1900 1900

Mendel yasalarnn
doruluu deneylerle kantland.
1822de Avusturyada doan Gregor
Mendel 1856 ylnda kaltmla ilgili
almalarna balamt.
Bezelyelerle yapt
deneyler sonunda
kaltm yasalarn
ortaya atan
Mendel,
kaltmbilimin
(genetiin)
domasna
olanak
salamtr.
1900 1900
lk
radyonun yapl.
Elektromanyetik
dalgalarn
varln 1864
ylnda James
Clerk Maxwell
ortaya koymutu.
Guglielmo
Marconiyse dalgalar ilkin 9 m,
sonra da 275 m ve 3 kmlik
uzaklklara iletmeyi baard. 1901de
de Atlas Okyasunun tesine ilk
mesajn ulatrd.
1900 1900
Gnmzde Planck
Sabiti olarak adlandrlan
eylem kuantumunu, Alman
fiziki Max Planck buldu.
Ima olgusunda enerjinin
srekli biimde deil, enerji
paketleri biiminde kesikli
olarak ortaya kt
varsaymn yapan Planck,
herbiri belirli bir enerji
miktarn ieren paketlere
kuantum adn verdi ve bir
kuantumun enerjisinin nmn
frekansyla orantl olduunu ne
srd. Bu teori fizikte bir devrim
nitelii tayordu ve 20. yzyla
damgasn vuran kuantum
mekaniinin balangc oldu.
1901 1901
Emekli bir Alman
subay olan Ferdinand
Zeppelinin tasarlad hava
gemisi "Zeplin"lerden ilki 2
Temmuzda Almanyada
Friedrichshafen yaknlarnda bir
gldeki yzer hangardan
havaland. Sivil havaclkta ve
yolcu tamaclnda byk
baarlar elde edecek olan bu
aralar, uaklarla rekabete
dayanamayp gelecekte
gklerden silinecekti.
1901 1901
Karl Landsteiner,
alyuvarlarda hcre zarnn d
katmanna yapan antijen adl
bir maddenin trne bal
olarak insanda en az temel
kan grubu olduunu gsterdi;
bu gruplar A, B ve 0 olarak
adlandrd. Bir yl sonra da A ve
B antijenlerinin ikisini birden
tayan AB grubu bulundu.
1902 1902
ABDli genetik bilgini
Walter Sutton, Columbiada
rencilii srasnda kromozomlarn
kaltsal bilgiyi tadn ve ayr iftler
halinde bulunduunu ilk kez ortaya
koymu, sonraki yllarda yapt
almalarla kaltmla ilgili kromozom
kuramnn temelini atmtr.
1903 1903
Bayliss ve Starling,
sindirime yardmc pankreas
svsnn salglanmasnda uyarc
maddeyi bularak ilk kez hormon
kavramn ortaya attlar. Sekretin
adn verdikleri bu madde gibi
salgland organdan uzakta
baka bir organ uyaran bu tr
kimyasal maddeleri "uyarmak"
anlamndaki Yunanca horman
szcnden tretilmi hormon
terimiyle adlandrmay da Bayliss
ve Starling yapt.
1903 1903
Motorlu ilk uu yapld.
Orville Wrightn pilotluunu
yapt Flyer adndaki ilk uak 17
Aralk 1903te havalanp yerden
metre ykseldi, 12 saniye
havada kalan uak sonra sert bir
biimde yere indi. Wilbur ve
Orville Wright kardeler ayn gn
iki uu daha yaptlar. En uzun
uu 59 saniye srd 260 mlik bir
uzakl at.
1903 1903
Hollandal fizyolog
Willem Einthoven, kendi adyla
anlan ilk telli galvanometreyi
tasarlad. Galvanometre, kalp
kasnn kaslmasyla ortaya
kan deiiklikleri lyor ve
kt zerine kaydediyordu.
Einthoven bu ynteme
elektrokardiyografi adn verdi.
1904 1904
van
Petrovi
Pavlov, Nobel
Fizyoloji ve
Tp dln
kazand.
Hayvanlar zerinde yapt deneylerle artl
refleks kavramn gelitiren Pavlov, bu dl,
sindirim salglar zerindeki aratrmalar
nedeniyle kazanmt.
1904 1904
Ernest Rutherford,
Radyoaktiflik adn verdii
kitabn yaymlad. ngiliz fiziki
kitabnda, bu konudaki
almalarnn sonularn
anlatyor ve radyoaktif
etkinliin d koullardan
etkilenmediini, radyoaktif
srelerde kimyasal tepkimelere
oranla daha fazla miktarda s
aa ktn ortaya
koyuyordu. Ayrca bu yaptnda
radyoaktif dnm sonucunda
kimyasal nitelikleri farkl yeni
rnlerin ortaya ktn ileri
sryordu.
1905 1905
IQ testi ilk kez
uyguland. Alman psikolog
Wilhelm Sternin ortaya
kokoyduu IQ (Intelligence
Quotient) kavram Lewis
Terman tarafndan Stanfort-Biret
testinde kullanlmak zere
uyarland. Zek yann
kronolojik yaa blmnn
100le arplmasyla sonu elde
edilir. Ortalama IQ says 100
olarak kabul edilmitir. 130un
zerindeki deerler stn
zekl, 70in altndakilerse geri
zekl olarak nitelendirilir.
1905 1905
Albert
Einstein, zel grelilik
kuramna ilikin
"Hareketli
Cisimlerin
Elektrodinamii"
adl makaleyi
yaymlad. Bu
makale fizikte
devrim nitelii
tar.
1906 1906
Lee de Forest,
elektronlar salan elektrot (katot)
ile toplayan elektrot (anot)
arasna zgara ad verilen kafes
biimli bir nc elektrot
yerletirereki elektrotlu ilk
elektronik lambay (triyot)
gerekletirdi. Izgaraya
uygulanan gerilimin
deitirilmesiyle katot ile anot
arasndaki elektron akmnn
azalp oalmas salanyordu.
Bylece de triyot lamba
ykselte olarak
kullanlabiliyordu. Telsiz
iletiimi ve radyonun
gelimesinde triyot lambann
byk katks olmutur.
1907 1907
Bertrand Boltwood
radyometrik tarihleme
yntemini buldu. 1905 ylnda
uranyumla balayan radyoaktif
bozunumlarn son rnnn
kurun olduunu gsteren
bilim adam, 1907de
ilerindeki kurun-uranyum
oranna bakarak baz kayalarn
yan lme yntemini
gelitirdi. Bu yntem sayesinde
Dnyann yann tahmin
edilmesinde nemli admlar
atld. Bu yntem ayrca
arkeolojide de kullanld.
1908 1908
Jean Perrin sv iinde
asl halde bulunan ok kk
paracklarn Brown
hareketlerini inceleyerek
maddenin atomlardan
olutuunu kantlad.
1908 1908
Ford firmas "T"
modeli denen otomobili
piyasaya srd. Bu model, bir
at almaya paras yeten
herkesin alabilecei
ucuzluktayd. Bylece
otomobiller yalnzca
zenginlerin oyunca olmaktan
kp gnlk yaamda
kullanlmaya baladlar. Ksa
bir sre sonra ilk retim
bandn da devreye sokarak
seri retime geen ilk firma
yine Ford olacakt.
3 8 6 . S A Y I N I N E K D R
TBTAK
1908 1908
Hans Geiger ilk
radyasyon dedektrn, bugn
kullandmz adyla Geiger
sayacn, yapt. Manchester
niversitesinde Ernest
Rutherfordun yardmcln
yapan Geiger, yapt
deneylerle Rutherfordun
ekirdein atomun merkezinde
ok kk bir yer kapladn
anlamasna yardmc olmutu.
1909 1909
ABDli bir kif olan
Robert Edwin Peary kuzey
kutbuna ulamay baaran ilk
insan oldu.
1909 1909
Leo Hendrik Baekeland
bakaliti buldu. Baekeland
1905te doal bir reine olan
gomalakn yerini tutabilecek bir
maddeyi sentez yoluyla
retebilmek iin aratrmalara
balad. Aratrmalar formaldehit
ile fenoln yksek scaklk ve
basn altnda younlama rn
olan ve stldnda
yumuamayan plastik
maddelerin ilk
rnei olarak r
aan bakaliti
bulmasyla
sonuland.
1911 1911
Norveli kif
Roald
Amundsen, 14
Aralk 1911
gn kendisine elik eden 4 kii ve
54 kpekle gney kutbuna ulat.
1911 1911
Polonyal kimyager
Casimir Funk, parlatlmam
pirinte bulunan ve beriberiyi
nleyen maddenin bir tr amin
olduunu belirleyerek buna
vitamin adnn verilmesini nerdi.
Btn vitaminlerin yapsnn
birbirine benzedii
dnldnden bu terim ksaca
btn yardmc maddeler iin
kulanld.
1911 1911
Speriletkenler
kefedildi. Hollandal fiziki
Heike Kamerlingh Onnes,
belirli artlarda cvann
speriletken olduunu buldu.
Sonradan iki dzineden fazla
elementin ve binlerce metal
alamnn da speriletken
olabilecei bulundu.
1911 1911
Ernest Rutherford, atom
modelini gelitirdi. Alfa
paracklarnn ince metal levhalardan
geiini inceleyen Rutherfort, alfa
parac art ykl olduundan
levhadan geii srasnda metal
atomlarndaki art yklerin itici
etkisiyle sapmaya urayacan ama
paracn ktlesi ok byk olduu
iin sapmann kk olacan
dnyordu. Yaplan deneylerde alfa
paracklarnn gerekten de genel
olarak kk sapmalar gsterdii fakat
byk alarda sapan paralarn da
bulunduu, hatta bazen bir paracn
ynn deitirip geri dnd
gzlendi. Bu durum o gnlerde
geerli olan atom modeline
uymuyordu. Bylesine byk ktleli
alfa paracn bu denli
saptrabilmesi iin atomdaki btn
art yklerin ve ktlenin ok kk bir
hacimde younlam olmas
gerekiyordu.. Rutherford, bu fikirden
yola karak gelitirdii atom
modelinde atomun, ok
kk hacimli, youn ve
art ykl bir ekirdek ile
bunun evresinde dnen
kk ktleli ve eksi
yklerden olutuunu
ortaya koydu.
1912 1912
Ktalarn kaymas kuram ortaya
atld. Aslnda bir meteorolog olan
Alman bilim adam Alfred
Wegener, balangta
tm ktalarn Pangea
adnda tek bir kta
olduu, sonradan
paralanp
dalarak zamanla
gnmzdeki
yerlerine ulat
grne dayanan
ktalarn kaymas
kuramn ortaya att.
1913 1913
Niels Bohr atomun yapsn
akla kavuturdu ve bunu anlatt
nl makalesini yaymlad. Bohrun
atom modeli, zellikle hidrojen
atomunun yapsn belirleyen
modeli, nceki klasik modellerden
kkl biimde farklyd. Bu model,
kuantum modelini hesaba
katan ilk modeldi ve
tmyle kuantum
mekaniine
dayanan
modellerin
ncsyd. 1915 1915
lk ktalararas telefon
konumas yapld.
1916 1916
Karadeliklerin varlna dair
ilk varsaym ortaya atld. Alman
gkbilimci Karl Schwarzschield,
yeterli ktleye sahip cisimlerden ka
hznn k hzna yaklaabileceini,
bu nedenle dorudan
gzlemlenemeyeceklerini kantlamak
amacyla, genel denklemlerden
yararlanarak karadelik kuramnn
temellerini att. ekimlerinden k
dahil hibir eyin kaamayaca bu
cisimlere karadelik adnn verilmesi
yaklak 50 yl sonra olacakt.
1916 1916
Einstein "Genel
Grelilik
Kuram" olarak
bilinen
almasn
yaymlad. Bu
alma bilim
dnyasn sarsan
grler
ieriyordu.
Kuramn
ngrlerinin
deneysel kantlarysa ancak Birinci Dnya
Savandan sonra, Mays 1919da Gine
Krfezindeki Principe adasnda ve Brezilya
Sobralde gerekletirilen Gne tutulmas
gzlemleri sonucu elde edildi.
1918 1918
Tarmda benzin motorlu
traktrler kullanlmaya balad. retimin
artmasyla birlikte iftiler yalnz kendi
gereksinimlerini karlamak iin deil,
piyasaya mal satmak iin de almaya
baladlar.
1917 1917
Sonar kullanlmaya balad.
Ses dalgalar yoluyla cisimlerin yerini
saptayan bu aracn temel ilkeleri
Fransz fiziki Paul Langevin tarafndan
ortaya atlmt. Gemilerde ve
denizaltlarda genel kullanm alan
bulan sonar, deniz yolculuklarn daha
gvenli kld.
1920 1920
Soutucular gndelik
yaamda. retilmeye balayan
elektrikli buzdolaplar yiyeceklerin
saklanmasnda yeni bir r at.
1920 1920
ABDde dzenli radyo
yaynlar balad. Ayn yl ngilterede
de radyo yaynlar balamt.
1921 1921
Hermann
Rorschach, kendi
adyla anlan ve
yanstma tekniine
dayanan psikolojik
testler uygulamaya
balad.
1921 1921
Kanadal bilim adamlar
Frederick G. Banting ve Charles H.
Best, pankreas ztnden inslin elde
ettiler. Bu bulu, eker hastal
tedavisinde r at.
1921 1921
Robot szc ilk kez
kullanld. ek oyun yazar Karel
Capek, Rossums Universal Robots
(Rossumun Evrensel Robotlar) adn
verdii oyununda verilen emirleri
dnmeden yerine getiren
makinelemi insanlardan sz
ediyordu. Robot szc ek dilinde
angarya i anlamna geliyordu.
1922 1922
Tutankamonun mezar
bulundu. Mumyann bulunduu odaya
ilk kez ngiliz kazbilimci (arkeolog)
Howard Carter girdi. Msrda 19.
slale dneminde "Amarna krallar"
olarak bilinen Ahenaton, Smenhkare,
Tutankamon ve Ayn adlar firavunlar
listesinden silindii iin mezarn yeri
unutulmutu. Bu sayede zgn haliyle,
bozulmadan bulunan mezar, birok
arkeolojik bulgu salad.
1923 1923
Arthur
Compton, X nlarnn
elektronlarla
arpmas durumunda
dalgaboylarnn
deitiini belirleyerek
bunun nedenini aklad. Bu
bulu, elektromanyetik dalgalarn hem
dalga hem de parack nitelii tayan
ikili yapsna ilikin gr
dorulamtr.
1923 1923
svireli psikolog Jean
Piaget, ocuklarn derslerde yapt
yanllarn geliigzel olmadn,
belli ya gruplarnda zgn
yanllarn yapldn ortaya koydu.
Bylece ocuun yetikinliine
dein bir dizi zihinsel geliim
evresinden getii sonucuna ulat.
1924 1924
Fransz fiziki Louis de
Broglie, n hem dalga hem de
parack davran gsterdiini
kantlayan deneysel bulgulardan yola
karak, paracklarn da parack
zelliklerine ek olarak
dalga
zelliklerine
sahip
olabilecei
dncesini
ileri srd.
1925 1925
Alman
fiziki Werner
Heisenberg,
kuantum
mekaniinin
matris biimini
gelitirdi.
Heisenberg
tutulduu
saman nezlesi
nedeniyle
dinlemeye
ekildii
Helgoland adasnda, harmonik
olmayan salncda kesikli enerji
durumlarnn aklanmasyla ilgili bir
problemi zerek atomun kuantum
mekaniinin gelitirilmesine ynelik
programl aratrlmalarn
balangcn oluturdu.
1926 1926
ABDli
bilim adam Robert
Goddard ilk baarl
roket deneyini
gerekletirdi.
Massachussetse bal Auburn
kenti yaknlarnda bir iftlikte
gerekletirdii deneyde,
Goddardn bir rampadan
ateledii sv yaktl roket 30 m
ykseldi ve 2,5 saniye havada
kalarak 60 metre yol ald.
1927 1927
George Paget Thomson, bir
elektron demetinin kristal yapl bir
maddeden geerken krnma
uradn belirledi. Bylece Louis de
Broglienin, bir paracn, Planck
sabitinin parack momentumuna
blnmesiyle elde edilen
dalgaboyunda bir dalga davran
gsterecei yolundaki ngrsn
dorulad.
1927 1927
Byk patlama
kram ortaya atld.
Belikal gkbilimci
Georges Lematrein
ortaya att kurama
gre evren
balangtaki bir
"speratomun"
genlemesi sonucu
olumutur. Bu kuram
sonradan George Gamov
tarafndan gelitirildi.
1927 1927
Sesli sinema filmi yapld.
1895 ylnda Lumiere kardelerin ilk
filmi gstermelerinden beri sessiz
sinema gndemdeydi. 1927den
sonraysa sessiz filmler yerlerini yava
yava sesli filmlere braktlar.
1928 1928
C vitamini kefedildi.
zellikle uzun gemi
yolculuklarnda ortaya kan
skorbit hastalnn tedavisinde C
vitaminin etkili olduu anlald.
1928 1928
Alexander
Fleming,
penisilini
buldu. Bu
antibiyotik
ilala
tedavide yeni
bir dnem
balatt.
1929 1929
nl
gkbilimci Edwin
Hubble, Evrenin
geniledii fikrini
ortaya att. Hubblea
gre Evren,
gkadalarn
birbirlerinden
uzaklama hzlar ile
birbirlerine olan
uzaklklar arasndaki
oran sabit kalacak
ekilde
genilemektedir.
1930 1930
Plton gezegeni
kefedildi. Astronom Clyde
Tombaugh, Lowell
gzlemevinde alt sralarda
ektii bir dizi fotorafta kk
gezegenlerden daha yava
hareket eden bir gkcismi
saptad. Bu gk cismi uzun
sredir orada olduundan
kuku duyulan Plton
gezegeniydi..
1930 1930
ngiliz fiziki Paul
Dirac, antimadde kavramn
ortaya att. Dirac, elektronlarn
enerji dzeyleri konusundaki
almalar srasnda
elektronun kart paracnn
varln ileri srd. Bu
alma, elektrik yk dnda
her ynyle elektronun zdei
olan bir paracn
laboratuvarda retilmesiyle
sonuland. Bu maddeye
pozitron ad verildi.
1931 1931
Alman bilim adam Ernst
Ruska ilk elektronik mercei
gelitirdi. Bu mercek elektronlar
k gibi odaklayan bir
elektromknatstan oluuyordu.
Ruska, seri halde birka elektron
mercei kullanarak ilk elektron
mikroskopunu 1933 ylnda yapt.
1926 1926
Rus bilim
adam Vlademir
Vernadski, canl
srelerin atmosfere
katklarn inceledi ve
atmosferdeki azot,
oksijen ve karbon
dioksiksitin canllarca
retildiini belirledi.
Biyosfer kavramn
ortaya atan da
Vernadskidir.
1931 1931
Avusturyal
fiziki Wolfgang
Pauli, ntrinolarn
varl tezini ileri
srd. Pauli,
ntrinonun
varln,
radyoaktif beta
bozunumuna
ilikin varsaymla
enerjinin ve
momentumun
korunumu yasalarnn uyum
iinde olmasn salamak amacyla ngrmt.
Ntrino ad bu paraca nl talyan fiziki
Enrico Fermi tarafndan verildi.
1931 1931
Karl Jansky, Gne
Sisteminin dndan gelen radyo
dalgalar kefetti. 1928 ylnda
New Jerseyde bulunan Bell
Laboratuvarlarnda almaya
balayan Jansky, burada telefon
haberlemesini etkileyen eitli
parazitlerin kaynan aratrmakla
grevlendirildi. Ynlendirilebilir
dorusal bir anten kurarak biri
dndaki tm giriim kaynaklarn
belirledi. Aylar sren
almalardan sonra 1931de, bir
trl saptanamayan bu giriim
kaynann yldzlar olduunu
buldu. Birka ay sonra da bu
kaynan Yay takmyldz
dorultusunda olduunu kefetti.
1932 1932
James Chadwick atomun iinde elektrik
yk olmayan bir parack olduunu kefetti. Bu
paraca ntron adn verdi.
1933 1933
A. N. Kolmogorov, olaslklar hesabnn
aksiyomatik kuramnn temellerini att. Bu,
gnmzde de kullanlan olaslk kuramnn
balangcdr.
1932 1932
ABDli bir fiziki
olan Edwin Herbert Land,
fotoaflarn banyo ve bask
ilerinin tek aamada
yaplmasn salayan bir yntem
gelitirdi. In kutuplanmasyla
ilgilenen Land, mikroskopalt
boyutlardaki iyodokinin slfat
kristallerini belirli bir dorultuda
ynelmi halde dizmeyi ve bu
dizileri ince plastik bir katman
zerine aktarmay baard. Bu
almalar sonucunda
gelitirdii ve Polaroid 3 kd
olarak adlandrd kutuplayc
ksa srede yaygn kullanm
alan buldu.
1934 1934
ABDli kimyac
Wallace Carothers naylonu
buldu. 1938de ticari retimine
geilen naylon, bileim yoluyla
hazrlanan ilk sentetik polimer
lifi olmu ve yapay elyaf
sanayisinin douunu
hazrlamtr.
1934 1934
Frederick ve
Irene Joliot-Curie,
eitli elementleri
polonyum atomundan
salnan alfa
paracklar (art ykl
helyum ekirdekleri)
bombardmanna
tutarak ilk yapay
radyoaktiflii elde
ettiler.
1935 1935
Japon fiziki Hideki
Yukawa, atom ekirdeindeki
paracklar bir arada tutan
kuvvetin taycs olarak
mezon adl paracn varln
ngrd ve bu paracn
niteliklerini kuramsal olarak
belirledi.
1935 1935
ABDli deprembilimciler Charles
Richter ve Beno Gutenberg, deprem ve teki
sismik olaylarn byklklerini belirlemek iin bir
lek hazrlad.
1935 1935
Radarn bulunuu. ngiliz bilim adam
Robert Alexander Watson-Watt, uaklara radyo
dalgalar gnderip, yansyan dalgay alarak ve
dalgalarn gidi dn sresini lerek uan
varln ve uzakln 110 km mesafeden
belirleyebilen bir sistem gelitirdi. Bu, o gne
dein yaplm ilk pratik radar sistemiydi.
1938 1938
Fisyonun bulunuu. Otto Hahn,
Strassmanla birlikte uranyumun
rnlerinden birinin, daha hafif olan
radyoaktif baryum elementi olduunu
buldular ve bunun, uranyum atomunun
daha hafif iki atoma blndn
kantladn anladlar.
1939 1939
gor Sikorsky, 1939
ylnn banda yapmna balad
VS-300 adl helikopterin yapmn
eyll aynda bitirdi ve ilk
baarl helikopter
uuunu
gerekletirdi.
1939 1939
DDT (diklorodifeniltrikloroetan) ilk
kez bcek ilac olarak kullanld. lk kez
1874 ylnda retilen DDTnin bcek
ldrc etkisi ilk kez svireli kimyac Paul
Hermann Mller tarafndan kefedilmitir.
Bu ilacn kullanm ileriki yllarda evreye
ve insanlara da zarar verdii gerekesiyle
yasaklanacaktr.
20. yzylda Bilim ve Teknoloji
Ocak post/pro 8/4/02 18:46 Page 1
3 8 6 . S A Y I N I N E K D R
TBTAK
1940 1940
ABDde ilk renkli TV
yaynlar balad.
1940 1940
Karl Landsteiner kandaki Rh
faktrn kefetti. lk kez tespit
edildii bir maymun trnn (Rhesus)
adn tayan bu faktr, anne ve
dltn kannda bir dizi tepkimeye
yol aarak dk, l doum ve yeni
doan bebekte ldrc bir hastala
neden oluyordu.
1940 1940
Mc Millan ve
Abelson, uranyumu ntron
bombardmanna tutarak ilk
yapay element olan
neptnyumu elde ettiler.
1940 1940
Fransada drt gen
rastlantsal olarak Lascaux
Maarasn kefetti. Maarann
nemi binlerce yl ncesinden
kalma duvar resimleriyle dolu
olmasyd. Sonralar yaplan
karbon-14 testi sonucunda bu
maarann M 15 000-13 000
yllarndan kalm olduu
anlalacakt.
1941 1941
Helene Taussig ve Alfred
Blalock "mavi bebek sendromu"
olarak bilinen bozuklukla doan
bebekler iin cerrahi tedavi yntemi
gelitirdiler. Bu bebeklerin cildi kanda
yeterli oksijen olmad iin mavi-mor
bir renk alyordu. lk ameliyat 1944
ylnda uygulayan Blalock, bu
yntemle birok yaam kurtard.
1941 1941
Fritz Albert Lipmann canl
hcrede enerji aktarm kuramn
aklad ve ATP(adenozintrifosfat)nin
oynad temel rol kantlad. Buna
gre canl sistemlerdeki biyokimyasal
tepkimeler, termodinamik yasalarn
dnda deildir; enerji yoktan var
edilemez. Hcreler enerji bakmndan
zengin molekller tad iin enerji
tketen tepkimeler oluur. Bu
molekllerin en bilineni de ATPdir.
1942 1942
2 Aralkta
Enrico Fermi, Chicago
niversitesinde atom
pili adyla tannan
uranyum- yaktl
grafitli ilk nkleer
reaktr yapt.
1942 1942
Wernher von Braun ilk
baarl roket deneyini yapt. Von
Braunun almalar Almanyada
askeri amal roketlerin yapmnda
kullanld. leriki yllarda ABDde
kurulan NASA da uzay almalar
iin gereksinim duyduu roket
teknolojisini Von Braunun
almalarndan elde edecektir.
1943 1943
Selman Waksman, verem
hastalnn tedavisinde etkili ilk
antibiyotik olan streptomisini buldu.
Waksman ayn zamanda antibiyotik
terimini kullanan ilk kiiydi.
1944 1944
svireli farmakolog Daniel
Bovet, histamin etkisini engelleyerek
vcudun alerji tepkilerini yattrabilen
antihistaminik ilalarn ilk rnei olan
prilamini elde etti.
1964 1964
Uluslararas uydularla
telekomnikasyon rgt
Intelsat kuruldu. Bu tarihten
sonra ilk uydusunu frlatan
Intelsat bylece 240
komnikasyon devresi ve 1
televizyon kanalnn
gereksinimini
karlayabiliyordu.
1965 1965
Arno Penzias
ve Robert Wilson,
evrende 3 kelvinlik
artk bir sl enerjiye
karlk gelen bir fon
mas (Cosmic
Backround Radiation)
kefettiler. Gnmzde
bunun evrenin
milyarlarca yl nceki
oluumu srasnda
gerekleen balang
patlamasndan gnmze ulaan bir artk
fon nm olduu grnde
birleilmektedir.
1967 1967
lk kalp nakli
gerekletirildi. Gney Afrikal
cerrah Christiaan Barnard,
tedavi olana kalmam ar bir
hastann kalbini bir trafik
kazasnda ar yaralanarak
hastahaneye getirilen ve lmek
zere olan birinin kalbiyle
deitirdi.
1967 1967
ngiliz gkbilimciler Antony
Hewish ve Jocelyn Bell ilk pulsar
kefettiler. Hewish ve Bell, bu
bulularnn radyo dalgalarndaki hzl
ve ani oynamalar kaydetmek
amacyla zel olarak tasarlanm bir
radyoteleskop yardmyla
gerekletirdiler.
1969 1969
21 Temmuzda
ABDli astronotlar
Neil Armstrong ve
Edwin Aldrin Aya
ayak basan ilk
insanlar oldular.
1970 1970
Kmr, petrol gibi
fosil yaktlarn kullanlmaya
balamasndan sonra gsterilen
ilginin azald rzgr enerjisi
yeniden gndeme geldi. Tm
dnyada fosil yakt rezervlerinin
snrl ve gittike tkeniyor
olmas buna seenek
oluturacak enerji kaynaklar
bulmay gerektiriyordu. Binlerce
yldr insanln mekanik
amalarla kulland rzgr
enerjisi artk enerji retmek iin
de kullanlmaya balyordu.
1969 1969
ABD Savunma
Bakanl ARPANET (Advanced
Research Projects Agency)
projesini balatt. 1965 ylnda
MIT Lincoln Laboratuvarlarnda
ilk kez iki bilgisayar birbirine
balanm ve karlkl veri al
veriinde bulunmulard.
ARPANET projesi
kapsamndaysa drt
niversitenin bilgisayarlar,
aratrma, eitim ve hkmet
uygulamalarn yrtmek iin
birbirine baland. Hkmet bu
projeye balarken olas bir
dman saldrs ardndan
iletiimin kesilmesi durumunda
klasik iletiim yollarna
alternatif olaca dncesini
tayordu. Bu proje gnmzde
kullanlan internetin balangc
niteliindeydi.
1971 1971
lk uzay istasyonu olan
Salyut-1 Ruslar tarafndan Dnya
yrngesine oturtuldu. Bilimsel
gzlem ve aratrmalar yapacak olan
Salyut uzay istasyonu, olduka yakn
bir yrngeye oturduundan giderek
Dnyaya yaklat ve alt ay sonra
atmosfere girdi.
1971 1971
Amerikan sondas Mariner-9
Mars gezegeni evresinde yrngeye
girdi ve yaklak bir yl boyunca
gezegenin yzey haritasn kard.
1972 1972
lk mikroilemci (Intel 4004)
yapld. Bu, zerine 2300 transistr
yerletirilmi 7 mm x 7 mm
boyutlarnda, kare biiminde silisyum
bir plakt. 4 bit deerinde kelime
ileme gc vard.
1973 1973
lk mikrobilgisayar retildi.
nceki bilgisayarlara gre daha kk
olduu, tek bir kullancya hizmet
verdii bu bilgisayarlara
mikrobilgisayar ad verilmiti. Fransz
R2E irketi tarafndan piyasaya srlen
bu mikrobilgisayarn ad Micraldi.
1974 1974
Amerikan sondas Mariner-
10 Merkr gezegenine yaklat ve
gezegenin yzey haritasn kartt.
1975 1975
Apple-1 bilgisayarlar
piyasada. Apple Inc. firmasndan Steve
Woznaik ve Steve Jobsun tasarlad
Apple-1, 1976dan itibaren insanlar
tarafndan benimsenerek nemli bir
ticari baar salad.
1976 1976
Uzay sondalar Voyager-1
ve Voyager-2 frlatld. Gne
sisteminin d blmndeki
gezegenleri gzlemleyen ve bu
gezegenler hakknda Dnyaya bilgiler
yolayan uzay aralar Gne
Sisteminin hi bilinmeyen ynlerini
de ortaya kard.
1978 1978
lk tp bebek dnyaya geldi.
ngilterede yapay dlleme sonucu
hamile kalan bir kadn doum yapt.
Bu tarihten sonra yapay dlleme
yoluyla doan tm ocuklara tp
bebek denmeye baland.
1981 1981
IBM PC (Personal Computer)
kiisel bilgisayarlar piyasada.
Mikrobilgisayarlarn gndelik yaama
girmesi byk lde bu
bilgisayarlarn ve Microsoft firmasnn
hazrlad MS/Dos iletim sistemi
sayesinde olmutur.
1981 1981
ABD uzay mekii
programn balatt. lk uzay
mekii olan Columbia 12
Nisan 1981de ilk
yolculuuna kt.
Columbia aslnda ilk mekik
deildi. Uzay yolu adl
bilimkurgu dizisine atfen
1977 ylnda yaplan
deneme mekii, Enterprise
olarak adlandrlmt; ama
bu mekik uzaya hi
kamad.
1983 1983
Baklk
yetersizliine yol aan AIDS
(Acquired Imnune Deficiency
Syndrome) virs ilk olarak
1983te Paris Pasteur
Enstitsnde, 1984te ABDde
belirlendi. 1986da Bat
Afrikada HIV 2 ad verilen
benzer bir virs kefedildi.
1984 1984
st kuarkn varl
deneysel olarak belirlendi. st
kuark n grlere uygun olarak
+2/3 elektrik ykne sahiptir.
Bu kuarkn ei olan alt kuarkn
ykyse 1/3tr. n ktlesinin
30 ile 50 milyuar elektronvolt
(GeV) arasnda olduu tahmin
edilmektedir. Bylece bu
kuarkn en byk ktleye sahip
olan kuark anlalmaktadr.
1984 1984
Apple firmas ilk Macintosh bilgisayarlar
piyasaya srd. Bu makineler, her eyin grafik
olarak zmlenmesinden dolay biliimle kolay
uygulanabilirliin badatrlabileceini kantlad.
Kullanlan kk ikonlar yardmyla istedii ilemi
yapabilen kullanclar, ekran zerindeki imleci,
zerinde kk bir dme bulunan "fare"
yardmyla ikonlara ulaabiliyorlard. 1988 ylndan
itibaren IBM marka bilgisayarlar da benzer bir
iletim sistemi olan Windows ve Presentation Ma
nager gibi programlarla donatld.
1985 1985
Paul Crutzen, Mario
Molina ve Sherwood Rowlan
ozon tabakasnda delik
olduunu ortaya koydu.
Gneten gelen zararl mortesi
nlar szen ozon tabakas,
deodorant yapmnda ve
soutma sistemlerinde de
kullanlan kloroflorokarbon
gazlarnn atmosfere karmas
yznden en ince olduu kuzey
kutbu zerinde delindi.
1987 1987
Philips firmas ilk
kompakt diski (CD) tantt.
Aslnda 1979 ylndan beri
var olan diskler, balangta
yalnzca mzik ve dier
sesler iin tasarlanmt.
Gnmzdeyse CDler
bilgisayar oyunlar, filmler,
mzik albmleri ya da
bilgisayar programlar gibi
birok deiik ama iin
kulanlmaktalar.
1989 1989
Montreal Mc Gill
niversitesinden Peter Deutsch,
interneti indekslemek iin ARCHI
adnda bir ariv yaratt. Bu ariv net
zerindeki FTP sitelerini kapsyordu.
Bir sre sonra Tim Berners internet
zerinde bilgiyi daha rahat datma,
kulanclara farkl yerlerde bulunan
bir belgeden dierine gemede
byk kolaylklar salayan World
Wide Webi (WWW) gelitirdi.
1989 1989
Amerikan uzay
sondas
Galileo, uzay
mekii Atlantis
tarafndan
Jpiteri
incelemek
zere uzaya
gnderildi.
1990 1990
Hubble Uzay
Teleskopu uzaya
gnderildi. ngiliz
gkbilimci Edwin
Hubblen adn tayan bu
dev teleskop, NASA ve
ESAnn ortak projesi
olarak yrtlmt.
Teleskopun 15 milyar k yl teyi
gzleyebilmesi hesaplanmt.
1993 1993
En yal dinozor bulundu.
Arjantinde And Dalar eteindeki
Ischigualsto doal parknda bulunan bu
dinozorun bir evoraptor olduu akland.
1 metre boyunda, 11 kilo arlnda
olduu anlalan bu dinozorun yaklak
225 milyon nce yaad akland. Arka
ayaklar zerinde yryen evoraptorlar,
etobur canllard.
1994 1994
Jpitere
kuyrukluyldz
arp gzlendi.
4.8 milyon
kilometre
uzunluundaki
kozmik dev
kuyrukluyldzn
ad, onu kefeden
gkbilimcilere
atfen
Shoemaker-Levy 9du. 16 Temmuzda
balayan arpma gnlerce srm ve
21 Temmuzda sona ermiti.
1994 1994
Karadeliklerin varlna ilikin kantlar
bulundu. Hubble uzay teleskopunun verilerine
gre 52 milyon k yl tede bir karadelik
gzlendi. Kardeliklerin varl Albert Einstein
tarafndan genel grelik kuram kapsamnda
ngrlmt. M87 ad verilen bu karadelik,
Einsteinn ngrsnn bir kant nitelii tayor.
1995 1995
ki aya zerinde
yryebilen insanslarn en eski rnei
bulundu. Prof. Mealakey ve alma
arkadalar Kenyann kuzeyinde
yrttkleri almalarda
Austrolopithecus anemensis adn
verdikleri bir insans kalnts buldular.
4,2 ile 3,9 milyon yl nce yaam
olan bu insans, trn bilinenden 500
000 yl nce ayaa kalktn
gsteriyordu.
1995 1995
Bilim adamlar gezegen sistemine sahip
gne benzeri yldzlar kefetti. ki grup gkbilimci
ay arayla evresinde gezegenler olan yldzlar
buldular. Aslnda 1994 ylnda Gne sistemi
dnda da gezegenler bulunmutu. Ne var ki bunlar
l yldzlarn, pulsarlarn evresinde dnyorlard.
Dnyadan 42 k yl uzaklkta bulunan yeni
gezegenlerse gneimiz benzeri yldzlarn
evresinde dnyorlar.
1996 1996
Hubble
Uzay Teleskopu
milyarlarca yeni
gkada kefetti.
Her gkadann
yaklak 50-100
milyar yldz
ierdiini
syleyen gkbilimciler bunlarn bilinen
gkada biimlerinden farkl olduunu da
aa kardlar. Bu bulgularda spiral ya da
eliptik olmayan, daha nce grlmemi
ekillerde yeni gkadalar da vard.
1997 1997
Viking uzay
sondalarndan
yllar sonra
Pathfinder,
Marsa inen
ilk ara oldu.
Dnyadan
1996 ylnda
frlatlan ara,
yaklak 500
milyon kilomtre yol aldktan sonra Marsa
"drld." Pathfinder, Vikinlerin kald yerden
Mars hakknda bilgiler iletti dnyaya.
1997 1997
Gne
sisteminde
Dnya dnda
bir yaam
olasl,
Jpiterin 16
uydusundan
biri olan
Europada
olabilecei
bulundu.
Galileo uzay
sondasnn gnderdii ayrntl Europa
yzey grntlerinde gezegende buz
tutmu bir okyanus gzlemlendi. Bu
da yaam iin gerekli olan suyun
varln gsteriyordu.
1997 1997
lk genetik
kopyalama
gerekletirildi.
Bir grup sko
bilim adam
ubat aynda
ergen bir
memelinin
genetik kopyasn
yarattklarn
duyurdular. Bu,
genetik alanndaki
birok uzmann
gerekletirilmesine olanaksz gzyle
bakt bir ilemdi. Dolly adl koyunun
kopyalanmasnn baaryla sonulandnn
duyurulmas beraberinde yeni tartmalar da
getirdi. Bunlarn en bata geleni de
kopyalamann ahlaki yanyd. Bu teknikle
insan kopyalamann zararlar zerinde
duruldu ve bunun yalnzca tarmsal ve tbbi
amalarla kullanlmas gerektii vurguland.
1999 1999
Galileo uzay arac Jpiterin
uydusu Ioda bir volkan patlamas
grntledi. Gne sisteminde grlen
en byk volkan olduu belirtilen dev
volkan, 1,5 km yksekliinde lav
pskrtyordu.
1992 1992
Byk patlama kuramnn kantlar
bulundu. Lawrence Berkeley Laboratuvarlar
ve California niversitesinin ortak yrtt
bir projede, George Smoot bakanlndaki
bir grup aratrmac, COBE (Cosmic
Backround Explorer) uydusunun evrendeki
fon masndaki s dalgalanmalarnn byk
patlamadan kaldn kefettiler.
1945 1945
J. Presper Eckert ve John W.
Mauchly ilk otomatik elektronik saysal
bilgisayar yaptlar. Ertesi yl John Ragazzini
ve yardmclar ABD Ulusal Savunma
Aratrma Komitesi iin ilk genel amal
tmyle elektronik prototipi gelitirdiler.
1945 1945
ngiliz Arthur
C. Clarke,
yereksenli
uydularn
Dnyada
birbirinden
uzakta yer alan noktalar arasndaki iletiim
iin rle (aktarma) istasyonu olarak grev
yapabileceklerini gsterdi.
1946 1946
ABDli
biyokimyac Melvin
Calvin, yeil bitkilerin k
enerjisini, karbondioksiti
ve suyu bymeleri iin
gerekli olan bileiklere
dntrdkleri
fotosentez olayndaki
kimyasal tepkimeleri
ortaya kard.
1947 1947
John
Bardeen, W.
Brittain ve W.
Shockley transistr
buldular. Elektrik
sinyallerinin
ykseltilmesini,
denetlenmesini ya
da retilmesini salayan bu bulularndam
dolay bilim adam 1956da Nobel Fizik
dln aldlar. Artk seri halde retilebilen
ve daha az yer kaplayan elektronik aletler
yapmak mmkndr.
1947 1947
Frank Willard Libby,
kazbilimciler, insanbilimciler ve
yerbilimciler iin ok deerli olan
radyoaktif karbonla (karbon-14)
tarihleme yntemini gelitirdi.
1948 1948
Macar
asll bilim adam
Dennis Gabor,
holografi
dncesini
gelitirdi. Mercek
kullanmakszn
boyutlu bir
grnt oluturma
yntemi olan holografi, uzun yllar
kuramsal olarak kalacak, ancak lazerin
icadndan sonra gerekletirilecektir.
1948 1948
Richard Feynman,
kuantum mekanii ve
elektrodinamik kuramlar
zerine yapt almalarn
tamamlad. Feynman bu
almasyla eski kuantum
elektrodinamik kuramnn kimi
zaman anlamsz sonulara yol
aan yanlarn da zme
kavuturmu oldu. Ayn alanda
alan ABDli Julian Schwinger
ve Japon Tomonaga Siniiroyla
birlikte 1965 ylnda Nobel
Fizik dln paylat.
1952 1952
ABDli doktor
Jonas Salk ocuk felci
asn gelitirdi.
1952 1952
lk hidrojen bombas
denemesi yapld. Byk Okyanustaki
Biikini atolnde gerekletirilen
denemede atom bombasndan ok
daha fazla enerji aa kt. Fzyon
bombas, termonkleer bomba ya da
H bombas olarak da bilinen bilinen
bu bombay Edward Teller gelitirdi.
1953 1953
J. D. Watson
ve F.H. C.
Crick
tarafndan
DNAnn
molekl yaps
tanmland. Bu
modele gre
DNA, birbiri
evresinde
sarlan iki merdivene benzer ikili
sarmal biimindeydi. Bu ikili sarmal,
birbiri evresinde sarlan iki eker-
fosfat zincirinden ve bu zincirleri
birbirine balayan baz iftlerinden
oluuyordu.
1954 1954
George G. Devol,
programlanabilir bir robotun patentini
ald. 1961 ylnda bu patentlere
dayanarak Unimation firmas Unimate
adl ilk sanayi robotunu hizmet soktu.
1956 1956
Bilgisayarlar iin bilimsel
hesaplamaya ynelik ilk yksek
dzeyli dil olan FORTRAN
(FORmula TRANslator) gelitirildi.
Bunu 1960 ylnda gelitirilen
Algol 60 (Algorithmic Language)
izledi. Algol 60 kesin olarak
tanmlanm ilk programlama
diliydi. Ayn yl, ynetim
konusunda uzmanlam bir dil
olan COBOL (COmmon Business
Oriented Language) ve liste ileme
dili olan Lisp (List processor) de
kullanlmaya balad.
1957 1957
Sputnik-1
uzayda. 4 Ekim
1957de frlatlan
Sputnik-1,
yrngeye
yerletirilen ilk
uydu olmu ve uzay
an balatmt.
Dnya evresinde bir tam dolanmn 96
dakikada tamamlayan Sputnik-1, 1958
ylnda atmosfere girerek yanmt.
1958 1958
Amerikan Ulusal Havaclk
ve Uzay Dairesi (NASA) kuruldu.
Ruslarn 1957de Sputnik uzay aracn
frlatmasnn ardndan ABD kongresi
tarafndan 1915 ylnda kurulmu
olan Ulusal Havaclk Danma
Komitesi erevesinde oluturuldu.
1959 1959
Christopher Cockerell ilk hoverkraft
yapt. Bir hava yast zerinde yol almak
zere tasarlanm bu aralarn hem
karada hem de denizde gidebilme gibi
bir avantajlar vard. Ne var ki,
kullanmndaki baz glklerden dolay
hoverkraftlar kendilerinden bekleneni
veremediler.
1960 1960
T. H. Maiman, yakuttan bir
ubuk kullanarak ilk lazer aygtn yapt.
Bu konuda daha nceden de almalar
olmasna karn bugn anladmz
anlamyla yaplan ilk lazer Maimana aittir.
1961 1961
nsanl
ilk uzay uuu 12
Nisanda SSCB
tarafndan
gerekletirildi.
Kozmonot Yuri
Gagarin, Vostok-1
adl uzay aracyla Dnyann
evresini 108 dakikada dolat.
1961 1961
ABDli fiziki
Murray Gell-Man ve srailli
fiziki Yuval Neeman,
paracklarn
snflandrlmasna ilikin
ve sekizli snflama ya da
SU(3) denen bir snflama
emas nerdiler. Bu ema,
kuvvetli etkileime giren
paracklarn daha temel
paracklardan olutuunu ngryordu.
1964 ylnda Gell-Mann, bu emann
fiziksel temeli olarak kuark kavramn
ortaya att. Fiziki paracklara bu ad
verirken James-Joyceun Finnegans
Wake romannda geen uydurma bir
isimden esinlenmiti.
1955 1955
Owen
Chamberlain ve
Emilio Segre
kart protonu
kefetti. Varl
kuramsal olarak
bilinen kart
protonu retmek
amacyla gl
bir parack
hzlandrcs
olan bevatron
kullanan Chamberlain ve Segre, 1956da
kart ntronun varln da doruladlar.
1947 1947
"Ses duvar" ald. ABDli
pilot Chuck Yeager, roketlerle takviye
edilmi Bell X-1 adl uayla saatte
1190 kilometreyi amay baard. Bu
uuun ardndan birok havaclk
firmas sesten hzl gidebilen uaklar
retti. Sesten hzl sivil uaklarn ilkiyse
uularna 1976
ylnda balayan
ngiliz-Fransz
ortak yapm
Concorde oldu.
1942 1942
ABD, atom bombas
yapmna ynelik olarak gizli
Manhattan projesini balatt. Robert
Oppenheimern bakanlnda
yrtlen proje 1945 ylnda
sonuland. lk atom bombas 16
Temmuz 1945te Albuquerquete
bulunan bir hava ssnde denendi.
Ani bir ok dalgas, youn k
yaylmas ve scaklk dalgalarnn
ardndan gelen mantar eklinde bir
duman bu patlamann
sonularndand. Bombann aa
kard enerji 15 bin ton
TNTninkine eitti. Bu denemeden 1
ay sonra Japon kentleri Hiroima ve
Nagazakiye atom bombas atld.
@
1972 1972
Elektronik posta (e-mail)
gelitirildi.
20. yzylda Bilim ve Teknoloji
Ocak post/pro 8/4/02 18:47 Page 2