FATH SULTAN MEHMED

Kltr dnyas" - Menk"beleri - #iirleri

Hilmi Yceba$
Genel Daft"t"m
DERGH KTAPILIK A. #.
Ankara Cad. Nu. 85 SRKEC - ST.
Memleket Yay"nlar" : 2
Kapak Dzeni: Selim Ya%mur
Dizg i- ve Kapak Bask"s": Emek Matbaac"l"k Ltd. #ti. - ST,
HLM YCEBA#
FATH SULTAN MEHMED
Kltr dnyas" - Menk"beleri - #iirleri
MEMLEKET YAYINLARI
P. K. 1240 STANBUL
1. BASKI : May"s 1981
Bu kitab"n btn yay"n haklar" Memleket yay"nlar"na aittir.
Fatih'in Tu%ras" (imzas")
BALARKEN
Gkten, inip bu mlkii mekn eyledikte o
Tarih syleyip dedim: Alt"n be$ikte o &.
Arif Nihat ASYA
FATH'N HAYATINA TOPLU BR BAKI"
FTH'N DO*UMU
30 Mart 1432de Dnya Tarihinin en byk devlet
adamlar"ndan yce insan, stanbul fatihi ve kinci
Murad "n o%lu ikinci Sultan Mehmed Edirnedeki eski
sarayda dnyaya gelmi$tir.
Tarihiler, Fatih Sultan Mehmed " do%umunu
$yle anlat"rlar:
Hicr 835 y"l" Receb inin 26/27nci ve Mildi
1432 y"l" Mart mm 29/30ncu gecesi ve bir pazar gn-
nn seher vaktinde ki gne$ Arslan burcunda idi.
kinci Sultan Murad"n, Sinop Hkmdar" sfendiyar
Bey k"z" Hatice Hm hatundan bir o%lu dnyaya gel-
di. Baba sabah namaz"n" k"lm"$, seccadesinde Kur an
okuyordu; sre-i Muhammedi bitirmi$, sre-i Fethe
ba$lamak zere idi. Bir o%lu dnyaya geldi%i mjde-
sini verdiler. Gen adam, henz 27 ya$"nda idi. kinci
o%lunun geli$ini gzleri sevin ya$lar"yle dolarak kar-
$"lad":
Ravza-i Muradda bir gl-i Muhammedi at"&.
dsdi.
O tarihte henz iki ya$"nda olan byk o%lunun
ad" Aleddin idi.
Sultan Murd, vzerrun, ulemn"n haz"r bulun-
7
du%u bir meclisi lide, iki rek at namaz k"ld"ktan son-
ra kollar"na verilen kundak iindeki masumun kulak-
lar"na, tekbirler ve ezanlarla ad"n" er kere Meh-
med diye seslendi ve:
Bu $el"zde Mehmedimin kudumu $nma le-
me glb" meserret sa"ls"n&, dedi.
Edime saray"ndan Bursaya, Manisay a Amasya-
ya, Anadolu'nun ve Rumeli'nin vlilerine ve sancak
beylerine, Rumeli'ndeki ak"nc" sancak beylerine atl"
ulaklar gnderildi ve yedi gn, yedi gece donanma ve
$ehryin emredildi.
kinci Murad a bu yeni do%an $el"zde, kaybetti-
%i, gerekten ok sevdi%i insanlar" sanki ona geri ge-
tirmi$ti. Kaybetti%i byk insanlar"n ba$"nda Mev-
lid yazan Sleyman elebi ile Emir Sultan hazretle-
ri geliyordu. Onlar"n dnyadan ayr"l"p ebed hayata
gmeleri ile sanki etraf"nda korkun bir bo$luk a"l-
m"$t". Bu s"rada kk $ehzadesi Mehmedin dnyaya
gelmesi onun iin teselli oldu.
Kaybetti%i byk insanlar"n bo$lu%unu doldur+
inak umuduyle onun ok iyi yeti$mesi iin daha ilk
anda karamu vermi$ti. #ehzadenin terbiyesi be$ikten
ba$l"yacakt". Bunun iin Ankara'n"n solfasol kynde
mridleriyle tam ziraat ve sanat bayat" ya$ayan Hac"
Bayram'a bir nme yazd". Nmeyi atl" ulakla Ankara -
ya gnderdi. Hac" Bayram-" Veli, kinci Murad" her ba'
k"mdan bilhassa ahlki bak"mdan takdir etti%inden
iste%ini yerine getirmekte acele etmi$ti.
T"ptan anlad"%" gibi di%er ilimlerde de ileri merte-
bede olan AK#EMSEDDNi Edime saray"na gnder '
meye karar verdi.
Ak$emseddLn mr$idi Hac" Bayrm-" Veli taraf"n-
dan hemen yola "kar"lm"$t". Padi$ah taraf"ndan hu-
zura kabul edip iltifatlar edilmi$ti. De%erli bir hekim
8
olan Ak$emseddin $ehzadeyi hemen grmek istedi%i-
ni bildirmi$, ocuk be$i%i iinde byk salona getiril-
mi$ti. Bir ay k"rk gnlk civar"nda olan bebe%i s"k"
bir muayeneden geiren Ak$emseddin mjdeyi ver-
mi$ti.
Allah sizi sultanumuza ve devletmze ba%"$la-
sun mkemmel bir ocuk demi$ti.
ilveten:
Vcuta ve zekca pek stndr diye eklemi$ti.
kinci Murad byk hkmdarlar"n yeti$melerin-
de de%erli terbiyecilerin oynad"klar" rol iyi biliyordu.
Tarihinde isim b"rakm"$ Trk hkmdarlar" da hep
iyi e%itimciler taraf"ndan yeti$tirilmi$lerdi. Kendisiyle
sohbet ettike Ak$emseddine o%luna mnevi bir des-
tek olp"a yolunda gveni peki$iyordu. Ak$emseddin
zaman" geldike faydalan"lacak hocalarla birlikte
muhte$em byk bir insan"n, yeti$mesinde en byk
rol oynayacakt".
FETH MJDECS BYK VEL
Byk $eyh (+) Hac" Bayram-" Veli Edirneyi ziya-
_{) Hac" Bayrm-" Vel Hazretleri, her zaman ker-
metleri zahir bir Allah Velisldr.
Ne vakit Ankara tariki ile Konyaya gidecek olsam
mutlaka Trbe-i #erifine gider, kap"s"n"n e$i%ine yz sre-
rek n"h<myetine iltica ederim.
Benim gibi daha pek oklar", onun manevlytmdan is-
timdat etmi$lerdir.
Atatrk dahi, byk taarruzdan evvel, btn bir gece,
iki eli ile $ebkesine sar"iar<k, ondan yard"m istemi$.
Hac" Bayrm-" Veli kimdir?
Bunu biraz tzah etmek icb eder, bu sretlc onl" tan"-
mayanlarda, belki bir intibah husule gelmesine yard"m et- .
mi$ olurum.
9
r e t etti%i zaman Fatih henz be$ikte idi. Sultan Mu-
rad, Ak$emseddin, Hamza bey ve iki pa$a sarayda
byk salonda Bizans tarihilerinin tarihlerinden k"-
s"mlar okuyorlard". Byk Velinin sohbet meclisinde
idiler. Hnkr v e tekiler kendilerini mnevi bir kur-
may heyeti toplant"s"nda hissediyor gibiydiler. kinci
Sultan Murad, Hac" Bayram-" Vel ye #eyhim, bize
lz"m olan stanbul u almak in byk babam Y"l-
d"r"m Beyaz"t, Amcam Musa elebi, ben dahi iki defa
muhasara ettik, felek yr olmad" demi$ti.
Byk $eyh $yle cevap verdi: .
Beyaz"d han, Amcan"z ve sizin ku$atman"z za-
man"nda elden gelen yap"lm"$t"r. Amma fele%in yar
Hac" Bayram, Ankara'n"n ubuksuyu konar"nda Sol-fa-
aol kynde 753 (h.) senesinde do%mu$, Koyunluca Ah-
met& isminde bir kylnn o%ludur, as"l ismi Numanad"r.
Hayata, ilimle kar"$m"$ ve fevkalde olan istidad ve eh-
liyeti ile Ankarada Melike Htnsun yapt"rm"$ oldu%u
Kara Medresemin mderrisli%ine ta yln edilmi$tir, bu med-
reseler birer niversite hkmnde idiler.
Hac" Bayram, ilimde edindi%i kudretle pek tabi olarak
hakikat-" Muhammediyeye meyi et"ni$ ve tasavvuf ilmi-
ni Anadoluya getiren Bbu Hmid-i Aksarayi yani Bursa -
da bir mddet yerle$en Somuncu Baba?-ya intisab eylemi$
ve nil"yet #am a gelip Emeviyes eamiinde bir hcrede
senelerce kapanm"$d"r.
Dal"a sonralar" Ankaraya gelmi$ ve orada talipleri ir-
$ada ba$lam"$t"r. Bu esnada. Osmanl" Pdi$h" Sultan Fatihin
Sabas" Sultan 2. Murd idi. Hac Bayram1& ona ga.Jnz etdi-
.ler. Hkmdar" tehdid edecek bir tarafdr oklu%undan
bahs ederek, izlesini tavsiye etdiler.
Sultan Murd, Hac" Bayram& getirmek zere bir avu$
gnderdi ve zincire vurulup getirilmesini emr etdl, avu$ An-
karaya vs"l oldu%u zaman, Hac" Bayram da atla $ehirden
"km"$d". Yolda sel<mla$d"lar, avu$ nereye gitdi%ini soran
Hazrete:
Burada Hac" Bayram adl" biri varm"$, onu zincire
10
olmay"$", vaktin tamam olmayu$ undand"r. Konstan-
taniye de eskili%in sa%lamlu%u vardur. Hiyle ve hud a
dahi, bu gn grm$lkden gelr.. Bylece btn
bu ku$atmalar hatal" olmu$dur&..
Hadiste buyuruldu%u gibi, Bizans al"nacakt"r
dedi. Ama bunu bir fke i$i yapmamak gerekir. Bi-
zans ile bir illetmi$ gibi me$gul o l a s " z j
Byk vel mecliste bulunanlara:
Ayasofya, cami olacakdur& Kk Ayasofya, Ho-
ra, Kariye, kemer civar"ndaki kilise ve dahi bir okla-
r" cami olacakdur ikinci Murad fetih gerekle$mek
vurup Edirne'ye gtrme#e geldim.
Dedi, Hac" Bayram:
O adam benim, i$te boynum, zincir vur, gidelim.
Dedi. avu$:
=Aman Sultn"m, yanl"$ inha etmi$ler, ben. size zincir
Turamam.
=Olmaz iiLtila"nrin fermam yerine gelmelidir.
Edirneye var"p huzra girdikleri zaman, Sultan Murd,
Hac" Bayram" grnce, itizar eyledi ve kendisine iltifat
ederek, mridlerini btn vergilerden muaf tutdu, bunu du-
yanlar da Hac" Bayrama. mrid oldular.
Sultan Murd, Hac" Bayram'a mektup yazarak, mrid-
lerinin ka ki$i oldu%unu sordu, Hac" Bayram ertesi gn
Ankara dvrmda. bir yere gadir kurup hepsini oraya da'vet
etdi ve ad"rdan "k"p:
Bana mrid olanlar" bugn Allah yolunla kurbn
edece%im, birer birer ad"ra gelin.
Dedi ve ieriye giren bi,r kad"nla bir erke%i al"koyarak
evvelden, haz"rlanm"$ bir koyunu kesdi, kam ad"rdan d"$a-
r"ya akmca, btn o muazzam kalabal"k:
Hazrete cezbe galebe etmi$dir.
Diye dar"na da%"n oldular. Bunun zerine Hkmdara
$u cevab" gnderdi,
Benim br buuk mridim vard"r.
Milliyet: 5/8/1908 ULUNAY
11
zereymi$ gibi heyecan iindeydi. Birden yerinden
kalkt" ve Hac" Bayramm iki eline sar"larak:
Efendi hazretleri... dedi. Btn durumu, olup
bitenleri bizden iler bilirsz. Muhasara gayretleri-
miz dahi bilirsz. Allah da bilr, peygamberlerimizin
emirlerine uyar"z. Bize tevecch edilm$dr bunun
iin elvirsenz de yard"munuzla Kayser $ehrini alsak
ehl-i slm dal"i bu Bizans bels"ndan kurtul a..
Hac" Bayram Hnkrm ricas" kar$"s"nda hissedi-
lir bir s"k"nt" iinde kalm"$t". Buna ra%men, cevab" ge-
cikmedi:
Hnkr"m, siz Konstantaniyeyi alam"yacaksu-
nuz.& oras" almacakd"r, bunu ben dahi gremiyece%im,
oras" $u be$ikte yatan ocuk ve bizim Ak$emseddin.
taraf"ndan al"nacakt"r.
Bunun zerine ikinci Murad veliye dnerek Bu
mjdenizle dnyaya $imdi do%mu$tur dedi. Byk
ermi$ Hac" Bayram bu istihrac" ile stanbulu Meh-
med elebi ile Ak$emseddinin alacaklar"n" mjdele-
mi$ti.
II. Sultan Murad, daima $ehzadesini bu mjdenin
"$"%"nda de%erlendirmi$ ve bu telkinlerle e%itim ve ge-
li$mesini sa%lamaya al"$m"$, Ak$emseddin'in zel
e%itimini ve devrin byk limlerinden %renimini
sa%lam"$t"r.
"EHZADE MEHMED'N YET"MES
Kendisine Mehmed elebi denilen $ehzade, iki ya-
$ma geldi%i zaman ola%anst bir zek ve kavrama,
gcne sahip bulundu%unu ortaya koymu$tu. Hoca-
s"na sordu%u sorularla hemen her$eyin asl"n" %ren-
mek istiyordu. Onun grn$le, $ekille ilgisi yoktu.
Her$eyin grn$nden aslma esas"na inmek istedi%i
12
anla$"l"yordu. Byk salonda ba$ta hocas" Ak$emsed-
din oldu%u halde (i ya$"nda dualar okumaya ba$la-
t"ld". K"sa bir zamanda Kuran'" bitirebilece%ine hk-
medenler hi de mbal%a etmemi$lerdi.
Daha ocuk denilecek ya$dayken Arapay" ve
onun yan"nda Farsay" %renmi$ti. Bu dillerin yard"-
m"yle edebiyata merak sarm"$t". leride -Avut mah-
1as"yla divan edebiyat"nda yerini alarak de%erli bir
$air bylece filizlenmeye ba$l"yordu.
Mehmed elebi, eski Yunan, Ltin, Frans"z ve
talyan dillerine de Farsa ve Arapa kadar merak sar-
m"$t". Zaman"n btn bilgilerini elde etmeye kararl"
tutumunu Ak$emseddin ok iyi idare etmesini biliyor-
du. Her$eyi $ehzadenin e$siz say"labilecek bir $ahsiyet
btnle$mesine sahip olmas" iin dengeli tutuyordu.
Felsefe ve Fizik gibi ilimlerden de nasibini almasm"
sa%l"yordu.
#ehzade devrin byk limlerinden %renim g-
ryordu. nce Molla Grni sonralar" Molla Hsrev
ve Hocazde gibi de%erli hocalardan dersler ald".
kinci Murad, Mehmed eiebi'nin e%itim i$lerine
en ufak mdhalede bulunmuyordu. Ama arada bir
M k $ehzdesini yokluyordu. Bir aral"k onun ileride
ilim adam" olarak kalmas" endi$esine kap"lmaktan
kurtulamad". Hnkr endi$esini k$emseddine son
derece nzik bir dille at". Bunun zerine Ak$emsed-
din Bunun dahi zaman" gelecektir& kar$"l"%"n" verdi.
Ak$emseddin kk $ehzdeyi idre i$lerinin or-
tas"na itmekten ekinmekle beraber s"ra geldike iyi
bir hkmdrm halk" anlamas" gerekti%ini sylyor,
nk halk, Allah a hkmd<vdan daha yak"nd"r.
Halkedici, onlar" hkmdra emnet etmi$tir. Emane-
te h"yanet etmek Allah'"m"z"n emirlerine kar$" gelmek
olur diyordu.
13
#ehzade Mehmed, yaln"z ilim yolunda ilerlemek-
le kalm"yordu. ok iyi binicilerle yar"$acak kadar ata
biniyor, kendisine gre yap"lan yay ve k"l"c" maharet-
le kullan"yordu.
Kk Vali
kinci Murad bir ak$am yats" namaz"n" beraber
k"lmalar" iin Ak$emseddin i Byk salona dvet etti.
#ehzadesi Mehmet elebiyi Manisaya vli gnder-,
mek niyetindeydi. Durumu belirttikten sonra Siz da-
hi ne yolda d$nrsnz? diye sordu.
#ehzade Mehmed elebi on ya$ma gelmi$ti. Bir
yandan tahsiline devam ederken bir yandan vli ola-
rak en nemli vilayetlerden birinin ba$"nda bulunma-
s" da elbette ki idarecilik bak"m"ndan esasl" bir tahsil
yerine geecekti. Hocalar" da beraberinde olduktan,
sonra Hnkr m d$ncesinin gerekle$tirilmesi ye-
rindeydi.
kinci Murad, Ak$emseddinin d$ncelerini iyice
dinledikten sonra duydu%u memnuniyeti trl sz-
lerle belirtti. Bylece $ehzade Mehmed elebinin Ma-
nisa valili%i bir yats" namaz"ndan sonra kararla$t"r"l-
m"$ oldu.
14
1444'cie Manisa'dan Edirneye a%r"larak sa%l"%"mda o%lu-
mun padi$ahl"%"m greyim diyen babas"n"n emre tabta
oturtuldu%u zaman, yeni nvan" ile II. Sultan Mehmed Hai",
henz on iki ya$"nda bir ocuktu.
15
HOCALARIN ELNDEK
MEHMED ELEB PD"H OLUYOR
kinci Murad yirmi y"l sren saltanat" $"ras"n-
da hemen hi rahat yz grmedi%ini, her balc"mdan
yoruldu%unu d$nyordu. #ehzadeli%inde Amasya
valili%i yap"p sap"k #eyh Bedreddin isyan"n" bast"rm"$-
t". 18 ya$"nda tahta "km"$, Timur hareketinden sonra
ikinci fetret devri ba$lam"$t". Bu karga$al"%" ortadan
kald"r"nca da d"$ d$manlar harekete gemi$ti. Ken-
disini fazlas"yle yorulmu$ hissediyordu. O%lunu kendi
yerine tahta geirmek karar" iyice kuvvetlenmi$ti. Ho-
calar" da Mehmed eiebinin Manisa valili%inde b-
yk idarecilik kabiliyeti gsterdi%ini misallerle kendi-
sine bildirmi$lerdi.
Gelece%i iin Hac" Bayrm-" Velnin verdi%i mj-
deye dayanarak mitler besledi%i oniki ya$"ndaki o%-
luna taht"n" b"rakacak, kendisi de onun yerine Manisa
Vilayetine gidecekti.
Gen pdi$h"n yan"nda Veziriazam andarl" Ha-
lil pa$a ile H. #ihabuddin, Za%anos Mehmed, San"ca
Pa$alar gibi vezirler ve kad"asker Molla Hsrev kal-
d"ktan sonra memleketi idare etmemesi iin hibir
sebep yoktu.
Padi$ah"n tahttan ekilerek yerine o%lu Mehmed
16
elebiye b"rakma karan kar$"s"nda devlet ileri gelen-
lerinin nas"l bir tav"r tak"nacaklar" mehuld. kinci
Murad devlet erkn" ile gr$tkten sonra bir meclis
toplad". darecilerin farkl" d$ncelere sahip olmas"-
na kar$"l"k onlarla yapt"%" gr$meden sonra veziri-
azam ve vezirlerini ikna edip o%luna ulak vas"tas"yla
bir nme gnderip kendisini tal"ta dvet etti.
II. Sultan Mehmed 1444 %ustosunda pdi$h ol-
du%unda 12,5 ya$"nda idi, zek itibariyle ok inki$af
etmi$ti. #ehzade Edirneye geldi%inin ikinci gn tah-
ta "kma treni yap"ld".
Btn devlet erkn" yeni hkmdara ba%l"l"klar"-
n" bildirdiler. Mehterhane saray"n bahesinde sava$
havalan vurdu, toplar at"ld". Btn lkelere zel ulak-
lar gnderildi. Tahtta yap"lan de%i$iklik bildirildi.
ok tecrbeli bir hkmdar olan II. Murad'm sal-
tanattan feragat etti%i ve tahta bir ocu%un geti%i
haberi hal" seferini h"zland"rd". Yeni Hal" Ordusun-
da talyanlar, Almanlar, Lehistan ve Macaristan as-
kerleri ile S"rplar ve Ulahlar vard". ok sratle te$kil
..edilen bu ordu, Eyllde sava$ iln edip harekete ge-
mi$ ve Varnaya kadar gelip dayanm"$t".
Edirne de toplanan saltanat $ras", ikinci Sultan
Muradm Manisa dan dvet edilmesine karar verdi.
kinci Murad Edirneye gnderdi%i cevapta bu daveti
reddetti.
Devlet erkn"n"n byk mitsizlik iinde bulun-
duklar" s"rada, kinci Mehmed yeni bir dvetnme
gnderdi.
E%er padi$ah biz isek size emrediyoruz, gelip or-
dunuzun ba$"na gein; yok siz iseniz gelip devletinizi
mdfaa edin $eklindeki mektubu zerine II. Murad
^Manisadan Edirneye hareket etti.
17
iki ordu Varna ovas"nda kar$"la$t"lar, Bu sava$ta
Hal"lar byk bir bozguna u%rad"lar, (10 Kas"m 1444)
ZAFERDEN SONRA TAHTTAN N"
Zaferden sonra kinci Murad askerleriyle birlikte
Edirneye kadar geldi. Bir an nce Manisaya dnmek
istiyordu. Btn memleket $enlik iinde idi, Edirnede
halk kendisini bir kahraman, bir kurtar"c" olarak kar-
$"lad".
Bu arada yenieriler kendilerine zafer kazand"ran
kinci Murad" tekrar ba%lar"nda grmek iin baz" te-
$ebbslerde bulunmu$lard". Eski pdi$h bu teklifleri
gleryzle kar$"lam"$ ve:
Pdi$h"n"z vard"r, kendsne itaat idesz de-
mekle yetinmi$ti.
kinci Murad Edirne'den, ayr"lmak zereyken bek-
lenmedik hadiselerle kar$"la$"ld". Bir yang"ndan fay-
dalanan yenieriler Had"m #ihabnddn Pa$an"n kona-
%"m ya%ma ettiler ve Buuk tepeye ekilerek istekleri-
ni buradan duyurdular. Ayr"ca D. Murad'a gr$t%
devlet ileri gelenleri kendisini yeniden ba$lar"nda gr-
mek istediklerini bildirmi$lerdi. Babas" hayatta iken
ocuk bir pdi$h istenmiyordu. Bylece art"k her$ey
belli olmu$ demekti. Baba-O%ul, bir kere daha yer de-
%i$tireceklerdi. Baba Edirnede tahtta kalacak, o%lu
ise evvelce Valilikte bulundu%u Manisaya hareket
edecekti. II, Murad padi$ahl"%" hemen kabul etmemi$,
II. Mehmed'i res'en Manisaya gndermemi$, durumu
Sultan II. Mehmed" de arzusu do%rultusunda hallet-
mi$ti.
ikinci Murad o%lunun prestij ve otoritesini k"rma-
mak iin onu sultanl"k nbet ve s"ras"n" bekliyen bir
hkmdar gibi Manisa'ya yolcu etmek istiyordu. Bu--
18
nun iin II. Sultan Mehmed Za%inos ve #ihabeddin
pa$alar ve Hocalar" ile birlikte Manisaya sancak b<yi
olarak gnderildi. Yeniden $ehzade Mehmed elebi
durumuna dnen sancak beyi Edirneden mertebesi-
ne uygun bir trenle u%urland". Hocas" Molla Hsrev,
Saruca Pa$a ve di%er hocalar"yla (Mahzun ve znt-
l olarak) yola "kan Mehmed elebi bir aral"k yan"n-
da at sren Molla Hsreve Vezir-i zam andarl" Ha-
lil Pa$ay" kasdederek #u adam beni ne acep kastey-
Jcdi derken Molla Hsrev ocuk pdi$h"n krgnl"-
n ortadan kald"rmak iin onunla uzun uzun konu$a-
rak teselli etti:
Cihan ba%"nda $dan ol hem$e
Mell olma bu bir ka gnlk i$e&
Hocas"na byk sevgisi olan II. Mehmed bu szle-
ri sab"r ve sayg" ile dinledi.
Kendisi Manisaya geldikten sonra devlet i$lerini
ve tecrbeli babas"n"n sava$ hareketlerini tkib etme-
ye ba$lad". Bu hareketleri tkib etmenin kendisine
faydal" tecrbeler kazand"raca%"n" biliyordu.
Mora Seferi ve Arnavutluk seferinden sonra
#ehzade Mehmed elebi babas" II. Muradm giri$ti%i
seferleri dikkatle tkib ederken bir taraftan da topu-
lukla ilgili balistik bilgilerini ilerletiyordu. Baz" gece-
ler $afak sknceye kadar o zamana kadar grlme-
mi$ top modelleri iziyordu.
19 Ekim 1448 de kazan"lan II. Kosova zaferinde ba-
bas" Murad Han "n yan"nda yer alm"$t". Atas" I. Mu-
rad'm I. Kosova harbi hakk"nda verdi%i bilgi ve yapt"%"
de%erlendirmelerle babas"n"n takdirlerini kazand".
1
YEN"DEN TAHTA GE" VE FET"H'E DO#RU
Onsekiz ya!"m on ay gemi!, on dokuz ya!"nda bu-
lunan veliahd Mehmed elebi Babas"n"n vefat" zeri-
ne 8 #ubat 1451 Pazartesi gn ikinci ve kati olarak
tahta geti. (*)
ikinci Muradm Bursada defninden sonra "k"!
iin gelen ecnebi elileriyle sulh anla!malar" yeni-
lendi.
$stanbulun fethine kadar s"ras"yla Karaman sefe-
ri yap"larak Bey!ehir, Seydi!ehir ve Ak!ehir Osman-
lIlara verilmek zere sulh yap"ld". Anadolu hisar" ta-
(+) Nasihat Sultan Murad adl" eserden:
BABASININ FATHE NASIHATLARINDAN
SON BLM..
#fr O%lum&. Benim bu szlerim zerinde iyice d$n ve
sylediklerimi sak"n unutma. n$allah sen de benm ya$"ma
ula$"r, hayat"n boyunca ""e$e, sevin ve h""zur iinde ya$ar-
s"n&..
-fc Bir an bile olsa, sak"n adaleti elinden b"rakma, gn-
k yce Al lal" da dildir. Bir bak"ma sen Onun yeryzn-
deki temsilcisinin... O, sana kendi arzusuyla bz" stnlk-
ler vermi$ ve kullar"n"n ba$"na geirmi$tir..
fc E%er btn bu nasihatlar"m" tutarsan, Allah"n emir
ve arzusuyla, bu dnyadan ayr"ld"%"n vakit $phesiz cenne-
te ly"k bir insan olursun.
#unu da iyice bilmeni isterim:
Bu dnyada trl insan vard"r.
Biri $udur: Ak"l ve fikirleri yerinde, gelece%i az ok
gren ve d$nen, hibir anormallikleri olmayan kimseler-
dir.
kincisi: Yollar"n do%ru veya i%ri olup olmad"%"n" bil-
mekten Uzak olan kimselerdir. Ama bu duruma kendi istek-
leriyle de%il, evre etkisiyle d$m$lerdik.
Nasihat edildi%inde, kafalar" al"r ve kabul eder,' sz
dinlerler. o%u zaman, duyup, i$ittiklerine uyarak ya$arlar.
20
mir edildi. 1452-1453 ba!"nda Edirnede byk harp
haz"rl"klar"na devam edildi. 400 para kk gemiden
ibaret bir donanma ve byk bir dkmhane kurdu.
$stanbul srlar"n" y"kacak muazzam toplar" dk-
trdkten sonra Rumel"hisar"'nm in!aat" bitmek ze-
re iken Bizans $mparatoruna harp iln etti ye 29 Ma-
y"s 1453 Sah gn $stanbulu feth ederek Hz. Muham-
medin mjdeledi%i mutlu kumandan oldu.
#TE PEYGAMBERN HADS-I #ERF
Letiiftahannel Konstantiniyyete vel enimeloey$u zalikel
cey$. (stanbul elbette fetholunacakt"r. Ne gzel kumandan-
d"r o kumandan ve ne mutlu askerdir o askerler.)
incler ise: Ne kendileri b i r . $eyden haberdarlard"r
ve ne de yap"lan ikazlara, nasihatlara kulak asarlar. Sdcce
kendi arzular"na uyar ve her$eyi" bildiklerini san"rlar.
Bunlar di%erlerinden daha di, daha alakt"rlar.
Ey o%ul&.
Yce Allah, e%er seni ilk s"rada sayd"%"m ki$iler aras"n-
da yaratm"$sa sevinirim, ilkinden de%il de kinciler dibiy-
sen, sana yap"lan nasihatlara kulak vermeni tavsiye ederim.
Sak"n nc guruba dahil olmayas"n&. Onlar ne Allaha, ne
de insanlara kar$" iyi bir -durumda de%ildirler.
PAD#AHLAR. ELNDE TERZI TUTMU# BR KM-
SEYE BENZERLER. SEN PD#H OLUNCA TERAZY
DO*RU TUTMANI STERM. O ZAMAN YCE ALLAH
DA, SENN YL*N ARZULAR. HER#EY, ALLAHIN
MLMUDUR. HER#EY, SDECE O'NUN TARAFINDAN
BLNEBLR. Sultan II. MURAD
21
Mslmanl"kta Ehl-i snnet denilen ve hak say"lan drt
mezhepten biri olan Hanbeli mezhebinin kurucusu mam Ahmed
bin HanbeL bu hadsi, Hazret& Muhammedm yak"n" bulunan baba-
s"n"n bizzat Peygamberden duydu%-"mu btn delilleriyle tevsik ve
tesbit ederek Miisned adl" kitab"nda btn slm lemine duyur-
mu$tur.
Hz. Muhammedin mjdesine eri$mek iin bir ok
slm kumandanlar" bir ka kere stanbulu muhasa-
ra etmi$lerdir. Hatta Peygamberin bayraktar" Ebu
Eyyubl Ensri CEyp Sultan) de stanbul srlar"
iinde lm$tr.
Osmanl" mparatorlu%unun kurucusu I. Pdi$h
Osman Gazi de:
Osma"" Ertu%rul o%lusun,
O%uz Karahan neslisin,
Hakk"n bir kemter kulusun,
stanbul'u a gilzr yap&..
demi$ti,
Bat" kaynaklar"na gre; muhasara ba$lad"%"nda
$ehirde 5000 ki$ilik bir Bizans ordusu, 4973 ki$ilik halk
yard"m kuvveti, 3000 ki$ilik Avrupadan gelmi$ yar-
d"m kuvveti, 2000 ki$ilik de limanda bulunan ve arma-
lar" karaya ta$man gemilerin mrettebat" bulunuyor-
du. Deniz kuvveti olarak byklkleri 800 2500 ton
aras"nda 39 Hal" sava$ gemisi mevcuttu.
Ancak ok sistemli bir haber alma, te$kilt" kur-
mu$ olan II. Mehmet, k"$" geirdi%i Edirne $ehrinde,
ayn" zamanda dev toplar dktryordu. Nitekim b-
yk ihtiyat tedbirleri al"narak ilk ate$lemesi yap"ld"-
%"nda gllenin hesaplanan mesafeyi de a$arak 1700
metreye d$t% ve muazzam bir ukur meydana ge-
tirdi%i grld. Ve topun ap" hakk"nda kesin yaz"l"
bir kayda rastlanamam"$ olmakla beraber Leonardo,
22
88 santimetre tahmin etmi$tir. Yakla$"k 36 ton a%"rl"-
%"nda gelen bu muazzam topun mermisi 600 kilo a%"r-
l"%"nda granit glle idi. Topu ancak 400 ki$i kullan"-
yor ve 50 ift kzle naklediliyordu.
...Hristiyan lemine kar$" bir sava$ olmas"na ra%-
men, bir ok Avrupal" limin II. Mehmedin hizmetine
ko$malar", Osmanl" devletinin ilme verdi%i de%eri,
ilim adamlar" iin yaratt"%" al"$ma ortam"n" ispat
eder.
Fetihten nce Bizans, maddeten ve mnen ok-
tan km$t. Spor mcadelelerini siys parti anla$-
mazl"klar" $eklinde, mezhep ayr"l"klar"n", (Ayasofya -
da bir kardinal klah" grmekten ise Trk san%m"
grmeyi tercih eyleyen) mteass"p Ortodoks kilisesi
bask"s" olarak devam ettirenler elinde i birlikten ta-
mamen mahrum kalm"$t". Canbazlar imparatorluk
taht"n" elde edebiliyor, sokak fhi$eleri imparatorie
olabiliyorlard".
Fatih, bu rm$ binaya son darbeyi indirdi ve
bin y"ll"k Bizans imparatorlu%unu y"karak yeni bir de-
vir at". Fakat y"k"lan taassup oca%" yerine insan hak-
lar"m ve vicdan hrriyetini tan"yan bir messese kur-
du. Yapt"%" y"kt"%"ndan hay"rl" oldu. Orta a%da, ma%-
luplar"na din ve mezhep hrriyeti sa%layan Ftih in
btn cihan tarihinde bu insani ve medeni davran"$"-
n"n bir benzeri gsterilemez.
Ftih in ma%luplara din ve mezhep hrriyetini
sa%lama%a hi bir mecburiyeti yoktu ve Patriklik ma-
kam" stanbulda, Bizanstan kalan btn te$rifat ve
debdebesi ile b"rak"lmam"$ ve onu ldrdkten sonra
diriltmemi$ olsayd" kimse bir $ey diyemezdi. stanbul
ve Rumeliden Moranm Mataban burnuna kadar uza-
nan havalideki Ortodoks hristiyanlan din ve mezhep-
leri, kilise ve manast"rlar", kk ve byk ruhani he-
23
yet ve adamlanyle birlikte hr ve serbest b"rak"lma-
y"p ta ba$ka yoldan hareket olunsayd" bugn dostu-
muz olarak Yunanistan" nerede bulabilirdik. #imdi
bu gerekleri kendi tarihilerinden ve di%er yabanc"-
lar"n kaleminden dinleyelim. Patrikhanenin o zaman-
ki resmi tarihisi Yedeon, bak"n"z kitab"nda nas"l a"k-
l"yor:
Ortodoks hristiyanlarm himaye edilmesi ve
rahat yz grmeleri ancak FATH SULTAN MEH-
MED'in STANBULU fethiyle ba$lar.
Di%er Rum tarihilerinden Dukas:
+t Aslzde Rum esirlerini Ftih kendi cebinden
fidye deyerek bizzat kurtarm"$t"r. derken Kritovu-
Io b ta $yle konu$uyor:
Fidyelerini veren ve ya muayyen bir zaman,
zarf"nda Istai"bul'a geri dnen Rumlara, Ftih $ehirde
yerle$me msaadesi vermi$, hatta bunlar" vergiden
muaf k"lm"$ ve kendilerine evler tahsis etmi$tir. Be$-
te bir hkmdr hakk" olarak kendi hissesine d$en
Rum esirleri ise azad etmi$ ve hunhar" Hali kenar"na
yerle$tirmi$tir.
>
+ +
Viyana ar$ivindeki bir belgeye dayanarak Tarihi
Hammerin yazd"%"na gre: Ftih, Rumeli taraflar"n-
daki btn Rum ba$papazlar"na birer ferman gnde-
rerek, stanbula gelip yerle$mek isteyenlere ev vere-
ce%ini, onlar"n dinlerine, detlerine sayg" gsterece%i-
ni ve asayi$, gvenlik iinde ya$amalar"n"n sa%lana-
ca%"m bildirmi$tir.
24
Kald"n cihanda bir n,
Her n"n oldu bir devr&.
Abdlhak HMD
Fatih devrinde OsmanlI Devleti s"n"rlar"
+
+ +
RB A
Bir lem aan zaferlerin en geni$i
stanbul Fethi TANRI'n"n kutlu i$i
Gn do%madan evvel o gzel saatte
Oh bin yi%itin byk gedikten giri$i..
Yahya Kemal BEY ATLI
25
FATH'N SEFERLER
II. Sultan Mehmet han babas" II. Muradm 3 sefe-
rine kat"lm"$t". Bunlar 1448 2. Mora, 1448 2. Kosova ve
1450 2. Arnavutluk seferi idi. Fatihin ilk seferi 1451
Karaman seferi, 2. seferi Bizans mhsaras" ve stan-
bulun fethi 3. seferi ise Enez seferi hmyunudur. Bu
seferleri $yle s"ralayabiliriz.
1453 y"l" sonunda Enez, Midilli ve Ceneviz beyleri
tbiiyete kabul edildi. mroz, Limni ve Ta$oz adala-
r" itaat alt"na al"nd". Daha sonra muhtelif h"ristiyan
devletleri haraca ba%land". 1454 y"l"nda 4. seferi huma-
yun 1. S"rbistan seferi yap"ld", kuzey Ege adalar" feth
edilip 1454 y"l"nda 2. S"rbistan seferi, yap"l"p Bo%dan
tabiiyet alt"na al"nd". 1. Rodos seferi yap"ld".
1456 y"l"nda Enez Ceneviz beyli%i ile idaresindeki
adalar feth edilip 3. S"rbistan seferi ve 2. Belgrad mu+
hsaras" yap"ld",
1458 y"l"nda 1. Mora seferi yap"lm"$, S"rbistan fu
tuhat" ba%lam"$, Yedikule in$a edilmi$, Atina feth edi-
lip Eyp camii in$aat" ba$lay"p 1451de tamamlanm"$-
t"r.
1459 y"l"nda 4. S"rbistan seferi yap"l"p Semendere
feth edilip S"rbistan bir Trk Vilayeti haline gelmi$-
tir. Ayn" y"l iinde Cem Sultan do%mu$tur.
1460 y"l"nda 9. seferi humayun Moraya yap"lm"$
ve Mora despotluklar" ilhak edilmi$, Eflak prensli%i
himaye altma al"nm"$t"r.
1461 y"l"nda Arnavutlukla mtareke imzalanm"$
Kuzey Anadolu seferi yap"l"p Amasra Ceneviz kolonisi
feth edilmi$ daha sonra sfendiyer o%ullar" ve Candar
beyli%ine son verilip tabiiyet alt"na al"nm"$t"r. Ayn"
seferde Trabzon a kadar gidilerek Trabzon imparator-
lu%u feth edilmi$tir.
26
1462 y"l"nda Eflak (Romanya) prensli%i tabiiyet
alt"na al"nm"$, Bosna ya sefer yap"l"p Yayce feth edil-
mi$ Eyll ay"nda Midilli al"n"p anakkale tahkim edil-
mi$tir.
1463 y"l"nda Fatih camimin temeli at"lm"$, Arna-
vutlarla sulh imzalanm"$, 2. Bosna seferi yap"l"p Bosna
krall"%"na son verilmi$, Hersek dkal"%" tabiiyet alt"-
na al"nm"$, karada ve denizde 16 y"l srecek olan Os-
manli'Venedik harbine ba$lanm"$t"r.
1464 y"lmda Arnavutluk seferi yap"lm"$, Elbasan
kalesi in$a edilip bir ok Arnavut kaleleri feth edil-
mi$, Arnavutluk seferi ve Konyan"n zapt"yla Karaman
ili bir Osmanl" vilayeti haline getirilmi$tir. Ayn" y"l
Vezir-i zam Mahmud pa$a azledilerek yerine Rum-
Mehmed Pa$a tayin edilmi$tir.
1467-78 y"llar"nda #ehzde Cem Kastamonu valili-
%ine tayin edilmi$, Karaman o%ullar"na kar$" Kilikya
seferi yap"lm"$, E%riboz adas" feth edilmi$. Yavuz Sul-
tan Selim do%mu$tur. Aym y"l iinde Fatih camii ik-
ml edilmi$tir.
1471-1472 y"llar"nda Aliye beyli%i zaptedimi$,
Dulgad"r beyli%i yznden M"s"r ve Suriye Klemen
Sultanl"%" aras"nda ilk byk ihtilaf zuhur etmi$tir.
Karaman hanedan"n"n elinde kalan Silifke havalisi
al"nm"$, 1472 y"l"nda Akkoyunlu-Venedik ittifak" so-
nunda Osmanl" ittifak"n" bozan Uzun-Hasan Kara-
man ilini eski sahiplerine iade ettirmek iin, bir ordu
sevkederek Gedik Ahmet Pa$ay" ma%lup etmi$tir.
Daha sonra K"reli zaferi kazan"lm"$ ve Yusufa-
Mirza esir al"nm"$, ayn" y"l iinde Topkap" Saray" in$a
edilmi$tir.
1473 y"l"nda 22. seferi humayun Akkoyunlu ze-
rine yap"lm"$ (11 A%ustos 1473) Otluk beli zaferi ka-
zan"lm"$t"r.
27
1474-80 y"llar"nda #ehzade Mustafa vefat etmi$,
Cem Sultan Karaman Valili%ine tayin edilmi$, Bo%-
danda bozguna u%ramas"na ra%men Kuzey Karade-
nizdeki Ceneviz kolonileri fethedilmi$, Karadeniz bir
Trk gl haline gelmi$tir. K"r"m hanl"%" tbiiyete (1
Haziran 1475) al"narak Cihan mparatorlu%unun te-
melleri at"lm"$t"r. 1476da Bo%dan zaferi kazan"lm"$
Avrupa devletleri ile 16 y"ld"r karada ve denizde s-
ren byk harp Osmanl"-Venedik anla$mas" ile sona
ermi$, ba$ta $kocira olmak zere Arnavutluk ve di%er
baz" yerleri Trkler teslim alm"$t"r.
1489 y"l"nda talya seferi yap"l"p Otranto feth ve
Rodos muhasara edilmi$tir. Kazaskerlik makam" Ana-
dolu ve Rumeliye mahsus olmak zere ikiye ayr"lm"$-
t"r, .
Fatih irili ufakl" 17 devlet fethetmi$tir. Bunlar"n
12'si hristiyan 5i mslman hkmetdir. Bu onyedi
devletin ikisi imparatorluk, drd krall"k, alt"s" prens-
lik, be$i dkal"ktlr. Milliyetlerine gre tasnif edildik-
lerinde 4 talyan, 3 Rum, 4 Trk, 3 slav, 1 Tatar-Trk,.
1 Ulah, 1 Arnavut lkesi feth etti%i anla$"l"r.
Fatih Sultan Mehmet tarih s"ras"yle:
1453de Bizans mparatorlu%unu
1456da Enez Ceneviz Dukal"%"n"
1458de Atina talyan Dukal"%"n"
1459da S"rbistan Krall"%"n"
1460da Mora Despotlu%unu .
1461'de Trabzon Rum mparatorlu%unu
I46ide Candar-o%ullar" Beyli%ini
1462de Eflak Prensli%ini
1462de Midilli Ceneviz Dkal"%"'n"
1463de Bosna Krall"%"n"
1466da Karaman Trk Devletini
1471de Alaiyye Beyli%ini
28
1471de K"r"m Han l"%"m. (Krall"k)
1478de Arnavut lkesini
1479da Tu%rul Beyli%ini
1479da Y""nan Adalar"nda Zanta Dkal"%"n"
1480de Hersek Dkal"%"m
fetih ve ilhak etmi$tir.
Bunlar"n d"$"nda Dulkad"r. Beyli%i ve Bo%dan
Prensli%i ni de hakimiyetine alm"$t"r.
Marmara ve Ege Adalar" da Fatihin ftuhat"na
dahildir. Aynca ok say"da, kalelerle $ehirler Otranto
havalisi gibi mstemlekeler hesaba dahil de%ildir.
Btn Balkan yar"madas" Trk hakimiyeti alt"na
sokulmu$, Karadeniz bir Trk gl haline gelmi$tir.
Bo%azlar hakimiyeti sa%lanm"$, anakkale ve stanbul
bo%azlan kapat"lm"$t"r. Btn bu yap"lanlarla Fatih
Milli Birli%i tesis edip Osmanl" mparatorlu%unun ku-
rucusu olmu$tur.
Franz Babinger, byk Trk hkmdarlar"m an-
latan nl eserinde $u l"kme varm"$t"r:
FTH, btn imparatorlar"n en by%dr&..
BYK FTH'N LM
Gelmez cihna, gayri gelmez bir yle serdr.,
FATH g etti... Kald" trihe Yd-" Hnkr..
rif Nihat ASYA'
Ftih Sultan Mehmed, 27 Nisan 1481 gn, top-
larla donat"lm"$ 300.000 ki$ilik bir ordu ile skdar a
geti%inde nikris hastal"%"ndan rahats"zd". Bir hafta
sonra 3 May"s 1481 gn Gebze'nin Tekfur ay"r"
veya Hnkr ay"n denilen yerde Hakk"n rahmeti-
ne kavu$tu. Aram"zdan ayr"l"$" tam (500) y"l oldu.
Bz" iddialara gre byk Trk Hkaran"n ece-
liyle de%il, hekimleri bulunan Yahudi dnmesi Ykup
29
Pa$a ve Iranl" Lri elebi taraf"ndan zehirlenerek l-
drld% zannedilmektedir.
#akayik-i Nmniyyenin ifdesine gre, hkm -
dr" tedaviye nce Ykup Pa$a ba$lam"$, sonra Lri
elebi devajn etmi$tir.
Lrinin tedavisinden iyi bir netice al"namay"nca
tekrar Ykup Pa$a a%r"l"nca o da meslekda$m"n te-
davisini yerinde grerek Ftih'in zehirlenmesinde su
orta%" say"lm"$t"r.
$"k Pa$azade ise Fatihin aya%"ndan kan al"nd"-
%"n", s"k"nt"s"n"n artmas" zerine #arb-fri% adl",
ne oldu%u bilinmeyen bir $urubun iirildigini, byle-
ce hkmdar"n ruhunu teslim etti%ini belirterek $u
manzumeyi yazm"$t"r:
Tabipler $erbeti kim virdi Hne
O Hn idi $arb" kane kane
Ci%erin do%rad" $erbet o Hn"n
Hamin dem z<n itti yne yne
Didi nin k"yd" bana tabipler
Boyad"lar ci%eri can" kane
sabet itmedi tabib $arb"
T"marlan kamu vard" ziyne
Tabibler Hne ok taksirlik itdi
Budur do%ru kavil d$me gmne..
. +
+ +
Fatih e sikasd yap"ld"%" anla$"l"nca Ykup Pa-
$a t&), hemen orada asker taraf"ndan paraland". Bin
y"ll"k Bizans mparatorlu%unu y"kan yce Hkan F-
tihin lm Avrupa da duyulunca her tarafta toplar
at"larak $enlikler yap"lm"$, Papa n"n emriyle gn,
gece kiliselerde anlar al"narak $kr yinleri
icra edilmi$tir.
Alman Tarihisi Ord. Prof. Dr. Franz Babinger in
ara$t"rmalar"na gre, Venedikliler, 1456 y"l"ndan
30
1479a kadar, Fatihi zehirletmek iin en az 14 defa te-
$ebbste bulunmu$lar ve bu arada, dnme Ykup Pa-
$ay" byk paralar vaadiyle elde etmi$lerdir.
Babinger, Ykup Pa$anm 1472 y"l" Mart ayma
kadar Ftihi zehirleyip ldrmesi kar$"l"%"nda kendi-
sine 10 bin duka alt"n" verilece%ini, Venedik ar$ivle-
rinde buldu%u bir vesikaya istinaden ortaya atm"$t"r.
Ykup Pa$a, Venedike s"%"nmak zorunda kal"rsa, ay-
nca 25 bin duka alt"n" istemekte idi.
Dnya tarihlerinde byk kumandan olarak an"-
lan NAPOLYON, Senthelen adas"nda hapis bulundu-
%u s"rada ona $u soruyu sormu$lard":
Kimler byk adamd"r?.
Napolyon, byk adamlar" sayarken (FATH) ten
$yle bahsetmi$ti:
=Byklkte ben onun "ra%" bile olamam. Ni-
in?. derseniz, bana pek ac" gelen bir gere%i a"kla-
makl"%"m icab eder ki o da $udur:
Ben k"l"la fethetti%im yerleri, hayatta iken
geri vermi$ bir bedbaht"m. O ise, zaptetti%i yerleri ne-
silden nesile intikal ettirmenin s"rr"na ermi$ bir bahti-
yard"r.
Fatihin stanbul fethindeki kumandanl"k kabili-
yetini, hristiyanlara gsterdi%i lutuf ve at"fetleri ken-
di tarihileri ve yabanc" kalemler de inkr edememi$-
ler, Ortaa%da ma%luplara ya$ama hakk" veren byk
hkmdn bir medeniyet k"lavuzu olarak gstermi$-
lerdir.
ATATRK, Trk milleti iftihar etmek iin yara-
t"lm"$ ve iftiharla trihini doldurmu$ bir millettir.
demi$ti.
Bu milletin tarihini dolduran iftiharlar"n en by-
% de FTH gibi, ATATRK gibi dehlar" yeti$tirmi$
olmas"d"r.
31
Ruhlar"na ve ht"ralar"na sonsuz sayg" ve ba%l"-
l"k duydu%umuz, nesillerimize rnek olarak, idel ola-
rak, byk insan olarak gsterdi%imiz yce Mka"i
FTH, vatan"m"z" kurtaran kahraman ATATRK&.
Ebed uykular"n"zda sde ve rahat olun&.
Binlerce y"ll"k tarihlerinin eri kt dnemlerinde
bile iftihar ve haysiyetlerine toz kondurmayan, hr-
riyet ve istikll s"n"rlar"n" ate$ten bir imanla bekleyen
Trk Milleti, bugn mnevi huzurunuzda ihtiramla
e%ilirken, ruhunuza dualar sunuyor. Szm bitirir-
ken, inlilerin en eski filozoflar"ndan ve bir peygam-
ber gibi tan"nm"$ ahlk"lar"ndan KONFYS' (M.
. 551-479) hat"rlad"m:
Ve Tsnn $yle buyurmu$tur-. Bir halk", onu
fzel rnekler vererek yneten ki$i, kutup y"ld"z"d"r.
Kendisi hi k"m"ldamadan yerinde durur ve btn
br y"ld"zlar onun evresinde dner.
stanbul: 1 Nisan 1981 HLM YCEBA#
FATH VE BZ
Kendisinden be$yz y"l sonra Fatihin meziyetle-
rini anlatmak ve senelerce bunu anlatmak, sadece
ona hrmet borcumuzun denmesi midir? Heyecan"-
m"z"n mnas" o byk ataya $krandan ibaret olsay-
d", bu heyecan" fazla lde izhar edi$imiz belki de
onun, nefsini hi bilen ve dnyadaki fni resmi gei-
dini be$yz sene nce tamamlayarak bu kubbe alt"n-
daki hili%inin murad"na eren mslman ruhunu ren-
cide ederdi.
Lkin hdisenin mnas"n" biz ba$ka trl anl"yo-
ruz. Biz Fatihde kendimizi ar"yoruz. Cemaat"n iine,
tbir caizse dileyen hcrelerine nfuz etmesini bilen
derin bir ruh tahlili bu hakikati ortaya koyacakt"r.
Binyzyetmi$ y"l nce ana rahminde idik. Malaz-
girtte dnyaya gzlerimizi at"k. S%t k"rlar"nda o-
cuklu%umuzu geirdik. Ayasofyanm minareleri alt"n-
da blu%a erdik. Dnyalara s"%mayan bahad"r genli-
%imizi d$nrken Yavuz Sultan Selim Han'"n aslan
bak"$lar"yla zerine lh ferman kazanm"$ k"l"c"n" ha-
t"rlamamak kabil olmuyor...
stanbul Fatihinin eserini yaln"z lkeler fethin-
den ibaret sananlar aldan"yorlar. Onun bize b"rakt"%"
33
eser, bundan daha byk $eylerdir. Ve biz bu eserle-
re bugn dnden ziyade muhtac"z. E%er me$um ka-
der, sonradan irademizi yerlere sermeseydi; stanbul-
un al"nmas"yla de%il, ondan nce ve daha mhim olan
Fatih'in gelmesiyle bizde rnesans ba$layacakt". Zira
insanl"%"n tarihinde yepyeni ve benzeri grlmemi$
bir hdise oldu: lim ve dil bir hkmdar tze bir
iman ile k"vranan bir kavmin ba$"na geiyordu. Ta-
rih, kudretli hkmdarlar" ok grm$t. Fakat bun-
lar"n o%u akallar gibi sald"rd"%" beldeleri y"karak
medeniyetleri sndrm$, kesti%i kafalardan piramit-
ler ve kuleler yapm"$, kan avc"lar"yd". nsanl"k bu gn
onlar" nefretle anmaktad"r. Onlar"n say"s" oktur. Se-
zostrislerle Sa"-danapallerden, skenderlere ve Napol-
yonlarla benzerlerine kadar btn o karanl"k kafile,
insanl"k ruhunun kaatili olan ebed korku kompleksi-
nin yarat"c"lar"d"r. Onlar, ihtiyar tarihin sermye-i $e-
naatidir.
yle cihangirler de var ki limdirler, hakimdir-
ler, k"l"lar"n" hikmetlerinin emrinde vas"ta olarak
kullanm"$lard"r. Bunlar"n yni lim olan devlet reis-
lerinin say"s" pek ok de%ildir. limin cemaat"n ba$"-
na gemesi, insanl"k iin bir rnesans mjdesidir. Bu
parlak tali , ilk a%larda inde ve bir defa da M"s"r-
da do%du%u gibi en feyizli "$"klar"n", slm devletlerin-
de bir ka Emev& ve Abbas sultanlar" zaman"nda le-
me sam"$t"r. Ftih bu ronesans" .aan dehlar"n en
mstesnlanndand"r. Daha ondrt ya$"nda iken ilk
defa hkmdar olduktan hal"lar"n kar$"s"na babas"-
n"n tecrbeli k"l"c"n" seferber etmenin lzmunu id-
rk ederek gnderdi%i mektub, erkenden inki$fa ba$-
layan dehmn ilk almetidir. Hdise me$hurdur: Ha-
l"lar k"l" ku$an"yor. kinci Murad Manisa da inziva-
ya ekilmi$, ibdetini terkedip harb meydan"na dn-
34
mek istemiyor. Cennetin kap"lar"n" tutmu$, k"l" $a-
k"rt"lar"na yakla$am"yor. Ama o tecrbeli pdi$h,
byk bir kumandand"r. Geirilecek vakit yok. Ordu-
nun ba$"na gemesi, memleketi hal" tehlikesinden
kurtarmas" lz"md"r. O zaman ondrt ya$"ndaki pdi-
$h"n babas"na mektubu bir fatihin k"l"c" kadar kuv-
vetlidir:-
Baba& Ya sen padi$ahs"n ya ben& Sen pdi$h-
san $u tehlikeli anda milletin, seni ordunun ba$"na a-
%"r"yor, gel& Ben pdi$h isem, sana emrediyorum,
gel&
Baba, biri yukar"dan, milletten, br a$a%"dan
evlttan gelen iki emir, iki zaruret aras"nda kalm"$t"r.
Geliyor ve zaferi kazan"yor.
limin hkmdar olmas" gibi byk tarihi hdi-
se, insanl"%"n bedbaht yzn zaman zaman gldr-
m$tr... lim Fatih hkmdar oldu; Kay" a$iretinin
nesillerine mr$id ve mrebbi oldu. Tarihte bir hdi-
senin do%u$unun imkn ve $artlar"n", pek eski devir-
lerde, hdisenin zaman zincirinin uzak halkalar"nda
aramak hikmet ve ferasettir. Fatih Mehmedi haz"rla-
yan aras"nda, onun ihtirasla ba%land"%" slm ideali-
nin uyand"%" dnyalarda hrmetle, minnetle yda de-
%erli bii' rh hdiseyi hat"rlamamak kabil olmuyor.
Peygamber Hudeybiye muahedesini yap"p ta,
Mekkeye gidip haccetmeden Medineye dn$ karar"-
n" vererek yola "k"nca, kendisine Fetih sresinin ilk
yetleri vahyolunmu$tu, Binlerce mslm<n. mchi-
dinin k"l"lar" kfir kanma bula$madan ve gayelerine
ula$madan bir nevi hezimete benzeyen bu dn$ ka-
rar"m, sonralar" adaletin serdar" olacak olan mer
protesto edercesine $iddet ve isyanla kar$"larken, il-
min, ibadetin, ahlk"n mmessili Ebbekir, ona dne-
rek: Mekkeye girip tavaf etmedikse ne "kar, Fetih
35
yetleri nzil oldu ya& Bu bize yetmez mi? diye etin
ve isyankr meri susturmam"$ m"yd"? lim ve haki-
kat a$k"n"n ilk k"v"lc"mlar", Fatih in ruhuna, ruhunun
bu ecdd"ndan geliyordu. Sanki sekizyz y"l sonra
Ebbekir, Fatih in ruhunda dinleniyordu. Daha sonra
onun ruhu torunu olan Yavuz Selimde dinlenirken,
Do%u dnys"n"n hakikat gne$i olan slm"n bayra-
%" alt"nda toplanma idealini hayata kavu$turmu$ ve
limin at"n"n aya%"ndan s"rayan amurun dahi bir
hkmdara $eref olabilece%ini %retmi$ti. #imdi bu
ruh .bizde dinleniyor. lhi nefeslerini kendimizde du-
yuyoruz... Fatih bizim varl"%"m"zdan ayr"lm"yor ve
aynlm"yacakt"r. Onu ay"r"rsak kendimizi kaybetmi$
oluruz. Onlardan ayr"l"rsak k"taya a$k ve adalet
sam"$ bir milletin ocuklar" olmak $eref ve ruhunu
kaybedece%iz...
Cihangir hkmdarl"kla ilmin harikulade terki-
binden bahsedildi. #imdi terkibe giren, nc ve hep-
sinden daha ulvi unsuru sylemek lz"md"r. Bu n-
c de%er, adalettir. slm ilmi ahlka dayan"yor ve
ahlka temel olarak adaleti kabul ediyordu... Hazreti
merin ruhunun ahfad", Anadolu'da yeni bir gne$
alt"nda bayrak at". lim ve dil insan, hkmdar ol-
du. Bu zl birlik, Fatihin dnya mucizesidir...
Fatihin anlad"%" ve kulland"%" hrriyetle msa-
mahay" fetih zaman"ndaki Bizans"n halk"na sorsun-
lar. Onun sterseniz bir camimizin duvar"na biti$ik
kilise yapt"rabilirsiniz diyecek kadar din msamaha-
da ileri giden anlay"$", ayd"nl"klar arayan on sekizin-
ci asr"n h"ristiyan filozoflar"n"n bile tahamml edemi-
yecekleri bir olgunluktu... limin a$k ate$i iinde par-
latt"%" msamaha ve hrriyet gne$i kalpleri fethe k-
fidir. Btn insanlara kar$" duyulan hrmet ve sevgi
se, bu msamahan"n tamamlay"c"s"d"r. Bunun iin-
36
lem kadar geni$ kalbe sahip olmak, Yunuslar"n kal-
bine s"%"nmak lz"md"r. Onsuz adalet tam olmaz. n-
sanlar"n yaln"z bir k"sm"na muhabbet edersek insan-
lar"n hakkin] eksik verebiliyoruz...
dil olan hkimdir. O her kudreti, akla ve adale-
te emanet ed<n, teslim edebilen insand"r. $te Fatih'in
$ahsiyetinde biz, hkmdarl"kla ilim ve adalet cev-
herlerinin birle$ti%ini grd%mz ve daha mhimi,
kendimizde bunlar" arad"%"m"z iin seviyoruz. Mura-
da ermek istersek, Fatih de kendimizi bulmam"z l-
z"m. Bir k"l"c"n bir trbe oldu%unu hi grdnz m?
Onu seyredin. lmin devlete ykseli$ine $hid oldunuz
mu? Ona yakla$"n. Allal" Kitab"n"n btn ruhlara ser-
dar olaca%" mjdesini okumak m" istiyorsunuz? Fa-
tihin simas"n" tema$a ediniz. Bak"$lar"nda ment
okunan bir kartal m" ar"yorsunuz? Ona evrilin. Ba-
bas"nda s Peygamberin Mlm- $efkati zahirken
torununda, Ma Peygamberin $iddetlerini ta$"yan
bir kurtar"c", bir fatih, bir Mehdi mi bekliyorsunuz?
Bekledi%iniz i$te odur. #imdi biz ona btn varl"%"-
m"zla yak"nla$mak, ruhlar"m"zda onunla, birle$me s"r-
r"m gerekle$tirmek istiyoruz. Muhfazakrh%"m"zm
mnas", be$yz y"ll"k, hatt, bin, binyz y"ll"k ruh
servetini kaybetmemek olacakt"r. Onunla ruhlarda in-
k"lp yapaca%"z. Mzisi olmayan midsizdir, kuvvet-
sizdir, sevgisizdir. Mzisi olmayan nesil, midlere ce-
bertu, sevgiye kindarl"%" kar$" koymak ister, y"kar
ve y"k"l"r...
Ezeli do%u$lar dnyasmday"z. Burada her lm
yeni bir do%u$a haz"rl"kt"r. Btn tarih, btn gr-
n$te len mzi, bizim do%mam"z iin bir haz"rl"kt"r.
Biz, ocuklar"m"z"n do%mas" iin lece%iz. Bu ebediyet
kervan", sonunda ve zamandan mnezzeh olan sonun-
da, Bir olan btnn, gizlenen Sahibin, kaybolan H-
37
z"r'm, vaz'olan Vz"m, murd olan Mridin, halkolan
Hilkatin, $adolan Kudretin huzurunda dinlenecek.
Eserleri, dnyam"z" lh rade ile doldurmak olan b-
yklerle, byk Mahkemenin huzuruna "kaca%"z.
Dualar"m"z, hem sade szle de%il her taraf"na sevda
serpilmi$ olan bu dnyada ruh ve bedenimizin hc-
relerini delerek afka ykselen dualar"m"z, $hidleri-
miz olacak. Bize, Ya$ad"%"n"z yer yznde ne istedi-
niz? diye soruldu%u zaman sz $ehidlere verilecek-
tir. Onlar" hayran hayran dinleyece%iz. Onlar diye-
cekler ki-, Ey Rab& Bu fniler. Bedirden Puvatyaya,
Sn lnden Kosova ovas"na, Ba%dad dan Budine
kadar ak"tt"klar" kanlar"yla topra%a senin ismini yaz-
mak iin ya$am"$lard". Hududlarda oldu%u gibi kendi
vatanlar"nda da bu mukaddes dva iin binlerce kah-
raman ba$lar fed edildi... Mslman yurdunda bir
an bile susmayan ezan sesleri, ruhlar aras"ndaki es-
rarl" birli%in ilh" a%"n" rerken hkmdarlar, ilim
meclislerinde diz kp feyz al"yorlard". Sen bu dn-
yay" yksekten tema$a ettin. Eminim ki Byk Pey-
gamber de ona hayrand"r. Zir mmetine ondan bin
$efaat, bin hidayet inmi$ti.
Sonra bir devir geldi. Bu kullar"n yeryznden
ykselip sana yakla$an mbarek ecdad"na sitem eder
oldu; sitem de de%il, kfran eder oldu; isyan eder ol-
du. Ben onun hcrelerinden s"zan iradesiyim. Senden
rahmet dilemeye geldim: Onlar" affet, onlar"n ecdat-
lar"na isyra, Hteml enbiyy" ldrmek iin yapt"%"
ilk hatya benzer. Nas"l ki mer, cahUiyet devrinin
bu hamlesiyle hidayetin sinesine at"lm"$ ve sonra se-
nin isminin en byk alemdan olmu$sa, bu kavim bu
millet de sana gtrecek yolu ararken, devlette, ilim-
de, adalette mstesna ruhlar"n aynas" olan, en gzel
yz seti.
38
merlerle kiflerin tam ortas"nda duran Fatihin
ruhu, hakikatte bizim vcudumuzda devam ediyor.
Bunu hissediyoruz. Fatihi bir k"l"tan ibaret sananlar,
bilsinler ki, Fatih lm$tr. Onun ruhunun ebedi h-
kimiyetine iman edenleri mjdeliyorum:
Fatihin ruhu lmez, ebedi kalacakt"r&
Nurettin Topu
(B. Fetih.den)
39
stanbulu Fetheden Yenieriye
G A Z E L
Vur pene-i lideki $em$"r a$ku"a
Giilbangi smn" tutan pr a$k"na
Ey le$ker-i mfettih I-ebvb vur bugn
Feth-i mbni zmin o teb$ir a$k"na
Vur deyr-i kfrn stne rekz i hill in
Gelmi$ bu $ehsvr-" cihangir a$k"na
D$sn elengi Rm un e%ilsn ser-I Fireafc
Vur Trk gnderen yed-i takdir a$k"na
Son savletinle vur ki a"ls"n bu srlar
Fecr i hcm iindeki Tekbir a$k"na..
Yahya Keml BEY ATLI
FTHN BAYRA*I
Millet, vatan ve din ona -mrnce- verdi g:
Ay, gkyznde birdi.. Onun bayra%"nda &..
rif Nihat ASYA
40
Hattat Halimin hatt" ile
Fetih Hadisi
$STANBUL'UN
FETH$
STANBUL'UN ADI VE KU"ATMALAR
Milddaa be$ yz y"l nce Megar Hkmdar" ta-
raf"ndan kurulan STANBUL, ilk defa Kral"n adma
izafeten Vizas Bizans ad"n" alm"$t".
Roma mparatoru Byk Kostantin, 330 y"landa
ele geirdi%i stanbul a Neo Roma - Yeni Roma ad"-
n" vermi$, sonralar" Kostantinopolis olarak de%i$tir-
mi$tir.
Arap dnyas"nda uzun mddet Kostantiniye di-
ye an"lm"$, Ftihin fethinden sonra paralan zerine
Kostantiniye yaz"lm"$t"r.
17 ve 18. yzy"llarda slmbol olarak an"lm"$,
bir mddet resmi dil ve yaz"$malarda Dersaadet,
sitane, Drlbilfe ve Deral"ye olarak bahse-
dilmi$tir.
K U # A T M A L A R
Ftihe gelinceye kadar stanbul 29 defa ku$at"l-
m"$t"r. Bu ku$atmalar hak"nda anla$amayan tarihi-
ler, say"y" 32ye kadar "karm"$lard"r.
1 Milddan nce 479 da sparta Kral" Pasvanias
taraf"ndan.
2 M . 408de Atinal" Alkibiadis taraf"ndan.
3 M. 340 ta Makedonya mparatoru Filipin gR-
nerallerinden Lcon taraf"ndan.
4 Milddan sonra 197de mparator Septime Se-
vere taraf"ndan,
5 313de Sezar Maksimianus taraf"ndan.
43
6 315de Roma mparatoru Byk Kostantin tara-
f"ndan.
7 616da Iran hkmdn Keyhsrev taraf"ndan.
8 - 636'da Avarlar taraf"ndan. Bu ku$atma zama-
n"nda Meryem Ana ya ithaf edilen kurtulu$ ni-
yaz ve dualar" uzun sre kiliselerde devam et-
tirilmi$tir.
9 654te #am valisi Muviye taraf"ndan.
10 667de Halife Muviyenin o%lu Yezid komuta-
s"nda.
11 672de Muviyenin komutanlar" taraf"ndan.
12 715te Halife Sleyman"n karde$i Meselleme ve
Halife Mervan"n o%lu mer Ibni Abdlaziz ta-
raf"ndan.
13 739da Halife Abdlmelikin o%lu Sleyman ta-
raf"ndan.
14 =764de Bulgar Kral" Ba%anos taraf"ndan.
15 780de Harnrre$it taraf"ndan. .
16 798de Abbas halfesi Abdlmelik taraf"ndan.
17 811'de Bulgar Despotu Kramoz taraf"ndan.
18 820de slv komutan" Thomas taraf"ndan.
19 866 da Rus komutan" Askold taraf"ndan.
20 914 te Bulgar Kral" Simeon taraf"ndan,
21 948de si Tomiiyus taraf"ndan.
22 1081de Aleksios Komninos taraf"ndan.
23 1204 de Hal"lar ordusu taraf"ndan.
24 1261 de Mihail Paleolo%s taraf"ndan.
25 1396da Y"ld"r"m Beyaz"t taraf"ndan,
26 1402de Ni%bolu zaferinden sonra tekrar Y"ld"-
r"m Bayezit taraf"ndan.
27 1414de Y"ld"r"m Beyaz"tm o%lu Emir Musa ta-
raf"ndan.
28 1422de ikinci Sultan Murad tarafmdal"
29 1453de Ftih Sultan Mehmet taraf"ndan.
44
STANBUL'U NASIL ALDIK?..
Bir gn gemiler da%lara t"rmand" denizden,
Kudret ve zafer, bizlere miras dedemizden&..
Fatih Sultan Mehmet, Bizans elisine $yle dedi:
mparatorunuza syleyiniz ki, $imdiki Osman-
lI Padi$ah", evvelkilere benzemez. Gcmn yetti%i
yerlere, onlar"n emelleri bile varamaz&..
OSMANLI DEVLET
Osmanl" Devleti Anadoluda Konya ve Sivasa; Ru-
meli de ise Tuna, S"rbistan, Arnavutluk ve Moraya
kadar yay"lm"$t"; Bizans imparatorlu%unun merkezi
olan stanbul henz fethedilmemi$ti; bu $ehir, Marma-
ra ile Karadenizi birle$tiren Bo%az zerinde oldu%un-
dan ve Osmanl" devletini ikiye ay"rd"%"ndan Trkler
iin her zaman tehlikeliydi; nitekim Varna sava$"n-
dan evvel BizanslIlar Trk ordusunun Asyadan Avru-
paya gemesine mni olmu$lar ve II. Murat Ceneviz
gemilerine Bo%az"n bir yakas"ndan di%erine gemek
iin her asker ba$"na bir alt"n lira vermek zorunda
kalm"$t"r.
Osmanl" devletinin selmeti ve daha ziyade geni$-
45
lemesi Bizans"n fethedilmesine ball"yd"; Sultan Meh-
med padi$ah olur olmaz bu i$i en k"sa zamanda mut-
laka ba$armak k a r a r " m verdi.
BZANSIN DURUMU
Mild"n 395 senesinde kurulan.Do%u Roma mpa-
ratorlu%u yedinci as"rdan beri Do%u dan, Araplar"n,
ranlIlar"n ve Trklerin; Bat"dan da Hunlar"n, Avar-
lar"n, Bulgarlar"n, Venediklilerin hcumlar" yznden
ok. zay"flam"$t"-, imparatora ba%l" olan topraklar s-
tanbul ve civar"ndaki bir ka kasabadan, Bur gez ve
Vasilikoz kalelerinden, Midilli, mroz gibi bir ka k-
k adadan, Atina civan ile Mora yar"madas"n"n i
k"s"mlar"ndan ibaretti.
BizanslIlar Ortodoks mezhebindeydiler; Katolikle-
rin ba$kam ola"" Papay" tan"m"yorlard"& bununla bera-
ber imparatorlar Avrupa devletlerinin yard"mlar"n"
sa%lamak iin her iki mezhep mensuplan aras"nda bir
birlik kurulmas"na oktanberi al"$"yorlard". Son Bi-
zans mparatoru Xi. Kostantin bunu ba$arm"$t" ve Pa-
pa'n"n vekili stanbula gelmek zere id.
stanbul $ehri bak"ms"zd"; nfusu ikiyz binden
daha azd"; fakat surlar ok sa%lamd" ve bunlar"n ta-
mirleri iin kiliseleri bile yakarak ta$lar"ndan fayda-
land"klar" olmu$tu.
stanbul $ehri, kara taraf" Halite Ayvnsaray-
dart Marmara k"y"s"nda Yedikuleye kadar uzayan ve
di%er taraflan denizle evrilmi$ olan gen zerin-
deydi; yksek kal"n ve sa%lam surlan vard"; hele ka-
ra taraf"ndaki surlar ok sa%lamd" ve hcumla a$"l-
mak i m k n " yoktu; nk evvel on metre derinli%in-
de ve yirmi metre geni$li%inde su dolu bir hendek var-
d"; hende%in i taraf"ndan ise s"rasile bir/duvar, on-
46
be$ metre yksekli%inde kale duvarlar", ayr"ca yirmi-
be$ metre yksekli%inde daha sa%lam kale duvarlar"
vard"; kal"nl"klar" sekiz on metreyi bulan bu duvarlar
boyunca k"rk elli metre aral"kla ok sa%lam ve kuv-
vetli kaleler yap"lm"$t". #ehre denizden bytik bir h-
cum yapman"n imkn" yoktu, karadan hcum iin de
evvel hende%i doldurmak sonra surlar" top ate$ile
y"kmak lz"md".
LK TEDBRLER
Sultan Mehmet tebrik iin gelen ecnebi elilere
iyi kabul gsterdi. Avrupa daki kom$ularile anla$ma-
lar yapt", hatt Bizans mparatoru ad"na gelen karde-
$i Dimitriyos a nazik davrand", Sleyman elebi nin
torunu olup mparatorun yan"nda bulunan $ehzade
Orhan iin senede yz bin ake verece%ini syledi.
Sonra Anadoluya geti, vakit vakit Osmanl" devletini
rahats"z eden Karaman hkmdar" brahim Bey ze-
rine yrd, brahim Bey kat", Sultan Mehmet Kon-
yaya girdi. Daha sonra brahim Bey itaatini bildirdi,
k"z"n" Padi$aha verdi ve affedildi.
Bu s"rada Bizans mparatoru, #ehzade Orhan iin
verilen paranm iki misline "kar"lmas"n" istedi, ayn"
zamanda paran"n vaktinde denmedi%inden $ikyet
etti. Sultan Mehmet bu iste%in cevab"n"n Edirnede
verilece%ini syledi. Edirneye var"nca- da hi bir $ey
vem"iyece%ini bildirdi.
Sultan Mehmet 1452 Mart"mn sonlar"nda vaktile
Y"ld"r"m Bayazidin yapt"rd"%" Gzelcehisara geldi;
Bo%az"n en dar noktas" olan kar$"daki yamalar"n
kendisine verilmesini mparatordan istedi; mparator
oralar"n Cenevizlere ait oldu%u cevab"n" verdi. Sultan
Mehmet beraberindeki askerleri, iki bin duvarc" ile
47
drt bin "rgad" kar$"ya geirdi; orada bir hisar yapt"r-
ma%a ba$lad". mparator bu hareketi protesto etti. Ve
Sultan Mehmed, onun elilerine $u cevab" verdi: Ba-
bam Varna sava$"na giderken Bo%az'dan kar$"ya ge-
mesine mni oldu%unuz iin buraya bir kale yapt"r-
ma%a karar vermi$ti; ben o karan yerine getiriyorum.
mparatorunuza syleyiniz ki, $imdiki Osmanl" Padi-
$ah" evvelkilere benzemez. Gcmn yetti%i yerlere
onlann emelleri bile varamaz&
Hisar"n in$as" i$inde Padi$ah ve vezirler bile "rgat
gibi al"$t"lar ve drt ay sonra tamamland"; toplar ve
muhaf"zlar kondu.
Bizans mparatoru $ehirdeki Trkleri hapsettirdi;
kap"lar" rdrd, savunma tedbirlerine h"z verdi.
Sultan Mhmet A%ustos ortalar"nda Bizans hen-
deklerini ve surlann" gzden geirdi. Eylln birinde
Edirneye dnd. Turhan Beyi bir svari kolordusu
le Mora Despotlan zerine gnderdi, onlann Bizansa
yard"m etmelerini nledi.
HAZIRLIKLAR
stanbul surlar"n"n y"k"lmas" iin her $eyden ev-
vel a%"r toplara, ihtiya vard"-, Trkler ilk defa 1389da,
Birinci Kosova sava$"nda top kullanma%a ba$lam"$-
lard"; topulukta ustayd"lar. Sultan Mehmet stanbul-
un pln"n" elde etti, ku$atma pln"m yapt", byk
toplar doktrlmesi iin mhendis Samca, ile mimar
Mslihddin e emirler verdi. Bizans "rrparatorundan
diledi%i kadar para almad"%" iin Sultan Mehmedin
hizmetine giren Macar topusu Urban da onlara ka-
t"ld", bunlar tarihte misli grlmemi$ olan 63-74 san-
tim ap"nda drt top dktler; yap"lan denemede bu
toplardan biri 600 kiloluk bir glleyi bir mil uza%a at-
48
t". Trl aplarda bir ok a%"r toplar daha dktrld.
Sultan Mehmet piyade ve svari kuvvetlerini ye-
niden te$kil etti; o%u kk gemilerden mrekkeb ol-
mak zere byk bir donanma meydana getirdi.
Bu s"rada Bizans imparatoru Kostantin Dragazes
de surlar" kuvvetlendirdi, kulelere toplar yerle$tirdi,
Hali'in a%z"nda Sarayburnundan Galataya kadar
aral"kl" sallarla ba%l" olan zinciri gerdirdi; elleri silh
tutan herkesi silhland"rd", ambarlan erzakla doldur-
du. Avrupa devletlerinden imdat istedi. Papan"n ve-
kili Kardinal zidot stanbul'a geldi yasofyada kav-
gal" mnaka$alardan sonra bir yin, yapt", bylece Or-
todoks ve Katolik kiliselerinin birle$ti%i iln edildi;
halbuki Rumlar"n o%u: stanbul da Kardinal $ap-
kas" grmektense Trk sar"%" grmeyi tercih ederiz&
diyorlard".
stanbul a Venedikten, Cenovadan, Papadan ve
daha ba$ka hkmetlerden, gemilerle askerler de ge-
liyorlard".
TARAFLARIN KUVVETLER
1453 senesi Ocak ay" sonlar"nda Trk ordusu Edir-
neden "kt"; elli ift kzle ekilen byk toplarla bir-
likte stanbul a hareket etti; asker say"s" 160.000di, ay-
r"ca dervi$ler, tacirler, sanatkrlar ve her e$it sat"c"-
lar da vard". Me$hur hocalar, $eyhler padi$ah"n yan"n-
da bulunuyorlard".
Be$yz davul ve binbe$yz zuma alm"yordu; b-
yk slm Peygamberin"n (S.A.S.) verdi%i mjdenin
art"k hakikat olaca%"na herkes imn etmi$ti.
Trk Ordusu 6 Nisanda stanbul nne ula$t". 7
Nisanda kk toplar ate$e ba$lad"; a%"r toplar"n ve
askerlerin plng, gre yerle$tirilmeleri 11 Nisan a ka-
49
dar srd; o%u ufak olan yz Trk gemisi Bizans
surlar" nnden geerek Be$ikta$ k"y"lar"nda ve Bal
ta liman"nda demirledi. Padi$ah"n ad"r" Topkap" ile
Edime kap"s" aras"ndaki Maltepe zerine kuruldu.
Mttefik Hristiyan kuvvetleri o%u milis olmak
zere 80.000den a$a%" de%ildi; donanma ise 26 byk
galerdi, bunlar aras"nda Frans"z ve spanyollar da
vard".
LK HCUMLAR
Nisan"n, on alt"nc" gn byk toplardan biri par-
aland", etra<ndakilerln bir o%u ld; Sultan Mehmet
btn gece d%nd ve ertesi gn toplar"n l"er at"m-,
dat" sonra ya%lanmas"n" emretti, bir daha byle bir
kaza olmad".
Trklerin att"klar" her mermi surlarda mhim
tahriplere sebep oluyordu. Fakat BizanslIlar bu zarar-
lar" gece tamir ediyorlard"; yahut gediklere kaz"klar-
dan ve killi topraktan $arampollar yap"yorlard".
18 Nisanda Bayrampa$a deresi blgesinde n su-,
run bir k"sm" ve i surun iki burcu y"k"lm"$, bunlar"n
enkaz" hende%in drtte n doldurmu$tu. Sultan
Mehmed gne$in batmas"ndan iki saat sonra buraya,
bir gece hcumu yapt"rd"; Trk askerleri tekerlekli ve
surlar kadar yksek be$ kuleyi de ileri srdler-, fa--
kat Bizans hizmetinde bulunan Granf isimli bir Al-
man mhendisi Kum ate$i ile bu kulelerin by%-
n yakma%a muvaffak oldu. Devaml" an sesleri ara-
s"nda hemen hemen btn askerler ve Bizans erkek-
leri buraya ko$tular. Trkleri ekilmek zorunda b"-
rakt"lar.
Ayn" gn Trk donanmas"n"n zinciri k"np Halle$
girmek iin yapt"%" hcum da neticesi^ kald".
50
Sultan Mehmet Hali teki d$man donanmas"n"
tahrip iin Cenevizlilere ait Galata kulesinin arkas"-
na havan toplan yerle$tirdi, a$"rma at"$lar yapt", bu
at"$lar"n neticeleri pek iyi oldu.
stanbul'a imdt iin gelen be$ byk geminin
anakkaleden geti%i haber al"nd", Trk donanmas"
Marmaraya a"ld". 20 Nisanda Ye$ilky nnde bir
sava$ oldu; Trk gemileri kk oldu%undan d$man
gemileri msait bir lodos sayesinde saflan yard"lar,
Trklere mhim kay"plar verdirerek limana girdiler.
KABADA YRYEN DONANMA
Sultan Mehmet Trk donanmas"n"n bir k"sm"n"
Halie sokma%a karar verdi; Galatan"n arkas"nda,
Bo%azkesen caddesinden Galatasaray a oradan da
Kas"mpa$a deresi a%z"na kalaslar d$etti, ya%latt"; bir
gece iinde yetmi$ kadar kk gemi kzler ve in-
sanlar taraf"ndan ekilerek Hali e indirildi; me$ale-
nin "$"%"nda binlerce Trkn davullar ve zurnalar a-
larak, tekbirler getirerek bu gemileri ekmeleri pek
heybetli bir grn$t; btn gece sren u%ultunun
mnsm" anlayamayan Rum lar Trk gemilerini Ha-
lite grnce deh$et iinde kald"lar,
Venedikliler Haliteki Trk donanmas"n" yakma-
%a karar verdiler; Sultan Mehmet bunu haber ald"; do-
nanmay" Kas"mpa$a deresi a%z"na toplad", yamalara
toplar yerle$tirdi.
28 Nisan, gecesi Venedikliler bask"n yapt"lar, fa-
kat gerek Trk gemilerinin ve gerekse Trk toplar"n"n
ate$i kar$"s"nda a%"r kay"plara u%rayarak kat"lar.
51
MPARATORUN TEKLF
Kara cephesinde top ate$i ve hcumlar devam edi-
yordu; fakat Trkler gediklerin bym$ olmas"na
ra%men ancak birinci suru a$abiliyorlar, ikinci sur
nnde glle, ok, ta$ ve kur$un sa%na%ma tutularak
geri ekilmek zorunda kal"yorlard".
Bizans imparatoru Kostant"n, Trk ba$komutan"
Sultan Mehmede bir murahhas gndererek diledi%i
kadar vergi verme%e raz" oldu%unu bildirdi; Sultan
Mehmet: #ehri teslim etsin; mparatora Mora Despot-
lu%unu vereyim& dedi.
Galata kulesinin ard"ndaki Trk havan toplar"n"n
ate$i 0 kadar tesirli oldu ki, bu kalenin dibine s"%man
d$man gemilerinden pek o%u batt".
stanbulun Hali taraf"ndaki surlar" zay"ft"; Sul-
tan Mehmed buradan da hcum iin Hasky ve Balat
aras"na kay"klar" yanyana ba%lamak ve zerine ka-
las d$etmek suretilc be$ metre kadar geni$likte bir
kpr kurdurdu; asker geirdi ve hcumlar yapt"rd".
BizanslIlar bir ka defa bu kpry yakma%a al"$t"-
lar, beceremediler. .
Sultan Mehmet 6 ve 12 May"s tarihinde Topkap"
ve Edime kap"s" aras"ndaki gediklere gece hcumlar"
yapt"rd"; birinci surun y"k"lm"$ olmas"na, ikinci surun
mhim zararlara u%ram"$ bulunmas"na ra%men $ehi-
re girilemedi-, nk hemen hemen, btn, mttefik
kuvvetler buraya toplanm"$ ve savunmaya kat"lm"$-
lard".
YIPRATAN HCUMLAR
Sultan Mehmet btn a%"r toplan Topkap" ve
Edime kap"s" aras"na yerle$tirdi; daha s"k" bir bom-
52
bard"man yapt"rd". 'Ayr"ca 16 May"sta l%am sava$-
lar" ba$lad"; bazan iki taraf surlar"n alt"nda, kar$"l"kl"
at"klar" tnellerde arp"$"yorlard".
18 Mayjs ta be$ harp kulesi hende%e yana$t", ya-
k"n mesafeden sava$ oldu; hende%in bir k"sm" doldu-
ruldu, surlar"n kulelerinde mhim tahripler yap"ld".
Surlar"n alt"ndaki ve stndeki bu etin sava$lar
23 May"sa kadar srd.
Sultan Mehmet 24 May"sta damad" sfendiyer o%-
lu, Kas"m Beyi mparatora gnderdi; kendisinin ve
dinleyenlerin, gtrebilecekleri mallarla beraber $eh-
ri terketmelerini teklif etti. Kostantin ne kadar a%"r
olursa olsun vergi veririm, fakat $ehri mdafaadan
vazgeeni em dedi.
Sultan Mehmet btn cephe boyunca gece yar"-
s"na kadar ate$ler yakt"r"yor, top ate$ini bazan saba-
ha kadar devam ettiriyordu; bu yzden BizanslIlar
gedikleri kapa tma imkn"n" bulam"yorlard", nk za-
ten geceler pek k"salm"$t".
stanbulda papazlar $ehrin teslim edilmesi zaru-
r oldu%unu sylyorlard", fakat imparator bu fikir-
de de%ildi,
BizanslIlar kiliselerde ve her yerde Allahtan yar-
d"m dileniyorlard"; Tvirkler de Medineye hicret etti%i
zaman slm Peygamberini konuklayan Eba Eyyub
Ensrinin mezar"n"n ke$fedilmesini, Ak #emsettin
Hazretlerinin kerametlerini zafer almeti say"yorlard".
Sultan Mehmed 26 May"s ak$am", ertesi gn b-
tn ordunun oru tutmas"n" emretti; sabaha kadar
tekbirler getirildi, davullar, zurnalar al"nd", deta;
bayram yap"ld"; toplar bu u%ultular"n stnde vakit
vakit heybetle grlyordu.
27 May"s gn sabahtan ak$ama kadar btn $e-
hir ve civan sis iinde kald"; BizanslIlar ok korktular,
53
fakat Trkler harekette bulunmad"lar, nk Sultan
Mehmet son' ve en byk hcumun 29 May"sta yap"l-
mas"na karar vermi$ti.
imparator bunu haber ald" ve $ehirde eli silh tu-
tan herkesi surlara srd.
K HCUM
453 y"l" 29 May"s gn henz ba$lam"$t"; gk y-
znde yar"m bir ay par"ld"yordu. Ortal"%a solgun bir
ayd"nl"k sa"yordu, top ate$i gfece yar"s"ndan iki buuk
saat sonraya kadar devam etti.
Surlarda yer yer gedikler a"lm"$t"; fakat en b-
yk gedik Topkap" ile Edimekap"s" aras"ndayd"; bura-
larda birinci k"s"m sur enkaz halindeydi, ikinci ve en
byk surlar"n da drt kulesi tamamiyle y"k"lm"$t".
BizanslIlar moloz ve har y"%"nlar" zerine kaz"klar
akm"$lar aralar"na aU "rp" doldurmu$lar, sonra
toprak ve su dkm$ler, etin bir sed yapm"$lard".
Sultan Mehmet o zamana kadar ihtiyatta kalan
yard"mc" H"ristiyan askerlerini ve gen Trkleri ileri
srd; bunlar be$yz davulun, yzlerce boru ve zur-
nan"n harp mar$lar" aras"nda hcuma getiler, ta$,
glle, ate$, ok ve kur$un sa%ana%" alt"nda ellerinde
merdivenlerle ilerlediler, t"rmanarak $arampollar"n
veya duvarlar"n stne "kanlar oluyor, fakat derhal
ldrlp geri at"l"yordu.
Padi$ah askere byk mkfatlar vaadetmi$ti,
hatt $ehire ilk girecek olanlara sancak beyli%i vere-
cekti; ordudaki hocalar askerleri te$vik iin mmkn
olan" yapm"$lard".
Sultan Mehmet $ehrin di%er taraflar"ndan da ay-
n" zamanda hcum ettiriyor, bylece BizanslIlar"n b-
54
tn kuvvetlerini as"l .hedefe toplamalar"na f"rsat ver-
miyordu.
Birinci hcum iki saat srd.
#ehre girilmemi$ti ama, d$man y"lm"$t".
Sultan Mehmet ilk hcum kollar"n" geri ekti: iyi
silhlanm"$ Anadolu askerlerinden mrekkep ikinci
hcum kollar"n" hareket ettirdi.
#imdi davullar, zurnalar ve borular daha co$kun-
du-, btn cephe boyunca Allah& Allah& ve Ur ha&..
Ur, ha& hayk"r"$lar" birbirine kar"$"yordu.
#ehrin btn anlar" al"n"yordu.
Surlar boyunca sanki bir Cehennem kayn"yordu;
ortal"%" duman brm$t.
Trklerden yz asker siperleri a$arak byk
surlar"n nne kadar vard"lar, fakat yanlardan ve
cepheden ya%an lm sa%anaklar" alt"nda o%u $ehit
oldular, kalanlar geri ekildiler.
SON SALDIRI#
Sultan Mehmet sava$" yak"ndan idare ediyordu ve
bu hal askerlerin gayretlerini son derece artt"r"yordu;
Kostantin de surlar zerindeydi, hatt d%$yordu.
Sultan Mehmet nc hcumu en sekin asker-
ler olan on iki bin Yenieriye yapt"rd"; bunlar evvel-
kilerin at"klan yoldan kolayl"kla ilerlediler, surlara
yakla$"nca eskisinden daha korkun bir ate$le kar$"-
la$t"lar, nk ac" ac" alan an sesleri zerine $ehir-
deki son erkekler, hatta kad"nlar cepheye ko$mu$lar-
d"; o kadar ki. BizanslIlar"n say" stnl%ne malik
olduklar" sylenebilirdi.
Ulubatl" Ha$an ad"nda bir Yenieri ilk olarak sur-
lara "kt", me$hur Cenoval" General Cstinyani ile
kar$"la$t" bayra%" dalgaland"rarak onunla arp"$t".
55
Bayra%" surlar zerinde gren Trk askerleri co$-
tular ve sel halinde sald"rd"lar.
Ulubatl" Ha$an ustaca dn$yordu, Cstinyaniyi
a%"r yaralad" ve ka"rd", kendisi de arkadan at"lan b-
yk bir ta^Ia vurulup $ehit d$t; fakat art"k Trkleri
hi bir kuvvet tutamazd"; Ulubatl" Hasan"n ykselt-
ti%i bayrak $imdi ba$kas"n"n elindeydi ve Bizansl"lar
her tarafta bozguna u%rayarak ka"yorlard".
Bu s"rada gne$ btn ihti$amile do%uyor, Trk'-
n zaferini kutluyor, yeni bir devrin ba$lad"%"n" ha-
ber veriyordu.
Kostantin kurtulu$ midi kalmad"%"n" grnce
kamak istedi; Trklerle sava$an bir Bizans mfreze-
sine rastlad", tan"nmamak iin mparatorluk almet-
lerini ve s"rmal" mantosunu att", yolu amak zere
BizanslI mfrezenin aras"na kat"ld", azab denilen as-
kerlerden biri taraf"ndan ldrld. Ayn" zamanda
surlar"n di%er bir ok taraflar"ndan da Trkler ak"n
ak"n $ehre giriyorlard".
FATtH #EHRDE
Sultan Mehmet o gn Fatih unvan"n" ald"; %le
namaz"n" derghta k"ld"ktan sonra btn vezirler,
beyler ve hocalarla beraber Topkap"dan $ehre girdi;
bu zaferi kendisine ba%"$layan Ulu Allaha $kretti ve
askerlerini kutlad".
Sultan Mehmet BizanslIlara dil, din ve ya$ama
hrriyeti verdi; Ayasofyan"n kap"s"nda attan indi, ie-
ri girdi; mabedin ihti$am"na hayran oldu, orada ikin-
di namaz"m k"ld", camie evrilmesini ve ilk Cuma na-
maz"n"n orada k"l"nmas"n" emretti.
Sultan Mehmet sonra mparatorlar"n oturduklar"
56
saraya gitti oradaki peri$anl"%" grnce ranI" bir $a-
irin:
Efrasiyab m kubbesinde nbet bayku$u tt;
Kayserin saray"nda rmcek perdecilik yap"yordu&
Mnas"na gelen beytini okudu.
#ehirde zulm yap"lmad", hatt A y a s o f y a n m bir
ta$"n" skme%e kalk"$an bir Yenieri cezaland"r"ld".
Sultan o gn ordugha dnd, $ehirde can ve mal
emniyetinin sa%lanmas" iin kesin emirler verdi; Hazi-
ran"n birinci gn de bir zafer alay" ile $ehre girdi;
Rumlar"n yola att"klar" iek demetleri aras"nda Aya-
sofya'ya gitti, Cuma namaz"nda bulundu.
Sultan Mehmet stanbul'dan kaanlar"n serbeste
yurtlar"na dnebileceklerini iln ettirdi; o s"rada len
Patrik'in yerine serbeste seilen Genedyosa din hr-
riyetini ve baz" imtiyazlar verdi. Ona muhte$em bir
saray tahsis ettirdi, vezirlerin ve beylerin de bulun-
duklar" bir alayla makam"na gnderdi.
YEN DEVR
stanbulun fethi zerine Osmanl" devleti Do%u
Roma mparatorlu%unun me$ru ve gerek miras"s"
oldu; k"ta zerinde drtyz seneden fazla sren bir
egemenlik kuruldu,
stanbulun fethi dnya tarihine yeni bir a% at".
Sultan Mehmet henz yirmi ya$"nda olmas"na
ra%men o devre gre, dnya ap"nda bir devlet adam"
oldu%unu isbat etti. lim ve sanat" korudu; as"rlardan-
beri en i%ren entrikalara sahne olan, bak"ms"zl"ktan
harap bir hale gelen stanbulu gzelle$tirme%e, $en-
lendirme%e al"$t".
Kadiran KAFLI
57
Sura ilk -t"rmanan. Trk: Ulubath Ha$an
FETHLE LGL D#ER YAZILAR
Tarihin karanl"k kalm"$ bir sal"ifesl:
BZANS'IN SON MPARATOR'U KOSTANTN'N
BA"$ NEREDE?..
1453 y"l" may"s"n"n 29 uncu sabah"yd".. stanbul,
parlak, bir gne$ alt"nda "$"hyd".
imparator, biraz nce bir Arap k"sra%" zerinde
drt nala Cambazhane Kap"s" (Kerkoporta) ynne
ko$mu$, son bir mitle kuvvetlerini toplamaya al"$-
m"$t".. Fakat gryordu ki her $ey bitmi$ti...
At"ndan indi.. zerinden mparator almetlerini
"kard" ve yaln"z, yald"zl" iki ba$l" kartal renginde ve
k"rm"z" ba%l" ayakkab"lar"n" muhafaza etti.
Onu; Bizans svari eri k"yafetinde, armas"z, i$a-
retsiz gren yak"nlan hayrete kap"ld"lar.. Hele, elinde
k"r"lm"$ k"l"c", ayaklan alt"ndan akan kan deresine
dalad"ka sava$"n en k"zg"n noktas"na at"l"$"n" gren,
kendisine sad"k Bizanshlar a%lamaya ba$lam"$lard",
Bu arada tarihi Kritovolos ve Franes grgleri-
ni anlat"rken: #ehrin zaptedildi%ini grd% anda l-
meye karar veren Kayser, zulmet iinde yuvarlan"p
gitti diyorlar..
Konstantin Dragazes; at"ld"%" kavgada mehul bir
asker olarak kuvveti tkeninceye kadar vuru$mu$ ve
-canlar"n" kurtarmak iin kaanlann ayaklar" alt"nda
kalm"$t".. zerinden geen "%lar bydke, devrilen-
59
lerin y"%"n" ykseldike Konstantin, kald"%" ceset y"%"-
n" alt"nda ezilip ld.. Kaan Bizansl"lan, Yenieriler
seli takibetti.
KONSTANTNN KESK BA#I
FATHN NNDE
Tarihte yeni bir a% aan Fatih, zaptetti%i $ehre,
ordusunun ard"ndan beyaz bir at zerinde girdi.. Yi-
ne atl"lardan ibaret kalabal"k bir evre ortas"nda; a%"r
a%"r bugnk Vefaya do%ru ilerliyordu. Kendi ku-
mandanlar" ve Bizans"n esir ileri gelenleri beraberin-
deydi... Fatih, o s"rada iki Yenieri'nin tart"$masiyle
ilgilendi.. Kafileden ayr"lan birka atl", durumu %re-
nip arzettiler:
Kayserin ba$" iin eki$iyorlar Padi$ah"m.
Gen hkmdar"n i$aretiyle Safalar ad"ndaki
Yenieri, koltu%unda kesik bir insan ba$", ko$up yere
kapand":
#evketl Padi$ah"m., $te d$manlar"ndan en
by%nn ba$"&...
Padi$ah, inanmam"$t".. Sunulan ba$, hemen y"ka-
narak kanlardan temizlendi ve tekrar arzedildi.. #eh-
rin ileri gelenlerinden Andre ad"ndaki bir esire, bu
ba$m kime ait oldu%unu bilip bilmedi%ini sordu.. Esir,
Efendimiz Kayserindir cevab"m verdi.. Konstan-
tin in en yak"n adamlar"ndan Donanma Ba$amirali
Grandk Notaras da bu ba$" te$his etmi$ti.. O anda
da stanbulun Trkler taraf"ndan zapt"ndan sonra ilk
ba%"$, orac"kta, Padi$ah"n a%z"ndan yap"l"yor ve Safa-
lar ad"ndaki Yenieriye Anadoluda Ayd"n hkmeti
verilerek taltif ediliyordu..
60
40 GEN VE 40 BAKRE LE
BABL PA#ASINA GNDERLEN BA#
Grandk Notarasm te$his etti%i ba$"n Vefa ya-
k"nlar"nda Ogsteon'da mermer bir stun, zerinde
te$hir edildi%ini, so""ra tahnit edilip Hillin muzaffe-
riyetini btn Asyaya iln etmek iin esirlerden 40
gen ve 40 bakireyle birlikte Bbil Pa$as"na gnderil-
di%ini, nl tarihi Montaldo bildiriyor..
Kmstantin m cesedi de, Fatih in, iste%i zerine
uzun ara$t"rmalardan sonra, altm kartal i$lemeli er-
guvan renkli ayakkab"lar"ndan tan"nmak suretiyle
bulundu.. O gn Patri%e gnderilen ceset, geceleyin
Galataya nakledildi, oraya gmld..
Bir sre nce Ayasofya n"n mihrab" alt"ndaki ye-
ri, turistlere Konstantin'in mezar" olarak gsterirlerdi.
Bu inan"$, Konstantinin cesedinin Patri%e gnderil-
dikten sonra Ayasofya mihrab" alt"na defnedildi%ine
dair galat bir iddiadan ileri gelmektedir. Ancak, ne
a%da$, ne de geride kalm"$ tarihiler, hatt Konstan-
tinin lmnden ok k"sa bir sre ncesine kadar ya-
n"nda ve beraberinde bulunmu$ vakanvisler bile Bi-
zans"n son imparatoru Konstantin Dragazesin gml-
d% yeri kesin olarak zikretmemi$tir.
Hrriyet 21/11/1965 Azmi NHAD

+ + '
FTH, AYASOFYA'DA..
Ftihin Ayasofyaya ilk giri$inde yerlere kapa-
nan Patrik ve Hristiyan Cemaata ilk hitbi:
Aya%a kalkl. Ben, Sultan Mehmed, sana ve
btn halka sylyorum ki, bugnden itibaren art"k
ne hayat"n"z ve ne de hrriyetiniz hususunda benim
gazab"mdan korkmay"n"z...
61
YASOFYAD' KILINAN LK CUMA
Fethi mteakip en mhim hdise, Ayasofya da ilk
Cuma namaz"n"n k"l"nmas"d"r. Mimarlar ve i$iler ge-
ceyi gndze kat"p al"$arak Sal" gn fetholunan
$ehrin en byk kilisesinde Cumaya kadar lzumlu
tadilt" yapt"ktan sonra, Padi$ah, emirleri, mcahitle-
ri, gazileri ve byk bir alay ve erknla gelip ieri
ad"m"n" atar atmaz, mabedin iinde lhi bir gulgule
ykseldi, haf"zlar okumaya, mezzinler salalara, ezan-
lara ba$lad"lar. Cemaat bir a%"zdan tekbir al"yor ve
kubbe aksisedalarla u%ulduyordu. Nice dem bu lht
vaz srp gittikten sonra, mezzinler: nn Allahe
ve meliketihi... yetini yan"k seslerle okumaya ba$-
lay"nca, Ak #emseddin hazretleri, Sultan Mehmed
Hn-" Sni hazretlerinin koltu%una girip tazim ile m-
$arnileyh hazretlerini minbere "kard". Etrafa nur-i
hidayet saan seyf-i Muhammedi elinde par"l par"l
parl"yordu. Hazreti Ftih minberde yksek ve mehib
bir sesle ELHAMDLLLAH, ELHAMDLLLAH... di-
ye hutbe okumaya ba$lay"p, Cenab-" Mn im ve Muh-
sin-i hakikiye tevecch ile $kr ve mahmedet eyledi-
%i zamanda idi ki, camide mevcut btn gazileri, m-
chid-i din-i mbin, bir acib inbisat" srr ve zevk ile
ga$yolmak derecelerine gelip feryd-" $dmani ile
gzlerinden sel gibi ya$lar dkme%e ba$lad"lar.
Hazreti Fatih, kaide-i slb-" hatib zre hutbeyi
okuyup ed ettikten sonra minberden inerek Ak #em-
seddin hazretlerini imamete geirip, Cuma namaz"n"
ol vaktin icabatma gre miichidin-i din-i mbin saf-
lar" nnde if eyledi.
(Feth-i Celil-i Kostantiniye: Sayfa - 273)
Ahmet Muhtar Pa$a
62
FETH VE FTH
Prof. Mkrimir% Halil YNN anlat%yor:
Byk gn, en selhiyetli a%"zdan dinlemek is-
tedik ve mmtaz tarihimiz Prof. Mkrimin Halil Yi-
nan" evinde ziyaret ettik. Ricam" tereddtsz bir
belgatle $yle kar$"lad":
Bunlar tek ba$"na tetkik edilemiyecek mevzu-
lard"r. stanbulun fethi, as"rlardanberi devam eden
hareketlerin bir neticesi olmu$tur.
Osmanl" hanedan" byk $ahsiyet yeti$tirmi$-
tir; Fatih, Yavuz Selim ve Kanuni. Bunlar s"rasiyle,
deta ayni ve sanki bir tek $ahsiyetin olgunla$ma saf-
halar"n" and"rmaktad"rlar.
Bu gzide $ahsiyetleri bir defa slm tarihinin te-
kml bak"m"ndan, ikinci olarak da Trk kavminin
yry$ ve ilerleyi$i bak"m"ndan ele almak lz"m.
Bilindi%i gibi mslmanl"k 7. As"rda Arabistanda
do%arak h"zla yay"lm"$t"r. Pek az bir zamanda Pire-
ne den Himalayaya kadar geni$ bir sahay" i$gal eden
mslmanlar, bu arada iki yeni kavmi de ideolojileri-
ne kazand"lar: #arkta Trkler, Garpta Berberler.
Bu iki kavim, evvelkiler kadar kuvvetli, evvelki-
lerden ok daha muharipti.
Fakat 10. As"rdan itibaren islm ideolojisi kuvvet
63
ve samimiyetini kaybetti. H"ristiyanl"%"n mukabil ta-
arruzu ile msmanlar .Akdeniz hkimiyetini elden
ka"rd"lar.
Garp islm dnyas" (Endls, Fas, Cezayir ve Tu-
nus) ile Yak"n #ark islm dnyas" aras"ndaki rab"ta
kesildi.
Bunu oktand"r bekleyen h"ristiyanlar tecrid edil-
mi$ spanya mslmanlarma kar$" btn kuvvetleri
ile yklendiler.
11. As"rda garpta bu hdiseler cereyan ederken,
$arkta Trklerin toptan slmiyet) kabul etmeleri ile
yeni bir ftuhat devri ba$lad":
Bir taraftan Gazneli Mahmut Hindistan " fethedi-
yor, te taraftan daha byk Trk guruplar" ran'"
al"yorlard"..
Seluko%uIIar"n"n ba$kanl"k etti%i bu ikinci kol,
cenubi Kafkasya da y"%"nak yapt", Hedefleri #arki Ro-
ma imparatorlu%u idi..,
30 sene kadar sren zorlu bir mcadeleden sonra
Anadoluyu fethederek bir devlet kurdular.
Akdeniz. yar"madalar"ndan birinde Trklerin yer-
le$mesi ve h"ristiyanlar"n yenili$i, spanyada ma%l-
biyetten ma%lbiyete u%rayan garp mslmanlarmm
intikam" idi sanki I . '
Bu fetih belki de o zamana kadar slamlar"n yap-
m"$ olduklar" fetihlerin en by% ve en nemlisidir.
nk stanbul tehlikeye girmi$tir art"k. E%er Trk-
ler stanbulu da alacak olurlarsa, Balkanlarla bera-
ber btn Avrupa h"ristiyanl"%" tehlikeye d$ecektir.
Fakat Avrupa'da ba$layan Hal" yry$ buna
engel oldu.
1 Temmuz 1097 de nnde Sultan K"haslan I. in
Hal" ordusuna, ma%lp olu$u, stanbulun fethini 356
sene geciktirdi.
64
Mteakip as"rlarda Suriye ve Anadoludan h"ris-
tiyanlar kovuldu. Seluk devleti y"k"ld", Osmanl" bey-
li%i di%er kk beylikleri hkimiyeti alt"na alarak
kuvvetli bir devlet kurdu.
Y"ld"r"m Bayezid zaman"nda btn Rumeli Os-
manlI devletinin hkimiyetine geti. Art"k Biza""sm
zapt" bir gn meselesi haline gelmi$ti.
Fakat maalesef t"pk" Hal" ordusunun K"l"ars-
lan" fetihten al"koydu%u gibi, Timurlenk'in Y"ld"r"m"
ma%lp etmesi de bu i$i 50 sene geriye att". Ancak ya-
r"m as"r sonrad"r ki, bu nl fetih Sultan Mehmede
nasip oldu...
Yaln"z virgller ve noktalarda bir nefeslik duran
say"n Profesre sordum:
Fatih in $ahsiyeti hakk"nda da biraz bilgi ve-
rir misiniz stad"m?
Sultan Mehmedin evvel bir (fatihlik) $ah-
siyeti vard"r.
Bu zt"n, 1453 - 1481 seneleri aras"nda yapt"%" f-
tuhatla ba$ta Bizans olmak zere irili ufakl" 12 dev-
let y"k"lm"$t"r. slm tarihi bak"m"ndan da en byk
slm mcahidi ve kumandan"d"r. #arki Roma mpara-
torlu%unun miras"n" zaptederek yerine byk bir m-
paratorluk kurmu$tur.
Yavuz Selimin me$hur hiddet ve $iddetini
dedesi Fatihten ald"%"n" rivayet ederler. Bu husustaki
fikriniz?..
Fatih, Yavuz Selim gibi hiddetli bir pdi$h
de%ildi. Ama, kin gden ve kolay kolay affetmiyen bir
karakteri vard".
Ba$lad"%" bir i$i ne olursa olsun bitirirdi..
Hkmdarl"%" mddetince takip etti%i i ve
d"$ politikas" nas"ld"?
65
Takip etti%i i politika Anadolu birli%ini kur-
makt".
D"$ politikada ise daima $unu gz nnde tutmu$-
tur:
slamlar"n d$man" katoliklerdir. yleyse Orto-
dokslarla bir olup, onlar" himaye edip Katolikleri ez-
mek.. Her iki politikada da muvaffak olmu$tur.
Kumandanl"%"?.
Bu kadar lke fetheden bir hkmdar"n ku-
mandanl"%" meydandad"r. Orduyu sevk ve idaresi fev:
kalde idi. Kendisine yard"mc" olarak mkemmel as-
kerler yeti$tirmi$ti. Fakat bunlar yaln"z ba$lar"na git-
tikleri seferlerde istenilen muvaffakiyeti gstereme-
mi$lerdir.
Kendisi de:
Ben gelmedi%im zaman kazanam"yorsunuz.
derdi. Son Rodos seferi de muvaffak"yetsizlikle neti-
celenince:
Anla$"ld", bizim gitmemiz gerekiyor. demi$-
tir.
Fakat 49 ya$"nda, penesini atan ecel bu $erefi
tamamlamas"na mni oldu.
=stanbul'un zapt" esnas"nda andarl" Halil Pa-
$an"n Biz.ansl"lardan r$vet ald"%" iin ldrld%
do%ru mudur?.
Katiyen. Halil Pa$an"n r$vete ihtiyac" yok-
tu. Yzlerce iftli%i ve olduka byk serveti vard".
Fatihin onu $ehzadeli%i s"ras"nda ona fena muamele
etmi$ oldu%u iin ldrtt%n zannediyorum. Zten
biraz nce de kinci oldu%unu sylemi$tim.
Halil Pa$a nerede ve nas"l ldrld?.
Fet"ten 40 gn sonra Yedikulede. Bo%duru-
larak ldrlm$ olmas" muhtemeldir. Bu hususta
66
ayn" zamanda Kanuninin #eyhlislml"%"m yapm"$
olan. tarihi bni Kemal $yle diyor:
stanbulun fetholundu%unu mjdelemek iin
her memlekete birer eli gnderiliyordu. Bu arada
br dnyaya Peygamberimize ve sahbelere de eli
gndermek lz"m geldi. Bu vazife d Halil Pa$a'ya d$-
t.. .
Byk ve $anl" mazinin tahlil ve terkibini yapan
aziz std"m"za te$ekkrler ederek ayr"ld"m.
Ayda Bir: Nisan 1953 Halk ERSZ
Fatih'in Ayasofya'da ilk Cuma Hutbesi
(Miimf Fehim'in eseri)
67
FETH- MBN'N ASIL KADROSU
1453 senesi Mart ay" ile beraber Fatih Sultan
Mehmet, o geni$ Islm dnyas"n"n drt bir taraf"na,
din ve ruh misyonerleri gnderdi.. Onlar, Peygamber-
lerinin Konstantaniyyeyi alan en $anl" serdard"r,
onu fetheden ne byk ordudur vaadim hat"rlatarak,
Asyan"n Afrikan"n ilerinden bu mcadeleye fahri
ve gnlden maneviyat $eyhleri buldular. Arkalar"n-
da lm saadet sayan ve inand"klar" zafer iin kaim
duvarlar" ple$mi$ gren bu inanm"$lar toplulu%u,
Hazret-i Padi$ah"n evresini ruhlar"n demirle$mesiyle
meydana gelen a$"lmaz z"rh olarak sard"lar. Yzy"lla-
r"n en ryihedr iekleriyle beslenmi$ o%ul ar"s" sr-
snn kovanlar"ndan yeni petekler yapabilme a$k"yla
ayr"lan bal ar"lar" gibi, kuru gnllere tatl" bir ruha-
n vaadin lezzetini getiren ve fedaili%i tabiile$tiren Ak
#emseddinler, Kara #emseddinler, Molla Senailer,
Emir Buhariler, Molla Fenarlcr, Ceb Aliler, Ensar De-
deler, Molla Grniler, #eyh Zindaniler, Koca Trkn
Macar Orban taraf"ndan haz"rlanm"$ toplar"ndan da-
ha mthi$, daha kudretli idi. Karadenizin stanbul bo-
%az" zerindeki Ahelos kalelerinden, Likos ve Vlaker-
naya kadar uzanan, oradan Halici epeevre sara-
rak Teodozyos surlar"yla kucakla$an duvarlar" Or-
han"n toplar"na belki kar$" koyabilirdi. Fakat Hazret-i
Pdi$h m ruh ve imaj" $ahsiyetleri nnde bu eski-
mi$ duvarlar, art"k eski kudretini kaybetmi$, ayr"l"k-
lar ve efsanelerle zedelenmi$ maneviyatlar" gibi daya-
n"ks"z, aresiz, zavall" idiler. O sd"k tarihi Kritov-
losun da dedi%i gibi surlar" a$"p yed i lhiye emnet
edilmi$ mukaddes $ehri Mslman Trklerin eline ge-
irten as"l kudret de, Pdi$h"n azmini ve ruhunu bes-
liyen bu limler ve mr$itler idi...
Gstav Slomberie
68
STANBUL FETHNN EN ESASLI ESER
... stanbul fethinin ilk mspet tesiri Anadolu ve
Rumeliyi birle$tirmek olmu$tur. Devletin bu iki k"ta-
da topraklan @vard". Bu topraklar" mnkariz Bizans
ortadan ay"r"yor, iki k"t'a halinde bulunduruyordu;
Devletin geirdi%i tehlikeli anlarda bir k"t adan br
k"taya gemek mmkn olmuyordu. Gemek iin Ce-
""evizlilere hazineler dolusu para vererek gemiler ki-
ralamak mecburiyetinde kal"yordu.
stanbul feth edilmekle bu glkler ortadan
kalkt"; Osmanl" Trk hkimiyetinin o zamanki Ana-
dolu hududundan Rumelideki hududuna kadar yek-
pare Trk topra%" oluverdi. Fazla olarak vatan"n or-
tas"nda, stanbul bo%azlan, muhkem ve mstahkem
iki kap" idiler, ordular"n iki tarafa da sr atle $evkine
yar"yorlard".
Vatan co%rafyas"n"n mant"kl" bir ereve olabil-
mesi iin Anadolu daki beylikleri ilga etmek, btn
Trkleri birle$tirmek, bir tek devlete ba%l" k"lmak za-
rur idi. Rumelide stanbulun fethinden yz sene ev-
vel, Peenekler, Kumanlar, O%uzlar ve Vardar Trk-
leri denilen Trk unsuru bulmu$tuk. Rumeli Trkle-
rinin halk ktlesinin cedleri olan bu unsurlar"n bir
k"sm", "rk yak"nl"%"yle, Anadoludan geien Fatih "rk-
' ta$lar"n"n dinini kabul etmi$ler, Rumelinin garb"nda
ve cenubunda bir ekseriyet olmu$lard".
Lkin Trkl%n oralarda bki kalabilmesi iin
Bulgaristan, S"rbistan, Bosna Hersek, Arnavutluk ve
Rum beyliklerinin ilhak edilmelerini vatan co%rafya-
s"n"n mant"%" zarur k"l"yordu.
Gerek Anadoluda, gerek Rumelide btn bu i$ler
stanbulun fethinden sonra grld. mrleri at s"r-
t"nda ve ad"r alt"nda geen fatihler, 1453 ten sonra
yetmi$ be$ sene iinde bu vatan co%rafyas" mant"%"n"
gerekle$tirdiler; as"rlarca sren bir ereve haline
koydular.
stanbul fethediimeksizin bu eser voude gele-
mezdi. stanbul fethinin ne kadr mukadder oldu%u-
nu anlamak iin, birka dakika zihin yorup, bunun
aksini tasavvur etmek kfidir: Devletin hkim oldu-
%u topra%"n bir k"tas" Anadoluda bir k"tas" Rumeli de
bulunsun; biri M"s"r klemenlerinin ve #i ran"n ard"
aras" kesilmiyen entrikalariyle bunals"n, di%eri H"ris-
tiyan devletlerin ve Papal"%"n tahrikleriyle daim bir
tehlike geirsin... Orta yerde Bizans Kayserlerinin
diplomasileri hkm srsn. Byle karanl"k bir man-
zara devam edebilir miydi?
Mukadder olan bir hdisenin z"dd"n" tasavvur
edince mant"ks"zl"k ne kadar gze arpar. Bizans m-
paratorlu%unun bataca%" saat, hem de hayli ge ola-
rak, ald". stanbul gen, din bir Devletin merkezi
oluverdi. Bamba$ka bir ehrede yeni bir medeniyetin
as"rlar"n" grd.
Hayale pay vermeksizin denilebilir ki stanbul
Osmanl" Trk Devletinin merkezi old%undan sonra
dnyada mevcut payitahtlar"n en gzeli olmu$tur;
Bizans"n son devrinde, sr iine t"k"lm"$ bir $ehirken,
Galata, tepelerine, Bo%azii k"y"lar"na, skdar'dan
aml"caya, Kad"ky nden Maltepeye, sr dibinden
Eybe, Karaky'den Be$ikta$a kadar, ok daha ge-
ni$ bir ereve ortas"nda dirilme%e ba$lam"$, her ta-
raf"n mimar ile bezendi%ini grm$, koynunda as"r-
larca, fakir ve zengin milyonlarca halk" ya$atm"$t"r.
Fethin en mspet ve en esasl" eseri vatan"n yek-
preli%idir.
Yahya Kemal
70
De%erli $air Arif Nihat SYAnm FETH iin
yazd"%" k"t a:
Trih diye yok lzmu bir zorlaman"n..
stnden, flenince kalkan duman"n,
Ard"nda grrsn ki, ocuk, kendi fetih
Trihini syler ad", #arki Homan"n..
+
+ *
STANBUL FETHNE TARH
FetL-i stanbula nusret bulmad"lar evveln.
Feth idab Sultan Meheramed k"ld" tarih: hlrn
857 (1453)
Verilen bilgiye gre (hirnl kelimesini stanbul
,fethine tarih d$ren Ftihtir. Fakat bu kelimeyi ilk
,defa bir tarih beytinde kullanan stanbulun ilk kad"-
s" H"z"r Bey elebi idi. Bu beytin (Hattat Necmettin
Okyay hatt"yle) Osmanl"ca yaz"l"$"-.
4
71
Yabanc$ gz ile
(Tours)-da 1857 de bas"lan CDemiers Cesars de
Byzance) ad"l eserinde L. Todiere, Ftihin meziyetle^
rini $yle anlatmaktad"r;
mparator her tarafa ko$uyor, mdfileri szleri
ve hareketlerile te$vik ve te$i ediyordu. Zafer, impa-
rator Kostantinin bu gayretlerini semeresiz b"rakm"-
yacak grnyordu. Fakat o s"rada Justiniyani yara-
land". Bu Cenoval" $ef, akmakta olan kantar" grnce
imparatora dnd:
Gemiye gidip yaram" pansuman ettirip dnn-
ceye kadar sebat ediniz.
Dedi.
mparator Justinyaninin yaras"na bakt" ve ba%"r-.
d " :
Yaran"z a%"r de%ildir, tehlike yak"nda-, burada
bulunman"z zaruridir.
Justiniyani kararlar"ndan dnmek niyetinde olma-
d"%"n" gsteriyordu, imparator sordu:
Hem de nereden ve nas"l gideceksiniz?;
Justiniyani cevap verdi:
Allah"n Trklere bizzat at"%" yoldan i,..
Justiniyani bunu syliyerek aynld", Cenevizli.
FATH VE STANBUL'UN FETH
72
adamlar" da kendisini takip ederek Galataya geldiler.
Bu son vak a mdafilerde madd ve manev bir
gedik daha am"$t". Za%anos pa$a vaziyeti anlamaya
yenierileri daha hararetle te$vike ba$lad". Bunlardan
biri (Ulubatl") Ha$an, sultan taraf"ndan vadedilen
mkfata ilk istii"kak kesbeden oldu. Ulubatl" Ha$an,
otuz arkada$" ile surun duvarlar"na at"ld". Mdafiler
bunlar" oklar ve ta$larla kar$"lad"lar. On sekiz yeni-
eri birden ldrld. Ha$an, geride kalan on iki ar-
kada$" ile birlikte kendini mdafaa ediyordu. Ona da
bir ta$ isabet etti, bunun zerine yere d$t. Bu hal-
de bile dizleri zerinde kalkarak kendini mdafaaya
al"$"yordu. Fakat yorgunluktan ve yaradan dolay" o
da di%erleri gibi kayboldu.
mparator ldrlm$t. Bu lm, btn mdafaa
ve mukavemete son verdi.
Mdafaan"n sona erdi%ini i$iten ve %renen halk,
yasofyaya ko$uyordu.
mparatorun ba$ mabeyincisi ve ba$ ktibi mver-
rih Phranza arad"%" lm bulamam"$ ve ailesi efrd"
ile birlikte esir d$m$t. Bu mverrih, stanbulun
muhasara ve zapt"na ait her $eyi bilen ve nakleden
insanlardan biridir. Drt ay kadar esir gibi muamele
grdkten sonra da Edirnede kar"s"n" buldu.
stanbulun sukutunun ertesi gn, 30 May"s ar-
$amba. ..
Bizans mparatorlu%unun son byk dk Nota-
rasm $ehirdeki saray"nda ikametine Sultan Fatih m-
saade eylemi$ti.
30 May"s ar$amba gn Fatih, ikametgh"nda
Notras" ziyaret etti. Esasen bir gn evvel yani 29 Ma-
y"s Sal" gn de Notarasa Sultan iltifatlar"n" esirge-
memi$, kendisine, kar"s"na ve ocuklar"ndan her biri-
ne mhim miktarda hediyeler de vermi$ti. Buna kar-
73
$"J"i olmak zere de Notaras, Fatihe byk memur-
lar"n ve saray erkn"n"n bir listesini takdim etmi$ti.
Sultan"n Notaras" evinde ziyaretinde Fatih Meh-
met, Notaras "n hasta, olan kar"s"n" yata%"nda ziyaret
etti, Elini pt.
Fatih, onu teselli iin bir evlt hrmetinin icap et-
tirdi%i en gzel cmleleri syledi:
Anne, - dedi - sabah"n"z hay"rl" olsun. Olan bi-
ten $eylerden zlmemenizi istirham ederim. Allah'"n
emirlerine itaattan ba$ka yap"lacak bir $ey yoktur.
Ben size kaybettiklerinizden pek fazlas"n" verebilirim.
Siz yaln"z iyi olma%a, iadeyi afiyete bak"n.
Sultan, amiral Lucas Notaras a her taraf" doldu-
ran cesetleri gstererek: Bak, Notaras demi$ti, $u ce-
set paralar"na, $u esirlere bak... E%er $ehri bana tes-
lim etmi$ olsayd"n btn bu felketler olm"yacak...
Notaras ba$"n" e%di ve $u cevab" verdi:
Ha$metli efendim, $ehri teslim etmek ne benim
elimdeydi ve ne de imparatorun elinde bulunuyordu.
Bahusus. ki, mdafaaya devam iin imparator mek-
tuplar da al"yordu.
Sultan, bu sz zerine (Halil pa$a) y" d$nd.
Fakat bir $ey sylemedi.
Sultan., evlerini b"rak"p oraya buraya kam"$ ve
saklanm"$ halk"n yerlerine dnmelerini, i$leri ve g-
lerile me$gul olmalar"n", kendilerine hi bir $ey. yap"l-
m"yaca%"m din ve detlerinin muhafaza olunaca%"n"
iln ettirdi.
Patrik lm$t. Sultan, eski usul,, det ve anane
mucibince bir yenisinin seilmesini bildirdi.
Bizans mparatorlu%unun son ayan zas"ndan
olup Gennadius da denilen Georges Schlolarius, pat-
rik seildi kendisine, eskiden yap"lan btn merasim
yap"ld".
74
Sultan, yeni patrik& yeme%e al"koydu, beraberce
yemek yediler. Bu esnada yeni patrike, en dostane
szler syledi ve en kibarca muamelelerde bulundu.
Dedi ki:
Allah, himayesini senden esirgemesin. Her hu-
susta benim dostlu%uma gvenebilirsin, senden evvel-
ki patriklerin malik oldu%u btn hukuk ve imtiyaz-
lardan sen de istifade edeceksin...
Yemekten sonra yeni patriki, saray"n kap"$ma
kadar bizzat geirdi ve ona yine eski detlere uyarak
fevkalde sslenmi$ beyaz bir at hediye etti.
Yeni patrik, o zamanda hi bir fatihin yapmas"-
na imkn olmayan bu fevkalde insanca muameleler-
den mahcup saraydan ayr"l"rken, Sultan Mehmet, et-
raf"n" saran vezirlerine ve meras"na $u emri verdi:
Patri%i, Saint - Apotres kilisesine kadar ihti-
ramla gtrnz. Evvelden yap"lan merasimden hi
bir $eyin zerrece eksik olmas"n" istemem&.
75
FAT$H$N
SAHS$YET$
ESERLER$
FATH'N "AHSYET
Daha Osman Beyden ba$layarak, Kay" O%ullar",
arka arkaya grbz dima%lar dnyya getiriyorlard".
Kanunye kadar devam edecek olan, bu deh zincir-
lemesinde Fatih mten bir halka, belki de zirve oldu.
Dehn"n briz vas"flar"ndan en a$ikr olan" onda g-
zkt: Bu vas"f, erken olgunla$ma hadisesidir. Sekiz
ya$"nda Manisa sancak beyli%ine gnderilmesi belki
idari gelenek yiizndendir... Onsek"z ya$ma geldi%i
zaman alt" lisana vukufu, devrinin mhendislik klt-
rne sahip ve ayn" zamanda otoriter bir devlet adam"
olmas", resim ve edebiyat sahalar"nda, birinde Garb"n
ilham"na, brnde #ark"n a$k ve hlyas"na vris bir
kalbin arp"nt"lar"n" duyu$u, btn bu ulvi tezatlar
aras"nda, onu dehn"n fecirlerini kucaklam"$ bir $ah-
siyet olarak tan"tmaya yeter delillerdir.
Ancak, insan denen $ahsiyet, kklerini maziye sal-
m"$ bir a%a gibidir. Kkler yz y"llar"n derinli%ine
gmlrse $ahsiyet byktr. Bin y"llar" a$arsa, $ah-
siyet hrikad"r. Otuz k"rk y"ll"k olursa $ahsiyet hasta-
d"r, buhran geirmektedir.,. Mazi kurtanc"m"zd"r.
Ezel denen mutlak mazi ise, sonsuzluk gibi Rabb in
kudret halinde tecell eden simas"d"r. Fatihin de ma-
zisi vard"r, hem byk bir mzisi... Onun en uzak ma-
zisinde, kendini metheden ve kendi ismini veren b-
79
yk Peygamber'i grmek hat olmaz san"r"m. Sonra
da Anadoluda devletimizin temelini civanmertlikle
kuran Alparslanla Anadoluyu Trk kalesi yapmak
iin k"l"c" zerine yemin etmi$ bir K"l" Arslanm, Fa-
tihin ruh yap"s"nda temel kuvvetler oldu%unu kabul
etmeliyiz. Nihayet kendisine kadar gelen Osman"n
o%ulaln, Fatihin $ahsiyetini yapm"$ olan simalard"r,
Fatih'de Osman Beyin insaf ve adaletiyle o%lu Or-
han'"n tedbir ve basiretini, lim zeks"n"n inceli%ini;
Hdvendigr"n iman dolu kalbiyle Y"ld"r"m $iddeti-
ne benzer bir hu$uneti, nihayet babas" kinci Murad-
m ilim, san at ve tasavvuf a$k"n" buluyoruz... Fatih,
kendi $ahsiyetini yo%uran fetihleri, Manisada geirdi-
%i on y"ll"k ocukluk ve genlik devresinde yapt".
Genlik ate$lerini toplad"%" bu devirde, engin ovaya
hkmeden t ilk a%lar"n efsaneleriyle ykl Manisa
da%"n"n yamalar"nda kurdu%u kartal yuvas"nda ru-
hunu fetihlere, zaferlere haz"rlad". L"dya, Frikya,
ran, Yunan, Roma ve Bizans tarihlerinin as"rlar"n
.gurubunda uyuyan ilim, sanat ve medeniyet a$k"n",
istikbalin Fatihi bu da%lar"n ete%inde koklad". Saru-
han o%lu shak elebinin, Serbad vadisindeki tepe-
de kurulu mevlevihanesinin etraf"nda dola$t".. slm "n
bu tepelere sinmi$ mistik ruhunu, ilim ve sanatm ay-
d"nl"klar"yla birle$tirdi...
slmdan tevars ederek sahip oldu%u ruh ulvi-
yeti iersinde ok ve e$itli deh kabiliyetlerini birle$-
tirmi$ti. Hepimizin oklukta birlik te$kil eden $ahsiye-
timizin e$itli cepheleri vard"r. Ancak bu ok eleman-
lar" henktar bir $ekilde birle$tirmek dehn"n i$idir.
Alelade insan, kendisinin ayr" ve ok cephelerini kul-
lanmaktan, deta derni bir fel sebebiyle, cizdir...
Dehn"n ok cepheli $ahsiyet yaratmas", duygu, bilgi
ve iradeden ibaret insandaki zl $uur yap"s"n"n
SO
henkdar tarzda terbiyesiyle kabil oluyor. Byk
adamlar arasmda byle yeti$mi$ olanlar, en a$"r" ha-
reketlerinde bile lem nizm"n" bozmuyorlar. ok bil-
gileri onlar" hayat kar$"s"nda anlay"$s"z ve mnzevi
yapm"yor. A$"r" hassasiyetleri onlarda anormallik ya-
ratm"yor. Frensiz ve k"r"c" iradenin hamleleriyle anar-
$ist ve zlim olmuyorlar. Bilkis onlar, ilimleri nisbe-
tinde hayata yak"n ve insanlara dost, hassasiyetleri
derecesinde kalblere $in ve rhim, iradeleri kuvvet-
li oldu%u kadar nizma $"k ve iradenin kayna%" olan
Allaha teslim olmu$ insanlard"r. Psikolojinin muvaze-
neli karakter dedi%i bu en mkemmel karakter tipi-
nin en gzel misali $phesiz ki Peygamberimizdir...
Asr"m"zda Gandiyi de bu karakter tipine misal vere-
biliriz. Fatih de onlardand"r. Maziden alarak kendi
$ahsiyetinde i$ledi%i b"" benlik cevherlerinden her biri
onun byk insan yap"s"n"n bir taraf"m meydana
getirdi. Fatihin $ahsiyetindeki bu byklklerin tah-
liline al"$al"m:
A Her $eyden nce Fatih bir rnesans ve ink"-
lp adam" idi. Gzel sanatlarm, medeniyetlerin kuru-
lu$undaki de%erini biliyordu...
Fatih, resmin yan"s"ra nak"$ ve tezhib san atlan-
na da ehemmiyet vermi$tir. Bu sahalarda birer de%er
olan Bursal" nakka$ Sinan Beyle, Bursa l" #ibl Ah-
met Efendiyi de saraya getirmi$ti. Gzel sanatlarm
her kolu ile alacalanmakla beraber resme hususi bir
ehemmiyet veriyordu... =
Saray"n" bir resim galerisi haline koyan rnesans-
" padi$ah"n edebiyata da ba%l"l"%"n" gryoruz. Onun
$iire ve $aire verdi%i ehemmiyet, sde Osmanl" pdi-
$hlar" aras"nda de%il, cihan hkmdarlar" arasmda
bile grlmemi$tir. #iirlerinde Avn mahlas"n" kul-
81
lan an padi$ah, Nam"k Kemalin anlatt"%"na, gre bir
ltin $airinin takdim etti%i kasideye cize olarak, hem-
$ehrilerinden bir ok esir azd etmi$tir...
B Fatih, ilim ve zek, adam"yd". Molla Grnf-
nin ha$in ve etin mizal" talebesi, alt" lisan biliyor-
du. Mhendisti. Tasavvufa $in idi. Tahsilinin ilk de-
recelerini $ehzadeli%inde Molla Seraceddinle Molla
&Ays, Molla Sinan ve Molla Grnden yapm"$lar. Da-
ha sonralar", ilim ve felsefe leminin me$hur simalar"
olan Molla Hsrev, Molla Zeyrak ve Hocazde Fatih
devrinin ilim ve. fikir sahas"nda yap"lan, rnesans ha^
roketinin sahipleri oldular. Dnya ap"nda de%er sa-
hibi olan bu mtefekkirlerin nderlik yapt"%" Fatih
Klliyesi'ni at"ran padi$ah, limlerin meclisinde za-
man"n" geirmekten ho$lan"yordu. Onlann mnaka$a-
lar"na i$tirak ederdi. Bu mnaka$alardan tarih olan
bir tanesi, Fatihin tertibiyle, Hocazde ve Molla Zey-:
rek aras"nda yap"lan din-felsefi mnaka$ad"r. s-,
im"n esaslar" hakk"ndaki btn meseleleri ierisine,
alan ve slm filozofu bn-r$d ile kelmc" mam Ga-,
zli aras"ndaki gr$ ayr"l"klar"n" ortaya koyan me$-
hur mnaka$as"d"r. Bu mnaka$a tam yedi gn sr-,
d. Pdi$h tkib etti. mam Gazlnin gr$lerini il-
tizam eden Hocazde mnaka$ay" kazand". Fatih, Ho-,
cazdeyi takdir ederek bu fikirlerini bir eser halinde,
yazmas"n" tavsiye etti... Fatih ilim a$k"n" hocalar"n-
dan %renmeden nce, ilmi bir zmreye menfaat geti-
rici herhangi bir sahaya hasretmiyerek hakikat sevgisi
halinde ven Byk Peygamberden %rendi. Onun bu.
hakikat zevki, lim ve fztf ceddi Orhan Bey^ hat"rla-
t"r. Onun za"i"an"nda ilim, din adamlar" taraf"ndan it-
ham edilmiyordu. Fatih Klliyesinde kelm, tefsir, ha-
dis ve f"kh"n yan"nda t"b, astronomi, matematik ve fel_
sefa okutuluyordu. Saraya dnyan"n her taraf"ndan.
82
limler geliyordu. Fatihin hakiki ilim adamlar"na ver-
di%i de%er, trihin mstesna hdiselerinden diye va-
s"fland"r"lmaktad"r.
lim ve zek meftnu Fatih, ayn" zamanda tasav-
vuf erbab"ndand"r. Dini, formel kaidelerin taassubu
olarak tan"m"yordu. limle dini al"$t"rma hdisesi,
daha sonraki as"rlarda zmre taassup ve menfaatla-
r"na ba%l" olanlar taraf"ndan, kendi menfatlan hesa-
b"na uydurulmu$ bir hurafeden ba$ka bir $ey. de%il-
dir. #ark"n ve slm dnys"n"n gerilemesinin ba$l"ca
sebeplerinden birini te$kil eden bu hurafe, mutaass"p
halk" elmek hususunda kuvvetli bir zehirdir. Haki-
katte ilim, hadiselerin illetini, din ise hikmetini arar.
Biri hakikatlerin metodu, br metafizi%idir. kisi de
hakikate visal a$k"d"r...
C Fatihin $ahsiyetinde nc bir cephe ola-
rak, onun irade ve iman adam" oldu%unu syleyece-
%iz. radesini anlatmaya hacet var m"? stanbulun
muhasaras" ve muhasara esnas"ndaki bilinen pek ok
hdiseleri, onun iradesindeki $iddetin delilleridir...
Mr$idi olan Ak$emseddin e ba%l"l"%" o derece idi ki
stanbul muhasaras"na giri$mezden nce ona dan"$t".
Pir hazretleri istihare ettikten sonra mridine Fetih
myesserdir dedi. Bunun zerine Fatih, muhasara
haz"rl" klan m yapmaya ba$lad". Muhasara ba$lad"ktan
sonra $eyhinin ordugha te$rifini rica etti. Ak$emsed-
din, padi$ah"n "srar" zerine ordugha geldi ve pdi-
$h"n ota%" civar"nda, Edimekap" taraf"nda ad"r" ku-
ruldu. Muhasara uzay"p da midsizlik gelince padi-
$ah #eyhim, fetih myesserdir, dedi, halbuki hl
bekliyoruz ne buyuruyorlar? diye Ak$eraseddine a-
d"r"ndan haber yollad". Ak$emseddin tekrar istihare
ettikten sonra evvelki cevab"n" tekrarlad": Sah gn
hcuma gesinler, fetih myesserdir ve dedi%i gibi
93
de oldu. Fetih yap"ld". Ak$emseddin, tekrar Gynke
dnd.
stanbul fetih $enlikleriyle alkalan"rken bir $eh-
rin. ve bir devrin fatihi olan Sultan Mehmed Han,
mr$idi olan Ak$emseddine $yle diyordu: Dnya
nimetlerinden g"na getirdim. Emelim $udur ki tac ve
taht"m" terk idem. Senin yan"nda Hakk'a hizmet yo-
lunda ibadetle mrm geireni. Ak$emseddin reh-
berlik etti%i yolda ermi$ mridine tac ve taht"n" asla
terketmemesini, cemaat"n ba$"nda bulunmas"n", icra-
y" adletin ibadetlerin en hay"rl"s" oldu%unu bildirdi,'
Btn gururlardan ve hepsi de gurrumuzun ni$ane-
si olan dnya varl"klar"ndan'bir hamlede s"yr"labilen
ruh, iman"n en yukar" basamaklar"na ayak basm"$
de%il midir?
D N"yet Fatih i deh gstermi$ bir devlet
adam" olarak tan"yoruz. Devlet adam" olmak iin kah-
ramanl"k vasf" kfi de%ildir. Sonsuz fedakrl"klarla
feragatler de onu temin etmez. Bunlardan birincisi
beki btn be$eriyeti kendine hayran k"lar; kincisi
de halk"n r"zas"n" kazand"r"r. Lkin cemaat"n selme-
ti iin devletin kuvveti ve bekas" $artt"r. Bu ise byk
devlet adam"n"n eseri olabilir. Byk devlet adam"
demek, hukuk ve adalet nizam" u%runda sonsuz fe-
dakrl"klar" ve lleri kullanmas"n" bilen bir byk
psikolog demektir. Devlet adam"n"n hukuk adam" ve
psikolo% olmas" lz"md"r. Hukuk adam" olarak Fatih'-
in ideali Anadolu birli%ini kurmak ve ya$atmakt". Y"l-
d"r"m Han taraf"ndan yap"ld"%" halde Timur felketiy-
le y"k"lan Anadolu birli%ini tekrar kuran Fatih, bu
dvada kahramanl"klar"n yan"nda tedbir ve zerinde-
ki titizli%ine $u menk"be misal te$kil eder:
Fatih, bahusus bir harbe giderken, as"l maksad"-
n" gizlemeye ok ehemmiyet verirdi. Bir seferinde or-
84
da ile Karadeniz taraf"na yolland". Acaba Cenevizli-
lerin elinde bulunan Amasra zerine mi, sfendiyar
o%ular" devletine son vermeye mi, yoksa Trabzon
Rum mparatorlu%unu ortadan kald"rmaya m" gidi-
yordu? Kazasker nereye gidilece%ini %renmek istedi.
Padi$aha sordu. Fatih, hiddetle $u cevab" verdi:
=E%er sakal"m"n tellerinden biri ne yapmak is-
tedi%imi bilseydi, onu hemen kopar"r, yakard"m.
Kahramanl"k ve adalet prensiplerinin yan"nda, yir-
minci as"rlara rnek olacak zek inceliklerini kullan-
mas"n" bilen byk devlet adam"n"n ideali, insanl"k
tarihinde Peygamberin vd% cemaata rnek ola-
cak Anadolu Trk milletini kurmakt"... Bizans halk"-
na pek ok haklar ba%"$lamakla siyasetle adalet ide-
alini kucakla$t"rd". Bu $ehir halk"n"n Fatih'ten kah"r
ve zulm beklerken en geni$ hrriyetlere kavu$turul-
mas", vaktiyle Alparslan"n Malazgirtte Romen Diyo-
jene kar$" yapt"%" licenapl"%" d$ndryordu. Rum-
lara iktisadi ve din her e$it imtiyazlar verdi. Bir gn
piskoposlar padi$aha gelerek ayr" mahkeme istedik-
lerini, adl istikll taleplerini bildirdiler. Fatih onlara
Peki, dedi, onu da veririm. Lkin daha evvel bizim
mahkemelerimizi bir kere grn, tedkik edin ve son-
ra tekrar gelip bu teklifinizi tekrarlay"n"z.
Piskoposlar nce skdar mahkemesine gittiler.
Orada bir at sat"$"na ait dvay" dinlediler. Bir gn
evvel bir at sat"n alm"$ olan davac", at" satanla yap-
m"$ oldu%u anla$ma gere%ince, ayn" gnn ak$am"na
kadar atta bir hastal"k bulursa iade edebilecekti. O
gn at hastalanm"$, lkin at canbaz" ahdine ihanet
ederek geri almak istememi$ti. M$terisi mahkemeye
ba$ vurmu$, ancak mahkeme kapal"ym"$. Kad" bir ce-
nazeye gitmek iin mahkemeyi kapatm"$t", ak$am at
lm$, esasen aradan bir gn geince mukavelenin
85
hkm ortadan kalkm"$t". Bu vaziyet kar$"s"nda ka-
d", Bu kabahat bana ait. Zira e%er dn mahkemede
bulunsayd"m davac" bu zarara u%ram"yacakt" diye-
rek at"n paras"n" ma%dur olan m$teriye bizzat ken-
di dedi.
Sonra Ktahyaya giderek iki karde$ aras"nda
a"lan bir arazi dvas"n" dinlediler ve evvelkisi gibi
dilne karar verildi%ini grdler.
Oradan Konyaya getiler. Konya mahkemesinde
biri Venedikli br Konyal" iki tccar aras"ndaki
ticaret dvas"na bak"l"yordu. Konyal" tccar Vene-
dikliye kuma$ "smarlam"$; kendisine gnderilmek ze-
re gemiye yklenmesini istemi$. Venedikli mallan ge-
miye yklemi$ lkin gemi Akdenizde batm"$. Vene-
dikli, Ben Konyal" tccar"n talebini yerine getirdim
diyerek paras"n" istiyor. Konyal" ise mallar" almad"-
%"m ileri srerek bedelini demiyor. Hkim karar ve-
riyor: Venedikli, Konyal"n"n talebi zerine mallan
gemiye ylemi$tir. Geminin bat"p batmamas" onun
elinde olmad"%"na gre, talebi yerine getirmekle Kon-
yalI tccar" borland"rm"$t"r. Konyal"n"n, mal bedeli-
ni demesi lz"md"r. mit etmedi%i bu dilne karar
kar$"s"nda hayretlere d$en Venedikli, Bizim de tica-
ret kanunlar"m"z vard"r ve sizinkilerden daha m-
kemmeldir. Lkin hi bir Venedikli hkim bir msl-
mana kar$" Venedikli bir Iunstiyan" mahkm etmez.
Sizin adaletinize hayran"m diyor ve mslman olu-
yor.
slm dininin adletine s"%"nman"n nas"l bir saa-
det oldu%unu bu muhte$em sahnelerde seyreden Bi-
zans piskoposlar" Fatihe gelerek, hay"r, dediler, tek-
lifimizi geri al"yoruz. Biz sizin mahkemelerinizde mu-
hakeme edilmek isteriz.
86
Bu gn, de bize bir fatih lz"m. Bu fatih, zerine
$ehdet kelimesi yaz"l" k"lmc" kalbinin stnde oldu-
%u halde Yunusun mezar"nda gzya$" dkecek. Os-
man"n trbesinde af dileyecek. Fatih Sultan Mehmed
Han"n evld" oldu%unu isbat iin, Malazgirt ten Plev-
neye kadar her kar"$ topra%"n alt"nda 'Allaha a"lan
gerek bak"$lar"yla kurtulu$umuzu Rabbinden yal-
varan $ehidlerin hepsinin stne kapanacak: Bizi af-
fedin, bizi affedin& diyecek.
Kulaklara hafiften $adalar geliyor. Malazgirt
ovas"nda esen rzgr" kokluyor gibiyiz. Anadolu Trk
devletinin kurucusu olan Sultan Sleyman "n Antak-
yay" ald"%" gn $ehrin byk kilisesinde yzon m-
ezzine birlikte okuttu%u ezan sesleri ruhlar"m"zda k"-
yametler kopar"yor. Kur'an huzurunda sabaha kadar
ayakta el ba%lay"p duran hkanm arkas"nda k"yame-
te dek Allah a secde $evkiyle yananlar var. Kosova
sahras"ndan gelen lhilerin benli%imize dolup ta$t"-
%"n" duyuyoruz. Yavuz Sultan Selim Han"n firavun-
lar"n lkesinde at ko$turan haylini' hrmetle seyre-
diyoruz.
Btn bu mefahir olmasayd", biz a$a%" canl"lar-
dan farks"z olurduk. #imdi yerlerde srnen kendi
ruhumuzdur. Hayat"m"za dzen ve disiplin, ruhumu-
za hayat, kalbimize a$k ve ate$ koyacak bir el bekli-
yoruz. Kalabal"%"m"z yapayaln"zd"r. Dualar"m"z gk-
lere ykselmiyor. Gerek sahibimizle aram"zdaki ba%-
lar her nas"lsa bsbtn koptu. Bize ilim, sanat, bize
kuvvet lz"m. Ruhlar"m"z"n fatihini bekliyoruz&
Nurettin. Topu -Byk Fetih ten.
87
FATH VE AK "EMSEDDN.
k #emseddin O'na ok bir$ey yapmad". Kendin-
de gizli olan kudretten kendini haberdar etti, bu kud-
reti drtp harekete getirdi.
Hakiki mr$it kimdir? Tasavvuf felsefesiyle u%ra-
$an kimse de%il, bizzat tasavvuf $uurunu amel hali-
ne getiren kimsedir ki, birincilere lz"m olan tahlil ve
terkip mevzuunu, kincilerin ya$anm"$ hayatlar" ha-
z"rlar. Mutasavv"f ya$ar; tasavvuf felsefesini yapan
ise mutasavv"f"n ya$ad"%" hayat"n stnde zihin yo-
rar.
Guide Spirituel denen rehber insan, yni mr$it,
iki dnyan"n da alka ve menfatlerinio. d"$"nda, m-
ridinin ruh formasyonunu yapan, yaparken de alma-
dan veren bir gzc, i$areti, tasfiyecidir ki ruhu ken-
di aslma biat ettirerek, Hfelik- mahlk ikili%ini orta-
dan kald"r"r.
Ak #emseddin byk insand"; fakat as"l byk
olan Fatih Sultan Mehmeddi. Zira biri sadece gste-
rici idi, teki ise hem grc, hem gsterici, hem de
i$leyici idi. Yani biri sadece hmil oldu%u fikri, pren-
sipleri ilkah ediyor; di%eri hem fikre sahip bulunuyor,
hem de onu fiil halinde geli$tirip cihana arzediyordu.
$te bu $uurlad"r ki, onda ferd ve m$erl vicdan kay-
na$arak otuz y"l" a$an saltanat" mddetince, siyas,
asker, idari, itimai ve fikr icraat"ndaki vahdet ve
ahengi meydana getirmi$tir.
Devirlerle bu devirlere hkmedenlere, bir bak"ma
$"k-m$k diyebiliriz. Zira cemiyetlerin, a$ikr ol-
masa hile, mutlaka bir gizli talebi, idarecisini kendi
be%enmi$,, semi$, ekip ba$a getirmi$tir. Osmanl" m-
paratorlu%unun da geli$me, te$kiltlar"na ve bahusus
gayri me$urundaki gayesinin $uuruna yakla$ma dev-
ri, Fatih gibi bir prensip ve aksiyon temsilcisini talep
88
etmek istihkak"na ererek ona gnl ba%lam"$, $"k ol-
mu$ ve ask"na da kar$"l"k grm$tr.
Fatihin gayesi sarih ve ince noktalar"na kadar
tesbit edilmi$ti; Evvel stanbulu fethetmekle Hazreti
Muhammedin Leteftehin el - Konstantiniye... hadi-
siyle medhedilen emir olacak, sonra da Garb"n teslisi
kar$"s"na #arkm tevhidini bir ayna gibi tutarak, vah-
detin ehresinde kesreti kendi kendine gsterecekti.
Ne ki, bir zamanlar yeryznn fikir hayat"na k"ble
olmu$ olan Islm tefekkrnn gzlerinde fer kalma-
m"$t". Onu el yordam iyle yrmekten kurtaracak bir
yeni revi$, bir yeni istikamet gerekiyordu.
Padi$ah"n zihninde ve eli alt"nda i$leme gnn
bekleyen #ark'"n tefekkr zenginli%i ve Garbm
maddecilik imknlar" haz"r naz"r beklemekte idi. T
ki bu"ilan bir teknede yo%urup, dnya medeniyetine
istikamet verebilsin. Fakat bu byk i$ byk adam,
kr" idi. Byk adam da yaln"z adam olamazd". Mut-
laka kendi mns"n"n bir ba$ka surette ifadelenerek
yz gstermesi lz"md". Byle de oldu.
AK #EMSEDDN KMD?
Mn pln"nda o bir sembol, vazifesinin hudutla-
r"n" tayin etmi$ bir eli idi. Fakat dnya pln"nda da
de%eri stn bir insand". 1389da #amda do%mu$, k-
k yasta babas"yla beraber Anadolu ya geerek cid-
di bir tahsil grm$, t"bba da .merak ederek az za-
manda mesle%inde ok ileri gitmi$ ve bylece de $h-
reti etrafa yay"lm"$t". Gibb, Ak #eznseddinden M-
him bir $ahsiyet, mbarek ve lim bir adamd" diye
bahseder.
Fakat akli ve $eri bilgileri k"vama eren Ak #em-
seddin, nihayet ruhani bir incizapla Bayram Velnin
kap"s"na d$yor. Byk stad, mridinde grd%
89
@kabiliyeti k"sa zamanda i$leyerek onu kemale getirip
yeryzne hediye ediyor.
Ktlenin dertleri ve mihnetleri iine bir dev ve
$ifa rzgr" gibi esen byk insanlar, vas"tal", vas"-
tas"z, binlerce, yzbinlerce kar"$"k ve hasta ruha $ifa
getirirler; fakat onlar"n as"l vazifeleri, bir veya birka
insan stnde toplan"r. Nitekim, Ak #emseddin in de
yeryznde gnl koydu%u bir gayesi vard": Fatih.
Ne ki Ak #emseddin iin Fatih, bir $ah"s de%il, bir
sembold. Zira mr$it, onun $ahs"nda ktlenin temsili
ifadesini bularak, lem halk"na bu kanaldan "k"$ ya-
p"p, onun vas"tas"yla ab$ - veri$ini kurmu$tu.
Fatihin haz"rlanm"$ ve i$lenmi$ maneviyat", efen-
dili%in bir "rakl"k devresi oldu%unu takdir edecek
apta idi. Onun iin de ktleye kar$" yklenmi$ oldu-
%u mesuliyetlerin a%"rl"%" alt"nda ezilip bunald"%" za-
manlar, ba$ oldu%unu unutmak suretiyle, "rakl"%"n
saffetine iltica etmi$, bylece de bendeli%in teslimiyet
ve r"za kapsam"na s"%"n"p dinlenebilmi$tir. Zira o,
bende olmad"ka zat olunamayaca%"n" bilen byk
insanlardand"r.
Yedinci Osmanl" mparatoru $u cihetten de talihli
bir insand" ki bir cihangir olmas"na ve devrinin fikir
ve siyaset leminde yksek mevkiini kabul ettirmi$
e$siz bir k"ymet bulunmas"na ra%men, elini pece%i
bir stad", kar$"s"nda nazlan"p sesini ykseltse de
hizaya gel& diye kar$" koyabilen bir efendisi vard".
skender, Sezar ve Napolyon da birer cihangir idiler.
Fakat icraat, ftuhat ve $uuralt" istidatlar"na ra%men,
terkipsiz bi"'er malzeme olmaktan kurtulamad"lar.
Onun iin de, kendi kendine kar$" hesap vermeye
mecbur tutulmu$ ve manevi terbiyesinde nefs kontro-
l $art kabul edilmi$ Fatihle, bu noktada aralar" dai-
ma mesafeli kalm"$t"r.
90
Bizans surlan nnde ve 53 gnlk etin muha-
saran"n m$klleri ..iinde padi$ah" destekleyen, bu
$iddetli ve kanl" muhasaran"n mah$eri iinde hesaba
endazeye gelmez m$kllerle penele$mekten vakit
vakit bunal"r olan hkmdar" yeis ve mitsizlikten
geri eken korkma, alacaks"n& diyen ses, Ak #em
seddinn sesidir.
Sanki Fat", bu harb dram"n"n hem muharriri,
hem rejisr, hem aktrdr. Eser her ne kadar ken-
dinin ise de, tatbikatta bunal"p duraklar oldu%u an-
larda ayn" kitab" Levh-i mahfuz dan okuyan sufl-
rn sesi ile kendine gelmektedir; Korkma, $ehri ala-
caks"n&
Fatih, tarihin Bizans" zaptetmeye te$ebbs eden
say"s"z hkmdarlar" aras"nda, gayesinin $uuruna
varm"$ ilk insand". O, can eki$en #arki Romamn
medeniyet bakiyesini tarih mezar" iine gmerek, iki
has"m kom$"i gibi kar$"dan kar$"ya birbirlerine di$ bi-
leyen #ark'la, Garb " bar"$t"rmak istiyordu.
Dnya edebiyat" tarihinde, efsanelere, masallara,
lejandlara gemi$, halk"n $uuralt"na i$lemi$, hakan-
lar"n, hkmdarlar"n $uurlar"na yerle$mi$ Bizans tek-
furunun lkesi, as"rlar boyu, dnyan"n istil ve istir-
dat h"rs"n" kam"lad" durdu. Ku$at"ld", sars"ld", yak"l-
d", ya%maland", ama yakalan"p teshir olunamad". Zira
antik sitenin bu medeniyet bakiyesi, gayeler^ sadece
istil, istirdat ve macera olanlara yr olamazd". O,
kendisini mnen fethedecek ideal sahibini bekliyor-
du. Nitekim, bir elinde k"l", bir elinde kalem, #ark'-
m, Garb a a"lan bu $ahane kap"s"n", ikinci Muradm
o%lu at".
Bizans"n muhasara ve fethi, baz" Bizans l" ve Av-
rupa l" muharrirlerin a$a%"l"k duygusu ile yak"$t"rd"k-
lar" Kerkaporta efsanesine ra%men, tarihin en e-
61
tin sava$lar"ndan biri olmu$tur. Hatt yetmi$ pare
donanmaya bir gecede da%lar" a$"rtan, ordusunu en
yeni sistemle tehiz eden muhasara plnlar"n" kendi
izen ve onlan, korkun denecek bir takipi zihniye-
tiyle tatbik ettiren sihirbaz sratiyle kaleler kuran,
toplar dken bu yaman serdar bile, mstahkem Bi-
zans surlar" nnde, bir iki defa yeise d$er hale gel-
mi$ti.
$te bu hengmede padi$ah"n, nusret ve zafer di-
le%i ile, Veli-eddin-zde Ahmet Pa$a'y", Ak #emsed-
din e gnderip, cevap olarak da fetih gn ve saatinin
teb$irine nail oldu%unu %reniyoruz (+). Fakat tayin
olunan vakit geldi%i halde kalenin d$memi$ olma-
s"ndan endi$elenen Ak #emseddinin o%lu tel$ ve
znt ile babas"n" ad"r"nda ziyaret etmek istiyor.
Lkin kap"da duran nbeti; Bana ieri kimse koy-
mayasuz deyu sipari$ olundu, seni ieri almam diye
men'edince, delikanl", haymenin bir ucundan ete%ini
kald"r"p babas"n" gzlemeye ba$lad"%" zaman, Onu
ba$" a"k, secdede gzya$lar" ile niyaz ve tazarru eder
grerek ha$yet ve deh$et iinde kal"yor ve bilinmez
ne kadar zaman, bu heybet ve isti%rak n"n" rperti
ile seyrettikten sonra, babas"n"n aya%a kalk"p: El-
hamdlillah kale fetholundu dedi%ini duyuyor. Ba-
$"m kald"r"p uzaklardaki insan seline bakt"%" zaman
da, haftalard"r Bizans"n g%sleyip, geri etti%i ordu-
nun, zafer avzeleri iinde yer yer $ehre akt"%"n" far-
kediyor.
Nihayet Fatihle, Ak #emseddini, zafer alay" ile
$ehre girerken gryoruz. Byk serdar"n yan"nda,
emirlerinden, ordusundan ve ulaklar"ndan ba$ka, Mol-
la Grani, Molla Hsrev gibi hocalar" ve sa%"nda, so-
(+) #akay"k-" Numaniye.Tercmesi, a. 242-243.
92
Junda ise Ak #eyhle, Akb"y"k Sultan da vard"r. Padi-
$aha iek vermek iin yollara d$en Bizans k"zlan,
hkmdar"n bir delikanl" oldu%unu ne bilsinler? Elle-
rindeki buketleri ak sakall" ihtiyara uzat"yorlar. O da:
Padi$ah ben de%ilim diye yan"ndaki gen serdar"
gsteriyor. Lkin Fatih: Verin verin, padi$ah benim
ama, o benim hocamd"r diyerek tebessm ediyor.
Padi$ah"n, Ak #emseddine ba%l"l"%" o mertebedir
ki birgn veziri Mahmut Pa$aya: Bu pire hrmetim
ihtiyars"zd"r, yan"nda heyecanlan"r"m ve ellerim tit-
rer. Halbuki di%er $eyhler yan"ma geldikte heyecan-
dan onlar"n elleri titrer diyecek,bir itiraftan ekin-
memi$tir. Kez yine kendisini fethin haz ve ne$vesi
iinde grenlere: Ferah ki bende grrsz, yaln"z bu
kal e fethine de%ildir ki, Ak #emseddin gibi aziz, be-
nim zaman"mda oldu%una sevinirim ben demi$tir.
Maksad"n" vsul iin karalarla, denizler arasmda
brkn halinde at ko$turan hkmdar, $ehri fethet-
mekle acaba mesrur mudur, ma%rur mudur? Belki ne
odur; ne de bu. Bir anlay"$a gre ihtimal ki mahzun-
dur. yle bir hzn ki, bu ancak kendini aradan sil-
mi$ tarafs"z bir m$ahidin kr"d"r. Sevinmek, ferah-
lamak, gururlanmak, be$er ihtiraslar"n tatmini hen-
gmmda insano%luna nz ola"i ruh haletlerinden bu-
lundu%una gre, bu serencamda $ahs" nm"na bir pay
ay"rm"$ m"d"r ki, dvay" kendine mal etsin de, netice-
de kof ve zavall" bir gurura d$sn? Belki o, byle
mutlu bir d%m zen elin kendi eli olmas"na sade-
ce $kredebilir. Nitekim ilk Cuma namaz"n" Ayasof-
ya da k"lmak iin, zaptetti%i $ehrin d"$"nda gn
bekledikten sonra, alayla $ehre girip de mabedin ka-
p"s"na geldi%i zaman, ilk i$i secdeye kapanmak olmu$-
tur. Fnilikten yana toprakla kendini aynile$tirecek
kadar yeryz k"ymetleriyle avu""up tatmin olama-
93
yan ibir insanda $ahs srr ve sevin aran"r m"? Pa-
di$ah, yoksul, sefil ve harap $ehrin iinden geerken
iliklerine i$lemi$ ibretli bir hzn iindedir. Devlet er-
kmyle konu$tu%u bir gn Dnya devleti mebbed
olmaz ve cihan-" fnide kimesne bki ve mebbed
kalmaz demekle hayat felsefesinden ipucu vermi$
bir insan, da% dayanmayan himmetiyle bir yandan
bin y"ll"k #ark Boma mparatorlu%unu y"karak ken-
di kadar, milletini de cihangirler s"n"f"n"n ba$"na ge-
irirken bir yandan da $ir Ftih olarak:
Selmet ba%"na i$ret in band"n" kadem cana
Medd olmad" zevkim ak"bet vakt-i hazan oldu
demekle, mnevi kemalinden de ktleye renk ve r-
nek vermekten geri kalmam"$t"r.
Tercma"u 1969 Smiha AY VE UD
94
F<tih Hocas" ksear"seddTi'le.
BLG VE BLGN KARSISINDA
BYK FATH
Fatih deyince; akla, -Kalem ve k"l"la, birlikte, bir de de%nek gelir;
hocas"n"n cennetten "k"na de%ne%i&@ OsmanlIlar"n ilik yzy"l"nda
her fethi bir iman ve kltr hamlesi takip etmi$tir. Fatih bu ana-
neyi en yce noktas"na ula$t"rm"$ padi$aht"r.
OsmanlIlar, ilk mhim fetihleriyle beraber %re-
tim ve kltr duraklar"m kurmaya ba$lad"lar, 1331 de
gzel zniki alan Orhan Gazi, ilk imareti yapt"rm"$,
a"l"$ gn ilk orbay" elile halka da%"tm"$ ve imare-
tin kandillerini kendisi uyand"rm"$t". znik al"nd"ktan
bir y"l sonra buran"n me$hur medresesi yap"ld" ve ba-
$"na, devrin en byk bilginlerinden Kayserili Davud
getirildi. , '
Bu gelenek, OsmanlIlar"n ilk yzy"l"nda geli$erek
devam etmi$tir. stanbul al"nd"ktan sonra, gen padi-
$ah, bu yeni ba$kenti bilgi bak"m"ndan da dnyan"n,
merkezi yapmaya azmetti. Trk, Arap, Acem ve H"-
ristiyan birok bilginleri stanbula getirmi$ti. Semer-
kantdan me$hur matematiki Ali Ku$u, Halepli Ali-i
Arabi, Heratdan Konyaya gelmi$ olan, Ali - ibni Mec-
dettin Musannifek (kk ya$larda tasnife, kitap yaz-
95
maya ba$lad"%" iin kk musannif, kk mellif
mnas"na gelen bu szle $hret bulmu$tur.) Hakim
Kutbeddin-i Acemi, Hce Ataullah-" Acemi, Trabzonlu
filozof Yorgi Amiroki bunlar aras"ndad"r. Daha son-
ra Fatih, Mora ve Amasra fethinde oradaki Rum bil-
ginlerini de stanbul a ald"rtm"$t".
Fatih'in ilme ve ulemya ra%bet ve hrmeti ok
bykt. Bu yksek vasf" kazanmas"na vesile olan ilk
hdiseyi anlatal"m:
Sultan Murad II. zaman"nda Molla Yegn diye
me$hur olan Mehmed bin-Ermagan, stanbulun bir
semtine ad" verilmi$ olan Molla Grnye M"s"rda
rastgelmi$, onun ilimdeki kudretine hayran olmu$,
kendisini Osmanl" diyar"na al"p getirmi$ti. Siyasette,
askerlikte, ilini" ve edepte Fatihe gerek babal"k etmi$
ve yol gstermi$ olan Hakan Murad, Hac dn$nde
huzuruna giren Molla Yegn a sormu$tu:
Molla Yegn, bana ol diyardan ne erma%an
getrdn?
Arkada$"n" huzur odas"mn kap"s"nda b"rakm"$
olan Molla, ad"na telmih edilerek sorulmu$ bu nk-
teli suale $yle cevap verdi:
Seadetl padi$ah"ma Molla Grni nam kim-
seyi M"s"rdan erma%an getrdm. Hlen kapunda-
dur.
Yeni misafirini hararetle kabul eden Sultan Mu-
rad, Molla Grnyi nce Bursaya mderris, daha
sonra o%lu ve Manisa valisi, kk, fakat etin huylu
#ehzade Mehmede hoca tyin etti. O zamana kadar
hocalar"na kafa tutan ve okumaya pek hevesli olm"-
yan #ehzadenin yeni %retmenine de ayn" muameleyi
yapmamas" iin Molla Grniye bir de%nek ve ica-
b"nda bununla, kk Mehmedi d%meye ruhsat ver-
di. Molla Grni Manisaya var"p ders vermek zere
96
#ehzadenin yanma girdikte, elinde bu de%ne%i bera-
ber gtrm$t. #ehzade Mehmed, de%ne%i grnce,
bunun neye yarayaca%"n" sordu. Zaten $ekli ve sureti
heybetli olan Molla Grnl, serke$lik etti%i zaman
onunla kendisini d%ece%ini syledi. Hayretler iinde
kalan $ehzade, bu cevaba gld. O, Osmanl" taht"n"n
mstakbel sultan"yd". Kim ona el kald"rabilirdi? Fa-
kat yeni hocas" glmedi. Durum ciddi idi. Molla G-
rn, szn yerine getirdi ve #ehzade Mehmed e de%-
ne%in vazifesini fiili olarak gsterdi.
Kk Fatih, bu de%nekle Byk Fatih olman"n
besmelesini ekti,
Vakt ki, Sultan Mehmed, babas" Sultan Murad'-
"n lmyle asl olarak Osmanl" taht"na oturdu, onu
ilme ve okutup yazd"rmaya al"$t"ran Molla Grniyi
a%"r"p vezir olmay" teklif etti. Molla:
Ol mans"b benm $an"ma mnasib de%ildr.
Bana gerekmez&
Diye padi$ah"n bu teklifini reddetti ve sebebini
$yle a"klad":
Hizmet makam"nda bulunanlar ki, vezret rt-
besin mesleklerinin sonu bilp Divn-" Hmayunda
oturmay" gaye edinm$lerdr ve her biri gice gndz
kulluklannu bu yne evirmi$lerdir, byle iken vez-
ret yerine ol zmreden gayr" hariten kimesne dhil
olur ise ol tifenn gnlleri incinp hizmet edas"nda
teksl ve tegafl mukarrerdr. Devlet-i Osmaniyye-
nn imtidad", belki gnden gne i$tidad", makamla-
run en ykse%i olan vezret chma harem-i hsda
ey terbiye ile terbiye edilm$ olan kullara tevcih
oluna geld%ndendr.
Bu hakimane szleri dinleyen Fatih, hocas"n"n
mazeret ve nasihatini do%ru buldu, onu vezir yapmak-
tan vaz geti, Kazasker nasbetti. Molla Grn, bu
97
vazifede tamam"yla mstakil hareket ediyor, devlet
umurunda verdi%i hkmleri kendisini bu i$e getiren
padi$aha sormak ihtiyac"n" bile duymuyordu. Fatih,
bilhassa yap"lan tyinlerin kendisine sorulmamas"na
ok k"zd". Diplomata bir tertip ile Mollay" kendisin-
den nceki padi$ahlar"n Bursada harab olmakta bu-
lunan evkaf"na memur ederek stanbuldan uzakla$-
t"rd".
Molla Grni, bu yeni vazifeye sevinerek gitti.
Fakat burada da rahat durmad". Gnlerden bir gn
padi$ah"n adamlar"ndan biri, Fatihin bir yarli%iyle
mracaat etmi$ti. Bu ferman, $eriatten hari bir hu-
susu emretti%i iin yarl"%" y"rt"p yere at". Padi$ah, bu-
nu haber al"nca fena halde k"zd", kprd ve devlet
i$inde gem tutmayan hocas"n" bu vazifeden azletti.
Hoca da bu muameleyi hazmedemiyerek kalkt", M"-
s"r'a gitti. Bir eyyam sonra Fatih, yapt"%"na pi$man
oldu. Hocas"n" M"s"r'dan a%"rd". Molla Grni, M"s"r
Sultan"n"n srarlar"m dlnlemiyerek stanbula geldi.
Hoca-talebe birbirlerini ho$ kar$"lad"lar. kinci defa
olarak Bursaya kad" nasbedilen Molla .Gri", orada
Fatihin lmne kadar yirmi seneden fazla bu vazi-
fede kald".
Osmanl" tarihinin en byk devlet adamlar"ndan
olan Halil Pa$alar", Mahmut Pa$alar", gzn k"rpma-
dan boyunlar"n" vurdurup ldrten Fatihin, tu%rah
ferman"m y"rt"p y"rt"p yerlere atan her kim olursa ol-
sun lmle cezaland"r"lmas" muhakkak iken bunu
yapmamas" ve msamaha ile hareket etmesi, onun il-
me ve ilim sahiplerine duydu%u sayg"n"n en canl" de-
lilidir.
Fatihin bilgiye ve bilginlere gsterdi%i ilgiyi an-
latmak iin byle bir makale de%il, byk bir kitap
yazmak lz"md"r. Trk o%lu Trk Molla Hsrevin Fa-
tihle mnasebeti ba$l" ba$"na bir hdisedir. Birinci
defaki saltanat"ndan aynl"p Manisaya dnen gen
$ehzade, kendisini yalnz b"rakmamakta %srar eden ve
onunla beraber Edirneyi, hatt Kazaskerlik gibi b-
yk bir mans"b" b"rakarak yola "kan tyoLla Hsrev i
hibir zaman m"u tamam "$t"r. stanbul fethinde bu
k"ymetli Trk bilginleri gen padi$ah"n ve ordusunun
maneviyat"m yksek tutmala tesirli hizmetler gr-
m$lerdir. Fetihten sonra Ayasofyada k"l"nan cuma
namaz"na i$tirak iin ieri giren Molla Hsreve b-
tn cemaat sayg" ile aya%a kalkt"%" zaman bu hali
yerinden seyreden Fatih, yan"ndaki vezirlere:
Molla Hsrev, zaman"m"z"n mam" zam Ebu
Hamfesidir, buyurmu$tur.
Sa% taraf"na kendisini almay"p Molla Grniyi
al"yor diye Padi$ah"n davetini kabul etmiyecek kadar
ileri giden ve danhp Bursa'da oturmay" ihtiyar eden
Molla Hsrev e Fatih, hibir kt tepki gstermemi$-
ti. Bu kadar"na bile nedamet eden Sultan Mehmed,
onu Bursadan stanbula a%"rd" ve kendisine en yk-
sek ilm ve dini mevki olan Fetvft makam"m verdi,
Bizans taht"na Trk ve Mslman kudretini ihti-
$amla oturtmaya muvaffak olan Byk Fatih, zat"n"n
ve saltanat"n"n ona kazand"rd"%"' hudutsuz otoriteyi,
ilmin ve limin nnde mtevaz" k"lmas"n" bilmi$ bir
padi$aht".
XX. As"r.- 28/5/953 Ha$an-li Ycel
99
FATH'N ARKADA"LIK ETT& LM VE
"ARLER
Fatihin arkada$l"k etti%i ilim adamlar"ndan bah-
sederken evvel hocas" Molla Grntyi zikretmek
icap eder. Fatih Sultan Mehmed padi$ah oldu%u za-
man, Molla Grnyi vezir tyin etmek istemi$, Mol-
la Grn: Bu kadar emirler bu mesned iin al"$"r-
lar, anlar"n midlerini kesmek do%ru de%ildir. diye-
rek bu vazifeyi kabul etmemi$tir. Bursa Kad"l"%"na t-
yin edilen Molla Grn. Fatih'in bir yaz"h emrini:
#eriate uygun de%ildir& diyerek y"rtm"$, getiren a-
vu$u da kovmu$tu; bu yzden padi$ahla arasua"ld"%"
iin vazifesini b"rak"p vaktiyle talebelik hayat" ya$a-
d"%" M"s"r a gitmi$, fakat bir mddet sonra Fatih Sul-
tan Mehmed kendisini davet ederek tekrar Bursa Ka-
d"l"%"na tyin, etmi$tir.
Molla Grn, stanbul'da bulundu%u s"rada bir
bayram gn padi$aha: Hava ya%murludur, sokak-
larda amur var diye haber gndermi$, tebrike git-
memi$ti; Fatih bunun zerine kendi arabas"n" gnde-
rip hocas"n" saraya getirtmi$tir.
Molla Grni, padi$aha daima: Haramdan per-
hiz et& diye tavsiyede bulunurdu. Bir gn birlikte ve
100
ikisi bir kaptan yemek yedikleri s"rada Fatih, hocas"-
na:
gte siz de haram yiyorsunuz&
Diye tak"lm"$t"r; Molla Grn bunun zerine:
Benim nme hell d$m$tr.
Cevab"n" vermi$, padi$ah sahan" evirmek suretiy-
le $akas"na devam etmi$tir. Molla Grni yemek ye-
mekte devam edince, Fatih Sultan Mehmed:
Art"k haram yedi%inizde $phe kalmad".
Demi$tir; Molla Grnnin buna verdi%i cevap
$udur: '
Hay"r, sizin nnzde haram, benim nmde
hell kalmad"%" iin sahan" evirdiniz& (1).
Molla Grni slm dinine ait eserler yazd"%" gibi
stanbulun fethine dair Arapa bir eser de vcuda
getirmi$tir.
Fatih Sultan Mehmed e $ehzadeli%inde hocal"k
edenlerden Molla Hsrev, H"z"r Beyin lm zerine
1458 de stanbul Kad"l"%"na tyin edilmi$ti; birok il-
mi eserler vcuda getirmi$ ve uzun mddet de Fatih
niversitesinde profesrlk etmi$ olan Molla Hsrev,
bir gn bir d%nde padi$ah"n Molla Grnyi sa%"-
na, kendisini soluna oturtaca%"n" haber alm"$, bun-
dan gcenerek d%ne gitmedi%i gibi stanbuldaki
i$ini de b"rak"p Bursaya giderek orada bir medrese
yapt"rm"$, ders okutma%a ba$lam"$t"r. Fatih, bir za-
man sonra Molla Hsrevi stanbula davet edip ken.
di$ini o devirde en yksek dini makamlardan olan
mftl%e tyin etmi$tir Q+). 1-480 de len Molla Hs-
(1) Mehmed Ata: Hatnmer'to Osmaal" Tarihi tsjrcma-
ak"in nc cildine yazd"%" eklerde, Sa. 355.
(+) O devirde #eyh-ttl sim tbiri henz kullan"lm"yor,
bu vazifeyi ifa edene Mft deniliyordu.
101
rev YozgatlId"r, bir Trkmen $iretine mensuptur. s-
lm hukukular" aras"nda bugn de yksek bir mev-
kie sahip say"l"yor; slm hukukuna dair eserler yaz-
m"$t"r.
stanbul un ilk kad"s" H"z"r Beyin o%lu olan Sinan
Pa$a, Fatih devrinin hem ilimde, hem edebiyatta yk-
sek $ahsiyetlerinden biridir. Fatih, Sinan Pa$ay" da
kendisine hoca tyin etmi$ti. Bir aral"k bu de%erli
lim ve $airle aras" a"lan padi$ah, Sinan Pa$a y" azl
ve hapsetmi$, bunun zerine stanbul limleri kaba-
hatsiz olan Sinan pa$a serbest b"rak"lmazsa hep bir-
likte memleketi terkedip gideceklerini padi$aha sy-
lemi$lerdir. Bunun zerine Fatih, Sinan Pa$a'y" hapis-
ten "kanp Sivrihisar Kad"l"%"na tyin etmi$tir. Sinan
Pa$a Onbe$inci as"r Trk nesrinin en gzel edebi ese-
ri say"lan Allah'a Yalvar"$lar W Tazarruat isimli ki-
tab"ndan ba$ka muhtelif ilm eserler de yazm"$t"r.
Fatih Sultan Mehmedin sohbetinden ho$land"%"
arkada$lar"ndan biri de Topkap" Saray"ndaki hususi
ktphanesine tyin etmi$ oldu%u Tokatl" Ltfi'dir.
Sinan Pa$an"n talebesi olan Molla Ltfi, hdis, man-
t"k, bel%at vesaireye dair eserler yazd"%" gibi yz
kadar ilmin mevzuundan bahseden bir ansiklopedi de
vcuda getirmi$tir. Fatihin lmnden sonra stan-
bul niversitesinde profesrlk etmi$, birok talebe
yeti$tirmi$tir. Bu arada kendisinden sonraki devrin
belli ba$l" birka k"ymetli limi de vard"r. Sinan Pa-
$a gibi Ltfi de serbest d$nceli, geni$ gr$l, rind
ve $airdi; ktphane meniurlu%u s"ras"nda padi$ah
onunla $akala$maktan ho$lan"r, Molla Ltfi padi$ah"n
szlerine serbest eda ile cevaplar verirdi.
O%uz dili ile ilk biyografi kitab"n" yazm"$ olan
Edirneli Sehi Bey, Fatihle Molla Ltfi arasmda ge-
mi$ olan bir hdiseyi $u suretle anlat"yor:
102
Rivayet ederler ki, bir gn Sultan Mehmed bir ki-
tap murad edinp ktphaneye gelmi$. Molla Ltfi'-
ye hitabedlp: Bana $u kitab" al"ver deyu emir eyle-
di. Kitap bir yksecik yerde bulunup eli kitaba erme-
di. Kitaplar nnde yerde bir mermer presi ta$ ya-
turmu$. Mevlna Ltfi ol ta$a bas"p kitab" alup padi-
$ah eline vereyim demi$ iken Sultan Mehmed mer-
hum: Hey neyledin& Ol ta$ Is Aleyhisselm"n mev-
ledidir .(1). O ta$ stne do%mu$tur dedi. Molla Ltfi
dahi nesne demeyp ktphanede hizmetine me$gul
olup hizmet ederken kitaplar stne rtlm$ bir
khne bez paras"n" grr ki, gveler yemi$, delik de-
$ik eylemi$, st kapkara toz olmu$ yatur; naziklik ile
ol beze iki elinin iki parma%" ucu ile edeb ihtiram
birle yap"$"p ol bezi gtrp izz ikrm slbunda
Sultan Mehmedin oturdu%u yerde dizi stne kor.
Sultan Mehmed bunu gricek bhuzr olup: Bunu
benim $me neye getrdn? deyicek Molla: Devlet-
l padi$ah"m& neye bihuzr olursuz? Bu bez Is Pey-
gamberin be$ik bezidir deyu cevap verdi. Merhum
Sultan Mehmed huzurunda etti%i bu cins ltifelere ve
bu nevi bedihelere (2) nihayet yoktur. Sahib-i muha-
vere (3) olmakla bu as"l kstahl"%a cr'et ve bu denlu
ltifeye kudret gsterp Saltan Mehmed ile mushib
olmu$tu (4).
Molla Ltfi'ye Deli Ltfi de denilirdi; d$nd%-
n oldu%u gibi syler, o yzden birok kimseleri de
k"zd"r"rd"; Fatih Sultan Mehmed Sinan Pa$ay" Sivri-
hisara srnce, pa$an"n talebesi olan Deli Ltfi de
(1) Mevled do%um yeri.
(2) Bedth birden bulunup sylenilen sz,
(3) Shiln-i smuhvere konu$kan mnas"na
44) Sehi: Tezkire-t$ #uar. He$t Bihi$t. Sa.: 41.
103
padi$aha k"zm"$, saray ktphanecili%ini terkedip Si-'
nan Pa$a ile beraber Sivrihisara gitmi$, ona felket
arkada$l"%" etmi$tir: Fatihin lmnden sonra Sinan
Pa$a ile birlikte stanbula gelip Fatih Medresesine
profesr olan Ltfi, bir gn dar kafal" hocalar"n te$-
vikiyle ve derste syledi%i bir siteden dolay" Et Mey-
dan"nda boynu vurulmak suretiyle ldrlm$tr,
Molla Linin ldrlmesine sebep olan hdise $u-
dur:
Ders okuturken bir gn ilk halifelerden mam
'Aliye ait bir hikyeyi anlatm"$, Bu hikyeye naza-
ran, Ali bir muharebede okla yaralanm"$, birka kere
okun "kar"lmas"na te$ebbs olunmu$, fakat Ali ac"-
ya tahamml edemedi%i iin "kar"lamam"$; Ali na-
maz k"larken derin bir veod ve heyacan iinde kalbini
Allah'a raptetti%i iin ba$ka hibir $eyin fark"nda ol-
mazm"$. Vcuduna saplanm"$ olan oku byle bir si'
rada Ali namazda iken ekip "karm"$lar, ac" hisset-
mek de%il, okun "kar"ld"%"n"n fark"na, bile varmam"$.
Molla Ltfi bunu anlatt"ktan sonra, talebeye:
$te as"l namaz budur, bizimkisi bo$-una e%ilip
bklmekten ba$ka bir $ey de%ildir&
Demi$. Bu sz etrafa yay"lanca, dar kafal" hocala-
r"n a%z"nda: Molla Ltfi namaam aleyhinde bulundu,
namaz sadece e%ilip bklmekten ibarettir dedi $ek'
lin" alm"$; Ltfi'nin Mslmanl"%" tahkir etti%ine,
dinden "kt"%"na karar verilerek katline gidilmi$; Pa~
di$ah kinci Beyaz"d, Molla Ltfiyi himaye etmek is-
temi$se de baz" hocalar"n hiddeti ve isran kar$"s"nda
fazla duramam"$.
Tokatl" Deli Ltfi, iyi bir lim oldu%u kadar kuv-
vetli bir $airdi; $u m"sralar"nda lirizm co$kun bic
ahenk iinde a%lamaktad"r:
104
A$k"n kopuzun yne alay"m m", ne dersin?
lemlere vze salay"m m", ne dersin?
N<li$ler edb ney gibi Kavgas"n" a$ku"
Ba$"ma yne stun ly"m mi, ne dersin?
Riisv<y-y" cih<n olmag ittn $$e- i n
Ne olsa gerek, t<$a alay"m m", ne dersin?
A$k"n kopuzunu (+) yine ala.y"m m"? A$k" anlat-
mak iin co$kun sesimi lemlere i$ittireyim mi? ney
gibi ialiyerek a$k"n kavgas"n" yine ba$"ma sat"n ala-
y"m m"? cihana rsva olmak iin utanma, $i$esini ta$-
lara alay"m m"? ne dersin?
Fatih Sultan Mehmedin kendisine muallim tyin
etti%i kimselerden biri de Veliyyddin o%lu Ahmed
Pa$ad"r; evvelce Bursa Kad"l"%"nda bulunmu$ olan Ve-
liyyddin Efendinin o%lu oldu%u iin kendisine byle
denilirdi; Ahmed Pa$a (lm 1497) devrinin en m-
him $airlerinden say"l"r. Osmanl" Trkleri devrinde
O%uz lehesinde vcud bulan yaz"l" edebiyat"n ilerle-
mesinde byk tesiri dokunmu$tur.
Ahmed Pa$a, Fatihin babas" kinci Murad dev-
rinde Bursa'da kinci Murad Medresesine mderris,
sonra Edirneye Kad" olmu$tu. Daha sonra kinci Mu-
rad"n $ehzadelerine hocal"k etmi$, bu arada Fatihi
de okutmu$tu. Veliyyddin Efendi lnce Ahmed, ba-
bas"n"n yerine Kazaskerli%e tyin edilmi$ti; Fatih, pa-
di$ah olduktan sonra eski hocas"na vezirlik vermi$,
ayn" zamanda onu tekrar muallimli%ine tyin etmi$ti.
Fatihin $iirleri aras"nda:
Gnl, ey vay gnl, vay gnl, ey vay gnl
(+) Esiri br Ttlrk saz" olan. Kopuz iki trl tdi bir
las"n" $Lmdfl Viyolonsel gibi yere d uyanarak sazc"n"n itt
aya%" aras"nda yayla al"n"rd",, bir k"sm" Keman gibi di,
kucakta al"n"rd".
105
Nekaratl" bir muhammesi, Ahmed Pa$amn da
aym nekarat" ihtiva eden bir murabb" vard"r. Ayn"
devirde yaz"lan bu $iirlerden Ahmed Pa$an"n m" pa-
di$aha nazire yapma%a kalkt"%"m, yoksa padi$ah"n
m" vezirini memnun etmek iin onun $iiri gibi $iir yaz-
d"%"n" tyin etmek mmkn de%ildir. #iirlerin yaz"l"$"
tarihlerinin belli olmamas" bu imkn" vermiyor,- o de-
vir $airlerinden Hac" Kemal, Hfi, Melihi, Ykin, Ha-
Il de ayn" nakaratta birer murabba yazm"$lard"r;
bunlar"n ve bu arada Ahmed Pa$anm $air hkmda-
r"n yolunda yryerek bu $iirleri vcuda getirmi$ ol-
duklar"na ihtimal verilebilir.
Fatih Sultan Mehmedin yazm"$ oldu%u muham-
mes, bundan sonraki bahislerde Fatih in $iirleri tahlil
edilirken incelenecektir. Ahmet Pa$an"n murabbam-
dan baz" paralar" a$a%"ya ahyoruz (+)
Gl yznde greli zif-i semensy gnl
Kara, sevdada yeler bser bp&y gnl
Demedim m sana dola$ma an hay gnl
Vay gnl vay bu gnl vay gnl eyvay gnl.
Bizi hk etti hav yolbuna sevd nidelim
Pyiml eyledi ol zlf-i semens nidelim
Kul edinmezdi gzeller bizi ill nidelim
Vay gnl vay bu gnl vay gnl eyvay gnl.
Ahmedim kim okunur nm"m le nme-i a$k
Germdir szlerimin suzile heng<me-i a$k
Dil elinden biilptr boynuma cme-i a$k
Vay gnl vay bu gnl vay gnl eyvay gnl.
(+) VeliyytkMm zfle Ahmed Pa$an"n bu gzel murab-
ba], stanbul fethinin be$yzj"c y"ldnm mnasebetiyle
Mttir Nureddin Seluk taraf"ndan bestele""mi$t"r.
106
(Gnl, onun gl yznde yasemin glgeli sa
k"vr"m"n" grdkten sonra ba$s"z ayaks"z olarak kara
sevda iinde bocalay"p dola$ma%a al"$"yorsun; sana
bu sa k"vn"mna dola$ma dememi$ miydim?
A$k bizi hava ve heves yolunda yere ald", ne ya-
pal"m& O yasemin glgeli sa k"vr"m"na tutulduktan
sonra ayaklar alt"nda kald"k; yoksa gzeller bizi kul
edinmezlerdi.
Ben Ahmudim, a$k yasalar" benim ad"mda okunur.
A$k, ate$ini benim szlerimden al"r; a$k elbisesi, g-
nl ile boyuma gre biilip dikiliyor. Vay gnl, vay
zavall" gnl&)
Bekr, kiye d$kn ve ahlk bahislerinde biraz
dikkatsiz olan Ahmed Pa$ay" Fatih Sultan Mehmed
bir gn saraydaki hovardal"klar"ndan birine k"zarak
azl ve hapis etmi$ti; Ahmed Pa$a hapishanede yazd"-
%" bir kasideyi padi$aha gndererek onun ltfuna, ke-
remine s"%"nm"$, Fatih $iiri be%enmi$, Ahmed Pa$ay"
serbest b"rakm"$t"r. Fakat bir daha da yan"na kabul
etmemi$, Bursaya giden Ahmed Pa$a, bir mddet
sonra orada lm$tr. A$a%"daki m"sralar, Ahmed Pa-
$an"n hapisten kurtulmas"na sebep olan kasidedendir;
Kul kusr etse nol, afv-i $et"in$h kan?
Tutal"m iki elim kanda imi$, kaani kerem?
Beni hr eyleme kim, izzeti sen vermi$idir,
Ltfun olma pe$iman ki budur $n-" kerem.
(Kul kusur ederse ne olur, padi$ahlara yara$an
affetmek nerede? Farzedelini ki ben iki eli kanda bir
sulu olay"m, kerem nerede? Bana bykl%, izzeti
sen vermi$tin; $imdi beni a$a%" d$rme; evvelce ba-
na iyilik gstermi$ olmana pi$man olma; ltufkrl"%"n
107
gere%i budur.) (1)
Fatih Sultan Mehmed devrinde hkmet i$lerine
memur edilmi$ olan vezirlerden yedisi ilim ve edebiyat
ile me$guld; bunlar Sadr-" azam Mahmud, Ahmed,
Yakub, Kas"m ve Karamanl" Mehmed Pa$alarla yuka-
r"da kendisinden bahsetti%imiz Veliyyddin o%lu Ah-
med ve H"z"r Bey o%lu Sinan Pa$alard"r.
Sadr-" azam Mahmud Pa$a Adni, Sadr-" azam
Karamanl" Ni$anc" Mehmed Pa$a Ni$an", Kas"m Pa$a
Sfi mahlslariyle $iir yazarlard".
Fatih, zaman"nda yeti$mi$ olan, $airlerden otuzu-
na lnceye kadar verilmek zere maa$ ba%lanm"$t";
bunlardan Tli, Fatihin hazine ktibi idi. Nahifi
mahlsiyle $iirler yazan Usta #emsi aym zamanda
musiki$inas ve ses sanatkn idi; Hayti $unu bunu
hicveden $iirler yazd"%" iin takibata u%ram"$, lme
mahkm edilmi$ti; A$ki ve #ehdi padi$ah"n musahip-
lerindendi. Fatih Sultan Mehmed, #ehdye Osmanl"
tarihini $ehname tarz"nda yazmas"n" emretmi$, sair
on bin beyitten fazla yazm"$, fakat o s"rada ld%
iin eser yar" kalm"$t"r; Meltbl'yi Fatih ok sever,
onun kalender halinden ho$lan"r, kendisine s"k s"k ih-
sanlarda bulunurdu, Melihinin daima sarho$ olma-
s"ndan zlen padi$ah, ona bir daha iki imemesini
tenbih etmi$ti; perhize bir mddet riayet eden $air
bir aral"k ortadan kaybolmu$, gnn birinde kendisi-
ni bir meyhanede krktk sarho$ olarak yakalay"p
saraya getirmi$lerdi.
Fatih, $aire;
Sz vermi$tin, niin itin?
Diye sormu$. Melihi;
(1) Ahmed Paa Divan". stanbul niversitesi Ktp-
hanesi. T. 2946.
108
medim.
Cevab"n" vermi$tir. #airin yalan, sylemesine k"-
zan padi$ah:
$te grlyor ki, sarho$sun&
Dye grleyince Melihi korkudan hakikati syle-
me%e mecbur olmu$:
Size sz verdi%im iin imedim; fakat ikisiz
de duramad"m, $arab" a$a%"dan $"r"nga ettirdim.
Szleriyle durumunu izah etmi$tir. Padi$ah gl-
ine%e ba$lam"$, $airi affetmi$, fakat bir daha da hu-
zuruna kabul etmemi$tir (1).
Fatih Sultan Mehmed, Osmanl" Trkleri lkesi
d"$"nda ya$ayan Trk bilginleriyle de al<kalanm"$t".
Trkistandan gelen riyaziye limi ve astronom me$-
hur Ali Ku$u da Fatih taraf"ndan himaye edilmi$tir.
Ay hakk"nda yazm"$ oldu%u eserle me$hur olan Ali
Ku$u, Timurun torunu astronom Ulu% Bejden ders
alm"$t". Azerbaycan'daki Trk devletlerinden Akko-
yu""lular"n hkmdar" Uzun Hasanm hizmetine gir-
mi$, Uzun Ha$an taraf"ndan Fatih Sultan Mehmed
nezdine eli gnderilmi$ti. Fatih, Orta Asyanm bu ta-
n"nm"$ limini stanbul'da, vazifelendirmek istemi$,
bunun zerine Ali Ku$u, Uzun Hasan"n yanma d-
nerek elilik vazifesini bitirmi$, Fatihe verdi%i sz
tutarak stanbula gelmi$tir. Fatih, Al" Ku$cu'yu s-
tanbul niversitesine profesr tyin etmi$, kendisine
bol para vermi$ ve daima sayg" gstermi$tir.
Fatih, Trkiye d"$"ndaki lim ve $airlerle alka-
dar olurken, o devir Hindistan"n"n me$hur muharriri
Hoca Cihan ile ran'"n byk $airi Molla Cmiye de
senelik biner Duka alt"n" maa$ ba%lam"$t"r (2).
(1) Sehi: Tezkire-t$-#uar. H-e$t Sa. 63. .
(2) Hfemmer: Osmanl" Devleti Tarki. Trk^eye evi-
ren Mehmed ta. nc Cilt Sa.: 236.
109
Fatih devrinde Ahmed Kutbddin, Mehmed #k-
rullah, Hoca Atullah ve Lri isimli ranla tabiblerle
Kudsl.Arap hekim ve Yahudiden dnme Yakub ve
Trk hekimlerinden Altuni zde isimli tabiblerden
mrekkeb bir bb $uras" te$kil edildi%i biliniyor. Kut-
bddin bu $ran"n reisi idi. '
Fatih devrinde ya$am"$ olan limlerin hemen hep-
si naz"mla da me$gul olmu$lard"r; $airlerden bir k"s-
m" da baz" ilmi eserleri manzum hle getirmi$lerdir-,
bu arada Mul"iddin Mekkl, daha evvel kendisinden
bahsetti%imiz Hac" Pa$an"n bir t"b eserini nazmetmi$-
tir.
Fatih devrinde yeti$en $airler iinde iki kad"n da
vard"r; bunlardan biri Zeynep Han"md"r (lm 1479).
Amasya'da Kad" shak Fehmi Efendinin kar"s" idi;
Zeynep yazd"%" $iirlerden baz"lar"m Fatih Sultan Meh-
mede gndermi$, padi$ah taraf"ndan mkfatland"r"l-
m"$t"r& bu as"rda yeti$en kinci kad"n $air Mihri Ha-
n"md"r; Mihr, Fatihin lmnden sonra da ya$tun"$
ve $iirler yazm"$t"r.
Fatih Sultan Mehmed, ilim ve edebiyat adamlar"
d"$"nda Ak #emseddin ve Eb-l Vefa isimli iki muta-
savvuf $eyhle de arkada$l"k etmi$tir. Ak #emseddin,
stanbul fethinde padi$ah"n yan"nda bulunup onu mu-
harebeye te$vik edenler ve askerin maneviyat"n" kuv-
vetlendirme%e al"$anlar arasmda idi. Eb-l Vef, ge-
ni$ d$nceli, rind ve kalender, zaman"n"n $air ve bil-
ginlerini tekkesinde toplayan' ve bunlar taraf"ndan
sayg" gren bir $eyhti. Fatih, Eb-l Vefy" ara s"ra
ziyaret ederdi. #eyh, bir gn kalk"p kendi ziyaretine
gelmesinin padi$ah iin bir nevi rahats"zl"k oldu%unu
syliyerek bu ziyaretlere son vermesini Fatih Sultan
Mehmedden istemi$, hkmdar bundan sonra tekke-
ye gelmemi$, fakat aralar"ndaki sevgi devam etmi$tir.
110
Fatih devrinde yeti$en lim ve $airler aras"nda
tarihileri de kaydetmek z"md"r. Osmano%ullan sal-
tanat"na ait ilk tarihler Fatih Sultan Mehmed zama-
n"nda yaz"lma%a ba$lam"$t"r. Behi$ti, En veri, Uru
Bey bu devrin tan"nm"$ tarihilerindendir. Me$hur
Trk tarihileri $"k Pa$a zde ve Ne$r, Fatih dev-
rinde dnyaya gelmi$ olmakla beraber Onbe$inci as-
r"n sonlar"na do%ru eser vermi$lerdir.
Refik Ahmet SEVENGL
111
FTH DEVRNN LM VE "ARLER
Fatih Sultan Mehmed. ilim, adamlar"na ve sanat-
krlara k"ymet verir, onlar" himaye ederdi. Osmanl"
mparatorlu%u'mm yeni ba$$ehri stanbul, bu sayede
ilim ve kltr merkezi de oldu. Edirneden, Bursadan,
hatt ba$ka memleketlerden gelen limler ve sanat-
krlar, sonraki as"rlarda bsbtn parlayan Trk - s-
lm medeniyetinin temellerini att"lar.
XV. asr"n ikinci yans"ndaki dev $ahsiyetlerin bir-
ka"m k"sa izgilerle tan"tmaya al"$al"m:
AK#EMSEDDN-. Fatih Sultan Mehmed in hocas",
devrin en byk mutasavv"f" ve t"p limi. Eserleri ara-
s"nda en nemlileri mikrop teorisini ortaya koydu%u
Maddetl-Hayat, yine t"pla ilgili Midet'l-Hayat
ve Errisletun-Nuriyye,. Halll-" M$kilt, Ma-
kam t-" Evliya ve tercme olan Kimyus-Saadedir.
HIZIR BEY ELEB: stanbul un ilk kad"s" ve ayn"
zamanda ilk belediye ba$kan". -Halk aras"nda lim
da%arc"%" diye tan"nm"$t". Trke, Arapa ve Farsa
gzel $iirleri vard"r. Kad"ky semtine ismini vermi$tir.
AL KU#U: Trkiyenin ilk astronomi ve mate-
matik profesr. Akkoyunh" hkmdar" Uzun Ha-
san"n elisi olarak stanbul a gelmi$, sonra Osmanl"
Devleti hizmetine girerek Ayasofya Medresesi mder-
risli%ine getirilmi$ti. Semerkand da iken Ay "n toprak
$ekillerine dair bir risale haz"rlam"$, stanbul a gelir-
ken Muhajnmediyye adl" matematik kitab" ile Ot-
lukbeli seferleri s"ras"nda Fethiye ad"n" koydu%u bir
astronomi kitab" yazm"$, ayr"ca e$itli eserler vermi$-
tir. Yeti$tirdi%i talebelerle, Trkiyede astronomi v b
matematik ilimlerinin geli$mesini sa%lam"$t"r,
SNAN PA#A: H"z"r Bey elebinin o%lu. Talebesi
Molla Ltfiyi Ali Ku$uya gndererek ondan mate-
112
matik tahsil ettirmi$, sonra da kendisi Molla Ltfi den
matematik %renmi$tir. #hretini zirveye "karan ve
Tazarruat sahibi Sinan Pa$a diye an"lmas"na sebep
olan eseri Tazarrnme-dir. Vezirli%e ykselmi$,
Hoca Pa$a lkab"n" alm"$t"r.
HOCAZDE MUSLHDDN MUSTAFA: Din, fel-
sef, fiziki ve riyazi al"$malar"yla, $hreti Osmanl" s"-
f"rlar"n"n d"$"na da ta$an byk lim. Fatih in emriy-
le kaleme ald"%" Tehft adl" eseri ok me$hurdur.
Ali Ku$u, kendisinin bir hats"n" dzelten Hocazde
iin Rmda ve Acemde emsali yok demi$, Fatih
Arapta da yok diyerek onun k"ymetini bsbtn
yceltmi$tir. Bir $er'iyye hcceti alt"na yazd"%" Arap-
a beyitler, Hocazdenin $airlik taraf" oldu%unu da
ortaya koymu$tur.
MOLLA .HSREV: Fatih in Zaman"m"z"n Eb Ha-
nifesi diyerek yceltti%i byk f"k"h limi. H"z"r Bey
elebi den sonra stanbul Kad"s" olmu$, bilhare #ey-
hlislml"k makam"na gelmi$tir. F"k"h alan"ndaki
eserlerinin yan"s"ra $iirleri de bulunmaktad"r.
AHMED PA#A: XV. asr"n en byk $iri. Mder-
rislik, kad"l"k, kazaskerlik yapm"$, vezirli%e ykselmi$
ve Bursa Sancakbeyi iken vefat etmi$tir. Zaman"nda
Sultan$-#uar (#airler Sultan") diye an"lm"$t"r.
SABUNCUO*LU #EREFEDDN: Amasya Dr$-
$ifas" ba$hekimi iken yazd"%" Cerrahnme-i Ilhn
adl" eseriyle tan"nm"$t"r. Bu eser, devrin, en me$hur
t"p kitab"yd".
Tarih yazarl"%"n"n Fatih Sultan Mehmed zama-
n"nda ba$lad"%" sylenebilir. Bu konudaki eserlerin
ba$hcalan, Tursun Bey in, Tarih i Ebu l-Fethi, Tci-
zde Cfer elebinin, Mahrso i stanbul Fetihna-
mesi, Amasyal" #krullahm Behet t-Tevrihi,
Veziriazam Karaman" Mehmed Pa$anm, Ni$anc"
113
iken yazd"%" Tevrlhus-Selthvi Osmaniyye sidir.
Ahmed Bicanm Arapadan tercme etti%i Acib l-
Mahlkat ise Trkiyedeki ilk co%rafya eseridir.
tik kad"n $airlere de Fatih devrinde rastlan"r.
Bunlardan Amasyal" Zeyneb Han"m yazd"%" divn" F-
tihe takdim etmi$, Mihri Han"m da saray"n iltifatlar"-
na nail olmu$tur.
Tercman: Trk ve slm Ansiklopedisi: 1981
114
SANATKR FATH
Haftalardanberi, gnlerdenberi stanbul surlar"
alt"nda srp gitmi$ olan kanl" sava$, nihayet bir ka
gn evvel sona ermi$ ve henz 23 ya$"nda gen ve ce-
sur bir hkmdar olan Sultan Fatih, o gn merasimle
$ehre girme%e haz"rlanm"$t". 1453 y"l"n"n 1 haziran
cuma gn sabah"n erken saatlerinde Topkap" Malte-
pesinde kurulmu$ olan ordugh"nda hummal" bir ha-
z"rl"k yap"lmakta idi. Ku$luk zaman" Fatih Sultan
Mehmed, beyaz at"n"n stnde, vezirlerinin, beyleri-
nin, kad"lar"n"n nnde, yola koyuldu. Topkap"dan
Ayasofyaya kadar uzan"p giden ve ad"na zaten Di-
vanyolu denilen gzergh"na iki taraf"nda kendini al-
k"$layan bir kalabal"%"n aras"ndan geerek, hasretini
y"llarca ekti%i, btn bir gnl ve midle ba%land"%"
bu sevimli $ehrin en ferah ve en sevimli meydan"na
ula$t"%" zaman, kar$"s"na "kan Bizansm muhte$em
mabedi nnde hayranl"k duydu ve onun sanatkrla-
r"n" takdir etmekten de kendisini alamad". Vaktile m-
parator Justianus ile kar"s" Teodoran"n parlak yin-
lerine sahne olan bu mabedin her duvar"nda Mukad-
des Kitab"n bir hikyesi, renkli cam paralarile i$le-
nerek, mavi zemin zerine alt"n yald"zl" mozaikle nak-
115
$edilmi$ti. Binan"n her taraf"m ssliyen sanat eserle-
rinin, binbir diyar"n mabedlerinden "kar"l"p getiril-
mi$ ve bu muazzam kubbenin tutturulmasma yara-
m"$ o gzel stunlar"n, ltif kemerlerin, zarif kk
kubbelerin mabede verdi%i umum ahengi hayran na-
zarlarile uzun uzun seyretmi$ olan byk hkmdar,
sanatkr Fatih in ilk sz: Burada cuma namaz"n" k"-
lal"m& oldu.
%leye do%ru, vaktile an seslerile btn bir $eh-
rin afakim as"rlarca inletmi$ olan ve daima dar g-
r$l din mensublarile zalim hkmdarlar"n kara d-
$ncelerinin mahkmu bulunan bu muhte$em mabe-
din kubbeleri stnden ezan sesleri duyuluyor, yk-
sek sesli tellllar halka skn tavsiye eyliyor. Fatih in,
din, dil, det, anane farklar"na ra%men btn tebaa-
s"na geni$ bir hrriyet sa%lad"%"m iln ediyordu. Her-
kesi i$i ve gcile me$gul olma%a sevkeden, gnllere
ferahl"k ve ya$ama midi telkin eden bu byk h-
kmdar, tsa ve Havariyyun resimlerinin epeevre
dizildi%i bir mabedin duvarlar" aras"nda, Ortodoksla-
r"n hayret ve $a$k"nl"klar" nnde, tek bir Allaha
inanman"n kendisine verdi%i huzur ile, bir ok sava$-
lar" muvaffakiyetle ba$arm"$ gaziler kalabal"%"n"n
nnde hep beraber, cuma namaz"m k"l"yor, bir fani-
nin yeryznde eri$ebilece%i bu en byk tecelli kar-
$"s"nda ulu Tanr"s"na ellerini aarak nihayetsiz min-
nettarl"%"n" ifade ediyordu. Sonra da minbere "ka-
rak, cemaate fethin ehemmiyet ve k"ymetini anlat"-
yor, galiplerle ma%luplar aras"nda bir fark gremedi-
%ini anlat"yordu. Sanatkr ruhlu hkmdar"n bu
muhte$em mbed nnde verdi%i ilk emir $u olmu$tu:
Bu din mabedi oldu%u gibi kabul ediyorum. Onun
nak"$lar"na, onun resimlerine el srlmesin, hatt is-
mi de aynen kals"n, yaln"z bunda"i byle mslman-
116
larm ibdetine kap"lar" a"k b"rak"ls"n.
15 inci as"rda papalar, hr fikirli insanlar" afaroz
eder, diri diri yakarlard". Bir ka as"r evvel hal"lar
girdikleri bu gzel $ehrin btn kiliselerini yak"p y"k-
m"$lar, k"ymetli e$yalar"n" amans"z ve insafs"z bir
ruh haletile ya%ma etmi$lerdi. Gene 3492 de spanyol-
lar mslman Endls'n iinde sel gibi kan dkm$,
"rza, namusa tecavzde bulunmu$, Alkazar gibi sa-
raylar" hk ile yeksan etmi$ti. Halbuki $imdi, henz
gen bir ya$ta, hakl" bir zaferin mmessili s"fatile
Sultan Fatih, Bizans "n kiliseleri nnde, onun ilahi
mozaikleri, stunlar", heykelleri kar$"s"nda byle bir
karar veriyordu. Olgun gr$l verilen bu tarih ka-
rar", tarih asla unutm"yacakt"r.
Sultan Fatih in, mabedlere, heykellere, dikili ta$-
lara, Bizans saray ve sanatlar"na kar$" gsterdi%i tak-
dir dolu hayranl"%" $ah"slara kar$" da hi bir din, mez-
heb fark" gzetmeden izhar etti%i de bir hakikattir.
De%ne%ini yedi%i, yznde ellerinin izini hissetti%i
sevgili hocas" Molla Grnye kar$" nas"l mrnn
sonuna kadar hrmetkar kalm"$sa, ad"n" ta$"yan
medreselerinin ba$"na getirdi%i Molla Hsrev e de ay-
n" sayg"y" gstermi$, Molla Zeyrek ve adm", $hretini
duyarak davet etti%i Ali Ku$u ya da haz"rlad"%" mev-
ki, di%erlerinden a$a%" kalmam"$t"r. Saray"nda nak-
ka$ Sinah Bey in nnde durup nas"l resmini yapt"r-
m"$t". Sonra talya dan Gentile Bellini yi davet etti.
Bunun iin de Venedi%in Dolarma Bana ya%l"boya
i$lerinde iyi bir ressam ve bronz i$lemede mahir bir
sanatkr gnderiniz diye ba$vurmu$ ve yabanc" bir
memleketten "k"p gelen bu sanatkra da, daha evvel
gelmi$ bulunan Veronal" Matteo di Pasetiye, Napolili
Constazo di Ferrariye de izhar ve ibzal etti%i takdir-
le di%erleri aras"nda bir fark aramak beyhudedir.
117
Fatih Sultan Mehmed memleketi, kltr, din ve
dili, det ve ananeleri ne olursa olsun, her sanatkra
ly"k oldu%u k"ymeti vermesini bilen, gzel $eyleri
takdir eyliyen mstesna bir hkmdard". 14 nc
as"rdanberi talya da geli$en Rnesans hareketile ya-
k"ndan ilgileniyor ve ya$ad"%" devirde Venedik resim
mektebinin k"ymetli mmessillerini, eserlerile tan"yor-
du. Venedi%in en me$hur bir ailesine mensub olan
Gentile Bellininin ayn" zamanda kendinden daha
me$hur bir a%abey ile bir babaya mlik oldu%unu ve
Bellini ailesinden eserlerile o devrin Venedi%ini ms-
tesna bir sanat mihrak" haline getiren Ciaccoms Belli-
niden de haberdard".
Bellininin stanbulu ziyaretinin ve bir seneye
yak"n bir zaman zarf"nda padi$ah"n saray"ndaki m-
saferetinin bugn Venedik ' ar$ivlerinde muhafaza
edilen tatl" hat"ralar", talya'da Fatih in sanatseverli-
si ve sanat anlay"$"n" ne gzel meydana koymu$ bu-
lunmaktad"r. .
Bu hat"ralar"ndan birinde ressam Gentie Bellini,
padi$ah"n mkemmel bir ressam kadar kabiliyetli,
duyu$lu ve hayret edilecek derecede bilgili oldu%unu
anlat"r ve kesik bir ba$ resmi kar$"s"nda Fatih Sultan
Mehmedin kendisini hakl" olarak tenkid etti%ini sy-
ler. Fatih: Bu ba$ bir lye de%il, diriye aid gibi g-
rnyor. l bir insan ba$"nda daha ba$ka izgiler,
daha soluk ve san renkler bulunur. Gzler, byle tabi
bir bak"$la bakamaz demi$ ve ressanu al"p, o s"rada
idama mai"km bir kimsenin cezas"n" grdkten son-
ra kesilmi$ ba$"n"n ald"%" $ekli gstermi$tir. Ressam,
yapt"%" resmin hatal" taraflannii biraz korkun da ol-
sa, hakikati ifade eden bu derste %rendi%ini ve padi-
$aha hak verdi%ini itiraf etmektedir.
#ark geleneklerinin, slm tesirlerin resmi, hey-
118
keli meneden zihniyetine kar$" a"ka meydan oku-
yan garba dn$ diye daha sonraki as"rlarda gr-
d%mz geli$meye daha 15 inci as"rda nderlik et-
mi$ bulunan, hr d$nceli, a"k fikirli, geni$ bir vic-
dan hrriyetine inanm"$ olan bu harikulade hkm-
dar"n, meslekleri ressaml"k olan yabanc" sanatkrlar",
kendi eserlerinde hatalar grecek kadar sanata ya-
k"nl"k gstermesi, resimlerini, bronz kabartmalar"m
yapt"rmak gibi o devre nazaran cesaret izhar eyleme-
si, Fatihin nas"l karakterde bir insan oldu%unu gs-
teren en gzel deliller olarak say"lmal"d"r, Hi $phe
yok ki, babas"ndan kahramanl"k, licenabl"k, insanl"k
ve sanatkrl"k meziyetleri tevars etmi$ olan cesur
o%lu Cem Sultan, talihsiz bir hayat"n onu f"rlat"p at-
t"%", h"ristiyanl"%m merkezi olan Romada, en hain, en
zalim papalar" bile, hayret ve takdirle nnde e%ilten
o sars"lmayan, de%i$miyen, sat"n almm"yan karakte-
rde, btn bir garb lemini Sultan Fatih e ve kahra-
man o%lu $ehzade Ceme kalbden ba%lam"$ ve bu n-
l baban"n, kendisinden hi de a$a%" kalm"yan kahra-
man o%lunun resimlerini, papalar"n me$hur ikamet-
gh" Vaticanm duvarlar"nda, Borgialann dairelerin-
de, o devrin me$hur ressam" Pinturicchionun elile i$-
leme%e sevketmi$tir. Cem Sultan"n, hl oldu%u gibi
muhafaza edilen Santa Caterina freskinde, at zerin-
de ayakta duran ve yandan tamamen babas"n"n eh-
resine benzetilen bir resmi vard"r ki Bellini'nin bugn
Londrada National Galeryde muhafaza edilen tablo-
sundan ilham al"narak yap"lan bu tabloda Cem Sul-
tan babas" gibi kahraman ve azimkar olarak gsteril-
mi$tir. Gene Romada bedbaht $ehzadenin hapsedildi-
%i Saint Angello kalesinin $imdi malesef bozulmu$
duvar fresklerinde de Fatih e benzetilen o%lunun izle-
ri ya$amaktad"r.
119
$te hr fikirleri, vicdan hrriyetine olan inan-
lar", gzel sanatlara hayranl"klarile Garb" ve #ark",
fethetmi$ olan bu sanatkr baha ile onun kahraman
o%lu nnde, bugn de ayn" takdirin ya$ad"%"n" sy-
lemek isteriz.
Cumhuriyet: 31/5/1953
Sanat Tarihi Doktoru
Smih Nfiz TANSU
120
FATH MEHMED VE SANAT
Ftihin otuz sene sren saltanat zamam denebi-
lir ki, tamamen harplerle gemi$tir. Harbi kazanmak
iin sarf" gereken insan gc bak"m"ndan Osmanl"-
larm bu devirde eski Romahlardan dahi stn ba$a-
r" gsterdi%i mnaka$a edilmez bir gerektir. Bu se-
beple Ftihin in$aat, sanat gibi sahalardaki faaliye-
tini ancak memleket iinde sknun geldi%i son sene-
lerinde grebiliriz. Bundan dolay" Ftihin, mesel in-
$aat sahas"nda yapt"klar"n", babas" Murad, o%lu II.
Bayezid, hele ikinci torunu Kanun Sleyman ile k"-
yaslayanlay"z.
Babas" II. Murad, Edirne de cami ve bunlar"n
aras"nda dnyaca me$hur #erefeli camiden ba$ka,
ecdad"n"n yatt"%" Bursa da $ahane bir cami, medrese
ve imaretler bina ettirmi$tir.
O%lu II. Byezid, Ayasofya Camiini nmune ala-
rak yapt"rd"%" Byezid camiinden ba$ka, Edirne de
1484 -1488 seneleri aras"nda kendi ad"ndaki camiden
ba$ka birok imaret ve medreseler yapt"rm"$t"r.
Ftih in en byk eseri olarak kendi ad"na stan-
bul'da yapt"rd"%" camii gsterebiliriz. Buna kar$"l"k,
zaman"ndaki vezirlerinin yapt"rd"klar" ve stanbul a
121
bir Mslman $ehir ehresi verme bak"m"ndan ehem-
miyetli olan camiler bir hayli vard"r: Eypsultan Ca-
mii C1458), Sadrzam Mal"mud Pa$a Camii (1463), s-
kdardaki Rum Mehmet Pa$a Camii, Has Murad Pa-
$a Camii bunlar aras"ndad"r. Ftih, Edirnede yaln"z
han"m" Sitti Hatun iin bir cami yapt"rm"$t"r. Buna
kar$"l"k ok geni$leyen memleket sath"n"n birle$tiril-
mesi iin yol in$aat"na ve kervansaraylar in$as"na b-
yk ehemmiyet vermi$ler. Yaz ve k"$, bu geni$ impa-
ratorlu%un her taraf"na asker yeti$tirmesi mecburiye-
ti, Karadentz bo%az"n" dikine kesen ve bir taraftan s-
tanbuldan Edirneye, oradan tekmil Balkanlar" a$a-
rak Tuna sahillerine ve, te taraftan Bizansl"larm
Via Egnatia ad"n" verdikleri Selanik zerinde
Draa kadar uzanan yolu, iyi bir vaziyette tutmak
icabetti%i gibi, tede btn Anadoluya ula$an yollar"
yapmak ve iyi $ekilde muhafaza etmek de gerekiyor-
du. =
Ftihi daima metheden Kritobulos der ki: Ftih,
stanbulu ele geirir geirmez ilk i$i, art"k i$e yara-
maz hale gelmi$ bulunan Byk ve Kk ekmece
de Roma-Bizans zaman"nda yap"lm"$ kprleri yeni-
lemek oldu. Maamafih bu kprler Kanuni Sultan S-
leyman ve o%lu n. Selim zaman"nda da ele al"nd". Bu-
gn ayakta duranlar onlann zaman"nda yap"lm"$
olanlard"r. Sonra, buradaki yollara ta$ d$etti. Yolla-
ra kervansaraylar in$a ettirdi.
$ bununla da kalmad". Edirneye kadar yol tama-
men dzeldikten sonra, kasaba ve kylere, cami, mek-
tep, ar$" pazar, gzel binalar yapt"rd", su ycilan in$a
ettirdi. Bu iki $ehir aras"nda gidip gelenler, bu imar
hareketini cadden takdir ve methederlerdi.
Ftih'in btn hareketlerinde oldu%u gibi, in$a
i$inde de hep memleketini geni$letmek, yeni yeni fe-
122
tihler yapmak gayesi a"ka grnr. Mesel, Edirne-
de Tunca adas"nda, sonra stanbulda yapt"rd"%" sa-
raylar, zaman"n hkmdarlar"nca det olan byk-
lk ve gzal"c"l"ktan ziyade alelade binalard". Hatt
bunlardan. stanbulda yapt"rd"%" Yeni Saray ah$apt";
bir k"sm" 1714'te "kan bir yang"n esnas"nda kl oldu.
Ftihin yapt"rd"%" yeni saraydan $imdi bir $ey gr-
mek kabil de%ildir.
Bu sebeple Ftih Sultan Mehmed in Garp ten, Bel-
lini gibi ressamlar ve heykeltra$lar istedi%i ve getirt-
ti%ini grd%mz halde, mimarlar ve in$aat"lar a-
%"rd"%"na $ahit olmad"k.
tNtL K#K VE TRK NLER
Mimar olarak Ftih zamamnda bir Sinan A%a, 11-
yas A%a i$itmekteyiz ki, bunlar"n dnme ve Anadolu-
lu olmalar" ok muhtemeldir.
XV, yzy"lda Osmanl" sanatkrlar" hakk"nda bil-
gimiz pek azd"r. Ftih devrine ait olup btn nazarla-
r" zerine eken inili k$k, ran veya Seluklu tar-
z"nda ve Kemleddin ad"nda bir Iranl" veya Karaman-
l" taraf"ndan yap"lm"$t"r. Bu eserin, Ftih devrinin e$-
siz eseri oldu%unda herkes mttefiktir. Ad"ndan da
anla$"laca%" zre, as"l gzelli%i veren inilerin, asl"-
n"n inden geldi%i anla$"l"yor Ama bu seramikler,
Osmanl" lkesinde, ok inki$af etmi$ ve ok kullan"l-
m"$t"r. Bu e$it in$aat" Bizans veya Yunanistanda bul-
mak mmkn de%ildir. Araplarm bu sanat" Hindliler-
den %renerek getirmi$ olmalar", bu yoldan rana,
Anadoluya sokmu$ bulunmalar", hatt Kuzey Afrika
zerinden Ispanyaya gelmi$ olmas" byk bir ihti-
mal olarak kabul edilebilir. #unu da kabul etmek l-
z"md"r ki, zaten daha Bbil zaman"nda Do%ulu millet-
123
Ierde F"rat nehri kenar"nda bu topraktan yap"lan lev-
halar alm"$ yrm$t. Ftihe gelinceye kadar bu
sanat ok inki$af etmi$ti. Fakat bilhassa Ftih zama-
n"nda Edime, Bursa, stanbulda yap"lan cami ve sa-
raylarda en $ahane nmunelerini gryoruz. Fakat,
$imdi snm$ ve bir daha eski halini alamam"$ bu
sanat"n 1466 tarihinde nas"l en ileri bir hale getirildi-
%ini, Sadrzam Mahmud Pa$a'nm faaliyetinden anl"-
yoruz. Bu tarihte Ftih, Mahmud Pa$aya, Konya ve
Karaman da bulunan ini sanatkr ve ustalar"n" ol-
du%u gibi toplayarak stanbul a getirmesini emretmi$
ve bunu yaptirm"$t". Bu emirle inili K$kn in$as"-
na ba$lama zaman"n"n ayn" tarihlere rastlamas" tesa-
dfi olamaz.
YAZI VE RESM SANATI
Yaz" ve kitap sanat" bak"m"ndan Ftih zaman"n-
da ranl"larm byk tesirleri oldu%unu gryoruz.
Ftihin resim sanat"na olan d$knl% malmdur.
slm dininde de resim, bir Rur n sresiyle de%il, bir
hadsle menedilmi$ bulundu%una gre, #i mezhebine
ba%l" ranhlar"n Trklerden daha ileri resim sana-
t"yle me$gul olmalar" tabiidir. Bu sebeple yaln"z Kur-
n yazmalar"nda de%il, fakat dnya i$leriyle alkal"
el yaz"lar"nda da ran"n tesirini grmek kabildir.
Bunlardaki resim, tezhib, filigranlar"n XVI. yzy"ldan
itibaren Osmanl" devleti sahas"nda da yay"lan Heratl"
sanatkrlar taraf"ndan yap"ld"%" anla$"lmaktad"r. Fa-
kat resim sanat"na kar$" byk ilgi gsteren Ftih in,
bir taraftan Venedikten ressamlar getirirken te yan-
dan bu Iranl" hattat ve sanatkrlar" kendi ba$kentin-
de toplay"p o%altt"%" ve bunlarla bir nevi mektep a-
t"%" dahi sylenir. Ciltilikte de ranl"lar m byk s-
124
tadlar oldu%u sz gtrmez. Yald"z ve cild filigran"n-
da Heratl" stadlar yaln"z Osmanl" memleketine gel-
mekle kalmam"$, grdkleri itibar ve yard"m sayesin-
de geli$mi$ ve o%alm"$lard"r. slm dininde sanat"n
sahas" serbest olmad"%" iin, btn sanatlar, bilhassa
Kur'nm yaz", tezhib ve ciltlenmesinde toplan"yor ve
daha ziyade bu istikamette geli$iyordu. Fatihlin resim
sanat"na d$knl% malm oldu%undan ve #ii Iran-
l"lar da yaz" ve tezhib sanatlar"m mmkn oldu%u
kadar bu yne evirebildiklerinden, Garpl" ressamla-
r"n yan"nda ranl" ve onlar"n yan"nda yeti$en Osman-
lI sanat"lar"ndan stanbul ve hatt Bursa'da birer
mektep a"ld"%" sylenebilir. Ne var ki, Ftih ten son-
ra ve ona nazaran ok muteass"p olan ve bu sebepten
o%lu Byezid, babas" zaman"nda saraylarda ve hatt
camilerde bulunan bu e$it sanat eserlerini ortadan
kald"rd" ve hatt Bellininin yapt"%" tezyinat" dahi sil-
dirdi veya kapatt".
DOKUMACILIK
XV. yzy"l"n ikinci yar"s"nda Osmanl" devletinde-
ki hal" ve kuma$ dokumac"l"%" hakk"nda bilgimiz ok.
azd"r. Sonradan OsmanlIlar da duvara as"lan ve res-
min yerini tutan ve zaman zaman en gzel tablolar
kadar mkemmel numuneler veren bu hal"lar o vakit
de var m"yd"? Ftih in bu byk sanat eserine kar$"
d$nce ve hareketi neydi? Bu hususta tam bilgimiz
yok. Muhtemelen hah sanat"n"n do%u$ yeri de Ko"iya
olmu$tur. Daha Ftih zaman"nda talya da #ark t.an
getirilmi$ bu $heser sanat"n nmuneler" vard"r. Fa-
kat o devirdeki Osmanl" hal" sanat" hakk"nda bilgimiz
yok. Yaln"z dokuma sanat" hakk"nda Bursa $ehrinde
olduka k"ymetli ipek kumarlar dokundu%u ve F-
125
t"in de bunlar" te$vik ve himaye etti%i malmdur.
Yazan: Ord. Prof. Dr. Franz Babinger
eviren: M. #evki Yazman
Fatih'in Topkap" Saray" 'bahesinde yapt"rd"%" inili k$k:
120
FATH SULTAN MEHMED'DEN KALAN ESERLER
BDELER, TRBELER, SARAYLAR...
A$k iekleri gibi deh ieklen de vard"r; gzel
eserler ivi gibi dklebilseydi yeryznde pek ok
yap"l"rd".
Gzel eserler hayal etmek tatl" bir $eydir; bu me-
lekeye btn sanatkrlar ve yazarlar sahiptir, fakat
yaratmak& $te bu .mstesna bir meziyettir.
Heykeltra$l"kta btn bak"$lara, edebiyatta b-
tn zeklara, resimde btn ht"ralara ve musikide
btn kalplere hitabeden bir $aheser yaratmak i$te
bu ancak dhilere vergidir.
El her an kafaya itaate haz"r durmal"d"r; kafan"n
emrinde yarat"c" istidatlar yoksa sanat a$k" devaml"
olamaz. Kazan"lmas" pek g olan bu dima% anal"%"
$a$"lacak bir kolayl"kla kaybedilir.
lham denen $ey vard"r, fakat o deh iin bir f"r-
satt"r. Ondan en iy faydalanmas"n" dhiler bilir.
Fatih Sultan Mehmet yaln"z harpten, siyasetten
ve idareden de%il, ayn" zamanda gzel sanatlardan
da anlayan ve milletine gzel eserler de b"rakmak is-
teyen bir dhiydi.
Byk insan yapt"%" i$lerin oklu%u ile de%il, bun-
127
larm kalitesiyle llr. Ftih i$te byle bykler-
dendi.
Fatihten balm"$ olan eserleri bu birka sahifelik
yaz"ya de%il, bir ka yz sahifelik bir kitaba bile s"%
d"rmak mmkn de%ildir. Esasen Osmanl" sanat eser-
lerini incelemi$ bir mimar olmad"%"m"zdan eski bi-
delerimiz hakk"nda fikir yrtmek bizim haddimiz
de%ildir.
Fatih stanbula zafer alay" ile ilk defa girdi%i
zaman at stnde Ayasofya kilisesi nne geldi ve h"-
ristlyanl"%"n $arkdaki merkezini te$kil eden bu kili-
senin camie kalbedilmesini emretti. Sonra yeni patrik
Yorgiye mkellef bir ziyafet vererek patri%i dostne
bir $ekilde kabul etti. Ayr"laca%" s"rada Fatih ona k"y-
metli bir as vererek:
Patrik olunuz; Tat"n sizi korusun. Mevedde-
timden her zaman istifade edebilirsiniz. Seleflerinizin
haklar"na ve imtiyazlar"na her hususta mlik olu-
nuz&
Fatih patriklik merkezi olarak Havariyun kilise-
sini gsterdi; fakat n avlusunda bir Trk $ehidi bu-
lundu%undan patrik oradan Fatih in msaadesiyle
ve sonradan Fethiye camii olan Meryem kilisesine
ta$"nd".
Patrik, yeni patrikhanenin kuzeyindeki saraya
yerle$ti. Fatih ona $u berati gnderdi: Ktmse patrike
dokunmas"n, kim olursa olsun ona ili$mesin. Kendi-
siyle maiyetinde bulunan byk rahipleri her trl
mme hizmetlerinden af ettim.
Yine bir berat Rumara $u imtiyaz" da, bah$edi-
yordu:
Bundan sonra kiliseleri camie tahvil edilmeye-
cektir. Evlenme, defin ve di%er detleri yine Rum kili-
sesi geleneklerine gre yap"lacakt"r. Yortu icras"na
12a
devam olunacak ve bu mnasebetle Fener, yani Rum
mahallesi kap"lan gece a"k kalacakt"r.
Byklerden birisi demi$ ki: Her $eyi affedebili-
rim, yaln"z msamahas"zl"%" affedemem.
Fatih t (500) sene evvel h"ristiyanl"k kar$"s"nda
byle yksek d$nm$ ve msamaha dedi%imiz o
gzel ve temiz duygunun dnya durduka an"la-
cak bir rne%ini vermi$ti.
Fatihin Rumelinde ve maalesef yabanc" memle-
ketlerdeki $ehirlerde kalm"$ bir ok eserleri vard"r.
stanbulda ilk zamanlarda camie evirtti%i sekiz
kiliseden ba$ka Fat".camii ve etraf"ndaki semaniye
medresesi, trbesi ve ilk saray vard"r.
Fatih in bu sekiz medresesini ilmi bir $ekilde te$-
kiltland"ran Sadrzam Mahmut Pa$ad"r. Halk bu
medreselerin %rencilerine ilim a$kiyle yand"klar"n-
dan dolay" suhte - yan"k derlerdi. Seme olan %ret-
menler gnde 20 akedt" 60 akeye kadar maa$ al"r-
lard".
Bu izahat" uzatm"yay"m. #unu demek istiyoruz:
Fatih devrinde vicdan hrriyeti vard", ilme kar$" say-
g" vard"; ve fikrimzce dnya bu nimetleri ilk defa g-
ryordu.
$te Tarih erevesine s"%mayan o byk ve ms-
tesna siman"n lmez eserleri as"l bunlard".
Fatihin insanl"k tarihinde yepyeni bir devir at"-
%"m syleyen yabanc" yazarlar bile bunu itiraf etmi$-
lerdir.
FATH'N 12 CM
Fatih stanbulu ald"ktan sonra ba$l"ca sekiz kili-
seyi camie evirtmi$ ve sonra yeniden 4 cami daha
yapt"rm"$t"
129
Ftihin bu on iki camiinden kubbelerinin yk-
sekli%i ve gzelli%i ile en ok dikkate $ayan olan"
kendi ismiyle an"lan ve stanbulun yedi tepesinden
biri zerinde ykselen Fatih camiidir.
Avlusu drt k$e olan bu gzel camiin taraf"
stunlarla sslenmi$tir; drdnc taraf" camiin cep-
hesini te$kil ediyor. Byk kap" mihrab"n tam kar$"-
smdad"r. Avlunun revak", yani son cemaat yeri uzun-
lu%unca cill" mermerden bir k"s"m vard"r ki yaln"z
kap"larla ayr"lm"$t"r. Ortadaki kur$un kubbeli bir $a-
d"rvan zarif btnl%ile gz ok$amaktad"r. Avlunun
d"$"nda ve demir parmakl"kl" pencerelerin zerinde ve
renk renk mermer levhalara ok gzel kabartma ya-
z"larla Fatiha sresi hk olunmu$tur.
Cmle kap"s"nda peygamber Efendimizin stanbul
fethine dair Hdis-i $erifi yaz"l"d"r.
Camiin sahas" denilen d"$ avlusunda sekiz medre-
se yap"lm"$t"r; her birinin arkas"nda talebelere mah-
sus hcreleri ihtiva eden birer tetimme vard"r. Sonra
bunlara biti$ik olarak imaretler de yap"lm"$t"r ki, bu-
ralardan muhta talebelerle fakirlere gnde iki defa
yemek verilirdi. Bunlara dr$$ifa denilen hastahne-
yi, timarhneyi ve seyyahlarla yabanc"lar"n kalmala-
r"na mahsus ve Kervansaray denilen binalarla erkek
ocuk okullar"n" da eklemek lz"md"r.
Ktphane cmi iindedir; OsmanlIlar"n stanbul-
da kurduklar" ilk ktphane bu dur. Camiin etraf"nda,
fakat daha ufak bir daire iinde bir sebilhne ile ha-
mamlar, bir ktphane, hadis tedrisine mahsus bir
medrese, bir avlu grlr. Fatihin annesi Alime Sul-
tanm kabri onun yak"n"ndad"r.
Fatih bundan ba$ka cmi daha yapt"rm"$t"r:
Birincisi Kabri stanbul muhsaras" esnas"nda
130
bulunan ve Trk ordusuna gayret veren Eyybi En-
sr iin yapt"rd"%" camidir.
kincisi Edimekap"s"ndaki #eyh-i zam Buh"i
cmiidir. Bilindi%i zere bu muhterem zat Fatih in ba-
bas" olan sultan II. nci M""rad'"n ordusunu Bizans sur-
lar" yak"n"na kadar $evketmi$ ti,
ncs Yenieri k"$las" yak"n"ndaki Yenieri-
ler cmii veya Haca Kalfanm dedi%i gibi Orta
camidir.
Fatihin devletin iki eski merkezi olan Bursa ve
Edirnede eserleri, yoktur. Ancak vezirlerinden Ka-
s"m Pa$a Edirne'nin Tunca k"y"s"nda bir cmi yapt"r-
m"$t"r, trbesi de oradad"r. Fatihin k"z" Ay$e sultan"n
yapt"rd"%" cmi de Edirnededir. Fatihin zevcesi Sitti
sultan"n camii Kas"mpa$a camlinin in$as"ndan drt
sene sonra tamamlanabilmi$tir.
Fatih, on iki camiden ba$ka eski ve yeni saray ile
eski bedesteni yapt"rm"$ ve stanbul'un harap olmu$
srlar"n" tamir ettirmi$tir. =
Osmanl" devletinde saray ve hkmet iin yeni
bir nizam d$nen ve bunlan birer te$kilta ba%la-
yan ilk pdi$h yine Fatih ti. Btn bu usuller ve ni-
zamlar kendi ad"yla an"lan Fatih Kanunnamesinde
toplanm"$ ve kendisinden sonra gelen pdi$ahlar ta-
raf"ndan hemen hi de%i$tirilmemi$tir.
131
FATH VE ZEVCELER
STT, GLBAHAR, GL#AH, GLEK
HATUNLAR
Osmanl" tarihinde yer alm"$ yzlerce kad"n var-
d"r; fakat eskilerin harem hayat"n" pek k"sa, yahut
kapal" geirmelerinden dolay" bu kad"nlar"n ki$i-
likleri hi bilinememektedir. Trkiyedeki btn eski
ve yeni ktphaneleri altst etseniz bunlar"n be$ on
tanesinden bahseden bir eser bile bulamazs"n"z.. Vak-
tiyle .mesel btn ngiltere kralielerinin hal terc-
melerini, maceralar"m btn zellikleriyle beraber
anlatan resimli bir kitab" okudu%umuz zaman bunu
Osmanl" saray"ndaki kad"n efendiler iin yapmak is-
temi$, fakat vesikas"zl"k ve kaynaks"zl"k yznden bu-
nu ba$aramam"$t"k. Y"llardanberi bu konu zerinde
al"$t"%"m"z halde eksiklerimiz hl oktur.
Fatih, zevceleri aras"nda $imdiki halde bildi%imiz
drt kadm vard"r. Bunlar Sitti$ah Sultan ile Glba-
har, Gl$ah, Gliek hatunlard"r.
Sitti Hatun, Dlkadiro%lu Sleyman beyin k"z"y-
d" (+). Fatihin pek k"sa srm$ olan ilk saltanatm-
(+) Y"lmaz z.tuna, Tritiya Tarihlinin IV. cildinde
Osmat"o%ullah ve Dulkadiro%ullaj" aras"ndaki mnasebetler-
den $yle bahseder:
13,2
dan drt sene sonrayd". Babas" Sultan II. Murad
Edirne de iken, bir gn sadrzam andari" Halil Pa-
$ay" a%"r"r. $"k Pa$azade grc hikyesini $yle
anlat"yor:
Halil - der - k"zlar"m" ehizledim, "kard"m,
mdi dilerim ki o%lum Sultan Mehmedi, everem. ll
dilerim ki Dulkadiro%lu Sleyman beyin k"z"m alam.
Trkmen bizimle do%ruluk eder.
Bunun zerine andarli:
Ola Sultan"m ly"kt"r.
Cevab"m verir ve grc olarak H"z"r beyin ha-
tunu Elbstan a gnderilir. Sleyman beyin o s"rada
be$ k"z" vard". Solakzdenin diliyle: E%erse be$ duh-
teri - pkize idi. Amma ilerinden birisi hsn - ceml
ile cmleden bihter idi.
Demek Sitti Hatun k"z karde$lerinin en gzeliydi.
Osmano%^"llan ife Duika-dtrc%uilan aras"ndaki akraba
lt ba%lar" eskidir. ilk defa mstakbel Ftih Sultan Meh-
met'in, Dulkadiro%lu Sli beyin k"z" Sltti Mkrimeyi almas"
ile ba$lam"$ de%ildir. Nitekim bu evlenme de. iki Trk hne-
da.ni aras"mdaki s o n akrabal"k DTiJisebetini te$kil etmemi$
tir. Bilindi%i gibi II. Sultan Murat'"n ve Yavuz Sultaj" Se-
ImVin. yni O<manl" hkmdarlar"ndan. ikisinin anneleri,
Dulkadiro%ullar" prensesleridir. Yani Ftihin babaannesi ds
Dulkairo%lu'dur.
Mkrime Hatun, Veliaht- #-ehzdo Mehmetle Edirne -
de evlenmi$tir. Edirne $ehrini pek sevmi$tir, lnceye kadar
Edirne Sary-" Hmy"munda ya$am"$t"r. stanbula belki
gelmi$tir, fakat bu hususta elimizde hi bir kay"t yak.
Edirnede pek gok hay"r eseri yapt"rm"$t"r; bunlar"n bir
k"sm" hl mevcuttur. Bu dikkate $ayan Trk kad"n", Edir-
nede gmldr. Ftih'in $kodra muhasaras"nda kulland"%"
muazzam toplardan bferini Mkrime Hatun, masraflar"n" $ah-
si pa"fasmQan vererek doktnm$tr. Bu topa Mehmet is-
mi verilmi$tir.
133
H"z"r beyin zevcesi de, $phesiz bu en gzel k"z" se-
mi$ olacak.
Bundan sonra ba$l"ca ^Anadolu kad"lar"n"n zevce-
leri bir heyet halinde giderek Sitti Hatunu al"p Edir-
ne'ye getirdiler. 1449 bahar"nda d%n yap"ld". Fakat
bu Trkmen k"z" nas"l bir gzeldi? Ne gibi meziyetleri
vard"? Ve birbirini ne derece sevdiler? Bu sorulara
cevap vermek mmkn olam"yor. Fatih gibi byk
bir hkmdar"n ilk zevcesi hakk"nda bugn de masal
kabilinden bu kadarc"k bilgiye sahip olmam"z gerek-
ten hazin bir $eydir.
Sitti Hatun, bu d%nden seneler sonra Edirne de,
gzel bir cami yapt"rm"$t"r. Osman Nuri beyin Edirne
tarihine gre:
Mahkeme boyunda, $imdiki lisenin st k"sm"nda
gayet gzel, zarif, tek minareli, tek kubbeli bycek
bir cami yap"ld". Mimar Hayreddin taraf"ndan yap"l-
d"%" tahmin edilmektedir. Halk aras"nda Sultan camii
diye an"lan bu eser son zamanlarda esasl" bir tamir
grm$tr. stndeki 'Arapa kitabeye gre, (Sitti
#ah sultan bin Sleyman ilmi Dulkadir) taraf"ndan
kinci Beyazit zaman"nda ve hicri 987 senesinde yap"l-
m"$t"r.
Yine bu esere gre, Sitti Hatun 1485 CHicri 890)
senesinde lm$ ve bu cmi civar"nda gmlm$tr.
Arif Pa$a, (Tarihi Osman Encmeni) dergisinde
!yle diyor: '
Sitti Hatun cenab" Fatihle 18 y"l bir hayat" - me-
sj"d.ne geirerek 871 senesinde Edirnede vefat eyledi.
Orada Sultan Camii i"aziresinde medfundr. 887 ta-
rihli kitabeden camiin Sitti Hatunun, sa%l"%"nda kendi
taraf"ndan yap"ld"%" mnas" "k"yorsa da bu han"m
Fatih devrinde lm$, cami ise Sultan Beyaz"t asr"n-
da yap"lm"$ oldu%undan esasen k"r"k dkk ve rap-
134
a, kitabenin ifadesi do%ru de%ildir. #u haliyle bera-
ber mtalay" - cizanemce Sitti Hatun hini irtihalin-
de tedenberi ekser sultanlarda oldu%u gibi kendi sa-
ray" bahesine gmlm$ ve cmi de yan" ba$"na son-
radan yap"lm"$t"r. .
Fakat pa$a bu noktada yan"lm"$t"r. Zira Ba$ba-
kanl"k ar$ivinde Edirne havalisine ait ve hicri 925 ta-
rihli 77 say"l" bir tahrir defterine gre, Sitti Hatun p-
salada mal" olan araziyi bu camie vakfetmi$ti. Bu ve-
sika o camiin Sitti Hatunun hayat"nda ve kendisi ta-
raf"ndan yapt"r"lm"$ oldu%unu ortaya koymaktad"r.
Fatihin bu ilk zevcesinden hi ocu%u olmad", zi-
ra sultan Cem ile II. Beyaz"d"n anneleri o de%ildir.
Fatih'in tespit edilebilen di%er zevcesi Glba-
har / Gl$ah, iek veya Gliek hatunlard"r.
Glbahar hatun, Fatihten sonra padi$ah, olan II.
ci Buyez'd'in anasdr. Fatih devri vesikalar"na gre
as"l ad" Glbahar binti Abdullah+ d"r. Fakat bu Ab-
dullah kimdi? Mesle%i veya sanat" neydi? Bu noktalar
maalesef mehul kalm"$t"r. Bununla beraber Fatih in
kay"n babas" say"lan bu adamm bir hanedan ki$i, ya-
hut bir bey olmad"%"ndan $phe edilemez. yle olsay-
d" ki$ili%i bu kadar silik kalamazd".
I. ci Bayezid, Tokatta hicri 890 tarihinde anas"n"n
ruhuna bir cami ile bir imaret ve bir medrese yapt"r-
m"$t"r. Camie Hatuniye veya Meydan Camii denilmek-
tedir. Vakfiyesi bu hatun ad"na 898 tarihinde yazlm$
oldu%una gre onun bu tarihten nce ld%ne inan-
mak gerekiyor.
Gl$ah hatuna gelince o Fatih in en byk o%lu
olan $ehzade Mustafan"n anas"yd". Onu 1449 da, yani
135
stanbulun fethi tarihinden drt sene nce dnyaya
getirdi%ine gre, bu kad"n" Fatihin ilk zevcelerinden
biri sayabiliriz.
#ehzade Mustaf, baz" tarihilerimizin kanaa-
t"na gre hkmdarl"k vas"flar"m ta$"yan bir gen-
ti. Fakat Karaman valisi iken yirmibe$ ya$"nda lm$,
bu sebeple veliahtl"k $ehzade Bayezid'e gemi$tir.
Kimin k"z" oldu%u bilinemeyen Gl$ah hatun
bahts"z bir kad"nd". Yre%i evlt ac"s"yle yanarken,
kocas" Fatihin lmn de grm$, Tanr"n"n verdi%i
uzun mrle nihayet II. c i Bayezid devrini de drak
etmi$tir.
Fatihin Edirne havalisinde bu zevcesine ay"rd"%"
arazi Bayezid zaman"nda bir aral"k tim ara verilmi$se
de vey o%lu say"lan padi$ah hepsini geri verdirmesi
zerine bunlar Bursada Muradiyede kendisi iin
yapt"rm"$ oldu%u trbeye vakfedilmi$tir.
Bursan"n Muradiye mezarlar" aras"nda bu kad"-
n"n ad"n" ta$"yan bir trbe vard"r. Bunun bugn ne
halde bulundu%unu bilemiyorsak da o byk h-
kmdar"n hat"r" iin iyi bak"ld"%"n" umuyoruz.
Fatihin zevcelerinden, birisi de iek veya Gli-
ek hatundur. Bahts"z Cem Sultan"n anas" olmakla
beraber bu kad"n"n ki$ili%i de mehul kalm"$t"r. Her
halde ne h<nedan ki$i, ne de bey k"z"yd". Baz"lar"
onun bir S"rp prensesi oldu%una rivayet ederlerse de.
bunun tarih bir vesika ile ispat" henz mmkn ola-
mam"$t"r.
iek hatun o bahts"z evld"m Edime saray"nda
ve 23 Ocak 1456 gn dnyaya getirmi$ ve o%lunun
saltanat sevdas" u%runda onunla beraber gurbet gr-
m$ ve hasret iinde ile ekmi$tir.
Cem Sultan Karaman valisi iken Gliek hatun
onun yan"nda ya$"yordu. Falcat Fatih in lmnden
136
sonra o%lu ile ok ac" bir felkete srklendi. Cem
Sultan saltanat mcadelesini kaybedince 28 Haziran
1481 de Konyadan kaarak M"s"ra gittiler, Cem Sul-
tan saltanat u%runda yeni bir maceraya at"l"rken bu
zavall" kad"n gelini ve torunlariyle beraber Kahire'de
kald" ve orada ld.
Cem Sultan anas"n" ok severdi. Ona yazd"%" $iir-
ler gerekten pek samimi ve pek ac"kl"d"r, insan on-
lar" okurken gzleri doluyor, bu talihsiz ana ve o%ula
Tanr"dan. rahmet diliyor.
#unu da kaydedelim ki, Fatih kanunnmesi ne
srlse de Cem Sultan saltanat dvas"nda haks"z de-
%ildi.
Gliek hatun, Kahirenin hangi mezarl"%"nda
gmldr? Mezan duruyor mu? Yoksa kemikleri
Bursa ve stanbula m" nakledilmi$tir?
Bu noktalan kesin olarak henz bilemiyoruz.
Yelpaze: 22/6/1956 hsan Boran
Fatihin fcatft<"u
137
FATH,
FETH ve
STANBUL ZERNE
#RLER
F E T H
Trih diye yok lzmu bir zorlaman"n..
stnden flenince kalkan duman"n,
Ard"nda grrsn ki, ocuk, kendi fetih
Trihini syler ad", #ark Roman"n.
Arif Nihat ASYA
FTH ANARKEN
Be$yz sene gemi$ aradan,
Dur demi$ ki, durmu$ devran&
Nereye baksan bir ht"ras",
Nereye gitsen fethin o geni$ manzaras",
Edimede dklr topunun demiri,
Hisarda yaz"l"r insanl"%"n kaderi.
#ahlan"r at" Marmarada,
Kad"rgas" yrr karada..
Korkusuz $valye, nnde diz ker,
Mabette mu tekif kad"n mermer...
Her k"zg"n glleyi savurmada z ocuklar"na,
K"ymay"n Yavedut sultan"n gvurcuklarma...
+
+ +
Be$yz sene gemi$ aradan,
Dur demi$ ki, durmu$ devran.
Buna lmek mi denir?
Mesele zlm$ koca #ekspir&
Yorgun ba$"n bir dalmas"d"r bu uyku,
@Uyu Fatih Sultan, Mehmet uyu..
Uyu Ak$emseddinle, Ulubatl" Ha$anla beraber,
Yoksa st<nbuldan daha m" gzel gkler?.
Suat Salih Asra&
141
STANBUL KASDES
Bu $ehri Stanbul ki b misl behd"r
Bir sengine yekpare acem mlk fedd"r
Bir gevheri yekpare iki bahr aras"nda
Hur$di cihantb ile tart"lsa sezad"r
Bir kn" niemdir ki onun gevheri ikbal
Bir ba%" remdir ki gl izz ld"r
Alt"nda m", stnde midir cenneti l
Elhak bu ne hlet, bu ne ho$ b havad"r
Her bahesi bir emenistn" letafet .
Her k$esi bir meclisi pr feyz sefad"r
nsaf de%ildir an" dnyaya de%i$mek
Glzarlarm Cennete te$bihi hatd"r
Herkes iri$ir anda murad"na anmn
Derghlar" melcei erbab" recd"r
Kly" maarif sat"l"r sklerinde
Bzri hner madeni ilm ulemd"r
Cmilerinin herbiri bir ghi tecell
Ebruyi melek andaki mihrb" dd"r
Mescidlerinin herbiri bir lccei envr
Kandilleri meh gibi lebrzi ziyd"r
Sere$meleri olmada in$na revanbah$
Germbeleri cna saf, cisme $ifd"r
Hep halk"n"n ahvli pesendide makbl
Derler ki biraz dilberi b mihr vefd"r..
NEDM
142
MERKAD- FTH ZYARET
Her g$esinde dehrin nm-" boka-nisarm,
#yestedlr denilse lem senin mezann.
Kald"n cihanda bir n, her nrn oldu bir devr,
Mlk-i ezeldi gya taht"nda hem-civarm.
#ensin o padi$eh ki bu mmet-i necibe,
Emsr bah$i$indir, ebhr yedignn.
Meydan-" harbi k"ld"n sen taht-gh-" $evket,
Le$gerdi hep msellh etb-" bi$marm.
Sen cism idin fenyab, ol ruh-" cvidn,
D$tn cda sen amma, bakidir i$tihar"n.
Ettin muvahhidiyne mlk-i cihad-" meftuh,
Sulh oldu anda cri ferman-" feyz-barm.
Mazi, o perde-i gayb k$ade-i huzurun,
ti, o r h " muzlim mde-i gzarm,
Tevhid idi meram"n islm ile enm",
Birle$ti ol u%urda ilminle iktidar"n.
Beyt-i Hdaya konmu$ chm metaf-" eslf, .
Durmu$ ba$"nda bekler bir kavm trbedarm.
Tkmda mncelidir hep beyyinat-" ma'na,
Esrar-" lemyezelden masnu olan bu dnn.
Bir maksada ederdi seyf kalem tevecch,
Ahkm"na uyard" kanunu rzigrm.
#em$r kuvvetinde hmendi lerze-bah$, '
Mu'cizdi misl i hme $em$ir i hud a-krm.
Ok$ard" zlf-i yn tedbir-i dilnen,
arpard" fikr i hasma takrir i dil $ikrm.
Her $al"a byle tli , yar olmaz ey $ehen$eh,
Ndir gelir naz"ri bir byle $ehriyarm.
Bir dem yzn glnce lem bahar olurdu,
Misl-i ksf her c zahirdi i%birar"n.
Yoktur senin gurubun ey neyyir-i maali,
Var $ule-i dehadan bin necm-i tbdarm.
Bir mecma-i siyaset buldun ukule esban,
Tban ufuklar"ndan ecza-yi trmrm.
Ervah-" mminindir encm kadar me$il,
Bly" trbe tin den tenvir eder kenar"n.
Sen muhrik-i fitendin ey te$-i celdet,
Sndn nihayet amma berk oldu her $erarm.
Mehd i vcudu oldun bir ok nevadirin sen,
Hkinden oldu nbit esbab" krznn.
Bir y"ld"r"md" niyzen peyveste ka r-" hke,
Bir burc-" hak-nmad"r ermi$ g%e menrm.
Bb-" necat" sensin ey Ftih eyliyen feth,
Mifth yapt" ancak cedd-i bzrk-vrm.
Her dem sana a"kt"r ebvab-" ar$-" rahmet,
Trbendir en azmi feth etti%in diyar"n.
Gsterdi%in maali ehrmd"r mselsel,
Khsrlar umumen bln-i ihtizann.
144
Perverdigra nz"r bnyarl-" serble""di,
Sfillerin elinde tbut-" pr-vekar"n.
ster idin ki olsun d$menle yr yekdil,
Devran idi rakibin, Allah idi nigr"n.
Taht"n getirdi bir dem. umkiyyeti k"yama,
Eyler rka da vet ulviyyeti mezar"n.
Her gn ederdin ihya bir ba$ka cilve-i akl,
Bihu$-i haletindi erkn-" h$yann.
Hl dahi LLkuln serhaddidir geilmez,
Seyl-i dm birle mahsur olan cidar"n.
gu$-" mderiden hk-i vatan eazdir.
Andan daha muazzez bir nrdur gubar"n.
Ser-pene-i kazadan bifark idi- deminde,
Zeyl-i r"zay" sarm"$ bzu-yi zimedar"n.
Titredi secdegh"n olduka sen cebin-sy,
Hl gelir zeminden tekbir-i zr zar"n.
Her azmin eylemi$ti tefsir-i yct-i Hak,
Zahirdi nsiyende sar" r yr"n.
Seyyare-i vatand"r ard"nca peyk-hnn,
Eyler tavaf her s ruh-i fth-krm.
Sen yatt"%"n d$ekte bisterdi glle i tp,
Tufan " hun te$ glzar-" nev-bahann.
Eyler bu dem ba$"nda leyi nehr mnend,
Te$kil-i nur u zulmet sayen ile enar"n.
K"lm"$ tul yerden gzler bu ink"lb",
Bir devrdir mcessem destr-" hun-nisarm.
Kahhar-" m n tekimden hi kalmad" mehafet,
Senden biz eyleriz havf, hzet gelp de sar"n.
At" sana cenah"n cnn-" sermediyyet,
Etti an" der<gu$ cn-" cihan sipnn.
Eor-i azlm-l vasf"n kaydinde Hmid ey #ah,
K"l bu sevab"n" sen afv ol gnah-knn.
Medhinde $airane UMmlar gerektir,
Tarifi yerde bitmez ar$a "kan kibar"n.
BDLHAK HMD
(lham-" Vatan)
+
+ +
FTHN LSANINDAN
Mlk-i mevrsum nedir dnya de%il kfi bana
Hangi fikr-i bi-skn fikrim kadar cevlnl"d"r
#n u candan istesem dnyay" tecrid eylerim
Feyz-i tecdidimle millet canl" devlet $anl"d"r
Kendi s"yt-" savletim Hunyatlann derman"
Kahramanlar ba$ kesin $em$ir-i kahr"m kanl"d"r
Saf$ikf-" safdern unvanl"d"r her fri$im
Her piyadem saf$ikf-" safderan unvanl"d"r
Etmemek mmkn mdr lem tevecch gnlme
#ark u garb"n vak"f-" efkr" bir OsmanlId"r
Bakt"%"m her yerde bir vech-i hakikat seyreder
Dide-i hayd"r.nigh"m ol kadar im'anl"d"r
Ke$f i hikmet sanal"md"r feth-i ki$ver detim
Seyr edin s*nm" davalanm brhanl"d"r
Muallim NACl
146
FETH MAR#I
Yelkenler biilecek, yelkenler dikilecek
Da%lardan ektirilen, kalyonlar ekilecek;
Kerpetenlerle srun di$leri sklecek
Yr hl ne diye oyunda oyna$tas"n
Fatihin stanbul'u fethetti%i ya$tas"n.
Sen de geebilirsin yardan, anadan, serden;
Senin de destan"n" okuyal"m ezberden
Haberin yok gibidir ta$"d"%"n de%erden
Elde sensin, dilde sen; gnldesin, ba$tas"n;
Fatihin stanbulu fethetti%i ya$tas"n.
Yzn arpmak gerek zemanenin fendini;
Gster: kabaran sular nas"l y"kar bendini
ocuk grme, hor grme delikanl"m kendini
#u k"nk bideyi ykseltecek ta$tas"n;
Fatihin stanbulu fethetti%i ya$tas"n.
Bu kitaplar Fatihtir, Selimdir, Sleymand"r.
#u mihrap Sinanddin; $u minare Sinand"r.
Haydi art"k uyuyan destan"m uyand"r...
Bilmem neden gndelik i$lerle tel$tas"n?
Fatihin stanbulu fethetti%i ya$tas"n.
Delikanl"m i$aret ald"%"n gn 'Atandan
Yryeceksin, millet yryecek arkandan
Sana selm getirdim Ulubatl" Ha$an'dan...
Sen ki burlara bayrak olacak kuma$tas"n,
Fatihin stanbulu fethetti%i ya$tas"n.
B"rak bozuk saatler yalan yanl"$ i$lesin
elebiler ekilip haremlerle k"$las"n:
Yr arslamm Fetih haz"rl"%" ba$las"n&
147
Yr, hl< ne diye kendinle sava$tas"n?
Fatihin stanbulu fethetti%i ya$tas"n.
Arif NHAT ASYA
+ +
BEYAZ ATLI
K"vrak at" deryada kpklerle savatl"
Fatihlerin en gencini grdm beyaz atl"..
Hayran sana ceddin ki, dedim, kald" F"rat'ta..
Oldu F"rat'l"
Tarihte bir resmi geit $imdi al"nlar;
Yzler ve g%sler ki, -zaferlerle beratl".
Gklerde Sinan, onlar iin kendi eliyle
sude saraylar haz"r etmi$ yedi katl".
Grdkleri ryada bu imanl" yrekler
llarla mbe$$erdi. ye$illere muratl"..
Hiddetleri, $iddetleri, savletleri korkun;
Sohbetleri tatl".
Yzlerce fetih destan"n"n en gzelinde
Fatihlerin en gencini grdm beyaz atl".
Da%dan a$arak indi Donanmy" Hmyn
Kalyonlar", durgun suya yelkenli, halatl".
Glsn k"y", as"n suda bkir nilferler:
Zincirli Hali art"k azatl"&
Bir dfl konu$ur Kayser e toplar topu #ah
Dev leheli, tehdit lgatfa.
148
#ark Romanm burcuna t"rmand" Hasanl<r;
Yolda$lar, #ahin, Ali, sa, H"z"r adl".
Ellerde k"l"lar, yata%anlar ki, su imi$
Seyhan'dan, Araldan; K"z"hrmakl" Murat l".
Onlard" gelenler karadan "% gibi ni;
Onlard" kopan her k$eden atl", pusatl".
Atlar var, o y"llar y"l" glerde sab"rm"$;
Atlar var, akmlarda kanatl".
Trk "rk" bu.. Gen Osman aar Ba%dad" orda;
Bayrak diker stanbula burdan Ulubatl".
Fethin yce serdar" gelip girdi Bizans a.
Bir yz ki, gzel, taze., fakat brika hatl".
Yzlerce fetih destan"n"n en gzelinde
Fatihlerin en gencini grdm beyaz atl"&
Arif NHAT ASYA
HSARLAR
Iss"z kuleler, bkk boyunlar
ksz kap"lar, k"r"k duvarlar
Ta$lardan rlme saks"lar ki
Gl, lle ve yasemin kokarlar
Maziyi arar derin sularda
ksz ksz bakan nazarlar
Trihime kk salan hisarlar
Trihimi isterim, susarlar
Bir bide muhte$em "narlar
Alt"nda $"r"ldas"n p"narlar
149
Gk mvi, su mvi, uyku mvi
Yatm"$ yamac"nda bahtiyarlar
Ba$lar zerinde bir k"r"k t
Gemi$ gnler+ uzak diyarlar
Geldim size tatl" ninnilerle
Ey Fatiha bekliyen mezarlar
Trihime kk salan hisarlar
Trihimi isterim, susarlar
Arif NHAT ASYA
+ =
+ +
FATHE KASDE
FETHN 500 NC YILINDA
I
... Enginlere at srd%n ak$amd" kenardan,
Kalyonlar" emrinle yrttn karalardan;
"lg"n Bo%az"n ta$la kilitlendi%i gnde
Zincirlere vurdun deli deryay" nnde;
'At"n yeniden mucizeler devrine cedvel...
Sni-i Muhammed misin, ey Ftih-i Evvel?
II
Trih, o devirler devirip gelmi$ olein pir,
Grm$se de devler devi binlerce cihangir,
Der-ht"r eder bir seni Ftih denilince;
Bir sen bu cihan fatihi be$ k"t a dilince...
Fethetti%in iklime havr gibi girdin;
Dnyya o gn sen meden fethi getirdin& .
150
III
kyse hcmunla birer da% gibi sedler,
i%nenmedi at nallan alt"nda cesedler;
Allah a kavu$tiyse ezan sesleri yerden,
Eksilmedi bir gn bile anlar" kulelerden;
Bir khne a%m hkmne son verdi%in anda,
Hkmnle senin bir yeni a% do%du cihanda...
IV
Zabtetmedin stanbulu yaln"z, bu seferle,
Ser-haddini tuttun vatan"n ayni zaferle;
Tuttun, ve muhaf"z gibi durdun ba$ucunda;
Ftih k"l"c"n kabzas" hl avucunda&
Bhun, be$ as"r sonra, vcdun gibi canli;
Hl, bir at stnde ya%"z bir delikanl"&..
Faruk Nafiz AMLIBEL
+
+ +
FETH GECESNDE
STANBUL
Dinmi$ gnler sren Fethin k"yameti,
AYt"k sular"m yine lcivert, gklerim el.
Bir sessizlik lm kadar uzun ve tatl".
Sanki hi ya$amam"$"m daha evvel.
Bu ne, susmu$ cmle llerim, cmle halar"m,
Sal, veriliyor, sal.
Abdest al"yordu bir yenieri.
Yanmakta bir dev gemisi, semalar boyu,
Yanmakta Orta zaman.
Batarken ate$ ate$ Hali'in ortas"nda,
151
ekmi$ as"rlar sren bir aman,
Gece zerinde hayal olmu$ bir devir,
Kahraman.
A%ar"yordu $avk"ndan heyula bir yenieri.
Vurunca k"y"lara halkalar" ba$"bo$,
Sallan"r koca $ehir.
Dalgalarla, rzgrlarla kar"$"r hrriyeti,
A$a%"dan sesi gelir;
Sultan Mehmed'in kad"rgalar" arpm"$ iki yandan,
Kopmu$ cihan da ilk zincir.
Dinliyordu a"klan bir yenieri.
Grm$m ufku, enginleri,
Bin y"ll"k surlar"m dmdz olmu$ yerden.
S"cak par"lt"s" anlar"n deli deli.
K"r"lan mermerden.
K"l"lar"n, palalar"n rya grd% meydanlarda,
Uyan"r kitaplar"m, do%an d$ncelerden.
D$nyordu dalgalarca bir yenieri.
Yaral"lar" sarm"$lar, cesedleri gmm$ler ak$amlara
dek.
Sevgiyi unutmak me%er ne zormu$.
Kilise duvarlar"na resmetmi$im.
Felek ahnyaz"m" hayra yormu$.
Yedi tepem bahtiyar,
Sultanlar" yedi dilden hat"r"m" sormu$.
Glyordu karanl"%a bir yenieri.
Ellememi$ler meyvalar"m", aziz bahelerde,
Bir tek nefes dokunmam"$lar can"ma.
htiyar tarih grmemi$ bylesini,
Tren yapm"$lar vurulan kadersiz sultan"ma.
Gnlleri ne byk,
Zerre ili$memi$ler dinime, iman"ma.
Gtryordu bir desti su, yenieri.
152
Bir demki yzy"llardan beri gelmemi$ dnyam"za,
Herkes tanr"s"n" kendi yre%ince anlar.
Kaybolur birdenbire periler hlinde,
Nesillerden nesillere uzanan yalanlar.
Gece karanl"%"nda rperdi yeryz,
Ezan sesleri yan"nda anlar.
Yryordu, sabaha do%ru bir yenieri.
Ed zre geiyordu iimizden bir uyku,
Kocaman y"ld"zlara aksederdi sevincimiz, nazla.
Baz" evler yan"yordu hl uzaktan,
Nak$oluyordu yang"nlar karanl"%a, beyazla,
Ben bizans bym$tm,
Seviyordum topra%" Romadan fazla.
Seviyordu beni bir yenieri.
Trkeyle dolmu$tu sokaklar"m, ormanlar"m,
Havada $ekli vard" bir sonsuzluk trksnn.
Sanat"m insanl"%"m yeniden dile gelmi$ti, bir
erkeklikle,
Ard"ndan, devirler rtsnn.
Vard"m s"rr"na,
Trkenin, kinat grltsnn.
Sesleniyordu denize, burlardan, bir yenieri.
Faz"l Hsn DA*LARCA
+
STANBULUN FETH
(BE# YZNC YILDNM N)
Gn batmada stanbulun stnde Haliten;
Bin renge brnm$ yan"yor Marmara iten.
Durgunla$"p engin, silinirken k"r"$"klar,
Oklar gibi f"$k"rmada her yandan "$"klar...
153
Bir penbe bulut ba%n delinmi$ kanamakta;
Yorgun uyuyan tekneler alt"nd"r uzakta&
Alt"nd"r ufuk izgisi, alt"nd"r akisler;
Alt"n tozu halinde iner her yana sisler...
Durgun sular stnde kesik vakvakalarla
Umakta gm$ mart"lar alt"n gagalarla.
Gk simdi ye$il, $imdi k"z"l, $imdi turuncu;
Camilerin and"rmada mermerleri tuncu.
Kand"r da%"lan $imdi, gnn batt"%" yerden;
Kand"r s"zan etrafa alev pencerelerden.
Kand"r grnen Ftih'in alt"n aleminde;
Fethin yine stanbul o en kanl" deminde&
Mevsim May"s"n sonlar".. Yaz banlam"$ art"k-,
Gittike a"lmakta, da%"lmakta karanl"k.
Her$ey hareketsiz, a%aran tanyeri sessiz;
Kalm"$ gibi $ehrin sar"lan ba%r" nefess"z.
Bir korkulu ryay" yataklarda say"klar,
Dalg"n uyuyanlarla beraber uyan"klar...
Bir saltanat"n sem gnnn korkusudur bu&
Trkler hareketsiz duruyor, bir pusudur bu&
Kostantin mitsiz, saray erkn" tel$ta;
Surlarda Bizans askeri, Jstiinyani ba$ta&
arpmakta bugn bir yeni korkuyla yrekler..
Za%anos Pa$a bir yanda hcum emrini bekler.
Turhan Bey, uzaklarda yak"p y"kmada hl&
Bir yanefa. o beylerbeyi, korkun Karacayla.
Trk ordusu I!tanbulu sarm"$ epeevre;
Dnya girecektir bu sabah bir yeni devre&
154
Birdenbire gk kubbe dolar velvelelerle,
'Atlar ko$ar n safta kabarm"$ yelelerle&
Tozlarla, dumanlarla kar"$makta ate$, kan...
Yer yer tutu$ur topra%"n alt"ndaki volkan.
M"zraklar uar, oklar uar, ta$lar uarken;
Burlar y"k"l"rken, kesilen ba$lar uarken;
Etrafa sa"lmakta cehennemden alevler,
Tun toplar"n a%ziyle homurdanmada devler,..
Her hamleyi bir hamle kucaklar yeni ba$tan,
Jstnyani bir sedyede kamakta sava$tan.
Bir burca zafer sanca%" dikmi$ Ulubatli;
lk h"zla girer Topkap"dan yirmi bin atl".
TLirkler geliyor& "%l"%" aksetmede da% da%.
Bir a% kapan"r bylece, ba$lar yeni bir a%.
Rum Kayserinin kellesi bir m"zrak ucunda,
#ark"n e$i yok incisi Trkn avucunda&
Ey Kayser, %nsen yeridir kanl" ba$"nla,
Tarihe ad"n geti o erkek sava$"nla&
Ey Ftih, irden gibi kuvvetli bir elde,
Dnyan"n as"rlar boyu gz koydu%u belde&
Ey nl kumandan pa$alar, tu%lu vezirler&
Ey tolgal" erler, a%alar, beyler, emirler&..
Ha$metli zafer mevkibiniz geti $afaktan,
Grdm, d$nrken sizi be$ yz y"l uzaktan&
Et mutlu "$"k beldesi; nurunla y"kans"n,
Her trl cinayet dolu tarihi Bizansm&
Art"k sava$"n hsnne hayranl"k iindir;
Art"k zaferin $iir iin, insanl"k iindir&
Sihrinle, fsnunla, gururunla, nzmla;
Alt"n. Halicin, Marmaran, $"k Bo%az"nla,
Endam"m sarmakta ipek tll karanl"k;
Trkn gzel stanbulu, mesut uyu art"k&
Orhan Seyfi ORHON
+
+ +
STANBULUN FETH DESTANI
BR HABER ULA#IYOR
Bir gizli haber ula$t" Manisaya Trakya'dan,
Murat ld, padi$ahs"n dediler, Mehmet e,
Gelece%in kartal buru""lu Fatihi.
Uar gibi gitti, Edirneye beyaz kheyln zerinde.
Edime, sessiz dalgalar stnde kederli,
Buyur etti gen $ehzadeyi kbbelerce.
Minareler iln etti Osman li nin hkimini,
Mehmet bu gn beklemi$ti senelerce.
Bizans"n khne surlan sars"ld" bu haberle,
Byk korkularla titredi.
Eliler gnderildi, ard" s"ra Meri k"y"lar"na,
Sedef oymal", alt"n kakmal" dileklerle...
Mehmet, Y"ld"r"m"n torunu, Murat"n o%lu,
Kosvan""i, Ni%bolunun hayaliyle byd.
Kibar, gizli bak"$l", keskin kartal burunlu,
Da%lara do%ru bir nehir gibi yrd.
yle karanl"k yle geni$ d$nceleri,
Sakal"n"n bir teli bilse kopar"r atar.
Bizans Bizans deyu ramaz oldu geceleri,
Uyku ka y"ld"r u%i%neli be$ikte yatar.
156
Hadis-i $erif kavlince Bizans Trklerin olacak.
Hangi serdar ayak bassa Allah indinde mbarektir:
Nice kavimler ba$lar"m arpt" bu surlara,
Mehmet, yola geri dnmemek zere "kacak.
Rumeli yakas"nda bir kale ykselir kudretten,
Geceler iinde burlar" mavi sulara akseder.
Bo%az a kilit vuruldu fermans"z geemez gemiler...
Bir s"r byr "%lar gibi etrafta,
Diller tutuk, gzler hayretle a"l"r.
Mehmet, ilk defa vezirleri a%"r"p huzura
Bizans'" fethedece%ini anlat"r.
Byk toplar dklr hayaller geni$li%ince,
Elli ift manda zor ta$"yor.
Kadm lvada sefere "km"$ san"rs"n,
Yedi iklim yedi da%" a$"yor.
ad"rlar kurulmu$ Lukas kap"$ma kar$".
Erguvan ehramlar gibi Mehmetin nnde,
Anadolu Trknn zafer naralar"
Bir e$siz dua gibi byyor g%snde.
Gk kubbeye akseden bir emir gelir Mel"met'den,
Ye$il imenler stne mor seccadeler yay"br.
Mekkeye do%ru evrilmi$ iman dolu yzler
Bize zafer bah$et diye Allaha yalvar"r.
Vaktiyle dnyaya hkmettikr $imdi bir noktay"z.
Tek gvenimiz bu surlar.
Nice barbarlar gelip geti yan"m"zdan.
Hzn "%l"klanyle dolup ta$l" as"rlar.
Hibir cihangir a$amaz stmzden.
Ta$ ta$, kap" kap gaziyiz.
Ne havan toplar", ne ha$metli glleler,
Kara baht"n aln"na ak"lm"$ yaz"y"z.
157
Ota%-" Hmayunda divan durmu$ vezirler,
andarl" Kara Halil, Za%nos Pa$a, Sleyman Reis.
Sen emret Padi$ah"m, ba$las"n cenk,
D$men-i dinin kan"ndan $afaklar getiririz.
Toplar $im$ekli "s"r"$larla a%"r a%"r,
Bu%day tanesi gibi ezdi surlar".
Bir deh$etli bekleyi$ iinde terliyor Bizans
Bugn yar"n sald"racak Osman O%ullar".
Arif Hikmet PAR
AILDI SRLARDA BR GEDK
Dvd toplar surlar" gn gece
A"ld" sonra bir gedik.
Siperlerden ok gibi f"rlad"k yal"n k"l"
Yrekler dolusu ha& dedik.
Yrekler dolusu ha& dedik.
Yar"$"r gibi girdik sonra gediklerden ieri.
Bir ezan okudu surlarda bir Yenieri.
Daha, bir daha dedik.
Daha, bir daha dedik
Okundu bir daha ezanlar, okundu bir daha tekbirler
ekildi sanca%"m"z surlara birer birer.
#kr Alla"a dedik...
Yavuz Blent BKLER
*
+ +
FATH STANBUL KAPILARINDA
Sr at"n" ey Fatih& Sr ufuklar boyunca,
G%sn demirden kale, ehren benziyor tunca.
158
Yeryz a%ar"rken sr $ahlanan at"m,
nlet top sesleriyle Bizans saltanat"n"&
at"rdas"n Trk gc Bizans kap"lar"nda,
Yaz"ls"n, alt"n destan mermer yap"lar"nda,
Trkl%n kudretinden surlar olsun harabe,
Pillere destan olsun bu e$siz muharebe]
A'yasofyada okut ufku saran ezan",
Yedikat g%e "kan, Rabbe varan ezan"&
Y"k"ls"n Konstantinin tac", taht" saray",
Bu zafer hayran eder skenderi, Dray"-1
Sr at"n" ey Fatihi Sr $ahlans"n Bo%azda,
Ba$las"n yeni bir a% yeni tarihi yaz da
Sr at"m ey Fatihi nlesin Saraybumu,
Kaplas"n kahramanlar Do%u Roma ufkun.
Sr at"n" ey Fatih. Sr y"k"ls"n bu at",
Vursun nal izlerini tarihe Trkn at".
Senin fethini bekler K"r"m, Eflk ve Bu%dan,
Trkn gne$i do%sun mi%ferindeki tu%dan&..
Mehmet BAKIR
+ +
FETH MBN
Etraf" sararken palalar bin elik elle.
Dald"kt" gedikten ie bir co$kun emelle.
Z"rhlar tak"n"p ortaya "km"$ nice d$man.
Kat"ka o gn yz yze gelmi$ti ecelle.
M"hland" o halar yere, i%nendi o z"rhlar,
Bir meyvaya benzerdi d$en her diri kelle.
Bin yz senelik sahte mehabet yere sindi.
Kopmu$ kafalardan dklen k"rm"z" selle.
Devrildi duvar, atlad" sr, indi o zincir,
Trk'n an"l"r kudreti bin darb-" meselle.
Glbang-i zafer bir yce $ehr ufkunu sard",
Olsun ebediyyen o fetih azze ve celle
Kalm"$ bize maziden o dev hat"ra miras,
Dimdik duruyor Trkeli hl o temelle.
Olsun o byk Ftihin er ruhu bugn $d,
An, kutla Edib ismini $hne gazelle.
Edib YEL
*
* *
STANBULA GRERKEN
Say"n stad"m O. Seyfl Orhona
Bizdik, biz o: Be$ yz sene evveldi ki bundan
Rzgr gibi girdikti bu $ehrin do%usundan&
Rzgr gibi bir h"zla at"ld"kt" Bizansa,
Her yer bizi syler be$ as"r arda uzansa&
stanbul'u ba$tanba$a dvdke sadam"z:
Allaha glmserdi mbarek $hedam"z&
Bo$lukta gezen hasretimin son nefesiydi,
Girdik te tabiat d%n elbisesi giydi:
Dald"k o gedikten koca bir lemi bozduk,
Bir devri aarken yeni bir devre susuzduk.
Girdik ki btn khne Bizans lemi susmu$,
Hayk"rmada Kayzer dam"n"n bekisi bayku$&
160
Estike ufuktan zaferin meltemi yer yer,
Gk bizle beraber& diye grlerdi yi%itler.
stanbulu ba$tanba$a zaptetmede ordu,
Bir ordu ki ard"nda devirler yryordu&
Co$mu$tu alev tolgal" ak$am bu seferle.
Bir ses bizi efsunlad": Hey, durma ilerle&
M"hlarken o nallar yedi kat topra%" gm gm,
Bak tun g%e: Allaha de%en glgemi grdm&
#emsettin ilh" tepeden grledi: Ya Rap&
Yollarda cevap verdi ad"mlar buna: Rap, rap&.
Allaha uzanm"$ yedi da%dan yedi tekbir,
Da%, ta$ dola$"p $artlad" stanbulu bir, bir...
rperdi alevler gibi gzlerdeki s"rlar,
Fethin eri$ilmez heyecaniyle as"rlar&
Heyl Bizdik o erler ki ufuklar boyu h"zla
Be$ k"t aya nam sald"k o gn atlar"m"zla&
Bizdik, biz o: Allaha giden yolda kanatl",
Bir ht"rad"r gkte o gnden Boyabatl"..
Bizdik, biz o" Ancak be$ as"r geti ki $undan
Rya gibi girdikti bu $ehrin varo$undan&
Dndar AKNAL

+ [
ULUBATLI HA#AN
Y"l: 1453.. Nisan: 5.. Hava, gzel..
Bir ilk bahar sabah".. Dnya cennete bedel.
(Rumeli) yollar"n" Tanr" bo%mu$ nuruna;
I$"%"n" harc"yor gne$ Trk'n u%runa.
(Edime) hududundan, (Rami) s"rt"na kadar
Tabiat"n serdi%i yem ye$il bir hah var:
Yoncalar, biti$tirip zmrt yapraklar"m,
Kilim gibi kaplam"$ (Bizans) topraklar"n".
Dnyaya ceddimizin $eref sald"%" gnde,
Bir ordu ilerliyor bu hal"n"n stnde:
Yollarda, atl"-yaya, sanki cihan yryor..
Ya$ayan bir irade, canlanan $an yryor..
Ba$ta ke$if kollan.. Drt nala (Sipahi) ler..
Arkada (Ak"nc") 1ar.. Hepsi de ferman diler;
zin ver, hkmdar"m; u%runda kurban kula.
lk $ehit biz olal"m; varal"m stanbula...
Uza%" yak"n eden (Y"ld"r"m) evlatlah
Byle srmek istiyor dolu dizgin atlan.
Geride koca ordu.. Btn a%"rl"%iyle
gn menziller a$m"$; almam"$ soluk bile.
Bu a%"rl"k alt"nda tepeler eziliyor,
Dnyan"n sars"ld"%", kt% seziliyor.
(Payitaht) dan "km"$lar (Yenieri) ler yola,
Ne yemek, ne uyku var.. Ne bir dakika mola:
Yryorlar.. Sel gibi, cihan" bryorlar..
Ayakl" derya gibi, yryor, yryorlar..
Yi%itler destur alm"$ vel Hac" Bekta$'tan,
Dik da%lar"n fark" yok ayak alt"nda ta$tan.
Yaman (Glbnk) vuruyor nde (Serdengeti) ler
Cennet makamlar"m sanki hemen setiler.
Ya%"z atl"lar sa%da.. Yaya gider (Sol cenah).
Pirler, tekbir getirir: La ilhe illallah..
Bu imanla kalkarken $ahadet parmaklan,
Hu$ula ses veriyor (Ks) lerin tokmaklan.
162
(Sekban) Iar ak"n ak"n, (Sokak) lar dalga dalga..
Ellerde yal"n k"l", bellerde elik tolga.
Da% kerten (Levent) 1er.. t uuran $ahbazlar..
Civan a%da (Azep) 1er, ya$l"ca (Mustahfaz) 1ar.
Bolay"rl" gaziler: Cenk grm$, tecrbeli;
Ak sal" (A%a) lann dim dik duruyor beli.
Sefer $evk veriyorken ordunun her erine,
Tun toplar ilerliyor stanbul zerine;
Mimar (Muslihittin) le, mhendis (Sar"ca) n"n
Emrinde emek vermi$ nice fedai can"n
Meydana getirdi%i muazzam (Balyemez) 1er
Uzanm"$ devler gibi, geiyor birer birer.
'Arkada, ovalardan toz, duman ykseliyor:
(Urban) n"n yapt"%" top, byk (#<hi) geliyor.
yle bir harika ki, misli dnyada ender;
Yz yirmi be$ mandayla ekiliyor bu ejder.
Arkada, sonu gelmez levaz"m alaylar"-.
Arabalar ta$"yor nice yedek yaylar".
Kat"rlar"n stnde y"%"lm"$ ka milyon ok,
K"l", bant, m"zraklar.. Ordunun eksi%i yok.
Hlsa; mah$er gn.. Kalkm"$ ehli Muhammet.
(1453) de byle koptu k"yamet.
Bu insan deryas"n"n i$te orta yerinde
(Sultan Mehmet) gidiyor, beyaz at zerinde,
Zafer bu iradeye, Tanr" buyru%u, hakt"r;
Ya (Bizans) " alacak, ya $ehit olacakt"r.
Ba$ kald"ran d$man"n verecektir haddini:
D"$ar" atacakt"r (Surlar) dan (Kostantin) i,
#evketlu Hkmdar"n hemen yan" ba$"nda
(Sancaktar) " yryor yirmi dokuz ya$"nda:
163
Da% gvdeli, tez canl".. At"lgan, heyecanl".
Gn yzl, melek huylu.. Ko yi%it delikanl".
#anl" vazifesinden mmkn mki usana:
Bayrak teslim etmi$ler (Ulubatl" Masan) a.
Billyon Bu vazife mukaddestir, azizdir..
Ordu; sefer vaktmda, dalgalanan denizdir;
Bu asker deryas"n"n, bayrak, stnde yzer:
Denizde yalpa vuran k"sal kalyona benzer.
(Ha$an) onu ta$"yor y"lmadan, yorulmadan:
Asla b"rakm"yacak, ba%r"ndan vurulmadan.
Ba$" gklere de%er byle bir bahtiyar"n:
Yan"nda ilerliyor azametli Hnkr"n.
Elbet gururu ermez (Ulubat'l") rnn sona:
ftiharla bak"yor (ikinci Mehmet) ona.
Hafife bir gl$, $ahane iltifat"
(Ha$an) a bah$ediyor bir anda kinat".
Levent, bu tebessmle derman buluyor daha:
Yaln"z emanet eder bu bayra%" Allaha,
Penesinden al"rlar, lnce, onu ancak;
D$man kalelerine as"lacak bu sancak.
Bu, ne byk saadet. (Ha$an) sarho$ oluyor:
Cengi kazanm"$ gibi, hali bir ho$ oluyor.
Sert ad"mlar at"yor bu zevkle (Ulubatl"):
Yryor azametli, yryor saltanatl".
Bo$lukta, alev renkli, arma dalgalan"yor:
Havada, hi snmeyen, bir me$ale yan"yor.
Bunu gren ordunun daha art"yor $evki:
Bu sayede "k"yor menzil yenmenin zevki.
Altm"$ okkal"k s"r"k penesinde (Ha$an) m:
Ta$"maya yetmezken kudreti bir insan"n.
164
Bu gen onu tutuyor avucunda, ty gibi;
Kuvveti kesilmiyor., imanla dolu kalbi.
Bu ykle de%me adan" kapan" verir yere-.
S"r"k ucu oturmu! belindeki kemere,
Ba!" saga meyletmi!.. Ucunda a%"r bayrak
Uuyor, kartal gibi, yelde kanat vurarak.
(Ha!at") onu ta!"rken, konu!uyor iinden;
Bu hayalle mest olup, co!uyor sevincinden:
Ulu Hnkr kazanm"! !erefle bu savac",
(Ha!an avu!) un olmu! rtbesi (Blk Ba$),
(Edirne) den (Bizans) a onu ta!"d"n., diye.
Bu bayra%" etmi$ler kahramana hediye.
Kyde mabet yap"yor bu sancakla evini;
Az sonra sndryor gnlnn alevini--
Geliyor yavukluya art"k kavu!mak gn.
Gzel sevgilisiyle yap"l"yor d%n.
inde yzyorken bu tatl" hlyalarn.
Hkmdar" san"yor kendini dnyalar"n.
Yryor.. Tun kesilip yorulmaz ayaklar",
Uzun (Bizans) yolunda, eziyor topraklar".
Nisan"n on biriydi.. Sard"lar stanbul'u:
(Sur) lann drt bir yan" Trk askeriyle dolu.
Toplar yerle$tirildi.. ok gemeden aradan.
Mbarek bir cihad" nasibetti Yaradan:
Bombard"man ba$lad": Tannm; o, ne sava$t".
(Balyemez) glleri yksek CSur) lan a$la.
Sanki a%z"n" am"$, top denen, canavarlar;
Alevler savurduka, kyordu duvarlar.
Fakat, mazgallardaki (Kostantin) askerleri
Gedikleri tamirden durmuyorlard" geri.
165
O zaman, h"zlan"yor bir kat glle ya%muru,
Trkler sald"r"yordu y"k"k surlara do%ru.
Yal"n k"l" f"rlayan binlerce (Yenieri)
Yaz"k; giremiyordu gediklerden ieri:
nk oka tutuyor yksekten bizi d$man,
Toprakta ak"yordu, k"z"l dere gibi, kan.
(Levent) ler tabur tabur, (Solak) 1ar blk blk
Cenge kat"l"yordu orduda kk, byk;
ihtiyarlar; gen olmu$; genler, s"%m"yor ele;
Tam ana-baba gn.. Bir feryat, bir velvele.
Yedek (Serdengeti) ler imdada geliyordu,
Allah, Allah., nidas" g%e ykseliyordu.
Yaral"lar, $ehitler.. Bylece gnler geti:
Bir ay bu kahbe toprak Trk n kan"n" iti.
29 May"sta kemi%e deydi b"ak;
Son'bir hcum yap"ld", art"k oldu olacak:
(Fatih.) in buyru%uyla, yi%itler davrand" tez,
(Topkap") s"rtlar"na konuldu on (Balyemez).
Dev toplar ba$lay"nca glleler savurmaya.
Ne ta$ dayanabildi sars"nt"ya., ne kaya:
Y"k"lmaya yz tuttu bir duvan kalenin.
Fakat hali yamand" (Sur) a yak"n gelenin:
Ok ya%d"r"yorlard" (Bizans) fedaileri,
Bundan gidemiyordu Trk askeri ileri.
Bu lm tablosunun tarihte benzeri yok:
K"r"p geiriyordu askeri milyonca ak.
Yere devriliyordu bir anda bin bir $ehit,
i$te cenk buna derler; byle verilir $ehit.
#kr.. O dakikada, Tanr" verdi de izin,
Bir burcu yere serdi gllesi (Balyemez) in.
166
Byk gedik a"ld"; girebilirdi asker;
Hayk"rd"lar; Davran"n, bire yi%it gaziler...
Tam o zaman f"rlad" (Ulubat'l") meydana;
'Ald"rmad" (Sur) lardan lm sunan d$mana.
D$ndr Bu bayra%" burca dikerse e%er.
Oktan y"lan askerler tekrar a$ka gelirler.
Pe$inden ko$arlard".. Buttun vard" faydas".
Ans"z"n i$itildi bir (Ya Allah..) sedas":
Bakt"lar (Ulubat'l") ko$uyor elde bayrak,
Ko$uyor; ya%an oktan kanlara boyanarak.
T"rmand" mazgallar", atlad" ta$tan ta$a;
K"p k"rm"z" olmu$tu esvab" ba$tan ba$a.
Y"%"nla ok sapland" vcudne bir anda,
Kalbine gelmedi ya., perva yok kahramanda.
Sol b%rne girmi$ti nihayet en yaman".
Yand"m., dtye inledi, a%z"na geldi cam.
"karmaya u%ra$sa iri oku belinden.
Ordunun emaneti d$ecekti elinden.
ki bklm t"rmand"; dikti bayra%" burca,
O anda yere d$t ba%r"ndan vurulunca.
Ruhunu veriyorken, bakt": Zaptolmu$ $ehir;
Gedikten ak"yordu $ehre canl" bir nehir.
Gelip elinden pt (Fatih) yce $ehidin,
Dedi: (Ey, veliyyullaii; oldum senin mridin.)
Bu gencin menk"besi destan kald" cihana;
Allah rahmet eylesin (Ulubatl" Ha$an) a.
Necdet R$t EFE
107
FETHNME
Trk o%lu; ,Qju bin drt yze bir elli ekle.
Tebcil ile an fethi; bu tarihi etekle...
Yaniki o y"l Hazret-i Suitan-" Mehemmed;
#arki Romamn eyledi teshirine himmet;
Tarih boyu nvan"na FATH denecekti.
Arsland" ve y"lmazda sava$tan; gz pekti...
Bir gn; Rumeli den dolan"p durdu Bo%azd a;
Himmetle hemen ba$ka Hisar kurdu Bo%az'da.
Art"k bu civardan gemiler seyredemezdi.
sterdi fetih arabuk olsun; can" tezdi...
Teslime yana$mazd" fakat mparatorda;
Gnlerce b"rakm"$t" durum Fatihi zorda.
Az kald" at stnde denizden geecekti.
Bir anda basiyret onu bir yay gibi ekti.
Bir $eb karadan indi donanmayla Haliyce.
Bir l bulunmazd"; o hengme sevince.
Toplar dverek surlar" birbir yar"yordu;
anlar ahyor; beldeyi ha$yet sar"yordu.
Ftih; dv$en askere g"ptayla bakarken;
Drt yandan oluklar gibi hep kanlar akarken..
Bayrakla Ha$an; Sra "k"p g%sn gerdi;
#arki Roma'nm s"rt"m tal yere serdi...
Trko%lu $u Bindrtyze bir elli ekle;
Tebcil ile an fethi; bu tarihi etekle...
Mevly " Kerim oldu; Melikle muzhir.
Yer vard" Hadsinde Resl n buna dair...
168
Bin yz ya$" a$m"$; o gnahkr Bizansa;
yr olmad" kavgada ne Meryem; ne lysa...
Al Hdl OKAN
FATH SULTAN MEHMED'E
E$siz zaferlerin yce hakan" Ftihim,
Be$ yz y"l nce bir gne$ olmu$tu trihim&.
#endin cihanda a% devirip a% aan o Trk,
#endin bir eski devre "$"klar saan o Trk&.
#endin yayan yi%itli%i dnyn"n ufkuna,
Tektin; e$in de var m" ki, $hid cihan buna&..
Dillerde gezdi, durdu as"rlarca gen ad"n.
Y"llarca and" ismini erkek, ocuk, kad"n&.
Sen trihe gz sz. sana benzer tyri var m"?.
Bir $anl" hkmdar, yce bir $iri var m"?.
Sen da% gibisin da%&. Yine her demde an"ts"n.
lkende an"ts"n, btn lemde an"ts"n&..
M. Faruk GRTUNCA
169
Molla Grsn
MENKIBELER
FIKRALAR
ANILAR
FTHE HORASANDAN MEKTUP
Ey gzel kokulu rzgr& Cihan"n emellerinin k-
besi olan kutsal bir u%ra%a do%ru ko$up gitmeni isti-
yorum senden. ,
nce yr"n u%ra%"na var bir, solu%unu gzel ko-
kularla doldur. Sonra da btn armm"$l"%"nla yola
d$.
Buradan (Horasan'dan) bir cihangir padi$ah"n
yksek himmetiyle Osmanl" lkesinin ba$$ehri olan
stanbula gideceksin.
Gide gide oraya vannca padi$ah"n huzuru neresi-
dir sor %ren. Var git kap"s"n"n topra%"n" p. Msaade
ald"ktan sonra tam bir sayg"yla padi$ah"n huzuruna
"k. Sava$lar kazanm"$ o yce Ftih hazretlerine, can
dostu Cami taraf"ndan $unlan sun:
Ey kahraman gazi& Merteben $ereflerin en yce
katindad"r. Byk babalar"n ve atalar"n bir bir say"l-
sa grlr ki her biri en yce mesnette, her biri hak-
sever birer hkmdard"r.
Bir zamanlar dnya senin babalar"n"n atalar"n"n
varl"%"yla %nrd. #imdiyse, btn cihan"n tek
vnd% insan sensirt. #imdiyedek ta ve taht sahibi
olan padi$ahlar iinde, senin gib erdemlisi, olgunu
173
kim vard"r? Bilimin gl% senin dilinde zlr.
Me$alerin yolunu bilir bildirirsin. $rakilerin nurunu
grr gsterirsin. Yarad"l"$tan bir kahraman iin ge-
rekti%i kadar ate$lisin. Bilimin felsefenin derinlikleri-
ne inebilmek tabiat"n"n gere%idir.
Yre%ine Tanr"n"n nru ylesine "$"klar sam"$
ki, onda karanl"%a meyil kalmam"$t"r. K"l" @k"rk yaran
kafan riyaziyata meyillidir. Bu sebepten, lken cen-
net ba%"na dnm$tr. #eriat"n usuz bucaks"z yolun-
das"n. #eriat yce himmetinle kuvvet bulmu$. Nice
nice putevleri Blm tap"na%" olmu$tur.
#efkate gnln a"kt"r. Ktlklerden "raks"n.
Tanr", bilgiyi, namusu, y"lmazl"%", elia"kl"%" k"ska-
nanlara ra%men sende toplam"$t"r.
Gk ve yer devam ettike, zaman"n gidi$i senin
iste%in zre olsun. lkeler ayaklar"n"n alt"nda $eref
kazans"n.
Ey rzgr& Temiz niyetlerimi ve duam" padi$aha
sunduktan sonra yan"na katt"%"m $u bir ka para
$iiri onun gzleri nne koy ve de ki:
Bir kar"nca, gnlnden gelmi$, I"azreti Sley-
mana yar"m ekirge aya%" arma%an etmi$. $te benim
de, padi$ah"n huzuruna bu kadarc"k bir $ey sunmak
gelebildi elimden. Bir arma%an"n de%eri sahibinin g-
cyle mtenasip olmas" tabii de%il midir?
Bunu da syledikten sonra padi$ah" s"kmamak
iin tekrar sayg"lar"m sunmakla yetinerek szn bi-
tir.
Molla CM (+\
(+) Molla CSml Kimdir?.
CUt, (1414 #1492). iran'AD byk $air ve limlerin-
den olup, as"l ad" Nurettin Abun-ohmand"r. Horasan"n
Cam $ehrinde do%du%u iin. Cmi mahlsm" alm"$t"r.
174
FTH VB #RLER
1453 bahar"yd"... Bizanstan Tebriz ve Semer-
kand'a ula$an haberler; Osman o%ullar"n"n mparator
Kostantii yendi%ini bildiriyor. Hal"lar lemine Ms-
lmanl"%"n galebesini mjdeliyordu.
Daha nce dokuz defa; hele 663 de, kara bulutlar
gibi Bizans stne sald"ran Arablann a$amad"klar"
surlar; Trklerin azmile delinmi$, mparatorluk dn-
ya haritas"ndan silinmi$ti&... Fakat, kimdi bu cihan-
gir?
Rum illerinden, Asya ba$kentlerine gelenler gen
Ftihin kan dkc Mo%ol istilc"lar"na benzemeyen,
aydm bir hkmdar oldu%unu anlat"yorlard";
Onun indinde k"l"c"n zaferi, kalemin hneri; m-
savi&... nk Ftih Sultan Mehmed, $airdi.
Fakat Asya d$nyordur Bu gazanfer yar"n Do-
%uya sald"r"rsa, canlar"n" kurtaramazlard". Lkin, sy-
lendi%i gibi, sanat hmisi, bilgin bir zatsa; yurdunu
ihyaya al"$"r, kanl" maceralardan ekinirdi.
Bunun iin Tebriz Hkmdar" (Ha$an Tavil),
memleketin gzide $airi (Ali Ku$i) yi sefir olarak
gndermiye karar verdi. Timurlenkin torunlar"ndan
me$hur lim (Ulu% Bey) in talebesi olan bu zat; o y"l-
larda Do%u illerinin irfan gne$iydi. Bu $aire yap"-
lacak muameleden, Ftihin insanl"k derecesini anl"-
yacaklard".
Sultan Hseyin Baykaranm . yan"nda bulunmu$ olan
Cmt, Fatih zaman"nda Trkiyeye dvet edilerek Konyaya
kadar gelmi$, Ftihin lmn %renince memleketine dn
m$tr.
Cdebyata, dine ve tasavvufa dair bir ok eserleri ara-
s"nda #eyh Sadinin Glistan"z tarz"nda yazd"%" Babria-
tan adU eseri en me$hur bitaplar"ndand"r.
175
Bir bahar sabah"yd". #airin Osmanl" s"n"rlar"na
ula$t"%" Ftih'e bildirilince, ferman etti: Her vil-
yet menzilinde, kendisine bin altun ,yo& harl"%" veril-
sin& Gzide yolcu skdara geldi%i gn; stanbul-
da ne kadar lim ve $air varsa, gene fermanla kar$"c"
yollanm"$t". Me$hur $air (Ahmed Pa$a) da bunlar"n
aras"ndayd". Uzun bir sohbete dald"lar.
Ftih" sarayda Asyal" $aire sordu: + Ahmed Pa-
$ay" nas"l buldunuz?... Ali Ku$& Acem ve Arab
lkelerinde emsali yoktur&... Deyince; Ftih. Trk
$airini methetti: Mo%ol illerinde de e$i yoktur&...
Sonra misafir $aire de bir cemile yapt":
O harl"k, sizin iin de%il, kaleminizin yol
masraf" olarak verildi. nk o kalem pek byk-
tr&...
Necdet R$t EFE
+
+ +
FTH N NTELKLER VE K HKYE
(TARH SF / TUHFETUL-AHBAB) adh eserinde
BOSTANZDE YAHYA EFEND anlat"yor:
Babas" esirgeyici Tanr"mn rahmetine yak"n olup
gtkten sonra ondokuz ya$"nda Osmanl" tah"tna
"km"$t"r. teki karde$leri. Sultan Murat Han daha
sa%ken lm$ler: yaln"z sfendiyar k"z"ndan do%an
Sultan Ahmet adl" kk karde$i hayatta kalm"$t".
Onu ynetimin bozulmamas", toplumun dzeni iin
$ehit ettirerek gnahs"zl"k rne%i tabutunu, cennete,
yol alan nl babas"n"n tabutu ard"na katm"$t"r:
Beyit:
(Esirgeyici Yaratan"n, rahmetine yak"n gitti
Cennet bahelerinde dola$maya, e%lenmeye gitti)
176
Olgun derecede bilimlili%i, dinine tutkunlu%u, iyi-
likseverli%i, adaleti v+e ba%"$lay"c"l"%" ile n salm"$t"r.
Gzel yzl, orta boyluydu. Hem bilgin, hem $air,
hem nkteci olup vlecek btn niteliklere sahipti.
Osmanl" Divamn"n kurulmas"n" bu do%ruluku Sul-
tan d$nm$; Divan te$kilt"m sa%lam biimde ku-
rup glendirmi$tir. Gittike ykselen sultanl"k ve
devlet dzeni, onun ileri d$ncesinin do%rulu%unu
ortaya koymu$tur. Gsterdi%i, apa"k kerametler,
halk aras"nda n salm"$ olup, bu trl olaylar"n ta-
n"klan oktur.
HKYE
Sultan Mehmet Han, ava giderken gen ve gzel
hizmetilerinden birisini de yanana alm"$t". Yry$
s"ras"nda, atlar"n aya%"ndan bu yak"$"kl" gencin gnl
ekici yana%"na amur s"rada. O gzel ve parlak yz-
de amuru gren Ahmet Pa$a, teden beri hizmetiye
besledi%i sevginin etkisiyle:
Nolayd", toprak olayd"m&... diye pek zarifne
sz att". Bylece o gzel yzdeki toprak paras"n" k"s-
kand"%"n" belirtti. Sultan, ard"nda geen olay"n ne de
olsa fark"ndayd". Fakat bir de gence sordu. Hizmeti,
pek ak"ll"ca davran"p:
Dinsizler, nolayda, toprak olayd"k& diyecek-
ler. (Kuriandan) dedi, Sultan"m; cevab"m verince,
Padi$ah gencin, gzelli%i yan"s"ra nkteci ve zeki olu-
$undan ho$nut kald". Ba%"$larda bulunup rtbesini,
arkada$lar"na oranla ykseltti. Ama, sap"k sevgilere
e%ilimli Ahmet Pa$aya uzun sre kskn davrand".
177
Benzeri bir ba$ka olay ise $udur: Ahmet Pa$a, sa-
ray hizmetilerinden tekine, oynakl"%" sebebiyle bas-
baya%" ilgi duyar, onu. severmi$. $e bak"n"z ki, gnn
birinde bu gzel bir su i$ledi ve odaba$"smca daya%a
ekildi. Sonunda hapse t"k"ld". Durumu %renen Ah-
met Pa$a $u drtl% sylemi$tir:
(Dnya, o $eker gl$l gzel iin yans"n, n-
k o, aya%"nda demir zincirler oldu%u halde a%lamak-
tad"r. E%er onun dudaklar" nefis tatl"lar kadar lez-
zetli pcklerini satmaya yana$sa, M"s"r, Buhara
Semer kant lkeleri de%er olarak biilebilir&)
Bu drtl% duyan Padi$ah, fkelenip Pa$ay" Ye-
dikule'de hapsettirmi$tir. Ahmet Pa$a, burada tutuk-
lu iken, zrn belirtmek ve suunun ba%"$lanmas"-
n" dilemek iin nl Kerem kasidesini yazd":
Kul hat itse nola afv-i #ehin$ah kani
Tutal"m iki elim kanda imi$ kani kerem
Ne kerem ola ki ma%lp ide n" gnh
Ne gnh ola ki ma%lp idemez n" kerem
Su bat"rmaz bitrf kendi murba'lann"
Beni nin bitre gussaya um"nn-" kerem
(Diyelim ki bir ki$i su i$ledi; padi$ah"n ba%"$la-
mas" nerede? Benim iki elim kanda olsa, ba%"$la-
y"c" byklk nerede? O nas"l bir byklktr ki,,
gnaha kar$" yenik d$sn; Ve gnah da ne derece
bir eylemdir ki, byklk onu yenemesin? Su, ba-
harda ye$eren ay"rlan yok etmeyip tersine bitirir,
bytr; Gel gr ki, byklk denizi, beni tasalar-
la yiyip bitiriyor&)
Bu kez $iirini okuyan Padi$ah, sular"n" ba%"$la-
yarak yine nceki rtbesini vermi$tir.
178
FATHN BZANSTAK
NTELLGENCE - SERVCE
Trklerin fetihten ok evvel ve daima Bizansta
casus $ebekesi vard". Y"ld"r"m zaman"nda, Orhan dev-
rinde, hatt hi yan"lmadan ve icab"nda isbatm" da
zerime alarak beyan edebilirim ki Seluk asr"ndan
itibaren Trklerin stanbul'da ve Bizans lkelerinde
daima Entellijens Servis te$kilt" bulundu%u muhak-
kak ve katidir. Fatihin yapt"%"; mevcudu tanzim, tev-
si ve ikmal eylemi$ bulunmaktan ibarettir. Muhak-
kakt"r ki kinci Sultan Mehmed; bundan ziyadesile
faydalanm"$t"r. Casusluk messesesinin varl"%" ise ol-
sa olsa Fatih in ince siyas dehs"n" gsterir, yoksa fet-
hin kahramanl"k safhas"ndaki azamet ve ha$metini
kltmez.
Bir ba$kumandan, hele o kumandan Fatih gibi
tarihte devir aan bir diplomat olursa, galebe ve mu-
vaffakiyetini kolayla$t"racak imknlardan hibirini
ihmal edemez. Bu itibarla fetihten nce Cenevizlere
msaadat vdetmesi de onun ileri gr$n ve ordu-
sunu bir yerine bir ka d$manla u%ra$maktan s"y-
net etmek iste%ini gsterir.
stanbul daki Fatihin Be$inci Koluna mukabil,
Trklerden olup da BizansMann muvaffakiyetini is-
tiyenler ve $ayet Fatih $ehri istil ederse hayatlar"n"n
devam"ndan mit kesenler de vard". Fatihin, Bizans
hkmet ricalinden ve kilise erkn"ndan baz"lar"n"
ele alarak halk iinde bir ademi mukavemet taraftan
ktle peyda ettirmek zere te$ebbsatta bulunmas"n",
te$kilt kurdurmas"n" da, hdiseler birbirine ba%lan"-
l"nca tarihi hakikat olarak kabul eylemek lz"m gelir.
Ayasofya'da Kardinal $apkas" grmekten ise Trk
sar"%" grmek istiyenlerin feryad"n" sadece bir taas-
179
sup feveran" saymaktan ise, gizli bir te$kilt"n halk
aras"ndaki propagandalar"n"n semeresi olarak kabul
eylemek hem vakalar"n seyrine, hem de hikmeti tari-
he uygundur.
Fatih; mukavemeti iten k"rmak ve d"$tan y"k-
mak iin hi bir areyi ihmal etmemi$ ve tedbirlerini
yaln"z (.hcuma) inhisar ettirmemi$, hcumun muvaf-
fakiyetini sa%lam plnlara ba%lam"$t"r. Neticede, pat-
rik nasbi, kiliseye hukuk ihsan" ise bir taraftan fetih -
den evvel emirlerini yerine getirme%e al"$m"$ olanla-
ra mkfat, di%er taraftan istiklllerini kaybederek
dini ayr" bir hkmdar"n tebaas" olmak durumuna
d$m$ olanlar aras"nda kendine sad"k bir cemaat
bulundurmak, aym zamanda da as"rda son haddine
varm"$ olan din ba%l"l"%"nda kendilerine hrriyet te-
mini suretile btn halk" "s"nd"rmak, siyasetinden
ba$ka bir $ey de%ildir.
M. Raif O*AN
+ '
.+ +
FTH VE FED ETT* BZANS DLBER
stanbul'un fethine ve Fatih e dair Trk hikyele-
rinin ve f"kralar"n"n o%u tarih hakikatlere dayan"r.
Bizans hikyelerinde ise, efsane ve hayal pay"n"n ha-
kikatlerden fazla oldu%u grlr. Fakat onlar da dev-
rin ve Fatih in karakterine uygundur.
Fatih Sultan Mehmedin stanbulu almak iin ha-
z"rlad"%" plj"larla Edime saray"nda gecelerce gzne
uyku girmedi%ini biliyoruz. Delikanl" Hakan"n stan-
bulun hayaliyle bir karasevdal" gibi yan"p tutu$tu%u-
nu, o u%urda her $eyi feda edecek kadar gaddarla$t"-
%"n" anlatmak zere, Fatihe yak"$t"r"lan $u efsanev
Bizans hikyesi hakikaten ok tesirlidir:
Fatih stanbulu ku$atarak almak karar"n" verdi-
180
%i zaman, $ehrin ok g zaptedilebilece%ini, muhasa-
ra ordular"n"n tahamml edilmez zahmetlere ve feda-
krl"klara katlanmak mecburiyetinde kalaca%"n" he-
sapl"yordu. Bunun iin, askerinin manevi kudretini
ykseltmek ve $ahland"rmak arelerini ar"yordu. O
arelerden birini, Tekirda%mda ak"nc"lar" taraf"ndan
esir edilmi$ emsalsiz Bizans k"z"n" feda etmekte bul-
du. '
Tekirda%mda esir edilen alt"n sal", sedef tenli,
gzellik ilahesini delikanl" hkmdar"n kar$"s"na "-
kard"klar" zaman, Osmanl" padi$ah" svarilerini azar-
lad":
Bu kadar gzel bir mahlkun $u emsalsiz bi-
leklerini beygirlerinizin ko$umlariyle bo%up yarala-
mak reva m" idi? diye kkredi.
Padi$ah"n hayalindeki $ehirlerin imparatoriesi
Bizansla gzellik yar"$ma "kabilecek nefasette olan
emsalsiz k"zla harem dairelerine kapanan delikanl"
padi$ah gnlerce yenierilerinin aras"nda gzkmedi.
Onu her hafta orba kazanlar"n"n ba$"nda ve arala-
r"nda grme%e al"$m"$ olan askerler, k"skanl"klar"n-
dan homurdanma%a ba$lam"$lard". Bir h"ristiyan k"z"
padi$ah"m"z" kendine bendetti bizden so%utuyor, di-
yorlard". Fatihin istedi%i de bu idi. Yenierilerine, o
Bizans k"z"n" bahane ederek, stanbulu almak iin
and iirmek, Kuran a el bast"rmak fikrinde idi.
Gnlerden sonra bir cuma namaz"n" maiyeti ve
askerleriyle beraber k"lma%a "kan Padi$ah, el kavu$-
turmu$ yenieri saflar" nnden geerken, Yenieri
a%as" padi$ah"n"n ayaklar"na kapand", askerin hicra-
n"n", $ikyetlerini nakletmek cesaretini gstererek
dedi ki:
Sultan"m u%runda canlar"n" feda etme%i bek-
leyen askerin, o h"ristiyan k"z"n"n seni bizden ay"rma-
181
s"na kan a%lanmaktad"r. Bir gnah"m"z, bir suumuz
mu oldu da, sultan"m"z bizden yz evirdi?., derler.
Emeline muvaffak olan, askerleri aras"nda istedi-
%i tesirin ba$lad"%"n" gren zeki hkmdar Yenieri
a%as"na $u cevab" verdi:
Beni askerimden ve askerimin muhabbetinden
ancak ecel ay"nr. Vak"a bunca dnya me$akkatinden
sorara kendimizi biraz dnya zevklerine kapt"rd"k. Fa-
kat o kap"ld"%"m"z dnya zevkini, Allah'"n iradesini
yerine getirmek zere "kaca%"m"z sefer u%runda $im-
di fedaya haz"r"z. Yaln"z benim de askerimden istiye-
ce%im bir$ey var; onlar da bu defaki seferi hmayu-
numuzda, her zamankinden daha fazla me$akkatler
ve fedakrl"klara, a%"zlar"ndan tekbiri $eriften ba$ka
bir kelm zuhur etmeden tahamml edeceklerini Ki-
taba el basarak ahdetmelidirler.
Cuma namaz"ndan sonra, Yenieri blkleri saf
saf oldular. Ye$il uhal" k"l"flar"ndan Kur anlar "ka-
r"ld". Askerler byk sar"kl" hocalar"n nnde kitaba
el basarak yemin ettiler. And ime merasimi bittik-
ten sonra etraf" bir lm skneti kaplad". Yenieri-
ler delikanl" padi$ah"n gzlerindeki "zt"rab", rengin-
de ki sanl"%", ellerinin titreyi$ini grmemek iin gz-
lerini kald"ram"yorlar, hep nlerine bak"yorlard".
Bo%ak, fakat da%lar" titreten bir ses i$itildi:
Bizans k"z"n", saray"n ta$l"%"na getirsinler. Boy-
nu vurulsun&.. ?
Ak$am gne$inin hazin "$"klar" Edime saray"n"n
i avlusunun byk mermerlerini bak"r levhalar ha-
linde tutu$turdu%u zamana kadar; en gzel Bizans k"-
z"n"n kesilmi$ ba$ma kimse el srememi$ti. Batan g-
ne$ten daha ziyadar bir gne$, mermerleri kana bo-
yayarak ebediyyen gurup etmi$ti.
182
Bal"k"lar aras"nda aksili%inden kinaye (Gurun
Va$il (i) diye an"lan, kimse ile ahbapl"k ve merhaba
etmez ters ihtiyar"n nas"lsa dostlu%unu kazanm"$t"m.
Benden ba$kas"n" sandal"na almaz, bal"%a "karmazd".
Bal"k avlayamad"%" zamanlar ttnsz kal"r, a ya-
tar, kimseye sezdirmezdi. Aylarca dalkavukluk eder-
cesine ahbapl"k ettikten sonra onunla y"ld"z"m"z bar"$-
m"$t". Kendinden daha ihtiyar sandal"na bir beni al"r,
h"rete gtrmek zere saklad"%" bal"k ni$anlar"n",
oltac"l"%"n e$itli marifetlerini gsterirdi. Enginlerde
ba$ ba$a, saatlerce bir kelime syle$meden bal"k av-
lard"k.
Mercanlar"n seyrekle$ti%i, tutulma%a de%er olta
bal"klar"n"n sahillerimizden uzakla$t"klar" bir a%ustos
ay"nda Ah"rkap" a"klar"nda bir hayli bekledikten
sonra bo$ dnyorduk. Canmn skld"m gzlerim-
den okuyan Gurun Vasil, o gne kadar amad"%" bir
s"rr" da bana emanet etti:
Bu mevsim yaln"z bir yerde oltac"l"%a de%er
bal"k vard"r. Onlar" tutma usuln de bulmu$umdur.
Benim yapaca%"m tak"mla, benim gsterece"im yerde,
bugnlerde bile sparilerin, karagzlerin, sinaritlerin
paral"lar"n" tutabiliriz ama, Ayasofyanm alt"n an"
izin verirse...
Bal"k avc"l"%" ile Ayasofya'nm alt"n, an" aras"ndaki
mnasebeti anhyamyor um. Anlayamad"m $eyleri
s"k" s"k" sordu%um vakitler daha tersle$ti%ini bildi%im
iin, sadece:
Yar"n oraya gidelim, diye cevap verdim:
Ertesi gn ikindst, Galata kprsnn ikinci
gznn hizalar"nda bekleme%e ba$lad"k. Vasil olta
indirmiyordu. Vaktini bekledi%ini anlad"m. Sadece:
(1) Gurun Vasil; Domuz Vasil.
183
Gece bal"%" m"? diye sordum.
Vasll'in gzleri Ayasofyaya tak"lm"$t". Gzleri
hep Ayasofyada, bana bakmadan anlatma%a ba$lad":
Sizin padi$ah buray" al"rken, Ayasofya'nm
byk alt"n, an"m papaslar buraya att"lar. #imdi av-
layaca%"m"z bal"klar da, Aya Studion (2) kilisesinin
havuzunda canlanan bal"klardan remi$tir. Bu bal"k-
lan, alt"n an"n-ni$an"nda avlamak iin, Allah'"n m-
saadesini kollamak lz"m. Ak$am vakti Ayasofya'nm
stnde halla pamu%u gibi at"lm"$ bulutlar olursa,
alt"n an"n stne olta indiremem. ndirirsem bile
'Ayasofya kurban ister. Oltam ana tak"l"r. Oltay" kur-
tarmak da gnaht"r. Dibinden kesip b"rak"r giderim.
O i$aretlere kar$" gelir de bal"k avlarsam, kaza olur.
lAyasofyaya kurban oluruz. Benim ustam, i$aretlere
ald"rmad"%" iin, burada bir gece bat"p kaybolmu$tu.
Sandal"n"n bir paras"n" bUe bulamad"k...
Fatih'in B"zansl" k"z" kurban edi$i, Ayasofya'nm
alt"n am, Aya Studion kilisesinin havuzundan deni-
ze at"lan bal"klar"n remesi, Vasin ustas"n"n Aya
sofyaya kurban gitti%i... Btn bunlar hakikatte
mevcut de%ildir. Fakat renkli, canl" harikulde efsa-
nelerde daha bunlara benzer nice hikyelerin hayal
lemimizde hakikatlerden daha kuvvetli ya$ad"klar"n"
inkr edebilir miyiz?..
Salon: 15/9/1943 E$ref #EFK
(2) Aya Studion: tmrahar ca.'njne ovrilen kilie ti, ha-
vuzundaki bal"klar" hakk"nda fevkalde efsanev 'bir hikye
vard"r.
184
FATHN YARALANDI*I HARP
1456da, yani stanbulun alm"$"ndan y"l sonra,
Fatih, yzelli bin ki$ilik bir ordu, iki yz gemiden m-
rekkep Tuna donanmas" ve yz kadar topla ikinci
defa olarak S"rbistan seferine "kt". Geri bu memle-
ket o s"rada Osmanl"lara hara vermekte ve yksek
Trk hkimiyetini tan"makta idi; lkin Fatih art"k bu-
ras"n" tamamen ilhak edip bir vilyet haline koymak
ve Macaristan seferleri iin s olarak kullanmak isti-
yordu.
S"rbistan"n ba$kenti bu esnada Belgradu" k"rk
be$ kilometre gney - do%usunda bulunan Semendre
$ehri idi. Belgrad ise Macarlar"n hkimiyetinde bulu-
nuyordu ve Trklerin Avrupa istils"na kar$" koyan
mstahkem bir yerdi. Fatihin ilk hedefi buras"yd".
Belgrad d$erse, m$terek bir S"rp - Macar hareketi-
ne art"k imkn kalmaz ve bir Macar mdahalesi ol-
madan S"rbistan kolayca istil ve ilhak olunabilirdi.
Bunu Trkler kadar bilen Avrupa H"ristiyan lemi b-
yk bir heyecana kap"ld". Me$hur Borjiya ailesinden
olan Papa nc Calixtus, derhal harekete geti ve
bir hal" ordusu kurma%a Ulah asl"ndan Giovanni di
Capistrano adl" bir papaz" memur etti. Trk ve slm
leminin byk d$manlar"ndan olan bu papaz, Bo-
hemya, Almanya ve talyadan at"lm"$ bin ki$ilik bir
hal" kuvveti topl"yarak gelip Belgrada kapand".
Fatih, o k"$" Edirnede geirerek Morova nehri
zerindeki Grosva da toplar dktrp bunlar" Tuna
kenar"na naklettirmi$ ve H"rsovada bulunan Rumeli
Beylerbeyisi Day" Karaca Pa$aya yollam"$t". Sonra
kendisi Edirne den hareket edip Sofya zerinden S"r-
bistan a girdi. S"rp despotu Yorgi Brankovi, hibir
mukavemet gstermeden Macaristan a kat". Osman"
185
ordusu 13 Haziran 1456 da Belgrad nne vard" ve ka-
leyi ku$att". Buras", Tuna ve Sava nehirlerinin birle$-
ti%i yerde, bir yar"mada halinde sarp ve mstahkem
hir kale idi. Kara taraf" ise, su ile dolu geni$ hendek-
lerle evrilmi$ti.
Bu s"rada, Macar kumandan" ve mill kahraman"
Hunyadi Ynos, Papan"n te$vikiyle mhim bir kuvvet
ve ikiyz para Tuna gemisiyle Belgradm imdad"na
ko$tu. Onun geli$i haber al"nd"%" zaman Day" Karaca
Pa$a, bir k"s"m kuvvetle Macar topraklar"na geip
kar$"lama%" teklif etti. Lkin Rumeli ak"nc" kuman-
danlar" ve sancak beyleri bu fikre muhalefet ettiler.
Vidinde toplanm"$ olan Osmanl" donanmas" sratle
Belgrad nne geldiyse de Hunyadi Yanos'un stn
kuvvetteki filosu da bu s"rada ayn" yere varm"$ bulu-
nuyordu. Trk donanmas" aleyhine olan stratejik $art-
larla muharebeyi kabul etmek zorunda kald" ve neti-
cede bir ba$ar" elde edemeden ekildi.
Trk"er, bu muhasara s"ras"nda Belgrada kar$"
byk yry$te bulunmu$lard"r. Kaleye kapan-
m"$ olan hal" askerleri Gayret i cahilane ile pek ba-
s"p direniyorlar, papaz Copistrano'nun te$viki ve
hummal" faaliyeti sayesinde byk kay"plar verdikle-
ri halde mukavemet ediyorlard". Fatihin maksad" ise,
Macar kuvvetleri yeti$meden kaleyi almak, bu suretle
daha byk ve uzun srecek bir mdafaa ile u%ra$-
mak zorunda kalmamakt".
Nihayet Temmuzun 22 nci ve muhasaran"n 39 un-
cu gn son byk hcuma geildi, Trk ordusu ha-
l"lar"n mukavemetini k"r"p evvel $ehrin varo$unu
zaptetti, sonra kaleye girdi. Lkin ayn" anda Hunyadi
Yanos yeti$ip ordusiyle birlikte o da aksi istikametten
$ehre girmi$ ve bo%az bo%aza mthi$ bir mcadele
ba$lam"$t". Trk askeri 39 gnlk harb sonunda ol-
186
duka yorgun d$m$ bulunuyordu. Macar ordusu
ise hem zinde, hem daha kalabal"kt". Buna ra%men
galebe Trklerde kalacak gibi idi. Hatt, Hunyadi Ya-
nos bile bir aral"k partinin kaybedildi%ine kani ol-
mu$, Trkler hemen hemen $ehre hkim olmu$lard".
Macarlar, her noktada ekilme%e ba$lam"$ bulunu-
yorlard". Hunyadi art"k btn gayretini bir pani%e
u%ramadan ekilme%e hasrediyor, bu dar sahada or-
dusuyla birlikte s"k"$"p bsbtn mahvolman"n are-
lerini ar"yordu. ,
Tam bu s"rada papaz Capistrano, toplad"%" hal"
ordusu bakiyesiyle Trklere yandan taarruz etti. Bir
taraftan ise yakt"rd"%" kkrtl al"lar"n bo%ucu ve
ldrc duman"n" rzgr Osmanl" ordusuna do%ru
savurma%a ba$lam"$t". Trk askeri, bu umulmad"k
darbe kar$"s"nda ekilme%e mecbur kald". Capistrano
ise bu f"rsat" ka"rm"yarak sr atle Osmanl" ordug-
h"na do%ru ilerledi.
Fatih, vaziyetin birdenbire aleyhlerine dnd%n
grd. Vezirler, $ahs"na bir zarar gelmemesi iin or-
dugh" terkedip ekilmesini tavsiye ettiler. Lkin b-
yk Trk hakan"ndan ald"klar" cevap $u oldu:
D$mandan yz evirmek s"ng"n (1) ni$an"-
d"r. Bu ise bize gerekmez, t lmeyince...
Sonra, yak"nma kadar sokulmu$ olan d$man"n
zerine at"n" srp bizzat hcuma geti. Bir anda
d$man askerini tepeledi. Onun bu halini gren gazi-
ler, c$ ve huru$a gelip arkas"ndan bir sel gibi akt"-
lar. D$man bir anda kararghtan "kar"ld". Bu s"ra-
da Trk svarisi kar$" taarruza gemi$ bulunuyordu.
Fatih ise, elinde yal"n k"l"c" bulundu%u halde daima
en nde idi. Onun bu kahramanca hcumu, byk bir
() Bozgun.
187
bozgunu nledi. Trkler yine Belgrad kap"lar"na var-
d"lar. Lkin Fatih tam bu s"rada bir d$man karg"siy-
le kalas"ndan yaraland". Bunun zerine taarruz ya-
r"m kald". Lkin ayn" hcum, $uras"nda hem papaz Ca-
pistrano hem de Hunyadi Yanos a%"r surette yaralan-
m"$lard". Nitekim, k"sa bir zaman sonra kisi de ld.
Padi$ah"n yaralanmas" zerine, Trkler Belgrad
muhasaras"n" kald"rarak geri dndler. Fakat bir sene
sonra Sivricehisar, B%rdclen, Gzelcehisar z<pto-
lundu Ertesi y"l da, yani 1459 da Semendre fetholu
nup S"rbistan bir Osmanh vilyeti haline kondu. Bel-
grad" Macarlardan almak ise, 1321 y"l"nda, yani bu
hdiseden altm"$ be$ sene sonra Fatih in torununun,
o%lu byk Trk mparatoru Kanuni'ye pasip olmu$-
tur.
Yirminci As"r: 28/3/1952 Mithat SERTO*LU
+
+ ft
FATH HAZRETLER NE YERD?..
stanbul Trklerin eline geti%i zaman harapt".
Bizans mparatorlu%unun lme do%ru giden hastal"-
%" iki yzy"ldanberi srp geldi%inden yeni hibir $ey
yap"lamam"$t". Halbuki evvelce $ehri L<tinler ald"%",
vakit kiliselere var"ncaya kadar tahribetmi$lerdi. Fa-
tih, stanbulun imar"na himmet etti ve ikinci banisi
say"lacak kadar bezedi.
lk binas", Beyaz"t'taki Eski sarayd"r. Yeni saray"n
(Topkap" saray") in$as"na da fetihten on sene sonra
ba$land" ve on sene srd. Harem k"sm" Eski sa
rayda idi.
Fatihin vefat"ndan be$ sene evvele ait kay"tlarda
saray halk"n"n hepsi, hatt e$ekiler de dahil oldu%u
halde 726 ki$iden ibaretti.
Hazreti Fatih in mutfak masraf" da gayet muktesi-
188
dane idi. Fatih Hasretleri yeme%i yaln"z ba$ma yerdi.
Kanunnamesinde: Cenab" $erifim ile kimesnenin
taam yemek kanun de%ildir. Me%er ehli ayalden ola.
Ecdad" izam"m vzerasiyle yemek yerlermi$. Ben re-
fetmi$imdir demektedir.
En k%ne kadar gn gnne ve mfredatiy-
le tutulan mutfak masraflar"ndan 1473 (877) senesi
$aban ay" defteri, o zaman k"rk be$ine yakm olan
Hazreti Fatihin neler yedi%ini ve masraf"n" gster-
mektedir.
Bu deftere gre Fatih'in saray"nda her gn behe-
mehal 10 akelik bal"k, 3 akelik karides yenirdi.
Padi$ah iin pi$en yemeklerde yumurta ok sar-
fedilirdi; tavuk k"zartmas", lpai hassa, peynirli pideli
hassa ok yumurtal" yemeklerdendi.
Sofras"nda; koyun, tavuk ve kaz etleri, paa, i$-
kembe kullan"l"rd". Bu 1473 $aban defterine gre sa-
rayda her gn 5,5 akeden 10 - 20 tavuk, 12 akeden 2
kaz, aras"ra 4 - 14 ba$, p"rasa, lahana, "spanak kulla-
n"l"rd". Saray"n hastalar"na da "spanak verilirdi.
Tababetin zaman zaman de%i$en s"hhi yemek
usulleri icab"nca o zamanlarda "spanak her memleket-
te ba$ yiyeceklerden biri idi. Her hastaya tavsiye edi-
lir ve e$itli $ekilde pi$irilirdi.
Fatihin sofras"nda yenen yemekler $unlard": L-
pai hassa, peynirli pideli hassa ("spanakl"s" olurdu),
buranii hassa, orbai hassa, breki mayiyanii hassa,
mastavai hassa, dutma, brek.. Tatl"lardan: Bal, ma-
hallebi, zerde, kaymak, baklava, helva, stl kaday"f..
Me$rubattan: #erbet, pekmez, boza, naneli zm, $er-
beti.. Meyvalardan: Armut, nar, badem tok kullan"l"r
ve 45 kantar al"nd"%" olurdu)..
- Pa$alara, a%alara verilen yemekler de matbah"
mireye aitti. Bunlara ve Enderun g"lmanma lahana
189
orbas", borani, ba$, paa. Ipa, dutma, ayran (ma$-
ta ve) verilirdi.
Gene yukanki tarihte bir ayda sarfolunan erzak
miktar" $yle idi: 64 kantar bal, 544 tavuk, 28 mut pi-
rin, 61 kaz, 19 okka safran, 118 okka istiridye, 87 ok-
ka karides, 400 bal"k, 12 k"yye zeytin ya%", 3 $inik pek-
mez topra%", 84 k"yye Eflk tuzu, 13 k"yye ni$asta-, 51
$i$e boza, 616 ba$, 180 i$kembe.,
O zaman ya%"n, k"yyesi 8 ake, zeytin ya%"n"n 6,
armudun 5, zmn 2, nar"n 3, tuzun 2 ake idi. 200
yumurta 2,3, 1.000 limon 70 akeye, bulgurun kilesi 16,
kestanenin kilesi 20 ve pirincin mudu@350 akeye al"-
n"rd".
Saraya un Bursa dan, bar Malkaradan, zeytin z-
mitten, tuz Eflk tan gelirdi.
1473 $aban ay"n"n saray masraf" 216.011, matbah"
mire masraf" 135.363 ake idi.
Sonralar" saray masraflar" bir fet halini alm"$t".
Maiyet o%ald"+ haremde de aynca bir ordu kadar ok
cariye srs hs"l oldu. Zamanla yemek e$itleri art-
t" ve nevileri de pek pahal" malzemeye ihtiya gs-
terdi.
Ahmet REFK
PDt#AH SOFRALARI VE FTH
Fatih Sultan Mehmet, ok e$itli yemek sevmez,
tercih ettiklerinden iki, nihayet trl yeme%in sof-
ras"nda olmas"n" isterdi. Fakat Kanunnme-i l-i Os-
manda, Padi$ahlar"n srf alarm"n nas"l olmas"n" an-
lat"rken, ihti$m ve yiyecek zenginli%i zerinde dur-
mu$, sofralar"n lkenin tm mahsullerini bulundura-
cak kadar e$idlilik zenginli%ini de temsil etmesi $ar-
t"n" koymu$tu. Kendi z ya$ant"s" le kendisinden son-
190
rakilere tavsiye etti%i tezad" $yle a"klam"$t":
lke tcidar" nimetlere $ahs"n" ly"k grmez-
se halk indinde ya cimri, ya bilgisiz say"l"r; Devletin
ykn ekiyor da nimetine sahip olam"yor denilir.
Saraylarda o kadar fuzul kalabal"k o kadar gz ve
midesi doymaz ki$iler vard"r ki. Padi$ah"n el uzatma-
d"%"n" bunlar kap"$"rlar. Zaten o"u da bu ya"ma h"r-
s" ile kudret sahiplerinin evresindedirler.
+
+ *
FTH CM YAPILIRKEN
FTH'N MUHAKEMES..
Evliya elebi anlat"yor:
Fatih bir hiddetli padi$ah idi. Mimarba$"ya "k"-
$"p: Benim camiimi niin Ayasofya kadar yksek
yapmad"n? Bir Rum harac" de%erinde olan stunlar"-
m" kesip camii alak ettin? dedi. Mimarba$" da: Pa-
di$ah"m, stanbul'da zelzele ok olur, zarar grmesin
diye iki dire%i er zira (+) kesp Ayasofyadan alak
ettim deyip af diledi. Padi$ah: zr kabahatmdan
byk deyip affetmedi, iki elini bileklerinden kesti.
Ertesi gn mimarba$" stanbul Mollas"na (++) gi-
dip Fatihi $ikyet etti ve duru$ma istedi. Molla Haz-
retleri derhal khyas"n" Fatihe gnderip mahkemeye
davet etti. Fatih #eriat"n emridir, deyip feracesini giy-
di, Kemerine bir topuz soktu; Mollanm huzuruna var-
d". Selamdan sonra oturmak zere iken Molla Haz-
retleri: Oturma Padi$ah"m, hasmmla beraber durup
murafaa olun dedi. Mimarba$" da yan"na gelip sor-
guya ekildikte: Ben Sultan"m"n mimar" idim. Camii-
(+) Bir zira 80 santim,
(+) Feramzo%lu Kad" Mehmet Hsrev.
191
ni yap"yordum. Benim camiimi alak eyledin, iki dire-
%imi kestin& diyerek iki elimi kesti. Beni geimimden
mahrum etti: oluk ocu%umu geindirecek kudretim
kalmad". Emir #eriatindlr. dedikte Molla Hazretleri;
Pdi$h"m, bu adam"n ellerini siz mi kestiniz? diye
sordu, Fatih de: Bu adam benim bir Rum harac" de-
%erinde olan iki dire%imi kesip camiimi $hretsiz b"-
rakt". Onun iin elerini kestim. Ama emir #eriatindir
dedi.
Bunun zerine Molla Hazretleri: Beyim, $hret
fettir. Camiin alak olmas" ibdete mni de%ildir, Se-
nin ta$"n cevahir dahi olsa k"ymeti yine ta$t"r. Ama
hiddete kap"l"p bu adam"n haks"z yere ellerini kesmi$-
sin. Bu adam i$ten kalm"$. oluk ocu%unu geindir-
mek $er1an sana d$er. Ne dersin? dedi. Sultan Meh-
met de: Emir $eriat"nd"r dedikte Molla Hazretleri:
#eriat"n emri budur ki, mimar dava etse $eran sizin
dahi eliniz kesilir. #eriats"z i$ edenin $eriat emriyle
hakk"ndan gelinir dedi.
Fatih: Sultan"m, devlet hzinesinden kendisine
yeteri kadar maa$ ba%layal"m& dedi. Molla: Hay"r,
devlet hzinesine gadr etmek olmaz. Kabahat szindir.
Kendi maa$"n"zdan vermek gerekir. diye hkmeyledi.
Fatih dahi:
Yevmiye yirmi ake vereyim, hakk"n" hell eyle-
sin dedikte mimarba$" raz" olup helalla$t"lar.
. +
A *
EYP SULTAN'IN KABR NASIL BULUNDU?..
Fatih Sultan Mehmed stanbulu fethettikten son-
ra, ba$l"ca i$lerinden biri de Eb Eyyublensarinin
192
kabrini ara$t"rmak oldu. stanbulu ku$atan Fatih'in
ordusu iinde Ak #emseddin Muhammed bin Hamza
ad"nda byk bir bilgin, byk bir veli de bulunuyor-
du. Bu zat ayn" zamanda Fatihin hocas" idi. Onun
byk itimad"m kazanm"$t". Fatih, her i$inde oldu%u
gibi bu konuda da Ak #emseddinin mnevi yard"m"m
istedi. $te Hazreti Eyyubun kabri sylentilere gre
bu mnevi yard"mla bulundu.
stanbul'un byk fatihi Sultan Mehmet bir gece
Ok Meydan" s"rtlar"nda kurulmu$ olan ad"r"nda Ak
#emseddin'i ziyarete gitmi$ti. Peygamberimizi Medi-
nede evinde misafir eden ve Yezid'in ordusunda har-
bederken $ehit olan Eb Eyyublensar'nin kabrinin
bulunmas" hakk"ndaki arzular"n" ve bu husustaki
yksek himmetini istedi.
Ak #emseddin, Fatihin koltu%una girerek ad"r-
dan "kt"lar. Hali k"y"lar"nda, srlara yak"n bir yeri
eliyle i$aret ederek ve Fatihe hitabederek:
$te Halid bin Zeyd Eb Eyyublensarnin kab-
ri oradad"r... dedi.
Ertesi gn, Fatih ile Ak #emseddin tesbit edilen
mahalle gittiler. Ak #emseddin eline iki "nar dal" ala-
rak, onlan aral"kl" olarak bir yere dikti:
==$te Halid bin Zeyd Eb Eyyublensarnin me-
zar" buras"d"r... dedi.
#eyhin kolayca merkadin yerini tyin ediverme-
s", Padi$ahta $pheler uyand"rd". Lkin hi ses "kar-
mad". Gece olunca Silhdar A%as"m huzuruna a%"-
rarak #eyhin, gndzn dikti%i "nar dallar"n"n yeri-
nin de%i$tirilmesini ve yak"nda ba$ka bir yere dikil-
mesini emretti.
Ertesi sabah zerine - trbe yap"laca%" cihetle kab-
rini bir kez daha tetkik ve tekidini Ak #emseddinden
rica etti. k #emseddin emre uyarak ayn" yere geldi
193
ve "nar dallar"n"n sklp ba$ka yere dikildi%ini
syledi. Evvelce iesbit edilen mahallin Eb Eyyublen-
sarinin kabri oldu%unu syledi. Bu szn do%rulu%u-
nu vesikaland"rmak iin iki ar$m kazd"rd". Bir beyaz
mermer meydana "kt". zerinde Ltince olarak Bu-
ras" Halid bin Zeydin mezar"d"r. cmlesi vard".
Avni AKTU
FATH VE GEDK AHMET PA#A
Fatih Sultan Mehmet bir gn tebdil olarak Sadra-
zam" Mahmud Pa$a ile stanbulu tefti$e "km"$t".
Kendi yapt"rd"%" Yeni camiin (Ftih Camii) yan"nda-
ki Karaman soka%"nda bir yenieri a$"s"n"n a%z"n"
doldura doldura btn dnyaya kfr etti%ini duydu.
Mahmut pa$aya sordu:
Niin kfr eder acaba&..
Mahmut Pa$a a$"n"n yanma gitti ve niin kfr
etti%ini sordu. A$" onlar" szdkten ve sesinin tonu-
na biraz daha kuvvet verdikten sonra:
Behey adamlar&.. Sabahtan beri gezdim. Koca
$ehirde bir okka et bulamad"m, $imdi odaya gitmeye
korkuyorum, nk yemek pi$iremedim. Padi$ah"n
memleketine bakan yok ki&... Muhtesip kendi safa-
s"nda... E%er ihtisap a%al"%"m bana verselerdi yle bir
idare ederdim ki $ehri de%il dnyay" erzak ile doldu-
rurdum.
Fatih a$"n"n ad"m, adresini tesbit ettirdi. Saraya
dnnce Yenieri a%as"m a%"rtt", o a$"y" yanma ge-
tirtti, Muhtesipli%i ona verdi. A$" $ehri ok iyi idare
etti. stanbulu ete ve g"da maddelerine bo%du. Onun
muvuaffakiyetinin sim do%ru, namuslu, hak yemez
194
olu$u idi, Fatih her do%ru adam gibi onu da tuttu,
ykseltti. Zamanla vezir oldu. Bu sonra ad"m Osman-
lI tarihine alt"nla yazd"ran me$hur Gedik Ahmet Pa$a
oldu.
DVAN TOPLANTILARI
Osmanl" padi$ahlar" Fatih'e kadar, Fatih de Ge-
dik Ahmet Pa$a'nu" sadrazaml"%"na kadar devlet i$le-
rinin gr$ld% divana riyaset ederlerdi. $inin an-
cak padi$ah ile halledilebilece%ine kanaat getiren bir
Trkmen, bir gn aya%"n"n ar"%" ve pejmrde k"ya-
feti ile divana kadar gelip, padi$ah" tan"mad"%" iin
divandakilere hitaben: Devlotl pdi$h ka""gunuz-
dur? diye sormu$tu. Bunun zerine Ahmet Pa$an"n;
Hnkr"m bundan byle riyaseti vezirlere b"rak"p
siz bir kafes arkas"ndan divana riyaset etseniz iyi
olur demesi ile padi$ah da byle hareketi mnasip
grm$t. Bu vakadan sonra pdi$hlar divan" bir ka-
fes arkas"ndan dinlemiye ba$lad"lar.
AZL SEBEB
Fatih Mehmet Han, Mahmut Pa$ay" nce azl, bir
mddet sonra gene sadrazam tyin etti. Pa$a neden
azledildi%ini bilmiyordu. kinci defa sadrazam olunca
sebebi azlini sordu. Fatih azl sebebini kendin yarat-
t"n. O da budur ki, Arnavutlukta zulm ve gadr ile
harbeden Nasuh Bey iltizam olunmu$tur. E%er Nasuh
Beyin zulm mfsidatmdan haberin yok ise memalik
efalinden gaflettesin demektir. Haberin var da defi
195
tarikin, tutmam"$ isen, zulm ve h"yanette msait ve
m$tereki olmu$sun demektir. mdi gafletle vezret
ba$ar"lmaz. Vezret kemali olmay"nca imrat olmaz.
Vezir padi$aha zahir olmay"nca, reaya refah bulup
vilyet imrat ve imaret bulmaz demi$tir.
FATH SULTAN MEHMEDN CEVABI
Fatih Sultan Mehmet, 29 May"s 1453 de stanbul'u
fethetti%i zaman H"ristiyan halk"n din serbestli%ini
tan"m"$, ilim ve fazileti ile $hret bulmu$ Gennadios'u
Patrik yapm"$ ve Patrikhaneye Bizans mparatorlar"
devrindekine muadil salhiyetler vermi$ti. H"ristiyan
tebaa pek memnundu. Fakat baz" mutaass"p Msl-
manlar Padi$ah"n bu karar"ndan memnun kalmam"$-
lard". Uluorta sylenme%e ba$lam"$lard". Bunlardan
bir tanesi:
slmiyet bu derece kuvvet ve ulviyet bulmu$
iken H"ristiyanlara ya slm olunuz veyahut can"n"z"
kaybedersiniz deyip de ikmlikr etmemek nas"l ciz
grlr?
Diye itirazda bulunmu$tu. Bu sz dnm$ dola$-
m"$, Fatih'in kula%"na kadar gelmi$ti. leri fikirli bir
hkmdar olan Sultan kinci Mehmet, tiraz edenlere
toptan $u cevab" vermi$ti:
Din-i slm Hazreti #ri% den ziyade himaye
etmek iddias"nda bulunmak ne byk vazifesizliktir,
*
+ #
AYRANA KONAN PLER
Fatih Midilliyi fethetmek iin Bal"kesir toprakla-
196
rmdan geerken buz gibi bir p"nar"n, ba$"nda bir Trk-
men kad"n" kendisine p"nl p"nl kalayl" bir ma$rapa
ile ayran ikram etmi$ti. Ayran"n stnde saman
p vard". Fatih pleri yutmamak iin ayran" yava$
yava$, yudum yudum iti. Bitirdikten sonra kad"na te-
$ekkr etti ve sordu:
Ayrana pleri neden koydun?..
Kad"n cevap verdi:
Arsljtn o%lum&.. Sen uzun yoldan geliyorsun,
terlisin, fazla susam"$smd"r, p"nar"m"z"n suyu buz gi-
bidir. Birdenbire iersen hasta olmandan korktu%um
iin stne saman p att"m ki, a%"r a%"r ve sindire
sindire iesin&..
Fatih Trkmen kad"n"n bu bulu$undan fevkalde
memnun oldu. Kendisine bycek bir yerin mlkna-
mesini verdi.
FATH VE ZA*NOS PA#A
Rumelihisar" kalesinin en yukar"daki kulesi ile
sahilde ve soldaki k$eli burcu stndeki kitabelerde
ad" geen Fatih in Vezirlerinden ve onun bacana%"
olan Za%anos Pa$a Bal"kesirde cmi yapt"r"yordu.
Fatih in$aat yerine geldi%i zaman Za%anos Pa$a
s"rt"na ald"%" ta$" iskele ile yukar" "kar"yordu. Pdi-
$h"n geldi%inden haberi yoktu. Ftih seslenmi$ti:
Kolay gelsin Za%anos&...
Za%anos Pa$a arkas"na dnmeden ve seleneni gr-
meden cevap vermi$ti:
Ho$ bulduk, eyvallah Mehmet&...
Sonra Fatih sormu$tu:
Beni grmeden nas"l tan"d"n?..
197
Za%anos Pa$a:
Bana burada kimse Za%anos demez, Pa$a der-
ler. smimi ancak sen syleyebilirsin ondan tan"d"m...&
Demi$tir.
O, FAKRLERN #LERNE BAKMAZ
Fatih Sultan Mehmet, andarl" Halil Pa$adan
$phe etme%e ba$lam"$t". stanbul'un ku$at"lmas" s"-
ras"nda bu $pheleri artt".
Padi$aha gizli olarak gelen haberlere gre Halil
Pa$a ile Bizans mparatoru aras"nda bir anla$ma ol-
du%u kanaati gittike kuvvetlendi.
Nihayet Fatih, kendisini mnasip bir zamanda
ortadan kald"rma%a karar verdi. Fatih, bir gn k"ya-
fetini de%i$tirdi, gezerken bir adama rastlad". Bunun
yap"lacak bir i$i vard". Onun padi$ah oldu%unu bil-
miyordu. Fatih sordu:
$iniz iin Halil Pa$aya mracat ettiniz mi?
Zavall" adam boynunu bkerek:
O fakirlerin i$lerine bakmaz. Ancak zenginle-
rin i$lerini grr. Dedi.
Fatih, bu szlere ok k"zd", iki hafta sonra Halil
Pa$ay" idam ettirdi. (+)
(+) andsrh soyu, OsmanlI devletine bflytik Mematlar
yapm"$ bir ailedir. Halil Pa$a, bu aileden gelen Ba$vezirle-
rin dord""ca"lr.
198
DERV#N ZKR
Fatih Sultan Mehmedin huzuruna kan bir der-
vi$-.
Yz yirmi drt bin peygamber var, demi$. #e-
faate mazhar olman iin her biri hesab"na bana bir
Ake ver... Ftih:
Say bakal"m yz yirmi drt bin peygamberi...
Dervi$ ancak on peygamberin ismini say"nca, F-
tih de on ake uzatarak:
brlerini de say, her biri iin bir ake vere-
yim.. demi$..
+
+ +
HACILARIN #KYET VE FTH
Ftih zaman"nda hac farizas"n" ed etmek iin
yola "kan hac"lar, asayi$sizlikten ve susuzluktan y"l-
d"klar"n" Ftih e bildirmi$lerdi.
Bunun zerine M"s"r Sultan" Kay"tbaya bir mek-
tup yazan Ftih:
Emevi ve Abbasi o%ullar"n"n yapt"rd"%" hayrat
bozulmu$, yolcular s"k"nt" eker olmu$lard"r, tmir
.dilerek hayrta a"lmas" mslmanl"%"n icbat"n
199
dand"r. Hayrat"n tamiri iin haznenizde tahsisat yok
ise, Osmanl" hzinesi nam"na yap"lmal"d"r, demi$ti.
Bunu ii$lerine mdhale sayan Kay"tbay, F-
tih in teklifini redetti.
Bunun zerine Ftih:
Tavsiyemiz dostne idi. Dost lan a tavsiyeleri
yap"lmal" ve insanca cevap verilmeli. Fazla havlayan
kpek srye kurt getirir. Cevab"m verdi.
BENM GB STANBULUN FETHN M
D#NR?
kinci Sultan Mehmet stanbulu alma%a karar
vermi$ti. Haz"rlan"yordu. Bir taraftan toplar dkl-
yor, donanma yap"l"yor, Bo%azkesen hisar"n" abucak
=bitirmek iin Padi$ah bazan burada bizzat bile al"$"-
yordu. Padi$ah Edimedeki saray"na ekilince btn
gecelerini fetih plnlar"n"n haz"rl"%"yla uykusuz gei'
riyordu. Saray"n kar$"s"nda bir medrese vard". Gece
yans" btn $ehirde "$"klar snd% halde oradaki
bir odada "$"k yanard". Bir gn veziri andarl" Halil
Pa$aya sordu:
#u medresede geceleri uyumayan bir adam
var, o kimdir, neye uyumuyor acaba?
Halil Pa$a cevap verdi:
1Orada bir molla vard"r. Geceleri derse al"$"r-
da ondan "$"%" yanar&..
kinci Mehmet:
Allah Allah dedi. Bu molla her an benim gibi s-
tanbul fethini mi d$nyor. Gndzleri al"$s"n ge-_
eleri uyusun&...
200
FATHN KARDE# OLAN DERV#&
Bir g"" Fatih Sultan Mehmedin kar$"s"na bir
dervi$ "kt", mal ve saltanat"n"n yar"s"n" istedi,
Padi$ah sordu:
Ne hakla istiyorsun?
=- Karde$ oldu%umuz iin&.
- Bu karde$lik nereden geliyor?
kimiz de dem Peygamberin ocuklar" de%il
miyiz?
Fatih ona bir altm verdi ve yava$a dedi ki:
Bunu al, abuk buradan uzakla$; zira di%er
karde$lerimiz duyarlarsa sana bu kadar da d$mez&..
[= ' =
+ *
MEMLEKET HZNES
Fatih Sultan Mehmet stanbulu ald"%" gn $ehri
gezdi ve bu arada Kostantin in ba$vekili ve Bizans "n
ileri gelen adamlar"ndan Grandk Notarasm saray"-
na gitti. Notaras, Kostantin gibi mal"m ve can"n"
memleketi u%runa harc"yan bir kahraman de%ildi.
Btn haznesini alt"n tepsiler iinde Fatih e sundu
ve:
Ulu padi$ah, btn hzinelerimi size sunuyo-
rum.
Dedi. Fatih bu szlere k"zarak $yle cevap verdi:
Ben bu hazneleri memleketiniz u%runa har-
cam"$ oldu%unuzu san"yordum. Sizi tebrik edecektim,
fakat, memleket u%runa harcanm"yan hazineler zaten
benim k"l"c"m"n hakk"d"r.
201
KILICIN HAKKI
Gen Fatih Sultan Mehmet, stanbulu alm"$ $eh-
re girmi$ti. Tam Ayasofya nlerine geldi%i s"rada bir
sr dervi$, hac" hoca nne "kt"lar. At"n"n dizginin-
den tutup ona:
Gece gndz etti%imiz dualar sayesinde niha-
yet stanbulu ald"n"z, diyerek, zaferin o%unu kendi-
lerine maletmek istediler. Fatih onlar" gcendirmek
istemedi; ama, a$"r" iddialar"na da tahamml yok-
tu. Elini belinden sarkan k"l"c"na bir iki defa vurduk-
tan sonra;
Hakl"s"n"z mollalar, cevab"m verdi. Ancak, $u
k"l"c"n hakk"n" da unutmamal"s"n"z.
DALKAVUKLARI SEVMEZD
Birg"in Ftih, kendisinin resmini yapmak iin ge-
len Venedikli nl ressam Bellini ile dola$"rken, yan-
lar"na sokulan bir dervi$ bir tak"m uzun szler ve
parlak te$bihlerle pdi$h" methetmeye ba$lay"nca,
Ftih bir sadaka vererek dervi$i savd". Bir ok padi-
$ahlar"n ho$land"klar" bu durumdan Ftihin niin
memnun kalmad"%"n" merak eden Bellini hkmdara
sordu. Ftih $u cevab" verdi:
Ak"ls"z kimselerin yapt"klar" medihler, ak"ll"
adamlar iin asla ho$ de%ildir.
+
+ +'
DEFOL&..
Fatih Sultan Mehmed, bir gn Edirneye giderken
yolda Molla K"r"m ye:
202
Mmur bir yer olan K"r"m vilyetinde, pek ok
limler faydal" eserler yazmakla me$gullermi$, do%-
ru mu diye sormu$...
Molla K"nm:
Padi$ah"m, K"r"m Hn"n"n oraya tyin etti%i
vali pek chil idi. Oradaki limlere di$ biledi%inden
fen geriledi. Sanata de%er verilmedi%inden K"r"m
$imdi mamure olmaktan "km"$t"r. Bunun iin bu ha-
vadis belki do%ru idi, ama $imdi hakikate uygun de-
%ildir. ..
Edirneye var"ld"%"nda, Hkmdar bu meseleyi Ve-
zirizam Mahmud Pa$aya da a"p kendisini ikz et-
mek istemi$se de Pa$a:
Su valinin de%il, onu tayin eden K"r"m Hani-
nindir]. Mlm-u $ahaneleri her canl" mahlk, hilkati-
nin iktizas"n" yapar. Kanunla kpe%i kavlamaktan,
canavar" "s"rmaktan men edebilir miyiz?...
Ftih Sultan Mehmed i Veziriazam"n bu kalaba-
l"k lflar"na ald"r"$ etmeyip bir an d$ndkten son-
ra tekrar sordu:
#u halde o chil adam"n tyinine gz yuman
kimse, thmetli san"l"r, de%il mi?
- Evet efendimiz...
Byle bir thmet af olunsa da, o adam mak-
bul kimse Olamaz, yalan m"?..
Do%rudur pdi$h"m...
K"r"m Han"n"n zerine kim messirdir?
- Zt" $ahaneleri&...
Benm i$lerimi kim yapar?
Sadrazmm"z olan bendeniz&..
#u halde, azlini kendi elinle imzalad"n; defol&...
203
KUMUN HLESNDEN SAKIN&..
Bir gece Sadrzam andarb Halil Pa$ay" a%"rt-
t". Vakitsiz a%r"lan pa$a korkmu$tu. Elinde alt"n do-
lu bir tepsiyle geldi ve ayaklarma kapanarak tepsiyi
takdim etti. Mehmet Han:
Bu ne?. diye sordu. Pa$a:
Byle fevkalde bir saatte a%r"lan bendegn,
velinimet huzuruna eli bo$ "kamazlar. dedi. Ftih:
Bana bunlar de%il, stanbul lz"m, otur ko-
nu$al"m,. buyurdu ve:
Bak, dedi, $u yatakta d$nmekten, bir yan-
dan bir yana dnyorum. Rahat"m ve uykum kalma-
d". stanbulu d$nyorum, bunu muhakkak almal"-
y"z. Allah nusret verecektir. Kendini Rumun paras"n-
dan ve hilesinden sak"n.. dedi.
+
+ +
MLLETN BRBRNE BA*LILI*I
Fatih Sultan Mehmet br. gn tebdili k"yafet ede-
rek Edirnede ar$"ya "k"yor. Yiyecek, giyecek fiyat-
lar"n" kontrol etmek iin bir dkkna girerek:
Yar"m batman ya% verin.
Diyor. Bakkal tart"p veriyor. Fatih tekrar soru-
yor:
Bal da var m"?
Var. Fakat, onu, kar$"ki bakkaldan al"n.
Niin sen vermiyorsun?
Hep ben kazan"rsam di%er bakkallar al"ktan
lr. Onlar"n da oluk ocu%u var. Ben. ocuklar"m"n
bugnlk r"zk"n" "kard"m. Biraz da brleri kazans"n,
diyor. Padi$ah kar$"ki dkkna giderek bir batman
204
bal al"yor. Ayn" bakkaldan tuz ve sabun almak isti-
yor. Fakat bu bakkal da birinci bakkal gibi sylyor.
Bylece hazret birok bakkallar" dola$"yor. Ve bir
evin erzak"m, giyece%ini tamamlamak iin on be$
dkkn dola$man"n lz"m geldi%ini anl"yor, memnun
olarak:
Birbirine bu derece ba%l" ve d$nen milletim
olduktan sonra, ben stanbul'u de%il, btn dnyay"
fethederim, diyor. Ondan sonra stanbulun zapt"na
karar veriyor.
BZE DUA ETSN
Fatih, nerede bir ilim adam" i$itse, yanma a%"r-
t"r ve onlarla her vakit ve her yerde ilmi konu$malar
yapard".
Fatih Uzun Ha$an Seferine giderken, Bursadan
geti. Onu kar$"lamak iin, btn halk ko$tu ve Fa-
tihin geece%i yollara dizildi. Bu arada, me$hur lim
H"z"r #ahm o%lu Dervi$ Mehmet Efendi de, saf ba%-
layan halk aras"nda idi. O da Fatihe, selm verdi ve
$ehre dnd:
Fatih bunu grnce, Mahmut Pa$aya:
Bu giden Dervi$ Mehmet de%il mi? Dedi.
Evet, cevab"n" al"nca:
Arkas"ndan git, bize dua etsin, dedi.
Bundan mtehassis olan Dervi$ Mehmet Efendi
de, Fatih ile beraber sefere gitti.
TAVUKLARI BLE HAPSETTM&..
Ftih, stanbulu zaptetme%e karar verdi%i za-
205
man, ordunun gerisini emniyete almak iin, Malka-
ral" Pa$ayi%it torunu Gazi Turhan o%lu mer beyi
huzuruna a%"r"p $u emri veriyor:
stanbul zerine yrrken Moradaki Bizans
prenslerini kalelerinde b"rakamay"z. Teslim etmeleri-
ni emreyledik. Dinlemezler. Git Mora'ya, baban"n,
zaptetti%i o yerlerde emirlerimizi dinlemeyenleri yo-
la getir.
Gazi mer de Moradan dn$nde Padi$ah"na
byle bir tekmil haberini veriyor:
Mora da tavuklar" dahi hapsettim Padi$a-
h"m&..
#EHTLKTE..
Konu$a konu$a #ehitlik e do%ru gittik. stanbul
iin ilk len Trklerin mezarl"%"nda ancak onlann b-
yk ruhlar"n"n havas" esiyor, ta$lan hk ile yeksn
olmu$. Yaln"z Bekta$ Dergh"nm t nnde burma
kavuklu kk bir mezar ta$" var, kitbesini okudum:
#ehdl-Feth Mahmud elebi ruhuna fatiha
Nevverallh kabreh
Ta$a elimle dokundum, sallan"yordu. #arkda her
$eyin fnili%ini deta lemsettim gibi. Bu ta$ da b-
tn tekiler gibi, birka sene sonra kaybolacak& Bu
mezar ta$" yaln"z drt yz bu kadar senelik bir h
t"r olsayd", mzelerde yer tutard". Bizim iinse daha
nas"l bir k"ymeti hizdir? Maamfih burada ya hin
bir rzgnn, yahut da hin bir elin itmesiyle zevlmi
bekliyor. stanbul iin, fetlhden bir sene evvel, $ehid
d$en Mahmud elebi ve onun gibi $ehidlerin ta$lan
dursalar, onlann yerine bizim gibi fniler fenyb
206
olsalar, daha iyi olurdu. nk o ta$lar Trk nesille-
rine bizlerden fazla hayat verebilirler.
Tevhid-i Evkr: 17/8/1922 Yahya Kemal
*
+ +
MTREKEDE STANBUL VE
FTH N TOPLARINA KO#ULAN MANDALAR
Mtrekenin ac" ve karanl"k gnlerinde, ngiliz
ve Frans"z ordular"n"n Balkan Cephesi kumandan"
olan Mare$al Fran$e Desperey, 8/#ubat/1919 da s-
tanbula bir ftih gururuyle girmi$, beyaz bir at s-
tnde stikll caddesinden geerken Bizans pileri ve
Tatavla palikaryalar" taraf"ndan iek ya%muruna tu-
tulmu$tu. Bunu gren Sleyman Nazif a%layarak
matbaaya ko$mu$ ve Hdisat gazetesinde yazd"%"
Kara Bir Gn makalesiyle Trk milletinin haysiye-
tiyle oynayan bu hak ve adalet duygusundan yoksun
generale haddini bildirmi$ti.
$te bu general stanbulu gezip grmek iin
Frans"za bilen bir Trk tarihisi ister. htifici Ziya
bey, ii kan a%layarak bu grevi kabul eder ve onu
stanbul srlar"na gtrp $yle der;
Trk Hkam Ftih Sultan Mehmed Han, bu
koskoca duvarlar" insan kudreti ile a$t", gemilerini
karadan yrtt. Halic e indirdi, stanbulu ald". Siz
askersiniz. Savunma ve sald"r" harplerini bilirsiniz.
Hkm kendiniz verin. stanbul onun iindir ki ebe-
diyen bizimdir; stanbul, ya Trkndr, ya da hi
kimsenin de%ildir.
Yine q "zt"rapl" gnlerde, bz" ayd"nlar"m"z mem-
leketin kurtulu$unu, yabanc" bir devletin manda s"
alt"na girmekte gryorlard". 30 A%ustos 1919 tarihli
207
Zamat" gazetesinde Vatan Mefhumu adl" bir ba$-
yaz" kaleme alan YAHYA KEML aynen $yle diyor-
du:
Dn trende zarif bir arkada$la konu$uyor-
duk. Arkada$"m gne$ batarken kararan stanbula
bak"yordu. Ne d$nd%n sordum:
Dedi ki:
Bu $ehre girmek iin FTH'in her topuna
doksan manda ko$mu$tuk, #imdi koca saltanat" bir
mandaya ge%i$ece%iz..
Tarihi Yapan Hikyelerden:
FTH VE MOLLA GRN
Bir gn, Molla Grni, stanbulu alan kocaman
delikanl"y", hl falaka de%ne%iyle korkuttu%u ocuk
sanarak, celllenir ve Ftih'e .riz eder:
Zlim dedi%in Ti"m"rlenk Taftazanl" allme
Sdeddine dnyaiar kadar hrmet ederdi.
Sen bana, bugnlerde zerre kadar riayet etmiyor-
sun. Bu yle bir hkmdara syleniyordu ki, k"l"c"
iki devri ay"rm"$t", Ve stelik te 24 ya$"ndayd". Ve
ona yle bir sz syleniyordu ki, ta$"d"%" $n"na en
byk hsn niyet bile azalt"lamazd". Sen ki, Fatih-
sin, Timurlenk gibi bir zalim kadar bile adam de%il-
sin. '
Ftih bu tecvzn kar$"s"nda hkmdarl"%"n"
de%il, byk zeks"n" kullan"yor ve;
Do%ru sylersin hocam, amma, diyordu; Taf-
tazanl" Sdeddinin eserlerini kopye etmek iin dn-
yan"n drt k$esinden geliyorlard". Sen eserlerini
okutmak iin kendin kopya edip her tarafa gnderi-
208
yorsun. Aran"zda bu fark var. sminden ve haylin-
den Bat" devletlerinin korktu%u bir hkmdar, ken-
disine hcm eden bir kadaskerine iki msavi adam
aras"ndaki $aka ile mukabele ediyordu. Mmal%a ol-
mas"n ama, yaln"z bu hikye bile, be$yz y"l" ortadan
kald"r"r ve FTH yak"ndan gsterir.
Midhat Ceml KUNTAY
Ftihin Zmrtl Sorguru
209
FATH VE UZUN HA#AN
Akkoyunlu hkmdar" Uzun Ha$an, kendisine
rakip grd% Fatih Sultan Mehmetle boy l$mek
ister. $i daha ileri gtrerek Istanbula yollad"%" bir
eli ile $u isteklerde bulunun
1 Vaktiyle kendisine elebi Mehmedin yolla-
d"%" hediyeler devam etmelidir.
2 Fatih, Pontus kral"n" tehditten vazgemeli-'
dir.
Fatihten adeta vergi istemek ve tehdit manas"-
n" ta$"yan bu tekliflere kar$" Hkmdar eliye sordu;
Peki bu dediklerini yapmazsam ne olacak?.
Eli cevaben $yle konu$tu:
Hkmdar"m zerinize yryp, dediklerini
zorla yapt"racak,.
Fatih glerek eliye $yle dedi:
Hkmdar"na syle, hi' buralara kadar zah-
met etmesin. nmzdeki bahara ben kendisinin
zerine gelece%im; o zaman bir gzel de$iriz.
Dedi%ini yapan FATH, ertesi y"l at"%" seferde,
Otlukbeli Sava$"'nda Uzun Hasan'"n tcm" taht"n"
ba$"na geirdi.
210
AVN$ (#air Padi!ah)
ve
#$$RLER$
KNC SULTAN MURD VE #R PAD#AHLAR
Ftih in bahas" II. Murd, 1404 y"l"nda Manisa da
do%mu$, 6 ya$ma kadar orada kalm"$, soj"ra babas"
I. Mehmetle Bursaya oradan da 1413 y"l"nda Edir-
neye gelmi$tir.
17- ya$"nda iken Osmanl" taht"na "kan II. Murd,
adaletli, $efkatli ve sa%lam karakterli bir pdi$ht".
yi bir tahsil grd%nden $uurlu bir Trklk ha-
reketine gnl vermi$, onun emriyle bir ok eserler
Trkeye evrilmi$tir.
Ayn" zamanda yksek kabiliyetli, szne ve aki-
delerine sd"k bir kumandand".
K"nal"zde Ha$an elebiye gre, Osmanl" padi-
$ahlar" iinde ilk $iir syleyen II. Murd t"r.
Tarihimizde Hay"rlar Babas" ve Gzi Hn-
kr olarak an"lan II. Murd, kahramanl"k ve cen-
gverlik ruhunu, hkmdarl"k sanat"n", $iir ve ede-
biyat zevkini o%lu Fatih Sultan Mehmede de a$"la-
m"$t"r.
Murdi mahlas"n" kullanan II. Murd, devrinin
konu$ulan Trkesiyle, sekin bir $air say"lacak de-
recede gzel $iirler yazm"$t"r:
213
Uykuda dn gece can"m gibi cnn grdm
Ten-i efsiirdede kalk"p eser-i can grdm
Leblerin hasta iken a%z"ma ald"m bili h
Ey tabib-i dil can derdime derman grdm
Edrine geri gzeller yeridir ey hem dem
Bursada dahi nice dilber-i fettan grdm
Ngehan kadre erip dn gece ben kapl"cada
Bir gm$ten yap"l" serv-i hiraman grdm
Ey MURD $eh-i devran iken elan seni
Zlfne k"lm"$ esir ol $eh-i haban grdm.
>
+ +
Geri kim haddim de%ldr bseni k"lmak dilek.
Arif olan n bilr zti ne lz"m sylemek..
Murad" gnlmn senden vefd""r
Ki ol cevr ile oktan mpteldur
Kimin kim bir bt- simini vard"r
E%er $h-" cihn ise geddur.
Saki getir getir yine dnk $arb"m"
Sylet dile getir ceng i robab"m"
Sen var iken gerek bana bu zevk- bu sefa
Bir gn gele ki grmeye kimse trb"m".
Ord. Pro. smail Hakta'Uztmar$"l" Sultan II, Mu-
rd" $yle anlat"r:
lim ve $airlerin hmisi idi; zevk sef ila
memleket mdfaas" i$lerini muvazi tutmaya muvaf-
214
fak olmu$, hudutlar"nda beliren tehlike zerine iy$u
n$ sofras"ndan kalkarak ordusunun ba$"nda sefere
gitmeyi bilmi$tir; hdiselerin tetkikinden kendisinin
mlayim, iyi kalbli, dil, cesur, olgun bir hkmdar
oldu%u grlyor.
Edebiyat dnyam"zda $air olarak bilinen di%er
Osmanl" Padi$ahlar"n"n saltanat mddetleriyle kul-
land"klar" mahlaslar (takma adlar) $unlard"r:
II. Murd - (1421-1444 > 1446-1451)
II. Mehmed - (1444-1446 > 1451-1481)
II. Byezid - (1481-1512)
I. Selim - (1512-1520)
II. Sleyman - (1520 1566)
II. Selim - (1566 1574)
III. Murd - (1574 1595)
I. Ahmet -(1603-1617)
IL Osman - (1618-1622)
IV. Murd - (1623-1640)
II. Mustafa - (1695-1703)
III. Mustafa - (1757-1774&
III. Ahmed - (1703-1730)
I. Mahmud - (1730-1754)
III. Selim - (1789-1807)
II. Mahmud - 11808-1839)
V. Mehmed - U909 1918)
Murd, Murd
Avni
Adl
Selimi
Kanun, Muhibbi
Selim, Selimi
Muhammed, Adl
Ahmed, Baht"
Fris, Frisi
Murd, Murdi
kbli
Cihangir
Necip
Sebkati
Selim, lham"
Adl
He$ad
Halk iinde muteber bir nesne yok devlet gibi
Olmaya devlet cihanda bir nefes s"hhat gibi..
beyti, darb " mesel haline gelen Kanun Sultan S-
leyman "n divn" $u dua ile ba$lar:
Zikri Bisrn i ilh i rrahmnrrahim
A$ikre gizliye sensin alm
215
Derdmendim, derdime eyle dev
Ki kamu hastalara sensin hekm..
FTHN #ARL*NDEK
#HNELK
kinci Muradm o%lu on dokuzunu bitirme%e he-
nz k"rk gn kala, taht a "kt"%" zaman, Osmanl" dev-
letinin bir ocuk eline geti%ini gren Karaman o%lu
f"rsattan istifade iin ayaklan"nca, yirmisine yeni
girmi$ gen hkmdar, Karaman zerine ilk seferini
aarak kas"rga h"ziyle yrrken, ordusunun nnde
dalgalanan sancaklardan ba$ka, syledi%i me$hur bir
beyti de bayrak gibi dalgaland"r"yordu-.
Bizimle saltanat lf"n idermi$ ol Karamam
Huda firsat verirse ger, kara yre karam t"l
Karmaktan kar"$t"rmak mnas"na gelen -karam
kelimesini Karaman la tam bir cinas yaparak ayni
zamanda Divan edebiyat"n"n pek ehemmiyet verdi%i
bir sanat hnerinden de k"ymet alan bu beyit ile gen
padi$ah elindeki kalemin de, belindeki k"l" gibi kes-
kin oldu%unu gstermi$ti. .
Yirmi iki ya$"nda stanbulu ald"%" zaman, dillere
destan Ayasofya mabedinin harabili%iyle mparator
saray"n"n peri$anl"%"n" grnce, dudaklar"ndan gayri
ihtiyari: Kayserin kasr"nda rmcek perdedarl"k edip
efrsiybm kalesinde bayku$ nbet mehteri al"yor
mnas"na $u Farsa beyit dklr:
Perdedr m"kned der kasr-i Kayser ankebut
Bm nevbet mlzened der kal a-i Efrsyab
216
kinci Murad"n:
Uykuda dn g"ce can"m gibi cnn grdm
Diye ba$l"yan gazelinden biliyoruz ki, Ftihin
babas", mparatorluk hkmdarlar" iinde ilk $iir
syleyen padi$aht"r, fakat $iirlerini bir araya topla-
y"p ilk Divane vcuda getirerek tam bir $air eh-
resiyle grnen hkmdar"m"z Ftih oldu. Hem F-
tih, yaln"z $iir yazan hkmdarlar iinde de%il, b-
tn Divan $airleri iinde de kendine mahsus bir ihti-
$amla ykselir. O ki, durup dinlenmek bilmiyen ser-
darl"k seferleri ve bitip tkenmez devlet me$galeleri
aras"nda ancak 70 manzumelik ve 44 sayfal"k bir Di-
vane verebildi, fakat kemmiyet bak"m"ndan bu k-
k eser, keyfiyet itibariyle nice hantal divanlardan
daha a%"r basmaktad"r. Torunlar"ndan ha$metli S-
leyman, ihtiyarl"%"nda bir nefeslik sihl"ati, padi$ahl"k-
tan stn grm$t. htiyarl"%" grmiyerek k"rk do-
kuz ya$"nda hayata gzlerini yuman Ftih ise, a$k"
tahttan ve sevgiliyi sultandan yksek gryor o ki
sevgiliye kul oldu, fele%in gne$ine bile nr saacak
kadar gzel olan o sevgili de bilsin ki, ona kul olan
$"k bir cihan padi$ah"d"r. Byle bir sz yle bir h-
kmdardan ba$ka hangi $air syliyebilir?
Bir $he kulum kim kulu sultan-" cihand"r
Mihr-i rhu $ems-i fele%e nr-fe$and"r.
Zaten sevgili denen o sonsuz kudret, yar"m a%"zla
bile herhangi birini kullu%a kabul etti%ini sylerse
bu sz o mazhariyete ereni btn leme sultan etme-
%e yeter:
Yar"m a%"z kime benden dise ol $ai"-" ceml
Sanas"n n" btn leme sultan eyler.
E%er padi$ahl"kla $"kl"ktan birini semek zorun-
217
da kalsa, tercih edece%i a$kt"r. nk ay yzl g-
zellik sultan"na kul almak onun en byk iftihar"
olup dilbere klelik etmek cihan padi$ahl"%"ndan da-
ha stndr. Bu $air cihan sultan" olduysa, bunun
s i m Hraa denen devlet ku$u nun glgesi kendi
zerine d$t%ndendir amma, bu hma denen t"l-
s"ml" $ey de sevgilinin elinden ba$ka bir $ey de%il:
Benim sen $ah-i meh-rye kul olma% iledr fahrim
Ged-yi dilber olmak ye% cihnm pdi$h"ndan (i )
Nola oldu ise Avni cihan sultanlar" hm
Ki d$t stne sye senin destin Hmas"ndan
nsan ba$ka, gnl ba$ka. $te kendinin ba$"nda
ta, alt"nda taht var. Fakat gnl taca, taht'a bakm"-
yor ki. O sadece sevgiliye kul 'kle. Sadece sevgiliye
e%ilip, tahtlara e%ilmeyen gnl: $te as"l ve bamba$-
ka sultan olan odur:
Saltanat t+cine ba! e%mez, kabul itmez serr
Sna bin canile kuldur z%e sultand"r gnl,
Osmanl" memleketi denen koskoca bir lke var-
sa ve o Ftih gibi bir hkmdara teslim edilmi$se bu
mazhariyet onun sevgiliye kul olmas"ndan ileri gelir.
A$kta o payeye ykseldi%i iindir ki, dnyada bu ha$-
mete erdi:
Ol $eh-i hsn cemle n kul oldun Avniy<
Sna olmu$tur msellem milk-i Osman var ise
#iirlerinde Avni mahlas"n" kullanan Ftih teki
$airli%in $ahaneli%i sevgiliyi sultan payesine "karan
(1) Eskiden kafiye zaruretiyle padi*ah yerine pdiga
demek ciz grlrd.
21B
sultam sevgiliye kul, kle etmekle kalmaz. Onun $iir-
lerinde yer yer ha$metli bir hkmdar"n kendini sez-
dirmekte oldu%unu da grrz. Tabi Divan $iiri m-
cerret ve zihn mahiyette oldu%u iin bu grn$ ha-
cimli de%il, silet halindedir. G redifli gazelinde
sevgili iin can. feda etmenin kolayl"%"na kar$" canan"
feda etmenin g oldu%unu syliyecek kadar sevgiliyi
ykseltirken, erkek olanlar"n kad"n evrine taham-
ml edememeleri gibi bu oynak devranda da taham-
ml edilemiyece%ini a"kl"yarak ideal $"km kar$"s"-
na realist erke%i bir heykel misli dikiyor:
$"ka dnya v can terkeylemek sn olur
Lik cnn terkini itmek gelptr cne g
Avniy Zl-i zaman"n mekrine aldanma kim
Kim zennm evrine ekmek gelr merdne g
O ki bendelerine rtbeler verip g%slere hamail
ku$atan bir hkmdard"r, a$kta da rakip denen devi
tepelemek iin att"%" ah oklar"n"n boynuna dal dal
hamailler takar:
Avniy mekr-i rakib-i dyi defetsn deyu
Peyk-i h"r" boynuna takt"m hamayil $ah $h
O ki tomar tomar k%"tlara tu%ras"n" basan bir
hkmdard"r, sevgilinin ka$lar"n" anlatan m"sralar"
da t"pk" tu%ray" and"r"yor:
Zlfnn vasf"nda tmar eylesem e$ nm"
Ka$lar"n vasf"nda olan cmleye tgr d$er
O nas"l yaln"z bir hkmdar de%il, ayni zamanda
nas"l ha$metli bir serdar ise ayni serdarh%" a$k atma
binerek hicran sahralar"m hie indirmek iin de gs-
terir. K"yamete kadar srecek yle bir meydanda o
219
tarz at oynatmay" yle $ahane bir heybetle syliye-
biJmek iin ancak o k"ratta bir $ehsvar olmak ica-
beder-,
llah$-i "$ka virmedi sahr-yi hicran hi z'f
T k"yamet imtidadmca an meydan gerek
Ftih gibi bil' cihangir, ne biim bir rindler mey-
hanesinde bulunabilir? Dnyaya s"%zmyan yle bir
hkmdar"n girebilece%i meyhanenin ii. de dnya
kadar geni$ ve kubbesi sman kadar heybetli olma-
l"d"r. Bunu syleyen beyitte $ahanenin $ahaneli%ini
gryoruz:
Avniy rind i harabat ire av! itmek in
Arsa-i lem an sahn felek eyvan gerek
Hkmdar ve $"k: hkmdar m" a$k" $ahane bir
pyeye ykseltti, yoksa a$k m" hkmdara o $ahane
li%i verdi? Kendine sorarsan bulundu%u mevkie ba-
kanlar bu ykseli$te a$km t"ls"ml" kudretini grmeli-
dirler:
Devlet i "$k"yle pyem br makame rdi kim
#n"m" anlar grenler izz ch"mdan benim
$in do%rusu rind $airle ha$metli hkmdar bir-
birlerinden ayr"lm"yorlar. Ayni $ah"sta birle$en bu
ikisi yerine gre k"yafet de%i$tirir gibi rindlerin mey-
hanesine gitti%i zaman elindeki kadeh deryadil $ai-
rindir, fakat taht"na oturdu%u zaman elindeki kadeh
bir hkmdar heybeti al"r:
Sadr-l meyhanede rindan ile bezm eyleyben
Taht " kvus'a gep i!ret ile cem olal"m,
Ftih nvaniyle mparatorluk taht"nda oturan
ha$metli padi$ah, Avni mahlasiyle $iirler yazan $a-
220
ire, s"ras" gelince, kendi hkmdarl"k vakar"n" d-
$nmesini de "tlatmay" bilir.
O ki, dnyan"n en itibarl" adam"d"r, dilberler u%-
runa onu hakir d$rmemeli:
Yime dilberler gamin ey dil ki zar eyler seni
Ger aziz-i lem isen dhi hr eyler seni.
Sevgili, gzlerinin zalimli%iyle, gnl harabeye
evirdi%i zaman da $air Avni her kad"n gibi inci ve
mcevhere d$kn sevgiliye a"ka anlat"r ki, onu
seven adam inciler ve mcevherlerle dolu denizler
kadar zengin maden oca%"na sahip bir hkmdard"r:
Eyleme gnln, gzn, evrinle, Avn"'nin harab
Drr gevherler verir bu bahr ile kn'"m benim
Hani Haf"z #iraz: #irazl" Trk gzelinin siyah
beni u%runa Semerkand" ve Buharay" ba%"$lar ya?
Ftih de, galiba yan"nda $air Avninin bulunmad"%"
bir andan istifade ederek, bir frenk dilberi u%runa:
=E%er o kfir frenk gzeli gnlmz edecek olursa,
onun siyah beni u%runa stanbul ve Galatay" ba%"$-
lar"m mnas"ndaki Farsa beyitle kendinin bir h-
kmdar oldu%unu a"%a vuruverir:
Eger an gebr-i Efrenc be-dest red dil-i mr
Be-hl-i hindye$ bah$em Citanbul u Kaltr
Fakat $air Avni hkmdara haber veriyor ki, Ga-
lata nas"l Cenevizler zaman"nda Rum Kayserini tam-
mad"ysa, Galatada gzellik sultan" olan frenk dilberi-
nin de stanbul padi$ah"na ram olaca%"n" sanma-
mal":
Avn"y k"lma gman kim sna rm ol nigr
Sen Stanbul $hi sen ol Kaltr $ah"d"r,
221
Murad redifli gazelinin bir beytinde, ok derin
bir i feveoraniyle bir an $airi unutarak, hkmdar"n
kendi, kahramanl"k ve cihangirlikten de yksek bir
sima ile, kmil bir insan halinde kendindeki i b-
ykl%n gsterir: Mademki lm her trl anla$-
mazl"klar" kknden halledip duruyor, dnya, u%run-
da bu kavgalar, bu cnkler neye?
n ecel sulh ittirr, hir niza" kuld"rur
Bes nedr dny iitn b kuuru kavgadan murad
Ftih, cedlcrinden kalan lkeyi bir misli geni$le-
tip devleti nas"l imparatorlu%a ykselttiyse $air Av-
ni de $iiri, i$te byle insanl"k duygular"n"n en st ta-
bakalar"na kadar ykseltmeyi bildi. Evet Ftihin
hkmdarl"%" gibi $air Avninin de bir hkmdar ta-
raf" var.
smail Habip SEVK
FTH N #ARL*
Ftih, ne sadece kumandand", ne sadece siyasi.
Ftih, bilgin ve $airdi de. Mezhep kavgalar"n"n Avru-
pay" birbirine katt"%" bir a%da, stanbul da btn
dinleri yanyana, sulh ve skn, kar$"l"kl" sayg" ve
huzur iinde ya$at"p koruyan odur. Dedi ki - demi$
ki bilginlerinin zihinleri kar"$t"rd"%" slm dnyas"n-
da, ilk akli ilimler niversitesini kuran, yat" ve ye-
mekli te$kilt" ile bu mkemmel niversitenin ilk rek-
trl%n yapan odur, Bile%i ve kafas" kadar hayali,
de i$leyen adam. Kal" ve kalem sahibi&..
T k"yamet imtidad"nca sana meydan gerek&
Bunu Ftihe hayran bir $airimiz Ftih iin sy-
222
lyor sanmay"n. Bunu, Ftih, sevdi%i iin sylyor da
biz kendisi iin hl bu ayarda bir m"sra syliyeme-
dik&
Arz-" hl etmek gedlar Hazret-i sultana g
dersem, hah, mazereti buldun i$te; ne k"sa, ne gzel
de syledin diyeceksiniz. Bunu syliyen de ben de%i-
lim, hi birimiz de%il; kendisi& Bizim halimizi o za-
mandan kestirmi$ de sylyor gibi&
Gerekte sevgilisine sylyor. Bir evvelki m"sra"
daha gzel:
Mr hlin nice arzetsin Sleyman"m sana?
(Ey Peygamber Sleyman gibi derin ve ha$metli
sevgili& Kar"nca sana halini nas"l arz edebilsin? Din-
ler misin? Dinlersen anlar m"s"n, bakal"m&..)
24 ya$"nda gzeller gzeli stanbulu kendine ben-
detmi$ gen ve gzel, byk ve derin adam, neyi is-
ter de, kimi ister de elde edemez? Fakat bilmez olur
mu ki gnl ile geli$ gzeldir, zorla geli$ten ne "kar?
stedi%i gnlsz et de%il, gnl rpertileri iinde k"v-
ran"p yay"lan vcuttur&
Yr cevretmek ile nm- ni$an buldu ise
evri ekmeklik ile biz de msellem olal"m&
(Sevgili, Ftih gibi padi$aha bile cevretmekle, ge-
lip teslim olmamakla, gnlndeki ba$ka sultana ba$
e%mekle $hret buldu ise; biz onu zorla aya%"m"za
getirtmekle de%il, bu ha$metli hlimize ve say"s"z im-
knlar"m"za ra%men onun evrine katlanabilmekle
bykl%mz ve derinli%imizi herkese tasdik etti-
relim&)
Gnlmzn, sabahlara kadar karanl"%a gml
kalmas"na $a$acak ne var? Gecelerin "$"%" gibi p"nl
223
p"r"l gelip gnlmz ayd"nlatacak olan sevgili mey-
danda yok& Etraf"m"z" ayd"nlatan me$alelerin gnl
gzmze aksi vurabilir m hi? Mademki o yryen
serOl gelip ba$ucumda sular gibi ak"p k"vranmad";
vars"n gz ya$lar"m"z onun yerine yzmz stnde
ak"p k"vrans"n& Mademki sevdi%imiz gelip kavu$ma-
n"n mumunu yakmadan, biz firkatin ate$ine yanal"m
da iimiz d"$"m"z ayd"nl"k grsn&
T seher kalsa gnl zulmet iinde ne acep
Yanmad" kar$"ma ol $emi $ebistan bu gece
Gelp ol serv-i revn olmad" yan"mca revan
Gzlerim etti revn ya$lar ile kan bu gece
Vuslat"n !emini n yakmad" ol yr gelp
Firkatin nr"na Avni yine sen yan bu gece&
Behet Kemal a%lar
nci: 18.4.1953
FTH MEHMEDE KEND M1SRALARLE
Yz srer bah$etti%in toprakta dmmm saha
M u t hlin nice arzetsin Sleymmm sana
`Arz" hl etmek gedlar Hazreti Sultana g
A%z"n amaz ol sebebten a$k iyin n"m sana
Cstc idp gezer Glzr" blbl $h $h
Kalbi prhunm gl olsun $h" devrn"m sana
Cmle lem $a$d" k"rkbin kerre ma$allah ile
Sinn slim yirmi drtken bir tek arslamm sana
Vermeli mlki cihan"n tc taht devletin-
Minneti insan islm zre hakan"m sana
224
Srme%e yz py" servi yra olur dest-res
Cmle hayran"n efendim bende hayran"m sana
Gz dikp nergis yola $im$ad durmu$ muntaz"r
Yol k$de goncei garr handan"m sana
T k"yamet imtidd"nca sana meydana gerek
Der lisn" hl ile yurt (sahrn cevln"m sana)
A$k"n"n mmurdr nice harb-bdlar
Minnetinden secde k"lm"$ yn zi$n"m sana
Milletin der (beldei mefthuna gz dikseler
Drr gevherler verr b bahr ile kan"m sana)
Behet Kemal a%lar
FTHN #ARL*
Ftihin ilme, sanata ve limlerle sanatkrlara
nas"l hrmet etti%i, insanl"%a $eref veren bu k"ymet
ve meziyetleri nas"l korudu%u, binbir $ahitle tarihin
kaydetti%i hakikatlerdendir. nk Ftih, ilmi ba$"-
na, saltanat tac" ile beraber ta eden bir sanatkrd".
#airli%i ve elimizde bulunan divan" bunun yksek bir
delilidir.
Ftih, $iirlerinde, Avni mahlas"m kullanm"$t"r.
Divan"m tetkik ederken, onun, ne ince bir ruhu
oldu%unu a"ka gryoruz. Kalkan gibi sert ve dim-
dik g%snn alt"nda en ince hislerin "rp"nd"%" se-
ziliyor.
Vak"a, Ftihin $iirlerinde, devrinin di%er $airle-
rinde oldu%u gibi, bazan Trke kelimelerin uzat"l-
mas" gibi nzalarla da kar$"la$m"yor de%iliz. Fakat
; bunlar, onun sesi ile bize hi kusurlu gelmiyor, bil-
225
kis ayr"ca, bir zevk bile duyuyoruz. Esasen umumiyet
itibariyle btn $iirlerinde sa%lam bir klsik rg
hkimdir ve bu rg 31e i$lenmi$ olan $iirlerdeki sa-
mim ritmin kudreti her $eyin stnde bir haz yarat-
maktad"r.
Ftihin $iirlerini, nce baz" te$bihlerin zerinde
durarak bir bahedeki renk renk iekler gibi dev$i-
rebiliriz.
Sevgiliye hayranl"%"n" bildiren gazellerinde ne
ince hayaller var;
Meened-i hsn zre sen ben hak-i rehde p-ml
Mr hlin nice arz de Sleymanum sana
#em i gr kim meclislinde aglayup ba$dan "kar
Ho$ yanar yak"lur ey $emi $ebistanum sana
Bu ve bunun gibi. Divandaki di%er baz" beyitler
bir as"r sonraki Fuzul'yi haber veriyor. Yaln"z Fu-
zul Ftihin byle beyitlerindeki sesini mutasavv"fane
kullanm"$t"r. Ftih te ise madde kuvveti tasavvuf iz-,
lerine galiptir.
Divan edebiyat"n"n ka$. gz, dudak v.s. hakk"nda
malm olan mazmunlar"m, byk Ftih, bazan ne-,
sade bir gzellikle, taptaze veriyor:
Gttriin ol gonca-lebi kim nice rn olmu$
Bir nihi di kadi serv i dil-r olmu$
#imdi gerek his gerek fikir bak"m"ndan Ftihin
$iirlerini $yle tasnif edebiliriz:
A$k, $"k ve lm , temas". $te bir beyit ki bir.
i%lek denebilir:
Can viricck ak"bet sevda-y" l'lnden senn
Ehl-i diller kaareler giysn tutub matem sana.
226
$"%"n lmne ehl-dillerm matem tutmas" onun
hayatta ekti%i mihnetlerin ok ge bir mkfat" m"-
d"r? Belki yle. Hi de%ilse ldkten sonra an"l"yor.
nk o, bu a$k yolunda btn mrnce bir peri$an
yolcu olmu$tur. Hem yle ki:
Geh cef khi gubarundan rnse k"sveti
Geh bel, vdisini ge$t eylese ur yn olub
Gam beybn"na her gn eylese seyr- sefer
Her gice mihnet-saray-" firkate mihmn olub
Evet, t"pk" Fuzul gibi a$k"n mihnetini zlyor.
Esasen Ftih Divan"nda+ ileride ba$ka $airlere de il-
ham veren m"sralar var. Mesel, Nail-i Kadimin pek
me$hur olan:
Pel-spare rind bed$ kse be-kef
Zekt-" mey verilir bir diyara dek gideriz.
beytinin sesi ve ilham" da Ftih in hemen hemen ayni
$ekildeki bir beytinden al"nm"$t"r.
Sevgiliye ba%l"l"k Ta ve taht" bile bu u%ur-
da feda edebilir:
Virseler mlk-i cihan"n tc- taht- devletin
Avni kyun terk idemez bas"na sultn olub
Cemiyet zerine d$nceler: Ehl-i diller meclisin-
de s"n"f fark" yoktur. En yksek olanla en d$kn
olan e$ittir. Yeter k i onlar"n meclisine eri$esin,
O m l k e - v anun ehline eeri$ ey Avni
Bu devr ehline bakma e%er $ertf- vaz
Fakat bazan bedbinle$ir ve sert syler:
Bu ebnft-yi zamandan k'"me dsen dost-" can" sen
Yak"n bilgi& ki kend cnuna hz"radm d$men
227
En byk devlet, a$kt"r fikri. Ne $ahane itiraf:
Devlet-i a$k le pyt"m bir makama irdi kim
#anum anlar grenler izz- chumdan benflm
Hk-i py-i yr tcum kf"y i dilber mesnedm
Re$k ider Cem$"d- Cem taht-u klahumdan benm
Gazap ve tehdidi. O me$hur beyit, Uzun Ha-
$an iin:
Bizimle saltanat ff"n idermi$ ol Karamam
Hda firsat virr ise kara yrn karam n
Taassuptan uzak d$n$.: Ftih in bu cephesi
de ok manal"d"r. Bir beytinde sevgili ilhla$"yor;
K.be hakk" Avni b$ i%mez namaza yz yumaz
Ka$lar"m mihrab"na secde k"lan" yeeter bana
Ya gu beyitleri. Sevgilinin yolunda dinleri bir-
le$tiriyor:
Kevseri anmaz ol id%i mey-i nb" ien
Mescide varmaz o vard"%" kilisy" gren
Bir frengi dilber old"%m bilrdi Avniy.
Bol v-boynunda znnar elpy" gren
Baz an da mrai sofulara at"yor: hem de nas"l&
Ne denl"" zhd- riya haletini gstersen
Tasavvur eyleme sofi ki eyleyeni tasdik
Nkte mefhumlar": Bunlara da bir iki misl:
ok varub geld%time kuyuna diidr demi$
Avni $"k de%il se bradan yne geer
B%a servini hirmn etse ol ruhsr-" gl
Na'ra-i blblle giil$en sahn"na gavga d$er
228
Cmle ehl-i lemim mmuresin arz etseler
Ehl-i fakrun hissesine mlk-i isti%na d$er
Hele $u:
Avniy k"lma gman kim sna rm ol nigr
Sen S"tanbul $l"" isen al Kalata $ah"d"r
Ftihin $iirlerinde daha pek ok incelikler var.
Hepsinde derin ve hisli ruhunun a%lay"$lar"n" duyu-
yoruz. Fakat gzelli%in ve iyili%in meftunu olan b-
yk Hakan, bir gn gelip bu k"ymetlerin fena bula-
ca%"na iin iin dertlenmekten de kendini alam"yor.
Bu bak"mdan $u beyti, btn bir hznn ifadesidir.
Kaleler ve lkeler fetheden byk insan"n $iirinde
bu mell her $airinkinden daha ili bir mna almak-
tad"r:
Ya gnlmn harabesin ey bni-i cef
Bir gn ola haraba vara krkr-" hsn
Nur iinde yats"n.
Vatan: 29/5/1953 Falit Fahri Ozansoy
229
(AVN) FTH N #RLER
Esasl" kltr ve sanat kabiliyetiyle Ftih AV-
N mahls"yle gzel $iirler yazan kuvvetli bir $air-
dir.
14 gazeli (Divn " Avni) adiyle 1904 y"l"nda Ber-
linde bas"lm"$, aynca Trk harfleriyle de (Ftih Di-
van") defa yay"nlanm"$t"r.
Yazma divan"n"n tek nshas", Ali Emri efendi-
nin vakfetti%i (Millet Ktphanesi) nde yazmalar k"s-
m"nda (Divanlar No: 105) alarak kay"tl" bulunmak-
tad"r.
Yzn meh-i iyd ser-i zlfn #eb-i Esr
Gamzen Yed-i Ms leb-i laln Dem-i s
Bu hsn i hudy" ki Hud sana virpdr
Mni-i cih"i yazmad" tasvrne hemt
Alnun kamerine yzn ayma m$abih
Bunca gz ile grmedi bu arh-" muall
#ol cm k n$ eylemi$em bezm-i gamunda
Bir sde habb"dur anun gnbed-i hazr
Avn seni medh eyledi n tarz-" gazelde
Matla didi yzne v a%z"na muamma
230
2
A%lasa derd-i dernum e$m-i girym"m sana
$kr olurd" gal"b rz-" pinhnum sana
Mesned-i hsn zre sen ben hk-i relide pyml
Mr hlin ni arz ile Sleymn'um sana
#emi gr kim meclislinde a%layup ba$dan "kar
Ho$ yanar yak"lur iy $em-i $ebistm"m sana
Subh gibi sd"k oldu%um reh-i "$kunda ben
Gn gibi r$en durur iy mh-" tbnum sana
Dn rakb"in evrini men eyledn ben hastadan
Eyledi te s"r gy h u efgam"m sana
Zahm-" hicran $erhi n mmkin degldr dstum
Sine kinden haber virsn girbnum sana
Eyleme gnn gzin cevr ile Avninn harb
Drr gevherler virr bu bahr ile knum sana
3
Bir gne$ yzl melek grdm ki lem mh"dur
Ol kar snbller $"klarinun h"dur
Karalar geymi$ meh- tabn gibi ol serv i nz
Mlk-i efrengn me%er kim hsn iinde $h"dur
Ukde znnrma her kimse kim Ql ba%lamaz
Ehl-i man olmaz ol '$"klarun gm-rh"dur
Gamzesi ldrd%ne lebleri canlar virr
Vr ise ol rh-bah$n din-i Is rh"dur
Avniy k"lma gman kim sna rm ola nigr
Sen Sitanbul $h"sun ol (dal Kalt $h"dur
4
Pr old" hayl-i hsnn ile yine bu cihn
Hsnn $ehine kurd" s acun m$k syebn
231
Hsnn ki mesken eyledi haddn $eririni
Sund" ka$un revn ana m$kin iki kemn
Hecrn eli yakam" elinden komaz ne tan
Pr-hn olursa her giye dmn-" smn
y Ya""f-i zamne nie cn hals idem
Gamzen ki katlme tok"nur tig ile sinn
Bir zerre mihr grmedm ol mhdan veli
E$km sltre eyledm hum" kehke$n
Drr-i visl-i dilbere irmek midine
Gzm ya$" olursa nola bahr-i bi-kern
Gam-hnene getrimeyesin ol dilberi
Avn ne denl eyler isen hkmni revn
5
Ba%lamaz Firdevse gnlini Kalty" gren
Servi anmaz anda ol serv- dil-ryi gren
Bir fireng $"vel sy" grdm anda kim
Lebleri dirisidr dir di sy" gren
Akl fehmin dn imn"n nice zabt eylesn
Kfir ur hey miisemmanlar o tersay gren
Kevser anmaz ol id%i mey-" nbi ien
Mescide varmaz o vardugi kilisyi gren
Bir firengi kfir ld%n bilrdi Avniy
Belde znnrn" boynunda elipyi gren
6
Her kaan seyr ide bga ol gl-i rn gelr
Na re-i blblle bgun ba$"na gavga gelr
Sey"'-i glzr eylese serv-i revnlarla nigr
Rs bu kaddi anun cmleden al gelr
Fitnesiyle gzlernn gnlme gavga d$er
Zlf-" anber brun ile ba$uma sevd gelr
232
Gz dikp nergis yola $im$d turm"$ muntaz"r
Seyr-i b%a gyiy ol gzleri $ehl gelr
te$-i gam yakmasa tan m" vcdum $ehrini
Gzlermden gnlm stine iki derya gelr
Bu melhat bu letafet kim nigr sende var
Her nie kil varursa kuyuna $eyd gelr
Lal-i cn bah$iyla u$$ka kitb itse nigr
Mrdeler zre sanasun hazret-i s gelr
La'li nb" yd"na hn-i ci%er n$ eylemek
Kime d$vr ise iy Avn bana helv gelr
__ 7 __
Yine mestne geln azm i harabat idelm
H"dmet i pir-i mugan ile mbht idelm
Hum-i meyden gtr lemi seyrn idelm
Tr-" a$ka "kalum yine mnct idelm
Zhid-i hu$k kabul eyleyben zrmz
El virrse bir aya% ile mkafat idelm
Tan idb hlet-i bezme e%er inkr ide
Bde-v benk $uhudu ile isbt idelm
Hsn-i yr yine i dilde grnmezse e%er
(AVN y) bde-i nb" ana mirt idelm
_ 8
Bezm-i vasla irelm gl gibi hurrem olalum
Rezm i gamda nice bir nleye hemdem olalum
Sadr-" meyhanede rindn ile bezm eyleyben
Taht-" Kvsa geb i$ret ile Cem olalum
Halvetime bizi n-mahrem ider zahidi gr
Duhter-i rezle varub biz dahi mahrem olalum
Yr cevr etmek ile nm-u ni$n bulduysa
Cevr ekmeklk ile biz de msellem olalum
233
Uyma i%vsma ol div-i rakibim (AVN)
Ol peri yzyle meyi eyleyb dem olalum
~ 9
Bilmezem ne didi ol dilbere aygr yine
K"ld" bnyd-" cef ol bt-i ayyr yine
Grdm ol dilberi kymda ider seyr didm
Ziynet olm"$ gl ile g$c-i gl-zr yine
#ehr iinde revn old" revn ben de didm
Fitne ile pr olur ge v bzr yine
Tarf-" burk gtrp arz-ceml eylerse
#ehri nr ide gibi te$ i ruhsr yine
Gamzesi tigma tkt getrimez kimse
Nakd-i cn virmek ile Avni hardr yine
10
Gnl gam"m nice safham" beyne yazan"
Kalemden od "kuben korkarum ki yne yazam
Yznle zlfn giceyle gne nisbet idb
Ka$unla kirpi%imi tr ile kemane yazam
Gzn ki kasd ide kan dkme%e okuyam cm
Mje"" ki sineleri k ide sinne yazam
Siri$k seylini deryalara idem teslim
Gne$ yzn gam"m levh i smne yazam
Cefm dzaha te$bih eylemi$ (AVN)
Boyunla ruhlar"m sidre-v cinne yazam
11
Saun sevdas"n itmekde g-nl bir bya knidr
Benm haht-" siyhumda rakb ana da mni dr
Melekden hrdan sebkat ider dildr hsniyle
Degldr b (u) gil asl" hemn sur" -" Snidr
234
Benm "$kum senn hsnn beyn"n k"lsa rviler
Ne denl vasf iderlerse kemh cmle vkidr
Nie mahfl tutam esrr-" "$k" mekr hileyle
Tutupdur i$tihn halk iinde hayli $yi dr
Bu gn mlk hazyin her ne cem iyyet M cemitdn
Mey mahbba $arf olmazsa Avn cmle zyidr
12 -
Bana evri firvndur nigrun
Nitekim gl firak"ndan hezrun
Gnl ol bl-vefya sabr u "$kun.
A yn eyle ne kim var yo% u varun
Gnl bir dem figandan olma hil
Egeri nleye yok iktidrun
Gnl feryd"na rahm itmez ol yr
Ana benzer ki ho$dur h U z<run
Gnl almakda k ey pkdr ol zlf
Grme elde tururken $ikrun
Sen oldu%un (yire) u%ramaz ol yr
Ne n e f i yol ba$"nda intizr"m
Grr kim bi-zer mflis geds"n
Sana Avni nie yr ola yrun
_ 13
mr ged%i k"ymet kopdu%u olur lyn
un h"rmn seyr "db ol kamet-" bl geer
Bir harret var dern-" dilde zahm-" ti%ine
Gamzesi ti%i iri$ince benim yna geer
Cna hecrn haneri ged%i yetmez iniydi kim
Gamze trinl atars"n ol dahi cna geer
(AVN) yzne gl- glzn nice benzede
Vakt-i gl bir aya varmaz ey gl-i rn geer
235
14
Her zamn $"klara varmakdrr cnna g
Arz-" hl etmek gedlar hazreti sultna g
$inlar gzlerim ya$"n grben havf ider
Bi-muhb slik olmak Kulzm- ummana g
$"k a dnya^v can terk eylemek sn olur
TJk cnn terkini etmek gelbdr cna g
Gzlerme cevr kasd etse rakibi gsterr
Zulm mutd" de%ildr pes gelr nsana g
(AVNyJ Zl-i zamnun "nekrine aldanma kim
Kim zennun. evrini ekmek gelr merdna g
15
Grsek ol gonca lebi k-i giribn iderz
Gl yzn yd"na blbl gibi efgan. iderz
Hasta dil kapuna varsa n ola tmr ister
Yine bu derde anun derdine dermn iderz
M"rn iy hsn-i bedi u leb-i la'Ii $rn
H"ssa-i Hamza gibi leme destn iderz
Kamettin $evki alem-ve$ ne kadar olsa ayn
Dilde rz-" dehenn s"rr"n" plnhn iderz
Avniy geri lm dnyede m$kil i$dr
Gamze-i dilber ile biz an" sn iderz
16
Gzlerm tak-i der-i dildr ile pr-nr imi$
Ht"rum zahm-" firak-" yr ile mesrur imi$
Hne-i dil kim harb olm"$ sanurdum ben an"
Ol cef mimnnun tarhi ile ma'mr imi$
N ola ser-gerdn olursa zerre-ve$ ftdeler
Gn gibi ol meh-likanun $hreti me$hur imi$
233
Kesret-i meyden sud irp namaza "kmad"
Zhid-i hod-bn bu zriyle me%er mazr imi$
Her zamn ruhsrma kil olur zlf-i siyah
Avniye gstermeyen gn ol $eb-i deycr imi$
17
Kime yr olam cihn iinde yrum var iken
Kime kul olam o $h-" tcdrum var iken
Hr has ne$v nem bulur bahr irince h
Ben hzan-" hecre d$dm nev-bahrum var iken
Blbl gl i$i nz ile niyaz ill benm
Hs"lum d%-" cefdur lle-zrum var iken
Intisbum hizmetm b-ragbet old" ak"bet
Hr zr oldum az"z km-krum var iken
Le$ker-i gam $h-" "$ka nie bulsun destres
Avniy meyhane gibi bir hisrum var iken .
18
Gr ol trk-i H"t y" n$ k"lm"$ cm-" sahby"
Salar dil milketine trktaz-" kati yegmy"
Ruhi nzklk ile yile virmi$ gller evrkm
Kadi pklk ile hke salar serv-i ra'ny"
Lebinden bse menine ekerken gamzesi haner
Kaan mmkin durur dilden girmek bu temenny"
Bahr-" r"z-" dilberde tze gller a"lm"$
derse n ola blbl gibi $"klar tema$ay"
Aceb mi mugbeenn lal-i cn-bah$ine cn .virsem
Ki bu deyr-i khenden ta$ra salm"$dur Meshy"
Hrbat ehlinn yan"nda n bir cr'aya de%mez
Yiridr te$e salsam libs-" zhd takvy"
Nie pinhn idem kim te$-i "$k u mey-i r$en
K"lur izhr k-" sineden her s"rr-" ahfy"
237
"kar cm-" Cemi Avni haznenden tem$ k"l
Eger bilmek murad"msa kemh kr-" dnyy"
19
Gnlmn la lne cn virmek olupdur hevesi
Hk-i pyun durur ancak gzmn mltemesi
Murg-" ruhun ki hevn ire uar olm"$d""r
Dide pervz-gehi sine m$ebbek kafesi
Sine k gzi nemnk ider nle v zr
K"lsa tesr aceb olmaya nyun nefesi
Maceram" diyemez ya$um i$igme varup
Kirpigmdr var ise u$bu yolun hr hasi
Her ki$i cm gibi sevdigin sen sanemi
Sana cnum d ise Avni ne hat cn-" kesi
20
Kasd-" cnum eyleypdr yine hicran var ise
Hey mselmnlar demidr bana derman var ise
Yine sevdyi gnl hayli per$ndur bu gn
Snblinl ta%"dupdur ol peri$an var ise
ld%m bilp mahalln itleri feryd idp
Beni a%lar cem olup bir yire yrn var ise
Sen dr-i meknn firak"nda gzm ya$"n grp
Bana taklid idp a%lar ebr i nisn var ise
Yzne $"k olana mnkir imi$ dstum
Zhidn gnnde yokdur nr-" mn var ise
Ol $eh-i hsn cemle n kul aldun Avniy
Sana olm"$dur msellem mlk-i Osman var ise
21
Vef grmedin lrsem eger ben gl -izan"mdan
r$e dem-be-dem by-i vef hk-" mezrumdan
238
E%er blbl gibi her nie feryd figan itsem
Nasbm hr-i mihnetd"ir benm ol gl-zrumdan
Piyde hk-i pay"na nie ferzneler ruh kor
B"" hki py-ml itmek umaram $eh-suvrumdan
Tola$dum zlf-i yra iltemedm ba$a sevdas"n
Hem an yz karal"%" hs"l old" rzgrumdan
Kenrum drr-i maksd ile prdr Avniy n kim
Gzm ya$" akar dery gibi her dem kenrumdan
22
Tolsa lem tan degl dd- siyhumdan benm
Mihr grmen zerrece gn yzl mhumdan benm
Nie pjnhr" eyleyem ol dilbere $"kl"%um
Prdurur dvn $chriin h u cl"umda"" benm
Devlet-i "$k"yle pyem bir makama irdi kim
#num" anlar grenler izz chumdan benm
Hk-i py i yr tcum kuy-" dilber mesnedim
Re$g ider Cem$d Cem taht klhl"mdan benm
Hayl i "$k" $h-rh-" gamda k"lsam germ-rev
e$ni i encm khl ider gerd-i s"phumdan benm
Avniy bir hle irdm derd-i hecr-i yr ile
bret alur nieler hl-i tebhumdan benm
23
Gl yzn $avk"yla kim tolm"$ durur hunn gnl
Bir akar sudur kim stinde revndur berk-i gl
Dir grenler devr-i hsnnde ne yara$m"$ senn
Gzlern mesti ninde iki tze deste gl
Devr-i hsnnde lebndr yzne revnak olan
Hlet-efzdur bel dilber yzinde tb-" ml
Saltanat tcma ba$ e%mez kabl itmez $erir
Sana bin cn ile kuldur zge suJtndur gnl
239
Avn bir sayd-" zaifndr bu gn lemde kim
Muhkem it zencr-i zlfnden anun boymna gull
24
B%da gl ruhlarundur verd-i hamrdan murd
Kametndr rst" serv-i dil-rdan murd
I$k derdidr cihanda $"ka maksd olan
Vasl " dilberdr hemin bu dr-" dnydan murd
Dd-" ahumdur felekde ebr-i brndan garaz
E$k-i e$mmdr i$ignde sreyydan murd
n ecel sulh itdrr h"r niz" kaldurur
Pes nedr dny in bu kun gavgadan murd
Beyti bozars"n rakibi anma $i'rnde sak"n
Avn dilber vasf"dur n $ir in$dan murd
25
old" lalne te$bih can-fez-y" $arb
Dile ziyde olur dem-be-dem hev-y" $arb
Bahr old" v gller a"ld" iy sk
Kadeh gtr ki bu fasl eyler iktiz-y" $arb
Yeter erg bana $ema iht"ycum yok
Frg-" mh-" ruh-" vk v saf-y" $arb
Ba$umda gerd i mezellet elmde khne sifl
Kan" benm gibi devr ire bir ged-y" $arb
Ba$umda gerd-i mezellet elmde khne sifl
Kam benm gibi devr ire bir ged-y" $arb
Gice yol zre yatup mest nakdi aldurdun
Ne kald" Avn elnde.k ola bah-y" $arb
26
Kametin yd itmez ana kim leb-i cnn gerek
Sak"nur lbd hevdan her kime kim cn gerek
240
E$k deryas"n" saldum virmedi teskin ana
Sine tbi define ol bgn peykn gerek
Rah$" "$ka virmedi sahra y" hicran h zaf
T k"ymet imtidd"nca ana meydn gerek
Ol per "$k"n dimezven gnlme dvnedr
D$meninden rz" lbd ki$inn pinhn gerek
Avniy rindn harbt ire ay$ itmek in
Arsa-" lem ana sahn felek eyvn gerek
27
Sineden ben kim ekem h figan-" derd-nk
Yaralar kan a%layup ol dem iderler sne k
#erbet-i la'ln sunup agyra ldrdn beni
Gayra cn viren acebdr kim beni, eyler helk
Her ne denl zlfnn $ehbz" canlar say d ider
Ol hevda cn ku$" pervz ider b-vehm bk
Srme%e yz py-i yra bulur dest-res
Kang" $"k kim su gibi me$rebini ide pk
Sineye gelsn hayl-" yr dirsen Avniy
Zahma merhem gibidr ger eyler isem sne k
D*ER #RLERNDEN SEMELER
NTZR
Tan m"dur etse gnl nle-v efgan bu gice
Gelmedi meclise ol dilber-i fettn bu gice
Ne cep a%lar ise blbl-i cn nki gelb
Glb e%lenmedi ol vechi glistan bu gice
Vuslat" $emini n yakmad" ol yr gelb
Firkati nr"na Avni yine sen yan bu gece
241
A#K PAD#AHLIK BLMEZ
Zlfnn zencirine bend eyledi $h"m beni
Kullu%undan etmesn zd Allah"m beni
Cevr-i dilber, tan-" d$men, sz-i firkat, za'f " dil
Drl drl derd in halk etmi$ Allah"m beni
#ARABDA TESELL
rem ba%"ndan- Nemrud odundan srme efsne
Getr ol cm-" ate$-rengi kim lem olur gl$en
KKLL GZEL
Dili blbl k"lubdur ar"z"n stndeki gller
Beni sevda ile ba$ dan "karm"$t"r o kkller
Sab akd-i ser-i zlfn halletmekde cizdir
Beli her ki$iye sn de%ildir hall i m$killer
SEVGL TERKEDLMEZ
$"ka dnya-v can terk eylemek sn olur
Lk cnn terkini etmek gelldr cna g
ZLF VE KA#
Zlfnn vasf"nda tmr eylesem e$ r"m",
Ka$lar"n vasf"nda olan cmleye tu%ra d$er
KABR TA#I
Cnn sahras" iinde felekde b$"ma ya%an
Cef ta$lar"m cem eyledim seng-i mezr etdim.
------ 0O0-
242
FTH DEVR KRONOLOJS
(30 Y"la S"%an Byk $ler)
1451 Ftih Sultan Mehmed in clsu.
1451 Bizans imparatoru, Mora Despotu, S"rp Kra-
l", Eflk Voyvodas", Midilli Prensi, Sak"zdaki
Ceneviz kolonisi, Galata Cenevizlileri, Gagu-
za Cumhuriyeti ve Karaman O%ullan tara-
f"ndan cls tebrikleri ile sulh muahedesinin
yenilenmesi.
1452 1453 - Rumelihisan mn yap"lmas".
1453 stanbulun muhasaras" ve zapt".
1453 Mora Despotunun pdi$ha ubdiyet arzede-
rek tbiiyet vergisini on bin dka alt"n"na "-
karmas", S"rp kral"n"n arz" ubdiyeti ve se-
nelik 12 bin dka alt"n" tbiiyet vergisi taah-
hd. Sak"zdaki Cenevizlilerin, Limnideki
Cenevizlilerin, Trabzon Rum imparatorunun
arz" ubudiyetleri ve tbiiyet vergisi taahhd-
Ieri, Ragusa Cumhuriyetinin arzu ubdiyeti.
Silivri, mroz, Limni ve Ta$zun fethi.
1454 stanbulda Beyaz"ttaki eski saray yap"s"n"n
tamamlanmas". Arnavutlukta Berat $ehri ve
havalisinin zapt". S"rbistan seferi, Semendire-
nin fethi, S"rp kral"n"n sulh istemesi.
243
1456 Enez, Ceneviz Dk al"%"n"n ilhk", Belgrat mu-
hasaras".
1458 Mora seferi, S"rbistan ftuht", talyan d-
kal"%"n"n ilhak". Yedikulenin geni$letilmesi,
1459 Eyp cmii ve trbesinin in$s", byk din
bilgini Ak$emseddin in lm. Semen diren in
fethi, S"rbistarun bir vilyet olarak ilhak".
1460 Eflk voyvodas" Vlade kar$" harp, Tarihimiz-
de (Kaz"kl" Voyvoda) denilen bu adam"n ken-
di adamlar" taraf"ndan ba$" kesilerek getiril-
mek suretiyle tenkili.
1461 Arnavutlukta si skender beyle mtreke,
Moran"n ilhk", Amasranm, Giresunun, Sam-
sunun, fethi. . .
1462 Komnenos hanedan" elinden Trabzon Rum
imparatorlu%unun fethi ve ilhk", Sinobun.
fethi, andaro%lu Beyli%inin ilhk", Midillinin
fethi, anakkale Bo%az" kalelerinin in$as".
1463 Ftih cmil ve klliyesinin temelinin at"lma-
s", Bosnanun fethi, Hersekin Trk tbiiyetini
kabul, Venedik harbinin ba$lamas" Q16 y"l
srm$tr.)
1466 Kreya (Akahisar) mstesna Arnavutlu%un
fethi.
1467 Anadoluda Konya ve Larendenin ilhk", Ar-
navutlukta Kreya muhasaras", skender be-
yin lm.
1409 . Yunanda Venedikliler elinden Atina ile E%ri-
boz adas"n"n fethi, Anadoluda Ermenak, Ak-
saray ve elin ilhk".
1471 Ftih cmiinin tamamlanmas", Anadoluda
Alanyamn ilhk".
1472 Anadoluda Silifke ve havlisinin ilhk", s-
tanbulda inili k$kn yap"lmas".
244
3473 AkJfoy"iHu hkmdar" Uzun Ha$an beye kar-
$" Otlukbeli zaferi, Akkoyunlu devletinin kal-
d"r"lmas".
1474 K"r"mda Kefe kalesinin fethi, Benli Giray
Hn"n Osmanl" devletine tbi bir hkmdar
olarak K"r"m Hanl"%" taht"na oturtulmas",
Sadrzam Mahmud Pa$an"n idam".
1475 Bo%dan seferi
1476 Belgrad seferi ve muhasaras".
1477 Arnavutlukta Kroya (Akahisarn"n fethi ve
Arnavutluk ilhak"n"n tamamlanmas".
1478 Venedikle sulh, Trk ftuhat"n" tasdik eden
Venedik 10Q.000 duka altm harp tazminat"
dedi. Toprak" saray"n"n kara srunun in$as".
1479 Grcistan seferi, Turul, Kuban, Anapa kale-
lerinin fethi. Ayamavra, Zante ve Kefalonya
adalannm fethi.
1480 Hersek Dukal"%"n"n ilhak", Gedik Ahmet Pa-
$an"n talya seferi ve Otrantonun zapt" ve Ro-
dos muhsaras".
3 May"s 1481 Byk Hkmdar Ftih Sultan Meh-
medin lm.
50 YILDA 50 ESER
1915 y"l"nda (Dramada -Yunanistanda) do%an Hilmi Y-
ceba$, orta%renim grm$, %retmenlik ve memurluk yapm"$-
t"r. Osmanl"ca y" iyi okur, yazar, Evli olup iki o%lu yksek
mhendistir. On bin clldllk zel kitapl"%" vard"r.
lk $iir ve nesirleri 1931 y"lmdB (Resimli gark) ve (Mu-
hit) dergilerinde yay"nlanm"$, 1982 y"l"nda gazetecili%e , ba$la-
yarak Ls'.anbul gazetelerinin ve Anadolu Ajans"n"n. Tekirda%
muhabirli%ini yapm"$, Tekirda% gazetesinin yaz" i$lerini ynet-
mi$tir. 1943 y"l"nda stanbul a yerle$en Hilmi Yceba$, srekli
gazetecili%i dolay"s"yle 1908 y"l"nda Bas"n $eref kart" alm"$t"r.
50 y"ldan beri bas"nla, sanat ve edebiyatla ili$kisini srd-
ren Hilmi Yceba$m milli kltrmze yararl" ve edebiyat
bilgilerimizi Mtnle.yen (45) eseri yay"nlanm"$, alt"s" da ga-
zetelerde tefrika edilmi$tir. Bas"lmak zere olan e eseri daha
vard"r.
+
* *
HLM YCEBA#'IN BASILMI# ESERLER
1. Trakya Kylerinde: 1935
2. Nam"k Kemal ve Vatan Sevgisi: 1937
3. Tekirda%h #airler: 1939
4. Gaz" Osman Pa$a ve Plevne: 1943
5. Mithat Pa$a: 1944
6. 105. Do%um Y"l"nda Nam"k Kemal: 1946
7. Mehmet Fmin Yurdakul: 1948
8. Btn Cepheleriyle R"za Tevfik: 1950
9. Btn Cepheleriyle Cemal Nadir: 1050
10. Partiler Albm; 1954
11. Cemal Nadir ve AMCABEY: 1955
12. Sleyman Nazif ten Ht"ralar: 1957
13. Btn Cepheleriyle Re$at Nuri: 1957
14. Btn Cepheleriyle Ercment Ekrem: 1957
15. Ahmet Rasim: A$klar" - Ht"ralar": 1957
16. Btn Cepheleriyle Ahmet H$im: 1958
Bu eseri haz"rlayan" HLM YCEBA#
17. Btn Cepheleriyle Mehmet Akif: 1958
18. #air E$ref - #iirleri - Nkteleri: 1958
19. Trk Mizah"lar" (#airler ve Nktedanlar): 1958
20. Btn Cepheleriyle Nam"k Kemal; 1959
21. Btn Cepheleriyle Tevfik Fikret: 1959
22. Karikatr stadlanm"Z: Cem ve Ramiz: 1959
23. Edebiyat"m"zda Mevlna: 1959
24. mer Hayyam - Felsefe ve Rubaileri; 1960
25. #air Padi$ahlar: 1960
26. mer Seyfettin - Hikyeleri ve #iirleri: 1960
27. Yedi #irden Ht"ralar: 1960
28. Hseyin Cahit-Hayat" ve Ht"ralar": 1960
29. Edebiyat"m"zda Atatrk: 1960
30. Neyzen Tevfik - Hayat" ve #iirleri: 1961
31. Hiciv Edebiyat" Antolojisi: 1961
32. Btn Cepheleriyle Yahya Kemal (4, Bas"l"$): 1962
33. Btn Cepheleriyle Sait Faik: 1964
34. Btn Cepheleriyle Halide Edip: 1964
35. Btn Cepheleriyle Hseyin Rahmi; 1964
36. Nz"m Hikmet Trk Bas"n"nda: 1967
37. Filozof R"za Tevfik: Hayat"-Ht"ralan-#iirleri: 1968
38. Uhmay: Hayat"-Ht"ralan-Eserleri: 1969
39. Atatrkn Nkteleri-F"kralan-Ht"ralan: 1973
40. Faruk Nafiz: Hayat"-Ht"ralan-#iirleri: 1974
41. Neyzen Tevfik: Hayat"-Ht"ralan-#iirleri: 1976
42. Hiciv ve Mizah Edebiyat" Antolojisi: 1976
43. #air E$ref: Btn #iirleri ve 80 Y"ll"k Ht"ralar":
1978.
44. Yahya Kemal (Btn Cepheleriyle). Hayat"-Ht"-
ralan-#iirleri-#airin A$klar";, 1979
45. FATH SULTAN MEHMET v
Kltr Dnyas" - Menk"beleri - #iirleri: 1981
JTtLM YCEBA#"n ktTphneni2" zenginle$tirecek ve
Dededen Toruna miras kalacak olan eserlerinden:
NEYZEN TEVF$K
HAYATI HTIRALARI
"RLER
Yeniden gzden, geirilmi$ d. bask" kt. Bu eserde byk
hiciv stad" NEYDEN, btn ynleriyle, tatl" ve ac" ht"rala-
r"yle sizinle beraber alacak.. Hayata bir ba$ka a"dan bakmak
iin bu kitaba okuyunuz. 250 TL.
FLOZOF RIZA TEVFK
VE
SERB-I MRMDEN SEMELER..
Btn Cepheleriyle: YAHYA KEML
HT1K AL AHI-#tRLERt-A#KLARI
#AR E#REF BTN #RLERl
VE
80 YILLIK HTIRALARI
HCV VE MZAH EDEBYATI ANTOLOJS
FARUK NAFZ: HAYAT1-HTIR AI AR1-#RLER
Bu eserlerde nl edebiyat stdlar"m"z"n ya$am ykle-
rini, an"lanm, seme grlerini, hicivlerini, f"kra ve nkteleri-
ni, a$klar"n", $airlere yaz"lan nazireleri, mersiyeleri, tahmisleri
ilgiyle okuyacaks"n"z.
Her kitap 200 lirad"r.
_ Genel Dasitim:
Dergh Kitap"l"k A.#. Ankara cad, 85
Sirkeci - tstanbul
Tel: 22 84 77
Fatih Sultan Mehmet in hayat"n", dehas"n", $iirleri
ve menk"belerini konu alan bu eser, yirmiden fazla
ili"n ve fikir adam"n"n gr$lerini ta$"maktad"r. Onu
500. lm y"ldnmnde bir kere daha anarken, her
seviyedeki %renci ve okuyucunun bu eserle, bu b-
yk insan" daha yak"ndan tan"yaca%"na inan"yoruz.
FATI