206

ELEKTRK TESSLERNDE RSK DEERLENDRME

Elektrik Mhendisi Mehmet Ferit PEKEROLU
Mavi Bilge Mhendislik Eitim Danmanlk Ltd. ti.
feritpekeroglu@yahoo.com


ZET

Gnmzde yaklak her dakikada bir i kazas, her 90 dakikada bir kiinin sakat kalmas ve her 4
saatte bir kiinin hayatn kaybetmesi i sal ve gvenlii konusunda henz yeterli bilince eriilmediinin
saysal ifadesidir. Hibir kaza durup dururken veya nedensiz meydana gelmez. Kazalarn oluumunun iki temel
nedeni vardr; emniyetsiz ortam ve emniyetsiz hareket. Kaza risklerinin aratrlp deerlendirilmesi ile bu riskler
byk oranda ortadan kaldrlabilir.

sal ve gvenlii; alanlarn,
yklenicilerin, mteahhit personelinin,
ziyaretilerin ve i sahasndaki dier tm insanlarn
iyilik halini etkileyecek faktr ve koullar olarak
tanmlanabilir.

Sanayide salk ve gvenlik ise; kazalarn,
meslek hastalklarnn nlenmesi demekt ir. Bu
balamda; lm, hastalk, yaralanma, hasar veya
dier kayplara sebebiyet veren istenmeyen
olaylarn (TS 18001-kaza) sebepleri ve zmleri
iyi analiz edilmelidir. Belirlenmi tehlikeli bir
olayn oluma olasl ve sonularnn birleimi
risk olarak tanmlanr ve al ma ortamlarnda i
kanunu78 gerei risk deerlendirmesi
yaplmaldr.

Risk deerlendirmelerinde; iyerlerinde
var olan ya da dardan gelebilecek tehlikelerin,
iilere, iyerine ve evresine verebilecei
zararlarn ve bunlara kar alnacak nlemlerin
belirlenmesi amacyla gerekli al malarn
yaplmas zaruridir.

Mesleki riskleri nlemek veya azalt mak
iin iyerinde yaplan ilerin btn aamalarnda
planlanm veya alnm nlemlerin tmn risk
nleyici klmak, gerek iyiletirme gerekse de nlem
olarak anlabilir. Kaza sebepleri arasnda elektriksel
donanmlarn ilk bete yer almas dikkat ekici
olup, tedbir alnmas en mmkn risk grubudur.

Risk deerlendirmesi be ana adm olarak
tanmlanp tamamlanabilir.
Bilgi toplamak,
Tehlikeleri belirlemek,
Tehlikelerden doan riskler (risklerin
ortaya kma olaslklarn ve sonularn
ciddiyetini tahmin et mek ve riskin kabul
edilebilir olup olmadna karar vermek),
Risklerin ortadan kaldrlmasna ya da
azalt lmasna ynelik eylemleri planlamak
ve deerlendirmeyi gzden geirmek,
Yaplan risk deerlendirmesini
belgelendirmek.

yeri bina ve eklentilerinde alnacak
salk ve gvenlik nlemlerine ilikin ynetmelik
(RG25369) gereince;

Elekt rik tesisat yangn ve patlama
tehlikesi yarat mayacak ekilde projelendirilip tesis
edilecek ve alanlar dorudan veya dolayl temas
sonucu kaza riskine kar korunacaktr.

Elekt rik tesisat ve koruyucu cihazlar
kullanlan voltaja, ortam artlarna ve yrrlkteki
mevzuata uygun olacak, yetkili kiiler tarafndan
iletilecektir.

Bugn i kazalarnda en nemli rol
stlenen elektriksel donanmlardan kaynaklanan
kazalarn sonular da yine en nemli kayplar
meydana getirmektedir. Dolaysyla zerinde
durulmas gereken en nemli risk grubu olarak
tanmlanabilir. Bu balamda her tesiste risk
deerlendirmesi yaplrken elektrifikasyon bal
byk nem arz et melidir.

Uluslararas al ma rgt (ILO) verilere
gre gnmzde her yl 250 milyon i kazas
meydana gelmekte, 160 milyon ii yapt i
nedeniyle hastalanmakta, 32 milyon ii i kazalar
nedeniyle yaralanmakta ve 1,2 milyon ii ise i
kazas ve meslek hastalklar sonucu hayatn
kaybetmektedir.
207

kazalar ve meslek hastalklar sonucu
ortaya kan maddi ve manevi kayplarn nlenmesi
sistemli, srekli ve kapsaml al may
gerektirmektedir.

Kocaeli ili zmit ile snrlar iinde yer
alan mekanik retim arlkl ilev gsteren (sac,
demir ileme-bkm) bir sanayi tesisinde
elektriksel riskler balkl olarak hazrlanan projede
elektriksel noktalara arlk verilmitir.

Tesis ve Tesise Ait Glerin Tanm

al mann uyguland tesis mekanik
retim yapan 3200 m kapal alana sahip 1. snf
ar sanayi kapsamndadr. Tesis kurulu g olarak;
34,5/ 0,4 kV, 400 kVA harici tip trafo tesisi ile
beslenmektedir. Tesise ait mavirlik
szlemesinde trafo e zamanllk katsays 0,6
olarak seilmi olup tesiste ekilen g 220 kVA
olarak izlenmektedir.

Kompanzasyon panosu gelecek yatrmlar
gz nne alnarak 400 kVA gcnde hesaplanarak
imal edilmitir. Tesis iinde nemli g eken 3
adet makine mevcuttur. Srasyla g deerleri; 60
kW, 43 kW, 38,5 kW olarak tespit edilmitir. Ana
datm panosundan bu makine iin harici hatlar
ekilmi olup ayn besleme tavasndan farkl hibir
g iin aktarm yaplmamtr.

Tesis ii makine enerji datm sistemi
olarak havai kablo tama sistemleri (tava)
kullanlmtr. Ar sanayi kablo tama sistemleri
olarak trnakl tava uygulamas yaplmtr.

Tesiste retim sahasna ynelik aydnlat ma
sistemlerinde Metal Halide ampuller kullanlm
olup armatrler koruma snfna uygun olarak
tasarlanmtr.

Makine beslemeleri ise makine yerleim
plan dorultusunda evrede enerji besleme
kablolar bulunmayacak ekilde sk aralklarla
kombinasyon kutular montaj yaplmtr.

Tesis kurulumu yaplrken temel
topraklamas uygulamalar projeye uygun olarak
ina edilmitir. Tesisteki tm elik konstrksiyon
aksam temel topraklamas ile irt ibatlandrlmtr.
Tesis temel topraklamas her 10 metre ara ile
topraklama elektrotlar kullanlarak sabitlenmitir.

Her makineye acil durum esnasnda
tamamen devre d braklarak emniyetin tam
anlamyla salanabilmesi iin acil stop butonlar
yerletirilmitir. Bant sistemlerinde ise bant
boyunca gerek operatr gerekse de mdahaleye
yakn ksmlarda ilave olarak acil stop takviyesi
yaplmtr.

Yanc ve parlayc uygulamalarn tesis
iinde nem tekil et memesine ramen yangn ihbar
ve acil siren uygulamalar mevcuttur. Yine ayn
balamda tesiste, yaam mahalleri ncelikli olmak
zere yaya gzergahlarnda sk aralklarla yangn
sndrme tpleri yerleimi yaplmtr. ret im
sahasnda ise yaklak 30 m alana en az bir adet
(12 kg) yangn sndrme tp yerleimi
yaplmtr.















Tehlikeler

TRP

ADP

KTS

AYD
Yaltkanlk Hatas
Gvde Temas
Ksa Devre
Hat Temas
Toprak Temas
Hata Akm
Kaak Akm
Makine veya Elektrikle Temas
t me/arpma/ Kopma
Yetkisiz Mdahale
D Et menler (doal afet)


Tablo 1. Tesis Elektriksel Risk Deerleri

208

Ksaltmalar:










Tablo 1de tesisteki komple
elektrifikasyon sistemleri dahilinde oluabilecek
tehlikeler yer almaktadr.







1. Trafo Postas:

Tesise ait 400 kVA direk tipi trafo postas
tesis n sahasnda ina edilmi olup evresi
mdahaleye kapal, uyar levhalar ve tel rg ile
donatlmtr. Olas acil durumlarda yetkisiz
manevralarn nne gemek iin yetkili isim ve
fotoraflarnn bulunduu uyar levhalar yer
almaktadr.

Trafo tesisine ait seksiyoner mdahalesi
iin tesisteki mevcut vardiya durumlar gz nnde
bulundurularak her vardiyaya en az iki yetkili
olmak zere acil durum grev tanmlar yaplp
gerekli eit imler verilmitir. Yetkili dnda
mdahalenin nne geebilmek iin ayrca uyar
levhalar ile ceza tanmlar ve yasaklayc kurallarn
tanmlar yaplmtr.

Tesis dahilinde oluabilecek ve en fazla
riske sahip elektriksel aksam olan trafo arza ve
bakm durumlar iin tablo 2de detayl renk tanm
gsterilmitir.

2. Ana Dat m Panosu:

Tesis iine yerleimi salanm ana
datm panosu; l/koruma/kompanzasyon olarak
tasarlanmtr. Pano evresinde, trafo postas
evresinde olduu gibi tel rg ile muhafaza
salanmtr. Yet kisiz mdahalenin nlenmesi
amacyla muhafaza ksmlarnn zerine yetkili isim
ve yetki tanmlar aklanan levhalar
yerletirilmitir.

retim sahasnda ve zellikle ana datm
panosuna yakn alanlarda grevli olan, ilgili
bilgilendirme eit imleri mavir firma tarafndan
salanm personel sadece ADP panosuna
mdahale et me yetkisi verilmitir. Bylelikle tesis
iinde olas acil durumlarda elektrifikasyon
sistemlerinin tesise ve canllara zarar vermesinin
nne ksmen geilebilmektedir.

zole hal pano nleri, makine nleri ve
trafolarda i sal ve gvenlii asndan yasal
olarak zorunluluk tekil et mekte olup, tesiste bu
yasal zorunluluun ykmllkleri yerine
getirilmitir.

Ana datm panosu nndeki al ma
alanlarnda elektrik izolasyonunu salayan kauuk
esasl izole hal kullanlmaktadr. Yaplan
incelemede izole halnn ilgili standartlara uygun
olduu tespit edilmitir. Ayrca izole hal paspas
yaltkan olup, s ve neme dayankldr.

Teknik zellikleri incelenen izole halnn,
5 mm kalnlnda ve 40 kVa dayankl olduu test
sonularnn bulunduu dosyada incelenmitir.

lgili dosyada izole halya ait di elektrik
dayanm testi ; (TS 5119 Madde 1.5) sonucunda 5
mm kalnlktaki halnn 40 kV deney gerilimine 1
dakika sreyle atlama ve delinme olmakszn
dayand sonucuna varlmtr.

Ana datm panosunu yetkisiz mdahale
ve dier etkenlerden koruyan topraklamas yaplm
tel rg evresinde suyun sndrme etkisinin
kullanlamayaca dnlerek kuru tozlu sabit
sndrme sistemleri mevcuttur.

Tesisin i gvenlii uzman tarafndan
belirlenen yangn sndrme donanmlar, periyodik
kontrol ve bakm talimat larnn yer ald izelge ile
gerek sabit, gerekse de tanabilir olmak zere
tahkiki yaplmtr.


ADP : Ana Dat m Panosu


TRP : Trafo Postas


AYD : Aydnlat ma Sistemleri


KTS : Kablo Tama Sistemleri


1. derece tehlike


2. derece tehlike


3. derece tehlike

209

Sndrme tplerinde dikkat eken bir
dier madde ise, tplere ulama mesafelerinin
azami 25 met re olmasdr. Bu mesafe keyfi
olmamakla birlikte Binalarn Yangndan Korunmas
Hakknda Ynetmelik (2007/ 12937) gereince
tespit edilmitir. Ayn ynetmelik kapsamnda,
yangn sndrclerin periyodik kontrol ve
bakm TS 11748 standardna gre yaplmaktadr.

Pano iindeki alt malzemelerin yaltm
snflarnn, pano i tasarmnn ve zellikle pano
havalandrma tasarmnn da risk nleyici ve
zellikle yangndan korunma amal seilip
dzenlendii grlmektedir.

Pano d kapaklarnda, Elektrik Kuvvetli
Akm Tesisleri Ynet melii (kinci Blm)
gereince de belirtildii zere; herhangi bir
kimsenin dikkatsizlikle de olsa yaklaabilecei
uzaklktaki gerilim altndaki blmlerine (aktif
blmler) dokunulmas olanaksz klnm ve
emniyet mesafeleri ile koruma nlemleri alnmtr.

Kilitli ama anahtarlar bu kapsamdaki
nemli koruma faktrlerini tekil et mektedir. Son
mdahale pano stndeki izelgelerde kayt alt nda
tutulmaktadr.

3. Kabl o Tama Sistemleri:

Ana datm panosundan makine ve dier
g ekerlerin besleme hatlar, ilgili tesiste havai
tava uygulamalar ile salanmtr. Ar sanayi tip
uygulamada seimi yaplan tavalarda sk aralklarla
montaj ekipmanlar kullanlarak tavlarn
sabitlenmesi salanmtr.

Kablo tama sistemlerinde, kablolarn
nizami aktarmn salamak iin d dili kablo
balar kullanlmtr. Kablo balar -55C ve
+260C ye dayanabilmektedir.

Kablo tama sistemlerindeki mesafelerin
uzun olmas gerekesiyle her kablo iin plastik
kablo etiketleri kullanlmtr. zerlerine yazlan
bilgisayar tabanl bask sayesinde kablolar veya tel
desteklerini tanmlama ilemi kolaylk bulmaktadr.

DIN 4102 Blm 12ye uygun olarak
yangndan korunma snflar E30 ve E90 iin
standart tama konstrksiyonu ve kabloya zel
tama konstrksiyonu olarak kullanmlar gerekli
artlara balanm malzemeler iin tavsiye edilen
artlara uygunluklar salanmtr. Yangndan
korunmas istenen blgede kullanlacak sistemde
dikkat edilecek hususlar aadaki ekilde tavsiye
edilmektedir;

* Kullanlacak kablo kanallar veya
merdivenlerinde tayc profil ykseklii (kenar
ykseklii) h: 60 mm.yi gememelidir.

* Merdiven tipi kablo tayclarda kullanlan
merdiven basamak aral 150 mm.den daha byk
olmamaldr.

* Kullanlacak kablo kanallar genilii
asgari 300 mm, merdivenlerinde ise asgari 400 mm
olmaldr.

* Ask sisteminde duvar tipi iin I demirler
zerine aslacak konsollar kullanlmaldr.
Konsollarn bittii noktadan salnacak ekilde M12
tij ile tavandan her katta rijit balant yaplacak
ekilde sabitlenmelidir.

* Kullanlan tm aksesuar yangna dayankl
metal retimlerden seilmelidir. Ask aral 1200
mm.yi gememelidir.

* Katl ask sistemlerinde katlar arasndaki
aralklar 250 mm olarak seilmelidir.

* Kablo kanallarnn tayaca yk asgari 10
kg/mt, kablo merdivenlerinde asgari 20 kg/ mt.yi
gememelidir.

Deerlendirmenin yapld tesiste, kablo
tama sistemlerine ait uygulamalarda tespiti
yaplan hatal koullar mavir tarafndan
belirlenerek iyiletirmeye gidilmitir. lgili
maddeler tam uyumluluk iinde uygulanmtr.

4. Ayd nlatma Sistemleri:

Enerji verimlilii esas alnarak iyi bir
aydnlatma hesab yaplm tesiste gn ndan
yeter derecede yararlanlmaktadr. retim sahasnda
gn iinde suni kla yeterli aydnlat ma
salanmaktadr.

Tesis kurulum aamasndayken mavir
tarafnca belirlenen etkin aydnlat ma koullar tesis
inaatnda belirgin zellikler gsterirken hem enerji
tasarrufu hem de yeter derece aydnlatma
salayacak ekilde et kin aydnlat ma iin at
tasarlanmtr.

Tesis iindeki retim birimleri bata olmak
zere tm tesiste aydnlk lmleri yaplarak
raporlama yaplmtr. Mavir tarafndan, tesisteki
aydnlk seviye tespitleri teorik olarak hesaplanp
yetersiz aydnlat mann uyguland birimlerde
iyiletirmeler yaplmtr. Aydnlat mann nem arz
etmedii blgelerde Elektrik Tesisleri
Ynet melii gereince, aydnlat ma gc m bana
en az 12-15 W alnarak belirlenmitir.

210

Tesiste 250 Vdan yksek ebeke gerilimi
kullanlmamtr. Ortamdaki tozuma ve ilgili
ynetmelikler gz nne alnarak armatr
seimleri; suya ya da toza kar koruma dzeni
bulunmas ve ortam scaklna dayankll gz
nnde bulundurularak yaplmtr.

Aydnlatma aygtlarnn yerleimleri,
kardklar snn kendi ilerindeki ve
yaknlarndaki cisimlere zarar vermeyecek biimde
tesis edilmesine nem verilmitir.

zel Uygulamalar:

Tesisteki tm panolarda kilit li sisteme
geilmitir. Enerji odasnda toplanan
kompanzasyon ve ana datm panolarna ulamak
iin alacak kaplar da almaktadr.

Kap kilidi grevli olmayan personelin
giriine engel olacak fakat tesiste bulunan
personelin giri-kna engel olmayacak biimde
dizayn edilmitir.

Yangn tehlikesi olan yerlerde tm sistem
exproof malzeme kullanlmtr. Yangn alglama
sistemleri tesise proje uygulamalar dahilinde
belirlenen yerlere uygulanmtr. Yangn ihbar
sistemleri ve yangn mdahale ekipmanlar srekli
test edilerek eitilmi ekip tarafnca kontrol
edilmektedir.

Tesise ait en byk elektriksel iyiletirme
kaynak atlyelerinde yaplmtr. Kaynak
atlyesinde dokunmaya kar koruma yaplmtr.
Bunun yannda tesisin uygun yerlerinde uyarma
levhalar bulunmaktadr.

Bakm ve Onar m leri Srasnda
Alnmas Gereken nlemler:

Tesise gelen besleme kaynaklar
ayrlmaldr.
Gerekli uyar levhalar aslmaldr.
Gerilim yokluu kontrol edilmelidir.
Topraklama ve ksa devre yaplmaldr.
al ma yeri snrlandrlmaldr.
Koruyucu iaret ve levhalar aslmaldr.
al ma msaadesi dzenlenmelidir.
Tesisten sorumlu olan grevlilerle
grme yaplmal ve anlama
salanmaldr.
Yetkililer tarafndan hazrlanm yazl
veya szl talimatlar gz nnde
bulundurulmaldr.
Alnm olan nlemleri izlemek ve
gzetlemek amacyla sorumlu bir ahs
grevlendirilmelidir.
Btn bu ilemler srasnda gereinden
fazla dikkatli olunmaldr.
Elektrik lerinde Alnmas Gereken
Gvenlik nlemleri

Mutlaka koruyucu malzemeler
kullanlmaldr.
El aletlerinin yaltml olmasna ve bozuk
olup olmadna dikkat edilmeli.
allan makine zerine arzal levhas
aslmal mutlaka topraklama yaplmaldr.
Pano veya tablodaki besleme sigortas
sklmeli zerine dikkat tamirat var
levhas aslmal.
Yksek yerlerdeki al malarda emniyet
kemeri kullanlmal
Kullanlan lm alet lerinin
doruluundan emin olunmal
Mmkn olduunca arzalara 2 veya daha
ok kii kmaldr.

Maddeler halinde aklanan bakm
talimat lar gzle grlr ekilde bakm
al malarnn yaplaca blgelere aslmtr.


Kaynaklar:

1. Elekt rik Tesisleri Ynetmelii
2. Elekt rik Kuvvetli Akm Tesisleri
Ynet melii
3. Binalarn Yangndan Korunmas
Hakknda Ynetmelik