MALAT VE RETM

SSTEMLER TASARIMI
Tesis Yerleimi tesisin ekil ve boyutlaryla ilgilidir.
Ayn zamanda; fonksiyonel alanlarn,
departmanlarn/blmlerin ve rn depolama
alanlarnn, koridorlarn, ortak kullanm alanlarnn
birbirleriyle ilikilerini gz nnde bulundurarak
yerleimlerini belirler. Tesis deyince akla fabrikalar,
datm tesisleri, hastaneler, spor tesisleri gelir. Bir
tesis yerleimi her trl rn veya hizmet iin
gereksinim duyulan her eyin dzenlenmesine
dayaldr. Yerletirme bazen bir i merkezinde,
bazen bir imalat hcresinde, bazen bir departmanda,
bazen de bir depoda olabilir.
MALAT VE RETM
SSTEMLER TASARIMI
Ama fabrika yerleimi dersek bu retim
alanlarna yneliktir. Fabrika yerleim
planlamas, bir tesis iindeki aktivite
merkezlerinin fiziksel yerleim kararlarnn
ele alnmasdr. Ekonomik aktivite merkezi
herhangi bir varln kaplad alandr.
Fabrika yerleiminin temel amac, tesisteki i
aknn etkinletirilmesi ve alanlarn,
donanmlarn daha verimli kullanlmasdr.
Yeniden Yerleimin Sebepleri

retim hacminde yaanan deiim
Sre ve teknolojide yaanan deiim
rnde/rn tasarmnda yaanan
deiim

Fabrika Yerleiminin Amalar
Ayn hedefe ilerleyen bir birim olma hissinin
yaratlmas
gcnn, malzemelerin ve kaynaklarn
hareketinin en azlanmas
Malzeme ve igc hareketinin gvenli bir
ekilde gerekletirilmesi,
Fabrika yerleim tasarmnda ksa ve orta
vadede retim srelerinde ve imalat
hacminde oluabilecek farkllklarn hesaba
katlarak esneklik kazandrma olarak
sralanabilir.
Bu amalar aslnda aadaki durumlara eriilmesi
anlamna gelmektedir.

Darboazlarn veya tkanklklarn azaltlmas,
Gereksiz alanlarn azaltlmas,
Ynetimsel ve dolayl ilerin azaltlmas,
Deiim durumlar iin daha iyi ayarlamalar,
gcnn, donanmlarn ve hizmetlerin daha etkin ve faydal
hale getirilmesi,
Malzeme tama aktivitelerinin ve sre ii envanterin
azaltlmas,
alan gvenlii zerindeki salkla ilgili risklerin azaltlmas,
alan memnuniyetinin ve moralinin artrlmas,
malat ve gecikme srelerinin azaltlarak retim kapasitesinin
artrlmas olarak sylenebilir.
Fabrika/Tesis Yerleimini
Etkileyen Faktrler
Makineler
Malzemeler

gc

Malzeme
tama

Yardmc
Hizmetler
Gelecekteki
deiiklikle
r

Bekleme
zamanlar

Yaplama
(binalar)

Tesis Yerleimini
Etkileyen
Faktrler

Fabrika/Tesis Yerleimini
Etkileyen Faktrler
retim donanmlarnn yerleimi tesiste retilecek
rnn zelliklerine ve ayn zamanda zerinde
allan farkl para ve malzemelere baldr. Gz
nnde bulundurulmas gereken temel faktrler;
boyut, ekil, hacim, arlk, fiziksel ve kimyasal
zelliklerdir. nk tm bu faktrlerin imalat
metotlar, depolama ve malzeme tama sreleri
zerine etkisi olacaktr. lemlerin sras ve dzeni
tesis yerleimini etkileyecektir. Ayn zamanda
retimin miktar ve eitlilikte hesaba katlmaldr.
Makineler
Sreler, makineler, aralar ve gerekli donanmlar
hakknda bilgi sahibi olmak kadar onlarn kullanm
ve ihtiyalar konusunda da bilgi sahibi olmak doru
bir yerleim tasarm asndan olduka nemlidir.
Srel iyiletirme metotlar ve zaman almalar
fabrika yerleimiyle yakndan ilgilidir. Makinelere
ilikin olarak, her birinin tiplerini, ara ve
donannlarn da gz nnde bulundurmalyz.
Ayrca makinelerin gereksinim duyduu alan,
ekilleri, arlklar, genilikleri, alanlar ve
alanlar asndan makinelerin tad riskler
olduka nemlidir.
gc
gc retim srecine gre organize
edilmelidir. (dorudan alanlar, destek
hizmetlerde alanlar, gzetimciler)
evresel durumlar olarak nitelendirilebilecek;
alanlarn gvenlii, klandrma,
havalandrma, scaklk, grlt gibi
zelliklerde gz nnde bulundurulmaldr.
Srece ynelik olarak deerlendirilen;
alann nitelikleri, esneklik, gereksinim
duyulan alan says ve gerekletirilen
alma gz ard edilmemelidir.
Malzeme Tama
Malzeme tama rn iin bir katma
deer ifade etmez. O sadece bir israf
olarak deerlendirilir. Malzeme tama
mmkn olduunca minimize
edilmelidir, mmknse gereksiz ve
maliyetli hareketler elimine edilmelidir.
Bekleme Zamanlamas- Stok
Tesis boyunca devam eden malzeme
ak belirlenir, ak durduunda
bekleme zamanlarndan kaynaklanan
maliyetlerden kanmas gerekir. Fakat
baz durumlarda ise; stok retimi
korumak iin gvenlik ve mteri
hizmetlerini iyiletirme olarak
grlebilir.
Destek/ Yardmc Hizmetler
Fabrika iindeki ana retim faaliyetlerini
desteklemek iin bazen igc, bazen malzeme,
bazen de makinelere gereksinim duyulabilir.
Yangndan korunma tesisatlar, tesisteki gvenlik
ilemleri, gzetim,
Kalite kontrol,
Bakm, elektrik ve su hatlar.
Destek hizmetler yaklak olarak bir tesis alannn
%30unu kaplar. Destek hizmetler iin ayrlm olan
alanlar genellikle israf olarak deerlendirilir. Bu
sebeple bu dolayl maliyetler iinde ele alnan
maliyetlerin minimize edilmesi, sunulan hizmetin
etkinlii asndan olduka nemlidir.
Yaplama/Binalar
Eer tesisin yerleimi tasarlanmadan
nce tesis iinde mevcut binalar varsa,
bu binalar tesisin zellikleri asndan
bir kst gibi grlebilir. Fakat eer yeni
ina edilecekse durum farkldr.
Gelecekteki Deiiklikler
Tesis yerleiminin en temel amac
esnekliktir. Ksa vadede verimsiz bir tesis
yerleimini nlemek iin tahmin yntemi
gelecekte oluabilecek deiiklikleri tespit
etmek nemlidir. Tesisin gelecekte mmkn
olabilecek genilemeleri gz nnde
bulundurulmaldr. Esneklie orijinal yerleim
muhafaza edilerek eriilebilir. Mmkn
olduunca sabit/deimez zellikler, acil
durum ayarlamalar ve normal sre
faaliyetlerinin eitleri gz nnde
bulundurulmaldr.

Uygun olmayan, kt bir
yerleim;
alanlarn mutsuzluuna,
Dk kapasiteye,
Gvensiz alma ortamlarna,
Verimsiz almaya ve
Yksek maliyetlere sebep olur.

yi tasarlanm bir
yerleimle amalananlar ise;
Alan etkili kullanmak
Gelecekte yaanabilecek deiiklikleri
karlayabilme esneklilii
gc ve malzemenin etkin hareketi
Uygun i aklar ve operasyonlar aras
malzeme ve i gc hareketini azaltmak
alan memnuniyeti ve i gvenliini
salamak ve
Tesisin ama ve hedeflerine ulamas
olarak sralanabilir.
malat ve retim sistemlerinin tasarmn ele
alrken gz nnde bulundurulmas gereken
baz etkenler vardr. Bu etkenler;
retim Miktar (Q) ve
rn eitlilii (P)dir.
retim Miktar: Yllk olarak tesisin rettii
birim miktar
Dk retim: Yllk 1-100 birim
Orta retim: Yllk 100-10.000 birim
Yksek retim: Yllk 10.000 birimden fazla.
rn eitlilii: retilen rn tiplerinde ve
tasarmlarndaki farkllk anlamna gelmektedir. Bu
farkllk boyut, fonksiyon, ekil ya da versiyondan
kaynaklanabilir.
retim Miktar ve rn eitlilii arasnda bir iliki
sz konusudur. Bu iliki aadaki ekilde ifade
edilmektedir









Bu bilgiler nda fabrika yerleim biimleri 4 temel ekilde ele
alnmaktadr. Bunlar;
rne gre yerleim (rn akna gre)/tasarm (Dz
izgi/izgisel yerleim)
Srece gre yerleim/tasarm (Fonksiyonel yerleim)
Sabit konumlu yerleim/tasarm (Proje Yerleimi)
Melez yerleim/tasarm (Yukardaki yerleim tiplerinin birlikte
kullanlmas)
Yerleim tipleri ile miktar-
eit ilikisi
rne gre yerleim /
(atlye tipi yerleim)
rn akna gre yerleimde rnn
rotas esas alnr. Rota, imal edilen
paralarn atlye iinde izledii yoldur.
rne gre yerleim dzenlemesinde,
rotalarn bir hat boyunca srmesi
hedeflenir. Bu tip retim ve yerleim,
retim srecinin srekli veya tekrarl
olmas durumunda faydaldr.
Yllk yksek retim miktarlar, dk rn eitlilii
istasyonlar ve ekipmanlar uzun bir hat boyunca i
alna gre yerletirme
birimleri genellikle tayc bir bant tarafndan ak hatt
boyunca hareket ettirilir.
Toplam i miktarnn kk bir blm her bir istasyon
tarafndan gerekletirilir
Bu tr yerleim genellikle retim ve montaj hatlarnda
kullanlr.

Hyundai montaj hatt
aklarn zelliklerine gre genellikle iki grupta ele
alabiliriz. Bunlar;
retim hattna gre;
-Dorusal, dz,
U biimli,
S biimli,
Bkml, helezonik,
L biimli ak.
Montaj hattna gre;
Tarak biimli,
Aa biimli,
Dal biimli,
st ste.
Dorusal, dz ak
U biimli ak
Dorusal/Dz ak ve U tipi
akn karlatrlmas
rne gre yerleimin
avantajlar ve dezavantajlar
Avantajlar;
Verimlilik ve yetkinlik derecesi yksek
Malzeme tama aktiviteleri dk
malat ii envanter neredeyse yok
edilmi
retim planlama ve kontrol sistemleri
basit
Yksek retim hzlar
Dezavantajlar;
Byk yatrmlar ve yksek maliyet (Fabrika
kurulduktan sonra) byle bir durumda risk sz
konusudur; Eer gerek talep tahmin edilenden az
olursa sorun yaanr.
Tesisin farkl bir rn retmek amacyla
adaptasyonu olduka zordur/retim sreci esnek
deildir.
Mteri taleplerinin deimesi durumunda
ekipmanlar modas gemi duruma gelecektir.
Yeni model bir rn iin tesise byk revizyonlara
ve byk yatrmlara gereksinim duyulabilir.
Her i istasyonu srete kritiktir; personel eksiklii
veya bir makinann arzalanmas durumunda tm
hat/sre durur.
Monoton bir alma sz konusudur.
Srece gre yerleim/ also
called a job-shop or functional
layout
Srece gre yerleim tarznn en
yaygn ekil olduu sylenebilir. Bu
yerleim tipinde benzer ii yapan
makinalar bir araya getirilir. Ancak imal
edilen paralarn atlye iindeki
hareketlerinin karkla neden olduu
grlmektedir..
Dk ve orta miktarlarda retim, orta ve yksek miktarda rn eitlilii
Bu tip yerleim atlye tipi retim yapan iletmeler iin faydaldr
Benzer fonksiyonu gerekletiren personel ve ekipman ayn alana
yerletirilmitir. rnein presler bir bolume, matkaplat bir bolume gibi
ok ceitli rn az miktarlarda retiliyorsa, rn standart deilse, siparie gre
retiliyorsa bu dzenleme uygundur. Esneklie yer verir (atolye tipi, kesikli
sreler, rn farkllatrma stratejisine uygun).
Ekipmanlar fonksyonlara gre dzenlenmitir
Tesis boyunca hibir ortak i ak yoktur
Farkl paralar veya rnler farkl admlarla ilenir
Makineler yaptklar ie gre yerletirilir ve malzemeler makinelere doru
hareket eder
Srece gre yerleimin
avantajlar ve dezavantajlar
Avantajlar;
retilebilecek rn eitlilii yksektir.
Makine arzalarndan o kadar etkilenmez.
Daha dk sermaye maliyetleri
Daha az bakm maliyetleri
Tevikli cret sistemi kullanlabilir.
Dezavantajlar;
Sre ii envanter yksektir.
Rotalama ve izelgeleme faaliyetleri srekli deikenlik
gsterebilir.
Malzeme tama maliyetli ve etkin deildir.
Muhasebe, satn alma ve envanter kontrol fonksiyonlar
zorlar.
Sabit konumlu
yerleim/Proje yerleimi
Sabit konumlu yerleim dier
yerleimden ierik olarak ayrlr. Dier
yerleim tiplerinde malzemeler
tezgahlara getirilirken sabit konumlu
yerleimde tezgahlar malzemeye
gtrlr. Uak montaj, gemi yapm,
uzay mekii retimi bu tr yerleime
rnek verilebilir (Ar makinalar, gaz
trbinleri, yel deirmenleri).
Sabit konumlu
yerleim/Proje yerleimi
Dk retim miktar, yksek rn eitlilii
rn durur, kaynaklar (Ekipmanlar ve alanlar) rnn
etrafnda hareket eder
Byk ve ar rnlerin retiminde uygundur, rn iletmede
bir noktada sabit olarak durur.
Bileen paralar genellikle baka bir yerde retilir ve son
montaj iin getirilir.
Sabit konumlu yerleim ve srece veya rne gre
yerleimin birleimi
ok byk rnlerin tamam sadece bir yerde ina edilmezler.
rnein tersanelerde ve uak fabrikalarnda hem sabit
konumlu yerleim hem srece gre yerleim hem de rne
gre yerleim sz konusudur.

Tersaneler

Sabit konumlu yerleim ve srece gre yerleimin birleimidir.
Her bir modl retilir ve daha sonra dier modllere
kaynaklanr.

Uaklar

Sabit pozisyonlu yerleim ve rne gre yerleimin birleimidir.
Sabit konumlu yerleimin
avantajlar ve dezavantajlar
Avantajlar;

rn hareketleri azalr,
iler nemli katklar kolayca yapabilirler
genellikle bir grup operatr tarafndan yrtldnden, iler ve
sorumluluklar gvence altna alnr,

Dezavantajlar;

Makine ve donanmlarn retim alanna tanmas; pahall, zaman
alc ve zor olabilir,
Mobil tehizat says ve maliyeti artabilir.
izelgelenen faaliyetlerin zamannda gereklemesinin nemi artar.
Malzeme ve tehizatlarn zamannda ulamasnn nemi byktr.
Sre iindeki malzeme depolar iin gerekli alan problem yaratabilir.
Muhasebe, Satn alma ve envanter kontrol fonksiyonlar zorlar.
Melez Yerleimler
Melez yerleimler genellikle iki tip olarak ele
alnmaktadr. Bunlar;
Hcresel yerleim: Srece gre ve rne
gre yerleimin en iyi zelliklerini
birletirmeye alr. rnein; rne gre
yerleim verimli, srece gre yerleim ise
esnektir.
Sabit konumlulu yerleim ve srece gre
veya rne gre yerleimin birleiminden
oluur.
Hcresel Dzen(Grup
Teknolojisi Dzeni)
Hcresel retime gre yerleimde ayn
ilemleri gren paralar ayn hcrelerde
bulunmaktadr. Bu tr bir retim
hcrelerinde, o para ailesini reten
birka tezgah yer almaktadr. Para
ailesi, benzer ilemleri gren paralar
kmesidir. Bir para ailesine tahsis
edilen hcrede, bu ilemleri yapacak
olan tezgahlar yer alr.
Hcresel Yerleimin
zellikleri
Hcresel imalat: istasyonlar ve ekipmanlar birka
i istasyonundan oluan bir hcre iinde
dzenlenmi haldedir.
istasyonlar, benzer paralar veya rnleri imal
edecek ekilde dzenlenmitir.
Hazrlk zamanlar dktr.
Grup teknolojisi, benzer paralar ve rnleri
tasarm ve retimin benzerlik avantajlarnn
kullanlarak gruplanmas olarak tanmlanabilir.
Srece gre daha etkin ve rne gre yerleimden
daha ok amaldr.
Avantajlar;
Grup teknolojisi ile makineleri hazrlamak kolaylar, bu nedenle
retim kontrol basitleir, materyal aktarma maliyeti azalr.
Ancak, retim srecinin sistematik analizi ve etkin bilgi sistemi
gerekir, yeni bir yerleim dzeni ve ekipman deiiklikleri gerekebilir.
Artan retim ve zamandan tasarruf ile ekonomik yarar salar.
retim hazrlk zamann ksaltr,
Parti byklklerini azaltr,
Kuyrukta bekleme zamann azaltr,
Toplam retim zamann azaltr,
Sre ii stok miktarn azaltr,
ilik maliyetlerini azaltr,
Kalite kontrolu gelitirir,
Yer/Alan faydasn gelitirir,
doyumu, morali ve iletiimi artrr,
retim kontroln gelitirir.
Deavantajlar;
Takm alanlarnn kalifiye olmas gerekir,
Her bir hcre iin ak dengeli deilse,
bufferlar ve sre ii envanter depolarna
gereksinim duyulur. Bu gereksinimi ortadan
kaldrmak iin, bir hcreden dierine
malzeme tanmas gerekebilir.
Genellikle donanmlar zel amal
olduundan farkl amalarla kullanmlar
azdr.