KPRL KRENLERN KONSTRKSYONU VE HESAP ESASLARI

Y.Do. Dr. smail GERDEMEL

T. Makina Fakltesi

Kaldrma makineleri ve paralarnn konstrksiyonunda, sistemin kullanm sresince istenen
performansta grevini yerine getirmesi dikkate alnmas gereken en nemli zelliktir.[11] Bu ama
dorultusunda ilk olarak dizayn yaplacak olan kaldrma makinesinin ve paralarnn FEM (
Federation Europenne de la Manutention ) standardna gre belirlenen alma grubu ve sresi
belirlenmelidir. FEM standardna gre kaldrma makinelerinin snflandrlmas 3 gruba gre
yaplmtr. Bunlar;
- Kaldrma makinesi btn olarak,
- zel ekipman ve mekanizmalar btn olarak,
- Yapsal ve mekanik paralar.
Bu snflandrma yaplrken 2 kriter esas alnmtr. Bunlar;
- Hesaba katlan paralarn toplam kullanm sresi,
- Kanca yk, ykleme veya herhangi bir paradaki gerilim dalm.
Ykleme Tiplerinin Snflandrlmas
Bir krenin konstrksiyonunda DIN 15018 standardna gre ykleme belirlenmesidir.[12] Bunlar;
- Yklemenin H ( ana yk ) hali
- Yklemenin HZ ( ana ve ek ykler ) hali
- Yklemenin HS ( ana ve zel ykler ) hali
Yklemenin H ( ana yk ) hali
DIN 15018 standardna gre yklemenin H hali ana yk anlamna gelen Hauptlast kelimesinin
ilk harfi olarak isimlendirilmitir. Yaplan hesaplarda sadece ana ykten ileri gelen kuvvetler dikkate
alnm ve hesaplar buna gre yaplm demektir. Genel olarak ana yk, iletmede vince ait olan sabit ve
hareketli paralar ile ykn kaldrmas iin gerekli elemanlarn ktleleridir. Bu ktle deerleri yerekimi
ivmesi, " Kaldrma yk katsays " ve " ykseltme katsays " ile arplarak bytlrler [12].
Ana yk denilince anlalmas gereken ksmlar ve kuvvetler;
- Kaldrma makinesinin z arlnn kuvveti ( Kiri, araba, kanca, travers, elik
halatlar, kepe ve magnetler...vb. ),
- Kaldrma yk kuvveti,
- Tahrik ivmesi ve frenlemesinden kaynaklanan ktle kuvvetleri,
- Yk darbeleri sonucu oluan kuvvet,
- Platform z arlndan ileri gelen kuvvet.

Yklemenin HZ ( ana ve ek ykler ) hali
DIN 15018 standardna gre yklemenin HZ hali ana ve ek ykler anlamna gelen Haupt und
Zusatzlasten ifadesinin ilk harfleri olarak isimlendirilmitir. Yani yaplan hesaplarda ana ykten ileri
gelen kuvvetlerin yannda ek yklerde dikkate alnm ve hesaplar bunlarla yaplm demektir [12].
Ek yk denilince anlalmas gereken kuvvetler;
- Rzgar kuvveti,
- Kaslmadan ve arpk hareketlerden ileri gelen kuvvetler,
- Isdan ileri gelen kuvvetler,
- Kar yknden ileri gelen kuvvetler,
- Merdivenler, raflar ve korkuluklarn yk arlndan ileri gelen kuvvetler.
Yklemenin HS ( ana ve zel ykler ) hali
DIN 15018 standardna gre yklemenin HS hali ana ve zel ykler anlamna gelen Haupt und
Sonderlasten ifadesinin ilk harfleri olarak isimlendirilmitir. Yani yaplan hesaplarda ana ykten ileri
gelen kuvvetlerin yannda zel yklerde dikkate alnm ve hesaplar bunlarla yaplm demektir.
zel yk denilince anlalmas gereken kuvvetler;
- Kaldrma makinesini iletmeye alrken kullanlan kontrol yklerinden ileri gelen kuvvetler,
- Tampon kuvvetleri,
- ki araba veya iki vin beraberce bir rayda alyorlarsa, bunlarn arpma kuvveti.
Ykseltme katsaysnn
c
seilmesi
Kaldrma makinesinin alma tipine gre FEM ve DIN standartlarna uygun olarak eitli tablolar
oluturulmutur. Ykseltme katsaysnn kaldrma grubuna gre seimi Tablo 1de grlmektedir.
Tablo 1. Kaldrma grubuna gre ykseltme katsays
Kaldrma
Grubu

A1

A2

A3

A4

A5

A6

A7

A8
Ykseltme
katsays (
c
)
1.00 1.02 1.05 1.08 1.11 1.14 1.17 1.20

Kaldrma yk katsaysnn seilmesi
Kaldrma yk katsays kaldrma makinesinin ( kren veya vincin ) kaldrma hzyla ilgili tayin edilmi
bir katsaydr. Kaldrma yk katsays 1.15 deerinden daha kk seilemez. ekil 1de
kaldrma yk katsaysnn kaldrma hzna gre deiimi grlmektedir.
1,1
Kaldirma hizi
1,0
1,0
0
v m/s
K
0,5 1,5

1,3
1,2
1,6
1,5
1,4
Kpr vinci
Dner vin

ekil 1 Kaldrma yk katsays
ift Kirili Gezer Kprl Krenler ve Hesaplar
ift kirili kprl krenler, ykleri yalnz kaldrmakla kalmayp onlar yatay olarak da hareket ettiren
i veya tesir alanlar geni kaldrma makinalardr. Bu krenler, fabrikalarda, ambarlarda (kapal veya
ak), enerji santrallerinde (montaj ve revizyon ilerinde) vb. kullanlr.
ift kirili kprl krenler, yksekte bulunan raylar zerinde hareket eden arabal kprlerden
ibarettir. Araba ykleri kaldrr veya indirir ve kpr boyunca tar. Kpr, ykleri kren yolu boyunca
gtrr. Bu suretle, ykn birbirine dik dorultuda hareket etme imkan doar.







ekil 2 ift kirili gezer kprl kren gsterimi
ift kirili kprl krenin kiri konstrksiyon esaslar
Yaplan tez almasnda ift kirili kprl kren kiri konstrksiyonu olarak kutu kiri konstrksiyonu
verilmitir. ekil 3te standart bir kutu kiri konstrksiyonu gsterilmitir.
LK
h
0
LP
h
0
bK
h
2
t
1
t
1
t2 t2
b

ekil 3 Kutu kiri konstrksiyonu
Kpr (esas
kiri)
Yrtme
mekanizmas
Yk kaldrma
mekanizmas
Araba
Yrme yolu
(kpr ray)
ekil 3te grnen kutu kiri konstrksiyonunda yer alan tekil ller unlardr:
Kutu kiri yan plaka ykseklii h
2
iin:
12
L
...
15
L
h
K K
~
Kutu kiri yan plaka kalnl t
2
iin: mm 12 ... 6
100
h

t
2
2
~ s
Kutu kiri genilii, yani yan plakalar aras b
K

mesafesi iin:
2 K
h ) 1 ... 0,85 ( b ~
12
L
...
18
L
b
K K
K
~
st ve alt balk levhalar kalnl t
1
iin: t
) 2 ... 1 (
t 2 1
~
Kutu kiri tekerlek bal balant ykseklii h
0

iin:
2 0
h 0,4
h
>
Kutu kirite perde aras mesafesi L
Pe
iin:
2 Pe
h ) 5 ... 2 ( L ~
Kutu kirilerde eilme atalet ve mukavemet momenti
ekil 5te kutu kirilerde eilme atalet ve mukavemet momenti kesiti gsterilmektedir.
h
1
h
2
h
K
t
1
h
R
S
b2 b t2 b t2
bK
bR x3
S3
S2
S4
S1
P3(A1)
y
2
y
3
y
5
y
1
e
1
=
Y
S
e
2
X
P2(A2)
P4(A2)
P1(A1)
x2 x4
u2 u1
Y
XS
P5(AR)

ekil 5. Kutu kirilerde eilme atalet ve mukavemet momenti kesiti
Kutu kirilerde eilme atalet momenti hesaplanrken ilk olarak tarafsz eksen veya kesit arlk
merkezi bulunur.
( )
A
A
2
t
+ b +
A
+
A
2
t
+ b -
b
+
A
b
=
S
top
2
2
R 2
2
1 1
K
X
|
.
|

\
|
(

|
.
|

\
|

( )
A

A
2
t
+ b -
A
+
A
+
A b
=
S
top
R
2
R 2 1 1
X
|
.
|

\
|

( 1 )
A

A
2
h
+
h
+
A
2
t
-
h
+
A
2
t
+
A h
=
S
top
R
R
k 1
1
k 1
1
2 k
Y
|
.
|

\
|
|
.
|

\
|

( )
A
A
2
h
+
A
+
A
+
A h
=
S
top
R
R
R 2 1 k
Y

( 2 )
A
top
= 2A
1
+2A
2
+A
R
( 3 )
Sistemin tarafsz ekseni bulunduktan sonra Steinere gre kiri atalet momenti hesaplanr.
X eksenine gre atalet momenti I
x

A
y +
I
+
A
y +
I
+
A
y +
I
+
A
y +
I
+
A
y +
I
=
I 5
2
5
5 x 4
2
4
4 x 3
2
3
3 x 2
2
2
2 x 1
2
1
1 x x
( 4.a )
I
x1
= I
x3
; I
x2
= I
x4
; A
1
= A
3
; A
2
= A
4
; y
2
= y
4
( 4.b )
( ) ( )
A
y +
A
y 2 +
A
y + y +
I
+
I
+
I
2 =
I R
2
5
2
2
2
1
2
3
2
1
5 x 2 x 1 x x
( 4.c )
Sonu olarak I
x
atalet momenti
( )
A
y +
A
y 2 +
A
y + y +
12
h b
+
12
t b
+
12
h t
2 =
I R
2
5
2
2
2
1
2
3
2
1
3
R R
3
1 1
3
2 2
x

|
|
.
|

\
|

( 5 )
dr.
Y-Eksenine gre atalet momenti " I
y
"
A x
+
I
+
A x
+
I
+
A x
+
I
+
A x
+
I
+
A x
+
I
=
I 5
2
5 5 y 4
2
4 4 y 3
2
3 3 y 2
2
2 2 y 1
2
1 1 y y
( 6.a )
I
y1
= I
y3
; I
y2
= I
y4
; A
1
= A
3
; A
2
= A
4
; x
1
= x
3
( 6.b )
( ) ( )
A x
+
A x
2 +
A x
+
x
+
I
+
I
+
I
2 =
I R
2
4 1
2
3 2
2
4
2
2 5 y 2 y 1 y y
( 6.c )
Sonu olarak I
y
atalet momenti
( )
A x
+
A x
2 +
A x
+
x
+
12
b h
+
12
b t
+
12
t h
2 =
I R
2
4 1
2
3 2
2
4
2
2
3
R R
3
k 1
3
2 2
y

|
|
.
|

\
|

( 7 )
dr.
X-Eksenine gre mukavemet momenti " W
x
"
Hesaplarda maksimum gerilme kullanldndan minimum mukavemet momentini hesaplamak
gereklidir. Minimum mukavemet monmentide e
max
ve u
max
ile
u
I
=
W
ve
e
I
=
W
max
y
y
max
x
x ( 8 )
eklinde hesaplanr.
Kren Kiriinde Normal Gerilmeler ve Hesaplar
Kren kiriinde meydana gelen normal gerilmeler H durumu dikkate alnarak hesaplanr. HS ve HZ hali
iin ek gerilmeler denklem ( 9.a ) ifadesine ilave edilerek hesaplama yaplr.
o
max
=
c
( o
1
+ o
2
+ o
3
+o
4
+ o
5
) ( 9.a )
o
min
= o
1
+ o
2
( 9.b )
Kprl kren kirii ve ray zerinde bir ift tekerlek ve sembolize edilen araba ( vin ) ekil 6da
grlmektedir.

ekil 6. Kprl kren kirii ve kirie etkiyen kuvvetler
Burada,
F
TD
= Araba tekerleklerine etkiyen kuvvet,
F
TH
= Araba kaslmasndan ileri gelen ve araba tekerleine etkiyen yatay kuvvet,
K
r1
= Vin tekerleindeki ivme ve frenlemeden ileri gelen hareket ynndeki yatay kuvvet K
r1

(srtnme kuvveti).
Kren zarlndan oluan gerilme o
1

Kren kiriinin z arlndan oluan gerilme, kren kiriinin yayl ykn dourduu momentin
oluturduu eilme gerilmesidir. Mukavemet momentinin hesabnda platformun geometrik lleri
dikkate alnmadysa da, mukavemet hesaplarnda platform dikkate alnr. Bylece daha emniyetli
hesap yaplm olur. ekil 7de kiriin z arlk momentinin dalm grlmektedir.
P K
+q qq +q
K P
L
K
F
A
F
B
M
b
m
a
x

ekil 7 Kiriin zarlk momentinin dalm
Kiriteki yayl kuvvetten ileri gelen eilme momenti " M
1
";
8
L
F
=
M
K AK
1

( 10 )
Kiriteki yayl yk kuvveti, yani kiri arlk kuvveti ise
( )
K P K
AK
L g q + q =
F
( 11 )
ile hesaplanr.
Bylece kiriteki yayl kuvvetten ileri gelen eilme momenti " M
1
";
( )
8
L g q + q
=
M
2
K P K
1

( 12 )
olarak yazlr.
Kren kiriinin z arlndan oluan gerilme "
1
" aadaki ifade ile elde edilir.
( )
W
8
L g q q
=
xK
2
K P K
1

+
o ( 13 )
Arabann zarlndan oluan gerilme o
2

Arabann z arlndan oluan gerilme, arabann z arlnn dourduu momentin oluturduu
eilme gerilmesidir. Arabann z arlndan kaynaklanan momentin kiri boyunca dalm ekil
8de grlmektedir.
A
LA
A B
F
M
b
m
a
x
LK
x
B
F
TAA
F
TAA
F

ekil 8 Arabann z arlk momentinin kiriteki dalm
Arabann z arlnn dourduu tekerlek kuvvetlerinden ileri gelen maksimum momenti "M
2
" nin
hesab iin arabann yerinin bulunmas gereklidir. Bunun iinde B desteindeki moment hesaplanr ve
buradan F
A
kuvveti
( ) ( )
A K TAA K TAA K A
L - x - L
F
+ x - L
F
= L
F
( 14.a )
( ) L - x 2 - L 2
L
F
=
F
A K
K
TAA
A
( 14.b)
olarak bulunur.
Buradan ( 14.a ) eitliinden elde edilen F
A
kuvveti x mesafesi ile arplarak
( ) x L -
x
2 - x L 2
L
F
= x
F
=
M
A
2
K
K
TAA
A Fx
( 15 )
momenti elde edilir.
Maksimum deeri bulmak iin denklemin trevini alnarak sfra eitlenir.
( ) L - x 4 - L 2
L
F
= 0 =
dx
dM
A K
K
TAA Fx
( 16 )
( 16 ) ifadesinde sa taraftaki parantez ii sfr olacaktr.
0 = L - x 4 - L 2
A K

Bylece x mesafesi
4
L
-
2
L
= x
A K
( 17 )
olarak bulunur.
( 21 ) eitliinden bulunan x deerini trevi alnan ( 15 ) ifadesine yazlrsa aranlan maksimum
moment,
( ) L - L 2
L 8
F
=
M
A K
2
K
TAA
2

( 18 )
eklinde elde edilir.
Arabann z arlnn dourduu tekerlek kuvvetleri (
4
F
=
F
AA
TAA
) alnarak, kiriteki arabann z
arlnn dourduu kuvvetten ileri gelen eilme momentini veren ( 18 ) ifadesinde yerine
yazlrsa,
( ) L - L 2
L 32
F
=
M
A K
2
K
AA
2

( 19 )
elde edilir. Arabann z arlndan oluan gerilme "
2
" ( 19 ) ifadesi ve arabann mukavemet
momenti W
XK
ile
( ) L - L 2
W
L 32
F
=
A K
2
xK K
AA
2


o ( 20 )
Kaldrma yknden oluan gerilme o
3

Kaldrma yknn arlk kuvvetinden ileri gelen gerilme, kaldrma yknn dourduu ekil 9da
grlen momentin oluturduu eilme gerilmesidir.

ekil 9 Kaldrma yknn z arlk momentinin kiriteki dalm

Kaldrlan ykn dourduu tekerlek kuvvetlerinden ileri gelen moment " M
3
" ( 18 ) eitliinden ve
ekil 9dan yararlanlarak
( ) L - L 2
L 8
F
=
M
A K
2
K
TY
3

( 21 )
eklinde yazlr.
Araba tekerleklerinin herbirine ykten ileri gelen kuvvet ( F
TY
= F
Y
/ 4 ) alndnda, kiriteki
kaldrlan ykn dourduu kuvvetten ileri gelen ( 21 ) ifadesindeki eilme momentinin yeni deeri
aada gsterilmitir.
( )
A K
2
K
Y
3
L - L 2
L 32
F
=
M

( 22 )
Kaldrlan ykten oluan gerilme "
3
", ( 22 ) ifadesi ve arabann mukavement momenti W
XK
dikkate
alndnda
( )
A K
2
xK K
Y
3
L - L 2
W
L 32
F
=

o ( 23 )
ifadesi ile hesaplanr.
Atalet kuvvetlerinden oluan gerilme o
4

Vin kirii ve arabann ktlesinin dourduu atalet kuvvetinden oluan gerilmeyi DIN 15018 e gre
hesaplanan yatay kuvvetler ile hesaplanr. ekil 10da kiri zerinde etkili olan atalet kuvvetleri
grlmektedir. DIN 15018e gre ivme veya frenlemeden doan ktle kuvvetlerinin sonucu yatay
tekerlek kuvveti u ekilde hesaplanr (vin tekerlekleri ayr ayr tahrik edildii kabul edilmitir.).
W
M
=
yK
4
4 o
( 24 )
L
L
K
S
Vin ktlesi agirlik merkezi
K
r1 r2
K
r1
K +
r2
K
L
V
T
min R
Kr1
min R
Kr2

ekil 10 Kiri zerindeki atalet kuvvetleri
Atalet kuvvetlerinden ileri gelen moment " M
4
" ekil 10 yardmyla
1 r
K
4
K
2
L
=
M
( 25 )
olarak yazlr.
Vin tekerleindeki ivme ve frenlemeden ileri gelen hareket ynndeki yatay kuvvet K
r1
(srtnme
kuvveti) ise
( )
minR
+
minR
1,5 =
K 2 Kr 1 Kr 1 r
( 26 )
dr.
Burada kullanlan 1,5 katsays bilinmeyen etkenleri gz nne almak ve hesab gereksiz yere detayl
yapmamak iin seilmitir.
Srtnme katsays ray ve vin tekerlekleri arasndaki kuvvet bantsn kurar. Ray ve tekerlek
iftinin malzemeleri elik olduundan burada = 0,2 alnr. Bunun yannda kritik durum arabann kiriin
tam ortasnda olmasdr. Bylece kiri ve arabann z arlnn kren tekerleklerindeki minimum dik
kuvveti minR
Kr1
= minR
Kr2
ve K
r1
= K
r2
kabul edilirse, kren tekerleindeki ivme ve frenlemeden ileri
gelen hareket ynndeki yatay kuvvet K
r1
i veren ( 26 ) ifadesinin dzenlenmi hali
minR
0,3 =
minR
0,2 1,5 =
K 1 Kr 1 Kr 1 r
( 27 )
dir.
Kiri ve arabann z arlnn vin tekerleklerindeki minimum dik kuvveti minR
Kr1

( )
4
F
+
2
L g q + q
=
minR
AA K P K
Kr1

( 28.a )
( )
(

2
F
+ L g q + q
2
1
=
mi nR
AA
K P K
1 Kr
( 28.b )
olarak elde edilir.
Burada,
F
AA
= Arabann z arlnn her bir tekerlekteki kuvveti,
= 1.1 z arlk katsays,
L
K
= Kpr akl,
q
K
+ q
P
= Kiri ve platformun birim boy arl,
g = 9.81 N / mm
2
yerekimi ivmesi.
Bulunan deer ( 27 ) ifadesinde yerine yazldnda,
( )
(

2
F
+ L g q + q
2
1
0,3 =
K
AA
K P K
1 r
( 29.a )
( )
(

2
F
+ L g q + q 0,15 =
K
AA
K P K
1 r
( 29.b )
elde edilir.
Bylece atalet kuvvetlerinden oluan eilme momenti " M
4
",
( )
(

2
F
+ L g q + q 0,15
2
L
=
M
AA
K P K
K
4
( 30.a )
( )
(

2
F
+ L g q + q L 0,075 =
M
AA
K P K K 4
( 30.b )
olacaktr.
Atalet kuvvetlerinden oluan gerilme "
4
" ise ( 30.b ) ifadesi ve W
YK
mukavemet momentine gre
( )
(

o

2
F
+ L g q + q
W
L 0,075
=
AA
K P K
yK
K
4 ( 31 )
olacaktr.
Araba kaslmas sonucu oluan gerilme o
5

ekil 11de grlen kren kiriinde araba kaslmasndan ileri gelen yatay kuvvetin " F
ATH
" dourduu
eilme momentinden ileri gelen gerilme, FEM'e gre
W
M
=
yK
5
5 o
( 32 )
olacaktr.
ATH
F
L
L
A
R
F
ATH

ekil 11 Araba kaslmas sonucu oluan kuvvetler
Araba kaslmasndan ileri gelen yatay kuvvetden ileri gelen moment ise ekil 11den
F
L =
M ATH A 5
( 33 )
olarak yazlr.
Araba kaslmasndan ileri gelen araba tekerleindeki yatay kuvvet F
ATH
(yan kuvvet),
F k
=
F TD ATH

( 34 )
Burada kullanlan yatay yk katsays k

kiri ray akl ile araba tekerlek akl oranna bal olarak
bulunur. Genellikle kpr vinlerinde daha emniyetli hesap deerleri iin k

deeri maksimum deeri

olan 0,2 kabul edilir.
Tekerlekteki dik kuvvet F
TD
ise,
4
F
+
F
=
4
F
+
4
F
=
F
Y AR Y AR
TD
( 35 )
olarak bulunur.
Burada,
F
AR
= Arabann arlk kuvveti
F
Y
= Kaldrma yk
dr.
Bylece bulunan deerler ( 34 ) ifadesinde yerletirildiinde, yatay kuvvet
( )
F
+
F
0,05 =
4
F
+
F
0,2 =
F Y AR
Y AA
ATH
( 36 )
dr.
Araba kaslmasndan ileri gelen yatay kuvvetlerin dourduu eilme momenti ise,
( )
F
+
F
L 0,05 =
F
L =
M Y AA A ATH A 5
( 37 )
olarak elde edilir.
Araba kaslmasndan ileri gelen gerilme "
5
", ( 37 ) ifadesi ve W
YK
mukavemet momenti dikkate
alnrsa,
( )
F
+
F
W
L 0,05
=
Y AA
yK
A
5

o ( 38 )
olarak yazlr.
Kren Kiriindeki Kayma Gerilmesi t
top

Kren kiriindeki toplam kayma gerilmesi ( t
top
), iki ayr tipteki kayma gerilmesi ( torsiyon ve
kesme ) sperpozisyonundan oluur. Her iki gerilme halinde de hiperstatik bir durum vardr. Gerek
burulma momentinden gerek kesme kuvvetinden ileri gelen kayma gerilmelerinin tam olarak
belirlenmesi iin kayma akmlarnn hiperstatik momentlerinin ve kayma merkez noktasnn bulunmas
gerekir. Ancak bu tip hesapla bulunan gerilmede bizim kullanacamz daha basit yaklak bir hesaplama
yntemi ile bulunan gerilmeler arasnda ok az fark vardr, ve bu farklar hesabn emniyeti bakmndan
nemlidir.
t
top
= t
t
+ t
k
( 39 )
Burada,
t
t
= Tekerlek kuvvetlerinden ileri gelen burulma gerilmesi,
t
k
= Tekerlek kuvvetlerinden ileri gelen kesme gerilmesi.
Tekerlek kuvvetlerinden ileri gelen torsiyon gerilmesi t
t

Kirite asimetrik olarak araba tekerleklerindeki dik ve yatay kuvvetlerden ileri gelen burulma
momentinin dourduu torsiyon ( burulma ) gerilmesidir.
d
x4
TD
S
y
F
ATH
F
y
5
m
B
y

ekil 12 Kiri kesiti


Torsiyon gerilmesi t
t
;
W
M
=
t
t
t t
( 40 )
dr.
Torsiyon momenti M
t
, ekil 12de grlen B
m
noktasn burulma merkezi olarak kabul edersek, araba
tekerleklerindeki dik ve yatay kuvvetlerden ileri gelen burulma momenti,
( )
F
2 y +
F
2 d -
x
=
M ATH
5
TD 4 t
( 41 )
olarak yazlr.
Burada daha nce vinte kabul edilen deerlere gre d = 0 alndnda ve
F
0,2 =
F TD ATH
olduuna gre (
41 ) ifadesi,
( ) y 0,2 +
x F
2 =
F
0,2 2 y +
F
2 x =
M
5
4 TD TD
5
TD 4 t
( 42.a )
( ) y 0,2 +
x
4
F
+
F
2 =
M
5
4
Y AA
t
( 42.b )
( )
2
F
+
F
y 0,2 +
x
=
M
Y AA
5
4 t
( 42.c )
elde edilir.
Torsiyon mukavemet momenti W
t
, Bredtin ekil 13de grlen ortalama alan tanmna gre
yaplacaktr.
m
A
t

ekil 13 Bredtin ortalama alan tanm
Buna gre W
t
deeri,
t
A
2
W m t
~ ( 43 )
dir.
y
1
y
3
x2
m
A
x4

ekil 14 Bredte gre kiri ortalama alan
Burada ekil 14de grlen kiri ortalama alan,
( ) ( ) y + y
x
+
x
=
A
3 1
4 2 m
( 44 )
olarak yazlr.
Bylece tekerlek kuvvetlerinden ileri gelen Torsiyon gerilmesi "
t
", ( 42.c ) ve ( 47 ) ifadeleri
kullanlarak,
( ) ( )
( ) ( ) y + y
x
+
x t
4

F
+
F
y 0,2 +
x
=
3 1
4 2 2
Y AA
5
4
t


t ( 45 )
eklinde yazlr.
Tekerlek kuvvetlerinden ileri gelen kesme gerilmesi t
k

Kesme gerilmesi veya kesme yk, arabann kendi arlk kaldrma yknn arlk ve kiriin kendi
arlk kuvvetlerinden ileri gelen gerilmedir. Kesme kuvvetlerinin kpr kirii zerindeki dalm ekil
15de grlmektedir.
A
F
B
F
TD
F
TD
F
+q +q
K
qq
K PP

ekil 15 Kesme kuvvetlerinin kiri zerindeki dalm
Kesme gerilmesi, kesme kuvvetinin kiriin kesmeye kar koyan alanna (ekil 16) blnrse;
A
F
=
k
k
k t
( 46 )
olarak hesaplanr.
t2 t2
A
k
h
2

ekil 16 Kesme kesiti A
k

Bir kiriteki maksimum kesme yk F
kmax
,
2
F

+
2
F

=
F
AA Y
kmax

( 47 )
olarak yazlr.
Burada,
F
Y
= Kaldrma yk,
F
AA
= Araba z arlnn tekerlekteki deeri,

c
= ykseltme katsays.
Bir kiriteki kesilme etkisinde olan alan A
k
,
h t
2 =
A 2 2 k
( 48 )
dir.
Bylece kren kiriinde tekerlek kuvvetlerinden ileri gelen kesme gerilmesi "
k
", ( 47 ) ve ( 48 )
ifadelerinden;
h t
4
F
+
F

2 2
AA Y
k

( 49 )
olarak elde edilir.
Statik Kontrol in Emniyetli Mukavemet Deeri o
EM

Statik kontrol iin emniyet mukavemet deeri o
EM
Tablo 4.6da grlmektedir.
Tablo 2 Kpr malzemesi iin emniyetli mukavemet deerleri
Malzeme cinsi
Ykle
me hali
Emniy
etli
karla
trma
mukav
emet
deeri
emniye
tli
ekme
mukav
emet
deeri
emniye
tli
basma
mukav
emet
deeri
emniye
tli
kayma
mukav
emet
deeri
Ksaltl
m
ismi Normu

EM

EM

em

N/mm
2
N/mm
2
N/mm
2

St 37
DIN 17
100
H 160 140 92
HZ 180 160 104
St 52-3
DIN 17
100
H 240 210 138
HZ 270 240 156

Kutu kiri St 37 malzemesinden imal edilmektedir. St 37 iin emniyet mukavemet deeri o
EM
= 160 N /
mm
2
dir. Bu deer ekme gerilmesi iindir. Bir kutu kirite grlmtr ki ekme kuvvetlerinden
kaynaklanan hasar ve deformasyonlar basma kuvvetlerinin meydana getirdii hasardan daha fazla
olmaktadr. Bu yzden genellikle hesaplamalarda statik kontrol iin esas alnan gerilme emniyetli
ekme gerilmesidir. Ancak yaplan hesaplarda kontrol asndan basma gerilmesinin de dikkate
alnmas hesabn doruluu asndan nemlidir. Tablo 2den emniyetli basma mukavemet deeri
o
EM
= 140 N / mm
2
dir.
Dinamik Kontrol in Emniyetli Mukavemet Deeri
Malzemenin srekli dinamik emniyetli mukavemet deeri daha ok snr deerler oran k ile entik
etkisine baldr. Snr deerler oran k (kapa) u ekilde bulunur;
F
F
= =
max
min
max
min
o
o
k
Gerilmeler kuvvet ile doru orantl olduundan, gerilmeler oran yerine kuvvet oran yazmakta bir
saknca yoktur. Snr deerler oran k'nn hesaplanmasnda kuvvetin deeri ve yn gz nne
alnmaldr.
Statik ykleme halinde;
F
min
= F
max
--> ve k = + 1

min
=
max

Dalgal (dinamik ) ykleme halinde ise;
F
min
> 0 ve F
max
> + 1 vede 0 s k < + 1

min
> 0 ve
max
> + 1
olacaktr.
zel halde ise;

min
= 0
dir.
Deiken ykleme halinde;
F
min
< 0 ve F
max
> 0 vede -1 s k < 0

min
< 0 ve
max
> 0
dir.
zel halde ise;

min
=
max

dir.
Bu ykleme durumlarnn en kiritii olan tam deiken ykleme, ( k = -1 ) hesaplarda karlatrma
mukavemet deeri bu ykleme durumunun etkisindeki ekme etkisi iin seilir. nk pratikte
grlmtr ki basma gerilmesi byk olmasna ramen atlamalar ve sonucu olan kopmalar
malzemenin ekme etkisi tarafndan olmaktadr. Tablo 3a)da malzemenin emniyetli mukavemet
deerleri "
D(-1)EM
" vin konstrksiyonundaki entik guruplarna gre verilmitir.

Tablo 3a) k = -1 iin malzemenin emniyetli mukavemet deerleri
Malzemenin cinsi St 37 St 52-3
mukavemet
deerleri
R
m
= 340 N/mm
2

R
e
= 240 N/mm
2

R
m
= 490 N/mm
2

R
e
= 350 N/mm
2

entik gurubu K2 K3 K4 K2 K3 K4
Ykleme gurubu k = -1 iin malzemenin emniyetli mukavemet deeri
D(-1)EM
N/mm
2

U1,U2 180 180 152 270 254 152
U3 180 180 108 252 180 108
U4,U5 178 127 76 178 127 76
U6 126 90 54 126 90 54
U7 89 63 38 89 63 38
U8,U9 63 45 27 63 45 27

D(-1)EM
deeri ile
D()EM
deeri arasndaki bant ekil 17de grlmektedir.

ekil 17
D(-1)EM
deeri ile
D()EM
deeri arasndaki bant
ekil 17ye bal olarak Tablo 3b)de k ile bantl malzemenin st mukavemet deeri grlmektedir.
Tablo 3b) k ile bantl malzemenin st mukavemet deeri
Deiken
blge

-1 < k < 0
ekme
o
k
o k D(-1)EM )EM Dz(
.
2 - 3
5
=
basma
o
k
o k D(-1)EM )EM Dd(
.
- 1
2
=
Dalgal
blge

0 < k < +1
ekme
k |
.
|

\
|
o
o
o
o k

0,75
- 1 - 1
=
B
Dz(0)EM
Dz(0)EM
)EM Dz(

basma
k |
.
|

\
|
o
o
o
o k

0,90
- 1 - 1
=
B
Dd(0)EM
Dd(0)EM
)EM Dd(

Gezer kprl vinlerde k negatif deer alamayacandan burada sadece dalgal ykleme ( snr deer
oran 0 s k s +1 ) iin gerekli formller geerlidir.
Srekli dinamik emniyetli ekme gerilmesi;
k
|
|
.
|

\
|

o k

R
0,75 3
5
- 1 - 1
3
5
=
m
D(-1)EM
D(-1)EM
)EM Dz(
( 50 )
Srekli dinamik emniyetli basma gerilmesi ise;
k
|
|
.
|

\
|

o k

R
0,90 3
5
- 1 - 1
3
5
=
m
D(-1)EM
D(-1)EM
)EM Dd(
( 51 )
olarak yazlr.
Kren Kiriindeki entik Grubu
K2 Grubu ekil 18.1de grld gibi kaynak dikii malzemeye zel kaynak az alarak zel
kalitede K dikii olarak yaplmtr. K3 Grubu ekil 18.2de grld gibi kaynak dikii malzemeye
kaynak az alarak normal kalitede K dikii olarak yaplmtr.



ekil 18.1, K2-Gurubu ekil 18.2, K3-Gurubu
K4 Grubu kaynak dikii ekil 18.3 ve ekil 18.4te grld gibi malzemeye kaynak az alarak
normal kalitede yarm ve dikii ve ift tarafl ke dikitir.



ekil 18.3, K4-Gurubu, yarm V-dikii ekil 18.4, K4-Gurubu, ift ke dikii
Burada verilen kiri raylarnn altndaki yan levha kaynak balantsna gre entik gurubu seilir. entik
grubunun seimine gre kiriin arl yani boyutlarnn deimesi gerekli olduundan, K3 Gurubunu
semek ve kiri imalatn bu artlara gre yapmak uygundur.
Fakat ykleme gurubu U6 ve daha yksek ise, entik gurubunun K2 seilmesi daha uygun olacaktr.
Yan Levhalarn Burumaya Kar Kontrol
Kiri yan levhalarnda meydana gelen gerilmeler ekil 19da grlmektedir.
o
x
x
o
t
t
t
t
x
o
o
x
X
y

ekil 19. Kiri yan levhasndaki gerilmeler
Yan levhadaki ideal flambaj gerilmesi ( DIN 4114T1 ) ;

Pi
max
2
Pi
max
2
Pi
max
2
max
2
max
VPi
+
4
- 3
+
4
+ 1

3 +
=
|
|
.
|

\
|
t
t
|
|
.
|

\
|
o
o
k
o
o
k
t o
o
( 52 )
dir.
Kren kiriinde kayma gerilmesi sfr deildir, yani t = 0 ve snr deerler oran k = -1 olarak alnrsa kren
kiriindeki ideal flambaj mukayese gerilmesi

Pi
max
2
Pi
max
2
V
VPi
+
=
|
|
.
|

\
|
t
t
|
|
.
|

\
|
o
o
o
o ( 53 )
olarak bulunur.
Levhadaki ideal flambaj ( buruma ) normal gerilmesi, levhadaki Euler gerilmesinin buruma katsays
k

ile arplmasyla bulunur.

o o o e Pi

k
= ( 54 )
Levhadaki flambaj iin geerli gerilme Euler gerilmesidir. Euler gerilmesi forml, malzemenin
mekanik deerleri ve konstruksiyonu yaplan parann boyutlar ile kurulacak olursa,
( )
|
.
|

\
|

h
t

- 1 12
E

2
2
2
2
2
e
( 55 )
olarak ifade edilir.
st Kuak Levhalarnn Burumaya Kar Kontrol
st kuak levhasna etkiyen gerilmeler ekil 20de grlmektedir. Burada t kayma gerilmesidir. o ise
normal gerilmedir. t
1
st kuak levhasnn kalnln, L
Pe
perdeler aras mesafeyi, b ise st kuak
levhasnn geniliini gstermektedir.

ekil 20. Kiri st Levhasna Etkiyen Gerilmeler ve ller
st kuak levhasndaki ideal flambaj gerilmesi;

Pi
max
2
Pi
max
2
Pi
max

2
max
2
max
VPi
+
4
- 3
+
4
+ 1

3 +
=
|
.
|

\
|
t
t
|
.
|

\
|
o
o
k
o
o
k
t o
o
( 56 )
Burada k = + 1 iin ideal flambaj karlatrma gerilmesi;

Pi
max
2
Pi
max
2
Pi
max
V
VPi
+
2
+
2
=
|
.
|

\
|
t
t
|
.
|

\
|
o
o
o
o
o
o ( 57 )
( 56 ) ve ( 57 ) ifadeleri DIN 4114 normu tarafndan kabul edilen deerlerdir [ 13 ].
Ayrca bulunan buruma ( flambaj ) gerilmelerinin kontrol iin standart gerilme deerleri Tablo 4de
grlmektedir.

Tablo 4. deal flambaj gerilmeleri iin hakiki flambaj gerilmeleri

VPi


N/mm
2

VP
N/mm
2

VPi


N/mm
2

VP
N/mm
2

St 37 St 52-3 St 37 St 52-3
< 157
VPi

VPi
360 228 320
192 192
VPi
380 229 325
200 198
VPi
400 230 328
210 204
VPi
420 231 331
220 208
VPi
440 232 334
230 211
VPi
460 232 336
240 214
VPi
480 233 338
250 216
VPi
500 233 339
260 218
VPi
550 234 343
270 219
VPi
600 235 345
280 221
VPi
650 235 347
288 221 288 700 236 348
290 222 290 800 237 351
300 223 297 1000 237 353
320 225 308 2000 239 357
340 227 315 240 360

ift Kirili Kprl Kren Hesap rnei
ekil 21de grlen ift kirili kprl kren hesab yaplrken aadaki teknik veriler esas alnmtr.
A tarafi
FY
B tarafi
LK
LA

ekil 21. ift kirili kprl kren
Kullanlan yer : Ar sanayi ii yapan atlye
Kren tipi : ift kirili gezer kprl kren
Kaldrma yk : G
y
= 35000 kg F
y
= G
y
.g F
y
= 343350 N
Kaldrma hz : v
H
= 2.7 m / dk
Kpr akl : L
K
= 13 m
Arabann hz : v
A
= 20 m / dk
Araba zarl : F
AA
= 3000 kg F
A
= F
AA
.g F
A
= 29430 N
Kren hz : v
F
= 15 m / dk
Araba tekerlek aks akl: L
A
= 2 m
Araba tekerlek says : n
Rad
= 4
Elastiste modul : E = 210000 N / mm
2

Poisson oran : v
St
= 0.3

Kren grubunun seilmesi
Kren grubunun belirlenmesinde ilk olarak projesi yaplacak olan krenin yk kaldrma saysnn tayin
edilmesi gereklidir. U4 numaral maksimum kaldrma says seilmitir. U4 iin maksimum kullanm
says 125000 < n
max
s 250000 deeri ile snrlandrlmtr.
Daha sonra yaplacak olan ilem krenin kullanm sresince yk dalmnn belirlenmesi gerekmektedir.
Bunun iin k
p
yk dalm faktr deerinin seilmesi gerekmektedir. Bu deer 0.25 < k
p
s 0.5 olarak
seilmi ve Q3 deeri uygun grlmtr.
nc ve son adm olarak U4 ve Q3 deerleri kullanlarak A5 tipi kprl kren seilmitir.
Atelye tipi krenler iin vin grubunun A3 A5 seilmesi uygun grlmtr.

Ykleme tipinin belirlenmesi
Ykleme tipi olarak yklemenin H hali ( ana yk ) seilmitir. Projesi yaplan ift kirili gezer kprl
kren atelye iinde alacaktr. Herhangi bir rzgar kuvvetine maruz kalmayaca dnlmtr.
Ykseltme katsaysnn
c
seilmesi
Kren grubu A5 iin ykseltme katsays
c
= 1.11 olarak belirlenmitir.
Kaldrma yk katsaysnn seilmesi
Kaldrma yk katsaysnn seilmesinde krenin yk kaldrma hz dikkate alnmaktadr. Kaldrma hz
V
k
= 2.7 m /dk iin = 1.15 olarak seilmitir.
Kpr tipinin belirlenmesi
Kpr tipi olarak ift kutu kiri konstrksiyonu seilmitir.
Kutu kiriin eilme atalet ve mukavemet momentinin hesaplanmas
lk olarak kiri zerine etkiyen tekerlek kuvvetinin hesaplanmas gerekir.
F
Tek
=
Tek
A Y
n
F F +

4
29430 343350
FTek
+
= F
Tek
= 93195 N olarak bulunur.
Gerekli atalet momenti;
( )
(

=
2
A K
2
K
K
A K Tek
xerf L - L L 3
f E 48
) L - L ( F
J

( ) | |
2 2
xerf 2000 13000 13000 . 3
13 210000. 48.
2000) - 13000 ( 93195
J =

J
xerf
= 3020. 10
6
mm
4
olarak bulunur.
Kiri seimi ve hesab
Standart doublebeam kataloundan J
xerf
= 3020.10
6
mm
4
iin DB20 nolu kutu kiri seilir. ( Ek-B )
h
2
=
h
4
S
bR
S3
S2 S4
S1
P3(A3)
y
S
3
y
S
R
Y
S
=
e
1
e
2
X
P2(A2)
P4(A4)
P1(A1)
xS2 xSR
u2 u1
Y
XS
P5(AR)
x1
y
1
t
1
b1
y
2
=
y
4
y
S
2
=
y
S
4
t2 t4
x2
xS1
y
3
xS3 x3
b3
y
R
t
3
h
R
xS4
xR
bB bB

ekil 4.22. Standart kutu kiriin hesap lleri
DB20 nolu kutu kiri lleri unlardr;
B
1
= B
2
= 500mm t
1
= t
3
= 10mm t
2
= t
4
= 6mm h
2
= h
4
= 1200mm
b
R
= 50mm h
R
= 30mm
Kiri lleri belirlendikten sonra paralarn ve sistemin alannn hesaplanmas gereklidir.
A
1
= B
1
t
1
A
1
= 5000mm
2

A
2
= h
2
t
2
A
2
=7200 mm
2

A
R
= b
R
h
R
A
R
=1500 mm
2

A
1
=A
3
ve A
2
= A
4

A
Top
= A
1
+ A
2
+ A
3
+A
4
+ A
R

A
Top
= 25900 mm
2
olarak bulunur.
Sistemin alan hesaplandktan sonra sistemi oluturan paralarn ve kiriin arlk merkezinin
koordinatlarnn bulunmas gerekmektedir.
X
1
= 0,5.B
1
X
1
= 250mm
X
2
= b
B
+0,5.t
2
X
2
= 40mm
X
3
= 0,5.B
3
X
3
= 250mm
X
4
= B
2
( b
B
+0,5.t
2
) X
4
= 460mm
X
R
= B
2
( b
B
+0,5.t
2
) X
R
= 460mm
Y
1
= 0,5.t
1
Y
1
= 5mm
Y
2
= t
1
+0,5.h
2
Y
2
= 610mm
Y
3
= t
1
+0,5.t
1
+h
2
Y
3
=1215mm
Y
4
= t
3
+0,5.h
4
Y
4
= 610mm
Y
R
= t
1
+t
1
+h
2
+0,5h
R
Y
R
= 1235mm
X
S1
= X
S
X
1
X
S1
=12.2mm Y
S1
= Y
S
Y
1
Y
S1
=641.2mm
X
S2
= X
S
X
2
X
S2
=222.2mm Y
S2
= Y
S
Y
2
Y
S2
=46.2mm
X
S3
= X
S
X
3
X
S3
=12.2mm Y
S3
= Y
S
Y
3
Y
S3
=568.8mm
X
S4
= X
S
X
4
X
S4
=197.8mm Y
S4
= Y
S
Y
4
Y
S4
=46.2mm
X
SR
= X
S4
X
SR
=197.8mm Y
SR
= Y
S4
Y
SR
=46.2mm
Top
R R 4 4 3 3 2 2 1 1
S
A
.A X .A X .A X .A X .A X
X
+ + + +
=

X
S
= 262.2mm
Top
R R 4 4 3 3 2 2 1 1
S
A
.A Y .A Y .A Y .A Y .A Y
Y
+ + + +
=

Y
S
= 646.2mm
X eksenine gre atalet momenti I
x

A
y +
I
+
A
y +
I
+
A
y +
I
+
A
y +
I
+
A
y +
I
=
I 5
2
5
5 x 4
2
4
4 x 3
2
3
3 x 2
2
2
2 x 1
2
1
1 x x

I
x1
= I
x3
; I
x2
= I
x4
; A
1
= A
3
; A
2
= A
4
; y
2
= y
4

( ) ( )
A
y +
A
y 2 +
A
y + y +
I
+
I
+
I
2 =
I R
2
5
2
2
2
1
2
3
2
1
5 x 2 x 1 x x

I
X
b
1
t
1
3

12
t
2
h
2
3

12
+
b
3
t
3
3

12
+
t
4
h
4
3

12
+
b
R
h
R
3

12
+ Y
S1
2
A
1
+ Y
S2
2
A
2
+ Y
S3
2
A
3
+ Y
S4
2
A
4
+ Y
SR
2
A
R
+ :=

I
Xtop
= 5436. 10
6
mm
4

Y-Eksenine gre atalet momenti " I
y
"
A x
+
I
+
A x
+
I
+
A x
+
I
+
A x
+
I
+
A x
+
I
=
I 5
2
5 5 y 4
2
4 4 y 3
2
3 3 y 2
2
2 2 y 1
2
1 1 y y

I
y1
= I
y3
; I
y2
= I
y4
; A
1
= A
3
; A
2
= A
4
; x
1
= x
3
( ) ( )
A x
+
A x
2 +
A x
+
x
+
I
+
I
+
I
2 =
I R
2
4 1
2
3 2
2
4
2
2 5 y 2 y 1 y y

I
Y
b
1
3
t
1

12
t
2
3
h
2

12
+
b
3
3
t
3

12
+
t
4
3
h
4

12
+
b
R
3
h
R

12
+ X
S1
2
A
1
+ X
S2
2
A
2
+ X
S3
2
A
3
+ X
S4
2
A
4
+ X
SR
2
A
R
+ :=

I
Ytop
= 906. 10
6
mm
4

X-Eksenine gre mukavemet momenti " W
x
"
Hesaplarda maksimum gerilme kullanldndan minimum mukavemet momentini hesaplamak
gereklidir. Minimum mukavemet momenti, e
max
ve u
max
ile hesaplanr.
max
Xtop
X
e
I
W = e
max
= Y
S
u
max
= X
S
W
X1
= 8412 cm
3
W
X2
=9232 cm
3

max
Ytop
Y
u
I
W =
W
Y1
= 3455 cm
3
W
Y2
= 3810 cm
3

Kren Kiriindeki Normal Gerilmelerin Hesaplanmas
Kren zarlndan oluan gerilme o
1

( )
K P K
AK
L g q + q =
F
F
AK
= 1,73.9,81.13000 F
AK
= 220627 N.
8
L
F
=
M
K AK
1

M
1
=
8
13000 . 220627
M
1
= 2868151000 Nmm
o
1
=
( )
X1
2
K P K
W . 8
g.L . q q +
o
1
=
8412000 . 8
13000 . 81 , 9 . 73 , 1
2

o
1
= 42.6 N / mm
2

Bulunan gerilme deeri uygundur. nk (o
EM
=160 N /mm
2
) emniyetli gerilme deerinden kktr.
Sistemimizde platform kullanlmad iin q
P
=0 dr.
Araba zarlndan oluan gerilme o
2

( ) L - L 2
L 32
F
=
M
A K
2
K
AA
2

M
2
= ( )
2
2000 13000 . 2
13000 . 8
29430

M
2
= 162996923 Nmm
o
2
= ( )
2
A K
X1 K.
AA
L - .L 2
W 32.L
F
o
2
= ( )
2
2000 13000 . 2
8412000 . 13000 . 32
29430

o
2
= 4.73 N / mm
2

Uygundur. nk (o
EM
=160 N /mm
2
) emniyetli gerilme deerinden kktr.

Kaldrma yknden ileri gelen gerilme o
3

( )
A K
2
K
Y
3
L - L 2
L 32
F
=
M

M
3
= ( )
2
2000 13000 . 2
13000 . 32
343350

M
3
= 475407692,3 Nmm
o
3
= ( )
2
A K
K X1
Y
L - L . 2
.L 32.W
F
o
3
= ( )
2
2000 13000 . 2
13000 . 8412000 . 32
343350

o
3
= 50.5 N / mm
2

Bulunan gerilme deeri uygundur. nk (o
EM
=160 N /mm
2
) emniyetli gerilme deerinden kktr.
Atalet kuvvetlerinden ileri gelen gerilme o
4

(

+ + =
2
F
L ).g. q q ( 0.075.L M
AA
K P K K 4
M
4
=
(

+
2
29430
13000 . 81 , 9 . 73 , 1 13000 . 075 , 0
M
4
=229458352.5 Nmm
o
4
=
(

+ +
2
F
L ).g. q q (
W
0.075.L AA
K P K
Y1
K

o
4
=
(

+
2
29430
13000 . 81 , 9 . 73 , 1
3455000
13000 . 075 . 0

o
4
= 10.5 N / mm
2

Bulunan gerilme deeri uygundur. nk (o
EM
=160 N /mm
2
) emniyetli gerilme deerinden kktr.
Ayrca yaptmz hesaplarda q
P
=0 dr. nk sistemimizde platform kullanlmamaktadr.
Araba kaslmas sonucu oluan gerilme o
5

4
F
+
F
=
4
F
+
4
F
=
F
Y AA Y AA
TD
F
TD
=
4
343350
4
29430
+ F
TD
= 93195 N
F k
=
F TD ATH

F
ATH
= 0,2 . 93195 F
ATH
= 18639 N
( )
F
+
F
L 0,05 =
F
L =
M Y AA A ATH A 5
M
5
= 2000.18639 M
5
= 37278000 Nmm
o
5
= ( ) F F
W
L 0.05.
Y AA
Y1
A
+ o
5
= ( ) 343350 29430
3455000
2000 . 05 , 0
+
o
5
= 13.7 N / mm
2
Bulunan gerilme deeri uygundur. nk (o
EM
=160 N /mm
2
) emniyetli gerilme
deerinden kktr.
Maksimum ve minimum gerilmelerin hesaplanmas o
max
, o
min

Maksimum gerilme;
o
max
=
c
.

( o
1
+ o
2
+ .o
3
+ o
4
+ o
5
)
o
max
= 1.11 ( 42.6 + 4.73 + 1.15.50.5 + 10.5 + 13.73 )
o
max
= 143.9 N / mm
2
dir.
Minimum gerilme;
o
min
= ( o
1
+ o
2
) o
min
= 42.6 + 4.73
o
min
= 47.33 N / mm
2
dir.
Bulunan maksimum ve minimum gerilme deerleri uygundur. nk her iki deerde (o
EM
=160 N
/mm
2
) emniyetli gerilme deerinden kktr.
Kirite Meydana Gelen Kayma Gerilmelerinin Hesaplanmas
Tekerlek kuvvetlerinden ileri gelen torsiyon gerilmesi t
t

Torsiyon momenti ( 42.c ) ifadesinden,
( )
2
F
+
F
y 0,2 +
x
=
M
Y AA
5
4 t
M
t
=( 212 + 0,2.588,8 ).
2
343350 29430 +

M
t
=61463966.4 Nmm
olarak hesaplanr.
Ortalama kiri alan ise ( 44 ) ifadesinden,
( ) ( ) y + y
x
+
x
=
A
3 1
4 2 m
A
m
= ( 212+ 212) . ( 605 + 605 )
A
m
= 513040 mm
2
bulunur.
Buna gre torsiyon gerilmesi,
t
t
=
) y y ( ). x x ( . t 4.
) F F ).( y 0.2 x (
3 1 4 2 2
Y AA 5 4
+ +
+ +
t
t
=
( )( )
( )( ) 605 605 . 212 212 . 6 . 4
343350 29430 . 58 . 2 , 0 212
+ +
+ +

t
t
= 9.98 N / mm
2

bulunur. Emniyetli kayma gerilmesi t
EM
= 92 N / mm
2
dir. Bulunan gerilme deeri emniyet gerilmesi
deerinden kk olduu iin uygundur.
Tekerlek kuvvetlerinden ileri gelen kesme gerilmesi t
k

Maksimum kesme yk,
2
F

+
2
F

=
F
AA Y
kmax

F
kmax
=
2
29430 . 11 , 1
2
343350 . 15 , 1
+
F
kmax
=213760 N
olarak bulunur.
Kesme alan ise,
h t
2 =
A 2 2 k
A
k
= 2. 6. 1200 A
k
= 14400 mm
2

olarak bulunur.
Tekerlek kuvvetlerinden ileri gelen kesme gerilmesi,
t
k
=
2 2
AA c Y
.h 4.t
.F F . +
t
k
=
1200 . 6 . 2
29430 . 11 , 1 343350 . 15 , 1 +

t
k
= 14.84 N / mm
2

bulunur. Emniyetli kayma gerilmesi t
EM
= 92 N / mm
2
dir. Bulunan gerilme deeri emniyet gerilmesi
deerinden kk olduu iin uygundur.

Kiriteki toplam kayma gerilmesi
Kiriteki toplam kayma gerilmesi,
t t t k t top
+ = t
top
= 9.98 + 14.84
t
top
= 24.82 N / mm
2

dir. Emniyetli kayma gerilmesi t
EM
= 92 N / mm
2
dir. Hesaplanan gerilme deeri uygundur.
Kren Kiriindeki Bileke Gerilmeler
Burada gerilmeler bir eksenli olarak kabul edilir ve Biim Deitirme Enerjisi hipotezine gre toplanr.
Bileke gerilme,
o
V
= ( o
max
2
+ 3.t
top
2
)
1/ 2
o
V
= ( 143.9
2
+3. 24.82
2
)
1/ 2

o
V
= 150.186 N / mm
2

olarak hesaplanr. Hesaplanan bu deer ekme gerilme deeridir. Emniyetli ekme gerilmesi o
EM
=160
N /mm
2
dir. Dolaysyla hesaplanan bileke gerilme emniyet gerilme deerinden kk olduu iin
uygundur.
Normal Basma Gerilmesinin Hesaplanmas
Hesaplamalarda basma gerilmesinin hesaplanmas ve kontrolnn yaplmas gereklidir. Basma gerilmesi
hesaplanrken normal gerilme formllerinde emniyetli basma mukavemet momentinin kullanlmas
gerekmektedir.
X eksenine gre basma mukavemet deeri,
W
X2
= 9232 cm
3

Y eksenine gre basma mukavemet deeri,
W
Y2
= 3810 cm
3

Kren z arlndan oluan gerilme o
1B

o
1B
=
( )
X2
2
K P K
W . 8
g.L . q q +
o
1B
=
9232000 . 8
13000 . 81 , 9 . 73 , 1
2
o
1B
= 38.8 N / mm
2

Araba z arlndan oluan gerilme o
2B

o
2B
= ( )
2
A K
X2 K.
AA
L - .L 2
W 32.L
F
o
2B
= ( )
2
2000 13000 . 2
9232000 . 13000 . 32
29430

o
2B
= 4.31 N / mm
2

Kaldrma yknden ileri gelen gerilme o
3B

o
3B
= ( )
2
A K
K X2
Y
L - L . 2
.L 32.W
F
o
3B
= ( )
2
2000 13000 . 2
13000 . 9232000 . 32
343350

o
3B
= 46 N / mm
2

Atalet kuvvetlerinden ileri gelen gerilme o
4B

o
4B
=
(

+ +
2
F
L ).g. q q (
W
0.075.L AA
K P K
Y2
K
o
4B
=
(

+
2
29430
13000 . 81 , 9 . 73 , 1
3810000
13000 . 075 . 0

o
4B
= 9.57 N / mm
2

Araba kaslmas sonucu oluan gerilme o
5B

o
5B
= ( ) F F
W
L 0.05.
Y AA
Y2
A
+ o
5B
= ( ) 343350 29430
3810000
2000 . 05 , 0
+
o
5B
= 12.48 N / mm
2

Maksimum ve minimum gerilmelerin hesaplanmas o
Bmax
, o
Bmin

o
Bmax
=
c
.

( o
1B
+ o
2B
+ .o
3B
+ o
4B
+ o
5B
)
o
Bmax
=1.11( 38.8 + 4.31 + 1,15.46 + 9.57 + 12.48 )
o
Bmax
=131 N / mm
2

o
Bmin
= o
1B
+ o
2B
o
Bmin
= 38.8 + 4.31 = 43.11 N / mm
2

Bileke Basma Gerilmesi
Burada gerilmeler bir eksenli olarak kabul edilir ve Biim Deitirme Enerjisi hipotezine gre toplanr.
Bileke gerilme,
o
VB
= ( o
Bmax
2
+ 3.t
top
2
)
1/ 2
o
V
= ( 131
2
+3. 24.82
2
)
1/ 2

o
V
= 133.4 N / mm
2

olarak hesaplanr. Emniyetli ekme gerilmesi o
EM
=140 N / mm
2
dir. Dolaysyla hesaplanan bileke
gerilme emniyet gerilme deerinden kk olduu iin uygundur.
Dinamik Kontrol
Gezer kprl vinlerde k negatif deer alamayacandan burada sadece dalgal ykleme ( snr deer
oran 0 s k s +1 ) iin gerekli formller geerlidir.
Hesab yaplan rnekte kren grubu U5, entik grubu K3 ve k=0 ( en kt hal )iin srekli dinamik ekme
gerilmesi,
Tablo 3.adan o
DEMK3
= 127 N / mm
2
olarak seilir.

R
0,75

3
5
- 1 - 1

3
5
=

m
DEMK3
DEMK3
DzEMK3
|
.
|

\
|

o
Dz (k )EM
=
|
.
|

\
|

340 . 75 , 0
127
.
3
5
1 1
127
.
3
5

o
Dz (k )EM
= 180.9 N / mm
2

olarak hesaplanr.
o
Dz (k )EM
= 180.9 N / mm
2
> o
V
= 150.186 N / mm
2
olduu iin sistem emniyetlidir.
Yan Levhalarn Burumaya Kar Kontrol
Yan levhalarn burumaya kar kontrol yaplrken DIN 4114T1 normu esas alnmtr. DIN 4114T1
normuna gre ideal buruma gerilmesi ( 53 ) ifadesinden,

Pi
max
2
Pi
max
2
V
VPi
+
=
|
|
.
|

\
|
t
t
|
|
.
|

\
|
o
o
o
o
olarak yazlr.
Levhadaki ideal flambaj ( buruma ) normal gerilmesi, levhadaki Euler gerilmesinin buruma katsays
k

ile arplmasyla bulunur.

o o o e Pi

k
=
Levhadaki flambaj iin geerli gerilme Euler gerilmesidir ve Euler gerilmesi forml, malzemenin
mekanik deerleri ve konstruksiyonu yaplan parann boyutlar ile kurulacak olursa,
( )
|
.
|

\
|

h
t

- 1 12
E

2
2
2
2
2
e
E=210000 N / mm
2
ve v=0.3 iin
|
|
.
|

\
|

o

h
t
800 189 =
2
2
2
e

o
e
= 4.745 N / mm
2
olur.
Normal buruma katsays Ek-Cden k=-1 deeri iin k
o
= 23.9 seilir.
Kayma buruma katsays Ek-Cden
o=
2
Pe
h
L
o=
2 . 1
5 . 1
=1.25 >1 olduu iin,
o
t
2
4
+ 5,34 =
k
k
t
= 5.34+
2
25 . 1
4
k
t
= 7.9 olur.
Levhadaki ideal flambaj normal gerilmesi,
o o o e Pi

k
= o
Pi
= 23,9.4.745 o
Pi
=112 N / mm
2
olur.
Levhadaki ideal flambaj kayma gerilmesi,
t
Pi
= k
t
. o
e
t
Pi
= 7,9. 4.745 t
Pi
= 37.5 N / mm
2
olur.
deal buruma gerilmesi,

Pi
max
2
Pi
max
2
V
VPi
+
=
|
|
.
|

\
|
t
t
|
|
.
|

\
|
o
o
o
o

2
2
VPi

37.5
24.82
+
112
143.9

150,186
=

|
.
|

\
|
|
|
.
|

\
|

o
Vpi
= 104 N / mm
2
olarak bulunur.
st Levhann Burumaya Kar Kontrol
st kuak levhasndaki ideal flambaj gerilmesi k = + 1 iin,

Pi
max
2
Pi
max
2
Pi
max
V
VPi
+
2
+
2
=
|
.
|

\
|
t
t
|
.
|

\
|
o
o
o
o
o
o
olur. Bu deer DIN 4114 T1e gre seilmitir.
Ek-Cden Normal buruma katsays,
+ 1,1
8,4
=
k
k
o
k
o
=
1 1 , 1
4 , 8
+
k
o
= 3.818 olur.
Ek-Cden kayma buruma katsays,
k
tH
= 5.34 + ( 4 / o
H
2
) k
tH
= 5.66 bulunur.
Euler gerilmesi,
( )
|
|
.
|

\
|

b
t

- 1 12
E

H
1
2
2
2
e

( )
|
.
|

\
|

426
10


0.3
- 1 12
210000

2
2
2
e
o
e
=104.6 N / mm
2
dir.
st levhadaki ideal flambaj normal gerilmesi,
o
Pi
= k
o
.o
e
o
Pi
= 3,818 .104,6 o
Pi
= 399.4 N / mm
2
olur.
st levhadaki ideal flambaj kayma gerilmesi,
t
Pi
= k
tH
o
e
t
Pi
= 5,66 . 104,6 t
Pi
= 592 N / mm
2
olur.
st kuak levhasndaki ideal flambaj gerilmesi,

2 2
VPi

592
24,82
+
399,4 2.
143.9
+
2.399,4
143.9

150.186
=

|
.
|

\
|
|
.
|

\
|

o
VPi
= 411.35 N / mm
2
olur.
o
VPi
= 411.35 N / mm
2
deeri iin hakiki flambaj ( buruma ) gerilmesi o
VP
~ 220 N / mm
2
dir.
Dolaysyla o
VPi
= 411.35 N / mm
2
> o
VP
~ 220 N / mm
2
olduu iin kiri st balk levhasnda buruma
tehlikesi yoktur.
Kren Kprs malat Esaslar
1. st plaka plate zerine konur ve sabitleme aparatlar ile sabitlenir. Burada plate daha nce zeri su
terazisi veya baka bir dzlem dzeltici vastasyla dorusall salanm yapdr. Sabitleme
yapldktan sonra merkezleme ilemi yaplr. Merkezleme ilemi yaplrken levhann yan yzeylerinin,
n ve arka yzeylerinin dzgn olmas gerekmektedir. Ayrca sabitleme aparatlarnn da yzeyi
dzgn olmaldr. Aksi halde tam bir merkezleme ve sabitleme ilemi gerekletirilmi olmaz.
Merkezleme ileminin amac hem dzgn boyutlar elde etmek hem de kaklktan meydana
gelebilecek gerilmeleri ortadan kaldrmaktr.

ekil 1 st plakann plate zerine yerleimi

Plate
Sabitleme aparat
st plaka
2. st levha merkezlendikten sonra dier levha yine ayn ilem basamaklar yaplarak merkezlenir ve
daha nce sabitlenen st levhaya kaynatlr.

ekil 2 st levhann sabitlenmesi ve kaynaklanmas
3. Perdeler verilen imalat llerine gre kesilir. Daha sonra perdelere kebent yuvalar alr.

ekil 3 Kebent yuvalar alan perde
4. Perdeler st levhaya i ksmlarndan ( n ve arka ) ilk olarak punta kayna yaplarak sabitlenir.

ekil 4 Perdelerin st levhaya puntalanmas
Kaynak yeri
st levha
Perde
Kebent yuvas
Punta kayna
Perde
5. ksmlardan punta kayna ile st levhaya sabitlenen perdelerin imalat llerine uygun olarak
sabitlenip sabitlenmedii kontrol edilir. Uygun grldkten sonra i ve d ksmlardan kaynak yaplr.


ekil 5 Perdelerin st levhaya kaynaklanmas

6. Yan levha st plakaya belirlenen l yerinden puntalanarak sabitlenir.

ekil 6 Yan levhann puntalanmas

7. Yan levha daha nceden sabitlenmi dier yan levhaya ve dier kpr elemanlarna kaynakla
sabitlenir.
Kaynak blgesi
Perde
Punta kayna
Yan levha

ekil 7 Yan levhann dier yan levha ve kpr elemanlarna puntalanmas
8. Puntalanarak sabitlenen yan levhalarn imalat llerine uygun olup olmad kontrol edildikten
sonra yan levhalar dier kpr elemanlarna kaynaklanr. Daha sonra iki yan levha birbirine araya
para konarak kaynatlr.

ekil 8 Yan levhalarn kaynakl gsterimi

9. Yan levhalarn kaynakla konstrksiyonu gerekletikten sonra yan levhalarda oluacak buruma (
flambaj ) gerilmelerini engellemek iin kebent kaynatlr.
Punta kayna
Eklenen yan levha
Ek para
Yan levha kaynak
balantlar
Ek para
kaynak yeri

ekil 9 Kebentlerin yan levhaya kaynakla balanmas
10. 6,7,8,9 numaral ilemler dier tarafa da konulacak olan yan levhalar iin tekrarlanr. Ancak dier
taraftaki levhalarn birleme noktalarndan bu taraftaki yan levhalar arasndaki kaynak balants
arasnda levha boyunun yars kadar kaklk ( mesafe ) olmaldr.

ekil 10 Yan levhann kutu kiri zerine yerleimi

11. Alt levha punta kayna yaplarak st ksma sabitlenir.
Kebent
Kebent kayna
Yan levhalar
Kaynaklar
aras mesafe

ekil 11 Alt levhann kutu kiri zerine sabitlenmesi

12. Kutu kiri ters evrilir ve otomatik kaynak hattna yerletirilir. Kiriin orta ksmna bir para konur
ve u ksmlarna hesaplanan sehim deerini salayacak kadar arlklar yerletirilir. Daha sonra kutu
kiriin d noktalarndan eksen boyunca otomatik kaynak makinesiyle kaynak yaplr.

ekil 12 Kutu kiriin otomatik kaynak hattna yerletirilmesi

13. Dardan yan saclar kutu kiri yatrlarak kaynak yaplr. Kutu kiri yan levhalarnn yan
yatrlarak kaynak yaplmas dik yaplan kaynaktan daha salkl sonular vermektedir.
14. st levhaya ray metod kayna ile dik saca ( yan ) e merkezli olacak ekilde kaynatlr.

ekil 13 Rayn kutu kirie metod kayna ile montaj
Alt levha
Arlk
Arlk
Para
Otomatik kaynak yerleri
eksen boyunca
Ray
Metod kayna
15. Kiri kurma ilemi ( balklar zerine oturtma ) gerekletirilir. Balklar kiri atmnda nivo ile
katlar alnarak eksenel dzlemde dorusall salanarak balklar sabitlenir. Daha sonra kutu kiri
balklar zerine oturtulur ve kpr hazr hale gelir.

ekil 14 Kren kprsnn tamamlanm hali
Kren Kprs malat Kstlar
Bir kren kprs ile ilgili imalat kstlar aadaki maddelerle aklanmtr;
1.) Kaynak kalitesi,
2.) Kpr kurulmas,
3.) Kpr atm.
Kaynak kalitesi
Kutu kiri konstrksiyona sahip bir kren kprs iin imalat hattnda kaynak yaplabilmesi ve kaynak
kalitesi imalat kstlarndan biri olarak kabul edilebilir. nk kutu kiri yap itibariyle kapal
konstrksiyona sahiptir. Yan levhalarn i ksmlarndan st levhaya kaynatlrken meydana gelen yer
kstlamalarndan dolay kaynak kalitesi dier blgeler kadar yksek olmamaktadr. Ayrca
kebentlerin yan levha boyunca niform bir ekilde kaynaklanmas da yer kstlamasndan dolay
imalata etkiyen bir kstlama olarak kabul edilebilir. Bu bilhassa kk ykleri tayacak olan kutu
kiriler iin geerlidir.
Kpr kurulmas
Kprl krenlerin boyutlar genel olarak kren akl ve tayaca yke bal olarak deimektedir.
Kren kprsnn boyu rnein 30m olabilir. Bu aklkta bir kprnn kurulabilmesi iin genilii dar
fakat uzunluk olarak byk bir fabrikann olmas gerekmektedir. Bu salkl bir imalat hattnn
oluturulabilmesi iin gerekli olan en nemli artlardan birisidir.
Kpr atm
Kutu kiri imalat tamamlandktan sonra kpr atmnn yaplmas yani belirlenen araba akl
deerinde kutu kiriin balklar zerine oturtulmas gerekmektedir. Bu ilemin gerekletirilebilmesi
iin belirli bir ykseklikte rayl yapnn oluturulmas gerekmektedir. Bu rayl yap zerine kren
Balk
Balk
Kutu kiri
kprs kolayca ve istenen araba aklnda yaplabilmelidir. Bunun iinde yapnn lekli olmas
nemlidir.
EK- B

Tabloift kiri tablosu


B

h

S1

S2

Ry

Rx

e

r1

r2

U1

U2

Fm

Fo

Jx(cm-4)

Jy(cm-4)

Wx(cm^)

Wy(cm2)

M(mm)

Kesit(
F)cm2

arlk

DB 01

25

50

0,6

0,5

3

5

18

21,02

29,58

7,05

11,45

936,1

25

38.908

7.006

1.302

477

200

80

81

DB 02

25

50

0,6

0,6

3

5

17,8

21,43

29,17

7,2

11,2

931,04

30

41.157

7.812

1.397

539

0

90

84

DB 03

25

50

0,8

0,6

3

5

17,8

21,84

28,96

7,36

11,04

934,72

30

48.041

8.346

1.636

582

0

100

92

DB 04

30

60

0,6

0,5

3

5

23

25,96

34,64

9,32

14,18

1424,1

30

64.431

12.886

1.844

739

200

96

94

DB 05

30

60

0,6

0,6

3

5

22,8

26,39

34,21

9,5

13,9

1418,04

36

68.235

14.466

1.977

841

200

108

104

DB 06

30

60

0,8

0,6

3

5

22,8

26,81

33,99

9,68

13,72

1422,72

36

79.884

15.384

2.323

904

200

120

113

DB 07

30

60

1

0,6

3

5

22,8

27,18

33,82

9,84

13,56

1427,4

36

91.658

16.299

2.671

967

200

132

123

DB 08

37,5

75

0,6

0,5

3

5

30,5

33,4

42,2

12,83

18,17

2343,6

37,5

120.375

26.650

2.832

1.244

150-450

120

120

DB 09

37,5

75

0,6

0,6

3

5

30,3

33,84

41,76

13,04

17,86

2336,04

45

127.668

30.126

3.035

1.423

300

135

127

DB 10

37,5

75

0,8

0,5

3

5

30,5

33,92

41,88

13,08

17,92

2349,8

37,5

142.740

28.440

3.376

1.343

135

132

DB 11

37,5

75

1

0,5

3

5

30,5

34,36

41,64

13,29

17,71

2356

37,5

165.292

30.224

3.923

1.442

150

143

DB 12

37,5

90

0,6

0,5

3

5

30,5

40,59

50,01

13,08

17,92

2808,6

45

183.055

30.286

3.639

1.431

175-550

135

133

DB 13

37,5

90

0,8

0,5

3

5

30,5

41,1

49,7

13,29

17,71

2814,8

45

214.943

32.070

4.290

1.530

175-550

150

144

DB 14

37,5

90

1

0,5

3

5

30,5

41,54

49,46

13,46

17,54

2821

45

247.060

33.84

4.945

1.628

175-550

165

156

DB 15

50

100

0,8

0,5

3

5

43

46,38

54,42

19,1

24,4

4384,8

50

324.435

70.743

5.918

2.558

175-600

180

171

DB 16

50

100

0,8

0,6

3

5

42,8

46,75

54,05

19,29

24,11

4374,72

60

341.395

79.952

6.270

2.917

175-600

200

186

DB 17

50

100

1

0,5

3

5

43

46,84

54,16

19,33

24,17

4393,5

50

376.837

74.948

6.894

2.734

175-600

200

186

DB 18

50

120

0,8

0,5

3

5

43

56,05

64,75

19,33

24,17

5254,8

60

490.026

80.243

7.522

2.927

175-600

200

188

DB 19

50

120

0,8

0,6

3

5

42,8

56,49

64,31

19,52

23,88

5242,72

72

519.234

91.290

8.024

3.359

175-600

224

207

DB 20

50

120

1

0,6

3

5

42,8

56,88

64,12

19,68

23,72

5251,4

72

594.045

95.481

9.193

3.534

175-600

244

223

DB 21

50

120

1,2

0,6

3

5

42,8

57,23

63,97

19,82

23,58

5260,08

72

669.308

99.668

10.365

3.708

175-600

264

238

DB 22

60

150

0,8

0,6

3

5

52,8

71,42

79,38

24,48

28,92

8052,72

90

968.301

167.505

12.136

5.199

230-650-
1050

276

258

DB 23

60

150

1

0,6

3

5

52,8

71,81

79,19

24,65

28,75

8063,4

90

1.107.355

174.734

13.896

5.451

230-650-
1050

300

277

DB 24

60

150

1

0,8

3

5

52,4

72,4

78,6

24,87

28,33

8033,2

120

1.220.541

216.212

15.430

6.815

300-900

360

319

DB 25

60

150

1

1

3

5

52

72,83

78,17

25,01

27,99

8003

150

1.333.538

257.046

16.951

8.163

300-900

420

366


EK C
Yan ve st levha iin buruma katsaylar