(1) Foucault Kelimeler ve eylerin nsan Bilimleri isimli blmnde unlar syler: Klasik bilginin kesintisiz olarak yayld

mekann paralanmasyla, bylece azad olan her alann kendi zerine dolanmasyla, XIX. yzyln banda ortaya kan insan
tarihsizlemitir. (Kelimeler ve eyler(nsan Bilimleri), Sf:153, mge Kitapevi Yaynlar, 2013 (ev: M.A.Klbay
(2) Kant, Political Writings, Cambridge University Press, 1970-1991 , Sf:182-183-184


2-FOUCAULTNUN AYDINLANMA NEDR METNNE LKN OLARAK



Foucaultnun nce 1984de Magazine Litterairede yaynlad ve ncesinde 1983 ylnda College
De France da verdii derslerin girii olan Aydnlanma Nedir? isimli metni, Kantn Aydnlanma
Nedir? sorusuna verdii yantn ieriindeki tarihsel sreksizlik durumu ya da Kantn sorduu
imdi u anda burada ne oluyor? sorusu zerinden temellendirilmitir.

Foucaultya gre bu soru, Kantn tarihsel sreklilik ile ilgili yazd tm metinlerden farkldr.
nk Kant, imdi burada u anda ne oluyor? sorusuyla kendisine kadar uzanan teleojik izgide bir
kopmaya neden olmutur.
(1)
Bu kopukluk durumunda gemiin sreklilii ya da tarihsel bir erek
durumu yoktur. Kant sadece kendi a iindeki bir devrim annda oluan dncenin durumunu
sorgulamaktadr. Foucault bu durumu u ekilde aklar:

Bence Kantn cevaplad daha dorusu kendisine sorulduu iin bir cevap vermek
durumunda olduu kald soru bambaka bir sorudur. Sorun basit anlamda u deildir:
imdiki halde u ya da bu felsefi karar ne belirleyebilir? Bu soru imdinin aslnda ne
olduuyla, ilk olarak imdiki zamann hangi esinin tannacak, ayrt edilecek ve dierleri
arasndan seilip deifre edileceinin saptanmasyla ilikilidir. imdiki zamanda felsefi
dnme iin fiilen anlaml olan nedir? (FOUCAULT:2000-163)

Metinden de anlalaca zere imdiki zamanda fiilen anlaml olan, Kantn kendi zamannn bir
znesi olarak sadece dnr ya da erginlenmi bireyi olarak deil- iinde bulunduu a o
zamana kadar sregelen doktrin ya da gelenekten kopartarak anlama abasdr. Kantn bu abas ile
felsefe eylemselleir ve bu nedenle o an yaanan eyin yani modernliin sylemi haline gelir.

Auflarung kendi kendini adlandrarak, kendini kendi gemii ve gelecei karsnda
konumlandrarak ve kendi imdiki zaman ierisinde yapmas gereken ilemleri saptayarak
kendinin kendi bilincine varm olan, kukusuz ok zel bir kltrel sretir.
(FOUCAULT:2000-165)

der Foucault. Burada Aydnlanma ile birlikte ilk kez ortaya km olan bir dnemin kendi iine
kapanarak kendini adlandrmasdr. Kendinden nceki tarihin varl ya da ereksellii sz konusu
deildir. Aydnlanmann kendini bu adlandrmas ile birlikte yeni bir ereksellik ve tarihin ikinci bir kez
sfrland bir dneme girilir. Ancak Aydnlanmann yaratt bu kopukluk kendini modern klmakla
birlikte, Kantn deyimiyle akln erginleme ye balamasna ramen, itaat ten yana olmay da
ierdiinden bir devrim in getirdii imdi nin diyalektiinden ve u anda olann
soruturulmasndan ayr duracaktr. Bunun nedeni ne bir sre olarak devrimin ne de devrimin
yaratt imdi nin iinde itaat e yer olmaydr. Daha da ileri gtrecek olursak erginlemi bir
akl da erdemlilik bir gereke olsa bile, itaate yer yoktur. nk ergin akl itaatsizlik zerinden
kendi imdisini arayan akldr.

Metnin devamnda Foucault, Kantn Aydnlanma Nedir? i ile yetinmeyerek ikinci bir kazya
giriir. Bu kaznn konusu Kantn kendisine1784de sorulan Aydnlanma Nedir? sorusuna verdii
cevabn zerinden on yl getikten sonra, niversiteyi oluturan ayr faklte zerine hazrlanm
Faklteler atmas
(2)
isimli tezinden ikincisinde yer alan, imdi u anda burada olan ne?
sorusunu yeniden ele ald, ancak metnin iinde Devrim Nedir? e dnecek olan ikinci bir
Aydnlanma Nedir? sorusudur.



(3) Kant, Political Writings, Cambridge University Press, 1970-1991 , Sf:182 The occurence in question does not involve
any of those momentous deeds or misdeeds of men which make small in their eyes what was formerly great or make great what war
formerly small, and which cause ancient and illustrious states to vanish as is by magic, and others to arise in their place as is from the
bowels of the earth. No, it has nothing to do with all this.
(4) Buradaki Baudelaire rnei Foucaultnun 1983 tarihli ders metinlerinde olmamasna ramen daha sonradan
Foucaultun metinlerinden bir araya getirilen zne ve ktidardan alnmtr. zne ve ktidar, Ayrnt Yaynlar, 2000, Sf.182
ev: Ik Ergden, Osman Aknbay







Sz konusu metinde Kant, tarihsel bir ilerleme iin gemi, imdi ve gelecekte etkili ereksel bir
neden arayna girmitir. Tarihsel ilerleme iin gereken bu iaret (neden), gemite kalcln
srdrrken ayn zamanda bugn ne olduunu niteleyecek ve gelecek iin de ngr ya da yarg
( rememorativum, demonstrativum, prognosticum) bildirecektir. Bylesi bir nedenin varl imdi
u anda olan gemiten kopartmayaca gibi, gelecekteki srekliliin nedeni olacaktr. Bu nedenin
var olup olamayaca sorusuna ilikin olarak Kant u cevab verir:

nsanlarn yapt, insanlar iinde byk olan kk, kk olan byk hale getiren asl
jestlerden ya da iledii ar sulardan ya da bir anlamyla topran derinliklerinden bakalar
ykselirken sanki sihirli bir denek demi gibi kaybolan aaal eski binalardan olduunu
sanmayn. Hayr yle bir ey yoktur.
(3)


Kant devrimin zaten insann doasnda mevcut olan cokudan kaynaklandn ve imdi u
anda olann bu eilimin bir kant olduunu, ayn eilimin gelecek iinde devam edeceini syler.
Ancak ne var ki devrimden on yl sonra devrime ilikin olarak vermi olduu bu cevapla, insana ait
bir dev olarak grd itaat etme durumu nun tersi olarak, devrim cokusunu insan doasnn
iinde bir yere yerletirir.Yerletirmekle de kalmaz bu duruma nsann k adn verir. Buna
karn yine de insanln mutlak ve sorgulanmaz bir Anayasaya eriebileceini syler. Fakat Kantn
bir nceki Aydnlanma Nedir? sorusuna verdii cevap bu mutlak Anayasa arayndan daha farkldr
elbette. nk Aydnlanma Nedir? isimli metinde Kant on yl nce unlar sylemitir:


nk hibir a, bir yemine dayanarak kendisinden sonra gelen dnemlerin, hem de pek
nemli konularda bilgilerini geniletmemesi, yarglarn dzeltmemesi ya da aydnlanmada
ileri gitmemesi iin herhangi bir anlamaya ynelemez. (BOZKURT:1983)


Foucaultnun metni de tam olarak bu noktadan yani bir a anlamasnn tarih iinde kalnlaan
bir sylem haline gelmi olmasndan sz eder. Metinde rtk bir biimde dile getirmi olsa da, ona
gre felsefenin imdi u anda olan a dair modernlii, Aydnlanma Dneminin kalnlam
syleminin mutlak Anayasas haline gelmitir.

Foucault Baudelaire rneinden yola karak yle der;

Ama, Baudelairenin gznde modern olmak bir srekli hareketi fark edip kabullenmekle
deil; tam tersine, bu harekete kar belirli bir tutum benimsenmesiyle belli olur. Nitekim bu
gnll, g tutum, imdiki ann tesinde ya da onun gerisinde deil; onun iinde olan ebedi
bir eyin yeniden kavranmasndan ibarettir. Modernlik zamann akn takip etmekten baka
bir ey yapmayan modadan farkldr; modernlik, imdiki ann kahramanca boyutunu
kavramay salayan tutumdur. Modernlik kap giden imdiye duyarl olma olgusu deil,
imdiyi kahramanlatrma istemidir.
(4)





Bu kalnlam ve kendi iine katlanm mutlak Anayasadan k yolu yine insandadr elbette.
Foucault, Baudelairein gzde ressam Constantin Guys zerinden modern znenin tanmn yapar.
Ona gre modernlik ya da modern zne; imdi u anda olan hakikatin de zerine karak, mevcut
hakikati deitirecek denli zgr bir tutum iinde olabilecek kiidir. Modern zne mevcut sylemin
kalnlndan kendini kurtarm kiidir. Ancak bu durumun tersi olarak modern zne ayn zamanda,
an getirdii ya da getirecei alkantlarn da nesnesidir. Ksacas hem zne ve hem nesne
konumunda olan modern birey, an zerinde ve aa kar isyan durumunda ve kesinlikle
itaatsizdir.

Foucault bu durum iin Baudelairei yorumlayarak unlar diyecektir;

Modernlik, insan kendi varolduu biim iinde zgrletirmez onu kendini gelitirme
ykmllyle ba baa kalmaya zorlar. (FOUCAULT:2000-184)

Bu szlerin devamnda ise insann imdi ile ilikisinin Aydnlanma Dneminde kurulduunu
ancak Aydnlanma Dneminden sonra imdi ile ilgili bu ilikinin, Aydnlanma Dnemine sadakat
nedeniyle kopmu olduunu ve imdi nin felsefi ethosunun imdi nin eletirisinden ok uzakta
olduunu syleyerek, felsefi ethosun zelliklerini negatif ve pozitif olarak ikiye ayrarak
aklayacaktr. Foucaulta gre imdi nin felsefi ethosu hereyden nce Aydnlanmann
antajndan uzak durmaldr. Foucault bu uzak durma gereksinimini yle gerekelendirir:

Ya Aydnlanmay kabul eder ve onun rasyonalizminin ereveledii gelenek iinde kalrsnz
(bu bazlarnca olumlu bir koul, bazlarnca ise tersine bir yaknma noktas olarak grlr) ya
da Aydnlanmay kabul eder ve onun rasyonalizminin ereveledii gelenek iinde kalrsnz
(FOUCAULT:2000-185)

Aydnlanma sonras dnemin iine dt amaz da tam olarak budur. Aydnlanmann mutlak
Anayasasnn belirledii belirli varlklar haline gelmi olmak. Foucaulta gre, felsefi ethosun
kanmas gereken ikinci konu, tarihsel bir sreklilii olan Hmanizm ile Aydnlanma dnemini
kartrmamaktr. Aydnlanma, Hmanizmin tarih iinde girdii deiik modeller ile kazand
sreklilikten farkl bir dnemdir. Aydnlanma Dnemi tarihsel bir kopuun nedenidir. Hmanizmin
ahlaki kafa karkl ile Aydnlanmann karmak ilikileri birbirlerinden farkldr. nk
Aydnlanma Dnemi Humanist bir dnem olmann ok dnda, kendi karmak ilikilerinin iine
kapanm ve kendi tarihini ve kendi ahlakn yeniden yaratm bir dnemdir.

Foucault felsefi ethos soruturmasnn pozitif blmnde ise; felsefi ethosun bugn yapmas
gerekenin, Kantn bir devrimin gereklilii olarak arad gemii, imdiyi ve gelecei birbirine
balayan neden den (rememorativum, demostrativum, prognosticum) deil, imdinin
arkeolojisinden sz etmesi gerektiini savunur. Felsefi ethos, bugne kadar gelinen noktann ne ise
o olduundan deil, bugn imdi u anda ne olmakta olduundan sz etmelidir. Foucaultun bu
tavr Kantn imdi u anda ne oluyor? sorusunu anmsatmakla birlikte Foucaultun bu soruyu
sorma nedeni Aydnlanmann yannda ya da karsnda olmann yaratt antaj durumundan
kurtulmaktr. zne olarak zne, yine Aydnlanmaya ait olan kaln ontolojik, global ya da radikal
sylemlerden uzak durarak, kendi imdi sinin ethosunu yaratmak zorundadr. Elbetteki bu felsefi
ethosun tek gerekesi zgr varlk olarak insann ncelikle Aydnlanmaya olan itaatinden
kanmasdr.

Ancak bu itaatsizliin sonucunda yeni bir ynlendirme tehlikesine dlp dlmeyecei ya da
ksmi bilginin yeni bir ynlendirme biimi olup olmayacana ilikin soruya ynelik olarak unlar
der Foucault:

Bize tarihsel snrmz oluturan eyler hakknda eksiksiz ve kesin bilgiler kazandrabilecek bir
bak asna ulama umudundan vazgemek zorunda olduumuz dorudur. Bu bak asyla
baktmzda, kendi snrlarmz hakknda ve bu snrlar ama imkanmzla ilgili olarak

Edinmi olduumuz teorik ve pratik deneyim daima snrl, belirlenmi olmak ve yeniden
balamak zorundadr. (FOUCAULT:2000-189)

Metnin sonunda Foucault tarafndan Aydnlanmann antajndan kurtulmann yegane yolu olarak
nerilen yol: Aydnlanma bata olmak zere bir dizi sistematik aratrma yapmak ve bu aratrmay
yaparken, bu kaln sylem tarafndan kurulmu zne ler olarak, bu olu biiminin kkenine ynelik
olarak eksenden oluacak kazya girimektir. Bu kazy belirleyen balca soru ise udur;

Bir zne olarak bilgi, siyaset ve etik eksenlerinde nasl kuruldum?