seta

Analiz
.
S E T A | S i y a s e t , E k o n o m i v e T o p l u m A r a t r m a l a r V a k f | w w w. s e t a v . o r g | E k i m 2 0 1 2
BAKANLIK SEMLER SONRASINDA
ABDNN ORTADOU POLTKASI
EROL A.CEBEC, KADR STN, KILI KANAT
EROL A. CEBEC, KADR STN, KILI KANAT

Say: 54 | Eki m 2012
S E T A
A N A L Z
BAKANLIK SEMLER
SONRASINDA ABDNN
ORTADOU POLTKASI

2 0 1 2 Ya y n h a k l a r ma h f u z d u r
seta
Analiz
.
NDEKLER
GR | 4
ABDNN ARAP DEVRMLERNE YAKLAIMI | 6
ABDNN IRAK POLTKASI | 9
ABDNN RAN POLTKASI | 12
ABDNN SRAL POLTKASI | 14
SONU | 18
BA K ANL I K S E I ML E RI
S ONR AS I NDA ABD NI N
OR TADOU P OL I T I K AS I
3
ZET
Elinizdeki analiz Kasm 2012 bakanlk seimlerinin ABDnin Ortadou politikasna muhtemel et-
kilerini tartmaktadr. Bakan Barack Obamann getiimiz on yldaki icraatn, bakan aday Mitt
Romneynin ise seim vaatlerini baz alan deerlendirmede ABDnin ulusal kar olarak tanmlad
meselelerde her iki aday tarafndan nasl politikalar izlenebileceine ilikin ngrlerde bulunmaya
altk. Arap devrimlerine yaklam, Irak, ran ve srail politikalar olarak drt balk altnda tartt-
mz ABDnin Ortadou politikasn btn ynleriyle tarttmz iddiasnda deiliz. Daha geni bir
analiz Suudi Arabistan, Yemen, Libya, Tunus ve Afganistan politikalarn da tartmak durumunda
olurdu. Bu politikann zellikle Trkiyeyi dorudan etkileyebileceini dndmz ve ABDnin
nmzdeki drt yl ierisinde belli admlar atmas gereken konulara odaklandk. ABDnin Msr, sra-
il, Suriye, Irak ve ran politikalarnn ksa dnemde nasl deiebileceini tarttk.
Amerikan bakanlk seim sonular zellikle 20. Yzylda dnya siyasetinin kaderinde belirleyici
rol oynamtr. Bir yandan ABDnin sabit, hayati, ulusal karlar belirleyici olurken, bakann kiilii ve
ulusal karlara yaklam tarz hayati nem arz etmitir. Gemite Roosevelt, Kennedy, Reagan, Clin-
ton, Bush gibi bakanlarn tarzlar ve izledikleri blgesel ve kresel politikalar, Ortadou siyasetinin
ekillenmesinde ve savala bar arasndaki izginin belirlenmesinde etkili olmutur.
Obama ve Romney arasndaki yar sona yaklarken, d politikada tecrbe birikimi ve yaklam
tarz olarak birbirinden olduka farkl iki adayla kar karyayz. Amerikann son on ylda blgeye
bak, Irak tecrbesi ve el-Kaideyle mcadelenin etkisi altnda kalmtr. ABD nmzdeki dnem-
de Asya-Pasifik stratejisiyle blgede dedii maliyetleri azaltmak istemektedir. ki aday arasndaki
farklarn Ortadou politikasnda kkl deiikliklere yol ap amayacan nihai olarak ancak zaman
gsterecek. Bu almada ABDnin karlarndaki devamllklarla yeni ynetimin yarataca farkllk-
lar bir arada analiz etmeye altk.
S E T A
A N A L Z
4
GR
Barack Obama ve Mitt Romneyin blgesel ve kresel siyasi sorunlara yaklamlarnn
farkl olmasndan dolay ABDdeki bakanlk seim kampanyas yakndan takip edili-
yor. Kresel bir aktr olarak ABDnin d politika tercihlerinin seim sonrasnda deiip
deimeyecei, yeni politikalarn neler olabilecei sorular tartlyor ve bu sorulara
cevap oluturacak ngrlerde bulunuluyor. ABD bakanlk seim sonularnn Orta-
dou blgesi iin bir deiiklik yaratp yaratmaya sorusu da d politika uzmanlar
ve siyasi karar mercilerinin merak ettii sorular arasnda yer alyor. Bu Analiz Obama
ve Romneyin Ortadou politikalarn ele almakta, seim sonucu senaryolarnn neler
olabileceini tartmaktadr.
Amerikan ynetimi son onylda Irak igalinin merkeze oturduu Ortadou politika-
snn siyasi ve maddi maliyetinin ok yksek olduu kansndadr. 5,000in zerinde
Amerikan askerinin hayatn kaybetmesi, 1 trilyon dolar zerindeki sava faturas ve
ABDnin prestij kayb, Obamann Ortadou politikalarnda zihinlerde srekli ders
alnmas gereken bir tecrbe olarak yer almaktadr. Obama ynetimi gerek Ortadou
gerek Rusya ve in ile ilikilerde Bush dneminin tek bana hareket eden tavrndan
uzaklamaya alarak mttefikleriyle daha fazla ibirlii iinde hareket eden bir po-
litikay benimsemitir. Bu sebeple Amerikann kresel liderlik iddiasndan vazgetii
eletirisine maruz kalan Obama, ABDnin Irakta yapt gibi demokrasi ihrac ve ulus
inas gayretlerinden uzak durdu. D politikada daha uzlamac bir tavr taknrken,
insan haklarn pek gndeme getirmeyen Obama, Cumhuriyetiler tarafndan ABDnin
kresel liderlik iddiasndan vazgetii eklinde eletirilse de Amerikan halkndan bu
konuda genel bir destek grmeye devam etti.
BAKANLIK SEMLER
SONRASINDA ABDNN
ORTADOU POLTKASI
BA K ANL I K S E I ML E RI
S ONR AS I NDA ABD NI N
OR TADOU P OL I T I K AS I
5
Amerikann kresel
liderlik iddiasndan
vazgetii
eletirisine maruz
kalan Obama,
ABDnin Irakta
yapt gibi
demokrasi ihrac
ve ulus inas
gayretlerinden
uzak durdu.
Obama ilk bakanlk kampanyas dneminde Irak igalini eletirerek, Bush ynetimi-
nin asl dman el-Kaidenin peine yeterince dmediini savunmutu. Irak politika-
snda zellikle ikinci Bush ynetiminden ciddi oranda farkllamayan Obama yne-
timi, lkenin etnik ve mezhepi ayrlklar zerine ina edilen krlgan dzeninin nasl
istikrarl bir yapya kazandrlaca noktasnda ciddi bir aba sarfettiini sylemek zor-
dur. Ynetimin 2010 Irak seimleri sonras Iraktan ekilmek en nemli gndem mad-
desi haline gelmi ve bu balamda nmzdeki bakanlk seimlerine kadar sorun
karmayacak Maliki desteklenmitir. rann zerindeki nfuzu gittike artan Maliki
ynetiminin Snnilere dnk politikalar ve genel istikrarszlk ABD ynetiminin gn-
deminden neredeyse tamamen kmtr. Obama iin bakanl dneminde Iraktan
ekilme ve el-Kaideyle etkili bir biimde mcadele etme konularnda szn tutmu
olmak en nemli kayg haline gelmitir.
Obama ynetimi ayn zamanda Bush dneminde bozulan ilikileri makul bir seviye-
ye getirmek adna slam dnyasyla yeni bir diyaloa girmeye alt. Kasm 2008de
bakan seilmesinden Ocak 2009 aynda grevi devir-teslimi aras dnemde srailin
Dkme Kurun operasyonu karsnda sessiz kalan Obama, slam dnyasyla diyalog
karnesinde ilk zayf notunu ald. Bu diyalog giriiminin snrl kalmas ve ABDnin Or-
tadou politikasnda kkl bir deiime dnmemesinde Amerikan i siyasi denge-
lerinin, srailin ABDnin Ortadou politikasndaki orantsz etkisinin ve Arap Baharyla
balayan beklenmedik devrimler srecinin etkilerini analiz etmek gerekir. Obama y-
netimi slam dnyasyla diyalou srail ve Filistin arasnda bir anlama salayarak da
desteklemeye alt ancak bu giriimi srailin uzlamaz tavr yznden baarsz oldu.
Romney Irak ve el-Kaide konularnda Obamay ciddi bir biimde sktramazken, ba-
kan sraili ran karsnda yeterince desteklemedii gerekesiyle eletirmeye devam
ediyor. Romney bakan seildii takdirde ABDnin Ortadou politikalarn ok daha
fazla srail merkezli belirlemesini beklemek yanl olmayacaktr. Her ne kadar Ameri-
kan savunma ve gvenlik planlayclar ve uzmanlar rana mdahale konusuna souk
baksalar da muhtemel bir Romney ynetiminin bu konuda daha sert bir tutum ta-
knmas beklenmelidir. Bakanlk kampanyalar sresince Obamay d politika konu-
sunda pek eletirmeyen Romneynin Libyada Amerikan bykelisinin ldrlmesi
ve sonrasnda srecin Obama ynetimi tarafndan iyi ynetilmemesi, Romneynin d
politika konularnda daha fazla eletiri getirmesine imkan salamtr. D politikann
bakanlk yarnn sonuna doru daha fazla arlk kazanmas Obamann iine gelse
de Romneynin ran ve Suriye gibi konularda pozisyonunu daha netletirmesi iin za-
man tanmtr.
Seim sonras Romneynin nasl bir d politika izleyecei konusunda tartmalar de-
vam etmektedir. Obamay Ortadou politikas konusunda getirdii eletiriler, Rom-
neynin Ortadou politikasna ilikin ipular vermektedir. Obamann geen drt ylda
izledii politikalar, nmzdeki drt yl iin ok daha net analizler yapmamza olanak
vermesine karlk muhtemel Romney ynetiminin politikalarnn nasl olaca byk
oranda Romneynin sylediklerine ve muhtemel neo-con/realist kadrolarn ideoloji-
S E T A
A N A L Z
6
Tunus, Msr, Libya
ve Yemende
ynetim
deiiklilerinin
gereklemesi
ve Suriyede bu
srecin hala
devam ediyor
olmas ABDnin
blgeye dnk
politikalarnn
aynen devamn
elbette imkansz
klyor.
leri ve gemite yaptklarna dayanmaktadr. ki bakan da Amerikann hayati kar-
larnn tanmlanmas ve korunmas noktasnda byk farkllklar gstermeyecektir.
Bakann kiilii ve seecei kadrolar ciddi farkllklara yol aacaktr ancak Amerikann
blge politikalarnda kkl deiikliklere gitmesini gerektirecek en azndan u aa-
mada bir siyasi ortam bulunmamaktadr. Ortadouda devrimlerin ortaya kard
yeni siyasi dengelerin ne ynde evrilecei, ABDnin de blgedeki varlnn nicelik ve
niteliini etkileyecektir. Yalnzca uluslararas enerji piyasalarnn istikrarn salama ih-
tiyac dnldnde bile, ABDnin blge siyasetinin belirlenmesinde etkisini de-
vam ettirmeye alaca aikardr.
ABDNN ARAP DEVRMLERNE YAKLAIMI
Arap devrimleriyle birlikte ABDnin uzun zamandr blgede yatrm yapt ve iktidar-
da kalmalarn salad Arap dnyasnn otokratik liderleri bir bir devrilmeye bala-
d. Blgeye dnk politikalarn baskc liderler zerinden srdren ABD ynetimleri
iin enerji gvenlii, terrle mcadele ve srailin gvenlii hayati karlar listesinin
banda geliyordu. Amerikann ulusal kar olarak tanmlayageldii srailin gvenli-
i meselesi Arap devrimleriyle birlikte zaafa urama tehlikesiyle kar karya kald.
Tunus, Msr, Libya ve Yemende ynetim deiiklilerinin gereklemesi ve Suriyede
bu srecin hala devam ediyor olmas ABDnin blgeye dnk politikalarnn aynen
devamn elbette imkansz klyor. Ancak ABD ulusal karlarnn tanmlamasnda ciddi
bir deiiklie gitmi deil. ABD ulusal karlarn yeni Ortadou ynetimleriyle al-
arak ve siyasi zgrlklerin ok daha nem kazand bir ortamda korumak zorunda.
Ortadoudaki istikrarszln ve belirsizliin nmzdeki dnemde de devam edecek
olmas, bu karlarn nasl korunacana ilikin soru iaretleri douruyor. Dolaysyla
yeni ABD bakannn kim olaca blgeye dnk politikalarn belirlenmesinde nem-
li farkllklar douracaktr. Her iki bakan adaynn da deitiremeyecei ABD ulusal
karlar (enerji gvenlii, srailin gvenlii, el-Kaideyle mcadele) olsa da, blgede
Msr, Trkiye, ran ve Suudi Arabistann izleyecekleri politikalar karsnda dikte etme-
ye alan bir Romney ile daha fazla dinleyen Obama ABD politikalarnn uygulanma-
snda ciddi farklar oluacaktr.
Arap Bahar srecinde bir yandan Amerikan ulusal karlarn korumak dier yandan
da Arap halklarnn mcadelelerini desteklemek zorunda kalan Obama ynetimi, ge-
limeleri ynlendirme kabiliyetinin snrl olmasndan dolay deiimlere ayak uydur-
maya alan bir tavr sergiledi. Arap dnyasndaki otoriter rejimlere bakaldr sreci-
nin Amerikan kartlna dnmesinden de endielenen ynetim, Amerikan karlar
dorudan tehdit edilmedii mddete devrimleri destekledi. Msr rneinde Mba-
rek ynetiminden vazgemek zorunda kalmas, ABD ynetiminin Suudi ynetimiyle
arasn at. Suudi Arabistan asndan yllardr Amerikaya dosta politikalar izlemi
Mbarekten vazgeilmesi ileride gerekirse Suudi ynetiminden de vazgeilebilece-
ini gsteren bir iaretti. ABDnin Bahreyn konusunda Suudi ynetimini eletirmeme-
BA K ANL I K S E I ML E RI
S ONR AS I NDA ABD NI N
OR TADOU P OL I T I K AS I
7
Suriyede
ABDyi en fazla
endielendiren
konular el-
Kaidenin Suriyede
kendine yer
bulmas ve Esad
ynetiminin
elindeki toplu
imha silahlarnn
gvenliidir.
sinin sebeplerinden biri de buydu. Obamann karlarla (Suudi Arabistanla ilikiler)
idealler (insan haklar ve zgrlkler) attnda karlar nceleyen tavr, ABDnin
Arap Baharna yaklamnda ana izgi haline dnt. D politika danmanlarnn
realist ve neo-con arlkl olmas sebebiyle benzer bir durumda, Romney ynetiminin
daha ideolojik bir izgiye kaymasn beklemek yanl olmayacaktr.
Obama ynetimi Libya mdahalesindeki tavrn geriden liderlik olarak tanmlayarak
yeni dnemde Amerikan politikalarn dikte eden bir grntden uzak durmaya a-
lt. Uluslararas koalisyonlarla birlikte alarak mdahalenin siyasi ve maddi maliyet-
lerinin blge lkeleri ve Amerikan mttefikleri tarafndan paylalmasn tercih eden
bir politika izledi. Pasif kalmakla sulanan Obama ynetimi, Ortadouda yeni bir
igalden kanmaya zen gsterdi. zellikle neo-con d politika uzmanlar geriden
liderlik kavramn olduka rahatsz edici buluyor. Amerikann sper g olarak lider-
likten vazgeme gibi bir alternatifi bulunmadn savunan Cumhuriyeti muhalefet,
ABDnin Suriye politikasn bu balamda eletirmeye devam ediyor. Cumhuriyeti Par-
ti iinde daha realist bir izgiyi temsil eden McCain gibi bir senatr, Suriye meselesin-
de Amerikann liderlik yaparak Trkiye ve Suudi Arabistanla birlikte Esad ynetiminin
devrilmesi iin almas ve muhalefeti silahlandrmas gerektiini savunuyor. Romney
seildii takdirde Suriye muhalefetine daha aktan destek verilmesini bekleyebiliriz.
Ancak Obama ynetimi mttefikleriyle istiareyi nemsedii iin Trkiyeyle koordi-
neli almay tercih edecektir. Romney ynetimi asndan Trkiyenin ncelikleri ye-
terince nem arzetmeyebilir.
Her iki bakan aday iin de Suriyede Amerikann ulusal karlarnn korunmas ncelik
arz edecektir. Suriyede ABDyi en fazla endielendiren konular el-Kaidenin Suriyede
kendine yer bulmas ve Esad ynetiminin elindeki toplu imha silahlarnn gvenliidir.
Bu iki konuda ok dramatik bir gelime olmadka ne Obama ynetimi ne Romney
ynetiminden dorudan bir mdahele beklemek doru olacaktr. Romneynin bakan
seildiinde Suriyede kimyasal silahlarn terristlerin ellerine gemesini engellemek
iin Suriyeye mdahale edilebileceini sylemesi aslnda bu konuda Obamann po-
zisyonundan ok farkl deildir. Obama da kimyasal silahlarn gvenliinin tehlikeye
girmesini veya rejim tarafndan sivil halka kar kullanlmasn bir krmz izgi olarak
ilan etmitir.
ABDnin Suriye sorununda Rusyay raz edebilecek seviyede bir pazarla girmesini
beklemek de doru olmaz. Zira byle bir byk pazarl gemite rana kar yapan
ABD, Suriyede bu tr bir pazarl ve Rusyaya stratejik dn vermeyi merulatracak
ulusal hayati kar grmemektedir. Ayrca Rusyann Suriyede diplomatik anlamda
Suriye muhalefetini destekleyen Trkiye gibi lkeler tarafndan eletirilmesi ve zor-
lanmas da ABD asndan bir artdr. Yani biz elimizden geleni yapyoruz ama Rusya
bloke ediyor argmann yapabiliyor olmak, ABDnin iine gelmektedir. Rusyann Esad
ynetiminden diplomatik desteini ekmesi ancak Amerikann verebilecei stratejik
bir dnle mmkn olabilir. ABD ise Suriyede byle bir pazarla girimeyi meru-
latracak kadar ulusal karnn tehlikede olduunu dnmyor. Seim sonrasnda
S E T A
A N A L Z
8
Mbarek
ynetiminin aksine
d politikada Msr
halknn taleplerini
dikkate almak
zorunda olan hvan
ynetimi, ABDnin
srail eksenli blge
politikalarna
dorudan meydan
okuyan politikalar
izleyecektir.
Obama ynetimi devam ederse Trkiyenin taleplerine daha fazla ak olacaktr ancak
Ortadouda yeni bir maceraya girmekten kanmaya devam edecektir. Romney y-
netiminde de bu genel tavr deimeyecektir. Romneynin d politika yapclar ne
kadar macerac bir tavr taknsalar da Ortadouya yeni bir mdahale konusunda ok
dikkatli olmaya devam edecekleri aktr.
Arap Baharyla birlikte blgede hvan ve daha slamc ynetimlerin ibana geliyor
olmas Amerikan d politika uzmanlar asndan tercih edilen bir sonu deil. Ancak
Obama ynetimi bu sreci durdurmaya kalkmann hem imkansz olduunu hem de
Amerikann zararna olacan kabul ediyor. Bir yandan bu yeni kadrolarla almann
yollarn arayan Amerikan ynetimi, Arap devrimleri srecinde Amerikan karlarnn
dorudan hedef alnmamasndan ve el-Kaideyle birlikte rann da prestij kaybet-
mesinden memnun. slam kart bir filmin neden olduu gsterileri bu yargya bir
erh olarak debiliriz. Zira Mslman dnyada Amerikan politikalarna kar genel
honutsuzluk devam ediyor ve bu tepkileri yumuatacak otoriter liderler de iktidarda
deil. Dolaysyla Arap devrimleri sonrasnda ABDnin halklarn tepkisini ynlendirme
veya ynetme kabiliyeti ok daha snrl.
Arap dnyasnda halklarn tepkilerine kulak vermek zorunda olan ynetimlerin iba-
na gelmi olmas ABDnin iini zorlatryor. Bu zorluk ancak ABDnin blgesel politi-
kalarn srail gvenliini merkeze alan ve Filistinin igali zerine kurulu statkoyu ko-
ruyan politikalardan vazgemesiyle alabilir ki byle bir kkl deiimin Obamann
ikinci dneminde de gereklemesi ok zor. Romney ynetiminde srailin merkezilii
korunmakla kalmayacak, srailin uzlamaz tavr daha aktan desteklenecektir.
Msr devlet bakan Mursinin ABDyle karlkl saygya dayanan bir iliki talep et-
mesinin alt izilmelidir. Camp David anlamasnn sadece sraille bar deil Filistin
igalinin sona ermesini de ierdiini vurgulayan Mursi, Msr d politikasnn eskisi
gibi Amerikan karlar dorultusunda hareket etmeyeceinin sinyallerini verdi. M-
barek ynetiminin aksine d politikada Msr halknn taleplerini dikkate almak zorun-
da olan hvan ynetimi, ABDnin srail eksenli blge politikalarna dorudan meydan
okuyan politikalar izleyecektir. Muhtemel bir Romney ynetiminde, bu konuda ABD
ile Msr arasnda ciddi gr ayrlklarnn ortaya kmas beklenebilir. Romney yne-
timi Msra yaplan Amerikan yardmn sraille ilikilere endeksleyip Msrn tepkisini
ekebilir. Obama ynetimi ise bu konuda daha uzlamac bir tavr taknp, Msra ya-
plan yardmn askeri alandan sivil alana kaydrlp geniletilmesi iin alabilir. Hem
Obama hem Romney ynetiminde Amerikayla Msrn ilikilerinin yeniden yaplan-
drlmas kanlmaz olacaktr. Msrn blge siyasetine yeniden dn Amerikann
blge politikalarnn da ekillenmesinde nemli bir etken olacaktr. ABDnin Msrdan
istediklerini alabilmesi iin Mbarek dneminde dedii 1.3 milyar dolarlk askeri yar-
dm yeterli olmayacak, Msrla daha eitliki ve sivil bir iliki gelitirmek zorunda kala-
caktr. Ayrca Msr d politikasnda blgenin ncelikleri ABDnin istediklerinin nne
geecektir. Dolaysyla ABD Msrla bu gerekleri gzeten yeni bir iliki gelitirmek
durumundadr.
BA K ANL I K S E I ML E RI
S ONR AS I NDA ABD NI N
OR TADOU P OL I T I K AS I
9
ABDnin blgedeki
gelimeleri
belirlemeye
gcnn
yetmeyeceini
kabul etmesi
ve bu sebeple
geriden liderlik
siyaseti izlemesi
ABD asndan
blgedeki etkisinin
ciddi oranda
azalmasna yol
amtr.
Msr Trkiyeyle iyi ilikilerini artrmaya devam eder ve bu iliki stratejik ortakla d-
nrse, ABDnin blgedeki en nemli mttefii srail asndan yeni bir blge vcuda
gelmi olacaktr. srailin igalci ve saldrgan politikalarn tolere etmeyecek bu yeni or-
taklk, ABDnin elini de zorlayacaktr. ABD, Trkiye-Msr ekseninin srailin gvenliine
zarar vermesini istemeyecektir. te yandan srailin blgede ABDye dettii siyasi ve
diplomatik maliyetlerden de rahatsz olan Obama ynetimi, Msr-Trkiye ortakln
sraili dorudan hedef almad srece kabullenmek zorundadr. Ancak Romney y-
netimi, daha srail-merkezci bir siyaset izlerse ve Trkiye-Msr ortakln negatif g-
rrse, ABDnin Trkiyeyle sorunlar yaayacan ngrebiliriz.
Obama ynetiminin ABDnin blgedeki gelimeleri belirlemeye gcnn yetmeye-
ceini kabul etmesi ve bu sebeple geriden liderlik siyaseti izlemesi ABD asndan
blgedeki etkisinin ciddi oranda azalmasna yol amtr. Suudi Arabistan gibi glerin
blge politikalarn ABDyle giderek daha az koordine ettiini grmekteyiz. Obamann
minimalist tavr ABDnin daha az risk almas ve dolaysyla daha az maliyet demesi
anlamna da gelmitir. Blge asndan bu politikann maliyeti Suriyedeki i savan
derinlemesi ve Rusya ve ran gibi glerin etkisinin artmas anlamna gelmitir. Irak
maceras sonras blgede fazla maliyet dedii tespiti yapan Obama ynetimi, mec-
bur olmadka blgeye girmek istemeyen bir tavr izlemeye devam etmektedir. Libya
operasyonunda geriden liderlik etmesini, Suriyede yeni bir askeri operasyona gidecek
senaryolardan uzak durmasn, Irakta Malikiye Snnileri bertaraf etmemesi konusun-
da bask yapmamasn bu perspektife aklamak mmkndr. Trkiye gibi blgedeki
en nemli mttefiklerinden birini Suriye konusunda yeterince memnun edememesi
de bu politikaya balanabilir.
Obamaya yakn kaynaklar ikinci dneminde Suriye konusunda daha ciddi admlar
atacaklarn syleseler de, Romneynin d politika yapclar ABDnin liderlik etmeme
lks olmadn savunmaktadrlar. Dolaysyla gelimeleri ABD adna belirlemeye
alacak ve blge gerekleriyle ok uyumayan kararlar alma ihtimali glenecektir.
Romneyyle birlikte Suriye konusunda daha aktif bir ABD politikas beklenebilir ancak
blgede slamc aktrlerle yaamann kanlmaz olduunu syleyen Obama yne-
timinin aksine, Romney ABDnin karlarna dorudan hizmet edecek aktrlerle a-
lmay tercih edecektir. Blgenin yeni gereklerine uymayan bu tarz bir yaklamn
gemite blge asndan rnein Hamasn 2005 seim zaferinin ABD tarafndan
tannmamas maliyeti yksek olmutur. Yeni bakan yeni blgesel aktrlerle konua-
bildii oranda ayaklar yere basan politikalar gelitirecektir; bunu yapamad oranda
da blgedeki Amerikan etkisi azalacaktr.
ABDNN IRAK POLTKASI
ABDnin Irak igaliyle Saddam Hseyini ortadan kaldrarak rann Irak zerinde belki
de tarihte grlmemi dzeyde etkisinin artmasn salamas bir paradoks olarak kar-
mzda durmaktadr. Irakn milli damarnn yeterince gl olduu ve rann yrnge-
S E T A
A N A L Z
10
Iraktaki krlgan
siyasi koalisyonun
kmemesi ve
mezhep merkezli
bir i savaa
srklenmemesi
ABD iin ksa
dnemli hedefer
olarak ne
kmaktadr
sine tamamen girmesinin mmkn olmad savunulabilir. Ancak rann Irakta haliha-
zrdaki etkisi ok st dzeydedir ve bu etkinin dengelenmesi Amerikann Irak politikas
asndan nemlidir. Ancak Irakta ran dengelemek adna ok fazla aba sarfetmeyen
ABD ynetimi, bu konuda belli oranda bir duyarszlk gelitirmitir. Iraktaki krlgan si-
yasi koalisyonun kmemesi ve mezhep merkezli bir i savaa srklenmemesi ABD
iin ksa dnemli hedefer olarak ne kmaktadr ancak bunu salamak iin ok cid-
di bir aba sarfettiini sylemek zordur. Uzun vadede ise Irakn ulusal btnln
koruyabilmesi, el-Kaide ve benzeri rgtlerle mcadeleye devam etmesi, ve Bat ve
ABDye kar dostane politikalar gtmesi Amerikann ncelikleri listesinin banda yer
alyor. Irak, Krfez ve ran arasnda giderek iddeti artan ii-Snni ekimesinin de orta-
snda yer alyor. Blgenin bu ekimeden doabilecek atmalara srklenmesi ABD
asndan da istenilen bir durum saylmaz. Zira Krfezin iine ekilecei muhtemel bir
atmann kresel enerji piyasalarna etkisi can alc olacaktr. Yeni bakan dneminde
Irakn kendi bana bir nem arzetmekten ok ABDnin blge dengelerini ekillendiril-
mesi asndan nem arzedecei vurgunlanmaldr. Irakn i istikrar konusunda aba
sarfetme noktasnda ABDnin olduka itahsz olduunu vurgulamak gerekir.
Amerika bir yandan Iraktan ekilmi olmaktan memnunken dier yandan Irak bl-
genin kendi dinamikleri ierisinde tamamen yalnz brakacan dnmek de doru
olmaz. Amerika nmzdeki dnemde Irakla stratejik ve askeri anlamalar zerinden
uzun vadeli bir iliki oluturmaya alacaktr. Amerikan ynetiminin Iraka satt ve
2014 banda teslimi planlanan F-16lar bu balamda deerlendirmek gerekir. Ancak
Irakn Rusyayla 4,3 milyar dolarlk silah alm anlamas imzalamas ABDnin etkisinin
nmzdeki dnemde snrl kalacan da gstermektedir. ABDnin bu anlamaya
Irakn ran uaklarnn Suriyeye uularna izin vermemesi karlnda gz yumdu-
u yorumlarna da rastlamak mmkndr. Ancak ABDnin Rusya, ran ve Irak arasnda
Suriye zerinden yeniden oluan ittifaka kar etkin tavr almamasnn alt izilmelidir.
Irak devlet btesinin yzde doksanlar aan oranda petrole baml olmas, Irakn
ihtiyalarn byk oranda ithalat yoluyla halletmesini gerektirecek. zellikle askeri ve
gvenlik alanndaki almlarn da byk oranda ABDden karlamaya devam edecek-
tir. Dolaysyla ABDnin Irakla ilikilerinin glenerek devam edeceini ngrmek yan-
l olmayacaktr. Ancak bu ilikilerin ABDnin Iraka blgesel dengeler asndan verdii
nemle dorudan orantl olduunu vurgulamakta yarar var. Zira Amerikan savunma
ve gvenlik uzmanlar Irakta siyasi sreleri etkileme konusunda ABDnin gcnn
ne kadar snrl olduunun farkndalar.
Irakn blgeye ilikin politikalarnda ranla ABD ve mttefikleri arasnda kalmaya de-
vam edeceine ilikin rneklerden biri Irakn Suriye politikasdr. Suriye devrimi sre-
cinde rejime askeri ve lojistik destek veren ran uaklarnn ve trlarn Irak zerinden
Suriyeye ulamasna gz yuman Badat ynetimi, ABDnin basks sonras ran uakla-
rnn bazlarn durdurup aramaya balamtr. Irak ynetimi Suriyedeki rejime destek
verirken bunun ABDyle ilikilerini ciddi oranda zedelemesinden kanmaktadr. Oba-
ma veya muhtemel Romney ynetimi Badattan gerektiinde blgesel gelimelerde
BA K ANL I K S E I ML E RI
S ONR AS I NDA ABD NI N
OR TADOU P OL I T I K AS I
11
Obama veya
muhtemel
Romney ynetimi
Badattan
gerektiinde
blgesel
gelimelerde ABD
yanls politikalar
izlemesini
bekleyecektir
ancak Irak
ynetimi giderek
blgesel dengeleri
nceleyecektir.
ABD yanls politikalar izlemesini bekleyecektir ancak Irak ynetimi giderek blgesel
dengeleri nceleyecektir. Irak ayn zamanda ABDyle ilikilerini rana veya dier bl-
gesel glere kar kullanmaya alacaktr. Yeni ABD ynetimi rana kar sertletii
ve savaa giden bir yola girdii takdirde Irak ynetiminin nasl tavr alaca merak ko-
nusudur ancak Badat ynetiminin gerginliin dnda kalmaya alacan ngre-
biliriz. Byle bir durumda ABD Iraktan kendi yannda yer almasn bekleyecek ve bu
ynde etkisini kullanmaya alacaktr.
Romneynin rana kar daha sertlik yanls olduu hesaba katlrsa, Romney bakan-
lnda Iraktan daha talepkar bir Amerikan ynetimi ngrebiliriz. Irak ynetimi Tr-
kiyeye ynelik souk tavrn devam ettirir ve rana kar destek karlnda ABDden
Trkiyeye snr tesi operasyonlar, hava sahas ihlalleri ve Krdistan Blgesel Yne-
timiyle ilikiler konusunda bask yapmasn isteme yoluna girerse, ABDyle Trkiye
arasnda anlamazlk noktalar ortaya kabilir. Hem Obama hem Romney byle bir
denklemde NATO ittifak ve ilikilerin ok boyutlu olmas dolaysyla Trkiyenin n-
celiklerini gzetmek zorundadrlar. Trkiyenin rana muhtemel bir askeri operasyona
kar kaca gznne alndnda, Irakn ABD-Trkiye ilikilerinde sorun karma
potansiyeline sahip olduunu belirtmek gerekir. ran blgede Irak, Suriye ve Lbnan
zerinde etkisini artrmaya ve ABDnin etkisini snrlamaya almaya devam ettike,
Amerikann bu lkeler zerindeki ran etkisini azaltma abas da devam edecektir. Bu
erevede rana kar srail merkezli bir politika izlemeyi vadeden Romneynin Iraka
dnk politikasnda da rann etki alann snrlama gayreti ne kacaktr. Obama y-
netimi ikinci dneminde bu yksek bir olaslk olmasa da ranla nkleer krizi zmeyi
baarabilirse, Irak da muhtemel ABD-ran gerginliinden daha az etkilenecektir.
Obama ynetimi ABD mttefiklerinin hem risk hem maliyet paylamasn tercih eden
politikalar izlemeye devam edecektir. Trkiyenin Kurdistan Blgesel Ynetimiyle ge-
litirdii ilikiler istikrara katk salad oranda Amerika tarafndan sorun tekil etme-
mektedir. Aksine, Obama ynetimi Kuzey Irakla ilikilerinde Trkiyenin nceliklerini
nemsemekte ve Barzani ynetiminin Trkiyeyi aradan karp dorudan ABDyle
muhatap bir Amerikan uydusu olmasna yeil k yakmamaktadr. Trkiyenin dlan-
d bir politika ne Kuzey Irak ynetimi ne de Badat ynetimi asndan srdrlebilir
deildir. ABD de bu gerei kabul etmi, Trkiyeyle birlikte almay tercih etmitir.
Trkiyenin Irakn siyasi sorunlarn amas ve Kuzey Irak ynetiminin normallemesi
noktasnda att admlar, Irakn istikrara kavumas asndan kritik neme sahiptir.
Trkiyenin NATO mttefiki bir lke olarak Irakta sorun karan deil zm reten bir
konumda olmas ABD asndan tercih edilen bir durumdur.
Ankarann Iraktaki en nemli nceliklerinin banda PKK meselesi bulunmaktadr.
ABD ynetimi, Ankaraya PKKya kar elinden gelen destei verdiini sylemektedir
ancak Ankara daha fazla koordinasyon ve destek iin bask yapmaktadr. Ankarann
son zamanlarda Badatla yaad diplomatik sorunlar orta ve uzun vadede ciddi bir
kopua dnmezse, Irakn btnlnn korunmas daha kolay salanabilecektir.
Amerikan ynetimi yeni bakan dneminde Trkiyeye gvenlik alannda daha faz-
S E T A
A N A L Z
12
Trkiye ve
Brezilyann
arabulucuuyla
rann nkleer
programn
snrlandracak ilk
imzay atmasn
da diplomasi
adna bir ansa
dntremeyen
Obama ynetimi,
Trkiyeyle
ilikilerin zarar
grmesine yol
amtr.
la destek vermeye ak olacaktr. Ancak Ankara Badatla sorunlarn zemezse ABD
ynetimi kendini Irak ynetimiyle Trkiye arasndaki gerginliklerin ortasnda bulabi-
lir. ABD, ran dengeleme konusunda hem Trkiyenin hem Irakn yardmna ihtiya-
c vardr dolaysyla Ankarayla Badatn sorunlarnn zlmesi iin belli bir oranda
aba sarfetmek isteyebilir. Suriye krizinin bu denklemi zorlatrd gznnde tutul-
duunda, yeni bakann tek bana hareket etme eiliminde olup olmayaca daha
da nem kazanmaktadr. Romney ynetimi rana kar dozu gittike artan bir sertlik
politikas izler ve Irak yannda yer almaya zorlarsa, Trkiyenin Iraktaki nceliklerini
dikkate almama eilimi gsterebilir.
ABDNN RAN POLTKASI
ran meselesi bakanlk seimlerinde ulusal gvenlik alannda en ne kan maddeler
arasnda yer alyor. imdiye kadar bakan Obamann rana ynelik takip ettii ok
ynl stratejiyi yeterli grmeyen Cumhuriyeti aday Romney, ran konusunda daha
somut admlarn atlmasn ve askeri caydrclk unsurunun daha etkili bir ekilde kul-
lanlmasn talep ediyor. Obamann takip ettii politikalarn ok fazla kuatma temel-
li olduu grnde olan Romney, ABDnin rann nkleer silah elde etme yetisine
sahip olmasn beklemeden harekete gemesini uygun gryor. Romney d politi-
ka takm zellikle rann sraile kar tehdit unsuru olduu grnden yola karak,
rana kar politikalarda srail ile daha fazla egdm iinde hareket edilmesi gerekti-
ini grn her frsatta tekrarlyor.
Obama ynetimi drt senelik iktidar boyunca ran ile ilikiler konusunda farkl strate-
jiler izledi. Bakan olarak yapt ilk konuma srasnda Obama rana seslenerek skl
yumruklarn almas arsnda bulunmutu. Gizli mektubunun Hamaney tarafndan
szdrlmas gibi sembolik bir sebeple ran politikasn daha sert ve yalnzca yaptrmlar
uygulayan bir izgiye eken Obamann Demokrat Parti nseimleri srasnda ran ile
mzakare yapabileceini sylemesi ve ilk konumasnda rana ynelik verdii mesaj
biroklarna Amerika-ran ilikilerinin yeni bir boyut kazanacan dndrmt.
Obamann verdii Nevruz mesaj ile daha da yeeren umutlar daha sonra ikili ilikiler-
de meydana gelen krizlerle bir anda eski ekline dnd. nce randaki seimlerden
sonra meydana gelen halk hareketinin ran rejimi tarafndan sert bir ekilde bastrlma-
s Obamann ran ile kurabilecei ilikiler asndan manevra alann olduka daraltt.
Fakat yine de ilikileri tamamen tehlikeye atacak biimde bir tepki vermekten zenle
kanld. Bu durum o gnlerde zellikle Kongredeki Cumhuriyetiler tarafndan sert
bir ekilde eletirilmiti. Sonrasnda istihbarat kurumlarnn rann nkleer program
ile ilgili yaynlad belgeler olas bir alm daha da zorlatrd.
Trkiye ve Brezilyann arabulucuuyla rann nkleer programn snrlandracak ilk
imzay atmasn da diplomasi adna bir ansa dntremeyen Obama ynetimi, Tr-
kiyeyle ilikilerin zarar grmesine yol amtr. Trkiye ran yaptrmlarna hayr oyu
kullanarak ABDnin tutarszlna (zira Trkiyeden bu konuda nce arabuluculuk yar-
BA K ANL I K S E I ML E RI
S ONR AS I NDA ABD NI N
OR TADOU P OL I T I K AS I
13
Bakan olmas
durumunda
Romney rana
kar sylemi daha
da sertletirerek
tm opsiyonlarn
masada olduu
sylemini baz
somut askeri
operasyon
planlaryla
desteklemeye
alacak.
dm talep eden Obama ynetimiydi) kredibilitesini korumak kaygsyla tavr koymu-
tur. Sonrasnda ahinlerin ve srail yanls evrelerin basksna dayanamayan Obama,
ABDnin ran politikasn yaptrmlar uygulayarak rejimi nkleer programdan taviz ver-
meye zorlamaya alan bir izgiye sktrmtr. Gelinen noktada ran ekonomisine
byk zarar verilmitir ancak gizli siber saldrlar ve nkleer bilim adamlarna suikast-
lere ramen nkleer program genileyerek devam etmektedir. rann nkleer tesisle-
rine saldr iin bastran sraili de kontrol etmeye alan Obama, ran konusunda sz
verdii alm yapmay baaramamtr.
Daha sonraki zaman diliminde arlkl olarak ok nkleer faaliyetler zerine odakla-
nan Amerika-ran ilikilerinde Obama ynetimi kendi krmz izgisini ran rejiminin
nkleer silah retme kapasitesine erimi olmasndan ziyade silah retme kararn al-
m olmas olarak belirledi. rana kar bu krmz izgiyi koruma stratejisi dorultusun-
da bir yandan rana kar btn opsiyonlarn masada olduuna dair sert bir sylem
ortaya koyarken te yandan da uluslararas organizasyonlar nezdinde rana kar ok
ynl yaptrm paketlerini kabul ettirdi. Ancak son alt aydr ortaya kmaya balayan
ulusal gvenlik szntlar bu zaman zarfnda Amerikann rana kar ok geni bir siber
operasyon gerekletirdiini ortaya kard. Bu operasyon rann nkleer tesislerine
ynelik bir sabotaj faaliyeti sayesinde santrifjlerde patlama meydana getirilmesini ve
bu sayede nkleer faaliyetin yavalatlmas ve baz tesislerde tamamen durdurulma-
sn ngryordu. Bu operasyonlarn ksmen baarya ulam olmas ve sonrasnda
ranl nkleer bilimadamlarna suikast operasyonlar ilikilerdeki gerginlii daha da
artrd. Amerikan kamuoyunun basndan rendii bu operasyonun basna nasl sz-
drld konusunda Senato stihbarat Komisyonu nclnde byk bir soruturma
balatlm durumda.
Obamann seimi kazanmas durumunda randaki nkleer faaliyetlerle ilgili mevcut
politika byk lde devam edecek. imdiye kadar izlenen uluslararas yaptrm ve
gizli operasyon stratejileri byk ihtimalle bu ekilde srecek. Amerikann Birlemi
Milletlerdeki Daimi Temsilcisi Susan Ricen Netanyahuya cevaben syledii henz
rann nkleer silah retececek seviyede olmad ve yaptrmlara biraz daha zaman
verilmesi ars Obamann ikinci dneminde izleyecei politika konusunda en
nemli ipucu olarak grlebilir. Bunun yannda Obamann ran politikas P5+1 lke-
lerinin ran ile srdrd mzakereler ve Suriyedeki krizin nmzdeki dnemde
alaca duruma bal olarak da deiebilir. zellikle Suriyeye olas bir mdahele karar
sonras ran-Amerika ilikileri daha da gerginleebilir.
Seimlere bir ay kala Romney d politika takm Amerikann ran politikasn eletirir-
ken zellikle ran meselesine srailin gvenlii perspektifinden yaklamay tercih edi-
yor grnyor. Romney yapt konumalarda srekli olarak bakan olmas durumun-
da rann nkleer silah elde edemeyeceinin altn iziyor. Her ne kadar imdiye kadar
bu konuda Obamadan farkl olarak nasl bir siyaset izleyeceini sylememi olsa da
seimleri kazanmas durumunda rana kar farkl admlar atmas kesin grnyor.
Bakan olmas durumunda Romney rana kar sylemi daha da sertletirerek tm
S E T A
A N A L Z
14
Cumhuriyeti
adaylarn Bakan
Obamay sraili
blgede korumasz
ve uluslararas
arenada yalnz
brakmas ile
sulamas
sklkla gndemi
oluturdu.
opsiyonlarn masada olduu sylemini baz somut askeri operasyon planlaryla des-
teklemeye alacak. Askeri operasyon ve uzun ve pahalya malolan kara savalarna
olduka souk bakan Amerikan kamuoyunun olas tepkisi hesaba katldnda direk
bir askeri mdahale yerine askeri caydrcln ve tehdidin st perdeden kullanlaca-
bir kriz trmandrma stratejisi daha olas gzkyor. Bu stratejiyle randaki rejimin
etkili bir ekilde nkleer faaliyetlerden uzaklatrlmas hedefeniyor. Baz uzmanlarn
ortaya att cerrahi mdahale tedbirleri dahi ilk dnemindeki bir bakan iin olduka
riskli olaca iin engelleyici bir mdahale pek ihtimal dahilinde grnmyor. srailin
gvenlii konusunu srekli gndemde tutan Romney byle bir durumda srailin sy-
lemi ile kendi kamuoyu arasnda ciddi bir denge oyunu oynamak zorunda kalabilir.
Seimi kazanmas durumunda Romney sylemde Obamadan daha ahin olmaya a-
lacak ancak bir dahaki seim takvimini ve kamuoyu tepkisiyle beraber olas gvenlik
risklerini de hesaba katarak askeri bir operasyon fikrinden uzak duracaktr. Obamann
Bush ynetiminin balatt siber operasyonlar devam ettirdii dnlrse Romney
de bu alandaki almalar ve gizli operasyonlar desteklemeye devam edecektir. Rom-
neynin ran konusunda ataca belki de en somut farkl adm randaki 2013 bakanlk
seimleri sonras ortaya kabilecek yeni bir halk hareketine aktan destek vermek
olacak. Romney imdiye kadar yaynlad tek d politika dokmannda randa alter-
natif demokratik bir muhalefeti destekleyeceini dile getirmiti. Bu durumda her ne
kadar operasyonel anlamda ok fazla fark grlmeyecek olsa da retorik ve askeri cay-
drcl kullanma konusunda daha ok tek taraf krizi trmandrc admlar atlabilir.
ABDNN SRAL POLTKASI
Seimlerin d politika ayanda bu sene en ne kan meselelerden birisi phesiz
Amerika-srail ilikileri olmutur. Bata ilikilerin ran aya olmak zere, Arap Baha-
rna yaklamda yaanan gr ayrlklar, Bakan Obamann henz sraili ziyaret et-
memi olmas, zellikle Bat eriadaki yerleimler meselesinde yaanan anlamazlk
ve Obama ile Babakan Netanyahu arasndaki gerginlikler, Amerika ile srail arasndaki
srad ilikinin son drt sene boyunca sklkla krizlere yol amasna sebep oldu. kili
ilikiler Amerikan seimlerinin yaklamas ve zellikle Cumhuriyeti Parti nseimle-
rinde adaylarn d politika konusunu gndeme getirmeye balamasyla, daha fazla i
politikann unsuru olmaya balad.
Cumhuriyeti adaylarn Bakan Obamay sraili blgede korumasz ve uluslararas
arenada yalnz brakmas ile sulamas sklkla gndemi oluturdu. Cumhuriyeti n-
seimleri Mitt Romneynin kazanmas ile srail-Amerika ilikileri Romney d politika
takmnn ncelikli hedeferi arasna girdi. Cumhuriyeti bakan adaylar arasnda ya-
plan tartmalarda Romneynin Ortadou ile ilgili meselelerde zellikle de Bar S-
reci ile ilgili konularda karar vermeden nce Netanyahuyu arayarak fikrini soracan
sylemiti. Romneynin adayl kesinletikten sonra medyada Netanyahu ile Romney
arasndaki iliki sk sk gndeme geldi. Romney bu srete Cumhuriyeti Parti Kong-
BA K ANL I K S E I ML E RI
S ONR AS I NDA ABD NI N
OR TADOU P OL I T I K AS I
15
Amerikada seimin
kaderini belirleyen
kararsz eyaletlerde
bulunan Musevi
asll semenin oy
ve ba olarak
desteini almak,
kampanyalarn
nemli bir
nceliini tekil
ediyor.
resi ncesi yapt d politika seyahatinin en nemli aya olarak da sraili seti. Her
ne kadar gezi birok Amerikan bakan adaynn mttefik lkelere yapt geleneksel
seyahatlerden biri olsa da, Obamann bakan olmasndan bu yana sraili ziyaret etme-
mi olmas, Romney d politika takm tarafndan sklkla gndemde tutuldu. Mevzu
televizyonlarda yaynlanan reklamlara dahi konu olurken, Obama en son bakanlk
tartmasnda bu konuda kendini savunmak zorunda kalrken ok rahat grnmedi.
Romney, srail seyahati srasnda her ne kadar geleneklere uyarak yurtdnda Ame-
rikan d politikasn eletirmemesine ramen yapt aklamalar ile geleneksel d
politikaya aykr bir duru segiledi. nce Kudste yapt konuma srasnda Kudsn
srailin bakenti olduunu syleyerek Amerikann 1967 ylndan beri izledii izgiye
ters derken, ayn zamanda ran konusunda yapt aklamalar ile srailin gvenli-
i meselesini yeniden Amerikan seiminin gndemine tad. Beyaz Saray ve Obama
kampanyas bu konudaki sulama ve eletirilere devaml olarak Amerikann srailin
gvenlii konusunda ne kadar hassas olduunu aklayarak ve Obama ynetimi sra-
snda sraile yaplan savunma yardmlarn aklayarak cevap vermeye alt. Romney
halen sraildeyken Amerikan televizyonlarna rportajlar veren srail Savunma Bakan
Ehud Barak ise adeta Romneynin Obama ynetimine olan eletiri ve gndermelerine
cevap verircesine kendi siyasi ve askeri kariyeri srasnda Obamadan daha fazla srailin
gvenliine hassasiyet gsteren bir bakan tanmadn syledi. Bu aklama Ameri-
kada olduka yank bulurken Romney takmndan yaplan aklama sraile olan deste-
in sadece askeri anlamda deil, siyasi alanda da uluslararas platformlarda yaplmas
gerektiini ifade ediyordu. Daha sonra yaplan aklamalar ve basna szan raporlarda
Amerika ve srail arasndaki istihbarat ibirlii ve zellikle de rana kar verilen siber
savan ayrntlar yer alyordu. Bu ayrntlar Obamann sraile destek konusunda kusur
etmediini ispata ynelik abalard.
srail ile ABD arasndaki ilikiler seime bir ay kala sadece d politika balnn deil,
seim kampanyalarnn da genel olarak gndemini oluturdu. nce Netanyahunun
Obama ynetimini ran konusunda eletirmesi, daha sonra da Knessetin Bakan Ve-
kilinin Amerikan televizyonlarnda Obamay rana kar yeterince sert olmamakla
sulamas ilikileri gererken Birlemi Milletler Genel Kurulu toplants iin New Yorka
gelen Netanyahunun Obama ile grme talebinin reddedilmesinin basna szdrl-
mas meselenin daha da ciddilemesine sebep oldu. Beyaz Sarayn bu haberleri red-
detmesine ramen ksa bir sre iinde sorun kampanya meselesi haline geldi.
Romney ve Obamann srail konusunda gsterdii hassasiyet ve verdii mcadelenin
arkasnda Amerikann d politikasnda geleneksel mttefiklerine verdii destein
doasnn tartlmas yannda, ayn zamanda Amerikadaki Musevi semenle olan
ilikilerde nemli bir rol oynuyordu. zellikle Amerikada seimin kaderini belirleyen
kararsz eyaletlerde bulunan Musevi asll semenin oy ve ba olarak desteini al-
mak, kampanyalarn nemli bir nceliini tekil ediyor. Bunun yannda srail konu-
sunda zellikle Amerikadaki Evanjelik Hristiyan gruplarn hassasiyeti de Amerikann
sraile kar politikasn ekillendirirken aklnda tutmas gereken bir etken olarak ne
S E T A
A N A L Z
16
Bakan Obamann
seimleri
kazanmas
durumunda
Amerikann
srailin gvenlii
konusunda yapt
giriimlerin
birou ayn
ekilde devam
edecektir.
kyor. Romney ve kampanyasnn Obamaya srail konusundaki eletirilerine ramen
Amerikadaki Yahudi semenin yaklak yzde 70i hala Demokrat Parti ve Obamaya
oy vereceini ifade ediyor.
6 Kasmda yaplacak seimler sonrasnda ABD-srail ilikileri genel prensipler konu-
sunda olmasa da liderlerin ilikileri baznda deiiklik gsterebilir. Ortadouda son
birka ylda yaanan gelimeler ve Amerikann dikkatini Asya Pasifik blgesine kaydr-
maya balamas iki lkenin ulusal karlar ve blgeyle ilgili politikalarnda bir makas
almasna sebep olmutu. Bu makas Bakan Obamann seimleri kazanmas duru-
munda biraz daha alma eilimi gsterebilir. Savunma doktrini ve blgesel strateji-
lerini yeniden ekillendirmeye balayan Obamann srailin daha nceki dneme ait
kodlarla hareket etmesi halinde ulusal karlar baznda ortak payda bulma konusunda
da sorun yaayabilirler.
Buna ramen Bakan Obamann seimleri kazanmas durumunda Amerikann sra-
ilin gvenlii konusunda yapt giriimlerin birou ayn ekilde devam edecektir.
Obama ynetiminin son yllarda zellikle srailin uygulamaya alt demir kubbe
projesine yapt destek artarak devam edebilir. ABD ynetimi ayn zamanda sraile
yapt askeri yardmda son yllarda meydana gelen art da srdrecektir. Obama
aada daha uzun bir ekilde deinelecei zere ran konusunda da Netanyahu y-
netiminin beklentileri ynnde nleyici bir saldr giriiminden uzak duracaktr. Bu da
ilikilerde ran meselesi zerinden gerginlikler yaanabileceini gsteriyor.
Bar Sreci konusunda Obama ynetimi ile srail hkmeti arasnda sre gelen prob-
lemler muhtemelen Obamann seimi kazanmas sonrasnda da devam edecektir.
Bakan Obama 2009 ylnda bu konuda nemli bir isim olan George Mitchelli zel
temsilci olarak atayarak iddial bir balang yapm ancak sonrasnda Bidenn srail
gezisi srasnda meydana gelen yerleimlerle ilgili kriz konusunda zm zorlatr-
mt. Daha sonrasnda Netanyahunun ikinci Washington ziyareti srasnda yaanan
1967 snrlar tartmas ve Filistinin BMye tam yelik bavurusu sorunun tamamen
rafa kaldrlmasna yol amt. Obama ynetiminden Savunma Bakan Leon Panetta
gibi isimler Bar Sreci konusunda tarafar masaya oturmamakla sulamt. Obama,
seimleri kazanmas durumunda seim kampanyalar sresince zerinde pek durul-
mayan bar srecine tekrar bir ans verebilir. Ancak bu srete tarafar uzlama ko-
nusunda nasl ikna edecei ve tarafara ne ekilde baskda bulunaca merak edilen
unsurlar arasnda. zellikle Arap Bahar sonrasnda kamuoyu d politika ilikisinin
yeniden ekillenmeye balad Ortadouda yeni bir bar srecinin daha ncekilere
benzemeyecei ve daha ok ynl bir diplomatik aba gerektirecei iin sre daha
farkl bir hal alacaktr.
Bu noktada Arap Bahar sonras zellikle Msr ile ilikilerde srail faktrnn ne ka-
dar etkili olacan da nmzdeki gnlerde greceiz. Mitt Romney ekibinin hvana
olan pheci yaklam ve sraile destek konusundaki tavr blgedeki deiimi de et-
kileyebilir. zellikle Msra yaplacak d yardm ve Msr hkmeti ile ilikilerde daha
souk rzgarlar esebilir. Obamann seimleri kazanmas durumunda ise Obamann
BA K ANL I K S E I ML E RI
S ONR AS I NDA ABD NI N
OR TADOU P OL I T I K AS I
17
Romney ran
ile ilgili srailin
kayglar
konusunda sraili
daha fazla tatmin
edecek bir izgide
yer alacaktr.
Msr ve srail ile ilikileri muhtemelen ayr birer dosya eklinde ele almaya alrken
blgedeki rejim deiiklii yaayan lkelerle de yeni bir ekilde iliki kurmaya ala-
cak. Libyada meydana gelen ve Amerikan bykelisinin lmyle sona eren olaylar
her iki adayn da bu lkelere baknda daha fazla gvenlik merkezli bir yapnn olu-
masna sebebiyet verebilir.
Obamann Netanyahu ile ilikileri ABD-srail ilikilerinin gelecei iin nemli bir unsuru
tekil ediyor. Obamann seimleri kazanmas sonrasnda yerleimler meselesinde ya-
anan anlamazlk sonrasnda Netanyahunun Washington seyahati srasnda yaanan
diplomatik kriz daha sonra da srmt. srailde 2013 Ocaknda yaplacak erken seimi
Netanyahunun kazanmas iki lider arasndaki bu durumun devam etmesine yol aabilir.
Cumhuriyeti aday Romneynin seimi kazanmas durumunda srail ile ilikilerde
muhtemel baz deiiklikler meydana gelecek. Romney, Obama ynetiminin sraile
salad askeri yardmlara ayn ekilde devam ederken uluslararas platformlarda ve
zellikle de BMde sraile verdii destei srdrecektir. Ancak Romney ran ile ilgili
srailin kayglar konusunda sraili daha fazla tatmin edecek bir izgide yer alacaktr.
Her ne kadar bu pozisyon Amerikann rana saldrsn iermese de, askeri ynden
caydrclk ve rana kar sylem ynnden daha ahin bir izgi izlenecektir.
Bar Sreci konusunda da Romneynin srail ynetimine daha yakn bir pozisyon iz-
leyecei adaylarn u anki sylemleri asndan daha olas grnyor. Her ne kadar
Romneynin bakan seilmesi durumunda Kudsn bakent olarak kabul edilmesi
uzak bir ihtimal olsa da, zellikle yeni yerleimler konusunda Romney ynetimi srail
hkmetine kar ok fazla eletirel olmayacaktr. Blgede srailin izolasyonunu en-
gellemek iin ayn zamanda blge devletlerine kar politikalarn yeniden gzden ge-
irilmesi de muhtemel d politika gelimelerinden biri olarak ortaya kacaktr. Kiisel
diplomasi asndan ise Romney-Netanyahu ilikisi muhtemelen Obama-Netanyahu
ilikisinden daha farkl bir dinamik yaratacak, ABD politikasnn bir yere kadar Netan-
yahu izgisine yaknlamasna sebep olabilecektir. Gerek Bostondan sregelen tan-
klklar, gerekse siyasi kariyerlerine balamalarndan bu yana sregeldii sylenen
arkadalklar ABD-srail ilikilerine de yansyabilir.
Netice itibariyle seimleri Romneynin kazanmas durumunda d politika konusunda
belki de en fazla farkllk Amerika srail ilikilerinde olacak. Romney, srail konusunda
her vaadi tutamayacak olsa da ikili ilikilerdeki kriz biraz daha kontrol altna alnabi-
lecek. Uluslararas platformlarda sraile olan Amerikan destei grece bir art gste-
recek ve Romney ilk yurtd seyahatlerinden birini sraile yaparak nemli sembolik
bir mesaj vermi olacak. Obama ilk denizar ziyaretini Trkiyeye yaparak slam dn-
yasyla ilikiler konusunda mesaj vermeye almtr. Romneynin mesaj daha farkl
olacaktr. Romney d politikas blgede slamc ve dier devrimci aktrlerle alma
noktasnda srail ncelii yznden olduka zorlanacaktr. Blgenin eskiden olduu
gibi srailin karlar dorultusunda ekillenmesini kabul etmeyecek blgesel aktr-
lerle srailin blgedeki etkinliini korumak ve artrmakta srarc bir Romney ynetimi
arasnda souk rzgarlar esecektir.
S E T A
A N A L Z
18
Arap devrimleri
sresince ABDnin
profli grece
dk tutan
Obama ynetimi,
Amerikan hayati
karlar tehdit
edilmedii
srece ok ne
kmamaya zen
gstermitir.
Bu noktadan bakldnda ABDyle Trkiye arasnda da ciddi sorunlar yaanabilir. Tr-
kiyenin blgede srailin ayrcalkl ve uluslararas hukuk stnde bir muamele gr-
mesine tahamml kalmamtr. Romney ynetimiyle rana kar silahl bir mdahale
ihtimali artacandan, ABDyle Trkiye arasnda gerginlik yaanabilir. ABD srailin bl-
gede gerginlik ve istikrarszla yol aacak politikalarna destek verdii oranda Tr-
kiyeyle sorun yaayacaktr. Romney srailin gvenliki politikalarn destekler, rana
kar daha da sertleirse ve Filistin meselesine de olumlu katk salamazsa, Trkiyeyle
gr ayrlklar yaayacaktr. te yandan, Romney blgede rann etkisini krma
amal politikalar izleyeceinden mesela Irak konusunda Trkiyenin istedii sonula-
rn domasna da sebep olabilir.
SONU
Bakanlk seimleri sonrasnda bakan kim seilirse seilsin, ABDnin Ortadou poli-
tikasnda temel karlarn koruma gdsyle hareket edeceini dolaysyla kkl bir
deiime gitmeyeceini beklemek gerekir. Blge bugnk haliyle iinde birok frsat-
lar da barndran bir istikrarszlk iindedir. Yeni aktrler ve akmlarn demokratik siya-
sette daha nce grlmemi dzeyde etkili olmalar ve yeni blgesel dengelerin halk-
larna hesap veren ynetimlerle evriliyor olmas blgenin gelecei asndan umut
vermektedir. te yandan etnik ve mezhep atmalarnn artmas da kayg vericidir.
Bu eilimlerin yarataca siyasi sonular ABDnin Ortadou politikasn etkileyecek ve
yeni bakan bu deiime ayak uydurmak zorunda kalacaktr. Bu noktada Obama daha
minimalist bir izgi izlemeye devam edecektir. Romney ise gelimeleri srail ve ABD
karlar dorultusunda ynlendirmeye alacaktr. ki yaklamn blge asndan so-
nular da farkl olacaktr.
Arap devrimleri sresince ABDnin profilini grece dk tutan Obama ynetimi,
Amerikan hayati karlar tehdit edilmedii srece ok ne kmamaya zen gster-
mitir. Iraktan ekilme takvimini baaryla tamamlamay ve yeni bir savaa girmekten
kanmay nceleyen Obama, Arap devrimlerine retorik dzeyde destek olurken pra-
tikte Amerikan karlarnn zarar grmemesini ncelemitir. Romney karlarn korun-
mas noktasnda benzer bir tavr sergileyecektir ancak Obamadan daha dikte eden
bir grnt sergilemesi muhtemeldir. Aslnda Obamann politikalarn byk oranda
devam ettirecek olan Romneyi, Netanyahu liderliindeki srail ve kendi neo-con kad-
rolar daha sert bir izgiye getirecektir.
Suriye konusunda her iki bakandan da daha aktif bir Amerikan politikas beklemek
makul olacaktr. Hem Trkiyenin talepleri hem de krizin giderek rana yaryor olma-
s, ABDyi Suriye meselesini daha ciddi ele almasn salayacaktr. Suriye meselesinde
temel karlarn srailin gvenlii, kimyasal silahlarn gvenlii, Amerikan mttefiki
komu lkeler zerindeki mlteci basksnn snrlandrlmas, ve iddetin komulara
sramasn nlemek olarak tanmlayan ABD ynetimi, Trkiyeyle birlikte alma me-
asisini artracaktr. Ancak Obamayla Romney arasnda ciddi nanslar doacaktr ve bu
BA K ANL I K S E I ML E RI
S ONR AS I NDA ABD NI N
OR TADOU P OL I T I K AS I
19
farklar Trkiyenin Suriye politikasn dorudan etkileyecek nitelikte olabilir. rnein
Romney srailin tercihleri dorultusunda hvan snrlamaya kalkarsa bu konuda Tr-
kiyeyle gr ayrlklar yaanabilir.
Amerikann Irak politikasnda ciddi bir deiiklik olmayacaktr ancak ABDnin ran politi-
kasnn dizaynnda Irakla ilikiler nem kazanacaktr. Obama yeni bir risk alp ranla yeni
bir alm yapmay dener mi tahmin etmek olduka zor ancak ranla diplomasinin sonu
vermesi iin Romneyden ok daha fazla aba gstereceini syleyebiliriz. Romney y-
netiminde gerginliin trmanmas ve muhtemel snrl bir askeri operasyona gidilmesi
daha abuk gerekleebilir. Bu durumda yine Trkiyeyle ilikiler de gerginleebilir.
Trkiye Ortadou devrimleri srecinde Kuzey Afrika ve Ortadouda etkinliini artr-
m ve baskc rejimlere kar halklarn yannda yer almasnn karln zellikle Msr,
Tunus ve Libya ile iyi ilikilerle almaya balamtr. Suriye meselesindeki zmszlk
Trkiyenin opsiyonlarn azaltp gvenlik sorunlar yaamasna ve ran gibi glerle
anlamazlk yaamasna neden olmutur. Trkiyenin Ortadou politikas Amerikann
2003 Irak igali sonrasnda Cumhuriyet tarihinin en aktif dnemini yaamtr. ABDnin
Ortadou politikalar blgedeki btn gleri etkiledii gibi Trkiyeyi de etkilemitir.
nmzdeki dnemde ABDnin Ortadou politikasnn Suriye, Irak, ran ve srail ek-
seninde nasl belirlenecei ve uygulanaca Trkiyenin blge politikas asndan da
stratejik neme sahiptir.
ABDnin ekonomik krizi hala atlatamam olmas, Irak ve Afganistan tecrbelerinin
psikolojik miras, kresel enerji piyasalarnn istikrar, srailin gvenlii, rann nk-
leer program ve Suriye krizi Amerikann Ortadou politikasn belirleyecek nemli
unsurlar olmaya devam edecektir. Yeni bakann kim olaca, Asya-Pasifik stratejisiyle
blgede dedii maliyetleri azaltma peinde olan ABD politikasnn blgede yaanan
tarihi dnme ayak uydurup uyduramayaca asndan hayati nemi bulunmak-
tadr. Blgenin kresel dengeler asndan nemi hatrlandnda, ABDnin Ortadou
politikasnn dnya ekonomik ve siyasi dengeleri asndan da belirleyici rolnn alt-
n izmek gerekir.
Kasm 2012 seimlerini Bakan Obamann kazanmas durumunda, ikinci Obama y-
netimi son drt ylda izledii d politika izgisini devam ettirerek yeni Asya-Pasifik
stratejisinin gereklerini yapmaya devam edecektir. Romney bakan seilirse de bu
yeni stratejinin byk oranda deitirilmesi veya geri dndrlmesi szkonusu olma-
yacaktr. Asya-Pasifik stratejisinin ABDnin Ortadoudan ekilmesi anlamna gelme-
yecei vurgulanmaldr. Ortadou ve zellikle Krfez, nmzdeki onyl ve tesinde
dnya enerji piyasalarnn can damarnn att blge olmaya devam edecektir. Bu
blge kresel ekonominin istikrar ve gvenlii asndan hayati nemi haizdir. Ener-
ji piyasalarndaki dalgalanmalar gemite de rnekleri yaand gibi hem Amerikan
ekonomisini hem de kresel ekonomiyi sarsma potansiyeline sahiptir. Bu nedenle As-
ya-Pasifik stratejisi ABDnin Ortadoudaki varlnn yeniden yaplandrlmasn gerek-
tirse de bunu blgeden ekilmesi olarak okumak hata olacaktr.
Kasm 2012
seimlerini Bakan
Obamann
kazanmas
durumunda, ikinci
Obama ynetimi
son drt ylda
izledii d politika
izgisini devam
ettirerek yeni Asya-
Pasifk stratejisinin
gereklerini
yapmaya devam
edecektir.
Elinizdeki analiz Kasm 2012 bakanlk seimlerinin ABDnin Ortadou politikasna muhte-
mel etkilerini tartmaktadr. Bakan Barack Obamann getiimiz on yldaki icraatn, ba-
kan aday Mitt Romneynin ise seim vaatlerini baz alan deerlendirmede ABDnin ulusal
kar olarak tanmlad meselelerde her iki aday tarafndan nasl politikalar izlenebilece-
ine ilikin ngrlerde bulunmaya altk. Arap devrimlerine yaklam, Irak, ran ve srail
politikalar olarak drt balk altnda tarttmz ABDnin Ortadou politikasn btn yn-
leriyle tarttmz iddiasnda deiliz. Daha geni bir analiz Suudi Arabistan, Yemen, Libya,
Tunus ve Afganistan politikalarn da tartmak durumunda olurdu. Bu politikann zellikle
Trkiyeyi dorudan etkileyebileceini dndmz ve ABDnin nmzdeki drt yl ie-
risinde belli admlar atmas gereken konulara odaklandk. ABDnin Msr, srail, Suriye, Irak ve
ran politikalarnn ksa dnemde nasl deiebileceini tarttk.
Amerikan bakanlk seim sonular zellikle 20. Yzylda dnya siyasetinin kaderinde belir-
leyici rol oynamtr. Bir yandan ABDnin sabit, hayati, ulusal karlar belirleyici olurken, ba-
kann kiilii ve ulusal karlara yaklam tarz hayati nem arz etmitir. Gemite Roosevelt,
Kennedy, Reagan, Clinton, Bush gibi bakanlarn tarzlar ve izledikleri blgesel ve kresel
politikalar, Ortadou siyasetinin ekillenmesinde ve savala bar arasndaki izginin belir-
lenmesinde etkili olmutur.
Obama ve Romney arasndaki yar sona yaklarken, d politikada tecrbe birikimi ve yak-
lam tarz olarak birbirinden olduka farkl iki adayla kar karyayz. Amerikann son on
ylda blgeye bak, Irak tecrbesi ve el-Kaideyle mcadelenin etkisi altnda kalmtr. ABD
nmzdeki dnemde Asya-Pasifik stratejisiyle blgede dedii maliyetleri azaltmak iste-
mektedir. ki aday arasndaki farklarn Ortadou politikasnda kkl deiikliklere yol ap
amayacan nihai olarak ancak zaman gsterecek. Bu almada ABDnin karlarndaki
devamllklarla yeni ynetimin yarataca farkllklar bir arada analiz etmeye altk.
S E TA | S YA S E T, E K O N O M V E T O P L U M A R A T I R MA L A R I VA K F I
N e n e h a t u n C a d d e s i N o : 6 6
G O P a n k a y a 0 6 7 0 0 A n k a r a T R K Y E
T e l : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 0 0 | F a k s : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 9 0
w w w. s e t a v . o r g | i n f o @ s e t a v . o r g
S E T A | Wa s h i n g t o n D. C . O f f i c e
1 0 2 5 C o n n e c t i c u t A v e n u e , N . W. , S u i t e 1 1 0 6
Wa s h i n g t o n , D . C . , 2 0 0 3 6
T e l : 2 0 2 - 2 2 3 - 9 8 8 5 | F a k s : 2 0 2 - 2 2 3 - 6 0 9 9
w w w. s e t a d c . o r g | i n f o @ s e t a d c . o r g
Erol A. CEBEC
Lisans eitimini stanbul niversitesinde tamamladktan sonra Penn State niversitesinde
letme dalnda master eitimi ald. Ardndan, nce letme Ekonomisi sonra da Ekoloji Ekonomisi
dalnda Rensselaer Teknoloji Ensitsnde doktora eitimine balad. Uluslararas Ticaret ve
Danmanlk irketleri kurdu ve ynetti. ki dnem Trkiye Byk Millet Meclisinde Milletvekillii
yapt. Bu dnemde Nato Parlamenterler Asamblesinde ye ve Avrupa Konseyi Parlamenterler
Meclisinde nce ye daha sonra da Trk delegasyonunun bakan olarak bulundu. Aktif siyasette
bulunduu srede insan haklar, gvenlik ve d politika meselelerinde alt.
Kadir STN
Columbia niversitesi Ortadou, Gney Asya ve Afrika almalar blmnde doktora
almalarn srdrmektedir. Lisans renimini stanbul niversitesi Tarih blmnde, yksek
lisansn da Bilkent niversitesi Tarih blmnde tamamlayan stn, Ortadou tarihi, slam tarihi
ve Bat Medeniyeti tarihi alanlarnda dersler vermitir. Halen George Mason niversitesinde
globalleme zerine ders veren stn, Insight Turkey dergisinin asistan editrln yapmaktadr.
Kl KANAT
Penn State niversitesi Erie Kampsnde retim yesi. Ortadou Teknik niversitesi
Uluslararas likiler blmnden mezun oldu. Yksek lisanslarn Uluslararas likiler zerine
Marquette niversitesinde, Siyaset Bilimi zerine Syracuse niversitesinde tamamlad.
Doktorasn Syracuse niversitesi Siyaset Bilimi blmnde D Politika Teorisi ve Liderlik dalnda
ald. Ortadou almalar ve Uyumazlk zm dallarnda da sertifkalar bulunan Kl Bura
Kanat, Moynihan Ensitsnde Moynihan Fellow olarak yer alyor.