, aksi belirtilmedike, tayc sistemi betonarme ve/veya ngerilmeli
beton elemanlardan oluan prefabrike binalar iin geerlidir (2).

Bu blmn kapsam iindeki betonarme binalarn yatay yk tayc sistemleri;
sadece erevelerden, sadece perdelerden veya ereve ve perdelerin
birleiminden oluabilir (2).

Beton dayanmnn C50 (BS 50)'den daha yksek olduu betonarme binalar ile
tayc sistem elemanlarnda donat olarak elik profillerin kullanld binalar bu
blmn kapsam dndadr (2).

4.1.2. Eurocode 2

Eurocode 2, donatsz beton, betonarme ve ngerilmeli beton konusunda bina ve
inaat mhendislii almalarnn tasarmna ve boyutlandrlmasna mahsustur
(11).

94
4.2. Malzeme

4.2.1. TS 500

Betonun birim hacim arl: Betonun birim hacim arl, karmna ve
yerleimine bal olarak deiir. Uygulamada 21~26 kN/m deerlerine
rastlanrsa da, birim hacim arlk hesaplarnda betonarme iin 25 kN/m ,
donatsz beton iin 24 kN/m deerlerinin alnmas tavsiye edilir (13).

Beton snflar ve betonun basn dayanm: Betonun tanmlanmas ve
snflandrlmas basn dayanmna gre yaplr. Basn dayanm ap 150 mm
ve ykseklii 300 mm olan standart deney silindirlerinin 28 gn sonunda, TS
3068e uygun biimde denenmesiyle elde edilir. Beton karakteristik basn
dayanm f
ck
, denenecek silindirlerden elde edilecek basn dayanmlarnn bu
deerden dk olma olasl belirli bir oran (genellikle %10) olan deerdir.
Gerektiinde basn dayanm, kp deneylerinden de elde edilebilir. Byle
durumlarda, karakteristik basn dayanm f
ck
, geerlilii deneylerle kantlanm
katsaylara dntrlr (4).

izelge 4.1. Beton snflar ve dayanmlar ( TS500)

Beton
Snf
Karakteristik
Basn
Dayanm, f
ck

Mpa
Edeer Kp
(150 mm)
Basn Dayanm

MPa
Karakteristik
Eksenel ekme
Dayanm, f
ctk

MPa
28 Gnlk
Elastisite Modl
E
c

MPa
C16
C18
C20
C25
C30
C35
C40
C45
C50
16
18
20
25
30
35
40
45
50
20
22
25
30
37
45
50
55
60
1,4
1,5
1,6
1,8
1,9
2,1
2,2
2,3
2,5
27000
27500
28000
30000
32000
33000
34000
36000
37000

95
Betonun ekme dayanm: Betonun ekme dayanm, eksenel ekme
deneylerinden elde edilen deerdir. f
ctm
deneylerden elde edilen ortalama ekme
dayanm, f
ctk
ise karakteristik ekme dayanmdr. Betonun karakteristik ekme
dayanm, eksenel ekme eleman deneylerinden elde edilecek dayanmn, bu
deerden az olma olasl belirli bir oran olan (genellikle %10) dayanm
deeridir (4).

Betonun karakteristik eksenel ekme dayanm aada verilen bantdan
hesaplanabilir (4).

f
ctk
= 0,35f
ck
(Mpa) [4.1]

Betonun ekme dayanm, eilme ve silindir yarma deneylerinden de elde
edilebilir. Eksenel ekme dayanm f
ctk
, silindir yarma deneyinden elde edilen
ekme dayanmn 1,5 ile; eilme deneyinden elde edilen ekme dayanmn da
2,0 ile blerek yaklak biimde hesaplanabilir (4).

Betonun elastisite modl: Normal arlkl betonlar iin j gnlk betonun
elastisite modl,

E
cj
= 3250f
ckj
+ 14000 (Mpa) [4.2]

denklemi kullanlarak hesaplanabilir (4).

Poisson oran: Beton poisson oran ,
c
= 0,20 kabul edilebilir (4).

Isl genleme katsays: Hesaplarda betonun sl genleme katsays,
t
= 10
-5
/C
kabul edilebilir (4).

Betonun zamana bal ekil deitirmesi: Salkl verilerin bulunmad
durumlarda, betonun snmesiyle ilgili katsaylar izelge 4.2den, bzlmesiyle
96
ilgili katsaylar da izelge 4.3den alnabilir. Bu izelgelerde verilen deerler 2-3
yl gibi uzun bir sre sonunda eriilecek deerlerdir (4).

izelge 4.2. Snme katsays,
Ce
(uzun sre sonunda) (TS 500)

Kuru Ortam (Bal Nem %50) Nemli Ortam (Bal Nem %80)
Edeer Kalnlk (mm), l
e
= 2A
c
/ u
Ykleme
Annda Beton
Ya

50 150 600 50 150 600
1 gn 5,4 4,4 3,6 3,5 3,0 2,6
7 gn 3,9 3,2 2,5 2,5 2,1 1,9
28 gn 3,2 2,5 2,0 1,9 1,7 1,5
90 gn 2,6 2,1 1,6 1,6 1,4 1,2
365 gn 2,0 1,6 1,2 1,2 1,0 1,0

izelge 4.3. Bzlme birim ekil deitirmesi,
cs
x10
3
(uzun sre sonunda)
(TS 500)

Kuru Ortam (Bal Nem %50) Nemli Ortam (Bal Nem %80)
Edeer Kalnlk (mm) , l
s
=2A
c
/ u
Beton
Bakm

150 600 150 600
Yetersiz 0,60 0,50 0,40 0,30
Yeterli 0,40 0,40 0,25 0,25

Malzeme katsaylar: Tama gc snr yk durumu iin beton ve elik hesap
dayanmlar aada verilmitir (4).

Beton : f
cd
= f
ck
/
mc

f
ctd
= f
ctk
/
mc

elik : f
yk
= f
yk
/
ms
[4.3]

Yerinde dkme betonlar iin
mc
= 1,5 alnacaktr. Bu katsay, ndkml
betonlar iin 1,4 alnabilir. Donat eliinin tm snflar iin
ms
= 1,15
alnacaktr (4).

beton hesap gerilmesi = 0,85f
cd
[4.4]

97
Beton iin gerilme-ekil deitirme davran: Betonarme bir kesitin dayanmnn
hesaplanmas iin, betonun gerilme-ekil deitirme davran ve buna bal
olarak kesitte beton basn gerilmelerinin yayl hakknda kabul yapmak
gerekir. Basn blgesindeki ksalmalar tarafsz eksenden olan uzaklkla orantl
olduu iin, basn gerilmeleri betonun gerilme-ekil deitirme erisine benzer
olarak oluur. Yaplan deneylere dayanlarak, TS 500de, kesit gme durumuna
eritiinde, betonun yapabilecei en byk
cu
ksalmasnn 0,003 olduu esas
alnmtr (4).
ekil 4.1. Betonun alma davran erisi (TS 500)

a ) b )
ekil 4.2. Dikdrtgen kesitte beton basn gerilmeleri yayl (TS 500) ;
a) Gme durumu b) Dayanm hesabna esas olan edeer
dikdrtgen dalm durumu

98
elik iin gerilme-ekil deitirme davran: Donatnn gerilme-ekil deitirme
davran iin yaplan kabul ekil 4.3de gsterilmitir. Normal olarak akma
gerilmesine kadar dorusal elastik ve daha sonra sabit bir gerilme ile akan bir
davran kabul edilerek, eliin peklemesi ihmal edilir (13).
ekil 4.3. eliin alma davran erisi (TS 500)

Tm donat elikleri iin, elastisite modl E
s
= 2x10
5
MPa ve kopma birim
uzamas
su
= 0,01 alnr (4).

izelge 4.4. Betonarme donat elii snflar ve zellikleri (TS 500)

elik Snf Minimum akma
snr f
yk
; f
0.2

(MPa)
Minimum ekme
dayanm f
su

(MPa)
Minimum
kopma uzamas
su

S220(a)
Doal sertlikte dz
yzeyli beton elii
220 340 0,18
S420(a)
Doal sertlikte nervrl
beton elii
420 500 0,12
S420(b)
Soukta ilem grm
nervrl beton elii
420 500 0,10
S500(bs)
Doal sertlikte elik
hasr
500 550 0,08
S500(bk)
Soukta ilenmi elik
hasr
500 550 0,05

99
4.2.2. Eurocode 2

Betonun birim hacim arl: Betonun birim hacim arl donatsz ve donatl
olarak sra ile, 2000 kg/m
3
ve 2500 kg/m
3
olarak kabul edilmektedir (13).

Beton snflar ve betonun basn dayanm: Snflandrma 28 gnlk dayanma
gre yaplr. Betonun karakteristik dayanm f
ck
yaplan yeterli saydaki
deneylerde ancak %5 lik bir oranla altna dlen deer olarak tarif edilir.
Deneylerde 150 mm apl ve 300 mm ykseklikli silindir esas alnd gibi (f
ck
),
kenar 150 mm kp (f
cu
) de kullanlabilir (13).

izelge 4.5. Beton snflar (Eurocode 2)

Dayanm
(MPa)
C12/
15
C16/
20
C20/
25
C25/
30
C30/
37
C35/
45
C40/
50
C45/
55
C50/
60
f
ck
12 16 20 25 30 35 40 45 50
f
cu
15 20 25 30 37 45 50 55 60
f
ctm
1,6 1,9 2,2 2,6 2,9 3,2 3,5 3,8 4,1

Betonun ekme dayanm: Betonun ekme dayanm, basn dayanmndan daha
geni bir dalm gsterdii iin izelge 4.5de f
ctm
ortalama eksenel ekme
dayanm verilmitir (13).

f
ctm
= 0,30 f
ck
2/3
[4.5]

Betonun elastisite modl: Betonun elastisite modl aadaki bant
kullanlarak hesaplanabilir (11).

E
cm
= 9,5 (f
ck
+8)
1/3
(E
cm
kN/mm
2
; f
ck
N/mm
2
) [4.6]

28 gnlk beton iin elastisite modl deerleri izelge 4.6da verilmitir.

100
izelge 4.6. E
cm
elastisite modl deerleri (Eurocode 2)

Dayanm
(MPa)
C12/
15
C16/
20
C20/
25
C25/
30
C30/
37
C35/
45
C40/
50
C45/
55
C50/
60
E
cm
26 27,5 29 30,5 32 33,5 35 36 37

Poisson oran: Beton poisson oran 0,20 kabul edilebilir (11).

Isl genleme katsays: Hesaplarda betonun sl genleme katsays, 10
-5
/C
kabul edilebilir (11).

Betonun zamana bal ekil deitirmesi: Betonun snmesiyle ilgili katsaylar
izelge 4.7den, bzlmesiyle ilgili katsaylar da izelge 4.8den alnabilir (11).

izelge 4.7. Snme katsays
(,to)
(Eurocode 2)

Edeer Kalnlk 2A
c
/u (mm)
Kuru Ortam (RH = %50) Nemli Ortam (RH=%80)
Ykleme
Annda Beton
Ya (gn)
50 150 600 50 150 600
1 5,5 4,6 3,7 3,6 3,2 2,9
7 3,9 3,1 2,6 2,6 2,3 2,0
28 3,0 2,5 2,0 1,9 1,7 1,5
90 2,4 2,0 1,6 1,5 1,4 1,2
365 1,8 1,5 1,2 1,1 1,0 1,0

izelge 4.8. Bzlme birim ekil deitirmesi
cs
(Eurocode 2)

Edeer Kalnlk 2A
c
/u (mm) Beton bakm Bal Nem (%)
150 600
Yeterli 50 -0,60 -0,50
yetersiz 80 -0,33 -0,28

Malzeme katsaylar: Tama gc snr yk durumu iin beton ve elik hesap
dayanmlar aada verilmitir (11).

101
Beton : f
cd
= f
ck
/
c

elik : f
yk
= f
yk
/
s
[4.7]

izelge 4.9. Malzeme gvenlik katsaylar (Eurocode 2)

Ykleme birleimleri
c

s

Ana ykleme birleimleri 1,5 1,15
Deprem dnda ok seyrek etkiyen ykleme birleimi 1,3 1,0

Beton iin gerilme-ekil deitirme davran: Statik hesapla kesit hesabna esas olan
elik gerilme-ekil deitirme diyagram ekil 4.4deki gibidir. Grld gibi
parabol-dikdrtgen deiim ve basitletirilmi durumda da iki dorusal diyagram
kabul edilmitir. En byk ksalma
cu
= 0,0035 olarak kabul edilmitir (13).
Hesaba esas olan dayanm aadaki gibi bulunabilir.

beton hesap gerilmesi = f
cd
= 0,85 [4.8]

buradaki katsays deneyin ksa zamanda yapld halde elemandaki yklemenin
uzun zamanda devam etmesini gz nne almaktadr (13).

ekil 4.4. Beton iin gerilme-birim ksalma deiimleri (Eurocode 2)

102

ekil 4.5. Dikdrtgen kesitte beton basn gerilmelerinin yayl (Eurocode 2)

elik iin gerilme-ekil deitirme davran: Statik hesaba ve kesit hesabna esas
olan donat-ekil deitirme diyagram ekil 4.6da verilmitir. Eer gsterildii gibi
eimli bir pekleme kabul edilecekse, uzamann
uk
= 0,010 olarak
snrlandrlmasyla gerilmenin de snrlandrlmas salanacaktr. Pekleme olmad
durumda byle bir snrlandrmaya ihtiya yoktur. elik elastisite modl E
s
= 2x10
5

Mpadr. Donatda peklemenin olmad kabul edilmitir (11).

ekil 4.6. Donat iin gerilme-ekil deitirme erisi (Eurocode 2)

izelge 4.10. elik snflar (Eurocode 2)

elik Snflar S220 S400 S500
f
yk
(MPa) 220 400 500
min (f
tk
/ f
yk
) - 1,05 ~ 1,08 1,05 ~ 1,08
min (
uk
) % 5 % 2,5 ~ 5 % 2,5 ~ 5

103
Karlatrma: Malzeme asndan Eurocode 2 ve TS500 arasnda ok benzerlik
olduu grlmektedir. Donatl beton birim hacim arl iki ynetmelikte de 2500
kg/m
3
alnmtr. Donatsz beton birim hacim arl ise TS500 iin 2400 kg/m
3
,
Eurocode 2 iin 2000 kg/m
3
tr.

Her ikisi de 28 gnlk deneylere gre snflandrma yapmtr. Betonun f
ck
deeri
deneylerde ancak Eurocode 2 iin %5, TS500 iin %10 oranla altna dlen deer
olarak kabul edilir. Betonun birim ksalmas
cu
; 0,0035 ,TS 500 iin ise 0,003 alnr.
eliin birim uzamas ikisi iin de 0.010 ve donat eliinin elastisite modl E
s
=
2x10
5
Mpadr. Gerilme blounun ykseklii s, Eurocode 2 iin 0,8, TS500 iin
0,85dir. Beton hesap gerilmesi her ikisi iin de 0,85f
cd
dir.

Betonun karakteristik eksenel ekme dayanm TS500e gre f
ctk
= 0,35f
ck

(Mpa), Eurocode 2ye gre f
ctm
= 0,30 f
ck
2/3
olarak hesaplanr.

Betonun elastisite modl ise TS500 iin E
cj
= 3250f
ckj
+ 14000 (Mpa),
Eurocode 2 iin E
cm
= 9,5 (f
ck
+8)
1/3
(kN/mm
2
)dr.

Malzeme katsays ikisi iin de ayndr. Yerinde dkme betonlar iin
mc
= 1,5 ve
donat eliinin tm snflar iin
ms
= 1,15 alnacaktr.

Her ikisi iin de beton poisson oran 0,20 ve betonun sl genleme katsays, 10
-5

C kabul edilir.

4.3. Basit Eilme

4.3.1. TS 500

Betonarme yaplardaki kiri ve deme gibi yatay tayc elemanlar, uygulanan
dey ve yatay ykler nedeni ile eilmeye alrlar (7).

104
Tek donatl dikdrtgen kesit:

ekil 4.7 Kesitte oluan i kuvvetler (TS500)

Basit eilme etkisi altndaki tek donatl dikdrtgen kesit iin blok kabl ile
aadaki bantlar bulunabilir (13)

F
s
= A
s
f
yd
[4.9]
F
c
= 0,85 f
cd
b a [4.10]
a = k
1
x (k
1
= 0,85) [4.11]
z = d a / 2 [4.12]
= A
s
/ (b
w
d) [4.13]
k
1
x / d = A
s
f
yd
/ (0,85 f
cd
b
w
d) [4.14]
j = 1 k
1
x / (2 d) = 1 0,59 f
yd
/ f
ck
[4.15]
M
r
= F
s
j d = A
s
f
yd
j d [4.16]
b
w
d
2
/ M
r
= K = 1 / ( f
yd
j) [4.17]

ift donatl kesit:

Eer bir dikdrtgen kesitin verilen boyutlarla en byk donat oran, dengeli donat
orannn %85i ile karlayabilecei momentten daha byk bir eilme momentini
tamas istenirse, basn blgesine donat yerletirilmesi gerekli olur (13).

F
s
= A
s

s
[4.18]
M
r
= 0,85 f
cd
b a (d 0,5 a) + A
s

s
[4.19]
105
Tablal kesitlerin boyutlandrlmasnda, yapsal zmlemede ve ekil deitirme iin
gerekli atalet momentlerinin bulunmasnda kullanlacak etkili tabla geniliinin

b = b
w
+ l
p
/ 5 (simetrik kesit) b = b
l
+ l
p
/ 10 (simetrik olmayan kesit) [4.20]

olarak hesaplanmas uygun grlmtr (13).

4.3.2. Eurocode 2

Eilme durumunda allagelen kabuller burada da geerlidir. Bunun yannda, beton
basn kuvveti, ilgili gerilme-ekil deitirme diyagramndan elde edilebilecei gibi,
buna edeer saylabilecek ekil 4.8de verilen gerilme blou kabul ile de
bulunabilir. Gerilme blounun ykseklii s = 0,8x olarak kabul edilir. Basit eilme
etkisi altndaki tek donatl dikdrtgen kesit iin dikdrtgen blok kabul ile aadaki
bantlar bulunabilir (13):

ekil 4.8. Dikdrtgen kesitte basit eilme durumunda ekil deitirme ve eilme
durumu (Eurocode 2)

F
c
=(0,85 f
ck
/ 1,5) 0,8 b x [4.21]
F
s
= (f
yk
/ 1, 15) A
s
[4.22]
A
s
=M/(0, 87f
yk
z) [4.23]
K
o
=M/(f
ck
bd
2
) [4.24]
z = d 0,4 x [4.25]
z / d = 0,5 + ( 0,25 0,88 K
o
) [4.26]
106
Elemanlarda snek davran elde edilmesi iin kesitte tarafsz eksen derinlii,
dolaysyla tek donatl tanabilecek eilme momenti

max ( x / d) = 0,45 M
u
= 0,167 f
ck
b d
2
(C12 / 15 ~ C35 / 45 iin ) [4.27]
max(x/ d) = 0,35 M
u
= 0,136 f
ck
b d
2
(C40 / 50 ~ C50 / 60 iin ) [4.28]

olarak snrlandrlmtr (13).

Kesit momentinin bu deerden daha byk olmas durumunda ift donatl kesit
gerekir. Buna ait ifadeler, basn donatsnn akma gerilmesine eritii kabul ile,
benzer ekilde elde edilebilir (ekil 4.9):

ekil 4.9. Basn donatl dikdrtgen kesitte basit eilme durumunda ekil deitirme
ve eilme durumu (Eurocode 2)

A
s
= M
u
/(0,87 f
yk
z)+A
s
' A
s
' = (M-M
u
) / [(0,87 f
yk
( d - d' )] [4.29]

z / d = 0,82 ( C12 / 15 ~ C35 / 45 iin ) z/d = 0,86 (C40 / 50 - C50 / 60 iin)

ekil 4.10. Tablal kesitte etkili tabla genilii (Eurocode 2)
107
4.4. Eilme Momenti ile Normal Kuvvet

4.4.1. TS 500

Betonarme tayc sistemlerin dey elemanlar olan kolonlarn kesitlerinde normal
kuvvet ile eilme momenti beraber bulunur. Genellikle eilme momenti deprem
etkisinden veya hareketli ykn kolona komu aklklara farkl olarak
yklenmesinden ortaya kar. Bu durumda meydana gelen momentin iareti deiir.
Her iki ynl momenti de karlayabilmek iin simetrik donat tercih edilir (13).

Bileik eilme etkisi altndaki dikdrtgen kesitlerin tama glerinin bulunmasnda
veya verilen bir kesitin kontrolnn yaplmasnda en kullanl inceleme karlkl
etki diyagramlar yardmyla yaplr. Bir kesitin tayabilecei eilme momenti ve
normal kuvvet iftinin bulunarak bir eksen takmnda gsterilmesiyle bu iki etkinin
karlkl etkileimi elde edilir. ekil 4.11de bileik eilme tayan bir kesitte
gmeye kar gelen mmkn tm ekil deitirme durumlar gsterilmitir. G
tkenmesi durumlarnn tarifinde uzama iin eliin en byk birim uzamas ve
ksalma iin betonun en byk birim ksalmas esas olmutur (ekil 4.12). buna gre
kabul edilecek ekil deitirme durumlar A noktasndan gemek ve I veya II
blgelerinde bulunmak veya B noktasndan gemek III veya IV blgelerinde
bulunmak zorundadr (13).

ekil 4.11. G tkenmesi durumlarnda kesitin ekil deitirme izgileri (TS 500)

108

ekil 4.12. Beton ve eliin ekil deitirme-gerilme hesap erileri (TS500)

4.4.2. Eurocode 2

Bu durumda g tkenmesine kar gelen ekil deitirme durumlar ekil
4.13de verilmitir. ekme donatsndaki snr uzama 0,010 olarak tavsiye edilmitir.
zellikle donat iin bir pekleme kabul sz konusu olduunda byle bir
snrlandrma gereklidir. Ayrca, basit basnca gelindiinde birim ksalma 0,002 sabit
deeri ile snr durum tarif edilmitir. Kesitin tmnde ayn birim ksalma ve
dolaysyla en byk beton basn gerilmesinin bulunmas, birim ksalmay 0,0035
den 0,002ye indirilmesinin nedenidir (13).

ekil 4.13. Bileik eilme durumunda snr ekil deitirme durumlar

109
5. TS 500 VE EUROCODE 2 N KARILATIRMALI PROBLEMLER

Problem 1 : Tek donatl kiri (TS 500) dizayn

6 m
d = 450mm

. . . 30 mm
b
w
= 250 mm

q = 15 kN/m C25 b
w
= 250 mm l = 6 m
g = 10 kN/m S420 d = 450 mm

f
ck
= 25 N/mm
2
f
yk
= 420 N/mm
2
f
ctd
= 1,15 N/mm
2
(EK 1)
f
cd
= 17 N/mm
2
f
yd
= 365 N/mm
2
(EK 2)

j
l
= 0,862 K
l
= 291 mm
2
/kN
l
= 0,0109 (EK 3)

w = 1,4G+1,6Q
w = 1,4x10+1,6x15 = 38 kN/m

M
d
= wl
2
/8 = 38x6
2
/8 = 171 kNm

K = b
w
.d
2
/ M
d
= 250x450
2
/ 171x10
3
= 296,05 mm
2
/kN > K
l
olduundan tek
donatl dizayn edilir.(Tamam)

A
s
= M
d
/ (f
yd
.j
l
.d) = 171x10
6
/ 365x0,862x450 = 1208 mm
2

Kontrol :
min
= 0,8 f
ctd
/f
yd

min
= 0,8 x 1,15/365 = 2,5x10
-3

= A
s
/b
w
.d = 1208 / 250x450 = 10,7x10
-3
>
min
(Tamam)

Kirilerde ekme donats deeri ,
min
deerinden az olamaz. Ayn zamanda 0,02
olmal.
110
Problem 1 : Tek donatl kiri (Eurocode 2) dizayn

w = 1,35G+1,5Q
w = 1,35x10+1,5x15 = 36 kN/m

M
d
= wl
2
/8 = 36x6
2
/8 = 162 kNm

M
u
= 0,167.f
ck
.b
w
.d
2
= 0,167x25x250x450
2
= 211,36 kNm > M
d
= 162 kNm
(Tamam)

K
0
= M
d
/ (f
ck
. b
w
.d
2
) = 162x10
6
/ (25x250x450
2
) = 0,128

z = d[0,5+(0,25-0,88K
0
)] = 450x[0,5+(0,25-0,88x0,128)] = 391,8 mm ~ 392 mm

A
s
= M
d
/ (0,87.f
yk
.z) = 162x10
6
/(0,87x420x392) = 1130 mm
2

Kontrol: 100A
s
/(b.d) > 0,15
100x1130 / (250x450) = 1,004 > 0,15 (Tamam)

111
Problem 2 : ift donatl kiri (TS 500) dizayn
d = 40
7 m ...
d = 450 mm

..... d = 40
b
w
= 250 mm

q = 15 kN/m C25 b
w
= 250 mm l = 7 m
g = 10 kN/m S420 d = 450 mm

f
ck
= 25 N/mm
2
f
yk
= 420 N/mm
2

f
cd
= 17 N/mm
2
f
yd
= 365 N/mm
2

j
l
= 0,862 K
l
= 291 mm
2
/kN
l
= 0,0109 (EK 3)
j
m
= 0,776 K
m
= 199 mm
2
/kN
m
= 0,0178 (EK 3)

w = 1,4G+1,6Q
w = 1,4x10+1,6x15 = 38 kN/m

M
d
= wl
2
/8 = 38x7
2
/8 = 232,75 kNm

K = b
w
.d
2
/ M
d
= 250x450
2
/ 232.75x10
3
= 217,5 mm
2
/kN < K
l

> K
m

(ift donatl olarak dizayn edilmeli.)

M
1
= b
w
.d
2
/ K
l
= 250x450
2
/291x10
3
= 173,97 kNm

M
2
= M
d
- M
1
= 232,75 173,97 = 58,78 kNm

A
s1
= M
1
/ f
yd
.j
l
.d = 173,97x10
6
/ 365x0,862x450 = 1229 mm
2

112
a = A
s1
. f
yd
/ (0,85. f
cd
. b
w
) = 1229x365/(0,85x17x250) = 124 mm

= 600(1-k
1
.d/a) = 600(1-0,85x40/124) = 435,5 > 365 = f
yd
(Skmadaki elik
akmtr.)

A
s2
= A
s
= M
2
/ (f
yd
( d-d )) = 58,78x10
6
/ (365x(450-40)) =393 mm
2

A
s
= A
s1
+ A
s2
= 1229+393 = 1622 mm
2

113
Problem 2 : ift donatl kiri (Eurocode 2) dizayn

w = 1,35G+1,5Q
w = 1,35x10+1,5x15 = 36 kN/m

M
d
= wl
2
/8 = 36x7
2
/8 = 220,5 kNm

M
u
= 0,167.f
ck
.b
w
.d
2
= 0,167x25x250x450
2
= 211,36 kNm < M
d
= 220,5 kNm
(ift donatl kesit olarak dizayn edilmeli.)
x = x
max
= 0,45d = 0,45x450 = 202,5 mm
z = 0,82d = 0,82x450 = 369 mm

A
s
= (M
d
-M
u
) / (0,87. f
yk
.(d-d)) = (220,5 211,36)/(0,87x420x(450-40)) = 61 mm
2

A
s
= M
u
/ (0,87. f
yk
.z) + A
s
= 211,36x10
6
/(0,87x420x369) + 61 = 1626 mm
2

Kontrol: Skmadaki eliin aktn kontrol et.

s
=
cu
(1- d/x)
s
= 0,0035 (1- 40 / 202,5)
s
= 2,8x10
3

yd
= f
yd
/ E
s

yd
= 365 / 2x10
5
= 1,825x10
3

s
>
yd
Skmadaki elik akmtr.

114
Problem 3 : Tablal kiri (TS 500) dizayn

b = 600 mm

150 mm

580 mm 530 mm
...

b
w
= 250 mm

q = 15 kN/m C25 b
w
= 250 mm d = 530 mm l = 6 m
g = 10 kN/m S420 b = 600 mm h = 580 mm t = 150 mm

f
ck
= 25 N/mm
2
f
yk
= 420 N/mm
2

f
cd
= 17 N/mm
2
f
yd
= 365 N/mm
2

w = 1,4G+1,6Q
w = 1,4x10+1,6x15 = 38 kN/m

M
d
= wl
2
/8 = 38x6
2
/8 = 171 kNm
A
s
= M
d
/ (f
yd
.j
l
.d) Belli b/b
w
, t/d ve Kf
cd
deerleri iin j tablodan bulunabilir.

Tablodan bulunamazsa aadakinin byk olann kullanrz. z moment kolu olmak
zere;
z = j.d = 0,9d 0,9d = 0,9x530 = 477 mm
z = j.d = d t/2 d - t/2 = 530-75 = 455 mm
A
s
= M
d
/ (f
yd
.j
l
.d) = 171x10
6
/(365x477) = 982 mm
2

Kontrol:
min
= 0,8 f
ctd
/f
yd

min
= 0,8 x 1,15/365 = 2,5x10
-3

= A
s
/b
w
.d = 982 / 250x530 = 7,4x10
-3
>
min
(Tamam)
115
Problem 3 : Tablal kiri (Eurocode 2) dizayn

w = 1,35G+1,5Q
w = 1,35x10+1,5x15 = 36 kN/m

M
d
= wl
2
/8 = 36x6
2
/8 = 162 kNm

K = M
d
/ (f
ck
.b.d
2
) = 162x10
6
/(25x600x530
2
) = 0,0384

z = d[0,5+(0,25-0,88K)] = 530x[0,5+(0,25-0,88x0,0384)] = 511 mm = l
a
.d
s = 2(d-z) = 2(530-511) = 38 mm < t = 150 mm (s : basn blounun ykseklii)
(Basn blou tablann snrlar iinde.)

A
s
= M
d
/ (0,87.f
yk
.z) = 162x10
6
/(0,87x420x511) = 868 mm
2

Kontrol: min elik kontrol:

100A
s
/(b
w
.d) > 60 / f
yk
veya 0,15 60 / f
yk
= 60/420 = 0,14

100x868 / (250x530) = 0,66 > 0,15 (Tamam)

116
Problem 4 : Tablal kiri (TS 500) analiz

b = 800 mm 0,85f
c

h
f
= 150 mm x s F
c

d = 420 mm
... A
s
= 1470 mm
2
F
s

s = 0,85x
b
w
= 300 mm

C25 b
w
= 300 mm d = 420 mm
S420 b = 800 mm h
f
= 150 mm

f
ck
= 25 N/mm
2
f
yk
= 420 N/mm
2

f
c
= 17 N/mm
2
f
y
= 365 N/mm
2

nce tablann ve eliin kapasitesini hesaplayalm.

Tabla kapasitesi : C
0
= 0,85.f
c
.h
f
.b = (0,85x17x150x800)x10
-3
= 1734 kN
elik kapasitesi : T = A
s
.f
y
= (1470x365) x10
-3
= 536,55 kN

C
0
> T Tarafsz eksen tabla zerinde, x < h
f

T = 53655 = 0,85x17x800s s = 46 mm

M
r
= A
s
.f
y
.z = 536,550x(0,42 0,046 / 2) = 213 kNm
------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ayn kesit ve koullarda A
s
= 5580 mm
2
alrsak;

117
Tabla kapasitesi : C
0
= 0,85.f
c
.h
f
.b = (0,85x17x150x800)x10
-3
= 1734 kN
elik kapasitesi : T = A
s
.f
y
= (5580x365) x10
-3
= 2036,7 kN
C
0
< T Tarafsz eksen tabla altnda, x > h
f

A
s
.f
y
= 0,85.f
c
.(b
w
.s + h
f
.(b-b
w
))
2036700 = 0,85x17.(300s + 150.(800 300)) s = 220 mm

M
r
= 0,85.f
c
.(b
w
.s.(d-s/2) + h
f
.(b-b
w
)(d-h
f
/2))
M
r
= 0,85x17.(300x220(420-110) + 150(800-300)(420-75))x10
-6

M
r
= 669,54 kNm

118
Problem 4 : Tablal kiri (Eurocode 2) analiz

F
c
= 0,567.f
ck
.b
f
.s F
c
= F
st

F
s
= 0,87.f
yk
.A
s

0,567.f
ck
.b
f
.s = 0,87.f
yk
.A
s

s = 0,87x420x1470 / (0,567x25x800) = 47 mm

x = s / 0,8 = 59 mm s < h
f
Tarafsz eksen tabla zerinde

z = d s / 2 = 420 47 / 2 = 397 mm

M = F
c
.z = (0,567x25x800x47x397)x10
-6

M = 211,593 kNm
------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ayn kesit ve koullarda A
s
= 5580 mm
2
alrsak;

F
cf
= 0,567.f
ck
.b
f
.h
f
= (0,567x25x800x150)x10
-3
= 1701 kN
F
st
= 0,87.f
yk
.A
s
= (0,87x420x5580) x10
-3
=2039 kN

F
st
> F
cf
Tarafsz eksen tabla altnda, s > h
f

F
cw
= 0,567.f
ck
.b
w
.(s-h
f
) = 0,567x25x300(s-150)x10
-3
= 4,25(s-150)
F
cw
= F
st
- F
cf
4,25(s-150) = 2039-1701 s = 230 mm

x = s/0,8 = 288 mm

F
cw
= 4,25(230-150) = 338 kN

M = F
cf
(d-h
f
/ 2) + F
cw
(d-s/2- h
f
/ 2)
M = 1701(420-75) + 338(420-115-75).10
-3

M = 664,585 kNm
119
Problem 5 : gen kesit (TS 500) analiz

c
= 0,003 0,85F
c
x= 2s/3
x s = 0,85x F
c

450 mm 380 z = d-x
312
. . . . . 70
s
F
s

300 mm

C25 / S420

f
ck
= 25 N/mm
2
f
yk
= 420 N/mm
2
s
f
c
= 17 N/mm
2
f
y
= 365 N/mm
2
M
r
= ? 2/3s

gen incelendiinde ykseklik / taban orannn 3/2 olduu grlmektedir.
A
c
= 1/2s.2/3s = s
2
/3 A
s
= 312
2
/4 = 339 mm
2

F
c
= 0,85.f
c
.A
c
F
c
= 0,85x17 s
2
/3
F
s
= A
s
.f
y
= 339x365 = 123,735 kN

F
c
= F
s
4,82 s
2
= 123735 s = 160 mm
x = 2s/3 = 107 mm
z = d x = 380 107 = 273 mm

Denge alt kontrol iin s deerini kullanalm :
s
b
= 600.k.d / (600+f
y
) = 600x0,85x380 / (600+365) = 201 mm
s = 160 < s
b
= 201 elik akm, denge alt kontrol baarl.

M
r
= F
s
.z = A
s
.f
y
.z M
r
= 339x365x273 = 33,8 kNm
120
Problem 5 : gen kesit (Eurocode 2) analiz

Eurocode 2 de
c
= 0,0035 ve s = 0,8x olarak alnmtr.

A
c
= 1/2s.2/3s = s
2
/3 A
s
= 312
2
/4 = 339 mm
2

F
c
= 0,567.f
ck
.A
c
F
c
= 0,567x25 s
2
/3 = 4,725 s
2

F
s
= 0,87A
s
.f
yk
= 0,87x339x420 = 123,871 kN

F
c
= F
s
4,725 s
2
= 123871 s = 162 mm
x = s/0,8 = 162/0,8 = 203 mm

Denge alt kontrol :
x/d < 0,636 olmal
203 / 380 = 0,534 < 0,636 denge alt kontrol saland, elik akm.

x = 2s/3 = 108 mm , z = d x = 380 108 = 272 mm

M
r
= F
s
.z = 0,87.f
yk
.A
s
.z = 0,87x420x339x272
M
r
= 33,7 kNm

121
Problem 6 : Trapez kesit (TS 500) analiz

650 mm

c
= 0,003 0,85 f
c
x

2 1 2 x s = 0,85x
F
c

h = 600 d = 560
A
s 3
z = d x
. . . . . 1 d=40
s

F
s

250 mm
C20 / S420

f
ck
= 20 N/mm
2
f
yk
= 420 N/mm
2
A
s
= 1590 mm
2

f
cd
= 13 N/mm
2
f
yd
= 365 N/mm
2

M
r
= ?
Skmadaki beton alan dikdrtgen olmad iin 1 dikdrtgen ve iki e gene
blnerek incelenecektir.

Eim 3/1 olduu iin x/3 Dikdrtgen ise 650-2x/3
x x

Skma altndaki betonun toplam alan :
A
c
= (650-2s/3).s + s/3.s = 650s s
2
/3 = s(650-s/3)

F
c
= 0,85.f
cd
.A
c
= 0,85x13s(650-s/3) = 7182,5s 3,68s
2

F
s
= A
s
.f
yd
= 1590x365 = 580,350 kN

F
s
= F
c

580350 = 71825s 3,68s
2

122
s = 85 mm

Moment hesaplanrken dikkat edilecek husus gen ksmlarn merkezinin tarafsz
eksene uzakldr. Dier bir yol olarak da, betonun trapez eklinde arlk merkezi
bulunarak z hesaplanabilir.

x = (b-2s/3).s
2
/2 + s.s/3.1/2.2.s/3 / ((b-2s/3).s + s.s/3.1/2.2)
x = (650-2x85/3).85
2
/2 + 85x85/3x1/2x2x85/3 / ((650 - 2x85/3).85 + 5x85/3x1/2x2)
x = 42 mm

z = d x = 560 - 42 = 518 mm

M
r
= A
s
.f
yd
.z = 1590x365x518

M
r
= 300,6 kNm

123
Problem 6 : Trapez kesit (Eurocode 2) analiz

Geometrik koullar TS 500 ile ayn.
Eurocode 2 de
c

Skma altndaki betonun toplam alan : A
c
= (650-2s/3).s + s/3.s = 650s s
2
/3 =
s(650-s/3)

F
c
= 0,567.f
ck
.A
c
= 0,567x20s(650-s/3) = 7371s 3,78s
2

F
s
= 0,87.A
s
.f
yk
= 0,87x1590x420 = 580,986 kN

F
s
= F
c

580986 = 7371s 3,78s
2

s = 82 mm

Skma altndaki betonun arlk merkezi :

x = (650-2x82/3).82
2
/2 + 82x82/3x1/2x2x82/3 / ((650 - 2x82/3).82 +
82x82/3x1/2x2)
x = 40 mm

z = d x = 560 - 40 = 520 mm

M
r
= 0,87.A
s
.f
yk
.z = 0,87x1590x420x520
M
r
= 302,1 kNm

124
Problem 7 : Ksa kolon (TS 500) dizayn

Verilen ykler N
d
= 1100 kN, M
sd
= 230 kNm C25 / S420

f
ck
= 25 N/mm
2
f
yk
= 420 N/mm
2

f
cd
= 17 N/mm
2
f
yd
= 365 N/mm
2

A
c
N
d
/ (0,7.f
ct
) A
c
1100 / (0,7x17) = 92437 mm
2
dizayn kesiti minimumu

Kesiti 300x400 olarak seelim.

d / h 0,8 d = 320 mm

d = (400 320) /2 = 40 mm

d = 40
...
d = 320mm

..... d = 40
b
w
= 300 mm

N
d
/(b.h.f
cd
) = 1100x10
3
/(300x400x17) = 0,539
} EK 4 den
t
.m 0,52 bulunur.
M
d
/(b.h
2
.f
cd
) = 230x10
6
/(300x400
2
x17) = 0,282
t
= A
s
/ A
c
= A
s
/ (b.h)

m = f
yd
/ f
cd

t
= 0,52 / m = 0,52x17 / 365 = 0,0242 (Kolonlarda simetrik ift donat olur.)

A
s
= A
s
= A
st
/ 2 =
t
.b.h / 2

A
s
= A
s
= 0,0242x300x400 / 2 = 1452 mm
2

125
Problem 7 : Ksa kolon (Eurocode 2) dizayn

Basitletirilmi metod.
e yi kontrol ederiz.

e = M
d
/ N
d
= 230x10
6
/ 1100x10
3
= 209 mm > (h / 2 - d) = 200 40 = 160 mm
Basitletirilmi yntem kullanlabilir.

N/(b.h.f
ck
) = 1100x10
3
/(300x400x25) = 0,367
} EK 5 den A
sT
f
yk
/(b.h.f
ck
) 0,374
M/(b.h
2
.f
ck
) = 230x10
6
/(300x400
2
x25) = 0,192

A
sT
= A
s
+ A
s

A
sT
.420 /(300x400x25) 0,374 A
sT
= 2674 mm
2

Simetrik kesitte A
s
= A
s
= A
sT
/ 2 = 2674 / 2 = 1337 mm
2

126
Problem 8 : Narin kolon (Eurocode 2) dizayn
N
d
= 1700 kN

. . . M
1
= 70 kNm
h = 300 d =240
. . . d =60
b = 450 M
2
= 10 kNm

Kaymaya kar donatlandrlm 300x450 mm kesitli kolon. Ykler N
d
= 1700 kN ve
u momentleri 70 kNm ve 10 kNm. ift eri oluturuyor. Kolonun etkili ykseklii
6,75 m. C25/S460.

Eksantriklik miktarlar :

e
01
= M
1
/ N
d
= 10x10
3
/ 1700 = 5,9 mm

e
02
= M
2
/ N
d
= -70x10
3
/ 1700 = -41,2 mm ( - deerleri kolon ift eri gsterdii
iin.)

Kritik narinlik oran,
critt
:

critt
= 25(2 - e
01
/ e
02
) = 25(2-5,9/(-41,2)) = 53,57

Eer
min

critt
ise, kolon ksa kolonmu gibi dizayn edilir.

Kolonun narinlik oran, :

= l
0
/ i , i = h / 3,46 = 0,3 / 3,46 = 0,087
= 6,75 / 0,087 = 77,85

127
77,85 = >
critt
= 53,57 Kolon narin kolon olarak dizayn edilecek.
0,6 e
02
+ 0,4 e
01
Eksantriklik bu iki deerden byk olandr.
0,4 e
02

0,6 e
02
+ 0,4 e
01
= 0,6x41,2 + 0,4x(-5,9) = 22,35 mm
0,4 e
02
= 0,4x41,2 = 16,47 mm

22,35 > 16,47 e
e
= 22,35 mm
= 1 / 100l deeri 1 / 200 den kk deildir. (l : yapnn ykseklii.)

= 1 / 200 kabul edelim.

e
a
= l
0
/2 = (1/200)(6750/2) = 16,88 mm (e
a
: geometrik dzensizlikler iin.)

e
2
= K
1
(l
0
2
/ 10) (2K
2
yd
/ 0,9d)

K
1
= / 20 0,75 eer 15 35
K
1
= 1 eer > 35

K
2
= (N
u
- N
d
) / (N
u
- N
b
) 1,0

N
u
= 0,567 f
ck
A
c
+ 0,87 f
yk
A
s

N
b
= 0,267 f
ck
A
c

K
2
deerini hesaplamak iin A
s
yi bilmek gerekiyor. Bilmediimiz iin iterasyon ile
dizayn tablosu kullanarak hesaplanr.

K
2
iin iterasyona K
2
= 1 deeri ile balyoruz.

e
2
= 84,38 mm
128
e
toplam
= e
0
+ e
a
+ e
2
= 22,35 + 16,88 + 84,38 = 123,61 mm

M
toplam
= N
d
. e
toplam
= 1700x123,61x10
-3
= 210 kNm

N/(b.h.f
ck
) = 0,504
} EK 5 den A
s
.f
yk
/(b.h.f
ck
) = 0,77 ve K
2
=0,76
M/(b.h
2
.f
ck
) = 0,208

Yeni belirlediimiz K
2
=0,76 deeri K
2
=1 deerinden farkl olduu iin iterasyona
K
2
=0,76 ile devam ediyoruz. K
2
deerleri arasnda bir eitlik yakalayncaya kadar
devam etmeliyiz. Aada yeni K
2
ye gre hesaplanan e
2
deeri ve bunun sonucunda
tablodan baklan K
2
deerleri tablo olarak verilmitir.

K
2
M
toplam
M/(b.h
2
.f
ck
) A
s
.f
yk
/(b.h.f
ck
) K
2

1,0 210 0,208 0,77 0,76
0,76 176 0,174 0,60 0,71
0,71 169 0,168 0,60 0,71

Son iki K
2
deeri uyuuyor.

A
sT
= 0,60.b.h.f
ck
/ f
yk
= 0,6x300x450x25 /460 = 4402 mm
2

A
sT
= A
s
+ A
s

Simetrik kesitte A
s
= A
s
= A
sT
/ 2 = 4402 / 2 = 2201 mm
2

129
Problem 8 : Narin kolon (Ts 500) dizayn

M
min
= N
d
.e
min

e
min
= 0,03b = 0,03x450 = 13,5 mm

i = 0,03h dikdrtgen kesit
I
g
= b.h
3
/ 12 = 2279x10
6
mm
4

= l
k
/ i = 67500 / (0,3x400) = 56,25 > 22 narin kolon

N
k
=
2
(EI) / l
k
2

(EI) = 0,4E
c
I
g
/ (1 + R
m
) = 0,4x32000x2279x10
6
/ 1,5 =1,95x10
13
Nmm
2

(R
m
minimum 0,5 alnr.)

N
k
= 4217 kN

= 1 / (1 1,3 N
d
/ N
k
) 1 = 1 / (1 1,3x1700 / 4217) = 2,10

M
d
= 2,10x80 = 168 kNm

N
d
/(b.h.f
cd
) = 1700x10
3
/(300x450x17) = 0,833
}EK 4 den
t
.m 0,78 bulunur.
M
d
/(b.h
2
.f
cd
) = 168x10
6
/(300x450
2
x17) = 0,244
t
= 0,78x17 / 400 = 0,03315

A
sT
/ b.h = 0,03315 A
sT
= 4475 mm
2

130
Problem 9 : Denge alt tek donatl (TS 500) analiz

c
= 0,003 0,85 f
c
s/2

x s = 0,85x
F
c

316 d = 370 mm

z = d s/2
. . .
s

b
w
= 200 mm 50 mm F
s

C25 / S420 Denge alt olup olmadnn kontrol. M
r
= ?

Kabul : eliin aktn kabul edelim.

F
c
= 0,85.f
c
.s.b
w

F
s
= A
s
.f
y

F
c
= F
s
0,85.17.0,85.x.200 = 316
2
x365/ 4 x = 90 mm

eliin akp akmadn kontrol etmek iin (A
sb
denge)
A
s
< A
sb
, <
b

x < x
b
,
s
>
y
, K > K
b
benzeri koullara baklr.

Biz denge x deerini kullanalm:
x
b
= 600.k
1
.d /(600 + f
y
) x
b
= 600x0,85d /(600 + 365) = 106 mm
90 mm = x < x
b
= 106 kontrol baarl.(Tamam.)
s = 0,85.x = 77 mm

M
r
= A
s
.f
y
(d s / 2)
M
r
= 316
2
/ 4x365(370 77 / 2)
M
r
= 73 kNm
131
Problem 9 : Denge alt tek donatl (Eurocode 2) analiz

Eurocode 2 de
c

M
r
= F
c
.z = F
s
.z
M
r
= 0,567 f
ck
.b.s.z

F
c
= 0,567.f
ck
.b.s
F
s
= 0,87.A
s
.f
yk

F
s
= F
c

0,87x420x 316
2
/ 4 = 0,567x25x200x0,8X
x = 97 mm

Eurocode 2ye gre eliin akmas iin x deeri 0,636d den byk olmamal.

97 mm = x < 0,636x370 = 235 mm koul saland, elik akyor. Denge alt.

s = 0,8x = 78 mm

M
r
= 0,567 f
ck
.b.s.z = 0,567x25x200x78(370 78 / 2)
M
r
= 73,2 kNm

132
Problem 10 : ift donatl kesit (TS 500) analiz

25 mm
c
= 0,003 0,85 f
c
F
s

. . . x s = 0,85x
212
s
F
c

d = 395
416
. . . .
s

b
w
= 200 mm 25 mm F
s

C30 / S420 M
r
= ?
f
c
= 20 N/mm
2
f
y
= 365 N/mm
2

Kabul : iki eliin de aktn kabul edelim.
s
= f
y

F
s
= A
s

s
, F
s
= A
s
f
y

A
s
= 416 = 804 mm
2
, A
s
= 212 = 226 mm
2

F
s
= F
c
+ F
s

A
s
f
y
= 0,85.f
c
.s.b
w
+ A
s

s

s = ( A
s
- A
s
).f
y
/(0,85.f
c
.b
w
) = (804 226)x365 / (0,85x20x200) = 62 mm
x = s / 0,85 = 62 / 0,85 = 73 mm

(
s
) i kontrol edelim :

s
= 600(1 0,85 d / s) = 600(1 0,85x25/62) = 394 N/mm
2
> f
y
= 365 N/mm
2

elik akm.

133
M
r
= (0,85.f
c
.s.b
w
(d s / 2) + A
s
.f
y
(d - d )).10
-6

M
r
= (0,85x20x62x200(395 62 / 2) + 226x365(395 - 25)).10
-6

M
r
= 107,3 kNm

Ayn soruda, A
s
= 212 yerine A
s
= 216 = 402 mm
2
olsayd :

A
s
f
y
= 0,85.f
c
.s.b
w
+ A
s

s

s = ( A
s
- A
s
).f
y
/(0,85.f
c
.b
w
) = (804 402)x365 / (0,85x20x200) = 43 mm

(
s

s
= 600(1 0,85 d /s) = 600(10,85x25/43) = 303 N/mm
2
< f
y
= 365 N/mm
2
elik
akmam.

A
s
f
y
= 0,85.f
c
.s.b
w
+ A
s

s

804x365 = 0,85x20xsx200 + 402x600(1 0,85x25 / s) s = 47 mm
s
= 329 N/mm
2

M
r
= (0,85.f
c
.s.b
w
(d s / 2) + A
s
.f
y
(d - d )).10
-6

M
r
= (0,85x20x47x200(395 47 / 2) + 402x329(395 - 25)).10
-6

M
r
= 108,3 kNm

134
Problem 10 : ift donatl kesit (Eurocode 2) analiz

F
s
= F
c
+ F
s

F
c
= 0,567.f
ck
.b.s
F
s
= 0,87. f
yk
.A
s

F
s
= 0,87.
s
A
s

eliin aktn kabul edelim.

0,87. f
yk
.A
s
= 0,567.f
ck
.b.s + 0,87. f
yk
. A
s

s = 0,87x420x(804 226) /(0,567x30x200) = 62 mm

x = s / 0,8 = 78 mm

x < 0,636d ekme elii iin akma koulu.

0,636 d = 251,22 mm

x < 0,636d ekme elii akm.

d / x < 0,43 Skmadaki elik iin koul.

25 / 78 = 0,32 < 0,43 skmadaki elik akm.

M = F
c
(d s / 2) + F
s
(d - d)
M = (0,567x30x200x62(395 62 / 2) + 0,87x420x226(395 25)
M = 107,3 kNm

135
Problem 11 : Birleik ykler (TS 500) analiz

35 mm
c
= 0,003 0,85 f
c
F
s

. . . . x s = 0,85x
318
s
F
c

d = 365
318
. . . .
y

b
w
= 300 mm 35 mm F
s

C25 / S220 N = 800 kN M
r
= ?
f
c
= 17 N/mm
2
f
y
= 191 N/mm
2

A
s
= 318
2
/ 4 = 762 mm
2

nce eksenel yk N nin denge durumundaki deerini hesaplayalm. Bylece N M
diyagramndan krlma trn belirleyebiliriz.

N > N
b
skma
N < N
b
ekme

s
b
= 600.k.d /(600 + f
y
) = 600x0,85x365 /(600 + 191)
s
b
= 235,3 mm

N
b
= 0,85.f
c
.s
b
.b
w
= 0,85x17x235,3x300 = 1020,2 kN

800 = N < N
b
= 1020,2 ekme elii akm.
s
= f
y

Skmadaki eliin aktn kabul edelim.
s
= f
y

N = 0,85. f
c
.s.b
w
+ A
s
(
s
-
s
)
136
800x10
3
= 0,85x17x300s
s = 184,5 mm

s
= f
y
Kabul kontrol et.

s
= 600(1 0,85 d / s) = 600((1 0,85x35 / 184,5) = 503 > f
y
kabul baarl
elik akm.

M
r
= N.e = 0,85.f
c
.s
b
.b
w
(h / 2 - s / 2) + A
s
(
s
+
s
) (h / 2 - d)
M
r
= 0,85x17x184,5x300 (400/2 184,5/2) + 2x762x191 (400/2 35)
M
r
= 134,2 kNm

800.e = M
r

e = 0,168 m
e = 168 mm

137
Problem 11 : Birleik ykler (Eurocode 2) analiz

x
b
/ d= 0,035 /(0,0035 +
y
) = 700 / (700+f
y
)

s
b
= 0,8x
b
= 700x0,8xd /(700+f
y
)

f
y
= 0,87f
yk
= 0,87x220 = 191,4 kN

s
b
= 700x0,8x365 /(700+191,4) = 229 mm

N
b
= 0,567 f
ck
s
b
b
w
= 0,567x25x229x300x10
-3
= 973,8 kN

800 = N < N
b
= 973,8 ekme elii akm.
s
= f
y

Skmadaki eliin aktn kabul edelim.
s
= f
y

N
r
= 0,567 f
ck
s b
w
+ A
s
(
s
-
s
)
800x10
3
= 0,567x25 s 300 s = 188 mm

s
= f
y
Kabul kontrol et.

s
= 700(1 0,8 d / s) = 700((1 0,8x35 / 188) = 596 > f
y
kabul baarl elik
akm.

M
r
= 0,567.f
ck
.s.b
w
(h / 2 - s / 2) + A
s
(
s
+
s
) (h / 2 - d)
M
r
= 0,567x25x188x300 (400/2 188/2) + 2x762x0,87x220 (400/2 35)
M
r
= 132873264 Nmm
M
r
= 132,9 kNm

800.e = M
r

e = 166 mm

138
Problem 12 : Kirisiz deme (Eurocode 2)

4,5 m

300
2 m 4,5 m

l
1
= 3 kN/m
2
(hareketli) C25 / S460
l
2
= 1 kN/m
2
(sabit) aklk / derinlik oran = 21,7 29,6

min efektif derinlik = aklk / (25,7xfaktr(f) = 4500 / 25,7.f = 175 / f (f 1)
toplam derinlik = 175 + 20(koruma pay) + 5(donat pay) = 200 mm

demenin kendi arl = 200x24x10
-3
= 4,8 kN/m
2

toplam sabit arlk = 1 + 4,8 = 5,8 kN/m
2

1 m lik genilik iin :
q = nihai yk =(1,35G + 1,5Q) 4,5
q = 55,5 kN

M = 55,5x4,5/8 = 31,2 kNm

M / (b d
2
f
ck
) = 31,2x10
6
/(1000x175
2
x25) = 0,041
(EK 6) dan l
a
= 0,96 , z = l
a
d = 0,96x175 = 168 mm

A
s
= M /(0,87 f
yk
z) = 31,2x10
6
/(0,87x460x168) = 464 mm
2
/m donat

139
Problem 12 : Kirisiz deme (TS 500)

l
u
/ l
k
= 4,5 / 2 = 2,25 > 2 tek dorultuda alan deme b = 1000 mm

min d = (1/25) l
k
= 2000/25 = 80 mm
h = d + 15 h = 65 mm

-3
= 2 kN/m
2

toplam sabit arlk = 1 + 2 = 3 kN/m
2

q = (1,4G + 1,6Q)
q = (1,4x3 + 1,6x3) = 9 kN/mm
2
1 m lik genilik iin

M = (1/11) q l
2
= 9x2
2
/ 11 = 3,3 kNm/m

K = b h
2
/ M K = 1000x65
2
/ (3,3x10
3
) = 1280 > 980 k = 8,21

min A
s
= 0,3 d = 0,3x8 = 2,4 cm
2
/ m = 240 mm
2
/ m

A
s
= k M / h = 8,21x3,3x10
3
/ 65 = 417 mm
2
/ m donat

140
Problem 13 : Zmbalama (TS 500)
6 m

6 m

t = 300 m
d = 280 m , Kolon 400x400

C25 / S420 Tanabilecek maksimum kesme kuvveti = ?

f
cd
= 17 N/mm
2
f
cd
= 1,15 N/mm
2

d/2

d/2

U
p
= 4x680 400 + d = 680 mm

V
pr
= f
ctd
U
p
d (kapasite faktr = 0,7)

V
pr
= 0,7x1,15x4x680x280

V
pr
= 613 kN zmbalama gereklemeden tanabilecek maksimum kesme.

141
Problem 13 : Zmbalama (Eurocode 2)

V
Rd
= (
Rd
k (1,2 + 40
1
)) d u

1
= 0 donat yok.
Rd
= 0,3 N/mm
2
(EK 7)

k = (1,6 d) = (1,6 0,28) = 1,32
d = 280 mm
u = (2 a + 2 b + 2 1,5 d) = 800 + 800 + 2 1,5 280 = 4239 mm

V
Rd
= 0,3x1,32x(1,2 + 0)x280x4239x10
-3

V
Rd
= 565 kN

142
Problem 14 : Kirili deme (Eurocode 2)

7 m

4,5 m

h akl olan deme, C25 / S460
sabit yk g = 1 kN/m
2

hareketli q = 3 kN/m
2

efektif derinlik = 27,8 38,3

min efektif derinlik = aklk /(33 f) efektif derinlik = 140
toplam derinlik = 140 + 20 + 5 = 165 mm
-3
= 3,96 kN/m
2

toplam sabit yk = 1 + 3,96 = 4,96 kN/m
2

nihai yk, F = (1,35G + 1,5Q) 4,5
F = (1,35x4,96 + 1,5x3) 4,5 = 50,38 kN

M = 0,09 F l = 0,09x50,38x4,5 = 20,40 kNm

M /(b d
2
f
ck
) = 20,40x10
6
/(1000x140
2
x25) = 0,0416

(EK 6) dan l
a
= 0,96 z = l
a
d z = 134 mm

A
s
= M / (0,87 f
yk
z) = 20,40x10
6
/(0,87x460x134)
A
s
= 380 mm
2
/m
143
Problem 14 : Kirili deme (TS 500)

min d
0
= l / 30 = 450 / 30 = 150 mm yaklak 180 mm al.
h = 180 50 = 130 mm

Sabit yk = 130x24x10
-3
= 3,6 kN/m
2

Toplam sabit yk = 3,6 + 1 = 4,6 kN/m
2

q
T
= 1,4x4,6 + 1,6x3 = 11,24 kN/m
2

Bir di iin : q = q
T
/ 2 = 11,24 / 2 = 5,62 kN/m
2

l = 4,5 m M = (1 / 11) q l
2
= 10,35 kNm/m

b = 50 cm
b
0
= 10 cm

K = b h
2
/ M

= 500x130
2
/(10,35x10
3
) = 820 i = 4,5
[veya i =
c
/(
c
+
s
/15)]

A
s
= i M / h = 4,5x10,35x10
3
/ 130
A
s
= 360 mm
2
/m

144
6 . SONU VE NERLER

Trk deprem ynetmelii, TS500 ve Eurocode (8 ve 2) arasnda karlatrma yaplan
bu almada iki ynetmelik arasnda olduka nemli bir paralellik grlmekle
beraber Eurocodeun ABYYHYe gre daha kapsaml olduu grlmektedir.

Eurocodelar inaat mhendisliindeki standartlamay gelitirmek iin ulusal
ynetmelikler yerine veya bu ynetmeliklerle paralel olarak kullanlmaya
balamtr. Avrupa Topluluuna girme srecinde, Avrupaya ait ynetmeliin
incelenmesi Trkiyedeki inaat sektrnn Avrupadaki inaat sektrne uyumu
bakmndan olduka nemlidir.

rnek problemlerdeki hesap admlarnn ve sonularn karlatrlmal incelenmesi
tablolarda verilmitir. Hesap esaslar incelendiinde her ikisinin de baz farklar
dnda benzer admlar izledii ve sonularn birbirine ok yakn kt grlr.

Bu alma sonucunda Trk deprem ynetmeliinin yava yava kaldrlarak
Eurocodelarn Trkeletirilmesi ve uygulamaya konmas gerei ortaya
kmaktadr.

145
izelge 6.1. TS 500 ve Eurocode 2 iin problem sonularnn karlatrlmas

Problem 1:
Tek donatl kiri (dizayn)
TS500 Eurocode 2
w: Toplam yk w = 1,4g+1,6q = 38 kN/m w = 1,35g+1,5q = 36 kN/m
M
d
:Dizayn
momenti
M
d
= wl
2
/8
M
d
= 171 kNm
M
d
= wl
2
/8
M
d
= 162 kNm
Tek donatl
olarak dizayn
edilmesinin
kontrol
K = b
w
d
2
/ M
d

K > K
l
olmal
296,05 mm > 291 mm
saland.
M
u
= 0,167 f
ck
b
w
d
2

M
u
> M
d
olmal
211,36 kNm > 162 kNm
saland.
A
s
:Donat alan A
s
= M
d
/ f
yd
j
l
d = 1208 mm
2
A
s
= M
d
/ 0,87f
yk
z = 1130 mm
2

Problem 2:
ift donatl kiri (dizayn)
TS500 Eurocode 2
M
d
:Dizayn
momenti
M
d
= wl
2
/8
M
d
= 232,75 kNm
M
d
= wl
2
/8
M
d
= 220,5 kNm
ift donatl
olarak dizayn
edilmesinin
kontrol
K = b
w
d
2
/ M
d

K < K
l

K > K
m
olmal
217,5 mm > 199 mm
M
u
= 0,167 f
ck
b
w
d
2

M
u
< M
d
olmal
211,36 kNm > 220,5 kNm

A
s
A
s
= M
2
/ f
yd
(d-d)
A
s
= 393 mm
2

A
s
= M
d
- M
u
/ 0,87 f
yk
(d-d)
A
s
= 61 mm
2

A
s1
A
s1
= M
1
/f
yd
j
1
d = 1229 mm
2
A
s1
= M
u
/ 0,87 f
yk
z = 1565 mm
2

A
sToplam
A
sT
= 1622 mm
2
A
sT
= 1626 mm
2

Donatnn
aktnn
kontrol
s
= 600 ( 1 k
1
d / a)
s
> f
yd
olmal
s
= 435,5 > 365 elik akm
s
=
cu
(1- d/x)
s
= 2,8x10
3

s
>
yd
= f
yd
/E
s
=1,825x10
3
akm

146
(devam)

Problem 3:
Tablal kiri (dizayn)
TS500 Eurocode 2
M
d
:Dizayn
momenti
M
d
= wl
2
/8
M
d
= 171 kNm
M
d
= wl
2
/8
M
d
= 162 kNm
A
s
:Donat alan A
s
= M
d
/ f
yd
j
l
d = 982 mm
2
A
s
= M
d
/ 0,87f
yk
z = 868 mm
2

Min elik
kontrol
min
= 0,8 f
ctd
/f
yd

min
= 2,5x10
-3

= A
s
/b
w
.d = 7,4x10
-3

>
min
(Tamam)
100A
s
/(b
w
.d) > 60 / f
yk
veya 0,15
100x868 / (250x530) = 0,66 > 0,15
(Tamam)
Problem 4:
Tablal kiri (analiz)
TS500 Eurocode 2
Tarafsz
eksenin yeri
Tabla kapasitesi
C
0
= 0,85.f
c
.h
f
.b = 1734 kN
elik kapasitesi
T = A
s
.f
y
= 536,55 kN
C
0
> T Tarafsz eksen
tabla zerinde, x < h
f

F
cf
= 0,567.f
ck
.b
f
.h
f
= 1701 kN
F
st
= 0,87.f
yk
.A
s
=537 kN
F
cf
> F
st
olduundan tarafsz eksen
tabla zerinde
s s = 46 mm s = 47 mm
M
r
M
r
= A
s
f
y
z = 213 kNm M
r
= 0,567 f
ck
b
f
s = 211,593 kNm
Ayn kesit ve
koullarda A
s

yi 5580 alrsak
C
0
= 0,85.f
c
.h
f
.b = 1734 kN
T = A
s
.f
y
= 2036,7 kN
C
0
< T Tarafsz eksen
tabla altnda, x > h
f

F
cf
= 0,567.f
ck
.b
f
.h
f
= 1701 kN
F
st
= 0,87.f
yk
.A
s
=2039 kN
F
cf
< F
st
olduundan tarafsz eksen
tabla altnda
s s = 220 mm s = 230 mm
M
r
M
r
= 0,85 f
c
(b
w
s(d-s/2) + h
f

(b-b
w
)(d-h
f
/2)= 669,54 kNm
M
r
= F
cf
(d-h
f
/2) + F
cw
(d-s/2 h
f
/2)
M
r
= 664,585 kNm
147
(devam)

Problem 5:
gen kesit (analiz)
TS500 Eurocode 2
s s = 160 mm s = 162 mm
Denge alt
kontrol
s
b
= 600 kd / (600+ f
y
)
s
b
= 201 mm
s = 160 mm < s
b
= 201 mm
elik akm. Kontrol baarl
x / d < 0,636 olmal
203 / 380 = 0,534 < 0,636
elik akm
M
r
M
r
=F
s
z =A
s
f
y
z =33,8 kNm M
r
=F
s
z =0,87f
yk
A
s
z =33,7 kNm
Problem 6:
Trapez kesit (analiz)
TS500 Eurocode 2
Ac = (650 2s/3 )s + s.s/3
Ac = s ( 650 s/3 )
Alan 1 dikdrtgen ve iki e
gene blnerek
incelenmitir.
Ac = s ( 650 s/3 )
F
c
= 0,85.f
cd
.A
c

F
c
= 7182,5s 3,68s
2

F
s
= A
s
.f
yd

F
s
= 580,350 kN
F
c
= 0,567.f
ck
.A
c
= 7371s 3,78s
2

F
s
= 0,87.A
s
.f
yk
= 580,986 kN

s F
c
= F
s

s = 85 mm
F
c
= F
s

s = 82 mm
Basn
altndaki
betonun arlk
merkezi
x = (b-2s/3).s
2
/2 +
s.s/3.1/2.2.s/3 / ((b-2s/3).s +
s.s/3.1/2.2)
x = 42 mm
x = 40 mm

z z = d x = 518 mm z = d x = 520 mm
M
r
M
r
= A
s
f
yd
z = 300,6 kNm M
r
= 0,87 A
s
f
yk
z = 302,1 kNm
148
(devam)

Problem 7:
Ksa kolon (dizayn)
TS500 Eurocode 2
Her iki
ynetmelikte
de dizayn kesit
minimumu
bulunur.
A
c
N
d
/ (0,7.f
ct
)
A
c
1100 / (0,7x17) =
92437 mm
2
dizayn kesiti
minimumu

Kesit 300x400 olarak seilir.
Burada da ayn ekilde hesaplanr.
N
d
/(b.h.f
cd
) = 0,539
M
d
/(b.h
2
.f
cd
) = 0,282
Tablodan
t
.m 0,52 bulunur.
m = f
yd
/ f
cd

t
= 0,52 / m = 0,0242
(Kolonlarda simetrik ift
donat olur.)
e = M
d
/ N
d
> (h / 2 - d) ise BY kull.
e = M
d
/ N
d
= 209 mm > (h / 2 - d) =
200 40 = 160 mm
Basitletirilmi yntem kullanlabilir.

N/(b.h.f
ck
) = 0,367
M/(b.h
2
.f
ck
) = 0,192 kullanlarak
A
sT
f
yk
/(b.h.f
ck
) 0,374 bulunur.
A
s
A
s
= A
s
= A
st
/2 =
t
b h / 2
A
s
= A
s
= 1452 mm
2

A
sT
= A
s
+ A
s

A
sT
f
yk
/(b.h.f
ck
) = 0,374
A
s
= A
s
= 1337 mm
2

149
(devam)

Problem 8:
Narin kolon (dizayn)
TS500 Eurocode 2

i = 0,03h dikdrtgen kesit
I
g
= b.h
3
/12 = 2279x10
6
mm
4

= l
k
/ i = 67500 / (0,3x400)
= 56,25 > 22 narin kolon

critt
= 25(2 - e
01
/ e
02
) = 53,57

Kolonun narinlik oran, :
= l
0
/ i
i = h / 3,46 = 0,3 / 3,46 = 0,087
= 6,75 / 0,087 = 77,85
77,85 = >
critt
= 53,57
Kolon narin kolon olarak dizayn
edilecek.

M
N
k
=
2
(EI) / l
k
2

(EI) = 0,4E
c
I
g
/ (1 + R
m
)
= 1 / (1 1,3 N
d
/ N
k
) 1
= 2,10
M
d
= 2,10x80 = 168 kNm
M
toplam
= N
d
. e
toplam

1700x123,61x10
-3

M
toplam
= 210 kNm
N
d
/(b.h.f
cd
) = 0,833
M
d
/(b.h
2
.f
cd
) = 0,244
Tablodan
t
.m 0,78
bulunur.
t
= 0,03315
N/(b.h.f
ck
) = 0,504
M/(b.h
2
.f
ck
) = 0,208
Tablodan A
s
.f
yk
/(b.h.f
ck
) = 0,77
A
sT

t
= A
sT
/ b.h = 0,03315
A
sT
= 4475 mm
2

Simetrik kesitte A
s
= A
s
=
A
sT
/ 2 = 4475/2 =2237 mm
2
A
sT
= 0,60.b.h.f
ck
/ f
yk

A
sT
0,6x300x450x25/460=4402 mm
2
A
sT
= A
s
+ A
s

Simetrik kesitte A
s
= A
s
= A
sT
/ 2 =
4402 / 2 = 2201 mm
2

150
(devam)

Problem 9:
Dengealt tek donatl kesit (analiz)
TS500 Eurocode 2
eliin aktn
kabul ediyoruz
F
c
= 0,85.f
c
.s.b
w

F
s
= A
s
.f
y

F
c
= F
s

x = 90 mm
F
c
= 0,567.f
ck
.b.s
F
s
= 0,87.A
s
.f
yk

F
s
= F
c

x = 97 mm
eliin akp
akmadnn
kontrol
A
s
< A
sb
, <
b

x < x
b
,
s
>
y

, K > K
b

benzeri koullara baklr.
Biz denge x deerini
kullanalm:
x
b
= 600.k
1
.d /(600 + f
y
)
x
b
= 106 mm
90 mm = x < x
b
= 106 mm
kontrol baarl.(elik akm)
Eurocode 2ye gre eliin akmas
iin x deeri 0,636d den byk
olmamal.

97 mm = x < 0,636x370 = 235 mm
Koul saland, elik akyor. Denge
alt.
s s = 0,85.x = 77 mm s = 0,8x = 78 mm
M
r
M
r
= A
s
.f
y
(d s / 2)
M
r
= 73 kNm
M
r
= 0,567 f
ck
.b.s.z
M
r
= 73,2 kNm

151
(devam)

Problem 10:
ift donatl kesit (analiz)
TS500 Eurocode 2
eliin aktn
kabul edelim.
F
s
= F
c
+ F
s

A
s
f
y
= 0,85.f
c
.s.b
w
+ A
s

s

s = ( A
s
- A
s
).f
y
/(0,85.f
c
.b
w
)
s = 62 mm
F
s
= F
c
+ F
s

0,87.f
yk
.A
s
=0,567.f
ck
.b.s+0,87.f
yk
A
s

s = 62 mm
x x = s / 0,85 = 73 mm x = s / 0,8 = 78 mm
elik iin akma
koullar
(
s
s
= 600(1 0,85 d / s)
s
= 394 N/mm
2
> f
y
= 365
N/mm
2
elik akm.
x < 0,636d ekme elii iin
akma koulu.
0,636 d = 251,22 mm
x < 0,636d ekme elii akm.

d / x < 0,43 Skmadaki elik
iin koul.
25 / 78 = 0,32 < 0,43 skmadaki
elik akm.
M
r
M
r
= (0,85.f
c
.s.b
w
(d s / 2) +
A
s
.f
y
(d - d )).10
-6

M
r
= 107,3 kNm
M = F
c
(d s / 2) + F
s
(d - d)
M = 107,3 kNm

152
(devam)
Problem 11:
Birleik ykler (analiz)
TS500 Eurocode 2
s
b
s
b
= 600.k.d /(600 + f
y
)
s
b
= 235,3 mm
s
b
= 0,8x
b
= 700x0,8xd /(700+f
y
)
x
b
/ d = 0,035 /(0,0035 +
y
)
x
b
/ d = 700 / (700+f
y
)
s
b
= 229 mm
N
b
N
b
= 0,85.f
c
.s
b
.b
w

N
b
= 1020,2 kN
N
b
= 0,567 f
ck
s
b
b
w

N
b
= 973,8 kN
ekme
eliinin
aktnn
kontrol
800 = N < N
b
= 1020,2
ekme elii akm.
s
= f
y

800 = N < N
b
= 973,8
ekme elii akm.
s
= f
y

Skmadaki
eliin aktn
kabul edelim.
s
= f
y

N = 0,85. f
c
.s.b
w
+A
s
(
s
-
s
)
s = 184,5 mm
N
r
= 0,567 f
ck
s b
w
+ A
s
(
s
-
s
)
800x10
3
= 0,567x25 s 300
s = 188 mm
Skmadaki
eliin akt
kabulnn
kontrol
s
= 600(1 0,85 d / s
s
= 503 > f
y

kabul baarl elik akm.

s
= 700(1 0,8 d / s) = 700((1
0,8x35 / 188) = 596 > f
y

kabul baarl elik akm.

M
r
M
r
= N.e
M
r
= 0,85.f
c
.s
b
.b
w
(h / 2 - s /
2) + A
s
(
s
+
s
) (h / 2 - d)
M
r
= 134,2 kNm
M
r
= 0,567.f
ck
.s.b
w
(h / 2 - s / 2) + A
s

(
s
+
s
) (h / 2 - d)
M
r
= 132,9 kNm
e 800.e = M
r

e = 168 mm
800.e = M
r

e = 166 mm

153
(devam)

Problem 12:
Kirisiz demeler
TS500 Eurocode 2
Derinlik min d = (1/25) l
k
= 2000/25
min d = 80 mm
h = d + 15 h = 65 mm
min efektif derinlik = aklk /
(25,7xfaktr(f) = 4500 / 25,7.f
= 175 / f (f 1)
toplam derinlik = 175 + 20(koruma
pay) + 5(donat pay) = 200 mm
Toplam sabit
arlk
demenin kendi arl =
80x24x10
-3
= 2 kN/m
2

toplam sabit arlk = 1 + 2
= 3 kN/m
2

demenin kendi arl =
200x24x10
-3
= 4,8 kN/m
2

toplam sabit arlk = 1 + 4,8
= 5,8 kN/m
2

Nihai yk q = (1,4G + 1,6Q)
q=(1,4x3+1,6x3)=9 kN/mm
2
1 m lik genilik iin
q = nihai yk =(1,35G + 1,5Q) 4,5
q = 55,5 kN
M M = (1/11) q l
2
= 9x2
2
/ 11
M = 3,3 kNm/m
M = 55,5x4,5/8 = 31,2 kNm
A
s
A
s
= k M / h
A
s
= 8,21x3,3x10
3
/ 65
A
s
= 417 mm
2
/ m
A
s
= M /(0,87 f
yk
z)
A
s
= 31,2x10
6
/(0,87x460x168)
A
s
= 464 mm
2
/m
Problem 13:
Zmbalama
TS500 Eurocode 2
Zmbalama
gereklemede
n tanabilecek
maksimum
kesme
V
pr
= f
ctd
U
p
d
(kapasite faktr = 0,7)
U
p
d = 4.(b+d)
V
pr
= 0,7x1,15x4x680x280
V
pr
= 613 kN.

V
Rd
= (
Rd
k (1,2 + 40
1
)) d u
1
= 0 donat yok.
Rd
= 0,3 N/mm
2
Tablodan
k = (1,6 d) = 1,32
u = (2 a + 2 b + 2 1,5 d) = 4239 mm
V
Rd
= 565 kN
154
(devam)
Problem 14:
Kirili deme
TS500 Eurocode 2
min d
0
= l / 30 = 450 / 30 =
150 mm yaklak 180 mm
alrz.
h = 180 50 = 130 mm
min efektif derinlik = aklk /(33 f)
f = 1
efektif derinlik =4500/33 = 140mm
toplam derinlik =140+20+5=165 mm
Nihai yk Sabit yk= 130x24x10
-3

= 3,6 kN/m
2

Toplam sabit yk = 3,6 + 1
= 4,6 kN/m
2

q
T
= 1,4x4,6 + 1,6x3 = 11,24
kN/m
2

Bir di iin : q = q
T
/ 2
= 11,24 / 2 = 5,62 kN/m
2

demenin kendi arl =
165x24x10
-3
= 3,96 kN/m
2

Toplam sabit yk = 1 + 3,96 = 4,96
kN/m
2

nihai yk
F = (1,35G + 1,5Q) 4,5
F =(1,35x4,96+1,5x3)4,5 = 50,38 kN
M l = 4,5 m
M=(1/11)ql
2
= 10,35 kNm/m
M = 0,09 F l = 0,09x50,38x4,5
M = 20,40 kNm
A
s
A
s
= i M / h
A
s
= 360 mm
2
/m
A
s
= M / (0,87 f
yk
z)
A
s
= 380 mm
2
/m

155
KAYNAKLAR

1. Eurocode 8, ENV., Design of structures for earthquake resistance, Comit
Europen de Normalisation, Brussels, 15-109 (1998).

2. ABYYHY, Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik, Trkiye
Hazr Beton Birlii, stanbul, 6-56 (1998).

3. Celep, Z. ve Kumbasar, N., Deprem Mhendisliine Giri ve Depreme
Dayankl Yap Tasarm, Sekin Datm, stanbul, 182-364, 383-420 (2004).

4. TS500., Betonarme Yaplarn Tasarm ve Yapm Kurallar, Trk Standartlar
Enstits, Ankara, 1-68 (2000).

5. Atmtay, E., Aklamalar ve rneklerle Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar
Hakknda Ynetmelik, Bizim Bro Datm, Ankara, 1-544 (2000).

6. Doan, M., Osmangazi niversitesi MMF naat Mhendislii Blm
Depreme Dayankl Tasarm Dersi Cilt I, Eskiehir, 1-57 (2002).

7. Ersoy, U. ve zcebe, G., Betonarme, Temel ilkeler ve TS500-2000 ve Trk
Deprem Ynetmeliine (1998) Gre Hesap, Evrim Yaynevi, stanbul, 1-811
(2001).

8. Odaba, Y., Betonarme naat Elemanlar, Beta Datm, stanbul, 1-274
(1997).

9. Kavak, A., Mutman U., Akgzel U., Deprem Sempozyumu, Kocaeli, 141-146
(2003).

10. Krkkale niversitesi, Deprem Mhendislii ders notlar, Krkkale, 2000.

11. Eurocode 2, ENV 1992-1-1. Design of concrete structures-Part 1: General rules
and rules for building, Comit Europen de normalisation, Brussels, 1-253
(1992).

12. Mosley W. H., Hulse R., Bungey J. H., Reinforced Concrete Design to
Eurocode 2, Macmillan Pres Ltd, 227-309 (1996).

13. Celep Z., Kumbasar N., Betonarme Yaplar, Beta Datm, stanbul, 1-678
(2001).

156

EKLER

157
EK 1

BETON DAYANIM ZELLKLER (TS 500)

E
l
a
s
t
i
s
i
t
e

m
o
d

N
/
m
m
2

(
k
g
/
c
m
2
)

2
7
,
0
0

2
7
,
5
0
0

2
8
,
5
0
0

3
0
,
0
0

3
2
,
0
0

3
3
,
0
0

3
4
,
0
0

3
6
,
0
0

3
7
,
0
0

E
d
e
e
r

k
p

d
a
y
a
n

N
/
m
m
2

(
k
g
/
c
m
2
)

2
0

2
2

2
5

3
0

3
5

4
0

4
5

5
0

5
5

f
c
t
d

(
e
k
m
e
)

0
,
9
0

0
,
9
6

1
,
0
0

1
,
1
5

1
,
2
5

1
,
3
5

1
,
4
5

1
,
5
5

1
,
6
5

H
e
s
a
p

d
a
y
a
n

N
/
m
m
2

(
k
g
/
c
m
2
)

f
c
d

(
b
a
s
)

1
1

1
2

1
3

1
7

2
0

2
3

2
7

3
0

3
3

f
c
t
k

(
e
k
m
e
)

1
,
4

1
,
5

1
,
6

1
,
8

1
,
9

2
,
1

2
,
2

2
,
3

2
,
5

K
a
r
a
k
t
e
r
i
s
t
i
k

d
a
y
a
n
m

N
/
m
m
2

(
k
g
/
c
m
2
)

f
c
k

(
b
a
s
)

1
6

1
8

2
0

2
5

3
0

3
5

4
0

4
5

5
0

C
1
6

C
1
8

C
2
0

C
2
5

C
3
0

C
3
5

C
4
0

C
4
5

C
5
0

i
z
e
l
g
e

E
.
1
.
1
.

B
e
t
o
n

d
a
y
a
n
z
e
l
l
i
k
l
e
r
i

(
T
S

5
0
0
)

B
e
t
o
n

s

Normal beton Yksek day. beton

158
EK 2
DONATI ELNN MEKANK ZELLKLER (TS 500)

Y
z
e
y

g
e
o
m
e
t
r
i
s
i

D
z

N
e
r
v
r
l

N
e
r
v
r
l

N
e
r
v
r
l
,

p
r
o
f
i
l
l
i

v
e
y
a

d
z

Y
a
p
m

y
n
t
e
m
i

D
o
a
l

s
e
r
t
l
i
k

D
o
a
l

s
e
r
t
l
i
k

S
o
u
k

i
l
e
m

D
o
a
l

s
e
r
t
l
i
k

S
o
u
k

i
l
e
m

K
o
p
m
a

u
z
a
m
a
s
s
u

0
,
1
8

0
,
1
0

0
,
1
0

0
,
0
8

0
,
0
8

e
k
m
e

d
a
y
a
n

f
s
u

N
/
m
m
2

(
k
g
/
c
m
2
)

3
4
0

(
3
4
0
0
)

5
0
0

(
5
0
0
0
)

5
0
0

(
5
0
0
0
)

5
5
0

(
5
5
0
0
)

5
5
0

(
5
5
0
0
)

H
e
s
a
p

d
a
y
a
n

f
y
d

N
/
m
m
2

(
k
g
/
c
m
2
)

1
9
1

(
1
9
1
0
)

3
6
5

(
3
6
5
0
)

3
6
5

(
3
6
5
0
)

4
3
5

(
4
3
5
0
)

4
3
5

(
4
3
5
0
)

A
k
m
a

d
a
y
a
n

f
y
k

N
/
m
m
2

(
k
g
/
c
m
2
)

2
2
0

(
2
2
0
0
)

4
2
0

(
4
2
0
0
)

4
2
0

(
4
2
0
0
)

5
0
0

(
5
0
0
0
)

5
0
0

(
5
0
0
0
)

i
z
e
l
g
e

E
.
1
.
2
.

D
o
n
a
t
e
l
i
i
n
i
n

m
e
k
a
n
i
k

z
e
l
l
i
k
l
e
r
i

(
T
S

5
0
0
)

D
o
n
a
t

I

B

I
I
I

a

B

I
I
I

b

B

I
V

a

B

I
V

b

N
o
t

:

a

)

E
s

=

2
x
1
0
5

N
/
m
m
2

(
=
2
x
1
0
6

k
g
/
c
m
2
)

b

)

B

I
,

B

I
I
I
,

B

I
V

y
e
r
i
n
e

s
r
a

i
l
e

S

2
2
0
,

S

4
2
0
,

S

5
0
0

d
e

k
u
l
l
a
n
l
a
b
i
l
i
r
.

159
EK 3
KRLER N SINIR DEERLER (TS 500)

izelge E.1.3. Kiriler iin snr deerler

Dengeli Durum st Snr Snr Durum Donat
Snf
Beton
Snf K
b
J
b

b
K
m
J
m

m
K
l
J
l

l

S220
S220
S220
S220

S420
S420
S420
S420
S420
S420
S420
S420
S420

S500
S500
S500
S500
S500
S500
S500
S500
S500
C16
C18
C20
C25

C16
C18
C20
C25
C30
C35
C40
C45
C50

C16
C18
C20
C25
C30
C35
C40
C45
C50
245
224
207
158

275
252
233
178
155
138
121
112
105

288
264
244
186
162
145
127
118
110
0,678
0,678
0,678
0,678

0,736
0,736
0,736
0,736
0,745
0,754
0,764
0,773
0,782

0,754
0,754
0,754
0,754
0,762
0,771
0,780
0,788
0,797
0,0316
0,0344
0,0373
0,0488

0,0135
0,0148
0,0160
0,0209
0,0237
0,0263
0,0297
0,0317
0,0334

0,0106
0,0116
0,0125
0,0164
0,0186
0,0206
0,0232
0,0248
0,0262
269
247
228
174

308
282
260
199
174
155
136
126
119

324
297
274
210
183
164
144
133
125
0,727
0,727
0,727
0,727

0,776
0,776
0,776
0,776
0,784
0,792
0,800
0,808
0,816

0,791
0,791
0,791
0,791
0,799
0,806
0,813
0,821
0,828
0,0267
0,0292
0,0316
0,0413

0,0115
0,0125
0,0136
0,0177
0,0201
0,0223
0,0252
0,0269
0,0283

0,0090
0,0098
0,0106
0,0139
0,0157
0,0174
0,0197
0,0210
0,0222
449
412
380
291

449
412
380
291
247
215
183
165
150

449
412
380
291
247
215
183
165
150
0,860
0,860
0,860
0,860

0,860
0,860
0,860
0,860
0,860
0,860
0,860
0,860
0,860

0,860
0,860
0,860
0,860
0,860
0,860
0,860
0,860
0,860
0,0135
0,0148
0,0160
0,0209

0,0071
0,0077
0,0084
0,0109
0,0129
0,0148
0,0174
0,0193
0,0212

0,0059
0,0065
0,0070
0,0092
0,0108
0,0124
0,0146
0,0162
0,0178

Not : K
l
, K
m
ve K
b
, mm
2
/kN olarak verilmitir. Bu deerler 10a blnrse cm
2
elde
edilir.
160
EK 4
ABAK 1 (TS 500)

161
EK 5
ABAK 2 (EUROCODE 2)

162
EK-6
l
a
= z/d ZELGES(EUROCODE 2)

163

EK-7
Rd
DEERLER (EUROCODE 2)

izelge E.1.4.
Rd
deerleri

f
ck
12 16 20 25 30 35 40 45 50
Rd
0,18 0,22 0,26 0,30 0,34 0,37 0,41 0,44 0,48

164
ZGEM

1980 ylnda Krkkale de doan Filiz OCAK orta, lise ve lisans eitimini Krkkale
de tamamlamtr. u an Gazi niversitesi Mhendislik-Mimarlk Fakltesi naat
Mhendislii Blm nde yksek lisans eitimine devam etmektedir.

Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik (1998) Ile Eurocode (8 Ve 2) 'Nin Karşılaştırılması Ve Yapı Elemanları Hesabının Incelenmesi PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik (1998) Ile Eurocode (8 Ve 2) 'Nin Karşılaştırılması Ve Yapı Elemanları Hesabının Incelenmesi PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

AFET BLGELERNDE YAPILACAK YAPILAR HAKKINDA

YNETMELK (1998) LE EUROCODE (8 ve 2) NN GENEL

You might also like