2.

NTE
VE DI AYDINLATMA
KONULAR
1. .Aydnlatma
2. Ik ve Aydnlatma birimleri
3. Aydnlatma
4. Aydnlatma eitleri
5. Lamba Armatrleri
6. Aydnlatmann Hesaplanmas
7. D Aydnlatma
40
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
2.1 AYDINLATMA
Ik hayattr. Yaammzn her ksmnda k vardr. Ik temel gereksinmeleri-
mizden biridir. evremizi dier duyularmzla da alglayabilir, tanmlayabiliriz kuku-
suz; ama gzmz ile bu alglama ve tanmlama, ok daha kolay ve ayrnt dzeyin-
de kesin olabilmektedir. Ancak, grebilmek iin ncelikle k ve onun yansyabildii
yzeylerin olmas arttr. Gnlk yaammzda, herhangi bir eylemi gerekletirmek
iin k yayan, yanstan ya da geiren bir nesnenin varl ounlukla yeterli olma-
maktadr. Ksaca, bir mekn herhangi bir kaynakla klandrmak, aydnlatma olma-
makta; sadece insann saa sola arpmamas ya da ou kez, bir grsel eylemi b-
yk bir rahatszlk duyumu iinde ve yalnzca ksa bir sre iin gerekletirmesine
olanak vermektedir. Ama, aydnlatma biliminin temel ilkeleri gz nne alnarak
dzenlenmi bir evrede, kullancnnki ounlukla insandr grsel konfor gereksin-
meleri yerine getirilmitir.
Bir evrenin doru aydnlatlmas ile fizyolojik ve psikolojik alardan grsel
konfor koullarna ulatrlmas nemlidir.
2.2 IIK VE AYDINLATMA BRMLER
Bilindii gibi k, gzmz etkilemekle grme duyumunu douran bir enerji
eklidir. Bu enerji, her biri bamsz iki anlayn gelitirdii teorilerle tanmlanmak-
tadr.
Ik kaynaklar, eitli yaynlarda farkl sistemlerde snflandrlmaktadr. Ik
retimleri asndan k kaynaklar unlardr.
Birincil k kaynaklar; kendi kendilerine k yayabilen nesnelerdir, (gne,
mum, akkor telli lamba, vb.)
kincil k kaynaklar; birincil k kaynaklarndan aldklar yanstarak
ya da geirerek k yayan nesnelerdir, (ay, atmosfer, pencere, duvar yzeyi,
vb.) Bir dier snflandrma, k kaynaklarnn geometrik biimlerine gre
yaplmaktadr;
Noktasal k kaynaklar,
izgisel k kaynaklar,
Yzeysel k kaynaklar olarak sralanmaktadr.
In kkenine gre k kaynaklar snflandrldnda;
Doal k kaynaklar, gne, gkyz, pencere, v.b.,
Yapma (yapay) k kaynaklar, mum, akkor telli lamba v.b.olarak iki ana
grupta toplandn grmekteyiz.
41
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
Gzn grme yetenei artar ( gr keskinlii, grme hz artar).
Gz sal korunur, grme bozukluklar nlenmi olur.
Grsel performans artacandan, yaplan iin verimi artar bylece ekono-
mik yarar salanr.
Psikolojik adan da grsel konfor salanr. Yararlanc iinde bulunduu
ortamda kendini daha mutlu hisseder.
yi grememe ya da grme yanlglarndan doabilecek kazalar azalr.
Gvenlik duygusu salanr.
Resim 2.1 rnek aydnlatma
2.3 AYDINLATMA
2.3.1 Ik Aks Tanm
Ik aks Lmen ( lm ); bir k kaynann her dorultuda verdii toplam k
miktardr. Ik kaynana verilen elektrik enerjisinin, k enerjisine dnen ksm-
dr. Buna kullanlan armatrn verimi de diyebiliriz. Ik ak harfi ile gsteri-
lir.
2.3.2 Aydnlk iddeti Tanm
Birim yzeye den k aks toplamna aydnlk iddeti denir. Bir k kayna-
nn her dorultuda verdii k seviyesini belirtir. Aydnlk iddetinin birimi lkstr.
2.4 AYDINLATMA ETLER
2.4.1 Aydnlatmann Trleri
Doal Aydnlatma: Ana kayna gne olan gn nn, grsel konfor ge-
42
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
reksinmelerini karlamak zere tasarlanan aydnlatma sistemi olarak ta-
nmlanabilmektedir.
Yapma (Yapay) Aydnlatma: Yapma k kaynaklarndan retilen n, gr-
sel konfor gereksinmelerini karlamak zere tasarlanan aydnlatma siste-
mi olarak tanmlanabilmektedir,
Btnleik Aydnlatma: Grsel konfor gereksinmelerini karlamada, gn
nn yetersiz kald durumlarda takviye edici olarak yapma n kulla-
nld aydnlatma sistemi olarak tanmlanabilmektedir.
Aydnlatlan yere gre snflandrmada ise, aydnlatmann iki trde ele aln-
dn gryoruz ki bu konuda yazlm birok kaynakta bu snflandrmay
grmemiz olasdr.
Aydnlatma: eitli yapsal elerle d evreden ayrlm, i meknlarn
aydnlatma sistemini konu alr.
D Aydnlatma: Bina d eitli lekteki yapma evrenin aydnlatma sis-
temini konu alr.
2.5 LAMBA ARMATRLER
aydnlatma tesislerinde kullanlan armatrlerin standard Trk Standartlar
Enstits tarafndan (TS593, TS3430, TS8697- ve TS8698) yaplmtr ve armatr
imalatnda kullanlan malzemelerde TS uygunluk belgesi aranmaktadr.
Armatrler isminin nndeki harflerle belirtilir.
2.5.1 Akkor Flamanl ve Gazl Dearj Ampul Armatrleri
eitli tipleri vardr, bunlar srayla inceleyelim.
2.5.1.1 Tip A Tijli (Sarktl) Armatr
25-30 cm apnda opal cam globlu, 150 cm uzunluunda, tijli (sarktl) almin-
yumdan yaplm armatrdr.
Resim 2.2. Tijli armatr
43
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
2.5.1.2 Tip B1 Tavan Armatr
25- 30 cm apnda opal cam globlu armatrdr.
Resim 2.3 Tavan armatr
2.5.1.3 Tip B2 Tavan Armatr
25- 30 cm apnda opal cam globlu, alminyumdan yaplm, srgl tutucu-
lu, 0,50 mm kalnlnda DKP sac gvdeli armatrdr
2.5.1.4 Tip C Porselen Kaideli Armatr
16- 21,5 cm apnda, lastik contal, vidal opal cam globlu duvar veya tavan
armatrdr.
2.5.1.5 Tip E elik Telli Kafesli Etan Armatr
zerinde elik tel kafes bulunan, caml, lastik contal, zel alminyum altlkl,
kolayca almayacak ekilde retilen armatrdr. Tavan ve duvar iin iki ayr tipte
retilir.
Resim 2.4 elik telli etan armatr
44
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
2.5.1.6 Tip G ift Duylu Tijli (Sarktl) Armatr
Tip A tijli armatrn iki duylu olarak retilen bir eididir.
2.5.1.7 Tip H Atelye Armatr
Tavan ykseklii fazla olan atlye, spor salonu fabrika gibi yerlerde kullanlan
yapsnda yaklak 40 cm apnda 1mm sacdan emaye frn boyal, kontak iticili ve
soket sktrma yay, porselen duyu bulunan armatrdr.
Yapsna ek olarak gerektiinde kondansatr, balast, tij ve cam taklabilir.
Resim 2.5 Atlye armatr
2.5.1.8 Tip J 1 Asma Tavan Armatr
Yapsnda yuvarlak kordon, duy ve rozans bulunan armatrdr. Tavan arma-
trdr
Resim 2.6 Asma tavan armatr
45
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
2.5.1.9 Tip L Etan Armatr
Dkme demir veya alminyum gvdeli, opal cam veya effaf globlu, lastik
contal armatrdr.
Gvdesi nemli ve tozlu yerler iin zel retilir.
2.5.1.10 TP N AVZE ARMATR
Tij uzunluu 60 ile 80 cm arasnda deien, madeni kollar ve porselen duyu
bulunan armatrdr. N1 tipi bir kollu, N2 iki ve kollu N3 tipi 4 ve 5 kolludur
Resim 2.7 Avize armatr
2.5.1.11 Tip O Aplik Armatr
Yapsnda madeni kol, opal cam glob ve porselen duy olan armatrdr
Resim 2.8 Aplik armatr
46
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
2.5.1.12 Tip SS1 Spor Salonu Akkor Flamanl veya Gazl Dearj Ampul
Armatr
40-60 cm apnda emaye kaplamal, alminyum reflektrl, havalandrma d-
zenei bulunan, armatrn n ksm top arpmalarna kar dayankl alp kapana-
bilen tel kafesli armatrdr.
E27 veya E40 porselen duylu armatrdr.
Tip SS2 armatr ise Tip SS1in balastl olan tipidir
Resim 2.9 Spor salonu armatr
2.5.1.13 Projektr Armatrler
Kullanm yerleri cephe aydnlatmalar, tarihi binalar, limanlar, antiyeler, oto-
parklar, spor salonlar, depolar, mzeler vb. yerlerdir.

Resim 2.10 Projektr armatr
47
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
2.5.3 Acil Aydnlatma Armatrleri
Bu armatrler ka yollar zerinde, yrme dzeyinde (tabanda) en az 1 lux,
acil aydnlatma sresinin sonunda en az 0,5 lux olacak ekilde yerleim yaplr.
Bu armatrler elektrik kesintisinden sonra en az 1 saat sreyle aydnlatma ya-
pabilir. Bu sre binann bykl ve insan ykne gre 1,5 saat, 2 saat ya da 3 saat
olabilir
Resim2.11 Acil aydnlatma armatr
Acil aydnlatma armatrleri, ayn zamanda ynlendirme amacyla da kullanla-
caksa, iaretin harf yksekliinin 200 kat, grlebilirliin st snr olarak deerlen-
dirilir ve armatr says buna gre tespit edilir
Bu armatrler k kaplarnn zerine; yangn ihbar butonlar civarna, yn-
lendirme levhalar yaknna, merdivenlere, dn noktalarna, yangn sndrcler
yaknna, seviye deiim yerlerine, kesime noktalarna, k kaplarnn dna, yk-
sek riskli alanlara, koridorlara, yryen merdivenlere vb. montaj yaplr.
2.6 AYDINLATMANIN HESAPLANMASI
2.6.1Aydnlatma Hesab
Doru aydnlatma iin eitli veriler ve hesaplamalar kullanlmaktadr. Burada
size verilen tablolar rnekleme eklindedir. Bu verilerle yetinmeyip, daha zel uy-
gulamalar yapabilirsiniz. Bir meknn aydnlatlmas hesaplar ve etkenleri aada
aama aama aklanmtr.
48
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
2.6.1.1 nemli Maddelerin Yanstma Katsaylar
Aadaki tabloda baz malzemelerin renk durumlarna gre yansma katsay-
lar verilmitir. Bu katsaylar hesaplamada kullanabilirsiniz.
Tablo 2.1: Baz malzeme ve duvar renklerinin yansma katsaylar
2.6.1.2. En Az Aydnlatma iddeti Tablosu
Tablo 2.2 k deerlerine gre oda aydnlatma verimi
49
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
Tablo 2.3 Baz mekanlarn asgari aydnlatma iddetleri, E
Tabloda baz meknlarda kullanlmas istenen asgari aydnlatma iddetleri ve-
rilmitir. Tabloda gnmzde kullanlan her mekna yer verilmemitir. Hesaplama-
larda karnza kacak baka meknlar iin tablonun detayn aratrnz.
Aydnlatma hesab yaplrken, aydnlatma projesi izilecek meknlarn zellik-
leri dikkate alnmaldr.
2.6.1.3 eitli Lambalarn G ve Ik Aklar Tablosu
Tablo 2.4 eitli lambalarn g ve k aklar tablosu
50
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
2.6.1.4 Aydnlatma Hesab Formlleri
Oda ndeksi
=
Bu deerler kullanlarak, oda indeksi k deeri hesaplanr.
Armatrn alma Dzlemine Uzakl
Her armatr yerine monte edildiinde lamba genellikle tavandan 20 ile 60 cm
aadadr. B tipi glop armatrlerde mesafe alnmaz, ama rnein avizeler iin tij
boyu 60 cm alnabilir. alma dzlemi de genellikle masa boyu olan yerden 70- 80
cm olarak dnlr. Oturma dzleminde de 50 60 cm dnlebilir.
ekil 2.1 alma dzlemi

Gerekli Toplam Ik Aks
=

k = oda indeksi
a = odann ksa kenar uzunluu
b = odann uzun kenar uzunluu
H = armatrle, alma yzeyi arasndaki yk-
seklik
51
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
Ampul Says
Ampul says, gerekli toplam k aksnn lambann k aksna oran olarak ta-
nmlanabilir.
=
Armatr Saysnn Belirlenmesi
Daha nce oda indeksi k deerini hesaplamtk, bilinen deerler yardm ile
kullanlacak armatr says (n) hesaplanr.
=
= oda aydnlatma verimini temsil eder. Bykl tavann, duvarn, zemi-
nin yanstma faktrne ve oda indeksinin deeri ile doru orantl olarak deiir.
deeri de oda aydnlatma verimi tablosundan ( Tablo 2.3) seilir.
= oda iin seilen, aydnlatma malzemesinin yapsna ve gcne bal ola-
rak deien k aksdr. Ik aks birimi lmendir.
Hesapladmz k deerine gre, tablodan deeri belirlenir. Aydnlatma
iddetleri tablosundan, aydnlanacak oda iin gerekli olan E (aydnlatma iddeti :
Lks ) deeri seilir. Aydnlatma iin kullanlacak malzeme seildikten sonra, seilen
malzemenin cinsine ve gcne gre deien k aks tablodan belirlenir. Bilinen
bu deerlere gre odann yeterli iddetle aydnlatlmas iin gereken lamba says
hesaplanr.
Oluan Aydnlk iddeti
Oluan aydnlk iddeti, ampul says belli olduktan sonra ka lks bir dzey
elde ettiimizin hesaplanmasdr.
= forml ile hesaplanr.
2.7 DI AYDINLATMA
Yol, sokak, meydan ve kavaklarn aydnlatlmas
Z = Ampul says
= toplam k aks: lmen
= Ik aks: lmen
n = Kullanlacak armatr says
d = tesisin kirlenme faktr
A = odann alan ( a * b )
E = oda aydnlatma iddeti: lx
= k aks: lmen
= oda aydnlatma verimi
52
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
Tnel ve alt geitlerin aydnlatlmas
Ak endstri ve inaat alanlarnn aydnlatlmas
Ak spor alanlarnn aydnlatlmas
Ant ve yaplarn d aydnlatlmas (klandrma)
Bahe, park, havuz ve fskiyelerin aydnlatlmas
Ikl iaret ve reklamlar
Gar ve rhtmlarn aydnlatlmas
Yukardaki konular kapsamna alan aydnlatma blmne d aydnlatma de-
nir.
aydnlatmada olduu gibi duvarla ve tavanla snrl bir ortam olmad iin
d aydnlatma tekniinde farklar vardr.
2.7.1 D Aydnlatma Hesaplar
Meydan, cadde veya sokaklarn aydnlatlmasnda kullanlacak aralar, direkler
veya gergi telleri zerine monte edilirler. Bunlar aydnlatmann yer dzlemi zerin-
de eit dalml olabilmesi iin yeter ykseklikte ve aralklarda sralanrlar. Bu deer-
ler ise kullanlacak k kaynaklar ile aydnlatma aralarnn tipine gre deerler alr.
D aydnlatma hesaplarnda noktasal aydnlatma hesab gr uygulanr.
Aydnlatma aracnn yolun en uzak bir noktasna ulatrd k n ile salad id-
deti, standarttan az olmamaldr. Bu deerin hesabnda da yol zerindeki bu nok-
tann k kayna ile dik ekseni arasnda yapt a bulunur. Aydnlatma arac k
erisinin bu adaki k iddeti (I) alnarak hesaplamaya girilir.
D aydnlatma hesaplarnda aydnlatmann ters kare kanunu uygulanr. Ay-
dnlatma deeri, kaynan iddeti ile doru ve alann kaynaa olan mesafesi ile ters
orantldr.
Ik iddeti I ile gsterilip, yarap r olan bir krenin alan S= 4 olduu iin
k aks da =4I olur.
E= / S = 4I / 4 = I / bulunur.
Aydnlk deeri, k iddeti ile doru ve aradaki uzakln karesi ile ters orant-
ldr. Buna aydnlatmada ters kare kanunu denir.
Ik, aydnlatlacak alana dik olarak ynlendii yerlerde aydnlk deeri aa-
daki formle gre bulunur.
53
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
Tablo 2.5 Aydnlatma tekniindeki birimler, sembolleri ve tanmlar

ekil 2.2 Aydnlatlacak yerin ykseklii
Aydnlatma deeri hesaplanacak nokta kaynan dik ekseni ile () as farkl
ise (B noktasnda) aydnlatma bu a dikkate alnarak cosins teoremi ile bulunur
(ekil 2.3).
54
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
ekil 2.3
RNEK 1:
5 metre yksekliinde bir gergi teli zerine direk aydnlatma armatr ve fla-
manl plak 100 Wlk bir ampul aslmtr. 6 metre geniliindeki yol zemini ze-
rindeki aydnlatma deerlerinin (a) tam altnda ve (b) yol kenarnda hesaplanmas
istenmitir.
ZM:
100 Wlk ampuln k aks 1380 lmendir. Ik dalm erisinde alnacak de-
erler 1380 / 1000 = 1,38 kat ykseltilir. Buna gre 1000 lmenlik k dalm erisi
0 adaki deeri 94 * 1,38 = 129,7 mum bulunur. Yol kenar ise 31 a eilimlidir.
Eriden 90 * 1,38 = 124,2 mum k iddeti bulunur.
Bu deerlere gre:
Bulunan bu deerlere gre yol dzlemi 5,18 + 3,12 = 8,30 / 2 = 4,15 lkslk
ortalama aydnlk iddeti ile aydnlatlmaktadr.

55
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
Tablo 2.6 Aydnlatmada kullanlan lambalarn zellikleri
RNEK 2:
7 metre ykseklikteki direkte bulunan 100 Wattlk bir akkor flamanl lambann
0deki aydnlk iddeti nedir?
ZM:
100 Wattlk akkor flamanl lambann k aks 1380 lmendir (tablo 2.6). Lam-
bann 0deki k iddeti, 1000 lmen iin 93 (cd) mumdur.
Eride (B) harfi 1380 lmende gerek k iddeti:

RNEK 3:
6 metre geniliinde trafik younluu az olan yerleim blgesinde bir soka-
n aydnlatlmas yaplacaktr. Aydnlatma arac yol kenarndaki direkler zerine
monte edilen cva buharl (ML) balastsz 160 W lambalardr. Aydnlatma aracnn di-
rek ykseklii 8 metre, direkler arasndaki mesafe 26 metre ve aydnlatma iddeti
L =1-3 olduuna gre sokan aydnlk iddetini, iki lamba arasndaki (13.mde) ay-
dnlk deerlerini kontrol ediniz.
56
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
ZM:
160 Wlk cva buharl (ML) lambann k aks 2800 lmendir (tablo 2.8).
Tablo 2.7 Cva buharl lamba deerleri
Eride A harfi 160 W cva buharl lamba kullanldna gre 2800 lmen verir.
Lambann tam altnda 0 aydnlk deeri, k dalm erisinden =0, k iddeti
I=200 cd(mum) bulunur.
Yol kenarndaki aydnlk iddeti u ekilde bulunur:
Cos = a / h = 6 / 8 = 0,75 ise = 41 bulunur. Armatrn k dalm erisinden
41lik adaki k iddeti (eride b harfi ) I= 140 cd (mum ) bulunur.
Bu lambaya gre k aks:

Aydnlk iddeti;

57
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS

ekil 2.4
Direkler arasndaki aklk 26 metre olduunda;
a = 26 / 2 = 13 m olur.
tan = a / h = 13 / 8 = 1,625 bulunur.
Buradan = 58 ve cos = 0,529 ve = 0,148 bulunur.
Armatrn k dalm erisinden 58lik adaki k iddeti (eride c harfi) I =
90 cd (mum) bulunur. Bu lambaya gre:
.Cos = (252 / 64) . 0,148 = 0,59 lks
iki direk arasnda kalan 13 metrede aydnlk iddeti:
E = 0,59 + 0,59 = 1,18 Lx olur.
zet olarak aydnlatmada kullanlan ML 160 W cva buharl lambann arma-
tr ile lamba altnda 8,7 Lx, yol kenarlarnda 2,62 Lx, iki direk arasnda 1,18 Lx
deerlerinde aydnlatma salandndan saptanan deerlere uygundur.
RNEK 4:
Bir tali yolda 4 metre yksekliindeki boru direine akkor flamanl 100 Wattlk
bir lamba aslmtr. Aydnlatlacak olan 3 metre geniliinde yol zerindeki aydn-
latma deerlerini:
58
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
a) Direin tam altnda
b) Yol kenarnda bulunuz.
ZM:
a) = 128,3 / 16 = 8,01 lks
b) asn geometrik olarak tespit edersek:
ekil 2.5
tan = a / h = 3 / 4 = 0,75 bulunur. Buradan = 36 ve cos = 0,809 ve cos
= 0,529 bulunur.
Armatrn k dalm erisinden 36lik adaki k iddeti I= 88 cd (mum )
bulunur. Bu lambaya gre k aks:

. = (121,44 / 16) . 0,529 = 4,01 lks
59
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
Bulunan bu deerlere gre yol dzlemi:
8,01 + 4,01 = 12,02 lks
12,02 / 2 = 6,01 lkslk ortalama aydnlk iddeti ile aydnlatlmaktadr.
2.7.1.1 D Aydnlatmada Aydnlk iddeti Deerleri
Tablo 2.8 Yol ve meydanlardaki aydnlk ihtiyac
2.7.1.2 Aydnlatma Aralarnn zellikleri
Tablo 2.9 Kullanlacak aydnlk aralarndaki zellikler
D aydnlatmada, yanstma kat says aydnlatma hesaplarna katlmaz. D ay-
dnlatma armatrleri alt yar uzaya yayarlar.
2.7.2.1 Ik Dalm Erisi Bakmndan Armatrler
D aydnlatmada kullanlan armatr eitleri k dalm erisi bakmndan
drde ayrlr:
60
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
Ik Dalm Erisi Dar Olan Armatrler
yzeyleri aynal veya alminyum reflektrl olan bu armatrler; direk yk-
seklii byk, direkler aras uzakl kk olan (yol ve demiryolu gibi) yerlerde kul-
lanlrlar. Bu tip armatrlerde yatay aydnlatma kuvvetli, dey aydnlatma zayf olur.
Aydnln dzgnl orta seviyede olup kamama yapmaz.
Ik Dalm Erisi Orta Dar Olan Armatrler
zellikle i yzeyleri emaye kapl olan bu armatrler, lamba ykseklii orta ve
lambalar aras uzakln fazla olduu (fabrika koridorlar gibi) yerlerde kullanlrlar.
Yatay ve dey aydnlatmas ile aydnlatma dzgnl iyidir.
Ik Dalm Erisi Geni Olan Armatrler
Bu armatrlerde k dalm erisi genitir. Bundan dolay yanlara do-
ru yayarlar. Bu tip armatrlerde lamba ykseklii orta, lambalar aras uzaklk byk
olabilir. Yol, meydan ve kavak aydnlatmalarnda ok kullanlrlar. Yatay ve dey
aydnlatmas ile aydnlatma dzgnl iyidir.
Ik Dalm Erisi Orta Geni Olan Armatrler
Bu armatrler opal camdan yaplm silindirik ekildedir. Bu tip armatrlerde,
lamba ykseklii kk ve lambalar aras uzaklk orta alnr. Fabrika, park ve pazar
yeri gibi yerlerin aydnlatlmasnda kullanlrlar. Yatay ve dey aydnlatma ve
aydnlatma dzgnl iyidir. Kamama yoktur.
2.7.2.2 Kullanldklar Yerlere Gre D Aydnlatma Armatrleri
Kullanldklar yerlere gre aydnlatma armatrleri e ayrlr:
Yol Armatrleri
Yol boylarnda, cadde ve sokaklarda kullanlan cva buharl, sodyum buharl
ve metal halinde ampullerin taklabildii armatrlerdir. Yol durumuna gre uygun
ykseklikteki direklere montaj edilir. Tayc gvde, st kapak, cam kapak, elektrik
nitesi ve lamba tayc paralardan oluur. D etkilere dayankl malzemelerden
yaplr.

Resim 2.12 Cva buharl armatr
61
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
Park ve Bahe Armatrleri
Direk tipi, mantar tipi ve aplikler olarak ksma ayrlr.
Direk tipi armatrler, 2-3 metre arasnda deien boylarda yaplrlar. Akkor fla-
manl, cva buharl ve kompakt floresan ampuller 1-2-3-4 adet olarak kullanlr. Her
direkte W otomatl sigorta kutusu bulunur.
Mantar tipi armatrler, 50 cm ile 100 cm boylarnda yaplr. im ve yry
yollarnn aydnlatlmasnda kullanlan dekoratif armatrlerdir.
Aplikler, duvara montaj edilen ve bulunduklar alan aydnlatan armatrlerdir.
Projektrler
Ant, meydan, bina d ve spor alanlar gibi yksek aydnlk iddeti isteyen
yerlerin aydnlatlmasnda kullanlr. Zemine veya yksek direklere taklabilirler. Bu
projektrlerde yksek basnl sodyum buharl, metal hlinde ve halojen lambalar
kullanlr. Projektrler, n bakaca yne eitli alarda ynlendirilir.
2.7.3 Yol, Kavak, Meydan Aydnlatlmasnda Kullanlacak
Armatrlerin Yerletirilmesi
Armatrlerin kullanldklar yerlere, en verimli aydnlatma yapacak ekilde yer-
letirilmeleri gerekmektedir.
2.7.3.1. Dz Yollarda Armatrlerin Yerletirilmesi
Dz yollara yerletirilen armatrler, yolun genilii dikkate alnarak deiik
ekillerde yaplmaktadr.
Ask Tipi Aydnlatma Armatrlerinin Yol Ortas Boyunca Bir Sra Halin-
de Yerletirilmesi
En az 6 metre olmakla beraber lamba ykseklii yol geniliine eit olmal-
dr.
ekil 2.6 Ask tipi aydnlatma armatrlerin yol ortas boyunca bir sra halinde
yerletirilmesi
62
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
Ask Tipi Aydnlatma Armatrlerinin Yan Yana ki Sra Halinde Yerle-
tirilmesi
Yol genilii byk ve direk ykseklii yol geniliine eit olmayacaksa yan
yana iki sra halinde yerletirme yaplabilir.
ekil 2.7Ask tipi aydnlatma armatrlerinin yan yana iki sra hlinde yerletirilmesi
Direk Tipi Aydnlatma Armatrlerinin Bir Sra Hlinde Yerletirilmesi
Yol genilii, lamba yksekliine eit veya daha kk olan yollarda tercih edi-
lir. Bu dzende lambalar, yolun bir tarafna denirler.
ekil 2.8 Direk tipi aydnlatma armatrlerinin bir sra hlinde yerletirilmesi
Direk Tipi Aydnlatma Armatrlerinin Yan Yana iki Sra Hlinde Yerletiril-
mesi
Yol genilii, lamba yksekliinin 1,6 katndan byk olan yollarda tercih edi-
lir. Bu dzende lambalar, yolun iki tarafnda karlkl olarak bulunurlar.

63
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
ekil 2.9 Direk tipi aydnlatma armatrlerinin yan yana iki sra hlinde yerletirilmesi
Direk Tipi Aydnlatma Armatrlerinin Atlamal Olarak iki Sra Hlinde Yer-
letirilmesi
Yol genilii, lamba yksekliinin 1-1,5 kat cvarnda olan yollarda kullanlr.
Bu dzende lambalar; yolun her iki tarafnda, fakat kaydrlm olarak denirler.
ekil 2.10 Direk tipi aydnlatma armatrlerinin atlamal olarak iki sra hlinde
yerletirilmesi
Direk Tipi Aydnlatma Armatrlerinin Konsollu iki Sra Hlinde Yerletiril-
mesi
Bu dzen orta refjde yaplr.
64
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS

ekil 2.11 Direk tipi aydnlatma armatrlerinin konsollu iki sra hlinde
yerletirilmesi
2.7.3.2 Dnemeler (Virajlarda) Armatrlerin Yerletirilmesi
Dnemelerde lambalar aras mesafe, dz yollara gre daha ksa seilir. Tek
ynl yerletirmede lambalar, virajn d ksmna yerletirilir. Lambalar aras mesa-
fe, yolun apna gre dz yollardaki akln 0,5-0,75 kat alnr. Yol ortas boyunca
sral veya iki sral yerletirmede de lambalar aras mesafe, dz yollardaki akln
0,5-0,75 kat alnr.
300 metreden byk yarapl dnemeler, dz yol gibi aydnlatlr.

ekil 2.12 Dnemelerde armatrlerin yerletirilmesi
2.7.3.3 Kavaklarda Armatrlerin Yerletirilmesi
Trafiin uzaktan daha iyi grlebilmesi iin kavaklardaki k aksnn deeri
yol k aks deerinin iki kat alnabilir. Kavaklarda zel aydnlatma armatrleri kul-
lanlabilir. Kavak yapsna uygun aydnlatma dzeni seilir.
65
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
ekil 2.13 Kavaklarda armatrlerin yerletirilmesi
ekil 2.14 Kavaklarda armatrlerin yerletirilmesi
ekil 2.15 Kavaklarda armatrlerin yerletirilmesi
2.7.3.4 Meydanlarda Armatrlerin Yerletirilmesi
Meydanlarda geilerin abuk ve gvenli olmas iin aydnlk dzeyinin, en az
trafik younluu fazla olan yollarn aydnlk dzeyinde olmas gerekir. Meydan ve
benzeri yerlerde aydnlk iddetleri yksek tutulur. Yaya trafii fazla ise aydnlatma
iddeti %50 daha artrlabilir. Meydanlarda geiin abuk ve gvenli olabilmesi iin
armatr yerleimine dikkat etmek gerekir. Kavaklar, yksek direklerle aydnlatlma-
ldr. ok sayda normal boyda olan direkler yerine az sayda yksek direkler kulla-
nlmaldr.
66
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
ZET
Ik hayattr. Yaammzn her ksmnda k vardr. Ik temel gereksinmeleri-
mizden biridir. evremizi dier duyularmzla da alglayabilir, tanmlayabiliriz kuku-
suz; ama gzmz ile bu alglama ve tanmlama, ok daha kolay ve ayrnt dzeyin-
de kesin olabilmektedir.
Ik aks Lmen ( lm ); bir k kaynann her dorultuda verdii toplam k
miktardr.
Birim yzeye den k aks toplamna aydnlk iddeti denir. Bir k kayna-
nn her dorultuda verdii k seviyesini belirtir. Aydnlk iddetinin birimi lkstr.
aydnlatma tesislerinde kullanlan armatrlerin standard Trk Standartlar
Enstits tarafndan (TS593, TS3430, TS8697- ve TS8698) yaplmtr ve armatr
imalatnda kullanlan malzemelerde TS uygunluk belgesi aranmaktadr.
=
Bu deerler kullanlarak, oda indeksi k deeri hesaplanr.
Her armatr yerine monte edildiinde lamba genellikle tavandan 20 ile 60 cm
aadadr. B tipi glop armatrlerde mesafe alnmaz, ama rnein avizeler iin tij
boyu 60 cm alnabilir. alma dzlemi de genellikle masa boyu olan yerden 70- 80
cm olarak dnlr. Oturma dzleminde de 50 60 cm dnlebilir.
D aydnlatma hesaplarnda aydnlatmann ters kare kanunu uygulanr. Ay-
dnlatma deeri, kaynan iddeti ile doru ve alann kaynaa olan mesafesi ile ters
orantldr.
Aydnlk deeri, k iddeti ile doru ve aradaki uzakln karesi ile ters orant-
ldr. Buna aydnlatmada ters kare kanunu denir.
Ik, aydnlatlacak alana dik olarak ynlendii yerlerde aydnlk deeri aa-
daki formle gre bulunur.
Armatrlerin kullanldklar yerlere, en verimli aydnlatma yapacak ekilde yer-
letirilmeleri gerekmektedir.
Yol genilii, lamba yksekliinin 1-1,5 kat civarnda olan yollarda kullanlr.
67
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
Bu dzende lambalar; yolun her iki tarafnda, fakat kaydrlm olarak denirler.
Dnemelerde lambalar aras mesafe, dz yollara gre daha ksa seilir. Tek
ynl yerletirmede lambalar, virajn d ksmna yerletirilir. Lambalar aras mesa-
fe, yolun apna gre dz yollardaki akln 0,5-0,75 kat alnr. Yol ortas boyunca
sral veya iki sral yerletirmede de lambalar aras mesafe, dz yollardaki akln
0,5-0,75 kat alnr.
300 metreden byk yarapl dnemeler, dz yol gibi aydnlatlr.
Meydanlarda geilerin abuk ve gvenli olmas iin aydnlk dzeyinin, en az
trafik younluu fazla olan yollarn aydnlk dzeyinde olmas gerekir. Meydan ve
benzeri yerlerde aydnlk iddetleri yksek tutulur. Yaya trafii fazla ise aydnlatma
iddeti %50 daha artrlabilir.
68
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
ELEKTRK TESSAT BLGS
DEERLENDRME SORULARI
Aadaki cmleleri doru ya da yanl olarak deerlendiriniz.
1. ( )Ik gzmz etkilemekle grme salayan bir enerji eklidir.
2. ( ) yi bir aydnlatma ile gzn grme yetenei artar
3. ( ) Birim yzeye den k aks toplamna aydnlk iddeti denir.
4. ( ) Yapsnda yuvarlak kordon duy ve rozans bulunan duvar armatrdr.
5. ( ) Aydnlatma hesab yaplrken, aydnlatma projesi izilecek mekanlarn
zellikleri dikkate alnmaz.
6. ( ) Her armatr yerine monte edildiinde genellikle tavandan 20-60 cm
aadadr.
7. ( ) Ak spor alanlarnn aydnlatmas d aydnlatmadr.
8. ( ) Cva buharl ampllerin taklabildii armatr tipi yol armatrleri
deildir.