Sehab, Ferhengi

san, Tahran 1317 s. 128-129; J. W.

Fck, Die Arabischen Studien in Europa bis
in den An{ang des 20. Jahrhunderts, Leipzig
1955, s. 309312; a.mlf. , "August Fischer,
1865-1949", ZDMG, sy. 100 (1950), s. 118;
Ziriklf, elA'lam, 26; Kehhale. Mu'cem'l
m'ellifin, lll , 26; Neue Deutsche Biographie,
Berlin 1961, V, 180 ; A. Schimmel. "August
Fischer (1865-1949)",
Selahaddin el-Mneccid). Beyrut 1978,
131136; Necfb el-Akiki, Kahi
re 1980, ll, 415416; Cha, ed-Dirasat'l
'Arabiyye fiOrabba, Beyrut 1982,
s. 204-205; Bedevi,
s. 280284 ; Mehdi Allam. el-Mecma'iyyan fi
l].amsfne 'amen, Kahire 1986, s. 228230; Bib
liographie der Deutschsprachigen Arabistik
und /slamkunde (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt
1992, Xlll, 352361 ; M. "Generalre-
gister zu den Schriften Professor A. Fischers",
lslamica, 11 /4, Leipzig 1927, s. 618-644; A.
Schaade, "August Fisher 1 X (1865-1949)", Isi.,
sy. 30/1 [1952), s. 97101; J. Kraemer, "August
Fischer's zurn lexion",
ZDMG, sy. 105/ 1 (1955), s. 81105.
Iii MEHMET KAN AR
1


( JL..:;:..;ll)
Ebu Fil.ris Abdlazlz
b. Muhammed b. el-
(. 1032/ 1622-g3)
edip,
ve devlet
L ..J
952 ( 1545) veya 956 ( 1549) Me-
Eb Muhammed knye-
siyle de ya-
hut Orta Atlaslar'daki Tadla platosunda
bulunan ve .amcazadesi Muhammed
b. Ali gipi nl
ren Serberi kabilesine mensup-
tur. bu kabilenin Sanhace kolun-
dan iin Sanhad nisbesiyle de
Eb'I-Abbas Ahmed b. Ali ei-Men-
cr, Eb'I-Abbas Ahmed ez-Zemmrf
ve Abdlvahid b. Ahmed el- Humey-
di gibi ve muhaddislerden lugat,
nahiv, usul, edebiyat ve tarih ders-
leri uzun bir devresinde
bu ilimleri tahsil eden kl -
tr sayesinde ve Kuzey-
en ediplerinden
biri oldu. Karaviyyin Camii'nde edebiyat
dersleri verdi. Abdurrahman b. Ali ei-
Mekkdf'nin
okuttu. nce veliaht Me'mn'un,
bir mddet sonra da Fas
Ahmed el-Mansr'un hizmetine girerek
onun zel katibi oldu.
buraqan da vezirli-
148
kadar ykseldi. Bu grevi kendisine
bir
daki vak'anvislik etkile-
nen hkmdar onu devletinin resmi ta-
rihisi tayin etti. zellikle hkm-
Sudan'daki zaferleriyle ilgili haber-
leri derler, fetihler:i kaydeder ve o d-
nemde nl haya-
kaleme ad-
eseri onun bu sonucun-
da ortaya Eb Abdullah Mu-
hammed b. Ahmed ei-Miklatr bir bey-
tinde, lmne ebced (cm-
mel) kelime-
siyle tarih
bir saray
zellikle Ahmed ei-Mansr iin
kasideler onun iyi bir
gstermektedir.
Eserleri. 1. Dfvdn. mevcut olma-
makla beraber Necat ei-Merinf,
mellifin kendi eseri
olmak zere Makkarl'nin tfb ve
Ahmed el-
Muhammed Nz-
el -Mn-
Muhammed ez-Zeccalf'nin el-
ve Abdullah Kennn'un en-
Magribf'si gibi birok eser-
deki derteyerek 'Abdita-
ziz yeni bir divan mey-
dana (Rabat 1986)
devlet iin
kasideler, dini ve o devir-
de "mevlidiyyat" olarak bilinen vg
irleri Bunlar ok uzun para-
lar olup 100 beyti (mesela
bk. Necat el-Merini, s. 420-439).
zafer ve tasvirler de mhim
bir yer eder. Bu tasvirterin
Bedf' ile ilgili olup
ek-
serisi aittir. Gazel ya-
divanda sa-
dece gazellerden beyitler yer al-
Mellifin trnde
bir tek vg 2. Me-
if a{J.bdri (me' m-
lUk (meualfna) Sa'dTier Dev-
leti zellikle Ahmed ei-Man-
sr devrinde (1578-1603) Fas'taki
ve itimar durumu anlatan bir eser olup
sekiz cilttir. Gnmze sadece Ah-
med ei-Mansr devrinin on
kapsayan Il. cildi ve onun gel-
Bu muhtasar Abdullah Kennn
(Ra bat 1965 ). eserin Il. cildi de Abdlke-
rf m Kreyyim (Rabat 1972)
Menr'ihil's-sa-
fd, da bu devirdeki Fas
yer halkalarla
birlikte fakihlerin ve ilim mec-
lislerini Bu meclisierin en
nemlisini, halifenin ya-
Hz. Peygamber'in dn-
mn ihya etmektedir.
kendi dneminde okunan mevli-
de dair kasideterin en gzelferini kaydet-
mektedir. Eserde ordusunun
Sudan'da zaferlerden, Sa'df-
ler ve zellikle Ahmed el-j\llansr tara-
Fas, Taza ve
edilen mimari eserler-
den bahsedilmekte; bu arada i isyan-

fitnelerin nlenmesi, lkeqe
gven ve huzur
Sa'di oyna-
role temas edilmektejir. 3. Mede-
d bu eseri Lisanddin
zeyil
olarak Gnmze gelip gel-
bilinmeyen eserde Ahmed ei-
Mansr'u ven 300'n zerindeki m-
ilave olarak halifenin kendisi
kaleme
da yer sylenmektedir
(Makkari, Rauzat'l-as, s. Bu kitaba
ait ve iinde on bir m-
bulunan birka yaprak Sela
rindeki bu-
Bunlardan Fas ait
olan iki biri
(Abbas el-Cerrari, s. 126) 4. Tertfb Df-
vdni'l-Mtenebbf (ei-Hizanet'l-ammf",
Rabat, nr. 609; el-Hizanet'l-amme,
van. nr. 524) . bu M-
tenebbf'nin alfabetik olarak d-
zenlemekle eseri tahkik edip
ta'lik, not ve itavelere de yer ver-
beyitlerdeki (se-
rikat) ilgili ve fikirlerini
kendisinden yapan adla-
beyitlerini
metinlerindeki
ifadeleri izah s.
reti'l-Mekkudi. Ca-
mii'nde Abdurrahman b. Ali ei-MekkG-
df'nin okuturken Eb'I-Ka-
faydalanarak ese-
ri ve notlar ilave et-
Ancak bu gnmze ge-
lip bilinmemektedir. 6. Mec-
mu 'at'r-res(i 'il ve'f. Zaha 'iri's-suJtd-
niyye. Ahmed ei-Mansr'un
lll. Murad, Kralie Elizabeth,
alimlerden ei-Bek-
ri ve Bedreddin ei-Karafl Qibi
lerle olan ihtiva eden mek-
tuplardan meydana bir kolek-
siyondur. Bu mektuplar, Abdullah Ken-
nn'un tahkikiyle, Resfi'il Sacdiyye
hkmdar dair bir
koleksiyon ierisinde
1954)
olup kendisiyle bulunan
Makkarl onun Tal).dim '1- imam bir
eserinden de sz etmektedir (Rau?at' L-
as, s. 126) .

Abdlaziz Ab-
Kreyyim). Rabat 1972, mu-
kaddimesi, s. 1-24; ibn' l-Kadi, Drret' l-hi-
ci!ll, 111 ,' 129-130; a.mlf.,
Muhammed Rezzk). Rabat 1986, 1,
34-39; Makkari, V, 22-29; VI, 49-
59; VII, 68, 81-82; a.mlf., Raviat' l -i!ls
Abdlvehhab b. Mansr). Rabat 1383/ 1964,
s. 31 , 70, 112-163; a.mlf., Hay-
ctarabad 13341 1915, s. 241-245; Hafiici, Rey-
hanet' l- elibba, 365-366; ibn Ma'sm, S-
Kahire 1324/1906, s. 582-589;
Muhammed el-ifreni, Nzhet'l-hadr O.
Houdas). Paris 1888, s. 152-157; Kadiri,
1, 102, 241-248; Seliivi, Ki ti!l b' l-
V, 116-117, 136-143; Muhammed el-
el-Ezheri, Kahire
1325/ 1908, s. 222-224; Mahlf,
nar, 1, 298 ; Brockelmann. GAL Suppl., ll, 680 ;
Abdullah Kennn. Resi!i.'il Sa'diyye,
1954, s. 237; a.mlf., en-Nbagu' l -Magribf{i'l-
edebi'l-'Arabf, Beyrut 1395/1975, 1, 273-274;
Abdsseliim b. Abdlkadir b. Sde. Delfl m' er-
Diirlbeyza 1960-65, 1,
161-162; Abbas el-Cerrari, Mag-
ribiyye, Rabat 1973, s. 126, 154; Abbas b. ib-
rahim, el-i'li!i.m, Vlll, 434-442; Muhammed Hac-
ci, el-Hareket'l-fikriyye, Rabat 1396/ 1976, 1,
18, 152, 176; ll , 400; Muhammed b. Tavit, el-
Va{r bi'l-edebi 'l- 'Arabr, Darlbeyza 1404/ 1984,
lll, 681-690; Neciit el-Merini, 'Abdil'azrz
Rabat 1986, s. 77-242, 420-439 ; E.
Levi-Provenal, "'Abd al - 'Aziz b. Muhammad",
E/
2
(Fr.), I, 60. M
Jml NECAT EL- ERINI
L
ve
( )
Gelecekte ortaya
sosyal i gibi nemli
olaylar ve alametlerine
dair haberlerle bunlara
literatr ifade eden terim.
_j
Fiten, szlkte madenieri saf
olup tesbit etmek
la eritmek" fetn (f-
tn) kknden treyen titne kelimesi-
nin Fitne masdar olarak
namak. nimet veya ile denemek".
isim olarak "tutkunluk, karga-
Kur'an'da ge-
nellikle isyan veya l-
meye ynelik her tr ilahi imtihan" an-
gelen fitne kelimesinin "gnah,
ve fcur,
zelzele.
zamanla daha ok
zellikle hadis literatrnde bu kelime,
islam toplumunda dini ve siyasi
sebeplerle ortaya sosyal
ve i gibi mmet btnl-
bozan her trl faaliyeti ifa-
de etmek iin (bk. FiTNE)
Melahim, szlkte "bir yap-
mak, eti birine et
yedirmek" lahm kknden
treyen melhame kelimesinin
dur. Melhame daha ok zayiat ve
bozgunla neticelenen ve fitne
da byk bu
yer" manalarma gelmek-
tedir (Lisan' L- cArab, "ll:_rm" md.;
Esir, en-Nihaye, "lal:_rm" md.; Ffrzabadi,
md.). ibn Paris
ve ibn'l-Esir, melhamenin a-
ar-
birbirine girmesi, len-
lere ait cesetlerin bir et
gibi husustarla ilgili
kaydederler (Muccem
yfsi'L-Luga, md. ; en-Nihaye,
md.). MacDonald ve G. van Vloten gibi
ise bu kelimenin
de ekmek ve
gelen lehem veya kkleriyle

VII, 659; Vloten, s. 68; Y. Kucman, lfa-
mQs cibrf- 'Arabf, "ftn", "lhm" md.leri).
szlkte
ve yeri
here ke-
limesinin de (Lisan' L- 'Arab, "hrc" md. ;
Kamus Tercmesi, "hrc" md.) bilhassa ha-
dis literatrnde fiten ve melahim ma-
zellikle de bir-
birini ldrmesi"
grlmektedir (mesela bk. Mace, "Fi-
ten", 10). nce
belirtilen "here gnleri " hadis
olduka bilgi bu-
(Buhari, "Fiten", 5; Mslim,
ll , "Fiten", 18, 56, 130; Eb Davd,
"Fiten", 1, 2 ; Tirmizi, "Fiten", 31, 59 ;
Mace, "Fiten", 10. 14, 25-26, 33 ; Msned, I.
439, 448 ; IV, !82 ; V, 25, 389, 445 ; el-Muuat-
ta,, 33) . Here kelimesi bu an-
lamda tabakat da kul-
(mesela bk. Sa'd, V, 162).
Kerim'de metahim ve here
kelimeleri gememekte, ancak
gelecekte vuku bu-
lacak olumlu veya olumsuz hadise-
lere eden (mesela bk. Al-i
3/ 186; er-Rm 30/ 2-4 ; ei -Feth 48/ 16,
27). ve ahiret ahvali gibi konu-
FiTEN ve MELAHiM
larda bilgi veren (mesela bk. el-
Araf 7/ 187; el -Hac 22 / 1-2; el-Mzzem-
mil 73/ 7) pek ok ayet
Hadis mstakil blm
olarak da fiten ve me-
tahim terimleri here kelimesi
de lde yer Ancak
hadis literatrnde bu kelimelere,
lam toplumunda dini ve siyasi se-
beplerle ortaya her tQr sosyal kar-
ve lmle sonulanan olay,
nce zuhur etmesi bekle-
nen alametler" bir mana yk-
dikkati ekmektedir. Bu kaynak-
larda fiten ve melahim kelimelerine, da-
ha ilk dnemlerden itibaren "itimai ve
ahlaki zlme "ms-
iktidar birbirlerine
mcadele, siyasi-
itimal bir mana ve-
gsteren rivayetler bulun-
(mesela bk. "Fiten", 7;
Tirmizi, "Fiten", 60). dnem mellifle-
rinden Ya'kbi, Hz. Muaviye ile
gerekesini "fitne-
nin zuhurunu nleme"
ken fitne kelimesine "siyasi ve itimal
alanda ortaya muhtemel
vermektedir ( Tarfl), Il, 2 5 ).
Ancak btn hadis sz ko-
nusu terimiere
lenemez. Nitekim Buhari ve Tirmizi. ms-
lmanlara zarar veren ve
mahrum her tr
olay ve i
lan mcadeleden,
te vukuu beklenen alametlerden
sz eden btn hadisleri eserlerinde
"Kitab'l-Fiten" naklet-
Mslim ise muhtevadaki
hadisler iin ve
saca" ibn
s- saa ve metahim terimlerini
"Fiten" ana alt ola-
rak es-Snen'inde fiten
ve metahim terimlerine birbirinden fark-
anlamlar veren ve birer
halinde kullanan muhaddis
Ebu Davd es-Sicistani'dir. Ebu Abdul-
lah Muhammed b. Ahmed el-Kurtubi de
bu iki terime manalar vererek ya-
gelecekte vuku bulacak olaylara fit-
ne. uzak ait olaylara ise meta-
him (et- s. 523-
584) ibn Teymiyye ile onu takip
Azimabadi ise mslman-
lar i ve
bozgunculuk gibi hadiseler iin, melahi-
mi de mslmantarla mslimler
cereyan eden iin kul-
149