Manual mbi I dentitetin

dhe I deologjin e
Partive Politike

















Instituti Demokratik Amerikan pr shtjet
Ndrkombtare
Washington, D.C.
Mars 2008

Instituti Demokratik Amerikan pr shtjet Ndrkombtare (NDI) sht nj organizat jo-
fitimprurse q punon pr prforcimin dhe prhapjen e demokracis n mbar botn. Me ekspert
vullnetar nga e gjith bota, NDI ofron asistenc praktike pr lider n shoqrin civile dhe n partit
politike duke promovuar vlerat, praktikat dhe institucionet demokratike. NDI punon n do rajon t
bots pr t ndrtuar organizata politike dhe civile, pr t siguruar zgjedhjet dhe pr t nxitur
pjesmarrjen qytetare, transparencn dhe prgjegjshmrin n qeveri.

Copyright National Democratic Institute for International Affairs (NDI)2008. T gjitha t
drejtat e rezervuara. Pjest e ktij punimi mund t prdoren ose t prkthehen pr qllime jo
fitimprurse, ku NDI t njihet si burim i materialit dhe ti drgohen kopje t prkthimit.















FALENDERIME





NDI e hartoi kt manual me mbshtetjen financiare t Ndihms Amerikane pr Demokraci
(NED) sipas kushteve t Grantit Baz t NED 2007-329 LL. Opinionet e shprehura n kt
manual jan t autorve dhe nuk reflektojn kndvshtrimet e NED.

Ky manual mbi identitetin e partive politike u hartua prmes nj studimi, krkimi dhe pune n grup
nga antart e ekipit t Iniciativs t Partive Politike Rajonale, pjes e programit t NDI n Evropn
Qendrore dhe Lindore dhe nga ekipi i NDI-s q punon me Partit Politike, prfshir ktu punn e
Ana Radicevic, Oficere Programi CEE; Katharine Aha, CEE Asistente Projekti; Meredith Katz,
Asistente Programi t Partive Politike; dhe Natalie Hill, Asistente Programi e CEE. T gjitha palt e
prfshira shprehin mirnjohje t gjith atyre q rishqyrtuan dokumentin gjat prgatitjes.





2
Tabela e
Prmbajtjes

Faqe
Hyrje: Manual mbi Ideologjin dhe Identitetin e Partive
Politike...................................................6


Prmbledhje: Tre Sektor t Ideologjis dhe Identitetit.........................7
Spektri Politik dhe ekonomik i Identitetit Politik ................................8



A sht Partia ime Social Demokrate? 9
Pyetsor10
far do t thot t jesh Socialdemokrat
Historia dhe Formimi i Ideologjis s Partis .........11
Grafik Krahasues i Politikave Socialdemokrate, Socialiste dhe Komuniste......12
Grafik i Politikave t Prbashkta Socialdemokrate................13
Kritika mbi Partit Socialdemokrate...........................14
Internacionalja Socialiste(SI) .........15
Partia eSocialistveEvropian (PES) ..........16
Unioni Internacional i Forumit Rinor Socialist(IUSY) ...........17
Friedrich Ebert Stiftungdhe Fondacione t tjera t Partis Socialdemokrate..........18
Grupe Internacionale Socialdemokrate n Internet.............19



A sht Partia ime e Qendrs s Djatht? 21
Pyetsor22
far do t thot t jesh nj Parti e Qendrs s Djatht
Historia dhe Formimi i Ideologjis s Partis...23
Grafik Krahasues i Politikave Demokristiane dhe atyre Konservatore.....24
Grafik i Politikave t Prbashkta t Qendrs s Djatht...........25
Kritikat mbi Partit e Qendrs s Djatht ........26
Internacionalja Demokristiane(CDI).....................27
Partia PopulloreEvropiane(EPP) ....28
Forumi Rinor i PartisPopulloreEvropiane(YEPP)....29
Unioni Demokrat Internacional (IDU) ......30
Unioni Demokrat i Afriks (DUA) ..........31
KonradAdenaeur Stiftungdhe Fondacione t tjera t Partive t Qendrs s Djatht ....32
Grupe Internacionale t Qendrs s Djath n Internet .............33



A sht Partia ime Liberale? 35
Pyetsor.....36
far do t thot t jesh Liberal
Historia dhe Formimi i Ideologjis s Partis ...............37
Grafik Krahasues i Formave t Ndryshme t Liberalizmit .........38
Grafik i Politikave t Prbashkta Liberale ...........39
Kritika mbi Partit Liberale ................................40



3
Internacionalja Liberale(LI) .........41
Liberal Demokratt Evropian dhePartia Reformatore(ELDR).......42
Aleanca Liberal Demokrate(ALDE)........43
Kshilli i LiberalvedheDemokratveAziatik (CALD).........44
Federata InternacionaleeForumit Rinor Liberal (IFLY) .......45
Friedrich Naumann Stiftungdhe Fondacione t tjera t Partive Liberale ............46
Grupi Internacional Liberal n Internet..........47



Burime pr t Krijuar Marrdhnie me Partit me Ideologji t Njjta ......49

far jan Partit Internacionale?.....................................................................................................50
Parlamenti Evropian dhe Grupet Partiake.. ........................51
Fondacionet Kryesore t Partive Politike .............52



Shtojc: Instituti Demokrat Amerikan dhe Zhvillimi i Partive Politike.......53

Instituti Demokratik Amerikan .................................54
NDI dhe Zhvillimi i Partive Politike ...................55
Ekipi i Evrops Qendrore dhe Lindore i NDI ....................56
Iniciativa Rajonale e Partive Politike e NDI.........57
Iniciative Rajonale Partiake: Fondacionet Politike dhe Qendrat e Trajnimit .......58



Shnime................59



Bibliografia ..........61




























4



























Sfondi:


Identiteti i Partive
Politike































5




Manual mbi Identitetin dhe
Ideologjin e Partive Politike



Zhvillimi i Partive Politike dhe i Iniciativs Politik-brse, pjes e programit t Evrops Qendrore
dhe Lindore, me fonde nga Ndihma Amerikane pr Demokraci (NED), ka hartuar kt manual si
nj mjet pr t br m t qart identitetin politik dhe mnyrat se si ideologjit reflektojn vlerat e
prbashkta. Duke njohur rndsin e gars n sistemet demokratike, manuali nuk advokon pr nj
ideologji mbi tjetrn, por krkon q t ofroj nj sfond ideologjik dhe t paraqes pozicione politike
t drejtuara nga vlerat prmes s cilave partit nga i gjith spektri politik mund t miratojn
platforma politike t informuara m par. Ky manual nuk sht thjesht nj mbledhje e puns
akademike mbi identitetin politik, por shrben pr prdorim praktik dhe direkt nga antart e
partive politike apo aktivistt politik.

Nprmjet prdorimit t metodave interaktive si jan pyetsort mbi identitetin, manuali shpjegon
karakteristika t rndsishme t tre ideologjive kryesore: socialdemokrate, t qendrs s djath dhe
liberale. Grafikt krahasues t nngrupeve ideologjike ndihmojn pr t prcaktuar se n cilin spektr
politik bn pjes nj individ apo parti, dhe grafikt mbi kritikat ideologjike dhe kundrshtimet ndaj
tyre ofrojn mjetet kryesore pr t mbrojtur besimet e individit. Jan kto prbrs t manualit q
kan synim t shpjegojn cilat jan ata element q dallojn nj parti apo ideologji nga njra-tjetra,
dhe kjo sht veanrisht e rndsishme n situata politike ku fokusi sht larg politik-brjes.

Prve diskutimit mbi shtjet q prcaktojn nj ideologji t veant, manuali ofron informacion
mbi partit internacionale, grupet partiake Evropiane, fondacionet politike dhe organizata nn-
partiake q mbrojn vlerat e secils ideologji. Antart e nj partie internacionale apo nj grupi
partiak n Parlamentin Evropian prshtatin politikat e tyre me ato t organizatave m t mdha,
duke siguruar q ato t ken vlera t njjta. Institutet dhe Fondacionet Individuale Partiake krijojn
forume t brendshme pr procese transparente dhe t hapura t zhvillimit t politikave dhe t
informojn antart e partis mbi identitetin, vlerat dhe pozicionet politike. Partit politike q
krkojn t krijojn apo t prmirsojn institutet apo fondacionet e tyre mund ta prdorin kt
manual pr t gjetur shembuj t organizatave t suksesshme n Evrop dhe n mbar botn.
Organizatat nn-partiake q targetojn nj grup specifik, si jan t rinjt, jan mekanizma efektiv
pr t rritur prfshirjen politike, veanrisht pr ata q shpesh jan t neglizhuar.

Ky manual shrben si nj piknisje pr partit dhe individt pr t harmonizuar besimet e tyre me
linjn e ideologjis politike. Identiteti politik i prcaktuar qart shrben pr t prforcuar partit
politike prmes kontributit t tij duke mbshtetur partit bazuar n vlerat e prbashkta. Partit
Politike t mdha me platforma politike proaktive jan m t afta t marrin role lidershipi n
qeverisje dhe t sigurojn qndrueshmri t zhvillimit demokratik n vendin e tyre, gjithashtu dhe
n rajonin e tyre.









6
Tre Sektort e Ideologjis dhe Identitetit


Socialdemokratt
Demokracia sociale doli si nj forc e fuqishme n fillim t shekullit 20, duke u bazuar n
filozofin e Karl Marksit. Marksi, i cili shkroi n fund t viteve 1800, theksonte se kapitalizmi
rezultoi n shfrytzimin e klass puntore nga ata q zotronin mjetet industriale. Marksi
parashikoi q kjo do t rezultonte n nj revolucion nga proletariati, duke vendosur nj sistem
ekonomik dhe shoqror komunal . Socialistt reformist n fillim t shekullit 20, t cilt m von
do t ktheheshin n social demokrat, besonin se reforma brenda sistemit kapitalist, m tepr sesa
revolucioni, do t formonin m mir nj shoqri demokratike t qndrueshme. N vitin 1920,
partia socialdemokrate n Suedi u b partia e par kryesore e ktij lloji n Evrop q erdhi n
pushtet prmes zgjedhjeve, duke implementuar disa politika pr prmirsimin e kushteve t jetess
t zgjedhsve t saj. Ekonomia Suedeze u rimkmb nga Depresioni i Madh duke fuqizuar kto
mekanizma, t cilt bn q kombet e tjera t ndrmerrnin t njjtat hapa. Sot, socialdemokratt
vazhdojn t ndjekin platforma t ngjashme dhe e mendojn shprndarjen e pasuris prmes
taksimeve dhe mirqenien si nj parim t drejtsis shoqrore.


Qendra e Djatht

Lvizja e Qendrs s Djatht, apo konservatore, e kishte nismn nga ata q ishin kundr
Revolucionit Francez dhe prmbysn monarkin n Franc. Edmond Burke, nj politikan britanik,
ishte nj nga lidert e par t lvizjes konservatore. Ai mbshteti Revolucionin Amerikan sepse ish
kolonit britanike kishin krijuar tradita dhe nj sistem shoqror t tyre ndryshe nga ai britanik.
Megjithat, ai e pa Revolucionin Francez si nj shkatrrim t ideve dhe parimeve bazuar n fe,
tradit dhe aristokraci. Gjat kohs, partit konservatore prfshin shtjet shoqrore dhe ekonomike
n platformat e tyre duke i dhn gjithashtu rndsi institucioneve t formuara. Gjat vitit 1970,
konservatort mbajtn qndrim kundr prfshirjes s qeveris n ekonomi dhe kishin mendimin q
degradimi shoqror sht rezultat i politikave t mirqenies shoqrore, q redukton prgjegjsin e
individve mbi jett e tyre. Ideologjia e Qendrs s djatht ndahet n dy familje partiake n ditt e
sotme: Demokristiant dhe konservatort. Ndryshe nga homologt konservator, Demokristiant
prkrahin m shum rrjetet e siguris shoqrore dhe promovojn institutet jo-qeveritare, si sht
kisha, pr t ofruar shrbime shoqrore.


Liberalt

Ideologjia e liberalve i ka rrnjt n luftn pr m shum t drejta individuale brenda kuadrit t
monarkis. Filozoft politik si John Locke shfaqn ide revolucionare, duke shprehur iden se
individt e lir jan baza pr nj shoqri t qndrueshme dhe q qeveria ekziston pr t mbrojtur t
drejtat e qensishme t individve. Lvizjet e liberalve n Evrop gjat fundit t shekullit 18 dhe
fillimit t shekullit 19 pr t nxitur nj demokraci prfaqsuese bn thirrje pr prhapjen e
liberalizmit ekonomik, t udhhequr nga Adam Smith. Smith u shpreh kundr ndrhyrjes s qeveris
n ekonomi dhe treg, dhe mendonte se dora e padukshme e ekonomis do t zgjidhte vet do
problem. Pavarsisht nga eksperienca q uli popullaritetin gjat dy luftrave botrore dhe
Depresionit t Madh, liberalizmi e rifitoi forcn, duke promovuar nj rol t limituar t qeveris n
dispozitat e shrbimeve shoqrore. Pr shembull, platforma liberale nxit privatizimin e kujdesit
shndetsor dhe sektorve t tjer publik. Liberalizmi mund t prcaktohet ndryshe bazuar n disa
kategori q jan: politike, ekonomike, shoqrore dhe kulturore. Liberalet modern Evropian i
mbahen ides se roli i qeveris duhet t reduktohet dhe se ekonomia duhet t decentralizohet.

7


Spektri i Identitetit Politik


Progresiv


Komunistt

Turqia n BE
Liberalt






s h
t
je

s
Moderuar

o
c
i
a
le















Alfred Gusenbauer
AustriaSDP


Socialdemokratt







Taksa
Mjedisore
Ligjet pr
emigrantt







Liberalt
Konservator












Janez Jana
Slloven DS


Barriera
mbrojtse
tregu


AngelaMerkel
CDU, Gjermani


Konservatort
Tregu i lir











Tradicional

!"# n
Kushtetutn
e BE
Kristian
Demokrat



Nuk ka fonde pr
studime baz

Konservatort
Liberal

Kontroll i plot qeveritar Disa rregullime qeveritare Nuk ka ndrhyrje t qeveris


$%()"*&" ,-!.!/#-&

























Pjesa I:


A sht partia ime
Socialdemokrate?











A sht partia ime Socialdemokrate?

Pyetsor mbi Drejtimin Politik: Prgjigjuni pyetjeve t mposhtme me Po nse jeni
dakord me fjalin dhe Jo nse nuk jeni dakord. Bj nj prmbledhje t prgjigjeve
Po n fund.



Qeveria duhet t rregulloj industrin n mnyr q t mbroj t drejtat e
forcs puntore, kshtu ata t ken mundsi t punoj n orare dhe me rroga
t prshtatshme.


Institucionet financiare ndrkombtare duhet t bhen m demokratike,
transparente dhe t hapura pr pjesmarrjen e lir t t gjitha vendeve.


Turqia mund t jet pjes e BE-s nse ajo plotson kriteret e t drejtave
t njeriut dhe t demokracis.

Nj sistem progresiv i taksave mbi t ardhurat, ku t pasurit kontribuojn
proporcionalisht m shum se ata me t ardhura m t ulta, sht nj nga gurt e
themelit pr shoqrin moderne.

Qeveria duhet t financoj krkimet pr burime energjie alternative dhe t
qndrueshme si dhe t nxis pr zbatimin e Protokollit t Kiotos.

T paraqes nj sistem qndrimi pune n mbar BE-n pr punonjsit me
kualifikime t larta nga e gjith bota.


Qeveria duhet t bj t mundur mbulimin e kujdesit shndetsor ose t
subvencionoj sigurimet shndetsore pr mbulim m t gjer pr t gjith
qytetart.



Tregu i lir duhet t zvendsohet nga Tregtia e ndershme, n mnyr q t mbrohet
siguria pr punn, t parandalohen problemet humanitare jasht vendit dhe t
parandalohen dmtimet mjedisore.

Deri sa t vendosen kushte t forta, BE-ja duhet t mbshtes
financiarisht krkimet mbi embrionet e njeriut.

Zoti nuk duhet t prmendet n Kushtetutn e Bashkimit Evropian.
PO JO


A keni 6 ose m shum prgjigje Po?
Lexoni kt paragraf ju mund t jeni nj
Socialdemokrat



10
Historia dhe Formimi i Ideologjis s Partis

Nemundtthemi qdemokracia socialeshtmshumdemokraci dhempak socializm. Njsocialdemokrat
beson senjgrupmekanizmash tndershmdhetarsyeshmpr prezantimin elektoral nuk jantmjaftueshmpr
tkualifikuar njshoqri si vrtetdemokratike. Demokracia evrtetvaret nkrijimin enjrrjeti tfuqishm
egalitar tmarrdhnieveshoqrore.
(Enciklopedia eDemokracis)

Ideologjia socialdemokrate bazohet n filozofin e socializmit t paraqitur nga Karl
Marks n fund t viteve 1800. Vlersimi ekonomik i Marksit pr kapitalizmin nxori
prfundimin se kapitalizmi i dha mundsin zotruesve t industrive t shfrytzojn
krahun e puns duke nxjerr vlern e shtuar t prodhimit n mnyr q t sillte
prfitime. Vet Marksi nuk ishte nj ithtar i komunizmit si nj sistem i zbatueshm
ekonomik apo politik. Ai mori me mend se progresi i sistemeve ekonomike
industriale q shfrytzonin krahun e puns do t rezultonte n nj revolucion t
udhhequr nga klasa puntore, duke uar n nj sistem ekonomik dhe shoqror
bazuar n nj zotrim komunal t prodhimeve ekonomike.












Karl Marx

Prkrahsit e filozofis s Marksit n fillim t shekullit 20 ishin t ides se revolucioni shoqror ishte i
nevojshm pr t larguar pushtetin nga duart e kapitalistve dhe tia linin n dor t klass puntore.
Socialistt reformator u shfaqn gjat ksaj periudhe dhe besonin q reforma brenda sistemit kapitalist
ishte rruga drejt socializmit dhe demokracis m tepr se sa organizimi i nj
revolucioni dhe heqja e sistemit kapitalist.
Figura t Shquara:
Eduard Bernstein (1850 1932)

Eduard Bernstein ishte nj socialist
Gjerman i cili drejtoi shkputjen
nga socializmi revolucionar n
fillim t shekullit 20 duke thn
se shkputja nga kapitalizmi ishte
e panevojshme dhe baza e
revolucionit mund t
neutralizohej duke rritur t
drejtat dhe mbrojtjen e
puntorve brenda sistemit
kapitalist. Bernstein filloi diskutimin
duke ndrmarr politika socialiste me mjete
demokratike.
Socialdemokratt q doln nga ky krah reformator
mbshtetn implementimin e parimeve demokratike brenda
sistemit kapitalist dhe demokratik. Pas Lufts s Par
Botrore dhe revolucionit Rus n vitin 1917, pjesa m e
madhe e social demokratve iu bashkua socializmit jo-
revolucionar dhe advokoi brenda sistemeve ekzistuese
ekonomike dhe politike pr shtetzimin e bizneseve t
mdha, vendosjen e programeve t shrbimit social si sht
edukimi publik, kujdesi shndetsor, dhe implementimi i nj
statusi t mirqenies me taks progresive.

Partia socialdemokrate n Suedi u b partia e par kryesore e llojit t saj n Evrop q erdhi n pushtet
prmes zgjedhjeve n vitin 1920. Social demokratt suedez implementuan disa politika pr t prmirsuar
kushtet e jetess s zgjedhsve t saj, q prfshinin: sigurimin e strehimit publik, uljen e papunsis, pagat
minimale, taksat mbi t ardhurat dhe trashgimin dhe pensionet pr t moshuarit. Qeveria i oi kto politika
sociale n nj nivel tjetr pasi Depresioni i Madh goditi Evropn n vitin 1930, duke ofruar punsim publik
n qeveri atyre q kishin humbur vendet e puns. Kjo rindezi ekonomin e shkatrruar. M von, Presidenti i
Shteteve t Bashkuara Franklin D. Roosvelt miratoi politika t ngjashme, duke rritur shpenzimet publike mbi
programe shoqrore dhe n zhvillimin e infrastrukturs pr t futur kapitalin n ekonomi n mnyr q t
rriste prodhimin dhe t nxirrte vendin nga depresioni.

Socialdemokratt sot vazhdojn t ndjekin platforma t ngjashme, duke par vlera n dispozitat e shrbimeve
publike, si jan rrugt, urat, edukimi, kujdesi shndetsor dhe duke konsideruar rishprndarjen e pasuris
prmes taksimeve dhe statusin e mirqenies nj parim t drejtsis sociale.

11
Karakteristikat Kryesore t Ideologjive t Socialdemokratve,
Socialistve dhe Komunistve
Burimetmarra pjesrisht nga ModeletDemokracis, David
Held.


Socialdemokracia Socializmi Komunizmi
Qeverisje Punt Publike implementohen
nga lidert e zgjedhur n nj
sistem demokratik.
Punt publike rregullohen
nga nj sistem hierarkik
kshillash, nga ai lokal, n
rajonal dhe kombtar.
Punt publike qeverisen
kolektivisht nga t gjith, n
nj proces vendimmarrs q
arrihet me konsensus.
Zgjedhje
apo
przgjedhje
Npunsit qeveritar i
nnshtrohen zgjedhjeve t
shpeshta, mandatohen nga
komuniteti i tyre dhe
rikandidojn.
Npunsit e kshillave
zgjidhen gjat procesit t
zgjedhjeve lokale.
Qeveria Komunale dhe t
gjitha format e politiks jan
vet-rregulluese.
Shteti sht e nevojshme nj shtet i
fort pr t rregulluar
programet pr shprndarjen
shoqrore dhe ekonomike.
Integrim progresiv i shtetit
dhe shoqris.
Shteti sht pjes e t gjitha
niveleve t shoqris, nga
qeverisja, ekonomia dhe koha
e lir.
Ekonomia Kapitalizmi funksionon me nj
sistem t qndrueshm t
shprndarjes s pasuris dhe
shrbimeve sociale.
T gjitha pagat bhen
standarde, dispozitat publike
pr t gjitha t mirat dhe
shrbimet.
Eliminimi i tregut dhe i
shkmbimeve. Heqja e prons
private dhe t gjith t mirat t
ndahen njlloj.
Klasa
puntore
Unitet i klasave puntore,
prmes sindikatave dhe
kooperativave.
Unitet i klasave puntore,
dhe dhnia fund e
privilegjeve t klass.
T gjith mbetjet e klasave
zhduken; t gjith jan puntor
n nj ekonomi pa rroga.
Revolucioni Kapitalizmi sht funksional,
nuk ka nevoj pr revolucion.
Shkatrrim i borgjezis Zhdukje e mungess dhe
prons private.
Programet
Sociale
Programet e siguris shoqrore
ofrojn nj status mirqenieje
duke rishprndar t ardhurat
pr ulur varfrin dhe pr t
ofruar nj rrjet t sigurtpr t
smurt, t papunt apo
pensionistt.
Zhvillimi i barabart i
forcave prodhuese siguron
q t gjith nevojat baz
plotsohen dhe njerzit
kan koh t mjaftueshme
pr t zhvilluar aktivitete
jasht orarit t puns.
T gjith programet sociale
ofrohen nga shteti. T gjithve
u sigurohen nevojat baz.



far sht nj socialdemokrat?

njpolitikegalitareqi jepprioritet tmadhnjshteti modern memirqeniedhemefunksionimrishprndarsttij.
Socialdemokratt pohojnseparimet klasikeliberaletshoqruara medemokracinprfaqsuesedhemeekonomi tprzier,
prqafojnreformizmin politik (nkundrshtimmetraditnrevolucionarenga Karl Marks), dhembshtesin idealinmoral
pr drejtsi sociale.

Nga Enciklopedia eDemokracis




12

Politika t Prbashkta t Partive Politike Socialdemokrate
Burimetmarra pjesrisht nga Enciklopedia eDemokracis, vol.5, Seymour Martin
Lipset

Fusha e
Politikave
Platforma Socialdemokrate/ Programi i politikave
Ekonomi Ekonomia duhet t jet kapitaliste, por e rregulluar mir pr t mbrojtur t
dobtit dhe ata q nuk kan t drejt vote n nj shtet social. Shteti social duhet
t karakterizohet nga taksimet dhe rishprndarja e burimeve pr t krijuar
programe sociale publike. Qeveria duhet t ofroj ose t subvencionoj disa
programe si: arsimimi, kujdesi shndetsor, kujdesi ndaj fmijve dhe zhvillimi i
infrastrukturs. Interesat e puntorve duhet t mbrohen prmes sindikatave
apo shoqatave t puntoreve dhe rregullat e ndrmarrjes duhet t rregullohen pr
t parandaluar shfrytzimin.
Taksa Taksa nga t moderuara n t larta n nj baz progresive, mbi bazn e t
ardhurave t individit t cilat jan t nevojshme pr shrbimet publike.
Tregti Politika tregtare q mbrojn interesat e industris dhe fuqis puntore t
brendshme, ose tregun e ndershm, preferohen m tepr ndaj tregut t lir pa
kufizime.
Racizm Racizmi dhe diskriminimi nuk prputhen me objektivat socialdemokrate pr t
formuar nj shtet q mbshtet barazin e gjith shtetasve si ekonomikisht ashtu
dhe nga ana sociale.
Mjedis Mbrojtja mjedisore duhet t institucionalizohet me an t ligjeve dhe rregullave t
qeveris. Nxitet pr dhnie fondesh pr krkimin dhe studimin e
energjis alternative, si sht implementimi i nj takse
mjedisore, si taksa mbi qymyrin, pr t siguruar q ekonomia
reflekton kosto t sakta t degradimit mjedisor.
Siguria Shoqrore Qeveria duhet ti garantoj qytetarve t saj nevojat baz dhe t krijoj nj rrjet
sigurie pr t smurt, t papunt ose pensionistt.
Emigracioni Diversiteti kulturor q emigrantt i japin shtetit sht i rndsishm dhe si
rrjedhim shtetet duhet t miratojn politika lehtsuese pr emigrantt.
Politika ejashtme Demokracia dhe mbrojtja e t drejtave t njeriut jan ideale ndrkombtare q
duhen mbshtetur. Institucionet shumpalshe jan mnyra m e mir pr t
arritur objektivat ndrkombtare.
Shtetsia Shtetsia sht nj koncept gjithprfshirs pr t kaprcyer dallimet e krijuara
nga klasa. Ajo ofron nj lidhje mes njerzve dhe shtetit, e cila ofron shrbime pr
do shtetas.
Politika sociale Politikat shoqrore jan progresive dhe laike, si dhe mbshtesin barazin gjinore
dhe at etnike.

Figura t Shquara: Robert Dahl (lindur
1915)

Dr. Robert Dahl, Profesor i Merituar i Shkencave Politike n Universitetin
Yale, ka shkruar rreth demokratizimit n vendet e puns me shpirtin e
idealeve social demokratike. Ai thot q pjesa m e madhe e punonjsve jan
nn kontrollin e nj menaxhimi dhe nuk kan mundsi przgjedhjeje dhe t
drejt fjale. Ai argumenton se firmat me vet-menaxhim duhet t
zvendsojn kt struktur autoritare si nj e drejt morale.



13
Kritika t prgjithshme t partis socialdemokrate
Burimi marrpjesrisht nga http:/ / www.wikipedia.org

Kritika Sistemet socialdemokratike kufizojn t drejtat e individit, veanrisht lirit ekonomike,
n nj shkall t lart, prmes nj shteti t fort kontrollues.
Mbrojtje Socialdemokratt besojn se prfshirja e qeveris n ekonomi dhe shoqri sht e
nevojshme pr parandalimin e shprndarjes jo t barabart t burimeve dhe t nevojave
baz publike. Duke rregulluar ekonomin, dhe si rrjedhim duke kufizuar disa t drejta t
individve mbi ekonomin, e bjn tregun m t ndershm.

Kritika Rregulloret e vendosura n treg nga socialdemokratt kufizojn efikasitetin ekonomik
dhe rritjen, duke uar n nj GDP t zvogluar pr at vend.
Mbrojtje Socialdemokratt luftojn q humbja bruto q ndodh brenda nj ekonomie t rregulluar
t prek vetm t pasurit dhe m t privilegjuarit, ndrsa klasa puntore dhe t varfrit t
prfitojn nga programet rishprndars. Prve produktiviteti t prgjithshm t ult t
tregut, politikat socialdemokrate ojn n nj standard m t lart t jets pr nj pjes t
mir t popullsis dhe zvoglojn krcnimin pr varfri ekstreme n shoqri.

Kritika Masat shtetrore mbi arsimimin, kujdesin shndetsor, kujdesin ndaj fmijs, dhe
shrbimeve t tjera kufizojn t drejtat individuale.
Mbrojtje Socialdemokratt besojn se disa shrbime mund t ofrohen dhe t garantohen nga
shteti sepse jan nevoja baz dhe nuk duhen t jen objekt konkurrence q karakterizon
tregun e lir. Megjithat, shum nga shrbimet q i ofrohen publikut gjithashtu ofrohen
edhe nga objekte private alternative.

Kritika Sistemi socialdemokrat priret t taksoj klasn puntore m shum sesa t pasurit t cilt
mund ti shmangen taksave prmes llogaritjeve t sofistikuara, dhe si rrjedhim duke
penguar prpjekjet e klass puntore q t ndrtojn pasurin.
Mbrojtje Kjo sht n kundrshtim me qllimet e socialdemokratve n implementimin e nj
takse progresive, e cila takson individin duke u varur n nivelin e tij/ saj t t ardhurave.

Kritika Social demokracia nxit deficite t mdha qeveritare.
Mbrojtje Administratat Konservatore n Shtetet e Bashkuara dhe Britani kan qen gjithashtu
prgjegjse pr deficite t mdha.




N mbrojtje t Socialdemokratve

Dikush tundohet dhethotsesistemi socialdemokrat shtmbetja moralepasi socialistt humbn
besimin etyresesi torganizonin ekonominmoderne. Por edhenseky prkufizimi sistemit
social demokrat duket joi drejt, fuqia eksaj mbetjejemoralenuk duhet tnnvlersohet.

Nga Enciklopedia pr Demokracin





14


15



Internacionalja Socialiste (SI)

Internacionalja Socialiste
1
sht nj organizat
mbarbotrore e prbr nga partit
socialdemokrate, socialiste dhe t puns. Nj nga
grupet e para ndrkombtare t lvizjes
puntore, SI u formua n vitin 1951 n
Kongresin e Frankfurtit. Q ather ka psuar
nj zhvillim duke prfshir parti nga m shum
se 110 shtete n t gjith botn. Sipas Deklarats
s Parimeve e miratuar n Kongresin e 28 t SI-
s n Stokholm n vitin 1989, partit antare jan
t bashkuara nga parimet e liris, drejtsis
shoqrore dhe solidaritetit. Respektimi i t
drejtave t njeriut dhe t institucioneve
demokratike, promovimi i zgjidhjeve paqsore t
konflikteve, dhe mbrojtja mjedisore jan
gjithashtu t rndsishme pr partit antare t
SI. Sot, Internacionalja Socialiste ka n prbrje
t saj 161 parti dhe organizata politike nga e
gjith bota.

Fushatat Kryesore t
Internacionales
Socialiste prfshijn:

Zgjidhjen e Borxhit t vendeve m t
Varfra

Luftn Kundr Varfris n Afrik
Ndalimin e Dhuns ndaj Grave
Heqjen e Dnimit me Vdekje

Kongresi i Si-s takohet do tre ose katr vjet. Kshilli i SI-s sht i prbr nga
t gjitha partit dhe organizatat antare dhe takohet dy her n vit. Kto dy
organe jan t prgjegjshme pr t marr vendime q jan t rndsishme pr
suksesin dhe funksionimin e Internacionales Socialiste. Sekretariati i
Internacionales Socialiste e ka qendrn n Londr dhe koordinon aktivitetet dhe
iniciativat e Internacionales. Ai gjithashtu organizon takimet dhe konferencat e
SI-s, harton deklarata dhe komunikata pr shtyp dhe bn publikimet e SI.


George A
Papandreou,
President i
Internacionales
Socialiste

Internacionalja Socialiste ka disa
komitete apo grupe pune, t cilat
jan prgjegjse pr programe dhe
aktivitete specifike dhe takohen
rregullisht.
Objektivat e Grave n SI jan:

T forcoj marrdhniet ndrmjet
organizatave q bjn pjes.
Kto komitete prfshijn Komitetin statutor t Etiks,
Komitetin pr Financ dhe Administrim, dhe komitetet mbi
subjekte apo rajone si: Ekonomin, Kohezionin Lokal dhe
Mjedisin; Autoritetet Lokale; Migrimin; Paqen, Demokracin
dhe t Drejtat e Njeriut; Afrikn; Azin dhe Paqsorin; CIS
dhe Kaukazin; Amerika Latine dhe Karaibet; Mesdheu; Lindja e
Mesme;dhe Evropa Juglindore.
Puna n grupe gjithashtu fokusohet n Sistemin e
Pyjeve n Bretton, shtjen Kurdistaneze, dhe n Sistemet
demokratike n vendet e Paqsorit Jugor. Grupi i Grave t
Internacionales Socialiste sht nj grup i organizatave t grave
socialiste, socialdemokrate dhe t partive t puns t cilt jan
t lidhura me Internacionalen Socialiste. Grupi i Grave t
Internacionales Socialiste sht nj organizat joqeveritare me
status konsultativ n Kshillin Ekonomik dhe Social t
Kombeve t Bashkuara dhe n Kshillin e Evrops.
T nxis aksionin pr t kaprcyer do
lloj diskriminimi n shoqri si:
pabarazin mes burrave dhe grave dhe t
punoj pr t drejtat e njeriut,
zhvillimin dhe paqen.

T rris informacionin dhe njohjen te
grat n lidhje me qllimet dhe detyrat
e socialdemokracis.
T zgjeroj marrdhnie mes
antarve t saj dhe grupeve t tjera
t grave me ide socialiste q nuk jan
n antarsi dhe q duan t
bashkpunojn.

SI Secretariat: MaritimeHouse/ OldTown, Clapham/ LondonSW4 0JW/ United Kingdom/ Tel: +44 20 76 27 44 49
http:/ / www.socialistinternational.org





16


Partia e Socialistve Europian
(PES)
Partia e Socialistve Europian
2
(PES) u themel ua n vi ti n 1992 j asht
percepti mi t t parti ve pol i ti ke l okal e n ni vel Europi an. Ajo arriti
Konfederatn e Partive Socialiste t Komunitetit Europian, e cila sht themeluar q nga viti 1974.
Sot, n PES bn pjes partia socialiste, socialdemokrate dhe ajo e puns e
Bashkimit Europian. Ekzistojn 33 parti antare n PES nga 27 shtete dhe
Norvegjia.

Kongresi i PES mblidhet dy her n pes vjet dhe detyrat e tij jan: t vendos
mbi platformn e PES dhe mbi orientimin politik, t diskutoj mbi politikat e
PES dhe t zgjedh Presidentin dhe Zvends-Presidentt e partis. Politika e
PES ndikohet gjithashtu dhe nga Konferenca e Liderve, e cila mblidhet tre deri
n katr her n vit pr t prshtatur politikat dhe pr t diskutuar mbi strategjit
politike t grupit. Antart e Konferencs s Liderve prfshijn kryeministrin,
dhe lidert e partive q bjn pjes n PES.

Gjasht prioritet e PES pr
Axhenden e BE-s n 2008

1) Masa t duhura pr t vendosur
transparenc t plot dhe
prgjegjshmri n tregjet
financiare.
2) T veproj si nj z i vetm n
marrveshjet ndrkombtare n
kuadrin e puns pas Kioto-s n
vitin 2012.
3) Rishqyrtim i udhzimeve t
politikave n Strategjin e
Lisbons.
4) Rishikim i strategjis s Tregut t
Brendshm pr t prmirsuar
prfitimet e tregut t brendshm
pr konsumatort n Evrop
5) Marrveshje mbi politika t
migrimit t qndrueshme dhe
efektive.
6) Rishqyrtim dhe reformim t
buxhetit t BE-s

Objektivat e PES jan: forcimi i
lvizjes socialiste dhe
socialdemokrate npr Europ;
Zhvillimi i mardhenieve t ngushta
t puns mes partive kombtare,
grupeve parlamentare kombtare,
Grupit Parlamentar t PES, dhe
forumeve rinore dhe grupeve t
grave t PES; prcaktimi i politikave
t prbashkta pr BE-n; dhe
promovimi i miratimit t nj
manifesti t prbashkt pr zgjedhjet
n Parlamentin Europian.
Grupi Parlamentar PES: Grupi
PES, gjithashtu referohet si Grupi
Socialistose PES, u formua me 24
Qershor 1953 kur 23 socialdemokrat
Antar t Parlamentit t Asambles
s Komitetit Europian t Qymyrit
dhe elikut, dhoma e hershme e
debatuar e BE-s vendosi t votonte
si njsi e vetme dhe t punonin s
bashku t interesat e prbashkta


Poul Nyrup
Rasmussen,
President i PES
N vitin 2008, me 218 antar nga 27 Vende Antare t BE-s dhe 33 parti kombtare, Grupi PES sht grupi i
dyt m i madh n Parlamentin Evropian. Aktivitetet e grupit PES koordinohen nga Byroja. Kjo Byro sht e
formuar nga grupi i presidentve, shtat zvends president dhe drejtori i thesarit. Gjithashtu, n kt Grup
bn pjes edhe nj sekretariat n Parlamentin Evropian .

Mesazhet kryesore t Grupit jan si m posht: krijimi i vendeve t puns dhe prosperitetit; mbrojtja
e t drejtave t njeriut; dhnia prioritet popullit; promovimi i barazis; mbrojtja e mjedisit dhe
promovimi i nj traktati t ri pr nj Evrop t re.

PES Secretariat: RuedeTrone, 98/ 1050 Brussels/ Belgium/ Tel: +32 2 548 90 80
http:/ / www.pes.org
PES GroupintheEuropean Parliament: RueWiertz 60/ B 1047 Brussels/ Belgium
http:/ / www.socialistgroup.org
17

Unioni Internacional i Forumit Rinor Socialist (IUSY)

Unioni Internacional i Forumit Rinor Socialist
3
(IUSY) sht antar i Internacionales
Socialiste. Ai prbhet nga organizata socialiste, socialdemokrate, dhe nga forumi rinor i
partis s puns nga mbi 100 shtete t ndryshme. IUSY
ka status t plot n forumin
rinor Evropian, i cili punon ngusht me Kshillin e
Evrops dhe BE-n. IUSY u themelua n vitin
1907 dhe u ribashkua me emrin e tij aktual n
vitin 1946 pas nj ndarjeje mes dy luftrave
botrore. 143 antart e IUSY jan t
angazhuar t luftojn pr lirin dhe t drejtat e
njeriut, pr barazi, demokraci, solidaritet
universal dhe pr ti dhn zgjidhje politike
problemeve n bot.
Shembuj t antarve Evropian IUSY


Forumi Rinor Laburist, Britani e Madhe
Forumi Rinor PASOK, Greqi
Forumi Rinor SDP, Kroaci
Forumi Rinor Socialdemokrat, Sllovaki
Forumi Rinor Socialdemokrat, Slloveni
Forumi Rinor PvdA, Holland
Forumi Rinor Socialdemokrat, Rumani

N betejn pr reforma me emigracionin, IUSY
krkon

1) Nj betej m t madhe kundr luftrave, konflikteve t brendshme dhe persekutimit
q on n shprngulje jo t vullnetshme.
2) Ti j epet fund shprdori mi t t buri meve natyrore dhe t gjitha shtetet t
marrin prgjegjsi pr nj zhvillim t qndrueshm edhe prtej kufijve. Kjo do t thot zhvillim i
bashkpunimit, mbrojtjes s mjedisit, mbrojtje t shrbimeve publike globale dhe t sistemeve t tregut me
nj objektiv t vrtet zhvillimi dhe nj strategji globale pr t parandaluar degradimin e mjedisit, ku
kompanit shumkombshe duhet t jen prgjegjse pr pasojat e veprimeve t tyre.
3) T ndiqet 0.7% ODA nga vendet e industrializuara dhe duhet t rregullohen shpenzimet
e FDI-s pr zhvillimin.
4) OKB-ja t zhvilloj strategjin pr prgjegjsi sociale, duke u siguruar q kompanit dhe ato
shumkombshet t ken m shum prgjegjsi n lidhje me kohezionin social. Duke qen se efektiviteti i
ksaj matjeje sht i limituar, vendosja e standardeve sociale dhe ekologjike n
organizatat ndrkombtare, si sht WTO, sht m efektive.
5) Nj strategji pr t hequr diskriminimin e emigranteve femra. Kjo prfshin luftn kundr trafikimit
njerzor dhe shfrytzimit n industrin e seksit dhe dhnies fund t kriminalizimit t viktimave
t trafikimit njerzor. Ne krkojm m tej q t prkrahen t drejtat e fmijve, t rinjve dhe grupeve t
tjera t margjinalizuara.
6) Nj sistem t fort t ardhurash kolektive, implementimin e rrogave minimale si dhe nj aksion t
ashpr kundr pundhnsve q shfrytzojn emigrantt duke i paguar me paga qesharake, si pjes e
objektivit t lvizjes s lir t njerzve pa promovimin e dampingut t rrogs.
7) Nj Evrop e hapur, e bashkuar dhe prgjegjse, ne krkojm q Bashkimi Evropian t
luftoj varfrin n Afrik, e cila sjell flukse emigracioni nga Afrika.
8) Ne dnojm politikat mbi emigracionin nga ShBA-s drejt Ameriks Latine, t cilat n
mnyr konstante shkelin t drejtat e njeriut t emigrantve. Ne shprehemi kundr ndrtimit t Murit
Kufitar, q sht bllokimi i lvizjes s lir t njerzve.
9) Trajtimi i barabart dhe t drejtat e barabarta t t gjithve pavarsisht grupit etnik, fetar,
mendimeve dhe kombsis dhe rikonfirmimi i pozicionit t saj q duhet t heq standardet e dyfishta dhe
dallimin n trajtim mes qytetarve normal dhe emigrantve...
10) Raundi i zhvillimit n Doha duhet t reformoj politikat e vendeve t zhvilluara
dhe t forcoj tregun e brendshm t shteteve n zhvillim.
11) Organizim m i mir dhe pa kosto t paprballueshme i nj politik t integruar me politika
t azilit, zhvillimit, politika tregtare dhe t huaja, transferimi i remitencave, si dhe mundsi me
t larta pr tu rikthyer.

IUSY Secretariat: Amtshausgasse4/ Vienna/ Austria/ 1050/ Tel: +43 1 523 12 67
http:/ / www.iusy.org


Friedrich Ebert Stiftung (FES)

Friedrich Ebert Stiftung
4
u themelua n vitin 1925 pas vdekjes s
Friedrich Ebert, Presidenti Socialdemokrat n Gjermani, i cili specifikoi n
testamentin e tij q do donacion n funeralin e tij duhet t shkoj pr
krijimin e nj fondacioni. Objektivi fillestar i Fondacionit ishte lufta kundr
diskriminimit t puntorve n fushn e arsimimit, i cili shkruante ofrimi i
ndihms proletare t re, qeveritare pr t ngritur nj arsimim n institute t
akredituara nga shteti.

Sot, objektivat kryesore t Friedrich Ebert Stiftung jan t promovoj arsimimin e t gjith njerzve
me shpirtin e demokracis dhe t pluralizmit, ti japi mundsi t rinjve t studiojn dhe t bjn krkime
t pavarura, dhe t punojn drejt njohjes dhe bashkpunimit institucional. Fondacioni ka qindra
punonjs n zyrat kryesore n Bon dhe Berlin dhe ka 14 zyra rajonale. FES gjithashtu drejton akademi
n Gjermani dhe n mbi 100 agjenci t huaja.

Suksesi n Arsim

Departamenti i ndihms s
studentve t FES ka sponsorizuar
mbi 12,000 student me an t
granteve. Studentt przgjidhen
n baz t arritjeve t tyre t larta
dhe nivelit t lart t angazhimit
n shoqri dhe politik. Ve
mbshtetjes financiare, fituesit e
granteve kan mundsin q t
marrin pjes dhe seminare politike,
konferenca dhe aktivitete t tjera.








Mnyrat pr t marr pjes Dialogu Ndrkombtar Rinor mbi
Objektivat e Mijvjearit Berlin

1eLor 2005
Q nga viti 1971, studentt e huaj
t cilt kan qen persekutuar mbi
baza politike, racore, apo fetare
kan patur mundsin q t marrin
grante prmes fondeve t
solidaritetit. Fondet nga ky
program, t cilt vin ekzluzivisht
nga grante t mparshme apo
aktuale, kan ndihmuar mbi 1,000
student.


FES: Hiroshimastrasse17/ D-10785 Berlin/ Tel: +49 30 3 69 35 924
http:/ / www.fes.de



Fondacione t tjera socialdemokrate prfshijn

Alfred Mozer Stichting, Holland, http:/ / www.alfredmozerstichting.nl
Fondacionin Jean Jaures, France, http:/ / www.jean-jaures.org
Qendra Ndrkombtare Olof Palme, Suedi, http:/ / www.palmecenter.org
18
Grupe Internacionale Socialdemokrate n Internet

Internacionalja Socialiste
http:/ / www.socialistinternational.org/ main.html

Partia e Socialistve Europian (PES)
http:/ / www.pes.org/

Grupi Parlamentar i Partive Socialiste Europiane
http:/ / www.socialistgroup.org/ index.html

Forumi i Gruas Internacionale Socialiste (SIW)
http:/ / www.socintwomen.org.uk

Lvizja Internacionale Flakon/ Internacionalja Edukative Socialiste (IMF-SEI)
http:/ / www.ifm-sei.org

Unioni Internacional i Forumit Rinor Socialist (IUSY)
http:/ / www.iusy.org

Konfederata Internacionale Laburiste e Sporteve (CSIT)
http:/ / csit.askoe.or.at

Liga Internacionale e Socialistve Fetar
http:/ / www.ilrs.org

Unioni Internacional i Msuesve Socialdemokrat
http:/ / www.isdue.net/

Jewish Labour Bund (JLB)
http:/ / home.vicnet.net.au/ ~bund/ index.htm

Lvizja Botrore Puntore Zionist (WLZM)
http:/ / www.wlzm.org/


Shembuj t Partive Socialdemokrate n Bot

Britani e Madhe: Partia Laburiste Britanike, http:/ / www.labour.org.uk

Gjermani: Partia Socialdemokrate Gjermane, http:/ / www.spd.de

Australia: Partia Laburiste Australiane, http:/ / www.alp.org.au

Norvegji: Partia Laburiste Norvegjeze, http:/ / www.dna.no

Kanada: Partia Demokrate e Re, http:/ / www.ndp.ca




19



































































20
























Pjesa II:


A sht Partia ime e
Qendrs s Djatht?

































21










A sht partia ime e qendrs s djatht?

Pyetsor i drejtimit Politik: Prgjigjuni me Po nse jeni dakord me fjalin ose me Jo
nse nuk jeni dakord. Mblidhini n fund prgjigjet Po.



Kushtetuta e Bashkimit Europian nuk duhet t prcaktohet nga vota
popullore n t zon n e BE-s



Tregu i lir ofron zhvillim ekonomik dhe vende t lira pune, dhe sht politika m
e mir pr zhvillimin ekonomik.

Qeveria nuk duhet t prfshihet n industrin e kujdesit shndetsor, pasi
kjo do t thot q qeveria zotron nj pjes t mir t ekonomis dhe
ndrhyrje t panevojshme n anamnezat personale mjeksore.



Energjia brthamore nevojitet pr t ruajtur nj mjedis t pastr n Europ.



Papunsia duhet t ulet duke i dhn m shum hapsir tregut t lir.


Qeveria nuk duhet t prfshihet financiarisht mbi krkimin e embrionit njerzor.


Taksa kombtare mbi shitjet sht m e mir se taksa mbi t ardhurat pasi
taksat duhet t jen t ulta dhe t sheshta.



Prdorimi i drogs helmon rinin dhe shoqrin ton dhe ne duhet t bjm do gj
q ti japim fund ktij fenomeni.

Fjala Zot duhet shprehur qart n Kushtetutn Europiane.



N vendin tim, pushteti vendor dhe bashkiak duhet t ket m shum z mbi
politikat lokale sesa pushteti qendror




Keni 6 ose m shum prgjigje Po?
Lexoni kt pjes ju ndoshta jeni i Qendrs s
Djatht.
PO JO





22
Historia dhe Aktivitetet Formuese t Ideologjis
Partiake

Njideologji politikezakonisht karakterizohet nga njbesimnindividualizn dhenndrhyrjeminimalet
qeverisnekonomi dheshoqri; gjithashtunjbesimnvirtyt tstatus quos dhepranimit tprgjithshmtmoralit
tradicional. (Mark O. Dickerson & TomFlanagan: HyrjenQeveri dhePolitik, Edicioni i 5)

Termi i djatht n ideologjin politike e ka origjinn nga Revolucioni Francez. Deputett liberal t
rendit s Tret u uln n t majt t presidentit n Asamblen e Prgjithshme t vitit 1789, ndrsa
fisnikria e rendit t Dyt, u ul n t djath t tij. Ata t Rendit t Dyt mbronin aristokracin,
monarkin dhe kishn dhe si rrjedhim termi i djath u shoqrua me vlerat e tradits dhe t
rezistencs pr t ndryshuar, duke i prshkruar me ata q do t rikthenin monarkin n Franc.











Edmond Burke
Edmond Burke, nj politikan Britanik gjat fundit t vitit 1700, ishte nj nga
lidert e par t lvizjes s qendrs s djath. Burke kishte disa kundrshtime me
Revolucionin Francez dhe ishte kundr ideve abstrakte t Iluminizmit si barazia
dhe t drejtat individuale q ai i quante racionalizm i teprt dhe intriga
shoqrore. Burke besonte n idet e qndrueshme dhe t vjetra t fes, tradits
dhe aristokracis. Bashkkohsit e Burke i hidhnin posht konceptet e qeveris
republikane, ndarjen e kishs nga shteti dhe idet e progresit dhe t barazis pa
u bazuar se kto ide hidhnin posht doktrinn e rndsishme t s drejts
hyjnore t mbretit.

Termi Konservator filloi t prdorej si nj slogan nga partia e Torve n Britani, e cila u
riemruar Partia Konservatore Britanike pas Miratimit t reforms Parlamentare n vitin 1832. Kjo
parti e riformuar iu bashkua vlerave tradicionale t t djathtve duke qen mbrojts i kishs,
krenaris kombtare dhe institucioneve si sht monarkia. Sot pjesa m e madhe e partive t
qendrs s djatht e konsiderojn termin konservativ si tepr t djath. Pr sa i prket spektrit
ideologjik, edhe platformat politike mund t prkojn ose t ndryshojn ndrmjet qendrs s djath
dhe partive konservatore.

Koht e fundit, partit e qendrs s djatht kan vazhduar t fokusohen n rndsin e
institucioneve, por jan prqendruar gjithashtu n shtjet shoqrore dhe n ekonomi. Pr shkak t
inflacionit dhe rritjes s ngadalt ekonomike gjat mesit t viteve 1970, t cilin ata e shihnin si
rezultat i nj qeverie t mbingarkuar dhe t paaft pr t shpenzuar, pjesa m e madhe ka prkrahur
kufizimin e prfshirjes s qeveris n ekonomi. Partit e qendrs s djath besonin se rritja do t
onte n rritje t nacionalizmit dhe si rrjedhim n zvoglim t konfliktit klasor. Gjithashtu n mes
t viteve 1970, partit e qendrs s djatht u prfshin ndjeshm n jetn shoqrore pasi u rrit numri
i krimeve, lindjeve jasht martese dhe prdorimi i drogs. Antart e partive t qendrs s djatht
thoshin q kto probleme ishin si rezultat i prkdheljes s qeveris dhe komuns te individt me an
t politikave t mirqenies sociale dhe s shteti duhej ti linte njerzit t gjenin sfida dhe jo ti
msonte t mbshteteshin te qeveria. Sot, pjesa m e madhe e partive vazhdojn t jen t
shqetsuara pr pasojat e gjendjes s mirqenies, duke pohuar s ajo mund t jet shum e madhe
dhe t krcnoj mirqenien ekonomike dhe zgjerimin.


Nj personmedashamirsi tngrohtspekulativedota preferonteshoqrinetij tformuar, por njpatriot i
mirdhenjpolitikani vrtetgjithmonmendonsi mundtveprojmsmiri mematerialet ekzistueset
vendit ttij. Natyra pr truajtur dheaftsia pr tprmirsuar, tmarra sbashku, dotishinstandardet e
njburri shteti. dogjtjetr shtvulgarenkonceptim, errezikshmenzbatim.

Nga Refleksionembi revolucionin Francez, EdmundBurke
23
Grafik Krahasues t modeleve t Partive t Qendrs s
Djatht
burimetmara pjesrisht nga Cilat jantiparet dalluesetpartisdemokristiane, nga Erpolku,
Merj dheLibri i Oksfordit Politika eBots, Krieger, Joel.

Partia Demokristiane Konservatore
Qeverisja Advokon ndarjen e pushteteve n
pushtetin legjislativ, ekzekutiv dhe
at gjyqsor pr t parandaluar
prqendrimin e pushtetit n duart
e individve apo grupeve.
Prdorimi i pushtetit publik duhet
t jet sa m transparent.
Kundr qeverive t mdha, ose
strukturave t gjera federale t
prfshira n shtjet shoqrore dhe
ekonomike.
Shteti Detyra e shtetit sht t ofroj
kushtet m t mira pr shoqrin,
pr tu kujdesur pr antart
nprmjet komuniteteve jo politik.
Ndrhyrje e pakt e shtetit n jetn
e qytetarve, me prjashtim t
prforcimit t ligjit.
Ekonomia Mbshtet kapitalizmin dhe
ekonomin e tregut, por ofron
shrbime publike si rrjet
mbrojtse.
Mbshtet sistemin kapitalist.
Ushtria Mbshtet n nj ushtri t fort dhe
t suksesshme.
Advokon pr nj ushtri t fort.
Vlerat
Shoqrore
Vlera morale konservative, por e
hapur pr ndryshime pr sa i
prket strukturs s shoqris.
Vlera morale konservatore dhe
kundr ndryshimeve n strukturn
shoqrore.
Programet
sociale
Ulje e varfris prmes shtetit t
mirqenies dhe taksave t larta te t
pasurit.
Kundr programeve shoqrore nga
fondet publike dhe praktikave t
shtetit t mirqenies pr t marr
pjes n sistemin kapitalist.



Unioni Kristiandemokrat n
Gjermani
CDU u formua n Gjermani pas Lufts s
dyt Botrore dhe bri thirrje pr bashkim
t Krishterve, pr t mbajtur idealet dhe
pr t mbshtetur lirin e dinjitetin e
njerzve. CDU-ja mbshtet nj ekonomi
tregu shoqrore dhe lufton pr nj treg t
lir t orientuar drejt BE-s. Partia mbshtet
integrimin Europian, por nuk mbshtet
Turqin q t marr statusin e vendit antar.
Liderja e partis, Dr. Angela Merkel, sht
kancelaria aktuale e Gjermanis.
Partia Konservatore dhe Unioniste
United Kingdom
Partia Konservatore, pasardhse e partis s
Torve t fundit t shek. 18 dhe fillim shek
19, advokon pr tregun e lir dhe pr rritje
t prgjegjsis shoqrore n mnyr q t
zvogloj masn e shtetit social. Partia
gjithashtu mbshtet ndryshimet n politikat
e siguris s shtetit, duke i dhn m shum
mbshtetje forcave t armatosura nj
policie t re vetm pr kufijt. Partia sht e
dyta pr nga vendet ne Parlament dhe ka
bazn m t madhe t antarsimit publik.
24

Shembuj t Platformave t Thjeshta/ Programet e Politikave t Partive
t Qendrs s Djatht
Burimetmarra pjesrisht nga Enciklopedia eDemokracis, vol.5, Seymour MartinLipset

Fusha e Politiks Platforma e Qendrs s Djatht/ Programet e Politikave
Ekonomi Antart e Qendrs s Djatht prkrahin kapitalizmin dhe siprmarrjen e lir, por
ata nervozohen me hapin e ndryshimit q vjen zakonisht me kto sisteme. Ata
nuk bien dakord me rishprndarjen e detyrueshme t prons.
Taksat Partit e Qendrs e Djatht jan n krah t interesit t bizneseve. Ata shpesh
praktikojn kapitalizmin laissez-faire dhe kan pak ndrhyrje t qeveris n
ekonomi prve kontrollit t shprndarjes s paras. Taksat jan t kufizuara dhe
prdoren kryesisht pr t mbshtetur programet e ushtris dhe policis.
Tregu Partit e Qendrs s Djatht mbshtesin tregun e lir dhe krkojn t heqin tarifat
q ata i shohin si proteksioniste.
Mjedisi Antart e Qendrs s Djatht, n mbrojtje t tregut t lir, nuk vendosin
kufizime mjedisore te bizneset. Disa parti e shohin ngrohjen globale si jo-
problematike. Parti t tjera, si Partia Konservatore n MB, po miratojn nj
platform m aktive pr t luftuar degradimin mjedisor, duke prfshir taksn
mbi ndotjen n mnyr q t ndalojn emetimet e karbonit.
Siguria Shoqrore Pjesa m e madhe beson se siguria shoqrore duhet t privatizohet, pasi ata jan
t matur ndaj ndrhyrjes s qeveris n ekonomi.
Emigrimi Antart e qendrs s djatht shqetsohen pr krcnimin pr sovranitetin dhe
traditn kombtare q vjen nga fluksi i ndrkombtareve q krkojn t jetojn n
vendin e tyre.
Politika eJashtme Politika e jashtme e Qendrs s Djatht bazohet n realizm, ose n iden q
politika botrore sht nj luft e pafund pr pushtet mes komb-shteteve q kan
shqetsim kryesor sigurin e tyre vetjake. Partit favorizojn prgatitjen ushtarake
dhe i japin m pak vlera n organizatat ndrkombtare.
Qytetaria Partit e qendrs s djatht priren t besojn se pabarazit n demokracit e
maturuara jan legjitime dhe jo rezultat i avantazheve t pandershme dhe t
ngurta. Prandaj, shpesh ata mendojn se sht m keq t lejojn qeverin q t
rregullojn avantazhet e pandershme me an t marrjes s masave.
Politika Shoqrore Ndrsa jan pro ndarjes s kishs nga shteti, antart e qendrs s djatht besojn se
nj shoqri funksionon m mir kur sht e ka besimin t rrnjosur n fe. Ata
dyshojn se n far mase do t zgjidhen problemet si krimi apo varfria nga
shoqria.


Personazhe t Shquar:
Margaret Thatcher (1925 - )

Margaret Thatcher ishte e para dhe e vetmja kryeministre n
Mbretrin e Bashkuar nga viti 1979 deri n 1990 dhe ishte lidere e
Partis Konservatore nga viti 1975 deri n 1990. Ajo krkoi t ndalonte
rnien e ekonomis s MB-s duke zvogluar ndikimin e shtetit n
ekonomi. Ajo donte q shteti t kishte influenc m t madhe n punt e
jashtme. Ajo u b nj aleate e ngusht me presidentin e Shteteve t
Bashkuara, Ronald Reagan.




25


Kritika t Prgjithshme mbi Partit e Qendrs s Djatht
Burimetmarra pjesrisht nga http:/ / www.wikipedia.org

Kritika Politika e jashtme e Qendrs s Djathts sht tepr agresive dhe mund t oj n
destabilizim.
Mbrojtja Nj shtet duhet t paraqitet si i fort dhe i frikshm dhe t ndrhyj kur ta shoh t
nevojshme. T kesh nj qasje m t zbutur mund t shihet si nj lehtsim dhe bn q
shtetet e tjera t veprojn ashpr.

Kritika Antart e qendrs s djatht injorojn gjendjen e vshtir t t varfrve dhe politikat e
tyre ekonomike rrisin hendekun e pabarazis financiare.
Mbrojtja Hendeku mes t pasurve dhe t varfrve i inkurajon njerzit t punojn shum dhe t
bhen novator. Programet mbi mirqenien krijojn nj sistem mbshtetjeje te qeveria.

Kritika Politikat mbshteten n standardet morale t fes.
Mbrojtja Politika e Qendrs s djatht nuk sht detyrimi i fes n shoqri, sht mbrojtja e
traditave t shoqris, ku pjesa m e madhe u themelua mbi bazat fetare.

Kritika Politika e Qendrs s djatht sht diskriminuese kundr minoriteteve.
Mbrojtja Politika e qendrs s djatht nuk sht nj sulm kundr grupeve minoritare, por nj
prpjekje pr t ruajtur vlerat tradicionale dhe t vazhdoj praktika e nj status kuo-je.



Kush sht konservator ?

Konservatort besojnseekzistonnjrendmorali i jashtzakonshm, metcilinneduhet t
prpiqemi trregullojmrregullat eshoqris. Konservatort i mbahen parimit tvazhdimsis
shoqrore. Ata preferojntkeqen qnjohin sesa njtkeqetre. Rregulli, drejtsia dheliria, ata
besojnsejanprodukteartificialetnjeksperiencetgjatdhetdhimbshmeshoqrore, rezultateq
vinnga shekuj megjyqe, reflektimedhesakrifica. Konservatort jantndshkuar nga parimet e
tyrerreth joperfektes. Natyra njerzorevuan tepr nga disa gabimetpandreqshme, konservatort e
din. Kur njeriushtjoi prkryer, nuk mund tkrijohet njrendsocial perfekt.

Nga MendjeKonservatore Russell Kirk




Figura t Shquara:
Ronald Reagan (1911- 2004)

Ronald Wilson Reagan ishte presidenti i 40-t i Shteteve t Bashkuara, duke
qndruar n pushtet nga viti 1981 deri n vitin 1989. Politika e tij ekonomike
apo Reaganomik, konsistonte n heqjen gjersisht t taksave dhe n
modelimin e rregullave, duke rezultuar n nj inflacion m t ult por n nj
borxh kombtar t madh. Ai njihet gjithashtu pr politikat me Bashkimin
Sovjetik, duke mos pranuar t ulte tensionet por e shihte paln kundrshtare
si Perandoria e Djallit. Ai arriti t negocionte me Kryeministrin sovjetik
Mikail Gorbaov pr t reduktuar arsenalin e armve brthamore pr t dy
vendet dhe ti jepte fund paqsisht Lufts s Ftoht

26


27
Internacionalja e Demokratve t Qendrs (CDI)

Internacionalja e Demokratve t Qendrs (CDI) u formua n vitin 1961 me emrin Unioni
Botror i Demokristianve. CDI q ather e ka zgjeruar antarsin e saj duke e br emrin e
saj zyrtar n Internacionalja Demokristiane/Internacionalja e Demokratve t Qendrs dhe
shrben si rrjet pr partit e qendrs.

CDI promovon parimet e t drejtave themelore t njeriut dhe barazi pr t gjith, drejtsi, solidaritet
dhe subsidiaritet. CDI gjithashtu mbshtet vendosjen e ekonomis s tregut t lir dhe t
prgjegjshm nga shoqria. Gjithashtu, CDI beson se varfria sht nj padrejtsi dhe advokon
eliminimin e saj prmes bashkpunimit mes vendeve t zhvilluara dhe atyre n zhvillim. Parime t
tjera t CDI jan prmirsimi i sistemeve t edukimit dhe mbshtetja e brthams s familjes si
themel i shoqris.

CDI ka tre ndarje: Takimi i Liderve, Kshilli Drejtues dhe Komiteti Ekzekutiv.

Takimi i Liderve
mblidhet do dy vjet
pr:
T zgjedhur
presidentin dhe 15
zvends president
T marr vendime q kan
t bjn me vlerat, parimet,
objektivat, detyrat, statutet
T prcaktuar politikat
pragmatike q reflektojn
identitetin e qendrs s
CDI-s Takimi i liderve
konsiston n:
Zyrtari m i lart qeveritar i
do partie antare
Kryetart e partis dhe
sekretart e prgjithshm t
partive antare
Antart e Komitetit
Ekzekutiv
Autoriteti m i lart i
organizatave
ndrkombtare botrore
dhe shoqatat rajonale.
Vzhgues (pa t drejt vote)
Kshilli Drejtues
Mblidhet nj her n vit
ndrmjet liderve pr:
T pranuar dhe prjashtuar
antart e partis
T propozuar ndryshime pr
deklaratn e vlerave, parimeve,
dhe objektivave t CDI-s
T miratoj aktivitete,
programe dhe evente
T aprovoj rregullat mbi
votimin dhe detyrat e
antarsis
Kshilli Drejtues formohet
nga:
Kryetart e partis dhe
sekretart e prgjithshm t
partive antare
Antart e komitetit ekzekutiv
Lider t organizatave
ndrkombtare dhe shoqatave
rajonale
Vzhgues (pa t drejt vote)
Komiteti Ekzekutiv
Mblidhet dy her n vit:
Miraton propozime dhe
merr masa n lidhje me
statusin e antarve
Miraton rregulla mbi
votimin dhe antarsin
Miraton raportin
financiar
Ratifikon emrime n
disa pozicione t
ndryshme
Komiteti Ekzekutiv
prbhet nga:
Presidenti dhe 15 zvends
president
Kryetari i organizatave
rajonale t njohura nga
CDI
Sekretari ekzekutiv

CDI ka dy organizata kryesore q ofrojn ekspertiz rajonale: Organizata Demokristiane e Ameriks
(ODCA) dhe Partia Popullore Evropiane (EPP). ODCA bashkon partit politike, grupe dhe shoqata
t Ameriks Latine q kan t prbashktparimet humaniste Kristiane. EPP bashkon partit e
qendrs nga shtetet antare t BE-s dhe nga vendet kandidate.

CDI Secreteriat: RuedArlon, 67/ B-1040 Brussels/ Belgium/ Tel: +32 2 285 41 60
http:/ / www.idc-cdi.org




28



Partia Popullore Europiane (EPP)

Partia Popullore Europiane (EPP) u themelua n vitin 1953 dhe u quajt
Grupi Kristian Demokrat pr 26 vjet. N themelimin e tij kishte 38
antar; dhe ishte partia politike m e madhe n Evrop deri kur erdhen n
pushtet Socialistt n vitin 1976. Sot, EPP sht rikthyer n grupin m t
madh n Parlamentin Evropian dhe kishte 278 antar t zgjedhur n
parlament n vitin 2004.
Kta antar rreshtohen me EPP- grupin e Demokratve Europian. Ajo ka 74 parti antare nga 38
shtete, 17 krer qeverie (11 BE dhe 6 jo- BE), 9 komisioner Europian (duke prfshir
Presidentin) dhe Grupin m t madh n Parlamentin Europian me 288 antar. Partit Popullore
Europiane jan aktualisht n kontroll t 10 nga 27 qeveri t vendeve t BE-s dhe 5 nga 11 qeverit
nuk jan shtete antare t BE-s, pra m shum se do parti tjetr europiane.

EPPja mbshtet nj Europ federale, bazuar n parimet e
subsidiaritetit nj Europ demokratike, transparente dhe
efikase. Kongresi, forumi kryesor demokratik EPP, organizon
takime statusore do tre vjet. N kt takim zgjidhet lidershipi i
partis dhe rishqyrtohen, debatohen dhe vendosen politikat e
EPP-s. Organi kryesor vendimmarrs, Byroja Politike, punon
rregullisht, ashtu si dhe grupet e puns. Grupet e puns

Grupet e Puns EPP

1) Politika Europiane
2) Politika Europiane dhe Sociale
3) Antarsia EPP-s
4) Menaxhimi i Fushats
u caktuan pr t zhvilluar dhe promovuar politikat e EPP-s. Samiti i EPP-s mbahet n prag t do
Takimi t Kshillit Europian dhe asiston politik-brsit n parti n zhvillimin e strategjis s EPP-s.

EPP/ ED: EPP-ED bashkon grupet politike t qendrs dhe t qendrs s djath
duke prfshir Demokristiant dhe Konservatort. Grupi EPP-ED prbn 37% t
Antarve n Parlamentin Europian. Me 278 nga 785 poste n Parlamentin
Europian, grupi EPP-ED jo vetm q ka prqindjen m t lart t prfaqsimit t 7
grupeve politike n Parlament, por gjithashtu sht grupi q ka prfaqsimin n PE
nga t gjith 27 vendet antare.
Antart e grupit EPP-ED kan 9 vende nga 22 n komisionet/ nnkomitetet n Parlamentin
Europian, kan 50% t zvends-presidentve dhe 5 Kuestor, t cilt merren me nevojat financiare
dhe administrative t antarve t saj.

Prioritetet e EPP/ ED 2004-2009

Nj ekonomi e bazuar n dije: promovon
konkurrencn
Zhvillimi i qndrueshm: ndrtimi pr t ardhmen
Qytetart Europian: Nevoja t larta pr sigurin
Europa n bot: sfida t reja sigurie
Menaxhimi financiar: nevoja pr rregulla

Grupi EPP-
ED duke
rishqyrtuar
mbi
Diversitetin
Kulturor,
Fen dhe
Dialogun
10/ 01/ 08


EPP: Ruedu Commerce10/ B-1000 Brussels/ Belgium/ Tel: +32 2 2854141
http:/ / www.epp.eu
EPP-ED GroupintheEuropean Parliament: 60, RueWiertz/ B-1047 Brussels/ Belgium/ Tel: +32 2 2842234
http:/ / epp-ed.eu

Forumi Rinor i Partis Popullore Europiane(YEPP)

Forumi Rinor i
Partis Popullore
Evropiane
9

(YEPP) u themeluar n vitin 1997
dhe q ather u shndrrua n
organizatn politike rinore me t
madhe n Euvrop. Si sektori rinor i
partis Popullore Europiane, YEPP krkon q
t zhvilloj kontakte t forta me t gjith
familjen politike dhe t ofroj trajnime dhe
udhzime pr lidert e rinj politik.
YEPP prbhet nga Kongresi, Kshilli dhe
Bordi. Kongresi sht organi kryesor dhe
mblidhet t paktn nj her n dy vjet.
Delegatt e kongresi jan antar t bordit
dhe delegat t organizatave antare.
Kongresi zgjedh Bordin dhe prcakton
udhzimet politike dhe planin e puns s
YEPP. Kshilli sht prgjegjs pr
Kongreset dhe mblidhet t paktn dy her
n vit. Kshilli prbhet nga antart e
Bordit dhe dy prfaqsues t secils
organizat antare. Detyrat e tij prfshijn
formulimin e pikave politike, dhnien e
statusit t vzhguesit, rekomandimin e
kandidatve pr Kongres, zgjedhjen e
antarve t Bordit dhe miratimin e buxhetit.

Qllimet Kryesore

a) Zhvillimi i kontakteve dhe i shkmbimeve mes
lvizjeve rinore nga shtete dhe rajone t ndryshme t
Europs, duke br q ata t takohen dhe t
krahasojn eksperiencat e tyre.
b) Nxitja dhe promovimi i iniciativave t
ndryshme pr organizatat antare, veanrisht
ato q prballen me nj situat t vshtir
politike apo financiare.
c) Zhvillimi i temave t rndsishme mbi debatin e
prgjithshm politik, zhvillimi i strategjive t qarta
politike dhe marrja e iniciativave personale.
d) Pjesmarrja n do iniciativ t marr nga Bashkimi
Europian ose Kshilli i Europs, n mnyr q t
kontribuoj n nj njohje m t mir t procesit t
bashkpunimit dheintegrimit nEurop.
e) Zhvillimi i kontakteve mes t rinjve n Europ me
kontinente t tjera, n veanti me grupet rinore n
Amerik, Afrik dhe Azi gjithashtu dhe me amerikan,
afrikan, aziatik t rinj q jetojn n Evrop.
f) Pjesmarrja, duke paraqitur idet e YEPP, n punn
e EPP-s dhe t Unionit Demokrat Europian.
g) T marr pjes n aktivitete me platforma t
ndryshme dhe t koordinoj strukturat e t rinjve n
Europ si dhe t nxis organizatat antare t bjn t
njjtn gj n nivel kombtar.



















Konferenca e pest e kryetarve t YEPP
Majorka, Spanj
Cershor 2006
Bordi duhet t mblidhet t
paktn 4 her n vit dhe sht
prgjegjs pr aktivitetet ditore
t YEPP. Kto prfshijn
implementimin e vendimeve t
Kshillit dhe t Kongresit, duke
prfaqsuar YEPP te organizatat
e tjera, duke prgatitur takimet e
kshillit, dhe duke rekomanduar
pranimin ose prjashtimin e
antarve apo vzhguesve.
Kandidatt e Bordit duhet t
jen nn moshn 35 vjeare n
momentin e zgjedhjes.


YEPP: RueduCommerce10/ B-1000 Brussels/ Belgium/ Tel: +32 2 285 41 63
http:/ / www.yepp-online.net
29
Unioni Demokrat Internacional (IDU)

Q nga formimi n
vitin 1983, Unioni
Demokrat
Ndrkombtar
7
(IDU) ka vepruar
si shoqat
e partive politike t qendrs dhe t
qendrs s djatht. Themeluesit e
organizats prfshijn Margaret
Thatcher, George H.W. Bush, Jacques
Chirac, dhe Helmut Kohl. Prej 20
viteve q nga krijimi, IDU ka n gjirin
e saj 80 parti antare nga mbi 60
shtete. Partit konservatore,
Demokristiane dhe parti t tjera t
ngjashme q formojn antarsin e
IDU ndajn iden e demokracis
liberale, liris s individit dhe rolit t
iniciativs s individit si dhe
mbshtesin ekonomin dhe
konkurrencn e lir pr zhvillimin
ekonomik.

IDU si nj organ i plot, dhe si Union
e Organizat Rajonale mblidhet
rregullisht. N Takimin Ekzekutiv,
merren n konsiderat partit q kan
aplikuar pr tu bashkuar dhe jepen
raporte dhe informacione. do tre-
katr vjet mbahet Takimi i Liderve
Partiak ku zgjidhen oficert e IDU.
IDU mban aktivitete vjetore si sht
Forumi i Liderve t Rinj. IDU
organizon nj aktivitet do katr vjet i
cili prkon me Konventn
Republikane n Shtetet e Bashkuara.
Aktivitete t tjera t IDU-s prfshijn
organizimin e seminareve pr fushata
pr politikant dhe antart e partive
duke br q partit e qendrs s
djatht t ndajn eksperiencat e tyre
pr t arritur suksesin.

Deklarata e Parimeve, Londr 1983

Duke marr parasysh bindjet e prbashkta q shoqrit demokratike i
ofrojn individve n bot kushtet m t mira pr nj hapsir politike t lir,
liri personale, mundsi t barabarta dhe zhvillim ekonomik nn shtetin ligjor;
dhe si rrjedhim,
T Qenit i Angazhuar pr t prparuar me vlerat shoqrore dhe politike mbi
t cilat bazohen shoqrit demokratike, duke prfshir lirin baz personale
dhe t drejtat themelore t njeriut, sipas Deklarats Universale t t Drejtave
t Njeriut; veanrisht e drejta e fjals s lir, organizimi, asambleja dhe
disidenca pa dhun; e drejta e zgjedhjeve t lira dhe liria pr t organizuar nj
opozit parlamentare efektive ndaj qeveris; e drejta pr media t lir dhe t
pavarur; liria e besimit fetar; barazia para ligjit; mundsit dhe prosperiteti
individual,
Duke marr parasysh bindjet e prbashkta n nj shoqri t hapur, ku
pushteti sht i ndar mes institucioneve t lira, i prkushtuar n krijimin e
kushteve q do i mundsojn secilit individ t arrij potencialin e plot dhe t
mbaj prgjegjsit e tija; dhe ku sht detyra q qeveria ti shrbej individit
dhe t ruaj dhe t promovoj lirin e tij; dhe njherazi
Duke i vn theksin organizimit t nj shoqrie t lir dhe t hapur, duke
mbshtetur institucionin e familjes si nj forc thelbsore dhe kohezive,
gjithashtu dhe prgjegjsin sociale drejt t dobtve dhe t pafatve, duke
inkurajuar veanrisht ndrmarrjet individuale dhe zgjedhjen n ofrimin e
shrbimeve;
T Qenit i Dedikuar ndaj nj shoqrie ku individt punojn s bashku pr t
mirn e prbashkt;
Duke marr parasysh bindjet e prbashkta q demokracia n politik dhe
prona private jan element t pandar dhe ekonomiae tregut e orientuar nga
shoqria ofron mjetet m t mirapr t ngritur pasurin dhe prosperitetin
material pr t plotsuar aspiratat legjitime t individve, dhe luftae s keqes
shoqrore si papunsiadhe inflacioni;
Duke Besuar se kjo sht mnyra m efektive pr t mundsuar lirin pr
iniciativn dhe ndrmarrjen individuale, zhvillimin ekonomik prgjegjs,
mundsit e punsimit, taksat e ulta dhe zgjedhjen e konsumatorit;
Duke marr parasysh krcnimet nga ekstremi i Majt dhe i Djatht;
Refuzimi i do lloj forme totalitarizmi, i cili sjell shum vuajtje dhe kufizime
t lirive sot,
Duke marr parasysh detyrat e rndsishme globale t cilat e bjn t
nevojshme dhe t dshirueshme nj bashkpunimt ngusht dhe efikas t
partive t tyre, t frymzuar nga bindjet e tyre;
Angazhimi pr t punuar pr nj bashkpunimedhe m t ngusht mes t
gjith njerzve ngakombet demokratike, ndrsanjihen t drejtat e secilit komb
q k pr t ruajtur identitetin e tij dhe interesat jetsore, pr t prdorur
ndikimin dhe vlerat politike t siprprmendurapr t mirn e bots,
veanrisht duke promovuar prgjegjsit e ndrsjellat t gjithakombve pr
zhvillimin ekonomik global;
Prkushtimi pr nj bot ku mbizotron liria dhe paqja;
Deklarimi Mtejshmq kauzae paqes do t promovohet n prputhje me
parimet e shprehuran kt Deklarat; dhe
Ftesa e partive t tjerapr tu regjistruar;
Rnia dakord q t krijohet nj grup pune pr t ndjekur ideologjit e
prbashkta, t referuarasi UNIONI DEMOKRAT INTERNACIONAL.


IDU Secretariat: P.O. Box 1536 Vika/ N-0117 Oslo/ Norway/ Tel: +47 2282 90000
http:/ / www.idu.org

30

Unioni Demokrat Afrikan (DUA)

Unioni Demokrat Afrikan
8
(DUA), nj organizat rajonale e Unionit Demokrat
Internacional, u krijua pr t promovuar nj kultur konkurrence pluraliste, nj
ekonomi tregu e orientuar drejt ndrmarrjes dhe shoqris me besimin se
demokracia i lejon individt t ken liri politike dhe personale si dhe mundsi t
barabarta para ligjit. Si nj shoqat e partive t qendrs dhe t qendrs s djatht
n Afrik, DUA i jep mundsin partive me ideologji t ngjashme q t bashkohen
dhe t ndajn eksperiencat e tyre n lidhje me interesat organizative dhe politike.

Objektivat dhe Qllimet e
DUA

1) t mbaj, financoj, mundsoj dhe t organizoj
konferencat ndrkombtare;
2) t financoj, mundsoj, organizoj dhe t
koordinoj studimet e politikave publike n t gjitha
aspektet e qeverisjes n Afrik;
3) t mundsoj publikimin e librave, fletushkave,
dhe do materiali tjetr q ka t bj me parimet e
DUA;
4) t asistoj partit politike dhe organet e tjera,
shoqatat dhe grupet q kan objektiva t ngjashme
ose t njjta;
5) t monitoroj dhe t raportoj aktivitetet q
organizohen n Afrik t cilat ose promovojn ose
pengojn reformn n Afrik;
6) t promovoj dhe t mbroj idealet dhe
trashgimin kulturore t demokracive pluraliste n
Afrik;
7) t luftoj kundr korrupsionit n politikn e
vendeve afrikane;
8) t promovoj harmonin dhe t nxis tolerancn
politike n Afrik;
9) t veproj dhe t angazhohet n t gjitha
aktivitetet q jan t nevojshme pr objektivat t
specifikuara t DUA;dhe
10) t bj t gjitha gjrat, brenda mundsive, e
nevojshme pr t asistuar partit antare n arritjen
e objektivave.
Antart e DUA/ ADG nuk kan t drejt vote.

DUA aktualisht ka 4 antar me t drejta t
plota: Partia e Re Patriotike (Gan), Rezistenca
Nacionale e Mozambikut (Mozambik), Aleanca
Demokratike e Namibis (Namibi), dhe Chama cha
Demokrasia na Maendeleo (Tanzani). DUA ka
gjithashtu dhe 10 antar vzhgues q presin
ratifikimin nga Kshilli.
T gjith personat, partit politike dhe
organizatat q mbshtesin dhe i bashkohen
Karts s DUA-s mbi Vlerat dhe Objektivat
kualifikohen pr antarsi n DUA. Statusi i
antarit jepet pasi aplikon te Sekretariati i
DUA dhe Komiteti Ekzekutiv vendos
unanimisht q t propozoj partin politike
pr antarsi. Kjo vot duhet t ratifikohet nga
Kshilli i DUA. Vendimmarrja unanime l t
kuptohet se do antar ka veton e cila sht e
kontrolluar dhe arrin t shpjegoj arsyen pas
do vetoje.

DUA ka dy kategori antarsimi. Kategoria e
par, Antar i DUA, sht e hapur pr do
parti politike t regjistruar t rndsishme pr
kombin n Kontinentin Afrikan dhe n ishujt
prreth tij. Kta antar kan t drejtn q t
marrin pjes n t gjith takimet dhe kan t
drejt vote. Kategoria e dyt, Antart e
Grupit t Dialogut DUA (DUA/ ADG), sht
e hapur pr do person, parti politike apo
organizat q nuk dshiron ose nuk
kualifikohet pr tu br antar i DUA.

Takimi i
menaxher
eve t
fushats
dhe i
Kshillit t
DUAs

18/ 02/ 07

DUA: Plot 37/ Ufipa Street/ Kinondoni/ PO Box 31191/ Dar esSalaam/ Tanzania/ Tel: +255 22 266 8866
http:/ / www.du-africa.org

31

Konrad Adenauer Stiftung (KAS)

Konrad Adenauer Stiftung
10
,

u themelua n vitin 1956 si Shoqria pr Pun Demokristiane. Ai sht nj
fondacion studimi Gjerman Demokristian. Fondacioni drejton dy
qendra edukimi dhe 16 institute edukimi n t gjith Gjermanin. Fondacioni ka
gjithashtu m shum se 200 projekte n m shum se 120 shtete. N mnyr q
t mbikqyr aktivitetet e tij, dy zyra qendrore jan t ndrtuara n Bon dhe
Berlin.

Figura t Shquara: Konrad
Adenauer (1876 - 1967)

Karriera politike e Konrad Adenauer filloi n
vitin 1906 dhe zgjati 60 vjet. Ai shrbeu si
Kancelar i par i Gjermanis Perndimore nga viti
1949 deri n vitin 1963 dhe ishte kryetar i Unionit
Demokristian nga viti 1950 deri n vitin 1966. Ai
njihet pr vendosjen e nj demokracie t
qndrueshme n Gjermanin Perndimore pas
Lufts s Dyt Botrore dhe integrimin e saj n
komunitetin e sapoformuar Euro Atlantik.
Konrad Adenauer Stiftung
ka ndrmarr disa projekte si
kombtar ashtu dhe
ndrkombtar. Me an t
edukimit politik ai ka nxitur
paqen, lirin dhe drejtsin
duke u prqendruar n nj
demokraci t konsoliduar,
duke promovuar bashkimin e
Europs, duke zhvilluar
marrdhniet transatlantike
dhe politikat e zhvillimit.
Rreth 9,000 student nga Gjermania dhe nga Europa Lindore dhe Qendrore kan marr mbshtetje
materiale dhe morale nga ky fondacion. Si agjenci konsultuese, ai ka hedhur bazat e informacionit
dhe ka analizuar aktivitete pr t dhn nj ide pr aktivitetet politike. Akademia e fondacionit n
Berlin sht nj forum ku organizohen diskutime mbi shtjet politike, veanrisht ato q jan t
rndsishme pr kauzn Demokristiane. N nj shkall t gjer, n takimet dhe kongreset kan marr
pjes 145,000 njerz n m shum se 2,500 aktivitete.

Klubi Konrad Adenauer









Perspektiva Evropiane e Ukrains nga
kndvshtrimi Gjerman dhe Polak Prill 2005
Klubi Konrad Adenauer u krijua n Maj t vitit 2003 pr t
krijuar nj forum pr debat rreth problemeve aktuale dhe
zhvillimeve n shoqrin e Ukrains dhe rreth perspektivave
t Ukrain pr integrimin n strukturat e Bashkimit
Evropian. Formati bn q t rinjt q jan t interesuar pr
temn t takohen me ekspert t njohur nga Ukraina,
Gjermania dhe Bashkimi Europian. Deri tani jan mbajtur
rreth 25 takime nga Klubi q nga koha e krijimit t tij.



Konrad-Adenauer-Stiftunge.V: Kingelhoferstasse23:10785 Berlin:Germany:Tel:+49 30 26996-0
http:/ / www.kas.de



Fondacione t tjera t partive t qendrs s djatht

Fondacioni Hanns Seidel, Gjermani, http:/ / www.hss.de
Jarl Hjalmarson Stiftelsen, Suedi, http:/ / www.hjalmarsonstiftelsen.se


32
















3
Grupe Ndrkombtare t Qendrs s Djatht n Internet

Internacionalja e Demokratve t Qendrs (CDI)
http:/ / www.idc-cdi.org/

Partia Popullore Europiane (EPP)
http:/ / www.eppe.org

Forumi Rinor i Partis Popullore Europiane
http:/ / www.yepp-online.net

Organizata Demokristiane e Ameriks (ODCA)
http:/ / www.odca.org.mx

Shoqata e Gruas n Partin Popullore Europiane
http:/ / www.epp-women.org/

Unioni Internacional Demokrat (IDU)
http:/ / www.idu.org/

Grupi Parlamentar i EPP-s dhe i Demokratve Europian
http:/ / www.epp-ed.org/ home/ en/ default.asp

Unioni Internacional Demokrat i Grave (IWDU)
http:/ / www.idu.org/ iwdu-pg.htm

Unioni Internacional Demokrat i t Rinjve (IYDU)
http:/ / www.iydu.org/

Unioni Demokrat i Azis, Paqsorit (APDU)
http:/ / www.idu.org/ apdu.htm

Unioni Demokrat i Karaibeve
http:/ / www.pamdemocrat.org/

Unioni Demokrat i Afriks/ Grupi i Dialogut n Afrik (DUA/ ADG)
http:/ / www.du-africa.org

Shembuj t Partis Konservatore n t gjith Botn

Britani e Madhe: Partia Konservatore, http:/ / www.conservatives.com

Franc: Unioni pr nj Lvizje Popullore, http:/ / u-m-p.org

Izrael: Likud, http:/ / www.likud.org.il

Republika eke : Partia Demokratike Civile, http:/ / www.ods.cz

Shtetet e Bashkuara : Partia Republikane, http:/ / www.gop.com

Turqi: Partia pr Drejtsi dhe Zhvillim, http:/ / eng.akparti.org.tr
3




































































34



























Pjesa III:


A sht Partia ime
Liberale?



























35










A sht Partia ime
Liberale?

Pyetsori mbi Orientimin Politik: Prgjigjuni pyetjeve t mposhtme me Ponse jeni
dakord me fjalin dhe me Jo nse nuk jeni dakord. Mblidhni prgjigjet Po n fund.

YES NO

Papunsia duhet t zgjidhet duke i dhn m shum hapsir tregut t lir.



Kushtetuta e BE-s duhet t votohet me an t vots popullore n BE.



iftet e t njjtit seks duhet t gzojn t drejtat e tyre n do shtet t BE-s.



Taksa mbi mjedisin n Europ duhet t reduktohet.



Mbshtetja e BE-s pr agrikulturn duhet t reflektoj vetm problematikat
mjedisore dhe shoqrore dhe duhet t kufizohet nga nivelet e saj aktuale.



Nuk duhet t prmendet emri Zot n Kushtetutn Europiane.



Qeveria nuk duhet t ndaloj krkimin apo prodhimin e produkteve
agrikulturore gjenetikisht t modifikuara vese ajo sht krcnuese pr sigurin
publike.


Qeveria nuk duhet t prfshihet n industrin e kujdesit shndetsor, pasi qeveria
do t marr nj pjes t gjer t ekonomis.


Tregu i lir sht politika m e mir e zhvillimit.



Turqia mund t antarsohet n BE nse ajo plotson kriteret e t drejtave t njeriut
dhe t demokracis.




A keni 6 ose m shum prgjigje Po?
Lexoni kt pjes ka gjasa q t jeni Liberal.




36
Historia dhe Ngjarjet Formuese t Ideologjis Partiake

Liberal dotthottjesh i hapur ndaj ndryshimit dhetrespektosh liritepersonit brenda njkuadri shoqror
ku tgjithkanmundsi tnjjta.
(Mark Silverman, TurnLeft.com)

Si nj doktrin e hershme, liberalizmi u zhvillua
brenda kuadrit politik t monarkis dhe jo t
demokracis, duke u fokusuar n rritjen e t drejtave
t individit n lidhje me qeverin e tij. Liberalizmi
luajti nj rol t rndsishm n historin e Europs n
lidhje me demokracin e vrtet, duke hedhur idet
rreth pushtetit t njerzve dhe vullnetit t
prgjithshm, duke rritur prfaqsimin e njerzve
brenda qeverive t tyre dhe duke krijuar nj shoqri t
barabart ku t gjith kan t njjtat mundsi.
Liberalizmi si nj filozofi e hershme politike sht i
rrnjosur n disa ideologji t tjera politike bazuar n
demokracin prfaqsuese, duke prfshir partit e
demokracis sociale dhe t qendrs s djatht.
Liberalizmi si nj ideologji e partis politike e
mbshtet platformn e tij n ide t hershme liberale,
duke u fokusuar n qeverisje t kufizuar dhe n lirit e
individit.

Zhvillimi i liberalizmit n fund t

Figura t Shquara:
John Locke (1632 - 1704)

Filozofi britanik John Locke, hodhi iden
revolucionare se individt e rinj jan baza pr
nj shoqri t qndrueshme. Dy traktatet e tij
mbi Qeverin hidhnin posht bazat filozofike
pr monarki e drejta hyjnore e mbretrve,
dhe argumentonte se t gjith njerzit kishin
t drejta t trashguara dhe natyrore pr
jetn, lirin dhe pronn. Ai e shpjegonte
qeverin si nj kontrat shoqrore ku
individt i jepnin nj numr t kufizuar t t
drejtave t trashguara pr t qeverisur pr t
cilat qeveria garanton mbrojtjen e atyre t
drejtave. Idet mbi t drejtat natyrore dhe
kontratn shoqrore luajtn nj rol t
rndsishm n ideologjin e revolucionit
francez dhe amerikan.










Adam Smith
Shekullit 18 dhe n fillim t shekullit 19 prkoi me ndryshime t rndsishme
politike dhe shoqrore n Europ. Argumentet pr ti dhn fund sistemeve
monarkike dhe aristokratike duke prkrahur demokracin prfaqsuese u
prhapen m an t liberalizmit ekonomik dhe me dshirn pr ti dhn fund
sistemit feudal pr pronsin. Adam Smith, nj nga teoricient n
ekonomi m me influenc t t gjitha kohrave, publikoi Pasuria e
Kombeve, duke argumentuar kundr ndrhyrjes s qeveris n
ekonomi dhe tregti. Smith propozoi teorin e dors s padukshme,
nj mekanizm vetrregullues n ekonomi q punon pa ndrhyrjen e
qeveris. Kjo form e liberalizmit ekonomik u b e njohur si
ekonomia Laissez-Faire (N shqip lnia pr t vepruar lirisht), dhe
vazhdon t mbetet parimi kryesor i ideologjis partiake liberale.
Megjithat, gjysma e par e vitit 1900 ishte nj periudh e vshtir me luftra t vazhdueshme dhe
kriza ekonomike, ku u zhvilluan dy luftra botrore dhe Depresioni i Madh e dmtoi rnd ekonomin
europiane. Kapitalizmi Laissez-Faire la shum dyshime dhe disa qeveri liberale n Europ filluan t
mbshtesnin aspekte t shtetit t mirqenies, duke prfshir sigurimin e shndetit, arsimimin dhe
masat kundr varfris nga qeveria. N momentin q ekonomit Euro-Atlantike filluan ta merrnin
veten, liberalt iu rikthyen ides s ekonomis Laissez-Faire dhe nxitn pr nj rol t kufizuar t
qeveris n ofrimin e shrbimeve sociale. Platformat liberale bn thirrje pr privatizimin e kujdesit
shndetsor dhe pr sektor t tjer publik. Liberalt modern europian jan t ides se qeveria duhet t
ket nj rol t vogl dhe se ekonomia duhet t decentralizohet, duke argumentuar se kjo nuk sht
puna e qeveris pr t kontrolluar ndonj prodhim industrial prmes ndrmarrjeve shtetrore.



37
Karakteristikat Kryesore t Formave t Ndryshme t Liberalizmit
Burimenga http:/ / www.wikipedia.com
Format e liberalizmit Karakteristikat



Liberalizmi politik
Liberalt politik besojn se individt jan baza e ligjit dhe e shoqris;
institucionet ekzistojn pr ti asistuar atyre. Liberalt politik jan t
kujdesshm pr t mos favorizuar apo diskriminuar asnj grup n baz t
racs, klass, gjinis, etnis etj. Liberalizmi politik v n dukje nocionin e
John Locke kontrat shoqrore, ku qytetart i japin nj pjes t liris s
tyre ligjit n mnyr q t jetojn n nj shoqri t sigurt.


Liberalizmi
Ekonomik
Liberalizmi ekonomik mbshtet iden e t drejtave t individit mbi
pronn dhe lirin e kontrats. Pa kto liri, nuk mund t ket liri t tjera.
Liberalt ekonomik besojn n kapitalizmin laissez-faire, ose n
rregullimin e tregut, i cili shrben pr heqjen e kufijve ligjor pr tregtin
dhe bllokimin e subvencioneve t qeveris dhe t monopoleve.



Liberalizmi Shoqror
Gjithashtu i njohur si liberalizm apo si liberalizm i reformuar, liberalt
social mbshtesin tregun e lir dhe nj ekonomi tregu ku nevojat baz t
t gjith individve plotsohen nga shteti. Kto nevoja prfshijn
edukimin, kujdesin ndaj fmijve, asistencn pas fatkeqsive natyrore dhe
parandalimin e krimit. Ata gjithashtu advokojn mbi disa kufizime mbi
konkurrencn ekonomike, si jan ligjet anti-trust dhe mbi pagn
minimale.




Liberalizmi Kulturor
Liberalt kulturor krkojn t sigurojn se qeveria nuk ndrhyn n jetn
personale dhe intelektuale t njerzve. Ata mbshtesin lirin seksuale,
fetare, njohse dhe mbrojtjen nga ndrhyrja e qeveris n jetn private.
Liberalt kulturor jan kundr rregullave t qeveris mbi letrsin, artin,
kumarin, seksin, prostitucionin, abortin, kontrollin e lindjes, smundjet e
pashrueshme, alkoolin, dhe drogat si marijuana.



Cili sht dallimi mes liberalizmit konservator dhe konservatorizmit liberal?


Liberalizmi konservator kombinon vlerat
liberale dhe politikat me qndrimet
konservatore, duke prfaqsuar krahun e
djatht t lvizjes liberale. Komponent t
rndsishm t liberalve konservator
prfshijn: shtjet e liberalizmit ekonomik;
mbshtetje t ekonomis globale; dhe
mbshtetje t ligjeve strikte mbi emigracionin.
Ata gjithashtu i japin m pak rndsi shtjeve
shoqrore, por priren t mbajn qndrime
liberale sociale.

Partit liberale konservatore n Europ
prfshijn: Partin Demokratike t Lir
(Gjermani); Demokratt Progresiv (Irland);
Partia Liberale Kombtare (Romani); dhe G17
Plus (Serbi).
Konservatorizmi liberal kombinon
historikisht iden e laissez-faire t liberalizmit
ekonomik me shtjen konservatore klasike
pr ruajtjen e tradits, respektin pr autoritetin,
dhe besimin fetar. Partit konservatore n disa
shtete filluan disa argumente liberal ekonomik.
Pr kt arsye, konservatort liberal n kto
vende referohen si konservator. Kjo sht e
vrtet pr Shtetet e Bashkuara. Termi liberal
dhe konservator sht br sinonim n vende
si Australia, Italia dhe Spanja. N disa vende
europiane, konservatorizmi liberal prfaqson
ata t cilt kombinojn pikpamjet konservative
moderne me idet e liberalizmit social.


38
Politika t Prbashkta t Partive Politike Liberale
Meburimetmarra pjesrisht nga Enciklopedia eDemokracis, vol.5, Seymour MartinLipset

Fusha Politike Platforma Liberale/ Programi i Politikave
Ekonomia E drejta e prons dhe liria pr t br kontrata sht baza e t gjitha lirive. Nuk duhet t
ket ndrhyrje nga qeveria n ekonomi pasi ajo prish balancat e tregut t lir. Kufijt
tregtar dhe subvencionet e qeveris te bizneset duhet t hiqen sepse ato pengojn efektet
pozitive t tregut t lir n tregjet ndrkombtare.
Taksat Taksat duhet t jen t kufizuara sa m shum, vetm t prokurohen fonde mjaftueshm
pr t mundsuar shtetin t ofroj shrbime jetsore.
Tregu Tregu i lir sht opsioni ekonomik m i mir dhe do kush fiton nn kt sistem. do
barrier n treg shkakton humbje t pakthyeshme n tregun ndrkombtar dhe at t
brendshm.
Racizmi Racizmi krcnon t drejtat individuale. Shoqria duhet t bazohet n mundsit e
barabarta t njerzve, dhe nuk duhet diskriminuar bazuar n rac, gjini, etni apo kultur.
Shteti nuk duhet t imponoj rezultatin cilsor prmes kuotave t punsimit pr grat
apo minoritetet.
Mjedisi Mjedisi duhet t mbrohet nga dora e njeriut dhe ato zona q jan dmtuar duhet t
riparohen. Bashkpunimi me bizneset duhet t rregulloj masat e ruajtjes mjedisore dhe
zhvillimi i qndrueshm duhet t forcohet me ligj.
Siguria Shoqrore Duhet nj rrjet i siguris pr t mbrojtur ata q jan t smur, t moshuar, ose t
margjinalizuar.
Emigracioni Nuk ka konsensus pr t drejtn e shtetit pr t kufizuar fluksin e emigracionit. Individt
duhet t gzojn lirin pr t udhtuar brenda dhe n shtete t ndryshme.
Politika e
jashtme
Ka dallime mes liberalve pr sa i prket marrdhnieve ndrkombtare:
Mbshtesin Kombet e Bashkuara dhe institucionet ndrkombtare pr t parandaluar
luftrat.
Kundr ndrhyrjes dhe skeptike pr prdorimin e siguris kolektive.
Qytetaria Diversiteti konsiderohet t jet nj kusht paraprak pr drejtsi.
Politika
shoqrore
Liria duhet e jet e barabart pr do qytetar. Disa standarde t kujdesit shndetsor dhe
t arsimimit duhet t jet t njjta pr t gjith qytetart, ndrsa ka dallime mes liberalve
pr sa i prket mnyrs s shprndarjes nga qeveria t ktyre shrbimeve, n nj mnyr
pr t balancuar si prgjegjsin individuale ashtu dhe at kolektive. Shteti nuk duhet t
prcaktoj vlerat personale, qofshin ata fetare apo t stilit t jets.

Tdrejtat e
njeriut
T drejtat e njeriut jan universale. Dnimi kapital sht njerzor dhe duhet hequr.



Liberalizmi Politik n Histori:
Magna Carta

Magna Karta Liberatatumsht nj kart e famshme angleze q u hartua n vitin 1215 si
rezultat i mosmarrveshjeve mes Paps Inoenti III, Mbretit John, dhe baronve anglez n
lidhje me t drejtat e Mbretit. Magna Karta ishte nj dokument revolucionar q tregonte
liberalizmin politik, duke mbrojtur t drejtat e individve n nj sistem monarkik dhe duke
deklaruar q veprimet e mbretit duhet t lidhen me ligj. Kjo ndikoi n krijimin e konceptit
shteti ligjor dhe ka qen nj ndr dokumentet m t rndsishm n historin
demokratike.


39



















40
Kritika t Prgjithshme mbi Partit Liberale
Burimetmarra pjesrisht nga Hyrje: Analizimi i DemokratveLiberal nga RichardS. Grayson,
dhefarshtnjliberal? nga Thomas, Ray.

Kritika Liria individuale n fushn ekonomike mund t oj n apati, egoizm, dhe imoralitet
Mbrojtja Qllimi i ligjit sht t mbroj qytetart nga dmtimi dhe jo t rregulloj moralin.

Kritika Individi nuk ekziston ashtu si e shikon nj liberal. Njerzit jan t formuar nga shoqria
ku ata jetojn dhe me traditat me t cilat ata ushqehen. Prandaj, sht mir q t
fokusohet n nevojat dhe interesat e komunitetit dhe jo t individit.
Mbrojtja Disa liberal besojn se idealet e tyre jan t zhvilluara historikisht dhe vin nga tradita
liberale. Megjithat, precedenti historik nuk zvoglon vlern apo autenticitetin e t
drejtave, liris dhe autonomis individuale me t ciln ata jetojn.

Kritika Liberalizmi i mban institucionet ndrkombtare si forca pozitive, kur ata n fakt mund
t veprojn n interesa personale, ndoshta n kundrshtim me ata q krkojn paqe.
Mbrojtja Mundsit e shumta pr shtetin q t ndrveproj, si brenda ashtu dhe jasht politiks,
bn qllimin e bashkpunimit dhe t ndrvarsis objektivin q sistemet ndrkombtare
krkojn t arrijn, duke uar n paqe.

Kritika Liberalizmi ekonomik on n pabarazi mes fituesve dhe humbsve n ekonomin e
tregut brenda shtetit. Shoqrit liberale karakterizohen nga nj varfri dhe diskriminim
q zgjat te klasat e ulta. Prandaj, shteti nuk duhet t vendos parime apo mekanizma t
tregut n nj sektor t mparshm jo tregtar.
Mbrojtja Suksesi ekonomik i shtetit varet n punn dhe motivimin, i cili sjell dshirn pr t
tejkaluar pabarazin ekonomike. Shteti modern industrial, i udhhequr nga praktikat
liberale, ka sjell prosperitet pr nj numr m t lart njerzish se sa n shoqrit para-
industriale t karakterizuar nga varfria.

Kritika Liberalizmi ekonomik on n pabarazi mes shteteve, me shtetet e fuqishm q
shfrytzojn shtetet e vogla.
Mbrojtja Liberalt argumentojn se shtetet liberale jan zakonisht m t pasur se shtetet q kan
rregulla t tregut. Gjithashtu, t varfrit n shtetet liberale jan m mir ekonomikisht se
sa qytetart me ekonomi mesatare n shtetet jo liberale.

Figura t Shquara: John
Stuart Mill (1806 - 1873)

John Stuart Mill ishte nj filozof i rndsishm britanik, ekonomist
politik, npuns civil dhe Antar i Parlamentit. Libri i tij, Mbi Lirin,
sht nj nga punt baz t liberalizmit klasik dhe shpjegon konceptin e
liris duke diskutuar natyrn dhe limitet e pushtetit q mund t ushtrohen
nga shoqria mbi individin.

Fundi i vetmpr tcilnnjerzimi sigurohet, individualisht apokolektivisht, n
ndrhyrjenelirissveprimit, shtvetmbrojtja. Qllimi i vetmpr tcilinpushteti
mundtushtrohet metdrejtmbi doantar tnjkomuniteti tcivilizuar, kundr
dshirsstij, shtparandalimi i dmtimit tttjerve. E mira etij, fizikeapomorale,
nuk shtnjsiguri emjaftueshme.
-nga libri Mbi Lirin


Internacionalja Liberale (LI)

N vitin 1947, 19 vende Europiane u mblodhn s bashku pr t
themeluar Internacionalen Liberale
11
. Ndr vite,
organizata sht zhvilluar n nj federat
globale me parti liberale, me rreth 70 parti
antare nga m shum se 60 shtete.

Internacionalja Liberale e konsideron veten rrjetin kryesor pr t promovuar liberalizmin, lirin
individuale, t drejtat e njeriut, shtetin ligjor, tolerancn, barazin e mundsive, drejtsin
shoqrore, tregun e lir dhe ekonomin e tregut. LI bazohet n promovimin e shtjeve t t
drejtave t njeriut, demokracis, drejtsis shoqrore, tolerancs, barazis s mundsive, duke
prfshir pjesmarrjen politike t grave, ekonomin e tregut, tregun e lir dhe solidaritetin
ndrkombtar.


Manifesti i Oksfordit:
Programi i Liberalve pr Shekullin e 21

1) Sfida pr t zgjeruar demokracin.
2) Sfida ndaj dhuns dhe sundimit global.
3) Sfida pr t prmirsuar demokracin.
4) Tensioni mes vetqeverisjes dhe t drejtave t njeriut.
5) Sfida ndaj varfris dhe prjashtimit social.
6) Sfida pr qeveri t vogl.
7) Nevoja pr nj kontrat t re mes brezave.
8) Sfida e progresit shkencor dhe teknologjik.
9) Sfida pr krijimin e tregjeve t hapura.
10) Sfida pr zhvillimin botror.
Ashtu si internacionalet e tjera partiake,
partit antare t LI formojn gjithashtu
grupe rajonale dhe tematike. Demokratt
Liberal dhe Reformator Europian (ELDR)
dhe Aleanca e Liberal Demokratve n
Parlamentin Europian promovojn
kndvshtrimet dhe politikat e partive
liberale n Europ prmes Parlamentit
Europian. Federata Internacionale e t
Rinjve Liberal dhe Radikal (ILFRY)dhe
Rrjeti Internacional i Grave Liberale
(INLW)

bashkojn dhe advokojn pr dy grupe t rndsishme demografike.

















Liberal Matters sht nj
revist me artikuj mbi
figura ndrkombtare.
Internacionalja Liberale prbhet nga tre organe
ekzekutive: Kongresi, Komiteti Ekzekutiv dhe
Byroja. Kongresi sht organi kryesor legjislativ i
LI-s dhe mblidhet t paktn dy her n vit pr
t diskutuar mbi politikat dhe platformat
kryesore, pr t zgjedhur zyrtart organizativ,
dhe pr t prcaktuar ndryshimet n antarsim.
Komiteti Ekzekutiv mblidhet m shpesh, t
paktn dy her n vit, dhe drejton aktivitetet dhe
zhvillimin e politikave ndrmjet Kongreseve,
ndrsa ka edhe nj rol mbikqyrs q siguron se
politikat e formuluara nga Byroja jan n
prputhje me Komitetin Ekzekutiv dhe
gjithashtu vendimet e Kongresit me Kushtetutn
e organizats.

















Lord John Alderdice
President i
Internacionales
Liberale




LI Secretariat: 1 Whitehall Place/ LondonSW1A 2HD/ United Kingdom/ Tel: +44 207 83 95 905
http:/ / www.liberal-international.org
41



42
Demokratt Liberal Europian dhe Partia
Reformatore (ELDR)

Demokratt Liberal Europian
12
u krijuan n
vitin 1976 dhe themeluan Partin Liberale
Demokrate dhe Reformatore Europiane
(ELDR) n vitin 1993.

Sot ELDR prfaqsohet nga 7 prej 27
komisionerve n Komisionin Europian dhe
zakonisht n parlamentin Europian uln me
Aleancn e Liberal Demokratve (ALDE).
Lidert politik t partis dhe Ministrat
mblidhen t paktn dy her n vit n Takimin e Liderve pr t
diskutuar mbi situatn n Europ. Kongresi vjetor thekson
gjithashtu debatin mbi shtjet politike. Kshilli i ELDR mblidhet
dy her n vit pr t miratuar aplikimet e antarsimit dhe pr t
miratuar buxhetin. Kshilli lejohet t veproj dhe t flas n emr
t partis dhe prbhet nga Byroja ELDR dhe partit antare t
ELDR-s.
Byroja drejton funksionet ditore t partis. Presidenti i ELDR,
zvends presidentt dhe drejtori i thesarit zgjidhet do dy vjet n
Kongresin e ELDR-s. Annemie

Lidert dhe Kryeministrat e ELDR
21 Qershor 2007
Neyts Uyttebroeck u zgjodh President i partis ELDR gjat nj kongresi n Bratislav, Sllovaki, me 24
Shtator 2005, dhe u rizgjodh me 17 Tetor 2007.

far mbshtet ELDR-ja?

Demokracin, shtetin ligjor, t drejtat e njeriut, tolerancn dhe solidaritetin.
Partia ELDR besonnnjEuroptbazuar nparimet themeloretliris, demokracis, tshtetit ligjor, ttdrejtavetnjeriut,
tolerancsdhesolidaritetit.
Nj shoqri t lir, t hapur dhe t ndershme
Nebesojmnnjshoqri tlir, thapur dhetndershmeecila nxit pjesmarrjen edoqytetari nshoqri, dukei ofruar
mundsitpr tprmbushur potencialin etyre, pr tu larguar nga varfria, injoranca dhediskriminimi.
Nj Europ me prosperitet
Pr tprmbushur ktoobjektiva, nepoprpiqemi tvendosimtregun ebrendshmsi njfushekonomikepa kufij tbrendshm
dhetreformojekonomineEuropsnmnyrqajotzhvillohet dhetbhet mgaruese, dukerritur numrinevendevet
punsdhedukevendosur mimetpranueshmepr konsumatort, bazuar nparimet etregut tlirndrkombtar gjithprfshirs
nbot.
Zhvillimi i qndrueshm dhe paqja n bot
Nepopunojmpr tnxitur njzhvillimtqndrueshmdhepr tmbrojtur mjedisin ton. Nepoorganizojmfushata pr nj
shoqri tsigurt, pr njbotnpaqedhetqndrueshme.
Zgjerimi i BE-s
Kur pjesa memadhembshtet njzgjerimtshpejtdhetmadh tBashkimit Europian, nekemi knaqsinti urojm
mirseardhjenemiqvetannga Shtetet eReja Antare. Nejemi tvendosur qBashkimi Europian tforcohet dhetzgjerohet
mtepr.
Nj Europ transparente, demokratike dhe prgjegjse
NembshtesimnjEuropmtransparente, demokratikedheprgjegjse, qmerr vendimevetmmbi atoshtjetcilat
krkojnzgjidhjeEuropiane. Nembshtesimparimet evarsisnmnyrqqytetart tkenmundsi nvendimmarrje.
Kushtetuta Europiane
ELDR mbshtet njzgjidhjekonstitucionalepr Europn. Liberal Demokratt ntgjithbotnkanbrfushatpr nj
kushtetuttfortsi baza edemokracis.


ELDR Party: 31, rueMontoyer/ 7metage/ 1000 Brussels/ Belgium/ Tel: +32 2 237 01 40
http:/ / www.eldr.org



Aleanca e Liberal Demokratve
(ALDE)
Aleanca e Liberal Demokratve
13
(ALDE) sht grupi parlamentar i tret
m i madh n Parlamentin Europian. N ALDE bjn pjes partit
liberale dhe demokratike n t gjith Bashkimin Europian n
prpjekje pr t promovuar politikat e hapur dhe drejt s ardhmes.
Aktualisht Grupi ka 10 antar me t drejta t plota
dhe 12 zvends. N PE, ALDE prf aqsohet nga 101
antar nga 22 vende nga Bashkimi Europian. Antart e
ALDE vijn nga partia Europiane Liberal Demokrate dhe Reformatore, Partia
Demokratike Europiane dhe parti t tjera t pavarura.

10 Pikat e Programit

1) Promovimi i paqes, prmes Unionit t njerzve q
respektojn identitetin ton kulturor, lokal, dhe gjuhsor dhe
sht e hapur ndaj t gjitha Shteteve Europiane q plotsojn
kriteret e antarsimit.
2) Duke e br BE-n nj lojtar global dhe duke zvogluar hendekun
mes dimensionit t tij ekonomik dhe politik: Europa duhet t flas
njzri n shtjet botrore.
3) Duke hapur, demokratizuar dhe duke forcuar
prgjegjshmrin e institucioneve t Bashkimit Europian dhe
duke shpjeguar m mir rndsin e puns s tyre pr publikun
Europian.
4) Europa sht nj bashkim minoritetesh q garanton t drejtat
themelore t qytetarve europian duke hequr do form diskriminimi.
5) Duke besuar se qllimi i shoqris vet-arritja e do individi, duke
promovuar edukimin n t gjitha nivelet.
6) Forcimi i qeverisjes ekonomike pas futjes s Euros.
7) Duke siguruar vlerat pr parat pr taksapaguesit, heqjen e
burokracive t panevojshme dhe reformimin e sistemit duke e br m
transparent, progresiv dhe t ndershm.
8) Brja e Europs liderin botror n mbrojtjen mjedisore.
9) Duke br globalizmin t funksionoj pr
do person.
10) Duke siguruar njohje t plot dhe rritje t rolit t rajoneve t
Europs, veanrisht ato me fuqi legjislative, dhe duke ndrtuar nj
politik strukturore e cila zhvillon potencialin e rajoneve t Europs m
n nevoj.
MEP Grahm Watson sht
lideri i grupit ALDE. Ai u
zgjodh n Janar t vitit 2002.
Byroja e ALDE sht organi
kryesor vendimmarrs i Grupit
ALDE. Ai prbhet nga lider
t Delegacioneve Kombtare
ALDE, dhe mbikqyr
strategjit dhe politikat
kryesore t Grupit.

Qasja e ALDE kombinon
shtjet e liris individuale me
kulturn e lir dhe dinamike t
bizneseve, solidaritetin
ekonomik dhe social,
shqetsimin pr t ardhmen e
mjedisit, dhe respektin dhe
tolerancn pr diversitetin
kulturor, fetar dhe gjuhsor.
Grupi po ndjek tre fushata
kryesore: ndryshimi klimaterik,
t drejtat e pacientve dhe
transparenca n qeveri.


5 Partit kryesore t ALDE n PE, nga
Marsi i 2008
1) Liberal Demokratt, MB, 11 poste
2) Partia Demokratike, Itali, 11 poste
3) Unioni pr Demokraci Franceze, Franc, 10
poste
4) Partia Demokratike e Lir,Gjermani,
7 poste
5) Partia Kombtare Liberale, Romani, 6 poste
Tre
Kryeministra
t ALDE n
nj
konferenc t
prbashkt
shtypi,
Takimi i
Liderve
2005



ALDE Groupin theEuropeanParliament: RueWiertz/ B-1047 Brussels/ Belgium/ Tel: +32 2 284 21 11
http:/ / www.alde.eu

43
Kshilli i Demokratve dhe Liberalve Aziatik (CALD)

Azia prballet me nj situat politike komplekse, pasi ajo sht nj qendr zhvillimi e
ekonomis globale, ndrsa ka nivelin m t madh t varfris rurale botrore. Rritja e
mirqenies n qendrat urbane po sjell transformime n identitetin shoqror, kulturor,
dhe politik t kombeve t rajonit. Kshilli i Liberalve dhe Demokratve Aziatik
14
pati
fillesat nga disa mendime t rastsishme t legjislatorve nga Filipinet, Tajvani dhe
Tailanda q merrnin pjes n nj konferenc ndrkombtare n Portugali n fillim t
vitit 1990. T ndjer jo n vendin e duhur n konferenc pasi shtjet q po diskutoheshin
nuk i prkisnin rajonit t tyre, ata vendosen t krijonin organizatn e tyre ekskluzivisht pr
liberalt Aziatik. Pr dy vjet, atae zgjeruan iden e tyre, t inkurajuar nga sensibilizimi q pr
t gjith ndryshimet n situatat e vendeve t tyre, ekzistonte mundsia pr t punuar s
bashku. Ata ishin pjes e nj rajoni q ishte zona m interesante pr sa i prket zhvillimit
demokratik- edhe pse ajo ishte streha e disa prej regjimeve m t egra.

N dhjetor 1993, grupi organizoi asamblen e prgjithshme inauguruese n Bangkok dhe tre muaj
m von kishte sesionin e planifikimit strategjik. N Nntor 1994, CALD organizoi konferencn e
par kryesore me titull Demokracia Liberale n Kontekstin Aziatik. Q ather CALD ka
organizuar pes konferenca t mdha duke u fokusuar mbi shtje relevante.

CALD ia atribuon suksesin e tij faktit q ai sht nj grup rajonal i formuar nga parti dhe individ, jo
qeveri. Prandaj, antart e Kshillit t grupit nuk jan t kufizuar nga pozicionet qeveritare dhe
politikat zyrtare. Grupi gzon fleksibilitet n vendimet dhe veprimet e tij. Kjo nuk do t thot se
CALD nuk ka pasur vshtirsit e tij. Pr shembull, logjistika pr t mbledhur do person pr nj
takim mund t jet e vshtir pr shkak t politiks s nj-Kin q kan disa shtete.

Edhe pse Azia ka disa nga regjimet m t egra n bot, demokracia
liberale sht zgjeruar. Presidenti Suharto i Indonezis ra nga pushteti n
vitin 1998 pas tre dekadash. Pritshmrit jan t larta pr CALD n vitet
q vijn. Disa shpresojn q CALD do t vazhdoj t mbshtes
demokracit e reja duke i ndihmuar n forcimin e partive politike dhe
sistemet politike shum-partiake.

Grat n politik

N tetor t vitit 2005, CALD sponsorizoi Workshopin e Grave
Internacionale Liberale (LI) dhe Asamblen e Prgjithshme t CALD me
tem Promovimi i Grave n Politik: Roli i Partive Politike. Pas suksesit
t ktij aktiviteti, nj workshop tjetr u mbajt n Shtator t vitit 2007 me
titull Prtej Veprimit Pohues. Kto sesione trajnimi jan pjes e
angazhimit t CALD pr t promovuar rolin e gruas n partit politike
prmes planit t veprimit global Fitoni me Grat. Plani i Veprimit
Global fokusohet n katr tema kryesore: heqja e kufizimeve pr
pjesmarrjen e grave n politik; rritja e numrit t npunseve femra;
sigurimi q partit politike prfshijn m shum gra n pozicione t
rndsishme lidershipi; dhe inkurajimi pr pjesmarrje m t lart n
vendimmarrje politike.




CALD Secreteriat:7-B AmorsoloStreet/ San LorenzoVillage/ Makati City1223/ Philippines/ Tel: +632 752 7557
http:/ / www.cald.org

45

Federata Internacionale e Forumit Rinor Liberal (IFLRY)

Federata Internacionale e Forumit Rinor Liberal
15
sht nj organizat ombrell e
forumeve rinore radikale dhe liberale dhe e organizatave studentore. Organizata u
themelua n Danimark n vitin 1979 nga bashkimi i Federats Botrore i forumit
Rinor Liberal dhe Radikal dhe i Federats Europiane t Forumit Rinor Liberal dhe
Radikal. ILFRY i bazon politikat e saj n T drejtat Universale t Njeriut. Ajo
synon pr shoqri t lir pa diskriminime kundr minoriteteve dhe prkrah nj
ekonomi tregu q vepron brenda limiteve t shprndarjes s ndershme t pasuris
dhe qndrueshmris ekologjike.

Organi m i lart i IFLRY sht Asambleja e Prgjithshme. Asambleja e Prgjithshme mblidhet t
paktn nj her n dy vjet dhe sht prgjegjse pr miratimin e platforms politike t IFLRY,
manifestit dhe aktiviteteve. Ajo gjithashtu miraton rezolutat mbi politikat e organizats, zgjedh
byron dhe vendos mbi buxhetin. Byroja, e prbr nga presidenti, sekretari i prgjithshm dhe
disa zvends president, sht prgjegjse pr mbikqyrjen e puns ditore t organizats.
Sekretariati n Bruksel drejtohet nga drejtori ekzekutiv, q prcaktohet nga byroja.

Me objektivin e saj t
promovimit dhe prfaqsimit
t interesave t liberalve dhe
radikalve t rinj, IFLRY
lehtson kontaktin mes
organizatave antare me an t
organizimit t seminareve,
delegacioneve, vizitave
studimore, kurseve t trajnimit,
kampeve t vers, rrjetit rinor
dhe nj rrjeti tematik. IFLRY
gjithashtu publikon nj revist
tremujore, LIBEL, me qllimin
pr t shprndar informacion
mbi aktivitetet, pr t nxitur
debatin dhe pr t shrbyer si
forum pr shprehjen e ideve.
IFLRY nxit kontributin n
revist, dhe pranon artikuj,






















Federata Ndrkombtare e Forumit Rinor Liberal, Sofje, 2005.
Rreth temave politike t shkruara n Anglisht, Spanjisht apo Frngjisht.

Shembuj t Antarve Evropian n of IFLRY

Centerpartiets Ungdomsfrbund, Suedi
Jeunes Radicaux, Franc
Forumi Rinor Liberal i Gjibraltar, Spanj
Rinia Liberal Demokrate, Shqipri
Asambleja Rinore Liberale e NMSS, Bullgari
Mladi Liberali BiH, Bosnje Hercegovina
Junge Liberale, Gjermani
Liberalet e Rinj t Serbis, Serbi
IFLRY ka mbi 90 organizata antare, dhe
sht vet antare me t drejta t plota e
Internacionales Liberale dhe bashkpunon
me grupin Liberal Asamblen Parlamentare
t Kshillit t Europs. IFLRY sht
gjithashtu nj antare e Forumit Rinor
Europian, ka status konsultativ me grupe OJF
t COE, UNESCO, dhe ECOSOC, dhe sht
aktive n Forumin Rinor t Kombeve t
Bashkuara.

IFLRY: 1 Whitehall Place/ London SW1A 2HD/ UnitedKingdom/ Tel: +44 207 871 0940
http:/ / iflry.org







46


Friedrich Naumann Stiftung (FNS)

Friedrich Naumann Stiftung
16
u themelua n vitin 1958. Fondacioni
ndjek parimet e Friedrich Naumann, nj teolog Protestant. Gjat fillimit
t shekullit 19, Naumann luftoi pr iden e edukimit civil, duke besuar
se nj demokraci ka nevoj pr qytetar t formuar dhe t informuar
politikisht pr funksionuar n standardet m t larta. Duke ndjekur
argumentet e tij, fondacioni sht nj mjet pr
liberalizmin e organizuar.

Fondacioni ka zyrat n Europ, Afrik, Amerik dhe Azi. Ai punon nga afr me Partin
Demokratike t re t Gjermanis dhe me Internacionalen Liberale. N terren, aktivitetet
konsistojn n seminare, konferenca dhe publikime, dhe t gjitha kto kan si qllim promovimin
e vlerave dhe parimeve liberale. Programi i dialogut politik ndrkombtar ofron nj forum
diskutimi pr nj kuadr t gjer shtjesh liberale. Ai ka gjithashtu nj program kshillues, q
punon me kandidat pr zyrat politike, partit politike liberale dhe organizata t tjera demokratike.

Zyra Rajonale pr Europn Qendrore,
Jugore dhe Juglindore, Kaukazin Jugor
dhe Azin Qendrore (MSOE)









Promovimi i tolerancs- Vizit studimore n ShBA
2007













Takim Rajonal n Prag
2007
Q prej 1989, Friedrich Naumann Stiftung
sht br tepr aktiv n Evropn Lindore dhe
Azin Qendrore. Sot, MSOE koordinon
aktivitetet n 26 vende t ndryshme. Objektivi
kryesor i fondacionit n rajon sht
promovimi i demokracis, shtetit ligjor,
pluralizmit dhe ekonomin e lir e tregut. Pr
t kthyer n realitet kt axhend, fondacioni
prdor edukimin politik, konsultimin dhe
dialogun n konferenca, seminare dhe vizita
studimore. Ai gjithashtu prdormasa jo
tradicionale si sht vendosja n sken e
dramave ose forumet liberale t diskutimit.
Zyra rajonale e MSOE u hap n Sofje n Mars
t vitit 2007. MSOE vepron n 6 rajone: n
Europn Qendrore, Europn Lindore,
Ballkanin Perndimor, Ballkanin Jug-lindor,
Kaukazin Lindor dhe Jugor.



Friedrich-Naumann-Stiftung: Karl-Marx-Strasse2/ 14482 Potsdam/ Germany/ Tel:+49 331 7019-0
http:/ / www.fnst-freiheit.org



Fondacionet e tjera t partive liberale prshijn...
Fondacioni Helen Suzman, Afrika e Jugut, http:/ / www.hsf.org.za
Liberal Vlaams Verbond, Belgjik, http:/ / www.hetlvv.be
Qendra Liberale Ndrkombtare Suedeze, Suedeze, http:/ / www.silc.se
Grupi Internacional Liberal n Internet

Internacionalja Liberale
http:/ / www.liberal-international.org/

Partia Evropiane Liberal Demokrate dhe Reformatore (ELDR)
http:/ / www.eldr.org

ALDE Aleanca e Liberalve dhe Demokratve pr Europn n Parlamentin Europian.
http:/ / eld.europarl.eu.int/

Grupi Liberal n Kshillin e Europs
http:/ / www.ldr-group.org/

Kshilli i Liberalve dhe Demokratve Aziatik (CALD)
http:/ / www.cald.org

Friedrich Naumann Stiftung (Gjermani)
http:/ / www.fnst.de

Qendra Liberale Ndrkombtare Suedeze (Suedi)
http:/ / www.silc.se/

Federata Ndrkombtare e Forumit Rinor Liberal dhe Radikal (IFLRY)
http:/ / iflry.org

Lvizja e Forumit Rinor Liberal dhe Radikal i Bashkimit Evropian (LYMEC)
http:/ / www.lymec.org/ index.php

Rrjeti Ndrkombtar i Grave Liberale (INLW)
http:/ / www.liberal-international.org/ inlw


Shembuj t Partive Liberale n Bot

Afrika e Jugut: Aleanca Demokratike, http:/ / www.da.org.za

Honduras: Partia Liberale e Hondurasit, http:/ / www.partidoliberal.net

Izrael: Shinui, http:/ / www.shinui.org.il

Filipine: Partia Liberale, http:/ / www.liberalparty.ph

Mbretria e Bashkuar: Liberal Demokratt, http:/ / www.libdems.org.uk

Australi: Partia Liberale, http:/ / www.liberal.org.au





47



































































48


























Burimet pr t Ndrtuar
Marrdhniet me Parti t
ngjashme


































49
Prse ekzistojn Partit Ndrkombtare?

Partit Ndrkombtare jan grupe t mdha partish nga e gjith bota q kan ideologji t ngjashme
t bashkuara nga misione t prbashkta. Kto organizata shrbejn si rrjete pr partit politike pr
t msuar nga njra tjetra dhe gjithashtu pr t promovuar ideologjin e tyre n nj nivel global. Ato
i ofrojn antarve kuadr pune pr shkmbimin e ideve dhe pr veprime t prbashkta, si dhe
ofrojn ndihm praktike pr partit politike shpesh n formn asistencs teknike. Partit
ndrkombtare gjithashtu promovojn dhe ndihmojn ti japin form partive politike t
sapoformuara n demokracit n zhvillim.

Jan katr parti kryesore ndrkombtare:
Internacionalja Demokrate e Qendrs(CDI) (http:/ / www.idc-cdi.org/ ),
Internacionalja Liberale (LI) (http:/ / www.liberal-international.org/ ),
Internacionalja Socialiste (SI) (http:/ / www.socialistinternational.org/ main.html)
Unioni Internacional Demokrat(IDU) (http:/ / www.idu.org/ ).

NDI punon me tre parti kryesore t mdha: CDI, LI dhe SI. Ndrsa qndrimi zyrtar i NDI-s
ndryshon n secilin grup, Instituti sht organizata e vetme q njihet nga t tri partit. Partia
Republikane Amerikane sht antare e partis internacionale t katrt, IDU. Antart e partis s
CDI dhe t IDU prputhen njra me tjetrn, sa q disa kan antarsi t dyfisht.

Pr tu pranuar n nj nga partit ndrkombtare nuk aq e shpejt apo e thjesht; procedura e
aplikimit mund t jet e gjat dhe konkurruese. Partit duhet t tregojn se kan nj platform q
prputhet dhe shpesh antarsia duhet t aprovohet nga Kongresi i Partis, i cili ndodh do dy apo
tre vjet.


Fragment nga prezantimi i Richard Normington, ish Sekretar i Prgjithshm, IDU, mbi
Standardet pr Antarsi n Partit Politike Ndrkombtare.

Pse duhet t bheni pjes e nj partie ndrkombtare?
Status dhe njohje ndrkombtare, veanrisht pr antart e rinj;
Ndarje e informacionit mbi fushatn;
Ndihm e drejtprdrejt politike; dhe
Sistemi i identifikimit Miq dhe Armiq pr bazat e partis.

Antart e Partis ndrkombtare duhet...
t ndajn vlerat dhe qllimet e Ndrkombtarve prkats;
t prfaqsohen n nivel kombtar ose t ken nj prezenc t nivelit t lart n rajon;
T ken nj struktur partiake demokratike; dhe
t ken mbshtetjen e antarve ekzistues t partive ndrkombtare.

Si mund t antarsohem n nj parti ndrkombtare? shembulli i IDU...
Partit q duan t bjn pjes n IDU mund t ken t paktn nj parti antare pr ta mbshtetur at. Antari do ta informoj
IDU-n pr aplikantin dhe do ta drejtoj at prgjat procesit t pranimit. Partit aplikuese duhet:

T mbshtesin Deklaratn e Parimeve t Londrs pr IDU (1983);
T drgojn nj letr nga Lideri i Partis ose nga kryetari duke i krkuar pr antarsim;
T drgojn nj kopje t statuteve t partis dhe t rregullores;
T drgojn nj manifest zgjedhor ose politikat pr shqyrtim;
T ken mundsi t paguajn kuotn e antarsimit; dhe
T ftojn IDU-n pr t vizituar partin pr t faktuar do gj.

Miratimi jepet nga Ekzekutivi, bazuar n unanimitet dhe konfirmuar nga Konferenca e Liderve Partiak.

50






Parlamenti Europian dhe Grupet Partiake

Parlamenti Europian sht institucioni multinacional i vetm antart e t cilit zgjidhen direkt nga
vota universale. Ve rolit si bashk-legjislator, parlamenti ka pushtet buxhetor dhe ushtron kontroll
demokratik mbi t gjith institucionet Europiane.

785 Antart e Parlamentit Europian (PE) zgjidhen nga 27 vendet antare t Bashkimit Europian
(BE) pr 5 vjet. Secili shtet antar vendos mbi mnyrn e vet t zgjedhjeve, por ndjek rregulla
demokratike t njjta, duke prfshir moshn minimale pr t votuar 18 vje, votim universal dhe t
fsheht. Numri i vendeve n parlament q do antar merr, vendoset me an t parimit t
proporcionalitetit, q do t thot q shtetet m t mdha bien dakord pr t pranuar nj numr m
t ult postesh se sa ata mund t fitojn nse totali i 750 posteve ndahet sipas numrit t popullsis n
mnyr q ket nj prfaqsim m t mir pr shtetet me numr popullsie m t vogl.



Antart e PE-s jan t grupuar sipas prkatsive politike dhe jo sipas kombsis. Aktualisht jan
shtat grupe partish politike n PE. Secili brenda partis cakton nj kryetar (ose dy bashk kryetar n
rastin e disa grupeve), nj byro dhe nj sekretariat. Kto grupe munden dhe shpesh ndryshojn me
secilin parlament t ri. Ka krkesa pr formimin e grupeve dhe prfitime kur ata i bjn kto. Disa
Antar t PE-s nuk i prkasin ndonj grupi t partive politike dhe njihen si antar t pa lidhur me
ndonj parti.

http:/ / www.europarl.europa.eu/ groups/ default_en.htm


Grupi i Partis Popullore Europiane (Demokristiant) dhe Demokratt Europian

Grupi Socialist n Parlamentin Europian


Grupi i Aleancs s Liberalve dhe Demokratve pr Europn


Unioni pr Europn e Grupeve Kombtare


Grupi i t Gjelbrve/Aleanca e Lir Europiane


Grupi Konfederal i S Majts s Bashkuar Europiane E Majta Nordike e
Gjelbr

Pavarsia/Grupi i demokracis





Informacion i marr me mirsjellje nga Parlamenti Europian.





51
Fondacionet Kryesore t Partive Politike


Fondacionet e Partive Socialdemokrate prfshijn...
Friedrich Ebert Stiftung, Gjermani, http:/ / www.fes.de
Alfred Mozer Stichting, Holand, http:/ / www.alfredmozerstichting.nl
Fondacioni Jean Jaures, Franc, http:/ / www.jean-jaures.org
Qendra Ndrkombtare Olof Palme, Suedi, http:/ / www.palmecenter.org








Fondacioni i Partive t Qendrs s Djatht prfshijn...
Konrad Adenauer Stuftung, Gjermani, http:/ / www.kas.de
Hanns Seidel Foundation, Gjermani, http:/ / www.hss.de
Jarl Hjalmarson Stiftelsen, Suezi, http:/ / www.hjalmarsonstiftelsen.se








Fondacionet e Partive Liberale Prfshijn...

Fondacioni Friedrich Naumann, Gjermani, http:/ / www.fnst-freiheit.org
Fondacioni Helen Suzman, Afrika e Jugut, http:/ / www.hsf.org.za
Liberal Vlaams Verbond, Belgjik, http:/ / www.hetlvv.be
Qendra Liberale Ndrkombtare Suedeze, Suedi, http:/ / www.silc.se























52






















Shtojc:

Instituti Demokratik Amerikan dhe Zhvillimi i
Partive Politike


































53

2030 M Street, NW, Fifth Floor
Washington, DC 20036-3306
(202) 728-5500
fax: (202) 728-5520
mail: contact@ndi.org
www.ndi.org

BOARD OF DIRECTORS

Chairman
Madeleine K. Albright
Vice Chair
Rachelle Horowitz
Marc B. Nathanson
Secretary
Kenneth F. Melley
Treasurer
Eugene Eidenberg
President
Kenneth D. Wollack

Dougl as Ahlers
Bernard W. Aronson
J. Brian Atwood
Harriet C. Babbitt
Elizabeth Frawley Bagley
Erskine Bowles
Joan Baggett Calambokidis
Thomas A. Daschle
Barbara J. Easterling
Geraldine A. Ferraro
Sam Gejdenson
Patrick J. Griffin
Shirley Robinson Hall
Harold Hongju Koh
Peter Kovler
Nat LaCour
Robert G. Liberatore
Judith A. McHale
Constance Milstei n
Molly Raiser
Nicholas A. Rey
Susan E. Rice
Nancy H. Rubin
Elaine K. Shocas
Bren Simon
Michael R. Steed
Maurice Tempelsman
Arturo Valenzuela
Mark R. Warner

Chairmen Emeriti
Paul G. Kirk, Jr.
Walter F. Mondale
Charles T. Manatt

SENIOR ADVISORYCOMMITTEE

William V. Alexander

Michael D. Barnes
John Brademas
Bill Bradley
Emanuel Cleaver, II
Mario M. Cuomo
Patricia M. Derian
Christopher J. Dodd
Michael S. Dukakis
Martin Frost
Richard N. Gardner
Richard A. Gephardt
John T. Joyce
Peter G. Kelly
Paul G. Kirk, Jr.
Elliott F. Kuli ck
John Lewis
Donald F. McHenry
Abner J. Mikva
Charles S. Robb
Stephen J. Solarz
Theodore C. Sorensen
Esteban E. Torres
Anne Wexler
Andrew J. Young


INSTITUTI DEMOKRATIK AMERIKAN PER ESHTJET
NDERKOMBETARE

Instituti Demokratik Amerikan pr shtjet Ndrkombtare (NDI) sht nj organizat
jo fitimprurse q punon pr forcimin e demokracis n t gjith botn. Q nga themelimi
n vitin 1983 e deri m sot, NDI dhe partnert tij kan punuar pr t prkrahur e fuqizuar
institucionet demokratike dhe praktikat pr forcimin e partive politike, organizatave t
shoqris civile dhe parlamenteve, monitorimin e zgjedhjeve, rritjen e pjesmarrjes
qytetare, transparencn dhe llogaridhnien n qeveri. Demokracia varet nga Legjislaturat
q prfaqsojn qytetart e cila mbikqyr ekzekutivin, gjyqsorin e pavarur q ruan
shtetin ligjor, partit politike q jan t hapura dhe prgjegjse, si dhe zgjedhjet ku
votuesit t jen t lir q t zgjedhin njerzit e tyre n qeveri. Si katalizator i zhvillimit
demokratik, NDI mbshtet institucionet dhe proceset q bjn q demokracia t lulzoj.

Ndrtimi i Organizatave Politike dhe Civile: NDI ofr on ndi hm pr t ndr t uar
i nst it uc ione t qndr ueshme, me mb sht et je t gjer dhe t mir
or ganizuar a q for mo j n t he me l et e nj kult ur e t for t ci vi l e .
Demokracia varet nga kto institucione ndrmjetsimi zri i nj qytetarie t
informuar, e cila lidh qytetart me qeverit e tyre dhe me njri-tjetrin duke ofruar nj
mundsi pr pjesmarrjen n politikat publike.

Garanton Zgjedhjet: NDI promovon zgjedhje t lira dhe demokratike. Partit politike
dhe qeverit i kan krkuar NDI-s t studioj kodet zgjedhore dhe t rekomandojn
prmirsime. Instituti gjithashtu ofron asistenc teknike pr partit politike dhe grupet
civile pr t drejtuar fushata edukimi pr grupe votuesish dhe pr t organizuar
programe pr monitorimin e zgjedhjeve. NDI sht lider n bot pr sa i prket
monitorimit t zgjedhjeve, duke organizuar delegacione ndrkombtare pr t
monitoruar zgjedhjet n qindra vende, duke siguruar q rezultatet n zgjedhje
reflektojn vullnetin e popullit.

Promovimi i Transparencs dhe i Prgjegjshmris: NDI i prgjigjet krkesave nga
lidert e qeveris, parlamentit, partive politike dhe grupeve civile q krkojn kshilla
mbi shtje nga procedurat e legjislativit, procesit zgjedhor deri n balancn e
marrdhnieve t civilve me ushtrin n demokraci. NDI punon pr t ndrtuar
legjislaturat dhe qeverit lokale q jan profesioniste, t prgjegjshme dhe t hapura ndaj
qytetarve t tyre.

Bashkpunimi Ndrkombtar sht elsi i promovimit t demokracis n mnyr t
efektshme dhe efikase. Ai gjithashtu jep nj mesazh t rndsishm pr demokracit n
zhvillim q konsiston: ndrsa autokracit jan t izoluara dhe t friksuara nga bota e
jashtme, demokracit mund t mbshteten n aleat ndrkombtar dhe n nj sistem
aktiv mbshtetjeje. Me qendr n Washington D.C., me zyra n terren n do rajon t
bots, NDI plotson talentin e stafit t tij duke angazhuar ekspert vullnetar nga e
gjith bota, disa prej t cilve jan veteran t luftrave demokratike n vendet e tyre
dhe ndajn ide t rndsishme mbi zhvillimin demokratik.

54



NDI DHE ZHVILLIMI I
PARTIVE POLITIKE
Partit politike jan nj gur themeli t demokracive prfaqsuese dhe kryejn nj funksion si asnj
institucion tjetr. Ato mund bashkojn dallimet mes qytetarve pr sa i prket ideologjive, interesave,
liderve apo politikave ti vendos ato n nj kontekst kombtar dhe ti shndrroj nga dshira n politika
publike. Partit politike trajnojn dhe emrojn lidert politik t cilt kan role qeverisse. Ato kryejn nj
lidhje mes institucioneve t qeveris me element t shoqris civile, si jan grupet ekonomike, etnike,
kulturore dhe grupe t tjera shoqrore. Prmes shprehjes s opinioneve t ndryshme, partit politike mund t
krijojn nj njohje m t mir t shtjeve dhe t identifikojn mundsit pr zgjidhje dhe pr kompromise.

Pr m shum se 20 vjet, NDI ka punuar me partit politike n t gjith botn pr t krijuar m shum
mjedise t hapura politike ku qytetart t mund t ken pjesmarrje aktive n proceset demokratike.
NDI e qas punn e tij nga nj kndvshtrim praktik, duke ofruar asistenc jopartiake pr t promovuar
zhvillimin organizativ afatgjat t partive, t rris konkurrencn e tyre n zgjedhjet lokale dhe
kombtare, si dhe t ndihmojn t marrin pjes n mnyr konstruktive n qeveri.

N disa vende, partit politike ose jan shum t dobta, t mbyllura, t shtypura nga qeveri despotike, ose
jan larg mundsis pr t fituar respekt dhe mbshtetje. Puna efektive me partit politike krkon njohjen
e stimujve q ndikojn te lidert dhe kan perspektiv pr reforma. Me an t hulumtimit pr shtje t
tilla si rregulloja e partis, przgjedhja e kandidatve dhe financa e partis, Instituti ofron informacion
krahasues mbi aspekte t ndryshme t politiks partiake duke hedhur drit mbi pengesat dhe qasjet e
mundshme pr t krijuar parti m efektive dhe gjithprfshirse. Pas nj iniciative koht e fundit, NDI
shqyrtoi stimujt q ndikojn interesin dhe aftsin e liderve partiak pr t zhvilluar politikat efektive mbi
reduktimin e varfris.

NDI beson se sfidat me t cilat partit prballen n zhvillimin e strukturave m prfaqsuese, m
prgjegjse dhe m efektive njihen m mir nga palt t cilat ndajn eksperienca t ngjashme.
Marrdhnia e Institutit me partit n do rajon t bots kryesisht n partneritet me Internacionalen
Demokratike t Qendrs, Internacionalen Liberale dhe Internacionalen Socialiste jan t rndsishme
pr strategjin e asistencs. Prmes shkmbimeve partiake dhe vizitave studimore n vende t
rndsishme t bots s tret, NDI harton nj list t partive t afirmuara n ndarjen e puns dhe n
testimin e normave demokratike dhe organizmin e metodave me t tjer n prpjekje pr t sjell
ndryshimin.

Programimi i Institutit varion nga konsultimet n nivel t lart t lidershipit t partive n trajnime
interaktive n organizatat politike pr zyrtart e degve partiake. Duke prdorur praktikn e
ndrthurur me trajnime, Instituti asiston partit politike n zhvillimin dhe prdorimin e aftsive dhe
praktikave q ndihmojn pr t pasur organizata m t hapura dhe prfaqsuese. NDI prdor
ndjeshm mjetet e teknologjis s informacionit dhe t hulumtimit t opinionit publik n programet e
saj pr t ndihmuar partit politike q t zhvillojn mnyra m efektive pr t prfaqsuar antart
dhe pr t komunikuar me publikun n prgjithsi.

Me asistencn e NDI-s, partit nga nj spektr i gjer politik n rreth 60 shtete t ndryshme kan futur
reformat e brendshme pr t rritur pjesmarrjen dhe transparencn, pr t prmirsuar komunikimin e
brendshm, pr t zhvilluar pozicione politike m t informuara dhe pr t kontaktuar n mnyr m t
efektshme me grat, t rinjt dhe grupe t tjera t margjinalizuara. Zyrtart e zgjedhur partiak organizohen
n mnyr m strategjike pr t ndjekur axhendat legjislative dhe pr t kontaktuar me votuesit. N rolin e
tij si nj udhheqs i besueshm dhe neutral, Instituti ka br gjithashtu q partit politike t punojn s
bashku pr t formuar nj kuadr pune rregullator q ndikon tek ato, duke prmirsuar kshtu mekanizmat
pr nj dialog konstruktiv ndrpartiak dhe s bashku adresojn shtjet e prbashkta.
55

Europa Qendrore &
Lindore
Meq shtetet e Europs Qendrore dhe Lindore kan kaluar nga regjimet
komuniste n demokraci t qndrueshme, NDI ka riprcaktuar
strategjin pr sa i prket asistencs, duke zvogluar pranin e saj n
Bullgari dhe Rumani n mnyr q t reflektonin rolin e ri t ofruesve
t asistencs. NDI i jep gjithashtu nj prioritet Ballkanit perndimor, ku
shtetet kan vshtirsi pr t zgjidhur konfliktet etnike, t promovojn
qeveri transparente dhe gjithprfshirse, si dhe t bjn pjes n
komunitetin Euro-Atlantik.

Deklarata e Pavarsis s Kosovs n Shkurt t vitit 2008 hapi kapitullin e fundit t
shprbrjes s Jugosllavis dhe shkaktoi nj termet politik q akoma po tund Moskn,
Brukselin dhe Uashingtonin. Transigjenca e Serbis pr sa i
prket Kosovs, me t gjitha gjasat do t pengoj
progresin demokratik dhe do t shkaktoj destabilitet n
rajon. Elektorati i Serbis mbetet i ndar mes reformatorve
pro-Evropian dhe nacionalistve t frymzuar nga ish
Presidenti Jugosllav Sllobodan Milloshevic. Republika Srpska
e Bosnjs ka vazhduar retoriken e saj mbi shkputjen, jo vetm
duke krcnuar perspektivat e vendit pr antarsimin n BE
por duke vn n pikpyetje integritetin e shtetit. Ndrsa,
mospranimi n NATO i Maqedonis n prill t 2008-s pr
shkak t debatit me Greqin lidhur me emrin e fut rajonin n
nj pasiguri m t madhe.





Marja Bijl nga Partia e Puns Sociale
Hollandeze diskuton procesin e zhvillimti t
politikave t partis s saj para liderve t 10
partive social-demokrate n Ballkan. NDI
organizoi nj aktivitet n Beograd, n Mars t
2008 n bashkpunim me fondacionet e partive
socialdemokrate nga Hollanda, Suedia dhe
Greqia. Aktiviteti sht pjes e iniciativs rajonale
t NDI-s pr t asistuar partit e qendrs s
majt, liberale dhe ato konservatore n Ballkan
mbi reformat n kontekstin e integrimit Europian.

Pavarsisht presioneve politike, kto shtete jan duke ndrtuar institucionet demokratike pr t adresuar problemet e mdha
t konfliktit etnik, kapacitetet e dobta n qeverisje, ekonomit e paqndrueshme dhe korrupsionin. Mbshtetja e
demokracis ofron mundsi pr t zgjidhur kto sfida pr nj afat kohor t gjat duke krijuar sisteme politike t hapura,
pjesmarrse, prgjegjsi dhe s fundi t qndrueshme.

NDI d he pa r t n e r t e t i j i ka p r ce j n k t o b a r r i e r a , t c i l at mu nd t j e n me na t y r e t n i ke ,
gj i no r e os e p o l i t i ke , p r t k r i j ua r n j ma r r dh ni e mes q y t e t a r ve d he q eve r i s du ke
mbs h t e t u r pa r l a men t et , d uk e udh zu a r pa r t i t p o l i t i ke , o r gan i za t a t j o f i t i mp r u r s e ( OJ F) dhe
gr up et c i v i l e . NDI as i s t on pa r l a me n t e t p r t a b r p r o ces i n l eg j i s l a t i v m t r an s pa r en t p r
qy t e t a r t me a n t s ea nca ve pu b l i ke d he d ye r v e t h apu r a, dhe d epu t e t t po p un oj n me NDI -
n p r t ha pu r z y r a t r ej a zg j ed ho r e n m ny r q t b as h kv ep r o he t d i r ek t me qy t e t a r t q
at a p r f aq s o j n . Pr og r a mev e l o ka l e t NDI - s i s h t oh en dhe i n i c i a t i va t r a j on al e n ov at o r e p r
t r r i t u r p j es ma r r j en po l i t i ke t Ro m ve , n xi t j e n e t o l e r anc s nd r - e t n i ke , s i d he p r t
kr i j ua r mu nd s i s h k mb i mi dhe ms i mi n d r mj e t pa r l a me n t ev e p r mes s h k mbi mev e t s t a f i t
pa r l a me n t a r mb i p r oce s i n l eg j i s l at i v d he mb i k q y r j e n e ek zek u t i v i t .

Programet e NDI jan t financuara nga Agjencia Amerikane pr Zhvillimin Ndrkombtar; Ndihma Amerikane pr
Demokraci; Departamenti i Shtetit Amerikan, Byroja pr Demokraci, t Drejtat e Njeriut, dhe t Puns; Qeveria e
Zvicrs; dhe Instituti i Shoqris s Hapur. Instituti prfiton nga partneriteti me Kshillin e Europs dhe me
Organizatn pr Siguri dhe Bashkpunim n Europ si dhe me mbshtetjen e misionit t BE-s dje ambasadave
Europiane.

Pr m shum informacion mbi programin e Europs Qendrore dhe Lindore, ju lutem kontaktoni Rob
Benjamin n robben@ndi.org ose Catherine Messina Pajic n cpajic@ndi.org


Iniciativa
Rajonale Partiake


CarLeslml l ldeolog[lve dhe l pollLlkave me
perfaqesuese eshLe sflda me e madhe per zhvllllm
per parLlLe pollLlke ne Luropen [ugllndore, shume
pre[ Lyre vua[ne nga ldenLlLeLe Le v[eLra, Le
mbyllura dhe [ane Le paafLa per Le krl[uar
marredhenleve me voLueslL mbl parlmeL e parLlse.
Me aslsLencen e nul-se, keLo parLl pollLlke - nga e
d[aLhLa, e ma[La dhe Le qendres - kane fllluar Le
harLo[ne plaLforma Le deLa[uara pollLlke ne lln[e
me ldeolog[lLe e Lyre g[lLhashLu dhe me homologeL
Luroplan, dhe kane fllluar L'l paraqesln aLa Le
voLueslL. uuke zhvllluar pollLlkaL qe reflekLo[ne
vleraL dhe ldeLe e parLlse dhe shqeLeslmeL e
qyLeLareve, parLlLe ne keLo demokracl qe po llndln
mund Le forco[ne marredhenleL e Lyre me voLueslL
dhe garo[ne me blndshem ne zg[edh[e.

01*&-"#23" & 45!653/#" "% 789
















!"#$! &'($!)*+,'-"!#+ &.+*+/+0 &+-"+#!"1!
2*3"-',53#!"+ 677 8$7*+ *$9-.#'7 :"$"1+#
9'($!)*+,'-"!#+ 5!9;-3-';'"+ ,+ )$*+"9;$:$7 +
!"#$93 <+,'-"!#$-+ #3 &+"5$93 =<&>?

Sl p[ese e lnlclaLlves ra[onale me fonde nga ndlhma Amerlkane per uemokracl, nul po l ndlhmon
parLlLe per Le qarLesuar dhe per Le zhvllluar ag[endaL pollLlke qe reflekLo[ne vlera ldeolog[lke dhe
orlenLlme pollLlke, ne n[e lln[e me parLlLe Luroplane dhe parLlLe slmoLra ne 8allkan. arLlLe
p[esemarrese u orlenLuan dre[L Lre ldenLlLeLeve kryesore pollLlke - SoclaldemokraLe, Llberale dhe Le
Cendres se u[aLhLe - ne dlsa semlnare Le nul-se qe u organlzuan ne kongreseL e arLlve Lvroplane. nul
po l ndlhmon aLa qe Le lmplemenLo[ne pro[ekLe zhvllllml parLlake, Le zhvllluara ne semlnare bazuar mbl
prlorlLeLeL e parLlve dhe konsulLlmln me perfaqesues Le nul-se dhe Le parLlve Luroplane. ro[ekLl l pare
me parLl lndlvlduale u zhvlllua ne Mal Le Zl me arLlne SoclaldemokraLe, e clla apllkol shembu[ Le parLlse
LaburlsLe per Le mba[Lur n[e qendrlm kunder prlvaLlzlmlL Le cenLrallL elekLrlk kryesor Le vendlL.

:-"#2#"&"&" & 789

ne n[e numer pre[ 30 pro[ekLesh parLlake, nul eshLe fokusuar mbl ldenLlLeLln parLlak, pollLlkaL,
p[esemarr[en e gruas dhe reformaL e rregullave parLlake ne Shqlperl, 8osn[e dhe Perzegovlne, 8ullgarl,
kroacl, kosove, Maqedonl, Mal l Zl, 8omanl dhe Serbl. keLo pro[ekLe perfshl[ne perp[ek[eL e nul-se per
Le forcuar p[esemarr[en e gruas Le llberaleL rumun dhe Le nderLo[ne kapaclLeLln organlzaLlv Le parLlve
parLnere ne Maqedonl. ne bashkepunlm me soclaldemokraLeL holandez, grek dhe suedez, nul
g[lLhashLu organlzol n[e semlnar ra[onal per parLlLe soclaldemokraLe mbl perp[ek[eL e Lyre per Le
vendosur dhe per Le avancuar me kapaclLeLeL e brendshme Le Lra[nlmlL Le parLlve ose fondacloneve
pollLlke qe konLrlbuo[ne per zhvllllmln e pollLlkave.


Pr m shum informacion mbi iniciativn rajonal t Partive Politike t NDI-s, ju lutem kontaktoni: Ana
Radicevic n Uashington n adresn e emailit aradicevic@ndi.org


Iniciative Rajonale e Partive Politike t EQV
Socialdemokratt n bashkpunimin rajonal:
Qendrat dhe Fondacionet e Trajnimit t Prtive
Politike


Iniciativa rajonale e NDI-s mbi partit politike po financon nj aktivitet me 15-16 Mars 2008 n Beograd,
Serbi n bashkpunim me Qendrn Ndrkombtare Olof Palme t Socialdemokratve n Suedi,
Fondacionin holandez Alfred Mozer dhe qendrn e trajnimit t Lvizjes Socialiste greke Panhelenike
(PASOK). Aktiviteti ka si qllim ti asistoj partit politike socialdemokrate t Europs juglindore q t
adresojn shtje t zhvillimit politik dhe t trajnimit t partive prmes fondacioneve t partive politike ose
t qendrave t trajnimit. Iniciativa rajonale e partive politike e Institutit, me fonde nga Ndihma Amerikane
pr Demokraci, po ndihmon partit q t qartsojn dhe t zhvillojn agjendat politikat q reflektojn vlera
ideologjike dhe orientime politike, n kuadr t rrymave partiake n Europ dhe partive simotra n Ballkan.
Seminari rajonal do t nxis bashkpunimin mes partive socialdemokrate n Ballkanin Perndimor, meq
pjesmarrsit do t ndajn eksperiencat dhe sfidat q jan hasur gjat ngritjes s institucioneve partiake, t
krahasojn format dhe funksionet e organizatave dhe t prcaktojn praktikat m t mira pr vendosjen dhe
implementimin e tyre.

Zhvillimi i Politikave dhe Trajnimi i Partive: Qllimi, Funksioni dhe Roli

Partit n Europn juglindore po gjejn mnyrat pr t prmirsuar proceset e zhvillimit t politikave
dhe t hartojn mekanizmat e komunikimit dhe t trajnimit, disa duke krijuar fondacione partiake,
institute krkimore, ose qendra trajnimi. Seminari do t fokusohet, nse kto institucione t lidhura me
partit veprojn si institute krkimore, n mnyr q t bjn krkime dhe t zhvillojn platformat
politike, t analizojn rolin e tyre n qartsimin dhe edukimin e antarve t partis mbi identitetin
socialdemokrat. A do t veprojn ato si fondacione politike pr t koordinuar marrdhnien e partis me
vendet e tjera? A do t veprojn ato si qendra trajnimi pr edukimin politik e antarve t rinj ose t
kandidatve t partive? A do t ken ato prgjegjsi pr edukimin politik n parti? do pyetje sht nj
funksion i dobishm i organizatave t reja partiake dhe asnj nuk sht reciprokisht e veant pr t
tjerat. Megjithat, funksioni institucional duhet t jet i qart, konkret dhe i implementuar nga ana
strategjike pr kto institucione q ti japin nj kontribut t rndsishm zhvillimit t partive politike.

Zhvillimi i Politikave dhe Trajnimi i Partis: Struktura Organizative

Kto institucione t reja vazhdojn t prballen me shum sfida, kryesisht me rolin e tyre vis-a-vis me
strukturn e partis dhe mandatin e tyre brenda partis. Seminari do t shqyrtoj shkalln me t cilt
jan t integruara institucionet dhe sa zgjatet mandati i tyre n lidhje me partin. Disa institucione
marrin nj dimension ndrkombtar ashtu si institucioni prfaqsues i partive t tjera socialdemokrate
n rajon dhe Europ. Kto institucione kan mundsin t marrin rolin e koordinimit t mbshtetjes s
donatorve, duke konsideruar shprndarjen e burimeve t asistencs ndrkombtare mbi partit politike
n Evropn juglindore. Kjo propozon nj pyetje tjetr t rndsishme: fondet a do t vin nga vet partia
apo nga mbshtetja e donatorve?

Qndrueshmria Institucionale

Edhe pse shtja e formimit dhe funksionit sht elementi themelor me t cilin ballafaqohen partit
politike q krkojn t ndrtojn institucionet, sfida t tjera mbesin pr t siguruar kto institucione t
jen efektive dhe t qndrueshme brenda partis s tyre. Si mund t krijojn partit fondacione t
qndrueshme dhe qendra trajnimi? Ndrsa partit pjesmarrse jan n faza t ndryshme t procesit t
zhvillimit t institucioneve t tyre, institucionet akoma prfaqsojn nj potencial t madh pr
koordinimin dhe bashkpunimin mes partive. Ata gjithashtu mund t shrbejn si nj forum i
vazhdueshm pr t ndar burimet, idet, trajnert dhe materialet. Ky seminar prfaqson nj pik nisje
pr dialogun e vazhdueshm mes partive socialdemokrate n rajon duke njohur nivelin e zhvillimi q
secili institucion partiak ka arritur.

58
Shnime

1. I gjith informacioni dhe fotografit n Internacionalen Socialiste jan t marra nga
adresa e internetit e Internacionales Socialiste, www.socialistinternational.org, n Janar dhe
n Shkurt t vitit 2008.

2. I gjith informacioni dhe fotografit mbi Partit e Socialistve Europian t marra nga adresa e
internetit Partia e Socialistve Europian, www.pes.org, ne Janar dhe n Shkurt t vitit 2008.

3. I gjith informacioni dhe fotografit mbi Unionin Internacional t Forumit Rinor Socialist t nga
marra nga adresa e internetit e Unionit Internacional t Forumit Rinor Socialist, www.iusy.org, n
Janar dhe Shkurt t 2008.

4. I gjith informacioni dhe fotografit mbi Friedrich Ebert Stiftung jan t marra nga adresa e
internetit Friedrich Ebert Stiftung, www.fes.de, n Janar dhe n Shkurt t vitit 2008.

5. I gjith informacioni dhe fotografit mbi Internacionalen Demokrate t Qendrs t marra nga
adresa e Internacionales Demokrate t Qendrs, www.idc-cdi.org, n Shtator t vitit 2007.

6. I gjith informacioni dhe fotografit mbi Partin Popullore Europiane jan t marra nga adresa
e internetit e Partis Popullore Europiane, www.epp.eu, n Janar dhe n Shkurt t vitit 2008.

7. I gjith informacioni dhe fotografit mbi Unioni Demokrat Internacional jan t marra nga
adresa e internetit e Unionit Demokrat Internacional, www.idu.org, n Janar dhe n Shkurt t vitit
2008.

8. I gjith informacioni dhe fotografit mbi Unionin Demokratik t Afriks jan t marr nga
adresa e internetit e Unionit Demokratik t Afriks, www.du-africa.org, n Janar dhe Shkurt t
vitit 2008.

9. I gjith informacioni dhe fotografit e Forumit Rinor t Partis Popullore Europiane jan t
marra nga adresa e internetit e ktij forumi, www.yepp-eu.org, n Janar dhe Shkurt t vitit 2008.

10. I gjith informacioni dhe fotografit mbi Konrad Adenauer Stiftung jan marr nga adresa e
internetit Konrad Adenaeur Stiftung, www.kaf.de, n Janar dhe Shkurt 2008.

11. I gjith informacioni dhe fotografit mbi Internacionalen Liberale jan t marra nga
adresa e internetit e Internacionales Liberale, www.liberal-international.org, n Janar dhe
Shkurt 2008.

12. I gjith informacioni dhe fotografit mbi Partin Europiane Liberal Demokrate dhe
Reformatore jan t marra nga adresa e internetit e ksaj partie, www.eldr.org, n Janar dhe
Shkurt 2008.

13. I gjith informacioni dhe fotografit mbi Aleancn e Liberal Demokratve jan t marra nga
adresa e internetit e ksaj aleance, www.alde.eu, n Janar dhe Shkurt t vitit 2008.

14. I gjith informacioni dhe fotografit mbi Kshillin e Liberalve dhe Demokratve Aziatik jan
t marra nga adresa e internetit e kshillit, www.cald.org, n Janar dhe Shkurt t vitit 2008.




59
15. I gjith informacioni dhe fotografit mbi Federatn Internacionalen e Forumit Rinor Liberal
jan t marra nga adresa e internetit e Federats, www.iflry.org, n Janar dhe Shkurt 2008.

16. I gjith informacioni dhe fotografit mbi Friedrich Naumann Stiftung jan t marra nga adresa e
internetit e Friedrich Naumann Stiftung, www.fnst-freiheit.org/,n; n Janar dhe Shkurt t vitit 2008.



























































60
Bibliography

Banks, Arthur, ed. et. al. Political Handbook of the World. (Washington, CQ Press, 2007).

Grayson, Richard S. Introduction AnalysingtheLiberal Democrats. (The Political Quarterly, Vol. 78, No.
1, January-March 2007). (p. 5-20)

Gunes-Ayata, Ayse and Luis Roniger. Democracy, Clientalism, and Civil Society. (Boulder, Lynne
Rienner Publishers, 1994)

Held, David. Models of Democracy. (Stanford, Stanford University Press, 1987).
Huntington, Samuel P. Conservatismas an Ideology. (The American Political Science Review)
Kekes, John. What is Conservatism? (Philosophy vol. 72, 1997). P. 351-374
Ravich, Diane. The Democracy Reader. (New York: Harper Collins, 1992).

Thomas, Ray. What is a Liberal? Accessed at:
http:/ / www.sierratimes.com/ archive/ files/ may/ 21/ raythomas.htm. Accessed on July 5, 2007.

Krieger, Joel ed. The Oxford Companion to Politics of the World. (New York: Oxford University
Press, 1993).

Lipset, Seymour Martin ed. et. al. The Encyclopedia of Democracy, vol. 5. (Washington:
Congressional Quarterly, 1995)

Leonard, Penny. Promoting Welfare?: Government Information Policy and Social Citizenship.
(Bristol: The Policy Press, 2003).

Defining Conservatism, Advocates for Self-Government. http:/ / www.theadvocates.org/ quiz-
score/ con-whatcon-define.html

Erpolku, Merja. What are the distinct features of Christian-democracy. Lecture June 6, 2007.
Regional ECPM Conference North-East Europe. http:/ / merjaerapolku.net/ 150607.htm

Fukuyama, Francis. Beyond Our Shores: Todays Conservative Foreign Policy has an Idealist
Agenda. New York Times. December 24, 2002.
http:/ / www.opinionjournal.com/ editorial/ feature.html?id=110002814














61