D

ousun
PUKNN YAAMYKS
EMLE HAUMANT
D
ousun
Dn Y aynclk Sraccv izler Cd. 47/9 ili stanbul
Tel: (0212) 225 54 38 - 230 99 39 - 230 99 49
F ax:(0212) 230 92 98
E>
Duun
DN Y AY I NCI LI K
Y aamyks Dizisi: 6
eviren: Attila TOKATLI
Kapak: Blent Engez
K ardeler Basmevi: stanbul - 1996 Tel: (0216) 520 69 57
/demir Ciltcvi Tel: (0216) 513 79 94
Dizgi vc Bask: Dn Y aynclk Tel (0212) 225 54 38
ISBN: 975-7275-26-3
B R NC BLM
KKENLER VE LK ADIMLAR
I
OCUKLUK Y ILLARI (1799-1810)
Soy kt. Zcnci Anibal. Soya ekim durumu. - Babas Sergey
Lvovi ve annesi Nadcjda Osipovna. Moskovadaki hayatlar. a
ar n anneannesi ve dads. - Okuduklar. lk denemeleri. Oniki
yandaki Pukin.
Pek az yazarn soy kt Pukininki kadar tartma konusu edil
mitir. Dorudan doruya kendisi, gerek tarihi merakyla gerekse rk
gururunun itiiyle, kendi soy ktnn ilk yorumcusu olmutur. Pu
kinin bu konuya verdii nemi gz nne alan yaamyks yazar
lar da konu zerinde srarla durmaktan geri kalmamlardr. Onlarn
bu tavrnda. XIX. yzyl boyunca etnografyann edebiyat tarihini adeta
istila etmi oluunun da pay vardr.
Ailenin benimsedii soy ktne gre btn Pukinlcrin atas.
XV. yzylda bir Moskova Byk-Prensinin hizmetine topu olarak
girmi olan (puka. Rusada top demektir) Ratch adnda bir Prus
yalIdr. Grld gibi kahramanmz batan yabanc ama oktan be
ridir Ruslam bir soya balanmaktadr.
Buna karlk Pukinin anas yanndan ilk atas. Pctro I in
adamlar tarafndan henz ocukken vc -om azllarn dediine
baklrsa- bir ie rom parasna stanbulda satn alnp 1706da
Rusy aya getirilmiti. Zenci miydi? Y oksa, torunlarnn iddia ettii gi
bi Arap yada Habemi? Bilmiyoruz. u kadarn kesinlikle sy
leyebiliriz: Eer salam karakterli, sznn eri bir kimse olmasayd.
arn nce. Anibal gibi renkli bir ad altnda vaftiz evlad sonra zel
5
hizmeteri ve 1710a doru da, vaftiz babasnn kumandan bulunduu
bombaclar blnn davulcusu olmazd.
Anibal, 1716da mhendislik mesleini rensin diye Fransaya
gnderildi. Bir Fransz alaynda yetitikten ve Metz Topu Okulunu
bitirdikten sonra, 1722de dnd Fransadan. Ve eski blnde te
menlie atand. Belki de parlak bir asker olacakt. Ama tam o srada
vaftiz babas ld. O andan itibaren de gerek stleriyle gerekse kan
laryla yapt kavgalarla dolu, silik ve handiyse sefil bir hayat
srmeye balad. ki kars vard Anibalin. ki eliliinden dolay ar
sulu olarak yarglanmak zereydi ki, 1740da Elizaveta Petrovna
kt tahta. Bu imparatorienin saltanat dnemi, babasnn yaknlar
iin tam bir altn a oldu. Generallie ykseldi Anibal. Kendisine
topraklar ve toprak kyllerden verildi. Sylendiine gre ok zalimce
davrand bu klelerden ldnde, 7 ocuuna 1500 can miras b
rakt. airimizin ehresini, karakterini ve hatta yaptlarn aklarken
zelliklerine bavurulan ata, ite buydu. Siyah kvrck salar, kaln
dudaklar, koyu esmer bir teni vard Pukinin: lk bakta, rahata bir
zenci samlabilirdi, evik ve esnekti vcudu: Hareketliliinin canll
bakmndan Orta Afrika yerlilerini andrrd... diyor Viguel.
Alngand ve bir baka adana, L iprandiye gre, Hi kimseden
geri kalmak istemezdi. Bu da zenci kannn bir sonucuydu herhalde.
Daha geenlerde nl bir eletirmen, Georg Brandes, Pukinin
yapt n aklayabilmek iin Afrikalann iirini gznne almak
gerektiini ileri srmekteydi: Nyam Nyamlann yada Hotantolann
iirlerine baarmaktan sz ediyordu!
Bu tr efsanelerin kp yaylmasnda Pukinin kendisinin de rol
olmutur: Gerekten de kahramanmz, genliinde, zencilere zg
bitip tkenmek bilmez bir sevime gcne sahip olmakla vnp
durmutu. Ama ok gemeden fikir deitirdi. Nitekim I 830a doru
Sudanllar tarafndan sunulan bir gsteri knda hanm arkada
Alcksandra Smirnovaa yle diyordu:
- Syleyin, ne olur! Ben imdi bu insanlara benziyor muyum yani?
Ve Bayan Smirnova Anlarnda unlar yazmakta: Mavi gzl
dr. Ancak gzbebckleri iriletii zaman siyah gzkr bu gzler.
Salar kvrcktr, evet. Ama yle ksack ve i ie geik cinsinden
6
kvrck deil. Dudaklar da yle: Kaln dudakldr ama yle sarkk
dudakl deildir katiyen.
te yandan, Pukinin karakterini atas Anibalin karakteriyle ak
lamaya kalkmak yanlmay iyice gze almak olur. Tutkulu bir in
sand Pukin, tamam. Ama insann tutkulu olmas iin ille de
damarlarndan Afrika gneinin atlganlk verici scakln tamas
gerekmez. Alngand da, kendinden nceki btn Pukinler gibi
taknla ve hatta zaman zaman krcla varan sert bir mizac vard.
Ve kskant. in burasnda Anibalin, ilk kars olan ve onu aldatan
Alman hanma bir hayli ikence ettiini anmsyoruz. Anmsadmz
bir husus daha var: XVIII. yzyl Pukinlerinden bir bakas da, ayn
gerekeyle, bir Fransz eitmeni iftlikteki ambarn nnde astrmt!
Szn ksas, kahramanmza, karakteri konusunda neyin kimden
geldiini kesinlikle ayrt etmek olanak ddr. Bu durumda yapla
bilecek en iyi i. Pukinin yaamn ve yaptn incelemektir. Zenci
Anibali unutarak. Tpk. Kamelyal K adndan sz ederken Alex-
andre Dumaslarn zcnci ninelerini unuttuumuz gibi... Hercydcn
nce nemli olan, kahramanmzn iinde yetitii ortamdr, evredir,
anababasdr, grd eitimdir.
airin babas Sergey Pukin. ocuklarnn eitmenini astrm olan
Pukin'in oluydu. Anlaldna gre, eitmenlerinin lmnn ei
timlerine pek byk zarar dokunmad. Bunu, Sergeyin aabeyi
Vasili Pukinin. kardeine mutlu ocukluk gnlerini anmsatan u
dizelerinden anlamaktayz:
imiz doa sevgisiyle dolu.
Gezinirdik ikimiz.
Gzel kitaplar okuyarak
Zihnimizi gelitirirdik.
Sonra da lirlerimizle.
Byk Y aratcya vg dzerdik.
Ey tatl ve kutsal iir,
En kk yatan beri
Tm bo zamanlarmz dolduran
Sen oldun hep!
7
Okuduklar gzel kitaplarn neler olduunu da gene Vasilinin Pa
risteki renim dnemini ve Parisliler zerinde brakt izlenimi dile
getiren baka dizelerinden renmekteyiz:
Bir Ostiak. bir vahi gibi mi grnmtm onlara?
Bu skitin derse ihtiyac var... diye mi dnmlerdi?
Daha ilk amdan beri, grmlerdir phesiz.
Nasl rpndm herey in en iyisini renmek iin;
Nasl cokuyla okuduumu Tacitusla Thukhididesi
Ve -niye sylemeyecekmiim- Candidei!
Bu klasik Fransz eitiminden sonra iki karde. Katerina I l'nin son
saltanat yllarna doru Petcrsburga geldiler. mparatorienin Muha
fz Alaynda subay olarak gryoruz onlar. Son derece ihmalci iki
subaydlar; ne var ki bu. o srada kendileri iin herhangi bir saknca
yaratmyordu. Ama Pavel I tahta knca durum deiti. Geit tren
lerine ve talimlere daima ge kalan ve daima ceza yiyen kardeler.
Prusya disiplininden abucak bkp istifa etmi saylmalar isteinde
bulundular, istekleri uygun grld. Bunun zerine ordudan ayrlp
evlendiler ve gidip Moskovaya yerletiler.
Scrgey in kars Nadcjda Osipovna Anibal. babas yanndan, Byk
Pctronun vaftiz ocuunun torunu oluyordu. Annesi tarafndan yeti
tirilmiti. O devirde moda olan eitim tarzndan o da azok almt
nasibini: van Turgcnicvin nl kadn kahramanlarndan biri gibi o
da bir nebze Franszca konumaktayd. Ama iyice belirgin bir Rus
aksanyla konuuyordu Franszcay: Onun ocukluk anda Fransz
gmenleri Rusyaya akn etmeye balamamlard henz.
Nadcjda Osipovnann entellektel daarcnn en sekin paras
da ite bu "bir nebze Franszca'yd. Buna karlk gzel bir kadnd -
smrge dilberi olarak n salmt nitekim- ve zevkleri bakmndan
Scrgcyle uyuuyordu. u farkla ki Nadcjda daima msrif bir kadn
olarak kald: oysa Sergey, zamanla cimrilcccckti. Y iyip imeye, ti
yatrolara. resepsiyonlara gitmeye vc dedikodu yapmaya baylyordu
ikisi dc. Tam o devrin Moskovas iin yaratlmlard. K endilerine n
srada yer salay acak kadar paralar yoktu.
8
Nadcjda Osipovna, eyiz olarak, sadece yz kadar can getirmiti
Sergey L vove. Ve nitekim, ok gemeden, eksik yemek takmlar',
arabalarna kotuklar klstr beygirler vc uaklarnn hrpani kl
yla -alay konusu olmadlarsa da- dudaklarda hafif bir hogr
glmseyii yaratacaklard. Buna karlk evleri seviliyor ve tutulu
yordu: Vasili adnda iyi bir alar -sonradan, daha kibar olsun diye.
Blaise diyeceklerdi adamcaza-, ok kitaplar, zeki ve hosohbet ana-
babalar vard. Salonlarnda dzenlenen toplantlarda Vasili Lvovi.
br Pukinlerle. Alcksandr Y uryevile. Aleksi Mihaylovile. vs.
ha\-ay neeye boan cinas vc talama yarlarna girerdi: yeni par
layan iki yetenekli air. J ukovski ve Batyukov. iirlerini ou zaman
ilkin orada okurlar; Fransadan Rusyaya henz gm olan \-e pek
tutulan harpist Matmazel Percheron de Moussy yemek sonras kon
serleri verir; Xavicr dc Maistrc de. smrge dilberfnin portresini
yapmak iin, tebeir boyalarn getirirdi. Zaman zaman tiyatro gs
terileri dc dzenlenirdi salonda: ve batan sona Molicre'i ezbere bil
mekle \nen Sergey Lvovi esiz ynetmen yeteneklerini sererdi or
taya. Szn ksas, bu hareketli, zeki ve neeli Pukin takmnn ara
snda insan kendini. Fransz yazar Domergucin deyiiyle. "Paris'in
cn iyi salonlarndan birinde1sanyordu.
Ne var ki byle bir salonun, nurseryye: elbette zarar dokunacakt.
Nitekim ocuklarn, biri 1797de. br 1799da domu olan ilk
ikisi. Olga ile Alcksandr (yada aa), hemen hemen sadece Nadcjda
Osipovnan annesi tarafndan yetitirildiler.
Bu kk ocukluk yllar hakknda aile iinde anlatlan hikyeler
dnda lemcn lcmen hibirey bilmemekteyiz. Bu hikyelerden biri.
Saa'nn dadsnn bir gezinti srasnda mparator Pavcl tarafndan
azarlanmasna ilikindir. Gereke: Dadnn, ocua mparator u se
lamlatmas ihmal etmesi... Gene aile iinde anlatlan bir husus da
Saann alt, hatta yedi yana kadar adeta uuukluk derecesinde
arkanl olmas: ancak o yatan sonra alp byk bir zihinsel atlm
gstermeye balamasdr. Taknla varan bir atlm... yle ki.
1 La Rm e pendant les guerres de l E mp re (i mparatorluk Savalar Srasnda Rusya), A m and Domergueu
tar anlar
2 ocuk odas
9
Chateaubnand nasl ablas L ucillein mrebbiyelerinin analarndan
emdikleri st burunlarndan getirdiyse, kahramanmz da ablas
Olgann dadlarnn umutsuzluk kayna haline girmiti. Dolaysyla
da ocua hemen bir eitmen bulmak gerekti. ki- ylda birbirinin
ard sra bir dizi eitmen eskitti aa: Bir Monttfort Kontu, Bay
Chedel ve Bay Roussclot. sonra da zellikle Rusa retimi iin
tutulmu bir Alman. Ama hibiri kahramanmza pek birey re
temedi.
O ada Pukinin gerek retmenleri, btn adalarnn keskin
zeksn vmekten geri durmad anneannesi ile nyanyas, dads
Arina Rodyonovna idi. Kyde, iplik eiren kadnlar arasnda geirdii
uzun geceler boyunca harika masallar renmiti bu dad; ve onlar
anlatyordu ocua:
Akamlar, kk odamda.
Y atamn kysna oturur.
Cinleri karmak iin
Dua ederdi nce,
Sonra dindarca ha karr
Ve bana, alak sesle,
Gulyabanileri, bycleri.
Hayaletleri
Ve iyi yrekli devlerin
Urad talihsizlikleri
Anlatmaa balard.
Ve ikonun nndeki
Gece kandili rpererek
Onun uzun sar dilerini.
Alnn vc hotozunu
Aydnlatadursun. ben
Aniden dehete kaplr
Y organn altna gmlrdm...
Gmlr gmlmez dc
Tatl bir uykuya dalardm hemen.
10
Ama dadsnn kahramanlan uykusuna da yerleiyordu ok geme
den Saann; ve bu yerlerini bazen ocuk uyandktan sonra da koru-
duklan oluyordu.
Bycler ve periler
Koup gelirdi art arda
Altn grntlerle doldurmaya
Dlerimi sabaha kadar.
Ve ben gndzleri
Aalarn altnda oturur.
Dilber kralielerle
Y iit valyelerin
kmasn beklerdim
Y apraklarn arasndan...1
Bu etkiye, ok gemeden, bir kincisi eklenecekti. Dokuz yada on
yanda iken, babasnn kitaplna girdi Pukin ilk olarak. Kitaplk,
ki buna alma odas da diyebiliriz, sonradan Roslavlefte betimle
yecei kitapla pek benziyordu:
Hemen btn kitaplk. XVIII. yzyl Fransz yaptlarndan olu
maktayd. Durmadan ve ayrt etmeksizin okuyan Pauline. Montes-
quieu'den Crebillona btn bu edebiyat tanyor. Rousseauyu ezbere
biliyordu. Rus edebiyatndan sadece Sumarokofun yaptlar vard
kitaplkta. Ama Pauline onlara el srmyordu...
Pukinin okuduklar da kadn kahramannn okuduklarndan he
men hi farkl deildi. Bitaube'nin evirileriyle balamt ie:
Molicre. J can J acques. Voltairc'le devam etti. Prevost'nun, Richard-
sonn. Madamc de Genlisnin romanlarn da okudu bu arada. Dur
madan okuyor vc hibireyi unutmuyordu. Nitekim, daha sonralar,
bir arkada yle diyecekti bu konuda:
"Bir sayfay ezbere renmesi iin, art arda iki kere okumas
yeterliydi.
te bu ilk okumalarn etkisi altnda, henz on yandayken, ilk
iirini yazd Pukin Franszca olarak: La Tolyadc (Toly nin Destan).
Uyku. 1816
11
Charlemagnen sarayndaki ccelerle soytarlar arasnda geen bir
savan yksyd bu. Ne yazk ki iir, Saann kzkardei Olgann
eitimiyle grevli ngiliz mrebbiyenin eline geti; o da kahrama
nmzn Fransz eitmeni Chedele aktard. Ve eitmeni alay etti
Pukinlc. Bunun zerine fkeye kaplan air de yaptn atee att. Bu
ilk yapttan sadcce u ilk drt dize kald bize:
Bir alay zorlu savann yittii
Ve korkun bir atma sonunda
Dilber Nitoucheun Tolyye gelin gittii
Savan trksn ryorum ben...
Tolyadcdan birka ay sonra, bu kez Molicreden esinlenerek bir
komedi kaleme ald kahramanmz. L Escamoteur (Arak) adm ver
dii bu oyununu da. ngiliz mrebbiye ile Fransz eitmenin evde
bulunmad bir gn ablasna oynad, ama Olgann beenisini kaza
namad. Bu yapttan bize kalan tek satr dahi yok. Sadcce gen yaza
rn. ablas karsndaki baarszln alaya almak yrekliliini gs
terdii u drtlk var elimizde:
Arak iin, de bana, neden
Y uhalar ykseldi parterden?
nk zavall yazar zaten
Araklamt onu Moliercden...
O ada Moskova'daki her salon bir zek vc fikir yuvasyd. Bun
larn cn bata gelenlerinden biri dc Pukinlerin salonuydu. Nitekim
akam toplantlarnda Saa'nn dizelerinden de bol bol sz edilmek
teydi: Bazen taklyorlard ona -rnein haar gen kzlar, ellerinde
hatra defterleriyle gen airi kovalayarak birka dize yazmasn
isliyorlard-; bazen dc zendiriyor vc yalnz Franszca yazmakla ye
tinmemesini tlyorlard. Bu dnemde Rusa bircyler yazp
yazmad konusunda hibir bilgimiz yok. Kesinlikle bildiimiz u:
Daha 1812dcn itibaren. arskoye Sclo lisesinde yaa ondan byk
arkadalar dahi Saa'nn bilgi daarc karsnda aknla dm
ektedirler. Gerekten dc kahramanmz henz on yandayken sade-
cc Fransz klasiklerini deil btiin ada Rus yazarlarn da okumu
12
bulunmaktadr ve okuduu btn hereyi yandan umulmayacak bir
olgunlukla yarglayp deerlendirmektedir.
Biyografi yazarlar, kahramanlarna duyduklar ar sevgiden t
r, bu konu zerinde srarla dururlar: Alt yandaki Mozartn Marie
Antoinette karsnda yapt eitlemeler, hi phe yok ki. ayn
bestecinin bir gn gelip Don J uan yazaca konusunda garanti
vermiyordu; tpk bunun gibi, Tolyade ile Escamoteur dc, Pnkin aile
sinde bir manzumeci daha yetimekte olduunu ngrdrcbilirdi an
cak. Sonra, bu nokta zerinde gereinden fazla durmak, gerek ocu
un harika ocuun arkasnda silinip gitmesi gibi bir tehlike de yara
tabilir. Gerek ocuk, krler olsun ki, arkada Puinin anlarnda
kyor karmza:
Salar kvr kvr, gzleri ve hareketleri alabildiine canl bir
ocuktu... ok gemeden onun, bizim haberimiz bile olmayan bir ok
ey bildiini grdm. Ama bundan dolay alm salmak aklnn
ucundan bile gemezdi. Bilgisinden ok top oyunundaki yada kou
varlarndaki baarlaryla dikkatleri ekmeye nem verdii ve halta
bunu bir gurur meselesi yapt iin, aramzda sksk dalamalar
kard. Onda bizi cn fazla artan yan. ani miza deiiklikleriydi.
Byk bir sakinlik iinde oynayp dururken, arkadalardan biri tahta
omaklarn hepsini bir vuruta devirincc fkesinden yeri g
biribirine katar, sonra da hibirey olmam gibi gene oyuna devam
ederdi.
Prens Viazcmskinin onun hakknda syleyecei eyi, rakamlar
deitirerek daha o zaman sylemek olasyd, szn ksas: K arakteri
oniki yanda, ama zihni yirmi yanda. Buna karlk kalbinin ka
yanda olduunu gsteren hibir belirti yoktu henz. Annesine vc
babasna ar bir sevgiyle bal olduunu syleyemeyiz: Nadcjda Osi-
povna ihmal ediyordu onu. Sergey Lvovi ise hakl haksz bakmadan
azarlyordu hep.
Bu durumda aa, kendisine gnl yolda vc srda olarak anne
annesinin yan sra ablasy la nyanyasn semiti tabii. evresindeki
dekora vc yaad yerlere gelince yle anlalyor ki kahramanmz,
anneannesinin Moskova'ya krk kilometre uzaklktaki Zakarovoda
bulunan maliknesini seviyordu zellikle.
13
Y urtluktaki ato, asl aranrsa, Chateaubriandl ann konandan ok
bir izbay andrmaktayd. Ama bahe, iki yan akaalar dikili yolu,
irin glc, kavn ve amlarla kapl kk korusuyla konan
eksiklerini bol bol dengelemekteydi. K itaplarn ald gibi koruya
snyordu Pukin ve orada saatlerce okuyordu. Turgenyevin Spas-
koyeyi arlatrken betimledii saatlere benzer saatlerdi bunlar. Nite
kim o dnemin ans uzun sre kahramanmzn belleinden silin
medi: Gerekten de Pukin, 1830da, Zakarovoya gidecektir. Ama
orada eski atonun yerinde yeller estiini -belki de 1812de Franszlar
tarafndan yktrlmt- ve yeni mlk sahiplerinin aalan kestirmi
olduunu, szn ksas, yaamna yeni bir yn veren olaydan tand
btn hereyin yok olup gittiini grnce byk bir kedere kapla
caktr.
Y aamna yeni bir yn veren olay?.. 1811 yl sonbahannda
arskoye Selo lisesine gidiidir bu olay. Baz biyografi yazarlan, bu
olay, olunun gem tanmaz karakterinin Sergey Lvovii bktrm
olu- uyla aklarlar. Oysa gerek udur: Pukinler ocuklarnn
yetenek- lerinin hangi tr bir eitimle geliecei konusunda
dnmlerdir. O ada Moskovadaki yatl okullar orta halli ama
ucuz, Peters- burgdakilerse ok iyi ama ok pahalyd. Anlalan oydu
ki kk Aleksandr bu durumda Moskovada kalacak ve ondrt yama
basnca oradaki niversiteye girecekti.1Tam o sralarda bir gn aile
dostla- rndan biri, Aleksandr Turgenyef kageldi eve, u haberi
getirdi: m- parator, arskoye Selodaki saraynda bir lise ayordu;
bu liseye yarmayla rcnci alnacakt; alnacak renciler de burslu
olarak okuyacaklard. Beklenmedik bir nimetti bu.
Nitekim Alcksandr, amcas Vasiliyie birlikte hemen Petersburga
hareket etti. Y olda, eski aile dostlan Merthavolarda konakladklann
biliyoruz.
Burada kahramanmz ilk defa olarak akla kar karya geldi:
Gelecein byk airini byleyen yaratk. Merthavolarn sekiz ya
ndaki kk torunlaryd. Bu irin ve haar kz daha sonra iir
lerinde anacakt Pukin.
1. O a Rusya's nda, niversite tenm , bizim liselerimizle edeer anl amda kullanlmaktayd.
14
Bu yolculuk konusunda bildiimiz birey daha var: Anneannesi
kk Saaya iinde yz ruble bulunan bir kese vermiti yol harl
olarak. Amcas bu paray dn ald yeeninden. Hayatnn sonuna
kadar da yeenine yz ruble borlu kald.
Austos banda Petersburga geldiler. Pukin snav kazand, 1811
ylnn ekim ay banda da liseye girdi.
15
LSE Y ILLARI (1811-1817)
arskoye Selo Lisesi, lisedeki renim ve disiplin. - Lise rencisi
Pukin; okuduu kitaplar, ald notlar, tasarlar. Esin perisinin
Pukini ziyaretleri - Dizeler. Dizelerin Fransz yada Rus kaynaklar
vc modelleri. Dizelerin kiisel adan ierdii zellikler.
arskoye Selo konusunda ou zaman bir Napolyon etkisinden sz
edilir. Bu da bouna deildir hepten. Nitekim 1811 ylnda arn gz
desi Spcransky, Fransa mparatorunun byk bir hayranyd. Dola
ysyla da Varovadaki Saksonya Saaynda bir Fransz lisesinin
almas ona esin kayna oldu. Ama iki okul arasnda belirli farklar
bulunmaktayd; Spcransky-, bu okulda, sadece mparatorluk iin hiz-
metcrleri deil, ayn zamanda yurttalar da yetisin istiyordu. Na-
polyon'un deyiiyle, ideologlar. Nitekim Rus renciler de tpk
Fransadakilcr gibi niforma tamaktaydlar, ama kla hayat yaa
myorlard; renim programlar da Franszlarnkine aa yukar
denk dy ordu; ama ierii bakmndan biraz daha liberaldi. Nitekim
okulun kuruluuy la ilgili olarak 1811 tarihini tayan bir tutanakta u
cmley i okuy oruz:
Tantanal vc skolastik bilgilere katiyen iltifat etmeyerek renci
lerin zihnini amak vc kavray glerini uyandrmak gerekir. Ama
bu olmaldr.
Napolyon lisesiyle asl benzerlik, orada olduu gibi arskoye
Sclo'da da bedensel cczalarn yasaklanm bulunmasyd. Btn
Rusy a'da insanlarn krbalanmad biricik yer burasyd gerekten.
Buna karlk Ruslara zg eski alkanlklar, bu arada zellikle
dzensizlik vc ihmalcilik luikm sryordu okulda. Y netmelie
karn... Y netmelie karn gereklemeyen baka eyler de vard.
rnein tpk Cambridgetc yapld gibi, herg bir kadeh Pojo
arab verilmesi gerekiyordu ocuklara. Gelgeldim bu Porto, iki ay
16
sonra portcr1oldu, sonra sradan biraya dnt, daha sonra da hepten
ortadan kalkt.
le yandan yazlan sarayn ve sarayllarn yaknl, ok gemeden
disiplinin gevemesine yol at: rencilerin henz ocukluk ala
rnda kat iken ycniyctmclik alarnda iyice yumuam bulunuy ordu.
1814-1816 yllar arasnda lise, bir retmenler komitesi tarafndan
ynetildi: rccilcr. mccutsarstviye (Titret, erk aral) dedikleri bu
dunmdan yararlanarak gzetmenleri atlatp pun imee, gndzleri
vc hatta gcccicri gezmeye kamaya baladlar. yle ki ok gemeden
buna tepki olarak ocuklara K adc'lcrc' uygulanan askeri rejimin
uygulanmas dahi dnld. Talihleri varm ki bilge bir kii olan
Angclgart atand okul mdrlne. Bu ynetmenle bir yksek yetkili
arasnda geen u konuma dillere destan olacakt:
- Bay Y nelmen, rencileriniz cckctlcrini iliklememiler. Nedeni
ni sorabilir miyim ?
- Hava ok scak da ondan. Ekselans.
Sadccc disiplin deildi geveyen, retim dc pek iyi gitmiyordu.
rnein matematik hocas K artsofun derslerinde ya uyuyor yada
Mc dc Gcnlis'in Adclc ct Thcodorc (Adclc ile Thcodorc)'unu oku
yordu: birka da iir yazmaktayd. Franszcay kendi kendine ren
mi olan tarih hocas Kaydaof. Henri IV ile Hugucnot'lardan ad
larn yanl telaffuz ederek "Hcri Katr" vc "Hgno" yerine "Hari
Kuvatr" vc "Vgno" eklinde sz etmekteydi. Edebiyat retmeni
Konnski. Vcmis'lcn nasibini alamad iin Bakslc tescili etmeye
koyulmutu kendi kendini: ama ly fazla karnca stada sresiz
mecbur izin vermek zonnda kalmlard. Onun yerine atanan Gali.
"rencilerinin Latinccyi asla rccmcycccklcrini anlayarak", mf
redat d btn nc varsa anlatyordu onlara. Fclscfcci Kunilzin. btn
derslerde hep ayn melni bir kere daha yazdrmaktayd. Almanca
hocas Hacnschild ise dpedz skcyd: Dcutscc Sprachc" ile kim
kafa patlatmak islerdi ki? Sadccc svireli Maral de Boudry nin. biitn
1 Syal ve sert bir ngiliz buas
2 K al el er ( Les Cadei s l-skden. askerlii renmek i m orduya er ol arak giren soyl u ocuklar
17
hrpaniliine karn, bir nebze saygnl vard: Ami du peuplen1
kardei olduu iin! Dolaysyla da ocuklar bir yandan retmen
lerini dinlemekte; bir yandan da. onun hi ykanmamasn, nl kar
deinin ykanrken ldrlm olmasna mal ederek elenmekteydiler.
Gzetmenler takmna gelince: Dorusu hemen hibireyi gzetmi
yor gibiydiler. Bu konuda, kahramanmzn snf arkadalarndan lli-
evski yle yazyor:
Sabahtan akama kadar dolap duruyoruz parkta... Ettlerde bile
yerimizde deiliz: almak istemeyen ya gidip uyuyor yada baheye
kp sevdii bir kitab okuyor.
Grld gibi, rencilerin okul yaamnn hatr saylr bir ksm
tamamyla gzetim ve denetim d kalyordu: ou zaman okul d
nda vc zaman zaman da geceleri gezip tozuyor, ve Katerina I lnin
kurdurmu olduu kitaplktan aldklar, pek dc salk verilir cinsten
saylamayacak kitaplar okumakla zaman geiriyorlard. Ama bu gizli
hayat boyunca duyulardan ok zihne seslenen yaptlar okuduklar,
zellikle Avrupann eitli sava alanlarndan gelen en son haberlerin
tartlp deerlendirildii hararetli syleilere daldklar da oluyordu.
Y netim kar kt iin bir yasak meyve durumuna gelen iir ve
edebiyat denemeleri de bu gizli hayat kesiminin rnleriydi. Ve ni
hayet renciler, okulun esiz gzellikteki parkn en cra kelerine
dek kefetme olanana kakmaktaydlar: Victor Hugonun nfan-
tenda2olduu gibi.
... an ve erefe gmlm kocaman bir saray
vard gzlerinin nnde.
am ve kayn aalarnn altnda serili havuzlar vard,
ak kanatl kuularn salnd.
Dallarn trksyle dalgalanrd hep sular
\ r iekler bir kat daha klanrd.
1. A m du peuple Halkn dostu Bu ad altnda kard de\runc gazete dolaysyla M arat'va taklan st
2. Lnlanie En fan t I spanya ve Portekiz krallaruu bi ri nci den sonraki ocukl ar na verilen ad
18
Bu lisede hi de rnek bir renci deildi kahramanmz. Dersler
den ok Petersburg ve elenceleri ilgilendiriyordu onu:
Neler mi houma gidiyor?
Tiyatrolar, balolar...
Lisede sylenmeyecek
Baka sevdiim eyler de var.1
Ama lisedeydi ite; ve matematik hocas Kartsof birdenbire yerle bir
ediyordu hayallerini:
- Pukin, syleyin bakalm, X neye eitlir?
- Sfra.
-Oturun! X deil o, sizsiniz!
Marat de Boudrynin derslerinde bu sfr fazlasyla telafi edilmiyor
deildi: Franszcay o kadar iyi biliyor ve konuuyordu ki arkadalar
ona Frantsus adm takmlard. Bu arada baz szck ve deyimleri ku
rallara aykr ekilde kulland da oluyordu; ama hocas Gali, iir
alanndaki yeteneinden dolay balyordu bu tr kusurlarn. zet
lemek gerekirse, lisede geirdii yedi yl boyunca hocalarndan ren
dii, daha sonra nl kahraman Y evgeni Onyegini donatac bilim
daarcndan teye gemiyordu:
Bir yaptn baln zecek,
Bir yazar zerinde tartacak.
Bir parafn yanna vale koyacak
Ve. bam gzn yara yara da olsa,
Vcrgiliustan iki dize syleyebilecek
K adar Latince biliyordu.
En kt notu da hal ve davrantan alyordu. Kendisi de sakla
myordu bunu zaten. Nitekim biraz nce andmz Portrem balkl
iirinde, "kk vc haylaz bir apknm ben demekteydi. Gerekten
de dardan okula gizlice sokturduu rom ve konyaklar mparatorun
bahesinden araklad elmalarla ien etenin elebalarndan biriydi.
1 18! 4'tt: Franszca olarak yazd Mon Portrait (Portrem) balkl iirden
19
Ak sak kitaplar okumaya olan dknlyle de n salmt ayr
ca. Sust yakaland da oluyordu:
Pukin! Ne okuyorsunuz bakiiim siz orada?
Getirin hemen bana o kitab!
Olmaz byle maskaralk efendim!
Disiplin kuruluna, disiplin kuruluna!..
Dahas: apknl zaman zaman skandal karmaya kadar vardr
d da oluyordu! rnein bir gn okulun lo koridorlarndan birinde
bir kadn silueti grm ve bunu L iscnin amarcs Nataa sanarak
sarlp pmt. Vc ancak ptkten sonra anlamtki kadnn Nataa
deil, mparatorun yakn akrabalarndan yal prenses Volkonskaya
olduunu! Allahtan ki ikayet kendisine ulatnda mparator keyifli
gnlerinden birindeydi; ve dilekeyi getiren Eitim Bakan yle dedi:
- Belki bizim ihtiyar kuzin iddia ettii kadar fkelenmemitir bu
ie!
Bylece olay rtbas edildi. Ama buna ilikin bir notta Enguelgartn
rencisini edepsizlikMesuladna ve bu durumu Pukinin kt
kitaplara olan dknlyle akladna tank oluyoruz.
Gerek u ki btn arkadalar arasnda Pukin en ok okuyan
renciydi. Ama zevklerinde ard da oluyordu zaman zaman.
imdi dc kitap rafna bir gz atalm: Horatius, Homeros. Vergilius
vc Tassonun yannda La Fontaine, Racine ve zellikle de Voltaircin
yaptlar sralanmaktayd. zellikle, diyoruz. Gerekten de Voltairein
masallarn, trajedilerini vc iirlerini durmakszn ve yeniden okuyor
du Pukin. Y aamyks yazarlarndan birinin belirttiine gre, "'o
adaki felsefe hareketlerinin hi bilincinde olmakszn", sadece
Voltairein dizelerindeki inceliin ve hnzrln keyfine vararak
okumaktayd. K ahramanmzn edepsizlikindcn sz ettiren, belki de
bu Voltairee zg hnzrlktr... Kesin olan, okurken yazmay
rendiidir.
Liselilerden bir ksm, iir yazmann moda haline geldii Moskova
soylular sosyetesindendi: bir ksm da genellikle sanatseven. zellikle
dc iirseven aile ocuklaryd. Sarayn kitaplnda da btn airlerin
yaptlar vard. En yeni airlerin yaptlar da Pctersburg vc Mosko
20
vada yaynlanan edebiyat dergileri araclyla ulamaktayd liseye:
ve edebiyat hocalar Gali, bunlar snfta yorumluyordu. Dolaysyla
da Pukin iin byle bir hocaya lisede yazd dizeleri okutmak bal
bana bir zevk oluyordu: Gali'in fikrini almak gerekten nemliydi.
Ayrca rencilerin yaptlar ettlerde hazrlanan Liseli Filozof der
gisinde yaymlanmaktayd da... Derginin sansrcs -sansrcsz der
gi dnlebilir mi hi!- Delvig'di; basmcs da, Pukin'in son del
losunda tankln yapan Danzas't: Gerekten de Danzas, o gzelim
yazsyla, btn makale ve iirleri derginin yapraklarna yeniden yaz
makta; oraya Okurlara uyanlar eklemekte; tembel yazarlar ve bu
arada zellikle de Pukin'i zendirmekteydi. K ahramanmzn stn
l artk hi kimse tarafndan tartma konusu edilmiyordu. O kadar
ki okul ynetimi imdi artk, nl bir konuk liseyi ziyarete geldiinde
yaplmas gereken ho geldin konumasn ona smarlamaktayd.
Dcrjavin bir snav gn gelmi ve Pukin'in bir iiriyle karlanmt.
htiyar ozan o kadar mutluluk duymutu ki sarlp gen meslektan
pm ve ona parlak bir gelecek mjde- lemiti.
hretin bu ilk ve tatl nlar, airimizin zaman zaman o klasik
liseli delikanl olmasn engellemiyordu henz. Nitekim Gncesinde,
ocuksu zlemlerle edebiyat dlerinin iie geitiini gryoruz:
Dn. Fatama yada nsan Zeksnn nc blmn yazdm...
Akam, ett salonunun lambalaryla mumlarn sndrdm arkadala
rmla: Bir filozof iin bundan daha gzel ura dnlemez! Bu
sabah Voltairein hayatn okudum ve bir komediye baladm... n-
gn. gor ve Olga balkl bir ironik iir yazmak istiyordum...
arskoye Sclo'nun bir tablosunu yapacam bu yaz.
Bu tasar bolluunu aklayan, kahramanmzn son derece rahat ve
kolay yazabilme yeteneidir. Geri bir arkada onun, kalar atk vc
dilerinin arasnda bir kurun kalemle, bir trl domayan bir uyan
ardnda, parkn yollarna daldm sylyor; ama genellikle dizeler
adeta kendiliklerinden. Pukin'in aramasna gerek kalmakszn dou
yordu. zellikle dc sabahlar byle oluyordu bu. Gizemli bir g o
uyurken kurmu oluyordu sanki dizeleri.
21
Bir eytan vard sanki ruhumu elinde tutan;
Her yerde izleyen beni, durmakszn, her zaman,
Esiz nakaratlar mrldanan tatl sesiyle.
Atelere gmlrdm onun lk nefesiyle.
Hayaller dleri, dler hayalleri kovalard.
Sanki ruhunu elinde tutan bir eytan vard.
Ve onun dediklerini dile getirmek zere
mgeler akn ederdi kendiliinden szcklere.
K ahramanmzn eytan diye adlandrdn o an airleri
esin perisi diye adlandrmaktaydlar. Pukin kendi esin perisinin
eitli grnlerini de anlatmtr bize:1ocukluunda Arina Radvo-
novnann masallarn dinlerken onu kutsal bir dehete iten periydi
bu: imdi de ayn periyi arskoye Selodaki kk gln kysnda
buluyordu. Ama tepeden trnaa deimi olarak: Aarm salarn
ssleyen hotozu yoktu artk banda; gepgenti: ho kokulu buklelerini
iekler talandryordu; ince bir peenin altnda rperen gsleri
sezilmekteydi... Sarholua varan bir kendinden gemilik iinde sey
rediyordu onu; ama syledikleri nelerdi ve bunlar szcklere akta
rabilmekte miydi?
Y aptlarnn ilk tam varsaylan basksna, lisedeyken yazm olup
da saklad yzvirmi yada yzotuz iirden sadece ondrdn almt
Pukin. Ayrca bu ondrt iiri de yeni batan vazarcasna gzden gei
rip dzeltmiti: Dernek ki beceriksizce ve ocuksu eyler olarak kabul
ediyordu onlar. Ama hemen ekleyelim: Sz konusu dizeler, kahrama
nmzn airlik evrelerini izlemek bakmndan son derece deerlidir.
Pukin. ilk olarak amcas Vasilinin etkisinde kalmt; nitekim amca
snn baz dizelerini kendi iirlerinin arasna olduu gibi yerletirdii
dc oluyordu. Bu dnem iirlerinde, yer yer, bata Dimitriyef, Derjavin
vc Bogdanovi olmak zere, baka Rus airlerinden birtakm alntlar
da saptanm bulunmaktadr. Ama. kahramanmzn kendi szne
baklrsa, ilk ustas J ukovskidir. Buna da durup durup amamak el
den gelmez. Gerekten de J ukovski. Alman romantiklerinin tilmiziy
di: tpk onlar gibi mistik ve bulank deyiliydi stelik; oysa Pukin,
l Tm alarn kendi efsanelerini zorla dayatp sylettii esin perisi, para, 1821
22
btn Alman airleri iinde sadece Wieland -onu da Oberonu
Voltairei anmsatt iin- seviyordu. Ve Pukinde mistisizm, yapt
nn genel karakterine son derece yabanc kalan bir-iki yapmackl
para halinde vardr ancak.1Dolaysyla da J ukovskinin kahraman
mz sadece biimsel adan etkilemi olabileceini sylersek, pek
yanlm saylmayz. Zaten kendisi de bunu, dolayl bir ekilde itiraf
etmitir. Nitekim yle yazyor:
Ben J ukovskinin rencisiyim... Kiisel olarak yaptm ey, do
rudan doruya vc dpedz onun yoluna girmek yerine, onunkine ters
bir yol semiliimdir.
Bu ters yolu izen de, J ukovskinin dostu Batyukof olmutu. Bazen
Rus BoufTlersi, bazen Rus Parnvsi olarak nitelenen bu air, Pukin
in tmyle okumu olduu XVIII. yzyl ikinci snf Fransz airle
rinin temsilcisiydi: ve, kahramanmz zerinde, gerek boyutlaryla
tanmlanmas belki g ama kesin bir etkisi oldu. zetle, Pukinin
yetiiminde Fransz ustalar daima ar basmtr.
Bunlar arasnda Pukinin en sevdii ve daima tercih ettii, Vol-
tairedir. Ama nl Fransz yazarndan etkilenmesi de J ukovskiden
etkilenmesi gibi olmutur: K onularndan ok tarzlarna yknmtr
onlarn. K onularn daha ok Marotdan, Bachaumontdan, Grasset-
den, Chamfortdan, Chaulieuden ve zellikle de Pamvden alyordu:
Y erine gre, en akrak Parnyden; yerine gre de melankolik
Parnvden... Bu dnemde yazd iirlerin onda dokuzunda Pukin.
okul arkadalarnn alay edercesine hafife aldklar, zgnlkten yana
ksr Frantsus grnmndedir:
Gel gr ki tm zek sahipleri
Alayc bir glle yaklar bana.
Arada bir ufak tefek iirler
Y azyormusunuz, yle mi? derler.
Okuyabilir miyiz acaba yazdklarnz.
Y oksa hepsi de gizli mi?
Eer gizliyse iddiaya girerim ki
Geveze derelerle zevzek aalar,
I i nans zl k,!817.
23
Otlanan koyular sylcmektesinizdir.
Vc glleri, zambaklar, peygambcrieklerini!
Gerekten dc Pukin'in bu dnemde yazd dizelerde bir alay ya
van ey" vardr. K endisinin daha sonra air Lenski'yi hedef alarak1
hcum edecei "zrva eyler"... Baks' v mekte, lgnca sarholuk
lar dile getirmektedir bu dnemde kahramanmz; sonra, gene ayn
yapmack vc gereklerden ok samlara davaan gmenle, sevgiliye du
yulan cokun ball, ak yeminlerini rmakla; ardndan bu ye
minleri izleyen ihanetlere alamakta: hemen ardndan da. btn o
devrin Epikrosular gibi, dostlua, doa gzelliklerine ve zeki
insanlarla yaplan syleilere vgler yadrarak avunmakladr. Bln
bunlar da. yitik genliini an. yaklaan lme raz oluu vc
brtlenler altnda kay bolup giden mezarm hi deilse tek tk vefal
dostlarnn ziyaret cdcccini unuu izlemektedir.
Batan aaya tmnn birden salt fantezi olduunu bir kez daha
belirtmekte yarar var. Zaten kendisi dc. 1X17 de yazd u dizede
liraf ediyordu bunu:
- Karnm alktan guruldarken ak iirleri yazdm oldu.
Tpk bunun gibi, kendisini "aylak ocuk" ilan etlii zaman da:
1812 dc Dclic'yi gelip onun kollarnn arasna atlmaya ard za
man da: Hclena nn ihanetini Lclia n. Tcirc'in vc Clloc'i kol
larnda unutmak istedii zaman da. hep bakalarnn dizelerini yine
lemekteydi. 1814 yada 1815 yllarnda Davudi sesle konuma egzer
sizleri yaptm vc kendisini bir an cc tam erkeklie eritirecek
maccralara girdiim biliyoruz. Nitekim o adaki iirleri dc bu do
rultuda saysz amsayla doludur.
zetle, btn bu ilk yaptlarda biim, ze oranla ok daha ilgintir.
Batyukofun Rus Edebiyat Dostlar Dernei nc kabul edili toplan
tsnda tanmlad biimdir bu biim: "Anlatm anl. yum. kvrak
lk. hepsinden cc dc slup gzellii, doadan gelen bir yetenei
srekli bir abayla gelitirerek ulalan yetkililik..."
Bir baka deyile Pukin de bi ada olduu Franszlarn ve
ustalarndan biri savd Balyukofun parlak netliine vc duru canl-
1 Ve\wii 'yetin
24
lna sahipti. Dahas. Voltaircin rencilerine layk bir doallk vc
apaklk vard anlatm tarznda.
Bakn, daha o ada nc diyordu:
steim odur ki herkes bci anlasn:
En yalsndan cn kne!
Hemen sylemek gerekiyor: Bol vc yersiz sfat kullanmaktadr
kahramanmz; vc zaman zaman tatsz benzetmelere bavurmaktadr.
Taklit ettii vc hepsi daima kendi apnda olmayan ozanlarn gevek
tularyla arlamaktadr deyii. Szn ksas: Pukin'c zg o esiz
dize hcuiz domam durumdadr. Y aanm anlarn dile geldii tek
tk paralar dnda...
Bu paralarn arasna. 1815 te Dcrjavinin nnde syledii Rusya'
nn son zaferlerini. arskoye Sclo'nun tarihsel grnmleriyle simge
leyerek vd nl od u katmayacaz: Zira bu iirdeki dizelerin
incelii vc grkemi, sipari zerine yazlmln verdii soukluu
rtcmcmcktcdir. Buna karlk, ocukluunu vc ycniyctnclik am.
Zakarovodaki baheyi, o bahenin glgeliklerinde La Fontainc'i
masallarn okuyuunu, sonra eve dnn vc aralk kapdan bakar
bakmaz Rus kylerine tiim ekiciliini veren o snrsz konukseverlik
gsterileriyle karlanm dile getiren diziler, bizcc. daha nemlidir.1
Ayrca, gcc ayn dnem yaptlarndan Kk Kent te arskoye Selo
parknn bctimlcniii vc kuularn kahramanmza Vcrgiliusun iir
lerini bile unutturduu aylak gezinti saatlerinin anmsamm sevdi
imizi sylemek gerekiyor. Hepsi bundan ibaret deil elbette: Hafif
si\ari subay olarak lcm Rusya'nn dmanlarn, hc dc yabanc
dilberleri dize getirmek istediini syledii dizelerle k/.kardcinc.
arkadalarnn k/krdclcrinc. bu arada Gncesinde dc yer alan Ka-
tera Bakuninaya adad dizeleri dc analm:
O siyah giysileri iinde nc kadar ciciydi!
1 Y tuin'e mektup. !S <>
25
Ayn Katerina Bakuninav daha sonra Y evgeni Onyeginde de
anmsayacaktr kahramanmz:
nce yz izgilerinde
Sevimli bir bakirenin
arpt beni ak ilkin.
Y aar izleri hl derinde.
Hl beklerim ilk gnki gibi...
Vc nihayet lisedeki son iki yl boyunca yazd iirlerden bazlar
zerinde bir nebze duralm. Bu iirler daha olgun bir esin kaynann
izlerini tar. rnein 1816da kaleme ald Bovede bir ak randevu
sunu ii akaya vurarak anlatrken 1817de yazd Pencerede aka
nn yerini melankoliye braktn grrz. Gene de bu iir, hayata,
cesarete ve zellikle de aka bir ar halinde biter. Biyelinskinin
bizce biraz ar deyiiyle:
Aslan uyanmakta ve yelesini silkelemektedir.
Rus eletirmenleri bu dnemdeki iirleri kahramanmzn bata
Anakreon olmak zere Eski Y unan ozanlarnn, Bvronn ve XVIII.
* '
yzyl Fransz ozanlarnn etkisinden kurtulmaya balaynn bir ia
reti olarak kabul ederler. rnein gene Biyelinskive gre bu iirlerde
bir huzur duygusu, yar glmseyen yan ciddi bir kendine dn
havas bulunmaktadr.
Oysa ayn huzuru, ayn yar glmseyen yar ciddi bir kendine
dn havasn Pukinin en sevdii Fransz airlerinin bazlarnda
da bulmak mmkndr. rnein Voltairede, ondan da nce Chau-
lieudc ve hatta zaman zamanla Fontainede... yle ki Pukin, XVII I.
yzyl yazarlar araclyla Fransz klasiklerine de balanabilir.
Bu hususta rahata sy leyebileceimiz ey udur: Bu uzak etkiler,
kahramanmzn varlnn derinlerinde yer alan duyu ve dn
zelliklerinin uy anna ve belirginlik kazanna yardm etmitir.
Nitekim Batyukof ve J ukovski, onda, an o baya ve sulu gzl
duygusallna hi benzemey en sevecen ve ciddi bir yan bulunduunu
hemen farketmi ve austosbcei adn takmlard ona. Biyografi
yazarlarndan birine gre bu ad, Lise duvarnn arkasna gizlenip
ortal nlatan sesler kard iin taklmt.
26
Pukin, 1817 sonbaharnda mezun olup da liseden ayrlrken, orta
dereceyi ancak tutturan notlarna karlk, salam bir air nne
kaNumu bulunuyordu: Mariya Delvig iin yazd drtlkler btn
Petersburg salonlarnda dilden dile dolamaktayd; ve Dejavinin onu
ardl olarak selamladn biliyordu btn herkes. Burada hemen
belirtmek gerekiyor: hi kimse, byk bir air kacan ummuyordu
Pukinden: L atince kokmayan ve kafa iirmeyen dizeleriyle, Bou-
fflerslerin ve Parnylerin Rusyadaki yeni bir uzants olacakt. Baz
lar bu kadarn bile beklemiyordu. rnein Angelgart, deva bulmaz
ilkesizlii sayesinde srekli engellerle karlaaca inancn-dayd.
Szn ksas, hi kimse onda, henz.
Genlik lgnlklarnn hafif rts altnda
Dimdik duran yrei ve ylicelen dnceyi...1
sezememekteydi.
1. aadayef c iir
27
II]
PETERSBURG Y ILLARI (1817 -1820)
Liseyi bitiri. - Meslek seimi. Pukin Petersburgda: Hayal, efsane
ve gerek. - iirleri: Ruslan ve Ludmila. - Politika: Pukin ve gizli
dernekler. Toprak klelii ve mparator hakkndaki dizeleri. Srgne
yollan.
Liseyi bir an nce bitirmenin sabrsz beklentisi iindeydi Pukin.
Nitekim daha 1814te ablasna yazd bir iir mektupta, kurtulu
zlemi" iinde olduunu sylemekteydi. 1816da ise Viyazemskiye
son vc en zor ylndan yaknyordu. unlar yazmaktayd: Bir yl
daha var nmde. Ekonomi polilikla ve edebiyat abartmalaryla dolu
bir yl! Bir krsnn, hep ayn krsnn karsnda esnemekle gee
cek olan bir yl! Ne korkun birey olduunu bilemezsiniz bunun!
Ve imdi lise bitmiti ite. zgrd artk! Ne yapacakt peki? lk ve
cn nemli i. gidip ana-babasm grmekti. Pukinler artk Zaka-
rovo'da kalmyorlard: Oras satlmt. imdi, kendilerine Aniballer-
den miras dm olan bir yurtlukta, Pskof yaknlarndaki Mihaylovs
koye "de oturmaktaydlar. Pukin. 1817 sonbaharm orada, hangi mes
lei sceceini dnmekle geirdi. Son kazanlan parlak zaferlerin
sarholuu vc arskoye Sclo'daki hafif svari alaynn ekici varl,
uzun sredir asker niformasna doru srklyordu kahra-manmz.
Gel gelelim. mparatorluk Muhafz Alaynda saygn bir rtbe satn
alabilmek iin bir servet gerekiyordu: Ve Sergey Pukinin o kadar
paras yoktu. Buna karlk. Orduya rahata girebilirdi, ama bu da.
tarada gmlp kalmak ve bakent elenceleriyle zeki dostlarnn
sohbetini ancak ryada grmek anlamna geliyordu...
28
Szn ksas, Pukin, Muhafz Alayn unutmak zorundayd ve
unuttu. Ama bir kalem efendisi - Ruslarn deyiiyle, bir inovnik1ol
maya da boyun eemiyordu bir trl:
in her trlsne
evireceim srtm:
Cepheye gidemezsem
Broya hi gitmeyeceim2
Ne yapacakt peki bu durumda? Kendini esin perisine mi adaya
cakt? Ne ailesi kabul ediyordu byle bir ii. ne de treler! Baka
are bulamaynca gidip kk bir aylkla Dileri Bakanl na girdi.
Y apaca i de aylyla orantlyd.
Pukinin yaamnn bu dnemi zerine saysz denecek kadar bol
hikye ve sylenti var elimizde. Gerekten de kahramanmzn bu
adaki savurganlklar bir efsane haline gelmiti: Ailesini umutsuz
lua srkleyen bir efsane...
Neler mi yapyordu? Sabaha kadar iret ettikten sonra yanndaki
hanmla Neva kysna geliyor ve cebindeki btn altn paralan teker
teker rmaa frlatyordu. Sonra da vnyordu bununla!
Aleksandr Turgenyef yle yazyor:
"Kadnl meyhanelerden birinde sabahlam gene Pukin: sonra da
gelmi sca scana J ukovskiye anlatm nerede ne yaptn. Hem
de o kendi glgesinden utanan J ukovskiye!..
Aslnda eksik sylyordu Aleksandr Turgenyef. Zira kahraman
mz, marifetlerini sadece J ukovskiye deil btn dnyaya anlatmak
tayd. Gerekten de Pukin, bir gecelik sevgililerle geirdii gnlerini
iirlerinde dile getirmekten ekinmiyordu. Hem de. alayc bir eda
altnda, ycelterek...
Dinleyin:
Ben. biimsiz bir zencinin tonnu.
1 inovnik: Isrgan otu
2. Mezuniyet ncesinde lise arkadalarma.
29
Dilberlerin houna gittiim oluyor bazen.
Ama, dikkat! Rezilliimden doan
Utanmazlma boruluyum bunu...
Ceremesini ekmiyor deildi pervaszlklarnn. Ancak ondan sonra
duruluyor, dinginleiyor; vc geici bir sre iin sadece salonlarda ve
tiyatrolarda zaman geiriyordu. Hiciv ve talamalar yadryordu drt
bir yana. Ama gene de. Lise arkadalarn akna eviren bir srarla,
soylularn dostluunu aramaktayd. Arkadalarndan birinin tankl
n aktaral m buraya:
"Esprilerini kmseyici bir glmseyile dinleyen Orl of larn, Ki-
sel vori ar n ve erni ofl ar n evresinde kouturup durduunu gr
mek pek ac bireydi bizler iin.
Szn ksas, bazlar onu yksek sosyetenin asala olarak grmek
te; bazlar da tam bir bohem, bir eit dembaba, bir "hrpani1
diye kabul etmektedir.
Gerek udur: Pukin'in borlar, sefahat alemlerini ispatlamaz. Se
kiz yada dokuzyz frank tutarnda bir aylk alyordu kahramanmz;
babas da buna pek birey ekliyor deildi. Dolaysyla da Pukin zaten
srekli sknt iinde yaamaktayd. Bir bakas saklayabilirdi halini.
Ama o. kimi zaman umursamazlktan, kimi zaman da farfaralktan,
aka sylemekteydi. Sonradan, kardei Leve yazd bir mektupta
unlar sylecekti bu konuda:
"Hayaszlk kamuoyunda daima sayg gryor. nk kamuoyu
denilen ey, en fazla hoppa bir kadn kadar ciddidir.
Kendisinin de belirttii gibi, btn herkes biliyordu onun sama
lklarn. Alt yl yatl okuduu bir bakentte zaten baka trl dc ola
mazd. Hele sz konusu bakent. J oseph de Maistrein deyiiyle, "tm
erdemsizliklerin ciddiyetsizliin kucanda fnk att bir yerse...
Buna karlk, kendisini hor gren aristokratlarn -kaba deyimiyle-
k yalaycs durumuna dt iddias temelden yoksun grn
mektedir bize. Pukin elenceyi seviyordu, bu dorudur. Dolaysyla
da hibir elence frsatn karmamakta, hatta dpedz aramaktayd:
bunu salayan insanlarla da ahbaplk ediyordu:
\ Sorvanet z
30
Girdiinde tklm tklmd salon,
lgnca mazurka yapyorlard.
O ne grlt yarabbi - o ne kalabalk!
Hemen urada bir muhafz-svari
Mahmuzlarn ttryor nm.
Biraz tede minicik ayaklar umakta.
Onlar seyreden k gzler de
Kapl m bu kasrgaya, dnyor.
Ve kemanlarn inleyii rtyor
Gzel kskan han mlarn
Sitemlerini, ekitirmelerini.
neleyici szlerini, kaba alaylarn..1
in asl aranrsa. Puki n'i n bu dnemde srd yaam hakkndaki
sert yarglar, hereyden nce, adalarnn ruhsal durumundan kay
naklanmaktayd. 18 L8de genler iin moda, dnyaya kmseyerek,
hatta biraz da tiksinerek bakmakt . Dansctnek ve satran dnda,
oyun oynamak aypl. Adam Snithin yada Bcnjamin Constantn sz
lerini, yerli yersiz dc olsa tekrarlamak gerekiyordu: Bir eit iyi hal
kd yerine geiyordu bu... te bu bktrc tavrlar karsnda da
bile isteye ve biraz da inat olsun diye tam kart tavra brnyordu
Pukin:
Neeli, gen ve atakt
Ve dncesizce atard
Kendini maceraya
Havay zgrce solurdu hep.
Bazen de ald yaralardan
Gururland olurdu.
Susmay bilmiyordu, szn ksas. Yada, bilse bile, istemiyordu.
Her yerde ve daima hep ayn dncesizdi, hep ayn aknd, hep ayn
1. Y evgeni Onyegin. Trk I.
2. Alfred de Mssel, talya'dan dnen kardeime
31
tasaszd: Savurganl klaryla perian ettii ai lesine kar yleydi, ta
lamalarn dilden drmeyen yksek sosyeteye kar, ou zaman hi
de vnlecek yan olmayan maceralarn anlatt J ukovski ye kar,
sabahlara kadar glmekten krp geirdii ask suratllyla nl Ka-
ramzinc kar yleydi: kedi taklidi yaparak ayaklarnn altna yatp
yn yumaklarn karmakark ettii, trnaklarnn skleceini anla
ynca da lgn miyavlamalarla kap gittii tiyatro oyuncusu Koloso-
va ya kar yleydi.
Bununla birlikte. Fontanka yaknndaki kk odasnda, yzeysel
aklarn, yksek sosyete yaamm vc "zihnin ihtiyatl bir sessizlie
brnd o cansz toplantlar" dccrince yarglad: esin perisini
dnd ve J ukovski 'nin soylu dizelerini kskanarak almava gi
ritii dc oluyordu. Vc bu youn retim saatleri, denildii kadar az
deildi katiyen; zira zerinde alt byk iir ilerlemekteydi.
Alcksandr Turgenyef yle v azyor:
"Bizim astosbcci batakhaneleri enlendirmeye devam ediyor
geri, ama bu arada IV. Trk sn bitirmekten dc geri kalmyor."
Gerekten dc yeni yaptn dilden dilcdolamaa balayan paralan,
kahramanmzn rakiplerine umutsuzluk vcrCcck nitelikteydi. Nitekim
bunlardan birinin unlar sylediini biliyoruz:
"Bu hrpaniyi sar eve1 kapattrmayacak olursak, btn hepimizi
silip gcccckP
Gerekten dc Pukin. ilk bakta tam bir ayyalk dnemi gibi
gzken bu yllar boyunca pek ok dize vazd. Bunlar, hcrcydc nce
liscdckilcrin devam olan iirlerdi. Ayrca talamalar, kouklu mek
tuplar vc drtlkler dc vard. Modelleri aynyd gene: Franszl ardan
Parny. Claulicu. Voltairc: Ruslardan Batyukof. Gcc ayn temalar
iliyordu hep: Dostluk, ak. ihanetler, esin perisine ar, yalnzlk.
Vc gene ayn tarzda ilemekteydi iirlerini: Allm ekilde geliti
riyor: ama yer ver esiz bulularla sslvordu... Bazen kr yaamna,
bazen dc Pctcrsburg yada Moskova yaamna ilikin bululard bunlar.
Kimi zaman yccliyor, kimi zaman da alaya alyordu:
Uzun kuyruklu giysileri iinde
1 Akli hastanesi
32
O kakavan hanmefendiler,
O tatsz elenceler ki
nsan uyumazsa esner.
O ahmaka yanan gl
Szmona sanat koruyucularnn
Ve altn ereveli gzlklerden taan
Tm budalal Moskovann...
Bu arada zaman zaman hznlenip byk kent elencelerini
arad da olmuyor deildi:
Fr dnecektir evrende
O gzelim ingenelerin
Hovarda cokun emberi.
itir gibiyim buradan
Vahi trklerini.
Grr gibiyim bel krlarn
Ve o lgn atei
Gzbebcklcrinden sal an...1
Ama Pukin'in o dnemdeki asl byk yapt. Ruslan vc Ludmi-
l adr. Kahramanmz, daha lisedevken. nl gor ile Olga efsanesini
konu alan bir "ac alayc" bvk iir tasarlamt. Sonunda da. "G
zel Gne" diye anlan mparator Vladi mir'i n yiit valyelerinden
Ruslan ile kars vc Vl adi mir'i n kz prenses Ludmila'nn macera
larnda karar kld. Sylentiye gre, bu uzun iirin ilk trks Pukin
liseyi bitirdiinde tamamlanm bulunmaktayd. Sonraki blmlerinin
bir ksmn Mihaylovskoyc'dc. bir ksmn da Pctcrsburg'da. dirseini
yastna dayayp hararetle doldurduu kt paralarn odasnn drt
bir yanna serptii sabah saatl erinde yazacakt.
iirin basks 1819'da balad; ama. onu artk kesinlikle edebivat
dnyasndaki verini alm grmek isteven dostlarnn zendirmelerine
karn, bir hayli srd.
Alcksandr Turgenyef v lc yazyor:
1 V stfvolojsk'vc mektup. 1X19
Y apt baslrsa kendi kendine deer vermeye ve ii ciddiye al ma
ya balayacaktr. Sadece birka kk dizesi ve byk aptall klaryla
tannd bugne kadar. Ama bu uzun iiri yaynlandktan sonra, onda
pcrukal bir akademi yesi grmeseler bile, haylaz bir ocuktan baka
birey grmemeye de artk devan edemeyeceklerdir.'
Gerekte bu uzun iir de Turgenyef in pek aldr etmedii o kk
dizelerden pek farkl deildi: Baksl e Vens ve "ak giysilerime
brnm maiyetleri burada da bir hayli yer tutmaktaydlar gene.
Bir len betimlemesiyle balyordu iir: Vladimir. kz Ludmil a ile
Ruslan evliliklerini kutlamaktayd. mparatorla gc evlilerin iki
yannda yiit valyeler yer almt. Bunlar arasnda da L udmi l ann
eski koca aday bulunuyordu: Gz pek Ratmir. kurnaz Farlaf ve
kabaday Rogday. Vakit ge olmutu. Bal erbetiyle dolu kseler
boalm: kr ozan trksn bitirip sazn duvara asmt oklan. Vc
konuklar mutlu ifte iyi dilekler sunarak ayrlmaya balamlard.
Gc ift gerdek odasnda yalnz kalmlardr nihayet. Ama ite
lam o srada youn bir bulut kaplar ortal: imekler akp yldrm
lar dmee koyulmutur. Neve uradn aran Ruslan kamaan
gzlerini yumar. Vc gzlerini atnda Ludmila orada yoktur artk.
Saray lklarla sarslr. Vladimir koar hemen: vc tipik bir masal
imparatoru olarak, gveyine ac sitemlerde bulunur: sonra da kznn,
korumas n bilmeyen kocaya kar olamayacan syler: Ant ier ki
Ludmila. bundan byle, onu Kieve geri gctirccck kahramann ei
olacaktr!
kinci Trk, drt rakibin Ludnil a'y arama girimeleriyle al
maktadr:
Farlaf. bvtic kadn Nayna ile karlar; Nayna. Ludnil a'y bir
tuzaa drp kurtaracan syler ona: ve Farlaf. beklemeye balar.
Kabaday Rogday. Rsla'a meydan okur vc ikili dve arr, so
nunda da Ruslan tarafndan rmaa atlarak yaama veda eder. Gz
pek Ratmir sc. yolunun zerinde bir ato grr. atonun kulelerinden
birinden tr tr bir ses ieri arr kendisini, sz dinleyip ieri
girer: Oniki orman perisinin ortas nda bulur kendini. Silahlarn al r
lar zerinden, gizcl kokan lk sularla ykarlar onu. tadna doyulmaz
bir yemekle arl arlar. Konukseverlikleri bu kadarla da bilmemek
tedir. Szn ksas, hav atla arad btn herev i nnde bulan
'4
Ratmir, yeniden yola kmay akl nn ucundan dahi geirmez. Bylece
o da tpk Rogday gibi saf d kalr. Nitekim bundan byle ne onu ne
brn bir daha gremeyeceizdir artk.
Bu arada Ruslan. bozkr arnlamaktadr. yi yrekli byc Fi nle
karl ar orada; ve ondan renir ki Ludmil a, iren cce emomor
tarafndan ok uzak bir atoya karlmtr. Vc gene renir ki iren
cceye boyun edircbilmck iin, bir devin bir sava alannda kesilmi
ba tarafndan korunan tlsml kl gerekmektedir.
Ruslan koar hemen anlat lan yere. Gerekten de kesik ba orada
uyumaktadr. Kargsnn ucuyla burun deliklerini gdklayarak uyan
drr onu Ruslan; onunla ok deiik bir ekilde dvr; onu yener;
bu zafere karlk olarak da hem klc alr, hem de cceyi yenebilmek
iin onun uzun mu uzun sakaln kesmesi gerektiini renir. Ayrca,
bir an nce gitmesi gerekmektedir, zira Ludmil a byk tehlikelerle
kar karya bulunmaktadr.
ernomorun atosundayzdr imdi. Ludmila oraya baygn olarak
getirilmi bulunmaktadr. Bir dizi klenin ona hizmet iin yara
girdii son derece gzel denmi koca bir odada gelir kendine. Btn
gn boyunca sarayn iinde ve bahelerinde gezinir. Akam bastrnca
yatar, ama ii rahat deildir. Hakl dr da huzursuz olmakta nk
ok gemeden kap alr ve ikier ikier ilerleyen uzun bir kleler
korteji girer ieriye: Kortej kendisi kadar uzun bir sakal tayp
getirmektedir, sakaln ucunda da keyfinden zplayp hoplayan iren
cce emomor grlr. Ludmila hemen srar ve tokatlar cceyi. Sa
kal tayclarla birlikte cce de kaar; kaarken de apkasn unutur.
Ertesi gn Ludmil a bulur apkay, giyer ve birdenbire farkeder ki bu
apka onu grnmez klmaktadr.
O andan itibaren dc ernomorun errinden kurtulmutur ve artk
nemsemez cceyi. Ama bu durum uzun srmeyecektir. Gerekten de
ok gemeden bir gn Ruslan grr gibi olur Ludmila. ona doru
koarken dc bir an iine der. Ksk\Tak yakalanmt r vc bay
gndr; iren ccenin zevk aleti olmasna ramak kalmtr artk. te
tam o srada bir av borusunun bouk sesi dalgalanr havada: bir ha\a
tatyla sevgilisinin imdadna etien Ruslan'dr bu! ren cccylc
kahraman k arasnda gkyznde mthi bir arpma olur. Ve
Ruslan cccnin sakalm yakalayp kesmeyi baarr. Bylece prenses
35
L udmil ay alp Kieve doru yola koyulur. Ama Ludmil a bir trl
aylmamaktadr. Y olda bir tuzak kurarak onlar esir eden kurnaz Far
laf da uyandrmay baaramaz dilber Ludmil ay. Dolaysyla da Vla
dimi r yeni dn erteler. Ama zaten byle davranmak zorundadr;
zira Peenekler bakenti tehdit etmektedir. Tam Kievi ele geirecek
leri srada bir yiit belirir birden ve dmanlar pskrtp kartr.
Vl adi nrle kznn huzuruna karlan yiit. Ludmilaya byc
Fi nin verdii halkayla dokunur ve gen kz ayltr. Sonra da kendini
belli eder: Bu, klk deitirmi olan Ruslandr. Bylece iki sevgili
biribirlerine yeniden kan mu olurlar.
Bu yapt, hi phe yok ki, perukal bir akademi yesine yarar
cinstcn bir yapt deildi. Dolaysyla da adalarnn gznde bu ya
ptn bir skandal yaratm oluuna amamak gerekiyordu. Bu konuda
yle diyordu Aleksandr Turgenyef:
"Tpk Camoensin Adamastordesinin Portekiz edebiyatnda yap
m olduu gibi, Rus iir okyanusunun ortas nda yeni bir rkn
nesne kvcrmiti ortaya...
Bu da tutucu evrelerde bir eit dehet yaratyordu tabii. Nyanya
tarafndan anlat lan masallarn iir malzemesi olabilecei kimsenin
aklndan gemiyordu henz. stelik Pukin bu masallara soylu bir
yan. bir ycelik katmay denemi olsa gene neyseydi! Tam tersine,
bsbtn kaba, uygunsuz ve ak sak eyler eklemiti onlara: Gdk
lannca hapran, tokatlannca da Petersburglu bir aktr gibi rolnn
ortas nda az ak kalan o kesik ba da neydi yani? ernomorun o
gln sakalna ne demeli ydi? Sonra yle birtakm sahneler vard ki,
hibir anne kznn bunlar okumasna gz yumamazd dorusu! Hi
dc Avnpasal olmayan, tam halka yarar cinsindcn baya bireyle
kar karyaydk, ite o kadar!
Av rupa Habercisi'nin edebiyat eletirmeni yle yazyordu:
36
Moskovada bir soylular toplantsna sa ba darmadan, s rtn
da kyl gocuu, ayaklarnda tahta nalnlarla birinin dalp: Nassnz
bakalm, ocuklar? diye konumaya baladn canlandrn hayali
nizde bir an. Ve byle bir adam nasl bir kabul grrd, buyurun siz
kendiniz karar verin!
Bu olumsuz tavra sert cevaplar da gecikmeyecekti. lkin de. Pu
ki nin u drtl yaynland:
Eletirmenlerin ii kolaydr! deniyor.
Eletirilen eye gre deiir bu. oysa:
Kedinin fareyle oynamas deildir evet hi zor;
Ama Herkl gerekir, eletirilen Ruslan ve Ludmilaysa!
ok gemeden de tm genlik gen airden yana oldu. Kitab kar
kmaz alp okuyanlardan birinin 1833te yazdklarna bir gz atmak
bu konuda fikir edinmek iin veterlidir:
O yetkin yaptn bizlere tattrm olduu stn zevki bugn de co
kunluk iinde anmsyorum. Ne kadar zgn, ne denli zengin kurulu
lu bir iirdi ya Rabbi! Betimlemeler ne kadar parlak, dizeler ne kadar
uyumlu ve gzeldi!
Sonra da Moskova, MoskovalI y tutacacakt elbette. Nitekim Mos
kova Habercisi, Voltairein inceliiyle Pamynin tatll nn Puki n-
de stn bir uyum iinde birletiini yazyordu. En son olarak da
Tanrlar konuacakt: J ukovski, tm yaptlarn gnderdi Puki ne
imzal olarak. nl air ithaf yazsnda yle diyordu:
Y enik den ustadan zaferi kazanan renciye sayg ve sev
gilerle.
Szn ksas, kahramanmz bir gnde n salm bulunuyordu. a
dalarnn ounun ve bu arada zellikle de Byron yada gereki lik
tutkunu okurlarn gznde, daha uzun bir sre, Ruslan ve Ludmi-
I an airi" olarak kalacakt nitekim. Ama lmyle birlikte bu yapt
da bir farfaralk gsterisi olarak kabul edilmeye baland. Daha sonra,
politika btn Rus aydnlarnn temel tutkusu haline girdiinde ise
ayn yapta anayurda kar ilenmi bir eit su gzyle baklr oldu.
Bugn bu yapttan daha hogryle sz edilebilir. Konusunu halk
masallarndan al an Pukinin. yaptn ndeyiinde vaad ellii ekilde
37
o masallarn havasn bizlere tm boyutlaryla yanstmamas elbette
esef vericidir. yle diyordu iirinin giri blmnde:
Buradan uzaklarda, ok uzakta
Bir mee aac vardr.
Ve o aacn dallar altndandr.
Y erine bilgi, bilici, bilgin bir kedi
Gezinir aacn dallarnda durmadan.
Saa doru mu gitti kedi,
O saat tatl bir trk ykselir aatan.
Sonra hayvan sola doru salnr.
Ve bir yank yaylr ortala
Devlerle yiitlerin
Esiz servenlerini anlatan.
Gc lgclclim. iin asl bakayd. Bu nsz, yapt tamamladktan
sonra yazp eklemiti Pukin. Vc, folklorcular iin deil. Pctersburglu
han mlar iin yazdn sylemekteydi:
Sizin iin bu an lan,
Gnlmn sultanlar.
Sadece sizler iin
Dktm dizelere
Bu gemi zaman masallarn...
Bu dunmda kahramanmz kendi lsyle lmek gerekiyor. Za
ten o bunu istemekte. yle diyor:
Homcros olmayacam asla:
Benim cn alk olduum konu.
Tanrsal Parnv'nin konusu.
Y ani ateli pckleri
Ateli bir sevgilinin.
plak kollar, inleyen sesi
Gece giysilerini karrken...
38
Gerekten dc Pukin. Ruslan ve L udmil ada. Tanrsal Parnynin
btn ince zelliklerine sahip grnmektedir: Hareketli bir dize yaps
iinde, hereyden nce kadn okurlarn dikkatini hemen ekmeye
adanm ayrntlar vc gen han mlar tatl hayallere srklemeye y
nelik sahne betimlemeleri. te rnein, oniki orman perisinden ilki
nin uyuyan Ralmir'i ziyareti :
Sessizce bakyordu ona.
Duraksyordu gc kadn...
Taparcasna sevdii
obann nnde
Diana gibi, gccclcyin.
Ama bu ok srmedi:
liti yatan kysna
ini ekerek yava yava.
rpcrcrck eildi
Vc alev saan bir pcklc
Uyandrd Ratmi r'i...
Ama...
Ama bu uan dizelerin Pukin'in yan sra bir baka Pukin daha
grmekteyiz. Ciddi bir Pukin dir bu. hovardalklarndan duyduu
znty, alma sevgisini, dnme ihtiyacn dile getirdii dizele
rinde izlemekteyiz bu yeni Pukin i...
Gerekten dc kahramanmz, bu tr iirlerinde, gemiteki Epiku-
rosuluma kesinlikle veda etmekte ve lkesi iin bir uygarlk ve
zgrlk lks rmaya balamaktadr.
Lisedeyken, sadccc kazanlan zaferleri kutlamak iin sz. ederdi
Pukin Rusya'dan. Ama 1X15ten sonra csi kaynaklar deimeye
yz tuttu airimizin: Bu deiikli k dc. Batfdan Napolyon'u yenerek
gelen vc snrsz, dclicc ilericilik umutl aryla dolu olan subaylarn
sayesinde gerekleiyordu.
Nitekim zamannn ounu hafif svari subaylarnn arskoye
Sclo daki klasn ziyaret edip orada zellikle aadaycfl c syleerek
geiriyordu Pukin. ok gemeden ktmserliiyle n salacak olan
arkadana 1818 dc yle yazmaktayd.
39
Benim zihnimi ykmdan kurtaran sensin.
apsz airlerin yada resm vg yazarlarnn lksnden kat kat
daha stn bir lky ona alad iin, onu ykmdan kurtaryordu
herhalde aadayef:
Akn, umudun, sava baarlarnn hayaleti
elemedi uzun sre gnlmz bizim.
rkek bir glge gibi kap gitti genliimiz.
Gne kar kmaz eriyen bir sis gibi.
Ama kararm ruhumuzun, o gizemli lambann.
Bir arzudur yanar m yanar hl temellerinde:
Sen vc ben. arsn bekleriz yurdumuzun ikimiz.
Kaderin ona takt zincirleri paralamak iin...1
Ama beklemek yet memeye balamt zamanla: Eyleme gemek
istiyordu insanlar. Pukin'in ou adalar da bu ii. birtakm gizli
dernekler kurarak yada bu tr derneklere ye olarak yapabilecekleri
hayali iindeydiler.
Bu konuda u saptamada bulunuyor Viyazemski: "Bir zamanlar
ngiliz K ul bne ye yazlr gibi gidip yazlyorlard bu gizli demek
lere. Bircyler olabilmek yada bircyler olmu grnebil mek iin...'
Pukin bu derneklerin d nda kald. Yada, dnda brakld. Dost
lar. karanlkta kalm birtakm nedenlerden tr, kendi mensup bu
lunduklar rgtlere onun da alnmas iin aba gstermediler. rne
in Puinin ileri srdne gre Pukin. bu tr derneklerden birinde
grev alamayacak kadar hafif vc ciddilikten uzakt.
Bakn, bu konuda ne yazyor:
Bir gn tam ona btn lcrcyi aklamaya karar vermitim vc bu
amala yola kmtm ki babasna rastladm. Alabildiine heyecanl,
hatta ondan da te. sinirli)di. Aramzda u konuma geti:
- Nereye byle, sayn Sergey Lvovi?
- Nereye olacak? Benim o dzenbaz olumun yeni bir maskaralm
oarmav a!
1 aadayef e. 1S 8
40
Sonra da anlatt bana Pukinin yeni marifetlerini. Bunun zerine
dndm, ve byle bir dclifce srrmz amann byk bir hata
ola-cana karar verdim.
Baka baz yaamyks yazarlarna gre de. onu tehlikeye atma
mak iin gizli derneklere ye almamlardr: inden doduu gibi iir
yazmaya devan etmesinin davaya daha ok yarar salayaca d
nlmtr. Gerek dc budur: Pukinin elden ele. dilden dile dolaan
devrimci iirleri, tm gizli dernek toplantlarndan ok daha fazla
sempatizan kazandrmtr zgrlkle.
Bu iirlerin bir ksm, batllardan esinlenmedir: rnein, iek ta
cn frlatp artk yiit sesler karmamaya balam sazn parala
yarak. erdemsizlii tahtn zerinde de olsa kahredeceini syledii
zgrle Od. tamamyla Chcnicr tarznda bir yapttr. Buna karlk,
klasik zorba hkmdar tipini bir yana brakp da Rusyann dertlerine
eildii zaman ok dala kiisel olmaktadr kahramanmz. rnein
Ky1 adl iirinde, sevimli Mihaylovskoye krlarn betimledikten
sonra sz birdenbire toprak kleliine getiriyor:
Ama nedir ruhumu byle kararlan o korkun tasa?
Bu iekli tepeciklerle tarlalarn ortasnda
Cahil halkn zerine olanca dehetiyle hl
ken belann alak izlerini gryorum ad nrbanda.
niltilere sar, gzyalarna amansz
Toprak klelii, tam silahlarla vura vura
iftinin zamann, emeini vc mallarn
Ele geirip halk mutsuzlua mahkm etmi.
Hayatlarn burada srklyor toprak kleleri.
Efendilerinin daima havaya kalkk sopas altnda.
Gzellikleriniz burada serpilip ayor, ey kzlar.
Zorbalarn zalimce zevklerine hizmet iin.
Burada, yllarn gsz drd kollar
Tam bir yardm bekleyen babalarnn el inden
Koparlp alnan ocuklar, yuvalarndan uzaa.
Kent konaklarnda durmadan aalanan
1 1818
41
Hizmet kleleri srsn byltmeye yollanyor...
Ey benim Esin Perim, daha erkeke bir ses edin kendine!
Zamanm bouna yitirdiin o krk dkk dizeler yerine
Daha yararl bir abann ardndan yryemez misin?..
Gemii silmek ye bu insanlarn yazgsn dzeltmek:
Ancak byle soylu bir abayla vnebilirsin!
Ve ancak byle soylu bir abann ardnda tkenmek.
Byle bir baaryla ycelmek yarar sana!
Evet evet, gelecee gvenmek gerekiyor, yle deil mi?
Hi deilse umul balamak gerekiyor gelecee?..
Dostlar, grebil ecek miyim? Grebilecek miyim, dostlar?
Halkmzn zincirlerinden kurtulup gldn?
Toprak kleliinden, yukarnn bir iaretiyle arndn?
Vc kyllerimizin zerinde nihayet ldadm
zgr alma \e zgr dinlenme gnlerinin?..
Gzel dizeler var elbette bu parada; ama. Alcksandr Turgenyef in
dc belirttii gibi, laf ebelii vc Pskof blgesi mlk sahiplerinin belki
hak etmedikleri sulamalar da var. Ama bu para. Pu-ki n'in eilim
lerini apak bir biimde ortaya kovmakta:
Yakn evresindeki ou insan, rnein Karamzin'in \c Turgcn-
ycfl cri n dnd gibi o da. Fransa'da yaplan tarzda anayasal
reformlardan ok. kyllerin zgrle kavuturulmasn istemek
teydi: vc bu ilerlemenin de. ancak "yukarnn bir iaretiyle gerek
leebilecei nc inanmaktayd. Dolaysyla da mutlak iktidarn, otokra
sinin dman deildi: Btn istedii, nutlakln erdemli yasalar
kararak kendi kendini snrlamas vc iyilikleriyle kendi kendini
yasal klmasyd.
Yani devrimci deildi Pukin. sadccc reformcuydu. Vc kahrama
nmzn hem gizli derneklere girmemi oluunu. Icm dc dizelerinin
daha yaymlanr yay mlanmaz hkmetin seri tepkisiyle karlama
m oluunu aklayan neden belki dc budur
Ky'dc. mparator'un eski bir ryasn dile getirmekten baka bir
ey yapmamt Pukin. Daha sonra kaleme ald baka paralarda ise
dorudan doruya mparator'un kendisine saldracakt. Basnda ya-
42
ynlanamayan ama elden ele geerek btn Rusya'y dolaan Noelde1
bir ocuk, kendisini erken yatrdklar iin alamakta; bunun zerine
dc annesi ona bir masal anlatmaktadr:
Hadi sus bakaym, ocuum, alama artk!
Bak ite gulyabani! Av rupadan dnen
Rus andr bu. yle diyor adamlarna:
"Ey vatan evlatlar, renin siz dc artk
Btn dnyann oktan rendiini.
ki yeni niforma smarladm kendime;
Avusturya ve Prusya niformalar bunlar.
Sevinebilirsin, ey halkm! Salm yerindedir.
Beni katiyen yormad srekli almak.
ok iyi yedim itim, ok gzel yerler grdm.
ok insanlar tamdm, rendim dostu dman.
Herkesi hayran brakan vaadlcr satm..."
Bu girii, sz konusu vaadlcrin sralan izlemektedir. ocuu
scvincc garkeden eylerdir bunlar:
Her trl sansr kaldryorum lkemden,
Muhbirler bundan byle ceza grcccktir,
Halkm memnun etmeyen btn bakanlar
Ossaat belirlenip grevden alnacaktr!
Anne burada bir an susar. ocuk, bunun zerine sorar kukuyla:
Gerek mi bu. anne, yoksa glmek iin mi?
Annenin yant ksa vc kesindir: Uyu yavrum.
Vakit ge oldu arlk, hadi yum gzlerini.
arn anlatt bu gzel masaldan sonra
Uyumaktan gayr elden nc gelir!
1 1819
2 Htu bu dizeler, ar n eitli dnen ilerde verdii demeleri alaya alyor
43
"Bu denli sert bir talama tepkisiz kalamazd. Ama ceza gecikiyordu
nedense. Bunun zerine birtakm evreler. Pukinin gizlice Emniyet
Mdrlne arlarak ikcnceden geirildii sylentisini yaydlar.
te bu. airmizi ileden kard. Daha sonra yle anlatacakt o srada
iine dt bunalm:
ntihar m etsem, yoksa gidip ilerinden birini mi ldrsem diye
dndm ciddi ekilde. En sonunda u karara vardm: yle sert
yazp konuacak, her frsatta ylesine yksekten atacakt m ki, hk
met bana resmen sulu muamel esi yapmak zorunda kalacakt. O pis
sylentinin sarsm olduu saygnlm yeniden kazanabilmek iin,
beni Sibiryaya yollasnlar istiyordum.
Srgn gze al nca saygnl yeniden kazanmak dai ma kolaydr.
Nitekim 1820 Mart'nda Petersburg valisi Miloradovi tarafndan a
rlp sorguya ekildi Pukin. Sorgu pek ksa srd: Sulanan iirlerin
kendisine ait olduunu derhal itiraf etti kahramanmz. Vali nin elinde
eksik metinler bulunduunu grnce dc hemen bir masaya oturup
"su alcllerini orackta tamamlad. Bylece Miloradov i. elinde el-
yazmasn btn olduu halde kt huzuruna mparatorun.
Kahramanmz hakkndaki kararn nasl verildiini valinin anla
rndan renmekteyiz:
"Huzura girincc. elimde bir tomar halinde tuttuum iirleri uza
tarak:
- Buyurun. Majeste. Btn hepsini getirdim... dedim. Ama okuma-
sanz daha iyi edersiniz.
Majesteleri, kendilerini esirgemek isteyiim karsnda glmsedi
ler. Bunun zerine olup biteni anlattm kendilerine.
- Yazarn nc yaptn? diye sordular.
- Majesteleri tarafndan balanacan syledim, diye cevap ver
dim kendilerine.
Bunun zerine hafife kalarm att mparator. Bir an dndkten
sonra:
- Biraz erken... dedi. Neyse, yle olsun bakalm! Para verin kendi
sine. para iin gerekli rtbeyi verin: vc elden geldii kadar iyilikle.
Gney de hizmete yollayn.
ler kesinkes bvle mi geti, bilmiyoruz. Ama bildiimiz. Pukin
tehdit altnda kalr kalmaz, onda 1812 zaferinin destann vazacak
44
byk ulusal airin domakta oluunu gren btn edebiyat adam
larnn derhal harekete geip araya girerek, kahraman m z adna bir
daha ocukluk yapmayacan vaat ettikleridir.
te yandan mparatorun da zaman zaman engin hogr duygu
larna kaptrd oluyordu kendini: Pukini bakentten uzaklatrmak
la devleti yeterince kurtarm saylabileceini dnd herhalde. Ay
rca yeni fethedilmekte olan Gney Rusya, Batyukof vc J ukovski
bata olmak zere btn airlerin hayal ettikleri bir yerdi: Pukinin
bu yeni lkeyi grp tanmakla dehasndan birey yitirmeyeceini de
belki hesaba katmtr ar. Szn ksas. Augustus balayclndan
uzak kalmakla birlikte, kahramanmzn bir anlk bir umutsuzluktan
sonra yeniden cesaret kazanmasn salayan hogry gsterdi.
Nitekim Pukin, srgn yolunun ilk etabna kadar kendisini uurla
maya gelen dostlaryla vedalarken, arskoye Selo Lisesini henz
bitirmi tasasz ve haylaz delikanl oluvermiti yeniden.
45
IV
PUK N GNEY RUSY ADA (1820-1824)
Y ekaterinosl avoya gelii. Rayevskilerle yapt Kafkasya ve Krm
gezisi. - Kiinef ve Kiinelliler; General nzof. lgnca elenme, a
lma ve umutsuzluk anlar. - Odessa ve zevkleri: Bayan Rizni.
bilinmeyen kadn. Vorontzofl a atma.
ar n kesesinden yolculuk, balad gibi keyifli bir biimde bilme
yecekti. Gerekten de Pukin. yeni yerleim yerini grnce umut k
rklna urad: Potemkin'i n II. K ateri nan n ansna kurmay tasar
lad o grkemli kent, o ada henz bir ky halindeydi; ve airimiz
burada ancak bir izba bulabildi kendine. Ertesi gn de ilk ii gidip
Dinyeperdc ykanmak oldu. Ve tabii yataa dt...
Ailesiyle birlikte Kafkasya'ya gitmekte olan General Rayevski (Na
polyon savalarnn kdemli kumandanlar ndan biriydi) Y ekaterinos-
lava geldiinde Pukin enikonu hastayd.
Rayevskinn byk olu Nikolayla arskoye Selodan arkadat
kahramanmz. Dolaysyla da Rayevskilerin doktoru Pukini hemen
tedavi altna ald. Ertesi gn de ihtiyar general, kahramanmzn g
zetimiyle ykml General nzoftan. Puki ni Kafkasya lcalarna
gtrme iznini kopard. Sorumlu bakan Capo d'I sl riaya yle yaz
yordu General nzof bu konuda:
"Bana yle geldi ki Pukin'in sal ve baz genlik hatalar sonu
cu iine dt zor dnm. kendisine yardm etmemizi gerektir
mektedir."
Capo d'I stria da anlamt bu gerei. stelik o kadar iyi anlamt
ki. ar n da onaym alarak bu yeni yolculuk iin kahramanmza bin
ruble daha gnderdi.
46
Y ekaterinoslavdan Kafkasyaya yol uzundu geri; ama Pukinin
yol arkadalar ok iyi insanlard... General Rayevskinin Smolensk
savanda, ocuklarn ulu T annya emanet edip1Fransz batarya
larna bizzat saldrp saldrmadn pek bilemiyoruz. Ama buna kar
lk. sevimli generalin anlatt bu tr sava yklerinin kahraman
mzn iinde hl kmldayan hafif svari subay zlemlerini yeniden
alevlendirdiini rahata syleyebiliriz. Generalin oullarna gelince:
Pukin iin gerekten zor bulunur arkadalard. Bir sylentiye gre dc.
kahramanmza Byron' ilkin onlar tantt...
Bu noktann geree ne denli uygun olduunu da hibir zaman
renemeyeceiz: Pukin. bu yolculuk konusunda, bozkr havasnn
hastalna ok iyi geldii ve ateinin sekiz gn iinde tamamyla
dt dnda hibirey yazmamtr. Daha sonra kaleme ald
Erzurum Y olculuu adl yaptta, her molada biraz daha kuraklaan
bozkr, yol boyunca s ralanan direklerin zerinde tneyip geenleri
seyreden kartallar vc gkyznn ortasnda birdenbire hareketsi z
bulul halinde beliriveren Elbruz dayla br Kafkas dalarn
anlatacaktr. Vc sadccc alt satrda anlatacaktr btn bunlar.
Tolstoy. Kazaklar da ayn Kafkasya'y anlat rken bu kadar kuru
deildi: Onun kahraman lenin de. troykasnda uyannca, Kafkas
tepelerinin bembeyaz bulutl ar halinde belirdiini, sonra da gne
ykseldike renklendiini grr. Tfekleri omuzlarna asl iki Kazak
atlsnn belirii izler bunu. Onlar da. nce. Tcrek rmann kar
kysnda kumlu bir erkez kynde ykselen dumanlar; sonra da.
gen ve gzel bir dizi kad-nn srd bir at arabas... Ama lenin
ancak gz ucuy la bakar bunlara: Troy kann ilerley ii srasnda her an
grnm deitiren dalar o kadar gzeldir ki!
ki yazarn betimlemeleri arasndaki fark. Pukin'in zentisiz sanat
anlayndan ok. izlenen yollarn deiikliinden ileri geliyor: Olc-
nin-Tolstoy. verimli bir ovann oluturduu yukar Tcrck vadisinden
doru ilerliyordu Kafkasya'ya: vc Ka/bck da bu vadinin karsnda
bir dev fskiye halinde ykselmekteydi. Pukin'se lcalar kenti Novo
erke yolunu izlemekteydi vc Escntuki. Kislovodsk gibi kentlerin dc
1 J oseph dc Masrre. ] 8] 2 mektuplar
47
zerinde sraland bu yoldan baklnca btn Kafkas sradalar
grlmekte; bu da Elbruzun yksekliini perdelemekteydi.
1820de bu blgede, lca kenti olarak sadece Piatigorsk vard. Ve
o
Kimi ak. kimi sava kurban'
Kafkas ordusu subaylarndan oluan ifa arayclarn bolluuna kar
n kent, o ada, daha ok bir ky grnmndeydi. Nitekim yolcu
larmz Kalmuk kulbelerine yerlemek zonnda kaldlar. Bir hayli
yksee fkran kaynaklara brtlenler ve kayatlar arasndan gei
lerek gidilmekleydi. Kibarlar kk testilerle, brleri dc avularyla
alyorlard suyu kavnaktan. Ama btn herkes doya doya iivordu.
yle yazyor Pukin. kardeine: .
"Alkaliklerden, demir tuzlulardan, kkrtllerden, szn ksas bu
radaki kaynak sularnn her trlsnden itim: ve dorusu, hepsinden
de ifa buldum.7
airimiz geri doruklara trl lanmamt ama bu iyilemeye da ha
vasnn da katkda bulunduu phesizdir. Onycgin'in Yolculuu nda.
esin perisini terkisine alp sarp yamalarda at koturduundan sz
etmekte Pukin. Buna karlk Erzurum Yolculuu nda bu dneme
ilikin olarak sadccc rmak kysnda yapt sakin gezintileri anl a
tyor. Bir dc. yzclli kilometre tede Kafkas sradalarnn seilir gibi
olduu Mauk tepesine trmann... Szn ksas: Bu ilk yolculukta.
Mil ano'dan Alp dalar nc kadar grnrse, kahramanmzn da Kaf
kas dalarn bir o kadar grm olduunu varsayabiliriz.
Buna karlk, dal yada Kazak, ora insanlarn tanm olduu
kesindir: Uzun kaftanlar, kocaman kalpaklar, belde tanan haner
leri. gslere asl fieklikleri grmt, evet; vc btn bunlara baka
rak. Kuba vc Tcrck cephelerinde srp giden, kahramanl klar vc
vahiliklerle rl o korkun, o biti msiz ncadcleyi dnmt ac
ac. ok gemeden dc bu mcadclcvc katlmasna ramak kalacakt:
nk dnte, bakaldrm lke boyunca Karadeniz'e uzanan bir
volu izlediler; vc yol o kadar gvensizdi ki yolcularn yanma bir
1 >'uvcgm'u Y olculuu
48
muhafz takm katmak gerekti. Hem de bir topla donatlm bir
muhafz takm!
Pukinin Pctersburga yazd bir mektuptan. Kazaklarn trelerini
incelemek istediini, bunun yan sra da Kafkasyann fethini ve Yer-
nol ofl arl a Kotliyarcvski'lcrin kahramanlklarn ycelten bir uzun
iir tasarladn renmekteyiz. zgrlk dostlarnn byk tepki
sine yol aan bu tasardan, bize. Kafkas Mahpusu adl bir iir kal
mtr sadcce: Sava vc toplu kltan geirme ykleri) le alkalanan
vahi bir doan n esinledii karamsar bir paradr bu. airimizin o
ruh hali iinde byle bir iir yazm oluuna da amamak gerekir.
Nihayet kyya ulaan yolcularmz. Taman'da bir brike atlatvp
birka saat iinde Kcr'c gcldicr: ki nl hkmdara. Mithridatc ile
Pharnakcs'c bakentlik etmi olan eski Pantikapc. airi pek ilgi
lendirmedi. Nitekim bir mektubunda, bugn Ermitagc mzesini ssle
yen tarih hzinelerinin kayna olan bu tarihsel lkeden kmse
yerek sz ettiini gryoruz.
Kcr le Kafia'ya. oradan da gene hep kyy izleyerek Gurzufa
getiler. Y olculuun bu ev resi hakknda yle yazyor Pukin:
"Son gccc hi uyumadm. Ay yoktu. Y ldzlar parlyordu. nmde,
karanlklarn ortasnda dalar gryordum belli belirsiz. Yzba,
bunlarn cn byn iaret ederek:
- te ayrdaL dedi.
Ama benim umurumda bile deildi ayrda...
Bunun zerine ili bir yalnzlk iiri yazmaya koyulan Pukin saba
ha kar ylesine derin bir uykuya dalar ki ancak ertesi sabah uyand
rabilirler kendisini. yle diyor:
"Uyandmda, cbcmkuamn Kim renkleriyle ldayan dalar
buldum karmda. Dz daml Tatar kulbeleri, uzaktan baknca, yere
yapm ar kovanlar gibi gzkmekteydi. Kavaklarn yemevil gv
deleri ar ar salnyordu rzgrda. Dipte o muazzam Ayda yk
seliyordu. Gkyznn mavilii, denizin parlakl, gney havasnn
temizlii: te btn bunlar, gerekten byledi beni...1
1 Delvg e ektup.1824
49
Uzunca bir sre Gurzufta kalmaya karar vermiti Rayevskilcr Ge
neralin kzlar zaten daha nceden gelmi babalarn beklemekteydi
ler. Hem dc o zamanki Krmn en gzel evinde...
Gerekten dc 1807 ylna doru, o devirde Gney Rusyann genel
valisi olan Richclieu Dk Krm'daki bu ok gzel yeri kefetmi vc
oraya -bir Fransz gmeni olan Castclnau Markisinin bir deseninden
bildiimiz- bir ev yaptrmt: Yzyllk servi ve kavak aalarnn
arasnda bir hayli byk gzken bu eve Eski Y unan tarznda bir sra
stun dikili bir yoldan girilmekteydi. Arkada. Eski a dan kalma
ykntlarla ssl dalar ykseliyordu. Byk bir burun kapatmaktayd
ufku. n planda sakin bir koyda demirli bir kayk bekliyordu...
Richclieu Dk, ite bu ereve iinde geirmek istemiti mrnn
geri kalann. Ev. 1X15 ten sonra Dkn yaverlerinden birine, ondan
da Kot Vorontzofa gemiti Raycvski l cri n konuk kaldklar dost
evi. ite bu sev imli yuv ayd.
Ev. hemen hemen Ri chcl i cunn brakt haldeydi. Yani kitap
lyla birlikte... Buna dayanarak. Pukin'in Gurzufta ok alt
sonucuna varlr. Bir sylentiye gre, kahramanmz burada Chc-
nicr'yi; bir baka sylentiye gre dc. Byron' okumutur zellikle.
Oysa, anlalan, sz konusu airlerin nc biri, nc teki yoktu kitaplkta.
Kendisi, her sabah koltuunun altnda bir kitapla evden ktn
sylyor: ama kitab ap amad pek belli deil. Nitekim daha
sonra yle yazacaktr bu konuda:
"Gurzufta cn sevdiim ey. ykanmak vc bol bol zm yemekti.
Hemen almtm Gney c: vc tam bir talyan mirasyedisi gibi iin
keyfini karmaya koyulmutum. Gcccleri denizin mrltsn iitmeye
baylyordum: vc bazen saatlcrcc dinli yordum bu sesi. Evin iki adn
tesinde gc bir servi vard. Bu aaca kar gerek bir sevgi besliyor
vc lcr gn onu grmeye gidiyordum Gurzufta geirdiim gnlerin
belleimde braktklar ite bunlardan ibaret.
Buna karlk airimiz. Raycvski lcrin iinde, iyi yrekli generalin
vc arkada Nikolay la k/kardcinin yannda yaad sakin vc tatl
hayatm kardeine yazd bir mektupla anlatrken, an vc izlenim
lerini aktarma konusunda ok daha ccrt davranyor:
I l)cl\u c nckip 1S2-4
50
Kzlara hi diyecek yok, diyor rnein. Hele en bykleri tam bir
harika!
En bykleri, yani Katerina. ailenin vn kaynayd gerekten:
Arkadalar onu hep. Novgorod efsanelerinin kahraman kz Marfa
Possadnitsaya benzetirlerdi. Ortanca kz Helena hastayd, zaten Ra-
yevski'l er onun tedavisi iin gelmilerdi K r ma. En kkleri Mari
ya ise. onalt yanda, uzun boylu, mavi gzl, rgl kumral salar
omuzlarna dklen, hayat dolu bir kzd. Gelecekte onun da karakter
sahibi olduu kacakt ortaya.1
Pukin'in bu gen kzla enikonu ilgilendiini biliyoruz. Belirli ya
ptlarnda ona ilikin dizeler olduu gibi uzun paralar da vardr. r
nein Onvegin'dcki. tutkun airin gzleri nnde dalgalarn gelip
pt plak ayaklar anl atan drtlk Pukinin kumsalda Mariya
Ra-ycvskaya ile giritii yarlarn bir ans olsa gerektir. u drtlk
iin dc ayn eyi syleyebiliriz:
Ncrcusun kzn grdm, superisini,
Krm kyl arnn dalgalar iinden
Geldi bir kuu kuu gibi ldayarak
Ve skt iki eliyle slak salarn.2
Belirtmi olduumuz gibi Mari yay sevmi olduu varsaylmtr
Pukinin - eer kzkardci Helcnay deilse. Bu varsaym pek dc ger
ee aykr deildir. Ama sevmek szc zerinde anlamak gere
kiyor burada. yle ki:
Kendini bildi bileli btn gen kzlar sevmiti Pukin. Nitekim
Pctcrsburg'da Alcksandra Kolossovann evinde yapt lgnlklar
bilmiyor deiliz Daha sonra Moskova'da, gen kzlarn hatra defter
lerini iirler vc desenlerle doldurduktan sonra kadnlarn klesi ol
maktan nasl hnzrca yakndn da biliyoruz. Son yllarnda, genlik
yllarnn neesine ancak esmer gzeli Alcksandra Rossctlinin evinde
kav utuunu da... Gel gelelim bu her nne kan bakirenin air.
i 1826 da kocas Sibirya'ya sarpm edildiinde
- Denizkz. 1820
51
genellikle, onlar elendirerek kendini elendirmekteydi. Kendisini
onl ann perian mecburu olarak tantyordu, evet; ama gen hanm
lar memnun klmak, onurlandrmak iindi bu. Dolaysyla Gurzufta
da ayn durumun sz konusu olduunu dnebiliriz: Mariya Ra-
yevskayay sevdiyse eer, diyebiliriz ki bu ak, airimizin yaad
binlerce balangtan biriydi... Devamna dai ma ye tutulan balan
glardan biri!
Ayrca Pukin, btn gnlerini sabahtan akama Gurzufta geir
memi, frsat bulduka -ok sk frsat buluyordu- gezmitir. Onye-
gi nin Gezisinde, rnein, geceleyin esin perisini yanna alp
dalgalarn ev renleri n yaratcsna sunduu vgy dinlemek zere
sarp kyl ara kotuunu anlatyor. Nitekim ressam Ayvazovski, onu.
elinde bir silindir apka, gzleri enginlere dalm olarak canland
racaktr.
Gerek udur: airimiz yumuak bir yatakta rahata yatp uyumay,
ak havada uyumaya daima yelemitir; yalnzlktan, aslnda, hemen
hibir zaman haz etmemitir; ve Krmdaki gezintilerini de edebiyat
alanndaki birtakm tasarlar n gerekletirmek n niyetiyle yapma
mtr.
Gerekten de Pukin, Krm yarmadasnn o ada ulalabilir ky
larn Rayevskilerle birlikte dolayordu: Partenyon burnuna kadar
onlarl a birlikte gitti rnein; ve orada, sarp bir yar halinde denize
inen tepede, szmona mitoloji andan kalma bir tapnan belli
belirsiz ykntlar nnde heyecan duydu. Gene Rayevskilerle birlikte
trmand, bir Tatar beygirinin srtnda. ayrdaa; ve aada uzanan
yarmadann, lkeyi kuzey rzgrlar ndan koruyan dik yamalarn
oradan seyretti; ve gene orada anmsad, te yanda uzanan bozkrlara
bakarken, derin kederler iinde yzen anayurtunu...
Sonra hep birlikte Krm hanlarnn eski bakenti Bahcsaray
grmeye gittiler. O gn hastayd Pukin. ateten kvranyordu: vc
yeillikler iinden adeta fkran otuz minaresi, eski hanlarn oturduu
nl saray ve art k bakmsz baheleriyle bir kentten ok bvk kv
andran bu bir zamanlarn grkemli bakentini doru drst gremedi
bile... Ancak saray dolarlarken, haremin emesi nnde gzlerini
aabildi; ve Mariya Rayevskayann anlatt Mariya Potoka efsanesini
dinledi. Bu huzursuz gne neler borlu olduunu ilerde greceiz.
52
Rayevskiler, ayn yln eyll aynda, K nmdan aynl p Kiev yakn
larndaki K amenkada bulunan maliknelerine dndler. Pukin de,
tabii, General nzofun yanna... Ama nzof artk Y ekaterinoslavda
deil, Ki i nefteydi ; ve Ruslarn son olarak ele geirdikleri Besarab-
yay smrgeletirmekle grevliydi...
amurlu sokaklar ve yoldan geenlere srt evirmi bask evleriyle,
hi de ekici bir yer deildi Kiinef. Tek gzellii, seml eri ve gz
alabildiine uzanan bahel erindeki beyaz akasya aalaryla evresin
deki korularla kapl tepeciklerdi. Bu arada, zellikle de, yerlilerin
kk Kafkasya diye vndkleri Malina vadisi...
K i i nefde, en azndan yedi-sekiz mil letten olmak zere on yada on-
ikibin kii oturmaktayd. Avrupa, ou subay yada memur olan Rus
larla, ou 1792 gmeni yada 1812 art olan Franszlar taraf ndan
temsil ediliyordu. Y erliler arasnda, bozkrda oturan Bulgarlarla or
man kysnda alan Arnavutlar saymayacaz. Maac, algc, ay
oynatc ve fal bakc ingenelerle doluydu ehir. ary Ermenil erle
Ruml ar blmt geri; ama Y ahudiler de kendilerini gstermeye
balyordu yava yava. Nfusun byk ounluunu Romenler olu
turuyordu. Btn bvk toprak sahipleri, MoldavyalI bovarlard.
Bunl arn yallar, fes ve srmal geni kollu ceket giymekte; ana
dill erinin yan sra Rumca da konumaktaydlar. Genleri ise, dillerini
yeni yeni renmeye kovulduklar Franszlara zeniyorlard. Ruslar
rahatsz eden bu zenti, aslnda, fethedenlerle fethedilmiler arasn
daki tek ortak yan oluturuyordu.
Pukin bu kervansarayda nasl yaayacakt, nasl yaayabilirdi? Bu.
hereyden nce, Pukini denetlemek ve gzetlemekle grevli olan
efe balyd. Y ani General nzofa...
htiyar nzof:
Bi r Rus generali olmakla birlikte
Y iit adamd ve hi de aptal deildi.1
Dolaysyla da hibir zorlamada bulunmad airimize. Tam tersine,
ona kendi evinde -K i nefi n en gzel eviydi- kk oda ayrd.
Odalarn biri Mal i naya, biri de bozkra bakmaktayd.
1 General Orl of iin yazlmtr
53
Geri kahramanmz, bylece, j andarmas n n gz nnde kalm
oluyordu; ama bundan pek ikyeti deildi. Hatta sylenenlere bak
lrsa, asl o eziyet ediyordu nzofa: Y emekte dinsizlii savman ko
numalar yapmakta -misti k ve sofu bir adamd general-; pek sevdii
doal tari h koleksiyonlaryla dalga gemekte; ve tam da bapiskopo
sun akam yemeine gelecei gn, evin papaan na kzl szckler
retmekteydi. Btn bunlara kar general gene sabrl dav ranyor ve
haylaz konuunu azarlamakla yetiniyordu. Sadece bir kere, o da bir
boyar tokatlad gn hapse attrd onu. Ve... istettii kitaplar kendi
eliyle gtrd!
Bu greceli zgrlkten, hereyden nce, K i i nef ten sksk uzak
lamak iin yararlanyordu Pukin: Y renin derin bilgini Lipran-
di'vlc. bozkrda, Ovidiusun olduu varsaylan mezar ve Suvarofun
zaferleriyle ssl tarihsel Kagul ve Rimnik sava alanlarm ziyarete
gitmekte: sal bakmndan vazgeilmez deniz banyolarn bahane
ederek aklna estike Odessaya inmekte; oradan da Kamenkaya,
Rayevskilcre gemekteydi. 1821 de, rnein, tam drt ay kalmt
Rayev ski Merde. Ve Gniycdie yle yazmt:
Bol kitap, bol ampanya, bol tartma ve ok az kadn: Kamenka
ideal yer, szn ksas!
Aslnda, gen dostlar Rayevski kardelerle ve ailenin yeni damad,
Katcri nann kocas general Orl ofl a siyasal zgrlkler konusunda
tartmalara dalmaya elbette baylyordu; ama hanmlarla ve hatta
kk kzlarla zaman geirmeyi dc ihmal etmiyordu bu arada... a
dalar onu bize ihtiyar general Rayevskinin o srada Bayan Davi dof1
olan yeeni Aglae dc Grammonta ar ilgi duvar olarak gsteriyor
lar. Sadece Bayan Davi dof a deil, ayn zamanda kadncazn henz
oniki yandaki kk -ama artk belirmi ve gzel- kzna da...
Andrcv K orsakofun anlattna gre kahramanmz, kk kza
delice tutkundur ve korkun baklar"la izlemektedir onu srekli e
kilde; yle ki Korsakof. herhangi bir tatszla meydan vermemek
iin. Puki ni uyarmak ihtiyacn duvar. Kahkahalarla gler airimiz
ve u cevab verir:
1Daha sonra da mareal Sebastiantnm kars
54
Onu cezalandrmak iin yapyorum btn bunlar! Balangta yz
verip martt beni, hoppa; imdi de dnp yle bir bakmaya bile
tenezzl etmiyor!
K i i nef te de bir ok dost edinmiti kahramanmz. L iprandiden
sz etmitik. Besarabya ordusu kurmaynda, aydn ve kimi de devrim
ci derneklere ye olmu. Petersburglu subayla iliki kurmutu ayrca.
Yerlilerle dc ilgilenmiti. Ama. dorusu istenirse. Molda\yal boy arlar
henz yontulmam grgsz kiilerdi. Bunlarn han mlarna gelince,
onlar da Douya zg tembellikten zevk almaktaydl ar hl. Ve Pu
kin. blgeyi tanyan br yazarlar gibi.1bu hanmlarla alay etmekten
kendini alamyordu:
Baylyorum bu yrenin hanmlarna...
Hava scak m leden sonralar.
Hemen bir aa glgesine epevre oturup
Reel yalamaya koyuluyorlar delie
Ve o mutlu geveklikleri iinde.
Grkemli Buda heykelleri gibi tpk.
Bakp bakp susuy orlar, susuy orlar;
Tembellikten buram buram terleyerek."
Bu arada savalar srp gitmekteydi. Bir yandan yeni birlikler
sevkediliyordu: te yandan da. Trklerin kar taarruzundan korkan
Y a aristokrasisi dc snmt K i i nefe Kentin nfusu drt katna
kmt birdenbire. Her yerde dans edilmekte vc kumar oynanmak
tayd. Gen Rus subaylar, uysal Romen kokonalarna Fransz dans
larn retiyorlard. Ayn srada, ayn hanmlarn babalaryla koca
lar. kumar masalarnda, rublelerin karsna fndk altnlarn diz
mekteydiler.
Bu ortam iinde Pukin nasl olur da ciddi kalrd? Nitekim gezinti
saatlerinde, onu. frakl vc yandan tyl yayl silindir apkal k bey
lerin ortasnda, srtnda krmz bir cekcl. bacanda Trk usul bir
1 Langeron'u antlar. Dc Ligne prensinin mektuplar, vb
2. Para, 1823
alvar, elinde asa yerine kaln bir sopayla grebilirdiniz. Bu arada tr
naklarn da alabil diine uzattndan, ksa zamanda hafif terelelli
larak n salacakt.
Ayn dnemde bir dizi ak maceras yaadn da biliyoruz. ou
abartlarak anlatlan bu servenler arasnda bir teki anmsanmaya
deer: Kahramanm z bir ingene kzna k olmu ve kzn oyma
yla birlikte bozkra almtr. Sylentiye gre, nl ingeneler iiri
bu macerann rndr.
Hemen belirtmek gerekiyor: Srgn oluu. Kiineflilcrin gznde
pheli klyordu onu. Bir eit "ikinci sn f insan" muamel esi gr
yordu yrenin szmona "yksek sosyetesinden: rknt uyandr
mad zaman kmsenmekteydi. Ve... btn bunlarn yan sra.
a\u dolusu para harcayan insanlarn ortasnda meteliksiz bir adamd.
Dolaysyla da. ya bir manastra kapanr gibi odasna kapanmas yada
birtakm acayiplikler icat edip horgrye kar kendini savunmas
gerekiyordu.
Nitekim, kardei Lcv'c. iinde bulunduu durum vc koull arn ken
disini zorlad davranlar birer reete halinde aklayacaktr:
nsanlarla iiniz zordur... Sakn duygular nzla deerlendirmeyin
onlar. Haklarnda hayal edilebilecek btn ktlkleri dnmekle
balayn ie: Hata etmediinizi ok abuk anlayacaksnz!.. Btn
herkese kar souk davrann: teklifsizlik, itenlik daima sizin zarar-
nzadr. Ama zellikle, size nc denli gler yz gsterirlerse gstersin
ler. stl erinizle teklifsizlie yanamayn katiyen... Unutmayn ki in
sanlar. kendilerine kar gstcrccciniz iyi niyeti, rahata bir alaklk
vc korkakl k gsterisi olarak kabul etmeye hazrdrlar.
Size bile isteye yaplan hakareti asla unutmayn vc hakarete asla
hakaretle yant vermeyin. Katiyen bor almayn: Sefalete katlann, ok
daha iyi edersiniz: grcccksii/. ki sefalet, gznzde byttnz
kadar korkun deildir. Hele alaklk yapma zorunda kalmak yada
alaklk yapm gibi kabul cdilncktcnsc...
Bu ilkeleri ben ok ac bir hayat deneyine borluyum... Bunlar sizi
bountu vc kudurgan fkeyle dolu gnlerden kurtaracakl ardr.1
1 1X22 de Franszca olarak yazd mektuptan
5 6
Ayn mektupta sadece dostl uk konusunda bir ihtiyat kayd koymak
ta kahramanmz. Aa yukar ayn dnemde yazm olduu bliste1
de kibirden ve meydan okuma eiliminden nefret ettiini gsteren
dizeler bulunduunu grmekteyiz.
te yandan, her ne kadar artc gibi gelse de, K i i nefteki al
ma saatleri tembellik saatlerinden fazlayd Pukinin. Tpk bir za
manlar Pctcrsburgda olduu gibi, sabahlar Trk usul yatana ba
da kunp oturmakta ve durmadan yazmaktadr...
eitli trajedi ve komedi pl anl an yapyordu Pukin. Haydut Kar
deler, Kafkas Mahpusu ve Bahesaray emesi balkl iirlerini bu
dnemde kaleme ald. Gene bu dnemde, ktmserliin ar bast
iirler dc yazd. Ama bu ktmserlik srekli olmayacakt. Nitekim
artk gemi zaman hazlarndan. esef duymadan sz ettiine tanklk
ediyoruz:
Delidolu genlik yoldalarm
Koyuverdim kendi yazglarna
Ve yalnzlk srgnmde
Unutup hepsini a\antu buldum.
Gene bu dnemde yazd iirlerde, eski hanm dostlar konusunda
da deiik dncelere sahip olduunu grmekteyiz kahramanmzn:
Adm sanm, huzurumu.
zgrlm, ruhumu
Uurlarnda kurban ettiim
Ve sevmediim btn o hanmlar...
Y eni bir hayat dlyor Pukin: Huzur, alna ve akla... ama s
rekli vc dingin bir akla rl bir hayat. Ve bu hayatn, daha yaa
maya balamadan keyfini karyor:
Yeni bar (admlyorum burada yrekten.
Srgnn armaan bana bu. ite sonunda
57
Benim o serdengeti esin perim
Gerek almay ve gerek dnceyi tadyor.
Zamanm emri nde artk:
Dzenlilie alyorum.
reniyorum derin dnmelerin arln tamay.
Deli genliimin savrulmu saatlerini
zgrce kazanmaktaym yeni batan...1
Pukinin K i i nef teki hayatnn en belirgin biimlenii olmutur bu
evrim: Gerekten dc kahramanmz, orada, gemi dnemini damga
layan phecilikten syrlp bir eit stoacla gemitir. Buna biraz
da mecburdur: Be paraszdr nk. Ruslan ve Ludmil a. tm baar
sna karn tek kuru kazan salamamtr ona. Ailesinden vc n-
zof un btn abasna karn, hkmetten dc tek kuru gelmemek
tedir Grtlana kadar bor iindedir kahramanmz. Alacakllarn
inanszlyla bir kat daha ekilmez hale giren bountulu gnler
birbirini kovalyordu. Vc Pukin. mthi bir moral bozukluu iinde
yle haykrmaktayd:
Sen bir Sodom'sun Ki i nef
Ve erge bir gn gkyz
Senin tepene incccktir
Vc en ufak bir iz bile
Kalmayacaktr senden, bil!2
Bir yandan da. srgn cczasnn kaldrlmas yada hi olmazsa ai le
sinin yannda iki- ay geirebilmesine izin veril mesi iin art arda
giriimlerde bulunmaktadr. Ama sonu yoktur. Buna da amamak
gerekiyor; zira kahramanmz n talamalar dilden dile dolamaktadr
gcc. te yandan mparator srekli gezidedir; rica mektuplar yl
beklemektedir masasnn zerinde; Pctcrsburgda onun yerine gnlk
1 aaA yefe, I tC l
: Vgud e, 1823
58
ilere bakmakla grevli olan da, bir zamanlar Pukinin acmaszca
alay etmi olduu Arakeyef tir.
Tam bu srada. 1823 Maysnda Gney Rusya valiliine Kont Vo-
rotzof atanr. Viyazemski hemen unlar yazar Turgenyefc:
Kendisine Pukindcn sz etmisi nizdir, umar m. Etmcdinizsc lt
fen zaman kaybetmeyin. Vorontzof un onu yanma almas gerekiyor.
K i i ncfte sknt ve zntden atlayacak nerdeyse!"
Ve Pukin. onbe gn sonra. nzofun krgn baklar arasnda Ki-
i neften ayrlmaktadr. Acaba Vorontzof ta daha yumuak, daha ho
grl bir ef bulacan m ummaktayd kahramanmz?
Aslnda tcrcih etlii Vorontzof deil. Odesayd. Niin? lk olarak,
bu kente aktarlmay tam zgrle kavuma yolunda bir etap eklin
de grd: ikinci olarak da bu kent, liman sayesinde. K i i nef e
oranla ok daha hareketli, ok daha neeli ve ok daha aydn bir kent
olduu iin...
Gerekten dc o a Odesasmda her ke banda hemen hemen
btn nde gelen Avrupa dillerini iitebilirdiiz: Pazarda. Suab g
menlerin Almancasn; otellerde, budaylarn satmaya vc parasn da
hemen orada yiyip tketmeye gelmi byk toprak sahiplerinin Fran-
szcasn; Tiyatro ve Gazinoda ise. Richelieunn getirttii Marsilya-
ll arn Franszcas ile ondan nccki genel vali Ribcs zamannda gelip
oraya yerlemi olan Cenovallarla Triestclilerin talyancasm... Ve
btn bu insanlar burada o denli kendi yurtlarnda gibiydiler ki sokak
adlarn belirten levhalar bile kendi dillerindcvdi. Herhangi bir levha
nn Rusa olmas iin dc neden yoktu zaten: Koca kentte bir a\ Rus
vard; bir dc. MoskovalI bir tccarn srf an olsun diye byk paralar
harcayarak yaptrm olduu ahap bir ev anmsatyordu Rusyay...
Kahramanm zn ite bu kentte nasl yaadn. Onyeginin Gezi-
si nden aa yukar eksiksiz biimde biliyoruz.
zetleyelim:
Sabahlar, limann aln ilan eden top atyla birlikte yataktan
frlayp denize kouyordu Pukin. Gzel bir banyo yaptktan sonra Ga-
zi noya kmakta; ve kendisine bir Trk kahvesi smarlayp tccar
larn kaynamasn seyre dalmaktayd. Bara ara konumalarn
dinli yordu keyifle: Hangi mallar geldi bugn? Cepheden ne haber
varm? Veba salgn nc durumda? Onun iin o saatte nemli olan
59
bir tek ey vard: stanbuldan yollanan istridyeler geldi mi, gel medi
mi? Geldiyse hemen birka han m tedarik edip devrin pek rabette
lokantas Chez Authonea kouyordu... Saatler yava yava ak p gei
yordu nee iinde, hesap da kabaryordu. Ama ne gam! Daha bir hafta
nce MoskovalI bir yaync, Bahesaray emesinin ilk basks iin
2.000 ruble yollamam myd?.. Saat alt oldu mu dosdoru Tivat-
roya, Rossiniyi alklamaya ve perde aralarnda da dost localarn
ziyarete seirtiyordu.
Saat onda perde iner, uykuya dalm sokaklarda talyanlar dinle
dikleri operadan bir ezgiyi sylerken Ruslar da sessizce mrl danrlar.
arkclar tek tek dalr ve bir sre sonra, rzgrn uzaklardan getir
dii Karadenizin mrltsndan baka ses duyulmaz olur.
Unutmamak gerekir ki, Pukin Odesada ok sayda kitap okumu
tur; zellikle de yabanc kitaplar. Arkadalaryla sksk yazm. in
geneler ve Yevgeni Onyegi nin iki blmn de bu dnemde kaleme
almtr. Ayrca, hayatnda ve yaptlarnda nemli bir yeri olan iliki
ler kurmutur.
Pukin Odesada yaayan yabanclarla sksk grrd. Dalmaya
asll bir tccarn yar -Viyanal yar- talyan kars Madam Ri zni le
dc bu evrede tant. Kendisini tanm olanlar kusursuz bir teni, prl
prl siyah gzleri, biimli bir \cudu ve iki arn uzunl uunda sa
lar olduunu, yalnz ayaklarnn biraz fazla tarakl olduunu! syl
yorlar. Pukinin Y evgeni Onyeginde portresini izdii gen kadn
Madam Rizniten bakas olmasa gerek:
Bir tccarn gen kars
Grltl bir locada.
Hayranlarnn arasnda
Btn grkemiyle oturmakta.
ster dinler ister dinlemez,
Keyfine kalm, tenoru.
Prima donnav yada
Cesur bir hayrann kulana
Fsldad yakar
Bu srada arkasnda.
Uyuklayan saygn kocas.
60
Koltuunda dorulup ksrerek
Bravo diye haykrr ve
Bir kez daha esneyip
Y ine dalar uykuya
Bu saygn koca. 1840Iarda dul kal dnda kendisiyle merhum kar
snn ilikileri hakknda konutuk. Karsnn ok sayda hayran oldu
unu itiraf etti. Ama bunlarn ounu ciddiye almadn da hemen
ekledi. Aralarnda ciddiye ald bir air Pukin, bir dc J agellonun
torunlarndan Prens Yablonovski idi zaten. Olacak ey deildi, ama
eer Madam Rizniin ikisinden birine en ufak bir zaaf olsayd bu
mutlaka Prens Y ablonovski olurdu!
Oysa Pukinin baz dizeleri ne airin prense, ne de prensin aire
kurban edilmedii izlenimini veriyor. Ama btn bunlarn ne nemi
var? Bu ksa sreli aklar deerli klan Pukinin baars deil.
Madam Rizniin 1826da. gen yataki lmdr. Yaasayd
ksa srede onu unutup gidccckti. ama lm Pukini derinden sarst,
uykusuz gecel erinde Madam Rizniin hayali airin peini brakmad.
Bir yandan da Pukinin bu dneme ai t defterlerinde birtakm isim
ler, anlalmaz desenler ve zellikle de bir kadn portresi gryoruz.
airin parmandan karmad uur yzyle baz mcktularn da
ayn kadna ait olduunu sanyoruz. Kzkardeinin bize anlattna g
re Mihaylovskoyeyc gelen bu mektuplar Pukini allak bullak ediyor
du. Btn bunlardan bizim karabil diimiz sonu bu gizemli kad nn
ok nemli biri olduuydu. Bu olsa olsa o sralarda Odesa'n n cn ok
sz edilen kadn Kontes Vorontzova olabilirdi. Kontcsin yall
nda her gn Pukinin iirlerini okuduunu rcnince herey aydn
la kavutu. Bir zamanlar birbirlerini sevmilerdi, airin umul-madk
bir anda Kont Vorontzofl a arasnn almasnn nedeni dc buydu.
Tuhaftr. Pukin mektuplarnn birinde Kontes Vorontzovadan
szederken son derece baya vc saygsz kel imeler sarfetmitir.
Ayrca, eer kontesi sevmi olsayd, kocasna Odesadan srlmesine
neden olacak biimde davranmay gze alabil ir miydi?
Bildiimiz gibi, balangta Vorontzof un Pukin konusunda tavr
olumluydu. Pukini "kurtarmak iin Aleksandr Turgcnycfl e birlik
te ayrntl bir plan hazrlamt. airi sk bir disipline tabi tutacak
61
lard. Hcrcydcn nce kendisine doru dzgn bir i bulunacak, dav
ranlar. giyimi kuam hale yola kovulacak ( ngiliz hayran olan Vo
rontzof bu konunun zerinde zellikle duruyordu); bunlar hallolunca
terfi etmesi salanacak, sonra da kcjd kendine gemii unutacakt.
Oysa Pukin bir inovnik olmak istemivordu. Srgn olarak kal ma
ya niyetliydi, nc yani hkmet ona ylda yedi niz ruble denek veri
yorsa bu maa deil tazminatt! Ayrca bir sanal koruyucusu)la bir dc
denetimciye hi katlanamazd. Kontumuz icc planlarn vaparkc
Pukinin dc c az kendisi kadar hinoluhin olduunu unutmua ben
ziyordu.
O dnem Rusya'snda sovllar. brokratlar kadar soylu' deildi.
Pukin dc bunun farkndayd. Ama yetitii evrenin etkisivlc o da
dier MoskovalI lar gibi saray zpktlarna tepeden bakard. Daha
lisedeyken atalaryla vnr. vksek brokratlarn ocuklarn km
serdi. Devrimci Rilcycf. Pukin'in bu tutumunu yenilie, deiime
kar bir varg olarak uitclcyccckti. Puki'c greyse tutumu son
dcrccc demokratikti; o tek istedii (sovluluk snrlar iinde tabii)
eitlikti. nsan haklardan sz cdilcmiyorsa. soylularn haklar"-
da szetmekten daha doal nc olabilirdi?
Pukin'in Vorontzof la atmas ksa srede Odcsa'da gnn ala>
konusu oldu. Bir ekirge srsnn yol at hasar saptamakla
grevlendirilen Pukin. eflerine u ksa vc z raporu sundu;
ekirgeler geldiler.
Nc buldularsa mideye indirdiler;
Her van silip sprncc dc
ekip gittiler, Allah bilir nereye!
Bunu Uront/.of Hazretleri izledi:
Yar-cksclas. yar-tiiccar.
Y ar-aptal. yar-bilgc.
Yar-yzsz... Brakalm da
Zaman tamamlasn bu /;t!
Bu arada Pukin Vorontzof a yazd bir mektupta onur krc
davranlarndan yaknyor. Pctcrsburglu arkadalar na bu "Vandal"-
62
m rezilliklerini sayp dkyor ve "Odesa'\ terkedcceini aklyor
du: "Gnn birinde bastonumla apkam alp stanbul'a gideccim.
Kutsal Rusya canma yetti!
Davranlarnn arl gerekten dc yakn arkadalar n endie
lendiriyordu O srada Odesa da bulunan Prenses Vivazcmskaya. "B
tn hata Pukin'dc. Dncesizliin. patavatszln, dedikoduculuun
bu dcrcccsinc ilk kez rastlyorum diyordu. Neyse ki Vorontzof tan
bir ngiliz soukkanll ile davranmak zorunluluunu duydu ve
Pukin'in Odcsadan uzaklatrlmas iin Pctcrsburga bavurmakla
yetindi. Gerekesi dc Pukin'in. kendini martan bu kozmopolit ev
reden uzakta "tartlmaz dehas zerinde olumlu etkileri bulunacak
olan byk klasikleri derinlemesine incclemc " olanana kavuaca
yd Vorontzof Puki c ktlk edilmesini istemediini, iyi kalpli
liini herkesten ok takdir ettiini srarla tekrarlyordu. nzof bile
ancak bu kadar laf cambazl yapabilirdi
Yic ayn srada Moskova polisi Pukin'in bir mektubunu ele ge
irdi. air bu mektupta ngiliz bir doktordan ateizm dersleri aldn
anlatyordu. Her ite bir bil yenii arayan grevliler, bunun aka
olduunu anlamayp derhal harekele getiler. Dileri Bakanl nda
uzun sren soruturmalardan sonra kendisine, ateizm hocas bulunma
yan bir ver arand. Haziran 1824 te Psokof yaknlarndaki ailesinin
yurtluuna gitme emrini ald Temmuzun drdnde artk herey:
Gneyin t pt sevimli hanmlar.
Tad na doyum olmaz istiridyeleri.
Opera ve scak localar.
Vc Tanr ya kr olsun, kodamanlar takm.
geride kalmt. Ama denizden ayrlmak hepsinden daha gt:
Elveda deniz! Unutmayacam
Gz kamatran gzelliini
Duyacam her akam
Dalgalarn fsltsn.'
1 [)azie. IM2-1
63
V
M HAY LOVSKOY E
Y olculuk, Mihaylovskoyeye var. Babasnn Pukini karlay. -
K mevsimleri; Arina Rodyonovna; Puinin ziyareti. Y az mevsim
leri. gezintiler; komular; Trigorskoye. alma hayat: Pctersburg
haberleri. Puki nin balanmas.
Pukin. 10 Haziran 1824te kilometre ve at bana alt kpee gelen
harcrahn alp kuzeye doru bir polisin denetiminde yola kt. Gidc-
ccklcri yol ccdcn titizlikle kararlatrl m, polisin gzaltnda tuttu
u K amcnka'dan gememeleri salanmt. Pukin gene de dostlarn
buldu. erni gof yaknlarnda air Rodzankoyu grmeye gittiinde
zerinde byk krmz bir palto, ayanda alvar, banda da kvrck
kara salarnn zerinde ha dt, ha decek gibi duran koca pskl
l bir fes vard. Birka gn sonra Mohi l cf e vardklarnda Lubcski
alaynn subaylar Pkini tanyarak onuruna bol ikili bir len d
zenlediler. Sabaha kar saat ikide Pukin masalarn zerinde iir oku
yor. saat te hayranlar kendisini omuzlarda tayorlard. Srada bir
de ampanya banyosu vard ama. neyse ki gn maktayd vc trovka
darda Pukin'i bekliyordu.
Bu kaamaklar dnda yolculuk olduka hznl geti. Odcsa'da
tatl an lar brakmt ardnda. Mihaylovskoycdc kendisini kimbilir
neler bekliyordu. Birka ay nce Mihaylovskoye ye ailesinin yanna
gitmek istediinde, tatil bittiinde onlarl a Pctcrsburg'a gideceini
dnmt hep. Ama u andaki dununu pek dc hafife alnacak gibi
deildi. Aslnda kye sriildc. Odcsaya transferinde dc olduu
gibi arkadalarnn pay olmutu. Alcksandr Turgenyef. Pukinin Vo-
rotzofl a arasnn aldn renir renmez yeni bir konyuc
aramaya kovulmutu. Pukinin Psokof yaknlarnda bir ky olduu
nu da dnerek Turgenyef vc Nesclrod. yeni sanat koruyuculuuna
64
Poluiyi uygun bulmulard. Piycmonte asll Polui kuzey-bat
illerinin ve dolaysyla PsokoFun da \alisiydi. Bir zamanlar Napol-
yonn hizmetinde bulunmutu ve bu yzden dc dier valilerden daha
akl banda bir adam olarak tannrd. Ama Pukini ne dereceye
kadar koruyaca da kukuluydu dorusu. Viazcmski bu zme kar
kmakta haklyd. Pukin gibi birini bir Rus kvne hapsetmenin
dpedz cinayet olduunu, ksa srede kendini ikiye vuracan sy
lyordu. Gerekten dc. eski yazlarnda "kr hayat iin yaratldm
ileri sren Puki nin bu hayata uzun sre dayanabilecei dnle
mezdi. stelik Pukini Mihaylovskoyc'dc bir harika ocua yarar
biimde karl amayacaklar da akt.
Sergey Lvovi oluyla gurur duyuyordu, ama art k onu tehlikeli
bulmaya balamt. Hkmet bir gn bu hayrsz evladn lgnl kla
rndan kendisini sorumlu tutabilirdi. Ruslarda ok rastl anan b tr
korkulara kaplan Sergey Lvovi. Polui'in kendisine verdii grev
leri kabul etti. Olunun neler okuduunu, giri klarn, mektup
lamalarn denetim altnda tutacakt. Yakndaki bir manastrn ba
rahibi. yredeki soylularn temsilcisi. Psokof Valisi Baron Andcrkas
vc tabii bizzat Polui dc bu grevinde kendisine yardmc olacaklard.
Bu koullarda babayla oulu birbirlerine girmeleri kanlmazd.
Kavgalar daha ilk gnden balad vc lcrgn biraz daha iddetlendi.
Eyllde Sergey Lvovi. Alcksandr' n kardei Lcv'c ateizm propa
gandas yaptn farkcdince Lcvi bu "canavar "la konumasn ya
saklad. fkesinden deliye dnen Alcksandr' karsnda bulunca o
lunun kendisini du ck istediini sanp ortal velveleye verdi. Daha
sonra da "aslnda aka yaptn. Alcksandr aknnn da bunu cid
diye aldm" syleyerek olay geitirmek istedi. Daha ncc "eften
piiftcn bir mektubun iki satr" yznden Rusya'nn bir ucundan die
rine srlen airin bana "akac" babasnn sayesinde daha kt ey
ler dc gelebilirdi. J ukovski yc yazd mektupta. "Solovyctzk'c srl
mek pahasna da olsa, kurlar beni!" diyordu Alcksandr. Daha sonra
bulunan u dizeleri dc ayn dnemde yazm olsa gerek:
Amansz felein elinde oyuncak gibi
Srgn, u l n z \c zavall.
Sav rulurum esen yelle
6 5
Uykuya dalarn habersiz
Hangi srgnde hangi gn altnda
Bulacandan afan bci
Neyse ki bu olay resm grevlilerin kulana gitmedi. Gene dc aylar
boyunca korku, pimanl k vc sknt iinde yaad Pukin. Gney de
geirdii nll gnler aklndan kmyordu. Dclvig'c unlar yaz
mt: "Karadeniz, kylar vc Balcsaray niin birden gzmde bu
kadar ckici oldu, syleyebilir misin'. Bir zamanlar kaytszca, ardma
bile dnp bakmadan terkcltiim yerleri yeniden grmek iin duydu
um bu dayanlmaz islek nereden kt? Anlarn bysne uram
gibiy i."
Odcsa'da ara sra Rusya'dan kamay dnrd. Mihaylovsko-
ye'de bu fikir hi aklndan kmamaya balad. "Bir gn airin nerede
olduunu soracaksnz. Tyd!' diyecekler. lanetli Rusya'nza bir
dala da ayak basmayacak ' Tymek' iin Dorpaya gitmek Iizcrc bir
izin koparmas yelerilyeli. Kalp rahatszl bahanesiyle Dorpa niver
sitesi dcki profesrlere danmaya gidccckti. Oradan Rcvcl c gemek
iten bile deildi. Revcl dcn dc yabanc bir gemiye bindi 111i hcrcydcn
kurtulmu olacakt: hkmetten, polisten vc koruyucularndan.
Ama hkmet tedbirli davrand. Pukin'c yalnzca Pskofa gitme
izi verildi, usla dokor da Pskofa gelip kendisini orada muayene
cdccckti Btn planlar suya dmt, ameli yattan da zor kurtuldu
yalanc hasla. Svp sayarak Mihaylovskyc'yc dndnde kama
konusunda hibir umd kalmamt.
Aslnda, baarabilsevdi bile, gidip gilmcyccei konusunda kukulu
yuz. Odcsa'da olduu sralarda rahata kaabilecei halde b c hi
girimemiti. Belki Rusya'y herey e karn ok sevdii vc ebedi bir
srgne dayanamayaca iin.
Gney'dc olduu gibi Mihaylovskoyc'dc dc teselliyi almakla
bld Tatil bitliinde Puk'lcr Petersbrg a dndler. Alcksandr da
yal nyanya'syla ba baa kald. Hayatn yeniden dzenleyip
iirleriyle uramakta zgrd
Aa yukar ayn sralarda Lamartine dc Milly'de tek bana ya
yordu Gne doarken kalkp ateim yakard Balkondan g vc
uzaklardaki dalar seyrederek dnceye dalard. Daha sonra alma
66
odasna gider, atalarnn portrelerini uzun uzun seyrettikten sonra
Goethe, Homeros, Chateaubriand ve iero gibi ustalarn dizili dur
duu masas nda yerini alrd. leyin almaya ara verir ve gne
avlar, lenler, komu atolara ziyaretlerle devam ederdi.
Pukinin hayat daha mtevazyd. Tek katl ahap bir konakta otu
ruyordu. Girite sallanan birka basamaktan kp lo bir koridora
geiliyordu. Koridorun sanda efcndilerinkilerin solunda hizmetile
rin odalar yer alyor, sonunda da bir bilardo salonu ve bir nak
atlyesi bulunuyordu. airin odas girie yaknd. indeki ey a bir ya
tak, bir paravan. kitap dolu bir dolap, bir soba, bir masa ve iki san
dalyeden ibaretti. Odann tek penceresi dc tavuklarn vc domuzlarn
bulunduu baheye bakyordu.
Zamann nasl geirdiini ise Rusyann klarn, meguliyetlerini,
(yada meguliyetsizliini) anlatan iirlerinden reniyoruz:
Kn bu delikte nc yaplr?
Gezmek isteseniz, ky sizi
abucak bktrverir
Y rek karartc vahi grnmyle
ayrlarda at stnde dolasanz
Atnzla buzun stnde kayp
Kendinizi yerde buluverirsiniz
En iyisi kitap okuyun.
Byron. Scott ve Sheri danla
Evde oturmakla yada
Kitap ok tatszsa lklarla
Kahyanzn stne atlp
Hesap sormakla y etinin
Genellikle ge kalkyor, Odcsadaki gibi sabah banyosunu (ama bu
kez buz gibi sularla) aldktan sonra yatakta biraz yazyordu. At yap
t yada bilardo oynad /aman hep tek banayd. Saat iki sularnda
yemeini yiyip Kii ef halkm ve imdi dc Milaylovskoyelileri hay
retlere dren nl bastonunu al arak y rye kyordu. Onu en ok
korkulan semaverin banda mum nda Arina Rodyonovnadan
baka kimseyi grmedii uzun gecelerdi. Neyse ki dads hl Pu-
67
ki nin ocukluk maceralarn anmsyor, bir kadeh dc arap iti mi dili
iyice zlyordu. Darda frtna ortal kasp kavuradursun. Pukin
dadsnn yklerini dinliyordu.
Frtna gkyzn karartp
Karlar savuruyor
Kh bir arslan kkremesi
Kh bir ocuk alamasyla
Dama saldryor.
Bazc dc gccikmi bir yolcu gibi
Camlar tklatyor
Ykk kulbemiz
Gcccnin hznyle doldu
Kende bzlm
Niin susuyorsun dadcm?
Rzgrn uultusu mu
Yordu sci
Yoksa krnn mrlts nu
Seni byle uyutan?
Haydi doldur arab
Tal ihsiz arkadan
Snalm kadehlere
Y reklerimiz canlanr biraz belki
Anlatsana denizlerin tesinde
Y alnz yaayan o uzak illerin kuunu
Vc eme bana gidiini
O dillere destan dilberin
Uzak illerin kuuyla gzel gen kzn masallarn Pukin yirmi yl
cc dinlemiti, kelimesi kel imesine dc anmsyordu, imdi dc zama
nnn dier aydnlar gibi halknn bir paras olduklar iin ayr bir
lal buluyordu onlarda. Dclvig'c yle yazyordu: "Bu Rus masallar
olaanst a/i /i m! Onlar sayesinde o rezil eilimimin boluklarn
68
dolduruyorum. Gerekten de masallardaki gemi onu ok ilgilendir
meye balamt. air Y azikof da yle szeder nyanyadan: Dere-
beylerini anlat p bizi nasl clendirirdin..., nasl olup da kaprislerinin
yerine getirildiini bir trl anlamazdk, ama bizim alayl glle
rimize aldrmaz safa yorumlarna devam ederdin. Tatl dilli geveze
liklerinle saatler akp giderdi. Bu tatl anlar Yevgeni Onycgindc.
daha sonra da Pukinin tarihsel yklerinde karmza kar.
Aleksandrn dadsyla ba baa geirdii uzun gecelere bakalar
nn da katld olurdu. lk gelen konuk Puin olmutu. arskoye
Selo Lisesinin eski rcncisi mparatorluk Muhafz Alayndaki par
lak grev ine veda edip yarg olmaya karar vermiti. Ruslara doru
luktan ayrl mayan drst yarglarn da olabilcccini gstcrccckti.
1824 Aralnda Pctcrsburg dan Moskovaya giderken yolunu deiti
rip arkadana bir srpriz yapmak istedi. Bir sabah, atn ckii
arabasyla Mihaylovskoycyc girdi. Kzan ngraklarnn sesiyle
uyanan airimiz ncc pcnccrcyc sonra da konuunu karlamaya
kotu. Koridorda karlap kucaklatlar iki arkada. Birinin /.crindc
gccclik entarisi, tekinin dc krk mantosu vard. lk aknlk lk
lar v c soru yamuru biraz yatnca biri havann ok souk, br dc
ok scak olduunu fark edebildi. Ari na'n n getirdii semaverin ban
da uzun uzun hasret giderip sohbet ettikten sonra Pukin dostuna evini
gezdirdi. Alcksandr' odas ve bilardo salonunun ardndan nak
atlyesini dolarken nak ileyen kzlarn cn gzelinin airimize
cilveli baklar frlatt gclccci sorgu yargcnn gznden kamad
tabii. Daha sonra yemee geildi. Arina btn maharetini gstererek
mkellef bir sofra hazrlam Pukin dc ie ampanya getirmiti.
Siyaset vc edebiyat zerine syleerek ielerin ikisini boalttktan
sonra sra geldi Puinin ikinci srprizine. Gri bovcdofun Zeki Ol
mann Zararlar adl gldrsnn metniydi bu. Hkmet oynanma
sn vc baslmasn yasaklamt. Pukin bu frsatn zerine atlayp
oyunu okumaya balad. Yapt eletiriler Puini hayretten hayrete
dryordu: Daha ncc air dostunun dehasna inanm, ama sadu
yusu tamamen gznden kamt besbelli.
nc perdeye geldiklerinde Saintc-Montagnc Manastr Barahi
bi Peder J onas kageldi. Hani u Pukini denetlemekle grevli rahip.
Geliinin nedeni belki dc casusluk deildi; bilemiyoruz. Ama bu
69
ziyaret ortalkta buz gibi bir hava estirdi. Puin yarg giysileriyle bir
kede sinmi oturuyor. Pukin ise oyanu gizlemeye alarak akn
akn ortalkta dnyor ay ve rom ikram ediyordu davetsiz misafire.
Rahip bir saat kadar oturduktan sonra ardnda hafif skntyla kark
bir hzn brakarak gitti. Puinin de gitme zaman yaklamt. Ari-
na son ampanya iesini ap bardaklar doldunrken iki dost scssizce
onu seyrediyordu. Sonra geleneklere uyarak ayaa kal kp ampanya
larn itiler, kucaklap kzan hazr bekledii baheye ktlar. Y a
knda Pctcrsburgda grmek zere szletikten sonra Puin gecenin
karanlnda kayboldu.
Bi r daha hi gremcycccklerdi, Pukinin affedildii sralarda
Pukin. Aralk 1825 komplosunun dier kurbanlaryla birlikte Sibirya
yolunu tutmutu. 1827dc hapishanedeki arkadalarndan birinin kar
s kendisine zerinde u dizeleri n yazl olduu bir kt parasn
vermeyi baard:
Puin. vefal dostum benim.
Srgnde bir gn kadere krettim:
Bir k sabah, n n ten anlar
Sevimli kzann, birden uyandrdnda
Karlara gmlm evimi.
imdi, yakaryorum T annya:
Bana verdiin teselli gibi.
Bu dizeler aclarn dindirsin,
Ay dnlatsnlar hcreni sev gili dostum.
I kl anlaryla lise gnlerimizin
Y azn gelmesiyle birlikte Mihaylovskoye Milly'i aratmaz oldu. La-
marticin bahesi. Pukin'in, evin biraz ilerisinde kocaman bir parka
sonra da bir ormana alan bahesinin yannda minik bir sebzelikten
farkszd. Terastan grnen manzaray Yevgeni Onycgin'de yle be
timler Pukin:
70
Bir tepeye bakard ssz ato
dc rengrenk. ltl ayrlar.
Altn tarlalar u/anrd
Tek tk evler grnrd
Srler otlard uzaklarda
Biraz dala yaknda
Orman peril erinin snd
Terkedilmi byk bir baheden
Koyu glgeler yaylrd etrafa
Pukin yaptlarnda iki gl birletiren rmaktan, tepedeki am
aacndan, gnein s rmad koruluklardan vc Saitc Montagc. ya
da manastr saplmadan nceki adyla Batankara Da ndan da sz
eder.
Rusya'nn dier blgelerinden ok farkl olan bu evre /u gezin
tiler ii biilmi kaftand. air Y azikof Pukin'in "abanoz siyah bir
var al yla yapt gc/.itilcdcn sz eder. Oysa Pukin'in bindii ck
at yal bir beygirdi. ou kez dc yrmeyi yelerdi Milaylovs-
koyc llcrsc onu ilemeli gmlei, kabark pantalonu. peinde iki b
yk kpeiy le bastonunu byk bir ustalkla havada dndrp yaka
layarak krlarda gezinirken anmsarlar. Bu ekilde tepedeki amlara
kadar yrr, yada gle gidip krek eker, okuduu iirlerle yabar-
dcklerii korkutup karrd. Pukin ava merakl deildi, kukusuz bu
nedenle Turgenyef vc Tolstoy 'un sksk szn ettikleri ormanlarn
derinliklerine pek dal maz yaptlarnda.
Yaz. mevsiminde sosyete hayat da canlanrd. leri y/iinden yada
clcccsi bol olduu iin kn kentte yayan soylular drt be ayl
na kye dnerlerdi. Eh. ky yerinde bala kp tavan avlamaktan s
klnca. hasad da kaldrdktan sonra dedikodudan baka nc yaplr'.
Hayvanlar arabalara koulur, topluca komulara gidilirdi. Y emekten
sonra erkekler kt oynar, han mlar dedi koduda birbirlcriylc yar
rlard.
Pukin bu tr ziyaretlerden vc erkeklerin "buday, saman, kpekler
vc akrabal ar'l a ilgili bitmek tkenmek bilmeyen konumalarndan
lolanmazd. Pukin'in kahraman Yevgeni Onycgin dc komulardan
birinin arabasnn yaklatn duyunca lcmc evin arkasnda atn
71
eyerlctirdi. Komular da zaten Pukin gibi bir srgnle grerek
onurlarn lekelemekten ekiniyorlard. stelik Pukinin o sralarda
talama trnde bir roman yazd syleniyordu, birden kendini ro
manda bulmaktan da korkuyordu ou! Pukinin sksk grt tek
komu Trigorskoye atosunun sahibi Praskovya Aleksandrovna Osi-
pova'yd.
atoya ncc bir dere kysndan yryp ayrlar, sonra da hlamur
aalarnn bulunduu bir koruyu geerek yarm saatle varyordu.
Asrlk aalarn ykseldii baheleriyle iki cv birbirine olduka ben
ziyordu. ama Tri gorskoye daha almlyd, zellikle Pukin'in gznde!
Ruslan vc Ldmilada karikatiirize olduu gibi Proskovya Osipova da
atosunda saysz yeen vc lorunla birlikte yayordu. Btn bu akra
balarn iinde tek erkek vard, o da Dorpa'da renci olduu iin
ancak tatillerde atoya gelebiliyordu.
Balangta gc komular airin houna gitmemiti. K/kardci c
onlardan 'dayanlmaz mahluklar- diye sz ediyordu mektubunda.
Ou eve ilk altran, arbal konumalaryla bykanne oldu. Daha
sonra renci Picrre Volfu kendine yakn buldu. En sonunda da
kzlarla kaynat. Yazn lcmc her akam yemektan sonra hlamur
aalarnn arasndan geip komularna giderdi. Bahedeki bir dz
lkte hep birlikte semaveri n etrafnda oturulup tatl tatl konlr.
kitap okunurdu. Pukin kklerin Franszca devlerini dzeltir, b
yklerin hatra defterlerini dizeler vc resimlerle donatr, bu srada
hepsine taklmaktan da geri kalmazd. Bir gn Eupraksic Volf un
kemeriyle kendininkii karlatrp, kendisinin onbe yandaki bir
kzn beline. Eupraksic' insc yirnibc yandaki bir erkein beline
sahip olduunu gsterir. Eupraksic somurturken Anctte glmekten
krlr. Ertesi gn kzma sras Ancttc'dcdir
Gccc eve dndklerinde Picrre. Dorpa ivcrsitcsi'nin spesiyali
tesi olan olaanst bir pun hazrlamaya koyulur vc pun kristal
kadehlerde sunulur. Bu srada kzlardan biri o gnlerde pek moda
olan Frcilzchulz u piyanoda alar. Eer ok ge saatlere kadar otu-
rulnsa Pukin rahmetli bykbabasnn kitaplarndan birini alp bir
keye kvrlvcrir. orada uyurdu. Bazen dc Picrre i Milaylovskovc'c
gtrr sabaha kadar iki iip, sohbet ederlerdi. Viazcmski'ni korku
lar. grld gibi yersizdi.
72
Konuklarn bu kr yaamn canlandrd da olurdu. Bir keresinde
Dalvig. Mihaylovskoyeyc kp gelmi, bir gn de Picrre Dorpa'dan
arkada Y azi kof u getirmiti. Y azikof bize Pukinle konumalarn,
gezintilerini, glde birlikte yzdklerini anlat rken heyecan grl
meye deerdi. Dnn bir. accmi bir air iin Pukin'in ardndan
suya dalmak kadar by k bir eref olabilir mi? Ama cn ok hcyccan
uyandran konuk Madam Osipova'nn yeeni vc Riga'da komutan
olan General K crn'i n ei Anna Pctrovna Kcrn olmutu.
Pukin Anna Pctrovna'yla Pctcrsburg'da tant nda henz evli
deildi. Sevimli oyunlar n oynand gcccde 'Ruslarn Lafontc'i
Krilof. saatini kaybetmi, geri alabilmek iin fabl 1ar okumak zorunda
kalmt. Anna Pctrovna da kk bir skete baaryla Klcopatra y
canlandrmt Pukin kendisini kutlam, bu srada gen kzn pe
inden ayrl mayan bir akrabasn farkedip. "Sanrm sayn kuzeniniz
dc engerek ylan roln oynayacaklar" diye eklemiti. Anna Pctrovna
bu saygszla fkelenip derhal Pukin'in yanndan ayrlmt. Ma
dam Osipova'nn bahesinde Pukin Pctcrsburglu dilberini karsnda
bulverdiinde ikisi dc olay anmsyordu. Pukin'in bu karlama
dan duyduu mutluluk, ksa srede ne kavuacak olan u dizelerin
yazlmasna neden old:
Srgnde, "hayatm" dediim bolukla
Gnler geip giderken
nansz, tutkusu/, aksz.
Acs/, vc iirsiz
Birden hayata dndrdn beni.
Kutsal, aydnlk bir hayal gibi
Anszn ktn karma
Ey iffetli gzelliin perisi
Y reim atmaya balad
Gsmden frlarcasna
Kav utum seninle birlikle
Aka, iire vc gzyana
73
Anna Petrovnann anlattna gre Pukin kendisini Trigorsko-
yede ziyarete geldiinde bazen suskun, ounlukla neeli oluyor, par
kn eski tahta srasnda otururlarken ingcnelcrdcn pasajl ar oku yor
du. Bir akam Pukine iade-i ziyarette bulunmak zere Trigorskoye
sakinleri toparlanp klstr arabalara doluarak Mihaylovskoyc'vc
gittiler. airimiz ev sahipliinde kusur etmedi, ama Madam Osipova
kendisine Anna Pctrovna'ya baheyi gezdirmeyi nerdiinde ders bi
timinde zgrlne kavuan bir okul ocuu gibi yerinden frlad.
Gen kadnn kolundan tutup neredeyse koarak baheye kt. Parkn
iki yan aalkl karanlk yollarnda, ayaklar verdc kalm ktklere
takldka sendeliyorlard. Pukin bir yandan cokuyla Pctcrsburg'daki
tanmalarndan sz ederken, bir yandan da gen kadn, dmemesi
iin kolundan tutuyordu. (Bu heyecann arasnda iki ii birden nasl
baarabildiini bize sormayn, biz Anna Petrovna'nn anlattklarm
aynen aktaryoruz.) Pctcrsburg'daki gecede Y anl myorsam zeriniz
de bir dc ha vard" diyerek gc kzn tpatp Meryem Ana ya benze
diini ileri sryordu.
Anna Pctrova'ya yazd mektuplardan gllmze kalm olanlara
bak lacak olursa Pukin'in duygular nn pek dc "ilahi olduu syle
nemez dorusu. Mektuplar akac, samimi bir dille yazlm. Anna
Petrov na'nn ha ise bsbtn unutulmu. te yandan gen kadnn
"iffetli gzcllik'i btn zelliklerini tadn da syleyemiyoruz.
Ana Pctrov na. uzun kavgalar sonunda 1827 de kocasndan boan
d. General Kcr yal, hastalkl, stelik kskant. Bundan, airle
gc kad arasndaki ilikinin arkadal ktan daha ileri gittii sonucu
da karlabilir. Herey bir yana. Pukinin esin perisine bu olaylardan
hibir zarar gelmedi. 1825-1826 yllar Pukin'in cn retken olduu
dnemdir.
Arkadalarndan istedii kitaplara bir gz atalm: Waltcr Scot.
Kuran- Kerim. Sisondi. Mmc. dc Gcnlis. Scllcgcl'in Dramatur-
gi'si. Saitc-Hclcc Anlar. La Martic in Dnceler i. ncil in e
virisi. Fouchcin Anlar' vc byle her trden ynla yapt. te yan
dan elinde kalemi Datc. Aristo. Sclillcr. Goctlc. Richardso. Slu-
kcspcarc gibi birok air, romanc vc tarihiyi Fraszcalarnda oku
maktadr. Bu sralarda Yevgeni Ovcgin in drt blmn, birok iir
vc cn sevdii yapt olan Boris Godunof yazmtr.
74
Bu verimli srgn dneminin biraz daha uzun srmemesi yazk
olmutur bir bakma. Ancak Pukinin bu kamda olduunu hi san
myoruz. Arkadal ar vc baarl almas cezasn hafifletmeye yet
miyordu. Kendini kapana kstrlm gibi hissediyor, bakentten, siya
set vc edebiyattan uzakta olmaya dayanamyordu. Kendisi kyde s
kntdan patlarken Pctcrsburg'da romantizm yeni rlar ayor "z
grlk rmann dev dal gal an Neva y ayordu.1 Herkes Ruslar
zgrle kavuturacak olan devrimin ok yakn olduunu sylyor
du. Btn bunlarn uzanda olmak ikcncc deil de neydi.
1825 Aral k' mn bir leden sonrasnda bir komu Tri gorskovcye
gelerek ar Alcksandr' ldn vc Pctcrsburg'da karklklar k
tm haber verdi. Pukin alclacele evine dnd v c ertesi sabah afakla
birlikte bakenti n yolunu tuttu. Henz iki kilometre yol gitmiti ki
uursuz bir haberci gibi yolun solundan bir tavan kp kardan
karya geti, bu arada kzak kayarak yzseksen dcrccclik bir dn
yapt. Belki gccc. kararlar biraz sarslm, belki de zaten ycticnc-
ycccini dnmt. gn sonra I. Ni kola'mn ar olduu vc isya
nn bastrld haberi geldi. Ardndan Rusyann drt bir yannda
tutuklamalar balad. Pukinin dostlar. Rilcycf. Pcstcl. Muravycf
daha ilk gnden zindana atlmlard. ok gemeden sra Pkin.
Rayevski. Prens Volonski vc Kiukclbckcrc geldi. Pukinin ocukluk
ve genlik arkadalar ndan tek kurtulabilen Dclvig oldu, o da polis
tarafndan cpcycc hrpalanmt. Srgndeki airimiz, arkadalarna
yardm edebilmek iin yanp tutuuyor, kendisine cvvclcc yardm et
mi nemli grev lerdeki kiilerin araclk etmesini salamaya al
yordu. airin not defterinden. Madam Rizni'i lmnden sonra
yazd atn hemen ardndan 29 Temmuz 1826 tari hinde Rilcycf.
Pcstcl. Muravycf. Kakovski vc BcstjcCin lmlerini haber aldm
reniyor. Mikycv i i u dizelerini anmsyoruz:
Neredesiniz dostl arm, kardelerim?
te canmdan ok sev diim
Rilcycf. ar' n bir emriyle
1. B\Ton
75
Sallanyor daraacnda. Lanet olsun
Peygamberlerini talayan halklara
Bilerek yaamn ortaya koyan kahramanlarn lmnden ok Rus
halknn yeniden zorbalarn boyunduruuna girfnesi ac veriyordu a
ire. Aadaki satrlarda da grld gibi gelecekten umudu, hibir
eye inanc kalmamt. "Kaderi serbest braklm dev bir maymun
gibi gryorum. Onu zincire kim s-urabilir ki? Nc sen. nc ben. nc dc
bakas. Sylcnccck hibir sz. yaplacak hibirey kalmad art k.
Tam bu sralarda dostlar Pukin'i kurtarabilmek iin yeniden hare
kete gemilerdi. ar n ta giyme treninin yakn olmas srgndeki
air iin kanl maz bir frsatt. Nitekim 1826 Kasm nda Mihay-
loYskoye'yc ar n bir habercisi geldi. Pukin o sabah Madam Osi-
pova'nn esindeydi. Derhal eve dnp bir iki para eya alarak ken
disini bekleyen kzaa bindi. "Byklerin yreklerini yumuatmas
iin kilisede Tanr ya dua etmekte olan nyansasn bile pmeye za
man bulamamt.
Bu "karma" ar Nikola' n gsteri meraknn bir rneiydi.
ok gemeden Pukin balanacan anlad. gn sonra
sakinlemi vc tasasz sard Moskosaya. Gnein ilk klarnda
grd.
Armalar ales alev parlayan
Geni ccphcli konaklar.
Altn hal manastrlar
Ve binlercc kuzgunuyla Tscrskaya1
oldu s e ayann tozuyla ar' n huzuruna karld.
- Gnaydn Pukin. arlm olmaktan honut musun? diye sordu
ar. Uygun bir ccsap serdim. ar uzun sre benimle sohbet ettikten
sonra sordu:
- Pukin. Pctcrsburg'da olsaydn 14 Aralk olayna katlr miydin?
1 Y evgeni ( nyeg, BolnMI
76
- Hi kukunuz olmasn efendim. Arkadalarmn hepsi hareketin
iindeydi, ben katlmamazlk edemezdim. Srgnde ol mam beni kur
tard, Tannya krler olsun.
- Bugne dek yeterince zprlk ettin; umarm bundan sonra daha
mantkl davranrsn da aramz bir daha almaz. Seni bizzat ben
denetleyeceim.
te Pukin zgrlne kavumutu. Ama bunun greccli bir z
grlk olduunu, kafesin azck geniletilmesinden baka bir anlama
gelmediini ksa srede farkedccck sksk Mihaylovskoyeyi zle
yecekti.
Sularn mrlts, ormanl arn kuytusu,
Kara gzl bir sarnn
Kaamak busesi
Hznl gnlerin nee kayna
Birka kadeh arap ve nefis yemekler
vi huylu bir at.
ok uzun olmayan kitaplar,
Gndzleri yalnzlk, geccleri derin bir uyku.1
Bu dizeleri yazd sralarda aslnda en ok zledii, arad, gen
liiydi. Snrsz neesi onu alt yllk srgn hayat boyunca ayakta
tutmutu. Bu yaama gcn bir daha bulamayacakt. 1827de yazd
iirinde hem srgne, hem genlie v eda eder air:
Elveda, tasasz genliim.
Minnettarm neeli gnlerine.
Minnettarm hznl gnlerine,
Ey genlik, btn armaanlarna
Minnettarm...2
1 Yevgeni Onyegu. Bolm \1
- Y evgeni Onyegu. Bolm
77
VI
GNEY DE GEEN Y I LLARI N RNLER
Pukinin byronizn efsanesi; iin asl - Lirik iirleri: Kafkasya
Tutsa. Balesaray emesi. ingeneler - Yeni akmlar, etkiler -
Puki nin katklar, klasikle romantiin birlemesi. lk gereki
izgiler.
Kiinef vc Odesada bulunduu sralarda Pukin. uygarln geri
sine dmemek iin1ok kitap okudu. Okuduu yazarlarn banda
romantizmin nclcri Slakcspcare ve Byron geliyordu. Romantizmin
ne olduu konusunda pek dc kesin bir bilgiye sahip deildi. Pelers-
burg'daki dostlarnn cokulu fakat mulak mektuplarndan, roman
tizmin belirlcyici niteliinin Franszlarn yapmack vc zenti mera
kna kar kmak olduu kansna varmt. Gniyedie yazd bir
mektupta sze, yeni edebiyatn, zellikle yeni Rus edebiyatnn kaba
saba anlatmn vmekle balar. Y eni ak mn klasik iirin derebey-
I cric" kar kazand zafere yrekten katldndan sz eder. Arka
dalar. benim alkn olduum yaz tr bu deil demesine aldr
madan. inanlar ve srgndeki maceralar sayesinde Pukinin Rus
ya'n n bekledii romantizm ncs olaca sonucunu kardlar bu
mektuptan. Gncydcn gnderdii mektuplar okur okumaz kendisini
Mikycviz'in deyiiyle 'Byron gne sistemine den kuyruklu yl
dz diye adlandrdlar.
Daha sonra. Saint-J licn Pukinin "Byronun acl ile tanm
landn yazacaktr. Merimde Byronun all mama hayranln,
karamsar neesini bulur onda. Gcorges Brandcs ise hep "Sturm ud
Drang" yazd dnemiyle yorumlar Pukini. Oysa Pukinin yaa-
1. .'aad yef e mektup.
78
mnda bir "Byron tutkusunun yalnzca bir efsane olduunu biliyoruz.
Y aptlarndaki yeri nedir Byronun ve romantizmin?
Politik eilimli dizeleri romantik etkinin cn belirgin olabilecei di
zelerdir. Oysa bunlar okuduumuzda romantiklerin Napolyon a vc
Ricgoya olan inanlarn paylamakla birlikte Pukinin Helenizm
hayranlndan eser olmadn gryonz. Ancak tek tek birka dizesi
onu "Bat nn yce duygularna cricmemeklc1sulanmaktan kurta
rabilmitir. Andrc Chcnicr'nin Hancr'i ndcn etkilenmi ama roman
tiklerin snrsz umutl arna kaplmamt r.
Koy unlar zgrl nc yapsn?
Y a krplr, ya ldrlr onlar.
Kendini ortaya koyduu iirleri dc daha "Byron ca" deildir. Bu
yaptlarnda da aktan, dostluktan, kaderin cilvelerinden kitabmzn
yazld 18(K) lcrin airlerinin belirsiz vc souk anlatmyla szeder.
Kendisini Krm a gtren gemide yazd al bunlarn d nda tutul
maldr. Tutku vc acy tand memlekete kendisini geri gtrmeme
leri iin dalgalara yakar Viazcmski i Pkin c bir mektu-bunda
aktard" Byron dizelerini anmsatr. Ama hemen ardndan K r m'da
yazd iirlerle Clcnicr yc yaklar. Ncreid neredeyse bir evirisidir
Chcni crin. Daha sonra yazd iirlerin hibiri 1824 te yazd Dc-
ni zdeye kadar Byron etkisi tamaz.
Elveda zgrlk simgesi!
Son kez gzlerimin nnde
Mavi dalgalarm sergiliyor.
Eri ilmez gzelliinle ldyorsun.
Bir dostun zgn fslts
Veda ctc zaman geldi biliyorum
1 V Valszcv sk. Rus E<k*l>nnt Trtid
2 1K21 mektuplar. 'slatyeo Ar\ le
79
kendisine. Herey yolunda gibidir, ama bir gn Zanfra. Alcko'nun
ciddiyetinden sklm olacak ki. kendisine gen, neeli, gerek bir
ingene bulur. Aleko Zanfra'y babasna ikyet etmeye kalkar. hti
yar da ona Zanfrann annesinin kendisini nasl aldattn anlatarak
gen aklarn arasna girmemesini tler. Ama kentin deerlerinden
syrlmam birinin bunu yapmas mmkn mdr? Bir gece Aleko
karsn sevgilisiyle basar vc ikisini dc vurur. Ertesi sabah Aleko yu
iki cesedin banda bulurlar. Y arglanr, ama ingeneler uygar insan
lar kadar vahi olmadklar iin kendisini aralarndan kov inakla yeti
nirler.
Pukin'i Ruslarn Byronu yapan bu iirlerdir. ereve. Byron'n
iirlerinin hemen hemen aynsdr. Deniz korsanlarnn verini bozkr
ekyalar alntr, olaylar birbirlerine benzer, ayn dou beenisi iki
sinde dc grlr. Kerim Giray n haremi Don J uan VI c bl
mnn bir zetidir sanki. Her iki air dc ayn kahramanlara ayn
ackl olaylar yaatr. Byron gibi Pukin'in dc kadn kahramanlar
gaddar, aalayc klarn kurbandrlar. Lara gibi Kafkasya tutsa
da sevgilisine ektirdii aclara kar ilgisizdir. Monflcd gibi Aleko da
insanca ortamlarda tedirgindir: hc kendisine, hem bakalar na yk
olur. Bu benzerlikler Pukin'in bu dnemde yazlm iirlerinde tpa
tp Byron' bulmalarna vc giderek bu zellii airin tm yaptlarna
mal etmelerine neden oldu.
Oysa gerekte bu iir Pukin'in bayaptlar arasnda yer al
mazlar. airin kendisi dc fazla deer vermez onlara. Kafkasya Tutsa
yaymlandktan bir yl sonra Pukin bu yaptnda nc kahraman, nc
plan, nc dc evre anlay olmadn syleyecektir. Ayn ekilde
I S21dc. savan gbeinde atnn zerinde, klc elinde Marya nn
ansna gzya dken Kerim Giray bir kalemle silecek vc bu yaptn
birka tasvirle iiri yaratan koullar dnda hibir deeri olmadn
bclirtccektir. ingeneler konusunda bu denli acmasz deildir, ama
I S25tc yaymlanan bir yazsnda Byron tr kahramanlar yaratmak
konusunda baarsz olduunu aklar. Aleko da bunlardan biridir.
Ayn yl. Viazcnski vc. uzun stire ncc Byron un etkisinden kurtuldu
unu yazar.
Yukarda s/ii ettiimiz etkiler gerekten Byron'n etkileri mi
dir* Kafkasya tutsa, kendinden ncc Chatcaubriand'n Rcncsi i n
82
yaptklarndan pek de deiik birey yapmaz. Renenin Amerikaya
gittii gibi Kafkasyaya yeni bir hayat aramaya gider. Bulduu yeni
hayat Noezlerininkinin benzeridir. Renenin Celutaya ektirdii
aclar o da erkez dilberine ektirir. Byronm kahramanlar gibi
karlat glklere gs gerecei yerde Rene gibi alar. Gerekte
Pukin hayata ve mutluluklarna olan ilgisizlii, gnmz genlii
nin tipik zellii olan ruhsuzluunu ve zamansz yalanmasn iz
mek istemitir. Chatcaubriand'n da Reneyle anl atmak istedii budur.
stelik sz konusu iirlerde ilgin olan Pukinin anmsadklar
deil hayal gcyle yaratt ksmlardr. Kafkasya Tutsanda
Pukinin izlenimleri fazla yer tutmaz, zaten yolculuu buna izin
verccck kadar uzun olmamtr. L ermontofl a karlatrldnda
Pukinin Kafkasyay anlatan dizeleri olduka snk kalr:
Tepelerin ortasnda ykselir iki bal dev.
Buzdan tac altnda her zaman gz alc.
Muhteem, devasa Elbruz.
Mavi gn ortasndaki beyazlk
Bahesaray emesi biraz daha zengindir malzeme bakmndan.
air gezip grd yerleri anlatr bu iirinde. iirde anlatlan destan
da Gzy a emesinin banda Mary a Rayevskayadan dinlemitir.
lk duyduunda fazla ilgisini ekmeyen yky byk sihirbaz za
man bambaka biime sokmutur. airin dediine gre okur iin de
il. kendisi iin destan deitirmi. Maryann sevimli, doal anla
tmn dizelerin yasasna uydurmutur. lk izleniminden geriye, ka
lan. bir. Sadi den alnan u szlerde: Benim gibi birok kii bu e
meyi ziyaret etti. Kimi uzaklarda imdi, kimi de ld. hissedilen
hzn, bir dc zamann vc uzakl artt bir hayalin bysdr. Mik-
ycvizin Krm Sonclcrindcki kme kme mcevherlerle,, Mus-
set'ni n Namouna'da alaya ald ufkun krmzlndaki minarelerle
uramaz. Puki nin amac bir any canlandrmaktr.
Bahcsarav gezdim .
Kimselerin anmsamad.
Sessiz koridorlarn, salonlarn
83
Halknn ba belas gaddar
Hkmdarn lenler verdii
Korkun sav alardan dnp
Zevk ve sefaya boulduu.
Bu bo odalarda, bahelerde
ehvet lmemi henz.
Sular fkryor, kan krmzs
Gller ayor, sarmaklarla i ie,
Duvarlarda altnlar parl yor hl
Ardnda cariyelerin baharda
Amber tespihlerini ekip i geirdikleri
rm parmaklklar grdm.
Hanlarn mezarlarn gezdim,
Mermerden sarkl mezar talarndan
Kaderin srlarn dinledim.
Nerede imdi Hanlar, haremleri nerede?
Herey solgun ve dilsiz
Herey suskun ama kalbim
Dolu baka dlerle
Sarayn tatl loluunda
Bir gen kz beni gezdirmekte...
Ama gne batmaktadr ve ziyaretiler saraydan ay rlp kente d
nerler.
Akam olur; karanlk ker
Usuz bucaksz oval ara
Uzakta defne aalarndan
Blbln sesi gelir
Bulutsuz gkyznde
Y ldzlarn arasna katlr ay
Krlar, tepeleri, ormanlar
Kaplar baygn aydnlyla.
Beyaz tllere brnm kadnlar
Szlerek darack
84
Lo sokaklardan
Birbirlerine giderler,
Geceyi geirmeye.
Biyeli nskiye gre Rus iirinin bayapt olan bu dizeler Bahesaray
emesindeki tek tasvirdir neredeyse. Ama air duygusalla kaplp
son anda bir daha seslenmiti r biraz aceleyle gezdii bu yerlere.
Sizi bir daha grebilecek miyim,
Sevgili Salgir kylar?
Gizemli anlarla dolu yamalarnzda
Dolaacak mym bir daha?
Azak denizinin dal galan
Byleyecek mi yine beni?
Ey gzellik ve sevin lkesi,
Hayat dolu ormanlarn,
Balarnn amberiyle yakutu,
Vadil erinin huzurlu glgesi,
Derelerin, serv ilerinin serinlii
Aklm bandan alr insann
Bir afak vakti atnn zerinde,
Tepelere yakn rman kysnda
Ayda kavalklanyla fsldaan
Denizi duyup seninle karlanca.
Hakknda yaratlan efsanelere baklacak olursa ingeler Puki nin
yaad bir servendir. Gerekte, ingelerin kahramanlarnda Pu-
ki ne pek rastlanmaz. Aleko sradan bir Byron kahraman, yal eri
ba XVI I I . yy.n klasik tiplerinden biridir. zgn diyebileceimiz bir
Zanfra vardr aralarnda. Zafira pek onur verici olmasa da. Meri-
meenin Carmcn'i ne, J ean Ri chepinin aynn kz Myarkasna
benzetilmitir. Oysa Bohemya kraliesi Myarka krlang gibi uucu,
rmak gibi akc, bulut gibi geicidir. Pukinin gebelerin sonsuz ha
reketliliinde vcelltii yan bu kadar hafife alnabilecek birey de
ildir.
85
Gklerin zgr kuu
Kayg, znt nedir bilmez.
htiyatl davranp
Salam bir yuva kurmaz.
Gece bir dala konup uyur,
Gn doar domaz uyup
Y ukardan gelen arya
Balar sabah arksna.
Neeli bahardan sonra.
Yakc yaz gelip geer,
Sis vc yamurlu hava
Gzn bittiini syler.
nsan zgndr, ac eker
Uzak lkelerdeki kusa
Mavi denizlerin tesinde
Uar bahara kadar.
Fransz airinin "Turan sarholuu bu dizelerde yoktur, ama Zan-
firanm trksnde mevcuttur. Nasl da fkeyle meydan okur Alc-
koya!
Yal kocam, aksi kocam.
Hanerle beni, yak beni!
Glym korkmuyorum
Ne hanerden, nc de ateten!
Senden nefrel ediyorum.
reniyorum senden.
Sevdiim bir bakas var.
Akndan lyorum.
Hanerle beni, yak beni.
Y ine tek sz sylemem.
Yal kocam, aksi kocam.
Sylemem sevgilimin ismini!
86
Bahardan daha .yumuak
Y azdan daha atelidir o.
Gldr, kuvvetlidir.
Deli gibi sever beni.
Gecenin sessizliinde
efkatle sarlrm sevgilime
Senin ak dm salarna
Kahkahayla gleriz.
Bu nefret patlamas nc denli ar olursa olsun. Pukin kendi deyi
miyle "Avrupal bakn ve zevkini" yani klasik lleri korumaya
alr ounlukla. Bir yandan da gerekiliin snrlar iinde kal
maya urar. Biycli nskiyc gre Rus gerekiliinin ilk rnei in-
gcnelcr'dc gidi hazrlklarnn anlatld dizeleridir.
Tek bir adr kalmad grnrde.
Herkes gitmeye hazr.
Birden yer gk sarslr, ite:
Sr bozkr kaplamtr.
Kar. koca. abla, karde.
Gen, yal bir araya gelerek.
Eeklerin tad kfelerde
Barp oynar ocuklar.
Dinleyin haykrlar, arklar.
Aynn homurtusunu, sinirlenip
Zincirini akrdatn.
Havlamalar ve lklar.
Dingilin gcrtsn, hrtsn yem torbasnn.
u rengrenk paavralara.
plak ocuklara, ihti yarlara bakn..
Ruslan ve Ludmil a nn ressam imdi byle tablolar izmektedir.
Hayranlkla karlanan bu tablolarn anlalp anlalmad konusun
da birey syleemiyoruz. Klasikler beklenmedik ayrntlar bir trl
kabul edemezler, romantikler bu ayrntlar gklere kartp, olaylar
87
zinciri vc kiilik yaratmadaki zayfl bir kenara atmaktadrlar.
Okurl ar iinse nemli olan dizelerin gzelliinin dnda, konularn
ve ev renin yeni oluudur MoskovalI lar ve Petersburglular iin Bcsa-
rabya. Krm vc Kafkasya gizemli lkelerdir. Bu lkelerden onlara
seslenen dc bir srgn olunca iirlerin bys iyice artar. Via-
zemski 'nin di/.clcri okuma yazmas olan her Rusun azndadr:
Dizelerini tekrarlayarak tutuyoruz bu srgnn yasm
Arkadalar yitirdi onu ama. evren bir yldz kazand.
88
VII
M HAY LOVSKOY E Y I LLARI NI N RN
Boris Godunof
Pukinin tiyatro yazarl. Bir konu aray: ayaklanma dnemi.-
Boris Godunof. Olaylar zinciri. Baka kiiler, Boris. Dimitri, Marina.-
'Kostm trajedisi". Y nlar: yabanclar ve Ruslar: Peder Pimen -
Oyuncunun baarszl vc gerek deeri.
Pukin Mihalovskoyc'de Yevgeni Onycgi ne devam etti; Kont Nu-
lin'in yan sra saysz uar iir yazd. Bu yllarn en nemli yapt ro
mantiklere vc Slakespcarc'c olan cokulu beenisini vc ann dier
airlerinde dc grdmz tarih merakn sergileyen tiyatro oyunudur.
Henz Kiinefteyken buna benzer bir giriimi olmutu ama Rus
ya'nn tarih nccsindc kaybolup gitmi Novgorodlu Vadim, Pu
ki nin ak seik diincc yapsna uymayan belirsiz bir kahramand.
Ayaklanma dnemi "ni anlatan Karamizin tarihini okuduktan sonra
Vadi mi hi tereddt etmeden bir kenara att.
Rusya'nn bu dneminin olaylarn ksaca zetleyelim: Taltta Kor
kun Kan olu Fcodor vardr. Olu arcvi Dimitri. Boyar Boris
Godunof un kkrtmas yla ldrlr. B>lccc Feodor'dan sondaki ar
Boris Godunof olur. Bir sre sonra orta>a. lmden nucizcylc kurtu
lan arcvi olduunu ileri sren biri kar. Bu belki dc Rahip Otrcp-
yefti r. Yalanc arcvi vc eteleri Moskova ordularm geriletirler.
Boris'in ani lm ve olu Fcodor'un boyarlarca bodurulmas so
nucu Dimitri tahta geer. Fakat PolonyalI Marina ile evlendiinin er
tesi gn Vasili iski nin adamlar tarafndan ldrlr. Yeni ar
Vnsili hem Polonallar. hem dc yeni Dimitrilcr'lc mcadelelerden ye
nik kp arlktan vazgeer. Boarlar Poloma kral nn olu Vladis-
lav'a bavurup kendisini Rusya'nn bana geilmek isterler. Mosko-
89
va, tarihi dman Polonya'nn bounduruu altna girmek zereyken
yeni bir isyan kar. Vladislavla yabanclar lkeden kovulur ve Milail
Romanof tahta geer.
Gller Sava bile byle pepee trajik olaylara sahne olmamtr.
Dekor da mkemmeldir, o zamann Rusyasn bir dnn: Orman
lar. bozkrlar, bycck birer kye benzeyen kentler vc bakent, gr
kemli ve barbar Kremlin! Kiiler dc bir o kadar renklidir: Kibirli
aal k boyarlar, patrik, keiler, drt bir yandan gelen dalavereciler.
Kazak ordular! stne stlk o srada Borisin rakibinin kim olduu
vc Dimitriyi ldrten kiinin Boris olup olmad kesinlikle bilinmi
yordu. Bu dununda Boris ister iftiraya kurban gitmi bir zavall, ister
bir ip kakn gibi gsterilebilirdi. Rakibini ise Tanr da gndermi
olabilirdi, kim olduu bilinmiyen entrikaclar da.
Ruslarda trajedi tr o sralarda pek yaygn olmad iin konuyla
ilgili tek yapt Suarokofun 1757de yazd Yalanc Dimitri idi.
Avrupal I l ar ise Rusya'y iyi tanmadklarndan 1800lcre kadar ko
nuyla ilgili hibir oyun yazmadlar. Schiller. Dcmctri usunu 1804 te
yazmaya balad ama hibir zaman tamamlayamad. Ksacas Pu
ki nin yapt sralamada nc sray alyordu, daha sonra da saysz
yapt katld bu diziye. Bunlarn arasnda Pukinin gerek yeri nedir?
Arad konuyu bulduunda Puki nin romantik dramla tankl
Slakcspcarcdcn teye gitmiyordu. Bu yzden oyununu Gller Sava
gibi bir leme zerine kurmay dnyordu. Boris Godunof. Yalanc
Dimitri vc uiski yada ktidar Boluu blmlerinden oluacak oyu
nun akn tarihsel olaylar bclirlcyecckti. Ama bu tr yaptlarda
olaylar tarih srasn izlemek zon ndadr vc gerek ay rntlarla ykl
dr. Bu ayrntlar genellikle gereksizdir vc sonunda hem blmlerin,
lcn de oyunun bliinln zedelerler. Pukin'in sanat da Boris
Godunof u bu przlerden artamad.
Oyun, taht zorla ele geiren Borisin ta giyme treniyle balar,
pi-manlklar yla srer, lm, karsnn ve ocuunun da
ldrlmesiyle biter. Bir dc bunun yansra gelien bir olay lar zinciri
daha vardr. air. Mucizclcr Manast r nda arcvi olduunu ileri
sren Greguar Otrcpycfi n lcrcsinc gtrr bizi. Greguar la birlikle
Boris'in adamlar ndan kan. Polonya kralna samm, birtakm
serven merakllarm ayartm. Cizvitlcr in kendisine inanlarn
90
aal aylarn izler, saray erknndan Mniek ve kral n kz Mari-
nayla tanrz. Kremli nden manastra. Litvanyada bir handan Kra-
kovive oradan da yine Kreml i nden geerek orduya atlarz. Grn
tler o kadar sk deiir ki oyunun metne sadk kalnarak sahneye
konmas neredeyse olanakszdr. Borisin cezalandrmm ad m adm
anlatan oyun kukusuz bir btnle sahiptir ama olaylar vc kiiler
ylesine oktur ki ana tema gzden kaar.
Oyunun bakiisi Boristen halk nefret eder. lkede ktlk m var,
sorumlusu Boristir. Kznn nianls birden lr, mutl aka Boris
zehirlcmitir. ar Fcodor'la z kardei ari e ren in lmnden de
Boris sorumlu deil midir sanki? Vicdan temiz olsa aldrmayacaktr
bu sylentilere, ana tam ondrt yldr kk Dinitri'nin glgesi
kendisine rahat vermemitir. Snrda yeni bir Dinitrinin peydahlan
dn duyduunda, tpk Athalie gibi "ller yirmi yl sonra mezar
larndan kar m? diycccktir. Ama Macbelh gibi o da grnmeyen
ellerin kendisini kskvrak baladn hissedecektir. Biyclinski'nin
gznde Borisin bu korkular oyunun deerini azaltr. Oysa Athalie
ayn durumda soylu davranlaryla kendini temize karmay baar
mtr. Biyclinski hakl olabilir tabii. Pukinin yllar nce rafa kal
drd Marki Racinein kahramanna kar daha cmert olduu
dorudur. Ne var ki Karamzin Pukine I ncilin Racinc'e sunduu
malzemeyi sunmamtr. Alhal ienin, Y ahudil erin gaddar Tanr s
ile bir kan davas vardr. Eit koull arda dvmektedirler, vicdan
rahattr. Evet, gelecekten korkar, ama ancak ayn kabusu kez
stste grdkten sonra. Boris ise arla ykselebilmek iin bir
cinayct ilemitir. Sonra da gnahn balatmak amacyla Rusyann
topraklarn geniletmek, lkesini uygarlatrmak istemitir. Eski
haydut aydn bir despot olmutur. Neredeyse byk bir ar. hatta
mert bir adam denebilir kendisine. Kukusuz Athalic nin yannda pek
snk kalr, ama Boris daha inandrcdr; bu yzden de kanlmaz
cczasna arpldnda acrz kendisine.
imdi caniyi ocuklarnn yannda izleyelim. Nianlsnn yasn tu
tan sarn Zcnyasn teselli ettikten sonra olu Fcodor'la konu
maktadr:
- O nndeki resim nedir?
91
- Rusyann, krall mzn haritas, bir utan bir uca. Bak uras
Moskova, bu Novgorod, Astarhan da burada. te deniz, ite Perm
ormanlar, u grdn de Sibirya.
- Y a bu ylan gibi kvrlan izgi neyi gsterir?
- O mu? Volga.
- Akl al maz birey bu. Nasl da bulutl arn stnden bir bakta
grnyor btn bu krallk, snrlar, kentleri. rmaklar! Devam et
olum okumaya...
Bu sahnede asl renci Feodor deil. Boristir. lm deinde
oluna son tlerini verirken hoca rolnde izleriz Borisi. Bir gn
ncesinin fkesini bir yana brakp, sknet iinde oluna hangi bo
yarlarn szne uyacan, hangi generale gvenebileceini, hangi ku
rallar hi aklndan karmamas gerektiini bir bir sayar. Bu sahne
hem Athal ieyi, hem de Shakespearein IV. Henri sini anmsatr. Bo-
ris'de IV. Henri gibi sze, taht nasl ele geirdiini anlatmakla ba
lar. kisi de gcleccktcn kukuludur. IV. Henri. tehlikeleri atlatmann
tek yolunun soylularla asileri savaa srklemek olduuna inanr.
Tanr nn gazabndan daha ok korkan Boris ise Feodora erdemi ve
iyilii tler. Kendisi hainleri bastrmak iin acmasz olmak zo
runda kalmtr ama gen ar merhametli Kiliseye ve kurallarna
saygl, nefsine de hkim olmaldr!
Sevgili olum, senin yanda.
Kadnl arn gzellii insann kanm kaynatr.
Kutsal namusunu, soylu temizliini koru.
Gen yata ehvet batakl na saplananlar
Karanlk ve gaddar adamlar olurlar...
te imdi de IV. Heri J oad klmdadr. Geri J oadn J oasa
syledikleri farkldr ama o da sz ayn yere getirir ve bir kraln
adaletli vc iyiliksever olmas gerektiini savunur: T am fakirlerle
sizin hakeminiz olacaktr.
J oad'a benzetmekle Borisi biraz idealize etmi olur Pukin; ama
tarihiler Borisi o kadar az tantmlardr ki bize, air onunla istedii
gibi oynayabilmitir. Ayn durum Dimitri iin sz konusu deildir.
AvrupalI lar Dimitriyi yakndan izleyebilmilerdir nk. Dimitrinin
92
yrekli olduunu biliyoruz, kendisini avlanrken grenler bir ayya
saldrarak mzrayla ldrdn anlatyorlar. Kendisine kar bir
komplo dzenleyen Vasili uiskiyi balamas cmertliini, iyi
yrekli liini gsteriyor. Nc yazk ki uiski ikinci bir komplo dzen
leyecek ve bu kez baarl olacaktr. Dimitri, Ruslar ve kendisini
uygarlatrmak konusunda Boris'tcn de daha heveslidir, zaten kendi n
den nceki arlardan daha geni olan bilgi daarcn da geniletmek
arzusundadr. Btn bu meziyetlerini gz nnde tutarsak, kahraman
larna kar her zaman bir zaaf olan Pukinin bu sevimli servenciye
bylesine tutulmas artc deildir. Pukin Dimitri>i adalarnn
en nlleriyle hatta IV. Henri ylc bile karlatracak kadar ileriye
gtrr ii. Dimitri dc onun gibi gz pek. cmert vc esprilidir: dine
pek aldrmaz. Her ikisi dc devletin yarar gerei imanlarndan dner
ler. kisi de topik projelere dalarlar. Srekli olarak entrikalara manz
kal rlar..." Oysa tarihiler bu MoskovalI IV. Henri'nin Kreml i ne
geldiinde ilk iinin Boris'in kz Zenyan rzna gemek olduunu
yazyorlar. Pukin. bu konuda kendisini hararetle savunmutur: 'Bu
korkun iftira kantlanmamtr. Ben bu iftiray reddetmeyi kendime
kutsal bir grev say yorum.
Dinitri 'nin taht zorbalkla ele geirdii bir gerektir aa. Pukin
Schiller gibi kahramann n iyi niyetli olduunu ileri srerek onu
sau nmaya kalkmaz. Bir boyarn olu olduunu ve manastra kapa
tlnca kanlmaz olarak servcnci dler kurduunu sylemekle yeti
nir. Dimitri. Boris'i cezalandrmak zere Tanrf mn kendisini grev
lendirdii inancndadr. Grcgar Otrcpycf. batl anlamda bir zorba
deil, bir lnn yeniden douuna varln adam bir saozva-
nctztir. Tanrfmn arn soyunun tkenmesine izin vermeyecei. a-
revi Dinitri'nin geri gelecei yada yeniden doaca saplants btn
Rusya'da yay lmtr. Samozvanctz dc halkn, yani Tanr nn buy ru
una boyun eer sonunda.
Bu psikolojik aklamalar bir tiyatro oyunu iin biraz fazla kar
maktr. Pukin oyunda uzun uzadya bu aklamalara girimey ip yal
nzca bir ipucu vermekle yetinmeyi bilmitir. mez Grika'nn Peder
Picn'lc paylat hcredeyiz. Greguar uyumakta. Pctcr Pimen bir
lambann solgun nda manastr tutanaklarna arlarn icraatm
kaydetmektedir. Gclecck kuaklar kimini verken, kiminin dc gah-
93
larn balamas iin Tanrfya yakarabilsinler diye. Pimen Korkun
vann sularn sralayadursun. Greguar grd tuhaf dn etki
sinde uyanr vc Pcderdcn yardm diler. K remlin'in kulelerinin birin
den. kendisine glp alay eden bir kalabaln ortasna kafast d
tn grmtr. Peder Pimen zlnemesini syler kendisine: 'Y a
nn gereidir olum, kann kaynyor. Ben dc PolonyalI larla sve
lilere kar... Vc anlarn anlatmaya koyulur, sava anlarn. Ugli
kentinde bir sabah grdklerini. Greguar heyecandan yrei atarak
Dinitrinin ldrln dinler. "Nc kadar zaman geti ze-rinden?
diye sorar. Pimen hesaplar ve cevap verir. "ldrlmeseydi Dimitri
tam senin yanda olacakt.
Bunu izleyen sahneyi Pukin sonradan kaldrmtr. Bu sahnede bir
kei. Otrcpycfc arcvi olduunu iddia ederse baarya ulaaca
kehanetinde bulunur. Ama sakalnn vc kei giysilerinin ardnda
Macbclh'in cads biraz fazla belirgindir. Bu yzden Pukin ilk ipucu
verdikten sonra Grcguarn Dimitri klnda ortaya kna kadar
olan ksm atmay yelemitir.
Greguar'n snrdan geii, K rakoviye girii ve kendisini bekleyen
Marinasmm bulunduu Sambor atosuna arcvi olarak kabul edilii
ksa sahnelerle anlatlr. Pukin. aksz bir oyun yazmak istedii iin
bu son sahneden vazgemeyi dnmt. Ama gcrcktcn, stelik
bu denli tcatral gereklerden nasl vazgeebilirdi. Zaten sradan bir
ak da deildi bu. Arkada Raycvskiyc bakn nc yazyor bu konuda:
Marina ok garip bir kadn. Hayatta tek tutkusu ykselmek hrs.
ktidar dne ulaabilmek iin, yapmayaca ey, girmeyecei iliki
yok. Bir bakyorsunuz bir Y ahudinin tiksin yatan, bir bakyorsu
nuz bir K azan adrn paylayor. Kendisine en ufak bir umut vere
bilecek herkese teslim etmeye hazr kendini. Savaa, sefalete, ahlaka
meydan okuyor. Marina'nn bu zellikleri Schiller'in gznden ka
mamt. Sebill erin Marina's ateli bir politikac. Dimitrisini. hatta
vatandalarn her an yoketmeye hazr bir II. Katerina adaydr. Pu
kin bu derece ileriye gitmemitir. Pukinin Marinas lkse vc ikti
dara merakl, soukkanl, cilvcli bir kzdr. ktidar hrs ancak Boris
Godunof u izleyen oyunda lgnlk boyutuna ulaacaktr.
Marina ile Dimitri arasnda geen tek nemli sahne Sambor ato
sunun bahesinde geen eme ba sahnesidir. Dimitri Marinay
94
mermer ha\uzun kenarnda aktan (bir de sanrz korkudan) yrei
arparak beklemektedir. Bu gururlu gzele neler syleyecektir?
nceden dnm, gzel szler hazrlamtr kafasnda, ama kz
grr grmez hepsini unutur. Tam ayaklarna kapanacakken Marina
engel olur kendisine. Hcrcyden nce gizlerini, umutlarm renmek
ister. Rus ar nn gzdesi deil, sz geen bir danman olmaktr
niyeti. Dinitri'nin yapmak isledikleri nelerdir? Godunof nlemler
almaya ba-lamke niin hl Polonyadadr? Dinitri'nin o srada
ne Goduofa nc dc tahta aldrd yoktur. Birbirlerini sc\diklcric
gre bir izba onlara yeter dc artar. Ama Marina. K remlin'dc. hak
larndan vc soylu kanndan ylesine uzun boylu szeder ki. sonunda
dayanamayp patlar Dimitri: "Y etiir artk! Akn bir lyle pay
lamak istemiyorum! Bu yalan fazla uzun srd! Gerekleri renmek
isliyordun, deil mi. iyi dilc bci: Dimitri n yllar ncc ld, hibir
zaman da dirilcyccck! Ben dc basit bir keiten baka biri deilim,
anladn m?"
kisi de yldrmla vurulmua dnmtr. Marina aldatlm olma
nn utanc iindedir. Diiiri. srrn aklamann aknlyla kala-
kalutr. Hemen ardndan kzn ayaklarna kapanr, balanmak iin
akn ileri srer, bir daha kendini ele vcrmcyeceine dair yeminler
eder. nceki sahnelerin valyesi deildir artk, bir Pol onyal I n n
ayaklarnn dibinde srnen Greguar Otrcpycftir. Grika dr. O alal
dka Marina daha ok aalar kendisini. Hakaretler art arda kam
gibi inerken, birden dorulur vc Dimitri oluverir yeniden: "Korkun
va'n ruhu bci cvlal edindi, mezarndan Dimitri adn verdi bana.
Halk ayaklandrp Boris'i bana teslim elti. Gerek arcvi benim.
Kendini beenmi bir Pol onyal I n n ayaklarna kapanmaya katlana
mam be! Seni tcrkcdiyonn. Kanl sava oyunlar, bci bekleyen
yksek mevki, ak aclarn unutturur bir gn. Bu utan vcrici tl-
kunu alei sndnde senden nefret cdcccim! Elveda..."
Marina. srrm herkese aklamakla tehdit ettiinde. Dinitri'nin
kl kprdamaz. arcvi'i szne i inanacaktr herkes, onunkine
mi? Polonya'da kisc doruluk peinde deildir.
- ok konuursan azn kapatmasn biliriz, bunu iyice aklna sok.
Elveda...
95
- arcvi, dur gitme! Sonunda karmda bir ocuk deil, bir erkek
olabildin! Szlerinle balattn kendini. Biraz nceki aknln
unutuyorum, karmda Dimitri var yine.
Burada vedalarlar, Dimitri Moskovadan bir eli gndererek ari-
esini aldracaktr. Bylece klasik sona balanr salue.
Bu sahnenin geree uygunluu tartlabilir elbette. Gerek Diit-
ri. tahttan indirilip her taraf yara bere iinde K rclin'in bahesinde
isyanclarn mzrak darbesi altnda son nefesini verirken hl Korkun
vann olu olduunu iddia ediyordu. Byle bir adamn srrn bir ka
dna aklayaca pek dnlemez. Pukin. "sc\ili akn n
ua-rlm biraz abartm. Baz dizelerde Shakespcarc ve Racincden
ok Pukin'in unuttuunu sand pek dc deerli olmayan Fransz
airle-rini grr gibi oluruz.
kinci dcrcccdeki kiiler dc Fransz oyunlarnn karakterlerini and
rr. Patrik J ob. jurnalci Scnyon Godunof. Boris'in lanetli ruhu inan
drclktan uzaktrlar. Gariban Basmaof ve saf yrekli Vorotiski ise
tek boyutlu kalmlardr. Gavril Pukin daha geree uygundur. Ara
larnda cn baarl izilmi tip. gcleccin ar uiski dir. Onu da bir-
iki sahnede grrz ancak.
Bu karakterlerin hepsi oyunun bakiilcriyle "kostm trajedisi ni
oluturan tiplerin arasna skp kalmtr. Pukin'e gre karakter
trajedisi" klasik izgilerle izilmi birka tipten oluur. "Kostm
trajedisi" ise Shakespcare'dcn esinlenerek yaratlmtr vc yeni tiyat
royu temsil eder. Pukin. kostm ayrntlarnda usta olduunu dnr
ve Shakespcarc rneinden dc ccsarcl alarak iki tr birletirme yet
kisini bulur kendinde. Bylece imgelem gcn kstlamadan yaza-
bilcccktir. Nitekim bildiimiz Pukini cn ok bu sahnelerde buluruz.
Bundan, oyunda hereyin zgn olduu sonucu karlabilir mi?
Dcmctrius'taki Rus kylleri nasl Nckar kysndan kmsa. Pu
kin'in Rus halk da Sczar'n cenazesindeki plcblerc benzer. Tm halk
lar birbirine benzer dc odandr. denebilir ama. yerci zelliklere pek
dkn olan romantiklerin bu benzerlii kabul etmemeleri beklenir.
Aslnda Pukin'in konumu ScliII cr'inkinden pek farkl deildir. Rus
olmakla birlikte halkn tand sylenemez.
Birbirinden bamsz kiiler, zellikle yabanclar ok daha baar
ldr. Margarcl lc bir Rus tarafndan i/lc her Alman gibi bcccriksiz
96
olan Rozan bir yana brakalm. Geriye kalan yabanclar Polonva-
llardr, Pukin. PolonyalIlar ince bir ustalkla izmitir. Zaten ken
disi de Zenyann efkatli, yal dadsyla Marinann uyank hizmet
isi Ruzya arasndaki kltr farkn yaklam olmakla vnr. Bir
dier sahnede Sigismond Saray'nn beyleriyle hanmlar Polonez eli
inde dansedip syleerek srayla geerler nmzden. lk ift. Mari
na ile Dimitridir:
MARNA (Y avaa Dimitriye)
Tamam bu gecc saat onbirdc hlamur aalarnn orada, havuzun
banda.
(Ayrlrlar, bir baka ift)
ERKEK
Dimitri nc buldu onda acaba?
KADIN
Nc mi buldu? Baksana nc kadar da gzel!
ERKEK
Evet, mermerden bir peri gibi, cansz gzler, kprtsz dudaklar.
(Y eni bir ift)
KADIN
Y akkl deil ama sevimli: ar soyundan geldii belli...
Bu arada Mnick ve arkada Viyovycki salonun bir kesinden
bu neeli iftleri izlemektedirler.
MNEK
Biz yallar dansedcyonz artk
Mzik bizim iin almyor
Narin elleri tutup dudamza gtremiyoruz
Yoo. eski lgnlklarmz unutmu deilim
Ama dnya deiti artk
Genler eskisi gibi gz pek
97
Gzeller eskisi gibi neeli deil.
Kabul et mirim hibireyin tad kalmad.
Haydi kalk arkadam gidelim
Birlikte bir tek atalm.
Bu pasaj Pukinin Viazemski'ye yazd mektubu iyi aklyor:
"Btn karakterlerim yle sevimli yle renkli tipler ki... Bir Marga-
ret'i tekdze buluyorum, svp saymaktan baka birey yapmyor.
Aslnda bu istisna Ruslarn ou iin geerli olurdu. Biyclinski'nin
dedii gibi despotizmin etkisi midir, ada gerekilerin dedii gibi
iklimin etkisi midir bilinmez ama. oyundaki Ruslar ancak Rus zel
likleri tamadklar lde renkli olabilmiler. Szmoa ailenin ge
leneklerine gre canlandrlm olan Gavril Pukin. yapmack Fra-
s/lara benzer. Otrepyefin karlat iki dilenci keiin dnyann
btn keilerinden farkl hibir yanlar yoktur. Tam bir Rus olan
mistik deli Yrodivi ise ackl olmaktan teye gidemez. Saltanat ara
basyla halkn arasndan geen ar'a y le seslenir: "Boris! Canm
skan u veletlerin boy nunu vurdurtsana. kk Dimitri'ninki gibi."
Btn bu kiiler arasnda cn nemlisi Peder Pimcn'dir. Pukin.
Peder in "efkatli uysalln, hc ocuksu, hem uyank sadeliini.
ar n kudretine olan sarslmaz inancm" byleyici bulur. Gerekten
dc Peder i azndan sava yllarn. Korkun van n manastr zi
yaretini. alayn, kei olarak lme isteini ve lmnden sonraki
isyanlarla cinayetleri dinlerken eski Rusya canlanr gzmzde. Ayn
anda hem barbar, hem ileketir, hem dc umursamaz bir dayanklla
sahiptir eski Rusya. Bykl buradan ileri gelir belki dc. Pukin'in
Bat daki anlamsz alkantlara kart olarak ileri srd bu ileke
tutum aslnda biz Batl hn da sarmir. B/ dc tarihimizde nemli
yeri vardr bu duygularn. nzivaya ekilme, diiya ilerinden elini
eteini ekme, yalnzca Ortodoks manastrlarnda kalmamtr. Oyun
da o kadar iyi izilir ki bu tablo "tarihsel bir rperti" kaplar insan.
Buna karn Boris Godunof kendinden nceki yaptlarn baarsna
ulaamad. airlii hibir zaman elden brakmayan Mikycviz. Pu-
kin'i ikinci Shakespcarc ilan ettiyse dc ounluk. Pukin'in bu giri
imiyle "girdii \Vatcrloo Savam kaybettii "kansnda birleti. P-
k yeteneini zorlamadan K aram/i tarihinden kolayca VVallcr
Scot trnden bir roman karabileceini dnyordu herkes. Pt-
98
kine dndn aka syleyen 1. Nikola da bu kez halkla ayn
fikirdeydi.
Boris Godunof un gerek bir tiyatro eseri olmad aktr. Klasik
kurgularn dna kmak isterken. Pukin, snflandrlmas g bir
hilkat garibesi yaratmtr. Ama bu eserin deerini azaltr m? Louis
Veuillot. Dramatik iirden anladm, oynanmak zere yazlm
manzum konumalardr" diyor. Pukinin yapt da tam olarak bu-
dur. Bu manzum konumalardn bir ksmnda Pukin bildiimiz, in
ce, nkteli airdir. Bir ksmnda da eskilerin ilahi diye adlandrdklar
noktaya yaklamtr. Ayn zamanda da belli bir dnemin, bir halkn
ruhunu yakalayp, evrensel izgilerini de korumay baarm, bir
tarihi olarak kmtr karmza. Btn bu stn nitelikleri, Boris
Godunof a Pukinin dier yaptlar arasnda zel bir yer tanmamz
gerektirir. Sahnede baarl olamam bu oyamda iirle nesnel sanat
eine az rastlanr bir uyam iindedir.
99
VIII
M HAY LOVSKOY E RLER
Y EVGEN ONY EG N
Uar iirler, ksa iirler, Kont Nulin - Y evgeni Onyegin. Konu,
kiiler, dekor - adalarnn eletirileri; Pukinin savunmas. Eski
ve yeni Rusyann yaptlarnda canlandrl.
Mihaylovskoye dneminin dier yaptlarnn byk bir ksnu Andre
Chenicr ve baka airlerin taklit ve evirileridir. Bir ksm da airin
kendi yaamndan kaynaklanmtr. rnein Tlsmda Pukinin gi
zemli Odesa anlarna rastlarz. Adsz iki oyunda da Madam Riznile
karlar, gen yata lmnn airde yaratt duygular izleriz. Ama
iirlerin ounda dekor Mihaylovskoye ve yakn evresidir. K iirin
de Pukin bize konanda yalnz bana sklan bir soyluyla bir gn ya
atr: Nc yapmal acaba? Avlanmal m, eski dergileri kartrp uyuk-
laual m. yoksa bircyler mi yazmal? Gn uzayp gider, akamla bir
likte konuklar gelir. Y anaklar kar vc ayazdan pespembe olmu bir kz
grnr. K Y olculuu nda atlarn ngraklar ve arabacnn szlan
malar usuz bucaksz ovalarda kzamza elik eder:
Bu sonu olmayan arkda
Bize zg bircyler yanklanr hep;
Bazen o dclifiek coku, cesaret
Ba/cn ylgnlkla sknt kaplar her yanmz...
Nc bir k 1 1 c bir kulbe, sonsuza uzanan beyazl yalnzca kilo
metre talarnn alaca bulacas bozar.1 Uzn iirlerinden biri olan
100
Kont Nulinde balang noktamz Rusya deildir: Lkres Tarkeni
tokatlasayd ne olurdu? Ama daha ilk dizelerde Romadan uzak
larz.
Haydi kalkn av borusu alyor,
Uaklar bu giysileri iinde
afaktan beri atlarn stnde,
Kpekler sabrsz. pleri koptu kopacak.
te efendimiz de grnd,
Eli belinde inceliyor
Kalabal ve soylu, kibar
Glmseyiiyle belirtiyor honutsuzluunu.
Vcudunu smsk saran kaftan,
Kemerinde haneri,
Cebinde rom iesi,
Prl prl zinciri ve
Fildiinden av borusuyla
Hercyi tastamam dorusu.
Bu arada banda gece takkesiyle
Kars pencereden izliyor
Uyku mahmuru gzleriyle
Kpek ve insan gruhunu.
Efendimiz binerken atna
Karsna sesleniyor:
Elveda sevgilim, elveda.
Bu gece bekleme beni...
Hanmefendi yalnz kalmtr koca atoda, ama neyse ki Franszca
romanlar vardr. Pencere kenarna oturur.
Elinde drdnc cildi
Pek duygusal bir romann,
Elise ve Armand n ak
Y ada ki Ailenin Mektuplar
Sonsuz uzunluuyla
Batan baa ahlak kokan.
101
Ahlakn bu kadar sonunda hanm bktrr, kitab bir kenara bra
kp pencereden darsn seyretmeye balar. Bahede kpek kediye
satamakta, ocuklar etraflarnda halka olmu glmektedir. Hindiler
kibirli kibirli gezinmekte, kadncazn biri amar asmaktadr. Gn
lk olaylar devam ederken birden bir araba sesi duyulur: aman
Tanrm, o ne mutluluktur, herkes konuu karlamaya koar.
Beklenmeyen ziyareti Kont Nulindir (nul: sfr). yi bir aileden
gelen her Rus gibi Paris'ten gelirken ceketler, gzlkler, paltolar,
apkalar, kravat ineleri, iekli yelekler ve ilemeli oraplar getir
mitir yannda. Pctcrsburga dner dnmez kendisini tehir etmek
zere. Ama ne yazk ki Paristen getirdii arabas Rusyann bozuk
yollarna dayanamamtr. Arabay onarmak gerekmektedir, bu arada
da ato sahiplerinin konukseverliine snmaktadr. Ev sahibesi yle
iten arlar ki onu. Kont, buna karlk akam olunca terkedilmi ha
nmefendiyi sonuna kadar tescili etmesi gerektiine inanr. Hanme
fendinin tepkisi ise Lkresin Tarkene aketmedii tokad patlatmak
olur. Tam o srada evin efendisi gelir, en azndan alt kurt ldrm
tr. Kont da bozum olur, srarlara kulak asmayp Pctersburg yolunu
tutar.
Kont Nulin bundan ibarettir, ama. iirin eine az rastlanr canl,
nkteli anlatm ve Ruslarn yaayn sergilemesi asndan nemli
dir. Pukin bu iiriyle balayarak ilk kez gnlk yaam, gndelik
olaylar sokmutur Rus iirine. Daha sonra Y evgeni Onycgindc daha
da gelitirmitir yeni iir anlayn.
Y evgeni Onycgin tamamyla Mihaylovskoyenin rn deildir. lk
tohum 1820de Byronn Don J uann okuduktan sonra Krm'da atl
m. Odesada yazlmaya balanm ve Niji Novgorod yaknlarndaki
Boldinoda 183()da tamamlanmtr. Ama en nemli blmleri 1825
ve 1826da Mihaylovskoycdc yazlmtr.
iirin konusu Don J andan daha basittir. Btn servetini kaybet
mi bir zppe olan Y evgeni Onycgin amcasnn lmyle yeniden
zengin oluverir. Mirasa konabilmek iin bir sre iftlikte yaamak
zorundadr. Orada air. Lcnski ve Larin ailesiyle ahbaplk kurar. Aile
nin byk kz Tatyana ona vurulur, ama Onycgin kendisine hi yz
vermez. Srf L cnski'yi kzdrmak iin de nianlsna yani Tatyana'-
n kk kzkardci sarn Olgaya kur yapar. Bunu izleyen delloda
102
Lcnski lr ve Onycgin yolculua kar. Moskovaya dndnde
Tatyanayla karlar. Bir zamanlar vznc bile bakna-d kyl
kz evlenmi ve aristokrat bir evreye girmitir. Bu kez reddetme
sras Tatyanadadr:
Beni unutun, yalvarrm size.
Artk bir zamanlarn
Mutlu zgr gen kz deilim.
Evli bir kadmn, beni unutun
Sizi seviyorum, evet.
Ama bir bakasna aitim.
Asla gstermeyeceim.
Sadakatta kusur etme saygszlm.
Bu namus da nereden kt? diyeceksiniz. Bazlar Byron' Dona
J ulia'snn Rus olunca iffetli olmak zorunda olduunu sylediler. Bu
na kar kmyoruz. Ama Taya Rus olmakla birlikte dz bir kiilie
sahip deildir. Tanya y incclcrkcn kiiliini oluturan deiik etkiler
den dc sz etmeliyiz.
Taya her evden ncc Rus ovalarnn kzdr. Usuz bucaksz ufku
nun yakc yazlarnn vc bembeyaz klarnn hayrandr. Ayn za
manda bir kyl kzdr Taya. Tpk dads gibi uzun k gecelerinde
iplik eiren kzlar gibi. Noel gcccsinin mucizelerine inanr. te yan
dan da Fransz romanlarnn etkisi altndadr. O da Elisc vc Ar-
mand'n Ak n okumu. Rosscau'nun. Mmc dc Gclisin. Mmc dc
Staclin vc Mmc Colti in kadn kahramanlar iin gzya dkm
tr. Kendisini alp gtrecek yakkl prensi bekler o da. Pukin. ak
bize doann deil. Stacl vc Chatcaubriand'n rettiine inanr. Bu
yzden dc Tana'nn itiraflar Mmc dc Stacl in kahramanlarnn a
zndan km gibidir.
Ksacas Taya Fransz kltryle eitilmi bir Rus kadndr.
Bilinlcrin (halk destanlarnn) canavarlar gibi saldrgan olmasn
beklemek abesttir. Bir e olarak da drsttr, nk Pukin karsnda
bulmak istedii btn erdemleri Tanya'da toplamtr. Pukin daha
1823 'te K iicftcykcn namuslu akn zlemiyle doludur. Daha sonra
103
da hcreyin znn ahlak olduuna1inanacaktr. Dolaysyla Tan-
yada izdii tip romantik zlemlerden arnmtr.
Onyeginin dc tiplendirilmcsinde ayn etkenler rol oynamtr. Ken
disinin d krklklaryla yorulmu, ac. alayc, etrafn kmseyen
biri olmasn beklerken bir de bakarz ki yalnzca ampanyadan vc
sosyetik kadnlardan bkm bir adamdr. Muhataplar komu iftlik
lerin sahipleridir, onlara iirler okur, ama air bunun yalnzca konu
ma canllk kazansn diye yapldn aklar. Onyegin burjuva deer
lerine kar kar ama davranlar bu deerlerin zerine kuruludur.
Tanya'yla birlikteyken kendinden geer, bir centilmen gibi davranp
papaz gibi konuur. Birtakm tuhaflklardan Onycgin"in "Byronm
olu" olduunu dnen Tanya da sonunda nc y apacan arr:
Nereden geldin? kimsin?
Bir taklit mi, belirsiz
Bir hayal mi. egzotik
Dlerin grnts m?
in aslna bakarsanz Pukin dc Onycgin konusunda cn az bu kadar
kukuludur. Romantik kahramanlar yaratmakta pek baarl olmad
n bilir yalnzca. Bunun nedenini de onur \e bakaldr eiliminin
Rus gereiyle badamamasnda bulur. Bu yzden dc nc Tanya. 1 1 c
dc Onycgin. bunalml aristokratlar olmaktan teye gidemezler. Pu
kin her nc kadar aksini iddia etse dc kendini izmitir kahramanlarn
da. Sonu olarak Onycgin:
Sizin benim gibi
Namuslu bir adamcaz
olup kmtr. lgin olan yan da hem Pukin. hem dc belli bir d-
nemin-ay dnlar konusunda bize fikir vermesidir.
iirdeki dier kiiler iin de benzer eyler sylenebilir. Eski ren
ci. mistik vc air Lcnski. o zamanlar sk rastlanan Schillcr furyasna
kaplm bir tiptir. Lcnski bu grubun edebiyat szcs olan J uko\s-
1 ^ .vtfgu ut I V blmnden. Malan Ncnkeru ditnces
104
ki ye ylesine benzer ki, baz dizeleri neredeyse harfiyen J ukovski dcn
alnmadr. Bu idealistin nianlsnn omuzlan konusunda syledii
szler Alman idealizminde yer alabilecek son derece somut dleri
vurgular. iir byle ince alaylarla doludur. Hcreye karn Pukin
L enski'sini sever. Lenskini Onyeginin kurunuyla karlara serildii
sahne yle duygusaldr ki Pukin'in kendi sonunu nceden bildiini
dnmekten kendimizi alamayz.
Gelelim Larin lcre: erkek iyi kalpli, tn tn bir adamdr, kars da
hareketli, bcccrckli. despot bir kadn. Rus kadnnn stnl! Her
kes hizmetilerini dvdn, ama reellerinin dc tadna doyum ol
madn bilir. Madam L arin'i verdii ziyafetlerde, kyn yakkl
jn Pyctukofla. dalavcrcci. hrsz brokrat Fliyanofla. azndan
drmedii dizeleriyle kltrl Fransz Msy Triquct ylc soylu
hanmefendilerle vc ikiden otuza lcr yata ocuklaryla Skotinilcrle
tanmayan var mdr'. Btn bu insanlar ylesine alay la anlatlmtr
ki. komularnn niin Pukin den c gibi korkup uzak durduklar
aktr. Y ic dc acmasz deildir Pukin. Bugnn irkinliklerini d
nn neeli yada melankolik anlar yumuatr ou kez. Y allnda
Madam L arini sevimli hibir yan yoktur, ama hrn yznn ar
dnda genliini dc grrz. O da genliinde gzelliiyle nice y
rekler yakmtr. Bir zamanlar yrei Erandissolarla Lovelacc'lerlc
boy lcbilccck yakkl bir Kraliyet Muhafz iin atmt. imdi
arpan. Tanya nn yreidir, daha dn vaftiz edilen u ufakln:
Moskova'ya gelip dc amcalar vc teyzeleriyle karlatnda hepsi
"Vaftiz anan bendim", "ben dc kulaklarn ekerdim", "seni pasta
larla beslerdim" diye i geirirler. Vc yal hanmlar lcp bir azdan
yaknrlar: "Aal. ah. nasl da geiyor seneler!"
Pek dc nostaljik olmayan baka bir dnyay anar Pukin. ky llerin
dnyasn. Kendisi bu dnyay Aria Rodyonova araclyla tan
mt. Taya da Oycgin'c ak olduunda yal dadsndan renir
onlarn yaantsn.
Anlatsana dadcn.
Eskiden hayat nasld.
Sen hi k oldun u
Aman Tanr . nc diyorsun
105
Tanya, o zamanlar
Aktan kim sz edebilirdi?
Rahmetli vey anam
ldrrd beni vallahi!
Nasl evlendirdiler seni?
Ksmet neyse o oldu.
J ean benden dc ufakt.
Bense on yanda
Onbe gn bounca patan
Evimizden kmad.
Sonra bir sabah babam
Gelip beni kutlad.
Ben gzyana boulmutum
Korkudan!
Upuzun sa rgm zdler.
Alp kiliseye gtrdler.
Sonra ellerin evinde...
Ama Tanya. dinlemiyorsun!
Ky yaantsndan manzara tablolarna geer Pukin. gezip grebil
dii kadaryla tabii. Eer Rusyann dna kabilmi olsayd. Y ev
geni Oycgindc mutlaka Paris'in hogr vc nkte dolu bir tas\ iri
olurdu. Rus hkmetinin kayglar bizi Paristen mahrum etti ama.
Rusyann ok eitli blgelerinin canl tablolarn kazandrd bize.
K afkasyay. Odcsa'y. K rm kylarn. Oycginin sosyetik yaam
sayesinde Pctcrsburg'u. granite gmlm rman, caddelerini, dan
sz stomina'nn kk ayaklarnn fethettii Opera y lamdk. Daha
sonra Tanva yla birlikte Moskovay gezdik. Ama en sk karmza
kan. Pukin'in sevdii sonbahar vc k aylarnn kr grntleridir.
Buzlu bir sisin iinden doup
Issz ovalar kaplar kzllk
Geni yollarda bir kurt
Alktan uluyan diisiyle dolar
Atl birden durup dinler.
Vc drtnala uzaklar.
106
Kyde duyulmaz artk
Srleri toparlayan
obann kavalnn sesi
zbalarda gen kzlar
Trk syleyip iplik eirir
Titrek nda
Tahta luikann
K Babamz saysz elencesiyle ok daha neelidir.
Cilal bir parkeden de parlak
Buzun altnda akyor dere
ocuklar, burunlar kpkrmz
Patenlerinin keskin demiriyle
Saysz izgiler iziyor buza
Birden son dcrecc ciddi bir kaz
Krmz ayaklaryla ilerler
Prldayan beyaz aynaya doru
Y ine su buldum sanarak
Sendeler, devrilir bir o yana bir bu yana.
Bu srada durup dinlenmeden
Danscder gibi yaan kar
Ovay kaplar prlantalarla
Bu pasajlarda doal gzellikler yava yava yerini baka ayrntlara
brakmaktadr. Giderek bunlar Pukine yle ckici gelir ki kendisi
bile ap kalr. Bir zamanlar hayran olduu K afkasya'dan, denizden,
Artk benim stilim bu deil diye sz eder.
Artk baka tablolar gerek bana.
Kum tepelerini seviyorum imdi.
Bir izbann nnde iki aa.
Bir kap, ykk dkk bir duvar.
Gkyznde klrcngi bulutlar
Ahrn nne ylm samanlar.
I hlamur aalarnn glgesinde bir gl
107
rdeklerin maceralar.
Balalaykalardan holanyorum artk
Kabarelerdeki lgnca danslardan
Pukindeki bu ynelimler sanki kendisine esin perisinin yok olup
gidiini haber veriyordu, okurlar da ayn kandayd zaten. Balangta
Y evgeni Onycgin olumlu karlanmt. Moskova Postasnm 1826da
kan bir saysnda okuduumuz bir yazya gre insanlarn tek ortak
konusu Tatyana. Olga ve Lenski idi. Sosyete salonlarnda dzinelerle
Onyegin ve Tanya gryordu herkes. Ama sert tepkiler gccikmedi.
air esin perisine ihanet etmekle sulanyordu. Esin perileri tepelerde,
deniz kylarnda dolamak iin yaratlmt. Ncvskidc k restoran
larda. iftliklerde, kabarelerde 1 1 c ii vard esin perisinin? Bu tablo
larn. bu ayrntlarn bayal dayanlmazd dorusu! Litrclcrce
biraya katlanmak zonnda myd okurlar? Ayrca kahramanlar da
effaf gibiydiler, airin kendisini byle aka ortaya koymas hi
yakk almyordu. "Skntlarndan, bkknlndan sknt veriyor
bize." Ksacas aire hem klasikler, hem de romantikler saldryordu,
yapt her iki grup iin de fazla basit, fazla tekdzeydi.
Pukin, kendini sa\unmak iin anlarnn vc pimanlklarnn ak
na kapldm ileri srer. Viazemskiye mektubunda: Kendi zev
kim iin altm, eletirmenler iin deil. diye yazar. Eletirmenler
bu aklamayla yetinmeyince bu kez de sosyete mensuplarnn da
iirlerde yer alma hakkndan sz eder: Sosyetik ve hafif olan herey i
iirden atmaya kalkarsanz Y emyeil ve Gen kz gibi bayaptlar da
yakmanz gerekir. Avrupa rneinin en geerli neden olduu bir
dnemin alkanlklarna nc kadar uygun olursa olsun, deersiz
XVIII. yzylmza bu yakar bir romantizm yldznn aznda ok
zavallyd. Sanatn dokunduu hereyi ycelttiini ve baya konu
olmadn sylemek ok daha onurlu bir davran olurdu. Ama bu tr
meydan okumalar heniiz Rusyada moda olmamt. Pukin. zamann
dan ileride olduu iin eletirildiini deil sylemeye, dnmeye bile
cesaret edemezdi.
Baz okurlar Pukinin zamanndan nde olduunu dnyordu.
air Baratinski unlar yazmt kendisine: Y aptlarnda allm
aryorlar ve bulamyorlar haliy le... Dizelerinin son dcrecc basit oluu
108
bu ahmaklara yaratclndaki bir eksiklik gibi geliyor, gzlerinin
nne eski ve yeni Rusyay serdiinin farknda deiller. Gerekten
de Y evgeni Onyegin Rusyay paylam olan uygarlklarn bir tablo
sudur, bir yanda Petersburg salonlar, bir yanda serilerin karanlk
krall. K ltrn tarihi ilk kez Y evgeni Onyeginle edebiyata girer,
uzun sre boyunca da en ok tutulan konu olacaktr. Dizelerin son
derece basit oluuna gelince; klasikler Ruslar tumturakl szlere al-
trnulard, romantiklerin dc srdrd bu alkanl Pukin bir ke
nara atyordu. Pukinin haberciliini yapt yeni akm, Gogol ve
izleyicileriyle srecekti.
Y eni eylere ilgisi Pukinin korktuu gibi iirinin sonu olmamtr.
Y evgeni Onyeginde air eskisi kadar zarif ve nkteli, sz ettii ger
ekler sayesinde de eskisinden daha itendir. airin esin perisine veda
etmesi tpk genliine veda etmesine benzer. Her elveda szc yeni
uralar mjdeler. Eski oyuncaklaryla oynayacak ne zaman, ne de
istei vardr artk. K endisinin ve adalarnn geirdii deneyimler,
kaamayaca bir sorumluluk yklemitir ona. Talihsiz ve anlalmaz
Rusyay incelemeyi bir grev edinmitir kendisine. Boris Godunof l
kesinin gemii zerine bir sorgulamayd. Y evgeni Onyeginle bala
yan bugnn incelemesi baka yaptlaryla srecekti.
109
NC BLM
OLGUNLUK
IX
PUK NN EVLL
zgrle kavutuktan sonraki yaam: Benkendorfun gzetimi.
zntler; gzden d, anlar, pimanlklar. Y aklaan lm dn
cesi - Harekete geme abas; yolculuklar. Allm yollarla
mutluluk dncesi. Natali Gonarovayla evlilii.
Pukin srgn dnnden sonra birka hafta boyunca mutlu dene
bilecek bir yaam yaad. zgrd, herkesin gz ondayd. gen kzlar
imzasn almak iin birbirleriyle kavga ediyorlard. Pukinin azn
dan Boris Godunof u dinlemek iin sosyete salonlarnda sraya giri
liyor. yaynclar Boris Godunof u basmak iin yaryorlard. Btn
bunlara karn Pctcrsburgda arkadalar Pukini zntl gryor
lard. Kendisi de yle yazyordu Madam Osipovaya: ki bakenti
miz dc ayn lde yavan vc aptal. Eer seim hakkn olsayd kesin
likle Trigorskoyeyi seerdim. Kentteki vglerden ok, eski arka
dalar. scrficrin ona gsterdii yaknlk ve tabii dads duygulan
dryordu onu:
Skntl gnlerimin dostu.
Y al gvercinim. Arina.
Ormanlarn ardnda yalnz bana
aa bekliyorsun hep. biliyorum.
Odandaki penccrcnin kenarnda.
Elic rgn almsn
Ama kr kr ellerinden
iler kayp dveriyor yere.
110
Gzlerin dalyor, gryorum,
ok uzaklara giden yola.
Bu "alangal yalnzlk duygusu Pukinde nceden dc vard
ama. kimsenin farknda olmad zntlerle daha da artmt.
Grnte zgrd. ar kendisinden baka kimsenin almalarn
dcnctlcmcyc-ccini sylemiti aire. Gerekte sansrclk grevini
ar deil emni-yet mdr Bcnkendorf yrtyordu. Bcnkendorf un
Pukin konusu-daki dnceleri ok katyd. Esasen btn aralk ay
eylemlerine kat-lanlar gibi cezasn ekmesi gerektiine inanyor, bu
yzden de onu bir saniye bile bo brakmyordu. Pukini rahatsz
edebilmek iin tr- l bahaneler buluyordu: Pukin kendisinden gelen
uyarlar yant-lamakta gecikiyordu rnein, yada nccdcn izin
almadan baz topla-tlarda iirler okuyordu. Ekselanslarnn
koruduu bir Alman casusu-nu ikyet etme cesaretini bulmutu!
Hatla hatla polis birka yl ncc yazlm baz kkrtc dizelerinin
hl elden ele dolatrldn sap-lamt. Bunun zerine Bcnkendorf
unlar yazmt kendisine: "ar size ettii iyiliklere karlk teekkr
yerine ihanet gryor sizden. Bir Rus soylusunun asla sznden
dnmediini unutmua benziyorsu-nuz. Mektuplar srekli
okunuyor, her gittii v'crdc izleniyor, kent d-na kmak istediinde
trl engellerle karlayordu. Paris'e gitme dleri gereklen d
olmutu. Moskovaya gidebilmek iin nc g-lkler karmlard
karsna. Ksacas kafesi biraz geniletilmiti, ama srgndeyken
sahip olduu yarm yamalak gvenlikten dc yok-sudu imdi. Y eni
kstlamalarn tehdidi durmadan kafasn kurcala-maktayd. Bu arada
Pukinin "kayrlmas" kuku uyandryor, sy-lcnlilcrc yol ayordu.
Sosyetik salonlarda air dalkavuklukla, sahtc-krlkla. jurnalcilikle
sulanyordu.
Eskiden tand avdn evre deildi bu zaten. Herzen e gre
"Ahlak diye birev kalmamt artk. Her trl geliim durmutu.
\cni-lik yanls herkes acmaszca sindiriliyordu. Ayakla kalabilen
birka kii dc aknlk vc korku iinde bir varlk gsteremiyordu
Pukin aralarnda mucizeyle kurtulmu bir yol gstericiydi sanki.
111
Teknede kalabalktk.
Birimiz yelkeni aarken.
Bir ksmmz krekleri
Daldryordu dalgalara.
Kaptan dmende sessiz.
Y netiyordu bizi.
Bense gvenli vc neeli
Sylyordum trklerimi.
Birden patlayan kasrga.
Kaptan ve btn denizcileri yok etti.
Y alnz, gizemli bir air, beni
Att dalgalar kyya
Eski trk dudaklarmda hl.
Giysilerini srlsklam
Kayalarda kurumakta
Gerekte bu eski trky gizlice syleyebilmektedir ancak. teki
kazazedeler iin yazd dizeleri hem Bcnkcndorftan. hem de okur
lardan karmaktadr.
Sibiry a madenlerinde dostlarm.
Gl ve sabrl olun
Amansz almalar, yce lkler
Boa gitmeyecek, inann bana
Zindanlarnzda umut
Size g vc sev in v erecek
Istrapl uzun gecclcrdcn sonra
Beklenen gn yacak.
iirlerimin zgr sesi
Nasl size ulatysa
Sevgi ve arkadalk da
Aranza szacak elbet
Ve zgrlk bir kanat vuruuyla
Kracak zincirlerinizi.
112
K ardeleriniz uyanarak bir gn
Kllarnz verccck size.
Dostlarna vermek istedii umudu kendi hesabna pek duyamyordu
Pukin. Herkes, dostlar, lkleri ve kendi dizeleri konusunda halkn
ilgisizliinin giderek arttn sylyordu. Gzden dyordu air.
Sniycgircf 1828de yle yazyordu: Eskiden onu gklere karanlar
imdi yerin dibine sokuyorlar. Bir baka adana gre de
"ncclcri haksz yere verdiklerini halk imdi geri alyor'du. Boyun
emekten, yada bovun eiyormu gibi grnmekten baka nc
yapabilirdi? Bakn 1828dc neler diyor Pukin: Gzde airler
kategorisinden kendi iste-ilc ayrlyor, on yl boyunca naizane
denemelerime gsterdii ya-kn ilgiden dolay "modaya teekkr
bor biliyorum. Btn bunlar iyi gzel dc deien kim olmutu?
Okurlar m? Daha pratik, daha faydac eilimler mi onlar dizelerden
soutmutu?
Nereye gtryor bu air bizi?
Nedir bu uyumlu ezgiler?
Niin kaprisli bir sihirbaz gibi
Bamz dndryor?
imdi niin ahlayp ofluyor peki?
Serseri bir rzgr gibi
Dnyay dolayor sesi.
Kayboluyor ardnda iz brakmadan
Y oksa daha da korkuncu, deien airin kendisi miydi? Clntcau-
briand'n yaamnda buna benzer bir durgunluk dnemi olduunda
Sainic-Bcuvc yle bir yorum getirmiti: Olaanst bir balangc
olan, her yapt frtnalar yaratan bir yazar gnn birinde biraz deiik
bir kitap yaymlar... kimse "Almtk diye dnmez, herkes yaza
rn deitiine inanr. Pukin'in aklnn kesinden gemiyordu bun
lar. eski deerini yitirdiine inanyordu. airi bir ortaovuncusu gibi
gren kaytsz ynlara seslenemiyordu artk. Onlarn ilgisini uya-
113
drabilmek iin beklenmedik bir felaket olmalyd. te o zaman okur,
"Aman iyi oldu, imdi dnceleri, duygular deiir. Biz de yeni
bircyler okuruz." derdi. Bu acmasz tutum karsnda Lcconte dc
Lislc gibi Pukin dc isyan eder.
Boynunda zinciri, yakc gnete uluyan
Toza topraa bulanm yaral bir hayvan gibi
Kalbini kana bulamak isteyen herkesi
Srndr alaynla ey doymak bilmeyen halk
Pukin. esin perisinin eskisinden dc gl olduunu kantlayacak
dizeleri, yreinin anlarn kendine saklamaktadr artk. Bu dizelerin
ou lmnden sonra yaymland. Kimi delidolu genliine yaklan
atlardr. Kiminde dc yakasn brakmayan lm saplantsndan yak
nr. Korkun olan l deildir aslnda, belli hatalarn anmsan
masdr.
lmller iin grltl gn bitip.
Sessiz kentin zerine
Gccc. yar effaf rtsn serdiinde.
Herey dinlenir vc uyurken;
Balar benim iin, bu derin sknette.
lmcl yrek sknts.
O zaman hissederim aktn kalbime
Y lanlarn zehrinin
Ateler iinde yanan bamda, kark.
Dler arpyor dlerle.
Dilsiz hayaletler geer srayla
Gzlerimin nnden.
Tiksintiyle izlerim yaammn resmini
Titreyerek lanetlerim.
nlerim, ac gzyalar dkerim.
Hibiri silmez gemii...
Pkin'i izleyen hayaletleri tllerinin ardndan hayal meyal seebi
liyoruz ancak.
114
...yavaa nmden
ki gen hayal geer,
ki sevgili hayal
K aderleri benimkiyle
Ortak olmu iki melek
kisi de ellerinde kllar,
Hem korur hem sular beni
kisi dc anlatr alak sesle
Sonsuzluun srlarn.
Bunlardan biri Madam Riznise teki kimdir? Eski n gemi
teki sular nedir? Sonsuzluun srlan neden onu bu kadar ilgilen
dirmektedir? Bu sorulara yant bulamyoruz dizelerde. Kesin olan
udur ki Pukin, bu iki sevgili lmken niin yaamta olduunu kav-
rayamanakta. yrei ve akl ona ayn lde bo grnmekte, gn
lerin tekdze ritminden korkmaktadr. Unutmaktan baka umut yok
tur onun iin.
Sessiz, snrsz ve yaamsz bozkrda
kaynak fkrd mucize gibi.
Biri grltyle akar, kutsal genlik
K aynadr, aceleci vc cokulu.
Dieri, duru iir kayna.
airin sularndan esin ald.
nciis. nihayet, unutmann kayna.
Btn dertlerin tesellisi olan.
Pukin unutmann kaynan yolculuklarda arar. Kentten kente,
kyden kye dolap dunr. Kyller, bir sirk hayvanymasna sey
reder kendisini, gen kzlara kur yapar, sadece platonik aklar ya
yor. dolaysyla imanlyorum diye sz eder bu gezilerden. Kumar
oynar, kaybeder. Durumunu dzelttiinde Bcnkendorf a yazarak yeni
den yolculua kmak iin izin ister. Ald red ccvabnda ayrca kt
niyeti hakknda baz yorumlara da yer verilmitir. Y olculuk yapmak
iin birka kez daha izin ister, bir keresinde yant gecikincc skt
ikrardan gelir diye dnm gibi yapp K afkasya'ya kaverir. Ra-
yevskilerle gezmi olduu yerleri grr, sradalar ap orduya
katlr ve cepheye gider. Ama Benkendorf cephede bile bulur kendisini
ve derhal dnmesini emreder. Pukin de dnnde Erzurum Y olcu-
luunu yazar. iirin ksal karsnda gazeteciler artk ne imgelem
gc, ne de iirsellik kalmadn sylerler Pukinde. Oysa Mihay-
lovskoyedcyken okuduu Zeki Olmann Zararlar adl oyunun yaza
rnn cesedini Tahrandan getiren, birlikle karlamasn anlatan di
zeler esiz bir duyarlktadr.
Btn yolculuklar yasaklannca Pukin. gemiin hatalarna de
ceini bile bile zorunlu olarak kente yerleir. Eski yllarn neesini
kaybettii halde zaaflarn korumaktadr.
Bugn dc eskiden olduum gibi,
Akla doluyum, dostlarm, bilmeyen var m?
Sakin ve souk gzelliini grp bir ift gzn
ekingen bir sevgi, gizli bir coku duymamam olas nu?
Ah! Nasl da keyfince oynad yaammla!
Ka kez kanad krlm bir kartal gibi
rpndm Vensn alarnda.
Hibirinden ders almadm! Y aralarm
Hl szlarken ite yeni bir tuzak aryorum.
Bu atei ancak evlilik sndrebilecektir. K iincften beri zlemini
ektii kalc akn huzuru giderek kafasn daha ok kurcalar. Bir
yandan da bu burjuva kurumuna kar kmaktan geri kalmaz. air
Baratinski evlendiinde, evliliin kiiyi ruhsuzlatrdndan sz eder,
ama evlilik d ilikilerin bayalndan da rahatsz olur. Sonuta
kendi deyimiyle mutluluu allm yollarda arar, hi deilse onur
lu bir yaam olabilsin diye.
1829da Moskovada bir baloda, o srada onbe yanda olan Natali
Gonarovnayla karlat. Bam dndrd, derhal evlenme teklif
ettim ona. Olduka tehlikeli bir admd bu: Natali ok gzel bir
kzd, kahverengi gzleri, teni ve oval yzyle klasik madonnalar
andr-yordu. Ama Pukini kendine balayacak ne kltre, ne de
kiilie sa-hipti. stelik ailesi hem iflasn eiinde -nc nemi vard
bunun- hem dc ok tutucuydu. Pukinin tutumu hi dc iyi
116
karlanmad, o da her-eye ksp yeniden yolculuk hayalleri kurmaya
balad.
Haydi dostlar, ben hazrm. Neresi olursa olsun!
Nereye gitseniz sizi izlemeye razym,
Y eter ki u kibirli hatundan uzaklaaym
Y oksa in Seddine kadar m gitmem lazm?
Bu gelip geici heveslere ok gemeden Bcnkendorf el koydu. Erte
si yl, Pukin Moskovaya dndnde Gonarof lar kzlaryla evlen
mesine raz oldular. Ama Pukin umduu kadar sevinmedi bu ie. Ar
kadalarna evleneceini haber vermek iin yazd mektuplarda bu
ak evlilii birden mantk evliliine dnvermiti. Setiim yolun
avantajlarn ve dezavantajlarn uzun uzun tarttm. Genliim verim
siz ve ksr geti. imdiye kadar geleneksel olmayan bir biimde yaa
dm; mutlu olamadm. Artk mutluluu allm yollarda bulabilccc-
ime inandm. Y am otuzu geti, evlenmenin normal ya ise otuz
dur. Bir yandan da henz onalt yandaki nianlsnn kendisini l
gnca sev emeyeceini, gelenei iin de bir gvence olmadm d
nyordu. "Bu sakin kaytszln vgler, pohpohlamalar, kkrtma
lar arasnda koruyabilecek mi? Daha parlak bir evlilie layk oldu
unu syleyecekler kendisine. Bu tr art niyetli szleri hep iten sana
cak. O zaman beni bir dzenbaz, yaamnda bir engel gibi grmeye
cek mi? Hatta irenmeyecek mi benden? Tanr ahidimdir ki onun
iin yaamm veririm, ama onu dul brakmak iin lmek, gzelliinin
baharnda, kendine yeni bir e sesin diye... Bu dnce cehennem
azab veriyor bana!..
Daha sonra da formalitelerin bir trl tamamlanamamas ileden
kartr onu: Baratinski nianlyken ancak aptallarn mutlu
olabilecc-ini sylyor. Akll bir adam sabrszlanr, gelecekten
kukuya der. Gerekten dc yanl anlalmalar, dedikodular, para
mcsclclc-ri, ayrlma tehditleri bitmek bilmez. Otuz yandaki bir
nianlnn yaam bir kumarbazn otuz ylndan beter! Souyorum bu
iten, cvii-liin skntlarn dnyorum... Mutlu deilim. En
sevdii ocuk-luk arkada Dclvigin lm de ayn gnlere
rastlaynca iyice keyfi kaar.
117
Sonunda evlendiler; ilk gnler bu yeni yaama kendini kaptrd ve
geim skntlarn dnmedi. Ama ok gemeden Petersburga yer
leip resm bir grev iin ricada bulunmak zorunda kald. Kendisine
K amer Y unker, mabeyinci yardrmas unvan verildi. Grevleri de.
niformas kadar glnt, stelik dc yeni yeni masraf kaplar al
yordu kendisine. yice umutsuzlua kapld: Evlenince eskisinin
kat para harcayacam dnmtm, yanlmm, on katn harcyo
rum. Alt ay gemeden karsna hediye ettii prlantalar rehine ver
mek zorunda kald. Ardndan, ailesinin iflas ve sonunda bebekler gel
di. Bugnn masraflarn karlarken yarn da dnmesi gerekiyor
du. On yl gemeden lrsem Saka. Moka ve Grika ne olurlar?"
K arsna yazd btn mektuplarda ayn konulardan sz eder. Falan
ca yaynevinden ne kadar gelir? potei ne kadar uzatabiliriz? Y eni
dad ie yaryor mu? Ann iine son verdim. Saann dileri ak
lma taklyor. Gonarof Dede metreslerinden birini daha evlendirmi,
torunundan en kk yardm bile esirgiyor. Bylece srp gidiyordu
mektuplar.
En byk kaygs gene dc Nataliydi. K arsnn kltrn artr
maktan vazgemiti. Tcrpsichoredan baka esin perisi tanmayan Na-
taliye VValter Scott okutmakla yetinmek zorundayd. Ama karsnn
salyla yakndan ilgileniyordu. "Senin u at gezintilerin endielen
diriyor bci. Gz peksin, biliyorum ama dayankl nusn? En ok
ilgilendii konuysa karsnn ilikileriydi. Ksa bir sre iin dc olsa
Pctersburgdan ayrlmas gerektiinde meraktan yalaklara dyordu.
Senden uzaklamak g olduu kadar sama da. Her gn yazyordu
karsna, polislerin mektuplarn okuyacan ve yersiz merakna gle
ceklerini bile bile. Ama elinde deildi, kayglarn yazmadan ede
miyordu. Baban gibi hereyden pheleniyorum... Drt duvar ara
snda insann aklna neler geliyor bir bilsen. Bari Natalinin mek
tuplar rahatlatc olsayd, ama ne gezer! K skanmann ak besledii
bahanesiyle kocasna srekli sosyetik evrelerde grd ilgiden sz-
cdiyordu. Kocas nc aclar ekiyordu bu yzden, ama hi belli
etmiyordu: Genliini yaa, gzelliinin sefasn sr. Bu arada
Nataliyi belli zentileri konusunda uyaryordu: Sa modelini kopyc
ettiin Ninon fahiesi nc diyor biliyor musun? Her erkek ayn eyin
peindedir: En kolaynn. Buna dayanarak grdn ilgiyle vnebi-
118
Iccek misin? Sonra da tutup kendini beendirmenin yollan konusun
da kurnazca nerilerde bulunur: Souk ve ciddi olmam istiyorum:
kusursz bir davran biiminin neminden szetmeye gerek yok san
rm. Ama karsna soyluluu, kibarl alamak konusunda gster
dii btn abalar botur. Natali ocuktur ve ocuk kalacaktr. Pukin.
Kulan eker, birey olmam gibi perim. diye bitirmek zorunda
dr mektuplarm.
Y apaca baka birey de yoktur zaten. Gzellii iin evlenmiti
Natali'yle, o da gnden gne gzelleiyordu. Sersemdi evet, ama ba
ndan beri farketmemi miydi bunu? Biraz uaryd ama dnistt.
Kocasn anlamyordu ama seviyordu. Kocas da onu seviyor muydu
peki? Elbette, her nc kadar minnetten doan bir sevgi olsa da sevi
yordu. "Sensiz, yaamm boyunca bedbaht olacaktm Gerekten dc
yeni sorumluluklar edinmiti: karln da gryordu. Ailem by
yp geniliyor, ocuklarm etrafmda drt dnyor. Ank kadere sy
lenmeme. yallktan korkmama gerek yok... Y al bir bekr yeni ne
sille karlamaktan holanmaz: ancak bir aile babas genlere kskan
madan bakabilir. Skntlar vard, olmaz m. o kadar ki c\lilik
ncesi gnlerine dnp delirmekten korktuu oluyordu. Ama
Natalinin Pe-tcrsburg tutkusu bittii an bu skntlar sona erecekti:
buna yrekten inanmt. 1834te Mihaylovskoye'den karsna unlar
yazyordu: Sobolcvski'nin planlar olduu gibi benim dc planlarm
\<r: Seni alp kye getireceim.
I 19
X
SON Y ILLARIN RLER
Snflandrmann gl - ev iriler vc yabanc konulardan uyarla
malar: Angelo. Tatan Konuk. Rusalka.- Rusyayla ilgili konular.
Politik iirler: Polemikler.- Tarih: bir Pctrcid denemesi. Halk iirleri,
masallar.
Pukin'in srgnden dndkten sonra gzden dtn daha ncc
belirtmitik. Bu deiim airi olduka etkilemiti. Okurlarnn kaprisli
yarglarna lcdcf olmayacana hem yazlarnda. Icm dizelerinde ye
minler ediyordu: "Birtakm budalalarn svgleri uruna kendini te
hir etmenin nc anlam var?" Ama budalalara ve iine kslp kald
sosyetik evreye karn, her zamankinden ok yazyordu. Yoo. eski
sksesine yeniden kavumak iin deil, yalnzca keyfi iin. Bir dc ar
tk yaamm kazanmak iin kalemine her zamankinden fazla gerek
sinimi olduundan. "K endim iin yazyor, para iin yaymlyorum.'
Bu son yllarn yaptlarn eilimlerine gre snflandrmaya ala
biliriz: Y alnzca sanat kaygsyla yazlm olan iirler vc Rusya'yla.
Ruslarla ilgili konulara olan yaknl yanstan iirler. Ama bizcc n
celikle biim deiiklii zerinde durmak gerekir. Bu fark berabe
rinde baka ayrntlar da getirir zaten. Bu yolla Pukin'in o sralarda
gerekten airlikten yazarla geip gemediini izleyebiliriz.
Kiisel yaa,ma deinen birok dizesinden sz ettik; bu dizeleri
anmadan yaamm anlatmak olanakszdr zaten. Bunun dndaki iir
lerin bir ksm, yic gemiteki gibi yabane yaptlardr. Ama artk es
kisi gibi Fransz airlerinin peinde deildir. En ok romantikler ilgi
sini eker. Fransz romantikler deil tabii, onlarla ya hi ilgilenmez,
yada kmser En fazla Mikycviz. bazen dc Byron zerine alr.
Voyvoda. Bucl is vc Oullar ev rileri olaanstdr Gney Slav -
krnn arklar iin nc vazk ki ayn evi sv lev emiyoruz. Pukin bir
120
aldatmacann kurban olmutur aslnda. K arada, Srp ve Hrvat ar
klarndan oluan bu yapt gerekte Merimeenindir. Merimee de bir
zamanlar grev li olarak bulunduu bu illerin halk iirlerinden blk
prk dizeler toparlam olan Nodierden esinlenmitir. te Pukin
bir yandan Franszlar iirlerinden kovadursun, onlar hi beklenmeyen
bir yandan szmtr Pukinin yaptlarna.
Uyarlamalar hem daha yaygn, hem de ounlukla uydurma ol
duklarndan, evirilerden daha nemlidir. Cimri yada sonraki adyla
Cimri valveyi ele alalm. Pukin bu yaptn ngiliz yazar Chen-
stonenun bir komedisinden uyarlandn ileri srmtr. Oysa ki bu
ad duyulmadk ngiliz'den yaplan uyarlama hem zgn bir yapttr,
hem de Av rupa edebiyatlarndaki cimri tiplerinin ilendii manzum
sonu blmyle bir inceleme niteliindedir. Shakespcareden mea-
sure for measure1aktarlan Angelo da korkun bir deiim geirmi
tir. Komedi yle bir iire dnmtr ki. yalnzca birka dize bize
yaptn ilk biimini anmsatr. Gln ve hafif unsurlar tamamen yok
olmu, geriye olaylar zinciriylc kiilik zellikleri kalmtr. Bir talyan
Dk fazla yufka yrekli olduunu dnerek kentin ynetimini yar
dmcs Angeloya brakmtr. Prensip sahibi Angelo da sk bir di
siplinle ynetmektedir kenti. Ama birgn gen ve gzel Laura erkek
kardeinin balanmas iin ayaklarna kapandnda, Angeloda ne
prensip, nc dc drstlk kalr. Laura eer bcBykni demeyi kabul
ederse erkek kardei balanacaktr. Neyse ki Dk olaya el koyar,
sulu cezalandrlr, erdem kurtarlr, hak yerini bulur. Btn bunlara
bir diyeceimiz yok. Ama Pukin kesinlikle ahlak yanls bir sanat
olmadndan, vasat bir oyunun bylesine ustaca yorumlanmas kar
snda okurlarn aknln da anlyoruz. Gerekten ok gzel
dizeler vardr Angelo da. ama Pukinin nne yada Rus edebiyatna
katks nedir? Angelo. yorumlad yazardan daha stn olduunu
sanan bir aydnn kendini elemesidir.
Tatan Konuk ta Pukin hem Molicrc'in hem dc Molicrcin rakibi
Villiers nin. hem de Almanlarn Don J uanndan esinlenmitir. Ama
Pukin'in Don J uan' nevi ahsna mnhasr dr. spanyollarn des
tan kahramannda ve Molicrc'in dramnda aka grnen gaddarlk
1 Kelimesi kelunesue.
121
tan yoksundur. Rakiplerinin kendiliklerinden gelip o korkun klcna
nasl saplam erdiklerini izleyen cana yakn, akn bir Franszdr.
Acr onlara, tpk kurban olan saysz kadna acd gibi.
ncsi dnyonm da. anmsar msn,
Nc kadar gzeldi? Evet gerek gzellii
Pek azd. Ama gzleri, yalnzca gzleri.
Bak... Bakasnda grmedim! Sesi dc
Hafif ve dokunaklyd, bir hastanmki gibi.
Kocas da pis aynn tekiymi.
Neden sonra rendim... Zavall nes!..
Sevgisi de itendir: hi deilse kendinden nceki Don J uanlardan
deiik biimde dile getirir akn. Byk valyenin dul ei Dona
Annaya kocasnn mezar bandayken Kei klnda yaklar. Kur
bannn heybetli nnde, zntye boulmu dul kadna akn ilan
eder.
DONA ANNA
Nc var? Ne istiyorsunuz benden?
DON J UAN
Ah! imdi, urada ayaklarnzn dibinde leyim!
Leimi buraya gmsnler, yoo. hayr.
Si/in iin bu kadar deerli olan lnn yanna deil.
Onun yanma deil, biraz daha u/aa.
te u kapnn nne, tam eiin altna.
Beni rten talara desin diye
Etekleriniz ve kck ayaklarnz
Bu saygdeer mezara.
Salarnz talara dkp, alamaya geldiinizde.
Bu keiin gerek adn bilmeyen Dona Anna onu evinde kabul
etmeye raz olur. Tam Dona Anna'mn boyun eecei anda ona kar
ettii hakszlklardan szeder Don J uan. Hangi hakszlklar? Dona
Anna renmek iin srar eder, kskvrak yakalar Don J uan .
122
DON J UAN
Don J uanla karlasanz nc yapardnz?
DONA ANNA
Hanerimi gsne saplardm derhal!
DON J UAN
Dona Anna. al hanerini! Vur beni!
DONA ANNA
Diego! Neler sylyorsunuz?
DON J UAN
Diego deil. J uan!
, DONA ANNA
Tanrm! Hayr, doru olamaz! Olanaksz! Y alan sylyorsun!
DON J UAN
Y alan deil. Don J uan benim vc seni seviyorum...
Gemiteki sevgilerden ok farkl bir sevgidir bu. kukusuz: Don
J uan pirpaktr. yepyeni bir adamdr! Y oksa hi gerek adn syler
miydi? Dona Anna ok abuk ikna olur. lk pc kopartr Don J u
an. tam o srada valye kapy alar. Oyunun sonu Molicreinkinin
ayndr, ama Sganarclin yorumlarna yer verilmemitir.
Rusalka szcn gerek anlamnda bir uyarlama saylamaz. Pu
kin Donauvvcibchcn adl bir Alman operasndan esinlenmitir. Ama
yalnzca operann yksne sadk kalmtr. Birok ulusun destan
larnda rastladmz bir ykdr bu Batan karlp sonra da terke-
dilcn gen kz kendini sulara atar ve bir su perisi olarak intikamn
alr. Pukin'in oyununda olay Dinycpcr kylarnda geer. Perde
aldnda bir deirmencinin kz sevgili prensi uzun sredir onu gr
meye gelmedii iin alamakta, babas da onu azarlamaktadr. Aklsz
kz prensi elinde tutamad gibi ondan para koparmay da akl ede
memitir! Oysa deirmenin onarlmas gerekmektedir.
123
Hemen bu sahnenin zerine prens kagelir. Gen kz kollarna at
lr ama prens ciddi ve dncelidir. Sevgilisinin telal sorularna kar
lk devletin yararn gzetmek amacyla bir bakasyla evlenmek zo
runda olduunu aklar. Sevgilisine de armaanlar, mcevherler, al
tnlar getirmitir. Ama armaanlar grmez gz kzcazn, koarak
kendini rman sularna atar.
kinci perde prensin dnyle balar. Hereyiylc tipik bir Rus d
n izleriz. Gen kzlar laf atarak svat (sadc) izlemektedir. Bir
den aralarndan biri Dinyeperde boulan gzel kz anmsatan birey
syler. Ortalk karr, prensin beti benzi atmtr. Herkes bu patavat
szln sorumlusunu bulmaya urar ama btn abalar bounadr...
Birka hafta sonra yeni prenses kocasnn deitiini fark eder, dads
na dert yanar:
imdi hergn afakla birlikte kalkp
Hemen atn ecrletiyor.
Saatlerce Allah bilir nerelerde geziyor.
Gece eve dndnde nc
Tatl bir sz kyor azndan
Ne yzm okamaya tenezzl ediyor.
DADI
Benim kk prensesim, erkekler horoza benzer!
-r- dedi mi bir kanat rpyla gzden yiter.
Ama kars ana tnvuk. kesinde civcivlerini bekler.
Nianlyken ilgisn*n snr yoktur, zerine titrer.
Y emeden imeden kesilir, hayranlkla seni izler.
Evlendiiniz anda balar tasalar, dertler.
Dad byle bilgece konadursun, prens rman kysnda dola
maktadr. ok iyi tand o eski deirmen kar karsna. imdi bir
harabeye dnm deirmende ldrm bir ihtiyar eski agzll
nn beBykni demektedir. Prens ihtiyarla konuurken rman sula
rnda su perileri nsalkiler ecelerini dinlemektedir. Rusalka. kz Ru-
salokayla konumaktadr:
124
RUSALKA
Onunla ekinmeden konu, baban o senin.
RUSALOKA
Hani seni brakp bakasyla evlenen mi?
RUSALKA
Ta kendisi. Uysal ve sevimli ol ona kar.
Anneni ve kendini anlat ona.
K endisini unutup unutmadm sorarsa eer.
Syle onu hep sevdiimi ve beklediimi. Anladn m?
Rusaloka ok iyi anlamtr, kyya kar ve prensin onu grp
Tanr'm. ne bylcyici ocuk! diye haykrmasyla perde iner.
airin son sahneyi yazmayann nedenleri konusunda eletirmen
lerin tahminlerine katlmyoruz: Belki dc fazla acmasz yada silik bir
sahneyle balamak istememiti oyunu. Ne olursa olsun, sonu bl
mnn olmay Rusalkann deerini azaltmaz. Dier oyunlarndan
daha canl ve daha zarif dizelerle doludur Rusalka. Bu kadar duyar
lkl bir ayrlk sahnesi henz yazlmamtr. Evlilik ayn anda hem bu
derece incelikle, hem de bu kadar korkun biimde anlatlmamtr.
Pukinin bu dnemde yazd Rusyayla ilgili iirler blmde top
lanabilir. Birincisi halk destanlarndan esinlenerek yazlm iirlerdir.
kinci blmdeki iirler Byk Petro dnemine bir methiyedir, bunlar
bir Pctrcid denemesi diye adlandrabiliriz. Sonuncu blm oluturan
iirler ise ada olaylara deinir. Bu iirler ateli polemiklere yol
amtr.
ar I. Nikola dnemi kanl savamlar ve bask dnemidir. Oysa ki
Pukin. genliinde yaad liberalizmden tr ezilenlerin yannda.
arn kendisine gsterdii tevecchten tr de ezenlerin yannda
yer alyordu. 1825 ten sonra gelien olaylar konusunda herhangi bir
grn belirttiinde, mutlaka iki gruptan biri tarafndan sulan
yordu. Bir de bu yetmezmi gibi karsnda Bcnkendorf u buluyordu.
Btn sulamalara karn elinden geleni yapt Pukin. Balan
dnda. ara olan minnetini belirtmesi, resm grevinden dolay da
anl Rus ordusunun zaferlerini v mesi gerekiyordu. O da kendinden
125
bekleneni yazd ve bunun zerine dalkavuk ilan edildi. arn kendi
sini szmona kayrmasn kskananlara 1828de Hayr, dalkavuk
dc-ilim ben! diye yant verdi. Gerekten dc dalkavuk Pukin deil.
ar son derece sert olmaya iten, eitimin, kitaplarn, dncenin
tehlikeli olduunu ara fsldayan adamdr, Bcnkendorf tur. Pukin
bilginin, ilerlemenin savamn verir. ara sunduu bir yazda ak
a belirtir bunu. Byk Pctro'nun eitim konusunda yapt yenilikleri
vccltcn dizelerinde dc dolayl olarak ayn eyi yapar. Ayrca ba-
laycl da ver Bvk Pctro'nun. Bu rcformcu ar'a ynelik cn
byk vgs dmanlaryla anlamas konusundadr. Pukin sonuna
kadar da bu tutumunu korur. Nikola v daima Byiik Pctronun bir
izleyicisi gibi grmeye vc gstermeye alr.
Borodino'un yldnmvlc ilgili dizeleri ve 1831 Polonya olay
larnn zerine yazd "Rusyaya ftira Edenlere ar eletirilere ne
den olmutur. airin bir zamanlar Pol onyal I liberalleri nasl destek
ledii. Mikvcviz lc yaknl anmsatlm. Pukinin Polonya'y
ezenlerin yannda yer almasn Mikycvizin engellemesi gerektii
sylenmitir. Mikvcviz sonradan ne kavuacak dizelerinde Pukini
ihanetinden dolay knamtr. Ama Pukin nc de olsa Rustur vc bunu
anmsad vc Polonya olaylarnn aslnda I. Nikoladan ok Rusya'y
ilgilendirdiini dnd iin hogrlebilir. Dikkat edilirse dizeleri
Pol onyal I l ardan ok. anlamadklar bir trajedi zerine kyametler ko
paran yabanc gazctccilcrlc yazarlara yneliktir. Bu iki karde halkn
arasndaki atma yzyllardr srmekteydi vc Baldlar farknda bile
deildi bunun. Zaferi bir zamanlar Polonya kazanmt ama imdi
Rusya ndeydi vc kanyla, inancyla, diliyle Rus olan blgeleri geri
alyordu. AvrupalI lar bu illeri geri mi almak istiyorlard? Alslard
bakalm! 1812 igalcilerinin mezarlar arasnda bo ver oktu! Rus
ya'nn byklnden szeden olduka beylik dizelerle devam eder
Pukin. ama daha sonra yine cmertliini ortaya koyar:
Y enik den sava dmanmz deil artk.
ineyip gemiyoruz onu;
Y akp ykmyoruz Varova'y
ar bu cmertlikten ctkilcnmeycccini pekl biliyordu. Ama
buna inamvormu gibi grnp gklere kartmak belki dc ar da
126
inandrrd. Ayrca Batllara yneltilen meydan okuma ne kadar ma
rur olursa nerilerinin kabul edilme ans da o kadar artyordu.
Pukin birok yaptnda gncel olaylar balamnda Byk Pctro -
dan szetmitir. Ama bala Poltava ve Bronz Atl iirleri olmak zere,
dorudan Biiyk Petro'yla ilgili yaptlar da vardr.
Bronz Atl. K atcrinamn Pctro'nun ansna. Pctcrsburg'un Donan
ma Meydanna diktirdii heykeldir. Katerina iirde epeyce sz ettirir
kendinden. Ama iirin lek dikkate deer blm Pctro'nun grnd
giri blmdr. Grkemli vc ssz Neva rmann ky snda Pctro.
svelilerin kibirinc son vererek kaleyi. Avrupa'ya alacak pcnccrcyi
vc btn (ilkelerin gemilerinin snaca liman dlemekledir. Vc
ite kendi adyla anlan Pctcrsburg d gereklemitir:
Y z yl geti: yeni kent
Kuzeyin inanlmaz incisi
Bataklklarn, kuytu ormanlarn
inden kt, grkemli vc gururlu.
Doann talihsiz ocuu.
Sessiz ky ilam tek sahibi.
Finli balknn eskiden
Bu bilinmedik sulara
Y rik am att yerde.
imdi, uultulu rhtm boyunca
Evler, kuleler, dev saraylar
Y kseliyor. Gemiler geliyor
Btn lkelerden
skelelere yanayor.
Neva granitle donanm.
Sular kprlerin altndan akyor artk
Adalar bahelerin
Y eiliyle kaplanm.
Vc Moskova, tcvazvla niinc eiyor ban
Gen rakibinin karsnda
Tpk yci arienin karsndaki
Eski arn dul kars gibi
127
air daha sonra. Petersburga. rmann grkemine, gecelerinin
effaf karanlna, saraylarnn ciddi dzenine olan sev gisini dile geti
rir. Bayramlarda, kurun Bykklcriyle dolu bayraklarn dalgalanm
anlatr cokuyla. ocukluundan beri bayrana tapmtr Pukin.
Kendisi gibi byk tehlikeler ve byk zaferler ann evlatlar ol
mayan birtakm yurttalar bu cokuyu anlamam vc fkelenmitir
Pukinc.
Poltava apayr nitelikte bir iirdir. Y ar tarihsel, yar destans bir
anlatmn ardnda air tmyle kaybolmutur. Bir yanda Kazaklarn
yal ataman. Mazcppa. ihaneti. XII. arl'n Ukrayna'ya gelii. Pctro
vc zaferi: dier yanda da Mazcppa'yla varlkl Koubcy'in kz Mar-
yann ak. Pctro'va hainin ihbar edilii, ikenceler ve Marya nn
lgnl iirin cokulu vc dokunakl olmas iin her trl malzemeyi
salamaktr. Ama sonu olarak ortaya kan iir duyarllktan uzaktr.
Maryann zerinde fazla durulmamtr. Mazcppa. Bahcsarav e
mesindeki Kerim Giray andrr. Her zaman anlatmak istediini
dorudan sylemeye gerek duymadan bize hissettiren Pukin bakn
Mazcppay nasl anlatm:
Mizac nasl da zgrdr.
Aka yada belli etmeden
Nasl da ba eder dmanlaryla.
Doduu andan beri hibir
Hakareti nasl da unutmamtr
Gururuna kaplp nasl da
leri gtrr canice tasarlarn.
Kutsal olan hereyi nasl da inevip geer.
Nasl sevgisizdir hereye ve herkese
Nasl su gibi kan dker
zgrl nasl horgrr.
Nasl da hie sayar lkesini.
iir demeye dilimizin varmad bu satrlarn Pukin'in kaleminden
ktna inanmak gtr. Gerek udur ki. Pukin Poltavay. Rilc-
yefi n ayn konuda yazd bir iiri dinledikten hemen sonra, onbe
gnde yazmtr. Btn kahramanlarnda bulduu sevimli yan Ma-
128
zcppada yakalamaya zaman bulamadan Rileyef in iziktirdii bii
miyle sunmutur onu bize.
Sava meydannda karmza kan XII. arl da Voltaireinkinin bir
kopyasdr. Byk Pctronun akmak akmak gzleri dehet saar.
Sava-n tasviri renksiz ve skcdr. Baz canl blmler de yok
deildir. K oubcy'in ihaneti Byk Petroya ihbar edii, Mazeppamn
uursuz arkada Orlike, macerac XII. arla inanm olmaktan
duyduu pi-manl anlat, Pukine yarar dizelerdir. Ama ne bu
blmler, ne dildeki incclikler, nc dc iirin melankolik havas bu
alakalem yazl-m iirin okurda brakt soukluk duygusunu
datmaya yetmez.
Son olarak da Pukinin nyanyasnn masallarndan esinlenerek
yazd ykleri ele alalm. Bu masalarn dekoru Rusyadr ama Av
rupalI lar peri masallarndan pek farkl deildirler. Pcrraultnun kral
lar gibi Pukinin arlar da uar, unutkan vc saftr. Bir anda fke
lenir. parlayverirler. Biri bir boyarn szne kanp karsn ve olunu
bodurtur, bir dieri dc hayatta hereyini borlu olduu arkadan
ldrr. AvrupalI larn kralieleri gibi Pukinin arieleri dc sevgi
dolu ve sadktr. Onlarn da Klkedisi ve Uyuyan Gzel gibi kskan
kz kardeleri vardr. arevilerin hepsi birer kahramandr ama, yiit
likleri, iyilik perileri olmadan onlar glklerden kurtarmaya yetmez.
Babas ar Saltann doar domaz bir fya koyup denize att Gi-
doyu dalgalar ssz bir adaya kartr. Hcrkl gibi bir rpda byyen
Gido fsn krar ve avlanmaya koyulur. Beyaz bir kuuyu izleyen bir
siyah ku grr vc ldrr. Meer kara ku byc, kuu da bir pren
sesmi. Kuu gene eski haline dner vc doal olarak Gidoyla evlenir.
l aricde Pamuk Prenscse benzer. vey annesinin evden kov
duu gzel prensesi yedi orman valyesi (bogatir) korur. Rzgrn,
gnein ve ayn da katld eitli serv enler sonunda bogatirler pren
sesi nianls ve babasna kavuturmay baarrlar. Balkyla Kk
Balk masalnda balknn kat yrekli kars srekli olarak kocasn
dan bircy ler ister. Balklarn kral kk balk da btn istenenleri
balkya verir. Bir gn kadn, kzartmak zere kk baln kendini
ister. te o zaman kk baln balkya vermi olduu herey. sa
raylar. konaklar, hizmetiler, uaklar hatta kt yrekli kadnn ilk
dilei olan ta kurna bile yok olur
129
Pukin btn bunlar niin anlatmtr bize? Masallarndaki ayrn
tlarn gizli bir ustalkla kark sadelii, halk dilinin canl anlatm
onu etkilemi olsa gerek. Pukin bu masallar aktarrken onlar fazla
deitirmemi, yalnz kiiler zerinde yapt rtular onlar daha can
l daha zgn klmtr. Halktan olmayan birinin katksnn olduunu
da katiyen sezdirmeyecek biimde yazmtr masallar. Anlatc hep
Arinadr sanki. Arinann ardnda Ruslan ve Ludmilanm ozam
ancak iirin duruluuyla ve gizli bir nkteyle ele verir kendini.
Ksacas Pukin kmekte olan bir air deildir, incelii hep ayn
dr. O halde niin esin perisinin kendisini terk ettiini ileri srer? Bel
ki dc kendi imgelem gcnn rol giderek azald ve Batl tiyatro
yazarlarndan tutun. Rus izbalarnda iplik eiren kzlara, eitli anla
tclarn katklarna yer verdii iin. Bakalarndan ald konular
kendi zevkine gre deitirir. Kendi zevki dc klasik olduu iin yaz
dklarnda kiisini ortaya koymaz. Bu da Pukine hibirey yaratm-
yormu duygusunu verir. Ama okurlar asla paylamamtr bu duy
guyu.
130
XI
DZY AZILAR
Makaleler: Franszca Rusa yaptlarn eletirileri.- Y an tarihsel
ykler: Byk Pctronun Arabi, Y zbann Kz, Dubrovski, Rozlav-
lef,- Gnlk yaam zerine yazlar: Kasrga, Kyl Kz. Dcllo.-
Pukinin geliimi.
Pukin dzyazya olduka ge balamtr. lk yksn 1827de,
dierlerini de 1830dan sonra yazmtr. Buna karn Efremofun ya
ymlad yedi ciltten drdn dzyazlar oluturur. Bunlardan biri,
ounluu Franszca yazlm mektuplarna ayrlmtr. Bunlarn ev
rilip yaymlanacan dnmemitir Pukin. Geri kalan ciltten biri
Pugaof syannn Tarihi, kincisi ykleri, ncs de bata kendi
kard ada dergisi olmak zere eitli dergilere yazd makale
ve yazlardr.
Bu yaptlar, konular asndan olduu kadar nemleri asndan da
birbirinden farkldr. Pugaof zerine yazlan kaln cildin tek varlk
nedeni Pukinin resm tarih yazarl grevini hakl karmaktr. Ma
kalelerin birounu ada ayakta tutabilmek iin yazmtr. Ama
btn makaleleri, iirden dzyazya kaymasna neden olan urala
ryla ilgilidir. Makalelerin byiik bir blmnde tesadfen Rusyann
gelimesine katklar olan Batllar, bir ksmnda da bu geliimin
aamalar ilenmitir. yklerde XVIII. ve XIX. yzyln Rus toplumu
konu edilir. Birka yalnzca kyl snfn ele alr. Rus uygarlnn
tarihi diye adlandrabileceimiz bir incelemenin paralar olan bu ya
zlar ele alrken batdan balayp Rusyaya gelmek gerekir.
lk nemli yazs 1822de Rus edebiyat konusunda bir incelemedir.
Bu yazda Rus edebiyatnn Fransz etkisine kadar olan gelimesi konu
edilir. Daha sonra ksaca Fransz edebiyatnn tarihi ve nemi zerin
de durulur. Bunu edebiyatta "milliyetilik sorunu. Bat edebiyat-
131
lannn byk ustalan Byron, Shakespeare. Walter Scott, Mme de
Stel, Chenier ve Chateaubriandn yorumlanmasn ieren makaleler
izler. Daha sonra Rus dili, dier dillerle etkileimleri, edebi trler in
celenir. Geriye kalan makalelerin ou da zellikle Bat edebiyatlarn
dan etkilenmi Rus yazarlar zerinedir.
Pukinin taklitler zerine yarglan taklit edilen yaptlar zerine
yarglarnn hemen hemen ayndr. Bata byk bir hayranlk duyduu
yaptlar 1820lerde romantikler gibi modas gemi olmakla sula
mtr. Ama daha olgun bir yata yazd makaleler bu sulamalarn
gerek anlam konusunda bizi aydnla kavuturur. Aslnda Pukin
daima bir klasik olmutur. Batllann da klasik kalmalarn arzular.
Victor Hugoya aar; L amartincdcn sklr, nasl olup da ByronIa
karlatrldn anlamaz. Ama Musset. Pukini byler. Bir trl
vazgeemedii XVIII. yzyl ustalarnn canlln bulur Mussctde.
Parnydcn sz etmeye pek cesaret edemez ama her frsatta Voltairc-
den dizeler aktarr. Voltaircin ve genelde Franszlarn ak, mantkl
vc kesin anlatmm akln dili diye niteler. Bu anlatm trnn Rus-
aya da yerlemesini, cmlelerin Fransz cmlc yapsna uydunlma-
sm destekler. Franszlara kar hogrs arttka da ngilizlcrc kar
katlar. Hl sever gilizlcri ama, ngilizce yaptlar uyarlarken n
cc Fransz zevkinin szgecinden geirir onlar. Alman edebiyatm ise
tamamen grmezlikten gelir.
Rus yazarlar zerine yazd makalelerde hem kendinden nceki
almalarn sayca azl, hem dc bir kstlama kendini sezdirir. I.
Nikola devrinde Ruslardan. zellikle adalardan sz etmek kolay
deildi. Bu yzden XIX. yzyl yazarlarnn eletirileri ksadr. XVIII.
yzyl yazarlar ve kitaplar zerine incelemeleri hem daha geni
kapsamldr, hem dc bilgisini vc varglarnn gvenirliini daha iyi
gsterir. Tclcmak evirisi yznden herkesin alaya ald Trcdyakovs-
ki'in gerek deerini ilk gren Pukindir. Tclcmakn seilmesinin
iaret ettii uygarla dikkati ekerek Tredyakovskini olaanst
almasnn Rusyaya btn Fransz yaz trlerini tanttn belirt
mitir. Pukinin "Pctcrsburg'da Moskovaya Y olculuk zerine
yazd makalelerden dc sz etmek gerekir. Radicfin bu yapt.
XVIII. yzylda sertlie kar yazlm en gl yapttr. Pukinin dc
bu kar ka katldndan kuku duyulamaz. Genlik dlerini asla
unutmamtr. Ama 1825ten sonra byle bir yapt vmek, 1792de
kitabn yazlmas kadar tehlikeliydi. Bu nedenle Pukin, Radiefi
sular, ama okur niin suladn bir trl anlayamaz. Daha sonra,
Radiefin aslnda yufka yreklilikten dolay hataya dtn
belirtip onu tedbirsizlikle sular. Rahip Renalin peinden gittii iin
byle haksz bir bakaldrya saplandn hafife alarak aklar ve so
nu olarak da kitabn gerekli olduunu syler. K sacas, sonuna kadar
okunduunda, bir reformun gereklilii kesinlikle ortaya konmutur.
Bu rnekten de grld gibi Pukin, kendisini en ok ilgilendiren
konudan, ulusunun kalknmasndan sz ederken son derece dikkatli
olmak zorundayd. Bu makalelerden kolaylkla Pukin Avrupay
Y arglyor adl ilgin bir kitap karlabilirdi. Ama buna benzer.
Rus-yayla ilgili derlenecek bir kitap, zmlemelerden ok
yorumlama-lardan oluurdu.
yklerinde bu denli kstl deildir. Buna karn ykler anlat
tklar dnemden olduka uzaklam gibidir. lk yk. Byk Pct
ronun Arabidir. yknn kahraman. Arap m, zenci mi olduu belli
olmayan A nibafdir. Ailesinin kesinlikle zenci olmadn ileri sr
d Anibal, Pukinin yksnde arn sa koludur. stei zerine
Parise gnderilir ve sosyetik ev relerde byk skse yapar. Peters-
burga dndnde ar baarlarna hayran olup kendisini soylu aile
lerden birinin kzyla evlendirmek ister. yk burada kesilmitir,
nk, tarihi karmakark etmeden srdrmek olanaksz olmutur.
Gerek udur ki, Anibal hibir zaman torununun kendisine atfettii
niteliklere sahip olmamtr. Dekor daha geree uygun olsayd, bu
yceltmenin zerinde durmazdk. Ama Pukinin Parisi 1720lerin
Parisine pek benzemez, Petcrsburgu da o dneme gre biraz fazla
uygardr. By k Pctronun safl da olduka gerek ddr. Birka yl
sonra Pukin, o sralarda Petronun kiiliini iyice tanmadn itiraf
edccektir. Byk Petronun Arabi bu szn aka kantlar zaten.
Pukin. isyanlar ve hkmet darbeleri dnemiyle ilgilenmeyip, II.
Katerina dnemine atlar. Bu dnemle ilgili yararlanabilecei ok say
da kaynak vc an vardr. Y zbann K znda keyfi tablolara yer yok
tur. Grinyof un ailesinin tekdze yaants kahramann nce yal serf
Savclycf. sonra da Fransz Bcaupre tarafndan eitilmesi, askere gidi
i. atlatt glkler, btn bunlar kusursuz bir dorulukla ilenmi
133
tir. Zaten tara soylular o dnemde neyse, Pukinin yaad dnem
de de odur. Byelogorsk kalesini de Pukin grd biimiyle anlatr.
Grinyofun ekyann peinde getii btn yerleri Pukin, Pugaof
tarihini hazrlarken gezip grmtr. Grinyof ve temenler de geree
uygundur. Hayal rn olan yalnzca olaylarn geliimi ve mucizevi
sondur. Bunlar bile dnemin zelliklerini tar. yiliksever ve arbal
arienin fazla yceltilmi olduu sylenebilir. Ama belki de tarih
teki K aterinann iki ynl bir kiilii vard ve romanc, romanla ilgili
olmayan yn gstermek zorunda deildi. Herey bir yana, szde
VValter Scottun yaptndan alman bu romann, orijinalinden ok daha
gerek olduu kesindir. Walter Scottun yapt, gnnn kiilerini
eski bir dekorda yaatmaktr. Pukinin kitabnda tarihe aykr ne bir
olay, ne bir duyguya rastlanr.
Geree bu titiz ballk romann ilgin olmasn kesinlikle engel
lemez. Pukin bu konuda fazla m iyimser davranmtr? K ahraman
larm sevme alkanl yznden fazla m ileriye gitmitir? Ne olursa
olsun kahramanlar canldr ve hayatlaryla ilgilenmememiz sz konu
su deildir. Rusadaki deyimiyle olumsuz tipleri ele alalm: Fransz
eitmen Beaupre ayyan biridir, ama ne gzel uurtmalar yapar
rencisine! Asker Zurin kumarda haddinden fazla kazanr, ama ha
kikatli bir dosttur. vabrin haindir ama Maann kendisini nasl aa
lad dnlrse ihaneti anlalr dorusu! Bu iyi niyet ve hakse
verlikten Pugaof bile payn alr. Temenleri birer hdkse o da ba
zen acmasz olabilen bir servencidir. Ama tpk Boris Godunoftaki
Dimitri gibi cmcrtlii de tutar zaman zaman. Gerekte byle olma
dm gsteren hibir kant da yoktur elimizde. Olumlu tiplere gelin
ce, Pukin en nemsiz olanlarnn bile snk hayatna k verecek
olan cesur, hatta kahramanca davran byk bir ustalkla hazrlar.
rnein Byelogorsk komutan sakat yzba Miranof, yumuak bal,
karsnn sznden kmayan bir ihtiyarcktr. Ama Pugaof kendisini
ar ilan edip idam tehdidiyle Miranofa kendisine ballk yemini et
mesini buyurduunda ihtiyarn yant, Sen ar ha! Zorbann, hrs
zn tekisin sen yavrucuum! olur.
Daha yakn dnemleri konu eden ykler Y zbann Kz kadar
nemli deildir, ou tamamlanmamtr. Dubrovski ancak Pukinin
lmnden sonra yaymlanmtr. yk XIX. yzyln balarndaki
134
gerek bir olaydan alnmtr. Byk bir toprak sahibi yarglar satn
alarak kendinden daha az varlkl bir komusunu soyar. Pukinin
yksnde toprak sahibinin ad Troyckurof tur. Karun kadar zengin,
kaprisli ve acmasz olan bu adam, en eski arkadalarndan biriyle bir
hi vznden bozuur. Arkada kendisinden zr dilemeyince de ken
disini cezalandrmak iin mahkeme kararyla btn malna mlkne
el koyar. Bunun zerine arkadann olu gen subay Vladimir Dub-
rovski. aldklar evle birlikte rveti yarglar da yakarak babasnn
intikamn alr. Ama henz iin bandadr, esasen Trovckurofla he
saplamas gerekmekledir. Vladimir Fransz bir retmen klnda
dmannn maliknesine gelir. Kz Maryay kendine k etmeyi
baarr, ama bu arada kendi de kza vurulur. Sayg snrlarn amadan
Marya'ya kur yaparken gerek kimlii ortaya kar ve kamak
zorunda kalr. TroyckuroC kzn alelacele zengin fakat yal bir taliple
evlendirir. Yci evliler balayna kar. Vladimir emrindeki ekyalarla
yollarn keser. Ama ge kalmtr. M ana kocasna sadk kalmakta
diretir. Vladimir kamalarna izin verir. Birka gn sonra elesi sald
rya urayp dalr. Kendisi ortadan yok olur, babas da hasta
yalanda lr.
yk niin byle bitmitir? XIX. yzylda hakszlklarn yaamla
ryla deyen birok zorba vard. Troyckurof da onlardan biri olabilirdi.
Pukin belki bir suu cezalandrmak iin ilenen bir baka suu y-
ccllncktcn ekinmitir. stelik cezalandrlmak istenen sua arn
icmsilcilcri dc ortaktr. Belki dc V ladimirlc Maryay mutlu klarak
yky bayalatrmaktan korkmutur. Beenisi vc korkular birlc-
ince yk yarm kalmtr.
1812'dc geen Rozlavlcf dc tamamlanmam bir ykdr. Vladimir
vc M ana gibi Scnakur ve Polin dc Corncillc'in kahramanlardr.
Polin (yani Chinenc). Moskova'nn ateler iinde yanna tanklk
elmi, olayn sulusunun Franszlar olduunu dnmtr. Bu bar
barl balamas mmkn mdr? Ruslarn tutsa sbay Scnankur
(yani Rodrige) ise Napolyonun ordusunun korkun bozgununda yer
almtr. Binlerce yurttann katlediliini unutmas mmkn mdr?
Ama hereye karn severler birbirlerini. Y ine dc yaratclar onlar
evlendirmeye cesaret edemez. Ciddcki yreklilii gslcrccek kadar
romantik deildir.
Bir dier giriim dc yirmili yllarn Rusya'sn anlatmaktr. Ama
Pukin yalnzca bir giri yazabilmitir bu konuda. zellikle Aralk
Olaylarna K aranlarn yakn arkada olan bir yazar iin o dnemi
yazmak olduka gtr. Pukin giderek artan gerekilik kaygsn
tatmin edecek bir olaylar zinciri kurabilseydi bile, sansr mutlaka ki
tab yazmasn engellerdi.
Btn bu kstlamalar Pukinin almasn yavalatm, bir sre
sonra da tamamen durdurmutur. Gen yataki lm bizi, yazarlk
yaamn noktalayacak, belki dc Sava ve Bar trnde bir romandan
mahrum dinitir. Pukin byle bir roman yazabilscydi. Sava vc Ba-
r'tan daha zl, daha az gizemli, ve belki. Tolstoyun btn
insancllna karn, daha insanca, daha merhametli bir yapt kard
ortaya.
Pukinin dier ykleri, bln Ruslarn yaad baz olaylar ak
tarmas asndan tarihsel saylabilir. 1813 vc 1814tc zaferden dnen
ordularn Rusyaya giriinin anlatld Kasrga bunlardan biridir. Bu
yklerin deeri aktardklar olaylarda, anlatmn canllnda, gerek
yaama yaknlklarnda, bazen da airin Byronc dneminden kalan
kahramanlarda yatar.
yklerin hemen hepsinde olaylar son derece basittir. Kyl Kz.
Ak ve Talih Oyunlar nn bir uyarlamasdr. ki toprak sahibi ailele
rini birletirmeye karar verir. Birinin olu k ve zarif bir Pctcrs-
burgludur. teki ailenin kyde yetimi kzyla evlenmeyi aklndan
bile geirmez. Kz da bu "ehirli zppcdcn saknr. Onu daha yakn
dan grp tanmak iin hizmetisiyle yer deiir. Gerisi, tahmin edi
lebilecei gibi, dik kafal damat adaynn bu hizmetiye k oluunun
yksdr: Pctcrsburg'I u Bykkanl hizmeti kza kur yapmaya ba
lar. ona okuma-yaznay. halta Franszcay retir! Hevesli renci
alacak bir hzla ilerlemektedir! Basit bir kyl kznn vc dola
ysyla halknn zeksna havran kalan Alcksis btn glklere gs
gerip bir serfle evlenmeye hazrdr! Y ine dc. sevgili L iz'i gerek kim
liiyle karsna knca zerinden byk bir yiik kalkar.
Kasrga da da btn olaylar kiilerin karmas zerine kumludur.
Kadn kahraman, yine Pukin'in. belki dc Trigorskoyc'nin zlcmivlc.
bir trl vazgeemedii kyl kzlarndan biridir. Zengin bir toprak
sahibinin kz M ana Gav rilovna kendisi gibi soylu ama yoksul bir
136
gen komusuna ktr. Sevgilisinin srarlarna sonunda boyun eer,
frtnal bir gecede Marya karlp bir kiliseye gtrlr, nceden
ayarlanm bir papaz iki genci evlendirir. Ama tren bitip gen evliler
birbirlerine dndklerinde Maryack tanmad bir adam bulur kar
snda ve baylr. Y abanc sv r, bu arada frtnadan dolay geciken
damat gelir, ama olan biteni duyunca umutsuzluk iinde orduya katlr
ve Borodino'da lr. Hcrcyden habersiz M ana kendini evli sanarak
btn taliplerini sebepsiz geri evirir. Bir gn Fransa'dan Burmin
adnda bir subay kagelir. Saysz madalyayla lkesine dnen kahra
man. gc vc sevimlidir. Tek kusuru utangaldr. Maryay griir
grmez vurulur, ama bir trl sylemeye ccsarct edemez. Sonunda
alrlar birbirlerine. Burmin evli olduunu syleyince Marya da evli
olduunu ama kocasnn kim olduunu bilmediini aklar. Tesadf
bu ya. Burmin de karsn tanmamaktadr. Bylece tekrar bir papaz
aramaya gerek kalmadan ev nmi olurlar.
Pukin'in btn ykleri bunlar kadar neeli deildir. Maa Kz
ackl bir ykdr. ok yal bir kadnn, gen ve gzel olduu zaman
larda. K agliostro'dan kumarda hi kaybetmemenin srrn renmi
olduu sylenmektedir. Drst grnnn altnda iflah olmaz bir
kumarbaz nlu tayan gen subay Hcrman. yal kadnn srrn
renmeye karar verir. Amacna ulamak iin ihtiyarn gen hizmet
isini batan kararak ev e girer. Bir gccc, yal kadnn odasna girip,
elinde haner, hereyi sylemesini emreder. Kadncaz korkudan
lnce Hcrmanm da intihardan baka k yolu kalmaz. Dcllo'nun
kahraman Silvyo. alayn cn kahraman, en gzde subaydr. Ama ken
dinden daha zengin, daha sevimli daha gen plan Kont N . nin geli
iyle pabucunun dama atldn hisscdincc. rakibine hakaret ederek
onu delloya srkler. ncc Kont ate eder, isabet ettiremez. Ate et
me sras Silvvo dadr. ama kontun, karsnda byk bir sknetle,
apkasna doldurmu olduu kirazlar yediini grnce kplere biner
vc hakkn sakl tuttuunu belirtir. Rakibi Hay hay. sreniz snr
szdr. yantn verir. Aradan yllar geer, hergn at talimi yapan
Silvyo. lgnca sevdii gen kzn kontla evlendiini duyunca at
hakkn kullanmaya karar verir. ki rakip bir kez daha kar karya
gelir. Kontun ate etme hakk yoktur, ama Silvyo. kendini korumas
iin bu hakk baladn syler rakibine. Kont ncc kar kar.
137
fakat gen karsn dnnce vazgeer vc silahn alr. ans gene ilk
at hakkn konta tanr. K urun Silvyonun arkasnda asl bir port
reye isabet eder. Tam o srada gen kontes gelir ve ikisinin arasna
atar kendini. Silvyo silahn indirip glmser, Sana bir kallelik
yaptrmakla intikamm alm oldum. Elveda. der ve karken nian
almadan ate eder. K urun kontun portrede at Bykc saplanr.
Bu anlalmas g Silvyo, ortalama bir Byron karakteridir. Geriye
kalan yklerinde bir yenilik gsterdii sylenemez. Ama anlatmn
akcl dikkate deerdir. Y alnlkla incelii ne Merimee. ne de
About Pukin gibi ustaca birletirmeyi baarabilmitir. Y al ana-ba-
balar. saf soylular. Mmc Cottinin kitaplaryla beslenmi gen kzlar,
kahraman ve amatac subaylar, ylesine sevimlidir ki kukuya d
rr bizi. Bu irin Rusyann, serilerin Rusyasyla pek ilgisi yoktur!
"Salon edebiyat, gen kzlar alatacak ak ykleri bunlar! Pu-
kinden sonraki yazarlar bize madalyonun teki vzn gsterdi!
demek geer iimizden.
Pukin sanki, esin perisinin kendisini terk ettiini sand bir anda
verdii sz anmsam gibidir. Y evgeni Oycgin'dcn aktaryoruz:
Bir gn Apollon'a srt evirip
Utanmadan alalacak.
Dzyazlar yazacam.
Geveze bir moruk gibi
Neeli ykler anlatacam.
Akn, kskanln
Aclarn anlatmaktan vazgeip.
Keyifle aktaracam
Aile yklerini.
Ve ah! O eski zaman detlerini
Gnl isterdi ki Pukin bu anlar hafif melankolik, gler yzl se
vimliliiyle aktarsn. Y evgeni Onvegin'in baz blmlerinde, rnein
Tanya nn Moskovada akrabalaryla karlamasn anlatrken ne ka
dar ustaca kullanmtr bu slubu. Belki daha uzun yaasayd, daha
renkli bir anlatma gerek duyard. Gerek udur ki. yallarn yk-
Icridcn uzaklatka alayl vc kum olmutur dili. Goryokino Kynn
yksnde. eitimi yznden uzaklatrd ama hep yakndan tan
may dledii kk toprak sahipleri ve kyllerin dnyasn grr
gibi oluruz. Otuzyedi yanda lmeseydi onlar uzun uzun tantr my
d bize? Ama Pukinin yapamadklarn izleyicileri yaptlar. Gogol'e
hem l Canlarn? hem de Mfettiin konularn Bcrquin sala
mtr.
139
XII
LM
Son vl. Gcorgcs Dantes ve Natali Pukin. K krtma olay, dello.
Pukinin son gnleri. - Pctcrsburgda heyecan. Hkmet, vksek
sosyete salonlar, halk. Cenaze treni. L crmontofun yazd at.
Pukinin evlilik yaamn, para skntlarn, st tabaka insanlaryla
polisle dalamalarn, karsnn hoppaca davranlar karsnda kapl
d kayg vc kukular anlattktan sonra, kahramanmz iin kurtulu
un yeniden Mihaylovskoye "ye ekilmekte olduu sonucuna varmtk.
Gerekten dc Pukin, huzur iinde alma yaamna, verimli uzun
gczitilcric ve Esin Perisincancak orada kavuabilirdi yeniden. Ama
yllar gemekte vc vc Natali dilber bayan Pukin olmaktan bir trl
v azgememekteydi. stelik her gnn korkun bir felaketle kapanma
s olasl durmadan artyordu.
Hi phesiz Pukin dc sosyete yaamna dkn bir insand. Ne var
ki kahramanmz vksek sosyeteyi vc aristokrasiyi karsndakilere
kayg verici bir ekilde anlyor ve deerlendiriyordu: Sadcce ve sadc
cc. kkleri tarihin derinliklerine uzanan ailelerin ocuk vc torunlar
soyluydu onun gznde. Oysa Saray vc evresi, "bu kokumu batak
lk. bir alay tylendi vc zpktyla doluydu; ve Ruslardan ok Al
nanlardan oluan bu takn, akllara smaz servetini, 1820 fikirlerine
besledii yada besler grnd kine borlu bulunmaktayd. Onlarn
ortasnda Pukin. lam bir haydut grnts iindeydi: Tavrlar, sz
leri. susular hep genliinin dostlarna ve umutlarna olan bal
ln sergiliyordu. Dolaysyla da bu takm. mparatorun ona gster
dii hogry gereinden fazla ar buluyordu. O a ksek sosye
tesinin gznde Pukin dc, vnerek and atalarna karn, bir son
radan grme zpktdan, bir zrvalar yazarndan baka birey deildi:
Hatta belki de bir casustu!
140
Bu dedikodular karsnda kaytsz kalamyordu Pukin. ou za
man talamalarla almaktayd: Zengin Lucullusun mirassn mi
rasna bir an nce kavuma tela iinde betimledii dizeler btn
Rusyada dilden dile dolayordu.
Uaklara yaltaklanmayacam gnler gelsin artk!
Gelsin artk Cumhuriyet hrszlndan kurtulacam gnler!..
L ucullus olarak ileri srlen bu kii, Ulusal Eitim Bakan Uva-
roftan bakas deildi oysa...
Daha az resm dmanlarna kar, Pukinin baka silahlan var
d. 1829da unlar yazyordu rnein:
Tkrk yedikleri zaman, olay duyulur da bir daha Anikof kona
na arlmazlar korkusuyla suratlarn ipek mendilleriyle silmekle
yetinen zamane genlerinden deilim ben.
Gel gelelim kars, genel tutumuyla, kahramanmza yneltilen sal
drlara anak tutuyordu: Bayan Pukinin kendisine kur yaplmasn
dan holand bir gerekti: ite onun bu zayflndan yola klarak
kocasn aldatt ve Pukinin de bu duruma gz yumduu sonucuna
varlmaktayd. ok ksa zamanda balayan dedikodular, Dantesin
ortaya kyla ete ve kemie brnd.
Bir Franszd Dantes. 1830da Saint-Cyr Harp Akademisini bitir
dikten sonra kral Louis-Philippein hizmetine girmeyi zl sayarak or
dudan ayrlp -herhalde, yakn akrabalarndan Hollandann Rusya
bykelisi Heeckercn baronunun ars zerine- Petersburga gel
mi; ve hem yar srgn, hem Fransz, hem de yakkl bir gen
olduu iin ok iyi karlanmt. Dendiine gre, Fransz hkm
darnn taklidini yaparak, I. Nikolayn da tevecchn kazanmt.
Nitekim, mparatordan aylk alan Muhafz Alavna subay olarak
atanm bulunuyordu. ok gemeden de Baron Heeckeren evlat edindi
kendisini. Baron Dantes-Heeckeren olur olmaz da bakent salonlar
nn paylalmayan sevgilisi haline geldi. Natali Pukinle de bu sa
lonlardan birinde tant; ve gen kadna tutkunluk gsterilerinde
bulundu art arda. Adlarn saklayan birtakm dostlar Pukini durum
dan haberli klmakta gecikmediler. Bunun zerine kahramanmz,
derhal tanklarn yollayarak Dantesyi delloya ard. Ama Dantes,
141
sevdii kadnn aslnda Natali deil, kzkardei K aterina olduunu
syledi. Pukin. gen adamn szlerini ispat iin K aterinayla evlen
mesi gerektiini ileri srd. Ve Dantes evlendi kahramanmzn bal
dzyla...
Oysa K aterina ne gzeldi, ne genti ve ne de zengin... Ve. pek doal
olarak, btn herkes onun K aterinayla evleniini bir baka niyete
yordu. Pukin de paylayordu bu yorumu. Nitekim evlilikten onbe
gn sonra, bacanan evinden kovdu.
Birka hafta geti aradan. Bir sabah Pukine bir paket braktlar.
Bir diploma kt paketten: Boynuzlular Dernei tarafndan yolla
nan bir onur diplomasyd bu. Baz kesin belirtiler, sz konusu
diplomanm Heeckcrcnler tarafndan imal edildiini ortaya ko
yunca Pukin kalem kda sarlp her satr ayr bir hakaret tayan
bir mektup yazd baba Hecckerene. Bu mektupta, rnein, u szler
yer almaktayd: Koskoca bir hkmdarn temsilcisi olan siz, pii
nizin dpedz pezevenkliini yaptnz. O iren patan kocaka
rlar gibi ke bucak aradnz karm; ve onu adice ayartmaya
altnz!..1
Cevap ouldan geldi: Bir meydan okumayd, bu. Getiren de, Fransa
bykeliliinin ikinci sekreteri Archiac Vikontuydu. Pukin hemen
frlad evden. Y olda lise arkada albay Danzasa rastlad. Fransz
Biiykcliliine gittiler birlikte. Pukin arkadan, dello tan
olarak, Vikonta tantrdktan sonra yle dedi:
- Bu i bu akam lallolmad takdirde, baba yada oul Heecke-
.renleri ilk grdmde suratlarna tkreceim!
Danzas'la Archiac Vikontu, o akama dello saat ve verini belir
lediler. Koullar yleydi: Tabancalarla yaplacakt dello ve arp
anlar. yirmibe adm teden ate edeceklerdi biribirlerine; bu. taraf
larn rzasyla, onbe adma da indirilebilirdi..
Anlamaya varlr varlmaz Danzas. kendisini Nevski caddesindeki
bir pastanede beklemekte olan Pukin'i buldu hemen; vc bir kzaa
atlayp dello yerine hareket ettiler. Dantes, yannda tand Archiac
Vikontuyla. onlar beklemekteydi...
I Bu mektup Framzcadtr Pezevenk" sozcuu yenne. an anlayrna daha uygun olarak. Y ardakr sozcugu
kullanlmtr
142
Y erlerini alp da balama iareti verildiinde Pukin, btn del
lolarnda yapt gibi, silahn aaya doru eerek ilerledi hasmna.
Hi kmldamakszn ate etti Dantes. Pukin yere derken yle hay
kracakt:
- K asm paraland!
Tanklar hemen koup kaldrmak istediler kendisini. Ama o, eliyle
durdurdu onlar:
- Ate edecek kadar gcm var!, dedi.
Ve ateledi silahn. Dantes de yuvarlanmt:
- Galiba kurun gsme sapland!, diye haykrd. Pukinin yle
dedii iitildi:
- Bana bir doyum salayacan sanmtm bu iin. Oysa imdi ner-
deyse azap duymaktaym..
Gerekte Dantesin yaras -gsn elleriyle rtmesine karn- Pu-
kininkinden ok daha hafifti.
Pukini evine gtrp alma odasndaki yataa uzattlar. ok
gemeden mparator, zel cerrah Ahrendti yollad kahramanmza.
nl hekim, muayeneden sonra. Pukinin kesin vc resm istei zeri
ne, durumun hemen hemen hi umut verici olmadn bildirdi. Pu
kin teekkr etti kendisine; karsna durumun bildirilmcmesini istedi;
sonra da, Ahrendt araclyla. mparatordan arkada Danzasn ba
lanmas ricasnda bulundu (Danzas, askeri itzk gereince. Pu-
kine tanklk ettii iin cezaya arptrlabilirdi). Ve borlarnn dk
mne koyuldu.
Bu arada haber oktan yaylmt. En bata Aleksandr Turgenyef.
J ukovski ve Viyazemski olmak zere, dostlarn akn balad. Ardn
dan Ahrendt grnd y eniden: mparatorun kurun kalemle yazlm.
Pukini iyi bir Hristiyan gibi lmee aran ve ailesinin tm bakm
masraflarn stlendiini bildiren bir mektubunu getirmekteydi...
Papaz geldi cn son olarak. Pukin gnah kartt ve kudas ayininden
geti.
Sonra da ac dolu saatler balad: airin btn dostlar bu amansz
ksa dnem hakknda anlar brakmlardr. Btn bu tanklklarn
zerinde anlamaya vardklar husus, kahramanmzn -masasnn
zerinde unutulmu bir tabancayla intihara kalkma zayflna
dmesi bir yana- fizik straba kar gsterdii cesarettir ilkin. Hemen
143
ardndan da, acsnn hafifledii anlarda, karsnn stne titremesi;
onu. hibir zaman kabahatli olduuna inanmadn tekrar tekrar sy
leyerek yattrmaya almasdr. Ve... ve, en son olarak da. dost
larna -orada, baucunda nbet tutanlara olduu kadar, uzun sredir
grmemi olduklarna da- duyduu iten ballktr:
- Puin niye burada deil sanki? O imdi yanmda olsa ben ok
daha rahat lrdm!.
K ahramanmz hem bu szleri sylemekte, hem de te yandan git
tike biraz daha halsiz dmekteydi. Nitekim dellonun ertesi gn,
29 Ocak 1837 sabah ortalk aarnken, nbetteki dostlarn gafil av
layan bir dzelmeden hemen sonra can ekime balad. Birka daki
ka sonra da ld Pukin.
ki gnden beri Petersburg heyecan iinde alkalanmaktayd. Hele
lm haberi yaylnca dolup tamaya balad airin evi: Sadece
dostlarla deil, hi allmadk kimselerle de.. Fransa bykelisi
Barate Baronu vard rnein ierde, Kont Strogonof gibi en nde
gelen aristokratlar vard. Darda ise halk birikmiti. Halkn arasnda
polis ve jandarmalar da tabii... Ayrca polis evin iine szmt: Bcn-
kendorf. avn -l iken bile- gzden kaybetmiyordu.
Bu genel acya sadcce belirli baz salonlar katlmad: Gz kama
trc ka\alve Dantesyi deerlendiriyordu onlar, Pukin umurlarnda
bile deildi. Edebiyatlarn gln tasas alay konusuydu bu salon
larda. Bir de lke konusu vard: Pukinin portresini vitrinlerine dol
duran kitabcvleriylc ona byk insan sfatn yaktran gazetelerin
kstahl! Ulusal Eitim Bakan Uvarof yle diyordu:
- Nasl olur da devlet adam yada general olmayan bir kimseye b
yk insan denilebilir?
in ucunda btn herkesi asl ilgilendiren. mparatorun ne dn
dyd. Geri ar, airin lmnden znt duyduunu aka belli
etmi ve ayrca karsyla ocuklarna yardm edeceini bildirmiti:
ama bu. olay bir ulusal yas nedeni olarak kabul ettii anlamna gel
miyordu elbette...
Gerekten de Nikolay 1i l Pukine kar tavr, diri Pkin'c
kar taknd tavrn ayn olmutur: Hep pheli kalmtr airimiz,
gvenilmez ve korkulu bir kimse olarak gz nnde tutulmutur. Hele
lm haberiyle birlikte kamuoy unda ba gsteren heyecan vc duyarlk.
144
onu bsbtn pheli klacaktr. Nitekim Uvarof, byle yersiz bir
ekilde kedere kaplan gazetecilerin beynini ykamakla grevlendi
rilmi: o can skc portreler vitrinlerden kaldrtlmtr. Ayn zaman
da. airin cenaze trenine tam kdro halinde katlmak isteyen ni
versitenin tren gn dersleri tatil etme istei reddedilmitir. airin
cenazesini Saint-lsaac katedralinden kaldrma hevesine kaplan dost
larna, evre kiliselerinden birinin ok daha uygun decei bildi
rilmitir. Ama te yandan ar Nikolay I olay karanlardan katiyen
haz etmediinden, Hecckeren baronuna bundan byle persona grata
olmad haber verildi; Gcorgcs Dantes dc. ordudan tart edilip Rus
ya'y terke mecbur tutuluncaya kadar kalmak zere askeri cezavine
kapatld.
30 Ocak gecesi airin naa. hkmete seilen kiliseye tand. Bu
tanma srasnda Pukinin birka dostu ile -tabii- polis ve jandar
malar hazr bulundu. Ertesi gn. Rus trelerine uygun ekilde, tabut
ta ak olarak bekletilen naann nnden byk bir kalabalk geti.
Eski bir frak giydirmilerdi aire: Daima tiksindiini syledii Kam-
mer J unkcr niformasyla gmlmek istemediini aklamt... ki bu
vasiyet, ynetici evrelerde ok ters tepkilere yol at.
Aristokrasinin byk ounluu, buna karn, son ayinde hazr bu
lunmaktan geri kalmayacakt. En n sradakilcr arasnda. Pukini
gerekten seven vc ikinci sekreterinin delloya katlmasnn utancn
silmek isteyen Fransz bykelisi Barantc Baronu gze arpyordu
zellikle. K ilisenin nnde muazzam bir kalabalk vard. Ama polis
tarafndan kapya yaklamas nlenen bir kalabalkt bu...
Pukin. Trigorskoye yaknlarndaki Kutsal Da manastrnn bahe
sine gmlmeyi vasiyet etmiti. Hkmet dc. kendisini yeni halk gs
terilerine katlanmak skntsndan kurtaran bu istei olumlu kar
layacakt elbette. Nitekim ayin sona erip dc halk datldktan sonra
airin naa. kendisini tam yirmialt yl ncc arskoye Selo lisesine
aldrm olan adamn. Alcksandr Turgcnvcfin gzetimi altnda son
dinlenme yerine gtrld. Bylcce Pukin'in. kahraman L enski'nin
lm dolaysyla dile getirdii bir arzusu da \erine getirilmi bulun
maktayd:
145
Ne mutlu erkenden lp gidene!
Kadehi henz dolu
Ve roman daha bitmemiken...
Dnyamzdan ayrldnda, otuzyedi yandayd Pukin. Tpk
Raffaello ve Byron gibi...
Gnler gnleri kovalad. air, Mihaylovskoye mujiklerinin buz tut
mu topra binbir zahmetle kazarak atklar ukurunda uyuyadur-
sun, ad daha uzun yllar pheli kiiler listesinde yer almaya de
vam etti. Dul kars, ok gemeden bakanla atanacak olan bir vksek
memurla evlendi; bylece ocuklar saray okulunda renim grmek
frsatn buldular, ama silik kaldlar. Hecckeren. artk hibir yerde es
kisi gibi ho karlanmad Petersburgu terketmek zorunda kald.
Rusyadan ko\ulunca Fransaya dnen Dantes. kinci mparatorluk
devrinin sradan senatrlerinden biri oldu. Felaketi hazrlayan yada,
cn azndan, hzlandran imzasz mektuplarn yazarlar hibir aratr
ma ve kouturaya uramadlar. Ama o sralarda ad san henz du
yulmam bir baka byk airin. L ermontof un u esiz dizelerinde
buldular cezalarn:
ARN LM1
ntikam ar, intikam.1
Kapanyorum ayaklarna
Adil ol ve katili cezalandr.
Ki onun idam gelecek alara
Senin hakl yargn duyursun
Ki caniler rnek bulsun onda
air ld! - kuluydu namusun -
Dt, karalanm, sylentilerle.
Dt intikam zlemiyle, gsnde bir kurun
Eerek gururlu ban yere.
Utancn deersiz tahkirlerin
Tayamazd airin kalbi
1 Bu r Alaol Behramolu taralndan evrilmitir
146
O bakaldrd yargsna sosyetenin
Ve ldrld, yapayalnz, nceki gibi...
ldrld, neye yarar imdi gzy alar
Neye y arar bo vglerin gereksiz korosu
Neye yarar zavall zr mrltlar
Kader oynad oyununu
lkin kinle kovan siz deil miy diniz
Onun zgr ve cesur yeteneini?
Ve elenmek iin krklediniz
Bir yangn, ki belli belirsizdi.
Daha ne? Elenin... Son straplara
Day anmaya artk gc y etmezdi
Snd bir meale gibi esiz deha
Soldu alnndaki zafer elengi.
Kurtulu yok, soukkanllkla
Katil indirdi vuruu
Titremedi elindeki tabanca
Y rei sanki donmutu
aacak ne var, uzaktan onu
O benzey eni yzlerce kaaa
Frlatmt bize kaderin buyruu
Talih ve rtbe avna
Glerek kstaha aalyordu
Y abanc bir topran greneklerini
O bizim anmz esirgeyemezdi
Vc bu kanl an dnemezdi
Elini neye kaldrdn.
Sesleri o esiz arklarn dindi
Bir daha duyulmamacasna.
147
Dar ve sevimsiz smanda imdi
Susuyor air, bir mhr aznda.
Ve sizler, kibirli ocuklar
Bilinen alaklkla n salm atalarn!
zgrlk, Deha ve an cellatlar
Tahtn yanndaki agzl yn!
Susturun gerei ve yargy
Gizlenin rts altna yasann.
Fakat ey ahlakszlar, Tanrsal bir yarg
Ve mthi bir yarg bekliyor sizleri!
Onu kandramaz altn krts
O bilir nceden her eyi.
O zaman boa gidecek ama
Ktlemeler, baaracan z;
Ve tm kara kannzla, airin
Hakl kann ykayamayacaksnz!
148
XIII
SONU
an vc hret yolunun cilveleri. - Gereklik. - Y apt ve Esin Perisi.
Rus ve Dnya edebiyatndaki yeri.
lm, bir "ulusal air katna ykseltmiti Pukini. Nitekim bu
durum, 18401 yllarda eletirmenleri susmaya zorlad. airi,
derinli-i yok gerekesiyle, iir aleminin snk bir Mozart'
olarak gren Rus Hcgelcilerini bile... O dnemin kua.
L ermontofun Pukinin ln zerine yazd dizeleri ezbere
bilmekte vc Bielinskinin onun yapt hakkdaki yazlarn cokuyla
izlemekteydi. Btn airler onu taklit ediyor: bata Gogol olmak zere
btn gerekiler, onu byk bir nc sayyorlard. 1848'i izleyen
reaksiyon dneminde dahi sayg gsterildi airin ansna: Sanat iin
sanat modas egemendi; ve bizzat Pukin. ayaktakmnn
dnekliinden tiksindiini syleme-mi miydi!
Nitekim 18601 yllarda airin gzden dmesine, halk ynlar
hakknda kulland bu kltc szler neden olacakt: Aalanan
vc ezilenleri savunma tutkusu sevilen biricik edebiyat tr haline
gelince, Pukin de elbet en tiksin aristokratlardan biri" durumuna
decekti. Y aam? Bir genlik hatasnn ceremesinden kurtulmak is
teyen sradan bir dalka\uun yaamndan baka birey deildi... l
m? Salon dedikodularnn akln bandan ald bir yksek sosyete
mensubunun ahmaka lmyd, o kadar... Y apt? Halkn sefaletine
tamamyla kaytsz bir Saray maskarasnn yapt! Resm ideologlar
tarafndan hazrlanan okul kitaplarnda ad byk vglerle anl
yordu. evet, ama bilinli Ruslarn gznde be para etmezdi.
Bununla birlikte. Pukinin de Rusya iin iyi gnlerin gelmesini
diledii anmsanmaya koyuldu yava yava. Giderek, en ok saldrd
takmn ayaktakm deil Saray takm olduu da anmsand. Vc
149
yeniden, dizelerinin esiz arpcl karld ortaya. Bu hava ieri
sinde de, lmnn ellinci yldnmnde, Rus fikir ve edebiyat yaa
mnn en nde gelen temsilcilerinin vgleri arasnda. Moskovada
dikilen heykelinin al treni yapld.
Pukini bir insan olarak yarglayp deerlendirmek iin, genlik
ann banda kavak yelleri esen delikanlsn deil, olgunluk a
nn durmu oturmu ve biraz da hzne gmlm olgun erkeini gz
nne almak gerekiyor. Hayalimizde canlandrmay deneyelim onu bir
an: alma odasnda bir aa bir yukar dolamaktadr. Aln derin
krklar iinde, kabark favorileri darmadan, az gnlk sknt
larn fkesiyle bzlm... Ama tutup da ona tarihten, edebiyattan,
adalarnn yaptlarndan sz amaya grn: O saat unutur kederini
ve hemen canlanr, hibir art niyete kaplmakszn, byk bir incelikle
akl yrtmeye kovulur. Y ada bir gen kz ziyarete gelsin kendisini:
Y znde gller aar, akalar, portresini izer kzn, o bembeyaz
dilerini meydana seren glyle nlatr ortal... Tek bana
kaldnda ocuklarn dnp tasalanr yeniden, yada Natalinin son
hoppalm anmsayarak tasalanr; masasnn bana ker sonra;
denmemi faturalara bakar ac ac, ve imzasz mektuplara... Geceyle
birlikte uykusuzluk da gelecektir; oysa almak gerekmektedir ertesi
gn dc; ve, ban dimdik tutarak alem iine kmak gerekmektedir.
Aman vermez bilinci, airimize: En sk kulland szcklerden biri,
ritsar'dr. Y ani, valye. Bu szck, atalarnn tam olduu vc
ocuklarnn tayaca adn onurunu gzetmek ve korumak gereini
anmsatr ona durmadan. Nitekim. Romeo vc J lyette en ok sevdii
kahraman. Monteglcrin onuru uruna kendini severek feda eden
yiit Mcrculiodur. Ve gene nitekim, ayn onur uruna o da kendini
feda edecektir... Dar ve snrl bir dev anlay sayabilirsiniz bu
anlay. Ama. bir baka airin. Alfred de Vignynin dedii gibi, onun
gznde onur, devin iiridir.
Pukini insan olarak deil dc yazar olarak yarglayp deerlendi
rebilmek iinse, hereyden nce, onun kendisini bir yazar olarak kabul
etmediini anmsamak gerekiyor:
Arzu duymadan, tasar yapmadan, gclecektcn korkmadan akyan
bir airdir o, kendi deyiiyle. Ve. kitap boyunca grm olduumuz
gibi, Esin Pcrisi'nin artk kendisini kesinlikle terk etmi olduu
150
dncesiyle ka kez umutsuzlua kaplan bir air. Hem de, hi
bilmeksizin, esinle dolup tat anda!
Ama bu kaprisli mi kaprisli Esin Perisinin gelmek iin zellikle
bulup setii yer ve saatler vard: Hemen daima bir oday vc tercihen
klstr eyalarla deli bir oday seiyordu sevgili ziyareti: ve gene
hemen daima, tpk Goethedc olduu gibi, sabahlar arz- endam
ediyordu. zellikle de sonbahar sabahlarn seiyordu...
Benim yaamm, bir dramdan ok bir at andrr... demiti Pu
kin. Natalinin gzellii bu dram belirgin klncaya dein tutkudan
ok tutkucuklar yaad. te yandan, dostlarna duyduu balln
tadn unutmad hibir zaman. En son olarak da unu syleyebiliriz ki.
yurttalarndan zaman zaman enikonu zulm grm olmasna ve Rus
olmaktan ekva etmesine karn Pukin, byk bir yd Rus
ya'nn. eytann marifetiyle burada dodum ben. stelik dc yete
nekli olarak! diyordu geri; ama bu. bir akadan, arpc bir espriden
ibaretti: Y abanclarn karsnda taknd tavr, ok daha derin duy
gular aa vurmaktayd. Rus Devleti ne hayranlk beslemiyordu
katiyen. Haklyd da.. Ama lkesine kklerini tarihten alan geleneksel
bir ballk duyuyordu: 1812de, henz daha yeniyetmelik anda
yaamt Rusya'nn karlat tehlikeleri, urad felaketleri ve
kazand zaferleri. Dolaysyla da. iinde bulunduu dnyann zayf
ve gl yanlarn ok iyi biliyordu. Halk ynlarnn korkun sefa
letini olanca boyutlaryla ancak Gogol kendisine l Canlar' okudu
u zaman kavrayabilmi geri: ama ok gemeden bu bozbulank
Rusya"nn tayp getirdii iyilik, cesaret ve zveri birikimini en duy
gulandrc kahramanlar halinde ete kemie brndren de o olmutu:
Rus ruhunun deerini, yaratmlaryla olduu kadar dorudan doruya
kendi yaamyla da ortaya koymasn bilmiti.
Nitekim ite bundan dolaydr ki bugn artk hi kimse. Pukin'in.
Rus edebiyatnn Lcv Tolstoy'la kapanan byk yzylnn babas ol
duundan phe edemez. "O, btn hepimizin ustasdr... diyordu
Turgenyef. taa o zamanlar. Gerekten dc. gerek kendisini izleyen
airlere, gerekse Gogol bata olmak zere gereki yazarlara yol
gsteren odur. Ve yapt, yava yava da olsa, halk ynlarna mal
olmaktan geri kalmamtr.
Szcn gnlk anlamnda popler bir air deildir katiyen
Pukin. Ama nice dizesi vardr ki en basit yreklerde hemen bir yank
bulur. Ve sonra, bir yazar ille de yazlaryla popler olmaz. Pukin ok
iyi biliyordu bunu. Bildii iin yle haykryordu:
Halkn gznde yllar bounca aziz kalacaktr adm.
nk bu zincire vunlu yzylda
zgrl ycelttim sadece ben
Ve zgrln kurbanlar iin aladm!
Y A A M Y K S D Z S : V I
Rus yazn Pukinle (1799- 1837) balar, nk
Rus yaznn Bat y knmekliinden kurtararak
zgrletiren ve zgnletiren Pukindir. Evren
sele ulusallktan ulalacan Pukn kadar inan
drc kantlayan bir baka yazar yoktur dense, bu,
kanmzca pek abartma olmaz. Gen yanda bir
delloda len Pukinin yaamyksn okuya
rak, Gogol, Lermontov, Dostoyevski, Tolstoy,
Turgenyev ve ehov gibi dev kalemleri ieren
19. yzyl Rus yaznn ok daha iyi tanyacak ve
seveceksiniz.
: S B N 1 7 5 - 7 2 7 5 - S h 3
7 9 9 ^ 5 / 2 7 5 2 6 7