Kaiaueniz Aia,tiimalaii - Ki, 2u1S - Sayi S6 - 22S-2S4

!"#$"%#"&'(" !*& "&"(" +","-" $.#/.&.

!"0#"-1%(" $*-#*$ 2"/1,-"31%("% $.#/.&4#
4%/45&"3+6%" /.&$ (*#* 74 $.#/.&.%.% 8%4-*

Zlfiki Bayiaktai
*



89:;<
Balkanlai, 0smanli hkimiyetinuen iktigi uonemuen gnmze kai-
ma,anin, sava,in ve olmleiin eksik olmauigi soiunlu bii bolge olaiak
akillaiua yei etmi,tii. Kenui iinue aualetin saglanamauigi bu bolgeue, ge-
mi, uonemue 0smanlinin bu bolgeyi yakla,ik olaiak 6uu yil nasil soiunsuzca
iuaie ettigi soiusunun cevabi hl gnmz aia,tiimacilaiin zeiinue onem-
le uuiuuklaii konulaiin ba,inua gelmekteuii.
Nakaleue, 0smanlinin gemi,te Balkanlai'ua tesis ettigi baii, ve huzui
oitaminin nasil saglanuigi ve bu noktaua Tik uili ve kltinn onemi, Bal-
kanlai'ua bii aiaua ya,ama klti baglaminua kimlik ati,masinuan klt-
iel entegiasyona gibi konulaia vuigu yapilacaktii.
"=>?;>@ $:ABC:A:@: Balkanlai, Kimlik ati,masi, Kltiel Entegiasyon,
Tik Bili ve Klti, Balk Bilimi.
/?: 1CDE@;>=F: EG /H@IBJ? #>=KH>K: >=L MHA;H@: EN:@ 1L:=;B;O
ME=GABF; >=L MHA;H@>A 1=;:K@>;BE= B= ;?: ME=;:P; EG MEQ:PBJ;:=F: B= ;?:
!>AI>=J
"RJ;@>F;<
The Balkans has always been iemembeieu as a pioblematic aiea with
the chaos, wais anu ueath since the 0ttoman Empiie lost powei in this teiii-
toiy. In an aiea wheie justice cannot be secuieu in itself nowauays, how the
0ttoman Empiie was able to iule this aiea without any pioblems foi 6uu
yeais is still a mysteiy foi the ieseaicheis. This issue is one of theii hot top-
ics.
In this papei, we will highlight how the 0ttoman Empiie establisheu a
peaceful enviionment in the Balkans anu the impoitance of Tuikish language
anu cultuie at this point. We will emphasize the impoitance of Tuikish lan-
guage anu cultuie ovei iuentity conflict anu cultuial integiation in the con-
text of co-existence in the Balkans as well.
$:O SE@LJ: The Balkans, Iuentity Conflict, Cultuial Integiation, Tuikish
Language anu Cultuie, Folkloie.


*
Yiu. Bo. Bi., ueuiz 0niveisitesi Tik Bili ve Euebiyati Bolm 0gietim 0yesi. zulfu-
kai.bayiaktaigeuiz.euu.ti
Zlfiki Bayiaktai
224
"#$%&'()*) '(&*+,(-*.* /(%+(% 0121)-3%45
Yahya Kemal Beyatli
61+&1) kelimesi "uag, uaglik yei, alilik ve engebeli yei" anlamlaiina gelen
Tike kokenli bii kelimeuii. Balkanlai ise gnmzue Biivatistan,
Siibistan, Kaiauag, Kosova, Slovenya, Ainavutluk, Nakeuonya, Bosna-
Beisek, Bulgaiistan, Romanya, Yunanistan ve Tiakya'yi iine alan bolge
olaiak taiif euilmekteuii. Balkan yaiimauasi, jeopolitik konumu neueniyle
Aviupa'nin Bogu'ya ailan kapisi mesabesinueuii. Bu ozel konumunuan
uolayi, siyasi ve be,ei cogiafyasi ile taiih boyunca e,itli unya milletleii-
nin ilgisini eken bii bolge olmu,tui. Yaiimauanin ilk uikkati eken cogiafi
ozelligi uaglik ve engebeli olu,uuui. Zoi geit veien uaglai e,itli bolgelei
aiasinua, bilhassa batiua iitibati gle,tiieiek klti, uil ve gelenekleiin
ok faikli biimue geli,mesine sebep olmu,tui (Kaipat, 1992: 2Sc). Bu bag-
lamua Balkanlai, bulunuugu cogiafya, klti ve meueniyet uaiiesi ieiisin-
ue tanimlanmaya ve anlamlanuiiilmaya ali,iluiginua, tamamen zit kutup-
laia ait kltiel yapilaiin, faikli ekonomik sistemleiin, biibiiinuen ayii ve
benzei olmayan toplumsal yapilaiin ve byk olue faikli askei an-
layi,laiin, cogiafi temas zoiunlulugunuan kai,ila,tiklaii ve i ie geeiek
oluuka giiift ve bii o kauai ua ba,ka yeni bii yapi olu,tuiuuklaii bii bolge
olaiak anilagelmi,tii (Akin; etin, 2u11: SS-S4). Bu yzuenuii ki taiih bo-
yunca Balkanlai, hem kltiel zenginligin ve co,kunlugun ve ue ayii,manin
ve ati,manin meikezi olmu,tui.
Balkanlai alti yz yili a,kin bii uonem Anauolu ile ayni siyasi ve iuaii
yapinin iinue vai olmu, bii cogiafyauii. uneyuogu Aviupa'nin btnn
kapsayan bolge, uzun sieli olaiak 0smanli Tikleiinin yonetimi altinua
oluugunuan, siyasal bakimuan Aviupa'uaki Tikiye olaiak tanimlanmi,tii
(Sloane, 1987: 9). Bu yzuenuii ki gnmz Aviupasi, Balkanlaii hl bii
0smanli hinteilanui olaiak goimekte ve Balkanlaii ve Balkan milletleiini
otekile,tiimekteuii. Fakat iinue baiinuiiuigi etnik, uin ve kltiel
faikliliklaiin hem bii aiaua ya,ama kltin hem ue bii paialanmi,lik ve
ati,ma ihtimalini bii aiaya getiimi, olmasi, Balkan cogiafyasini unya
taiihi iin oluugu kauai lkemiz iin ue onemli kilmaktauii (0iu, 2u11:
2S6).
XX. yzyilua unyanin en kanli, en kaii,ik ve en huzuisuz bolgeleiin-
uen biii olan Balkanlai, gnmzue hl Aviupa'nin oitasinua, byk bii
soiun olaiak uuimaktauii (Nazowei, 2uu1: 4-9). Bolgeue ya,anan kimlik
ati,masi bu uuiumun en onemli neuenleiinuen biiiuii. Balkanlai'uaki son
sava,laiin aiuinuan imzalanan anla,malai, bolgeye baii,i getiimi,se ue, bu
cogiafyaua aualetten soz etmek gnmz iin bile ok olasi goinmemek-
teuii. Bu yonyle Balkanlai'ua hl bii otoiite bo,lugunuan soz etmek
mmknui.

Balkanlai'ua Bii Aiaua Ya,ama Klti
22S
!>AI>=A>@ N: 6JC>=AT
0smanliuan ok once bolgeye giien Tiklei, 0smanli ile beiabei bolgeye
istikiai getiimi,leiuii. Bu istikiai uonemi yakla,ik olaiak 6uu yil boyunca
Balkanlaiin bii kimlik kazanmasinua en onemli etkenleiuen biii olmu,tui.
0smanli oncesi ok paiali ve biibiiinuen kopuk bii hlue ya,ayan Balkan
milletleii, 0smanli ile beiabei istikiai ve huzuia kavu,mu,laiuii. Fakat
sava,, kan ve gozya,i, Balkanlaiin 0smanli hkimiyetinuen ikmasinuan
sonia bolgenin kaueii hline gelmi,tii. 0zellikle son byk sava,in
aiuinuan, uemokiasinin ve insan haklaiinin onem aiz ettigi gnmzue bile
Balkanlai'ua, 0smanlinin bu bolgeyi alti asii nasil istikiaila yonettigi soiusu
yeniuen gnueme gelmi,tii.
0ncelikli olaiak, 0smanli egemenliginin ve gcnn Balkanlai'uaki
hizli yayili,ini, meikeziyeti yapisini bolgeue nasil tesis ettigini ve kisa za-
manua bolgeue nasil oiganize oluugunu anlamak iin 0smanli yonetim sis-
temini iyi tahlil etmek geiekmekteuii (Inalcik, 19S4: 1u7). Elueki taiih
vesikalai ve ozellikle ue 0smanli, Bizans ve Slav kaynaklaii incelenuiginue
XIv. yzyilua ate,li silahlaii ustalikla kullanabilen gl bii 0smanli oiuusu
ile kai,ila,ilmaktauii. Bu uonemue, 0smanli oiuusu, mhenuislige uayali
ate,li silahlaii sayesinue Balkanlaia giieiek bolgeue mutlak bii hkimiyet
saglami,tii (Inalcik, 19S4: 1u8-12S).
0smanlinin Balkan bolgesine getiiuigi yeni yonetim sistemi, bolge mil-
letleii taiafinuan ok abuk benimsenmi,tii. 0smanli bolgeueki iktisaui ve
sosyal yapiyi btnyle uegi,tiimi,tii. Bunuaki en onemli etkenleiuen biii,
bolgeueki feoual Biistiyan yapinin bolge insanlaiini ve emekleiini somi-
mesi olmu,tui (Inalcik, 19S4: 1u9-128). 0smanli oncesinue yeiel halklai,
aualetsiz yonetimlei kai,isinua iyice sinmi,lei ve aueta bii kuitaiici
aiayi,ina giimi,leiuii. Zaten 0smanlinin bolgeye kili zoiu olmauan giimesi
ve bu bolgeue iahatlikla hkm simesinin altinuaki biiinci neuen bu ol-
mu,tui. Ayiica, 0smanlinin bolge halklaiini koiumasi ve uevlet gvencesi
altinua bii ya,am sunmasi, Balkan milletleiinin ozlemini uuyuugu bii at-
mosfeiuii. 0smanli ile beiabei veigilei u,ilm, ve halkin uevlete olan
angaiya hizmetleiine son veiilmi,tii. Koyl iahatlami,, asayi, kuiulmu,tui.
0smanli buna ek olaiak eski sinifin kuuietlileiini oitauan kaluiimi,, onun
yeiine oita sinifi uestekleyeiek bolge halklaiini entegie siecine uhil et-
mi,tii (Kutlu, 2uu7; S-S).
0smanli uevlet sisteminin en beliigin ozelligi tebaasina ho,goil yak-
la,imi olmu,tui. 0zellikle Biistiyan eyaletleiue yeiel uillei, uinlei ve hatta
siyasal ve sosyal kauiolai koiunmu,; kilise ve iuhbanlaila anla,ilaiak onla-
ia veigi imtiyazi uahi saglami,tii (Kutlu, 2uu7; 8-9). Bolgeueki Biistiyan
kavgasina son veien 0smanli, ozellikle Bogomilizm inancina sahip zmiele-
ie gosteiuigi ho,goi ve yakla,imi ile ileiiue bu inan sahipleiinin uin ue-
gi,tiiip Nslman olmalaiina zemin haziilami,tii (Albayiak, 2uuS: S-8).
Bkimiyet saglanan bolgeleiueki halkin asimilasyonu u,nlmemi,, ne
Zlfiki Bayiaktai
226
zoila Tikle,tiime ne ue zoila Islamla,tiima politikasi gulm,ti. Bunun
aksi olmu, olsayui Yunan, Bulgai, Siip ya ua ba,ka uilleiin, Biistiyan mez-
hepleiin ve yeiel halkin kltileiini gnmze kauai nasil uevam ettiiebil-
uikleiini aiklamak mmkn olmazui (Nantian, 1992: 1S).
Balkanlai'uaki Tik ve Nslman olmayan toplumlai, o zamana kauai
belki ue taiihleiinin en iahat ve toleiansli uonemleiini ya,ami,laiuii. Za-
man zaman uile getiiilen, 0smanlinin Balkan milletleiinin etnik kimlikleiini
zayiflattigi iuuialaii geiegi yansitmamaktauii. 0smanli XIX. yzyilin son
uonemleiine kauai hkimiyet saglauigi hibii alanua ne etnik bii soylemue
ne ue boyle bii uygulamaua bulunmu,tui (Akin; etin, 2u11: S7). $ayet
boyle bii uuium soz konusu olsayui, 0smanlinin bolgeue yakla,ik olaiak
alti asii soz sahibi olmasi mmkn olmazui. 0smanlinin Balkanlai'ua baii,
ve huzuiu tesis etmeue ba,aiili olmasinua biiok etken vaiuii. Baha once-
uen ue vuigulanuigi gibi, bunlaiuan en onemlisi, 0smanlinin gl bii uev-
let te,kilat yapisina sahip olmasiuii. Bu gl uevlet te,kilat yapisi 0s-
manlinin vai oluugu yeileiue kenuini fazlasiyla hissettiimekteuii. Bu yapi
baskici uegil, aksine ho,goiy ve ,efkati kenuine ilke euinmi,tii. Bu yz-
uen 0smanli vailik gosteiuigi hei sahaua yeiel uegeileie saygili olmu, ve
insani hei zaman uegeili goim,ti (Touoiova, 2u1u: SSu-SSS).
0smanli toplumu, Nslman ve gayiimslim olmak zeie iki ana gu-
iuba ayiilmi,ti. Biieyleiin toplumuaki statleiini beliileyen temel faktoi
uinui ve toplum inan temeline goie e,itli milletleie ayiilmi,ti. Nillet, bii
uin ya ua mezhebe bagli topluluk anlamina gelmekteyui. 0zetleisek, 0s-
manliua millet kaviami, bii iiki ya ua oitak bii uile sahip toplulugu ifaue
etmek iin uegil, ayni inan ya ua mezhebe mensup insanlaii ifaue euen
iuaii ve kltiel bii teiim olaiak kullanilmi,tii (olak; Elibol, 2u11: S1S-
S16). Bu uuium, 0smanliua milliyet kaviaminin ve fikiinin neuen yaygin
olmauigini gosteimesi aisinuan onemliuii. 0smanliya goie, Nslman ya
ua Nslman olmayan ,eklinueki siniflanuiima, toplum algilamasinuaki
esas iefeians noktasi olmu,tui.
0smanli ozellikle gayiimslimleie biiok alanua hak ve ozgilklei
tanimi,tii. Bu uuium zaman zaman ele,tiii konusu olsa ua, 0smanli yone-
timinue esas olan ozellikle gayiimslimleie uevletin ,efkatli yzn gos-
teimek olmu,tui. Bevlet Tanii'nin yeiyznueki gcui. Bu yzuen ue
uevlet aynen Tanii gibi aualetli ve comeit olmaliuii u,ncesi genel olaiak
0smanli hkmuailaiinin sahip oluugu bii anlayi, biimiuii. Bu baglamua,
0smanli Bevleti'nueki gayiimslim topluluklaia taninan hak ve ozgilkle-
ie bakiluiginua belli ba,li hususlai uikkat ekmekteuii. uayiimslimlei
uevlet yapilanmasinua istihuam euilmi, ve genellikle teicmanlik, hekimlik,
mimailik ve ceiiahlik gibi meslekleii icia etmi,leiuii. Egitim ve aile hukuku
gibi ozel hukuk alanina giien konulaiua ve aialaiinuaki ihtilaflaiua piensip
olaiak kenui mahkemeleiine ba,vuimu,lai; Nslmanlaila ya,anilan an-
la,mazliklaiua ise uavalaii kaui huzuiunua goilm,ti. Ayiica, veiaset,
Balkanlai'ua Bii Aiaua Ya,ama Klti
227
vasi tayini, nafaka vb. konulaiua ve kenui aialaiinuaki ihtilaflaiin oz-
mnue, aizu etmeleii hlinue kauiya ba,vuiabilmi,leiuii (olak; Elibol,
2u11: S16-S17).
Askeilik vazifesinuen muaf tutulan gayiimslimlei inan, egitim ve
mlkiyet gibi uaha biiok konuua geni, haklaia sahip olmu,laiuii. Ayiica,
bu alanlaiuaki oigtlenmeleiine ui,aiiuan muahale euilmemi,tii. Bu
piensip, uevletin zeiinue onemle uuiuugu konulaiin ba,inua gelmi,tii.
Bununla beiabei, gayiimslimlei, Nslmanlai gibi uevletin sosyal
yaiuimlaiinuan fayualanma hakkina ua sahip olmu,lai ve hastalik, sakatlik
gibi e,itli sebepleile ali,amaz uuiuma gelenleile fakiilei, askeilik veigisi-
ne kai,ilik gelen cizyeuen muaf tutuluuklaii gibi uevletten yaiuim ua ala-
bilmi,leiuii (olak; Elibol, 2u11: S16-S17; Kutlu, 2uu7: S-14). Tik
vakiflaiinin sosyo-ekonomik ve kltiel alanlaiua topluma sunuugu btn
hizmetleiuen, gayiimslimlei ue hibii ayiicaliga tabi tutulmaksizin yaiai-
lanabilmi,lei ve kenui vakiflaiini kuiabilmi,leiuii (olak; Elibol, 2u11:
S16-S17; Kutlu, 2uu7: S-14). Bonemi ieiisinue mesele uegeilenuiiiluigin-
ue, neieueyse gayiimslimlei, Nslman tebaauan uaha ok haklaia sahip-
tii uemek kanaatimizue yanli, bii tespit olmaz.
Balkan lkeleiinue, hem kilise, hem cami, hem ue haviayi ayni sokakta
goiebileceginiz yzleice yeile,im yeii vaiuii. Bugn Bosna Beisek topiak-
laii ieiisinue yei alan Saiaybosna, Zenica ve Nostai ,ehiileiinue Nsl-
man Bo,naklaiin, Katolik Biivatlaiin ve 0itouoks Siiplaiin ayni mahalleue-
ki ibauethaneleiinue uini vecibeleiini yeiine getiiuikleiine ,ahit olabiliisi-
niz. Bu uuium bile Balkanlai'uaki ho,goi atmosfeiini gozlei onne seime-
si aisinuan onemliuii. Bu tutumunuan uolayiuii ki Balkanlai'uaki hibii
tebaasi 0smanliya son yzyila kauai isyan etmemi, ve ona sauik kalmi,tii.
Fatih Sultan Nehmet'in, Bosna Beisek'i fethi soniasinua buiauaki pa-
pazlaia veiuigi feiman, 0smanli ho,goisnn en gzel vesikalaiinuan
biiiuii. Bo,naklai, bu feimana Ahitnme uiyoilai. Fatih, veiuigi feimanua,
,unlaii soylyoi: "Ni,ani-i hmayun ,u ki, Ben ki, Sultan Nehmeu Ban'im;
st ve alt tabakaua bulunan btn halk taiafinuan ,u ,ekilue bilinsin ki, bu
feimani ta,iyan Bosna iahipleiine ltufta bulunup ,u hususlaii buyuiuum:
Soz konusu iahipleie ve kiliseleiine hi kimse taiafinuan engel olunmayip
iahatsizlik veiilmeyecektii. Bunlaiuan geiek ihtiyatsizca memleketimue
uuianlaia ve geiekse kaanlaia emn aman olsun ki, memleketimize gelip
koikusuzca sakin olsunlai ve kiliseleiinue yeile,sinlei; ne ben, ne veziile-
iim ne ue halkim taiafinuan hi kimse bunlaia heihangi bii ,ekilue kaii,ip
incitmeyecektii. Kenuileiine, canlaiina, mallaiina, kiliseleiine ve ui,aiuan
memleketimize getiiecekleii kimseleie yeii ve gog yaiatan Allah hakki
iin, Peygambeiimiz Nuhammeu Nustafa hakki iin, yeui Nushaf hakki iin,
yz yiimi uoit bin peygambei hakki iin ve ku,anuigim kili iin en agii
yemin ile yemin eueiim ki, yukaiiua beliitilen hususlaia soz konusu iahip-
Zlfiki Bayiaktai
228
lei benim hizmetime ve benim emiime itaatki oluuklaii siece hi kimse
taiafinuan muhalefet euilmeyecektii (Alpaislan, 2uu8: SS)."
Bu feiman, Balkanlaiin kili zoiuyla uegil, 0smanli ho,goisyle fet-
heuiluigini gosteimesi aisinuan onemliuii. Taiih vesikalai i,igi altinua
meseleyi uegeilenuiiuigimizue, bu uuiumun Nslman yoneticileiin biiey-
sel msamahasinuan ok, Islam'in insan geiegine uygunluguyla
aiklanabilecegini goimekteyiz (Algl, 2u1u: 2S). Yaiatan'uan oti sevme
ve payla,ma uuygusu, 0smanli'nin hkm siug hei yeiue hisseuilii bii
uuium olmu,tui.

6JC>=AT 3E=@>JT !>AI>=A>@
Nouein anlamuaki ulus uevletleiin yapilanma sieci ile milliyetilik fikiile-
iinin ykseli,i aiasinuaki zaman paialelligi tesaufi uegiluii. Nilliyetiligi,
bii nfusun yeleiinin ayni genel topluluga ait oluuklaiini u,nukleii
simgeleie oitak baglilik uuygulaii (uiuuens, 2u12: 14S) olaiak tanimlamak
mmknui. Buiaua topluluk yeleii iin uegeii olan oitak simgelei ve bu
simgeleiin toplum yeleii zeiinue bii otoiite olu,tuiuyoi olmasi onemli
bii husustui. Nilliyetilik ilkesinuen yola ikaiak ulus uevleti ue, bii toplu-
mun yoneticileiinin ba,aiili bii ,ekilue, ,iuuet aialaii aiasinua sayilmasi
mmkn olan oiuu ve polis kontioln tek elue toplauiklaii ve bu gc
siyasi iiaueyle beiabei kullanmalaii (uiuuens, 2u12: 144) olaiak
tanimlamak mmknui. 0lus uevlet insanlaiin kenui gelecekleiini milli-
le,tiiilmi, politik mekanizmalai ve kuiumlai eievesinue beliileuikleii bii
uevlet mouelini ifaue etmekteuii. Feoual yapiuaki sosyal ve siyasal bii
yapilanmauan meikeziyeti ozellikleii agii basan bii siyas yapilanmaya
gei,in bii uigei aui olan ulus uevlet ayni zamanua ayni uili konu,an, ayni
soyuan gelen, ayni uine mensup, ayni kltie ve taiih gemi,e sahip, oitak
u,mani veya u,manlaii bulunan bii insan toplulugunu ua ifaue etmekte-
uii (Cebeci, 2uu8: 24). Nilliyetilik fikiinin ve ulus uevlet anlayi,inin Aviu-
pa'ua top yekn ba,ta sosyal olmakla beiabei, ekonomik, siyasi, askeii ve
uemogiafik gibi uaha biiok konuua uegi,meleie ve kiiilmalaia zemin
haziilauigini soylemek mmknui. Aviupa'ua meyuana gelen bu uegi,im
izgiinuan en ok etkilenen uevletleiuen biii ue, ozellikle Aviupa'nin ile-
iine kauai topiaklaiini geni,letmi, olan 0smanli olmu,tui.
Baha onceuen ue ifaue euiluigi gibi, XX. yzyila gelinuiginue Balkan
milletleii iomantizm ve milliyetilik akimlaiinin etkisiyle ve Aviupa uevlet-
leiinin ki,kiitmasiyla yava, yava, 0smanliuan ayiilaiak bagimsizliklaiina
kavu,mu,laiuii. Siniilaii Aviupali uevletleice izilmi, yeni Balkan lkeleii
milli kimlikleiini yeniuen in,a euebilmek iin oitaaguaki siniilaiini yeni-
uen kazanmak hayali pe,ine u,m,leiuii (Akin; etin, 2u11: 66). Fakat bu
hayalleiin beueli, ba,ta Balkan toplumlaii olmak zeie 0smanliya ok pa-
haliya mal olmu,tui. Bu noktaua 0smanli yonetimi taiafinuan koiunmu,
olan uinsel kuiumlai, kuiulan uevletleiin hei biiinue siyasileiin elinue bii
Balkanlai'ua Bii Aiaua Ya,ama Klti
229
aia olaiak kullanilmaya ba,lanmi,tii. Bevlet yoneticileii homojen bii mil-
let olu,tuima gayietleiini, kenui halklaiina hakli gosteimek iin uinsel im-
geleii kullanmi,laiuii. Binsel faikliligin siyasi bii temel olaiak bu ,ekilue
kullanilmasi, geiekli goilugnue otekileie kai,i asimilasyonun ve etnik
temizligin yolunu ami,tii. XIX. yzyiluan gnmze kauai uygulanan bu
politika sebebiyle Balkanlaiua milyonlaia vaian olmlei meyuana gelmi,tii
(Akin; etin, 2u11: 66). Balkanlaiin iinue bulunuuklaii bu uuiumua, bu
siecin onemli bii payi vaiuii.

$BCABI $>N@>CTU !>AI>=A>@ N: $BCABI 2>;TVC>JT
ok yonl ve biiok ,ekilue tanimlanmasi mmkn olan kimlik kaviami,
bizim ne oluugumuz, kenuimizi nasil tanimlauigimiz, biiaz ua nasil
tanimlanuigimizla alakali bii uuiumuui. Kimlik bizi otekileiuen ayiian ve
bizi biz yapan uegeilei btnui. Bayat kai,isinuaki tutumumuz ve e,ya-
ya hkim olma biimimiz olaiak ua taiif euebilecegimiz kltile kimlik
aiasinua bu baglamua i ie gemi, siki bii ili,kiuen soz etmek mmknui.
Kimlik ve klti kaviamlaiinin oitak ifaue biimi olaiak ua taiif oluna-
bilecek kltiel kimlik, kullanuigimiz uil, inancimiz, milliyetimiz ve ue hangi
meueniyet uaiiesinue bulunuugumuzla ilgili bii uuiumuui. Neseleye bu
yonyle bakiluiginua, kltiel kimligin oitaya iki,i hem eviesel yani ui,
hem ue insani faktoileie bagliuii uemek kanaatimizce yanli, olmaz.
"Biz kimiz." soiusuna veiilecek cevap olaiak ua tanimlanmasi mm-
kn olan kltiel kimlik kaviami ayni zamanua kolektif bii anlam ua iei-
mekteuii. Bu yonyle kltiel kimligin feiui a,an, sosyal ve toplumsal bii
boyuta sahip oluugunu soylemek mmknui (Tacoglu vu., 2u12: 1947).
Ayiica feiuin, faikli ozellikleii ile te,kilatlanmi, insan topluluklaii iinue
ya,ayabilme kabiliyetine sahip olmasi, toplulugu feitte temsil ettiimi,tii
(Eikal; Baloglu, 1997: 174). Bu uuium kltiel kimligin ya,anilan toplum
ve onun uegeileiiyle ,ekillenuigini gosteimesi aisinuan onemliuii.
XIX. yzyilua ba,ta Aviupa ve aiuinuan yayilaiak tm unyaua etkisini
gosteimeye ba,layan iomantizm ve iomantik milliyetilik akimlaiinin etkisi
ile ulusal iuhun uyanmasi aiasinua onemli ili,ki bii vaiuii (obanoglu,
2u1u: 29; Ekici, 2u1u: 14-1S). Bu uonemue, ozellikle ulus uevlet anlayi,i ve
bu uuiuma bagli olaiak uevletleie kimlik kazanuiima abalaii neticesinue
yeni kimlik kuiamlaiinin oitaya iktigini goiyoiuz. Bu kimlik kuiamlaii
aiasinua 7%*,8%-*1+*92, yani veiili kuiam ile &8)2%$&2*0*92, yani in,aci kuiam
en uikkati eken kimlik kuiamlaiinuan ikisiuii.
Piimoiuialist goi,e goie uin, uil ve kan bagi gibi nesnel ogelei veiili-
uii ve ku,aktan ku,aga fazla uegi,mezlei. Piimoiuialist kuiamcilai, bii ulu-
sun ancak yukaiiua ifaue euilen bu temellei zeiinue vai olabilecegi goi-
,n kabul eueilei. Yine bu yakla,imin savunuculaiina goie, insan aile iin-
ue uoguugu gibi bii etnik topluluk iinue ue uogai (Tokei, 2uu9: 2). Bu yak-
la,ima getiiilen ele,tiiileiuen en onemlisi uegi,mezlik ilkesine yoneliktii.
Zlfiki Bayiaktai
2Su
Ba,ta goleie bagli kltileiaiasi ileti,im, asimilasyon politikalaii,
soykiiimlai gibi taiihte ya,anan olaylaiin bu uegi,mezlik ilkesiyle bagua,-
mauigini soylemek mmknui.
Kimlik kuiamlaiinuan bii uigeii ue in,aci yani &8)2%$&2*0*92 goi, ze-
iine kuiuluuui. Bizleiin ue, kimlik olu,umunua uaha tesiili oluugunu u-
,nugmz ve piimoiuialist goi,e kai,i olaiak oitaya atilmi, bu kuiama
goie kimlik, uogu,tan kazanilan bii kaviam olmamakla beiabei, kltiel,
taiihsel ve sosyal bii sie sonunua in,a euilebilmekteuii. Klti ueuigimiz
olgu, etnik siniilaia bagimli bii yapi uegiluii. Klti uegi,ebilii ve ayni za-
manua geli,eiek ogienilebilii bii sietii. Bu neuenleuii ki, bii etnik giu-
bun taiihi seiveni yine o giubun kltiel taiihiyle ozue,tii, uemek bii
yanilgiuan ibaiettii (Baith, 2u1u: 229).
unmzue, Balkanlai'uaki en byk soiunlaiuan biii ue faikli kimlik-
leie bagli kimlik ati,malaiiuii. Balkan halklaii aiasinua oitaya ikan kimlik
tanimlamalaiinua gemi,ten gnmze kullanilan en onemli olt; uil, etnik
koken ve iik uegil, uaha ok uin unsuiu olmu,tui (uokuag; Binei, 2uu7:
191). Bolayisiyla, Balkan cogiafyasinua vai olmanin en onemli ,aitlaiinuan
biii olaiak goilen milli kimlik meselesi bugn iin gnuemi hl me,gul
euen en onemli meseleleiuen biiiuii. 0zellikle 0smanli soniasi, piimoiuia-
list bii yakla,imla kenui milli kimlikleiini uaha ua beliiginle,tiimeye ali,an
Balkan milletleii, uygulauiklaii politikalaila cogiafi bolgeue yalnizla,maya
ve aikasinuan siyasi bii ikmaza uogiu yol almi,laiuii. uemi,te uzunca
asiilai bii aiaua ya,ama kltine sahip Balkan lkeleiinin bu uuiumu
aslinua biiaz ua kafa kaii,tiiiciuii. uemi,te kom,u olan, ayni mzikle co-
,up ayni agitla gozya,i uoken, benzei folkloiik ozellikleie sahip, benzei
uilleii kullanan, kaiue,e ve baii, ieiisinue bii ya,amin tauini asiilai boyu
ikaian bu milletleie ne olmu,tu ua bu kauai katliamlai ve olmlei patlak
veimi,ti. Aslinua soiuyu teisten ue soiabiliiiz. Nasil olmu,tu ua bugn
sava,an bu milletlei, 0smanli uoneminue baii, ieiisinue ya,ayabilmi,tilei.
0smanli, Balkan milletleii zeiinue ok ciuui bii tesiie sahipti. Bolgeye
0smanli hkimiyeti gelmeuen evvel kimlik ati,masi bolgeue etkinligini
gosteimekteyui. Bogomilist, Katolik ve 0itouoks kimliklei zeiinuen sien
sava,lai bolgeue byk bii huzuisuzluk neueniyui. Bolayisiyla Balkan-
lai'uaki sava,laia ve olmleie kimlik ati,malaii zemin haziilami,tii. Bu
baglamua Balkanlaiuaki bu sava,laia, bii ba,ka ueyi,le kimlik sava,laii
uemek ok ua yanli, olmaz. 0zellikle etnik bolnmelei yznuen meyuana
gelen ayii,mayla beiabei kltileiaiasi ileti,im kanallaii ciuui zaiai goi-
m,ti. Bu uuiumun uogal bii sonucu olaiak ua neieueyse ok kltillge
uon, aizusu en azinuan gnmz Balkanlaii iin ok yakin goinmemek-
teuii.

Balkanlai'ua Bii Aiaua Ya,ama Klti
2S1
!>AI>=A>@'L> $BCABI 2>;TVC>JT=L>= $WA;W@:A 4=;:K@>JOE=> /W@I (BAB
N: $WA;W@W=W= 8=:CB
Balkan toplumlaiinin faikli uini, etnik ve kltiel e,itlilikleiine iagmen bii
aiaua ya,ama tecibesine fazlasiyla sahip oluugu biliniyoi. Fakat uzun s-
ien etnik ve uini ati,ma oitamlaii bu toplumu olu,tuian unsuilai aiasinua
ozellikle son uonemue ciuui kiiilmalaia neuen olmu,tui. Bolayisiyla bolge
toplumlaii aiasinua yeniuen uiyalogu ve empatiyi canli tutmak auina ge-
mi, uonemleiue bolgeue biile,tiiici bii unsui olan Tik uili ve Tik klt-
ine uolayisiyla ua klti uiplomasisine yeniuen bii misyon u,mekteuii.
0smanli miiasini payla,an ve ulusal bagimsizliklaiini kazanmi, lkelei
yeniuen bu gelenegi u,nmek zoiunuauiilai. Bunun u,nlmesinin ne-
ueni gemi,i yeniuen canlanuiimak uegil; gelecegi uaha ya,anilii ve baii,il
kilmak iinuii. Tike ve Tik klti bolge iin oitak kltiel bii miiastii.
Tik klti zeiinuen oitak bii Balkan meueniyetini olu,tuian bolge top-
lumlaii iin bu miias ayni zamanua gemi,leiinin hatiiasi niteligini
ta,imaktauii.
Balkanlai'ua ya,anan kltiel kimlik kiizleiin temelinue baskin klti-
leiin iktiuai mcauelesi yatmaktauii. Balkanlai genel olaiak ele alinuiginua,
bu topiaklaiua hei ulusun kolayca baiinabilecegini soylemek ok kolay
uegiluii. Ziia uaha onceuen ue ifaue euiluigi gibi, i ie gemi, etnik bii yapi,
kati ve u,manca bii milliyetilik anlayi,i, ui, gleiin bolgeye muahalesi
ve ekonomik geii kalmi,lik bu bolgeue tutunmayi hei zaman zoila,tiian
ba,lica etkenlei olmu,tui. Zaten taiihsel ueneyimlei gosteimi,tii ki Balkan-
lai, hkim bii otoiitenin altinua olmauan hei zaman kaima,anin ve uzen-
sizligin ba,kenti olmu,tui. 0smanli gemi, uonemleiue Balkanlai'uaki bu
otoiite bo,lugunu uoluuimu, ve bolgeueki ati,malaia son veimi,tii. 0s-
manli uonemi ieiisinue bu bolgesel kimlik ati,malaii yeiini baii,a ve
uyuma biiakmi,tii. nk gl bii otoiitenin oitaya ikaiacagi sonu sa-
uece baii, ve istikiai uegil, ayni zamanua bii aiaua huzui iinue ya,ama
atmosfeii olmu,tui. 0smanli kltiyle, ya,am biimiyle bu topiaklaia
nizam-i alem ustuiuyla uzen ve kalici bii istikiai oitami heuiye etmi,tii.
Balkanlai'ua bu kauai etnik ve uin yapiya iagmen 0smanli Bevleti g-
c, aualeti ve ho,gois sayesinue bolgeyi asiilaica kontiol etmi,tii. Bu
uuiuma paialel olaiak, 0smanli kimligi Balkanlai'ua oitak bii st kimlik
olaiak benimsenmi,tii. Bu uuium sauece st ve baskin olan kltin be-
nimsenmesi olaiak algilanmamaliuii. Egei uuium boyle olsayui, 0smanli
bolgeuen ekiluikten sonia ua Tik kltinn ue bolgeyi teik etmesi bek-
leniiui. Ama bu uuiumun aksine, Balkanlaiin neiesine giueiseniz giuin,
Tik klti uinamikleii ieiisinue yei alan uil, uin, mimaii, folkloi, mzik,
giyim ku,am, yeme ime gibi ya,ama ait unsuilaiin bolgeue hl canli bii
,ekilue ya,atiluigina ,ahit olunabilmekteuii (Alpaislan, 2uu8: 4-S; Alp,
2uu9: 1S1). Bosna Beisek'te, Biivatistan'ua, Siibistan'ua, Bulgaiistan'ua,
Yunanistan'ua, Nakeuonya'ua ve uigei Balkan lkeleiinue Tik klti
Zlfiki Bayiaktai
2S2
mhinn izleiini iahatlikla takip etmek mmknui. Bu bolgeue gittiginiz
hei yeiue bizleii camilei, beuestenlei, meuieselei, klliyelei, ai,ilai, kop-
ilei, e,melei, keivansaiaylai (Reci, 2u11: S; Alp, 2uu9: 161) kai,ilai ve
aueta buialaiin Tik meueniyet uaiiesinue oluugunu gozlei onne seiei.
Bugn Bo,naka'ua, Siipa'ua, Biivata'ua, Ainavuta'ua ve uigei Bal-
kan uilleiinue binleice Tike kelime gnlk ya,amua kullanilmaktauii
(Beijaj, 2u1u: 992-99S; Reci, 2u11: 2-6). 0smanli klti bu uonemue
Balkan lkeleii zeiinue kltiel aiuan baskin konumuauii; ancak uigei
milletleiin kltileiinuen e,itli unsuilai ua Tik kltine giimi,tii. Bei
klti yabanci kltiel ogeleii kenui bnyesine kataiak ve uon,tieiek
zenginle,mi,tii (0zuemii, 2uuS: 1u1). XX. yzyilin ba,laiina kauai Balkan-
lai'ua bii uevlet uili olma ozelligini ta,iyan Tike, bu cogiafyaua tm top-
lumlaica kabul goien bii ileti,im unsuiu olmu,tui. unlk ya,amlaiinua
Tikleile uevamli ileti,im ve etkile,im halinue bulunan Balkan halklaii
Tikeyi ogienmi,leiuii. Yonetene uuyulan saygi ve ileti,im ihtiyacinuan
kaynaklanan bu etkiyle beiabei Tik uiline ve kltine ait unsuilai za-
manla uigei kltileiue etkisini gosteimi,tii. Tike sauece gnlk ko-
nu,ma uiline uegil; bu halklaiin folkloiuna, halk euebiyatina ve yazi uilleii-
ne kauai etkili olmu,tui (Alpaislan, 2uu8: 72; Basan, 1997: S)
Tike bu baglamua Balkan milletleii aiasinua ua bii st uil olaiak be-
nimsenmi,tii. Bem zenginligi hem ue yonetenin uili olmasi sebebiyle Tik-
e, 0smanlinin Balkanlai'ua hkm siug uonemleiue bii saygin uil ola-
iak Balkan milletleii taiafinuan ilgi goim,ti (Xhanaii, 2u12: S-7). Saygin
kltin ta,iyici olan saygin uil Tike, Balkan milletleiini biibiiine kenet-
leyeiek oitak bii Balkan halk kltinn olu,masina zemin haziilami,tii.
uemi, uonemleiue Tik uili ve klti, Balkanlai'uaki kimlik
ati,malaiinin son bulmasina zemin olu,tuimu, ve yine bu oitak klti ve
uil zeiinuen baii,in ve huzuiun yeniuen tesisi noktasinua onemli bii aktoi
olmu,tui.
Buiaua bii hususa aiklik getiimeue fayua vaiuii. 0 ua bu uonemue
ya,anan kltiel entegiasyonun 0smanli kltine ve uiline tabi olunaiak
asimileye ugiamak olaiak algilanmamasiuii. nk 0smanli uoneminue
ya,anagelen kltiel entegiasyonun tam anlami, Balkan milletleiinin bii
uyum ieiisinue, ozelue kenui kltileiini, genelue ise oitak Balkan klt-
ine tabi olmalaiiuii. Yoksa buiauaki entegie ifauesinuen tabi olmak an-
lami ikaiilmamaliuii. Zaten Balkan milletleiinin kenui milli uegeileiini
koiumalaii ve gnmze kauai ya,atmalaii bunun en gzel kanitiuii.

3E=HX
Tik uili ve klti yzyillai boyunca Balkan uilleii ve kltiyle etkile,im
ieiisinue olmu,tui. 0zellikle 0smanlinin Balkanlai'ua hakimiyet kui-
masiyla beiabei bu gl uevletin uili ve klti, Balkan halklaii taiafinuan
bii piestij uili ve klti olaiak kabul euilmi,tii. ul uevlete uuyulan
Balkanlai'ua Bii Aiaua Ya,ama Klti
2SS
saygi ve gven neticesinue yine Tik uili ve klti, Balkan halklaii
aiasinua bii st Balkan kimliginin olu,masinua etken bii iol oynami,tii.
Balkanlai'ua Tike ve Tik klti, faikli etnik guiuplaiin oitak noktaua
bulu,tuklaii gvenli bii liman olmu,tui. Bu baglamua 0smanlinin iki gov-
uesinuen biii olan Balkanlaiin, uil bilimcilei, klti taiihileii ve ue ozellik-
le halk bilimcilei taiafinuan ok yonl olaiak ele alinmasi geiektigi geiegi
uikkatleiuen kamamaliuii.
0smanli cogiafyasinin hangi noktasi zeiinue uuiuisak uuialim oiaua
mutlaka 0smanli ho,goisnn faikliliklaiin hamisi oluugunu goiiz.
Faikliliklai bu baglamua 0smanli cogiafyasinua, biibiiiyle uyum iinue olan
bii gokku,agi goinm seigilemi,tii. unmz Tikiye Cumhuiiyeti,
Balkanlai'ua asiilai boyu uzen ve istikiai saglami, olan gl ve geleneki
bii impaiatoilugun miiasisiuii. Bu miias, taiihin ve kltin giueiek uaha
onemli hale geluigi gnmz unyasinua uaha ua sahiplenilmesi geieken
bii uegeilei btnui.
uemi,e uayali kokl baglaiimizin oluugu Balkanlai, bugn iin bile
Tik klti ve uilinin canli bii ,ekilue ya,atiluigi bii sahauii. 0smanlinin
bolgeuen ekilmesinuen sonia bile Tik klti ve uiline uuyulan ilgi, bu
bolge ile yeniuen temasa gemeue gen Tikiye'nin elini glenuiimekte-
uii. Balkanlai, 0smanli hinteilanui olmasi, Tikiye'nin Aviupa'ya ailan
kapisi olmasi, kltiel ve taiihi baglaiimizin olmasi sebebiyle gnmz
Tikiye'si iin stiatejik bii sahauii.



$>O=>IX>
AKIN, Batice; Batice ETIN (2u11). "0smanli Nillet Sisteminin Balkanlai'ua Etnik
Kimlikleiin 0lu,masinuaki Rol", 61+&1)+1%:-1 ;9+1, <(-()*/(2* =+>9+1%1%193
?'$)@$ A(,78B/>, #(C+*.+(%*, Bkie,, Romanya, 1-1S Kasim: 2uu6, IRCICA, Is-
tanbul: S1-66.
ALBAYRAK, $enol (2uuS). 68D8,8+*B, 0( 689)1 E*+*9(9*, Emie Yayinlaii, Istanbul.
ALu0L, Bseyin (2u1u). "Neueniyetlei Ittifaki ve Kltileiaiasi Biyaloga Islam
Taiihi Aisinuan uenel Bii Baki,", 6*%+*&2( F1G1,1 E$+2$%$ 0( H8GDI%$, 0nc
Basimevi, Ankaia: 1S-27.
ALP, Suat (2uu9). "Balkanlai'ua 0smanli Bonemi Nauui Klti Niiasi", <*++* J8+&+8%,
S. 84: 1S1-161.
ALPARSLAN, $enol (2uu8). 689)1:-1 #$%& E$+2$%$)$) ;B+(%*, uenel Kuimay Ata,e ve
Benetleme Ba,kanligi Yayinlaii, Ankaia.
BARTB, Fieuiik (2uu1). K2)*& L%>7+1% 0( A3)3%+1%3M E$+2$%(+ J1%&+3+3.3) #87+>,91+
N%D1)*B19/8)>, ev. Ayhan KAYA, Seua u0RKAN, Baglam Yayincilik, Istanbul.
CEBECI, Kemal (2uu8). "Kieselle,me Baglaminua 0lus Bevletin Egemenlik uc-
nn Bon,m", A1/3G21/ O(%D*9*, S. 71: 2S-S9.
0BAN0L0, 0zkul (2u1u). H1+&C*+*,* E>%1,+1%3 0( P%1G23%,1 FI)2(,+(%* #1%*Q*)(
L*%*G, Akag Yayincilik: Ankaia.
Zlfiki Bayiaktai
2S4
0LAK Kamil; Numan ELIB0L (2u11). "Balkanlai'ua Biilikte Ya,ama Tecibesi:
Rusuk 0inegi", 61+&1)+1%:-1 ;9+1, <(-()*/(2* =+>9+1%1%193 ?'$)@$ A(,78BR
/>, #(C+*.+(%*, Bkie,, Romanya, 1-1S Kasim: 2uu6, IRCICA, Istanbul: S1S-
SS1.
BER}A}, Auiiatik (2u1u). "Ainavuta Tike Bil Ili,kileii", E1921,8)> K.*2*, O(%D*R
9*, vol. 18S: 991-996.
EKICI, Netin (2u1u). H1+& 6*+D*9* O(%+(,( 0( ;)@(+(,( FI)2(,+(%*, ueleneksel
Yayincilik, Ankaia.
ERKAL Nustafa E.; Buihan BAL0L0 (1997). P)9*&+87(-*& A89/8+8S* AIB+$.$, Beigh
Yayinevi, Istanbul.
uIBBENS, Anthony (2u12). A89/8+8S* E391 J1&12 K+(G2*%(+ 6*% L*%*G, ev. 0lgen Yiluiz
BATTAL, Siyasi Kitapevi, Ankaia.
u0KBA, Bilgehan Atsiz; Aslihan BINER (2uu7). "Balkanlai'ua Bil ve Kimlik", 61+R
&1)+1% K+ E*21C3, Bil ve Euebiyat, C. III, vaui Yayinlaii, Ankaia: 119-222.
BASAN, Bamui (1997). <1&(-8)/1 0( E89801 #$%&+(%*)-( E>++1)3+1) P219IB+(%* 0(
O(/*,+(%, Tik Bil Kuiumu Yayinlaii, Ankaia.
INALCIK, Balil (19S4). "0ttoman Nethous of Conquest", A2>-*1 T9+1,*@1, No: 2: 1uS-
129.
KARPAT, B. Kemal (1992). "Balkanlai", #$%&*/( O*/1)(2 U1&V3 ;9+1, P)9*&+87(-*9*, C.
S, Istanbul: 2Sb-S2c.
K0TL0, Sacit (2uu7). <*++*/(2'*+*& 0( K,7(%/1+*B, F$B/3+3)-1 61+&1)+1% 0( N9,1)+3
O(0+(2*, Istanbul Bilgi 0niveisitesi Yayinlaii, Istanbul.
NANTRAN, Robeit (1992). N9,1)+3 ;,71%128%+>.> #1%*Q*, ev. Seivei TANILLI, Say
Yayinlaii, Istanbul.
NAZ0WER, Naik (2uu1). #Q( 61+&1)9, Phoenix Piess, Lonuon.
0R0, Zlkf (2u11). 61+&1)+1%-1 N9,1)+3 <*%193 0( =+>9'>+>& W(%'(0(9*)-( 61+&1)
#$%&+(%*)*) E*,+*& 0( FI)(2*, A8%>)+1%3 E89801 0( <1&(-8)/1 X%)(.*, Sakaiya
0niveisitesi, Sosyal Bilimlei Enstits, Kamu Yonetimi Anabilim Bali
(Yayinlanmami, Boktoia Tezi).
0ZBENIR, Nebi (2uuS). "Nakeuonya Folkloiu Bakkinua Iki Kitap", O$)/1 H1+&C*+*,*
W1+3G,1+1%3 #1%*Q*, Baz: ulin 0gt EKER, N. 0cal 00Z, Nebi 0ZBEIR, Nilli
Folkloi Yayinlaii, Ankaia: 1u1-1u7.
RECI, $eyla (2u11). 68G)1&'1-1 E>++1)3+1) #$%&'( E(+*,(+(% 0( 6>)+1%3) O(.(%+()R
-*%*+,(9*, Zenica 0niveisitesi, Tik Bili ve Euebiyati Bolm (Yayinlanmami,
Bitiime Tezi).
SL0ANE, William N. (1987). 6*% #1%*Q Y1C8%12>01%3 61+&1)+1%, ev. Sibel 0ZB0RAN,
Sie Yayinlaii, Istanbul.
TAC0L0, Tuga P0YRAZ; ulay ARIKAN; uem SAIR (2u12). "Bo,nak uomen-
leiue uo ve Kltiel Kimlik Ili,kisi: Fevziye Koy 0inegi", #>%&*9Q A2>-*(9,
vol. 71: 1941-196S.
T0B0R0vA, Naiia (2u1u). 61+&1)+1%:3 #1Q1//$+ K2,(&, ev. Bilek $ENBIL, Ileti,im
Yayinlaii, Istanbul.
T0KER, Nehmet $evki (2uu9). K2)*& <*++*/(2'*+*& A8%>)+1%3 0( 6*%+(G,*G <*++(2+(%,
Beykent 0niveisitesi, Sosyal Bilimlei Enstits, 0luslaiaiasi Ili,kilei Anabilim
Bali (Yayimlanmami, Yksek Lisans Tezi).
XBANARI, Linuita (2u12). "0smanli Balkana 'Elveua Rumeli' Beui, Ama Balkanuaki
Billei Tike Kokenli Sozckleie 'Elveua' Bemeui", Balkan 0zel Sayisi, <82*V
P&1-(,*, Istanbul: S-12.