Eği̇ti̇m Felsefesi̇

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2278

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1275
AIKRETM FAKLTES
OKULNCES RETMENL LSANS PROGRAMI
ETM FELSEFES
Yazarlar
Yrd.Do.Dr. Turan Akman ERKILI (nite 1, 2, 3)
Prof.Dr. Selahattin TURAN (nite 4)
Prof.Dr. Veysel SNMEZ (nite 5)
Editr
Yrd.Do.Dr. Adnan BOYACI
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve sat haklar Anadolu niversitesine aittir.
Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulutan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baka ekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2011 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM
Genel Koordinatr
Prof.Dr. Levend Kl
Genel Koordinatr Yardmcs
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
retim Tasarmcs
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
Dil ve Yazm Danman
Okt. Sevgi alr Zenci
lme Deerlendirme Sorumlusu
Uzm. Blent Gezen
Kitap Koordinasyon Birimi
Do.Dr. Feyyaz Bodur
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Eitim Felsefesi
ISBN
978-975-06-0952-7
3. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 24.000 adet baslmtr.
ESKEHR, Ocak 2013
indekiler
nsz............................................................................................................ v
Kullanm Klavuzu........................................................................................ vi
Felsefenin Tanm, Kapsam, Felsefe-Eitim likisi,
Eitim Felsefesi ........................................................................ 1
GR .............................................................................................................. 3
FELSEFENN TANIMI VE KAPSAMI ............................................................. 3
Felsefenin Ura Alanlar ............................................................................. 5
FELSEFE BLM LKS................................................................................ 7
FELSEFE ETM LKS VE ETM FELSEFES ...................................... 9
zet ............................................................................................................... 12
Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 14
Okuma Paras ........................................................................................... .. 15
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 16
Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 17
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar ............................................... 17
Felsefi Akmlar ve Eitim.......................................................... 19
GR .............................................................................................................. 21
FELSEF AKIMLAR VE ETM ALANINA ETKLER................................... 21
dealizm ......................................................................................................... 21
dealist Felsefe Asndan Eitim.................................................................. 22
Realizm........................................................................................................... 23
Realist Felsefe Asndan Eitim................................................................... 24
Pragmatizm.................................................................................................... 25
Pragmatist Felsefe Asndan Eitim ............................................................ 26
Varoluculuk.................................................................................................. 26
Varoluu Felsefe Asndan Eitim............................................................. 27
Liberalizm ..................................................................................................... 28
Liberal Felsefe Asndan Eitim .................................................................. 29
Materyalizm.................................................................................................... 30
Materyalist Felsefe Asndan Eitim............................................................ 32
Natralizm...................................................................................................... 33
Natralist Felsefe Asndan Eitim.............................................................. 33
Pozitivizm ...................................................................................................... 34
Pozitivist Felsefe Asndan Eitim............................................................... 36
Postmodernizm.............................................................................................. 37
Postmodern Felsefe Asndan Eitim.......................................................... 37
GENEL FELSEF AKIMLARIN TRKYEDE ETME ETKLER................. 39
zet................................................................................................................ 41
Kendimizi Snayalm...................................................................................... 43
Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar .............................................. 45
Eitim Felsefesi Akmlar ........................................................ 49
GR .............................................................................................................. 51
ETM FELSEFESNN LEVLER .............................................................. 51
i ndeki l er
iii
1. N TE
2. N TE
3. N TE
ETM FELSEFES AKIMLARI...................................................................... 54
Daimicilik-Perennializm................................................................................ 54
Esasicilik-Essentializm................................................................................... 56
lerlemecilik -Progressivizm.......................................................................... 58
Yeniden Oluturmaclk-Reconstructionizm................................................. 61
Politeknik Eitim........................................................................................... 63
zet ............................................................................................................... 66
Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 67
Eitim Felsefesi ve ada Eitim Sistemleri ...................... 71
GR .............................................................................................................. 73
ETMN VE OKULUN LEVLER.............................................................. 73
ADA ETM SSTEMLER VE OKUL.................................................... 75
ETM VE OKULUN ANLAMINA YNELK RADKAL ELETRLER....... 77
MODERNZM, POSTMODERNZM VE ETM........................................... 81
BAARILI BR ETM VE OKUL SSTEMNN ZELLKLER.................... 82
Okul Sistemi ve Liderlik ............................................................................... 83
renme-retme Sreci ............................................................................. 84
retmen Davranlar .................................................................................. 85
Okul klimi .................................................................................................... 85
Okul evre likileri ...................................................................................... 86
SONU........................................................................................................... 86
zet................................................................................................................ 88
Okuma Paras .............................................................................................. 90
Trk Eitim Felsefi Temelleri ................................................ 93
GR .............................................................................................................. 95
SLMYET NCES TRK TOPLUM YAPISI VE ETMN
DAYANDII FELSEFE................................................................................... 95
SLMYET SONRASI TRK TOPLUMUNDA ETMN DAYANDII
FELSEFE ......................................................................................................... 96
SELUKLULAR VE OSMANLILARDA ETMN DAYANDII FELSEFE ... 100
CUMHURYET DNEM ETMNN DAYANDII FELSEFE .................. 103
zet................................................................................................................ 108
Okuma Paras .............................................................................................. 110
majlar in Yararlanlan nternet Adresleri ................................................. 112
Szlk ................................................................................... 113
Dizin ...................................................................................... 115
i ndeki l er
iv
4. N TE
5. N TE
nsz
21. yzyl toplumlar kreselleme, siber iletiim ve bilgi ekonomisi gibi de-
ikenlerin etkisi ile yapsal bir dnm sreci iine girmi; bu srete eitim
ve okul merkezde tanmlanan geler olmutur. Eitimin ve okulun merkezde ta-
nmlanmas; eitimin stratejik deiim ajan olarak toplumsal ilevlerinden, eitim
ve okul kurumunun dier kurumlarla olan iliki dinamiklerinden ve belirlenen
eitim felsefelerinin toplum kurgusunun temelinde yer almasndan kaynaklan-
maktadr.
Toplumlar var olma stratejilerini ada eitim felsefeleri ve eitimle toplum
arasndaki iliki dinamikleri erevesinde yeniden yaplandrrken, eitimin ve
okulun felsefi anlamnn, deiimi gerekletirecek olan sistem yrtcleri tara-
fndan kavranmas yadsnamaz bir gerekliliktir. Trkiye gibi gelimekte olan lke-
lerde, toplumsal kalknma ve srdrlebilir gelimenin en nemli deikenlerin-
den biri olarak tanmlanan eitimin; zellikle toplumsal ve felsefi anlam kavran-
madan, salt teknik ve yasal bir sre olarak yaplandrlmas ve srdrlmesi okul-
lardan balayarak sistemin genelinde eitli sorunlara neden olmaktadr. Bata -
retmenler, eitim ve okul yneticileri ile politika yapclar eitimin bir yap, sre,
rgt ve sistem olarak toplumsal ve felsefi anlamn kavradklar lde, okullar-
daki snflardan sistemin geneline kadar geni bir yelpazede beliren sorunlarn -
zmne ynelik btncl bir bak as kazanabilirler.
Eitim felsefesi kitab, eitim felsefesi alann tanmanz, gerekletireceiniz
eitim retim etkinliklerinin felsefi arka plann kavramnz, retmenlik mesle-
inin ilev ve etkilerini felsefi adan konumlandrmaya ynelik bilgi ve beceri ka-
zanmanz amacyla hazrlanmtr.
Bu amaca ynelik olarak kitapta, felsefenin tanm, kapsam, felsefe-eitim ili-
kisi, eitim felsefesi; felsefi akmlar ve eitim, eitim felsefesi akmlar; eitim fel-
sefesi ve ada eitim sistemleri ve Trk Eitim Sisteminin felsefi temelleri ko-
nularna yer verilmitir.
Konular kendi kendinize alarak renmenize olanak salayacak biimde,
uzaktan eitim ilkelerine uygun olarak hazrlanm bu kitaptaki bilgileri daha ko-
lay ve etkili biimde renebilmeniz iin ncelikle nitelerin ba ksmlarnda yer
alan amalar blmn gzden geiriniz. nitelerin iindekiler ksmlarn incele-
yiniz. nitelerin iine yerletirilmi olan sorularn ve tartma nerilerinin gerei-
ni dikkate alnz. nitelere ilikin metni altktan sonra nite sonundaki zeti
okuyunuz. nitelerin sonundaki deerlendirme sorularn yantlaynz. Konuyla il-
gili ayrntl bilgi iin nitelerin sonlarndaki kaynaklara bavurunuz. Kitaptaki ki-
mi niteler iin ekilen televizyon programlarn izlemeye zen gsteriniz.
Kitabn yararl olmasn umuyor, baarlar diliyorum.
Editr
Yrd. Do. Dr. Adnan BOYACI
nsz
v
vi
Kul l an m K l avuzu
Giri: nitede ilenen konulara
ilikin bilgi veren, konuya ba-
lamadan nce sizi dnmeye
iten, gerektiinde konular daha
iyi kavrayabilmeniz iin yapma-
nz gerekenleri belirten ksa
aklamalardr.
A ma l a r m z :
niteyi tamamladnzda
kazanacanz bilgi ve
becerilerdir.
endi kendine renme
ilkelerine gre
hazrlanm olan bu kitabn
ilevlerini renmek iin
hazrlanan Kullanm
Klavuzu, konular
anlamanzda ve snavlara
hazrlanmanzda sizlere
fayda salayacaktr.
K
rnek Olay: nitede ilenen konularn gnlk ya-

ama yansmalarn ieren, kuramsal aklama-
larla evrenizde yaanan olaylar arasnda ba
kurmanza yardmc olmay hedefleyen rnek olay-
lar, anektodlar, alntlar ya da gazete haberleridir.
indekiler: nite iinde hangi konu-
larn ileneceini gsterir. Ana konu-
larn balklarn ierir.
Anahtar Kav-
ramlar: nite-
de amlanan
temel kavram-
lardr. nitede-
ki nemli nok-
talara ilikin
ipular verir.
Sra Sizde: lenen konular kavrayp
kavramadnz kendi kendinize l-
menize yardmc olmaya amalayan, dn-
meye ve uygulamaya ynlendiren sorulardr.
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T
Yana kma: Metin iinde yer alan nemli kav-
ram ve ifadelere ilikin tanm ya da aklama-
lardr. nemsemeniz gereken noktalar gsterir.
Metin iinde yaplan aklamalarn bir tr ok
ksa zeti gibi dnlebilir.
Dnelim: Metnin herhangi bir yerinde ve ge-
rektiinde sizlerin dnmesini, dndklerinizi
belirli bir konuya younlatrmanz salamak amacyla so-
rulan sorular ya da sizin yapmanz beklenen davranlardr.
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T
SI RA S ZDE SI RA S ZDE
AMALARI MI Z AMALARI MI Z

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
Kul l an m K l avuzu
vii
zet: nitede ayrntl ile-
nen konularn nemli nok-
talar tekrar vurgulanr.
Kendimizi Snayalm: nitede i-
lenen konular renip renme-
diinizi kendi kendinize lme-
nizi salayacak, bir tr snava
hazrlk testidir. Snavlarda
kabilecek trde sorular ierir.
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar:
"Kendimizi Snayalm" blmndeki
sorularn cevaplarn ve ilgili oldukla-
r konular ierir. Yanl cevaplad-
nz sorularla ilgili konular tekrar et-
meniz snavdaki baarnz artrabilir.
Yararlanlan ve Bavurulabile-
cek Kaynaklar: lenen konulara
ilikin daha geni bilgi edinmek
isteseniz bu blmde yer alan
kaynaklar inceleyebilirsiniz.
Sra Sizde Yant Anahtar: "Sra Sizde"lerde
yer alan sorularn cevaplarn ierir. Her hangi
bir Sra Sizde sorusuna verdiiniz cevap ile bu
blmdeki cevab karlatrarak, ilgili konuyu
ne lde rendiinizi belirleyebilirsiniz.
Yaamn inden: ni-
tede aktarlan kuramsal ak-
lamalar ile gnlk yaammz-
da karlatmz olaylar ara-
snda iliki kurmanz sala-
mak iin verilmi haber ve
alntlardr.
Okuma Paras: Bu blmde,

baz dorudan ilikili bilimsel
bir almadan alnan okuma
paralarna yer verilmektedir.
1
Felsefenin Tanm,
Kapsam,
Felsefe-Eitim likisi,
Eitim Felsefesi
Dnn basit toplumlarndan bugnn kresel kyne dein tm tarihsel geliim
dnemlerinde eitimin, kim iin, hangi amala, nerede ve nasl gerekletirilecei-
ne ilikin sorularn yantlar herzaman aranmtr. Eitim programlarnn geleri
asndan bakldnda amalarn neler olaca, bireyin neden, hangi konularla,
nasl eitilecei ve renmelerin nasl llecei sorular, pedagojik olmann ya-
nnda znde sosyo-ekonomik ve politik ierikli sorulardr. te eitim felsefesi, bu
sorulara yant ararken ayn zamanda ynetici, eitimci ve retmenlere yol gste-
ren ve eitim srecine klavuzluk yapan bir alma alan olmutur.
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
Felsefenin tanmn ve kapsamn aklamak,
Felsefenin ura alanlarn aklamak,
Felsefe ile bilimin ilikisini aklamak,
Felsefe ile bilimin benzerliklerini ve farkllklarn kavramak,
Felsefe ile eitim ilikisini aklamak iin gerekli bilgi ve becerilere sahip
olabileceksiniz.
1
Kaynak: http://www.doc.gold.ac.uk/seminars/AISB08/Philosophy.jpg
Eriim Tarihi: 30.06.2008
rnek Olay
retmenler Odasndan Eitim Felsefesi Manzaralar
retmen arkadalarmzn bir ksm okulumuzun retmenler odasnn bir ke-
sinde hararetle tartmaktadrlar. Biraz yorgunlukla yanlarna varp katlmaya
altm. Ne hacet ok yorgunum. zledim, sizlerle paylaaym dedim.
* * *
Ahmet retmen okullarda okutulan derslerin ortak bir felsefesinin olmadn
anlatmaya alyordu. Ahmet retmen, ders kitaplar ve yardmc kaynaklarn n
sayfalarnda Atatrk resmi ile Ulusal Mar ve Atatrkn Genlie Hitabnn bulun-
masna karn, ieriklerinin yer yer Atatrklkten uzak olduunu vurguluyordu.
Aniden ok uzaklatk Atadan ok ... dedi ban sallayarak.
Ayla Hanm okulumuzun gen retmenlerinden, drt, be yllk bir retmen kar-
deimiz. Kuann aksine heyecanla atlyordu tartmalara. lkenin eitim sistemi
nce demokratik olmaldr, insancl olmaldr ve eitim programlar lke koullar ile
halkn gereksinmelerine yant vermelidir. tezini savunuyordu zetle. Ayrca eitim
sistemi retimi baz almal, eitim retim iindir diyerek gr belirtti sonradan.
Ali retmen de eskilerde uzun yllar srgnlere gitmi; ak sal 68-78 kua
arasndan bir kuak misali, emekliliini doldurmu eski dernekilerden, sendika-
clardan. Ayla Hanma katlmakla birlikte eitimin retim iin olmasnn deil;
retimin kim iin yapldnn nemli olduunu belirtiyordu. Konuya materya-
list baklmal. diyerek Eski amlar bardak oldu, her ey deimektedir; bir de bi-
zim eitim sendikalar deise . . . diye ekledi.
George yar bozuk Trkesiyle atld. Siz Trkler oklukla sisteme siyasi bak-
yorsunuz! dedi.
Araya giren Ali retmen: yle deil mi yani, George? diyerek teledi.
George, hafif krl salar, bize olan sevgisiyle siz nasl diyorsunuz hmaniz-
ma, fonksiyon ilev lazm yani diyerek ayrld kemizden.
Onun dediinin bizdeki karl insancllk! diyerek atld sze Trk Dili Edebi-
yat retmenimiz Sezgin Hanm. Ne ontoloji, ne epistemoloji, ne mantk ne de ak-
siyoloji konuuluyor burada. Yksek lisansta hoca bize bunlar hep anlatt. Sahi, biz
bunlar niye rendik; ne iimize yarad tm bunlar? Felsefesiz bir sistem klavuzsuz
bir gemiye benzemez mi? diye ekleyerek sonlandrd sorularn.
Dilara Hanm, ngilizce retmenimiz. Ne ok politik ve felsefi konuuyorsu-
nuz. dedi sze girdi. Ben Amerikada da ngilterede de grmedim byle eyler.
Oralarda herkes gzlerini kapyor, vazifesini yapyor! diye ekledi.
Ahmet retmen: ncelikle eitim amalarna yn veren bir baka gereksin-
me var o da biz de Atatrklktr diyordu, ben oracktan ayrlrken...
* * *
2
Ei t i m Fel sef esi
Anahtar Kavramlar
Felsefe
Sevgi (Philia)
Bilgi
Bilgelik (Sophia)
Ontoloji (Varlk Bilgisi)
Epistemoloji (Bilgi Sorunu)
Aksiyoloji (Deerler Sorunu)
Mantk
Etik
Sosyal Politik
Dnme Biimleri
Aklc Dnme
Bilim ve Felsefe Farkllklar-
Benzerlikleri
Eitim Felsefesi
GR
FELSEFENN TANIMI VE KAPSAMI
Felsefenin Ura Alanlar
FELSEFE BLM LKS
FELSEFE ETM LKS VE ETM FELSEFES
indekiler
GR
Eitimin istendik davran oluturma sreci olarak tanmlanmas genel kabul
gren bir yaklamdr. Bu z gerei istendik davran deiimi oluturmak ei-
timin genel amacdr. Ancak istendik davrann oluturulmasnn, her eyden
arnk koul ve ortamlarda olumad aktr. Eitimin sosyal, ekonomik, psiko-
lojik, tarihsel, siyasal, pedagojik ve felsefi ynlerinin olduu bir gerekliktir.
Eitimin hangi amalar gerekletirecei, bu amalar gerekletirmek iin han-
gi ierie sahip olaca, ierie bal olarak hangi yntem ve tekniklerinin uy-
gulanaca ve renilenler ile srecin hangi lte gre ve nasl llp deer-
lendirilecei nemli sorun alanlardr. te genelde felsefe, zelde eitim felse-
fesi bu sorunlarn zlmesinde klavuzluk yapan, yol ya da yntem reten bir
alma alan olarak deerlendirilebilir.
FELSEFENN TANIMI VE KAPSAMI
Dorudan felsefe nedir? sorusuna ksa bir yant verilmesi olduka gtr. Fel-
sefenin tek bir tanm yoktur. Baz dnrlere gre felsefenin tanm yaplamaz;
nk o bir st dildir (Snmez, 2006, s.66). Felsefenin tanmnn yaplmasnn
zorluunun temel nedenleri u biimde zetlenebilir: Birincil neden, farkl felse-
fe trlerinin varldr. rnein metafizik, ahlak ve bilgi felsefesi gibi ok deiik
felsefe trleri bulunmaktadr. kincil neden her felsefe kolunda deiik eilim,
kuram ve retilerin varldr. rnein realizm, idealizm, pragmatizm ve rasyo-
nalizm gibi deiik felsefi yaklamlar bulunmaktadr. Felsefenin tanmlanmasn
zorlatran ncl ve temel neden ise, tarihsel srete retilerin kartl ve
birbirini yadsmas ve alma alannn karmak soyutluudur (Yldrm, 1991,
s.10). Her bir felsefe anlay, teori ve yaklamn farkl tanmlamalarnn bulun-
mas tanmlamay zorlatrmaktadr.
Basit ve genel bir tanmla felsefe bilgelik (hikmet) sevgisi olarak ifade edilebilir.
Aristo, felsefeyi ilk nedenlerin bilimi olarak tanmlarken, felsefeye olaylarn teme-
line inmek kinatn zn aratrmak anlam yklenmitir (Ergn, 2006, s.56). An-
cak felsefenin salt metafizii konu edindii sylemek olanakl deildir. zellikle
yeni ala birlikte felsefenin temel alma alan bilim olmu ve buna bal olarak
bilim felsefesi domu, gerei btn olarak deerlendirme genel kabul gr-
mtr. Genel olarak felsefenin mitos, din ve iirden doduu kabul edilir. Zaman-
la zgn dnmenin temellerini atarak gerei btnyle aklamaya alm;
yaama bak as anlam kazanmtr (zyurt, 2000, s.166). lk zamanlar tm bi-
limleri kapsayan felsefeden zamanla matematik, fizik, antropoloji, biyoloji, kimya,
astronomi, sosyoloji ve psikoloji gibi kimi bilimler ayrlmtr.
Tarihsel olarak bakldnda felsefe teriminin ilk kez Pytagorasn kulland be-
lirtilmekle birlikte felsefe (Philosophia) terimi kesin anlamn Platon ve Aristoteles
felsefesinde kazanmtr. Kayna Yunanca philosophia terimine dayanan felsefe,
sevgi (philia) ve bilgi, bilgelik (sophia) szcklerinin birlemesinden olumu-
tur (Akarsu, 1988, s.80). Szlk karl olarak felsefeye u anlamlar yklenmek-
tedir (Ouzkan, 1993, s.56):
Felsefe, gerein (realitenin) tmn, zdek (madde) ve yaamla ilgili trl belirtile-
ri neden, ilke ve erekler (hedefler/amalar) bakmndan inceleme amac tayan d-
nce etkinliidir. Felsefe, bilgi, kavram, inan ve kuramlarn zmlenmesi ve ele-
tirilmesinde aklk arayan dnce yntemidir. Felsefe, bir kiinin davran ve d-
ncelerine klavuzluk yapmaya yarayan toplu ve tutarl gr btndr. Felsefe,
genel olarak mantk, ahlak, gzelduyu, fizik tesi ve bilgi kuram gibi dallardan olu-
an geni bilim alandr.
3
1. ni t e - Fel sef eni n Tan m , Kapsam , Fel sef e-Ei t i m l i ki si , Ei t i m Fel sef esi
Belirtildii gibi felsefeyi tek bir tanmla aklamak olduka gtr. Felsefenin
ne olduunu ortaya koyan u gr ise yaygn olarak kabul grmektedir (S-
zer, 2002, s.83):
1. Felsefe insann niteliini, dnyann yap ve ileyiini anlama abasdr.
2. Felsefe gerei bulma ve retme yolunda bir bitmeyen derinlemedir.
3. Felsefe insan iyiye, doruya ve gzele ynelten bir dnce biimidir.
Felsefe tanm konusunda belirli bir uzlama olmamasna karn, genel zellik-
leri ve ilevleri u biimde zetlenebilir:
Felsefe yaama ve evrene kar bir tavr altr (Snmez 2006, s.62).
Felsefe, aklc incelemeye ve yaratc dnceye dayal bir yntemdir.
Felsefe evren ve btn hakknda belirli bir gr elde etmeye alan bir
abadr.
Felsefe hem sorun hem de sorunlarn zm hakknda kuramlardr (Toz-
lu, 2003, ss.7-9).
Felsefe dilin mantksal analizi, kavramlarn ve szcklerin tanmlanmas ve
anlamlarnn aydnlatlmasdr (Trkolu, 1996, ss.168-169).
Felsefe bilimlere yol gstericilik yapan onlara ama, yntem ve teknik ne-
rilmesidir (elikkaya, 1999, s.87).
Felsefe yaama ve evrene kar bir tavr altr: Bireyin gnlk yaamda ki-
iliinde odaklaan her tavr ve anlay temel dzeyle felsefe olarak nitelendirmek
olasdr. rnein bir alverite ortaya koyduumuz anlayn felsefi bir bakn
rn olduu sylenebilir. Yerli mal kullanma, markasz giyecek tercih etmeme,
semt pazar yerine manav tercih etme gibi ayrntlar bile bir bakn sonulardr
ve basit anlamda bir felsefeyi ierir. Kald ki ulusal bamszlk, yurt ve dnya y-
netimine ilikin siyasal gr, medya ve gazete tercihleri ile din inanla ilgili g-
rlerin yaama ve evrene ilikin birer tavr olduu aktr. rneklerdeki bak a-
lar, aslnda bilinli ya da bilinsiz birer felsefi anlayn yansmalardr. zetle fel-
sefe bir dnya grdr ve yaama bak asdr, evreni btnyle kavrama ve
yakalama uradr (Snmez, 2002, s.4).
Felsefe aklc incelemeye ve yaratc dnceye dayal bir yntemdir:
Felsefe olay ve olgularn belirli bir sistematik iinde aklc dnme ilke ve teknik-
lere dayandrlarak irdelenmesini amalar. Bu balamdaki felsefe artk basit ve dar
anlamda felsefeden farkldr ve akademik deer tar. Felsefe, insana birok konu-
da doru, ak ve neden-sonu ilikileriyle delillere dayal olarak dnmeyi re-
tir. Felsefi dnme yntemleri insana hemen her konuda akl yrtebilmesi iin
gerekli temelleri hazrlar (Cevizci, 2007a, s.30). rnein gnlk yaamda olay ve
olgulara bakmzda tmevarm ve tmdengelim gibi mantk yrtme tekniklerin-
den yararlanrz.
Felsefe evren ve btn hakknda belirli bir gr elde etmeye alan bir
abadr: Felsefe bireyin dnden bugne kazand bilgi ve deneyim birikimi ile
edindiklerinin sistemletirilmesine olanak verir. Bu sre bir bakma bireysel bir
dnya grnn oluturulmasdr. Ancak felsefe olay ve olgulara dar, tek ynl
bir anlayla deil; btncl bakmay ama edinir. Filozof bak, yaam bir i ada-
m ya da sanatnn salt kendi uzmanlk alan asndan grmek yerine; bir btn
olarak kavranlmasn amalar (Tozlu, 2003, s.8). Felsefe burada dnce felsefe-
sini eletirel felsefeden ayrk tutar. Felsefe deiik bilim ve alma alanlarnn
dnce ve sonularn alarak daha btncl olana ve evrensele yaklar.
Felsefe hem sorun hem de sorunlarn zm hakkndaki kuramlardr:
Felsefe kken olarak bilgiyi ve bilgelii sevmek, doruluu aratrmak, zgr d-
4
Felsefe terimi, kayna
Yunanca philosophia
terimine dayanan sevgi
(philia) ve bilgi, bilgelik
(sophia) szcklerinin
birlemesinden olumutur.
nce ve eletiriyle salam bilgilere ulap yaam buna gre dzenlemeyi amalar
(Hilav, 1985, s.14). Bu balamda felsefe srekli sorunlar ve sorunlarn zmn
ura edinir. Felsefede bilim, din gibi kimi alma alanlarnda olduu gibi ortak ka-
bul gren doruluuna ve kesinliine inanlan, benimsenen sonulardan sz etme
olana olduka zayftr. Buna gre belki Kantn belirttii gibi renilecek felsefe
yoktur; ancak felsefe yapmak, felsefi dnmek vardr. Bu ynyle felsefe, srek-
li aray ifade etmektedir (iman, 2000, ss.87-88). Felsefe srekli tm boyutlaryla
sorunlar belirlemeye ve btncl yaklamla sorunlarn zmne alr. Ksaca
felsefe evrende her eyin genel ve sistemli bir biimde incelenmesine ve yorumlan-
masna alan bir dnce sistemidir (Szer, 2002, s.83). Bu dnce sistemiyle
felsefe insan yaam ile ilgili ya da insan rahatsz eden her trl sorunun yntemli
bir biimde zm etkinliklerini ierir.
Felsefe, kavramlarn analizi, sentezi ve anlamlarnn aydnlatlmasdr:
Felsefenin tanmnn yaplamayaca, onun bir st dil olduu gr, genel kabul
gren bir anlaytr (Snmez, 2006, s.62). Bu genel kabul gr; analiz, sentez ve
deerlendirme ile anlamlandrma temel grevini felsefeye yklemektedir. Buna kar-
lk iki tr grn bulunduu sylenilebilir. Birinci gr felsefeye analiz yolu ile
tm szck ve kavramlar aklama ilevi yklemektedir. Dier gr ise felsefenin
tm yaama ilikin deneyimleri aydnlatmak ve aklamak grevi bulunduunu ile-
ri srmtr (Tozlu, 2002, s.10). Ksacas felsefe; olay, olgu, durum, koul, kavram
ve btn olarak yaama anlam verme ve aklama etkinlikleri btndr denebilir.
Felsefe bilimlere yol gstericilik yapar, yntem nerir: Felsefenin temel
zelliklerinden biri de yol gsterici olup yntem nermesidir. Platon, felsefenin
kendine zg bir yntemi bulunduunu belirterek diyalektik yntemi kullanmtr
(Cevizci, 2007b, s.22). Bilim ile felsefe balangta i iedir. Bilim ve felsefe arasn-
daki iliki 17. yzyldan sonra da devam etmekle beraber yeni ala birlikte kimi
bilim alanlar felsefeden ayrlmaya balamtr. Felsefe ile bilim arasndaki temel
benzerlik, her ikisinin de akln rn olmasdr (Cevizci, 2007a, ss.24-25). Ancak
felsefeye bu balamda den grev, akl yrtme yntem ve tekniklerini gster-
mektir. Felsefenin bir alma alan olarak mantk bu ilevi yerine getirmeye al-
r (Cevizci, 1997, s.456).
Felsefenin din ve bilimden ayrlmas hangi sonular dourmu olabilir?
Felsefenin Ura Alanlar
Felsefenin ura alanlar zerinde bir birliktelik yoktur. Bu durum, z itibariyle
her felsefi yaklam ya da filozofun grece farkllnn doal bir sonucu olarak g-
rlebilir. Bununla birlikte eitim felsefesi alannda felsefenin balca ura alanlar-
nn Ontoloji -Varlk Bilgisi-Epistemoloji -Bilgi Sorunu- ve Aksiyoloji -Deerler Soru-
nu- ve Mantk biiminde verildii grlmektedir.
Ontoloji (Varlk Bilgisi): Ontoloji varlk bilgisi, varlk sorunu ya da varlk fel-
sefesi adlaryla da bilinir. Varl kendinde ele alarak kaynan, zn, nitelik ve
kategorilerini ele alan felsefe daldr (Hilav, 1985, s.212). Ontoloji varl, mikro-
makro boyutlarda, nicelik, nitelik asndan somut, soyut planlarda ele alan olu-
um ve ierik alarndan inceleyen felsefi bir alma alandr (zyurt, 2000,
ss.171-172). Bu anlamda felsefenin ilk ve temel ura alanlarndan biri olup tm
varlk alann, kozmosu, doay ve evreni, bunlarn oluum, dnm ve deiimi
konularn inceler (Deermenciolu, 1997, s.33). Ontoloji boyutunda yant aranan
sorulardan ilki arkeye ilikindir. Yani Tm varolanlarn balangc, ilk tz ne-
5
Felsefe yaama ve evrene
kar bir tavr altr.
Felsefe, aklc incelemeye ve
yaratc dnceye dayal bir
yntemdir. Felsefe evren ve
btn hakknda belirli bir
gr elde etmeye alan
bir abadr. Felsefe hem
sorun hem de sorunlarn
zm hakkndaki
kuramlardr. Felsefe
kavramlarn analizi, sentezi
ve anlamlarnn
aydnlatlmasdr. Felsefe
bilimlere yol gstericilik
yapar, yntem nerir.
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
NT E RNE T NT E RNE T
1
Felsefenin balca ura
alanlar Ontoloji -Varlk
Bilgisi-, Epistemoloji -Bilgi
Sorunu- ve Aksiyoloji -
Deerler Sorunu- ve
Mantktr.
dir? sorusuna yant aranr. Felsefeciler bu soruya yant vererek felsefelerini temel-
lendirilir. Arke (tz, kz) evrende hi bir ey yokken var olduuna inanlan ya da
var olduu kabul edilendir. Tarihsel geliim iinde Descartes Tanr, Hobbes mad-
de, Spinoza Tanr ya da doa, Marx madde ve deime, Dewey deime ve Satre
insan arke olarak kabul etmilerdir (Gkberk, 2005).
Felsefeler genel bir yaklamla bu soruya verdii yanta gre gruplanabilir. r-
nein soyut ya da manevi gelerden birini arke olarak belirleyen felsefi yaklam-
lar idealist anlay olarak deerlendirilir. Buna karlk somut ya da maddi geler-
den bir geyi arke olarak belirleyen felsefi yaklamlar ise materyalist anlay ola-
rak belirlenir. Felsefenin bu dal u sorulara yant aramaya alr (Snmez, 2006,
s.65; Szer, 2002, s.84):
1. Varlklarn kkeninde bir tek nesne mi, yoksa ruh ve madde diye iki ayr
nesne mi vardr? Ruh ve madde diye iki ayr nesne varsa bunlarn nitelikle-
ri ve birbirleriyle ilikisi nedir?
2. Evrende olup bitenlerin belli bir amac ve btnl var mdr?
3. Doa yasalar denen zorunlu ilikilerin varlk nedeni nedir?
Epistemoloji (Bilgi Sorunu): Epistemoloji, felsefenin en temel ve merkezcil
alanlarndan biridir. Yunanca episteme (bilgi), ve logos (bilim, aklama, gereke,
reti) szcklerinin birleiminden oluan kavram, Trkede bilgibilim ya da bil-
gi teorisi adyla bilinmektedir (Ba, 2007, s.23). Dorudan doruya genel bir anla-
yla bilgilerin kken ve niteliini inceleyen felsefe daldr (Yldrm, 1989, s.10).
Daha ok bilgi, bilme ve edinme konularna deinen bu alan, bilginin nasl ger-
ekletirildii konusu zerinde durur (Sarpkaya, 2004, s.152). Bilgi teorisi alan u
sorulara yant aramaya alr (Snmez, 2006, s.66; Szer, 2002, s.84):
1. Bilginin kaynaklar nedir? Bilgi nereden gelir? Nasl biliriz?
2. Bilginin nitelii, doas nedir? Zihnin algladklar dnda gerek bir dnya
var mdr?
3. Bilginin geerlilii ve gvenirlii nedir? Doruyu yanltan nasl ayrabiliriz?
Bilgilerimizin geree uygunluk derecesi nedir?
Bilginin kaynana gre kimi felsefi adlandrmalar tanmlanabilir. rnein, bil-
gi edinmede akla ncelik veren felsefe tr rasyonalizm, tm bilgilerimizin dene-
yimlerimizden kaynaklandn savunan felsefe akm emprisizm olarak adlandr-
lr (Yldrm, 1989, s.10). Doruluu ya da gereklii eylem sonularna gre belir-
leyen felsefi akm pragmatizm; bilgi kaynann olgular olduunu savunan akm
ise positivizmdir (Akarsu, 1988, s.151 ve s.136).
Aksiyoloji (Deerler Sorunu): Bu kavram Yunanca axios (deer) ve logos
(bilim, reti) szcklerinin birleiminden tretilmi olup deerler alan ilikileri,
zellikle yaam, dzeni bakmndan aydnlatmay amalar (Akarsu, 1988, s.50).
Bir bakma aksiyoloji, etik ve estetik deerlerle, bir varln kendi huy, miza ve
seciyesini aratrr. Ksaca deerler ve yapp etmeler ile ilgili sorunlar inceler ve
deerlendirir (Deermenciolu, 1997, s.36). Deerlerin incelenmesi konu edini-
lir. Kural olarak deerlerin incelenmesi temel tartma konusu etrafnda ekil-
lenir. Birincil konu deerlerin znel veya nesnel, kiisel ya da toplumsal olmas
sorunudur. kinci tartma konusu, deerlerin deiip deimedii; nc ola-
rak da deerlerin hiyerarisinin olup olmaddr (Alkan, 1983, ss.3-4). Deerle-
rin kayna, nitelii, snflamas ve insanlkla ilikisi zerinde duran alma ala-
ndr ve iyi, gzel ve doru aratrlr.
Aksiyolojide neyin iyi olduu ya da ahlaki deerlerle ilgili blmne ahlak (et-
hics) denir. yi ahlak, kt ahlak nedir? Mutlu insan, mutsuz insan kimdir? lt-
6
Ontoloji varlk bilgisi- varlk
sorunu, varlk felsefesi
olarak bilinir. Ontoloji
varl, var olan
mikro-makro boyutlarda,
nicelik, nitelik asndan
somut, soyut planlarda ele
alan oluum ve ierik
alarndan inceleyen felsefi
bir alma alandr.
Epistemoloji Trkede
bilgibilim ya da bilgi teorisi
adyla bilinmektedir. Bilgi,
bilme ve edinme konularna
deinen bu alan bilginin
nasl gerekletirildii
konusu zerinde de durur.
Aksiyoloji deerler alan
ilikilerini zellikle yaama
dzeni bakmndan
aydnlatmay amalar.
leri nelerdir? ltler doutan m geliir; yoksa toplumdan m kaynaklanr? soru-
lar irdelenir (Trkolu, 1996, s.174). Gzelin, irkinin nitelii ya da neyin gzel ol-
duu estetiin konusudur. Yaamn estetik yan bu boyutuyla deerler kuramnn
inceleme alandr (Sarpkaya, 2004, s.152). Etik, insan eylemlerine ve ahlaki deer-
lere felsefi bir bakla ynelir; estetik ise, sanatta ve doada gzellii irdeler. Do-
laysyla, aksiyoloji bir deer aratrmasdr (Gutek, 2001, s.7). Bu blmn bir
inceleme konusu olan neyin doru olduu sorusu ise sosyal politiin inceleme ala-
nna girmektedir.
Mantk (Logic): Yunanca logike szcnn karlnda kullanlan mantk,
dncelerin dncelerle dorulanmas anlamna gelmektedir (Hanerliolu,
2006, s.242). Szlk karl olarak nermelerin tutarll ile karmlarn geerli-
liini belirleyen kurallar konu edinen bilim alandr (Grnberg ve dierleri, 2003,
s.85). Gnmzde gnlk yaamda mantk kavram tutarl ya da doru dnme,
us (akl) yrtme gibi zellikleri iinde bulundurur. Dnme ise nermeler ara-
snda ba kurarak bilinenden bilinmeyeni elde etme sreci ve bu srecin sonun-
da oluan rndr. Ksaca mantk iin doru dnce incelemesi denebilir (S-
zer, 2002, ss.84-85).
Felsefenin mantk alma alannda u sorulara yant aranmaya allr (Sn-
mez, 2006, s.67). Akl nedir? Akln kurallar var mdr? Varsa nelerdir? Bu kural-
lar doutan mdr; yoksa sonradan m renilmektedir? Evrensel ve geerli mi-
dir? Greceli ve deiken midir? Doru dnmenin kurallar nelerdir? Akl y-
rtme yollar var mdr? Varsa bunlar nelerdir?
Felsefenin ura alanlarnn en belirgin ayrt edici zellikleri ne olabilir?
FELSEFE BLM LKS
Felsefe, bilim ilikisi tarihsel sre iinde kimi farkllklar gstererek geliim gs-
termitir. lk alarda bilim ve felsefe ayrmn grmek olanakl deildir. Felsefenin
de bilimsel alma alanlar gibi insann bilme, anlama, aratrma, kimi sorular ya-
ntlama ve gelime gereksinmesinden doduu aktr. Felsefe z gerei dier
bilgi dallarnn bir ynyle inceledii konular genel kavramlar kullanarak incele-
mektedir (Bykkaragz ve dierleri, 1998, s.61). Felsefe adan aa, blgeden
blgeye kimi farkllklar gstererek gelimitir. lk ada, Antik Yunan uygarln-
da, felsefe gerei bulmaya almay i edinmitir. Buna karlk Douda d-
nrler farkl biimde dnmek iin ve felsefeyi sosyal evre ile uyumlu ilikiler
gelitirmek iin kullanmay amalamlardr. Orta ada ise felsefenin merkezine
din ve inanlarn yerletii grlmektedir. Felsefe bu balamda Tanr, kutsal ve va-
rolu tartmalarn konu edinmitir. Modern dnyada laikleen kltr ile birlikte
bilimin merkeze yerlemeye balad; giderek din, bilim ve felsefenin birbirlerin-
den ayrld grlmektedir (Cevizci, 2007a, ss.12-13).
Felsefe ile bilimin ilikilerinde temel olan, birbirlerinin tamamlaycs olmalar-
dr. Bu durum bilim ve felsefenin zlerinden kaynaklanr. Felsefe bir bakma d-
nme, akl yrtme, sorun zme, kuram gelitirme, aklama, yorum ve dn-
me biem yol ve yntemlerini konu edinir (Deirmenciolu, 2000, s.84).
Bilim ve felsefe birbirlerinden tmyle kopuk deil; sk bir iliki iin-
dedir: Bilim ve felsefenin yeni ala birlikte birbirlerinden ayrlm olduu bilin-
mektedir. Buna karlk bilim ile felsefenin tmyle birbirlerinden kopuk olduu
dnlemez. zellikle 20. yzyldaki ba dndrc uzmanlamaya ve bunun
7
Yunanca logike szcnn
karlnda kullanlan
mantk, dncelerin
dncelerle dorulanmas
anlamna gelmektedir.
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
2
lk alarda bilim ve felsefe
birliktelii vardr. Felsefe
insann bilme, anlama,
aratrma, kimi sorular
yantlama ve gelime
gereksinmesinden
domutur.
sonucunda bilimin felsefeden, felsefenin de bilimden hzla kopmasna karn, bi-
limsel dnce ve gelimeleri dikkate almayan felsefe anlaynn yaamas olanak-
szdr (Irzk, 2007). Her bilimsel alma alan bilgi kuramndan yararlanmak ve
mantkta geerli olan dnme biimlerini kullanmak durumundadr. Yaygn bir
ifadeyle bilimsiz felsefe sar ve dilsiz; felsefesiz bilim ise krdr (Snmez, 2006,
s.62). Felsefenin bilimle ilikisi pozitif bilimlerin felsefeden ayrlp kendi ayaklar
stnde durmay baardklar 19. ve 20. yzylda ok daha netlemitir. Bu dnem-
den sonra felsefe bilim zerine dnp bilimlerin mantn kurmaya daha ok
zaman ayrmtr. Bu nedenle de bilim ve mantkla ok daha nceden de ilgilen-
mesine karn, felsefenin bilimle ilgili alt dal olan bilim felsefesinin milad bu yz-
yllar kabul edilir. Bu dnemin en ok sz edilen konusu da felsefenin kendisi-
nin de metafizikten arnp bilimsel olmas gereklilii olmutur (Can, 2007).
Bilim gerei paralara ayrarak incelerken felsefe gerei bir btn
olarak ele alp inceler: Bilim alma konularn tek tek paralara ayrarak ince-
lerken, felsefenin konulara daha btncl bakmas temel ilkedir. rnein, sosyo-
loji toplumu, kimya maddelerin organik ve inorganik yaplarn, tarih toplumlarn
gemilerini, psikoloji insan davranlarn inceler. Buna karlk belki de gerek
bunlarn blnmez bir btndr. Bilim btnle ilgilemezken felsefe btne bak-
may ama edinmitir. Gerei olutururken bilim elde edilenleri lerek bir sonu-
ca ulatrr ve gnlk yaam ve gelecek iin kullanr, faydacdr. Buna karlk fel-
sefenin bilim gibi pratik kar ya da yarar dncesi yoktur (Cevizci, 2007b, s.39).
Bilim geree bilimsel yntemi kullanarak ulamaya alrken felsefe
temellendirmeyi amalar: Hem felsefe hem de bilim akla dayal alma alanla-
rdr. Bununla birlikte yntem bakmndan farkllklar gsterirler. Bilim, kulland
deneysel ynteme ve matematiksel aklama tarzna ek olarak, kantlama ve ispat
amalar. Felsefede filozof akl yrtr ve tartmalar gelitirir (Cevizci, 2007b, s.39).
Bilimsel yntem, olgular betimleme ve aklama amacyla izlenen sistemli bil-
gi edinme yoludur. Bilimsel yntemde birinci aama betimlemedir. Betimleme aa-
masnda aratrma konusu olgular ve bu olgular aras ilikiler saptanr, snflanr ve
kaydedilir. Aklama ile betimlenmi olgular, bu olgularn ve birbirleriyle olan ili-
kilerini yanstan ampirik (grgl) genellemeler baz kuramsal kavramlara bavuru-
larak anlalr hale getirilir. Hipotez, gzlenen olaylar hakknda yaplan geici bir
aklamadr. Kuram, sistemli bir biimde dzenlenmi olgular aklama aracdr.
Bilimsel yasa, bir bilim dalnn alanna giren olgular arasnda srekli tekrarlanan ve
bilim adamlar topluluu tarafndan doru kabul edilen ilikilerin neden-sonu bi-
iminde dile getirilmesidir (Can, 2007).
Felsefede ise temellendirme egemendir. leri srlen nermeler birbirleriyle e-
limez; sonular, temel alnan nerme ya da nermelerden akl yrtme yoluyla -
karlr. Bu nedenle felsefi nermeler, kimi zaman gerein bilinen zelliklerine ters
debilir (Snmez, 2006, s.63). Bilim btncl, nesnel ve doru olmay ama edi-
nirken, felsefe kapsaml, aklc ve yeterli olmay amalar (Trkolu, 1996, s.176).
Bilimsel nermeler genellikle sentetiktir; ancak felsefi nermeler genel-
likle analitik ve bazen de metafiziktir: Felsefe ve bilim zleri gerei akln rn-
leridir, yani ikisinde de aklc bir eylemlilik sz konusudur ve her ikisi de varl
konu edinir (Cevizci 2007a, s.25). Buna karlk bilimsel nermelerin evrende kar-
lklar vardr ve kantlanan trdendir. Felsefi nermeler ise analitik ve metafizik-
tir yani deney, gzlem, aratrma ve belgeleme yoluyla kantlanacak trden deil-
dir. Bir bakma temele alnan bir nermeden onunla elimeyen i tutarl olan
nermeler elde edilir (Snmez, 2006, ss.63-64).
8
Bilim ve felsefe sk bir iliki
iindedir. Bilim gerei
paralara ayrarak
incelerken felsefe gerei bir
btn olarak inceler. Bilim
geree bilimsel yntemi
kullanarak ulamaya
alrken felsefe
temellendirmeyi amalar.
Bilimsel nermeler genellikle
sentetiktir; ancak felsefi
nermeler genellikle analitik
ve bazen de metafiziktir.
Bilim de felsefe de bilgiye
srekli eletirel bir gzle
baklr. Bilim ve felsefe iin
sorular nemlidir. Felsefe ve
bilim zihinsel sreleri ie
koar.
Bilimde ve felsefede elde edilen ve kullanlan bilgiye srekli eletirel bir
gzle baklr: Her iki alma alan da birer sretir. Tm gerei bulmay ama-
larken, bir hlden bir hle gei iinde yani sre iindedirler. Ancak bu srete
bilim ve felsefe her olay ve olguyu eletiriden geirir. Bilimin temel zelliklerinden
biri kukucu olmasdr. Buna karlk felsefede de filozof iin olmu, bitmi bir bil-
gi yoktur (Snmez, 2003, s.3).
Hem bilim hem de felsefe iin sorular nemlidir: Bilimsel aratrma nce-
likle bir sorunun tanmlanmasyla balar. Bilimsel aratrma daha sonra problem ve
alt problemlerde sorulan sorulara yantlar bulmay amalar. Felsefe de ayn biim-
de sorular ok nemlidir. Ancak felsefenin bu balamda fark, yantlarn daha ok
nemsenmesidir. nk felsefede genellikle benzer sorular sorulurken yantlar
felsefeye gre farkllamaktadr. Gerek, varlk, Tanr, ruh, insan, zaman, bilgi,
dnme, zgrlk, ahlak vb. nedir? tmne, bazlarna en azndan birine her fi-
lozof ya da felsefi sistem yant aramak durumundadr (Snmez, 2006, s.64).
Felsefe ve bilim zihinsel sreleri ie koar: Felsefe ve bilim alma alan-
larnda srekli olarak zihinsel sreleri ie koar. Bilim problemin yantlarn arar-
ken, felsefe de geree ulamay amalarken srekli aklc olmak durumundadr.
Tm sreler tmdengelim, tmevarm, analoji, hipotetik - dedktif, diyalektik, ak-
ln geriye dnmesi, retrodktif, aksiyomatik, ve fuzzy (mulak) mant olarak s-
nflandrlabilir. Bu balamda bilim ile felsefe arasndaki farkllk, bilim zihinsel s-
relerin ne olduu ile uramazken; bu akl yrtme yollarnn ne olduu felsefe-
nin ana alma konusudur (Snmez, 2006, s.64). Bilim ile felsefe arasndaki fark-
llklar ve benzerlikler Snmez (2006), Ergn (2006) ve Cevizci (2007a - 2007b)den
yararlanlarak Tablo 1.1de gsterilmitir.
Felsefe ve bilimin benzerlikleri farkllklar nasl alglanmaldr? Bu farkllk ya da benzer-
liklerinden hangisi daha nemlidir?
FELSEFE ETM LKS VE ETM FELSEFES
Eitim sistemlerinin ama, ierik, retme ve renme sreleri ile deerlendirme
boyutunda dzenlenmesi bir bak as gerektirir. Bu bak asnn genellikle l-
ke siyasetinden soyutlanmayan bir bak olduu sylenebilir. Ancak eitimin han-
gi amalarla, kim iin, nerede, ne kadar, nasl sunulaca ve sre ile ktlarn ne-
9
BLM FELSEFE
Gerei paralara ayrarak inceler. Gerei bir btn olarak ele alr inceler.
Bilimsel yntemi kullanr ve
objektiftir.
Felsefe temellendirmeyi amalar. Akl yrt-
me yollarn kullanr.
nermeler genellikle sentetiktir.
Felsefi nermeler genellikle analitik ve bazen
de metafiziktir.
Elde edilen bilginin kesinlii kantlanr.
Elde edilen bilginin kesinliini kantlamak ola-
nakl olmayabilir.
Bilim ler ve g oluturur. Pratik yarar ve kar yoktur.
Bilimsel aratrma sretir. Felsefi etkinlikler bir sretir.
Eletirel yaklam egemendir. Eletirel yaklam egemendir.
Sorular nemlidir. Sorular nemlidir.
Zihinsel sreleri ie koar. Zihinsel sreleri ie koar.
Tablo 1.1
Bilim ve Felsefe
Arasndaki
Farkllklar ve
Benzerlikler
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

3
ye gre nasl llecei, sosyal, ekonomik, psikolojik ve eitsel boyutlu bir yakla-
m gerektirir. Bu olgu genelde karmak ve tartmal bir konu olan lkenin ei-
tim anlay ve uygulamalarn gndeme getirir. Bu durum, znde bir boyutuyla
da eitim felsefesi ile eitim sistemi ilikisidir.
Eitim-felsefe ilikisi ok boyutluluk gsterir. Bir bakma felsefe eitimin temel
talarndan biridir. Kimin, ne iin, nerede, ne kadar, nasl eitilecei ve nasl de-
erlendirilecei siyasal, sosyal ve ekonomik boyutlu sorulardr. Ancak tm bu so-
rular ve verilecek yantlar z gerei birer felsefi sorudur denebilir. Kimlerin, na-
sl ve nerede eitilecekleri siyasal ve ekonomik kararlardr. Bununla birlikte sorun,
soruna bir bakma nasl baklacadr. Bu da felsefi bir bak ve tercihtir. Gelien
srete tartmalar eitimin tm boyutlaryla nasl olaca tartmasna odaklan-
maktadr. Bir bakma eitimin amac, trleri, programlar ve ynetime ilikin soru-
lar, ontoloji, epistemoloji, aksiyoloji, etik ve mantk alanlarn ksaca felsefeyi ilgi-
lendirmektedir. Eitim felsefi, bir bakma ynlendirici retimdir (Bilhan, 1991,
ss.45-46).
Eitim-felsefe ilikisinin ok boyutluluuna karn, bu nitede eitim sistemle-
rinin temel yol gstericisi olarak felsefe, felsefi almann ve kabuln rn ola-
rak eitim ve retim programlar, kurumsal etkilik ve verimlilii artrmada benim-
senen felsefenin etkisi ile felsefe ve eitimde deer ve nitelikler balamnda eitim
felsefe ilikisi irdelenmitir.
Eitim sistemlerinin temel yol gstericilerinden biri felsefedir: Felsefe;
eitim sistemlerinin oluumu, dzenlenmesi, geliimi, deerlendirilmesi ve deii-
minde temel yol gstericilerden biridir. Eitim hem davran deitirme srecidir
hem de toplumsal ak sisteme gre alan bir toplumsal kurumdur. Bu nedenle
eitim srecinin deikenleri ok boyutludur ve deikendir. Eitim sreci bu ba-
lamda sosyal, kltrel, dinsel, hukuksal, siyasal ve ekonomik birok deikenden
etkilenir. Ancak her ekonomik, politik ve siyasal sistem bir felsefeye ve bir saylt-
ya dayanr (Snmez, 2002, s.46). Her saytl da z gerei bir felsefi niteliktir (Er-
trk, 1998, ss.42-44). Bu durum, eitim sistemlerinin temel deikenlerinin birinin
felsefi bak ve anlay olduunu gsterir.
Eitim ve retim programlar bir felsefi almann ve kabuln rn-
dr: Genel bir bakla tm eitim programlar belirli bir felsefeye ya da felsefe bir-
likteliklerine dayanr. Eitim, retim ve ders programlarnn oluturulmasnda
program planlamasna bal olarak snf ders planlarnn yaplmasnda felsefeden
yararlanlr. Bir lkenin eitim amalar genel olarak Niin insan yetitireceiz?
sorusu ile benzer sorulara verilen yantlara gre oluturulur. Bir bakma eitim
programlarnn oluturulmas ou kez sistemletirilmi, birer kuram dzeyine ge-
tirilmi modellere dayanr. Bu nedenle her eitim program bir felsefe ya da felse-
fe takmna dayanr (Topses, 2006, ss.24-25). Genel olarak eitimin amac, istendik
davran deiiklii oluturmaktr. Bu durumda, insanlar belli amalara gre yeti-
tirme ngrlmektedir. Bu ama, her eyden nce renme, retim, iletiim yo-
luyla ve felsefenin anlamna bal bilgili, bilgiyi seven nitelikli insanlarla olanakl-
dr. Dolaysyla felsefe szcnn ierdii genel anlam, eitimde temel ve genel
bir ama olmaktadr (Deirmenciolu, 2000, s.82). Bu temel bak, aslnda her ei-
tim etkinliinin bir felsefeyle yol bulduunu gstermektedir.
Eitim programlarnda ve eitim program planlamasnda felsefe geni bir bo-
yutta yardmc olur. Felsefe, genel amalarn belirlenmesi, zel amalarn ve ren-
me etkinliklerinin oluturulmas, okulda grev alan personelin rollerinin saptan-
mas ve snfta renme yntem ve stratejilerinin ynlendirilmesinde temel belirle-
10
Eitim felsefe ilikileri u
biimde zetlenebilir: Eitim
sistemlerinin temel yol
gstericilerinden biri
felsefedir. Eitim ve retim
programlar bir felsefi
almann ve kabuln
rndr. Benimsenen
felsefeye uyum kurumsal
etkilik ve verimlilii artrr.
Felsefe ve eitimde deer ve
nitelikler nemlidir. (Bu
tmceler yan kmada alt
alta gsterilebilir)
yicilerden biridir (Wiles ve Bondi, 2002, s.57). Bu temel bakla felsefe program
gelitirmenin lme ve deerlendirme boyutunda da lt gelitirme, lme arac
trlerinin seimi gibi konularda klavuzluk yapar. Nitekim yaygn gr, amalar
oluturma konusunun, uzmanlk bilgisini aan bir felsefe sorunu olduudur (Yld-
rm, 1989, s.14). Benzer biimde programn dier boyutlarnn da uzmanlk bilgisi
yannda bir bak as yani felsefe gerektirdii tartmaszdr. zetle felsefe; ei-
tim, retim ve ders programlarnn ama, ierik, retme-renme sreci ve l-
me-deerlendirme boyutlarnn bir klavuzudur.
Benimsenen felsefeye uyum, kurumsal etkilii ve verimlilii artrr: Ei-
tim, retim ve ders programlarna yn veren genel felsefi bakn uygulayclar ta-
rafndan kabul, eitim sistemlerinin baarsnda nemli bir etkendir. Eitim felse-
fesinin uygulayclar tarafndan benimsenmesi, rgtsel ve bireysel olarak amala-
rn daha st dzeyde gereklemesini katkda bulunur. Bu sonu etkili kurum ya-
ratlmasna olanak salar. Etkili rgt ve birey verimliliin n artdr. Bylece da-
ha etkili ve verimli birey ve kurumlar oluturulur. Ksaca, felsefe kurumsal olarak
rgtn havasnn ve ileyiinin belirlenmesinde etkilidir. Kurumsal kltr bir ba-
kma kurum felsefesinin de yansmasdr (Bartol ve Martin, 1998, ss.190-191).
Eitim bilimleri ile eitim felsefesi arasndaki farkllklar ve benzerlikler Sn-
mez (2006), Ergn (2006) ve Trkolu (1996)dan yararlanlarak Tablo 1.2de
gsterilmitir.
Eitim felsefesinin eitim bilimine ve eitim alanna katklar retim program gelitirme
ve eitim ynetimi asndan nasl yorumlanabilir?
11
ETM BLM ETM FELSEFES
Objektiftir. Kapsamldr.
Deneye ve uygulamaya yneliktir. Dnce ve akl yrtmeye yneliktir.
Deney ve laboratuvar nemlidir. Mantk yrtme nemlidir.
Dn ve bugnle daha ok ilgilenir. Gelecekle daha ok ilgilenir.
Doruluk nemlidir. Yeterlik nemlidir.
Kuram-uygulama tutarl nemlidir. nerme-gerek tutarl nemli olmayabilir.
Alanda tek problem zmne baklabilir. Problemlere btncl baklmas amalanr.
Tablo 1.2
Eitim Bilimi ve
Eitim Felsefesinin
Karlatrlmas
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
4
12
Felsefenin tanmn ve kapsamn aklamak
Felsefenin tek bir tanm yoktur. Yunanca philo-
sophia teriminden kaynaklanan felsefe, sevgi
(philia) ve bilgi, bilgelik (sophia) szcklerinin
birlemesinden olumutur. Szlk karl ola-
rak felsefeye u anlamlar yklenmektedir. Felse-
fe, gerein (realitenin) tmn, zdek (madde)
ve yaamla ilgili trl belirtileri neden, ilke ve
erekler (hedefler/amalar) bakmndan inceleme
amac tayan dnce etkinliidir. Felsefe; bilgi,
kavram, inan ve kuramlarn zmlenmesi ve
eletirilmesinde aklk arayan dnce yntemi-
dir. Felsefe, bir kiinin davran ve dnceleri-
ne klavuzluk yapmaya yarayan toplu ve tutarl
gr btndr. Felsefe, genel olarak mantk,
ahlak, gzelduyu, fizik tesi ve bilgi kuram gibi
dallardan oluan geni bilim alandr.
Felsefenin kapsam u temel zelliklere dayand-
rlr: Felsefe yaama ve evrene kar bir tavr al-
tr. Felsefe aklc incelemeye ve yaratc dnce-
ye dayal bir yntemdir. Felsefe evren ve btn
hakknda belirli bir gr elde etmeye alan bir
abadr. Felsefe, hem sorun hem de sorunlarn
zm hakkndaki kuramlardr. Felsefe; kav-
ramlarn analizi, sentezi ve anlamlarnn aydnla-
tlmasdr. Felsefe bilimlere yol gstericilik yapar
yntem nerir.
Felsefenin ura alanlarn aklamak
Felsefenin ura alanlar zerinde bir birliktelik
olmamakla birlikte genel olarak balca ura
alanlarn Ontoloji -Varlk Bilgisi-, Epistemoloji -
Bilgi Sorunu- ve Aksiyoloji -Deerler Sorunu- ve
Mantk biiminde belirlemek olasdr.
Ontoloji varlk bilgisi, varlk sorunu ya da varlk
felsefesi adlaryla da bilinir. Varl kendinde ele
alarak kaynan, zn, nitelik ve kategorilerini
ele alan felsefe daldr. Ontoloji varl, var olan-
la varl olanakl ve makul olan mikro-makro
boyutlarda, nicelik, nitelik asndan somut, so-
yut planlarda ele alan oluum ve ierik alarn-
dan inceleyen felsefi bir alma alandr.
Epistemoloji, Yunanca episteme (bilgi) ve logos
(bilim, aklama, gereke, reti) szcklerinin
birleiminden oluan bir kavramdr. Trkede bil-
gibilim ya da bilgi teorisi adyla bilinmektedir.
Dorudan doruya genel bir anlayla bilgilerin
kken ve niteliini inceleyen felsefe daldr. Da-
ha ok bilgi, bilme ve edinme konularna dei-
nen bu alan bilginin nasl gerekletirildii konu-
su zerinde de durur. Aksiyoloji, Yunanca axios
(deer) logos (bilim, reti) szcklerinin birle-
iminden tretilmitir ve deerlerin incelenmesi-
ni konu edinilir. Yunanca logike szcnn
karlnda kullanlan mantk, dncelerin d-
ncelerle dorulanmas anlamna gelmektedir.
Gnlk yaamda mantk kavram tutarl ya da
doru dnme us (akl) yrtme gibi zellikle-
ri iinde bulundurur. Mantk iin doru dn-
ce incelemesi denilebilir.
Felsefe ile bilimin ilikisini aklamak
Felsefe adan aa, blgeden blgeye kimi
farkllklar gstererek gelimitir. lk alarda
bilim ve felsefe ayrmn grmek olanakl deil-
dir. Felsefe ile bilim birbirlerinin tamamlayc-
sdr. Bu durum bilim ve felsefenin zlerinden
kaynaklanr. Felsefe bir bakma dnme, akl
yrtme, sorun zme, kuram gelitirme, ak-
lama, yorum ve dnme biem yol ve yn-
temlerini konu edinir. Bilim ve felsefe birbirle-
rinden tmyle kopuk deil, sk bir iliki iin-
dedir. Bilim ve felsefenin yeni ala birlikte bir-
birlerinden ayrlm olduu bilinmektedir. Bu-
na karlk bilim ile felsefenin tmyle birbirle-
rinden kopuk olduu dnlemez. zellikle
20. yzyldaki ba dndrc uzmanlamaya
ve bunun sonucunda bilimin felsefeden, felse-
fenin de bilimden hzla kopmasna karn, bi-
limsel dnce ve gelimeleri dikkate almayan
felsefe anlaynn yaamas olanakszdr.
zet
1
A M A
2
A M A
3
A M A
13
Felsefe bilim benzerlik ve farkllklarn kavra-
mak
Felsefe ve bilim arasndaki benzerlikler u biim-
de belirlenebilir: Hem felsefe hem de bilimsel
aratrma, sretir. Her iki alma alannda ele-
tirel yaklam egemendir. Bilim ve felsefe iin
sorular nemlidir ve zihinsel sreleri ie koar.
Felsefe ve bilim farkllklar u biimde verilebi-
lir: Bilim, gerei paralara ayrarak incelerken
felsefe, gerei bir btn olarak ele alp incele-
mektedir. Bilim, bilimsel yntemi kullanr ve ob-
jektiftir. Buna karlk, felsefe temellendirmeyi
amalar ve akl yrtme yollarn kullanr. Bilim-
sel almalarda nermeler genellikle yapayken
felsefi nermeler genellikle analitik ve bazen de
metafiziktir. Bilimde elde edilen bilginin kesinli-
inin kantlanmas amalanr. Felsefede ise elde
edilen bilginin kesinliini kantlamak olanakl ol-
mayabilir. Bilimsel alma lmeyi lmelere
gre nesnel olarak deerlendirip g olutur-
may amalarken, felsefe pratik yarar ve kar
bekleme amacnda deildir.
Felsefe ile eitim ilikisini aklamak
Eitim felsefe ilikileri u biimde sralanabilir:
Eitim sistemlerinin temel yol gstericilerinden
biri felsefedir. Bir bakma felsefesiz bir eitim
dnmek olanakszdr. Eitim ve retim prog-
ramlar bir felsefi almann ve kabuln rn-
dr. Her eitim program bir biimde bir felsefe
ya da felsefe takmnn klavuzluundadr. Be-
nimsenen felsefeye uyum, kurumsal etkilik ve
verimlilii artrr. Felsefe ve eitimde deer ve
nitelikler nemlidir.
4
A M A
5
A M A
14
1. Felsefenin tanmlanmas ile ilgili aadaki ifadeler-
den hangisi yanltr?
a. Felsefe nedir? sorusuna ksa bir yant verilme-
si olduka gtr.
b. Felsefenin kesin bir tanm yaplamaz; nk o
bir st dildir.
c. Farkl felsefe trlerinin varl, felsefenin tanm-
nn yaplmasn gletirmektedir.
d. Deiik felsefi eilim ve retilerin varl felse-
fenin tanmlanmasn gletirmektedir.
e. Felsefe farkl dnce ve deerlerin atma ala-
n olarak tanmlanr.
2. Aadaki ifadelerden hangisi felsefeyi doru biim-
de tanmlar?
a. Felsefe gerein tmn ilkeler asndan ince-
ler amalar bakmndan incelemez.
b. Felsefenin kesin bir tanm yaplabilir; nk o
bir st yap dilidir.
c. Felsefe gerei bulmay amalar, retmeyi
ama edinmez.
d. Felsefe sevgi, bilgi ve bilgelik anlamna
gelmektedir.
e. Bilimlere yol gstericilik yapma felsefenin gre-
vi deildir.
3. Aadakilerden hangisi felsefenin temel zellikle-
rinden biri deildir?
a. Felsefe yaama ve evrene kar bir tavr altr.
b. Felsefenin sorun zme amac vardr.
c. Felsefe ncelikle paralar zerinde aratrmay
amalar.
d. Felsefe kavramlarn analizi, sentezi ve anlamla-
rnn aydnlatlmasdr.
e. Felsefe bilimlere yol gstericilik yapar ve yn-
tem nerir.
4. Felsefede ontoloji ne anlama gelmektedir?
a. Deerler bilgisi- deerler sorunu
b. Varlk bilgisi- varlk sorunu
c. Bilgi sorunu
d. Dnme biimi ve akl yrtme
e. Bilginin doruluu
5. Felsefe bilim ilikileri ile ilgili aadakilerden han-
gisi dorudur?
a. Felsefe insann salt bilme; bilim ise salt aratr-
ma gereksiniminden domutur.
b. lk alarda bilim felsefe ayrm vardr.
c. Felsefenin geliimi aa, blgeye gre aynlk
gsterir.
d. Felsefe dier alanlar gibi bilgi dallarn tek y-
nyle inceler.
e. Antik Yunan uygarlnda felsefe gerei bulma-
y amalamtr.
6. Aadakilerden hangisi bilimin temel zelliklerin-
den biridir?
a. Bilim gerei paralara ayrarak inceler.
b. Bilim temellendirmeyi amalar.
c. Bilimde pratik yarar ve kar yoktur.
d. Bilimde genellikle nermeler analitiktir.
e. Bilimde sorulardan ok yantlar nemlidir.
7. Aadakilerden hangisi felsefenin temel zellikle-
rinden biridir?
a. Felsefe gerei paralara ayrarak inceler.
b. Felsefe bilimsel yntemden yararlanarak tm
incelemeyi amalar.
c. Felsefe ler ve g oluturur.
d. Felsefede elde edilen bilginin kesinlii kantlanr.
e. Felsefede sorulardan ok yantlar nemlidir.
8. Aadakilerden hangisi bilim ve felsefe arasndaki
benzerliklerden biridir?
a. Bilim ve felsefe bir srece dayanr.
b. Her iki alma alan ler ve g oluturur.
c. Bilim ve felsefe de nermeler genellikle analitik
ve bazen de metafiziktir.
d. Her ikisi de temellendirmeyi amalar ve akl y-
rtme yollarn kullanr.
e. Bilim ve felsefe beraber gerei bir btn olarak
ele alr incelerler.
Kendimizi Snayalm
15
9. Aadakilerden hangisi eitim felsefesinin temel
zelliklerinden biri deildir?
a. Felsefe, eitim sistemlerinin temel yol gsterici-
lerin biridir.
b. retim programlar bir felsefi almann ve ka-
buln rndr.
c. Benimsenen felsefeye uyum kurumsal etkilik ve
verimlilii artrr.
d. Eitim felsefesi problemi paralara ayrarak in-
celer.
e. Felsefe ve eitimde deer ve nitelikler nemlidir.
10. Aadakilerden hangisi eitim biliminin temel zel-
liklerinden biri deildir?
a. Objektif olma esastr.
b. Kuram-uygulama btnl nemlidir.
c. Dn ve bugnle daha ok ilgilenir.
d. Problem zm zerinde durulur.
e. Deneyden ok mantk yrtme nemlidir.
Prof. Dr. Bedia Akarsu (1921
- .... )*
stanbul niversitesi Felsefe
Blmnde yapt dil, kltr
ve ahlak felsefesi almalaryla
tannan felsefecimiz Bedia
Akarsu, 27 Ocak 1921de stan-
bulda dnyaya geldi. apa l-
kokulu ve apa Ortaokulundan
sonra stikll Lisesini bitirdi. Yksekrenimini 1943 y-
lnda mezun olduu stanbul niversitesi Felsefe Bl-
mnde yapt. Ayn blmde Ernst von Asterin yneti-
minde balad doktora almalarn Joachim Ritterin
yannda Wilhelm von Humboldtda Dil-Kltr Balan-
ts konulu tezle tamamlad (1954). Arnold Gehlen ve
Hans Freyerin stanbul niversitesinde verdii bir dizi
konferans ve Ritterin derslerini Trkeye evirdi.
1956-1958 yllarnda Almanyaya giderek Heidelberg
niversitesinde Gadamerin fenomenoloji seminerleri-
ne katld ve Scheler zerine aratrmalar yapt. 1960 y-
lnda Max Schelerde Kiilik Problemi adl almasy-
la doent oldu. 1968de Felsefe Tarihi Krssnde pro-
fesrle ykseltildi. Blmde Ahlak Felsefesi, ada
Felsefe Akmlar, Felsefe Tarihi Semineri gibi dersler
verdi. Felsefe Blm bakanl yapt. 1963-1983 ylla-
rnda Trk Dil Kurumu ynetim kurulu yeliinde bu-
lundu ve felsefe terimlerinin Trkeletirilmesi alma-
larnda Macit Gkberkle birlikte etkin rol ald. Ardn-
dan 1984 ylnda emekliye ayrld.
1988-1989da ukurova niversitesi Eitim Faklte-
sinde Felsefe Grubu retmenlii Blmnn kuru-
cusu olarak grev ald. 1990-1996 yllar arasnda ise
stanbul niversitesi Atatrk Enstitsnde doktora
dersleri verdi. stanbul niversitesinde Takiyettin Men-
golunun balatt fenomenoloji ve felsefi antro-
poloji gelenei Nermi Uygurla geliirken, Bedia Akar-
su Ernst von Asterin de etkisiyle daha ok dil, kltr
ve ahlak felsefelerine eildi. Doktora almasnda ge-
rek yntem gerekse yaklam asndan hocas Alman
felsefe tarihisi Ritterin olduka etkisinde kald. -
rencilii srasnda izledii Mengolunun felsefi an-
tropoloji seminerleri ve daha sonra Heidelberg ni-
versitesinde katld Gadamerin fenomenoloji semi-
nerleri ise onun Scheler zerine almasn olumlu
ynde etkilemitir.
Okuma Paras
16
Bedia Akarsunun Kant ahlakna ynelmesiyle, 1933
niversite Reformundan sonra Trkiyede egemen ko-
numa gelen Alman felsefe eiliminin temelinde yer alan
Kant, Mengolundan sonra bir kez daha ne km-
tr. Akarsu, ada Felsefe Akmlar adl eserinde de
daha ok Alman felsefe akmlarn ve filozoflarn tantr.
Wilhelm von Humboldtda Dil-Kltr Balants (1955),
Max Schelerde Kiilik Problemi (1962), Modern Top-
lumda Kadn (1963), Ahlak retileri I: Mutluluk Ahla-
k (1963), Ahlak retileri II: Immanuel Kantn Ahlak
Felsefesi (1968), ada Felsefe Akmlar (1979), Ata-
trk Devrimi ve Yorumlar (1969), Felsefe Terimleri Sz-
l (1979), ada Felsefe: Kanttan Gnmze Felse-
fe Akmlar (1987), Atatrk Devrimi ve Temelleri (1995),
Max Scheler Felsefesinde Kip Kavram ve nsan-Olma
Sorunu (1998), Metafizik ve Din zerine Grmeler
(Malebranchetan eviri, 1946) balca eserleridir. Ayr-
ca makaleleri Felsefe Arivi, Felsefe Tercmeleri Dergi-
si, Trk Dili, Aray, Gsteri, ada Eletiri ve Cogito
gibi dergilerde yaymlanan Akarsunun Cumhuriyet ga-
zetesinde de yazlar kmtr.
Kaynak: Felsefe szl Bilim ve Sanat yaynlarndan
yararlanlarak hazrlanan bu alma
http://www. kimkimdir.gen.tr//kimkimdir.php
adresinden 30.11.2007 tarihinde alnmtr.
1. e Yantnz doru deilse, Felsefenin Tanm ve
Kapsam blmn gzden geiriniz.
2. d Yantnz doru deilse, Felsefenin Tanm ve
3. c Yantnz doru deilse, Felsefenin Tanm ve
4. b Yantnz doru deilse, Felsefenin Tanm ve
5. e Yantnz doru deilse, Felsefe Bilim likisi
blmn gzden geiriniz.
6. a Yantnz doru deilse, Felsefe Bilim likisi
7. e Yantnz doru deilse, Felsefe Bilim likisi
8. a Yantnz doru deilse, Felsefe Bilim likisi
9. d Yantnz doru deilse, Felsefe Eitim likisi
10. e Yantnz doru deilse, Felsefe Eitim likisi
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar
17
Sra Sizde 1
Felsefe, bilim ve dinin toplumda farkl ilevleri vardr.
Bu alma alanlarnn birbirinden ayrlmas toplumsal
kargaay nledii sylenebilir. Bir kutsal olarak di-
nin, nesnellii gerektiren bilimin ve yer yer znellii
ve btncl bak gerektiren felsefenin kendi mecra-
larnda bulunmas bir gerekliliktir. Bu durum bilimin
nesnelliini, toplumsal ynetimin laik olmasnn ve
zgr dncenin geliiminin temel dinamiini olu-
turduu sylenebilir.
Sra Sizde 2
Felsefenin her bir ura alan birey ve toplumun arad-
kimi zaman znel gre gre ekillenen sorulara
yant vermesi bakmndan ayrt edilebilir. Ontoloji ile
varla; epistemoloji ile bilginin kaynaklarna, aksiyo-
loji ile deerlere ve mantkla dnme biimlerine ili-
kin sorulara yant aranr. Her bir ura alan kendine
zgdr.
Sra Sizde 3
Farkllklar, bilim ve felsefenin kendilerine zgl-
nn bir yansmasdr. rnein nesnelliin olmad bir
alanda bilimden sz etme olana yoktur. Buna karlk
btncl bak, felsefenin olmazsa olmazdr. Bilimde
nermeler genellikle sentetik buna karlk felsefede
nermelerin genellikle analitik ve bazen de metafizik
olmas alanlarn kendine zglklerinin doal bir yan-
smas olarak kabul edilebilir. Bu adan farkllk ve
benzerliklerden kimilerini daha az ya da ok nemli
bulmak doru bir anlay olmayabilir.
Sra Sizde 4
Felsefe znde klavuzluk ve yol gstericilik ilevi g-
rr. Eitim felsefesi ve eitim bilimi alan ders program-
larnn ama, ierik, retme renme sreci ve deer-
lendirme boyutlarnda neden, nasl, kim iin vb. sorula-
ra yant vererek programlarn ekillenmesini salar.
Akarsu, B. (1988). Felsefe terimleri szl. stanbul:
nklap Kitabevi.
Alkan, C. (1983). Eitim felsefesi. Bursa: Uluda niver-
sitesi Basmevi.
Ba, M. (2007). Epistemoloji. Felsefe. Tadelen, D. (Ed).
Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar.
Bartol, K. M. ve David C M,. (1998). Management.
Boston: Irwin McGraw-Hill.
Bilhan, S. (1991). Eitim felsefesi. Ankara: Ankara
niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Yaynlar.
Bykkaragz, S., Muammer M., Hasan Y. ve nder, P.
(1998). Eitim Felsefesi. retmenlik mesleine giri.
Konya: Mikro Basm Yayn Datm.
Can, M. (2007). Bilim Felsefesi. 30 Kasm 2007 tarihinde
http://www.turkmania. com/archive/index. php
adresinden alnmtr.
Cevizci, A. (1997). Felsefe szl. Ankara: Ekin
Yaynlar.
_____. (2007a). Felsefeye giri. stanbul: Sentez
Yaynclk.
_____. (2007b). Felsefe. stanbul: Sentez Yaynclk.
Deermenciolu, C. (1997). Eitim felsefe ilikisi- eitim
felsefesi. Eitim bilimine giri. Kkahmet, L. (Ed).
Ankara: Gazi Kitabevi.
_____. (2000). Eitimin felsefi temelleri: eitim felsefe
ilikisi- eitim felsefesi. retmenlik mesleine giri.
Ankara: Nobel Yayn Datm.
Ergn, M. (2006). Eitimin Felsefi Temelleri. Eitim
Bilimine Giri. (Ed. . Demirel ve Z. Kaya). Ankara:
Pegem A Yaynclk.
Ertrk, S. (1998). Eitimde program gelitirme. Ankara:
Meteksan.
Gkberk, M. (2005). Felsefe tarihi. stanbul: Remzi
Kitabevi.
Grnberg,T., Grnberg, D., Onart, A. ve Turan, H..
(2003). Mantk terimleri szl. Ankara: ODT
Gelitirme Vakf Yaynclk ve letiim A. . Yaynlar.
Gutek, L. G. (2001). Eitime felsefi ve ideolojik
yaklamlar. Kale, N. (ev). Ankara: topya
Yaynlar.
Hanerliolu, O. (2006). Felsefe szl. stanbul: Remzi
Kitabevi.
Hilav, S. (1985). Yz soruda felsefe el kitab. stanbul:
Gerek Yaynevi.
Yararlanlan ve Bavurulabilecek
Kaynaklar
Sra Sizde Yant Anahtar
18
Irzk, G. (2007). Al Konumas. 03. 12. 2007 tari-
hinde http://www.tuba.gov.tr/files_ tr/haberler/ha-
berdata /Akademi2005/GurolIrzik.doc adresinden
alnmtr.
Ouzkan, F. (1993). Eitim terimleri szl. Ankara:
Gl yaynevi.
zyurt, S. (2000). retmenlik mesleine giri.
Adapazar: Deiim Yaynlar.
Sarpkaya, R. (2004). Eitimin felsefi temelleri . Eitim
bilimine giri. Celep, C. (Ed). Ankara: An Yaynclk.
Snmez, V. (2006). Eitimin felsefi temelleri . Eitim
bilimine giri. Snmez, V. (Ed). Ankara: An
Yaynclk.
_____. (2002). Eitim felsefesi. Ankara: An Yaynclk.
Szer, E. (2002). Eitimin felsefi temelleri. retmenlik
mesleine giri. Szer, E. (Ed). Eskiehir: Anadolu
niversitesi Yaynlar.
iman, M. (2000). Eitim bilimine giri. Ankara: Pegem
A Yaynclk.
Topses, G. (2006). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bil-
imine giri. Kkahmet, L. (Ed). Ankara: Nobel
Yayn Datm.
Tozlu, N. (2003). Eitim felsefesi. stanbul: Mill Bakanl
Yaynlar.
Trkolu, A. (1996). Doksan dokuz soruda eitim bil-
imine giri. zmir: Memleket Gazetecilik ve
Matbaaclk.
Wiles, J. ve Bondi, J. (2002). Curriculum development.
Ohio: Upper Saddle River.
Yldrm, C. (1989). Eitim bilimleri eitim felsefesi.
Hakan, A. (Ed). Eskiehir: Anadolu niversitesi
Akretim Fakltesi Yaynlar.
19
Felsefi Akmlar ve
Eitim
Kaynak: http://blog.qatestlab.com/2011/03/14/philosophy-and-software-testing/
Eitim bir yandan istendik davran deitirme sreci olarak tanmlanarak peda-
gojik nitelik tarken dier yandan sosyo-ekonomik politik yaplanmasyla toplum-
sal nitelik gsterir. Eitimin ham maddesinin insan olmas, ok ynl tartlmala-
r da beraberinde getirir. Tartmalarn znde ise nasl bir insan yetitirilecei
vardr. Bu dorultuda nasl bir insan yetitireceiz? sorusuna ynelik olarak ge-
nel felsefelerin, genel felsefelere yn veren ekonomi-politik ve sosyal gerekliklerin
ve eitimle ilgili dourgularnn kavranlmas byk nem tamaktadr.
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra,
Genel felsefi akmlarn zelliklerini ve eitime ilikin grlerini kavramak,
Genel felsefi akmlarn eitsel dourgularnn Trk Eitim Sistemi zerindeki
etkilerini tartmak iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.
2
GR
FELSEF AKIMLAR VE ETM ALANINA ETKLER
GENEL FELSEF AKIMLARIN TRKYEDE ETME ETKLER
rnek Olay
retmenlerin Syleilerinden Bir Kesit
Bizim retmen evimiz ilek bir caddenin kysnda irin bir ortamda gzel bir ev. Gen
yal birok arkadamzn bulutuu sosyal bir ortam. Kimilerininn ikinci adresi.
Souk birgn. Siyasi ortam gergin. Bir kede kalabalk bir kme; Ali, Ahmet, Ev-
rim, Kemal beyler ile Aye, Fatma, Burcu ve Selda hanmlar bir kede oturmu bir
yandan aylar yudumluyorlar bir yandan koyu bir syleiye dalmlard.
Ali Bey, emekli edebiyat. Ayln azlndan yaknyor. Ardndan gen ret-
menlerde ideal eksikliine getiriyor sz: Nerde bizim zamanmzn rnek ret-
menleri, nerde imdiki feysbuk genlii? diyor.
Evrim Bey gen bir tarih retmeni. 70li yllarn toplumsal olaylarnda ve retmen
rgtlenmesinde yer alm bir retmen babann olu. Ali Beyin sznden alnm
olmal. Sze girdi: yle deme Ali retmenim.. Biz de, ben merkezci yerine biz mer-
kezci olmaya alyoruz. Halkmz dnyoruz. Mustafa Kemalle balayan ay-
dnlanmann nda pozitivist ve bilimsel yaklamaya alyoruz konulara...
Fatma hanm da imdi emekli din kltr ve ahlak bilgisi derslerini okuttu uzun
sre liselerde Evrimin szn keserek Yok yle Evrimcim. Eitimin amac yeni
nesli terbiye etmek onlara eski kltrmz aktarmaktr. imdiki nesiller byk
kk bilmiyor, din iman hak getire..
Fatma hanmn uzayp gidecek ahlaksal tlerinin nn Aye hanm kesti. Ay-
e hanm da gen kuaktan Eitimin amac, lkemizin ulusal yararlarna sahip
kacak gen kuaklar yetitirmektir; uslu, terbiyeli ocuklar deil diyerek Fatma
hanma biraz diklendi.
Sosyoloji retmeni Ahmet Bey arkadalarnn kapmaya gireceini hissederek s-
ze girdi: Eitim bir st yap kurumudur. Eitimin amacn lkede egemen olan
retim ilikileri belirler. tesi faso fiso... imdi egemen olan retim ilikisi kapita-
list retim ilikileri. Belirleyici olan bu. Tabi reel sosyalizmin tkanm olmas, ku-
kusuz eitim strateji ve taktiklerini olumsuz etkiledi dedi.
Eski tfekler gibi konutun Ahmet hocam dedi Burcu hanm. Sz kapmken bir
gr de o koydu ortaya: Bence nfusu denetleyen, pragmatik ve demokratik, libe-
ral deerlerle glendirilmi bir anlay, birok sorunumuzu zer dedi.
imdiye kadar sze girmeyen Selda hanm durur mu? O da sze atld. Ben bu sy-
lediklerinizden pek ok ey karyorum. Bizim fakltede Turan Hoca vard. O tek
bana doru bir anlay yoktur; tm felsefe ve anlaylardan yararlanarak btn-
cl bir yaklama ulamak gerekir. znde eitim sorunlarn zmek iin hazr
hap yoktur derdi..
retmen evi aycs Battal aylarrr! diyerek yaklarken, baka bir kede bir k-
menin pr dikkat izledii televizyonda canl ma yaynnda bir gol daha atlyordu.
20
Anahtar Kavramlar
Felsefi yaklamlar
dealizm
Realizm
Pragmatizm
Varoluculuk
Materyalizm
Pozitivizm
Postmodernizm
indekiler
GR
Yirminci yzyl, eitim asndan okullama orannn art, eitim teknolojilerin
daha yaygn kullanlmas, demokratikleme ve daha ilevsel retim uygulamala-
rnn ortaya konulmas tartmalarnn yapld bir dnem olagelmitir. Anlan yz-
yl uzun yllar genelde iki farkl sosyo-ekonomik ve politik modelin souk sava
dnemi ile bu bloklarn dnda genelde az gelimilik nitelii ile bir nc dn-
yann olduu bir tarihe tanklk edilmitir. Nihayet reel sosyalizmin sovyetik rne-
inin sonlanmas, kimi uygulamalarn da bakalamlk nitelii ile bir bakma tek
kutuplu bir dnya ile yirmibirinci yzyla girilmitir. Bylesi bir dnyada hangi ba-
kn egemen olaca kukusuz tartmaldr. Ancak gnmz retmeninin dn-
yadaki gelimeleri daha geni bir vizyonla kavramas, yorumlamas ve bilimsel d-
nme becerileri kazanmas tartmaszdr.
Eitim felsefesi dersinde genel felsefelerin allmasnn birok nedeni bulun-
maktadr. ncelikli olarak retmenin ilevsel, ievuruk bir yaam tarz olutura-
bilmesi iin felsefi bir bak as kazanmas bir gerekliliktir. kincil neden kimi ei-
tim felsefelerinin z gerei bir bakma kimi genel felsefelerin izdm nitelii
gstermesidir. Bir baka neden ise genel olarak dnme yntemlerinin kimi ge-
nel felsefelerin bir yansmas olmas gereidir. Eitim alannda genel felsefelerin
allmasnn bir baka ve daha genel bir gereke ise felsefi yaklamlarn genelde
sosyo-ekonomik ve politik bak alarnn bulunmasdr.
FELSEF AKIMLAR VE ETM ALANINA ETKLER
dealizm
dealizm szcnn iki farkl biimde kullanld sylenebilir: Felsefe tarihinin
her anda birok dnr tarafndan temsil edilen idealizm, gnlk yaamda y-
ce amalar iin kendini adama ya da adanma anlamyla kullanlr. Eitimde genel-
likle kendini gerekletirme olarak anlr. Bilgiye ilikin gr, bilginin sadece ak-
ln rn olduu biimindedir. nk esas gerek fizik evrende deil akln iin-
dedir. dealist eiticiler insan deerini ok yksek grrler ve bunun eitimle yk-
seltileceine inanrlar (Ergn, 2006, ss. 30-31). kinci karl yani felsefi boyutta
idealizm, tm gereklii ruhsal ya da dnsel sayan, tm bilgilerimizi alg, imge
ve dnce gibi bilin srelerine indirgeyen grtr (Yldrm, 1991, s. 10). Pla-
ton, Sokrat ve Hegel en nemli temsilcileridir (Tozlu, 2003, s. 36-37). Bir baka ifa-
deyle idealizm, genel bir ereve iinde fakat biraz daha teknik ve felsefi anlamda
kukuculuun pozitivizm, ve ateizmin karsnda yer alan bir reti olarak insann
gereklie ya da deneyime ilikin yorumunda ideal olana ncelik veren felsefi ba-
ktr (Cevizci, 2000, s. 486). dealizm, varln dnceden bamsz bir biimde
varolduunu gerekiliin, maddeciliin ve doalcln tam kart bir yerde
bulunmaktadr. Bu balamda idealizm, bir bakma materyalist anlayn kart bir
felsefe olarak yorumlanabilir. dealizm, mutlak gerein fiziksel olmaktan ok ruh-
sal olduunu savunarak ruhsal bir nesne olan insann balca amacnn kendi do-
asn anlatmak, gstermek olduunu ileri srer (Szer, 2008 s. 62).
dealist felsefenin genel alma alanlar balamnda kimi zelliklerini u biim-
de zetlemek olanakldr: Ontolojik adan idealist felsefeye ilikin u karmlar
yaplabilir: dealist felsefeye gre arke insan zihninde bulunan idea yani fikir
dir. dealist felsefe genel bir bakla insann her trl maddi varln ruhsal bir te-
mele indirgenebileceini savunur (Kale, 2009, s. 455). Evrenin tanr tarafndan ya-
21
2. ni t e - Fel sef i Ak ml ar ve Ei t i m
dealizm genel anlamda
lkyle belirlenmi olan ve
bu lkye kar gtmeden
bal kalan yaam biimi ve
dnya gr anlamna
gelir. Zihinsel ya da ruhsal
geree nem veren
dnce sistemi ya da
dnya grdr.
Apriori kelime anlam nceki
demektir. Deneyden nce
anlamnda kullanlr.
Deneyden sonra aposteriori
(sonsal) kavramnn zttdr.
Aposteriori kelime anlam
sonsal demektir. Deneyden
anlamnda anlamnda
kullanlr. Deneyden nce
apriori kavramnn zttdr.
ratld, evrende oluagelen olaylarn bizim gerekliimiz dnda olutuu gibi
savlarn savunur. Ontolojik idealizm, fizik dnyann sadece zihin iin bir nesne va
da zihin ierii olarak vardr (Cevizci, 2007, s.117). Bu adan bakldnda idealist
felsefe ontolojik balamda muhafazakr bir izgiyi temsil eder.
Epistemolojik adan idealist felsefenin temel zellikleri u biimde aktarlabi-
lir: ncelikli olarak epistemolojik idealizme gre d dnya insan zihninden ba-
msz deildir. Bir bakma bilgi insan zihnine gre olumaktadr ve dealizme g-
re bilgi aprioridir. Tm doru, mutlak, kesin bilgileri insan aklnda nceden vardr.
(Snmez, 2009, s. 74). Dnsel olarak genelde metafizik felsefenin dnce bi-
emleriyle kendini gsteren idealizm, tm bilgilerin dorudan ya da dolayl olarak
karlalanlara dayanr. Uyum ve tutarllk bilginin iki temel ltdr. nsan bilgi-
si insann kendi doal yaantlarnn birbirleriyle ilikilerini yorumlayarak gerei
anlamadaki abalarnn rndr (Alkan, 1983, s.11).
Deerler balamnda idealist felsefe u biimde yorumlanabilir. dealizm nes-
neyi zneye, bilineni bilene bal klan; her trl maddi varln ruhsal bir temele
indirgenebileceini savunan yaklamdr (Kale, 2009, s. 455). Bu adan aksiyolo-
jik adan idealizme gre deerler, ideallerin belirledii zihince belirlenmi sonu-
lardr. Genelde maddi kazanm tesinde bir inan, maneviyat gibi tinsel bir lk-
ye ballk olarak gzlenir. Felsefi olarak idealizmin deerleri mutlak, deimez ve
evrensel saylr. yilik, gzellik, doruluk insanlara grecel nitelikler deil; evrenin
yapsnda bulduumuz mutlak deerlerdir (Yldrm, 1991).
dealist Felsefe Asndan Eitim
dealist felsefede dorudan bir eitim tanm bulunmas olduka gtr. Bununla
birlikte, idealist felsefeye gre eitim, genel bir yaklamla nceden varolan yani
apriori olan bilginin aktarlmas deerler asndan da ideal varla ulamak iin
idealin tekrar biiminde betimlenebilir (Snmez, 2009, ss. 38-39). Eitim, insann
zihinsel srelerinin gelitirilmesidir. Entelektel eitim nemlidir. Bu felsefeye g-
re insan, zgr iradelidir, kii kendi dncelerini gzden geirerek geree ulaa-
bilir. Eitim, bireyi, iyi, doru ve gzele tevik etmeli; insann doutan getirmi ol-
duu kimi yetenekleri ortaya karmaya aba gstermelidir (Szer, 2008, s. 62).
retim programnn ama boyutu asndan bakldnda, idealist eitimde
ama kiiyi iyiyi, doruyu ve gzeli aramaya yneltmektir. dealizmin bilgi teori-
sine gre gerek bilgi, akln rn olan bilgidir. Bu nedenle eitim durumlar in-
san akln altrmay salayacak ve onu Tanrya ulatracak biimde dzenlenme-
lidir (Kazu, 2002, s. 74). dealizme gre, akla dayal ve insan Tanrya ulatracak
olan davranlar istendiktir. Bu balamda idealizmde eitim durumu, insann akl-
n altrmay salayacak ve onu Tanrya ulatracak biimde dzenlenmelidir.
(Snmez, 2009, s. 46). dealist felsefede merkezde konular, dersler, evrensel do-
rular ve bunlar aktaracak retmen bulunmaktadr. Bu nedenle idealistler bilgi
merkezli eitim programlar gelitirme yaklamn benimsemilerdir (Alkan, 1983,
ss. 23-25). Bu balamda idealist bir eitimin amac, rencileri doruyu aramaya
tevik etmek ve bu dorultuda zihnin almasna olanak vermektir (Gutek, 2001,
s. 15). dealist felsefenin etkisinde bulunan eitim sistemi ierik ve konu asndan
akl yrtmeyi n planda tutmas nedeniyle aritmetik, felsefe, mantk, ahlak tarih
ve din derslerinin okutulmasn savunur. erikte sunulan nermeler akla dayal ve
kesin (mutlak, deimez) dorudur. stelik bunlar, rencinin akln altrp kul-
lanmasn salayacak biimde verilmelidir (stner, 2005, ss. 99-101). dealist ei-
timin davransal boyutu, etik unsurlarn bir bakma deerlerin zengin bir kayna
22
olan kltrel miras, felsefe, teoloji, tarih, edebiyat ve sanat eletirisi gibi konularla
aktarlmaktadr. Deer eitimi, idealist anlaya gre rencinin deerli davran ve
insan modellerini rnek alarak onlarn slubunun taklit edilmesi ve srdrmesi
amacn gtmektedir (Gutek, 2001, s. 29). retim programnn retme-renme
sreleri asndan bakldnda, idealizmin program anlayna gre, programlar
asl gereklii ve ona ilikin metafizik bilgiyi yanstmal, evrensel deerleri kapsa-
maldr. Eitim bireye akl kullanmay, evreni tanmasna olanak verecek etkinlik-
leri iermelidir. Bu nedenle idealist felsefeye dayanan eitim sistemlerinin akl y-
rtme etkinliklerini n planda tutmalar bir gerekliliktir. nsan akln kullanarak
doru bilgiye ulaabilecei dnlerek; rencilerin tmdengelimi ve kurallarn
renerek kullanmal ve kendi iine dnmelidir (Snmez, 2002, s. 65). dealistle-
rin eitim anlayna gre, renme srecinde diyaloa dayal retim yntemleri
kullanmaldr. reticinin uyar ve ynlendirmesine dayal olarak rencinin zi-
hinsel becerilerinin gelitirilmesi amalanr. Bu amala dz anlatm, soru cevap -
retim tekniklerini kullanmlardr (Sarpkaya, 2004, ss. 158-159). retme ve ren-
me srecinde rencilerin doutan getirdikleri yetilerinin farkna varmalar sa-
lanmaldr. Sosyal bir kurum olarak okul, rencilere bilmeleri, paylamalar ve ki-
iliklerini belirlemeleri iin kltrel miras oluturan deerleri retmelidir (Gutek,
2001, s. 15). dealistler retmen - renci ilikilerinde merkeze retenin konul-
mas savndadr. Bir bakma retim sreci retmen odakl yrtlmektedir. de-
alist reten tpk Sokrat gibidir. retmenin asl ilevi renciye bilgiyi sezdirme
ve kefettirmedir (Tozlu, 2003, s. 40). Deerlendirme renci baarlarnn birbir-
leriyle kyaslayan norm dayanakl deerlendirme tercih edilmektedir. dealizmde,
snama durumu genellikle akla dayal, yani rencinin akln altrp altrma-
dn len sorulardan olumaldr (Snmez, 2009; 50). Deerlendirme konular
rencilerin genel zihin yeteneklerini kullanmalarn gerektiren konular arasndan
seilmektedir (Trke Bilgi, 2007). dealistlere gre retmen, eitim durumunda
bilgiyi aktarmamal, yalnz rencinin akln altrmasn, doruyu bulmasn sa-
lamaldr. nsan akln ktye kullanabileceinden, bu gibi durumlarda ona ceza
verilmelidir (Gutek, 2001; 29-31; Snmez, 2009; 44-47). retmen ayrca idealler
bakmndan rnek ve model olmal, reticilik becerileri ile uzmanln sentezle-
yerek almal ve rencide isteklilik yaratmaldr (Snmez, 2009; 75).
Realizm
Szlk karl ile gnlk dildeki kullanm ve felsefi bir akm olarak iki tr realizm
betimlemesi yapmak mmkndr. Gnlk dildeki karl ile realizm gerekliin
insan zihninden bamsz olduunun benimsenmesi, gereki tavr taknma, gr-
nlerin yoldan saptramad, yanlsamalara kaplmayan ve duygulara kaptrma-
yan anlay, tavrdr (Cevizci, 2000, s. 793). Realizm, Trkede gerekilik kavra-
myla karlanmakla birlikte felsefi olarak d dnyann bilgi ve duyularmzdan ba-
msz olarak var olduunu savunan felsefi akm biiminde tanmlanr (Yldrm,
1991, s. 10). Gerek, insan zihninin dnda yaamda var olandr. Gerek bilgi in-
sann dnda var olagelen bireyden bamsz bulunmaktadr. Bir bakma bu duru-
ma gre gerekilik deiik trleri olsa da zneden bamsz olan zne olsa da ol-
masa da kendiliindenlie sahip bir gereklik bulunduunu savunan grtr
(Topdemir, 2008, s. 38). Deiik dnemlerden realist felsefenin kimi nclleri,
Fransada Descartes, Hollandada Spinoza, Almanyada Leibniz saylabilir (Bilhan,
1991, ss. 132-133). Realist felsefenin genel alma alanlar balamnda kimi zel-
liklerini u biimde zetlemek olanakldr:
23
Realizm, gerei insan
zihninin dnda bamsz
olarak var olduunu
savunan felsefi grtr.
Ontolojik adan realist felsefe toplumsal gereklii anlamay merkezine alr.
Nitekim realist felsefe en genel ifadeyle bilinten bamsz bir gerekliin var ol-
duunu savunur (Kale, 2009, s. 454). dealist felsefenin evrendeki olup biteni ve
nesneleri ruhsal olan asl gerekliin grnts ya da alglarmzn bir yansmas
olarak grmesine karlk realistler iin evren bir d ya da hayal deil; somut ola-
rak var olan bir gerektir; alglarmzdan bamszdr (Yldrm, 1991, s. 50).
Epistemolojik adan realist felsefeye gre bilginin apriori olmas ve bilginin
gereklerin alglanmas ile ilgili olmasdr. Realizme gre bilgi, insan zihni ile in-
san dndaki dnyann karlkl etkileimiyle gerekleir. Alglama, bir nesnenin
maddi yan ile ile ilikilidir. Alglama, bilmenin balangcdr ancak sonu deildir.
Varla ilikin bilgimiz, duyu organlarmzla algladklarmzla ile snrldr (Ars-
lanta, 2009, s. 90).
Aksiyolojik adan realist felsefeye gre deerler, toplumun kendisinde bulun-
maktadr. Toplumsal yap gelenek, grenek, doa koullar ve toplum yelerince
karlkl etkileimle oluturulmutur. Deerler, doa yasalarna uygun olanlardr.
Estetik deerler ise doay yanstt lde gzeldir. Ahlak asndan iyi en ok
insann yararna olandr. Bu da mutluluk, bazlar iin erdemdir. Toplumsal deer-
lerin temelleri, toplumda deil, fiziksel evrende ve tek tek her insandadr. nsan iyi
ve ktnn bir karmaas, evreye uyum gcnde olan bir varlk ve doal dze-
nin bir parasdr. nsan, akll ve ayn zamanda toplumsal-politik bir hayvandr
(Snmez, 2009 s. 39).
Realist Felsefe Asndan Eitim
Realist felsefenin retim programnn ama boyutunda u grlere yer verilebi-
lir. Realist eitimde genel ama, bireyin topluma uyumunu salamaktr. Bu ba-
lamda yeni kuaklara kltrel miras aktarmak, insan toplumsal yaama hazrla-
mak, mutlu ve erdemli klmak bu temel amacn alt amalar olarak sralanabilir. s-
tendik davranlarn ltleri, toplum ve doaya uyum salamak iin bireyi bilgi ve
becerilerle donanm hle getirmektir (Kazu, 2002, s. 73). Realistler genelde her
kurumun toplumda zel bir rol ve bir ilevinin olduunu ifade ederek okulun te-
mel grevinin bilgi, kltr aktarmak, aratrcl ve zihinsel geliimi salamaya
ncelik vermek olduunu ileri srerler (stner, 2002, s.103). Eitimin amac o-
cuu kendine zg zellikleriyle evresinden kopuk bir kiilik haline getirmek de-
il; fiziksel ve kltrel evreyle her ynden uyumlu hogrl bir birey haline ge-
tirmektir (Trer, 2009, s. 28). erik ve konu asndan realist felsefe renci deil
konu merkezli almay amalar. Tpk idealizmdeki gibi konu alan merkeze
alan eitim programlar benimsenir. Ancak en nemli fark realist programda konu-
larn mantkl bir dzen iinde snflanarak belirli disiplinlerle verilmesidir. Nitekim
okullarda disiplinlerin alt disiplinlere ayrlmas realist programn bir izdmdr
(Helvac, 2007, s. 94). retme- renme sreleri bakmndan u zellikler ne
kmaktadr. Realizmin eitim program anlayna gre ama; insann doaya, top-
luma uyum salamasn gerekletirecek davranlar olduundan, eitim durumla-
r doaya ve topluma uyum salamak iin gerekletirecek davranlar olmaldr.
Realist eitim anlay da insan akln ne alr ve konu alann merkeze alan prog-
ram anlayn benimserler (Trke Bilgi, 2007). Bu durum okullarda fizik, kimya,
biyoloji ve matematik vb. derslerin esas alnmasn gerektirir. Realizmin eitim an-
lay, bireyi toplumsal gereklie gre hazrlamay amalar. Bu nedenle gerekli-
i anlayp, rencilerin yaama uyum salamalarna alr. retmen dz anlatm,
gzlem, tartma ve deney yoluyla kltr ve bilgi aktarmaclk ilevi yklenir (s-
24
tner, 2005, s. 103). Realist eitim bir lde tutucudur; bireysel ilgi ve moda t-
rnden geici beenilere deil, insanln kalc nitelikte sayd bilgi, beceri ve
davran birikimine arlk verir (Yldrm, 1991, s. 51). Realist programn ret-
men, retilecek bilgi ve renci olmak zere esi vardr ve renme sreci
sk tutulmaldr (Terzi, 2008, s. 63). lme deerlendirme bakmndan realist felse-
fenin bak u biimde zetlenebilir. Realistler rencilerin uygulama, gzlem, de-
ney vb. almalarla deerlendirilmesini de amalar. Bu noktada retmenin ne-
mi byktr. nk retmen yaam bilen ve renciyi tanyan olarak; renciyi
yaama hazrlamakla grevlidir (Bykkaragz ve dierleri, 1998, s. 68). Realist
felsefeye gre retmen, eitimde mutlak otoritedir ve konuya bal retmen
odakl bir srecin yneticisidir. renmenin sorumluluu renciye aittir. Ancak
okulun ilevi rencilerin zihinsel geliimini salayarak kltr odakl bilgi ve be-
ceri sahibi klmaktr (Arslanta, 2009, s. 90).
Genel olarak bakldnda realist eitimcilik anlay, eitimin ilevini kiiyi u
ya da bu ynde koullandrma abas yerine doal ve kltrel evresine uyumlu
hale getirme abasdr. Bu balamda evreyi tanma, renme, ideal bir dnya kur-
may deil gerek dnyay anlamaya ve onu deitirmeden renilmesini amalar
(Yldrm, 1991, s. 51).
Pragmatizm
Pragmatizm, Trkedeki karl yararclktr ve genel olarak Amerikan felsefesi
olarak bilinir. Pragmatizm bir kavram, ilke veya grn anlam veya doruluunu
pratik sonularyla belirleyen felsefe akmdr (Yldrm, 1991, s. 10). Darwin ve La-
markn biyoloji kuramna dayal olarak fonksiyonalizm (ilevselcilik) yaklamdr.
Yaklama gre dorunun lt, yarardr. Yararl olan ey dorudur (Topses,
2006, s. 32). Balca temsilcileri Charles Sanders, C. S. Pierce, William James ve
John Deweydir (Tozlu, 2003, s. 48). Bir felsefi anlay olarak pragmatizm metafi-
ziksel pragmatizm, bilimsel pragmatizm ve dini-ahlaki pragmatizm biiminde
boyutta incelenebilir. Metafiziksel pragmatizme gre evren oulcu yapya sahip-
tir; evren tek ya da birka arkesi (tz) deil; sesler ve kokular gibi niteliklerden
ve bu nitelikler arasndaki ilikilerden meydana gelmitir. Bilimsel pragmatizme
gre bilimsel bir teori ya da yasann doruluuna; yalnzca pratik deerine uygu-
lamadaki sonularna baar ya da baarszlna bakarak karar veren anlaytr.
Dini pragmatizm ise, dini inan ve dogmalar, insan yaamna katk yapmas, olum-
lu bir amaca hizmet etmesi, ahlaki yaama yn vermesi bakmndan deerlendirir
(Cevizci, 2000, s. 774).
Pragmatizm genelde karar srecinde pratik yararn seilmesi temel varsaymna
dayanr. Pragmatik felsefenin temel temas gerein deitii, deerlerde grece-
lik, insan doasnn biyolojik ve sosyolojik nitelikte olduu, yaam tarz olarak de-
mokrasinin ve insan ynetiminde kritik zeknn nemli olduu grlerine daya-
nr (Alkan, 1983, ss. 11-12). Sorunlarn zmnde en iyi yntem pragmatik ve de-
neysel olandr (Bykdvenci, 1987, s.90). Pragmatist felsefenin genel alma
alanlar balamnda kimi zelliklerini u biimde zetlemek olanakldr:
Ontolojik balamda pragmatik felsefeye ilikin grler u biimde zetlenebi-
lir. Gerein z deimedir ve gerek insan deneyimlerinin rndr. Her eyin
deeri, yararl olmasyla llr (redi, 2009, s. 56). Pragmatizme gre deime
gerekliin zn olutur; gereklik ise deneyimlerimizle oluan bir sretir. Bu-
nunla birlikte; gerei oluturmada insan ile evresi birbirini tamamlayc katklar
salamaktadrlar (Yldrm, 1991, s. 51).
25
Pragmatizm bir kavram, ilke
veya grn anlam veya
doruluunu pratik
sonularyla belirleyen
felsefe akmdr.
Pragmatik felsefeye gre epistemolojik balamda u nitelikler sralanabilir: Prag-
matist eitimde bilgi aposterioridir, yani sonradan edinilir. Bilgi, bilimsel yntem-
le snama ve yanlma yoluyla renilir. Pragmatizmde bilgi, yaant yoluyla elde
edilen ve doruluk deeri tayan denencedir. Doruluk deeri, snama yoluyla
belirlenmi nermeler elde etmek iin bilimsel yntem ve zellikle tmevarm ie
koulmaldr (Snmez, 2008, s. 41).
Pragmatik felsefeye gre deerler, srekli deiim iindedir. Gerei, insan ev-
re ile etkileimi iinde yaratr. Yararclk doas gerei insancldr. nsan deerleri,
insan tercihlerinin sonucudur ve grecelidir (Sarpkaya, 2007, s. 171). nsan deer-
leri, insan tercihlerinin sonucudur. Karakterleri oluturan tercihler, ayn zamanda
deerleri de tayin eder (Alkan, 1983, s.13).
Pragmatist Felsefe Asndan Eitim
Pragmatizme gre eitim, bireyleri ehliyetli, gl ve verimli kiiler olarak yetitir-
mek iin yaplan toplumsal bir itir. Bu srete birey ile toplumun ibirlii iinde
almalar esastr. Pragmatistlere gre istendik davranlarn lt, ehliyet, g,
verimlilik, i birlikli alma, problem zme, yaant ve bilginin greceliidir (Ocak,
2004). Pragmatist felsefeye gre eitim durumlar yaamn kendisi olmaldr (Kazu,
2002, s. 74). Pragmatik felsefeye gre eitimde konu ve ierik; anlaya bal olarak
ieriklerin yaamda kullanlabilecek bilgi, beceri ve sorunlarn zmne ynelik
davranlarn edinilmesini iermelidir. Pragmatist eitimde bireylere toplumsal ya-
amda ie yaracak, ileri kolaylatracak bilgi, beceri ve tutumlarn edinilmesi ama-
lanr. Eitim programnn temel amac, bireyi yaama hazrlamaldr. Pratik yn,
gzlem ve deneye arlk veren bir felsefe olmasndan tr retim sreleri uy-
gulamaya ynelik etkinlikleri ierir. reten merkezli olmak yerine btncl re-
nen merkezli bir anlay egemendir. retim sreci, yaparak ren yaptrarak -
ret ilkesiyle bireysel farkllklar da gzeten bir anlaya sahiptir (Bilhan, 1991, s.
135). Pragmatik felsefeye gre renme srecinde gzlem ve deneye, bilimsel ara-
trmaya dayal retim yntemleri kullanmaldr. Bu anlaya dayal olarak eletirel
dncenin gelitirilmesi ve demokratik davranlarn iselletirilmesi yarara dayal
karsamalarn yaplmas nceliklidir (Snmez, 2002, ss. 88-89). Bu felsefede lme
ve deerlendirmenin, renci edinimlerinin toplumsal yaamda kullanabilme ve
geliim becerilerine gre yaplmas esastr. Pragmatik retim programlarnda -
renen merkezli program gelitirme yaklamlar benimsenir. Programlarda hedefler
esnek olup, sre ierisinde deimeye aktr. Bu adan deerlendirme boyutun-
da geleneksel yntemlere ek olarak bireyin kendi baarsn lt bireysel deer-
lendirme teknikleri de kullanlmaktadr (Terzi, 2008, s. 65).
Pragmatik felsefede eitim bir sosyal sre olarak grlerek okulun temel i-
levi zerinde durulur. Buna gre okulun ilevleri basitletirmi evre ile yaant or-
tam salamak ve sosyal evredeki kiileri dengelemek (Deirmenciolu, 2000,
s.91). Okul bu ilevleri yerine getirirken demokrasi ve katlm igrlerine yer ver-
mesi amalanr. Demokratik snf ortam, rencinin aktif biimde derse katlm
salayan etkinliklerin oluturulmas ile bireyin geliimi amalanr. Okul yaama ha-
zrlk deil, yaamn kendisidir (Terzi, 2008, ss. 64-65).
Varoluculuk
Egsistansiyalizm, Trkedeki karl Varoluuluktur. nsan merkeze alan, insa-
nn yabanclamasna kar zgrlemesini ama edinen bir felsefi akmdr. Felse-
fenin arkesi (tz) tek tek insandr ve en ne kan temsilcileri, Frederick Nietzs-
26
zgrlk iinde insann
varoluunu ve kendini
gerekletirmesi sorunlarn
irdeleyen ada bir felsefe
akm.
che, Karl Jasper ve Jean Paul Sartredr (Hilav, 1985, ss. 138-140). Varoluu felse-
feye gre eitim bireyi yaratmal, zgrl gelitirmeli, bu konudaki gizli ve ak
basklar belirlemeli ve etkisizletirmelidir. Ama bireyin uyumlatrlmas deil, z-
grletirilmesi olmaldr (Tozlu, 2003, s.57). Varoluculuk, bireyin geliimi odakl
almalar esas alr. Aklc olmayan bu dnyada bireyin var oluunu aratrma ko-
nusu edinilir. retmen iin renci nesne deil znedir ve retmen, okul ya da
toplumun gereksinimlerinin karlanmas iin kullanlan bir ara deildir. Okul, bi-
reyin kendisini bulmasna olanak salamaldr (Kuntus, 2001). Varoluu eitimin
kimi zelikleri u biimde zetlenebilir: Eitimin en temel amac, insann kendini
gerekletirilmesine olanak verilmesidir. alma konular toplum bilimleri, sanat
ve felsefe odakl seilmesini savunur. Bilgi nesnel ve kesin deil, zneldir. zgr-
lk bir bakma seme, eylemde bulunma ve sorumluluk almadr. Birey btndr,
btncl olarak ele alnmaldr. Birey hem yaayan gereklik hem de olabilecek
potansiyeldir. Snama boyutunda bireyin varoluunu gerekletirip gerekletirme-
dii deerlendirilmesi amatr. Aslnda renciyi okul ve retmen deil, kendi s-
namaldr (Snmez, 2006, ss. 81-83). Varoluu felsefeye gre eitim temel ama-
larndan biri, bireyin bilisel ve duyusal yetenekleri gelitirmek olmal. renci-
nin geliimi, dnce retebilme yeterliliine ya da yeteneklerine gre belirlenir.
Eitimin amalar her zaman insancl deer ve ltlere gre oluturulmaldr. Bil-
gi var olanlarn tekrar deil, insan tarafndan yaratlandr. Birey kendinden sorum-
ludur ve zgrlk salanrsa yaratclk geliir (Topses, 2006, s. 39). Varoluculuk
felsefenin genel alma alanlar balamnda kimi zelliklerini u biimde zetle-
mek olanakldr:
Ontolojik balamda varoluculuk felsefesine ilikin u grler ortaya konula-
bilir. Heiddgere gre arke kendiliinden olan, gelitirilemeyen bir bilin formu,
yani ruh halidir. nsan kendi kendini meydana getirir, bakalarna bakarak onlarn
iinden geerek kendi kendini deerlendirir. nsann kendini zgrlk iinde ya-
ratmas ve bunun sorumluluunu duyumsamas beklenir (Ergn, 2006, ss. 33-34).
Epistemolojik adan u dnceler ifade edilebilir. Kayg, endie, tedirginlik gibi
insan kiiliin kimi niteliklerin en temel zellii apriori olmalardr. Bilgi, bilinen ol-
mann bilincidir. Bilmek demek, nesne araclyla kendimize ne olmadmzn ha-
berini vermek demektir (Snmez, 2008, ss. 121-122). Varolucular iin bilgi nesnel
ve kesin deildir. Bilgi hem aposteriori ve sezgisel olabilir. Bilgi insann yaants ve
tasarmlarnn sonucudur (Ercan, 2008, s. 65). Varoluculua gre gerek bilgi aklla
elde edilemez, gereklik daha ok duyumsanarak renilir (Bilhan, 1991. S. 141).
Varoluculuk felsefesine gre deerlerin yaratlmas insann kendi znn ya-
ratlmasdr. Deerler mutlak deil; srekli oluum iindedir. nsan kendi kendini
semek, belirlemekten sorumludur. Deerlerin oluumu, insann kendisinin oluu-
muna paraleldir (Yazc, 2001, s. 145).
Varoluu Felsefe Asndan Eitim
Genel olarak varoluu eitim anlay, zgrlklk, bireyselcilik ve bireyin
kendini gerekletirmesi temalarna dayanr. Bu amala klasik eitim tanmlarnda
ilenen istendik davran kazandrma asndan toplum ya da otorite odakl de-
il; birey odakllk sz konusudur. Varoluu felsefeye gre eitim sistemlerinin
amac bakmndan en temel gr, ocuu zgr birey olmaya tevik etmektir. Ei-
tim bask unsuru olarak kullanlmamaldr. Uzmanlamann isel gelimeyi engel-
lemesi nedeniyle ar uzmanlamaya kartlk vardr (Ercan, 008, s. 65). Ayrca va-
roluculuk bir sosyal varlk olarak insann toplum iinde ve insan ideali iin eitil-
27
mesine kardr. Varoluu anlaya gre lm bize varolmann ve yaamann de-
erini gstermektedir. Yaygn bir deyimle kiinin yarn lecekmi gibi yaamas ve
hi lmeyecekmi gibi almas ve kendini gerekletirmesi gerekliliktir (Ergn,
2006, 34). Varoluu felsefe sosyal organizasyon ve grup dinamizmine kartl
nedeniyle bireysel gven duygusunun da gelitirilmesini amalar (zyurt, 1999, s.
179). Varoluu felsefeye gre retim programlarnda konu - ierik ve renme-
retme sreleri doal sreler olmaldr. Her nerede eitim gereksinimi varsa,
retici, renen ve retilecek konu varsa, orada eitim olasl vardr. Eitim
sreci doal ve serbest olduunda sonsuz bir boyutla ilgilenmek olana doar ya-
ni snrsz bir program uygulanma olana bulunur. Varoluu felsefeye gre ret-
me renme sreci de btnyle retim program da dondurulmu olamaz. Be-
eri konular merkeze alnarak insann su, gnah, zdrap, trajedi, lm ve nefret
aklamalar beeri adan anlatlmaya allr. Toplumsal olmaktan yerine birey-
sellik n plana karlarak grup renimi yerine bireysel farkllklar odakl alma-
s esastr (Ergn, 2009, s. 52). retim yntemleri bakmndan probleme dnk a-
lmalardan ok bireysellii gelitirecek sanat ve dn birliktelii salayacak tek-
nik ve yntemlere yer verilmesi amalanr (Alkan, 1983, ss. 26-27). Varoluu fel-
sefeye gre lme deerlendirme sreleri asndan formal bir sre izlenildiini
sylemek olduka gtr. Bununla birlikte renenin kendi varolucu anlaya g-
re lme deerlendirme srecinde u noktalara dikkat edilmesi beklenir. Bireyin
kendini gerekletirip gerekletirmedii yoklanmaya allmaldr. Bireyin sezgi-
ye dayall ve zgr seim yapp yapmad belirlenmelidir. Sorumluluk duygu-
sunu ve yaratclk becerilerini snayan lme deerlendirme etkinlikleri oluturul-
maldr (Snmez, 2008, s.130).
Genel bir yaklamla varoluuluk felsefesinin eitime yansmalar zgr birey,
zgr toplum ilkeleriyle zetlenebilir. Bir yandan genel bir toplumsal birliktelik
yerine bireyin kendini gerekletirmesi amalanmaktadr. Varoluu anlay, z-
grlk ve ada nitelikler gstermekle birlikte; devletin egemenlik hakk, ortak
bilin ve kltrlerin oluturulmas bakmndan uygulamada ne derece gerekleti-
i nemli bir tartma konusudur.
Sizce Trkiyede pragmatik eitim uygulanmakta mdr? Uygulanyorsa hangi okullarda uy-
gulanmaktadr?
Liberalizm
Liberalizm kavram zerine tartmalar genitir. Genel olarak etimolojik bakmdan
zgrlk karl olarak kullanlmakla birlikte gnlk dilde farkl anlamlarda
kullanlmaktadr (Yayla, 2002, ss. 16-17). Liberalizm, zgrl birincil politik de-
er olarak ele alan bir ideoloji, politika gelenei ve dnce akmdr. Bu balam-
da liberalizmi salt bir felsefi akm olarak alnmasndan ok daha geni bir sosyo-
ekonomik politik bir anlaytr. Tarihsel olarak gemii daha ncelere gitse de a-
da anlamda liberalizm ondokuzuncu yzyl ideolojisidir. Liberal ideoloji burjuva
snfnn ok fazla ekonomik sorunlar olmad iin ruhban ve aristokrat snf ile
hukuksal haklar konusunda yasa nnde eitlik isteyen yeni burjuvazinin ideolo-
jisidir (ztekin, 2001, s. 255). Yine sosyo-ekonomik ve politik adan liberalizm,
bireylerin ifade zgrlne sahip olduu, din, devlet ve kimi zaman kurumlarn
gcnn snrlandrld, dncenin serbest bir ekilde dolat, zel teebbse
olanak salayan bir serbest piyasa ekonomisinin olduu, hukukun stnln
geerli klan effaf bir devlet modelini ve toplumsal hayat dzenini hedefler. Libe-
28
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
1
Liberalizm, zgrl
birincil politik deer olarak
ele alan bir ideoloji, politika
gelenei ve dnce
akmdr. Bu balamda
liberalizmi salt bir felsefi
akm olarak alnmasndan
ok daha geni bir sosyo-
ekonomik politik bir
anlaytr.
ral demokrasi olarak adlandrlan bu devlet dzeninin, ak ve adil olduu iddia
edilen bir seim sistemi ile birlikte tm vatandalarn kanun nnde eit olduu ve
frsat eitliine sahip olduu bir sistemdir (Tr. Wikipedia, 2011). Liberalizm temel
nitelikleri bireycilik, zgrlk, akl, eitlik hogr, rza, snrl hkmet biiminde
zetlenebilir (Trkne, 2003, ss. 120-121). Liberalizmin kukusuz dorudan salt bir
felsefi anlay olmamas nedeniyle dier temel felsefelerde ifade edilen ontolojik,
epistemolojik ve aksiyolojik alanlarda belirgin grler ortaya koymak olduka
gtr. Bununla birlikte, liberalist anlayn kimi zelliklerini aada tartlan bi-
imde zetlemek olanakldr:
Ontolojik adan liberalizm, temel olarak zgrlkleri merkeze alan bir anlay-
tr. Bireyin hak ve zgrlklerin nihayetinde kamunun yararna genelin karna
sonulanacan ileri srer. Liberalizm snflar yerine bireylerden oluan bir toplum
grn benimseyip; bireylerin zgrln en yksek ama olarak belirleyip
bu zgrln serbest teebbs ve rekabet zgrl, inan ve ibadet zgrl
olarak tanmlar (Cevizci, 2000, s. 599). z olarak liberalist felsefe varln zgr-
lklerin oluturulmas ve gelitirilmesine odaklamtr.
Epistemolojik adan liberalizm bilimsel bilgi savunucudur. nsan aklnn tek yol
gsterici olduu kabul edilmi, insan aklnn srekli bir ekilde ileriye doru geli-
tii anlay sonucu akl d engellerin kaldrlarak akla uygun rasyonel bir d-
zen kurmann gerekliliini savunur (Aaoullar ve Kker, 1991, ss. 156-157).
Deerler asndan liberalist anlayn dayana birey yine zgrlklerdir. Libe-
ralizm, kendisini bireye dayanarak var klma ve gelitirme amacn tamaktadr.
Bireyi snrlayan ve gelimesine engel olan toplum ve devlet basklarna kar bire-
yin tarafn tutar. Bireyi her eyin temeline oturtmas sonucu onun her alanda z-
gr olmasn salamaya alr. Toplumu ve devleti bu alanlar snrlandran bask
unsurlar olarak deerlendirir. Devletin zorunluluunu kabul etmekte, toplumsal
ilikilerin kanlmazln vurgulamakta ve bireyin zgrlnn baka bireylerin
zgrl snrna kadar olduunu belirtmektedir (etin, 2002, ss. 93-94).
Liberal Felsefe Asndan Eitim
Liberalizmin salt yaln bir felsefe olmamas; ekonomi politik ynnn baskn olma-
s eitim yorumlarn farkllatrmaktadr. Bu durum, liberalizmin eitimle ilgili alg,
bak ve anlaylarnn farkl oluunu dourmaktadr. Bir bakma bu grler, libe-
rallerin pedagojik balamda eitime ilikin btncl program ve grlerinden
ok; sosyal, ekonomik ve politik duruun eitim alanna yansmas olarak grle-
bilir. Liberalizmin eitime ilikin grleri bir ksm dorudan liberalizmin ak ma-
nifestosu olmayabilir. Ancak yzyllardr sosyo ekonomik ve politik olarak yaygn
uygulama alan bulan bir anlayn eitim dnyasna da mirasnn olduu aktr.
Liberal felsefeye gre eitim sistemlerinin amac zgr ve ekonomik bireyi
yetitirmek olmaldr denilebilir. Liberal eitimin genelinde Prens Sabahattinin bi-
rey toplum iin deil, toplum birey iindir biiminde aklad anlay egemen-
dir. Bu balamda bireyci sosyolojinin giriken, kendine yeten, zgr davranan bi-
rey yetitirmeyi amalad aktr (Tezcan, 1991, s. 8). Liberalist felsefe asndan
retim programlarnn ieriinde balamnda zgrlklk ve ok ynllk
egemendir. Liberalistler bireyin ok ynl, zgr, etkili ve verimli olmasn sala-
yacak ders ve program ieriklerine yer verilmesini savunurlar. Liberalizm eitim
sistemleri bireylerin hak ve zgrlklerini gelitirme, refah artrma ile zgr ileti-
im olana ve sosyopolitik denge salamay temel amalar olarak belirlemitir
(Kale, 2009, s. 330). Liberalist eitim anlaynn retme ve renme srelerinde
grecelik ve duruma uygunluk egemendir. Liberalist anlayn doruluk lt
29
olarak ie yararllk, etkili, verimli olma ve bireycilik anlaylarna gre uygun
yntem ve tekniklerin bulunmas serbestsi aktr. Bu balamda farkllatrlm
retim, ibirlikli renme, yaplandrmaclk kimi uygulama ve amalaryla liberal
anlaya greceli uygunluklar olan yaklamlardr. Nitekim Prens Sabahattin Tr-
kiyedeki okullar fen ve dil derslerindeki kuramsallk ve rencilerin de dnsel
dzey zayflklar bakmndan eletirmitir (Tezcan, 2005, s. 215). Liberal anlaya
dayal olarak eitiminde lme ve deerlendirme sisteminin amac u biimde zet-
lenebilir. Eitim gerek sre gerek rn asndan bireysel hak ve zgrlklerin bi-
lincinde etkili, verimli, bamsz ve yaama hazr bireyler hainle gelip gelmedikle-
ri llmelidir. Liberal eitim anlay eitim, okul ve snf ynetimine ilikin kimi
grleri u biimde sralanabilir. Okullar merkeziyeti ynetim anlay ile sk bir
ynetim algs iinde boulmaktadrlar. Okullar ve btn kamunun ynetiminin
adem-i merkeziyeti bir dayal olmaldr (Tezcan, 2005, s. 215). Liberaller eitim
politikalarnda akademik zerklie, renme ve retme zgrlne zel bir an-
lam ve nem verirler. retmenlerin retme, rencilerin renme hakk vardr.
retmenler renmeyi kolaylatran bir snf atmosferi yaratmakla grevlidirler.
renimi engelleme bakalarnn renme hakkn engellemektir. Salanmas zor
olmakla birlikte, okullar siyasal ideolojiden uzak tutularak liberal yurtta yetitire-
cek ilevler, deerler, davranlar yntemler ykleyerek bir denge oluturmaldr
(Kale, 2009, ss. 335-336).
Trkiyede liberal eitim etkileri hangi uygulamalar olabilir?
Materyalizm
Materyalizm, Trkede bu kavrama karlk olarak maddecilik ve zdekilik sz-
ckleri kullanlr. Materyalist eitim felsefesi kuramsal desteini tmyle materya-
list bilgi kuramndan alr. Her trl gerekliin yalnzca nesnel (objektif) deil,
ruhsal ve manevi olan gerekliin de zn ve temelini maddede gren, madde-
den baka hibir tzn bulunmadn ne sren dnya grdr (Akarsu, 1988,
s. 144). Materyalizm, madde ve maddenin hareketleri ile deiimleri haricinde hi-
bir eyin var olmadna dair felsef teori sistemidir. Bu gr benimseyene mad-
deci, zdeki veya materyalist denir. Ayrca popler kltrde materyalizm, madd
varlklara ve fiziksel rahatla ruhan deerlerden daha fazla nem verme anlamn-
da da kullanlr. Yalnzca maddenin gerek olduunu, madde ve maddenin dei-
imleri dnda hibir eyin varolmadn ve varln madde cinsinden olduunu
ne sren gr; maddenin, evrenin biricik ya da temel bileeni olduunu savu-
nan varlk anlayn benimser (Cevizci, 2000, s. 629). Materyalist felsefenin eitim
ve toplumsal yap ilikilerine ilikin gr u biimde zetlenebilir: Eitim nce-
likle ileyii ekonomik alt yap tarafndan belirlenen bir st yap kurumudur. Buna
karlk eitim dier kurum ve etkinlikleri ile ekonomik sreleri etkiler. Bylece
ekonomik srelerle eitim sreleri arasnda belirleyen ve etkileyen olarak ift
ynl bir etkileim yaps ortaya kar (Topses, 2006, s. 40). Materyalist felsefeyi ta-
rihsel geliim iinde lk a Materyalizmi, Mekanik Materyalizm ve Diyalektik Ma-
teryalizm biiminde incelemek olanakldr. lk a Materyalistlerinden Thales ev-
renin arkesini deimeyen olarak grmtr. Buna karlk lk a Materyalizmin
ikinci gr Herakletiousa gre ise varlk madde cinsinden Ateten gelmektedir
ve ate yakarak ykarak her eyi ve evren deimektedir. Mekanik materyalizm ise
gerek varln madde ve maddesel varln oluturduu evren olduunu savunur
(Ccen, 2000, s.230-231). Tarihsel geliim iinde eitli aamalardan geen mater-
yalizmin ada dnyada en ok sz edilen tr Diyalektik Materyalist felsefedir.
30
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
2
Her trl gerekliin zn
ve temelini maddede gren,
maddeden baka hibir
tzn bulunmadn ne
sren dnya grdr.
Materyalist felsefenin bir felsefe olmaktan ok sosyo-ekonomik ve politik alan-
da bir politik k olarak daha ok yer edindii bir gerekliktir. Sosyolojik alanya-
znda Marksist ya da atmac yaklam biiminde yer alan bu yaklamn kimi
zellikleri u biimde sralanabilir: Toplumlar retim aralarna gre snflardan
oluur. Marksa gre toplumsal snf olgusunun temel belirleyicisi retim aralar-
nn mlkiyetidir ve buna gre retim aralarna sahip olanlar ve olmayanlar olmak
zere iki snf bulunmaktadr (Doan, 2004 ve Hilav, 1985, s. 123). rnein sanayi
devrimi sonras kapitalist toplumda Marks sermayeye sahip olanlarn ya da kapita-
listlerin egemen bir snf olutururken alt bir sosyo ekonomik katman olarak da
proletarya oluturmutur. Marksa gre kapitalizm znde snf ilikilerinin at-
mayla nitelendii bir snf dzenidir (Giddens, 2005). Marksa gre altyap, retim
aralar, retim gleri, retim ilikileri gibi ekonomi temelli kavramlarla tanmla-
nrken styap, din, sanat, felsefe, bilim, ahlak gibi kltr kurumlarndan olumak-
tadr (Kzlelik, 1994). Marks bir snfn dieri zerindeki ekonomik egemenliiy-
le ilgilenmi ve iilerin rettii rnlere kullanamadklar iin yabanclat ve iin
kendisinin de sadece maa iin yaplan bir eylem anlamna indirgendii zerinde
durmutur (Noddings, 2007). Marks devleti snf hakimiyetinin bir arac olarak ta-
nmlam ve siyasi hakimiyeti de snflararas atmann bir yansmas olarak gr-
m, snfsz toplum ortaya karken devletin de ortadan kalkacan iddia etmitir
(Wallace, ve Wolf, 2004). Marks sanayileme ilerledike iilerin artan sefalete s-
rkleneceini ileri srm ancak tarihi gelime aksine olmutur. Teknolojik by-
me Marksn ileri srd gibi her zaman mlkiyetin daha snrl ellerde toplanma-
sna yol amam mlkiyeti datan anonim irketler, hisse senetleri, kooperatifi-
lik, zararl tekellere kar alnan nlemler, iiye toplu pazarlk gc veren sendi-
kaclk, sosyal gvenlik nlemleri Marksizmin tahminlerini boa karmtr. Marks
eit ve genel oy ilkesinin etkilerini de yeterince deerlendirememitir. Demokratik
rejimle ynetilen lkelerde eit ve genel oy, siyasi iktidar geni halk kitlelerinin
dertleriyle ilgilenmeye itmitir (Doan, 2004). Materyalist felsefenin genel alma
alanlar balamnda kimi zelliklerini u biimde zetlemek olanakldr.
Ontolojik adan materyalist felsefe arkenin madde ile maddedeki elikinin
dourduu srekli devinim olduunu ne srer (Snmez, 2008, s. 113). Toplum-
sal olgularn nedeninin madde olduunu ve deiimin kanlmaz bir olgu oldu-
unu savunur. Bu deiimin de tez, antitez ve sentez srecinden oluur. Materya-
lizmde asi bir ruh anlay vardr ve bu anlaya gre toplum; meruluklar hakkn-
da benimsenen mite dayanarak bir arada tutulan bir gler sistemidir (Scruton,
1995). Epistemolojik adan materyalist felsefeye gre bilgi beynin diyalektii ile
doann diyalektiinin etkileimin sonucu oluur. Materyalist felsefede ruh ve ma-
nevi deerleri yaratan maddedir ve asla maddesiz ruh grlememektedir. Madde
her ruhun dnda vardr. dealistlerin aksine eyleri yaratan fikirlerimiz deildir;
fikirler eylerden yaratlr (Politzer, 2005, s. 54). Aksiyolojik balamda materyalist
felsefeye gre deerler, srekli deiim iindedirler. Deerler maddi dnyann bir
yansmasnn rndr. Grnen, somut geleri gereklik olarak benimseyen ma-
teryalizm idealist anlay ve tavrlara kartlk gsterir. Nitekim, genelde vahiye da-
yanan gelenek ve kutsanan batl inan ve kanaatlere kar olumsuz tavr gelitirir
(Trkebilgi, 2011).
Dnce biimi asndan materyalist felsefenin en nemli katks diyalektik d-
nme biimini kazandrm olmasdr. Diyalektik materyalist felsefenin temel ilke-
lerini u biimde toplamak olanakldr. Evrende her ey karlkl etkileim iinde-
dir ve birbirlerine baldr. Her ey deiir ve dnr. Nicel birikimler zamanla ni-
31
Mit (sylence) szlksel
anlam toplumsal ya da ilahi
konularda ortaya kan
toplumun gelenek ve
grenekleriyle azdan aza
ulatrlan ve zaman iinde
deiiklik gsteren
sylencelerdir.
tel deimeye neden olur. Evrende srekli olarak kartlarn mcadelesi vardr (Po-
litzer, 1998, ss. 57 - 117). Dnceyi maddenin, bilgiyi gerekliin bir yansmas ola-
rak almas dolaysyla Yansma Teorisi olarak bilinen teoriyle ayn zemine dayand-
sylenebilir (Wikipedia, 2011). Diyalektik materyalist akm, geni kitlelerin olay,
olgu ya da sreleri idealist dnme biiminden farkl dnlmesini salamtr.
Ayrca birinci ve ikinci dnya savalar ncesi ve sonras sosyalist kuramn ve reel
sosyalist uygulamalarn dnsel temelini oluturmutur. Felsefede idealizme; eko-
nomik yaamda kapitalizme ve liberalizme kar anti tez oluturarak yeni sosyal de-
mokrasi, sosyal refah devleti gibi anlay ve sentezlerin olumasn salamtr.
Materyalist Felsefe Asndan Eitim
Materyalist felsefe kendisinin dorudan bir eitim felsefesi olmasndan ok yeni bir
eitim felsefesi oluturulmasna katk salamas asndan nemlidir. zellikle sos-
yalist lkelerde uygulama olana bulan politeknik eitim materyalist felsefenin bir
bakma eitim alanna yansmasdr denebilir. Materyalist felsefenin eitime bak-
nn temeli eitimin snfsal ve maddi znn bulunduu grne dayanr. Mater-
yalist eitim, dorudan materyalist bilgi kuramn temel alr. Bu balamda maddi
olan, srekli olarak son etkiyi oluturur. Baka deyile maddi sreler, ekonomik
sreler, st yapsal kurum olan eitimin temel belirleyicisidir. Bilin, nasl bir ev-
rede maddeye dnyorsa eitimde maddeye dnr (Canbaz, 1998, ss. 11-12).
Materyalist felsefeye gre eitim sistemlerinin amac daha ok sosyo-ekonomik
ve politik odakldr. Kukusuz, materyalist eitim felsefesi temel desteini sosyolo-
jik atma kuramndan alr. Materyalist yaklamn eitimi sosyolojik olarak yorum-
lad ne srlebilir. Bu balamda eitimi toplumsal bir st kurum olarak yorum-
lar. Eitim amac, egemen snflarn istedii biimde sistemi yeniden retme, siste-
me uygun i gc ve istendik davranlara sahip birey yetitirmektir (Macionis ve
Plummer, 1998, ss. 538-539). Materyalist felsefe asndan retim programlarnn
ieriinde retime dnk derslerin olmasdr.Bu balamda en belirgin nitelii ei-
timin retim amal grlmesidir. rnein ekonomi, politika, felsefe, fizik, kimya,
biyoloji, matematik, tarih, sanat ve beden eitimi ve zellikle teknik dersler teme-
le alnmaldr (Snmez, 2008, s. 44). Materyalist eitim anlaynn retme ve -
renme srelerinde eitimi daha ok snfsal z ile ele alr ve eitimin bilimsel
sosyalizmin ilkelerine dayandrlmasn amalar. retim programlar u ilkelere
dayandrlmaldr. Eitim etkinliklerinde kuram-uygulama btnl olmaldr. Ei-
tim retim iin ilkesine bal olarak okul bir endstri kurumu olmaldr. Bireylerde
kollektif bilin oluturulmal ve retime ynelik alma alkanl gelitirilmelidir.
Eitim ortamnda karakter eitimine yer verilmelidir. Diyalektik akl yrtme re-
tilip, kullanlmas salanmaldr (Snmez, 2008, ss. 118-119). Materyalist eitime
gre lme ve deerlendirme boyutunda u anlaylara yer verildii grlebilir. n-
celikle retime dnk alma alkanl kazanlp kazanlmad, diyalektik mater-
yalist dn biiminin kavranp kavranmadn snanr (Snmez, 2008, s. 120).
Materyalist felsefe eitim sistemlerinin ileyiine ynelik eletirileri ile daha ok
radikal pedagojinin douuna katklar bulunmutur. Bu katklar erevesinde arz-
talep dengeleri ile eitimin hkmetlerce kamusal bir ykmllk olarak tannma-
sna da nemli etkileri olmutur. retim programlarnda dnsel adan ve fel-
sefi ileyi bakmndan kapitalist ilikiler kar anti tez oluturarak toplumlarn de-
mokratiklemesine etkisi olduu sylenebilir.
32
Natralizm
Naturalizm, Trkede doaclk szcyle karlanmaktadr. Natralizmin pratik-
te birbirini tamamlayan iki grle betimlemek olanakldr. ncelikle natralizm
her eyin doal olduu, yani varolan her eyin doal dnyann bir paras olup,
aratrmaya zg yntemlerle aratrlmas gerektiini savunur. Her eyin doa bi-
limlerinde rneklenen yntemlerle aklanabileceini savndadr. Natralist anlay
ayn zamanda doann paras olduunu ifade eder (Cevizci, 2000, s. 275). Rous-
seau, Pestalozzi ve Spencer bu akmn en ok bilinen nclleridir. Natralizm, do-
ann tm gereklik olduu dncesinden hareket eder. Doann kendisi insan-
lar, insan doasn ve tm varlklar ieren ve bunlar aklayan btnsel bir sis-
temdir. Natralizm devinim halinde olan maddenin yaln bir dzen iinde olduu-
nu ileri srer (stner, 2005).
Natralist felsefe realist felsefeden etkilenerek doay tek gereklik, bilgi ve de-
er kayna olarak grmtr. Natralistler, insan zihnini doal kavramlarla ak-
layarak, insan doal bir varlk olarak iyi olduunu ifade ederler (redi, 2009, s.
59). Edebiyat, felsefe ve etik boyutlarnda natralist felsefenin grleri; felsefenin
doann yanstlmas olduunu, doann egemenlii, rol ve ahlak anlaynda da
yine doal bir bakn egemen olduunu ileri srer. Edebiyatta ve sanatta natra-
lizm ya da doalclk, doay detaylar ile olduu gibi yanstmay ngren akmla-
rn genel addr. Felsefede natralizm, hereyin doal varlklardan, doal neden-
lerle olutuunu, doast varlklara ve aklamalara itibar edilmemesi gerektiini
savunan dncedir. Ahlak felsefesinde natralizm, ahlak karmlarn, ahlak ol-
mayan ifadelerden yaplabilecei kuramn benimser (Yazc, 2001, ss. 105-107).
Natralist felsefenin doa, insan ve toplum ileyiine ilikin grlerinin ana te-
mas, doa odakllk, doann egemenlii ve doaya uyum biimindedir. yle ki
natralizme gre doann, nesnel yasalar uyarnca ileyen bir dzeni vardr. Gz-
lem ve deneye dayal bilimler, ite bu yasalar sayesinde doa ile ilgili her alanda
salam, kesin bilgilere ulaabilir. Natralizm, doa bilimlerinin sanata ve edebiya-
ta uygulanmasyla ortaya kmtr. Natralist anlaya gre gerek olduu gibi
yanstlmal, yaamn kaba ve baya saylarak ele alnmayan ynleri de ilenmeli-
dir. Natralist anlaya gre birey, iinde yetitii toplumsal ve doal evrede bi-
imlenir. Ekonomik ve toplumsal basklar altnda ezilen bireyler, ilerinden gelen
gl drtlerle hareket ederler. Alnyazlarn belirleyebilme gcnden uzak ol-
duklarndan davranlarndan da sorumlu tutulamazlar (Gutek, 2006, ss. 80-86).
Natralist Felsefe Asndan Eitim
Natralist felsefe genel olarak eitime katklar insana odaklanma, doaya uygun
ve uyumlu alma biiminde verilebilir. Eitim sistemlerinin kltrleme ve bilgi
aktarmaclk ilevinin yerine natralizm akm ad stnde eitim srecini doala
brakan bir anlaya dayanmas gerektiini belirtir.
Natralist felsefeye gre eitimin amac, insanlar insan doasnn gerektirdii
ekilde ve bu doaya uygun bir yaam dorultusunda yetitirmektir. Birey doal
bir ortamda reneceklerini ilgi ve yeteneine gre seecektir (Kazu, 2002, s. 68).
Natralist eitim anlayna gre eitimin amalar belirlenirken u dnceler te-
mel alnmaldr. Program evrenin bir paras olan doaya ve insana uygun olmal-
dr. Duyumlar doann anlalmasn kolaylatrr; duyumsamalar gelitirilmelidir.
Doadaki sreler yava olduu iin eitim sreleri de yava seyretmelidir (st-
ner, 2002, s. 105). Natralist felsefeye gre retim programlarnda ierik ve konu
33
Realist felsefeden etkilenen
natralist felsefe doay tek
gereklik, bilgi ve deer
kayna olarak grmtr.
Natralistler, insan zihnini
doal kavramlarla
aklayan, insan doal bir
varlk olarak iyi olduunu
ifade ederler.
balamnda ilenilecek ders ve konular insann doay kavramasna ve insann do-
al geliimine katk odakl olmaldr. ocua yetikin olana kadar hibir inan ve
deer benimsetilmemelidir. retim programnn odana ocuun duygular ko-
nulmaldr (Terzi, 2008, ss. 63-64). Natralist felsefeye gre retme renme s-
relerine ynelik retim program ncelikle renci merkezli ve demokratik ol-
maldr. Hazr bilgi olmamal, bizzat yaparak yaayarak renmeli, doal bir ortam-
da karlat problemleri kendi zmeli, duygularn gelitirmeli, bilgiyi sylenil-
dii iin deil; anlad iin edinmelidir (Deirmenciolu, 2000, ss. 93-94). erik
bireyin doayla uyumunu kolaylatracak ekilde oluturulmaldr. retim prog-
ramlar hazrlanrken ocuun drtleri ve duygular temel alnmaldr. Bireylerin
alglarn gelitirmeye ynelik, ezberci olmayan yntemler kullanlmaldr. ret-
men rolleri, renciyi zorlamamal, onun evresiyle etkileimin gelitirmeye al-
maldr. Natralizm anlaynda retmen aceleci olmamal, sabrl olmaldr ve o-
cua seenekler sunmaldr. Natralist retim anlaynn temel amac ocua bir
ey retmek deil, ona doru, aydnlk dnce oluturmasna katk vermek ve
doal olarak renmesini salamaktr (Snmez, 2008, s.107-108). Bu nitelie uy-
gun olarak natralizmin zel bir lme ve deerlendirme sistematiinin olduunu
sylemek olduka gtr. Nitekim Natralist felsefenin ncllerinden Rousseau
Emile adl eserinde retmen kendi hedeflerini Emilee dikte etmeye kalkmayacak,
aksine Emilein ihtiyalarna gre eitim verecektir. Rousseau ocuun renmeye
hazrbulunuluun da nemli olduunu ifade eder (Noddings, 2007). Bireye zorla-
ma yaplmamal, istek ve ihtiyalar dikkate alnmaldr. Hazrbulunduklar zaman
lme ve deerlendirme uygulanmaldr.
Natralist felsefe ve ncllerinin eitim alanna etkilerini insan iin, insana g-
re ve doaya uygun sloganlaryla anlatmak olanakldr. nsan odak almas, doa-
nn ileyi ve duyarlln yaama ve eitime uyarlanmas balamnda Naturalist
felsefe eitim alanna nemli katklar sunmutur. ada eitim sistemlerinde de
insan, evre ve doa gibi konularn aratrma ve gelitirme boyutlu allmas na-
tralist yaklamn gnmze kimi yansmalar olarak yorumlanabilir. Bununla bir-
likte natralizme kar kimi eletiriler de yaplmaktadr. Bu eletirilerin odanda
insanlar iyi kabul etmenin bizi ahlaki kntden kaynaklanan hayal krklna
urataca kaygs bulunmaktadr. Natralizmin savunucular da modern insann
kendini incelemesi ve evrendeki durumunu anlamas ile kendini bulaca iddias
ile karlk vermektedirler (Mayer, 1992).
Pozitivizm
Pozitivizm, olguculuk modern bilimi temel alan batl inanlar ve metafiziksel spe-
klasyonlar reddeden bir felsefi akmdr. Pozitivizm anlayta sadece fiziksel veya
maddi dnyann gereklerine dayanan bilim anlay vardr. Pozitivizm Auguste
Comteun 19. yy. da ortaya att dncelerle yaplanr. Daha sonra 1920de Viya-
na evresi tarafndan mantksal pozitivizm ad ile yeniden yaplandrlr. Pozitiviz-
min ana iddias metafiziin hibir deeri olmad iddiasdr. ncleri ondokuzun-
cu yzylda August Comte (1789-1857) ve yirminci yzylda Machdr (1838-1936).
Bu felsefi yaklamn onsekizinci yzyldaki aydnlanma felsefesinin izdmleri
olduu sylenebilir. Comte, Kantn metafiziin hi olmazsa ahlaki bir deeri oldu-
u anlayna kar kmakta ve metafiziin ahlaki deeri olduunu kabul etme-
mektedir (Arslan, 2007).
34
Pozitivist felsefe ve geleneinin en nemli filozoflarndan Auguste Comtea g-
re toplumlar bilimsel yani pozitivist dnme aamasna ulancaya kadar uzun bir
tarihsel sre yaamtr. Felsefe ve sosyoloji alanyaznnda hal yasas olarak bi-
linen bu anlaya gre felsefi ve dini bak alar teolojik aama, metafizik aama
ve pozitif aama olmak zere deiik aama geirmitir. Teolojik aamada tm
olay ve olgularn oluumu tanr ya da kutsallk atfedilen varlklarla aklanmaya a-
llmtr. Tanrbilimsel aama adyla da anlan bu dnemin en belirgin zellii, in-
sanolunun anlayamad olay ve durumlar akn bir kaynakla aklama yoluna
gitmi olmasdr. Metafizik aamada ise olay, olgu ve durumlar ruh, lmszlk
gibi doast soyut kavram ve deerlerle aklanmaya allmtr. Evreni yneten
artk insana benzeyen bir varlk deil; soyut nitelii, iyilii, gzellii olan varlklar
almtr. Ortaan sonunda balayan pozitif aamada ise bilinmeyenler bilimsel
yntemle aklanmaya allmtr. Akln btnyle imgelemin stesinden geldii-
nin varsayld bu son dnemde insanolu artk deneye ak olgularla, bu olgular
arasndaki ilikilerle, bu olgularn altnda yatt dnlen yap, dzen ve yasalar-
la ilgilenmektedir. Bu dnemde insanlar doadaki ve toplumsal yaamdaki olgula-
r aklayabilmek iin somut gzlenebilir olgular incelemeye ynelmilerdir. Bu
inceleme esnasnda olgular arasndaki neden-sonu ilikileri gzlenip, bu ilikiler-
deki dzenlilikler ve ardarda geliler yasalarla ile aklanabilmektedir. Bununla
birlikte bu anlay zamanla pozitif din, pozitif ahlak kurmak biiminde eletiril-
mi ve olanakszl zerine kimi kartlklar gelitirilmitir (Arslan, 2002, ss. 61-62).
Pozitivist felsefenin genel alma alanlar balamnda kimi zelliklerini aadaki
biimde zetlemek olanakldr
Pozitivist felsefeye gre ontolojik balamda u grler n plana kmaktadr.
Ancak olgular bilinebilir ve olgular konusundaki bilgiler de mutlak deil sadece
grecelidir. Bilmek nceden grmek iindir. Kantlanmad srece bir nesnenin
varl ifade edilemez. Salam bilgilere olgularn incelenmesi yoluyla ulalabilece-
i ve kesin bilgilere yalnzca deneye dayanan bilimlerle ulalabilecei varsaylr
(Hilav, 2003, s. 297). Comte deerli bilginin sadece kullanlabilen bilgi olduunu
ne srmektedir. Bilginin ne olduunu aklayan bilgi kuramlar deil gerek ha-
yatta kullanlabilen bilgi nemlidir (Frost, 1989). Ona gre eer bir kii problemle-
rini zebilecek ve ihtiyalarn karlayacak bilgiye sahipse bu bilginin tarihsel
kaynann nemi yoktur (Arslan, 2007). Bu nedenlerden tr pozitivistler asn-
dan bir ilkin belirlenmesi deneye bal bir kantlama gerektirir.
Pozitivizme gre epistemolojik adan u zellikler sylenebilir. Bilgiler olgula-
ra dayanmaldr ve aprioridir. Kantlanmayan, olgulara dayanmayan bilgilerin ge-
erlilii yoktur. zellikle mantk pozitivistler bilimsel bilginin deneyime dayal
olmasn savunmulardr. (Cevizci, 2007, ss. 66-67). Pozitivizm olgularla destekle-
nen ve olgularla ilgili verilere dayanan bilginin en salam bilgi olduunu ileri s-
ren yaklamdr.
Pozitivizme gre deerler u biimde olumaktadr. Toplumlar ve deerler du-
raan deil hareket ve deiim halindedir. Ahlak konusunda en yksek ide (fikir)
insanlk idesidir. Toplumun duran deil kmldayan yn olan sosyal dinamiin en
temel idesi ilerlemedir (Gkberk, 2008, 416-417). Pozitivistler bir bakma deer-
leri insanln ulat son durum olarak deerlendirirken bu durumun srekli de-
iime ak olduunu belirlemilerdir.
Pozitivist felsefe dnrleri bilimsel dnce biimini benimsemilerdir. Pozi-
tivist felsefe bilgilerin dorulanabilir, kantlanabilir bilgiler olmas kouluyla kabul
edilebileceini savunur. Anlaml nerme dorulanabilir nermedir. nermelerin
35
Pozitivizm, olguculuk
modern bilimi temel alan
batl inanlar ve
metafiziksel speklasyonlar
reddeden bir felsefi akmdr.
Pozitivizmde teoloji ve
metafiziin dland,
sadece fiziksel veya maddi
dnyann gereklerine
dayanan bir bilim anlay
vardr.
doruluu deneysel dorulama ile mmkndr (Arslan 2003, ss. 51-52). Ondoku-
zun yzyldaki gelimelerle birlikte pozitivistler, insan zihninin tm gereksinimle-
re yant verebileceini bunun bilimsel bilgi ile karlanabileceini baka bilgi tr-
lerinin dorular bulamayacan ileri srerek bir mutlaklatrma yoluna gitmiler-
dir (Topdemir, 2008, s. 34). Bir bakma pozitivist felsefe dnrlerinin zamanla
bilimsel bilgi tek doruculuktur anlayna yneldikleri sylenebilir. Scwartz ve
Ogilvy (1979)dan aktaran Yldrm ve imek (2008, s. 31)a gre bilimsel dn-
meye yol gsteren pozitivist paradigma u temel nitelikleri gstermektedir. Gerek-
lik basittir ve hiyerari dzenin ilkesidir. Evren mekaniktir. Gelecek ve yn bellidir.
Paralar arasnda nedensellik ilikisi vardr. Deiim niceliksel ve birikimlidir. Nes-
nellik zorunludur. Genel olarak yaplan bu zetle evreni akl yoluyla anlama mm-
kndr, deikenler arasnda nedensellik kolayca gzlenebilir ve aklanabilir.
Pozitivist Felsefe Asndan Eitim
Pozitivist felsefeye gre eitimin amac, insanlar modern bilimi temel alan, batl
inanlar ve metafiziksel speklasyonlar reddeden birey olarak yetitirmektir. Po-
zitivist felsefe ilkelere doal olmayan karsnda doal olana ynelmek, doaln
bilgisiyle yetinmek, despotik, kleci, zgrlk kart irrasyonel durum ve uygula-
malar karsnda rasyonel olann yannda olmak ilkelerine gre eitimi tanmlar
(Kale, 2009, s. 298). Pozitivist felsefeye gre retim programlarnda ierik ve ko-
nu boyutunda bireyin bilimsel dnmesini gelitirecek konulara yer verilmesi
amalanr. Metafiziksel ifadelerden uzak bir ieriine sahip olunmaldr. Ayrca
program ierii her ey dorulanabilir ilkesine bal olmaldr. Pozitivist felsefeye
gre retme renme srelerinin dzenlenmesinde deney ve gzleme dayal
almalarla bilimsel aratrmalara yer verilmesi tercih edilir. Pozitivistlere gre
nerme ancak ve ancak doruluu ya da yanll ampirik (grgl) gzlem yoluy-
la kesinletirilmesi olanaklysa bilimseldir (Toprak, 2005, ss. 134-135). Pozitivist
felsefeye gre lme ve deerlendirme, nesnel lmelere dayandrlmaldr. lme
aralarnn geerli ve gvenirlii belirlenmi olmaldr. Sorular pozitivist bakn
kavranlp kavranlmadn ve bilimsel dnme srelerini lebilir nitelikte ol-
maldr. Bilginin rencinin zihninde depolandn gsteren llebilir, gzlene-
bilir davran deiikliklerini belirlemeye ynelik lme ve deerlendirme arala-
r kullanlmaldr. Pozitivist felsefenin eitim, okul snf ynetimi balamnda eiti-
me etkisi olduka nemlidir. Bu etki bir bakma pozitivist yaklamn genel yne-
tim yaklamlarna etkisinin bir rndr. Klasik ynetim yaklamlarndan
Fordizm, Fayolizm ve brokratik yaklamdaki hiyerarik anlay znde poziti-
vizm etkisidir (Frat, 2006, s. 43). Bu durum pozitivizme gre okullarn merkezi
otoriteye ballk ve merkezden ynetim anlayn glendirmektedir. Ayrca ei-
tim, okul ve snf ynetiminde ast-st, retmen-renci ilikilerinde objektif bir
yaklamn olmas esastr.
Pozitivist felsefenin hem genel yaama hem de eitim alanna katklar iki fark-
l adan yorumlanabilir. yle ki ncelikle bilimsel dncenin yaama aktarlma-
s insan ve toplum yaamnda geni ufuklar at aktr. Olay, olgu ve durumla-
rn bilimsel olarak kavranlmas, yorumlanmasnda bylece adalama yolunda
cumhuriyet ve demokrasi ideallerinin gelimesinde olumlu etkiler yaratmtr. Bu-
nunla birlikte kimi sorunlarn zm ya da sorularn cevaplanmasnda pozitivist
felsefenin eksik kaldna ilikin eletiriler de yaplagelmitir. Nitekim pozitif bilim
anlaynda deerlerin bilimin konusu olmasn reddedilmi ve deerlerin bilim
iinde meru bir yerinin olamayaca ileri srlmtr. (Keat ve Urry, 2001). Daha
36
sonralar yorumsamac paradigmalarn temel k kaynaklar ve eletirleri de bu
gr temel almtr. Pozitivist felsefenin eitim alanna etkileri hem program
hem de ynetim boyutlu gelimitir. Eitim alannn bilim olarak gelimesi, aratr-
ma ve gelitirme abalarnn eitim alanna uygulanmas program boyutlu kimi
katklardr. Ynetim alannda ise, eitim ynetim alannda bilimselliin egemenli-
i ve buna bal olarak klasik ynetimin kimi uygulamalarnn eitim kurumlarna
uygulanmas bu katklarn bazlardr (Frat, 2006, s. 44). Norm kadro uygulamala-
r, kural ve dzenlemeler yaplarak yasa temelli bir sistemler kurulmas ve meslek
eleman seiminde nesnellik gibi uygulamalar bu yine yine eitim ynetimi alan-
na ynelik katklar olarak tanmlanmaktadr.
Postmodernizm
Postmodernizm, modernizm sonras ya da tesi anlamnda kullanlmaktadr. Post-
modernizm olumlu ya da olumsuz anlamda modernizmden farkllaan tm siyasal
ve toplumsal deiimleri, dnsel ve kuramsal rnleri ve kltrel pratikleri kap-
sayan bir formlasyondur. Belli bal kalplam bir ideoloji olmaktan ok; poziti-
vist anlaya kar, modernlik sonras anlama, alglama, retme ve tketme anlay-
ile aklanr. Tanmlamak postmodernist felsefeye aykr bir durumdur. Tanm-
landnda zaten kabul edilenin bir paras olur. Bu nedenle daha ok var olan d-
nemi postmodern durum olarak niteler. Modernizmin tam bir kartl ya da so-
nu olmaktan ziyade, eletirel bir kar durutur. Toplumu, Marksist yaklamn ak-
sine retim biimleri deil; biimlendirilmi medya ekillendirmektedir (Giddens,
2006, s. 115). Postmodernizmin temel zelikleri zerine farkllklar olmakla birlik-
te, temel zellikleri u balklar altnda toplanabilir (Aydn, 2006): Gereklik ve do-
ruluk: Kltre, dilsel yaplara ve zneye bamldr. Nesnellik: deolojik bir kav-
ramdr, g, otorite ve iktidarlarn bir maskesidir. Srekli deiim: Deimeyen hi-
bir ey yoktur. Odakszlk veya ok-odakllk: Ne kadar kltr varsa o kadar odak
vardr. Temelsizlik: Varlk, bilgi ve deerin dayand sarslmaz bir temel yoktur.
Benlik: Evrensel bir benlik ya da insan imgesi bulunmamaktadr. Yorumsamaclk:
Her metin, farkl anlamlandrlmaya ak bir testtir. Evrensellie kar yerellik: Ev-
rensellik, beyaz rkn deerlerini dnyaya empoze etme aracdr. Toplum mhen-
dislii: Anti-demokratik ve totaliter bir tutumdur. st anlatlar: Baskc byk y-
klerdir. oulculuk: Tekilie kar oulculuun yaygnlatrlmas gerekir. Ek-
lektizm: Her ey olur, her eyden iki yz elli gram almak gerekir.
Postmodern anlay klasik retim sreleri ile rgtlenme modellerine de kar-
tlk gstermektedir. Fordist retim tarz yerine modernizasyona bal olarak es-
nek alma, esnek uzmanlama gibi kavram ve anlaylarn geerli olageldii g-
rlmektedir. Bu gelimeye bal olarak postmodern dnyann ynetsel kimi zel-
likleri u biimde zetlenebilir: Kurumlarda ilevsel farkllama yerini farkszla-
maya brakmaktadr. Modern kurumlarn snrlar belliyken postmodern kurumlar-
da snrlar daha belirsizlemitir. stihdam trleri yar-zamanl istihdam, esnek a-
lma gibi uygulamalarla deimitir. rgtlenme ilevsel gruplara gre deil, pro-
je gruplarna gre ekillendirilmeye balanmtr (Grsel, 2003, s. 346).
Postmodern Felsefe Asndan Eitim
Postmodernizm bir eitim felsefesi olmaktan ok; siyasal, sosyal, ekonomik ok ge-
ni bir alana ynelmesi nedeniyle ok tartmal bir alandr ve eitim alan zerin-
de etkileri tartlmaktadr. Postmodernizm eletirel bir pedagoji yaratarak kimi a-
lmlar oluturur. Farkllklarn ve oulcuun kabullenilmesi, mutlak deerler yeri-
37
Posmodernizm kimi
zellikleri u biimde
zetlenebilir.
Gereklik ve doruluk,
nesnellik, srekli deiim,
odakszlk veya ok-
odakllk, temelsizlik, benlik,
yorumsamaclk,
evrensellie kar yerellik,
toplum mhendislii,st
anlatlar, oulculuk,
eklektizm.
Fordizm Amerikan otomobil
endstrisinin ncs Henri
Ford (1863-1947)
tarafndan ortaya koyulan ve
uygulamaya geirilen
ynetim kuram.
srelerini ard arda gelecek
biimde olabildiince kk
paralara blerek, i
srelerinde etkililik ve
verimlii salamay
amalar. retim bir retim
band zerinde gerekleir.
iler sadece iin kk bir
paras zerinde beceri
sahibidirler. ileri
niteliksizletirmesi
asndan eletirilir.
Eklektisizm farkl dnce
sistemlerinden seilen
retilerin belli bir amala
seilerek bir sistem olarak
btnletirilmesidir.
ne yoruma ak seeneklerin konulmasna olanak verilmesi, tek mutlak doru ege-
menliine kar olunmas, grecelilik, eklektik dnme, teknoloji aracl ile g-
l bilgi aktarm, bilgilendirme, znellik ve znenin ykselii postmodernizmin ei-
tim alanyla da ilgili kimi zellikleridir (Tr - wikipedia, 2007). Postmodern anlay
ile tm toplumsal yap ve ileyie ilikin modern alg ve anlaya kart bir yap
oluturulmaktadr. Kukusuz, bu yeni anlay, yap ve tavr yeni eitim anlay ya-
ratma eilimi aktr. Aslnda postmodern anlayn kendine zg bir retim prog-
ram olup olmad tartmaldr. Genel kabul gren gr, postmoderrn anlayn
grecelilii, aslnda nesnel bilgiyi yok saymas gibi, mmkn olduu kadar nesnel
verilere dayanan eitimbilimini de yok sayma biimindedir (Aydn, 2006a). Tm
tartmalara karlk bir sre olma bakmndan postmodernizm adna oluan eitim
anlaynn kimi temel zelliklerini aada verilen biimde toparlamak olanakldr.
Postmodern felsefeye gre eitim sistemlerinin amac bir kesin olutan ok g-
receli bir oluudur. Bireyin yaamasn kolaylatracak, tketimi dzenleyecek tm
dzenleme ve anlaylar bir bakma postmodern anlayn onaylad anlaylardr.
ncelikle toplum artk sanayi toplumu deildir ve buna bal olarak eitim yap-
sal olarak kitle yn eitimi ve meslek kazandrma ilevi artk greceli olarak ile-
vini yitirmektedir. Bireyin yaratclk ile eletirel dncenin gelitirilmesi, esnek-
lik, zerklik, dinamizm, yksek iletiim becerisi, empati, ikna ve ibirlii gelitiril-
mesi gereken niteliklerdir (ahin, 2004). Postmodern felsefe asndan retim
programlarnn ieriinde ok ynllk, ok kltrllk, bir bakma dzensizlik
bulunmaktadr denilebilir. z itibariyle serbesti bir anlay ve algya sahip olan
postmodern yaklam kat bir program anlay olmayn dourmaktadr. Postmo-
dern eitim anlaynn retme ve renme srelerinde grecelik ve bireysellik
baskndr. inde yaadmz yzylda bilginin renilmesinde ok tketilmesi
nem kazanmaktadr. letiim teknolojisinin hzla gelitii dnyamzda bilgi ok
ksa srede kitlelere ulamaktadr. Ancak ksa bir sre iinde de geerliini ve gn-
celliini yitirmektedir. Kukusuz byle bir dnyada eitimin grevi insanlara bilgi
retmekten ok bilgiyi elde etmenin yollarn retmek olacaktr (Szer, 2011).
Postmodern eitimde snfn art koulmas yoktur (Tezcan, 2002, s. 13). Bu ba-
lamda her yer eitim programlarnn uygulama alan olarak grlebilir. Postmoder-
nist felsefe bilginin retilmesinden ok tketilmesini nemsemektedir. letiim tek-
nolojisinin hzla gelitii dnyamzda bilgi ok ksa srede kitlelere ulamaktadr.
Ancak ksa bir sre iinde de geerliini ve gncelliini yitirmektedir. Kukusuz
byle bir dnyada eitimin grevi insanlara bilgi retmekten ok bilgiyi elde et-
menin yollarn retmek olacaktr. Postmodern eitimin zel bir lme ve deer-
lendirme sistemi oluturduunu sylemek olanakl deildir. Modernist eitimde
retmen erki temsil ederken, postmodern eitim retmenin ak erkine kar -
klmaktadr. retmenin erki temsil etmesi eitimsel olarak basknn, iddetin ve
ideolojik alamalarn temeli olarak kabul edilir (Aydn, 2006b, ss.62-63). Bu du-
rum bir bakma renci merkezlie doru eilmedir denilebilir. Bununla birlikte
postmodernizm, modernizmin renci ile retmen arasndaki uurumunu ve sos-
yolojik mesafesini kaldrrken, renci ve retmen arasnda gvene dayal bir ili-
ki yaratlmasn n plan karr.
Evrensel bilgi ve yksek kltr ile kitle kltr arasndaki ayrm ortadan kalk-
maya balamtr. Onun yerine toplumlarn kendi deerleri n plana kmaktadr.
Evrensel doruluk veya snf anlay geerliliini yitirmi daha esnek ya da daha
ok birey odakllk g kazanmaya balamtr. Postmodern grlerin eitime ili-
kin kimi sonular u biimde zetlenebilir (Szer, 2007):
38
Grecelik, eklektik yaklam ve merkezi kontroln kalkmas eitimin belirli
amaca gre almas kimi zorluklar karmaktadr.
Eitimde medyann rolnn deimesi ve nem kazanmas retmenin ve
kalp retim programnn etkisini azalmaktadr.
Okuryazarlk tm medyann okuryazarlna ynelmitir.
Yetenee gre eitim yaplmaldr.
Kitle eitiminden kiisellemi retime, tek retimden oulcu retime,
kat programlardan esnek programlara, retmenin program balatma ve
yneltmesinden, rencinin balatmasna ve grup planlamasna, baml
ierikten, bamsz ierie gei salanmaldr
Postmodern eitim anlayna ynelik olumlu olumsuz grler u biimde ve-
rilebilir. ncelikle postmodern eitim bir dzensizlik nedeniyle eitim biliminin
kastl ve istendik davran deitirme temel anlayna kartlk oluturmaktadr.
Bu durum, sosyalletirme, ulusal birliktelik gibi birletirici ilevi bulunan eitim sis-
temlerinin sarslmasna neden olabilir. Buna karlk farkllklarn gz nne aln-
mas, ok kltrllk, yorumsamac bak gibi alg ve anlaylarla hem felsefi dn-
yaya hem de eitime yeni baklar kazandrd da bir gerekliktir.
Sizce Trk Eitim Sistemi daha ok hangi genel felsefelerin etkisindedir?
GENEL FELSEF AKIMLARIN TRKYEDE ETME
ETKLER
Trkiyede Cumhuriyetin ilk yllarnda eitim sisteminin oluturulmasna etki eden
en temel anlay yeni ulus devletin kurulmasdr. Bu bak as uzun yllar ei-
tim sistemini etkiledii grlmektedir. Trkiyede erken cumhuriyet biiminde ta-
nmladmz Cumhuriyetin ilk yllarna damgasn vuran dnsel bak asnn
eitime bak Mustafa Kemalin grlerinde kendini bulmaktadr. Mustafa Ke-
malin temel bakna bal olarak eitim alanna yansmalar ve eitime felsefi et-
kileri u biimde aktarlabilir. ncelikle ada bir ulusal devlet yaratlmas amac
eitimin milli olmasn dourmutur. Bir baka temel nitelik ise eitimin ievuruk
ve uygulamal olmas istemidir. Laiklik ve bilimsellik bir baka nitelik olarak grl-
mektedir. Mustafa Kemal dnce sistematii iinde sorunlarn aklc gereki, bi-
limsel ve insancl zme yaklam egemendir. Bu baka gre de Mustafa Kemalin
yaam ve eitim gr baskn bir biimde rasyonalist, pozitivist ve hmanist bir
ierik tamaktadr denilebilir (Alkan, 1983, s.50-51). Kurulutan 1950lilere hatta
1980lerin sonuna kadar eitim sisteminde genel hatlaryla Kemalizmin etkisi son
derece yksektir. Felsefi olarak Atatrkn pragmatist, pozitivist (olgucu) ve rasyo-
nalist (aklc) bir lider olmas eitim felsefelerini de son derece etkilemitir. Ata-
trkn eitim anlaynda ulusal olma, bilimsellik, uygulamal ve ilevsel olma, la-
iklik, frsat eitliine sayg ve retim birlii gibi ilkeler en nemli satr balardr
(Tezcan, 2000, ss. 16-20).
retim basamaklarna gre ise, okulncesi eitime ge geilmi olmas bu
alanda hem niceliksel hem de niteliksel sorunlarn birikmesine neden olmutur.
Bununla birlikte coua grelik, yaamla i ielik gibi nitelikleri nedeniyle Trki-
yede okulncesi eitim pratik adan yaamla en ok uyumluluk gsteren bir ka-
demedir. Oyun, okul, aile ve evre ibirlii nitelikleri nedeniyle yer yer pragma-
tizm, yer yer realizm ve natralizm etkilerin sistemde grlmektedir. lkretim
kademesinde genel felsefelerin etkisi belirli lde yine yararclk, yaama hazrla-
ma nitelikleri gstermektedir. lkretim genel olarak finansman, fizik mekn, reh-
39
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
3
Mustafa Kemal dnce
sistematii iinde sorunlarn
aklc gereki, bilimsel ve
insancl zme yaklam
egemendir. Bu baka gre
de Mustafa Kemalin yaam
ve eitim gr baskn bir
biimde rasyonalist,
pozitivist ve hmanist bir
ierik tamaktadr.
Trk eitim sisteminde
baskn olarak bilgi ve kltr
aktarmaclk egemendir.
Pozitivist felsefenin yer yer
egemenlii olmakla birlikte,
yaplandrmaclk
anlaylarnn nfus ve
snav basks nedeniyle
uygulanma olana zayf
kalmaktadr.
berlik hizmetlerinin gerei gibi yaplamamas ve zel eitime muhta ocuklarn
eitimden yararlanamamas gibi sorunlar yaamaktadr (Erdem, 2010, s. 36). lk-
retimde bilimselliin temel alnmas nitelii ile pozitivizm; yaama hazrlk ve kl-
tr aktarmaclk etkisi ile realizm felsefeleri olduka basknlk gstermektedir. An-
cak sitemin srekli nfus basks altnda olmas, bir st retim basaman snav-
na hazrlk kaygs sistemi olumsuz etkilemektedir. Bu kayg sistemin giderek bilgi
aktarmac esasici bir anlaya srklemektedir. Yaplandrmac tm uralara ve
isteklere karlk sistem uygulamada bilgi ve kltr aktarmacla doru eilim gs-
termektedir. Ortaretim kurumlarn genel ve mesleki ortaretim biiminde iki
farkl boyutta incelemek olanakldr. Genel orta retimin daha ok eitlilik gs-
termesi, ders programlarnn pratik yaamdan uzak oluu ve niteliksel sorunlarla
kar karyadr. Bir bakma genel orta retim sistemin nfus basks ve arz-talep
sorunu nedeniyle daha ok yksekretime gei rol yklenmektedir. Bu ba-
lamda bilgi aktarmaclk ile kltr aktarmacln egemen olduu bir sistem niteli-
i gstermektedir. Mesleki ve teknik ortaretim yksekretime gei sorunlar
yaamas nedeniyle ncelikle bir talep sorunu ile kar karyadr. Okulun talep,
ok eitlilik, i bulma ve yksekretime gei sorunlar sorunlarnn en temel
olanlardr (Erdem, 2010, ss. 41-42). Bununla birlikte Trk eitim sistemi iinde
pragmatiklik, ok tekniklilik niteliklerini en ok gsteren retim kurumlardr.
stelik mesleki ve teknik ortaretim bilgi ve kltr aktarmaclk ilevlerini de ge-
tirmekle de ykmldr. Yksekretim giri, sre ve ktlar asndan bir ba-
ka felsefe benimseme bakmndan sorunlu alanlardan biridir. Talebi karlayama-
ma, Trke alanyazn yetersizlii, akademik, mali ve ynetsel zerklik, yenileme,
aratrma ve gelitirmede yetersizlik, mezunlarn istihdam gibi ok eitli sorun-
larla kar karyadr (Erdem, 2010, ss. 46-47). Buna karlk sistemin pozitivist y-
n ar basmakta; ortak derslerle ortak kltr ve ulusal deer aktarm yaplagel-
mekte; ancak sre pragmatik ve liberal olma alarndan sorun yaamaktadr.
Yaygn eitim yeterince yaygn olmamakla birlikte ie vurukluk, yaam boyu -
renme, i iinde eitim rnekleri bakmndan kimi baarl rnekleri bulunmakta-
dr. Yaygn eitimde yaam boyu retim ile i eitimi realist ve pragmatik etkile-
rin grld sylenebilir.
Genel olarak bakldnda Trk Eitim Sisteminde baskn olarak belirli bir ide-
oloji aktarm ile idealist felsefe baattr. evreye uyum ve kltrel davranlarn
kazandrlmas ile realist felsefe etkinlik kazanmaktadr. Pozitivist felsefenin etkisi
olduka geni olmakla birlikte kltrel deiim ve etki ile postmodernizmin etkisi
yaygnlamaktadr. deolojik tercihler ve tarihsel gerekliklerin bir etkisi olarak ei-
tim sisteminde materyalist felsefe reel olarak etkisizdir. Ancak bir alma alan ola-
rak bu felsefenin st retim kurumlarnda deinildii sylenebilir. Farkllatrlm
retim, ibirlikli renme gibi ada uygulamalar sistemin arz-talep sorunu ve
yetersizlikler ve geleneki yapsnda pek fazla yer bulmamaktadr.
40
41
Genel felsefi akmlarnn zelliklerini ve eitime
ilikin grlerini kavramak
dealizm, tm gereklii ruhsal ya da dnsel
sayan, tm bilgilerimizi alg, imge ve dnce gi-
bi bilin srelerine indirgeyen grtr. dealist
felsefeye gre, bilgi sadece akln rndr. n-
san deerini ok yksektir ve bu deer eitimle
ykseltilebilir. Eitimde ama kiiyi iyiyi, doru-
yu ve gzeli aramaya yneltmektir. Eitim bireye
akl kullanmay, evreni tanmasna olanak vere-
cek etkinlikleri iermelidir. retmenin asl ile-
vi renciye bilgiyi sezdirme ve kefettirmedir.
Deerlendirme renci baarlarnn birbirleriyle
kyaslayan norm dayanakl deerlendirme tercih
edilmektedir ve akln kullanlmasna olanak ve-
rilmektedir. Realizm, gerein insan zihninin d-
nda var olduunu ve gerek bilginin insann
dnda bireyden bamsz bulunduunu savu-
nur. Realist eitimde genel ama bireyin toplu-
ma uyumunu salamaktr. Buna temel amaca
bal olarak amalar, yeni kuaklara kltrel mi-
ras aktarmak ve insan toplumsal yaama hazr-
lamaktr. Eitimle bireyin toplumsal gereklie
gre yaama hazrlamas amalanr. rencilerin
uygulama, gzlem, deney vb almalarla deer-
lendirilmesine allr. Pragmatizm, ilke veya
grn anlam veya doruluunu pratik sonu-
larna gre belirleyen bir felsefe akmdr. Prag-
matizme gre eitim bireyi becerikli, gl ve
verimli kii yapmak iin yaplan toplumsal bir i-
tir. reten merkezli olmak yerine btncl ve
renen merkezli bir anlay egemendir. erik-
ten ok dnme, sorun zme, yaratclk ve ya-
rarclk nemlidir. renme srecinde gzlem
ve deneye, bilimsel aratrmaya dayal retim
yntemleri kullanmaldr. Eletirel dncenin
gelitirilmesi ve demokratik davranlarn isel-
letirilmesi yarara dayal karsamalarn yaplma-
s nceliklidir. Varoluuluk, insan merkeze
alan, insann yabanclamasna kar zgrle-
mesini ama edinen bir felsefi akmdr. Eitimin
amac bireyin yaratlmas, zgrlnn geliti-
rilmesi, basklarn etkisizletirmesini salamak
olmaldr. Varolucu eitim bireyin geliimi odak-
l almalar esas alr. alma konular toplum
bilimleri, sanat ve felsefe odakl seilmesini sa-
vunur. renci, retmen iin nesne deil zne-
dir ve birey retmen, okul ya da toplumun ge-
reksinimlerinin karlanmas iin kullanlan bir
ara deildir. Liberalizm hem bir felsefe hem bir
siyasal reti ya da ekonomik bir uygulamadr.
Liberalizm zgrl politik bir deer, bireylerin
ifade zgrlne sahip olmas gerektiini din
ve devlet gcnn kimi zaman snrlanmasn sa-
vunan dncenin serbest ekilde dolamasn
ve ekonomide zel teebbse olanak verilmesini
ve serbest piyasa ekonomisini savunmaktadr.
Eitimin ieriinde zgrlklk ve ok ynl-
lk egemendir. Liberalist eitim anlaynn -
retme ve renme srelerinde grecelik ve du-
ruma uygunluk egemendir. Eitim gerek sre
gerek rn asndan bireysel hak ve zgrlkle-
rin bilincinde etkili, verimli, bamsz ve yaama
hazr bireyler hainle gelip gelmedikleri llme-
lidir. Eitimin adem-i merkeziyeti bir anlayla
ynetilmesi tercih edilir. Materyalizm, her trl
gerekliin zn ve temelini maddede gren,
maddeden baka hibir tzn bulunmadn ne
sren dnya grdr. Evrende her ey kar-
lkl etkileim iindedir ve birbirlerine baldr.
Temel dnme biemi u temel ilkelere daya-
nr: Her ey deimektedir ve dnr. Nicel bi-
rikimler zamanla nitel deimeye neden olur. Ev-
rende srekli olarak kartlarn mcadelesi var-
dr. Eitim amac, egemen snflarn istedii bi-
imde sistemi yeniden retme ve sisteme uygun
i gc ve istendik davranlara sahip birey yeti-
tirmektir. Eitim ncelikle ileyii ekonomik alt
yap tarafndan belirlenen bir st yap kurumu-
dur. Ekonomi ve eitim arasnda ift ynl bir
etkileim vardr. Natralizm, realist felsefeden
etkilenerek doay tek gereklik, bilgi ve deer
kayna olarak grmtr. Natralistler, insan
zihnini doal kavramlarla aklayan, insan doal
bir varlk olarak iyi olduu, zlem ve deneye da-
yal bilimler, ite bu yasalar sayesinde doa ile il-
gili her alanda salam, kesin bilgilere ulaabile-
ceini savunmaktadrlar. Natralist felsefeye g-
re eitimin amac, insanlar insan doasnn ge-
rektirdii ekilde ve bu doaya uygun bir yaam
dorultusunda yetitirmektir. Eitim, renci
merkezli ve demokratik olmaldr. Yaparak yaa-
zet
1
A M A
42
yarak renmeli, doal bir ortamda karlat
problemleri kendi zmeli, duygularn gelitir-
meli, bilgi anlamak iin edinmelidir. Natralist-
ler eitimi bireye retmek iin deil, bireyin
aydnlk dnce oluturmasna katk vermek
iin dzenlenmesini savunurlar. Pozitivizm, mo-
dern bilimi temel alan batl inanlar ve metafi-
ziksel speklasyonlar reddeden bir felsefi akm-
dr. Pozitivizm teoloji ve metafizik iermeyen,
sadece fiziksel veya maddi dnyann gerekleri-
ne dayanan bilim anlay vardr. Eitim alann-
da ise bilimsel yaklamn egemen olmasn
amalayan pozitivizm, deney ve gzleme arlk
vererek nesnel sonulara ulalmasn savunmu-
tur. Postmodernizm, kalplam bir ideoloji ol-
maktan ok; pozitivist anlaya kar modernlik
sonras anlama, alglama, retme ve tketme an-
laydr. Postmodern felsefeye gre, toplumu
retim biimleri deil; biimlendirilmi medya
ekillendirmektedir. Eitim alanna yansmalar,
medyann daha youn kullanm, ok seslilik,
merkezi kontroln kalkmas eletirel bir peda-
goji yaratlmas, tek retimden oulcu reti-
me, kat programlardan esnek programlara ge-
i istemleri biiminde zetlenebilir.
Genel felsefi akmlarn eitsel dourgularnn Trk
Eitim Sistemi zerindeki etkilerini tartmak
Trk Eitim Sisteminde baskn olarak belirli bir
ideoloji aktarm ile idealist felsefe baattr. ev-
reye uyum ve kltrel davranlarn kazandrl-
mas ile realist felsefe etkinlik kazanmaktadr.
Pozitivist felsefenin etkisi olduka geni olmakla
birlikte kltrel deiim ve etki ile postmoder-
nizmin etkisi yaygnlamaktadr. deolojik tercih-
ler ve tarihsel gerekliklerin bir etkisi olarak ei-
tim sisteminde materyalist felsefe reel olarak et-
kisizdir. Ancak bir alma alan olarak bu felse-
fenin st retim kurumlarnda deinildii syle-
nebilir. Farkllatrlm retim, ibirlikli ren-
me gibi ada uygulamalar sistemin arz-talep
sorunu ve yetersizlikler ve geleneki yapsnda
pek fazla yer bulmamaktadr.
2
A M A
43
1. Aadakilerden hangisi retmenlerin genel felse-
feleri renme gerekelerinden biri deildir?
a. Eitim felsefelerinin daha iyi kavranlmas
b. retmenlerin felsefi bak as sahip olma ge-
reksinimi
c. retmenlerin mesleki bir rneklik oluturma
gereksinimi
d. Dnme yntemlerinin daha iyi kavranlmas
e. Eitimin niceliinin artrlmas
2. dealist felsefe ile ilgili aadaki ifadelerden hangisi
yanltr?
a. Eitim, bireyin zihinsel srelerini gelitirmeyi
amalar.
b. nsan, zgr iradeli bir varlktr.
c. Eitimde temel ama faydal ve ie yarar bilgiyi
retmektir.
d. nsan, kimi yeteneklere doutan sahiptir.
e. Geree ulamann bir yolu, insann kendi d-
ncelerini gzden geirmektir.
3. dealist felsefeye gre aadaki ifadelerden hangisi
yanltr?
a. Ceza, eitimde kullanlmamas gereken bir yn-
temdir.
b. retmen, bilgi aktarmcs deildir.
c. rencinin doruyu bulmaya almas nemlidir.
d. reticilik becerisi tek bana yeterli deildir.
e. rencinin istekli olmas bir gerekliliktir.
4. Realist felsefe ile ilgili aadakilerden hangisi yan-
ltr?
a. Bilgi, insan zihni ile d dnyann etkileimiyle
gerekleir.
b. Varla dair bilgi, duyu organlarmzla alglad-
mzn tesindedir.
c. Alglama, nesnenin maddi yanyla ilgilidir.
d. Ahlak asndan iyiliin lt insan yararna ol-
masdr.
e. Deerler topluma oluturulur.
5. Materyalizme gre altyap aadaki kavramlardan
hangisi ile tanmlanr?
a. Din ve sanat
b. Eitim ve felsefe
c. Bilim ve ahlak
d. Ekonomi ve retim
e. Kltr kurumlar
6. Natralist felsefeye gre eitimle ilgili aadaki ifa-
delerden hangisi dorudur?
a. retim program renilecek bilgiyi hazr sun-
maldr.
b. Bilgi sylendii ekliyle edinilmelidir.
c. Bireylerin alglarn gelitirmeye ynelik yn-
temler kullanlmaldr.
d. renci gerektiinde zorlanmaldr.
e. retim program retim odakl olmaldr.
7. Aadaki ifadelerden hangisi ontolojik balamda
pozitif felsefenin grn yanstmaktadr?
a. Bilgiler mutlaktr.
b. Deney yanlglara yol aabilir.
c. Bilginin tarihsel kayna nemlidir.
d. Ancak olgular bilinebilir.
e. Olaylar arasndaki balantlar nemsizdir.
I. Eitimde temel ama bireyin yaama hazrlanma-
sdr.
II. Eitimde bireysel farkllklara deil, ortak zel-
liklere odaklanmaldr.
III. Gzlem ve deneye dayal retim yntemleri kul-
lanlmaldr.
IV. Her tr bilgiyi vererek rencileri hem teorik
hem pratik adan yetitirmelidir.
V. Eitim programlar amalar esnek ve deiken
deil, nceden planlanm olmaldr.
8. Yukardakilerden hangileri pragmatist felsefenin
eitim ile ilgili grleridir?
a. I ve III
b. I ve V
c. II ve IV
d. II ve V
e. III ve IV
Kendimizi Snayalm
44
I. Okullar adem-i merkeziyeti bir anlayla yne-
tilmelidir.
II. Tek tek bireylerden ziyade toplumun yarar n-
celiklidir.
III. Eitimde ama topluma uyumlu bireyler yetitir-
mektir.
IV. Doruluun lt bilginin ie yararl ve etkili-
liidir.
V. Eitimde lme deerlendirme srece deil r-
ne ynelik olmaldr.
9. Liberal eitim anlayna gre yukardaki ifadeler-
den hangileri dorudur?
a. I ve III
b. I ve IV
c. II ve III
d. II ve IV
e. IV ve V
10. Aadakilerden hangisi postmodern eitim anlay-
nn zelliklerinde biridir?
a. Eitim sistemlerinin amac nettir ve bireyin yaa-
mn kolaylatrmaya yneliktir.
b. retme ve renme srelerinde toplumsal
odakllk baskndr.
c. retmen gc-otoriteyi temsil ederek eitimin
merkezinde bulunur.
d. Eitimin amac, bilgiyi aktarmak ve toplumsal
yaam retmektir.
e. Eitim, meslek kazandrma deil, bireyin yarat-
clk zelliklerini gelitirmeye yneliktir.
1. e Yantnz yanl ise, Felsefi Akmlarn all-
mas Gerekeleri blmn yeniden gzden
geiriniz.
2. c Yantnz yanl ise, dealist Felsefeye Gre Ei-
tim blmn yeniden gzden geiriniz.
3. a Yantnz yanl ise, dealist Felsefeye Gre Ei-
tim blmn yeniden gzden geiriniz.
4. b Yantnz yanl ise, Realizm blmn yeni-
den gzden geiriniz.
5. d Yantnz yanl ise, Materyalizm blmn
yeniden gzden geiriniz.
6. c Yantnz yanl ise, Natralizm blmn ye-
niden gzden geiriniz.
7. d Yantnz yanl ise, Pozitivizm blmn ye-
niden gzden geiriniz.
8. a Yantnz yanl ise, Pragmatizm ve Eitim b-
lmn yeniden gzden geiriniz.
9. b Yantnz yanl ise, Liberalizm ve Eitim b-
lmn yeniden gzden geiriniz.
10. e Yantnz yanl ise, Postmodernizm ve Eitim
blmn yeniden gzden geiriniz.
45
Sra Sizde 1
Bu soruya dorudan evet ya da hayr biiminde yant
verilmesi bizleri yanl bir noktaya gtrebilir. Doru-
dan bir dersin tmyle pragmatik felsefeye dayandn
da sylemek mantkl olmayacaktr. Ancak zellikle fen
bilgisi, corafya teknoloji ve tasarm gibi dersler ile mes-
lek liselerinde kimi almalar pragmatik felsefenin ki-
mi ilkelerine sahip olduu sylenebilir. Bununla birlik-
te zellikle bilgi teknolojilerinin geliimi, nfus art,
st retim kurumlarna talep gibi sorunlar nedeniyle
lkemiz eitim sistemi srekli bilgi aktarmacla yne-
len bir eilim gstermektedir.
Sra Sizde 2
Bu konuda retimin uygulamas ve ynetim olmak
zere iki boyutlu yant verilebilir. retim balamnda
dersler ne kadar zgrlk, tartmal ve birey kendi-
ni ifade etme olana buluyorsa, ders o kadar liberal iz-
ler tamaktadr denilebilir. Kukusuz bu lkenin sosyo
ekonomik gelimilik ve demokratikleme dzeyiyle
dorudan ilgilidir. Ynetim balamnda ise sistemin ok
merkezi olmas liberal niteliklerin uygulanmas bak-
mndan olumsuz etkiler gstermektedir. zetle uygula-
nagelen eitim sisteminde liberal etkiler hayat bilgisi,
demokrasi ve vatandalk bilgisi gibi kimi ders prog-
ramlar dnda son derece snrldr denilebilir. Ancak
eitimde zelletirme gibi uygulamalarla ekonomik li-
beralizmin etkisi kendini gstermey balamtr.
Sra Sizde 3
Trk eitim sistemi daha ok idealist ve realist felsefe-
lerinin etkisindedir. Bilgi ve kltr aktarmacl daha
baskndr. Merkezi otoriteye ballk, ortak ders prog-
ramlar, bilisel dzey davran kazandrma youn bir
biimde sisteme damgasn vurmaktadr. Ky Enstitle-
ri ile 1940l yllarda pragmatik felsefenin egemen oldu-
u uygulamalara yer verilme olana bulunmutur de-
nilebilir. Yaplandrmac eitimin uygulanma olana,
nfus basks ve ekonomik olanaklar, retmenlerin
hazrbulunuluu gibi sorunlar nedeniyle son derece
snrl kalmaktadr.
Aaoullar M. A. ve Kker, L. (1991). Tanr devletin-
den kral devlete. Ankara: mge Yaynlar.
Akarsu, B. (1988). Felsefe terimleri szl. stanbul: n-
klap Kitabevi.
sitesi Basmevi.
Arslan, A. (2002). Felsefeye giri. Ankara: Vadi Yaynlar.
Arslanta, H. . (2009). Eitimin felsefi temelleri. Eitim
bilimine giri. (Ed. A. . Salam). Ankara: Maya
Akademi.
Aydn, H. (2006a). Eletirel akln nda postmoder-
nizm, temel dayanaklar ve eitim felsefesi. Eitim-
de politika analizleri ve stratejik aratrmalar dergi-
si, 1(1). http://turkoloji.cu.edu.tr/GENEL/hasanay-
din_postmodernizm_egitimfelsefesi.pdf adresinden
4.4. 2011 alnmtr.
Aydn, (2006b). Eitimde modern ve postmodern mo-
deller. Bilim ve gelecek dergisi. 33, 60-69.
Bartol, K. M. ve Martin, D. C. (1998). Management.
Boston: Irwin McGraw-Hill.
Baaran, . E. (1978). Eitime giri. Ankara: Bima Mat-
baaclk.
Bilhan, S. (1991). Eitim felsefesi. Ankara: Ankara ni-
versitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Yaynlar.
Burden, P. R. ve Byrd, D. M. (1999). Methods for effective
teaching. Boston: Allyn and Bacon.
Bykdvenci, S. (1987). Eitim felsefesi yazlar. An-
kara: Yargolu Matbaas.
Bykkaragz, S., Muta, M; Ylmaz, H. ve Pilten, .
(1998). Eitim felsefesi. retmenlik mesleine giri.
Canbaz, A. (1998). Demokratik eitim. Eitim ve yaam
Yaz- Gz. 11-19.
Cevizci, A. (2007). Felsefeye giri. Bursa: Sentez Yaynclk.
. (2000). Paradigma felsefe szl. stanbul:
Paradigma.
etin, H. (2002). Liberalizmin tarihsel kkleri. C. : k-
tisadi ve idari bilimler dergisi. 3 (1), 79-96.
Deermenciolu, . (2000). Eitimin felsefi temelleri:
Eitim felsefe ilikisi. retmenlik mesleine giri.
(Ed. L. Kkahmet). Ankara: Nobel Yayn Datm.
Ercan, R. (2008). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bili-
mine giri. (Ed. N. Saylan). Ankara: An Yaynclk.
Erdem, A. R. (2010). Trk eitim sisteminin yaps. Trk
eitim sistemi ve okul ynetimi. (R. Sarpkaya). An-
kara: An Yaynclk.
Sra Sizde Yant Anahtar Yararlanlan ve Bavurulabilecek
Kaynaklar
46
Erden, M. (1998). retmenlik mesleine giri. stanbul:
Alkm Yaynlar.
Ergn, M. (2006). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bi-
limine giri. (Ed. M. . zdemir). Ankara: Ekinoks.
_____. (1985). Karlatrmal eitim 17. 12. 2007 tari-
hinde http://www.egitim. aku.edu.tr/ kegitim.pdf
adresinden alnmtr.
Ertrk, S. (1998). Eitimde program gelitirme. Ankara:
Meteksan A..
Frat, N. (2006). Pozitivist yaklamn eitim ynetimi
alanna yansmas: Alana getirdii katk ve snrl-
lklar. Dokuz Eyll niversitesi Buca Eitim Fakl-
tesi Dergisi20: 40-51
Fidan, N. ve Erden M. (1994). Eitime giri. Ankara: Al-
km Yaynevi.
Giddens, A. (2006). Sociology. Cambridge: Polity Press.
Gerek Yaynevi.
Gkberk, M. (2008). Felsefe tarihi. stanbul: Remzi Kita-
bevi.
Grsel, M. (2003). Modern ada rgtsel yap ve yne-
tim. Eitime yeni baklar. (Ed. A. M. Snbl). An-
kara: Mikro Basm- Yaym Datm.
Helvac, A. (2007). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bili-
mine giri. (Ed: F. Ere). Ankara: Maya Yaynevi.
Kale, N. (2009). Felsefiyat. Ankara: Pegem Akademi Ya-
ynclk.
Kazu, H. (2002). Eitim ve felsefe. retmenlik meslei.
(Ed: M. Tapnar). Elaz: Elaz niversite Kitabevi.
Keat R. ve Urry, J. (2001). Bilim olarak sosyal teori.
(ev. N. elebi). Ankara: mge Kitabevi.
Kuntus, R. (2001). Philopshies of education. 15. 12. 2007
tarihinde http://www.schoolforchampions.com/edu-
cation/philosophies.htm adresinden alnmtr. Macio-
nis, J. ve Plummer.
MOE- Ministry of Education. (2007). Enhancing
polytechnic education 17. 12. 2007 tarihinde
http://www.moe.gov.sg/press/a.htm adresinden
alnmtr.
Ocak, G. (2004). Eitim programlarna felsefi ve kltrel
temelin etkileri 14. 12. 2007 tarihinde http://www.in-
sanbilimleri.com/ojs/index.php/uib/article/viewPDF
Interstitial adresinden alnmtr.
zyurt, S. (1999). retmenlik mesleine giri. Adapa-
zar: DeiimYaynlar.
ztekin, A. (2001). Siyaset bilimine giri. Ankara: Siya-
sal Kitabevi.
Politzer, G. (1998). Felsefenin temel ilkeleri. (ev. M: .
Erdost). Ankara: Sol Yaynlar.
Sarpkaya, R. (2004). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bi-
limine giri. (Ed. C. Celep). Ankara: An Yaynclk.
(2007) Eitimin felsefi temelleri. Eitim bili-
mine giri. (Ed. C. Celep). Ankara: An Yaynclk.
Snmez, V. (2006). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bili-
mine giri. (Ed. V. Snmez). Ankara: An Yaynclk.
mesleine giri. (Ed. E. Szer). Eskiehir: Anadolu
(2008). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bi-
limine giri. (Ed. M. Gltekin). Eskiehir: Anadolu
Szer, M. A. (2007). Postmodernizm ve eitim. 22. 11.
2007 tarihinde http://education. ankara.edu.tr/~so-
zer/post.htm adresinden alnmtr.
ahin, . (2004).Postmodern a ve hmanist eitim. XIII
Ulusal Eitim Bilimleri Kurultay. 4.4. 20011 tarihinde
http://www.pegema.net/dosya/dokuman/63.pdf ad-
resinden alnmtr.
Terzi, A. R. (2008). Eitim bilimine giri. Ankara. Detay
yaynclk.
Tezcan, M. (2005). Sosyolojik kuramlarda eitim. Anka-
ra: An Yaynclk.
. (2002). Postmodern ve kresel toplumda
eitim. Ankara: An Yaynclk.
. (2000). Atatrk ve eitim bilimleri. Ankara:
An Yaynclk.
. (1991). Eitim bilimleri eitim sosyolojisi.
Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar.
Topdemir, H. G. (2008). Felsefe. Ankara: Pegem Akademi.
Toprak, E. (2005). Eitimin bilimsel temelleri. Eitim
zerine. (Ed. E. Toprak). Ankara: topya Yaynclk.
Topses, G. (2006). Eitimin felsefi temelleri Eitim bili-
mine giri (Ed. L. Kkahmet). Ankara: Nobel Ya-
yn Datm.
Tozlu, N. (2003). Eitim felsefesi. stanbul: Milli Bakan-
l Yaynlar.
Tr. wikipedia - Trkiye Wikipedia, (2011) Liberalizm.
23. 3. 2011 tarihinde http:// tr. wikipedia.org/wiki/
Liberalizm adresinden alnmtr.
Tr. wikipedia - Trkiye Wikipedia, (2007) Postmoder-
nizm. 21. 11. 2007 tarihinde http:// tr. wikipedi-
a.org/wiki/ Postmodernizm adresinden alnmtr.
Trke Bilgi. (2007). Eitimin felsefi temelleri. 13. 12.
2007 tarihinde http://www. turkcebilgi. net/ bilim/
felsefe/ egitimin- felsefi- temelleri -24814_2. html
adresinden alnmtr.
47
Trke Bilgi. (2011). Materyalizm 23.3 2001 tarihinde
http://www.turkcebilgi. /materyalizm/ ansiklope-
di#ansiklopedi html adresinden alnmtr.
Trer, A. (2009). Eitim bilimine giri. Ankara: Detay
Yaynclk.
Trkolu, A. (1996). Doksan dokuz soruda eitim bilimi-
ne giri. zmir: Memleket Gazetecilik ve Matbaaclk.
Trkne, M. (2003). Siyaset. Ankara: Lotus Yaynevi.
redi, L. (2009). Eitimin felsefi temelleri Eitim bilimi-
ne giri (Ed. L. Krolu ve C. Elma). Ankara: Pegem
Akademi.
stner,M. Eitimin bilimsel temelleri Eitim zerine.
(Ed. E. Toprak). Ankara: topya Yaynevi.
Wikipedia. (2011). Diyalektik materyalizm. 21.03. 2011
tarihinde http://tr. wikipedia. org/wiki/Diyalek-
tik_Materyalizm adresinden alnmtr.
Yazc, S. (2001). Felsefeye giri. Bursa: Alfa Aktel Ki-
tabevi.
Yapc, M. (2007). Eitim politikalar ve etkileri 10.10.
2007 tarihinde http://www. universite-toplum. org/
text.php adresinden alnmtr.
Yayla, A. (2002). Liberalizm. Ankara: Liberte Yaynlar.
Yldrm, A. ve imek H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel
aratrma yntemleri. Ankara: Sekin Yaynclk.
Yldrm, C. (1991). Eitim bilimleri eitim felsefesi. (Ed:
Ayhan Hakan). Eskiehir: Anadolu niversitesi A-
kretim Fakltesi Yaynlar.
49
Eitim Felsefesi
Akmlar
Eitimin bir davran deitirme sreci olarak grlmesi doru ancak eksik bir
yaklamdr. Eitim lke ynetimine katks asndan politik; kt kaynaklarn re-
tilmesi ve tketilmesine etkisiyle ekonomik; insan davrann toplumsal srete de-
itirmeyi amalamas ynyle de toplumsal nitelik tar. Eitimin bu sosyoekono-
mik ve politik nitelii, sre ve kurumlarnn ok ynl incelenmesi ve deerlendi-
rilmesini gerektirir. Ancak bu inceleme ve deerlendirme bir yandan genel felsefi
bir baka bir yandan da pedagojik alann kendine zglne bal olarak fark-
l felsefi yaklamlara gereksinim duymaktadr. Eitim, retim ve ders programla-
rnn ama, ierik, retme-renme sreleri ile lme deerlendirme boyutlarna
ilikin hangi baklarn egemen olaca, retmenin ve rencinin ilevlerinin na-
sl olaca, ynetim, disiplin ve psikolojik hizmetlerin nasl verilecei bir bakma
birer eitim felsefesi sorun alanlardr.
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra,
Eitim felsefesinin ilevlerini aklamak,
Eitim felsefesi akmlarnn zelliklerini ve eitime ilikin grlerini tart-
mak iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.
3
Kaynak: http://www.citibabes.com/education/category/educational_philosophy
GR
ETM FELSEFESNN LEVLER
ETM FELSEFESNN AKIMLARI
rnek Olay
niversite ve retmenler Eitimi Tartt!
Teknik niversiteye rektr olarak Prof. Dr. Turul Erkln atanmasndan sonra
niversite kent i birlii rneklerine bir yenisi daha eklendi. Teknik niversitenin
yeni rektr farkl grlere son derece ak ve kent-niversite i birliine yatkn
bir kiilik sergiliyor. Bu etkinliklerden biri, Ky Enstitleri Kuruluu yl dnm
nedeniyle niversitenin Atatrk Kltr Merkezi Krmz Salonunda 17 Nisan Pa-
zartesi gn saat 10.00da yapld. Panelin konusu Eitim Sistemimizi Etkileyen
Felsefeler Dn Bugn ve Yarn biiminde belirlenmiti.
Tren alnda istiklal marnn okunuu, Baretmen Mustafa Kemal ve tm
ehitler iin sayg duruu ve al konumalarndan sonra panele geildi. Salon
retmen aday genler, ilimiz emekli retmenler derneine ye emekli retmen-
ler ve retim elemanlaryla hnca hn doldurulmutu. Eitim Fakltesi Dekan
Prof. Dr. Aygl Karzek tarafndan ynetilen panelin katlmclar, Eitim Emeki-
leri Sendikas ube Bakan Ali Emeki, Emekli retmenler Dernei ube Bakan
brahim retmenolu, Eitim Fakltesi retim Grevlisi Hdr Trkz ile retim
yesi Do. Dr. Ayegl retir katldlar.
Paneldeki ilk konumac Hdr Trkz, yeni Cumhuriyetin ky enstitleri modeli-
ni mill devletin ihtiya duyduu yeni insan yetitirme almas olarak niteledi.
Ancak Trkiyede eitimin genel olarak bilgi ve kltr aktarmacl konusunda
yetersiz kaldn ve mill hars kltrden uzak olduunu vurgulad. Sistemin, s-
rekli olarak smrgeci glerin hegemonyas altnda bulunduunu da ekledi.
Eitim Emekileri Sendikas adna sz alan Bakan Ali Emeki konumasna; ei-
tim sistemlerinin retim ilikilerinden soyutlanamayacan, sosyoekonomik alt ya-
pnn st yap kurumu olan eitim sistemini belirlediini vurgulayarak balad.
Trkiyede eitimin emperyalist sisteme bal ilediini, bilgi aktarmacl ile da-
imici, kltr aktarmacl ile esasici ve muhafazakr olduunu ayn zamanda o-
ven ve rk ierie sahip olduunu aktard. Ayrca neoliberal etkilerle eitimde zel-
letirmenin srdrlerek eitimin yoksul halk ocuklarna kapatldn ifade etti..
Panelde nc olarak sz alan Emekli retmenler Dernei Bakan brahim
retmenolu, eitim sistemlerinin bir yandan retici gleri gelitirirken dier
yandan ulusal deerleri de aktarc nitelikte olmasn gerekirken Trkiyede uygu-
lamalarn bunun tam tersi olduu savn ileri srd. Bununla birlikte sistemin do-
ay hi ama hi nemsemediini aksine bilgi dzeyini srekli len oktan se-
meli soru odakl, yarmac bir sistemin oluturulduunu vurgulad. Ayrca gen-
lere tt genler yani tost ile test genleri demenin bir yanl olduunu ifade ede-
rek Mustafa Kemalin, yarnn umudu olan genlere yakan bir eitim sistemi
oluturamamann byklerin suu olduunu vurgulad.
Panelin son konumacs Ayegl retir, eitim felsefelerin sistemlerin pusulas ol-
duunu vurgulayarak lke eitim sistemlerinin tek bana bir eitim felsefesine da-
yandrlamayacan belirtti. Buna karn politik yapnn, sistemleri srekli bask
altnda tuttuunu ve sistemi politize ettiini sistemin Trkiyede srekli nfus bas-
ks altnda bulunduunu aklad. Trk eitim sisteminin bu nedenle bilgi aktar-
mac odakl altn eitimin retimden soyut ve ezberciliin arlkl olduunu
belirtirken zellikle son yllarda yaplandrmac yaklamla dev, uygulama a-
lmalarna da yer verilmesinin desteklenmesi gerektiini syledi.
Panelin ardndan, Ky Enstitlerinin kurulu, geliim ve kapatlmas srecini ko-
nu edinen bir belgesele de yer verildi. Bu ilk etkinliin ardndan emekli retmen-
ler, retim elemanlar, eitim fakltesi rencileri ile niversite yneticileri birlik-
te le yemeine katldlar. Yemein ardndan merkez ktphanede Ky Enstitl
retmen yazarlarn kitap sergisi ald.
50
Anahtar Kavramlar
Eitim felsefeleri
Daimicilik
Esasicilik
lerlemecilik
Yeniden oluturmaclk
Politeknik eitim
indekiler
GR
Yirminci yzyl, eitim asndan yaygnlama, eitim teknolojilerin daha yaygn
kullanlmas, demokratikleme ve daha ilevsel retim uygulamalarnn ortaya
konulmas tartmalarnn yapld bir dnem olagelmitir. Anlan yzyl uzun yl-
lar genelde iki farkl sosyo-ekonomik ve politik modelin souk sava dnemi ile
bu bloklarn dnda genelde az gelimilik nitelii ile bir nc dnyann oldu-
u bir tarihe tanklk edilmitir. Nihayet reel sosyalizmin sovyetik modelinin son-
lanmas, kimi uygulamalarnn da bakalamlk nitelii ile bir bakma tek kutup-
lu bir dnya ile yirmibirinci yzyla girilmitir. Artk yirmibirinci yzyl yirminci
yzyldan sorunlarla birlikte nitelikli bir eitim, eitimin yaygnlatrlmas ve tm
toplumsal kesitlere ulatrlmas, frsat ve olanak eitlii, demokratikleme, mikro
dzeyde disiplin sorunlarnn zmlenmesi, eitim srelerinin dinamiklii, ilev-
sellii ve ievurukluu sorunlarn tartmaktadr. Bu sorunlarn belirlenmesi, -
zmlerinin tartlmas ve zm uygulamalar z gerei bir ynden felsefi bir ba-
k as sorunudur.
Eitim felsefesi hem eitim yneticisinin hem de retmenin bir bakma yol
gstericidir. Gerek eitimin sosyo-ekonomik, politik ve pedagojik ilevlerinin kav-
ranmas, gerekse eitim, retim ve ders programlarnn oluturulmas, uygulama-
ya konulmas ve deerlendirilmesinde bir bak as, strateji ve taktik oluturmak
bir gerekliliktir. Bu gereklilik iyi kavranlm ve iselletirilmi felsefi bir bak a-
syla yerine getirilebilir. Kukusuz bak as kazanmak ise alana zgnl ile
eitim felsefelerinin renilip iselletirilmesi ile olanakldr.
ETM FELSEFESNN LEVLER
Eitim felsefesi tanm, betimleme ve ilikileri incelenirken genelde iki alann ibir-
liinden hareket edilir. Kukusuz z gerei eitim felsefesi, eitim ve felsefe et-
kileimin eitim alannda uygulan olarak tanmlanabilir. Felsefe, tm disiplinle-
rin ynlenmesi, ilemesi ve deerlendirilmesi iin temel yol gsterici bir disiplin-
dir. Bu durum felsefenin sorun, olgu ve olaylara btncl bakmasndan kaynakla-
nr. Eitim ise genelde farkl alan betimlemesi ile tanmlanr. ncelikle yaygn
tanmlamayla bireyin davrann kastl ve istendik ynde deitirme olarak tanm-
lad grlr. Bir bakma eitim, kiileri yetitirme, gelitirme ve biimleme sre-
cidir (Yldrm, 1991, s.9).
Eitim ayn zamanda istendik davran gelitirmenin yapld mikro ortam okul
-eitim kurumlar- ve makro tm toplum ve ulusal uluslararas boyutlaryla sosyo-
ekonomik politik bir kurumdur.
Eitim bir nc balamda ise sosyoloji, psikoloji ve ynetim gibi kimi disip-
linlerden yararlanan uygulamal bir bilim alan olarak da betimlenir. Pedagojik
balamda ifade edilen biimiyle eitim bir davran oluturma ve gelitirme sreci
olarak programn ynetimidir. Eitim srecinin; ama, ierik, sre ve ktlarnn
oluturulmas, ilemesi ve deerlendirilmesi disiplinler aras ura alandr. rne-
in eitim sreci girdi, sre ve kt boyutlarnn tmnde sosyoloji, psikoloji, si-
yaset, ekonomi vb. deiik disiplinlerden yararlanr ve etkilenir. Ancak eitimin
tm ileyiinde eitim felsefesi klavuz ilevi grr. Bir bakma eitim felsefesi ei-
tim iine yn veren bir disiplindir (Kazu, 2002, s. 71). Bu balamda eitim felsefe-
sinin ilevleri aada belirtilmitir.
Eitimin felsefi adan ele alnnda eitimin d grn, eitimin
ierii ve kullanlacak dil olmak zere e zerinde durulur. Eitimin d-
tan grn balamnda kltr ile eitim uzlalar ve eitimin kltr tarafndan
51
3. ni t e - Ei t i m Fel sef esi Ak ml ar
nasl algland veya eitimin kltr nasl grd sorunlar zerinde durulur.
Eitimi ierii boyutunda eitimi ynlendiren ilkeler, temel k noktalar, dn-
celer, idealler, eitim topyalar, eitim tasarm ile ilgili konular sz konusudur.
Kullanlacak dil balamnda eitime ilikin kavramlarn terimletirilmesi ile olan ve
olmas gereken dil konularnda felsefe eitim alanna katklarda bulunur (otuks-
ken, 1996, ss. 47-53). Bir bakma bu durum u biimde zetlenebilir. Felsefe ve
eitim felsefesi bir toplumsal kurum olarak eitime kltrel yap oluumda etki et-
mektedir. kinci etki ise felsefenin amalar, vizyon, misyon saptamalarndaki ve
ideal oluturmadaki rol ile model oluturma etkisidir. nc etki ise eitimin
programa asndan nasl kavramsallatrlaca etkisidir.
Eitim felsefesi, eitimin gerekletirilmesinde farkl alanlar arasnda
egdm salayarak btncl bir yaklam salar. Eitim felsefesi, farkl di-
siplin ve yaklamlarn eitim alanna uyarlanmasnda birliktelik salar. Eitim;
planlama, ynetim ve deerlendirme boyutlaryla karmak bir sretir. Eitim fel-
sefesi bu balamda klavuz liderlik ilevi yklenir. rnein ama, ierik, sre ve
deerlendirme birlikteliini salanmas iin yol gstericidir. Ayrca eitim felsefesi;
sosyal, siyasal yap ve eitim program uyuumunun salanmasna katkda bulu-
nur. Eitim felsefesi eitimin amalarn etkileyen ve belirleyen etkenlerden biridir.
Eitimin amalarnn sisteme yn veren sosyal, ekonomik ve siyasal srelerden
soyutlanmas olanakszdr. Amalar, zleri gerei okullarn sosyal rolleri ve ocuk-
larn gereksinimleri asndan bir eitim felsefesini yanstr (Burden ve Byrd, 1999,
s. 27). Eitim felsefesi bir bakma amalara yap, ileyi ve olanaklara bal btn-
cl bir ierik kazandrr.
Eitim felsefesi, retim programnn elerinin ibirlikli ve dzenli a-
llmasna olanak salar. Genel olarak formel eitimin planl, programl bir
ama dorultusunda belirli bir meknda uzman kiilerce yaplmas amalanr (im-
ek, 2008, s. 5). Eitim alannda amal, dzenli ve sistemli allmas zorunluluk-
tur. Bu balamda eitim felsefesi program gelitirme srecinde amalarn temel sa-
yltlarnn akla kavuturulmas, aday amalar belirlenmesi ve deitirilmesi ile
ama i ve d tutarllklarn deerlendirilmesi ve amalarn nem srasna koyul-
mas konularnda eitim alanna katkda bulunur (Ertrk, 1998, ss. 42-43).
Eitim felsefesi amalar dnda eitim programnn dier boyutlarnda
da i grr. Program ieriini seme ve programn dzenlenmesi, renme ve -
retme sreleri ile okul ve snflarda ne tr yaant ve etkinliklerin vurgulanmas
gerektii konularndaki temel sorulara yant arar (Erden, 1998, s. 124). Bu adan
bakldnda felsefenin program gelitirmenin temelleri arasnda ok nemli bir ye-
ri bulunmaktadr. Eitim felsefesi derslerin ama ierik ve deerlendirme tutarlk-
lklar salamaya alr (Topses, 2006, s. 29).
Felsefe ve eitim felsefesi eitim kurumlarnn ynetimi alanna ve y-
netim srelerinin egdmne katkda bulunur. Eitim felsefesi, eitim
alanna eitim program gelitirme yannda eitim ynetimi boyutunda da katk-
da bulunur. Gerek genel ynetim, gerekse alt sistemlerin ynetiminde vizyon ve
misyonun belirlenmesi, znde bir felsefenin ie koyulmasdr. Genel olarak
misyonun saptanmasnda rgtte egemen olan inan, deer ve rgtsel ncelik-
leri ieren felsefe gl bir etmendir (Bartol ve Martin, 1998, ss. 190-191). Bu
balamda okul igrenlerinin rollerinin tanmlanmas (Wiles ve Bondi, 2002, s.
57) alma koullar, mesleki rgtlenmeleri, ynetsel strateji ve taktikler birer
felsefi bakn rndr. Eitim felsefesi esas olarak eitim politikalarnn nasl
olacann belirleyicileri arasndadr. Eitim politikalar gemiin izlerini tayan,
52
Eitim felsefesinin eitim
srecinin ama, ierik, sre
ve ktlarnn nasl
oluturulaca, ilenecei ve
deerlendirileceine ilikin
disiplinler aras egdm
salar.
bugnn gereksinimlerine yant veren, gelecee ynelik alglamalar bnyesinde
tar. Srekli (srdrlebilir), kapsayc ve gelitirici zelliklere sahip olmas bek-
lenen eitim politikasnn felsefe, kltr ve bilim olmak zere sa ayana
oturmas beklenir (Yapc, 2007). Bu adan eitim felsefesi eitim politikalar ve
uygulamalarna yn veren varsaym, inan, karar ve ltleri inceler, tutarlk ve
anlam ynnden kontrol eder. Eitim sistemlerinin temelinde yatan insan anla-
ylarn deerlendirir (Ergn, 2006, s. 30). Eitim felsefesi eitim sorunlarnn
belirlenmesi ve zmlenmesine de katk salar. Eitim felsefesi tm sorunlarn
felsefeye dayal btncl bir bak asyla ele alnp incelenmesi, deerlendiril-
mesi, eletirilmesi ve irdelenmesini amalar. Bu etkinlik bir bakma eitimi her
ynden aydnlatma, ynlendirme ve netletirme anlamna gelir (Deirmenciolu,
2000, s. 86).
Eitim felsefesi eitimin nelii, ne olduu ve ne olmas gerektii sorula-
rn yantlayarak genel strateji ve taktikler izer. Eitim felsefesi eitimin ne
olduu zerine de alr. Bir toplumsal kurum olarak eitimin ilevlerinin ne ola-
ca bir eitim felsefesi yaklamn gerektirir. Bu balamda eitimin ne iin var
olaca, ilevleri, amalarn gereklemesi iin sahip olunmas gereken g ve ni-
telikler eitim felsefesinin alma konusudur (Sarpkaya, 2004, s. 157). Felsefesiz
bilimin kr ve sar olduu sylemi genel kabul gren anlaylardan biridir (Sn-
mez, 2006, s. 62). Bu bak asna dayanarak eitim alannn eitim felsefesiyle bir
rota izdii ve her aamada klavuzland sylenebilir.
Felsefe eitim olanaklarnn datlmas ve amalarnn biimlendiril-
mesinde etkili bir faktrdr. Eitim kurumlarnn makro ve mikro dzeyde han-
gi amalara gre alaca, kime ne tr ve ne lde eitim olana salanaca
zlmesi olduka g, tartmal sorunlardr. Nitekim bu balamda bireylerin ye-
tenek, ilgi ve eilim ynlerinden bireysel farklar nasl belirlenecek ve ne lde
gz nnde tutulacaktr sorularnn yantlanmas olduka gtr. Birbirine yakn-
dan bal olan bu sorular dikkatle incelendiinde yantlarn hem bilime dayal ol-
gusal, hem de deer yarglarn ieren tercihlere dayand grlr (Yldrm, 1991,
ss. 13-14). Bu balamda deer yarglar ile ilgili olan boyut kukusuz ekonomi-po-
litik, sosyal din gibi ok boyutlu olmakla birlikte felsefi bir sorundur.
Eitim felsefesi eitim sorunlarnn zmnn balang noktasdr.
Genel olarak eitim bireyleri belli amalara gre oluturma, gelitirme ya da biim-
lendirme srecidir. Eitim kurumlar bu srete insann ham madde olarak kulla-
nlmas, eitim sisteminin toplumsal ak bir sistem olmas gibi nedenlerden tr
srekli sorun, atma ve eletirel alan iindedir. Sorunlarn neye gre ve nasl -
zlecei bir bakma bir felsefi baka gereksinim gsterir.
Eitim felsefesi eitimcilere ve retmenlere deerler oluturulmasna
ve deerlerin aktarlmasnn yntem ve tekniklerinin retilmesini salar.
Kukusuz eitimin amalarndan biri de deerlerin oluturulmas ve aktarlmasdr.
Eitimin insana varlk dnyasn tantmas ve ona deerler kazandrmas ancak bu
ynde yaplacak ciddi ve doru bilgilendirmelerle olanakldr. Bylesi bir ama ve
koullarn oluumu ise eitimcilerin sahip olduklar felsefi anlaylarn ve dnya
grlerinin gelimesi ile olanakldr (Bykkaragz ve dierleri, 1998, ss. 66-67).
Nitekim insan eitmenin amac, insan ve insanl bir deer olarak grp, eitilen
bireyin hem kendisi hem de insanlk iin deerler yaratmas olursa, insanlk ba-
lar korunabilir ve gelitirilebilir. Deerler yaratmada eiticiye yol gsterecek pu-
sula eitim felsefesidir (Hesapolu, 2008, s. 188).
53
Eitim felsefesi, bir eitim
politikas belirleyicisi olarak
gemiin izlerini tayan,
bugnn gereksinimlerine
yant veren, gelecee ynelik
alglamalar bnyesinde
tayan bir alma alandr.
Okulunuzdan, derslerinizden eitim felsefesinin eitim alanna uygulama ve etkilerine
ilikin rnekler veriniz.
ETM FELSEFES AKIMLARI
Eitim felsefesi akmlar genelde genel felsefi akmlarnn eitim alanna birer yan-
smasdr. Genel felsefi akmlarn kimi temel zelliklerini tamakla birlikte eitim
felsefelerinde temel vurgular eitimin amalar, eitim sreci alglar, retim ilke
ve yntemlerinedir. Bunun yan sra eitim felsefeleri, eitim ynetimi, retmen-
lerin rolleri gibi konulara da iaret etmitir. Eitim felsefesi akmlarnn Daimicilik,
Esasicilik, lerlemecilik, Yeniden Oluturmaclk ve Politeknik eitim biiminde
be alt balkta toplanmas olanakldr.
Daimicilik-Perennializm
Daimicilik Felsefesi-Perennializm, Trkede deimezcilik ya da kkleik g-
r adlaryla da anlr. Daimicilik felsefesi daha ok idealist ve realist felsefeden et-
kilenmitir. Eitim felsefeleri iinde en tutucu, geleneki ve esnek olmayan felsefe
olarak bilinir (Wiles ve Bondi, 2002, s. 64). Bu gre gre btn zamanlar ve top-
lumlarda gerein yaps deimemektedir. Bu nedenle Daimiciler gemie dne-
rek insan doas, gerek, bilgi, erdem ve gzellik gibi evrenin deimeyen gr-
nmlerini ne karrlar (Erden, 1998, s. 128). Genelde yeni kuan davranlar-
nn iyi, gzel ve doru olmad ileri srerler. Bu nedenle eitimde kltrel deer-
lerin aktarmnn son derece nemli olduunu savunurlar (Baaran, 1978, s. 56).
Bu akmn savunucular R. Maynard Hutching, Mortimerd ve Adlerdir (Trkolu,
1996, s. 184).
Daimicilik felsefesine gre retim programnn amalar u biimde zetlene-
bilir. ncelikle, ocukta ruhsal ve zihinsel potansiyeli gelitirmek hedeflenir. Bu
erevede insan akln ve iradesini gelitirme, iinde yaad dnyaya deil, ev-
rensel ve deimez geree uyum salama, ynelme akln kurallarn doru ve et-
kili kullanma, tmdengelimi ie koma, zgr ve sorumlu olma ile yaama hazr-
lanma temel amalardr (Arslanta, 2009, ss. 95-96).
Daimicilik felsefesine dayanan eitim sistemleri konu ve ierik asndan u ni-
telikleri gstermektedir. Konular ve ierik genelde yapy koruyan nceden belletil-
mi apriori bilgilerin aktarlmasn amalayan ieriklere sahiptir. Snf ortamnda ger-
eklerin deil, ideal olann sunulmas ve rencilerin akllarn ve iradelerini geli-
tirme olanaklarnn yaratlmas savunulur (stner, 2002, s. 114). retim progra-
m, insan yaamndaki evrensel ve tekrar eden konulara nem verilmeli, akl geli-
tirecek dnsel konular iermeli ve mantksal btnllk olmaldr (redi, 2009,
s. 68). Daimicilik felsefesine gre ocuklara dilbilgisi, matematik, mantk, klasik ve
modern diller ve klasik eserlerin okutulmas nerilmektedir (Ercan, 2008, s. 67).
Daimicilik felsefesine dayanan eitim sistemleri retme-renme sreci ile re-
tim ilke ve yntemleri balamnda u nitelikler ifade edilebilir. Programlarn uygulan-
masnda kullanlabilecek ideal yntemler; ezberleme, mantkl akl yrtme, gl
irade kullanm, anmsama, szck kullanma ve tmdengelimdir (Trer, 2009, s. 29).
Daimici felsefenin eitimde lme ve deerlendirme boyutuna ilikin grleri
ise u biimde zetlenebilir. Eitim ve retimde temel ama akln altrlmas ol-
duuna gre snav sorular da akln doru kullanlp kullanlmadn belirleyecek
nitelikte olmaldr. Sorularn ierii gerek yaam deil, ideal ve evrensel gerek-
leri kapsamaldr (Arslanta, 2009, s. 97). Daimici yaklam elitist bir model olmas
54
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
1
Daha ok idealist ve realist
felsefeden etkilenen
daimicilik felsefesi, en
tutucu, geleneki ve esnek
olmayan kkleik felsefe
olarak bilinir.
nedeniyle genellikle seici ve eleyici deerlendirme teknikleri ie koyulmaktadr
(Erden, 1998, s. 129).
Daimicilik felsefesine gre retmen ncelikle alannn uzman olmal, renci-
ye kar davran dosta olmal ve renme istei uyandrmaldr (Terzi, 2008, s. 69).
Daimicilik felsefesinin renci anlay ise rencinin kendisi iin neyin iyi ol-
duuna karar verebilecek kadar olgunlamad varsaymna dayanr. Bu nedenle
renci ilgisi odakl alma ve kararlar alnmas nerilmez. rencinin grevi sez-
gi gcn dnce yeteneini gelitirmeye almaktr (Var, 1994, ss. 83-84).
Eitim, okul ve snf ynetimi asndan daimicilik felsefesinin z gerei mu-
hafazakr olduu sylenebilir. Daimicilik okulu, konuyu ve retmeni merkeze al-
mas nedeniyle otoriter bir ynetim anlay sergiledii sylenebilir. Daimiciliin
evrensel gerek, doann deimezlii ve aklclk, gibi nitelikleri nedeniyle yne-
tim yaklamlar asndan klasik ynetimin egemen olduu sylemek olanakldr.
Nitekim entelektel disiplin eitimi ile iyi disipline edilmi insan yetitirme ve akl-
clkla insann kontrol edilmesi gerektiini savunur (Alkan, 1983, s. 33).
Klasik realist felsefeye de dayal birok idealist tarafndan desteklenen bu anla-
ya gre eitimin temel ilkeleri deimez ve daimidir. Daimicilik felsefesinin ana
ilkelerini u biimde zetlemek olanakldr (Alkan, 1983, s. 32-33; Szer, 2004, s.
88; Arslan, 2002, ss. 258-260):
evre farkllklarna karn, insan doas her yerde ayndr. Bu nedenle ei-
tim her yerde ayn olmaldr.
Eitimin grevi, ezeli-ebedi dorularn bilgisini kazandrlmasdr.
Eitim evrenseldir ve deimezlii vardr.
Okul ve snf ynetiminde sk dzen ve disiplin kurulmaldr
Okulda zihinsel yetenekleri gelitirmenin geleneksel yntemlerini srekli
kullanmak gerekir.
Eitimde giriim gc (inisiyatif) retmende olmaldr.
Eitim yaamn taklidi deildir, ona bir hazrlktr.
Bireye dnyann kalc eyleri hakknda bilgi sahibi olmasn salayan temel
konular retilmeli ve klasikler okutulmaldr. renciler klasikleri incele-
melidirler.
Daimicilik felsefesinin retim program, retim yntemleri, snf ynetimi,
lme deerlendirme ve retmen rollerine ilikin temel zellikleri Tablo 3.1de
verilmitir.
Eitimin
z-Esas
Amac
retim
Program
erii
retim
Yntemleri
lme
Deerlendirme
retmen-
renci
Rolleri
Eitim Okul
Snf
Ynetimi
Akl ile zihni
gelitirmek
Dinsel
retiler,
tarih, yabanc
dil, mantk,
edebiyat
(sekin klasik
eserler),
karakter
eitimi, ahlaki
geliim
Altrma-
tekrar ve
pratik, dualar-
kutlama-anma
etkinlikleri,
ezberleme,
hesaplama,
ezberleme, t-
mevarm,
problem z-
me, tartma,
diyalog
Nesnel snavlar
ve klasik trde
lme
deerlendirme
almalar
zverili
retici,
otorite figr,
iyi gzel ve
dorunun
yaycs, zihnin
geliimini
salayan
direktr,
erdemlik
taycs ve
reticisi
stendik-planl
retime
uyum,
deimez sk
yap,
zamannda
grev,
aklk-
kesinlik, sk
disiplin-dzen,
tefekkr
55
Tablo 3.1
Daimicilik
Felsefesinin Temel
zellikleri
Daimicilik felsefesine ynelik yaplan eletiriler u biimde zetlenebilir (Al-
kan, 1983, s. 35):
Daimicilik ncelikle sk, akademik ve aristokratik bir eitimi ngrm ola-
s, akademik durumu iyi olmayan toplumsal kesitlere eitim olanann su-
nulmas engeleyebilir.
Toplumdan soyutlanm aristokrat ve elit gruplarn yetitirilmesine neden
olabilir.
Salt aznlk, elit bir gruba ynelmi gibi grnen bir anlayn yaygnlatr-
lp geni kitlelere uygulanmas olanaksz gibidir.
Salt bilgi aktarmak ve entelektel yetitirme toplumsal sorunlarn gz ard
edilmesine neden olabilir.
Deimezlik yaklam gnmzn akl almaz sosyolojik, ekonomik ve tek-
nolojik geliimleri karsnda anlamsz kalmaktadr.
Daimicilik felsefesi, eletirilen tm ynlerine karlk bilgi ve kltr aktarmac-
lk ilevleri ile yirmibirinci yzylda bile yer yer eitim sistemlerini etkiledii syle-
nebilir. rnein daimici yaklam sistematik eitim kuramlar iinde klasik gr
olarak betimlenir. Bu nitelii ile daimicilik daha sonralar liberal eitimin klasikle-
rin okutulmas ve tm kiiliin gelitirilmesi nitelikleriyle eitim alanna klasik bir
yaklamn olumasn salamtr (Var,1987, ss. 69-71). Klasiklerin her alanda
tm eskiliklerine karlk nemli yer olduu aktr.
Esasicilik-Essentializm
Esasicilik Felsefesi-Essentialism, Trkede zclk ve temelcilik adlaryla da anlr.
Esasicilik felsefesi daha ok realist felsefeden etkilenmitir. Realist felsefeye gre
arke gerek dnya olmas nedeniyle konu ve ierikler gerek yaamdan alnmas
temel ilke edinilmitir. Eitimin amac, gerek yaamda geerli olanlarn rencile-
re aktarlmas yani kltrlemedir. Bir bakma eitim insanln miras olan bilgi, be-
ceri ve olgularn korunmas ve yeni kuaklara aktarlmas amalanr (Kazu, 2002,
s. 77). Bu akmn savunucular William Bagley, Issac Kandel ve Henmen H. Hor-
nedr (Trkolu, 1996, s. 186).
Esasicilie gre insan toplumsal ve kltrel bir varlktr; hibir bilgi ile dou-
tan donank deildir. Bu nedenle toplumsal kltrde bulunan kesin dorular yeni
kuaklara aktarlmal; bylece deiim, kuaklararas atma nlenmeli, kltrel
miras korunmaldr (Trer, 2009, s. 30).
Esasicilik felsefesine gre retim programnn amalar u biimde zetlene-
bilir. ncelikli ama kltrel deerlerin aktarlmasdr. Gemite renilmi, de-
nenmi bilgi, beceri ve tutumlarn retilmesi temel amatr (redi, 2009, s. 64).
Eitimin amac, bir bakma yeni gereklerin asimilasyonuna kar renciler iin
bilgi erevesi salamaktr (iman, 2006, s. 33).
Esasicilik felsefesine dayanan eitim sistemleri konu ve ierik asndan u nite-
likler ne kmaktadr. ncelikle derslerin baat kltrel deerlerle donank olma-
s amatr. zerinde anlalmam, zlmemi konular ierikte yer almamaldr
(Fidan ve Erden, 1994, ss. 123-124). Esasiciler okuma, yazma, matematik ve top-
lumsal davran bilimleri gibi derslerin bir insan en iyi donanml varlk durumu-
na getirdiini savunurlar (Sarpkaya, 2007, s. 174). Esasiciler daimiciler gibi ieriin
retim srelerinin merkezine almay nermekle birlikte salt klasiklerin okutul-
mas gibi bir anlaylar bulunmamaktadr. Bu balamda bilgilerin geree uyarlan-
d lde bir ilevi bulunabilir (Alkan, 1983, ss. 35-36).
56
Daha ok realist felsefeden
etkilenen esasicilik
felsefesi, kltr ve bilgi
aktarcln temel grev
edinmitir.
Esasicilik felsefesine dayanan eitim sistemleri retme-renme sreci ile -
retim ilke ve yntemleri boyutunda u nitelikler ne kmaktadr. Eitim program-
nn eleri, retmen, retilecek bilgi ve rencidir. Amalarn gerekletirilme-
si iin sosyal bilimler, fen bilimleri, genel kltr derslerine yer verilmesi gerekli g-
rlr. Okulun temel grevi ocua bamsz gereklik retilmesidir. Bu felsefe
akmna gre gerek dnya akl kullanlarak deney ve gzlem yaplarak renilir.
renmede tmevarm yntemi kullanlabilir. Tek tek olgulardan giderek genel ve
geerli mutlak deimez bilgiye ulalabilir (Helvac, 2007, s. 100).
retme-renme srecine ilikin en temel gr ise, davran yaklamn
egemen klnm olmasdr. Bir bakma esasiciler rencilere tepki vermek zorun-
da kalacaklar uyarclar sunarak renmeyi salayabileceklerini dnmektedirler
(Oliva, 1988, s. 199).
Esasicilik felsefenin eitimde lme ve deerlendirme boyutundaki temel zel-
likler u biimde zetlenebilir. retmen odakllk egemen olup; konunun ierii-
ne bal yantlar verilmelidir. rencilerin akllarnn kullanlmas boyutlu sorulara
yer verilmemelidir. Mesleki ve teknik eitimle ilgili lme ve deerlendirmede ise
rencinin ara-gere kullanarak ii, rn, davran yapp gstermesi istenmeli-
dir (Snmez, 2008, s. 92).
Esasicilik felsefesine gre retmen anlayna gre retimde disiplin iinde
uzak amalar izlenmesi nedeniyle birey deil konu ve reten merkezli allma-
s gerektir. Bu anlaya gre retmenin temel grevi, kltrel miras gelecek ku-
aklara aktarmaktr. retmenin rol, yetikinlerle ocuklar arasnda araclk ve
uzlatrclktr. retmen doru bilgileri ve gerekli becerileri uygun yntem ve
tekniklerle ocuklara retmektir (Arslanta, 2009, s. 98).
Esasicilik felsefesi renciyi merkeze almayan anlay bakmndan da muhafa-
zakrlk nitelii gsterir. Esasicilere gre renciler, retim program iinde kl-
trel deerleri kavrayarak, gelenek ve grenekleri renerek sosyalletirilen e-
lerdir. Yeni yap ve asimilasyona kar korunmas gereken varlk niteliindedirler.
Eitim, okul ve snf ynetimi anlay ve uygulamalarn esasicilik felsefesinin
z gerei muhafazakrlk oluturur. Gelenekilik, disiplincilik ve kltrel koru-
maclk niteliklerinden tr esasici eitim ynetimi algsnn da klasik ynetim an-
layn andrd sylenebilir. Bununla birlikte eitim srecinde deney, gzlem ve
var olan durumun llmesi gibi niteliklere yer vermesi olumlu nitelikler olarak
belirlenmelidir. Bu anlaylarla bilimsel ynetim yaklamnn kimi niteliklerini
yanstt ileri srlebilir. Cezaya yer vermeleri disiplinci yaklamn en belirgin ni-
teliklerinden biridir (Terzi, 2008, s.70).
Esasici eitim anlay test edilmi, dnden bugne ulam gerekleri, gelenek-
leri aktarmakla birlikte zetle u temel ilkelere dayand sylenebilir (Topses,
2006, ss. 36-37):
renme zorunlu olarak gtr ve disiplinli almay gerektirir.
Eitimde giriim renciden ok; retmendedir ve yetikin ile ocuk ara-
snda aracdr.
renmenin z, belirlenmi bir ieriin zmlenmesidir.
Okul zihni disiplinin geleneksel yntemlerini devam ettirmelidir.
Esasicilik eitim uygulamas kat, kuralc, disiplinci ve gelenekidir. retmen
ve konu merkezlilik, bilgi ve gerekliin aktarmaclkta odaklanlmas ve renci-
nin ikincil planda olmas bu durum iin kimi rneklerdir. rnein rencinin ken-
di kendine problem zmesine olanak verilmemesi, ezberleme ve tekrar zerinde
durulmas tutuculuk asndan kimi rneklerdir. lme ve deerlendirme boyutun-
57
da geleneki anlay benimser ve rencilerin, snavda retmenin yapp gster-
dii ve allan konulardan sorumlu olduunu var sayar. Snf ve okul ynetimde
srekli denetim temeldir (Snmez, 2006, s. 74). Esasicilik felsefesinin retim
program, retim yntemleri, snf ynetimi, lme deerlendirme ve retmen
rollerine ilikin temel zellikleri Tablo 3.2de verilmitir.
Esasicilik felsefesine ynelik yaplan eletiriler genelde bu felsefenin muhafaza-
kr olmasna ve eitim alanna ynelik sahip olduu tek boyutlu bak asna y-
neliktir. Esasicilik, rencinin serbestsine kart olmas bakmndan zgrlk kar-
t grlr. Duraan olmas ve sosyal bilimlere gereken nemi vermedii noktala-
rnda da eletirilir (Bykkaragz ve dierleri, 1998, s.70). Bunun yan sra okulun
entelektel ynnn gelimesini engelledii ve deiime kar olmas bakmndan
da eletiri almaktadr (Terzi, 2008, ss. 70- 71).
lerlemecilik -Progressivizm
lerlemecilik Felsefesi-Progressivism, Trkede gelimecilik kavramyla karlanan
bu felsefe znde pragmatik felsefeye dayanr ve arkesi deimedir. Geleneksel
eitimin tutuculuuna, biimciliine, sk disiplinciliine ve dayatmaclna bir
tepki olarak yorumlanabilir. Bu akmn savunucular Hareclitus, Protagoras, Gogi-
as, Prodikos, Hippias, Bacon, Auguste Comte ve John Deweydir (Trkolu, 1996,
s. 189). lerlemeciler, genel olarak deiim ve geliim almalarna odaklanr. ler-
lemecilik felsefesi deiime ak olup deimeyi denetleyip toplumu yeniden ya-
ratmay, demokrasiyi egemen klmay, deneme ve yanlmalarla yaam renmeyi,
bireyi yaantlar yoluyla gelitirmeyi ve kiinin kendini gerekletirip denge sala-
masn amalayan bir ierie sahiptir (Snmez, 2006, s. 74).
lerlemecilik felsefesi geleneksel eitimin tm alg ve anlaylarna bir bakma an-
ti-tez nitelii tar. Nitekim ilerlemecilik felsefesi geleneki eitim anlaylarnn ar bi-
imciliine, sk disiplinine edilgen retimine kardr (Sarpkaya, 2007, s. 175). Bir ba-
kma merkeziyetilik ve tutuculuktan demokratiklie ve deiimcilie ynelimliliktir.
lerlemeciliin u temel ilkelere dayand sylenebilir (Sarpkaya, 2004, s. 165;
Szer 2004, s. 89; Arslan, 2002, ss. 260-262):
Eitim amac bireyi yaama hazrlamak deil; eitim srecinin yaamn ken-
disi olmasdr.
renme sreleri ocuun ilgileriyle ilikili olmaldr. Problem zme yo-
luyla renme izlenmelidir.
58
Tablo 3.2
Esasicilik Felsefesinin
Temel zellikleri
Eitimin
z-Esas
Amac
retim
Program
erii
retim
Yntemleri
lme
Deerlendirme
retmen-
renci
Rolleri
Eitim Okul
Snf
Ynetimi
Bilgi ve
beceri
kazandrmak
Okuma,
yazma, hesap,
tarih,
corafya
Dz anlatm,
ezberleme,
Sokratik
diyalog,
davransal
amalar,
bilgisayar
yardml
retim,
grsel-iitsel
laboratuar
IQ test,
standartlatrlm
baar testleri,
tanma testleri,
performans ve
yeterlik testleri
ve becerilerin
llmesi
zverili gzel
sanatlar, fen
ve beeri
bilimler
reticisi,
entelektel
iletiimci ve
pedagojik
becerilerde
stnlk
Entelektel
disiplin, ahlaki
disiplin,
kesinlik,
dzenlilik ve
birliktelik
Pragmatik felsefeye
dayanan ilerlemecilik
felsefesi deiim ve
geliimi amalar.
Tutuculuuna, biimcilie,
sk disipline ve
dayatmacla kar
demokratik eitimden
yanadr.
rencilerin eitim etkinliklerinin merkezinde yer almalar amalanr.
Anlaml bilgi, kendisiyle bir ey yaplabilen bilgidir.
Bireyin geliimine en uygun ortam demokratik ortamdr.
renci eletiri ve zeletiriye ak yetitirilmeli ve eitim sreci demokra-
tik olmaldr.
retimin amalar retme ve renme sreleri rencilerin kar ve ilgi-
lerine gre oluturulmaldr.
retmenin grevi ynlendirmek deil, neride bulunmaktr. retmen
eitim srecinde rehberlik, yol gstericilik ve klavuzluk rolleri yklenir.
Okul bu havay yaatacak biimde dzenlenmelidir.
Okul rekabetten ok; i birliini tevik edici olmaldr.
Yukarda ifade edilen temel ilkeler perspektifinde ilerlemeciliin retim prog-
ram ile retmen-renci ve eitim ynetimine ilikin grleri u biimde zet-
lenebilir:
lerlemecilik felsefesinin amalar belirlenmi bir dizi bilgiyi ya da kalplam
bir kltr aktarmaktan ok, bireyi farkl gelitirme odakldr. lerlemecilik iin ei-
tim bir rn deil, mr boyu sren bir sre ne dnlmesin gerektiini de-
il, nasl dnlmesi gerektiini vurgulayan bir akmdr. lerlemecilik felsefesi-
ne gre retim programnda deimenin doasn kavrama, bilisel yntemi kul-
lanma, yararl olan ne karma, rencilerin kendi yaantlar yolu ile gizil gle-
rin ortaya karma ve gelitirme gibi amalar bulunur (Erden, 1998, s. 131).
lerlemecilik felsefesine dayanan eitim sistemleri konu ve ierik asndan -
renci ve toplumsal yarar odakl bir anlay egemendir. erikte sunulan bilginin
mutlak doru olmad yeni ortam ve durumlara gre deiebilecei vurgulanr ya-
ni deime gerein esasdr (Helvac, 2007, s. 101; zyurt, 2000, ss. 180-181).
Okullar sadece rencilerin mesleki ve alan eitimiyle ilgilenmemeli, ayn zaman-
da blgenin ekonomik, sna ve kltrel sorunlar ve zmleri zerine allmal-
dr (Trer, 2009, s. 36). Bu anlayla konu ve ieriin hem yerel hem genel nitelie
sahip olmas gerektii sylenebilir. Kuram uygulama ayrmn ortadan kaldrlmas
iin konular ve ierik yaamn iinden deneysel ve yaantsal nitelik tamaldr.
lerlemecilik felsefesine dayanan eitim sistemleri retim ilke ve yntemleri a-
sndan esas olan yaantlar yoluyla renmenin gerekletirilmesidir. Bu balamda
eitimin kimi zellikleri u biimde sralanabilir. ncelikle eitimin aktif, ocuun
ilgilerine gre olmaldr. retimde problem zme esas alnmaldr. Okul yaama
hazrlk olmaktan ok yaamn kendisi olmaldr. retmenin grevi ynetmek de-
il, rehberlik etmektir. Okul, rencileri yarmadan ok ibirliine zendirmeli ve
yneltmelidir. retim programnn tm srelerinde demokratik eitim ortam
salanmas temeldir (Trkolu, 1996, ss.190-191; redi, 2009, ss. 66-67).
lerlemecilik felsefenin eitimde lme ve deerlendirme yaamn iinden prob-
lem zme odakl snama sreleri yaratlmas amalanr. lme aralarndaki so-
rularn ezbere dayanmamas, doal sorun zmeyi snayan sre deerlendirme
almalarna yer verilmesine allr (Snmez, 2008, ss. 102-103).
lerlemecilik felsefesine gre retmen reticilikten ok rehberlik grevi yk-
lenmektedir. retmen snfta demokratik ve ibirliine dayal bir renme ortam
oluturma grevi yklenir. retmen toplumsal problemleri snfa getirerek bilim-
sel yntemi kullanarak retim etkinliklerini srdrmesi esastr (Arslanta, 2009,
s.100).
lerlemecilik felsefesinin renci anlayna gre renci kendi yaantlar yo-
luyla kendini gerekletirmesi gereken kiiliktir. rencilerin yaayan organizma
59
olarak tanmlanr, kendi gereksinimlerini grebilmeleri ve ne reneceklerine ka-
rar verebilmeleri beklenir (iman, 2006, ss. 33-34).
lerlemecilik felsefesinin z gerei eitim, okul ve snf ynetimi asndan de-
mokratik ve katlmclk esastr. rencilerin retmen semeden, ynetime katl-
maya dein geni katlmc uygulamalar sz konusudur. Okulda ceza gibi tutum ve
tavrlara yer verilmemelidir (Terzi, 2008, s. 71). Tm ynetim srelerinin katlm-
c, bireyi gelitirici ve eitsel amalarla btnlk oluturulmas esas alnmtr.
lerlemecilik felsefesinin ncllerinden John Dewey okulun ilevlerini sadele-
tirmek, daraltmak ve dengelemek biiminde grupta toplamtr. Sadeletirme
retim programnn ynetimi ile ilgili olup; programlarn rencilerin geliim d-
zeyine uygun olmas salamaktr. Daraltma programlarn tekrardan ve karmaklk-
tan kurtarlmas amalanmtr. Dengelemek ise kltrel miras dengeli bir biim-
de datarak farkl toplumsal kesimler arasnda birlik salamaya ynelik alma-
lardr (Topses, 2004, ss. 112-113).
lerlemecilik felsefesinin eitimin z-esas- amac, retim program ierii,
retim yntemleri, lme deerlendirme, retmen-renci rolleri ile eitim,
okul ve snf ynetimi ilikin temel zellikleri Tablo 3.3te verilmitir.
lerlemecilik felsefesine ynelik yaplan eletiriler u biimde sralanabilir (Al-
kan, 1983, s. 31, Sarpkaya, 2007, s. 176):
Eitimin yaamn tpk kendisi olmas da hayalci bir anlay olarak yorumla-
nabilir
ncelikle okul zel amalar iin oluturulmu yapay ortamlardr.
Okullarn gerek yaam yerine gemesi olduka g bir itir. Bir bakma
okulun yaamn tpks olmas anlay tmyle uygulanmas olanaksz bir il-
kedir.
rencinin ilgi ve isteine gre eitim, hayalci kalabilir.
Henz yetikin olmayan rencinin kimi amalar gereki olmayabilir ve
olumsuzluklar doabilir.
Ayrca siyasal sisteme ynelik eitim tm eitim sistemlerinde vardr.
Bir bakma eitim sosyal gereklikten soyut arnk bir ortamda gerekle-
mez. Bu nedenle bireye grelik, isteklilik gibi ilkelerin tmyle gerekle-
me olana bulamayabilir.
lerlemecilik felsefesi, katlmclk, demokratikleme, ocuun merkeze alnma-
s, yaantlar yoluyla renme gibi ilke ve uygulamalaryla eitim felsefeleri arasn-
60
Tablo 3.3
lerlemecilik
Felsefesinin Temel
zellikleri
Eitimin
z-Esas
Amac
retim
Program
erii
retim
Yntemleri
lme
Deerlendirme
retmen-
renci
Rolleri
Eitim Okul
Snf
Ynetimi
Doal
geliimi
salamak
Deneyim
merkezli ve
gncel
Proje
yntemi,
ibirlikli grup
etkinlikleri,
eletirel d-
nme,
problem
zme, karar
verme ve
uygulama
Sre merkezlilik,
sre izleme ve
gzleme dayal
deerlendirmeler,
gelitirici
etkinliklere
dayallk, takdir ve
destekleme odakl
beceriler
Kolaylatrc
retmen,
renme
sre
yneticisi,
rehber ve
renme
sreci
danman ve
i birlikli ortak
Demokratik
sre, ocuk
ve toplum
merkezli
da muhafazakr esasici ve daimici anlaylarn anti tezidir. Yeni sylem ve anlay-
la kukusuz eitim alannda bir r at da gerekliktir. lerlemecilik, bir bak-
ma eitimde yerelleme ile evrensellemenin sentezinin oluturulduu devrimdir.
Eitmen ve retmenlere bu aamada den grev, uygulama olana bulunanla-
rn yaama geirilmesi ve eletiri ve zeletiri yoluyla eksiklerin tamamlanmas
yanllarn dzeltilmesidir denilebilir.
Yeniden Oluturmaclk-Reconstructionizm
Yeniden Oluturmaclk Felsefesi -Reconstructionism, eitim alannda yeniden kur-
maclk ve yaplandrmaclk kavramyla da bilinen felsefe, pragmatik felsefeye da-
yanr ve arkesi deimedir. Pragmatik felsefeye dayanmas ve kimi benzerlikleri
nedeniyle ilerlemecilik felsefesinin devam niteliinde grlebilir (Szer, 2004,
s.89). Bu akmn savunucular John Dewey, Isaac Bergson ve T. Bramelddir (Tr-
kolu, 1996, s. 192).
Yeniden oluturmaclk, felsefesi dier eitim felsefelerinden temel farkll ge-
limeci deil, deitirmeci olmasdr. Yeniden oluturmaclk gelime deil bir at-
lamadr (Var, 1987, s. 73). Bu akma gre bat uygarlnn dt bunalmdan
kurtulmas iin toplumun var olan deerlerinin yeniden yorumlanmas kanlmaz
bir zorunluluktur. Sorunlarn salt kurumsal dengesizlikten deil ayn zamanda ah-
laki karmaa ve belirsizlikten kaynaklandn, ancak bulunacak ve balanlacak
yeni ve gl deerlerin mevcut olduunu ileri srmektedirler. Aranlan deer ve
zmlerin belirlenmesi, bulunmas ve oluturulmas eitimin en nde gelen g-
revleri arasndadr (Bykdvenci, 1987, s. 101).
Yeniden oluturmaclk felsefesinin temel k imdiye dein gelitirilen yak-
lamlara ynelik yapt u eletirilerde odaklamaktadr (Alkan, 1983, 39; Tozlu,
2003, s. 52):
Geleneksel olarak tm yaklamlar eitimi psikolojik yaklamla ele almlar-
dr. Bylesi bir anlay eksiktir ve eitim antropolojiye dnk olmaldr.
Ayrca eitime srekli aktarmaclk ilevi yklenilmesinden tr toplumun
ve bireyin yaratclndan yeterince yararlanlmamaktadr. Aksine, eitimin
bir bakma toplumsal ve bireysel kazanm odakl olmas beklenmelidir.
Toplum srekli deiim iindedir. Dinsel, kltrel, ekonomik, sosyal vb.
tm alanlarda srekli deiim bulunmaktadr.
Temelde dayanlacak hibir mutlak gereklik yoktur. Bu grten hareketle
temel k toplumun kltrel ve sosyolojik yaplandrlmas amalanmaldr.
Yeniden oluturmaclk felsefesine gre eitim retim program ve okulun
amalar srekli deime yoluyla toplumu yeniden ina etmektir. Eitimde ama,
demokratik yaam gerekletirme, toplumu yeniden kurarak sevgi, ibirlii ve
denge deerlerini kazandrarak bar ve insanlarn mutluluunu salamaktr (Tr-
kolu, 1996, s.192). Deiimi amalayan bireyin ncelikle de kendini tanmas ge-
rekir ki bu adan yeniden inaclara gre eitimin amac bireyin sosyal ynden
kendisini tanmasdr.
Yeniden oluturmaclk felsefesine dayanan eitim sistemleri konu ve ierik
asndan farkl grlere yer vermektedir. retim konusu edilen konular ve ie-
rik deiime aktr ve mutlak doru yoktur. Konular, amalarn gerekletirilme-
sinde bir aratr. Deiim istemiyle birlikte kltrel mirasn aktarlmasna dorudan
reddetmez, kltr ve uygarlklarn eletirel olarak incelenmesi gerektii vurgulanr
(Erden, 1998, s. 133).
61
Pragmatik felsefeye dayanan
yeniden oluturmaclk
felsefesi toplumun kltrel
ve sosyolojik
yaplandrlmas
amalamaktadr.
Yeniden oluturmaclk felsefesine dayanan eitim sistemleri retim ilke ve
yntemleri duraan deildir. Kuram uygulama btnl iinde uygulama odakl
allmas amalanr. Uygulamaya arlk vermesi nedeniyle deney, gzlem, gezi,
aratrma ve gelitirme etkinliklerine yer verilir. Kullanlacak strateji, yntem ve
tekniklerin rencide bilimsel ve eletirel dnme davranlar kazandrmas te-
mel ltlerden biridir. Deitirmenin temel alnmas ve eitimde baarl olunma-
s iin yeni retme renme strateji, yntem ve teknikleri gelitirilmeli ve eitim
ortamnda kullanlmaldr (Trer, 2009, s. 39).
Yeniden oluturmaclk felsefenin eitimde lme ve deerlendirme boyutunda-
ki temel zellikler u biimde sralanabilir. Sorular genellikle eletirel dnmeyi
ve bilimsel yntemi rencilerin kullanp kullanmadn lecek nicelik ve nite-
likte olmaldr. Snavlar rencilerin gizil yeteneklerini ortaya karacak nitelikte
olmaldr (Snmez, 2008, s. 106).
Yeniden oluturmaclk felsefesine gre retmen, demokratik tutumlara sahip
olmal, hibir grn, dncenin taraftarln yapmamal ve kendi dnceleri-
ni rencilere dayatmamaldr. retim uygulamalarnda eletirel dnceye ar-
lk vermelidir. retim ortamn dzenlerken her trl materyal, yntem ve teknik-
ten yaralanmaldr. Uygulamalara arlk vermeli ve cezay bir disiplin arac olarak
kullanmamaldr (Arslanta, 2009, s. 101). retmen, rencileri demokratik bir bi-
imde deiime hazrlamaldr (Helvac, 2007, s. 102).
Yeniden oluturmaclk felsefesinin renci anlayna gre eitim renciden
ok toplum merkezlidir. renci bir bakma sosyal reformlarn tetikleyicisi; ret-
menin rehberliinde inacs rolndedir.
Eitim, okul ve snf ynetimi asndan yeniden oluturmaclk felsefesinin z
gerei ynetim balamnda da deiimcidir. lerlemecilikten farkl olarak okullar
sorunlarn analiz edildii, yorumland ve deerlendirildii yerler deil, bu sorun-
lara zm retildii yerlerdir. Okul demokratik sosyal bir dzen gerekletirilme-
si iin bir aratr (Trer, 2009, s. 39).
Temel k amacna bal olarak yeniden oluturmaclk felsefesinin eitimin
deiik boyutlarna ilikin grleri u biimde zetlenebilir (Bykdvenci,
1987, s. 101; Deirmenciolu, 2000, s. 95; Arslan, 2002, ss. 264-265; Snmez,
2006, s. 78):
Eitim yeni bir toplumsal dzenin kurulmasn amalamaldr.
Eitim srecine demokratik deerler egemen olmaldr.
Bireyi asl ekillendiren toplumdur.
Yeni deerlerin yaratlmas bir zorunluluktur.
Eitim aka bir sosyal hareket biimi almal ve toplumu yeniden kurmay
salayacak programlar gelitirilmelidir.
ocuklar demokratik bir biimde yeniden inacln zm olduuna inan-
drlmaldr.
Eitimin ama ve aralar mevcut kltrel bunalmn yaratt talepleri kar-
layacak biimde ve davran bilimlerinin bulularna uygun olacak ekilde
tmyle yeniden dzenlenmelidir.
lme ve deerlendirme sosyal ve doal problemleri zme odakl olmal,
snavlar rencilerin gizil yeteneklerini ortaya karmak iin kullanlmaldr.
Yeniden oluturmaclk felsefesinin retim program, retim yntemleri, snf
ynetimi, lme deerlendirme ve retmen rollerine ilikin temel zellikleri Tab-
lo 3.4te verilmitir.
62
Yeniden oluturmaclk felsefesine ynelik yaplan eletiriler u biimde srala-
nabilir:
Davran bilimlerinde eitim alannda kullanlabilecek geerlilii yksek
bulgular yoktur.
Bu nedenle eitimde antropolojik deerlerin kullanlmad ya da kullanl-
mas gerektii nermesi ok geerli olmayabilir.
Yeniden oluturmaclar eitime olaanst ilev yklemilerdir. Eitimin bir
toplumu yeniden kurmas tartmaldr.
Eitimin alt yap kurumu olan, ekonomik yapdan ayr, daha baskn ve be-
lirleyici olmas dncesi tartmaldr.
Demokratik yntemlerle kimi zaman ideal llerde konulan kimi amala-
rn gerekletirilmesi olduka g olabilir.
Yeniden oluturmaclk felsefesi kukusuz dier tm felsefelere gre bugn
ve yarn yeniden yaplandrmas nitelii ile farkldr. Yeniden oluturmaclk felse-
fesi karsnda dier felsefeler muhafazakr kalmaktadr. Bununla birlikte yeniden
oluturmaclk felsefesi bir eitim felsefesi olmaktan ok toplumu dntrmeyi
amalayan sosyo-politik bir nderliin eitimi iin ara olarak kullanlan devrimci
bir anlay gibi grlmektedir.
Eitime dntrclk rol ykleyen yeniden oluturmaclk felsefesinin uygula-
maya konulmas glkleri bulunmaktadr. Ynetici elit ve siyasal otoritenin eitimin
dntrclk ilevine na kadar olanak verecei kukuludur. Ayrca bir toplumsal
kurum olarak eitimin siyasi otoriteden ne kadar soyutlanaca bir baka sorundur.
Politeknik Eitim
Politeknik szc eski Yunancaya kadar gitmektedir. Poli neki ok anlamna
gelmektedir. Teknik szc ise eski Yunancada technicos szcnden gelmek-
te olup sanat ve beceri anlamnda kullanlmaktadr. Politeknik szc bu ba-
63
Tablo 3.4
Yeniden
Oluturmaclk
Felsefesinin Temel
zellikleri
Eitimin
z-Esas
Amac
retim
Program
erii
retim
Yntemleri
lme
Deerlendirme
retmen-
renci
Rolleri
Eitim Okul
Snf
Ynetimi
Sosyo
ekonomik
politik
gereksinimlere
ve
yenilemeye
uygun yap
kurulmasn
salamak
Kltrel
oulculuk,
insan
ilikileri,
sosyoloji,
deiim
politikalar,
ekonomi,
siyaset
bilimi,
antropoloji,
psikoloji,
yabanc
diller,
gerek
yaam ve
kresel
eitim
Grup sreci,
problem
zme,
eletirel
dnme,
yaratc
dnme,
karar verme,
benzetim ve
oyun,
uygulamal
eitim,
alma
deneyimi, rol
planlama,
eiticilerin
eitimi
Formatif
(biimlendirici)
deerlendirme,
srekli
geribildirim ve
ibirlikli
(mterek)
deerlendirme
Yeni toplum
oluturuculuk,
deimeci
liderlik,
deiim ajan,
hogrllk,
deiime
aklk,
atma
ynetimi
eitimcisi,
rgtsel
deiim,
program
deerlendirme,
stratejik
planlamac
atma
ynetimi ve
zm,
deneyim,
iyimserlik ve
esneklik
lamda ok ynl teknik ve beceri anlamnda kullanlmaktadr. Buna karlk ei-
tim bilimlerinde bir felsefe olarak politeknik eitim sosyalist lkelerde uygulanan
eitim modeli karlnda kullanlmaktadr. Politeknik eitim kavram sosyalist l-
keler dnda da genelde ok ynl, boyutlu ve amal teknik orta ya da yksek
retim kurumlar iinde kullanlmakta olduu grlmektedir.
Politeknik eitim, diyalektik materyalist felsefeye dayanan bu anlay genelde
reel sosyalist lkelerde uygulama olana bulmutur. Arke olarak madde, mad-
dedeki eliki ve onun dourduu elikidir. Temsilcileri Diderot, Holbach,
Marks ve Engelstir. Eitimin genel amac insanlar arasnda bar, kardelii ve
adaleti salayarak smrye son verilmesine katk vermektir (Trkolu, 1996, ss.
194-196).
Marks ve Engelse gre insann ok ynl gelimesi salanmas temel ama ol-
maldr. Bu gre bal kalnarak politeknik eitimle bireyin zihinsel ve bedensel
almalarnn birletirilmesi gerekmektedir (Marks ve Engels, 2006, s. 62-63). Ka-
pitalist sistemde bunun salanmas olanakl deildir. Sosyalist sistemle kuram uy-
gulama btnl iinde retim ile eitimin btnletirilmesine allmtr.
Politeknik eitimin ilkeleri yaam boyu eitim, bilimsellik, demokratikleme,
retim iin eitim ve ok ynl geliimi salamadr. Politeknik eitimin asl k
ile geliimi farkllk gstermitir. Marksa gre, politeknik eitim salt endstriyel,
teknik i srelerine ait bilgiler verir ve bu bilgileri kullanmay salar.
Politeknik felsefesine gre retim programnn amalar, insanlar ok ynl
yetitirerek doaya egemen olunmas retici glerin geliimin salanmasdr. Bu
felsefi yaklamda diyalektik akl yrtmeyi ie koyabilen bireyler yetitirilmesi,
eitimle snfsal farklarn kaldrlmas ve tm emekilerin ocuklarnn eitilmesi de
amalanmtr (Ergn, 2009, s. 49).
Politeknik felsefesine dayanan eitim sistemleri konu ve ierik balamnda u
grlere sahiptir. ncelikle program bireyleri, sosyalist politik ve moral inanlar-
la uyumlu, geni perspektifte yetenekli, dengeli kiilik zelliklerine sahip, ok
ynl yetitirmeye ynelik ders ve konulara sahip olmaldr.
Politeknik felsefesine dayanan eitim sistemleri retim ilke ve yntemleri ok
ynl tekniklerin uygulanmas genel esastr. Diyalektik yntemin retilmesi bir
zorunluluktur. retim iin uygulamaya arlk verilmelidir (Canbaz, 1998, s. 12).
Politeknik felsefenin eitimde lme ve deerlendirme boyutunda u nitelikler
grlmektedir. rencinin diyalektik akl yrtmeyi kullanp kullanmad belir-
lenmeye alr. Bireyin retime katks, kuram ve uygulamadaki baars, kolektif
alma gc ve sosyalist gr benimseme ve savunma derecesi lme ve deer-
lendirmedeki kimi ltlerdir (Snmez, 2008, s. 120).
Politeknik felsefesine gre retmenin ideolojik ve kurumsal liderlik zellikle-
rine sahip olmas, toplumsal nderlik yapmas, ustalk ve beceriklilik rnei gs-
termesi ve retim yneticisi olmas beklenir.
Politeknik felsefesinin renci anlayna gre rencinin retimin odanda
olmas ve ok ynl gelimesi amalanr. Politeknik ve sosyalist eitim anlay ile
btn ocuklar iin kamusal ve parasz eitim verilmesi esastr (Tezcan2005, s. 26).
Eitim, okul ve snf ynetimi asndan politeknik felsefenin grleri u bi-
imde olumutur. Eitim retim iindir anlayna dayal olarak okul bir retim
merkezi ilevi grmektedir. Ceza eitici nitelik tamaldr (Canbaz, 1998, s. 12).
Okulun yaama ve retime yaklatrlmas temel amalardan biridir (Topses, 2006,
s. 40).
64
Politeknik eitim diyalektik
materyalist felsefeye dayanr
ve retim iinde ok ynl
geliimi amalayan bir
yaklamdr.
Politeknik eitim u temel ilkeleri benimsemektedir (Snmez, 2006, ss. 79-80,
108):
Uygulama ve kuram arasndaki btnlk salanmaldr.
Okul bir endstri kurumu gibi retim merkezi olmaldr.
Kolektif bilincin oluturulmas iin birlikte alma ve retimde bulunma et-
kinliklerine yer verilmelidir.
Kiilik eitimi nemsenmelidir.
Diyalektik akl yrtme retilmelidir.
deolojik eitim yaplmaldr.
Beden ve sanat eitimi yaplmaldr.
Politeknik eitimde lme ve deerlendirme rencinin diyalektik akl y-
rtmenin kullanp kullanmadnn, retime katks, kolektif alma gc ve
topluma katks gibi konular iermelidir.
Politeknik anlay daha sonralar Bat ve Dou toplumlarda destek bulmutur.
Ancak bu uygulamalar Marksist uygulamalar deildir. Kapitalist toplumlardaki poli-
teknik eitimler, genelde uygulama arlkl eitim sreleri ile i yaamna benze-
tilmi ortamlarda i eitimi odakl eitim etkinlerini kapsamaktadr (MOE, 2007).
Politeknik eitimin retim program, retim yntemleri, snf ynetimi, lme de-
erlendirme ve retmen rollerine ilikin temel zellikleri Tablo 3.5te verilmitir.
Okulunuzda eitim felsefelerinin eitim alanna uygulama ve etkilerine ilikin rnekler
veriniz.
65
Tablo 3.5
Politeknik Eitimin
Temel zellikleri
Eitimin
z-Esas
Amac
retim
Program
erii
retim
Yntemleri
lme
Deerlendirme
retmen-
renci
Rolleri
Eitim Okul
Snf
Ynetimi
Marks
sisteme
uyumlu,
retken, ok
ynl
becerilere
sahip birey
yetitirmek
ve kamusal
birlik
salamak
Marks
anlay
yerletirmeye
ynelik bilgi
ve kltr
aktarclk,
zihinsel ve
pratik alma
becerilerini
artrmaya
ynelik
etkinlikler,
retime
ynelik
almalar
Uygulamal
eitim, grup
sreci,
problem
zme,
yaratc
dnme,
karar verme,
uygulama
kuram
btnl
Diyalektik
dnme ve akl
yrtmelerin
snanmas,
retime katk,
kolektif alma
becerileri
deolojik ve
kurumsal
liderlik,
toplumsal
nderlik,
ustalk ve
beceriklilik
rnei, retim
yneticisi,
Teknik ve
bilisel
becerileri
kazandrc
dzenlemeler,
ie ve
ynetime
katlm
atma ve
elikilerin
zm
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
2
66
Eitim felsefesinin ilevlerini aklayabilmek
Eitim felsefesi farkl disiplin ve yaklamlarn
eitim alanna uyarlanmasnda birliktelik salar.
Eitimin planlama, ynetim ve deerlendirilme-
sinde klavuz liderlik ilevi yklenir. Eitim
programlarnn ama, ierik, ileyi, lme ve de-
erlendirme boyutlarnda temel bakn ne ola-
can belirlemeye alr. Eitim felsefesi eitim
politikalar ve uygulamalarna yn veren varsa-
ym, inan, karar ve ltleri inceler, tutarlk ve
anlam ynnden kontrol eder. Eitim sistemleri-
nin temelinde yatan insan anlaylarn deerlen-
dirir. Eitim sorunlarnn belirlenmesi ve zm-
lenmesini salar. Eitim felsefesi tm sorunlarn
felsefeye dayal btncl bir biimde ele alnp
incelenmesi, deerlendirilmesi, eletirilmesi ve
irdelenmesini amalar. Eitim felsefesi eitimin
nelii zerine de alr. Eitim ama, ierik ve
ileyii asndan hangi niteliklere sahip olduu-
nu saptar ve karsamalar yapar.
Eitim felsefesi akmlarnn zelliklerini ve eiti-
me ilikin grlerini tartmak
Daimicilik, idealist ve realist felsefeden etkilen-
mitir. Eitim felsefeleri iinde en tutucu, gelenek-
i ve esnek olmayan felsefe olarak bilinir. Daimi-
ciler gemie dnerek insan doas, gerek, bilgi,
erdem ve gzellik gibi evrenin deimeyen gr-
nmlerini nemserler. Yeni kuan davranlar-
nn iyi, gzel ve doru olmad ileri srerek kl-
tr deerlerin aktarmn savunurlar. Eitim evren-
seldir ve deimezlii ve her yerde ayn olmaldr.
Okul ve snf ynetiminde sk dzen ve disiplin
kurulmaldr. Akln ve zihinsel yetenekleri geliti-
rilmesi srekli klnmaldr. retmende odakllk
esas olmal ve eitim grevi ezeli-ebedi dorula-
rn bilgisini aktarmay amalamaldr.
Esasicilik, daha ok realist felsefeden etkilenmi-
tir. Eitimin amac, gerek yaamda geerli olan-
larn rencilere aktarlmas, kltrlemedir. Oku-
lun temel grevi ocua bamsz gereklik -
retilmesidir. Derslerin ama ve ieriklerinin baat
kltrel deerlerle donank olmas amatr. Ko-
nu ve retmen odakl alma esastr. Esasicilik
ilkelere dayanan eitim uygulamas kat, kuralc,
disiplinci ve gelenekidir. retmen ve konu
merkezlilik, bilgi ve gerekliin aktarlmas te-
meldir. Snavlar retmenin yapp gsterdii ve
allan konular ieren geleneki yapdadr.
lerlemecilik, pragmatik felsefeye dayanr, dei-
im ve geliimi amalar. Tutuculua, biimcilie,
sk disipline ve dayatmacla kar demokratik
eitimden yanadr. lerlemecilik toplumu yeni-
den yaratmay, demokrasiyi egemen klmay, bi-
reyin yaantlar ile renip kendini gerekletir-
mesini amalar. lerlemecilie gre eitim amac
bireyi yaama hazrlamak deil, eitim srecinin
yaamn kendisi olmasdr. renci eitimin ba-
at gesidir ve merkeze alnmaldr. renme ya-
antlar yoluyla gerekletirilmelidir. retmen
eitim srecinde rehberlik, yol gstericilik ve k-
lavuzluk rolleri yklenir. Problem zme yoluy-
la renme izlenmelidir. retmenin grevi yn-
lendirmek deil, neride bulunmaktr. Okul re-
kabetten ok; i birliini tevik edici olmaldr.
Bireyin geliimine en uygun demokratik ortam
salanmaldr. Ezberden uzak problem zmeye
dayal, bilimsel yntemin kullanlmasna olanak
salayan lmeler yaplmaldr.
Yeniden oluturmaclk pragmatik felsefeye da-
yanmakta ve toplumun kltrel ve sosyolojik ya-
plandrlmas amalamaktadr. Eitime aktarmac-
lk yerine yeniden yaratma, retme ve yaplandr-
ma ilevi yklemektedir. Toplum srekli deiim
iinde olmas ve mutlak doru olmamasndan t-
r k toplumun kltrel ve sosyolojik olarak
yaplandrlmasdr. Bu nedenle eitim yeni top-
lumsal dzenin kurulmasn amalamaldr. Eitim
srecine demokratik deerler egemen olmaldr.
Eitim aka bir sosyal hareket biimini almal ve
toplumu yeniden kurmay salayacak programlar
gelitirilmelidir. Eitimin ama ve aralar mevcut
kltrel bunalm zecek biimde ve davran bi-
limlerinin bulularna uygun olacak ekilde t-
myle yeniden dzenlenmelidir. Toplumu ve do-
ay deitirmede temel sorumluluk retmen ve
okuldadr. retmen, eitimin amalar gerek-
letirmek iin her trl ara gere, strateji, kuram,
yntem, teknik ve taktik gelitirmekle ykml-
dr. Snf ortam demokratik olmaldr. lme ve
deerlendirme sosyal ve doal problemleri zme
odakl olmal, snavlar rencilerin gizil yetenek-
lerini ortaya karmak iin kullanlmaldr.
Politeknik eitim, diyalektik materyalist felsefeye
dayanan bu anlay genelde reel sosyalist lke-
lerde uygulama olana bulmutur. Politeknik
eitimin ilkeleri: Marksist ideolojiye ballk, ya-
am boyu eitim, bilimsellik, demokratikleme,
retim iin eitim ve ok ynl geliimi salama-
dr. Politeknik eitimle bireyin hem teknik hem
de bilisel becerilerinin gelitirilmesi amalan-
mtr. Politeknik eitimde lme ve deerlendir-
me rencinin diyalektik akl yrtmeyi kullan-
mas, retime katks, sosyalist gr kabullen-
mesi ve savunma derecesi, kollektif alma g-
c ve topluma katk gibi konular kapsar.
zet
1
A M A
2
A M A
67
1. Daimicilik eitim felsefesinde retim programlary-
la ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
a. ocukta ruhsal ve zihinsel potansiyeli gelitir-
mek hedeflenir.
b. nsan akln ve iradesini gelitiren ieriklere yer
verilmitir.
c. Evrensel ve deimez geree uyum amalan-
maldr.
d. Tmdengelim yaklam uygulanmaldr.
e. Kltrel deerlerin aktarmna nem verilmez.
2. Daimicilik eitim felsefesinde konu ve ierik ile ilgi-
li aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
a. nceden var olan apriori bilgilerin aktarlmas
amalanr.
b. Snf ortamnda gerekler deil, ideal olan sunu-
lur.
c. rencilerin iradelerini gelitirmeye ynelik a-
lmalar yaplr.
d. erikte mantksal btnlk gz ard edilebilir.
e. Deer yarglarnn gelitirilmesi amalanr.
3. Esasici eitim felsefesine gre aadaki ifadelerden
hangisi yanltr?
a. Eitim ile bilgi, beceri ve olgularn yeni kuakla-
ra aktarlmas amalanr.
b. Eitim, deiimi destekler nitelikte olmaldr.
c. Kltrel deerlerin korunmas, eitimin nemli
ilevlerinden biridir.
d. Eitim, gerek yaamda geerli olanlar renci-
lere aktarr.
e. Eitimin bir ilevi insanln miras olan bilgi ve
becerileri korumaktr.
4. Esasici eitim felsefesine gre aadaki ifadelerden
hangisi dorudur?
a. renmede tmdengelim yntemi kullanlr.
b. nceden var olan genel ve geerli bilgi, beceri
ve olgular aktarlr.
c. Eitimde retmen odakllk egemendir.
d. Hangi bilgilerin renileceine renci karar
verir.
e. rencinin, retim program iinde kltrel
deerleri kavramas beklenmez.
5. Aadakilerden hangisi ilerlemeci felsefenin eitim
anlayn ifade eder?
a. Eitimin amac bireyi yaama hazrlamak olmaldr.
b. renme sreleri ocuun ilgileriyle ilikili ol-
mak zorunda deildir.
c. Geleneki eitimin disiplinciliine bavurulmaldr.
d. lerlemeci felsefe deiime ak olmay savunur.
e. Eitimde merkeziyetilik nemlidir.
6. lerlemeci felsefede eitim sistemleriyle ilgili aa-
daki ifadelerden hangisi dorudur?
a. renci ve toplumsal yarar odakl bir anlay
egemendir.
b. Okul, rencileri yarmaya zendirmelidir.
c. erikte sunulan bilgi mutlak doru olarak kabul
edilir.
d. Kuram ve uygulama birbirinden ayr olarak ele
alnr.
e. Eitim ile ne dnlmesi gerektii aktarlr.
7. Aadakilerden hangisi yeniden oluturmaclk fel-
sefesine gre dorudur?
a. Geliim desteklenmelidir.
b. Arke deimedir.
c. Var olan deerler korunmaldr.
d. Eitimin aktarmaclk ilevi srdrlmelidir.
e. Var olan deer yarglar aktarlmaldr.
8. Arkesi deime olan ve gelimeci deil, deitirme-
ci olarak tanmlanabilecek eitim felsefesi aadakiler-
den hangisidir?
a. Daimicilik
b. lerlemecilik
c. Yeniden oluturmaclk
d. Politeknik
e. Natralist eitim
9. Sosyalist lkelerde uygulanan okulu fabrika gibi re-
tim merkezi olarak betimleyen diyalektik materyalist
dnceyi bir dnme yntemi olarak kabul eden ei-
tim felsefesi aadakilerden hangisidir?
a. Realizm
b. Yeniden oluturmaclk
c. Materyalizm
d. Varoluuluk
e. Politeknik
Kendimizi Snayalm
68
10. Aadakilerden hangisi eitim felsefesinin ilevle-
rinden biri deildir?
a. Eitim uygulamalar arasnda egdm salamak
b. retim programnn eleri arasnda ibirlii
salamak
c. Eitimin ne olmas gerektii konusunda genel
stratejiler izmek
d. Eitim sorunlarnn zmne ynelik balang
noktas oluturmak
e. Eitimin politikalarn oluturmak
1. e Yantnz doru deilse, Daimicilik-Perennia-
lizm blmn gzden geiriniz.
2. d Yantnz doru deilse, Daimicilik-Perennia-
3. b Yantnz doru deilse, Esasicilik ve Essentia-
4. c Yantnz doru deilse, Esasicilik ve Essentia-
5. d Yantnz doru deilse, lerlemecilik blm-
n gzden geiriniz.
6. a Yantnz doru deilse, lerlemecilik blm-
n gzden geiriniz.
7. b Yantnz doru deilse, Yeniden Oluturmac-
lk blmn gzden geiriniz.
8. c Yantnz doru deilse, Yeniden Oluturmac-
lk blmn gzden geiriniz.
9. e Yantnz doru deilse, Politeknik Eitim b-
lmn gzden geiriniz.
10. e Yantnz doru deilse, Eitim Felsefesinin -
levleri blmn gzden geiriniz.
Sra Sizde 1
Trkiyede zellikle iki binli yllarla birlikte uygulama-
ya konulan yeni ders kitaplar, ev devi arlkl al-
malar, dosya oluturarak deerlendirme yapma gibi uy-
gulamalarn ardnda yeni bir felsefi bir anlayn etkisi
olduu sylenebilir. Yaplandrmaclk anlaynn kimi
yansmalar olan bu uygulamalar, olanaklarn kstll,
sistemin nfus basks altnda oluu, st retim kuru-
muna geiin zorluu ve koullarn uymamas gibi ne-
denlerden tr yeterince uygulama olana bulma-
maktadr. Ayrca Trkiyede eitim sisteminin sorunlar-
nn eitim felsefesi boyutundan ok, ekonomi politik
boyutta tartld da bir baka gerekliktir.
Sra Sizde 2
Okullarmz sosyal bilgiler, din kltr vb. derslerin
ama, ierik ve lme deerlendirme sreleri asn-
dan genelde daimici ve esasici felsefelerin etkisinde
olduu sylenebilir. Fen bilgisi, fizik, kimya vb. ders-
ler asndan yer yer ilerlemeci felsefenin etkileri ze-
rinde durulabilir. Politeknik eitim, lke eitim siste-
minde son derece snrl bir ekilde yer tutmaktadr.
Ancak Cumhuriyetin ilk yllarnda pragmatist ve geli-
meci bir tutumun idealizmle yorulmu biiminin hem
siyasal hem de eitim alannda yer aldn ve Cumhu-
riyetin temel amac olan demokratik laik devrime n-
derlik ettii grlebilir. Kukusuz bu bakn uzun yl-
lar ve gnmzde de etkisinin olduu bir olgudur.
Bununla birlikte, hem felsefi nderliin yoksunluu
hem de lkenin sosyo-politik gereklii, eitim siste-
minin pragmatist, deiimci, lke gerekliine uygun
eitim siyasallar oluturulmasn nemli lde olum-
suz etkilemektedir.
69
Akarsu, B. (1988). Felsefe terimleri szl. stanbul: n-
klap Kitabevi.
sitesi Basmevi.
Arslan, A. (2002). Felsefeye giri. Ankara: Vadi Yaynlar.
Bartol, K. M. ve Martin, D. C. (1998). Management. Bos-
ton: Irwin McGraw-Hill.
Baaran, . E. (1978). Eitime giri. Ankara: Bima Mat-
baaclk.
Bilhan, S. (1991). Eitim felsefesi. Ankara: Ankara ni-
versitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Yaynlar.
Burden, P. R. ve Byrd, D. M. (1999). Methods for effec-
tive teaching. Boston: Allyn and Bacon.
Bykdvenci, S. (1987). Eitim felsefesi yazlar. An-
kara: Yargolu Matbaas.
Bykkaragz, S., Muta, M., Ylmaz, H. ve Pilten, .
(1998). Eitim felsefesi. retmenlik mesleine giri.
Deermenciolu, . (2000). Eitimin felsefi temelleri:
Eitim felsefe ilikisi- eitim felsefesi. retmenlik
mesleine giri. (Ed. L. Kkahmet). Ankara: No-
bel Yayn Datm.
Canbaz, A. (1998). Demokratik eitim. Eitim ve ya-
am. Yaz- Gz. 11-19.
Erden, M. (1998). retmenlik mesleine giri. stanbul:
Alkm Yaynlar.
Ergn, M. (2006). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bili-
mine giri. (Ed. M. . zdemir). Ankara: Ekinoks.
_____. (1985). Karlatrmal eitim. 17. 12. 2007 tari-
hinde http://www.egitim. aku.edu.tr/kegitim.pdf
adresinden alnmtr.
_____. (2009). Rus eitimde batllama abalar ve reform.
Kuramsal eitimbilim, 2 (1), 31-56. 1. 4. 2011 tarihinde
http://www.keg.ak .edu.tr/yayinlar/2009/cilt2/sayi1
/c2s1_3.pdf adresinden alnmtr.
Ertrk, S. (1998). Eitimde program gelitirme. Anka-
ra: Meteksan A..
Fidan, N. ve Erden M. (1994). Eitime giri. Ankara: Al-
km Yaynevi.
Giddens, A. (2006). Sociology. Cambridge: Polity Press.
Helvac, A. (2007). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bi-
limine giri. (Ed. F. Ere). Ankara: Maya akademi.
Hesapolu, M. (2008). Eitimin felsefi temelleri. Ei-
tim bilimine giri. (Ed. M. Grsel ve M. Hesapo-
lu). Konya: Eitim Akademi Yaynlar.
Gerek Yaynevi.
Kazu, H. (2002). Eitim ve felsefe. retmenlik meslei.
(Ed: M. Tapnar). Elaz: Elaz niversite Kitabevi.
Kuntus, R. (2001). Philopshies of education. 15. 12.
2007 tarihinde http://www.school-for-champi-
ons.com/education/philosophies.htm adresinden
alnmtr.
Macionis, J. ve Plummer, K. (1998). Sociology a global
introduction. London: Prentice Hall Europe.
MOE- Ministry of Education. (2007). Enhancing polytech-
nic education. 17. 12. 2007 tarihinde http://www.mo-
e.gov.sg/press/a.htm adresinden alnmtr.
Ocak, G. (2004). Eitim programlarna felsefi ve kltrel
temelin etkileri. 14. 12. 2007 tarihinde http://www.in-
sanbilimleri.com/ojs/index.php/uib/article/viewPDF
Interstitial adresinden alnmtr.
Politzer, G. (1998). Felsefenin temel ilkeleri. (ev. M: .
Erdost). Ankara: Sol Yaynlar.
Olivia, P. F. (1988). Developing the cirriculum. New
York: Foersman and Company.
Sarpkaya, R. (2004). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bi-
limine giri. (Ed. C. Celep). Ankara: An Yaynclk.
_____, R. (2007). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bili-
mine giri. (Ed. C. Celep). Ankara: An Yaynclk.
Snmez, V. (2006). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bi-
limine giri (Ed. N. Saylan). Ankara: An Yaynclk.
mesleine giri. (Ed. E. Szer). Eskiehir: Anadolu
Szer, M. A. (2007). Postmodernizm ve eitim. 22. 11.
2007 tarihinde http://education. ankara.edu.tr/~so-
zer/post.htm adresinden alnmtr.
imek, S. (2008). Eitimle ilgili temel kavramlar. Eitim
bilimine giri. (Ed. V. Snmez). Ankara: An Yayn-
clk.
iman, M. (2006). Eitim bilimine giri. Ankara: Pegem
A Yaynclk.
Terzi.A. R. (2008). Eitim bilimine giri. Ankara: Detay
Yaynclk.
Tezcan, M. (2000). Atatrk ve eitim bilimleri. Ankara:
An yaynclk.
Yaralanlan ve Bavurulabilecek
Kaynaklar
70
Topses, G. (2006). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bili-
mine giri. (Ed. L. Kkahmet). Ankara: Nobel Ya-
yn Datm.
_____. (2004). Eitimin felsefi temelleri. Eitim bilimine
giri. (Ed. L. Kkahmet). Ankara: Nobel Yayn
Datm.
Tozlu, N. (2003). Eitim felsefesi. stanbul: Milli Bakan-
l Yaynlar.
Tr. wikipedia-Trkiye Wikipedia, (2007) Postmoder-
nizm. 21. 11. 2007 tarihinde http:// tr. wikipedi-
a.org/wiki/ Postmodernizm adresinden alnmtr.
Trke Bilgi. (2007). Eitimin felsefi temelleri. 13. 12.
2007 tarihinde http://www. turkcebilgi. net/ bilim/
felsefe/ egitimin- felsefi- temelleri -24814_2. html
adresinden alnmtr.
Trkolu, A. (1996). Doksan dokuz soruda eitim bili-
mine giri. zmir: Memleket Gazetecilik ve Matba-
aclk.
Var, F. (1994). Eitim bilimine giri. Konya: Atlas Ki-
tabevi.
Yapc, M. (2007). Eitim Politikalar ve Etkileri 10.10.
2007 tarihinde http://www. universite-toplum. org/
text.php adresinden alnmtr.
Yldrm, C. (1991). Eitim bilimleri eitim felsefesi. (Ed:
Ayhan Hakan). Eskiehir: Anadolu niversitesi A-
kretim Fakltesi Yaynlar.
71
Eitim Felsefesi ve
ada Eitim
Sistemleri
Eflatuna gre felsefe, yaamn klavuzudur. Eitim felsefesi ise eitim sistemlerinin
ve okulun klavuzudur. Bu nitede, eitimin ve okulun ilevleri zerinde durul-
mu, eitim ve okul sistemine ynelik baz sosyolojik ve felsefi eletirilere yer veril-
mitir. Ayrca Eitim sistemlerine ve okullara ynelik btn eletirilere karn et-
kili ve baarl bir eitim sistemi kurmak olas mdr? sorusunu yantlamaya yne-
lik alan yazna dayal rehber ilkeler belirlenmeye allmtr.
Amalarmz
Eitimin ve okulun ilevlerini aklamak,
Eitim ve okulun anlamna ynelik eletirileri aklamak,
Postmodern eitim ve okulun zelliklerini tartmak,
Baarl bir eitim sisteminin zelliklerini deerlendirmek iin gerekli bilgi ve
becerilere sahip olabileceksiniz.
4
GR
ETMN VE OKULUN LEVLER
ADA ETM SSTEMLER VE OKUL
ETM VE OKULUN ANLAMINA YNELK RADKAL ELETRLER
MODERNZM, POSTMODERNZM VE ETM
BAARILI BR ETM VE OKUL SSTEMNN ZELLKLER
Okul Sistemi ve Liderlik
renme-retme Sreci
retmen Davranlar
Okul klimi
Okul evre likileri
SONU
rnek Olay
Gle Gle Mdrm, Yolun Ak Olsun
Aye entrk meslek yaamn, alt okulunda noktalamak istemektedir. O, bu
okulda yllarca ynetici olarak hizmet etmitir. Artk emekli olup bundan sonra
unlar da yapsam dedii ilerini yapmak istemektedir. Eine ve ocuklarna artk
daha ok zaman ayrmay dnr. Bunlar hep dnmtr zaten.
Aye retmenin emeklilik dilekesinin yantnn geldii gn, meslee ve
okuluna veda etmenin de zaman gelip atmtr. Emeklilik fikrine kendini
hazrladn dnse de Aye Hanm o gn ok zgndr. retmen arkadalar
onun iin bir veda yemei dzenlemitir. Yemekten sonra konuurken gzlerinden
inci gibi damlayan gzyalarna engel olamaz. Konuurken ok duygulanr. Onu
dinleyen retmenler de ayn duygu seline kaplp gzyalarna engel olamazlar.
retmenlerin mdrlerine olan sevgileri ile ondan ayr kalacaklar dncesinin
hzn birbirine karmtr.
Yemekler, yenir, konumalar yaplr, gemi gnler yd edilir... Mdire hanma
bir buket iek takdim edilir. Bu ieklere bakarken mdire hanm gemiteki
binlerce rencisini dnr, onlar bulur bu ieklerin kokusunda...
Kaynak: Yukardaki metin, Ayta Akaln, Mehmet iman ve Selahattin Turan
tarafndan yazlan Bir nsan Olarak Mdr (2007) adl kitabn 131 ve 132.
sayfalarndan alnarak aktarlmtr.
72
Anahtar Kavramlar
Modern Okul
Okulun levleri
Hayat Dngs
Baarl Okulun zellikleri
indekiler
GR
Eitim felsefesi ve eitim sistemleri arasndaki iliki, antik dnemden balayarak
birok felsefi metinde tartlm, felsefi irdelemeler 19. yzyln balarndan itiba-
ren kapitalist toplumlarda derinleerek gnmze kadar gelmitir. Felsefe, sosyolo-
ji ve eitim arasndaki ilikilerin etraflca ele alnp incelenmesi, eitimin kavram-
sal yapsnn ve srelerinin irdelenmesine ynelik olarak bir arka plan olutur-
maktadr. Sosyoloji, felsefe ve eitim arasndaki ilikiyi rettikleri klasik eserleriyle
irdeleyen dnrlerin banda Karl Marx (1818-1883), Friedrich Engels (1820-
1895), Max Weber (1864-1920) ve Emile Durkheim (1858-1917) gelmektedir. Ei-
tim konusunda birbirinden olduka farkl grlere sahip olan bu dnrler; ei-
timin felsefi anlamn ve amalarn toplumsal yap iindeki yeriyle ilikilendirerek
tartmlar ve eitimsel dnmlerin sosyal dnmlerin bir sonucu olduu d-
ncesi zerine odaklanmlardr. Marx ve Engelse gre diyalektik felsefe anlay-
nda eitimin anlam, kapitalist toplumlarda eitsizliklerin yeniden retilmesi
egemen snflarn karlarna hizmet olarak tanmlanrken; Durkheima gre i-
levsel felsefe anlaynda eitimin anlam, sosyal btnleme ve dayanmay vur-
gulamakta; Weberin dnce sistematiinde ise eitimin anlam, brokratik ege-
menlik iin yeni bir kontrol ilkesi olarak belirtilmektedir. Bu dnrlere gre; ei-
tim, eitim sistemleri ve toplumsal kurumlar arasnda dinamik bir iliki vardr. Bu
ilikilerin derecesi ve nitelii eitim, okul ve bu balamda eitim sistemini/sistem-
lerini de etkilemektedir. Gnmzde egemen olan paradigma kapitalizmdir ve
eitimi dorudan etkilemektedir.
Kapitalist sistemde birey, retim gcn elinde bulunduranlar iin alr ve bir
ara durumundadr.
ETMN VE OKULUN LEVLER
Felsefi ve sosyolojik adan eitimin anlam, bireyi zgrletirme ve insanlatrma
sreci olarak tanmlanabilir. Eitim, bireyin iinde yaad toplumun deerleri
bata olmak zere, yetenek, beceri, tutum ve olumlu kabul edilen btn davran-
larnn ok ynl iyiletirilmesini kapsayan karmak bir sretir. Modern zaman-
larn retmi olduu en nemli bulularn banda okul gelir. Okul aracl ile bi-
reyin kendini gerekletirmesi, kefetmesi ve sosyal yeteneklerini gelitirmesi bek-
lenir. Okullar, ou zaman bu hedefe ulaamaz. Eitim ve okullar bu yzden top-
lumsal krizlerin, tartmalarn merkezinde yer alr. Felsefe bize, bu eletirileri belli
bir bak as iine yerletirmemize ve sistemletirmemizde yardmc olur. Okul,
evreden ve toplumdan bamsz bir yaama alan deildir. Hatta okul, toplumun
merkezinde yer alr. Az nce ifade edildii gibi okul, modern zamanlarda retilen
en nemli sosyal kurumlarn banda gelmektedir. Bunun birok nedenleri vardr.
Bunlardan en nemlisi; eitimin demokratik toplumun oluturulmasnda belirleyi-
ci bir rol oynamasdr. Demokratik toplumda, btn vatandalarn siyasal gc eit
bir ekilde paylamas ngrlmektedir. Eitlik, bu balamda siyasal zenginliin
deil, siyasal gcn paylamdr. Her geen gn sosyal eitsizliklerin artt bir
dnyada, eer btncl bir eitim felsefesi dhilinde eitim ve okulun ilevleri ye-
niden tanmlanabilirse eitim, daha insani bir dnyann inas iin bir ara olarak
yeniden kurgulanabilir.
Eitim ve okulun ilevleri konusunda eitim felsefecileri ve eitim bilimciler
arasnda bir uzlama salanm deildir. Bu durum normal olarak grlmelidir.
Eitime ve okula ynelik her birey kendi beklentilerine gre bir anlam yklemek-
73
4. ni t e - Ei t i m Fel sef esi ve ada Ei t i m Si st eml er i
Paradigma; herhangi bir
disiplin veya alma
alanndaki dnce
rntsne gndermede
bulanan bir kavramdr.
Kapitalizm; cretli emek ve
meta retim sistemidir.
Diyalektik; tartma sanat
ya da elikili yollardan
muhataplarn ikna etme
sanat ve kartlklar
kullanarak gerekletirilen
akl yrtme biimidir.
tedir. Bu yzden her lke ve toplum, eitime ve okula farkl bir ilev yklemekte-
dir. Biraz nce ifade edildii gibi bu ilevler, bazen pedagojik bazen de ideolojik
olabilmektedir. Tablo 4.1de Cheng (1996) tarafndan gelitirilen eitim ve okulun
ilevleri yer almaktadr. Bu ilevler tartmaya ak olmasna karn, eitim ve oku-
lun anlamn ilevleri zerine kuran felsefi yaklamla, btncl bir bak as
oluturmak stratejik bir nem tamaktadr. Her toplum kendi gereksinmelerine
gre eitim ve okulun ilevlerini farkl tanmlayabilir. Yazara gre eitimin ekono-
mik, sosyal, politik, kltrel ve eitsel olmak zere be ilevi bulunur. Her bir i-
levin bireye, rgte, okulun yakn evresine, topluma ve uluslararas yapya ilikin
etkilerinden sz edilebilir.
74
Ekonomik
levler
Sosyal
levler
Politik
levler
Kltrel
levler
Eitsel
levler
Bireysel
Ynden
Bilgi ve beceri
eitimi
Mesleki eitim
Psikolojik
geliim
Sosyal geliim
Potansiyel
geliim
Vatandalk
tutum ve
becerilerinin
gelitirilmesi
Kltrlenme
Deerler,
normlar ve
inanlar iinde
sosyalletirme
Nasl renile-
ceini ve geli-
ileceini -
renme
Nasl retile-
ceini ve yar-
dm edileceini
renme
Mesleki geli-
im
Kurumsal
Ynden
Ortak yaama
alan
Ortak alma
alan
Ortak bir hiz-
met rgt
olarak okul
Ortak sosyal
birim/sistem
Ortak insan
ilikileri
sistemi,
topluluk
Politik sosyal-
letirme yeri
Politik koalis-
yon
Politik sylem
ya da eletiri
yeri
Kltr aktar-
ma ve yeniden
retme yeri
Kltrel yeni-
lenme ve b-
tnleme yeri
renme ve
retim yeri
Bilgiyi payla-
ma yeri
Eitimsel de-
ime ve geli-
me yeri
Okulun
evresi
Ynnden
Okul evresi-
nin ekonomik
gereksinmele-
rini karlama
Okul evresi-
nin sosyal ge-
reksinmelerini
karlama
Okul evresi-
nin politik ge-
reksinmelerini
karlama
Okul evresi-
nin kltrel ge-
reksinmelerini
karlama
Okul evresi-
nin eitsel ge-
reksinmelerini
karlama
Toplum
Ynnden
Nitelikli i g-
cnn yetiti-
rilmesi
Ekonomik
davranlarn
deitirilmesi
nsan gc ya-
psna katk
Sosyal btn-
leme
Sosyal hare-
ketlilik
Sosyal eitlik
nsan kaynak-
larnn seil-
mesi
Sosyal dei-
me ve gelime
Politik meru-
latrma
Politik yapy
koruma ve
srdrme
Demokrasiyi
glendirme
Politik gelime
ve reformlar
destekleme
Kltrel b-
tnleme ve
sreklilik
Kltrel yeni-
den retim
Kltrel ser-
mayenin reti-
mi
Kltrel yeni-
lenme
Eitim
uzmanlarnn
gelitirilmesi
Eitim
yaplarnn
gelitirilmesi
Bilginin
paylalmas
renen
toplum
oluturulmas
Uluslararas
Ynden
Uluslararas
yarma
Ekonomik i
birlii
Uluslararas
teknoloji dei-
imi
evrenin ko-
runmas
Bilginin payla-
lmas
Kresel ky
Uluslararas
dostluk
Sosyal i birlii
Uluslararas
deiim
Ulusal, etnik,
dinsel ve cinsi-
yete dayal ay-
rmclklarn
ortadan kald-
rlmas
Uluslararas
koalisyon
Uluslararas
anlay
Savaa kar
bar savunma
Ortak ilgiler
gelitirme
atmalarn
giderilmesi
Kltrel farkl-
lklar takdir
etme
lkeler/dinler
aras kltrel
farkllklar ka-
bullenme
Kresel klt-
rn gelitiril-
mesi
Kresel eiti-
min geliimi
Uluslararasn-
da eitsel de-
iim ve i bir-
lii
Btn dnya
ve herkes iin
eitim
Tablo 4.1
Eitim ve Okulun
levleri
Kaynak: Cheng, Y. C.
(1996). School
Effectiveness and
School-Based
Management: A
Mechanism for
Development.
London: Palmer.
ADA ETM SSTEMLER VE OKUL
Modern eitim sistemlerinin ve okulun en temel ilevi; toplumun kltrel miras-
n kuaktan kuaa aktarmak, ulusal kimlii ina etmek, ocuklar yetikin rollere
hazrlamak ve sosyal deimeyi salamaktr. Okulun temel ilevleri asndan yak-
laldnda eitim kavramnn farkl tanmlar yaplmaktadr. Yaygn biimde ei-
tim; bireyin iinde yaad toplumun kltrn renme sreci, bireyleri sosyal
rollere hazrlamak ve sosyal deimeyi salamak olarak tanmlanabilir (Perrucci ve
Knudsen,1983). Kltrn okul aracl ile aktarm, ocuun iinde yaad top-
lumun deerlerini, normlarn ve sembollerini renme srecidir. Baka bir ifade
ile ocuk, iinde yaad toplumun kltrel birikimini okul aracl ile renir ve
iselletirir. Bu srete okul; ulusal kimliin ve lkenin geleceini merkeze alabi-
lir. Okul, eitim ve eitim sistemi ile bir lkenin var olma stratejisi arasnda dolay-
l ve dorudan bir iliki vardr. ocuk, hi kukusuz her eyi okulda renmez.
Doumundan lmne kadar, bata aile ve toplum olmak zere, her yerde ve her
zaman renir; bazen de bu rendikleri ile okulda rendikleri birbiriyle eliir.
Eitim ve okulun anlam, bulunulan toplumsal koullara gre farkllar. Bu farkl-
lamann anlalmas eitim ve toplum arasndaki ilikinin btncl bir bak a-
syla deerlendirilmesi asndan nemlidir.
Geleneksel Toplumlarda Eitimin Anlam: Eitim ve renme srecinde
ok eitli kurumlar rol alr. Endstri ncesi geleneksel toplumlarda renme, ku-
aktan kuaa szl olarak aktarlan deneyim ve grglere dayanmaktayd. Bu
toplumlarda ok az bir kesim okuma yazma bilmekteydi. Byk bir ounluk ise
yallar rnek alarak iinde yaad toplumun sosyal becerilerini renmekte ve
iselletirmekteydi. ocuklar ve aileler, genelde din ve siyasi kurumlar aracl ile
eitilmekte, sosyalletirilmekteydi. Kendine zg; fakat genel kabul gren bir kim-
lik kazandrlmaktayd (Akyz, 2007).
Modernleme Sreci ve Okulun Anlam: Modernleme sreci ile birlikte ei-
tim ve okulun temel anlam ve bu anlam zerine kurulan ilevleri deimi olup
okulun ve eitimin ilevi, dier sosyal kurumlardan olduka bamsz hale gelmi-
tir. Bu durum; okulun geleneksel ilevi olan kltrel miras aktarma ilevini ve bu
balamda ocuun eitiminde ailenin roln olduka zayflatmtr. ocuun ye-
titirilmesi ilevi byk lde okullara aktarlmt. Bunun en nemli nedeni ise
modernleme ile nemli hale gelen toplumdaki i blm ve uzmanlamadr. Bu
i blm ve uzmanlamann eitimi amacndan saptrdn, eitimi profesyonel-
lere brakmann ciddi skntlar yaratacan ileri sren birok dnr vardr (Frei-
re, 1998; Illich, 1974). Bireyin sosyal yaamda aktif bir ekilde var olabilmesi, baz
temel sosyal becerilere ve zel bilgiye sahip olmasn zorunlu klmaktadr. Byle-
ce modern toplumlarda bir rgt olarak okul, adeta bir zorunluluk haline dn-
m; retmenler ise, kapitalist ve tketici bir kltrn oluturucusu ve aktarcs
olarak grlmtr. Okul ve snf denen yeni sosyal mekn, ocuk zerinde bazen
bask kurulan bazen de kapitalist dorularn retildii, yeni bir yaam ve tke-
tim ilikilerinin kurguland ve retildii arenalara dntrlmtr (Giroux,
1997; Illich, 1985; Wheeler, 1966).
Bir Yaama Alan Olarak Okulun Anlam: acl eitim sistemleri, hayat
performans ile yaam dngs arasndaki ilikinin nemine dikkat ekmektedir-
ler. Eitim ile yaanlmas tasarlanan hayat arasnda dorudan bir iliki vardr. Bi-
rey, yaamak istedii hayat ile okul arasnda zihinsel bir iliki in eder. Bu bak
asna gre, bireyin yaamak istedii hayat ile okulun zerine ina edildii varsa-
75
ymlar birbiriyle elitii zaman okul, birey iin anlamsz hale gelmektedir. Hayat
ile okul arasndaki iliki bir bakma paradoksaldr. Hayat performans ile yaam
dngs arasndaki iliki, ekil 4.1de zetlenmeye allmtr. Buna gre hayatn
nitelii, eitimi srekli yeniden tasarlamak, renen birey, renen okul ve re-
nen toplum inas ile ilikilidir. Okul, hayatn merkezinde yer alan bir kurumdur
ve kendi bana toplumdan soyutlanm bir ekilde varln srdremez. Bu yz-
den okulun toplumu ekillendirmesi yerine, toplumun okulu ina etmesi ve haya-
tn merkezine koymas daha anlaml olacaktr.
Hayat dngs ile eitimin ilevi arasndaki iliki nasl olmaldr?
Okul, sadece bilgilerin ocua aktarld yer olmakla kalmayp ayn zamanda
kltrel normlarn retildii bir mekndr. Kltrel normlar, belli durumlarda na-
sl davranmamz gerektiini bize hatrlatan ve davranlarmza rehberlik eden ilke-
ler btndr. Toplumun genel kabul gren kurallar da bu balamda okulda -
retilmektedir. Btn toplumlarda, kltrel mirasn aktarm, eitim kurumlar ara-
cl ile yaplmaktadr. Modern toplumlarda, okulda kuaktan kuaa neyin, nasl
aktarlaca, bireyler ve sosyal gruplar arasnda ciddi tartmalara neden olmutur.
Sosyal Rollerin Hazrlaycs Olarak Okulun Anlam: Modern okulun bir
baka ilevi, bireyleri iinde yaadklar toplumdaki baz rol ve konumlara hazrla-
maktr. Rol ve makam kavramlar olduka karmak olup bireyin toplum iindeki
statsn ya da bu statlere atfedilen toplumsal beklentileri ifade eder. Bireyin
toplum iindeki stats, byk lde bireyin baarsna gre belirlenmektedir.
Modern toplumlarda uzmanlama ve i blm temel olduundan, okulun ana i-
levlerinden biri toplumun gereksinme duyduu farkl alanlarda, belirli bilgi ve be-
cerilere sahip bireyler yetitirmektir. Sz gelimi Trkiyede mesleki ve teknik ei-
timin temel amac; ara insan gc, yani teknisyen yetitirmek, buna karn niver-
sitenin amac ise ok zel bilgi ve becerilerle donatlm doktor, avukat ve ret-
men gibi uzmanlar yetitirmektir. Eitimde eitsizlik ve snflandrma da bu yapay
76
ekil 4.1
O
l
a
a
n
D
Y
a
a
m
N
o
rmal Yaam
OKUL
FORMAL ETM
Doma Byme Olgunlama Yalanma rme
Yaam Dngs
H
a
y
a
t

P
e
r
f
o
r
m
a
n
s
HAYAT DNGS VE ETMN LEV

renen Birey
renen Okul
renen Toplum
Hayat Dngs ve
Eitimin levi
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
1
ayrmclkla balamaktadr. Kimin hangi meslei hangi ltlere gre seecei,
modern okul ve eitim sisteminin henz zemedii tartmal bir konudur. ocu-
un gelecekteki baarsn tahmin etmek iin akademik baar esas alnmakta, bu
balamda yetenek, tutum ve ilgi testleri uygulanmaktadr. Bu testlerin renci ba-
arsn tahmin edebilirlii ciddi ekilde eletirilmekte, sz konusu eletiriler daha
ok okulun bireyleri topluma hazrlamas yerine, belli snflara blme ilevi zerin-
de younlamaktadr. Modern okul, toplumdaki sosyal tabakalamann bir yans-
mas ve srdrcs ilevi grmekte, bu balamda eitsizlii kurumsallatran ve
merulatran bir kurum olmaktadr.
Modern eitim ve okulun nasl bir ilevi vardr?
ETM VE OKULUN ANLAMINA YNELK RADKAL
ELETRLER
Modern zamanlarn retmi olduu kltr aktarma aralar olarak grlen, ge-
miten bugne modern iletmecilik ilkelerinin okula uygulanmas ile adeta dev bir
endstriye dnen eitim sistemleri ve onlar oluturan okullar zerinde srekli
tartlmakta, alternatif eitim ve radikal okul ad altnda eitli grler ileri srl-
mektedir (Giroux, 1997). Bu eletiriler, yeni olmayp ok eski zamanlara kadar git-
mektedir. Bununla birlikte acl anlamda okul ve eitim sistemlerinin ortaya k-
nn iki yzyllk bir gemii olup kapitalist toplumun ortaya kna paralel hzl
bir gelime gstermitir. Gnmzde kapitalist toplumda ne kan tketim, re-
tim, reklm ve pazarlamaclk gibi birtakm kavram ve sylemler okullar aracl
ile merulatrlmaktadr. Kapitalizm, okullar ve eitim sistemleri zerinde egemen-
lik kurmu olup okullar araclyla kendi kltrn retmi bulunmaktadr. Bu
nedenle sosyal yaamdaki eliki ve honutsuzluklar anlamak iin yeni kltr ve
buna paralel gelien ideolojileri, ayrca bunlarn merulatrld ve aktarld ku-
rumlar olarak okullarn ve eitim sistemlerinin ilevlerini yeniden sorgulamak ge-
rektii ileri srlmektedir (Duncan, 2002).
Okul ve okulun ilevlerine ilikin eletiriler olduka eskidir. Bu eletirilerin ba-
nda ise radikal pedagoji olarak adlandrlan akm gelmekte olup bu ekole bal
dnrler, eletirilerini yalnzca okul zerine deil, onunla yakndan ilikili olan
ocuk yetitirme biimleri ve aile kurumunun rgtleni biimine de yneltmekte-
dirler. Modern okul, ocuklar slah etmeye, ehliletirmeye ve uysallatrmaya al-
rken, radikal okul anlay, mevcut yapy destekleyen sosyal tutumlar deitir-
meyi ve bireyleri ezilmilikten kurtarmay amalamaktadr. Radikal eitim, bir di-
siplin olmayp var olan kurum ve varsaymlar sorgulayan bir tr uygulamadr. Ba-
ka bir ifade ile radikal eitim, daha demokratik bir toplum oluturma misyonuna
sahip bir harekettir (Giroux, 1997; Fletcher, 2000). Eitim ve okulun anlamna y-
nelik radikal eletiriler; kitlesel eitim anlayna, okul sistemine, okulun toplum-
sal hareketlilik yaratma ilevine, renciyi pasifletirme srecine (bankac eitim)
ynelik balklar altnda irdelenebilir. Bu eletiriler iinde Illich (1985), okulsuz
toplum modeliyle eletirilerini alternatif bir yapda somutlatran bir dnr ola-
rak, alan yaznda nemli bir yere sahiptir.
Kitlesel Eitimin Radikal Eletirisi: Kitlesel eitimine kar radikal eletiriler
19. yzyln sonlarna doru ortaya kmtr. Modern devletin ortaya kmas ile
birlikte devletin dzenledii ve destekledii devlet okullarnda kitlesel eitim ver-
me eilimi ortaya km, birok lkede eitim zorunlu hale getirilmitir. Kitlesel
eitimin amac; vatandalar, sanayinin gereksinme duyduu alanlara ynelik ye-
77
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
2
titirmek ve var olan toplum ideolojisini ocuklara retmektir. Okula ilikin radi-
kal eletiriler, birok varsaym zerine kurulmutur. Radikal okul eletirmenlerine
gre radikal eletiriler, okulun politik, ekonomik ve sosyal ilevleri zerinde yo-
unlamaktadr (Spring, 1997). Okula ilikin radikal eletiriler, genelde noktada
toplanmaktadr. Bunlardan birincisini Spring yle ifade etmektedir:
Ulusal bir hkmetin denetimi altndaki devlet okulundaki eitim, kanlmaz ola-
rak hkmetin buyruklarna kr krne boyun eecek, kiisel karlarna ters d-
tnde ve akl d olduunda bile hkmetin otoritesini destekleyecek, doru ya da
yanl olsa da benim lkem trnden milliyeti bir gr benimseyecek vatanda-
lar retmeye yneliktir (Spring, 1997, ss.10-11).
Okullar aracl ile devlet, yeni sosyal mitler oluturmakta ve bu mitleri yeg-
ne ve biricik dorular olarak retmektedir. Bylelikle egemen snf, okullar arac-
l ile sahip olduu iktidar srdrmekte, okullarda eletirel dncenin gelime-
sine frsat vermemektedir. Okullar, renenlerden ok reticilere ve yneticilere
hizmet etmekte, byk bir istihdam alan oluturmakta ve toplumun kaynaklarnn
nemli bir ksmn tketmekte olup, kendilerinden beklenen sosyal dnm
salamakta yetersiz kalmaktadr. Bu haliyle de kapitalist sistemde okul, gllerin
amalarna hizmet etmekte, gszlerin glendirilmesi ve yaamlarnn dnt-
rlmesi konusunda onlara belirgin bir katk salamamaktadr. Dolaysyla okul,
yoksulluun, gszln yeniden retildii ve srdrld kurumlara dnt-
rlmekte, var olan sisteme hizmet etmektedir.
Okulda Eitim Srecine Ynelik Eletiriler: Okula ilikin dier bir eletiri,
okulda verilen eitimin srecine ilikindir. Okulda retilen konular, tek dze, s-
kc olup entelektel adan rencilerin ilgisini ekmemektedir. Bireyler, isteme-
dii mesleklere zorla yneltilmekte, sanayinin ve toplumun gereksinme duyduu
mesleklerin propagandas yaplmakta, bu meslekleri edinmeleri iin ocuklar bir
dizi testlere tabi tutulmaktadr. nsanlar, birtakm zelliklerine gre gruplandrl-
makta ve toplumdaki dl sistemleri de buna gre planlanmaktadr. Bu srece
bal olarak okullar da kendi aralarnda snflanm; dolaysyla rencilerin farkl
okullara yneltilmesinde onlara uygulanan birtakm testler belirleyici olmutur.
Oysa bu testlerin neyi ne kadar ltkleri olduka tartmal bir konudur. Bu ha-
liyle okullar, sosyal eitlie hizmet etmemekte, tam aksine sosyal eitsizlikleri pe-
kitirmektedir. Yoksul kesimlerin ocuklarnn sz konusu testlere hazrlanmasn-
da, aile kaynaklar yetersiz kalmakta ve ocuun iinde yaad sosyal evredeki
var olan eitsizlikler sz konusu testlerin sonularn da etkilemektedir. Bu ba-
lamda yoksul ocuklar bu testlerin sonunda baarsz olarak nitelendirilmektedir.
Her ne kadar eitimde frsat eitlii sz konusu edilse de bu ilke retorik olmann
tesine gidememektedir. Test etme sreci ise bal bana bir sorun olup sz ko-
nusu testlere hazrlanmada da okula ek kurumlar ve bireyler rol almakta, bunlar
eitime art maliyetler getirmektedir. Bu balamda okul; on iki yllk bir ehliletir-
me, uysallatrma hapishanesine dntrlmektedir.
Okulun Toplumsal Hareketlilik Yaratma levine Ynelik Eletiriler:
Okula ilikin nc radikal eletiri ise eitimin sosyal hareketlilii salayc ile-
vine dnktr. Sosyal hareketlilik, bireylerin toplumdaki farkl konumlar arasnda-
ki hareketliliini anlatan bir terimdir. Bu balamda; okulun vermi olduu diplo-
malarn, sosyal tabakalamay ortadan kaldraca varsaym temel kabul edilir. Uy-
gulamada tam tersi bir durum ortaya km ve eitim, tabakalama ve snflar ara-
78
Mit, bir gerei temsil ediyor
gibi grnen; fakat bir
yalan ieren uydurulmu
efsaneler topluluu veya
ilkeler btndr.
Retorik, uygulamaya
geirilemeyen gzel sz
syleme sanatnadr.
s ayrm iyice glendiren bir hal almtr. acl toplumlardaki okullar aras stat
farkllklar, sz konusu okullara devam eden ve bu okullar bitiren rencilere
farkl diplomalar vermektedir. Varlkl ailelerin ocuklar zel okullarda, yabanc
dil eitimi yapan programlarda, hatta yurt dnda eitim grmekte iken yoksul ke-
simin ocuklar giderek sradanlaan devlet okullarna gitmeye zorlanmaktadr.
Hatta devlet okullar arasnda yatay ve dikey geilerde belirli lde snrlandr-
ma olup kimin hangi okullara gidebilecei eitim otoritelerince nceden belirlen-
mektedir. Bunun da tesinde il iinde renci ve velilere okul tercih olana tann-
mamakta, hangi sokak ve mahallelerde oturanlarn hangi okullara gidecei nce-
den tayin edilmekte, sokan bir tarafndakiler bir okula gitmeye, kar tarafndaki-
ler baka bir okula gitmeye mecbur klnmaktadr.
Okul ve Bankac Eitim Eletirisi: Okula ve acl eitim sistemlerine dnk
eletirileriyle bilinen bir dier nl eitim dnr Paul Freire (1998)dir. Yoksul-
larn yoksulu olarak adlandrd ezilenlerin zgrl iin kavga vermi ve eser-
ler yazm ender eitimcilerden biridir. Milyonlarca insann alktan ld ve se-
falet iinde yaad dnyada insanlarn mlk edinme ve barnma hakkn savun-
mann gereksiz olduunu dnen Freire (1998), sorunun daha derin olduunu,
eitimle bireylerin gszlklerini yenerek kendileri iin eyleme gemelerinin zo-
runluluu ve gereksinmesi zerine durmaktadr. Freire (1998)nin kulland kav-
ramlardan en nemlisi bankac eitim terimidir. Ona gre eitim, eletirel dn-
ce sreci olarak retilmelidir. Geleneksel retim yntemleri, yararsz baz bilgi-
lerin renciye retilmesinden baka bir ey deildir. Freire (1998) gre, ret-
menler aktif ve renciler ise pasif olduu mddete rencilerin kavramlar b-
tnyle anlayabilmeleri olas deildir.
Bankac eitim kavramnda, retmen zne, aktif, bilgili; renci ise nesne, pa-
sif ve bilgisizdir. Bankac eitime alternatif ise problem ortaya atc eitim olup bu
eitim eletirel dnen insanlar meydana getirir. retmenler, rencilerle kar-
lkl etkileime dayal olarak alrlar. retmen ile renci arasndaki iletiim, her
ikisi tarafndan ynlendirilmelidir. retmen, sadece retmemeli, rencilerin
sylemek istediklerini de dinlemelidir. Eitimin amac, daha iyi bir toplum meyda-
na getirmektir. Bunu salayabilmek iin insanlarn kendi davranlarn aktif olarak
dntrebilmeleri gerekir. Baka bir ifade ile eitimin amac; toplumdan dlanan
bireyleri toplumla btnletirmek deil, bilakis onlar da ierecek biimde toplu-
mu deitirmektir. Onun zerinde durduu dier bir kavram sessizlik kltrdr.
Ona gre herkes, kendi dndakilerle diyalog srecine girerek kendi dnyasna
eletirel bir biimde bakabilir ve kendinin bireysel ve sosyal gereklii alglamas-
na bal olarak onun hakknda dnebilir ve onu dntrmeye dnk eylemde
bulunabilir.
Freireye (1998) gre, eitim ynteminin merkezinde insanlk ve insanlama
problemi vardr. Ona gre sosyal yaamn ve bu balamda eitimin hedefi, dnya-
nn ya da insanln insaniletirilmesidir. Bu ise herkesin kendisini evreleyen ve
etkileyen glerin bilincine varmas ile olanakldr. Ne zaman bizi evreleyen g-
ler zerinde dnr ve eylemde bulunursak o zaman dnyay dntrmeyi be-
cerebiliriz. almalarn insann zgrlemesi ve dnyay dntrme zerine yo-
unlatran Freire (1998), modern eitimin problemlerini tanmlayarak ie balar.
Illich gibi o da eitimin bugn masal anlatma hastalna kapldn, ocuklarn
dnceleriyle var olamadn, eletirel bir bilin iin snf ii dinamizmin bir tr-
l salanamadn ileri srer. Duraan yapdaki eitimin materyal ve gerek dn-
ya arasnda ba kuramadn, eitimin olgulara dayandrldn ifade eden d-
79
nr, olgularn sadece olgu olduunu bunun ise fazla bir anlam ifade etmediini
syler. rencilerin bilgi ile yklenildiini, bilgiye boulduunu, renmenin ve
retilenlerin ne anlama geldiinin farknda bile olmadklarn syler. Byle bir
eitim yapsnda retmenlerin ise ocuklarn rettiklerini ne kadar ezberledikle-
rini test eden bir duruma dtklerini ileri srer. retmenlerin rencileriyle ile-
tiim kuramadklarn, bunun sonucu rencilerin retmenlere oranla daha az in-
san olduklar algsn glendirdiini ifade etmektedir.
Alternatif Bir Yap Olarak Okulsuz Toplum: Okula ilikin eletiriler ve okul-
lar slah etme konusundaki almalar, ncelikle gelimi lkelerde gndeme gel-
mi olup sz konusu eletiriler, okullarnn var olan toplumsal eitsizlik ve adalet-
sizlikleri kaldrma yerine eitsizlik ve adaletsizliklerin srdrld kurumlara d-
nt konusunda younlamaktadr (Illich, 1985; Giroux, 1997). Bu konudaki
baz eletirmenler, okullar slah etme ve okul reformu almalarna kar kmak-
ta; okullarn btnyle ortadan kaldrlmas gerektiini ileri srmektedir. Bu konu-
da en u grleriyle tannanlardan biri, Ivan Illichtir. Illich (1985), okullarn b-
tnyle ortadan kaldrlp bunun yerine renme merkezleri olarak adlandrd
kurumlarn kurulmas gerektiini savunmaktadr. Ona gre modern okullar ren-
cilere tek doru fikrini alamakta, onlar koullandrmakta, nceden hazrlanm
birtakm bilgi paketlerini dayatmakta, retim programnda ngrlen bu bilgileri
renmeleri ve yaamlarn buna gre dzenlemeye zorlamaktadr. Illiche (1985)
gre, insan renmelerinin ou okul dnda olmaktadr; okul, sadece diploma
veren bir kurumdur. Hi kukusuz, birtakm konum ve statlere gelmede bu bel-
geler belirleyici olmaktadr. renciler de bunlara sahip olmak iin okullara de-
vam etmektedirler. nk okul sonras yaamda sadece diploma ve sertifika gibi
belgeler nemlidir. Mevcut haliyle okullar, sadece belge datmaktadr. Bu haliyle
okullar, paketlenmi bilgileri pazarlayan iletmelerdir. retmenler de bu bilgileri
aktaran profesyonellerdir. retmenler de retmek iin belge almak zorundadr-
lar. Yaplan snavlar ve testlerle rencilerin bu bilgileri ne kadar rendikleri ve
iselletirdikleri belirlenmektedir. Yaplan bu testlerin sonunda kimileri baarl, ki-
mileri de baarsz olarak nitelendirilmektedir. Zorunlu eitimin toplumsal kutup-
lamaya yol aacan ileri sren Illich (1985, ss.17-18), okullarn eitsizlii ortadan
kaldraca varsaymn kabul etmemektedir:
Eitimde frsat eitlii, gerekten hem arzulanr hem de uygulanabilir bir amatr;
ama bunu zorunlu retime denk saymak, kurtuluu kilise ile kartrmakla ayn ey-
dir. Okul, ada ii snfnn dnya din durumunu almtr ve teknolojik an
yoksullarna bo yere kurtulu vaadinde bulunmaktadr. Ne var ki bu durum, ulus-
devleti ve onu benimsemi, bylece de vatandalarn birbiri ardna dizilen diploma-
lar iin retim basamaklarn trmanmaya mahkm etmitir. Bunun, eskilerin ba-
lama trenleri ve dinsel ykseli ayinlerinden pek fark yoktur.
Illich (1985)e gre okul, toplumun kaynaklarn har vurup harman savurmak-
ta, okulla i arasnda herhangi bir iliki kuramamakta, diploma zerine kurulu bir
ayrmcl kurumsallatrmaktadr. Okul, okula katlanlar sahiplenir ve bu ba-
lamda retmene eitli roller bierek grevini yerine getirmeye alr. Bir beki
olarak retmen, rencilerini bir dolamba ayininden geiren bir tren dzen-
leyicisi gibi davranr. Ahlak olarak ise ana babann, Tanr ya da devletin yerine
geerek Yalnz okulda deil, serbest olarak toplum iinde neyin doru neyin yan-
l olduunu alar. Terapist olarak ise rencinin gelimesine yardm etmek ama-
80
cyla onun zel yaamna girmeyi, kendine bir hak olarak grr. Illich (1985, ss.56-
57)e gre okul bir iletmedir ve retim programn pazarlar:
Hemen her okulun retim programnn saptanmasna szde bilimsel bir aratrma
ile ie giriilir, eitim mhendisleri baar iin gerekli alet ve edevat saptarlar. Tabii
bte ve tabularn belirledii ereve ierisinde... Datmc retmen, biten rn
tketici-renciye sunar. Onlarn tepkileri de gelecek modelin tasarm iin veri sa-
lar, rnein snfsz eitim, renci merkezli eitim, grup eitimi, grsel-iitsel
ve konu merkezli eitimler byle doar.
Modern okulun yanl varsaymlar ve retorikler zerine kurulu olduunu syle-
yen Illich (1985), her yl birbiri peine kenara atlan, yaymc ve yazarlarna para
kazandran ve her zaman tartma yaratan ders kitaplar dolandrcl da bu okul
sisteminin zerine oturtulur. Ona gre okul, modern an kokuan kltrnn ve
modernliin kilisesine dnmtr. Yazar, okulun durumunu yle ifade eder:
Dnyevi, bilimsel ve lm-tanmaz nitelikleriyle okul, gnmz dncesinin bir
parasdr. Ona gre, Bilim, okulda retilenlerle tanmlanrken retilenler de
szm ona bilimsel aratrma ile tanmlanr. mr biter, okul bitmez. Okul, kap-
larn kimsenin yzne kapamaz, her zaman bir olanak daha sunar: Yenileme ei-
timi, yetikin eitimi, srekli eitim... (Illich, 1985, s.60). Illich (1985)e gre okul-
lar, yeni bir dnya kilisesi olup, bu kilisenin endstrisi ve ileyii, bilgi zerine ku-
rulmutur. nsan yaamnda egemen hale gelen ve ou zaman da yanllarn -
retildii mekndr. retim ve tketim kltr, bu kltrn rettii yapay yaam bi-
imi, insanlar mutsuzlatrmaktadr. Ona gre, nsanlar zorunlu okul uygulama-
sndan kurtulamadklar srece bu tketim lgnlndan da kurtulamazlar. Mo-
dern zamanlarda insan, bir tketim klesi haline getirilmitir. Kapitalist toplumlar-
da okullar, en byk ve en yaygn iverenler durumuna dnm bulunmaktadr.
Eitim ve okula ynelik radikal eletiriler hangi temel noktada toplanmaktadr?
MODERNZM, POSTMODERNZM VE ETM
Dnya hakkndaki grlerimiz, dnyay alglay biimimizi ekillendirmektedir.
Dnya nasl olumutur? Geree nasl ulaabiliriz? Gerek diye bir ey var mdr?
Her ey grnd gibi midir? Bu ve benzeri grlere verilecek yantlar tartma-
ldr. Antik grler, gzlerimizle grdmz dnya ile ilahi dnyay birbirin-
den ayrt etmilerdir. Ortaa boyunca antik gr, dncelerimize egemen ol-
mu, sylem ve eylemlere rehberlik etmitir. Rnesans ile birlikte geleneksel d-
nce biimleri ve dnyaya ilikin bak alar da deimeye balam, baz d-
nrler kendi grdklerine inanmaya balamlardr. Bu balamda yukarda da s-
z edilen baz dorulara ulamak iin kantlarn gerekli olduunu ileri srmler,
buna paralel olarak da baz yntemlerin gelitirilmesinin yeterli olduuna inanma-
ya balamlardr. Baka bir ifade ile inanlarn ve geleneklerin yerini rasyonalite
ve bilimsel yntem almaya balamtr. Akl ve yntem ile insanla mkemmel bir
gelecek ve dnya vaat edilmeye balanlmtr. Doann kontrol altna alnmas ve
insanln yaam standardnn ykseltilmesi iin bilimsel yntemin yardmyla tek-
nolojinin gelitirilmesi zorunlu grlmtr. Fakat ulalan gerei felsefeciler
sorgulamaya balayarak, insanln bir felakete ve sefalete srklendiini, moder-
nite ve bilim ad altnda insanlarn ve toplumlarn tek boyuta indirgendiini, insan
81
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
3
ve sosyal yaam yalnzca olgularla aklamann olanakl olmad savn ileri sr-
meye balamlardr.
Postmodernizim, genel olarak moderniteye bir tepkidir. Modernitenin btn
kurumlaryla birlikte insanln ilerlemesini salayacana ve mutlu klacana ili-
kin gvene karn, postmodernite bir proje olarak modernitenin bunu tek bana
gerekletiremeyeceini ileri srer. Modernizmin, hayatmz dntrc bir ta-
km deiimlerde rol oynamasna karn, postmodernite daha ok 20. yzylda ne
kan, ulusuluk, totalitarizm, teknokrasi, tketimcilik, modern savalar gibi mo-
derniteden doan sonulara bakmakta ve bunlarn sosyal yaammza etkilerini
sorgulamaktadr. Giddens (2005, s.419)e gre; totalitarizm, bir toplumdaki btn
kurumlarn tek bir merkezden ve tek bir kiinin liderliinde toplanmasna gnder-
mede bulunan bir kavramdr. Teknokrasi ve tketimcilik ise, kapitalist bir toplum-
da ynetimin teknik uzmanlara braklmas ve toplumun ise bir tketim batana
itilmesi anlamna gelmektedir. Postmodernite ile modernite; bilgi ve gerek nedir?
sorusuna farkl yantlar vermekte, bu ise sorunun belki de en nemli ksmn olu-
turmaktadr. Postmodern adan gerek, insanlarn zerinde bir uzlamaya vard
bir ey ya da ie yarayandr. Hatta tek bir gerein olmad birden ok gerekten
sz edilebilir. Postmodernistler; gereklii geleneksel ve idealize edilmi doruyu
reddedip onun yerine dinamik, zaman, mekn ve bak asyla balantl olarak
deien bir olgu olarak kabul etme eilimindedirler. Postmodern dnce eitim
asndan deerlendirildiinde baz temel zellikleri yle ifade edilebilir (Hlynka
ve Yeaman, 1992):
Bak alar, anlamlar, yntemler ve deerlerin okluuna ballk,
Sylenenin tam tersi ironik anlamlarn, alternatif yorumlarn aratrlmas ve
takdir edilmesi
Her eyi aklama niyetinde olan byk anlatlarn eletirilmesi veya bunla-
ra phe ile yaklalmas,
Bak alarnn ve bilgiye ulama yntemlerinin okluundan dolay birden
ok gerein olduunun kabul edilmesi.
Buna gre postmodern bir retmen; kavramlar, fikirleri hedefleri bir metin
olarak grr ve her metnin yoruma ak olduunu bilir; metinlerdeki karlkl zt-
lklar arar (iyi kt, ilerleme gelenek, bilim efsane, sevgi nefret, erkek kadn, ger-
ek kurgu gibi). Ayrca postmodern bir retmen, ztlklarn gerek olmadn
gstererek, zerinde alt metnin yapsn bozmaya alr; mevcut olmayan
metinleri ve temsil edilmeyen gruplar belirler ve ortaya koymaya alr.
Postmodern bir retmenin temel zellikleri nelerdir?
BAARILI BR ETM VE OKUL SSTEMNN
ZELLKLER
Trkiyede eitim ve okul, 1860lardan beri tartla gelen bir konu olmutur. O
gnden bugne, eitim alannda birok toplantlar yaplm, kurultay ve uralar
toplanmtr. Btn bu toplantlardaki srdrlen tartmalarn temelinde eitim ve
okula ilikin anlamlarn, ilevlerine gre yeniden inas; baarl bir eitim ve okul
sisteminin nasl ina edilecei sorusu yer almtr.
Etkili okul, iyi okul, baarl okul kavramlar greceli kavramlardr. Her ei-
tim ve okul sistemi, bu kavramlar farkl tanmlamakta ve anlamlar yklemekte-
dir. Bu kavramlar bazen de birbiri yerine kullanlmaktadr. Bununla birlikte ara-
trma bulgular, bu okullarn baz ortak zelliklere sahip olduunu gstermekte-
82
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
4
Ulusuluk, tek bir politik
topluluun paras olma
duygusunu yaratan bir
simgeler ve inanlar
kmesidir.
dir. Etkili okullar daha ok okul ve renci baarlarnn sonucuna vurgu yapar-
ken iyi ve baarl okullar ocuklarn ok ynl entelektel ynlerden geliimini
ne karmaktadr.
Aratrmalar, acl eitim sistemlerinin birok problemle kar karya olduu-
nu, bunun stesinden gelinmesi iin ulusal ve yerel dzeyde stratejilerin gelitiril-
mesi gerektiini ileri srmektedir. Trk Eitim Sistemindeki reform almalar, te-
melde okullarn ve rencilerin baarl olmas iin bir altyap oluturma hedefine
dnktr. Bununla birlikte ulusal politikalarn baarya ulaabilmesi iin okulun
yeniden yaplandrlmas gerekmektedir. Bu anlamda her eitim reformunun temel
uygulama birimi okuldur. Trkiyede eitim, okullardan bozulmaya ve yozlama-
ya balamtr. Yine okullardan dzelecektir.
Son yllarda ulusal ve uluslararas aratrma bulgular, egemen kapitalist sistem
iinde eitim ve okulun anlamn ve bu anlamn zerine ina edilecek baarl bir
sitemin zelliklerine ilikin genel bir ereveyi ortaya koymaktadr. Her okul ve
eitim sistemi bu genel ereveyi kendi balamnda eletirel bir gzle deerlendir-
meli ve kendi var olan durumuna uyarlamaldr.
Okul Sistemi ve Liderlik
Eitime ve okula ilikin anlamlarn yeniden inas tartmalarnda; okul sistemi ve
liderlik temel srelerdir. Bu sreler iinde; okul sistemine ilikin politikalar, okul
ynetim sreleri ve okul yneticisinin liderlik zellikleri eitim ve okula ilikin
anlamlarn yeniden inasnda merkezi sreler olarak tanmlanmaktadr. Bu sre-
lerin baz zellikleri unlardr (Balc, 2001; Alton, 1996; Anspaugh, 1995; Bamburg
ve Andrews, 1991; Balc, 2001; iman, 2005):
Okul Sistemine likin Politikalar
Herkes tarafndan kabul edilen ak ve effaf eitim politikalar vardr.
Eitim alanlar, politikaclarnn desteini alacak tutum ve davranlar
sergilerler.
Eitimde mkemmeli gerekletirmenin olanakl olduuna inanlr.
Okul Ynetimi Sreci
Okul amalar, ak ve effaftr.
Okul merkezli karar verilir; retmenler etkinliklere katlr ve sorumluluk
alr.
Gelecek merkezli, baarl akademik ve retimsel liderlik sz konusudur.
Deime ve yenilemeye ynelim vardr.
Ortaklaa planlama ve i birlii temeldir ve buna bal olarak performans
izlenir ve deerlendirilir.
Okul alanlarnda mesai kavram yoktur; okul alanlar, grevlerine ve
okula byk zaman ayrrlar.
Okul Yneticisinin Liderlik zellikleri
Okul yneticisi, bir retim lideridir.
Okul alanlarn karara katlma ve sorumluluk stlenmenin sosyal bir dav-
ran olarak benimsenmesini salar.
Ak kurallar koyar ve bu kurallar uygular.
Okul alanlarnn ve rencilerin gdlenmeleri iin stratejiler gelitirilir,
renci katlmna ve sorumluluk stlenilmesine nem verir.
Okul alanlarn i doyumunun artmasn salar.
83
Baar zerinde younlar ve temel amalar deerlendirir.
Okul alanlarnn mesleki ynden kendilerini srekli yenileyen ve yaam
boyu renmeyi iselletiren kiiler olmasn salar.
Zamann gzleyerek ve reterek harcar.
Temsil yeteneine sahiptir.
retim kadrosuna inanr ve gvenir.
retmenlerden yksek dzeyde beklentileri olup bunu kendilerine iletir.
Duruma gre liderlik stili belirler.
st ynetimin desteine sahiptir.
Program gelitirme zerinde younlar.
Toplumun ve okul ynetim kurulunun desteine sahiptir.
retmenlerin zamanlarn olabildiince retime ayrmalarn salar.
Okulun en nemli ilevinin renmeyi salamak olduunu herkese aklar.
renme-retme Sreci
Baarl okullar; nceden ak amalar belirlerler ve rencilere temel becerileri
kazandrma zerinde younlarlar. Bilisel renme ve renmenin transferi ze-
rinde younlarlar. Programn ieriini yaplandrr, ama ve ierii dzenlerler.
Snfta geen zamann ounu renmeye ayrrlar. rencilerin nceki bilgilerini
kullanrlar. rencilere sk soru sorarlar. Sorulara yant oluturabilmeleri iin -
rencilere yeterli zaman verirler. Yeni bir ierik sunduktan sonra uygulamalara yer
verirler. Bir aama renilmeden dierine gemezler. Deerlendirme yapar ve ge-
ri bildirim alrlar. Btn rencilerin okulun ve renmenin amalarnn farknda
olmasn salarlar. renci geliim ve baarsn dzenli bir biimde ler ve de-
erlendirirler. rencilerin renme kapasiteleriyle ilgili aslsz n yarg ve bilgi-
lerden kanrlar. rencileri deiik lakaplarla damgalamaktan kanrlar. Baar-
l okullar, bireysel ya da grup olarak rencilerle ilgili asgari dzeyde kabul edile-
bilir ama ve standartlar belirlerler. Grup almalarna nem verir, kk ren-
me niteleri zerinde younlarlar. rencileri belirlenen standartlar gerekletir-
meye ikna ederler. Olabildiince renciler arasnda heterojen gruplar oluturarak
i birliine dayal renmeye nem verirler. Farkl rencilerin farkl alanlarda ve
konularda daha iyi olabilecekleri inancn yerletirir, rencilerin birbirlerinin
rnlerini grmelerine frsat salarlar. renciler arasnda dostluk ve arkadalk
ilikilerinin gelimesini desteklerler. rencilerin renmeye aktif bir biimde ka-
tld snf atmosferi olutururlar. rencilere geri bildirim verirken baka ren-
cilerle ve onlarn puanlar ile karlatrmak yerine, onlara srekli bir geliim iin-
de olduklar hissini verirler. rencilere geri bildirim verirken yararl bilgiler ze-
rinde durur, baarszl deerlendirmezler. Gerektiinde ge renen renciler
iin ekstra zaman ayrabilirler. Bir renci, bir aklama ya da gsteriyi anlamad-
nda onu tekrar etme yerine olabildiince farkl bir yolla tekrar anlatrlar. ren-
ciler iin iyi bir model olurlar. renciler arasndaki bireysel ve kltrel farkllk-
larn farkndadrlar. Baarl bir eitim ve okul sistemi kurmaya ynelik renme
retme srecinde deien anlamlar yeni bir paradigmay tanmlamaktadr. Bu
balamda zellikle renme retme srecinde amalar ve deerlendirme zerine
odaklanan bu paradigma deiikliinin zelliklerinden bazlar unlardr (Lezotto,
1991; Purkey ve Smith, 1983; Rowan, 1983; iman, 2005):
84
Amalar
Eitim sisteminin amalaryla ile toplumun gelecei arasnda stratejik bir ili-
ki kurulmutur.
Okulda her dzeyle ilgili retim amalar aka belirlenmitir ve bu amalar
okulun genel amalarn yanstr, temel becerilerin kazandrlmasn salar.
retim amalaryla ilgili standartlar btn renciler iin ayndr.
retim kadrosu, retimle ilgili amalardaki ncelikleri bilir ve kabul eder.
rencilerle ilgili amalarn gereklemesine ilikin kaytlar tutulur.
rencilerin kiisel ve akademik geliimleri amalar balamnda dzenli
olarak izlenir ve raporlatrr.
rencilerin renme glkleri erken belirlenir ve nlemler alnr, eitim-
le ilgili her konuda stratejiler gelitirilir.
Deerlendirme
rencilerin sralanp baarsz diye nitelendirildii bir yap yerine renci-
lerin baarl olacaklarna dair tam inan vardr.
Deerlendirmelerden elde edilen bilgi, retim programnn gelitirilmesi
iin kullanlr.
Test programlar, rencileri semek ve dzeylerine gre sralamak iin de-
il, renmeleri tehis etmek iin yaplr.
Yetenee gre gruplamadan te, esnek ve heterojen gruplama kullanlr.
Akademik rekabete itibar edilmez; birlikte renme ve gdleme iin bir
ara olarak grlr.
renciler arasnda akademik tabakalama en alt dzeydedir.
retmen Davranlar
Baarl bir eitim sisteminin en nemli gelerinden biri, retmendir. retmenin
nitelii ile sistemin baars arasnda olumlu bir iliki vardr. Baarl ve etkili okul-
lar zerinde yaplan aratrmalar bu okullarn baz ortak zelliklere sahip olduu-
nu gstermektedir. Etkili okullar, okulu bir yaama alan olarak grr ve okul kad-
rosu arasnda gvene dayal, dostane, destekleyici ilikiler vardr. Baarl okullar-
da; btn alanlar kendilerini mesleki ynden srekli gelitirme abas iindedir-
ler ve st dzeyde bir sorumluluk duygusuna sahiptirler. Okul i birliine dayal
olarak ynetilir. Takm almas esastr. retmenler, i birliine dayal birlikte
planlamaya nem verirler ve snflarn etkili bir ekilde ynetirler. Okulda pozitif
bir alma ve renme iklimi vardr. Btn okul toplumunun yeleri, renci ba-
arsna ilikin yksek beklentilere sahiptirler ve btn rencilerin renebilece-
ine ve baarl olabileceine inanrlar; bireysel yeteneklerini tanma ve gelitirme-
de rencilere yardm ederler. Ev devlerinden yararlanrlar ve bu konuda nce-
den planlama yaparlar (Purkey ve Smith, 1983).
Okul klimi
Okul iklimi rencilerin, retmenlerin, okul yneticilerinin okulda alan dier
igrenlerin ksaca okul toplumunu oluturan btn bireylerin davran ve tutum-
larn etkileyen bir sretir. Bu srete eitim sisteminin genel amalar, toplumsal-
lama ve kltrlenmeye ilikin amalar ve rencilerin akademik ve sosyal davra-
nlar ekillendirilir. Btn bu nedenler olumlu okul kltrn, baarl bir eitim
ve okul sistemine ilikin bir sistemin kurulmasna ynelik amalarn yeniden ina-
snda stratejik bir deiken olarak yaplandrr. Olumlu okul iklimine sahip okulla-
85
rn ortak zellikleri yle zetlenebilir (Hoy ve Tarter, 1997a, 1997b; Hoy ve Sabo,
1998; Sergiovanni, 2006; Turan, 2002):
Okulun varlk nedeni ve amalar herkes tarafndan bilinir.
Okulda dzen ve disiplinle ilgili ak politikalar ve uygulamalar vardr.
Okulda disiplin sorunlar daha azdr.
Okulda saldrganlk ve ykclk yoktur.
Okula rencilerin devam oran yksektir.
renci ve retmen morali yksektir.
renmeler arasnda bir uyum vardr.
renci baars yksektir.
Okulu sahiplenme duygusu yksek dzeydedir.
Herkes birbirine gvenir, hi kimse sorumluluktan kamaz.
Herkes hep birlikte okulun iyilii iin alr.
rencilerin yreklendirildii iyimser bir ortam vardr.
Herkes okulda sorun zme srecine katlr.
Herkes birbirine dosta davranr ve birbirini korur.
Okulun yaptklar, aile ve evre tarafndan da desteklenir.
Okul evre likileri
Okul, toplumun bir parasdr. Hatta toplumun kendisidir. Toplumdan bamsz
okulun yaamn srdrmesi olanakl deildir. Bir bak asna gre okul, bir top-
luluktur ve toplumun merkezinde yer alr. Bu bakmdan okulun baars, velilerin
destei ile olanakldr. Eitim politikaclar baarl okul ve eitim sistemleri iin
toplumun ve velilerin desteini almak zorundadr. Baarl okul ve eitim sistem-
lerin okul evre ilikisinde sahip olduu politikalarn bazlar aada belirtilmitir
(iman, 2005):
Toplumla ilikiler konusunda ak yntemler gelitirilir.
Okul toplumunun btn yeleri iin olumlu bir okul atmosferi ve evresi
oluturulur.
Toplumun okula ve karar srecine katlmna yer veren bir rgt yaps olu-
turulur.
Toplumun okula dnk salayabilecei kaynak ve hizmetler belirlenir.
Okul dostu veli, veli dostu okul oluturulur; okul aile ilikileri en st seviye-
dedir ve aileler okula maddi ve manevi katkda bulunur.
Aile katlm ile okulda bilgi ve g paylalr.
Aileler okulda karar srecine katlr.
Aileler retim srecinin bir paras olurlar.
SONU
Eitim ve okula ilikin radikal eletirilerin gemii uzun yllara dayanmaktadr. Bu-
nunla birlikte eitim ve okula ilikin radikal eletiriler, 19. ve 20. yzylda popler
olmutur. Okulun otoriter bir sosyalleme arac olduunu ileri sren radikal d-
nrler, eletirilerini kitle eitimine ve devlet okullarna yneltmilerdir. Onlara g-
re okul, egemen sosyal yap tarafndan desteklenen birer sosyal kurum olup b-
tn adaletsizlik ve eitsizliklerin kurumsallamas ve srdrlmesinde nemli bir
aratr.
Okula ilikin alternatif yaklamlar, okula ilikin bak alarmz tamamen de-
itirmemiz, acl okulun ideolojik bileenler olarak adlandrlan ekonomizm,
materyalizm ve kitlesel medyann tehdidi altnda olduunun bilincinde olunmas
86
gerei zerinde durmaktadr. Okullar, birer umut, demokratik direni ve kendi z
bilincinin farknda olma yerleridir. Yeni okul, baz gruplarn dierleri zerinde im-
tiyaz kurma alan deil, diyaloa dayal zgr bir dnya ve toplum oluturma he-
defi zerine yeniden ina edilmelidir. Bu balamda dnldnde, okulun
amalar, deiime, zgr sylem ve harekete olanak salayacak durumlar zerin-
de odaklanmaldr.
Eitimciler en azndan, daha insani bir okul ve gelecek iin aadaki baz ba-
sit nerileri dikkate alabilirler (Duncan, 2002):
Bu dnyada bir sosyolog ve felsefeci olarak al.
Ak ve effaf kurumlar oluturmak iin aba sarf et, hogry yaam bii-
mine dntr ve uygula.
Hogry ret.
Kendi geleceini belirleme ve bamsz dnebilmeyi tevik et.
rencilerine kendilerine gvenmelerini sala.
renmenin bir paras olarak insani ilikileri ina et.
Birbirinizi sevin ve birbirinize sayg gsterin.
ocuklarn geleceinin bize bal olduunu unutmayn, gl ve cesaretli
olun.
Modern toplumda baarl bir eitim sistemini ve okulu kurmak iin neler yaplabilir?
87
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
5
88
Eitimin ve okulun ilevlerini aklamak
Felsefi ve sosyolojik adan okulun temel ilevi;
bireyi zgrletirme ve bireyin iinde yaad
toplumun deerleri bata olmak zere, yetenek,
beceri, tutum ve olumlu kabul edilen davranla-
rn ok ynl iyiletirilmesi zerine yaplandr-
lr. Okul araclyla bireyin kendini gerekletir-
mesi, kefetmesi ve sosyal yeteneklerini gelitir-
mesi beklenir. Kukusuz her toplum eitime ve
okula farkl ilevler ykleyebilir. Bu ilevler ba-
zen pedagojik bazen de ideolojik olabilmektedir.
Eitim ve okulun anlamna ynelik eletirileri
aklamak
Eitim ve okulun anlamna ynelik eletiriler;
kitlesel eitim anlayna, okul sistemine, okulun
toplumsal hareketlilik yaratma ilevine, renci-
yi pasifletirme srecine ynelik eletiriler ba-
lklar altnda toplanabilir. Okul ve okulun ilev-
lerine ynelik eletirilerin banda radikal peda-
goji olarak adlandrlan akm gelmekte olup bu
ekole bal dnrler, eletirilerini yalnzca
okul zerine deil onunla yakndan ilikili olan
ocuk yetitirme biimleri ve aile kurumunun
rgtleni biimine de yneltmektedirler. Bu
eletiriler iinde Illich, okulsuz toplum modeliy-
le eletirilerini alternatif bir yapda somutlatran
bir dnrdr.
Postmodern eitim ve okulun zelliklerini tart-
mak
Postmodern dnce eitim ve okul asndan
deerlendirildiinde baz temel zellikler yle
ifade edilebilir:
Bak alar, anlamlar, yntemler ve deerle-
rin okluuna ballk,
ronik anlamlarn, alternatif yorumlarn ara-
trlmas ve takdir edilmesi,
Hereyi aklama niyetinde olan byk anla-
tlanlarn eletirilmesi,
Bak alarnn ve bilgiye ulama yntemle-
rinin okluundan dolay birden ok gere-
in olduunun kabul edilmesi.
Baarl bir eitim sisteminin zelliklerini deer-
lendirmek
Baarl okullar ocuklarn ok ynl ente-
lektel ynden geliimini ne karmaldr.
Okul ynetimine ilikin politikalar, okul y-
netimi sreleri ve okul yneticisinin liderlik
zellikleri merkezi sreler olarak tanmlan-
maldr.
Baarl okullar; nceden ak amalar belir-
lemeli ve rencilere temel becerileri kazan-
drma zerine younlamaldr.
retmen davranlar, okul iklimi ve okul
evre ilikilerine de nem verilmelidir.
zet
1
A M A
2
A M A
3
A M A
4
A M A
89
1. Aadakilerden hangisi eitim alanna eserleriyle
nemli katk salayan dnrlerden biri deildir?
a. Karl Marx
b. Friedrich Engels
c. Emile Durkheim
d. Max Weber
e. Antony Giddens
2. Eitimi, egemen snflarn karlarna hizmet eden
bir ara olarak tanmlayan dnr kimdir?
a. Emile Durkheim
b. Max Weber
c. Auguste Comte
d. George Herbert Mead
e. Karl Marx
3. Aadakilerden hangisi eitimin toplum ynnden
sosyal ilevlerinden biri deildir?
a. Sosyal btnleme
b. Nitelikli i gcnn yetitirilmesi
c. Sosyal eitlik
d. nsan kaynaklarnn seilmesi
e. Sosyal hareketlilik
4. Bireyler istemedikleri mesleklere zorla yneltilmek-
te, sanayinin ve toplumun gereksinme duyduu mes-
leklerin propagandas yaplmakta, bu meslekleri edin-
meleri iin ocuklar bir dizi teste tabi tutulmaktadr.
Oysaki bu testlerin neyi ne kadar ltkleri olduka tar-
tlan bir konudur biiminde yaplan eletiri, eitimin
ve okulun hangi anlamna ynelik bir eletiridir?
a. Kitlesel eitimin radikal eletirisi
b. Okul sistemine ynelik eletiri
c. Okulun toplumsal hareketlilik yaratma ilevine
ynelik eletiri
d. Okul ve bankac eitim eletirisi
e. Alternatif bir yap olarak okulsuz toplum eleti-
risi
5. Aadakilerden hangisi eitimin uluslararas yn-
den ekonomik bir ilevi deildir?
a. Uluslararas yarma
b. Ekonomik i birlii
c. Mesleki eitim
d. evrenin korunmas
e. Bilginin paylalmas
6. Aadakilerden hangisi eitimin ilevlerinden biri
deildir?
a. Ekonomik
b. Sosyal
c. Siyasal
d. Din
e. Eitsel
7. Okulu politik sylem ve eletiri yeri olarak tanmla-
yan ilev aadakilerden hangisidir?
a. Politik
b. Ekonomik
c. Kltrel
d. Eitsel
e. Sosyal
8. Okulu uluslararas dayanma ve dostluk yeri olarak
tanmlayan ilev aadakilerden hangisidir?
a. Politik
b. Ekonomik
c. Kltrel
d. Eitsel
e. Sosyal
9. Aadakilerden hangisi okula ynelik radikal eleti-
rilerden en ok bilinenidir?
a. Eletirel teori
b. Okulsuz toplum
c. Zorunlu eitim
d. Parasz eitim
e. Postmodern eitim
10. Aadakilerden hangisi baarl okul mdr zel-
liklerinden biri deildir?
a. Bir retim lideridir
b. Ak kurallar koyar ve bu kurallar uygular
c. Temsil yeteneine sahiptir
d. Mevzuata baldr
e. Program gelitirme zerinde younlar
Kendimizi Snayalm
90
Ortaretime Gei Sistemi zerine Baz
Mlahazalar
Zamanla dershaneler okullarn nne gemeye, ilk-
retim kurumlarmzdaki eitim-retim nemini yitir-
meye, 8. snfn sonunda dzenlenen OKSyi kazanmak
da rencilerimizin tek hedefi hline gelmeye balad.
Tm bu sebeplerle de OKS varln srdrrken eiti-
mi iyiletirme adna yaplan btn almalarn kalc
bir etkisinin olmad da ak bir ekilde ortaya kt.
Dolaysyla ilkretimden yksekretimin sonuna ka-
dar 16 yl sren eitim retim srecinin tam orta yerin-
de, 8inci snfn sonunda yaplan hem ilk sekiz yllk te-
mel eitim dnemini bloke eden hem de sonraki orta-
retim ve yksekretimi de ieren dnem iin belir-
leyici unsur ve eik haline gelen OKSnin masaya yat-
rlmas bir zorunluluk olmutu. te eitim sistemimizi
derinden etkileyen ve bata mfredat yenileme olmak
zere, eitimi iyiletirme adna yaplan birok alma-
y da adeta anlamsz klan bu problematik erevesinde
yeni Ortaretime Gei Sistemi gelitirildi.
Yeni sisteme gre fen ve anadolu liselerine girite tek
belirleyici lt olan OKS kaldrlmtr. Baarnn, yak-
lak iki saat sren tek oturumluk bir snavla belirlen-
mesi, ilkretimin zellikle 6, 7 ve 8inci snflarnda
gerekletirilen eitim ve retimin ihmal edilmesine
yol amaktayd. Yeni sistemle birlikte rencilerin il-
kretim sonundaki performans; 6, 7 ve 8inci snfla-
rn sonunda mfredat odakl snavlarla belirlenecek ve
bu ekilde rencilerin bilhassa okuluna ve derslerine
nem vermesi salanm olacaktr. Ortaretime gei-
te esas alnacak toplam puan hesaplanrken okuldaki
btn derslerden alnan baar puanlar yannda, ayrca
rencilerin okula uyumu, z bakm, kendini tanmas,
etkili iletiimi, sosyal etkileimi ve deer bilinci, sorun
zmesi, sosyal faaliyetlere katlm, takm almas ve
sorumluluk, verimli alma ve evre duyarll gibi
davran nitelikleri de dikkate alnacaktr. Buna gre 6,
7 ve 8inci snflarn sonunda bu snflar iin mfredat
odakl snavlardan elde edilen puanlarn yzde 70i, -
rencilerin okuldaki ylsonu baar puanlarnn yzde
25i ve belirlenen davran ltlerine dayal olarak el-
de edilen davran puannn yzde 5i toplanarak -
renci hakknda, sadece anlk bir performansa dayal de-
il geni bir zaman dilimine ve retilen ok boyutlu bir
performans gstergesine dayal olarak her snf iin pua-
n bulunacaktr. Ayrca bu snftaki performansa da-
yal olarak elde edilecek snf puanlarndan 6. snfn
yzde 25i, 7nci snfn yzde 35i ve 8inci snfn da
yzde 40 alnarak Ortaretime Yerletirme Puan el-
de edilecektir. Bu ekilde oluturulan yeni sistemde
rencilerin, yl boyunca motivasyonlarnn devam
etmesi ve temel eitim nitelii tayan ilkretim eiti-
minin ruhuna uygun bir ekilde btn derslerin nem-
senmesi salanacaktr. Ayrca 6, 7 ve 8inci snflarn
sonunda dzenlenecek olan mfredat odakl merkez
snavlarda yabanc dilden de soru sorulmas, lkemiz-
de hep eletiri konusu olan yabanc dil eitiminin ni-
teliinin ykseltilmesi adna bal bana bir adm te-
kil edecektir.
...
Yeni sistemin hayata gemesiyle birlikte ilkretimin
adeta rntgeni ekilmi olacaktr. Bylece, ilkretim-
de bundan sonra yaplacak btn iyiletirme almala-
r iin yeni sistem sayesinde ok ynl ve ayrntl bir
veri taban retilmi olacaktr. Yllardan beri lmeden
gelitirmeye allan alanlarda, bundan byle yapla-
cak iyiletirme almalar, genellemelerle deil ok
ynl saptamalara dayal olarak daha bilinli bir ekil-
de yrtlecektir. Dolaysyla yeni Ortaretime Gei
Sistemi ile birlikte bakanlk bir anlamda kendi kendini
mercek altna alacak bir mekanizma gelitirmi oldu.
Eitim sistemimizin en sorunlu zelliklerinden biri de
sistemin her boyutunda hesap verebilirlik mekanizma-
snn dk olmas ve hatta baz uygulamalar iin bu
durumun hi sz konusu olmamasdr. rnein; verimi
ve baars dk bir retmenin ve okul yneticisinin,
bu eksikliklerinden dolay herhangi bir yaptrm veya
baka bir davranla karlamas sz konusu deildir.
Byle bir ileyiin ve kltrn olmamas nedeniyle im-
diye kadar OKS gibi merkezi snavlarda rencilerin
yaadklar baarszlk, genelde rencilerin devam et-
tikleri okulla veya dorudan retmenleri ile ilikilen-
dirilmemitir. nk OKS baars gerekten de ret-
menle ve okulla pek fazla ilikili deildi. Yeni sistemle
birlikte rencilerin baars ya da baarszl, ncelik-
le akla retmenlerini ve okulunu getirecektir. nk
yeni sistemde rencinin baarsnn deerlendirilme-
sinde temel ltler, okulda verilen mfredata dayal
eitim retimle ve retmenin niteliiyle ok yakn-
dan ilgilidir. Yeni Ortaretime Gei Sistemini, artla-
r iyiletirme anlamnda imdiye kadar yaplan okul,
derslik ve retmen saysndaki art, bte ve teknolo-
Okuma Paras
91
jik altyapdaki iyileme gibi almalarla bir tutmamak
gerekir. Yeni sistemin bir ruhu ve felsefesi bulunmakta-
dr. Snrlar ve erevesi ok ak olarak belirlenmi-
tir. Temennileri deil, gereklemesi kesin olan ama-
lar ieren bir yapya sahiptir. Ayrca yeni sistemle or-
taya konan amalarn gerekleip gereklemeyecei
test edilebilir niteliktedir. Bu nedenle yeni sistemi,
bata eitimciler olmak zere kamuoyunun daha zen-
li bir ekilde ele almas gerekir. Bu arada yeni sistemin
daha fazla anlatlmasna gereksinme duyulduu orta-
dadr. Ancak yeni sistem kamuoyuna yukarda rnek
verdiimiz iyiletirme almalarndan birini tantr gi-
bi yzeysel tantm odakl bilgilendirmelerle deil, da-
ha derin, felsefi ve bilimsel temeli olan aklamalarla
anlatlmaldr.
...
OKSnin, dershanelerin rencinin hayatnda belirleyici
unsur haline gelmesine yol aarak okullarmz ikinci
plana att, mfredat bilhassa baz boyutlarn tama-
men yok sayarak bloke ettii, sekiz yln sonunda iki
saatlik bir zaman dilimine sktrld iin renciler
zerinde mthi bir stres yaratt doru deil midir?
Yeni gelitirilen Ortaretime Gei Sisteminin ren-
cilerin performansnn ok boyutlu olarak srece yayl-
m bir ekilde deerlendirilmesini salayaca, anlk
deerlendirmenin yaratt stresi paralara blerek azal-
taca, okulu rencinin nezdinde belirleyici unsur ha-
line getirecei yanl mdr? Sonu olarak hem ilgili ve
yetkili kiiler hem de kamuoyu bilmedir ki yaklak 30
yl aradan sonra zellikle temel eitimi bloke eden,
okulun ve retmenin rencinin baarsnda belirleyi-
ci roln azaltan OKSnin kaldrlarak yeni Ortareti-
me Gei Sisteminin (OGES) getirilmesi, Trk eitim
sistemi asndan yeni bir dnm noktasdr.
Kaynak: Yukardaki metin; rfan Erdoan tarafndan
yazlan 12 Aralk 2007 tarihli Radikal Gazetesinden k-
saltlarak alnmtr.
1. e Yantnz doru deilse, Giri balkl
2. e Yantnz doru deilse, Giri blmn
gzden geiriniz.
3. b Yantnz doru deilse, Eitimin ve Okulun
4. b Yantnz doru deilse, Eitim ve Okulun
Anlamna Ynelik Radikal Eletiriler blmn
gzden geiriniz.
5. c Yantnz doru deilse, Eitimin ve Okulun
6. d Yantnz doru deilse, Eitimin ve Okulun
7. a Yantnz doru deilse, Eitimin ve Okulun
8. e Yantnz doru deilse, Eitimin ve Okulun
9. b Yantnz doru deilse, Eitim ve Okulun
Anlamna Ynelik Radikal Eletiriler blmn
gzden geiriniz.
10. d Yantnz doru deilse, Baarl Bir Eitim ve
Okul Sisteminin zellikleri blmn gzden
geiriniz.
Sra Sizde 1
Hayat performans ve hayat dngs ile eitimin ile-
vi arasnda dorusal bir iliki vardr. Eitim sistemi ile
bireyin yaam tasarm birbirini destekler nitelikte ol-
maldr. Bu balamda, eitim ve okulunun bireyin ha-
yat tasarmna katkda bulunmas, gndelik ve gelecek
yaamnda karlaaca sorunlarn stesinden gelebi-
lecek kalc problem zme becerileri kazandrmas
beklenir.
Sra Sizde 2
Modern eitim ve okulun ekonomik, sosyal, politik,
kltrel ve eitsel olmak zere be temel ilevi vardr.
Bu ilevler bireysel, kurumsal, okulun evresi, toplum
ve uluslararas ynlerden bireyin ve toplumun geliimi-
ne katk salar.
92
Sra Sizde 3
Eitime ve okula ilikin radikal eletiriler; modern okul
ve eitim sistemlerinin kapitalist dnya grnn me-
rulatrld ve insan bir ara durumuna drd g-
rn ileri srmektedir. Mevcut okul ve eitim sistem-
leri, var olan yapnn ve istikrarn srdrlmesine katk
salamakta, toplumun dntrlmesine ve daha insani,
zgr bir toplumun inasna katkda bulunmamaktadr.
Sra Sizde 4
Postmodern bir retmen; hayat bir metin olarak grr
ve bu metnin yoruma ak olduunu bilir. Alternatif ve
oklu bak alarnn aratrlmas gerektiine inanr. Mo-
dern zamanlarda retilmi byk efsaneler, anlatlara
phe ile yaklar ve birden ok gerein olduunu bilir.
Sra Sizde 5
Toplumun btn kesimlerince benimsenen ak, effaf
ve adil eitim politikalar vardr. ok ynl yetimi ve
eitim alm retmen, okul yneticileri ve eitim poli-
tikaclar vardr. Okul alanlarnda mesai kavram yok-
tur ve okul bir yaama alan olarak grlr. Okul ve s-
nfta diyaloa ve karlkl gvene dayal bir iletiim ve
paylam sreci vardr.
Kaynaklar
Akyz, Y. (2007). Trk eitim tarihi. Ankara: Pegem A.
Allton, J. (1996). An investigation of the relationship
between teachers perceptions of their schools
climate and the nature of their principals self-
Reported Instructional Leadership. Dissertation
Abstracts International, 578(l), 37-A.
Anspaugh, D. L. (1995). Teachers perceptions of
instructional leadership and student achievement,
Dissertation Abstracts International, 56 (6) 2049- A.
Arslan, A. (1996). Felsefeye giri. Ankara: Vadi.
Balc, A. (2003). Etkili okul. Ankara: PegemA.
Bamburg, J. ve Andrews, R. (1997). School goals,
principals and achievemert. School Effectiveness and
School Improvement. 2(3), 171-191.
Bolay, S. H. (2007). Trk dncesinde gezintiler.
Ankara: Nobel.
Bolay, S. H. (2007). Felsefeye giri. Ankara: Nobel.
Cheng, Y. C. (1996). School effectiveness and school-
based management: A Mechanism for development.
London: Palmer.
Durali, T. (2006). Felsefe-bilime giri. stanbul: antay.
Fletcher, S. (2000). Education and emancipation. NY:
Teachers College Press.
Freire, P. (1998). Ezilenlerin pedagojisi (eviren: D.
Hattatolu ve E. zbek). stanbul: Ayrnt Yaynlar.
Hoy, W. K. ve Sabo, D. J. (1998). Quality middle schools:
Open and healthy. CA.: Corwin Press.
Hoy, W. K. and Tarter, C. J. (1997a). The road to open
and healthy schools: A handbook for change-
Elementary and middle school edition. CA.: Corwin
Press.
Hoy, W. K. and Tarter, C. J. (1997b). The road to open
and healthy schools: A handbook for change-Middle
and secondary school edition. CA: Corwin Press.
Giddens, A. (2005). Sosyoloji. stanbul: Ayra.
Giroux, H. A. (1997). Pedagogy and the politics of hope:
Theory, culture, and schooling (A critical reader).
Boulder: Westview Press.
Illich, I. (1985). Okulsuz toplum (eviren: T. B. stn).
Ankara: Birey ve Toplum Yaynlar.
Illich, I. (1974). Energy and equity [Enerji ve Eitlik].
London : Calder & Boyars.
Hlynka, D., ve Yeaman, R. J. (1992). Postmodern
educational technology. (ERIC Digest No. EDO-IR-
92-5.
Lezotte, L. W. (1991). Correlates of effective schools: The
first and second generation. MI: Effective Schools
Products.
Perrucci, R. ve Knudsen, D. D. (1983). Sociology. MN:
West Publishing Co.
Purkey, S. & Smith, M. (1983). Effective schools: a
review, The Elementary School Journal, 83, 427-462.
Rowan, B. ve dierleri. (1983) Research on effective
schools: a cautionary note, Educational Researcher,
12, 24-31.
Sergiovanni, T. J. (2006). The principalship: A reflective
practice perspective. San Antonio, Texas: Trinity
University.
Spring, J. (1997). zgr eitim(eviren: Aye Ekmeki).
stanbul: Ayrnt Yaynlar.
iman, M. (2005). Eitimde mkemmellik aray.
Ankara: PegemA Yaynlar.
Turan, S. (2002). Organizational climate and
organizational commitment: A study of human
interactions in Turkish public schools. Educational
Planning, 14 (2), 20-30.
Waite, D. (2002). The Paradigm wars in educational
administration: An attempt at transcendence. Inter-
national Studies in Educational Administration, 30
(1), 66-81.
Wheeler, S. (1966). The Structure of formally organized
settings. Orville G. Brim ve Stanton Wheeler (eds.),
Socialization After Childhood. NY: Wiley.
93
Trk Eitim
Sisteminin
Felsefi Temelleri
..1000lere dayanan Trklerin tarihinde; ulusal kimliin, yaam alkanlklar-
nn ve kltrn belirlenmesinde ve srdrlmesinde etkili olan temel deikenler-
den birisi de benimsenen eitim felsefesidir. Ayn eitim felsefesi, zaman iinde tu-
tucu bir nitelik kazanarak kurulan byk imparatorluklarnn kn de ha-
zrlamtr. Cumhuriyetle birlikte ortaya kan eitim felsefesi ise ulusun ada
deerler etrafnda yeniden yaplanmas srecini ifade etmitir. Bu nitede, sla-
miyet ncesinden gnmze kadar Trk toplumunun sahip olduu eitim sistem-
lerini ekillendiren felsefi yaklamlarn zellikleri ve dnrlerin yaklamlar
irdelenmitir.
Amalarmz
slamiyet ncesi Trk toplumundaki eitimin dayand felsefeyi kavramak,
slamiyet sonras eitimin dayand felsefeyi aklamak,
Seluklularda ve Osmanllarda eitimin dayand felsefeyi aklamak,
Cumhuriyet dneminde eitimin dayand felsefeyi kavramak iin gerekli
bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz.
5
Kaynak: http://www.sfusd.edu/schwww/sch618/Literature,%20Poetry/pageantTurkmin-
yat.gif Eriim Tarihi: 22.06.2008
GR
SLMYET NCES TRK TOPLUM YAPISI VE ETMN DAYANDII FELSEFE
SLMYET SONRASI TRK TOPLUMUNDA ETMN DAYANDII FELSEFE
SELUKLULARDA VE OSMANLILARDA ETMN DAYANDII FELSEFE
CUMHURYET DNEM ETMNN DAYANDII FELSEFE
rnek Olay
Atatrk, Osmanl eitiminin son dnemleri iin 1923te u tehis ve tespitte bulun-
mutur. Her Maarif Nazrnn, Vekilinin birer program vard. Memleketin maari-
finde, eitli programlarn uygulanmas yznden retim berbat hale gelmitir.
Bu yirmi otuz yllk maarif mdr memleketimizin eitli yerlerini dolam, de-
diklerine gre, birbirine zt birok programlar alm, uygulam ve uygulatmtr;
nk hkmetin bana gelen her nazr, kendine gre bir program yapyor, onu
tamim ediyor, uygulamaya alyor. Bir mddet sonra baka bir nazr geliyor,
onu beenmiyor, baka bir program uygulatyor... Eitimimizin amac, kendin,
hayat bilmeyen, her konuda yzeysel bilgi sahibi, tketici insan yetitirmek ol-
mutur.... Btn bu uygulama ve programlar ne veriyordu? okbilmi, ok ren-
mi bir takm insanlar... Ama neyi bilmi? Bir takm nazariyat bilmi! Fakat neyi
bilmemi? Kendini bilmemi, hayat, ihtiyac bilmemi ve a kalm! te bu re-
nim tarznn uursuz sonucu olarak denebilir ki, memlekette aydn olmak demek,
okbilmi olmak demektir, sefalete, fakirlie mahkm olmak demektir.
Kaynak: Akyzn (1997, ss.291-292) Trk Eitim Tarihi adl eserinden alnmtr.
94
Anahtar Kavramlar
Gelenek
Grenek
Tre
Hedef
Natralizm (Doaclk)
Daimicilik
Esasicilik
Pragmatizm
Pozitivizm
Yaplandrmaclk
indekiler
GR
Medeniyetlerin kurulmas ve varlklarn srdrmesi, byk lde toplumsal ya-
plarnda kabul gren eitim felsefesinin bir rndr. Benimsenen eitim felsefe-
si toplumlarn iinde bulunduklar corafyadan, retim biimlerinden, kltrel bi-
rikimlerinden, yaam alkanlklarndan ve tarihsel gemilerinden etkilenir. Ayn
zamanda eitim felsefesi toplumlarda var olan dn yaplarn etkileyerek top-
lumdaki kurumlarn zerine kurulduklar sosyal normlar, deerleri ve ksaca sis-
temleri etkiler. Her toplumun benimsedii eitim felsefesi o toplumun sosyal, kl-
trel, ahlaki ve tarihsel birikimlerine gre ekillenirken, iinde bulunulan dnem-
de yaayan dnrlerin grleri de dnemde benimsenen eitim felsefesini
etkiler. Bu nitede, slmiyet ncesi Trk toplumunda, slm Trk toplumunda ve
Cumhuriyet dnemi Trk toplumunda eitimin dayand felsefe ve bu dnemde
benimsenen eitim felsefesini etkileyen dnrlerin grleri ele alnmtr.
SLMYET NCES TRK TOPLUM YAPISI VE
ETMN DAYANDII FELSEFE
slmiyet ncesi Trk toplumundaki eitim felsefesi, byk lde Trklerin ya-
am biimlerinden ve bu yaam biimini etkileyen ekonomik, toplumsal ve politik
ortamlara dayanmaktadr. Trkler, .. 1000 - .S. 453 yllar arasnda Byk Hun,
Bat Hun, Gktrk (552-745) ve Uygur (745-840) devletlerini kurmulardr. Yakla-
k 1450 yl sren bu dnemde, yerleik Uygur toplumu haricinde genelde gebe
bir yaam tarz srdrmlerdir. Bu yaam biiminde sava, hayvanclk ve bunlar-
la ilgili el zanaatlar eitimin temel konularn oluturmutur. Ayrca Trklerin dev-
let kurduklar coraf, ekonomik ve politik evre, onlarn yaamlarn srdrmele-
ri iin baz deerler oluturmalarna etki etmitir. Bu deerler asrlarca devam eden
ve pek ok durumda snanan ve topluma yarar salayan gelenek ve grenekler
olarak belirlenmi, gnlk yaamda geerli ve dzenleyici geleri oluturmutur.
te bu treler, Trk toplum yaamn dzenleyen, uyulmas gerekli ve zorunlu ku-
rallar, gelenek ve grenekleri kapsar (gel 1971, ss.270-274).
Gelenek, saygn tutulup kuaktan kuaa iletilen kltrel kalntlar, alkanlklar
ve davranlardr. Grenek ise, bir eyi eskiden beri grd gibi yapma alkan-
l eklinde tanmlanabilir. Gelenek ve grenekler ise treyi oluturmaktadr. T-
relere gre slmiyetten nceki Trk toplumlarnda genelde toplumsal hedefler,
gelenek ve greneklerden yani treden oluur. Bunlar;
cihan imparatorluu kurma
hakan ve hatuna itaat etme
yiit, cesur, adil, iyi, gzel vb. olma
anaya, babaya, bye sayg gsterme, kkleri koruma ve sevme
hayvanlar ve bitkileri tanma ve koruma
bamsz yaama
yoksulun ve gszn yannda olma ve onlara yardm etme
dayanma, danma, paylama, bilge olma, szn tutma
Trk yurdunu, milletini, tresini her ne pahasna olursa olsun koruma,
yceltme
at binme, kl, ok, yay vb. en iyi ekilde kullanmadr.
95
5. ni t e - Tr k Ei t i m Si st emi ni n Fel sef i Temel l er i
Ayrca hayvanlar ehliletirme; onlar besleme, bytme, retme, onlardan yi-
yecek, iecek, giyecek elde etme de hedeflerin bir ksmn oluturur. Demir, bakr,
tun vb. madenleri ileme, bunlardan ara gere yapma; ok nemli hedeflerden-
dir. Treyi bozmak, ya da ona uymamak affedilmez bir sutur ve cezas lmdr
(Ergin, 1970, s.6, s.170). Bu toplumsal zellikler dorultusunda eitim doaya ve
doann zorunlu kld toplumsal yaam alkanlklarna gre ekillenmitir. Bu
dorultuda slamiyet ncesi Trk toplumunda eitimin dayand temel felsefeye
ilikin unlar sylenebilir:
Toplum, gebe olduundan dolay, yerleik okul kurumu yoktur: Kii, toplum ve
aile tarafndan cinsiyete gre eitilmektedir. Erkekler; sava, maden ileri, hayvanc-
lk vb. kadnlar; ev ileri, ocuk bytme vb. ilerle uramaktadr. Byle olmakla
birlikte, kadnlarn da sava oyunlarn rendikleri, ok, yay, kl vb. kullandklar,
ata bindikleri, avlandklar, savalara katldklar bilinmektedir. Erkeklere belirgin bir
ayrcalk tannmamtr. Hatta baz durumlarda kz ocuklarnn erkeklerden stn
tutulduklar zamanlar olmutur. Kz ocuun annesi (ana), erkek ocuun babas
(ata) gibi olmas beklenmitir (gel, 1971, ss.551 - 552; nan, 1973, ss.70 - 73).
Eitim ortam, gerek yaamdr: Eitimde esas olan, gerek durumlarda yapa-
rak yaayarak renmektir. rnein kk ocuklar nceleri at yerine koyunlara
bindirilir; ava gtrlr; onlara ku ve fareleri okla vurma altrmalar yaptrlr.
Yaparak ve yaayarak, taklit ederek, rnek alarak renme ile kademeli yaklam
kullanlr. Her ocua, yapt kahramanlk, gzel, iyi vb. bir iten sonra bir ad ve-
rilmitir (Ergin, 1964, ss.30 - 31; Akyz, 1997, ss.3-12).
Snama durumlar yaam iindeki gerek durumlardr: Kii, yaamn iinde s-
nanr. Yaamn kendisi, sava ve sava oyunlar, av, renen bireyin yapp ettikle-
ri, ortaya koyduu ara gere ve rnler snama durumlarnn temel geleridir. Ki-
inin gerek yaamdaki snama durumlarnda yapp ettiklerine gre ad, unvan,
yeri gibi toplumsal statsnn geleri belirlenir.
slamiyet ncesi Trk toplumunda eitim, genellikle doaclk (natralizm) fel-
sefesine uygundur: Doaclk akmna gre eitim gerek yaam ortamnda, doa-
da yaplmaldr. Kadn ve erkekler ayn eitimden geerler. Genellikle ayrm yok-
tur. Kii toplumsal ve doal ortamda karlatklar glkleri giderecek biimde
yetitirilmektedir. Genellikle retmen bilge ve yal kiilerdir. Ayn zamanda do-
ann ve yaamn kendisinin de retmen olduu dnlr. Yaamdan ve doa-
dan bireyin reneceklerinin, yaamda kalmasn ve salkla bir yaam srmesini
salayaca gr benimsenmektedir.
SLMYET SONRASI TRK TOPLUMUNDA ETMN
DAYANDII FELSEFE
Trkler 9. ve 10. yzyllarda kitleler halinde mslman olmakla birlikte yeni kltrel
deerlerle kar karya kalmlardr. Eski deerlerin bir ksm, yeni kltrel deerlerle
donatlmaya balanmtr. Trk toplumu, eski deerleriyle yani tresiyle, slm deer-
leri sentezlemi; bununla kalmam ayn zamanda eski Grek, Latin kltryle de bu
deerleri zenginletirmitir. Bylece yeni kltrel deerler oluturmutur. Bu kltrel
deerlerde baskn olan zellik, slmiyettir. slmiyete gre, tm bu evreni yaratan,
ebed ve ezel, mutlak bilge, adil, gzel, iyi vb. zelliklere sahip olan Allahtr. Allah;
buyruklarn peygamber araclyla kullarna bildirmi ve bunlara uyulmasn buyur-
mutur. Bunlar, uyulmas gerekli kesin buyruklardr ve Kurnda yazldr.
96
slamiyet ncesi Trk
toplumunda:
Eitim felsefesi byk
lde yaam biimleri
gelenek, grenek ve
trelerinden
etkilenmitir.
Toplum, gebe
olduundan dolay,
yerleik okul kurumu
yoktur.
Eitim ortam ve snama
durumlar, gerek
yaamdr.
Eitim doaclk
(natralizm) felsefesi
akmna uygundur.
slm Trk toplumunda;
in, Hint, Fars, slm,
Yunan, Latin, Anadolu, Msr
vb. uygarlklarna kimi deer
ve yaam pratikleri Trk
yaam biimi iinde
sentezlenmitir.
slamiyet sonras Trk toplumunda, iinde eitimin de yer ald sosyal kurum-
lar, deerleri ve normlar etkileyen yeni felsefi dnceler ortaya kmtr. Bu d-
nceler temelde tz tanr inanc etrafnda tanmlayarak, bireyin tamas gereken
erdemleri, sorumluklar ve zellikleri yeniden ekillendirmitir. Bu anlamda bire-
yin iinde bulunduu ahlak anlay yeniden kurgulanrken, devlet ve sosyal dze-
nin devam ve ideal olann kurgulanmasnda eitim, retim ve retmen erdem-
leri ve zellikleriyle dnce sistematiinin merkezinde yer almtr. Frb, bni
Sina, Gazali ve bni Rt gibi slam dnrleri dnce ve dnya grleriyle
iinde eitiminde bulunduu geni bir yelpazeyi etkileyen farkl felsefi yaklamlar
ortaya koymulardr.
Frb (870- 950): Eflatun, Aristo ve Yeni Eflatunculukla slmiyeti birle-
tirmeye alan ilk Trk-slm filozofudur. Frbye gre, tm varlklar Allahtan
kar ve tekrar Ona dnerler. Allah, vacib-ul vcuttur; yani varln ve tzn
(cevher, zat) hibir eye borlu deildir. Ezeli ve ebed, salt iyilik, akl, gzellik,
bilgelik vb. zelliklere sahiptir. Dier varlklar, Ondan sudur (k, meydana
geli yoluyla ortaya kar). Aristoya gre, Tanr, evrenin merkezindedir; madde-
ye biim verir. Frbde Allah ile madde arasnda ikilik yoktur; madde, zorun-
luluunu Allahtan alr. Her eyin varlk nedeni Allahtr. Ondan olurlar ve Ona
dnerler. nsann en son amac Allah anlamak ve Ona ulamaktr. Bunu tasav-
vufla salayabilir.
Frbnin Ahlak Anlay: Ahlak, bilim saptar. Mutluluk, insann kendisine
iyilik etmesiyle gerekleir. yilik, zorla deil; zgrlk iinde ve isteyerek yapl-
maldr. O zaman iyilik, zne uygun olur ve kii mutlulua eriir.
Frbye Gre Devlet: Devlet tm insanl iine alan, adil, bilgiye dayal, sevgi,
kardelik, iyiliin vb. bulunduu bir dnya devleti olma anlayna dayanr. Bu dev-
leti; aristokrat aydnlar ynetmelidir. Devleti ynetenin; peygamberlik hrkasn giy-
mi, Tanrsal bir Eflatun olmas gereklidir. Byle bir bakann zelliklerini organla-
r tam, kusursuz, anlay ve bellei gl, zeki, renmek ve retmek isteyen, g-
zel konuan, perhize uyan, yalandan irenen, doru syleyen, nefsine gvenen, Al-
laha tapan, adil ve ilerinde sebat eden bir kii olarak tanmlar. stelik bakan, ay-
dnlar tarafndan seilmelidir. Frb byle bir ehri (devleti), erdemli kent (El Me-
dinet-l Fzila) olarak tanmlar (Ana Britanica, 1988, ss.441-442; slm Ansiklopedi-
si, 1962; lken, 1957, s.113; zmirli, 1938, ss.18-36; Trker, 1956, s.1. s.51).
Frbye Gre retim ve Eitim: Frb, retim ve eitimi birbirinden ayrr.
retim, milletler ve ehirlerde nazar (kuramsal) erdemleri var etmedir. Eitim ise
ahlaki ve sanatsal erdemleri kazandrmadr. retim, konumayla, bilgi aktarmay-
la olur. Eitim ise, uygulamal olarak meslekleri ve ileri renme, beceri kazan-
mayla gerekleir. Bu tr iler ve sanatlar alkanlklarla kazanlr. retim ve ei-
tim yaplrken, kolaydan zora, basitten karmaa, somuttan soyuta, yakndan uza-
a ilkesine uyulmaldr (lken, 1957, s.183). Frb, retim yntemi olarak iki yol-
dan sz eder. Birincisi; inandrc ve etkin szler syleyerek retme; ikincisi ise,
zorlama yoludur. Zorlama yolu, kabul edilemez.
Frbye Gre Eitimci: Frbye gre tr eitimci vardr. Bunlar; aile reisi,
retmen ve devlet bakandr. Aile reisi, ailenin iindekileri; retmen, ocuk ve
genleri; devlet bakan milleti eitir. Ona gre bir eitici de iki tr nitelik bulun-
maldr. Bunlar doutan gelen ve sonradan kazanlan niteliklerdir. Doutan gelen-
ler; beden, zek, bellek, gzel konuma, renme ve retme sevgisi, yeme, ime
ve kadna dkn olmama, doruluu sevme, yumuak huy, azim ve irade sahibi
olmadr. Sonradan kazanlanlar ise, bilgelik, bilginlik, akln kullanabilme, toplu-
mun yararn gzetme, iyi bir retici olma, glklere ve yorgunlua dayanmadr.
97
ekil 10.1
Frb(870-950)
slamiyet ile Antik Yunan
felsefesini birletiren ilk
filozof Frbdir.
Frbye gre retim bilgiyi
aktarmaktr. Bu konumayla
olur. Oysa eitim
uygulamadr. Beceri, kiilik
kazandrmadr ve yaanarak
kazanlr.
bni Sina (Avicenna - nc Aristo, 980 - 1037): bni Sinaya gre ruh,
madde trnden deil, manev bir tzdr ve bedenin beden olmasn salar. Be-
denle birlemeyen ruhun, bireysel varl yoktur. Onun tek ve kiisel oluu, be-
denle birlemesinden ve onu bir ara olarak kullanmasndan sonradr. Ruh lmez;
fakat beden lmldr. Baka bir deyile ruh, bedene eklenen, bedeni tamamla-
yan, bedenin etkinliklerini salayan bir gler toplamdr ve bitkisel, hayvansal, zi-
hinsel olmak zere e ayrlr. Ona gre, insann ruhu kandil; bilim onun , tan-
rsal bilgelik ise, bu kandilin yadr.
bni Sinann Ahlak Anlay: Ahlak anlaynda Eflatun ve Aristo izgisindedir.
En yksek mutluluk, Allahla insan aklnn birlemesidir. Ancak saf ve temiz insan-
lar, etkin akln yardmyla bu birlemeyi salayabilir. Bu noktaya ulamak iin, ru-
hun ve akln temizlenmesi gerekir (lken, 1957, s.201 ve s.302; Advar, 1970, ss.90-
96; slm Ansiklopedisi, 1962; Ana Britannica, 1988, ss.438, 439).
bni Sinann Eitim Anlay: bni Sina, eitimin doumla balamas gerekti-
ini savunur. ocua, babas iyi bir ad koymal; ocuk her gn ykanmal, -
tlmemeli, annesi tarafndan gnde iki kez emzirilmeli ya da iyi bir stana tu-
tulmaldr. ocuk stten kesildikten sonra, kt huylar edinmeden eitilmeye
balanmaldr.
ocuk, iyi arkadalarla oynamal, onun tutarl davranlar desteklenmeli, ona
fazla bask yaplmamaldr. Yapt hatalar uygun bir biimde dzeltilmeli, dzelt-
miyorsa, azarlanmaldr. Yine bu tutarsz davranlarn srdryorsa, o zaman id-
dete bavurulmaldr.
Alt yana gelince okula gitmeli, 14 yana kadar renim grmelidir. ocuklar
teker teker deil, birlikte eitilmelidir; nk tek tek eitim hem ocua, hem de
retmene sknt verir. stelik teke tek eitimde, rencilerin birbirlerinden re-
necekleri de olmaz. Oysa birlikte eitimde hem bu gerekleir, hem de ocuklar
birbirleriyle yarmaya balarlar. Bu yarma retimi tutarl ynde etkiler. Ayrca
byle bir eitim ortamnda, renciler birbirlerine saygl olmay, bakasnn hak-
larn korumay da yaayarak renirler.
bni Sinaya gre okulda okutulacak dersler; Kurn, din kurallar (eriat), dil,
ahlaki iirler, beden eitimi, sanat ve mesleki becerilerdir. Beden eitimi dersinde;
yry, yksek atlama, top oynama, ip atlama, koma, gre, ata binme, kl kul-
lanma gibi beceriler kazandrlmaldr. Din kurallar dersinde, slmn temel ilkele-
ri, bilimin yararlar ve stnl, cahilliin ktl rneklerle ilenmelidir.
bni Sinaya Gre retmen: retmen, her ocuun yeteneini, ilgisini, zev-
kini aratrp bilmeli; bunlara uygun bir sanat ya da meslei ona retmelidir. -
retmen, dindar, drst, bilgili, insafl, temiz, kibar olmal; ocuklarla srekli ilgilen-
meli, onlar yalnz brakmamaldr. O; ocua kar, ne onun kstahlk yapabile-
cei kadar yumuak; ne de korkup soru sormayaca kadar sert davranmaldr. -
retmen, meslek ve i eitiminde, gereken ortamlarda rencinin abuk renme-
sini ve davrann kalcln salamak iin ara gere (eitim teknolojisini) kullan-
maldr grn savunur. Gen, rendii meslek, ya da ile yaamn kazanma-
ya balaynca, babas onu iyi bir ele evlendirip, artk evinden ayrmaldr; nk
bu, onun kendine gvenini salar.
98
ekil 10.2
bni Sina (Avicenna
- nc Aristo,
980 - 1037)
bni Sinaya Gre Eitim ve retim: Eitim, kadn, erkek herkes iindir. Eitim
iini anne, baba yani aile yklenmelidir. ocuklar, oyunla eitilmelidir; nk
oyun ocuun doal bir etkinliidir. bni Sinaya gre eitim ve retimin alt tr
vardr (Akyz, 1997, ss.21-27):
Dnsel (Zihn) retim: Bu tr retimde, retmen genel bir konuyu,
yaamdan rnekler vererek aklar. Sz gelii kn suyun donunca, kabn
paralayacan belirterek nedenlerini ortaya koyar.
iinde (Sna) retim: retmen testere, rende, burgu gibi ara gere
kullanmay ve bir i yapmay retir.
Ezberle (Telkin) retim: retmen, iirleri, otlarn adlarn vb. tekrar et-
tirerek retir.
tle (Tedib) retim: retmen t vererek, baz deerleri retir.
Taklitle retim: retmenin sylediklerinin, yapp ettiklerinin renciler-
ce hemen yaplmas, gsterilmesidir.
Nasihatle (Tenbih) retim: renciye, evresinde karlat olaylarn
nedenlerinin retilmesidir. Sz gelii, cisimlerin yerekimi nedeniyle d-
mesi, yamur yamas, yldzlarn parlamas gibi olgularn retilmesinde
nasihatle retim kullanlmaldr.
bni Sinann eitime ilikin grlerini bu gnn ada eitim anlayn dikkate alarak
irdeleyiniz.
Gazzali (Haccetl slm, 1058 - 1111): Gazzaliye gre tm evrenin yaratc-
s Allahtr. Evren Onun tarafndan yoktan var edilmitir. Gazzaliye gre, evreni
Allah, kendi hr iradesiyle yaratmtr. Evren (lem) ezel ve ebed (sonsuz) deil-
dir. Ebed, ezel, mutlak irade ve kudret sahibi Allahtr. Ba ve sonu belli olan ev-
rense, yok olacaktr.
Gazzaliye gre, neden-sonu balants zorunlu bir balant deil, tersine al-
kanlk balantsdr. Doa kanunlar, Allahn eylemleridir. Yani bunlar Allahn
koyduu kanunlardr; nk evrendeki dzeni yaratan, koyan ve srdren Al-
lahtr. yleyse Allah, bu dzeni, kanunlar her an deitirebilir. Nitekim insanlara,
peygambere yaptrd mucizelerle, bu dzeni deitirebileceini gstermitir.
Duyu ve aklla geree ulalamaz; nk bunlarla elde edilen bilginin yanl
olduu ou zaman grlmtr. Doru bilgi, ancak ve yalnz kalple elde edilebi-
lir; nk akl yanlabilir, fakat iman yanlmaz. Bu da sezgiyle salanr. Kiinin kalp
gz aksa, gerek aydnla, doruya kavuur. Aydnla, geree kalp gzyle,
sezgiyle ulalr; fakat onunla bir olunamaz. Yani Allaha ulalabilir, fakat Allah
olunamaz.
Gazalinin Ahlak Anlay: Gazaliye gre, ahlakl insan, kesin bilgiye sahip
olandr; nk kesin bilgi, hakiki ahlaktr. Bu tr ahlak anlaynda, makamdan,
maldan, paradan, puldan vb. zelliklerden yani insan yksek amalardan al ko-
yan tm dnyev (maddi) zelliklerden kamak gerekir.
Gazalinin Eitim Anlay: Gazali insann, hem bu, hem de teki dnya iin
yetitirilmesini istediinden rencilere tp, matematik, din bilgilerle; mesleki be-
ceriler kazandrlmasnn fakat din ve eriata aykr felsefe gibi derslerin okutulma-
masnn gerektii grndedir. retmen snfta, ezber, tekrar, tartma, dikkatli
ve ayrntl tartmay kullanmaldr; fakat bunlarn iinde tartma ve dnme
nemlidir. ki harfi anlamak, iki satr ezberlemekten iyidir. Bir saatlik tartma, bir
aylk tekrar deerindedir. nermeleriyle tartma ve dnmenin daha tutarl ol-
duunu savunur.
99
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
1
ekil 10.3
Gazzali (Haccetl
slm, 1058 - 1111)
Gazaliye Gre retmen: retmen, ocuklara kendi ocuklar gibi davranma-
l; t vermeli; kt davran olanlar uyarmaldr. rnek insan olmal, peygam-
ber gibi davranmaldr. rencinin iyi hareketleri vlmeli, kt davranlar olun-
ca uyarlmal; tekrar ederse, gizlice azarlanmaldr. Son are olarak daya nerir.
ocuun gemite yapt hatalar, onun yzne her zaman vurulmamaldr (slm
Ansiklopedisi, 1962, ss.976-977; Ana Britannica, 1988, ss.319-320; lken, 1957, s.45
ve s.70; Gazzali, 1980, ss.11-45).
bni Rt (Averrhoes, 1126 - 1198): bni Rtte Frb ve bni Sina gibi Efla-
tun, Aristo ve Yeni Eflatuncularn grleriyle slmiyeti sentezlemeye almtr.
Arke (tz), Allahtr. Allah, ilk hareket ettiricidir. Evren, srekli bir deime ve olu-
um halindedir. Evren, zorunludur; olas deildir. Onun tz (cevheri), madde ve
biimden olumutur. Evren, ncesiz ve sonrasz bir birliktir. Ona yokluk, hilik
vb. zellikler yklenemez.
Aristo mantn benimser. Btn insanlarn akl, ilk akldan kt iin bir bir-
lik iindedir. Bu akl ebeddir. Tek tek insanlarn akl ise, lmldr. Kurnn bir
grn (zahiri), bir de gizil (batin) anlam vardr. Sradan insanlar, grnteki
anlamn, bilginler ve filozoflar her ikisini de anlarlar.
bni Rt de Eflatun gibi devleti filozof, bilge ve yallarn ynetmesini savunur.
Devlet, insanlar mutlulua gtrmeli, onlara erdemleri retmelidir. Kesinlikle in-
sanlara eziyet, ikence, edilmemeli, birlik, kardelik, adalet salanmaldr. Toplum,
organik bir btndr. Bu nedenden dolay, toplum yaamna kadnlar da katlma-
ldr; nk kadnlarla erkekler eit haklara sahiptirler. Kadnlar iradelerini hr ola-
rak kullanmal, dncelerini aklamal, bilgin, fakih, kad olmal; alma yaam-
na katlmaldrlar; eer byle olmazsa, devlet hem ekonomik, hem de politik a-
dan zayf der ve yklr (slm Ansiklopedisi, 1962, s.12, s.76 ve s.81; Ana Brita-
nica, 1988, ss.437-438; zmirli, 1938, s.26 ve s.40; lken, 1957, ss.48-70).
SELUKLULAR VE OSMANLILARDA ETMN
DAYANDII FELSEFE
lk Seluklu medresesi 1040 ylnda Niaburda, Osmanllarda ise 1330 ylnda z-
nikte kurulmutur. lkokullar; dar-l talim, mektep, mektephane, dar-l ilim, sb-
yan, mahalle mektebi vb. adlarla almtr. Her mahalle ve kyde bu okullar var-
dr. Bu okullarda; Kurn okuma, namaz klma ve slmn kurallar retilmek-
tedir. Kurn ezbere okutulmasna karn, anlam ou kez bilinmemektedir. (Ak-
yz, 1997, s.71 s.215). Ayrca hem Seluklularda, hem de Osmanllarda ehzadele-
rin eitimi iin zel kurumlar oluturulmutur. Seluklularda atabeylik, Osmanllar-
da ise lalalk bu kurumlara verilen isimlerdir.
Medreselerde dersler; slm hukuku (fkh), Tanrnn varl ve birlii bilgisi
(kelm), konuma (belgat), szckler ve dilbilgisi (mani), geometri (hesap, hen-
dese), astronomi (heyet), felsefe (ilm-i hikmet), tarih, corafya, morfoloji, dilbilgi-
si (sarf), cmle yaps (nahiv), hadis ve mantkt (Akyz, 1985, ss.59-61). Bu ders-
ler 16. yzyln sonuna dek okutulmutur. 18. ve 19. yzyllarda ise, arlk slm
bilimlere yani fkh, kelm, belagat, hadis derslerine verilmitir. Hesap, geometri,
astronomi, felsefe, tarih ve corafya gibi dersler ya programlardan karlm, ya da
gerei gibi ilenmemitir.
100
ekil 10.4
bni Rt (Averrhoes,
1126 - 1198)
bni Rte gre kadnlar
devlet yaamnda grev
almaldr; nk bu
mutluluk ve gnen iin
gereklidir.
Yenileme, Tanzimat ve Mutlakyet dnemlerinde ilkokullarda dersler; alfabe
(elifba), Kurn okuma (Kurn, tecvid), din bilgisi (ilm-i hal), ahlak, Osmanlca dil-
bilgisi (sarf- Osman), iml, okuma (kraat), Osmanl tarihi, Osmanl corafyas,
hesap, gzel yaz, Kurnn 30 cz (ecza-y erife) dr. Mhendis okulunda ise
(Mhendishane-i Berri-i Hmayn), din (ilmihal), Arapa, hesap, geometri, cebir,
resim, corafya, Franszca, felsefe, dzlem, trigonometri, integral, mekanik, koni
hesaplar, ate talimi, lam vb. dersler vardr (Akyz, 1997, s.125).
19. yzyln son dneminde rtiye (ortaokul) ve idadilerde (liselerde) okutu-
lan Kurn, Trke, edebiyat ve ahlak, resm yazma (kitabet-i resmiye), Arapa,
Farsa, hukuka giri (kavnin), hesap, muhasebe (usul-i defter), cebir, geometri,
trigonometri, kozmografya, makine, kimya, biyoloji (mevalid), corafya, tarih,
ekonomi (ilm-i servet), salk, gzel yaz, resim ve aznlklarn dilleri (elsine) temel
derslerdir (Akyz 1985, s.215).
niversite (darlfnun) ilhiyat, edebiyat ve fen blm olarak 1900 ylnda
tekrar almtr. lahiyat blmnde; tefsir, hadis, usul-i hadis, fkh, usul-i fkh,
ilm-i kelm ve slm tarihi; edebiyat blmnde; Osmanl edebiyat, Arap, Fars ve
Fransz edebiyat, Osmanl tarihi, dnya tarihi, eski eserler, psikoloji, ahlak, felse-
fe ve mantk; fen blmnde; cebir, geometri, olaslk, biyoloji, meteoroloji, kim-
ya, zooloji, anatomi dersleri vardr (Unat, 1964, s.53; Ergin, 1977, s.1209; Akyz,
1997, s.214).
Trk ve Osmanl Eitim Sistemi, Trk rf ve slm temellere dayanmaktadr.
Belirlenen hedefleri gerekletirmek iin genelde eitim durumlarnda retmen
merkezdedir. Bu duruma; Bilginler, peygamberin varisleridir; onlar sayan Allah
ve peygamberi saym olur. Bilginlere itaat ediniz; nk onlar dnya ve ahretin
kandilidir. hadisleri ve Trk rfndeki deerler etki etmitir. Bunlarn bir sonu-
cu olarak, retmenin syledii, kitaplarn yazdklar, slm bilginlerinin ileri sr-
dkleri kesin dorudur. renci bunlar zerinde tartmamal, ezberleyip aynen
sylemelidir.
Kuram ve uygulama arasnda birlik salanmas dncesi hkimdir. Bunun iin
medrese ve ilkokullarda teke tek bir eitim ie koulmaktadr. renci, kendisine
verileni hazrlar, onu retmenin karsnda yapp gsterir, ya da okuyup ezberden
aynen syler. Yanllar ve eksikler annda dzeltilir. Ayrca medrese rencileri,
kutsal aylarda kylere, kasabalara gnderilir; uygulama yapmalar salanrd.
Kalcl salamak iin, eitim ortamnda tekrara ska yer verilmekteydi. Ayr-
ca Her erkek ocuk, ailesini geindirecek bir i ya da meslek sahibi olmaldr. g-
r tm Trk-slm dnrlerince savunulmaktayd. Bu dnemde i ve meslek
sahibi olma, genelde yaygn eitimle salanmaktayd. Bunun iin erkek ocuk
bir ustann yanna, i ve meslek sahibi olmak iin verilirdi. Bu tr eitimde ise,
gzlem, snama-yanlma ve ustann ynetiminde, gzetiminde yapma gibi etkinlik-
ler ie koulmaktayd.
rencinin yetenei, ilgisi saptanmal ve buna gre bir eitim ie koulmal-
dr. gr Hseyinolu Ali, Sadi, Ktip elebi tarafndan savunulmutur. Bu g-
r, Enderuna, daha sonra da asker okullara, mlkiyeye, darlfnuna vb. ren-
ci seilirken kullanlmtr. Ayrca, Hseyinolu Ali Bir ders, ya da konu tam -
retilmeden tekine geilmemeli, renciye kar sabrl ve sevecen davranmal, her
renciye uygun renme ve retme yntemi kullanlmaldr. grlerini ileri
srmtr.
101
kinci Merutiyet dneminde Ahmet Tevfik, smail Mahir, Ethem Nejat ve em-
settin Sami kylnn eitilmesini gereini ortaya koymulardr. Bunun iin uy-
gun yerlere kyn sorunlarn giderecek, kyllerin modern tarm ve hayvanclk
yapmalarn salayacak okullar kurulmas gereine iaret etmitir. Bu okullardan
yetienler; geldikleri kylere retmen olarak tekrar yollanmal ve bu yolla kyl
yetitirilmelidir. grlerini savunurlar.
Anlaml renmeyi salamak iin Sokratik Tartma teknii kullanlmas, -
rencinin soru sormas ve yantlamasnn salanmas savunulmu; nk anlayarak
renmenin, ezberden daha kalc olduu dnlmtr. Ara gere kullanlma-
s nemsenmi, rencilerin oyun oynamasna, aratrma-inceleme yapmalarna
izin verilmesi n plana karlmtr. Doru yantlayanlarn dllendirilmesi, ocuk-
lara efkatle yaklalmas, retmenin adil, bilge, sevecen, fakat otoriter, slm bil-
gi ve becerilerle donank, iyi ve gzel huylu, hogrl olma gibi zelliklere sahip
olmas n plana karlmtr. renciye kademeli yaklalmal, okul bir cennete
evrilmeli gr temel idealler arasnda yer almtr. Ancak Selim Sabit hari; di-
er tm Trk-slm dnrleri renciye dayak atlmaldr. grndedirler.
Gerektii zaman, renci tm nasihat ve uyarlara karn, yanl ve tutarsz davra-
n gstermede srar ediyorsa, retmen tarafndan dvlmelidir. Bu gr tm
eitim sisteminde genellikle kabul grmtr.
Snama durumlarnda genelde ezbere dayal sorular hakim olmu; i ve meslek
eitiminde ise, rencinin bizzat meslein gereklerini yapp gstermesi yeni bir
rn ortaya koymas nemsenmitir. rencilerin grmedii ve derste ilenmeyen
konulardan soru sorulamamaldr ilkesi de kabul gren ilkeler arasndadr.
Tm bu deiik grlerin savunulduu Trk-Osmanl Eitim Sisteminde, 16.
yzyln ikinci yarsna dek bilim, aratrma, inceleme, gzlem, anlayarak renme,
tartma, kuram ve uygulamay birlikte gtrme genelde medreselerde ie koul-
mutur. Mderris ve retmenler bilge, adil, otoriter, iyi ve gzel huylu, slm de-
erlerle donank, grevine dkn vb. zellikleri tayan kiiler olarak grlmekte-
dir. Oysa, 16. yzyln ikinci yarsndan itibaren medreseler bozulmu, zellikle de
17, 18, 19. yzyllarda Skolastik Dnce eitim sistemine egemen olmutur. Ca-
hil, alann dahi bilmeyen, bilim ve teknikten habersiz kiiler mderris ve retmen
olmu; kitaplarn yazdklar, slm bilginlerinin syledikleri yzde yz doru kabul
edilmitir. Bu yzyllarda medreselerden yetienler genellikle her trl bilimsel ve
teknik gelimeyi kfirlik, bunlar benimseyip savunan ve uygulayanlar da din d-
man kabul etmilerdir. Tm bunlarn yan sra ekonomik, politik ve toplumsal ne-
denlerin bir sonucu olarak Kurn ezberleyen, banaz, bilim ve teknikten habersiz,
her trl gelime ve yenilemeye kar, ekingen, yaratc olmayan, kr krne
otoriteye bal, tutarl deerlerden yoksun, aalk duygusu iinde bocalayan, her
eyi Allahtan bekleyen vb. zelliklerle donank kiiler yetimitir.
Dier yandan, zellikle de Tanzimat Fermanndan sonra, Bat eitim (Fransz,
ngiliz, Alman) sistemi benimsenmeye balanm, fakat bu anlayla eitim yapan
okullardan az sayda insan yetimitir. Devletin kurtarlmas ve tekrar eski gcne
ulamas iin, Mehmet Akif gibi dnenler; Batdan bilim ve teknolojiyi almay,
fakat slm deerlere dnmeyi; Tevfik Fikret gibi olanlar, tmyle Batllamay;
Ziya Gkalp gibiler ise Batllamak, slmlamak ve Trklemeyi ileri srmler-
dir. Bu eitli grlerin hibiri, bu dnemde uygulanamamtr (Akyz 1997,
s.287, s.403; Gkalp, 1966, s.5, s.125; lken, 1966, s.605, s.713).
Modernleme abalar dikkate alndnda Osmanllarda 16. yzyln ikinci yarsndan itiba-
ren eitim sisteminin zerine kurulduu felsefenin baarsz olmasnn nedenlerini tartnz.
102
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
2
Bir btn olarak deerlendirildiinde Osmanl mparatorluunun son dnemi-
ne ilikin eitimin dayand felsefenin zeliklerinden bazlar u biimde sralana-
bilir (Topses, 1982):
Eitim daha ok kimi brokratik sekinler tarafndan nemi anlalm, an-
cak kitlesel bir nitelik kazanmam bir sretir. 1876 tarihli Osmanl anaya-
sasnn (Kanun-i Esasi) 15., 16., 110. ve 114. maddeleri eitim ve retime
yer vermesine ve devletin eitim ykmln kabul etmesine karn, kit-
lesel bir eitimi gerekletirmeye ynelik bir birbiriyle tutarl bir yap, sistem
ve eitim felsefesi yaklam gelitirilememitir.
Eitim felsefesine ilikin grler kimi brokratik sekinler ve aydnlar tara-
fndan ortaya atlm, ancak devletin benimsedii belirgin bir eitim felsefesi
yoktur.
Tanzimat, I. Merutiyet ve II. Merutiyet ideolojilerinin getirdii yeni devlet
felsefesi ve ngrd eitim etkinlikleri merkezi ynetimce stten zorlana-
rak kabul ettirilmeye allrken, sosyal ve ekonomik yapdan kaynaklanan
deerler, inanlar ve normlar tepeden gelen deerlerle atm ve daha da
nemlisi kitlelere ulaamamtr.
Osmanl Trk toplumunda eitli sreler sonrasnda ortaya kan dn
akmlar, sz gelimi slamclk, Batclk, Ulusuluk, Trklk, Yeni Osman-
lclk, Tanzimatlk ve Batdan ithal edilen Olguculuk (pozitivistim), Ku-
rumsalclk, Materyalizm (maddecilik), Yararclk (pragmatizm), Varoluuk
(eksistanyalazim) eitim sistemine yansrken toplumsal yapnn temellerine
yabanclam, toplumun sosyal ve kltrel yapsyla uyumam, tek tek
ideolojik durular olarak yzeysel kalmtr.
Vatanda kimlii henz benimsenmediinden daha ok mmet kltrne
dayal birey yetitirmek eitimin genel niteliklerinden biri olmutur.
CUMHURYET DNEM ETMNN DAYANDII
FELSEFE
Osmanl mparatorluunun son dnemlerinde eitim sisteminde birbirleriyle eli-
en deiik okul sistemleri vardr. Bu okul sistemleri; tekke ve mahalle mekteple-
rinde srdrlen geleneksel eitim, lonca ve mesleki tekilatlarda yaplan i ve
meslek eitimi, bat etkisiyle alan okullarda ve aznlk okullarnda srdrlen
eitimi iermektedir.
Cumhuriyet dnemindeki eitim felsefesi, Kemalizm ekseninde cumhuriyet
ideolojisi izgisinde, eitim sisteminin ve eitim felsefesinin birletirilip kuram ve
uygulama alannda yaplan almalarnn temelini oluturur (Topses, 1982).
1924 ylnda karlan Tevhid-i Tedrisat (retim birlii) yasasyla tm farkl
okul sistemleri ortadan kaldrlm ve Mill Eitim Bakanlna bal tek tip okul
sistemi kurulmutur. Trkiye Cumhuriyetinin resm ideolojisine gre mill eitimin
hedefleri, okul sistemleri, dersler ve ierik yeniden dzenlenmi ve bu dzenleme-
ler yaplrken Trkiyeye Dewey, Knhe, Albert Malche ve mer Buyse gibi ya-
banc uzmanlar arlm, eitim sistemine ilikin grleri alnmtr.
Bu dnemin eitim anlayna, Osmanl dnemi dnrleri, Atatrk, smail
Hakk Baltacolu, Hasan Ali Ycel, smail Hakk Tongu ve Rt Uzel gibi pek
ok kiinin katklar olmutur. Trk toplumunun ekonomik, politik ve sosyal yap-
s, Bat dnyasnn etkisi, bilim ve teknikteki gelimeler, yabanc uzmanlarn gr-
leri Cumhuriyet dnemindeki eitim anlayn etkilemi ve gelitirmitir.
103
zellikle Atatrkn; Eitim; mill, bilime dayal, ie yarar ve retici, yeni ku-
aklarn fazilet, dzen, disiplin duygularn gelitirici, toplumu cehaletten kurtarc,
onun bilgi ve ahlak dzeyini ykseltici, yeteneklerini ortaya karc ve gelitirici
nitelikte olmaldr. gr eitim anlaynn temel noktalarn ortaya koymu ve
sistemin buna gre dzenlenmesini salamtr.
Ulusal eitim sisteminin kurulmasnda Mustafa Kemalin felsefe ve eitime ili-
kin grleri eitim sisteminin zerine kurulduu felsefeyi etkileyen nemli dei-
kenler arasnda yer alr. Tezcann (1992) Bozdadan (1988) aktardklar dikkate
alndnda Mustafa Kemalin tm yaam alanlarnda felsefeyi yaamn merkezine
yerletirdii grlmektedir. Ona gre Felsefe, evren karsnda insann aklc dav-
ranlardr. Bu yzden felsefe bilmeyen insan edebiyat da politikac da olamaz.
Felsefe bilmeyen asker belki bir sava kazanr ama sava anlayamaz. Atatrk fel-
sefi adan olgucu (pozitivist), ilevselci (foksiyonalist), yararc (pragmatist), insan-
cl (hmanist) gereki (realist) ve aklc (rasyonalist) olarak nitelenmektedir. Bu
nedenle felsefi tutumda tm bu akmlar btnletiren ve eyleme dntren bir
yaklam benimsemitir. rnein, Mustafa Kemalin ...Bir taraftan cehaletin gide-
rilmesiyle urarken bir taraftan da ocuklarmz toplumsal ve ekonomik yaam-
larnda verimli, baarl klabilmek iin gerekli olan bilgi ve becerileri i iinde i
araclyla vermek eitim ynetimimizin temelini oluturmaldr. szleri benim-
sedii yararc felsefeye ynelik vurguyu ortaya koymaktadr (Tezcan, 1992). Bu-
nun yan sra belirledii ilkeleri, eitimi ve retmenleri ulusal kalknmann mer-
kezine yerletirmesi, lkedeki tm kesimlere eitim hizmeti gtrme abalarna
ilikin szleri ve eylemleri eitimde olgucu, insancl ve aklc eitim felsefelerini ie
komaya ynelik abalarnn bir gstergesidir.
Cumhuriyet dnemi eitim felsefesine damgasn vuran nemli uygulamalardan
birisi de Ky Enstitleridir. iin i iinde eitim ilkesini gerekletirmek zere
1940lardan itibaren lke genelinde ky enstitleri kurulmutur.
Ky Enstitleri: Ky enstitleri dncesi Trk eitim tarihinde yeni deildir.
Kyn eitim yoluyla kalknmasna ilikin eitli grleri Ahmet Tevfik, smail
Mahir Efendi, Ethem Nejat, Mustafa ekip, Sabri Cemil, M. emsettin Gnaltay ile-
ri srmlerdir (Akyz, 1997, ss.274-278). Kylnn eitilmesi ekoslovakya, s-
vire, Danimarka, Almanya ve svete 18. ve 19. yzyllarda gndeme gelmi ve
uygulamaya konmutur. Ky Enstitlerinin mimarlarndan smail Hakk Tongu
Almanyada eitim grm, Leibzig Eitimi Seminerine katlm, i eitimi ze-
rine almalarn younlatrmtr. Bu arada Elileri Rehberi (1927), Resim-elileri
ve Sanat Eitimi (1932) derlemesi, Kerschensteinerden evirdii retmenin Ru-
hu ve retmen Yetitirme Meselesi adl yaptlaryla Tongu grlerini olgunla-
trmtr. Ayrca Pestalozzi ve J. Dewey yi de inceleyen Tongu; Muhtra, Kyde
Eitim, Canlandrlacak Ky ve lkretim Kavram adl yaptlaryla bir senteze
gitmi; kendi eitim anlayn oluturup uygulamtr.
104
Ky Enstitleri ve Sosyo-Ekonomik Kalknma: 1930lu yllarda Trkiye nfusu-
nun %80i kylerde yaamaktadr. Kylerin byk bir ounluunda su, yol, elek-
trik, salk oca, okul yoktur. lkel bir yaam vardr, yokluk, hastalk kol gezmek-
tedir. Toplumsal bir kalknma iin bu durumun deitirilmesi gerekmektedir. a-
da bir tarm, hayvanclk, salkl bir yaam ancak eitimle gerekleebilir dn-
cesi baskndr. Bu nedenden dolay, Trkiyenin kalknmasna kyden balanmal,
kyler her ynyle ele alnp gelitirilmeliydi: Eitim toplum hayatndan kopuk
olursa, yani hayatn kendisi deil de baz pedagoglarn ileri srd gibi, hayata
hazrlk olarak programlanrsa, gnn birinde kendi yaamsal durumunu anlamak-
tan aciz kalabilirdi. te tm bu gerekelerden dolay i iin i iinde eitim il-
kesi temel alnarak, 1940lardan balayarak drt eitim ve kalknma blgesine ay-
rlan Anadolunun her kesiminde bir enstit kurulmasna hemen baland. Edir-
neden Karsa, Trabzondan Antalyaya, Malatyadan Kastamonuya uzanan blge-
lerin iindeki o ssz kylerde, geni topraklar stnde, parasz yatl, kzl erkekli,
bin renci alacak genilikte 20 enstit harl harl almaya balamt. Enstit -
rencileri ve retmenleri yalnz kendi enstitlerini kurmakla kalmadlar. lkenin
drt bucana serpilmi karde enstitlere, ky okullarnn kuruluuna da emekle-
rini kattlar.
Ky Enstitlerinde Eitim retimin Nitelii: Ortaya koyduu alternatif eitim
paradigmasyla Ky Enstitleri Trk eitim felsefesinde zgn bir yap olarak de-
erlendirilmektedir. Ky enstitlerinin alternatif eitim paradigmasnn altn izen
niteliklerinden bazlar syle sralanabilir:
Eitim ve retimin konularnn gnlk yaamla balantl olarak i iinde
renilmesi: Enstitlerde, ncellikle adr hayatndan balanm daha sonra
yeni binalar kurulmu; fizik, kimya, aritmetik ve geometri dersleri retilir-
ken ayn zamanda topra ekip bimeye, hayvan beslemeye de yer verilmi-
tir. retmenler, rencilere yurdun tarihsel deerlerini tantma, onlar yurt
gezilerine karma, rencileri yazl metin zerinde altrma, derste hari-
ta, resim ve eitli aralardan yararlanma, yazl inceleme yapmaya hazrla-
ma gibi yntemleri benimsemi ve uygulamtr.
Felsefe, sanat ve mzik retiminin eitim srecinin btnleik geleri ol-
mas: Felsefe, sanat, mzik, bilim, teknik; hayattan korkmayanlarla, onlar
seven, kaytsz artsz bir tutkuyla balanabilen insanlarla yaratlr. Onun
iin bu olanaklar iinde saklayan halka dnmek ve halktan g ve esin al-
mak. fikri egemendir. Her enstitde bata radyo olmak zere, gramofon,
mandolin, davul, zurna, kaval gibi mzik aletlerinin bulunmas arttr. Ay-
rca enstitlerde, tiyatro oyunlar seilirken dikkat etmeli, ocuklarn en
ok holandklar eyleri seerek programa alma yolu tutulmalyd. Kyler-
de yaamakta olan ulusal oyunlar renciler iyice rendikten sonra teki
enstitlerle iletiim yoluyla, orada oynanmakta olan oyunlarn retilmesi
de salanmaktayd.
iinde ibirlikli renme yaantsnn temel olmas: Enstitlerin btn i-
leri nbetle retmen ve renci tarafndan grlmektedir. Bu kurumlarda
amar ykama, hasta bakma gibi birka i dndaki hizmetler iin teki
okullarda olduu gibi hademe kullanlmaz. Herkes kendi iini geni lde
kendi grr, topluluu ilgilendiren btn iler, nbeti retmenler ve -
renciler tarafndan gerekletirilip ynetilirdi.
105
Entelektel insan, entelektel retmen yetitirmenin esas olmas: Aydnlar
serbest okuma alkanl kazanmayan toplumlarda, dndn yazan ve
aklayan pek az insan olur. Byle insanlarn kt olduu yerlerde, fikir haya-
t canlanamaz. Toplumun en nemli ileri, kanlarn saklayan, esen rzgra
gre fikir deitiren kiilerin elinde kalr. Bu gibiler asla ilke adam olamaz-
lar, gnlk politik havaya gre yn deitirirler. retmenlik meslei fikir-
siz, ilkesiz insanlarla glenemez. Hayatn isteklerine gre eitilmemi bi-
reylerde oluan bir toplum, eitli sosyal bunalmlara, iddetli sarsntlara
uramakta ve kolayca kverecek bir duruma gelmektedir. Bu nedenle
btn zorluklar gze alarak eitbilimi bilisel esaslara gre renmek, ilgi-
liler iin ulusal bir grevdir. Ky, iten kaan, nefret eden, edilgen retmen
deil, ii seven, ona sarlan, canl ve hareketli retmenler ister. Yeni ret-
menler, ocuklar i iinde youra youra, bireyleri mutluluk denizinde y-
zen bir vatan yaratmaldr.
Demokratik yurtta kimliinin merkezde tanmlanmas: Demokrasinin geli-
ip tutunabilmesi her eyden nce eit haklara sahip ve amz uygarlnn
gereklerine gre alabilen, grevi her eyin stnde tutan demokrat yurt-
talarn varlna baldr. Bir lkede demokrasinin yerleip kklemesinin
birinci koulu eitim dzenini demokratikletirmek, yeteneklere tm eitim
yollarn ak tutmak, vatandalar arasnda farklar yaratan sekinci eitim
sistemine son vermek, okullar hak ve adalet ilkelerine gre rgtlemektir.
Eitim ortamnda dorudan demokrasi kullanlmal, herkes her ite grev ve
sorumluluk almaldr. Bu demokrasi iin kanlmaz bir kouldur. renci
kesinlikle dvlmemelidir. ada, bilimsel bir eitim verilmelidir. renci-
nin kafas ve eli birlikte ilemelidir. ok ynl dnen bireyler olmaldr.
rencilerin deerlendirilmesinin bir btn olarak ele alnmas: Deerlen-
dirmede renci bir btn olarak dnlmeli ve yaptklar, ortaya koyduk-
lar, arkadalaryla geimi, iletiim kurmas, grev ve sorumluluk anlay,
demokratik tutumu, ilgisi, gdlenmilii gz nne alnarak deerlendiril-
melidir. Not bir silah olarak kullanlmamaldr.
J. Deweynin Ky enstitleri hayalimdeki okullardr. diyerek savunduu bu
kurumlar, 1954te amalarndan saptrlarak klasik retmen okullarna dnt-
rlmtr. Bylece Trk Eitim Sistemi ok byk bir kayba uram; kalknmas
byk oranda engellenmitir. Bizim vazgetiimiz ky enstitleri modelini, Hindis-
tan, Endonezya, Malezya vb. devletler alp uygulamlardr. Bugn bile ky ensti-
tlerinden karlp uygulanacak pek ok ders vardr.
Ky enstitlerinin iinde bulunduu dnemde baar kazanmasnn nedenlerini tartnz.
Cumhuriyet dnemide eitim sisteminde benimsenen felsefeye ilikin sonu
olarak unlar sylemek olanakldr: Cumhuriyet dnemi Trk Eitim Sistemi; prag-
matik felsefeye ve onun eitimde uzants olan ilerlemecilik akmna dayanmakta-
dr. Bu dnemdeki anayasalar, ve tm hkmet programlar ilerlemecilik eitim
akmnn zeliklerini tamaktadr. Anayasalar, yasalar ve hkmet programlarnda
ilerlemecilik akmn kuramsal olarak savunulurken, uygulamalar (ky enstitleri
hari) bu dorultuda gelimemitir. Genellikte her dereceli okulda ilerlemecilik de-
il, esasicilik ve daimicilik temele alnm ve uygulanmtr. Baka bir deyile -
renci deil retmen ve konular merkeze alnm, bilimsel yntemi kullanan, z-
gr ve esnek dnen, demokratik, laik, sosyal adaleti, sevgi ve sayg dolu insan
106
S O R U
D K K A T
SI RA S ZDE
DNEL M
SI RA S ZDE
S O R U
DNEL M
D K K A T

K T A P
T E L E V Z Y ON
K T A P
T E L E V Z Y ON
3
yerine; genellikle retmenin sylediklerini, kitaplarn yazdklarn ezberleyen, bil-
diklerinin yzde yz doru olduunu savunan, ekingen, takliti, diktac eilimle-
ri baskn, yaamdan kopuk, skolstik dnce sistemine sahip, her eyi bakasn-
dan ve devletten bekleyen, hazra konan, doyumsuz ve sorumsuz, Bat ya da Do-
u hayran zeliklerine sahip ezik ya da mark kiiler yetitirilmitir. Ayrca sistem
kuramsal olarak her kiinin ilgi, yetenek ve istekleri dorultusunda eitilmesini sa-
vunurken, uygulamada bu zelikler genelde dikkate alnmam, tersine eleyici bir
yaklam ie koulmutur (Ertrk 1971, ss.18-65; Snmez, 1994).
1950lerden sonra Trk Eitim Sistemi, her gelen yeni hkmetin programnda,
yeniden dzenleme almalar kapsamnda ele alnm, ancak dzenlemeler daha
ok dier devletlerin eitim sistemlerinin byk lde aynen alnp uygulanmaya
allmas biiminde gerekletirilmitir. Son dnemde ise, tm okul programlar
yararc felsefenin eitimde uygulan olan yaplandrmac, (yeniden oluturmac)
anlaya gre dzenlenmi ve uygulamaya konmutur. Byle olmasna karn okul-
lardaki uygulamalarda ve retmenlerde esasici ve daimici anlay baskndr; n-
k retmen, veli ve renci eski davranlarn rtk programla srdrmektedir-
ler. lk ve ortaretimdeki uygulamalar yksekretimi de etkilemekte ve bu s-
rete istendik davranlarla donank kiiler yetitirmek zorlamaktadr.
107
108
slamiyet ncesi Trk toplumundaki eitimin da-
yand felsefeyi kavramak
Gebe Trk toplumunda eitim doann ve top-
lumun koullarna gre yaplmaktayd. Kadn er-
kek ayrm yoktu. Gelenek, grenek ve zellik-
le de tre nemliydi. Toplum, gebe olduun-
dan, yerleik okul kurumu yoktu. Eitim ortam,
gerek yaamd. Snama durumlar yaam iinde-
ki gerek durumlard. slamiyet ncesi Trk top-
lumunda eitim, genellikle doaclk (natralizm)
felsefesi akmna uygundu.
slamiyet sonras eitimin dayand felsefeyi
aklamak
Trk toplumu, eski deerleriyle yani tresiyle,
slm deerleri sentezleyerek; ayn zamanda es-
ki Grek, Latin kltryle de bu deerleri zengin-
letirerek yeni kltrel deerlerini oluturmu-
tur. Bu kltrel deerlerde baskn olan zellik,
slmiyettir. Frb, bni Sina, Gazali ve bni Rt
gibi slam dnrleri dnce ve dnya gr-
leriyle iinde eitiminde bulunduu geni bir yel-
pazeyi etkileyen farkl felsefi yaklamlar ortaya
koymulardr.
Seluklularda ve Osmanllarda eitimin dayan-
d felsefeyi tanmlamak
Trk-Osmanl eitim sisteminde, 16. yzyln ikin-
ci yarsna dek bilim, aratrma, inceleme, gz-
lem, anlayarak renme, tartma, kuram ve uy-
gulamay birlikte gtrme genelde medreselerde
ie koulmutur. Mderris ve retmenler bilge,
adil, otoriter, iyi ve gzel huylu, slm deerlerle
donank, grevine dkn kiiler olarak grl-
mektedir. Oysa, 16. yzyln ikinci yarsndan iti-
baren medreseler bozulmu, zellikle de 17, 18,
19. yzyllarda Skolastik Dnce eitim siste-
mine egemen olmutur.
Cumhuriyet dnemi eitimin dayand felsefeyi
kavramak
Cumhuriyet dneminde Atatrkn eitim anla-
y temele konmutur. Bu eitim anlaynda
millyetilik, laiklik, aklilik, ie yararlk, bilimsel-
lik, dnyevilik, kadn erkek herkesin eitilmesi,
karma bir eitim, zgr yurtta yetitirme, cum-
huriyetilik gibi deerler eitimin zn olutur-
mutur. Bu anlaya dayanarak kyn, giderek
lkenin kalknmasn salamak iin ky enstit-
leri alm; fakat onlar da ksa bir sre sonra ka-
patlmtr. Ky enstitleri Trk Eitim dizgesine
zg bir eitim uygulamasdr. 1950lerden sonra
genellikle pragmatik felsefeye dayal ilerlemeci
ve yeniden yaplandrmac eitim akmlar teme-
le alnm; fakat uygulamada esasicilik ve daimi-
cilik srdrlmtr.
zet
1
A M A
2
A M A
3
A M A
4
A M A
109
1. Gebe Trk toplumundaki eitimde aadakiler-
den hangisi grlmez?
a. Kadn-erkek eitlii
b. Doaya ve topluma uygunluk
c. Sava ve avclk eitimi
d. Gelenek, grenek ve tre
e. Resmi bir eitim
2. Hangi Trk devleti ilk kez alfabeyi kullanmtr?
a. Hunlar
b. Gktrkler
c. Uygurlar
d. Gazneliler
e. Seluklularda
3. Gebe Trklerde eitimin dayand temel zellik
aadakilerden hangisidir?
a. Devlet
b. Doa
c. Gelenek
d. Grenek
e. Tre
4. Kadn ve erkek eitilmelidir ve devlette kadnlar da
grev almaldr diyen slam dnr aadakilerden
hangisidir?
a. bni Rt
b. Frb
c. bni Sina
d. Gazali
e. Burini
5. slam dnrleri, eitimde en ok hangi filozofun
etkisinde kalmlardr?
a. Eflatun
b. Aristo
c. Tales
d. Heraklitos
e. Empedokleks
6. Seluklu ve Osmanllarda eitim genellikle hangi
felsefenin etkisi altndadr?
a. Realizm
b. dealizm
c. Natralizm
d. Pragmatizm
e. Materyalizm
7. Osmanl eitim ve devlet anlaynda skolstik d-
nce hangi yzyldan sonra baskn hale gelmeye ba-
lamtr?
a. 14. yy
b. 15. yy
c. 16.yy
d. 17.yy
e. 18.yy
8. Osmanllar ilk kez Bat tarz eitim veren hangi
okulu amtr?
a. Asker okul
b. dadi
c. Tp
d. Mlkiye
e. niversite (Darlfnun)
9. Aadakilerden hangisi Atatrkn eitim anlay-
na uygun deildir?
a. Laiklik
b. Bilimsellik
c. Aklilik
d. Hayatilik
e. Nakilcilik
10. Cumhuriyet dneminde kurulan ky enstitlerinin
amalar arasnda aadakilerden hangisi yoktur?
a. Ky ve lkeyi kalkndrmak
b. zgr dnme
c. yapan insanlar yetitirmek
d. Partiye bal insanlar yetitirmek
e. Problem zme
Kendimizi Snayalm
110
Ynetime Katlyoruz
renci bakann ve iki yardmcsn genel oyla setik.
Onlar da bir araya geldiler, kol bakanlarn, alma ar-
kadalarn setiler. Tzklerini, aylk alma program-
larn hazrladlar. Okul ynetimine verdiler. Bunlar
onaydan kt, rgtmz kuruldu. Bir gn, mdr M.
Rauf nan, renci bakann, iki yardmcsn ret-
menler toplantsna katlmaya ard. Bu durumu bir
retmen yadrgad: renci, renciliini bilmelidir.
retmenler toplantsnda bunlarn ileri ne? gibi sz-
ler etti. Mdr bunu duymazlktan geldi.
Topramzn krokisini kardk. 4000 dnmlk yeri
ekin tarlas olarak ayrdk. Sebze ve meyve bahesi ola-
rak 300 dnm yeter dedik. Hamidiye kynn gerile-
rindeki plak tepelere 40 dekarlk orman, 50 dnm-
lk zm ba kondurmay dndk. Meyveli, meyve-
siz dikilecek aacn 100.000in altnda olmamasn ka-
rarlatrdk. ... evremiz gn getike genleti, tazele-
ti, gzelleti ve zenginleti. Yetitirdiklerimizin sonun-
da, beslenmemiz de deiti. Yurdun ok yerlerinde ek-
mek karneyle yenmeye balandnda biz tarlamzdan
kan budaylarla bu sknty grmedik. stelik baka
enstitlere tonlarca buday yardm yaptk. Sebzeleri-
mizden evremiz halkn da bol bol yararlandrdk. ...
Biz okulu bitirip gittikten sonra alma planlarmzn
tmyle uygulandn; sonutan evre kylerin de et-
kilendiini, onlarn da bizim gibi ba diktiklerini, bah-
e oluturduklarn, topraklarn ormanlatrmaya bala-
dklarn duyduk. Bizim aalarn da planladmz gibi
100.000i atn sevinle rendik. ...
nnnn Savatepe Ky Enstitsne yapt gezi sra-
sndaki kitap olayn duymayan kalmad: Tula ocana
giderken, kmes nbetisi Haticeyi gryor. arp
azk torbasnda ne olduunu soruyor. Peyniri, ekmei
ve kftesi olduunu sylyor. Baka ne var, atryor
torbay. Mill Eitim Bakanlnn klasikler dizisinde ya-
ymlanm olan Sophoklesin Antigone kitab kyor.
nnnn gzleri yaaryor, yanndaki Genel Kurmay
Bakan Abdurrahman Paaya dnp, Paam gryor-
sunuz bu klasikler daha yeni kt. Ankarada bile okun-
muyor, ama benim ocuklarm Antigone okuyor. Ky-
lmz kentlimiz, erimiz generalimiz kumanyasna ne
zaman kitab da ekleyecek duruma gelirse, o gn Tr-
kiye gerekten kurtulmu demektir. diyor. Hatice ekli-
yor: Efendim ben deil, tm enstit okuyor bu kitab.
(Trkolu, 1997, s.251).
Enstitnn ne demek olduunu ne mdr, ne yardm-
cs, ne de maarif mdr hibiriniz anlamamsnz. Ce-
hennem gibi scak bir yerde, hem de bahede lp bi-
ilecek, hesaplanacak birok i varken bile renciyi bu
bunaltc yere sokmusunuz, matematik retiyorsunuz.
retmenler i iinde ders yapmay reninceye kadar
kitleyin bu snflarn kapsn!.. dedi. Tongu cebinden
erit metresini kard. Bahe nce dnm olarak ll-
d. Bir dnmn kelerine byk talar konuldu. Son-
ra bir dnm stnde onar metrekareler ve birer metre-
kareler bulundu. Her fidann dikilecei yere kk ta-
lar konuldu. Ka fidan dikilmesi gerektii sayld. pler
gerilerek metrekareler yapld, kelerine kazk akln-
ca kareler iyice ortaya kt, sayld. Bu almalar yap-
lrken ie el srmeyen renci kalmad... imdi kara-
tahtada bunlarn hesabn yaptrp, ne kadar fidan diki-
leceini, tarm retmenine bildirirsiniz. dedi.
Kaynak: Trkolunun (1997, ss.257-258) Tongu ve
Ky Enstitleri kitabndan alnmtr.
Okuma Paras
111
1. e Yantnz doru deilse, slmiyet ncesi Trk
Toplum Yaps ve Eitimin Dayand Felsefe
2. c Yantnz doru deilse, slmiyet ncesi Trk
3. d Yantnz doru deilse, slmiyet ncesi Trk
4. a Yantnz doru deilse, slamlktan Sonraki
Trk Toplumunda Eitimin Dayand Felsefe
5. b Yantnz doru deilse, slamlktan Sonraki
Trk Toplumunda Eitimin Dayand Felsefe
6. b Yantnz doru deilse, Seluklularda ve Os-
manllarda Eitim ve Dayand Felsefe bl-
mn gzden geiriniz.
7. c Yantnz doru deilse, Seluklularda ve Os-
mn gzden geiriniz.
8. c Yantnz doru deilse, Seluklularda ve Os-
mn gzden geiriniz.
9. e Yantnz doru deilse, Cumhuriyet Dnemi
Eitiminin Dayand Felsefe blmn gz-
den geiriniz.
10. d Yantnz doru deilse, Cumhuriyet Dnemi
Eitiminin Dayand Felsefe blmn gz-
den geiriniz.
Sra Sizde 1
bni Sinann eitime ilikin grleri dikkate alndn-
da bu gnn ada eitim sistemlerinin zerine kurul-
duu felsefelerle benzer zellikler gzlenebilir. re-
timde bireysel farklar, kadn ve erkeklere ilikin eitim-
den frsat eitliinin salanmas, retmenin tamas
gereken erdemler, erken ya dnemlerinde oyunla -
retimin n planda yer almas ve uygulamal eitim bni
Sinann eitim felsefesinin temel talarn oluturan ve
gnmz ada eitim felsefesinin n plana kard
temel gelerdir.
Sra Sizde 2
Osmanllarda 16. yzyln ikinci yarsndan itibaren ei-
tim sisteminin zerine kurulduu felsefenin baarsz
olmasnn nedenlerinin banda eitim sistemine tutucu
grlerin hkim olmas gelir. retmenlerin, erdemle-
ri kiiler olmas grn benimseyen eitim felsefesi
anlay bozulur ve yerini Skolastik Dnceyi benim-
seyen tutucu, yetersiz, bilim ve teknolojiyi reddeden ki-
ilerin retmen olmas genel kabul gren bir eilim
olarak ortaya kar. Tm bunlarn yan sra zellikle
Tanzimat Fermanndan sonra Bat eitim sistemini be-
nimseyen okullarn yetersiz kalmas ve geleneksel ei-
tim sistemi iinde etkisizlemesi de Osmanl Eitim Sis-
teminin zerine kurulduu felsefenin baarsz olmasn
aklayan temel deikenler olarak belirtilebilir.
Sra Sizde 3
1930lu yllarda lke nfusunun byk ounlu kyler-
de yaamasna karn, eitim retim asndan en so-
runlu kesin yine kylerdi. Ky ocuklarnn yine kyle-
rinde retmen olmak zere yetitirilmesi ky enstitle-
rinin baarsnn temel nedenleri arasnda saylmaktadr.
Bunun yan sra eitim programnda demokratik yurtta
kimliinin merkezde tanmlanmas, i iinde i iin ei-
tim ilkesinin benimsenmesi, eitim retim konularnn
gnlk yaam pratikleriyle birletirilmesi, entelektel
retmen yetitirme ideali ve rencinin bir btn ola-
rak deerlendirilmesi ky enstits uygulamasnn baa-
rsn aklayan geler olarak tanmlanabilir.
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar Sra Sizde Yant Anahtar
112
Advar, A. A. (1970). Osmanl Trklerinde ilim. stanbul:
Remzi Kitapevi.
Akyz, Y. (1997). Trk eitim tarihi. stanbul: stanbul
Kltr Yaynlar No.1.
Ana Britannica. eitli Ciltler ve Maddeler. stanbul.
Bozda, . (1988). Atatrkn evrensel boyutlar.
Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar.
Ergin, M. (1964). Dede korkut kitab. stanbul: Remzi
Kitapevi.
Ertrk, S. (1971). On yl ncesine kyasla retmen
davranlar. (Yaymlanmam aratrma.). HMEF.
Ankara.
Frb. (1956). El Medinetl Fazla. (ev. N. Danman).
stanbul: Remzi Kitapevi.
Gazali, Ebu Hamit Muhammed. (1980). Ey oul. (ev.
A. Serdarolu). stanbul: Remzi Kitapevi.
Gkalp, Z. (1966). Trkln esaslar. stanbul:
Remzi Kitapevi.
Gkyay, O. . (1963). Dede Korkut. stanbul: Remzi
Kitapevi.
nan, M. R. (1973). Bir stn adam. Ankara:retmen
Yaynlar.
slam ansiklopedisi. eitli Ciltler ve lgili Maddeler.
stanbul.
zmirli, . H. (1938). slam felsefesi dersleri. stanbul:
Remzi Kitapevi.
gel, B. (1971). Trk mitolojisi. Ankara: Bilgi Yaynevi.
gel, B. (1979). Trk kltrnn gelime alar.
Ankara: Remzi Kitapevi.
Snmez, V. (1994). Eitim felsefesi. Ankara: An
Yaynclk.
Tezcan, M. (1992). Atatrk ve eitim. Ankara: Gndoan
Yaynlar.
Trker, M. (1956). tehaft bakmndan din ve felsefe
mnasebetleri. Ankara
Trkolu, P. (1997). Tongu ve enstitleri. stanbul.
Tongu, . H. (1938). Kyde eitim. Ankara: Remzi
Kitapevi.
Tongu, . H. (1946). lkretim kavram. stanbul:
Remzi Kitapevi.
Topses, G. (1982). Eitim felsefesi temel sorunlar.
Ankara: Dayanma Yaynlar.
Unat, F. R. (1964). Trkiye eitim sisteminin gelimesine
tarihi bir bak. Ankara.
lken, H. Z. (1957). slam dncesi II. slam felsefesi
tarihi. stanbul: Remzi Kitapevi.
Frb ht t p: //upl oad. wi ki medi a. org/wi ki pedi -
a/kk/f/f8/Alfarabi.jpg Eriim Tarihi: 26.06.2008
bn-i Sina http://tr.wikipedia.org/wiki/Resim:Avicen-
na_Persian_Physician.jpg Eriim Tarihi: 26.06.2008
Gazali http://hu.wikipedia.org/wiki/K%C3%A9p:Gha-
zali.gif Eriim Tarihi: 26.06.2008
bni Rd http://upload.wikimedia.org/wikipedi-
a/commons/8/82/AverroesColor.jpg Eriim Tarihi:
26.06.2008
Kaynaklar
majlar in Yararlanlan nternet
Adresleri
113
Szl k
A
Aksiyoloji: Deerler sorunu. Etik ve estetik deerlerle bir
varln kendi huy, miza ve dier deerlerle olan iliki-
sini konu edinen felsefe dal.
Aposteriori: Sonsal. Deneyden sonraki
Apriori: nceki. Deneyden nceki.
Arke: Evrende hibir ey yokken var olduu dnlen, de-
ienlerin znde deimeden kalan, balatan kk.
B
Bankac eitim: Paul Freire tarafndan ileri srlen eitimi
tasarruf yapmak iin yatrma, rencileri yatrm yap-
lan nesneye, retmenleri ise yatrmclara benzettii
model.
Bilgi sorunu: Baknz epistemoloji.
D
Daimicilik: idealist ve realist felsefeden etkilenen, insan do-
as, gerek, bilgi, erdem ve gzellik gibi evrenin dei-
meyen grnmleri zerine odaklanan felsefe.
Deerler sorunu: Baknz aksiyoloji.
E
Egsistansiyalizm: Baknz varoluuluk.
Epistemoloji: Bilgi teorisi. Bilginin kken ve niteliini ince-
leyen felsefe dal.
Esasicilik: zclk ve temelcilik. Realist felsefeden etkile-
nen, arkesi gerek dnya olan ve eitimde konu ve ie-
riklerin gerek yaamdan alnmas yaklamn benimse-
yen felsefe.
F
Felsefe: 1. Bilgelik (hikmet) sevgisi. 2. Gerein tmn,
madde ve yaamla ilgili trl belirtileri neden, ilke ve
amalar bakmndan inceleme amac tayan dnce
etkinlii.
dealizm: dealizm genel anlamda lkyle belirlenmi olan

ve bu lkye kar gtmeden bal kalan yaam biimi
ve dnya gr.
lerlemecilik: Gelimecilik. znde pragmatik felsefeye da-
yanan ve arkesi deime olan, deiim ve geliim al-
malarna odaklanan felsefe.
L
Liberalizm: zgrl birincil politik deer olarak gren,
salt bir felsefi akm olmak ok daha geni bir sosyo-eko-
nomik politik bir anlay.
M
Mantk: nermelerin tutarl ve karmlarn geerliliini be-
lirleyen kurallar konu edinen, akl yrtme ve dnce-
lerin dorulanmasn konu edinen bilim.
Materyalizm: Maddecilik, zdekilik. Her trl gerekliin
yalnzca nesnel (objektif) deil, ruhsal ve manevi olan
gerekliin de zn ve temelini maddede gren felsefe.
N
Naturalizm: Doaclk. Realist felsefeden etkilenen ve her
eyin doal olduu, yani var olan her eyin doal dn-
yann bir paras olduu grne odaklanan felsefe.
O
Ontoloji: Varlk bilgisi, varlk sorunu ya da varlk felsefesi.
Varln neliini, kaynan, zn, niteliklerini ve ka-
tegorilerini ele alan felsefe dal.
P
Paradigma: Dnya gr. Zihniyet. Sistemlerin zerine ku-
rulduu dnceler btn. Bak as.
Perennializm: Baknz daimicilik.
Politeknik eitim: Diyalektik materyalist felsefeye dayanan,
arkesi madde olan ve ok ynl, boyutlu ve amal tek-
nik eitim ve retimi benimseyen felsefe.
Postmodernizm: Modernizm sonras ya da tesi. Olumlu ya
da olumsuz anlamda modernizmden farkllaan tm si-
yasal ve toplumsal deiimleri, dnsel ve kuramsal
rnleri ve kltrel pratikleri kapsayan duru.
Pozitivizm: Olguculuk. Fiziksel veya maddi dnyann ger-
eklerine dayanan bilim anlay.
Pragmatizm: Yararclk. Gerein deitii, deerlerde gre-
celik, insan doasnn biyolojik ve sosyolojik nitelikte
olduu, yaam tarz olarak demokrasinin ve insan yne-
timinde kritik zeknn nemli olduu grlerine daya-
nan felsefi gr.
Progressivism: Baknz ilerlemecilik.
Szlk
114
R
Realizm: Gerekilik. Gerekliin insan zihninden bamsz
olduunun benimseyen, gereki tavr savunan felsefi
anlay.
Retorik: uygulamaya geirilemeyen gzel sz syleme sanat.
T
Tz: Baknz arke.
V
Varlk Bilgisi: Baknz ontoloji.
Varoluuluk: nsan merkeze alan, insann yabanclamas-
na kar zgrlemesini ama edinen bir felsefi akm
Y
Yararclk: Baknz yararclk.
Yeniden oluturmaclk: Pragmatik felsefeye dayanan, ar-
kesi deime olan ve toplumun kltrel ve sosyolojik
olarak yaplandrlmasna odaklanan yaklam.
115
Di zi n
A
Aklc dnme 2, 4
Aksiyoloji 2, 5-7, 10, 12, 22, 24, 29, 31
B
Bankac eitim 77, 79
Bilgelik 2-4, 12, 97, 98
Bilgi 2-6, 8-13, 20-27, 29-38, 40-42, 50, 54-57, 59, 64-66, 74-
76, 79-82, 84-88, 94, 97-100, 102, 104
Bilgi sorun 2, 5, 6, 12
Bilgi teorisi 6, 12, 22
Bilgibilim 6
Bilim 2-9, 11-13, 31, 33-39, 41, 42, 51, 53, 56-59, 62-64, 73, 81,
82, 97, 98, 100, 102-105, 108
D
Daimicilik 50, 54-56, 66, 94, 106, 108
Dnme biimleri 2, 8
E
Eitim felsefesi 1-3, 5, 10, 11, 21, 30, 32, 37, 49, 50-54, 63,
66, 71, 73, 93, 95, 96, 103-105
Eitim felsefesi akmlar 49, 54, 66
Eitsel ilev 74
Ekonomik ilev 74
Epistemoloji 2, 5, 6, 10, 12, 22, 24, 26, 27, 29, 31
Esasicilik 50, 54, 56-58, 66, 94, 106, 108
Essentialism 56
Etik 2, 6, 7, 22, 33
F
Felsefe 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28,
29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 51, 52, 53,
54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 71, 73,
81, 87, 95, 96, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107,
108
Felsefi akmlar 19, 41, 42, 54
H
Hayat dngs 72, 76
dealizm 3, 21, 22, 23, 24, 32

lerlemecilik 58, 61, 106
K
Kltrel ilev 74
M
Mantk 2, 4, 5, 7, 8, 10, 11, 12, 22, 24, 34, 35, 54, 55, 100, 101
Materyalizm 20, 30, 31, 41, 86, 103
Modern okul 72, 76, 77, 80, 81
Modernleme 75, 102
O
Okul iklimi 85
Okulsuz toplum 77, 80
Okulun ilevleri 26, 60, 73, 74, 77
Ontoloji 5, 6, 10, 21, 22, 24, 25, 27, 29, 31, 35
P
Paradigma 36, 37, 73, 84, 105
Perennializm 54
Politeknik eitim 32, 54, 63-65
Politik ilev 74
Postmodernizm 37, 38, 40, 69, 70
Pragmatizm 3, 6, 20, 25, 26, 39, 41, 94, 103
Progressivizm 58
R
Radikal eletiri 77, 78, 81, 86
Realizm 3, 20, 23, 24, 39, 40, 41
Reconstructionizm 61
S
Sevgi 2-4, 12, 61, 82, 97, 106
Sosyal ilev 74, 78
Sosyal politik 2
T
Toplumsal hareketlilik 77, 78, 88
V
Varlk bilgisi 2, 5, 6, 12
Varoluuluk 26, 28, 41
Y
Yeniden oluturmaclk 50, 54, 61-63, 66
Dizin

Eği̇ti̇m Felsefesi̇

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Eği̇ti̇m Felsefesi̇

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2278

rnek Olay: nitede ilenen konularn gnlk ya-

Okuma Paras: Bu blmde,

HAYAT DNGS VE ETMN LEV

dealizm: dealizm genel anlamda lkyle belirlenmi olan

dealizm 3, 21, 22, 23, 24, 32

You might also like