‫ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان‬

‫ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﻧﻬﺎدي ﺑﻴﻄﺮف و ﻣﺴﺘﻘﻞ ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺪف آن اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺟﺎﻣﻊ و ﻋﻴﻨﻲ از‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان از زﻣﺎن اﻧﻘﻼب ﺳﺎل ‪ 1357‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﺟﻤﻊآوري و ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻃﻴﻒ ﮔﺴﺘﺮدهاي از اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت آرﺷﻴﻮ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫در دﺳﺘﺮس ﻋﻤﻮم ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺻﻞ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖﭘﺬﻳﺮي در ﻗﺒﺎل ﺗﺨﻠﻔﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻻزﻣﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﺤﻮﻻت دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ در آﻳﻨﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ‬
‫درﺑﺎره وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در اﻳﺮان را ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و ﺳﺎﻳﺮ ﭘﺮوژهﻫﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻫﺪاف ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﻣﻮارد ﺗﺨﻠﻒ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در اﻳﺮان؛‬ ‫•‬

‫ارﺗﻘﺎي ﺳﻄﺢ آﮔﺎﻫﻲ ﻣﺠﺎﻣﻊ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ از ﺗﺨﻠﻔﺎت ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در اﻳﺮان و ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار دادن دوﻟﺖ اﻳﺮان‬ ‫•‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺎﺗﻤﻪ دادن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺨﻠﻔﺎت؛‬
‫ارﺗﻘﺎي ﺳﻄﺢ آﮔﺎﻫﻲ ﻣﺮدم اﻳﺮان از ﻣﻮارد ﺗﺨﻠﻒ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در اﻳﺮان و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ؛‬ ‫•‬
‫اﻳﺠﺎد ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ و آرﺷﻴﻮي اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﻲ از اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻣﻴﺪ ﻛﻪ روزي در ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺣﻤﺎﻳﺖ از روﻧﺪ‬ ‫•‬
‫ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫آدرس‪:‬‬
‫‪Iran Human Rights Documentation Center‬‬
‫‪129 Church Street, Suite 304‬‬
‫‪New Haven, CT 06510, USA‬‬
‫ﺗﻠﻔﻦ‪(203) 772-2218 :‬‬
‫ﻧﻤﺎﺑﺮ‪(203) 772-1782 :‬‬
‫ﭘﺴﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‪info@iranhrdc.org :‬‬
‫ﭘﺎﻳﮕﺎه اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‪http://www.iranhrdc.org :‬‬

‫ﻋﻜﺴﻬﺎ‪ :‬ﻧﻘﺎﺷﻲ روي ﺟﻠﺪ اﺛﺮ ﺳﻮداﺑﻪ اردوان‪ ،‬ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ و ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ‪ 1367‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻜﺲ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﭘﻮرﻣﺠﻤﺪي‪ ،‬ﻣﻌﺎون وزﻳﺮ اﻃﻼﻋﺎت در ﺳﺎل ‪ 1367‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻮرﻣﺤﻤﺪي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه وزارت اﻃﻼﻋﺎت در ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺗﻬﺮان‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻜﺴﻬﺎي ﮔﺰارش از اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﻳﺎ از اﻓﺮادي ﻛﻪ در ﻋﻜﺲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر ‪1............................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ .1‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ‪3........................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ .1,1‬ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺧﻠﻖ ‪4........................................................................................................................................................‬‬
‫‪ .1,2‬ﺣﺰب ﺗﻮده اﻳﺮان ‪6....................................................................................................................................................‬‬
‫‪ .1,3‬ﻓﺪاﻳﻴﺎن ﺧﻠﻖ‪7............................................................................................................................................................‬‬
‫‪ .1,4‬دﻳﮕﺮ ﮔﺮوهﻫﺎي ﭼﭙﮕﺮا ‪8...........................................................................................................................................‬‬
‫‪ .2‬ﻓﺘﻮاي ﺧﻤﻴﻨﻲ ‪9...............................................................................................................................................................‬‬
‫‪ .2,1‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻬﺎي روﺣﺎﻧﻴﺖ ‪12 ............................................................................................................................................‬‬
‫‪ .3‬ﻃﺮاﺣﻲ ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ‪13 ...........................................................................................................................................................‬‬
‫‪ .3,1‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﻮرد ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ‪16 ..................................................................................................................‬‬
‫‪ .3,2‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﺠﺪداً ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ‪17 .....................................................................................................................‬‬
‫‪ .4‬ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ‪19 .......................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ .4,1‬ارﺗﺒﺎط زﻧﺪاﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﻴﺮون ﻗﻄﻊ ﻣﻲﺷﻮد ‪20 .....................................................................................................................‬‬
‫‪ .4,2‬ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ‪ ،‬اﻋﺪام و ﺷﻜﻨﺠﻪ ‪23 ....................................................................................................................................‬‬
‫‪ .4,3‬ﺗﻬﺮان‪ :‬زﻧﺪاﻧﻬﺎي اوﻳﻦ و ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ‪25 ....................................................................................................................‬‬
‫‪ .4,3,1‬زﻧﺪان ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ‪25 ........................................................................................................................................‬‬
‫‪ .4,3,2‬اوﻳﻦ ‪38 ............................................................................................................................................................‬‬
‫‪ .4,4‬ﺷﻴﺮاز ‪51 ...................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ .4,5‬ﺗﺒﺮﻳﺰ ‪53 ...................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ .4,6‬دزﻓﻮل‪57 ..................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ 4,7‬زﻧﺠﺎن ‪59 ...................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ 4,8‬اﺻﻔﻬﺎن ‪60 .................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ 4,9‬ﻫﻤﺪان‪62 ...................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ 4,10‬اﻫــــﻮاز ‪63 ........................................................................................................................................................‬‬
‫‪ 4,11‬زاﻫﺪان ‪66 ................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ 4,12‬ﻣﺸﻬﺪ ‪67 ..................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ 4,13‬رﺷﺖ ‪69 ..................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ .5‬دوﻟﺖ از دادن اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ اﻣﺘﻨﺎع ﻧﻤﻮده و ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﻮﮔﻮاري را ‪71 .....................................................................‬‬
‫ﻣﻤﻨﻮع ﻣﻲﺳﺎزد ‪71 .................................................................................................................................................................‬‬
‫‪ .6‬ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺧﻠﻲ و ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ‪78 ........................................................................................................................‬‬
‫‪ .6,1‬ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ‪79 .............................................................................................................‬‬
‫‪ .6,1,1‬ﻛﺸﺘﺎرﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ ﺷﺘﺎﺑﺰده ‪79 ...........................................................................................................................‬‬
‫‪ .6,1,2‬ﺷــــﻜﻨﺠﻪ ‪80 ...............................................................................................................................................‬‬
‫‪ .6,1,3‬ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻫﺎ ‪81 ...............................................................................................................................................‬‬
‫‪ .6,1,4‬ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق آزادي ﺑﻴﺎن و ﺗﺠﻤﻊ ‪83 ...............................................................................................................‬‬
‫‪ .6,1,5‬ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري‪84 ................................................................................................................................‬‬
‫‪ .6,1,6‬ﻧﻘﺾ ﺣﻖ ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣﺖ ‪86 ........................................................................................................................‬‬
‫‪ .6,2‬ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ ‪87 .......................................................................................................................................‬‬
‫‪ .6,3‬ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻳﺮان ‪90 ......................................................................................................................................‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ‪92 .....................................................................................................................................................................‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﭘﻴﻮﺳﺘﻬﺎ ‪93 ...............................................................................................................................................................‬‬

‫‪0‬‬
 ‫ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر‬
‫در اواﻳﻞ ﻣﺮداد ﻣﺎه ‪ ،1367‬رژﻳﻢ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ و اﻋﺪام ﺷﺘﺎﺑﺰده ﻫﺰاران زﻧﺪاﻧﻲ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﻴﺰ آن ﺳﺎل اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺸﺘﺎر دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻗﺖ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه و‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﺴﺎب ﺷﺪه و ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻼً ﺑﻘﺎﻳﺎي ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﺳﻴﺎﺳﻲ رژﻳﻢ آﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻛﻪ در آن ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫رﻫﺒﺮ اﻳﺮان ﺑﻮد را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺷﻤﺎر دﻗﻴﻖ ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﺰاران زﻧﺪاﻧﻲ ﻃﻲ دورهاي ﭼﻨـﺪ‬
‫ﻣﺎﻫﻪ ﺷﻜﻨﺠﻪ و اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﺷﺎﻣﻞ زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ دوره ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﺧﻮد را ﮔﺬراﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ از اﻧﻜﺎر ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد اﻣﺘﻨـﺎع‬
‫ورزﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﮔﺬراﻧﺪن دوران ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻣﺪﺗﻬﺎي ﻃـﻮﻻﻧﻲ ﺑـﻮد در‬
‫ﺑﺎزداﺷﺖ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ اﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﺣﻜﻢ آﻧﻬﺎ ﺻﺎدر ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﺎﺑﻘﻲ ﻛﻪ ﻣﺠﺪداً دﺳـﺘﮕﻴﺮ ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم دﺳﺘﮕﻴﺮي‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ارﺗﻜﺎب ﺗﺨﻠﻔـﺎت ﺟﺰﻳـﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﭘﺨـﺶ‬
‫ﺟﺰوات ﺳﻴﺎﺳﻲ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﮕﺮﺷﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺎﻫـﺪﻳﻦ ﺧﻠـﻖ‪ ،‬ﺣﺰﺑـﻲ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ و درﮔﻴﺮ ﻣﺒﺎرزه ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﻲ رژﻳﻢ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺣـﺰب ﺗـﻮده ﻛـﻪ ﺣﺰﺑـﻲ‬
‫ﺳﻜﻮﻻر و ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺘﻲ ﺑﻮد و ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1362‬از رژﻳﻢ اﻳﺮان ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﻧﺒﻮد ﻛﻪ رژﻳﻢ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد را اﻋﺪام ﻧﻤﻮده ﻳﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﺎرﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ‬
‫ﻣﻲزد‪ 1.‬اﻣﺎ ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ‪ 1367‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ روش ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺷﺪه ﻃﺮح و اﺟﺮاي آن‪ ،‬زﻣﺎن ﻛﻮﺗـﺎﻫﻲ ﻛـﻪ ﻃـﻲ آن اﻳـﻦ‬
‫وﻗﺎﻳﻌﻲ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬روش ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺸﻤﺎر ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬و ﻧﻴﺰ اﻳﻨﻜﻪ رژﻳﻢ اﻗﺪاﻣﺎت ﮔﺴﺘﺮدهاي را ﺑﺮاي ﻣﺨﻔﻲ ﻧﮕﺎﻫﺪاﺷﺘﻦ اﻳﻦ اﻋﺪاﻣﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺖ‬
‫و ﻛﻤﺎﻛﺎن وﻗﻮع آن را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ اﻋﺪاﻣﻬﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻓﺘﻮاﻳﻲ آﻏﺎز ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ آﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ اﻳﺮان ﺗﻮاﻓﻖ ﺧﻮد را ﻣﺒﻨﻲ‬
‫ﺑﺮ ﻗﺒﻮل آﺗﺶ ﺑﺲ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻫﺸﺖ ﺳﺎل ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻋﺮاق اﻋﻼم داﺷﺖ‪ ،‬ﺻﺎدر ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺘﻮا ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻬﺎي ﺳﻪ ﻧﻔـﺮهاي را‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻋﺪام ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻬﺎ ﻛﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن آﻧﻬﺎ را »ﻛﻤﻴـﺴﻴﻮن ﻣـﺮگ«‬
‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬از زﻧﺪاﻧﻴﺎن درﺑﺎره اﻋﺘﻘﺎدات ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ آﻧﻬﺎ ﺳﺆال ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﺮاﺳﺎس ﭘﺎﺳـﺦ ﻫـﺎي آﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﻛﺮد ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﻋﺪام و ﻳﺎ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﺆال و ﺟﻮاب ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻮده و ﻋﻠﻨﻲ ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﺳـﺘﻴﻨﺎﻓﻲ وﺟـﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ و زﻧﺪاﻧﻴﺎن در ﻫﻤﺎن روز ﻳﺎ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﭘﺲ از آن اﻋﺪام ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﻮراً اﻋـﺪام‬
‫ﻧﺸﺪﻧﺪ ﻣﻮرد ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬در ﻣﺎهﻫﺎي ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ‪ ،1357‬ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ‪ 757‬اﻳﺮاﻧﻲ را ﺑﻪ ﺟﺮم »اﻓﺴﺎد ﻓﻲ اﻻرض« اﻋﺪام ﻛﺮد‪ .‬ﻳﺮوﻧﺪ آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪» ،‬اﻋﺘﺮاﻓﺎت ﺗﺤﺖ‬
‫ﺷﻜﻨﺠﻪ« ]‪ ،[ERVAND ABRAHAMIAN, TORTURED CONFESSIONS‬ﺻﺺ‪ .124-25 .‬ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1360‬و ‪ ،1364‬رژﻳﻢ اﻳﺮان ﻫﺰاران ﺗﻦ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد را اﻋﺪام ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻳﻚ زﻧﺪاﻧﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲآورد ﻛﻪ آﻳﺖاﷲ ﻏﻔﺎري‪ ،‬ﻳﻚ روﺣﺎﻧﻲ و اﻧﻘﻼﺑﻲ ﺳﺮﺷﻨﺎس‪ ،‬در ﻣﺤﻮﻃﻪ اوﻳﻦ ﻗﺪم ﻣﻲزد و در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﻚ ﺷﻴﺮ آب ﺗﻮﻗﻒ ﻧﻤﻮد‪ .‬زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﻠﻄﻨﺖﻃﻠﺐ ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺰارش ﻛﺮد‪» :‬وي ﺗﻤﺎم ﺑﺪﻧﺶ آﻏﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮن ﺑﻮد و ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻮد ﺗﻤﺎم آن را‬
‫ﺑﺸﻮﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ در ﺣﺎل اﻋﺪاﻣﻬﺎي ﻣﺒﻬﻮت ﻛﻨﻨﺪه اﻋﻀﺎء ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ«‪ .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺗﻠﻔﻨﻲ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ ﺑﻬﻤﻦ‬
‫رﻫﺒﺮي )‪ 19‬آورﻳﻞ ‪) (2009‬ﻣﻮﺟﻮد در آرﺷﻴﻮ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان( ]از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ رﻫﺒﺮي«[‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻦ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ ﺷﻜﻨﺠﻪ و اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﻜﺮده‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ رﺳﻤﻲ ﺻﺎدر ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺨﺘﻠﻒ )ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﻮد در زﻧﺪان‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ( ﺑﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1367‬اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ آن ﻫﻨﮕﺎم اﻛﺜﺮ رﻫﺒﺮان ﻣﺠﺎﻫـﺪﻳﻦ ﻛـﺸﻮر را ﺗـﺮك‬
‫ﻛﺮده ﻳﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و اﻛﺜﺮ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ زﻧﺪاﻧﻲ داراي رﺗﺒﻪﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺣﺰﺑﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺰب ﺗﻮده و دﻳﮕﺮ اﺣﺰاب‬
‫ﭼﭙﮕﺮا ﻋﻤﻼً در اﻳﺮان ﻧﻔﻮذي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از اﻓﺮاد اﻋﺪام ﺷﺪه ﺑﻪ ﺗﺨﻠﻔﺎﺗﻲ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺟﺰﻳﻲ ﻣﺤﻜﻮم ﺷـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ—‬
‫ﻣﺘﺨﻠﻔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﺮﻣﺸﺎن ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ ﺑﻮد ﻃﻲ ﭘﺎﻛﺴﺎزﻳﻬﺎي ﻗﺒﻠﻲ اﻋﺪام ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫رژﻳﻢ ﻣﻲداﻧﺴﺖ اﻳﻦ ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ و داﺧﻠﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻴﺰ اﺧﺒﺎر اﻳﻦ اﻋﺪاﻣﻬﺎ ﺷﺪﻳﺪاً ﺑﻪ ﺣﻴﺜﻴـﺖ او‬
‫ﻟﻄﻤﻪ ﺧﻮاﻫﺪ زد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي ﻣﺨﻔﻲ ﻧﮕﺎﻫﺪاﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻴﻬﺎ و اﻋﺪاﻣﻬﺎ از ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﻼﺷﻲ درﻳﻎ ﻧﻜـﺮد‪ .‬رژﻳـﻢ‪،‬‬
‫زﻧﺪاﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﻣﻼﻗﺎتﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺴﺖ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ اﻋﻼم اﻋﺪاﻣﻬﺎي ﻋﻠﻨﻲ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻋﻤﻮم را از اﻳﻦ ﻗـﻀﻴﻪ ﻣﻨﺤـﺮف‬
‫ﺳﺎزد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ و ﺑﺎزرﺳﺎن ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ دروغ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً از ﻣﺮگ ﻋﺰﻳﺰان ﺧﻮد ﻣﻄﻠﻊ ﺷـﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺎ ﻣﺎهﻫﺎي ﻣﻬﺮ و آﺑﺎن ﻫﻴﭻ اﻃﻼﻋﻲ از آﻧﻬﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﻫﺮﮔﺰ اﻃﻼع داده ﻧﺸﺪ‪ ،‬و ﺑﺴﻴﺎري‬
‫از ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن در ﮔﻮرﻫﺎي دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﺑﻲﻧﺸﺎن دﻓﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺟﺴﺎد ﻋﺰﻳﺰان ﺧﻮد را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫اﺟﺎزه ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﺸﻴﻴﻊ ﺟﻨﺎزه داده ﻧﺸﺪ و آﻧﻬﺎ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﺠﺎز ﺑﻪ ﻋﺰاداري ﺑﺮاي از دﺳﺖدادﮔﺎن ﺧﻮد ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫رژﻳﻢ اﻳﺮان اﺧﻴﺮاً ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﮔﻮرﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ در ﺧﺎوران ﺗﻬﺮان را ﺑﺎ ﺑﻮﻟﺪوزر ﺻﺎف ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺎزﺟﻮﻳﻴﻬﺎ‪ ،‬ﻗﺘﻠﻬﺎ‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري زﻧﺪاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪات اﻳﺮان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﺑـﺸﺮ‬
‫را ﻧﻘﺾ ﻛﺮده و ﻛﻤﺎﻛﺎن ﻧﻘﺾ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻋﺪاﻣﻬﺎ ﻃﻲ ﻣﺮاﺣﻠﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﻋﺎري از ﻋﺪاﻟﺖ ﺑـﻮد‪ .‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻴـﺎن‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻳﺎ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي آزادي ﺑﻴﺎن و اﺟﺘﻤﺎع ﺑـﻮد‪.‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﻨﻴﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺑﺎزﻣﺎﻧـﺪﮔﺎن اﻳـﻦ ﻓﺎﺟﻌـﻪ ﻫﺮﮔـﺰ‬
‫ﻏﺮاﻣﺘﻲ ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬اﻋﺪاﻣﻬﺎ‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻏﻴﺮﻧﻈﺎﻣﻲ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷـﻮد‪،‬‬
‫زﻳﺮا اﻳﻦ وﻗﺎﻳﻊ ﮔﺴﺘﺮده و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان و ﺑﻪ دﻧﺒـﺎل ﺻـﺪور دﺳـﺘﻮري از‬
‫ﻃﺮف ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬رﻫﺒﺮ اﻳﺮان در آن زﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ را ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ در آن ﻛﻤﻴـﺴﻴﻮﻧﻬﺎي‬
‫ﻋﺎﻟﻴﺮﺗﺒﻪ اي ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﭼﻪ اﻓﺮادي ﺑﺎﻳﺪ اﻋﺪام ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻣﺮﺗﻜﺒﻴﻦ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﺑﺎﻳﺪ از ﺟﻬـﺖ ﻛﻴﻔـﺮي‬
‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﺰارش ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن و اﻋﻀﺎء ﺧﺎﻧﻮاده ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﻗﺘـﻞ‬
‫ﻋﺎم ﺳﺎل ‪ 1367‬اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ اﻇﻬﺎرات و ﻳﺎدداﺷﺘﻬﺎي ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت ﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻬﻴـﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﮔﺰارش ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻻت ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ‪ ،‬اﺳﻨﺎدي ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠـﻞ‬
‫در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﻗﺮار داده ﺷﺪه‪ ،‬اﺳﻨﺎد ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ و آﺛﺎر ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺤﻘﻘـﺎن ﻣﻌﺘﺒـﺮ‪،‬‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻨﮕﺎم وﻗﻮع اﻳﻦ اﻋﺪاﻣﻬﺎ را ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﺰارش ﺑﻪ ﺷﺶ ﺑﺨﺶ اﺳﺎﺳﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺶ اول ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن و اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳـﻲ آﻧﻬـﺎ را‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ دوم ﺑﻪ ﺷﺮح ﺻﺪور ﻓﺘﻮا در ﺗﻴﺮﻣﺎه ‪ 1367‬و از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺪم ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻴﺎن روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻣﻲﭘـﺮدازد‪.‬‬
‫در ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪ ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺪارﻛﻲ ﻛﻪ در ﻣﺎهﻫﺎي ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﺗﻮﺳﻂ رژﻳـﻢ اﻳـﺮان ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓـﺖ ﺑﺮرﺳـﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ ﺷﺮح ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ و اﻋﺪاﻣﻬﺎ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻬﺎي ﺗﻬﺮان و‬
‫دﻳﮕﺮ ﻧﻘﺎط اﻳﺮان ﻫﻨﮕﺎم وﻗﻮع ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻗﺘﻞ ﻋﺎم در ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ ﻋﺪم رﻋﺎﻳﺖ اﺣﺘﺮام ﻻزﻣﻪ‬
‫از ﺟﺎﻧﺐ رژﻳﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻘﺎﻳﺎي اﺟﺴﺎد ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن و ﻧﻴﺰ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي آﻧﻬﺎ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳـﺎﻧﻲ‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻣﺨﺘﺼﺮ از اﻋﻤﺎل رژﻳﻢ در ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ و ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ و ﻧﻴﺰ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻳـﺮان را‬
‫اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ از ﺷﻬﻮد ﺷﺠﺎﻋﻲ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ و ﻣﺮور ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد از وﻗﺎﻳﻊ‬
‫وﺣﺸﺘﻨﺎك ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺑﺮاز ﺗﺸﻜﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ .١‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن‬
‫ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ‪ ،‬اﻋﺪاﻣﻬﺎ و ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻃﻮل ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1367‬ﻳﻚ ﺗﻼش ﮔﺴﺘﺮده‬
‫و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﺷﺪه از ﻃﺮف ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮاي ﺣﺬف ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻌﺪاد دﻗﻴﻖ زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﻋﺪاﻣﻲ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﮔﺰارﺷﻬﺎ در ﺑﻬﻤﻦ ‪ ،1367‬ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ ﻫﺎﺷﻤﻲ رﻓﺴﻨﺠﺎﻧﻲ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر وﻗﺖ اﻳﺮان ادﻋـﺎ ﻧﻤـﻮد‬
‫»در ﻋﺮض ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﮔﺬﺷﺘﻪ« ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 1,000‬زﻧﺪاﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻋﺪام ﺷﺪهاﻧﺪ‪ 2.‬در ﺳﺎل ‪ ،1369‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠـﻞ‬
‫اﻋﻼم داﺷﺖ ﻛﻪ از ﺗﻌﺪاد ﻛﺎﻣﻞ اﻋﺪاﻣﻬﺎ اﻃﻼﻋﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺨﻤﻴﻦ زد ﻛﻪ ‪ 2,000‬ﻧﻔﺮ زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ 3.‬آﻳﺖاﷲ‬
‫‪4‬‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮي در ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد ﺗﺨﻤﻴﻦ زد ﻛﻪ رﻗﻤﻲ ﺑﻴﻦ ‪ 2,800‬ﺗﺎ ‪ 3,800‬ﺗﻦ از ﻃﺮﻓﺪاران ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺧﻠﻖ اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫وي ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ادﻋﺎ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺣﺪود ‪ 500‬ﺗﻦ از آﻧﻬﺎ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻏﻴﺮﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ 5.‬ﻣﺠﺎﻫـﺪﻳﻦ رﻗـﻢ ‪ 30,000‬را‬
‫ﻋﻨﻮان ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻧﺎم ‪ 3,208‬ﺗﻦ از ﻫﻮاداران ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﻛﻪ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1367‬اﻋﺪام ﺷﺪهاﻧﺪ را ﻣﻨﺘـﺸﺮ ﺳـﺎﺧﺘﻨﺪ‪ 6.‬در‬
‫ﺳﺎل ‪ ،1368‬اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري ﻳﺎ ﻏﻴﺮاﺧﺘﻴﺎري ﮔﺰارش داد‬

‫‪[Amnesty‬‬ ‫]‪International, Iran: Violations of Human Rights 1987-1990‬‬ ‫‪ 2‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‪» ،‬اﻳﺮان‪ :‬ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ‪«1366-1369‬‬
‫)‪ ،(1990‬ص‪ ،[AI Index: MDE 13/21/90] ،12 .‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪http://www.amnesty.org/en/library/asset/13/021/1990/en/5a289bf6-ee5e-‬‬
‫‪] 11dd-9381-bdd29f83d3a8/mde130211990en.pdf‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﮔﺰارش ‪ 1990‬ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ«[‪.‬‬
‫‪ 3‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.11 .‬‬
‫‪ 4‬آﻳﺖاﷲ ﺣﺴﻴﻨﻌﻠﻲ ﻣﻨﺘﻈﺮي‪» ،‬ﺧﺎﻃﺮات آﻳﺖاﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي«‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻬﺎ و دﺳﺘﻨﻮﻳﺴﻬﺎ‪ ،‬ﺻﺺ‪] (1380) 306 ،303 .‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﺧﺎﻃﺮات‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮي«[‪.‬‬
‫‪ 5‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.306 .‬‬
‫‪6‬‬
‫رﺿﺎ اﻓﺸﺎري‪» ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در اﻳﺮان‪ :‬ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ« ] ‪HUMAN RIGHTS IN IRAN: THE ABUSE OF CULTURAL‬‬
‫‪ ،[RELATIVISM‬ص‪(2001) 113 .‬؛ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ ﻣﻘﺎوﻣﺖ اﻳﺮان‪ :‬ﻛﻤﻴﺘﻪ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪» ،‬ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ« )‪ ،(2001‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪] www.mojahedin.org/links/books/Crime_Against_Humanity.pdf‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ«[‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫ﻛﻪ در ﻣﺮداد ‪ 1,300 ،1367‬زﻧﺪاﻧﻲ اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪ 7.‬ﻧﻴﻤﺎ ﭘﺮورش ﻛﻪ ﻳﻚ ﭼﭙﮕﺮا و ﻳﻜـﻲ از ﺑﺎزﻣﺎﻧـﺪﮔﺎن ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫‪8‬‬
‫ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﻲزﻧﺪ رﻗﻤﻲ در ﺣﺪود ‪ 4,500‬ﺗﺎ ‪ 5,000‬زﻧﺪاﻧﻲ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1367‬اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن را اﻋﻀﺎء ﭘﺎﻳﻴﻦ رﺗﺒﻪ و ﻳﺎ ﻫﻮاداران اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺴﻴﺎري از آﻧﻬـﺎ در اﻧﻘـﻼب‬
‫‪ 1358‬آﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و اﻛﻨﻮن ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ اﻳـﻦ رژﻳـﻢ ﻫـﺪف ﻗـﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1367‬اﻛﺜﺮﻳﺖ ﮔﺴﺘﺮده زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻫﻮاداران ﺳﺎﺑﻖ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﻳﺎ ﻳﻜﻲ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﮔﺮوه‬
‫ﭼﭙﮕﺮا ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ در اﻳﺮان ﭘﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬در داﺧﻞ زﻧﺪاﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷﻜﺎف اﺻﻠﻲ ﻣﻴـﺎن ﻣﺠﺎﻫـﺪﻳﻦ و‬
‫ﭼﭙﮕﺮاﻳﺎن ﺳﻜﻮﻻر ﺑﻮد‪ 9.‬ﻫﻴﭽﻴﻚ از اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ در داﺧﻞ اﻳﺮان از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﺑﺮﺧـﻮردار ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا‬
‫‪10‬‬
‫اﺣﺰاب ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻫﻤﮕﻲ ﺣﺬف ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و رﻫﺒﺮاﻧﺸﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﻳﺎ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺗﺮك ﻛﺸﻮر ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .١٫١‬ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ ﺧﻠﻖ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺧﻠﻖ اﻳﺮان‪ 11‬ﻛﻪ در دﻫﻪ ‪ 1340‬ﺗﺄﺳﻴﺲ ﮔﺮدﻳﺪ اﻳﻦ اﻳﺪه را ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻴﮕﺮي ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻧﻪ‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﺎ اﺳﺘﺒﺪاد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداري‪ ،‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ و روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻐﺎﻳﺮت دارد‪ 12.‬ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﺪاﻳﻴﺎن‬
‫ﺧﻠﻖ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ را ﺑﻪ روش ﺟﻨﮕﻬﺎي ﭼﺮﻳﻜﻲ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ رژﻳﻢ ﺷﺎه ﺗﺮوﻳﺞ دادﻧﺪ‪ .‬در دوران اﻧﻘﻼب‪ ،‬اﻋﻀﺎء اﻳـﻦ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬رؤﺳﺎي ﭘﻠﻴﺲ و ارﺗﺶ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪه و در ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ رژﻳﻢ ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ 13.‬ﭘﺲ از اﻧﻘـﻼب‪،‬‬
‫ﺳﺨﻨﮕﻮي ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺑﺎ اﺑﺮاز اﺣﺘﺮام ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب‪ ،‬آﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ را ﻣﺒـﺎرز و ﻣﺠﺎﻫـﺪي اﻓﺘﺨـﺎرآﻓﺮﻳﻦ ﻧﺎﻣﻴـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺧﻠﻖ ﺑﻪ اﺗﺤﺎد ﺑﺎ ﺧﻤﻴﻨﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎي ﺑﺮاﻧﺪازي رژﻳﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺿﺪ اﻧﻘﻼب اداﻣﻪ دادﻧـﺪ‪ 14.‬در‬
‫‪15‬‬
‫اﺑﺮاز ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ اﺷﻐﺎل ﺳﻔﺎرت آﻣﺮﻳﻜﺎ را ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل در ﺳﺎل ‪ ،1359‬ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ رﻓﺮاﻧﺪوم ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺟﺪﻳﺪ را ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤـﻴﻦ دﻟﻴـﻞ‪ ،‬آﻳـﺖاﷲ‬
‫ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻣﺴﻌﻮد رﺟﻮي ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺰد رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺧﻠﻖ ﺑﻮد را ﻣﺠﺒﻮر ﺑـﻪ ﺗـﺮك اوﻟـﻴﻦ دوره اﻧﺘﺨﺎﺑـﺎت‬

‫‪ 7‬ﺷﻮراي اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ]‪ ،[ECOSOC‬ﮔﺮوه ﻛﺎري ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري ﻳﺎ ﻏﻴﺮاﺧﺘﻴﺎري‪» ،‬ﮔﺰارش ﮔﺮوه ﻛﺎري ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ‬
‫ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري ﻳﺎ ﻏﻴﺮاﺧﺘﻴﺎري« ] ‪Working Group on Enforced or Involuntary Disappearances, Report of the Working Group on Enforced‬‬
‫‪ ،[or Involuntary Disappearances‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،176‬ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ‪ 18) E/CN.4/1989/18‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ،(1989‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪.http://www.un.org/Docs/journal/asp/ws.asp?m=E/CN.4/1989/18‬‬
‫‪ 8‬ﻧﻴﻤﺎ ﭘﺮورش‪» ،‬ﻧﺒﺮدي ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮ‪ ،‬ﮔﺰارش ﻫﻔﺖ ﺳﺎل زﻧﺪان‪ 1361 ،‬ﺗﺎ ‪ ،«1368‬ص‪.(2007) 62 .‬‬
‫‪» 9‬ﮔﺰارش ‪ 1990‬ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪.13 .‬‬
‫‪ 10‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ﺻﺺ‪.216 ،146-47 .‬‬
‫‪ 11‬ﺗﺎرﻳﺦ دﻗﻴﻖ ﺗﺄﺳﻴﺲ اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻛﺪي ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ در ﺧﺮداد ‪ ،1342‬ﺧﻮﻧﺨﻮاري رژﻳﻢ ﭘﻬﻠﻮي ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﻋﻀﺎء ﺟﻨﺒﺶ‬
‫آزادي )ﺟﺒﻬﻪ ﻣﻠﻲ( ﻳﻚ ﮔﺮوه ﻣﺬاﻛﺮه ﻣﺨﻔﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺄﺳﻴﺲ اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﻧﻴﻜﻲ آر‪ .‬ﻛﺪي‪» ،‬رﻳﺸﻪﻫﺎي اﻧﻘﻼب‪ :‬ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮي‬
‫از اﻳﺮان ﻣﺪرن« ]‪ ،[NIKKI R. KEDDIE, ROOTS OF REVOLUTION: AN INTERPRETIVE HISTORY OF MODERN IRAN‬ﺻﺺ‪.(1981) 237-38 .‬‬
‫آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن ﻣﻼﻗﺎت روز ‪ 15‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ 1344‬را آﻏﺎز ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﻳﺮواﻧﺪ آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪» ،‬ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ اﻳﺮاﻧﻲ« ص‪ERVAND ] 67 .‬‬
‫‪ .(1989) [ABRAHAMIAN, THE IRANIAN MOJAHEDIN‬ﻧﺎم اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل ‪ 1351‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻋﻀﺎء آن ادﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن از ﺷﺶ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻧﺸﺮﻳﺎت ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.129 .‬‬
‫‪ 12‬ﻛﺪي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،11‬ص‪.238 .‬‬
‫‪ 13‬ﻧﻴﻜﻲ آر‪ .‬ﻛﺪي‪» ،‬اﻳﺮان ﻣﺪرن‪ :‬رﻳﺸﻪﻫﺎ و ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻧﻘﻼب« ]‪ ،[NIKKI R. KEDDIE, MODERN IRAN: ROOTS AND RESULTS OF REVOLUTION‬ص‪.‬‬
‫‪.(2003) 233‬‬
‫‪ 14‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،11‬ص‪172 .‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »ﺗﻠﮕﺮام ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺧﻠﻖ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ«‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت‪.1358/8/16 ،‬‬
‫‪ 15‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،11‬ص‪.196 .‬‬
‫‪4‬‬
‫رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪ 16.‬ﻃﻲ دو ﺳﺎل ﺑﻌﺪ‪ ،‬رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ و ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺧﻠﻖ ﺑﻴﺶ‬
‫از ﭘﻴﺶ رو ﺑﻪ وﺧﺎﻣﺖ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻣﺴﻌﻮد رﺟﻮي ﻣﺨﻔﻲ ﺷﺪه و ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺧﻠﻖ در ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺧﻠﻊ اﻳﻦ رژﻳﻢ دﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫‪17‬‬
‫ﺧﺸﻮﻧﺖ زدﻧﺪ‪.‬‬

‫رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺑﻨﻲﺻﺪر‪ ،‬در ﺧﺮداد ‪ 1360‬ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه و در ﺗﻴﺮﻣﺎه از ﺗﺮس اﻋﺪام ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﮔﺮﻳﺨـﺖ‪ 18.‬ﻣﺠﺎﻫـﺪﻳﻦ‬
‫ﺧﻠﻖ ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن ﺑﻨﻲﺻﺪر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺗﺮور و ﺧﺮاﺑﻜﺎري ﺧﻮد را ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ 19.‬در ‪ 6‬ﺗﻴﺮ ‪ 1360‬رﻫﺒﺮ آﻳﻨﺪه‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬آﻳﺖاﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪاي‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻤﺒﻲ ﻛﻪ در ﺿﺒﻂ ﺻﻮت ﻛﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد زﺧﻤﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ 20.‬روز ﺑﻌﺪ دو ﺑﻤﺐ‬
‫دﻳﮕﺮ در دﻓﺘﺮ ﻣﺮﻛﺰي ﺣﺰب ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻫﻔﺘﺎد و ﭼﻬﺎر ﺗﻦ از رﻫﺒﺮان رژﻳـﻢ از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫آﻳﺖاﷲ ﺑﻬﺸﺘﻲ )رﺋﻴﺲ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ( و ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻨﺘﻈﺮي‪ ،‬ﭘﺴﺮ آﻳﺖاﷲ ﺣﺴﻴﻨﻌﻠﻲ ﻣﻨﺘﻈﺮي ﺷﺪ‪ 21.‬ﻃﻲ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘـﺎﻳﻴﺰ‬
‫‪22‬‬
‫آن ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ‪ 1,000‬ﺗﻦ از ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﻲ ﺑﺎ روﺷﻬﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﺧﺮداد و آﺑﺎن ‪ 1360‬رژﻳﻢ ﺑﻴﻦ ‪ 1,800‬ﺗﺎ ‪ 2,665‬ﺗﻦ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻛـﺸﺘﻪ ﻳـﺎ‬
‫اﻋﺪام ﻛﺮد‪ 23.‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﺷﺎﻣﻞ رﻫﺒﺮان و ﻫﻮاداران ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺎﻣﻞ ‪ 400‬ﺗﻦ از ﭼﭙﮕﺮاﻳﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ )ﻛـﻪ‬
‫اﻛﺜﺮاً ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻛﻮدﺗﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮدﻧﺪ(‪ .‬ﺑﺎزﺗﺎب درﻣﺎﻧـﺪﮔﻲ رژﻳـﻢ را در ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫اﺳﺪاﷲ ﻻﺟﻮردي‪ ،‬دادﺳﺘﺎن وﻗﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ اﻋﻼم داﺷﺖ »ﺣﺘﻲ اﮔـﺮ ﻳـﻚ ﻛـﻮدك ‪ 12‬ﺳـﺎﻟﻪ را ﻛـﻪ در‬
‫ﺗﻈﺎﻫﺮات ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻤﻮده ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ او ﺷﻠﻴﻚ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد«‪ 24.‬در ﺑﻬﻤﻦ ‪ ،1360‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘـﻲ در ﻳـﻚ‬
‫‪25‬‬
‫ﻳﻮرش اﻋﻀﺎء ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﺮﻛﺰي ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺧﻠﻖ را ﻛﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫] ‪ALI ANSARI, MODERN IRAN SINCE 1921: THE PAHLAVI’S AND‬‬ ‫‪ 16‬ﻋﻠﻲ اﻧﺼﺎري‪» ،‬اﻳﺮان ﻣﺪرن از ﺳﺎل ‪ :1300‬ﺳﻠﺴﻠﻪ ﭘﻬﻠﻮي و ﭘﺲ از آن«‬
‫‪ ،[AFTER‬ص‪.(2003) 229 .‬‬
‫‪ 17‬دﻳﻮﻳﺪ ﻣﻨﺸﺮي‪» ،‬اﻳﺮان‪ :‬ﻳﻚ دﻫﻪ ﺟﻨﮓ و اﻧﻘﻼب« ]‪ ،[DAVID MENASHRI, IRAN: A DECADE OF WAR AND REVOLUTION‬ص‪.(1990) 184 .‬‬
‫‪ 18‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﺑﻨﻲﺻﺪر‪» ،‬ﻧﻮﺑﺖ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻣﻦ«‪ ،‬ﺻﺺ‪(1991) 168-71 .‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﻤﺪي ريﺷﻬﺮي‪» ،‬ﺧﺎﻃﺮهﻫﺎ«‪،‬‬
‫ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ص‪(1383) 176 .‬؛ ﻣﻨﺸﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،17‬ص‪.187 .‬‬
‫‪ 19‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ريﺷﻬﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،18‬ﺻﺺ‪177-190 .‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ دﻳﻠﻴﭗ ﻫﻴﺮو‪» ،‬ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮﻳﻦ ﺟﻨﮓ‪ :‬ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ‬
‫اﻳﺮان – ﻋﺮاق«‪ ،‬ص‪ :(1991) [DILIP HIRO, THE LONGEST WAR: THE IRAN-IRAQI MILITARY CONFLICT] 69 .‬ﻣﻨﺸﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪،17‬‬
‫ﺻﺺ‪183-85 .‬؛ ﺳﺎﻧﺪرا ﻣﻜﻲ‪» ،‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ :‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﭘﺎرس‪ ،‬اﺳﻼم و روح ﻳﻚ ﻣﻠﺖ« ] ‪SANDRA MACKEY, THE IRANIANS: PERSIA, ISLAM AND‬‬
‫‪ ،[THE SOUL OF A NATION‬ﺻﺺ‪(1998) 303-305 .‬؛ »رﺋﻴﺲ ﻣﺠﻠﺲ‪ :‬آﺷﻮب دﻳﺮوز ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ و ﻓﺪاﻳﻲ اﻗﻠﻴﺖ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﮔﻮاه ﻋﺪم ﻛﻔﺎﻳﺖ رﺋﻴﺲ‬
‫ﺟﻤﻬﻮر اﺳﺖ«‪ ،‬ﻛﻴﻬﺎن‪.1360/3/31 ،‬‬
‫‪ 20‬ﻣﻨﺸﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،17‬ص‪.184.‬‬
‫‪ 21‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ريﺷﻬﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،18‬ص‪(1385) 178 .‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﺸﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،17‬ﺻﺺ‪184-85 .‬؛ ﻣﻜﻲ‪ ،‬رك‪.‬‬
‫زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،19‬ص‪.304 .‬‬
‫‪ 22‬ﻣﻜﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،19‬ص‪.(1998) 306 .‬‬
‫‪ 23‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻜﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،19‬ص‪) 306 .‬ﻛﻪ ﻣﺮگ ‪ 1,800‬ﺗﻦ را ﮔﺰارش ﻣﻲﻛﻨﺪ(؛ آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪) 129 .‬ﻛﻪ‬
‫ﻣﺮگ ‪ 2,665‬ﺗﻦ را ﮔﺰارش ﻣﻲﻛﻨﺪ(؛ ﻣﻨﺸﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،17‬ص‪) 187 .‬ﻛﻪ ﻣﺮگ ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 2,000‬ﺗﻦ را ﮔﺰارش ﻣﻲﻛﻨﺪ(‪ .‬ﺑﻨﻲﺻﺪر ﻗﺘﻠﻬﺎي‬
‫ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ ﻳﻚ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﮔﺴﺘﺮده در ‪ 30‬ﺧﺮداد ‪ 1360‬را اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬آن ﺷﺐ ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻮﺧﻪ آﺗﺶ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬در روزﻫﺎي‬
‫ﺑﻌﺪ اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،500 ،400 ،300 ،200 ،150 ،100 :‬ﺣﺘﻲ ﺑﭽﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ‪ 8‬ﺳﺎل داﺷﺘﻨﺪ!« ﺑﻨﻲﺻﺪر‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،18‬ص‪.167 .‬‬
‫‪ 24‬ﻣﻨﺸﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،17‬ص‪.192 .‬‬
‫‪ 25‬ﻫﻴﺮو‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،19‬ص‪ .19 .‬رژﻳﻢ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در زدن ﺑﺮﭼﺴﺐ ﺧﺎﺋﻨﺎن ﻫﻤﺪﺳﺖ ﻋﺮاق ﺑﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.100 .‬‬

‫‪5‬‬
‫رژﻳﻢ ﺑﺎ اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻲﮔﻔﺖ ﻛﻪ ‪ 90‬درﺻﺪ اﻋﻀﺎء ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺧﻠﻖ را دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻧﻤـﻮده اﺳـﺖ‪ 26.‬رﻫﺒـﺮ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺎرﻳﺲ ﮔﺮﻳﺨﺖ‪ 27.‬در اواﺧﺮ ‪ ،1364‬رﺟﻮي و دﻳﮕﺮ رﻫﺒﺮان ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺧﻠﻖ از ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ ﻋﺮاق ﻧﻘﻞ ﻣﻜﺎن ﻧﻤﻮدﻧﺪ و‬
‫رﺟﻮي در آﻧﺠﺎ ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ را ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ دوﻟﺖ ﻋﺮاق ﺗﺸﻜﻴﻞ داد‪ 28.‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ ،1367‬ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺎﻫـﺪﻳﻦ‬
‫ﺧﻠﻖ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ داﺧﻞ اﻳﺮان ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ از ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮد در ﻋﺮاق ﺑـﺮاي‬
‫اﻧﺠﺎم ﺣﻤﻼﺗﻲ ﺑﻪ داﺧﻞ اﻳﺮان اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬در ‪ 7‬ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ ،1367‬ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ ﺑﺎ ﻋﺒﻮر از ﻣﺮزﻫـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻓﻜﻪ در اﻳﺮان رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ادﻋﺎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ‪ 560‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ داﺧﻞ ﻣﺮزﻫﺎي اﻳـﺮان ﭘﻴـﺸﺮوي ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻬﺎﺟﻤﻴﻦ را ﻋﻘﺐ راﻧﺪﻧﺪ‪ 29.‬ﻳﻮرﺷﻬﺎي ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ ﻃﻲ ﺧـﺮداد و ﺗﻴـﺮ اداﻣـﻪ‬
‫‪30‬‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ .١٫٢‬ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ اﻳﺮان‬

‫ﺣﺰب ﺗﻮده اﻳﺮان )ﻳﺎ ﺣﺰب ﺗﻮده( رﺳﻤﺎً در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 7‬ﻣﻬﺮ ‪ 1320‬و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي رﺿﺎ ﺷﺎه از ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺗﺄﺳﻴﺲ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪ 31.‬ﺣﺰب ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺖ – ﻟﻨﻴﻨﻴﺴﺘﻲ ﺗﻮده ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳـﻚ ﻧﻬـﺎد دﻣﻜﺮاﺗﻴـﻚ‪ ،‬ﺿـﺪ اﺳـﺘﻌﻤﺎري و ﺿـﺪ‬
‫ارﺗﺠﺎﻋﻲ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﺮد‪ 32.‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻮﻗﺖ آن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺖ رﺿﺎ ﺷﺎه و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﻗـﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳـﻲ‪ ،‬آزادﻳﻬـﺎي‬
‫‪33‬‬
‫ﻣﺪﻧﻲ و ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﻮد‪.‬‬

‫در دﻫﻪ ‪ ،1330‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﻳﻜﻲ از اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺻﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ رژﻳﻢ ﭘﻬﻠﻮي دوم ﺑﻮد‪ .‬اﻳـﻦ ﺣـﺰب ﻣﺮﺗﺒـﺎً‬
‫ﻫﺪف ﺳﺮﻛﻮب ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ و ﭘﺲ از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ 1332‬ﺷﺪﻳﺪاً ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎﻣﺠﻮﻳﻲ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬رژﻳـﻢ‬
‫ﭘﻬﻠﻮي ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1332‬و ‪ 1337‬ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ ﻫﺰار ﺗﻦ از اﻋﻀﺎء اﻳﻦ ﺣﺰب را دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻛﺮده و ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ را‬
‫‪34‬‬
‫زﻧﺪاﻧﻲ‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ و اﻋﺪام ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫در دي ﻣﺎه ‪ ،1357‬ﺣﺰب ﺗﻮده از ﺗﻤﺎم ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﺮاﻧﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗـﺎ ﻳـﻚ ﺟﺒﻬـﻪ ﻣﺘﺤـﺪ ﺗـﺸﻜﻴﻞ داده و‬
‫آﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ 35.‬اﻳﻦ ﺣﺰب از اﺷﻐﺎل ﺳﻔﺎرت آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤﻮد‪ 36‬و ﺑﺮ ﺧﻼف ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ‬

‫‪ 26‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪.129.‬‬

‫‪ 27‬اﻧﺼﺎري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،16‬ص‪.233 .‬‬
‫‪28‬‬
‫ﻫﻤﺎن؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎرد ي‪ .‬ﺗﺮﻳﻨﺮ‪» ،‬ﻧﺎراﺿﻴﺎن اﻳﺮان در ﺟﻨﮓ ﺧﻠﻴﺞ وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ] ‪Bernard E. Trainer, Iran Dissidents Enter‬‬
‫‪ [Gulf War, N.Y. TIMES‬ﻧﻴﻮﻳﻮرك ﺗﺎﻳﻤﺰ‪ 16 ،‬ﻣﻪ ‪ ،1988‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪http://www.nytimes.com/1988/05/16/world/iran-dissidents-enter-‬‬
‫‪gulf-war.html‬؛ ﻫﻴﺮو‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،19‬ص‪.231 .‬‬
‫‪ 29‬ﻫﻴﺮو‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،19‬ص‪.202 .‬‬
‫‪30‬‬
‫آﻟﻦ ﻛﺎوول‪» ،‬آﺗﺶ ﺑﺲ ﻣﻮﻗﺖ ﺧﻠﻴﺞ‪ ،‬ﻃﻐﻴﺎﻧﮕﺮان را در ﺳﺮدرﮔﻤﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ« ] ‪Alan Cowell, A Gulf Truce Leaves Rebels In a‬‬
‫‪ ،[Quandary‬ﻧﻴﻮﻳﻮرك ﺗﺎﻳﻤﺰ‪ 28 ،‬اوت ‪ ،1988‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪http://www.nytimes.com/1988/08/28/world/a-gulf-truce-leaves-rebels-in-a-‬‬
‫‪.quandary.html‬‬
‫‪ 31‬م‪ .‬اﻣﻴﺪوار‪» ،‬ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺣﺰب ﺗﻮده در اﻳﺮان«‪ ،‬ﻓﺮوردﻳﻦ ‪) http://www.tudehpartyiran.org/history.htm ،1372‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ ‪ 23‬اوت‬
‫‪ ،(2009‬ﻳﺮواﻧﺪ آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪» ،‬اﻳﺮان ﺑﻴﻦ دو اﻧﻘﻼب«‪ ،‬ص‪.(1982) 281 .‬‬
‫‪ 32‬ﻋﻠﻲ رﻫﻨﻤﺎ‪» ،‬ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺎﺿﻠﻪ اﺳﻼﻣﻲ« ]‪ ،[ALI RAHNEMA, AN ISLAMIC UTOPIAN‬ص‪.(2000) 6 .‬‬
‫‪ 33‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،31‬ص‪.282 .‬‬
‫‪ 34‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﺻﺺ‪.305-325 .‬‬
‫‪ 35‬ﻣﻨﺸﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،17‬ص‪ .75 .‬آﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد اﻋﻼم داﺷﺖ ﻛﻪ در ﻳﻚ اﻳﺮان اﺳﻼﻣﻲ ﻫﻤﻪ از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ آزاد ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ در اﻣﻮر ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ رﻫﺒﺮان ﺣﺰب ﺗﻮده ﻛﻪ در ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ در‬
‫‪6‬‬
‫از ﮔﺮوهﻫﺎي ﭼﭙﮕﺮا‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻬﺎ ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻬﻠﻮي ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺧﻤﻴﻨﻲ و رژﻳﻢ روﺣﺎﻧﻴﻮن اداﻣﻪ داد‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﺮ ﺳﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺎ رژﻳﻢ ﺧﻤﻴﻨﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ وي ﺑﺮاي اداﻣﻪ ﺟﻨﮓ اﻳﺮان و‬
‫ﻋﺮاق ﭘﺲ از ﺳﺎل ‪ 1361‬اﺧﺘﻼف داﺷﺖ‪ 37.‬در ﺳﺎل ‪ ،1360‬رژﻳﻢ ﺳﺨﻨﺎن ﺷﻌﺎرﮔﻮﻧﻪ ﺧﻮد را ﺷﺪت ﺑﺨﺸﻴﺪه و ﺣﻤﻼت‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ اﻋﻀﺎء ﺣﺰب ﺗﻮده را ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻣﻮج ﻋﻤﺪه دﺳﺘﮕﻴﺮي در ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه ‪ 1361‬اﻧﺠﺎم ﺷﺪ و ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن‬
‫‪38‬‬
‫ﻣﻮج دوم دﺳﺘﮕﻴﺮﻳﻬﺎ در ﻓﺮوردﻳﻦ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ وﻗﻮع ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫اﻛﺜﺮ رﻫﺒﺮان و دﻳﮕﺮ اﻋﻀﺎء اﻳﻦ ﺣﺰب ﺑﻪ ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ ﺑﺮاي اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ﻣﺘﻬﻢ ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﺲ از ﺑﺎزداﺷـﺖ و‬
‫ﺷﻜﻨﺠﻪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ در اﻋﺘﺮاﻓﺎت ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ 39.‬در روز ‪ 14‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ ،1362‬ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ‬
‫ﺣﺰب ﺗﻮده را »ﻣﻨﺤﻞ« اﻋﻼم ﻧﻤﻮد‪ 40‬و ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1364‬رژﻳﻢ ادﻋﺎ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ »ﻧﺎﺑﻮدي ﺣﺰب ﺗﻮده و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﭘﺎﻳـﺎن‬
‫ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ در اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻮﺧﺎﻟﻲ ﺑﻮدن اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻬﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻧﻔﻲ اﷲ را اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻮد«‪ 41.‬ﻫﻨﮕﺎم وﻗﻮع ﻗﺘﻠﻬـﺎ در ﺳـﺎل‬
‫‪42‬‬
‫‪ ،1367‬ﺣﺰب ﺗﻮده دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ در اﻳﺮان وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ .١٫٣‬ﻓﺪاﻳﻴﺎن ﺧﻠﻖ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﭼﺮﻳﻜﻬﺎي ﻓﺪاﻳﻲ ﺧﻠﻖ اﻳﺮان )ﻓﺪاﻳﻴﺎن( ﺑﺎ ادﻏﺎم دو ﮔﺮوه ﻣﺴﻠﺢ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺖ – ﻟﻨﻴﻨﻴـﺴﺘﻲ در ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1350‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪ‪ 43.‬در دﻫﻪ ‪ ،1350‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻧﻴﺰ در ﻛﻨﺎر ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺸﻮﻧﺖآﻣﻴﺰ ﺑﺮ ﻋﻠﻴـﻪ رژﻳـﻢ‬
‫ﺷﺎه ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ 44.‬ﻓﺪاﻳﻴﺎن در زﻣﺎن اﻧﻘﻼب ﻧﻘﺶ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎزي را اﻳﻔﺎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺑﻬﻤﻦ ‪ ،1357‬اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﺑﻴﻦ اﻋﻀﺎء و ﻫﻮاداران ﺧﻮد ﺳﻼحﻫﺎﻳﻲ ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ از ﻛﺎرآﻣﻮزان و ﺗﻜﻨﻴﺴﻴﻨﻬﺎي ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﮔﺎرد ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ﺷـﺎه‬
‫ﻣﻲﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ در زﻧﺪاﻧﻬﺎ را ﮔﺸﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﭘﻠﻴﺲ‬
‫‪45‬‬
‫را ﺑﻪ اﺷﻐﺎل درآوردﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ زرادﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫دوران و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪» .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻓﺮﻳﺒﺮز ﺑﻘﺎﻳﻲ« )‪ 8‬و ‪ 9‬ژوﺋﻦ ‪) (2009‬ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫آرﺷﻴﻮ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان( ]از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺑﻘﺎﻳﻲ«[‪.‬‬
‫‪» 36‬اﺳﺘﻘﺒﺎل اﺣﺰاب‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ و ﺟﻤﻌﻴﺘﻬﺎ از اﺷﻐﺎل ﺳﻔﺎرت آﻣﺮﻳﻜﺎ«‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت‪.1358/8/14 ،‬‬
‫‪ 37‬ﻣﻨﺸﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،17‬ص‪ .(1990) 241 .‬ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻳﻦ ﺣﺰب از اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي ﭘﺲ از اﺷﻐﺎل اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ‬
‫دﻳﮕﺮي ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ 38‬ﻣﻨﺸﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،17‬ص‪ .282 .‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﻤﺪي ريﺷﻬﺮي‪» ،‬ﺧﺎﻃﺮهﻫﺎ«‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪» ،‬ﻧﻔﻮذﻳﻬﺎي ﺣﺰب ﺗﻮده در ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ«‪ ،‬ص‪88 .‬‬
‫)‪(2006‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت اﺳﻼﻣﻲ‪» ،‬اﻋﺘﺮاﻓﺎت ﻛﺎدر ﻣﺮﻛﺰي ﺣﺰب ﺗﻮده«‪ ،‬ص‪.(1364) 7 .‬‬
‫‪ 39‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،38‬ص‪7 .‬؛ ﻣﻨﺸﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،17‬ص‪282 .‬؛ ريﺷﻬﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،38‬ﺻﺺ‪.89-90 .‬‬
‫ﺑﺎﺑﻚ اﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮوي در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻧﻈﺮ از درون ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺣﺰب ﺗﻮده اﻳﺮان« ﮔﺰارش ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ دﻫﻠﻲ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ اﺳﺪ از ﺳﻮرﻳﻪ در‬
‫ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﺑﺎ ﻣﻴﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر آزادي اﻋﻀﺎء ﺣﺰب ﺗﻮده ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻮي ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ دوﻟﺖ وي اﺳﻨﺎدي دال ﺑﺮ‬
‫ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ ﺣﺰب ﺗﻮده ﻋﻠﻴﻪ اﻳﺮان دارد‪ ،‬اﺳﺪ ﺑﺎ ﺗﻤﺴﺨﺮ ﭘﺎﺳﺦ داد »اﻳﻦ ﺣﺮﻓﻬﺎ را ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻧﺰﻧﻴﺪ‪ ،‬از اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ »ﻣﺪارك« ﻣﺎ ﻫﻢ درﺳﺖ ﻛﺮدهاﻳﻢ!« ﺑﺎﺑﻚ‬
‫اﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮوي‪» ،‬ﻧﻈﺮ از درون ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺣﺰب ﺗﻮده اﻳﺮان«‪ ،‬ص‪.(1996) 22 .‬‬
‫‪ 40‬ﻣﻨﺸﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،17‬ص‪.283 .‬‬
‫‪ 41‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،38‬ص‪.12 .‬‬
‫‪ 42‬ﻣﻨﺸﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،17‬ص‪283 .‬؛ ريﺷﻬﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،38‬ﺻﺺ‪.88-90 .‬‬
‫‪ 43‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،31‬ص‪.483 .‬‬
‫‪ 44‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،11‬ص‪.1 .‬‬
‫‪ 45‬ﻛﺪي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،11‬ص‪.238 .‬‬
‫‪7‬‬
‫ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻓﺪاﻳﻴﺎن ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﻛﻪ ﺑﻌﺪاً ﺑﻪ ﻧﺎم اﻛﺜﺮﻳﺖ و اﻗﻠﻴﺖ ﻣﻮﺳﻮم ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮔﺮدﻳﺪﻧـﺪ‪ .‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﮔﺮوه اﻗﻠﻴﺖ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ اداﻣﻪ ﻣﻲداد‪ ،‬ﮔﺮوه اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺧـﺸﻮﻧﺖ را ﻛﻨـﺎر‬
‫ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﺧﻤﻴﻨﻲ را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ و از ﻃﺮق ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﺠﺎد ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ 46.‬ﮔﺮوه اﻛﺜﺮﻳﺖ در ﺣﻤﺎﻳـﺖ‬
‫از رژﻳﻢ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ زودي ﺳﺮﻛﻮب ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻓﺪاﻳﻴﺎن اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻛـﻪ در ‪ 1360‬ﻣﻮﺟﻮدﻳـﺖ ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺤﺪود ﺷﺪه‪ ،‬از اداﻣﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﺧﻮد ﻣﻤﻨﻮع ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎري از اﻋﻀﺎي آﻧﻬﺎ زﻧﺪاﻧﻲ ﻳﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوه‬
‫اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1362‬ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﻓﺮار از اﻳﺮان ﺷﺪه‪ 47‬و ﺗﺎ ‪ 1367‬ﻧﻪ اﻛﺜﺮﻳﺖ و ﻧﻪ اﻗﻠﻴﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭽﻴﻚ در اﻳـﺮان ﻓﻌـﺎل‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .١٫۴‬دﻳﮕﺮ ﮔﺮوﻩهﺎﯼ ﭼﭙﮕﺮا‬

‫ﺗﻌﺪادي ﮔﺮوهﻫﺎي ﭼﭙﮕﺮاي ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﻧﻴﺰ ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب ‪ 1357‬در اﻳﺮان ﻓﻌﺎل ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﮔـﺮوهﻫـﺎ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺎﺋﻮﻳﺴﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺎرﻛﺴﻴـﺴﺖ – ﻟﻨﻴﻨﻴـﺴﺖ ﻃﻮﻓـﺎن‪ ،‬ﺣـﺰب رﻧﺠﺒـﺮان‪ ،‬ﻛﻮﻣﻠـﻪ‪ ،‬اﺗﺤﺎدﻳـﻪ‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎي اﻳﺮان )ﺳﺮﺑﺪاران(‪ ،‬راه ﻛﺎرﮔﺮ‪ ،‬و ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺖ )ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤـﻮل ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬
‫‪48‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﻴﻜﺎر در راه آزادي ﻃﺒﻘﻪ ﻛﺎرﮔﺮ )ﭘﻴﻜﺎر( ﻣﻌﺮوف ﺷﺪ( ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺑﺰرﮔﺘﺮي ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻬﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻳﺎ از آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺸﻌﺐ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻤﺎم اَﺷﻜﺎل ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداري ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮدﻧﺪ و )اﮔﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ( در ﻃﻮل دﻫﻪ ‪ 1350‬ﺑﺮ ﻋﻠﻴـﻪ رژﻳـﻢ ﺷـﺎه‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻧﺪاﻧﻬﺎي ﺷﺎه ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺴﻜﻦ رﻫﺒﺮان ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ اﺣﺰاب و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺤﻠـﻲ ﺑـﺮاي‬
‫‪49‬‬
‫ﺗﻜﻮﻳﻦ و ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ ﻋﻤﻞ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻃﻲ اﻧﻘﻼب ‪ ،1358‬ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺮاﻧﺪازي ﺷﺎه اﻳﻦ ﺟﻨﺒﺸﻬﺎ را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﺤﺪ ﻛﺮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﻳـﻚ از‬
‫آﻧﻬﺎ اﻣﻴﺪوار ﺑﻮدﻧﺪ در اﻳﺮان ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻟﺐ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ 50.‬اﻛﺜﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻤﻴﻨـﻲ‬
‫ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم را ﺑﺴﻴﺞ ﻛﺮده و وﺟﻮد او ﺑﺮاي ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب ﺣﻴﺎﺗﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻣـﺎ در اوﻟـﻴﻦ اﻗـﺪاﻣﺎت ﺟﻤﻬـﻮري‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﭼﭙﮕﺮا‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﺣﻤـﻼت ﺳـﻨﮕﻴﻦ روﺣـﺎﻧﻴﻮن را درﻳﺎﻓـﺖ‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬رژﻳﻢ ﺳﺮان اﻳﻦ اﺣﺰاب را دﺳﺘﮕﻴﺮ و اﻋﺪام ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﺪﺗﻬﺎ ﻗﺒﻞ از ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﺳـﺎل ‪ 1367‬ﺳـﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ ﻛﺎﻣﻼً از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫)ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ ‪ 15‬ژوﺋﻴﻪ ‪(2009‬؛‬ ‫‪» 46‬ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﺪاﻳﻴﺎن اﻗﻠﻴﺖ«‪،‬‬
‫‪http://www.geocities.com/fedaian/english/history/text.html‬‬
‫ﻣﻨﺸﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،17‬ﺻﺺ‪.169-70 .‬‬
‫‪» 47‬ﻧﮕﺎﻫﻲ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﺪاﻳﻴﺎن ﺧﻠﻖ اﻳﺮان )اﻛﺜﺮﻳﺖ(«‪) http://www.fadai.org/english/history-Views and Goals.pdf ،‬ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ‪ 15‬ژوﺋﻴﻪ ‪(2009‬؛ ﻣﻨﺸﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،17‬ص‪.170 .‬‬
‫‪ 48‬اﻳﺮج ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪» ،‬ﻧﻪ زﻳﺴﺘﻦ ﻧﻪ ﻣﺮگ )ﺟﻠﺪ ‪ : (4‬ﺗﺎ ﻃﻠﻮع اﻧﮕﻮر«؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪31‬؛ آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪.‬‬
‫زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.11‬‬
‫‪ 49‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ﺻﺺ‪.102-3 .‬‬
‫‪ 50‬ﻣﻨﺸﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،17‬ص‪.77 .‬‬
‫‪8‬‬
 ‫‪ .٢‬ﻓﺘﻮاﯼ ﺧﻤﻴﻨﯽ‬
‫ﻗﺘﻞ ﻋـﺎم زﻧـﺪاﻧﻴﺎن رﺳـﻤﺎً ﺑـﻪ‬
‫آﻳﺖ اﷲ روح اﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ‬
‫دﻧﺒﺎل ﺻـﺪور ﻓﺘـﻮاﻳﻲ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫رﻫﺒﺮ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان در ﺳﺎل ‪1367‬‬
‫آﻳــﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨــﻲ در ﺗﻴﺮﻣــﺎه‬
‫ﺑﻮد‪ .‬آﻳﺖ اﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻫﺒﺮ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت‬
‫ﻧﻬﺎﻳﻲ را در ﺑﺎره ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻛﺸﻮر اﺗﺨﺎذ ﻣﻲ‬ ‫‪ 1367‬ﺷﺮوع ﺷـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻓﺘـﻮا‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬وي در ﺗﻴﺮﻣﺎه ‪ 1367‬ﻓﺘﻮاﻳﻲ ﺻﺎدر ﻧﻤﻮد‬ ‫درﺳﺖ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ وي ﺑـﺎ‬
‫ﻛﻪ ﻃﻲ آن ﻓﺮﻣﺎن داد ﺗﻤﺎم ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﻏﻴﺮ ﺗﻮاب‬
‫آﺗﺶ ﺑﺲ در ﺟﻨـﮓ ﻫـﺸﺖ‬
‫زﻧﺪاﻧﻲ اﻋﺪام ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت وي ﺻﺪﻫﺎ‬
‫زﻧﺪاﻧﻲ ﻏﻴﺮ ﺗﻮاب ﭼﭙﮕﺮا ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﺑﻬﺎً اﻋﺪام‬ ‫ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﻋﺮاق ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻛﺮد‪ ،‬و‬
‫ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﻪ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﺑﻪ اﺟﺮا درآوردن ﻃﺮح وي ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺑﻴﻤـﺎر و در ﺑـﺴﺘﺮ‬
‫دﺳﺘﻮر داد ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺄﺧﻴﺮ در ﺑﻪ ﺛﻤﺮ رﺳﺎﻧﺪن ﻫﺪف او‬ ‫ﻣﺮگ ﺑﻮد‪ ،‬ﺻﺎدر ﮔﺮدﻳﺪ‪ 51.‬در‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد را ﻧﺎدﻳﺪه ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬آﻳﺖ اﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ در ﺳﺎل ‪ 1368‬درﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ 27‬ﺗﻴﺮ ‪ ،1367‬ﭘﺲ از ﻫـﺸﺖ‬
‫ﺳﺎل ﺟﻨﮓ ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺎ ﻋﺮاق‪ ،‬اﻳﺮان ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ ‪ 598‬ﺷﻮراي اﻣﻨﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ درﺧﻮاﺳﺖ آﺗﺶ ﺑﺲ‬
‫را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬آﺗﺶ ﺑﺲ ﻗﺮار ﺑﻮد در ﻣﺮداد ﻣﺎه ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ 52.‬ﺑﻴﺎﻧﻴﻪاي از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺻﺎدر ﺷﺪ و در روز‬
‫ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ‪ 29‬ﺗﻴﺮ در رادﻳﻮ ﺗﻬﺮان ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﮔﻔﺖ ﻛﻪ »ﻗﺒﻮل اﻳﻦ ﻣـﺴﺌﻠﻪ ﺑـﺮاي ﻣـﻦ از زﻫـﺮ‬
‫ﻛﺸﻨﺪهﺗﺮ اﺳﺖ وﻟﻲ راﺿﻲ ﺑﻪ رﺿﺎي ﺧﺪاﻳﻢ و ﺑﺮاي رﺿﺎﻳﺖ او اﻳﻦ ﺟﺮﻋﻪ را ﻧﻮﺷﻴﺪم«‪ 53.‬او ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴـﺖ اﺷـﺎره‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻊ رژﻳﻢ در ﺟﻨﮓ ﻫﺸﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﻣﻐﺎﻳﺮت دارد‪ .‬او ﺑﻪ »ﻓﺮزﻧﺪان اﻧﻘـﻼب« اﻃﻤﻴﻨـﺎن‬
‫ﺑﺨﺸﻴﺪ ﻛﻪ‪» :‬ﻣﻲداﻧﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﺨﺖ ﻣﻲﮔﺬرد وﻟﻲ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﭘﺪر ﭘﻴﺮ ﺷﻤﺎ ﺳﺨﺖ ﻧﻤﻲﮔﺬرد؟« و از آﻧﻬـﺎ ﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫»ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ ‪] ...‬و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ را[ از اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺷﻤﺎﺗﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴـﺸﻨﻬﺎدي‬
‫‪54‬‬
‫ﺳﺨﺖ و ﻧﺎﮔﻮار ﺑﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫در روز ﺟﻤﻌﻪ ‪ 31‬ﺗﻴﺮ ﻣﺎه‪ ،‬ارﺗﺶ ﻋﺮاق از ﻣﺮزﻫﺎ ﻋﺒﻮر ﻛﺮده و در ﺑﺨـﺸﻬﺎي ﺷـﻤﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻣﺮﻛـﺰي و ﺟﻨـﻮﺑﻲ اﻳـﺮان‬
‫ﭘﻴﺸﺮوي ﻛﺮد‪ .‬دوﻟﺖ اﻳﺮان ﮔﺰارش داد ﻛﻪ ﻧﻘﺸﻪ ﻋﺮاق ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻳﻚ ﻗﻴﺎم ﻋﻤﻮﻣﻲ و اﻧﺘـﺼﺎب ﻳـﻚ دوﻟـﺖ‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ در اﻳﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ‪ 55.‬ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺧﻠﻖ ﻧﻴﺰ در ﺣﻤﻠـﻪ ﺷـﺮﻛﺖ ﺟـﺴﺖ و در ‪3‬‬

‫آﻳﺖاﷲ« ] ‪BAGHER‬‬ ‫‪ 51‬ﺧﻤﻴﻨﻲ از ﺳﺮﻃﺎن‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت ﻗﻠﺒﻲ‪ ،‬و ﺿﻌﻒ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ رﻧﺞ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬وي در ﺧﺮداد ‪ 1368‬ﻣﺮد‪ .‬ﺑﺎﻗﺮ ﻣﻌﻴﻦ‪» ،‬ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ :‬زﻧﺪﮔﻲ‬
‫‪ ،[MOIN, LIFE OF THE AYATOLLAH‬ص‪.(1999) 270 .‬‬
‫‪ 52‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪269 .‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﺴﺘﻮن‪ ،‬ﻧﻴﻜﻼس و ﻣﻚ اوﻳﻦ‪»،‬ﺟﻨﮓ اﻳﺮان – ﻋﺮاق«اﻳﺮان ﺑﺎ آﺗﺶﺑﺲ در ﺟﻨﮓ ﺧﻠﻴﺞ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛‬
‫رﺋﻴﺲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ اﻣﻴﺪوار اﺳﺖ ﺟﻨﮓ در ده روز آﻳﻨﺪه ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﺑﺪ« ] ‪Beeston, Nicholas & McEwen, Iran-Iraq War: Iran agrees to ceasefire‬‬
‫‪ ، [chief hopes fighting will end in 10 days in Gulf War; UN‬ﻣﺠﻠﻪ ﺗﺎﻳﻢ )ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ( ])‪ 19 ،[THE TIMES (UK‬ژوﺋﻴﻪ ‪.1988‬‬
‫‪» 53‬ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ رﻫﺒﺮ اﻧﻘﻼب«‪ ،‬ﻛﻴﻬﺎن‪1367/4/30 ،‬؛ ﻫﻴﺮو‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،19‬ص‪243 .‬؛ ﻣﺎري ﻛﺎﻟﻮﻳﻦ‪» ،‬ﭼﺮا ﺧﻤﻴﻨﻲ دﺳﺘﻮر آﺗﺶﺑﺲ داد‪:‬‬
‫ﺟﻨﮓ ﺧﻠﻴﺞ‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﺗﺎﻳﻢ )ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ(« ])‪ 24 ،[Marie Colvin, Why Khomeini called the halt: Gulf war, THE TIMES (UK‬ژوﺋﻴﻪ ‪.1988‬‬
‫‪» 54‬ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ رﻫﺒﺮ اﻧﻘﻼب«‪ ،‬ﻛﻴﻬﺎن‪.1367/4/30 ،‬‬
‫‪» 55‬ارﺗﺶ ﻋﺮاق ﭘﺸﺖ دروازهﻫﺎي ﺧﺮﻣﺸﻬﺮ ﺑﻪ زاﻧﻮ درآﻣﺪ«‪ ،‬ﻛﻴﻬﺎن‪1367/5/3 ،‬؛ »ﺟﺰﻳﻴﺎت ﻃﺮح ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ و رژﻳﻢ ﻋﺮاق ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺮوي ﺗﺎ‬
‫ﺗﻬﺮان ﻓﺎش ﺷﺪ«‪ ،‬ﻛﻴﻬﺎن‪1367/5/13 ،‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻫﻴﺮو‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،19‬ﺻﺺ‪.246-47 .‬‬
‫‪9‬‬
‫ﻣﺮداد ﺑﺮ اﺳﺎس ﮔﺰارﺷﻬﺎ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﻴﺮوي ‪ 7,000‬ﻧﻔﺮه از ﻣﺮزﻫﺎي اﻳﺮان ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﻋﻤﻠﻴﺎت ارﺗـﺶ آزادﻳـﺒﺨﺶ ﻣﻠـﻲ‪،‬‬
‫‪56‬‬
‫»ﻓﺮوغ ﺟﺎوﻳﺪان« ﻧﺎم داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻴﺮوﻫﺎي ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻛﺮﻧﺪ و اﺳﻼم آﺑﺎد ﻏﺮب )ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻴـﺖ ﺣـﺪود ‪ 15,000‬ﻧﻔـﺮ(‪ 57‬را ﻧـﺎﺑﻮد‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﻧﻴﺮوي ﻫﻮاﻳﻲ ﻋﺮاق ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎﺧﺘﺮان‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ اﺳﺘﺎن و داراي ‪ 500,000‬ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴـﺖ )ﻛـﻪ در‬
‫‪ 160‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﻣﺮز واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد( ﺷﺮوع ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮوي ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ 58.‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺧﻄﻮط ﺗﺪارﻛﺎﺗﻲ آﻧﻬﺎ را ﻗﻄﻊ ﻛﺮده و ﺑﻪ‬
‫ﻛﻤﻚ ﻧﻴﺮوي ﻫﻮاﻳﻲ ﺿﺪﻫﻮاﻳﻲ ﺻﺎدر ﻛﺮدﻧﺪ‪ 59.‬در روز ‪ 7‬ﻣﺮداد‪ ،‬ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ و ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻋﺮاﻗﻲ ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ 60.‬اﻳﺮان ادﻋﺎ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ‪ 4,500‬ﺗـﻦ از اﻋـﻀﺎء ارﺗـﺶ آزادﻳـﺒﺨﺶ ﻣﻠـﻲ و‬
‫ﻟﺸﻜﺮﻫﺎي ﻋﺮاﻗﻲ را ﻛﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ 61.‬ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ درﺑﺎره ﺗﻌﺪاد ﻛﺸﺘﻪﺷﺪﮔﺎن اﺧﺘﻼف وﺟﻮد دارد ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠـﻲ‬
‫‪62‬‬
‫ﻃﻲ ﭼﻨﺪ روز ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد‪.‬‬

‫اﮔﺮﭼﻪ ﻓﺘﻮاﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳـﻂ آﻳـﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨـﻲ‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ﻣﻮﺳﻮي اردﺑﻴﻠﻲ‬
‫ﺻﺎدر ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺪاﺷﺖ و ﻋﻠﻨﻲ ﻧﮕﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1367‬دادﺳﺘﺎن ﻛﻞ ﻛﺸﻮر‬
‫و رﺋﻴﺲ ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﻲ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﻮﺟﻮد دﻻﻟﺖ ﺑﺮ آن دارد ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬
‫وي آﻳﺖ اﷲ اﻟﻌﻈﻤﻲ اﺳﺖ و ﻣﻌﻠﻢ‬ ‫ﻓﺘﻮا در روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ‪ 6‬ﻣـﺮداد‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﻳـﻚ‬
‫ﻓﻘﻪ در ﻗﻢ ﺑﻮده‪ ،‬و ﻳﻜﻲ از‬
‫روز ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ رﻫﺒﺮان روﺣﺎﻧﻲ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬در ﺗﻴﺮ‬ ‫ﻋﻘﺐ ﻧـﺸﻴﻨﻲ از ﺧـﺎك اﻳـﺮان را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺎه ‪ ،1367‬اردﺑﻴﻠﻲ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ در ﻏﺮب اﻳﺮان‪،‬‬ ‫ﺻــﺎدر ﮔﺮدﻳــﺪ‪ 63.‬ﻫــﺪف ﻓﺘــﻮا در ﻇــﺎﻫﺮ‪،‬‬
‫در ﺧﻄﺒﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﻳﻚ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻨﺪ و وﺣﺸﺖ آور ادا‬ ‫ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﻤﻴﻨﻲ دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ‪:‬‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬اردﺑﻴﻠﻲ در ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﺧﻮد ﻧﻘﺸﻪ رژﻳﻢ ﺑﺮاي اﻋﺪام ﻫﺰاران‬
‫زﻧﺪاﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺪون اﻧﺠﺎم ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﺣﻘﻮﻗﻲ را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺧﺎﺋﻦ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ‬
‫ﺑــﻪ اﺳــﻼم ﻣﻌﺘﻘــﺪ ﻧﺒــﻮده و ﻫــﺮ ﭼــﻪ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ از روي ﺣﻴﻠﻪ و ﻧﻔﺎق آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﺑﻪ اﻗﺮار ﺳﺮان آﻧﻬﺎ از اﺳﻼم ارﺗﺪاد ﭘﻴﺪا ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺤﺎرب ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ و ﺟﻨﮓ ﻛﻼﺳﻴﻚ آﻧﻬﺎ در ﺷﻤﺎل و ﻏﺮب و ﺟﻨﻮب ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎرﻳﻬﺎي ﺣﺰب ﺑﻌﺚ‬

‫‪ 56‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﻤﺪي ريﺷﻬﺮي‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮهﻫﺎ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺳﻮم‪» ،‬ﺗﺄﺳﻴﺲ وزارت اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ و ﺗﺮورﻳﺴﺘﻲ‪ ،‬و ﺗﺄﺳﻴﺲ دادﺳﺮاي وﻳﮋه‬
‫روﺣﺎﻧﻴﺖ«‪ ،‬ص‪(1385) ،170 .‬؛ ﻫﻴﺮو‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،19‬ﺻﺺ‪.246-47 .‬‬
‫‪ 57‬ريﺷﻬﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،56‬ص‪171 .‬؛ ﻫﻴﺮو‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،19‬ص‪.246 .‬‬
‫‪ 58‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »اﺳﻨﺎد ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه از ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ در زﻣﻴﻨﻪ ارﺗﺒﺎط آﻧﻬﺎ ﺑﺎ رژﻳﻢ ﻋﺮاق«‪ ،‬ﻛﻴﻬﺎن‪1367/5/15 ،‬؛ ﻫﻴﺮو‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،19‬ص‪.246 .‬‬
‫ﺑﺎﺧﺘﺮان اﻛﻨﻮن ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ 59‬ريﺷﻬﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،56‬ص‪171 .‬؛ ﻫﻴﺮو‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،19‬ص‪.247 .‬‬
‫‪ 60‬ﻫﻴﺮو‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،19‬ص‪247 .‬؛ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،51‬ص‪) 278 .‬ﻛﻪ ﮔﺰارش ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﻧﻔﺮ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻨﻲ‬
‫ﻛﻪ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ(‪.‬‬
‫‪ 61‬ﻫﻴﺮو‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،19‬ص‪247 .‬؛ »ﺟﺰﻳﻴﺎت ﻃﺮح ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ و رژﻳﻢ ﻋﺮاق ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺮوي ﺗﺎ ﺗﻬﺮان ﻓﺎش ﺷﺪ«‪ ،‬ﻛﻴﻬﺎن‪.1367/5/13 ،‬‬
‫ﺳﺮﻟﺸﻜﺮ ﺷﻤﻌﺨﺎﻧﻲ ادﻋﺎ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ اﻳﺮان ‪ 4,800‬ﺗﻦ از رزﻣﻨﺪهﻫﺎي ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ را ﻛﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 62‬ﻛﺎوول‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.30‬‬
‫‪ 63‬در ﺳﺎل ‪ ،1380‬آﻳﺖاﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي ﮔﺰارش ﻛﺮد ﻛﻪ ﻓﺘﻮا در روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻳﻮرش ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ و ﭘﻴﺶ از ارﺳﺎل ﻧﺎﻣﻪ وي ﺑﻪ آﻳﺖاﷲ‬
‫ﺧﻤﻴﻨﻲ در ‪ 9‬ﻣﺮداد ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻬﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻨﺘﻈﺮي«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،4‬ص‪ .301 .‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو واﻗﻌﻪ ‪ 6‬ﻣﺮداد ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪10‬‬
 ‫ﻋﺮاق و ﻧﻴﺰ ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺻﺪام ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻠﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺎ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط آﻧﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻜﺒﺎر ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫و ﺿﺮﺑﺎت ﻧﺎﺟﻮاﻧﻤﺮداﻧﻪ آﻧﺎن از اﺑﺘﺪاي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﺗﺎﻛﻨﻮن‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در زﻧـﺪاﻧﻬﺎي‬
‫ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻮﺿﻊ ﻧﻔﺎق ﺧﻮد ﭘﺎﻓـﺸﺎري ﻛـﺮده و ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﺤـﺎرب و ﻣﺤﻜـﻮم ﺑـﻪ اﻋـﺪام‬
‫‪64‬‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫وي دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛـﺎر در ﺗﻬـﺮان‬

‫آﻳﺖ اﷲ اﻟﻌﻈﻤﻲ ﺣﺴﻴﻨﻌﻠﻲ ﻣﻨﺘﻈﺮي‬
‫ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻳﻚ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن وﻳﮋه ﻣﺘﺸﻜﻞ از‬
‫ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از ﺳﺎل ‪ 1367‬ﻳﻜﻲ از‬
‫ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم ﺣﺴﻴﻨﻌﻠﻲ )ﺟﻌﻔﺮ( ﻧﻴـﺮي‬ ‫ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد آﻳﺖ اﷲ‬
‫)ﻗﺎﺿﻲ ﺷﺮع(‪ ،‬ﻣﺮﺗﻀﻲ اﺷﺮاﻗﻲ )دادﺳﺘﺎن‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﻮد‪ .‬آﻳﺖ اﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ‬
‫ﺗﻬﺮان(‪ ،‬و ﻳﻜـﻲ از ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﺎن وزارت‬ ‫ﻣﻨﺘﻈﺮي را ﺑﻪ ﺳﻤﺘﻬﺎي ﻣﻬﻤﻲ‬
‫ﻣﻨﺼﻮب ﻧﻤﻮد و ﻛﻨﺘﺮل دادﮔﺎهﻫﺎ را‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬در اﺳـﺘﺎﻧﻬﺎ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺑﻪ وي واﮔﺬار ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪،1364‬‬
‫ﻗﺮار ﺑﻮد ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻚ ﻗﺎﺿـﻲ‬ ‫وي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻫﺒﺮ ﻋﺎﻟﻴﺮﺗﺒﻪ ﺑﻌﺪي‬
‫ﺷﺮع‪ ،‬دادﺳﺘﺎن‪ ،‬و ﻳﻚ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪه وزارت‬ ‫اﻳﺮان ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻨﺘﻈﺮي ﻋﺎﻗﺒﺖ‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺧﻮد را در ﺑﺎره ﻃﺮح رژﻳﻢ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬رأي اﻛﺜﺮﻳـﺖ ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬
‫ﺑﺮاي اﻋﺪام ﻫﺰاران زﻧﺪاﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻋﻼن ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻋﺘﺮاﺿﺎت وي ﺳﺒﺐ‬
‫ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﻋﺪام ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫اﻳﺠﺎد ﺷﻜﺎﻓﻲ ﻣﻴﺎن او و ﺧﻤﻴﻨﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و در ﺳﺎل ‪ 1376‬وي را در‬
‫ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪي از اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻬﺎ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﻣﺤﺒﻮس ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬در ‪ 1380‬ﻣﻨﺘﻈﺮي ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد را ﻣﻨﺘﺸﺮ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮات ﮔﺰارﺷﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ارزش و دﺳﺖ اوﻟﻲ را در‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ »ﺑﺎ ﺧـﺸﻢ و ﻛﻴﻨـﻪ اﻧﻘﻼﺑـﻲ‬
‫ﺑﺎره ﻓﺘﻮاي ﺧﻤﻴﻨﻲ و وﻗﺎﻳﻌﻲ ﻛﻪ در زﻣﺎن اﻳﻦ اﻋﺪاﻣﻬﺎ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‬
‫ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﺷـﻤﻨﺎن اﺳـﻼم« ﻋﻤـﻞ‬ ‫در اﺧﺘﻴﺎر ﻋﻤﻮم ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻨﻨــﺪ و » وﺳﻮﺳــﻪ و ﺷــﻚ و ﺗﺮدﻳ ـﺪ‬
‫‪65‬‬
‫ﻧﻜﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫آﻳﺖاﷲ ﻣﻮﺳﻮي اردﺑﻴﻠﻲ ﻛﻪ در آن ﻫﻨﮕﺎم رﺋﻴﺲ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﺆاﻻﺗﻲ را از ﻃﺮﻳﻖ اﺣﻤﺪ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻛﻪ در ﺑﺴﺘﺮ ﺑﻴﻤﺎري ﺑﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬او ﭘﺮﺳﻴﺪ آﻳﺎ اﻳﻦ ﻓﺘﻮا ﺷﺎﻣﻞ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻧﮕﺮدﻳـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﻧﻴﺰ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﺣﻜﻢ ﺧﻮد را ﻃﻲ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻣـﻲﺷـﺪ ﻳـﺎ ﺧﻴـﺮ‪ ،‬و آﻳـﺎ ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﻗـﻀﺎﻳﻲ ﻣﺤﻠـﻲ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ارﮔﺎﻧﻬﺎي ﻗﻀﺎﻳﻲ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺎﺳﺦ‪ ،‬ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺻﺮاﺣﺘﺎً اﻇﻬﺎر داﺷﺖ‪:‬‬

‫در ﺗﻤﺎم ﻣﻮارد ﻓﻮق ﻫﺮ ﻛﺲ در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﮔﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﻔﺎق ﺑﺎﺷﺪ ﺣﻜﻤﺶ اﻋﺪام اﺳﺖ‪ ،‬ﺳـﺮﻳﻌﺎ دﺷـﻤﻨﺎن‬
‫اﺳﻼم را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬در ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﻰ ﺑﻪ وﺿﻊ ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎ در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﻛﻪ ﺣﻜﻢ ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ اﻧﺠﺎم ﮔـﺮدد‬
‫‪66‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪» 64‬ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻨﺘﻈﺮي«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،4‬ص‪.302 .‬‬

‫‪ 65‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 66‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.302 .‬‬
‫‪11‬‬
‫ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﮔﺰارﺷﻬﺎ‪ ،‬ﻓﺘﻮاي دوﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﺪف آن زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻏﻴﺮﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻮدﻧﺪ )و ﻫﻤﮕﻲ ﻣﺮﺗﺪ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ(‪،‬‬
‫‪68‬‬
‫ﺑﻌﺪاً ﺻﺎدر ﺷﺪ‪ 67.‬ﻫﻨﻮز ﻧﺴﺨﻪاي از اﻳﻦ ﻓﺘﻮا ﻋﻠﻨﻲ ﻧﮕﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٢٫١‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻬﺎﯼ روﺣﺎﻧﻴﺖ‬
‫روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ اﻳﻦ ﻓﺘﻮا و ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻬﺎ را ﻣﻮرد ﺳﺆال ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬در ﺟﻠﻮ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن آﻳـﺖاﷲ ﺣـﺴﻴﻨﻌﻠﻲ‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ در آن زﻣﺎن ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﺪ‪ 69.‬وي ﺳﻪ ﻧﺎﻣﻪ در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﺘﺎرﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ‬
‫‪70‬‬
‫ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬

‫در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻮرخ ‪ 9‬ﻣﺮداد‪ ،‬وي ﺑﻪ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﮔﻔﺖ »ﻣﻠﺖ« ﻫﻴﭻ ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻲ ﺑـﺎ اﻋـﺪام ﺷـﺮﻛﺖﻛﻨﻨـﺪﮔﺎن در اﻳـﻦ‬
‫ﺣﻤﻼت ﻧﺪارد‪ ،‬اﻣﺎ اﻋﺪام آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎ اﺳﺖ در زﻧﺪان ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻋﻮاﻗﺐ ﻧﺎﮔﻮاري ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬او ذﻛﺮ ﻛﺮد ﻛـﻪ‬
‫اﻳﻦ اﻋﺪاﻣﻬﺎ »ﺑﺎ ﻧﺎراﺣﺘﻲ از ﻧﺤﻮه اﺟﺮاي ﻓﺮﻣﺎن ﺣﻀﺮﺗﻌﺎﻟﻲ« و اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺴﻴﺎري از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑـﺎ وﺟـﻮد آﻧﻜـﻪ »ﻧﻘـﺶ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ را ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻣﺴﺌﻮل اﻃﻼﻋﺎت دارد« ﻣﻌﻬﺬا اﻋﺪام ﺷﺪهاﻧﺪ‪ 71.‬وي ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ذﻛﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳـﻦ اﻋـﺪاﻣﻬﺎ وﺟﻬـﻪ‬
‫رژﻳﻢ را در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم اﻳﺮان و ﻧﻴﺰ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺧﺪﺷﻪدار ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺳﺒﺐ ﻫﻤﺪردي ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﺑـﺎ ﻣﺠﺎﻫـﺪﻳﻦ ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ 72.‬او ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ »اﻋﺪام ﭼﻨﺪ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ در ﻋﺮض ﭼﻨﺪ روز‪ ،‬ﻫﻢ ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﺧﻮب ﻧﺪارد و ﻫﻢ ﺧﺎﻟﻲ از ﺧﻄﺎ‬
‫‪73‬‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﻌﻀﻲ از ﻗﻀﺎت ﻣﺘﺪﻳﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎراﺣﺖ ﺑﻮدﻧﺪ«‪.‬‬

‫در ﻧﺎﻣﻪ دوم ﺑﻪ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻣﻮرخ ‪ 13‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻣﻨﺘﻈﺮي ﮔﺰارش ﻛﺮد ﻛﻪ ﻗﺎﺿﻲ ﺷﺮع ﻳﻜﻲ از اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ »ﺑﺎ ﻧﺎراﺣﺘﻲ از ﻧﺤﻮه‬
‫اﺟﺮاي ﻓﺮﻣﺎن ﺣﻀﺮﺗﻌﺎﻟﻲ« ﺑﻪ وي ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﻪ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ اﮔﺮﭼـﻪ اﻳـﻦ ﻗﺎﺿـﻲ ﺷـﺮع ﺑـﻪ‬
‫‪74‬‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﺻﺮار ورزﻳﺪه ﻛﻪ ﻣﻼك ﺗﺼﻤﻴﻢ اﺗﻔﺎق آراء ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ »ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ را ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﻣﺄﻣﻮر اﻃﻼﻋﺎت دارد«‪.‬‬

‫ﻧﺎﻣﻪ ﺳﻮم ﻣﻨﺘﻈﺮي ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 24‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن وﻳﮋهاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮل اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت در ﺗﻬﺮان ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻧﻴﺮي )ﻗﺎﺿﻲ ﺷﺮع(‪ ،‬اﺷﺮاﻗﻲ )دادﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان(‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ رﺋﻴﺴﻲ )ﻣﻌﺎون دادﺳـﺘﺎن(‪ ،‬و ﻣـﺼﻄﻔﻲ ﭘﻮرﻣﺤﻤـﺪي‬
‫)ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه وزارت اﻃﻼﻋﺎت(‪ 75.‬وي ﺑﺎ ذﻛﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻄﻠﺐ را آﻏﺎز ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﭘﺴﺮ وي را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬

‫‪ 67‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.306 .‬‬

‫‪ 68‬ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﮔﺰارش ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺘﻮاي دوﻣﻲ ﻧﻴﺰ در روز ‪ 15‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ﺻﺎدر ﺷﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،6‬ص‪.40 .‬‬
‫‪69‬‬
‫ﺟﺎن ﻛﻴﻔﻨﺮ‪» ،‬اﻳﺮان ﻧﺎم روﺣﺎﻧﻲ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺧﻤﻴﻨﻲ را اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ«‪ ،‬ﻧﻴﻮﻳﻮرك ﺗﺎﻳﻤﺰ ] ‪John Kifner, Iran names cleric Khomeini’s‬‬
‫‪ 24 ،[eventual successor, N.Y. TIMES‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ .1985‬در ﺳﺎل ‪ ،1361‬آﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﺴﻴﺎري از اﺧﺘﻴﺎرات ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﺮد و از او ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان »ﻣﻴﻮه ﻋﻤﺮ ﻣﻦ« ﻳﺎد ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،51‬ﺻﺺ‪ .261-62 .‬وي ﻣﻨﺘﻈﺮي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد در ارﺗﺶ و ﺳﭙﺎه‬
‫ﭘﺎﺳﺪاران ﻣﻨﺼﻮب ﻛﺮده و اﺧﺘﻴﺎرات ﻣﺆﺛﺮي ﺑﺮ روي دادﮔﺎهﻫﺎ ﺑﻪ وي ﺗﻨﻔﻴﺬ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﻨﺸﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،17‬ص‪ .225 .‬در ﺳﺎل ‪ 1364‬ﻣﻨﺘﻈﺮي‬
‫رﺳﻤﺎً ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺠﻠﺲ ﺧﺒﺮﮔﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻨﺘﻈﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،4‬ص‪.230 .‬‬
‫‪ 70‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪220 .‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،51‬ص‪) 279 .‬ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮي را ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻣﻲﻛﻨﺪ(‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﮔﺰارﺷﻬﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ در دﻓﺘﺮ ﺑﻨﻲﺻﺪر در ﭘﺎرﻳﺲ در ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ 1368‬رو ﺷﺪ و از ﺑﻲ‪.‬ﺑﻲ‪.‬ﺳﻲ‪ .‬ﭘﺨﺶ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.287 .‬‬
‫‪ 71‬ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻨﺘﻈﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،4‬ص‪.303 .‬‬
‫‪ 72‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪304 .‬؛ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪.220 .‬‬
‫‪ 73‬ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻨﺘﻈﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،4‬ص‪.304 .‬‬
‫‪ 74‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﺻﺺ‪.304-05 .‬‬
‫‪75‬‬
‫ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪305 .‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ رﺿﺎ اﻓﺸﺎري‪» ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در اﻳﺮان‪ :‬ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺴﺒﻴﺖﮔﺮاﻳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ« ] ‪HUMAN RIGHTS IN‬‬
‫‪ ،[IRAN: THE ABUSE OF CULTURAL RELATIVISM‬ص‪.(2001) 114 .‬‬
‫‪12‬‬
‫او »ﻗﻀﺎوت آﻳﻨﺪﮔﺎن و ﺗﺎرﻳﺦ را در ﻧﻈﺮ« ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬او اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﻨـﺪ ﺗـﻦ از ﻗـﻀﺎت ﻣـﺆﻣﻦ و ﻣﺘﻘـﻲ‬
‫ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﻮده ﻛﻪ درﺑﺎره ﻧﺤﻮه اﺟﺮاي اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﮕﺮان و ﻣﻀﻄﺮب ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻮارد ﺑﻴﺸﻤﺎري را ﻋﻨﻮان‬
‫‪76‬‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺪون ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ اﻋﺪام ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ اﺣﻤﺪي‪ ،‬ﻗﺎﺿﻲ ﺷﺮع ﺧﻮزﺳﺘﺎن ﻧﻴﺰ درﺑﺎره ﻧﺤﻮه اﺟﺮاي اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﻪ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬او ﺷـﺮح‬
‫داد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻋﻀﺎء اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻬﺎ ﺗﻌﺎﺑﻴﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از »ﺳﺮﻣﻮﺿﻊ« ﺑﻮدن زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﺮ ﻋﻘﺎﻳـﺪ ﺧـﻮد داﺷـﺘﻪاﻧـﺪ‪ ،‬و‬
‫ﻣﺼﺮاﻧﻪ از ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺧﻮاﺳﺖ »ﻣﻼك و ﻣﻌﻴﺎري ﺑﺮاي اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﻓﺮﻣﺎﻳﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ اﺟﺮا دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎه و اﻓـﺮاط‬
‫‪77‬‬
‫و ﺗﻔﺮﻳﻂ ﻧﺸﻮﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﻌﺪاً در ﻧﺎﻣﻪاي ﻛﻪ در آن ﻣﻨﺘﻈﺮي را از ﺳﻤﺖ وارث ﻣﺴﻠﻢ وﻻﻳﺖ ﺧﻠﻊ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻮﺷﺖ رﻫﺒﺮي »ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﺧﻄﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﻤﻠﻲ ﺑﻴﺶ از ﻃﺎﻗﺖ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ«‪ .‬ﺧﻤﻴﻨﻲ اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻣﺠﻠﺲ ﺧﺒﺮﮔﺎن‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﻟﻲ ﻓﻘﻴﻪ آﻳﻨﺪه ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‪ ،‬او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺗﺮدﻳﺪ داﺷﺖ‪ 78.‬ﻋﺎﻗﺒﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻈـﺮي در ﻓـﺮوردﻳﻦ‬
‫‪79‬‬
‫‪ 1368‬اﺳﺘﻌﻔﺎء داد‪.‬‬

‫‪ .٣‬ﻃﺮاﺣﯽ ﻗﺘﻞ ﻋﺎم‬

‫اﮔﺮﭼﻪ اﻋﺪام زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺗﻴﺮﻣﺎه ‪ 1367‬و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺻﺪور ﻓﺘﻮا آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻮاﻫﺪ ﻓﺮاواﻧﻲ وﺟـﻮد دارد‬
‫ﻛﻪ رژﻳﻢ ﻣﺪﺗﻬﺎ ﻗﺒﻞ از ﺻﺪور ﻓﺘﻮا در ﺣﺎل ﻃﺮاﺣﻲ و آﻣﺎده ﺳﺎزي ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺘﻞ ﻋـﺎﻣﻲ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ 80.‬ﺗﻬﻴـﻪ و‬
‫ﺗﺪارك اﻳﻦ ﻛﺎر در اواﺳﻂ ‪ ،1366‬ﭘﺲ ﻳﻚ دوره ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﻼﻳﻢ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1363‬آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻨﺪروﻫﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ دوﺑﺎره ﻛﻨﺘﺮل زﻧﺪاﻧﻬﺎ را در دﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬آﻏﺎز ﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﺳﺎل ‪ ،1363‬آﻳﺖاﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي و ﻫﻮاداران او ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻨﺘﺮل ﺳﻴﺴﺘﻢ زﻧـﺪاﻧﻬﺎ را ﻛـﻪ از ﺳـﺎل ‪ 1360‬در اﺧﺘﻴـﺎر‬
‫ﺗﻨﺪروﻫﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ زور از آﻧﻬﺎ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ 81.‬ﺟﻤﻌﻴﺖ زﻧﺪاﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ‪ 82‬و اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ از زﻧـﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺪي ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و از اﻋﺘﻘﺎد ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ )ﺗﻮاﺑﻬﺎ(‪ 83.‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻮاﺑﻬﺎ ﻫﻨﻮز در‬
‫زﻧﺪان ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﺳﻮس و ﺧﺒﺮﭼﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻌﺪاد ﻓﺰاﻳﻨﺪهاي از زﻧﺪاﻧﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻮدﻧـﺪ‬

‫‪ 76‬ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻨﺘﻈﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،4‬ص‪.305 .‬‬

‫‪ 77‬ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،6‬ص‪.31 .‬‬
‫‪ 78‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪220 .‬؛ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،51‬ﺻﺺ‪) 287-89 .‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻤﻴﻨﻲ را ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﺑﻄﺎل ﻣﻨﺘﻈﺮي‬
‫ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻣﻲﻛﻨﺪ(‪.‬‬
‫‪ 79‬ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،51‬ص‪.289 .‬‬
‫‪ 80‬ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻳﺮاﻧﻲ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﺷﺮﻋﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻓﺘﻮا ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﻼم‪ ،‬ﻫﺮ ﻗﺎﺿﻲ ﺷﺮع ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺧﺪا اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه او‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ را ﺑﻪ روي زﻣﻴﻦ اﺟﺮا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ رژﻳﻢ ﻗﺪرت آﻧﺮا ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﻣﺘﺨﺬه ﺗﻮﺳﻂ ﺻﺪﻫﺎ ﻗﺎﺿﻲ در ﻃﻮل ﻳﻚ دوره ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﺑﻴﺴﺖ‬
‫ﺳﺎﻟﻪ را ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻲارزش اﻋﻼم ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮدي ﻛﻪ از ﺟﻬﺖ ﺷﺮﻋﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺪرﺗﻲ داﺷﺖ رﻫﺒﺮ ﻳﺎ وﻟﻲ ﻓﻘﻴﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ اﻳﺮج ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪» ،‬ﻧﻪ‬
‫زﻳﺴﺘﻦ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺮگ )ﺟﻠﺪ‪ (1-3‬ﺗﻤﺸﻜﻬﺎي ﻧﺎآرام«‪ ،‬ص‪.(2004) 78 .‬‬
‫‪ 81‬اﻓﺸﺎري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،6‬ص‪105 .‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻨﺘﻈﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،4‬ﺻﺺ‪.251-253 .‬‬
‫‪ 82‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻨﺘﻈﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،4‬ص‪ .251 .‬زﻣﺎﻧﻲ ازدﺣﺎم زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺑﻪ ﺣﺪي زﻳﺎد ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺑﻪ‬
‫درﺧﺘﻬﺎي ﺑﺰرگ در ﺣﻴﺎت زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺟﺎ ﺑﺎز ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ رﻫﺒﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.1‬‬
‫‪» 83‬ﺗﻮاب« ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻳﺎ اﻇﻬﺎر ﻧﺪاﻣﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪13‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﻣﺪت ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﺧﻮد را ﺳﭙﺮي ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن از اﻋﺘﺮاف ﻋﻠﻨﻲ ﺑﻪ ﺟﻨﺎﻳـﺎت و ﺑﺎزﮔـﺸﺘﻦ از‬
‫‪84‬‬
‫اﻋﺘﻘﺎدات ﺧﻮد ﺳﺮﺑﺎز زده ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﻨﻮز در زﻧﺪان ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ )ﻣﻠﻲﻛﺶ(‪.‬‬

‫ﺟﻨﺎح ﻣﻨﺘﻈﺮي ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از زﻧﺪاﻧﻬﺎ رؤﺳﺎي ﺟﺪﻳﺪي ﻣﻨﺼﻮب ﻛﺮد‪ 85،‬و ﻣﺸﻜﻞ ازدﺣﺎم ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ زﻧﺪاﻧﻬﺎ را ﺑـﺎ‬
‫آزاد ﺳﺎزي زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ‪ 86.‬آﻧﻬﺎ ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎ را ﻣﺮور ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺮاﺣﻞ اﻇﻬﺎر ﻧﺪاﻣﺖ را آﺳﺎﻧﺘﺮ ﻛﺮدﻧـﺪ‬
‫ﺗﺎ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي آزاد ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎري از زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دوره ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﺧـﻮد‬
‫را ﺳﭙﺮي ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺗﻮاب و ﭼﻪ ﻣﻠﻲﻛﺶ‪ ،‬آزاد ﺷﺪﻧﺪ‪ 87.‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺗﺎ آﺑـﺎن ‪ 1365‬زﻧـﺪان ﻗـﺰل ﺣـﺼﺎر از‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺷﺪ و ﺗﺎ ‪ 1366‬ﺗﻤﺎم ﺗﻮاﺑﻴﻦ ﻣﺮد ﻳﺎ آزاد ﺷﺪه ﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫‪88‬‬
‫ﻋﻼوه‪ ،‬دﺳﺘﮕﻴﺮﺷﺪﮔﺎن ﺟﺪﻳﺪ را ﺑﻪ دورهﻫﺎي ﺣﺒﺲ ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮي ﻣﺤﻜﻮم ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ زﻧﺪاﻧﻬﺎ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﺑﻮد‪ 89،‬اﻣﺎ ﺗﺎ اواﺳﻂ ‪ 1365‬و اواﻳـﻞ ‪ 1366‬زﻧـﺪﮔﻲ در زﻧـﺪان‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞﺗﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري اﺟﺎزه داﺷﺘﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺘﻨﻮعﺗﺮي داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺳﺨﺘﮕﻴﺮﻳﻬﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻃﺮز ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﻴﺪن در ﺑﻌﻀﻲ زﻧﺪاﻧﻬﺎ ﺗﺨﻔﻴﻒ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﺑﺎور ﺑـﻪ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﺑﺎزآﻣﻮزيﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻛﻤﺘﺮي ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ اواﺧﺮ ﺳﺎل ‪ ،1366‬در زﻧﺪان ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ آﺳﺎن ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺟﺮأت ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻬﺘﺮ در زﻧﺪان‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ اﻋﺘﺼﺎب ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ 90.‬در رﺷﺖ ﺑـﺴﻴﺎري از‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن در اﻋﺘﺮاض ﻋﻠﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت زﻧﺪان از ﭘﻮﺷﻴﺪن ﻳﻮﻧﻴﻔﻮرم زﻧﺪان ﺳﺮ ﺑﺎز زدﻧﺪ‪ 91.‬در اﻫﻮاز ﻧﻈﺎرت ﺑـﺮ اﻣـﻮر‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن در ﻋﻮض ﺗﻮاﺑﻬﺎي ﺳﺮﻛﻮﺑﮕﺮ ﻛﻪ زورﮔﻮﻳﺎن اﺻﻠﻲ ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﻣﻨﺘﻘـﻞ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﻪ در اواﻳﻞ دﻫﻪ ‪ 1360‬ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﺨﻔﻲ آﻧﻬﺎ در زﻧﺪاﻧﻬﺎ ﻛﺸﻒ و ﻧﺎﺑﻮد ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪،‬‬

‫‪ 84‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ اﻓﺸﺎري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،6‬ص‪73 .‬؛ ﭘﺮورش‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،8‬ص‪.34 .‬‬
‫‪ 85‬اﻓﺸﺎري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،6‬ص‪.105 .‬‬
‫‪ 86‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻣﻬﺪي اﺻﻼﻧﻲ )‪ 10‬ژوﺋﻦ ‪) (2009‬ﻣﻮﺟﻮد در آرﺷﻴﻮ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان( ]از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﺻﻼﻧﻲ«[‪.‬‬
‫‪ 87‬اﻳﺮج ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪» ،‬ﻧﻪ زﻳﺴﺘﻦ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺮگ )ﺟﻠﺪ ‪ :(1-2‬اﻧﺪوه ﻗﻘﻨﻮس«‪ ،‬ص‪.(2004) 164 .‬‬
‫‪ 88‬اﻓﺸﺎري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،6‬ص‪107 .‬؛ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﺻﻼﻧﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.86‬‬
‫‪ 89‬ﻳﻚ زﻧﺪاﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ ﻛﻪ در ‪ 1366‬از زﻧﺪان ﻗﺰل ﺣﺼﺎر ﺑﻪ ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﻠﻮل وي در ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﻣﺮﺗﺒﺎً ﻣﻤﻠﻮ از ﺑﻴﺶ از‬
‫‪ 40‬ﻧﻔﺮ ﺑﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ وي ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﻗﺒﻞ از آﻣﺪن او ﺑﻪ اﻳﻦ زﻧﺪان ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﻃﺎﻗﻬﺎ ﺣﺘﻲ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺗﻠﻔﻨﻲ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‬
‫اﻳﺮان ﺑﺎ اﻣﻴﺮ اﻃﻴﺎﺑﻲ )‪ 13‬ژوﺋﻦ ‪) (2009‬ﻣﻮﺟﻮد در آرﺷﻴﻮ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان( ]از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ »ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻃﻴﺎﺑﻲ«[‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺎ ﺣﺪي ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬
‫دﺳﺘﮕﻴﺮي زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻓﺮاواﻧﻲ اداﻣﻪ داﺷﺖ—ﺗﺎ ﺣﺪي ﻛﻪ از ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪي ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻃﻲ‬
‫ﺑﺎزﺟﻮﻳﻴﻬﺎي ﺧﻮد ﺗﻌﺪاد دﺳﺘﮕﻴﺮﻳﻬﺎ را ﻛﻤﺘﺮ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﻮراي اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ]‪ ،[ECOSOC‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪» ،‬ﮔﺰارش ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه‬
‫وﻳﮋه ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﮔﺰارش درﺑﺎره وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان« ] ‪Commission on Human Rights, Report by the‬‬
‫‪،[Special Representative of the Commission on Human Rights, Report on the Human Rights Situation in the Islamic Republic of Iran‬‬
‫ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،41‬ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ‪ 26) E/CN.4/1989/26‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪) (1989‬ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺎﻟﻴﻨﺪو ﭘﻞ(‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪.http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/G89/103/57/PDF/G8910357.pdf?OpenElement‬‬
‫‪ 90‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﺻﻼﻧﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.86‬‬
‫‪ 91‬اﺣﻤﺪ ﻣﻮﺳﻮي‪» ،‬ﻛﺸﺘﺎرﺟﻤﻌﻲ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺳﺎل ‪ –1367‬زﻧﺪان رﺷﺖ« )‪ ،(2004‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪) http://www.bidaran.net/spip.php?article151‬ﺑﺨﺸﻬﺎﻳﻲ از آن در ﻛﺘﺎب »ﺷﺐ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ رﻓﻴﻖ« اﺣﻤﺪ ﻣﻮﺳﻮي )‪ ،(2004‬اﺻﻼح و ﭼﺎپ ﻣﺠﺪد ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ(‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻌﺪادي از زﻧﺪاﻧﻴﺎن در ﻳﻜﻲ از ﺑﻨﺪﻫﺎي ﻣﻌﺘﺮض از ‪ 1365‬ﺗﺎ ﻣﺎهﻫﺎ ﭘﺲ از آﺧﺮﻳﻦ اﻋﺪاﻣﻬﺎي ‪ 1367‬از ﺣﻖ ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﺧﻮد‬
‫ﻣﺤﺮوم ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪14‬‬
‫ﺷﺠﺎعﺗﺮ ﺷﺪه و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ درﺧﻮاﺳﺘﻬﺎي ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ 92.‬ﺑـﺴﻴﺎري از زﻧـﺪاﻧﻴﺎن در ﺳﺮاﺳـﺮ‬
‫زﻧﺪاﻧﻬﺎ از ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي اﻧﻔﺮادي و ﺟﻤﻌﻲ آزاد ﺷﺪﻧﺪ و در ﻧﻮروز ‪ 1367‬ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ اﺟﺎزه ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ در ﺣﻀﻮر ﻧﮕﻬﺒﺎﻧـﺎن‬
‫‪93‬‬
‫ﺑﺎ اﻋﻀﺎء ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮد ﻣﻼﻗﺎت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﺗﺎ اواﺧﺮ ﺳﺎل ‪ ،1366‬ﻣﻨﺘﻈﺮي از ﺻﺤﻨﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻨﺎر زده ﺷﺪ و ﺗﻨﺪروﻫﺎ ﻛﻨﺘـﺮل ﺳﻴـﺴﺘﻢ زﻧـﺪاﻧﻬﺎ را دوﺑـﺎره در‬
‫دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ 94.‬ﺗﻨﺪروﻫﺎ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ رﺋﻴﺲ وزارت اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ريﺷﻬﺮي‪ ،‬دﺧﺎﻟﺖ ﻣﻨﺘﻈﺮي در ﺳﻴﺴﺘﻢ زﻧﺪاﻧﻬﺎ را‬
‫ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار داد‪ 95.‬اﺳﺪاﷲ ﻻﺟﻮردي ﻛﻪ در آن زﻣﺎن در ﺳﻤﺖ دادﺳﺘﺎﻧﻲ اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻲﻛﺮد‪ 96،‬ﺑـﺎ اﺷـﺎره ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮد‪:‬‬

‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ در ﻃﻮل ﭼﻨﺪ ﺳﺎل اﺧﻴﺮ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﺼﻠﺤﺖ اﺳﻼم ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ...‬از ﺳﺎل ‪ 60‬ﺗﺎ‬
‫اواﺧﺮ ﺳﺎل ‪ 63‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﺮﺧﻮرد ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻬﺎ ﺣﺘﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ‪ 10‬ﻧﻔﺮ را ﻫﻢ ﺟـﺬب ﺳـﺎزﻣﺎن‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از آن ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺑﺎ ﺳﺴﺘﻲ و ﻣﻤﺎﺷﺎت رﻓﺘﺎر ﺷﺪ و اﻋﻀﺎء آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﺳﻢ ﺗﻮاب از زﻧﺪان آزاد‬
‫‪97‬‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫در آن ﻫﻨﮕﺎم زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻏﻠﺐ ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻋﻼﻳﻢ اﻋﺪاﻣﻬﺎي ﻗﺮﻳـﺐ‬
‫اﻟﻮﻗﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن اﻇﻬﺎر ﻣﻲدارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻣﻮرد ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻘﺎﻣﺎت زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺎس اﻳﻦ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻴﻬﺎ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺠﺰا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ 98.‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻠﻨﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻘﻞ و اﻧﺘﻘﺎﻻت زﻧﺪاﻧﻴﺎن اذﻋﺎن‬
‫‪99‬‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻇﻬﺎر ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺑﺮ اﺳﺎس ﺟﺮاﻳﻢ و ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎي آﻧﻬﺎ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫)ﻧﻘﻞ‬ ‫‪http://www.bidaran.net/spip.php?article207‬‬ ‫‪ 92‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﮔﻤﻨﺎم‪ 1367» ،‬ﻛﺸﺘﺎرﺟﻤﻌﻲ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ در زﻧﺪان ﺗﺒﺮﻳﺰ«‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫ﻗﻮل ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از ﻣﻄﻠﺒﻲ در وﺑﻼگ ‪.(http://ashyan.blogspot.com/‬‬
‫‪ 93‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﮔﻤﻨﺎم‪» ،‬ﮔﺰارﺷﻲ از زﻧﺪان ﻓﺠﺮ اﻫﻮاز در ﺳﺎل ‪ ،«1367‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪.http://www.bidaran.net/spip.php?article164‬‬
‫‪ 94‬ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ ﺳﻘﻮط ﺳﻴﺎﺳﻲ آﻳﺖاﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي دﺳﺘﮕﻴﺮي ﻣﻬﺪي ﻫﺎﺷﻤﻲ در اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ 1365‬ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺎﺷﻤﻲ‪ ،‬ﻳﻚ روﺣﺎﻧﻲ و ﺑﺮادر داﻣﺎد ﻣﻨﺘﻈﺮي و‬
‫ﻳﻜﻲ از دﺳﺘﻴﺎران ﻧﺰدﻳﻚ او ﺑﻮد‪ .‬در آﺑﺎن ‪ ،1367‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺎﺷﻤﻲ ﻣﺎﺟﺮاي اﻳﺮان‪-‬ﻛﻨﺘﺮا را ﻟﻮ داده اﺳﺖ‪ .‬وي ﺑﻪ ﻗﺘﻞ‪ ،‬آدم رﺑﺎﻳﻲ و اﻳﺠﺎد اﺧﺘﻼل‬
‫در رواﺑﻂ ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﺤﻜﻮم و در ‪ 6‬ﻣﻬﺮ ‪ 1366‬اﻋﺪام ﮔﺮدﻳﺪ‪» .‬ﺳﺤﺮﮔﺎه دﻳﺮوز ﺑﻪ ﺣﻜﻢ دادﮔﺎه وﻳﮋه روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻣﻬﺪي ﻫﺎﺷﻤﻲ اﻋﺪام ﺷﺪ«‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت‪،‬‬
‫‪.1366/7/7‬‬
‫‪ 95‬اﻓﺸﺎري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،6‬ص‪.108 .‬‬
‫‪ 96‬ﻻﺟﻮردي ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺋﻴﺲ زﻧﺪان اوﻳﻦ ﻓﻘﻂ در ‪ 1368‬ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻫﻤﻜﺎران ﻧﺰدﻳﻚ او‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﺣﺴﻴﻦزاده‪ ،‬در ‪ 1366‬ﻣﻌﺎون‬
‫رﺋﻴﺲ زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺑﻘﺎﻳﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.35‬‬
‫‪ 97‬ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،80‬ص‪.79 .‬‬
‫‪ 98‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﻨﻴﺮه ﺑﺮادران ﺑﺎ ﻫﺎدي اﻣﻴﻨﻴﺎن )‪ 5‬ژوﺋﻦ ‪ ( 1387‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪] http://www.bidaran.net/spip.php?article155‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻣﻴﻨﻴﺎن«[‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه و در وﺑﺴﺎﻳﺖ ‪ http://www.iranrights.org/english/document-333.php‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ‬
‫اﺳﺖ‪) .‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »اﻋﺪام دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻫﻤﺪان‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﻬﺎدت« ] ‪1988 Mass Execution of Political Prisoners in Hamedan,‬‬
‫‪ .([A Testimony‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺗﻠﻔﻨﻲ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ ﺷﻬﻼ آزاد‪ ،‬داﻧﺸﻴﺎر داﻧﺸﮕﺎه اﻳﺎﻟﺘﻲ آرﻳﺰوﻧﺎ )‪ 15‬ﻣﻪ ‪) (2009‬ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫آرﺷﻴﻮ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان( ]از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ آزاد«[؛ »ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﻨﻴﺮه ﺑﺮادران ﺑﺎ رﺿﺎ ﺳﺎﻛﻲ« )‪ 30‬اوت ‪ ،(2008‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ‬
‫در ‪] http://www.bidaran.net/spip.php?article180‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻛﻲ«[‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه و در وب ﺳﺎﻳﺖ‬
‫‪ http://abfiran.org/english/document-558.php‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ اﺳﺖ )ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »‪ :1367‬ﻛﺸﺘﺎر ﺟﻤﻌﻲ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﺻﻔﻬﺎن« ] ‪1988:‬‬
‫‪.([Mass Killing of Political Prisoners in Esfahan‬‬
‫‪» 99‬اﻇﻬﺎرات دادﺳﺘﺎن اﻧﻘﻼب ﺗﻬﺮان ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺒﺎرزه و ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﺠﺎزات ﻗﺎﭼﺎﻗﭽﻴﺎن‪ ،‬ﻋﻔﻮ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻋﺎدي و ﮔﺮوﻫﻜﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﺤﻠﻪ ﺟﻤﺸﻴﺪ‪ ،‬اﺻﻞ ‪ 49‬و‬
‫ﻣﻨﻜﺮات«‪ ،‬ﻛﻴﻬﺎن ‪.1367/4/23‬‬
‫‪15‬‬
 ‫‪ .٣٫١‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﻮرد ﺑﺎزﺟﻮﻳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﻴﺮﻧﺪ‬
‫ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت در زﻧﺪاﻧﻬﺎي اﻳﺮان اﻣﺮي ﻣﺘﺪاول و ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ‪ .‬زﻧـﺪاﻧﻴﺎن ﭘـﺲ از آﻧﻜـﻪ ﮔﻨﺎﻫﻜـﺎر‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﭙﺮي ﻧﻤﻮدن دوره ﻣﺤﻜﻮﻣﻴـﺖ ﺧـﻮد‪ ،‬ﻣﻜـﺮراً ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻨﻄﺎق و ﺑـﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﺎزداﺷﺘﻲ ﺟﺪﻳﺪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ را ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﻲداد ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﭘـﺎي ﻳـﻚ‬
‫زﻧﺪاﻧﻲ را ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬آن زﻧﺪاﻧﻲ ﻣﺠﺪداً ﻣﻮرد ﺳﺆال و ﺟﻮاب ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎﻣﺎت زﻧﺪان ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻـﻮرت‬
‫‪100‬‬
‫اﺗﻔﺎﻗﻲ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﻣﻮرد ﺳﺆال ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲﻫﺎي اواﺳﻂ ‪ 1366‬ﺑﺎ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻴﻬﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻔﺎوت داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺴﻴﺎري ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺷﺨـﺼﻲ و‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻈﺮﺷﺎن درﺑﺎره وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ‪ 101‬و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ 102.‬ﺳﺆاﻟﻬﺎ ﺑـﺴﺘﻪ ﺑـﻪ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫زﻧﺪاﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﺰب ﭼﭙﮕﺮا ‪ ،‬ﻓﺮق ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬در ﻣﻮرد ﭼﭙﮕﺮاﻳﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻋﻤﺪه در ﻣﻮرد ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ‪ 103.‬ﻛﻤﺎﻛﺎن از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﺎﻳﻠﻨـﺪ‬
‫‪104‬‬
‫ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺻﺎدر ﻛﻨﻨﺪ و ﻳﺎ در ﺣﻀﻮر دﻳﮕﺮ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺷﺪه و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮد را ﻣﺤﻜﻮم ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻚ زﻧﺪاﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ ﻛﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺑﻮد ﮔﺰارش ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آذر ﻣﺎه ‪ 1366‬ﻣﻘﺎﻣـﺎت اﻣﻨﻴﺘـﻲ و ﻣـﺄﻣﻮران‬
‫ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺳﺮﻛﻮب ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻣﺎت از زﻧـﺪاﻧﻴﺎن ﺳـﺆاﻻﺗﻲ راﺟـﻊ ﺑـﻪ اﺗﻬﺎﻣـﺎت و ﻣﺤﻜﻮﻣﻴـﺖ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ و ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ آﻳﺎ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﺎﻳﻞ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ و ﻳﺎ اﻋﺘﺮاف ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ .‬آﻧﻬﺎ زﻧﺪاﻧﻴﺎن را‬
‫‪105‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲدادﻧﺪ ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻜﻲ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭼﭙﮕﺮا در ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ‪ ،‬در ﻳﻚ ﺑﻌﺪاز ﻇﻬﺮ ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه ‪ 1366‬ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻧﻮﺑﺖ ﻫﻮاﺧﻮري در ﺣﻴـﺎط‬
‫زﻧﺪان ﺑﻮد‪ ،‬در ﻋﻮض ﺑﺮاي ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ اﺣﻀﺎر ﺷﺪ‪:‬‬

‫ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ ﻳﻚ ﭘﺎﺳﺪار در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻟﻴﺴﺘﻲ در دﺳﺖ داﺷﺖ‪ ،‬اﺳﺎﻣﻲ ده ﻧﻔﺮ از ﺑﭽﻪﻫﺎي ﺑﻨﺪ را ﺧﻮاﻧـﺪ و‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ زدن ﭼﺸﻢ ﺑﻨﺪ از ﺑﻨﺪ ﺧﺎرج ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻴﭽﻴﻚ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﺑﺎز ﻧﮕﺸﺘﻨﺪ ‪ ...‬ﭘـﺲ از ﻣـﺪﺗﻲ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺳﺮي آن ﺑﭽﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺑﺎز ﻧﮕﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮي دوم اﺳﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﺷـﺎﻣﻞ‬
‫ده ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ ﺑﻮد ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬از ﺳﺮي اﺳﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ اﺳﺎﻣﻲ ﺑﺮ ﻃﺒـﻖ ﺣـﺮوف‬
‫اﻟﻔﺒﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﻧﺘﺨﺎب ﺧﺎﺻﻲ در ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‬

‫‪ 100‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ آزاد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.98‬‬

‫‪ 101‬اﺻﻞ وﻻﻳﺖ ﻓﻘﻴﻪ ﻛﻪ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ اﻳﺮان ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪاي درﺑﺎره ﻧﺤﻮه اداره ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﺘﺪا در دﻫﻪ ‪ 1350‬ﺗﻮﺳﻂ آﻳﺖاﷲ‬
‫ﺧﻤﻴﻨﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﻏﻴﺒﺖ اﻣﺎم ﻏﺎﻳﺐ‪ ،‬ﻳﻚ وﻟﻲﻓﻘﻴﻪ ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎس اﻣﺎﻧﺖ‪،‬‬
‫دﻓﺘﺮ ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻣﻨﻪاي‪ :‬رﻫﺒﺮي از دﻳﺪﮔﺎه اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ‪،‬‬ ‫»ﺷﺮﻳﻌﻪ«‪ ،‬ﺻﺺ‪(2007) 130-31 .‬؛ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‬
‫‪) http://www.leader.ir/langs/en/index.php?p=leader_imam‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ‪ 15 :‬ژوﺋﻴﻪ ‪.(2009‬‬
‫‪ 102‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﻬﺪي ﻛﻴﺎ ﺑﺎ ﻣﻨﻴﺮه ﺑﺮادران«‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪] http://www.iran-bulletin.org/witness/MONIREH1.html‬از اﻳﻦ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ‪» :‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺑﺮادران«[‪.‬‬
‫‪ 103‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﺻﻼﻧﻲ«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.86‬‬
‫‪ 104‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »ﮔﺰارش ﺳﺎل ‪ 1990‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ«‪ ،‬ص‪16 .‬؛ »ﭘﺮورش«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،8‬ص‪.52 .‬‬
‫‪ 105‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،80‬ﺻﺺ‪.66-70 .‬‬
‫‪16‬‬
 ‫‪...‬‬

‫ﺳﭙﺲ اﺳﻢ ﻣﺮا ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ از ﺑﭽﻪﻫﺎ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ زدن ﭼﺸﻢ ﺑﻨﺪ از درب ﺑﻨﺪ ﺧﺎرج ﺷـﺪﻳﻢ و‬
‫در راﻫﺮو ﺑﻨﺪﻫﺎ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﭼﺸﻢ ﺑﻨﺪ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ داﺷﺘﻴﻢ در اﻧﺘﻈﺎر اﻳﺴﺘﺎدﻳﻢ‪ .‬ﻣﺠﺪداً ﺑﻪ آﻫﺴﺘﮕﻲ اﺳـﻢ ﻳـﻚ‬
‫ﻳﻚ ﻣﺎن را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻪ داﺧﻞ ﻳﻜﻲ از اﻃﺎﻗﻬﺎي ﻓﺮﻋﻲ ﺑﻨﺪ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﭘﺸﺖ ﻳﻚ ﻣﻴﺰ اﻳﺴﺘﺎدم‪ ،‬ﻓﺮدي ﻛﻪ‬
‫دﺳﺘﺎن او را از زﻳﺮ ﭼﺸﻢ ﺑﻨﺪ ﻣﻲدﻳﺪم و ﻛﺖ و ﺷﻠﻮار ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮد ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺳﺌﻮال و ﺟﻮاب ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺳﺌﻮال در ﻣﻮرد ﻣﺸﺨﺼﺎت و اﺗﻬﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲام‪ ،‬ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﻢ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ دادم ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻣـﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻢ و ﺳﭙﺲ ﭘﺮﺳﻴﺪ آﻳﺎ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺖ ﻫﺴﺘﻲ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ دادم ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺖ ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﻴﺪ آﻳـﺎ‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ در ﺟﻤﻊ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﺮاي ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮدن ﺟﺮﻳﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻢ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔﻲ دادم و ﺳﭙﺲ ﻣﺮا از اﻃﺎق ﺧﺎرج ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺟﻤﻊ دﻳﮕﺮ ﺑﭽﻪﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﭘﺮﺳـﺶ و ﭘﺎﺳـﺦ را‬
‫ﺟﻮاب داده ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺎن را در راﻫﺮوي ﺑﻨﺪﻫﺎ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﻨﺪ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﻓﺮد ﺑﻨـﺪ‬
‫‪106‬‬
‫را ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺳﺆال و ﺟﻮاب ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺣﻮاﻟﻲ ﺷﺐ ﻫﻤﮕﻲ ﻣﺎن را ﻣﺠﺪدا ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ زن در زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺗﻬﺮان ﺷﺒﻬﺎ ﻣﻮرد ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺎن ﺳﺆاﻻﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮل اﺳـﺖ‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎم‪ ،‬اﺗﻬﺎﻣﺎت‪ ،‬ﻣﺠﺎزات و اﻋﺘﻘﺎدات‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﺑﺎزﺟﻮﻳﺎن آﻧﻬﺎ را ﻧﮕﺮان ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻳﻚ زﻧﺪاﻧﻲ اﻋﺘﺮاف ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ و ﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ دﻳﮕﺮ را‬
‫ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺑﺎزﺟﻮﻳﺎن ﺑﻪ ﺟﺎي آﻧﻜﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻋﺼﺒﺎﻧﻲ ﺷﺪه و آﻧﻬﺎ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ زﻧـﺪاﻧﻴﺎن را ﺗـﺸﻮﻳﻖ‬
‫‪107‬‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ در ﻓﻜﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻚ زﻧﺪاﻧﻲ ﭼﭙﮕﺮا در ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارد ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺟـﺪا ﺳـﺎزي ﻣﻘـﺪﻣﺎﺗﻲ زﻧـﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣـﺎت‬
‫ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﻔﺼﻠﻲ را در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﺪداً ﺳﺆاﻻﺗﻲ را درﺑﺎره اﻋﺘﻘﺎدات ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‬
‫و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت روز ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎ ﺣﺪاﻗﻞ دوﺑﺎر ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﺪ‪ ،‬داراي ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﺴﻴﺎري ﺑـﻮد و ﭘـﺮ‬
‫ﻛﺮدن آن ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ ﻃﻮل ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ‪ .‬در ﻃﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺪت‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻟﻴﺴﺖ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬
‫ﻧﺎم ﻫﺮ زﻧﺪاﻧﻲ ﺳﺘﻮﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺳﺆاﻻت ﺑﻠﻲ‪ /‬ﺧﻴﺮ وﺟﻮد داﺷﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ »آﻳﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟« ﻳﺎ »آﻳﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴـﺪ؟«‬
‫‪108‬‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ زﻧﺪاﻧﻲ در آن ﺳﺘﻮﻧﻬﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﺗﻴﻚ ﻳﺎ ﺿﺮﺑﺪر ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .٣٫٢‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﺠﺪدًا ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪهﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪109‬‬
‫از ﺳـﺎل ‪،1364‬‬ ‫ﺑﻨﺪﻫﺎي زﻧﺪان دوﺑﺎره ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺷﺪ و ﺑﺮﺧﻲ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي اﻧﻔﺮادي ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺷـﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭼﭙﮕﺮا و ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ را در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در زﻧﺪاﻧﻬﺎي اوﻳﻦ و ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ در ﺗﻬﺮان ﻣﺤﺒﻮس ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻫﺎ‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻏﻴﺮﻣﺬﻫﺒﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در زﻧﺪان ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ‪ ،‬زﻧـﺪاﻧﻴﺎن‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺪت ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﺮﻋﻲ ﺗﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دو ﺑﻨﺪ زﻧﺪان ﻣﺤﻞ ﻧﮕﻬﺪاري زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﺷﺪه‬

‫‪ 106‬ﭘﺮورش‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،8‬ص‪.53 .‬‬

‫‪ 107‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ آزاد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.98‬‬
‫‪ 108‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻃﻴﺎﺑﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.89‬‬
‫‪ 109‬ﭘﺮورش‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،8‬ﺻﺺ‪.53-54 .‬‬
‫‪17‬‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺪت ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﺣﺒﺲ آﻧﻬﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ده ﺳﺎل ﺑﻮد‪ ،‬و ﻳﻚ ﺑﻨﺪ دﻳﮕـﺮ ﻫـﻢ ﻣﺤـﻞ ﺣـﺒﺲ آﻧﻬـﺎﻳﻲ ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﺑﻴﻦ ده و ﭘﺎﻧﺰده ﺳﺎل داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺪت ﺣﺒﺲ آﻧﻬﺎ از ﭘﺎﻧﺰده ﺳﺎل ﺗـﺎ ﺣـﺒﺲ اﺑـﺪ ﺑـﻮد و ﻧﻴـﺰ‬
‫‪110‬‬
‫ﻣﻠﻲﻛﺸﻬﺎ ﺑﻪ زﻧﺪان اوﻳﻦ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﻪ زﻳﺮﮔﺮوه دﻳﮕﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻗﺮﻣﺰ آﻧﻬـﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺣﺴﻴﻦزاده‬
‫ﻛﻪ درﺑﺎره ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﺑﺨﺶ ﻫﺎي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺷﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪ .‬زﻧـﺪاﻧﻴﺎن‬
‫ﻣﻌﺎون ﻣﺪﻳﺮ داﺧﻠﻲ زﻧﺪان‬
‫زرد ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ درﺑﺎره ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﻗﺒﻮل‬ ‫اوﻳﻦ در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺑﻮد‪ .‬وي‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ درﺑﺎره دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ اﻧﻌﻄﺎف داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ درﺑـﺎره واﺑـﺴﺘﮕﻲ ﺣﺰﺑـﻲ‬ ‫ﻣﺴﺌﻮل اﻧﺘﺨﺎب و اﺣﻀﺎر‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻔﻴﺪ از دو ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮ ﺗﺮ‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺗﻬﺮان ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪111‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي زﻧﺪاﻧﻴﻬﺎ ﺑﻌﻀﻲ اوﻗﺎت اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎري از ﻃﺮﻓﺪاران دو آﺗﺸﻪ و ﻣﺘﻌﻬﺪ را‬
‫در ﮔﺮوه زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻔﻴﺪ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ و ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زرد‬
‫ﻳﺎ ﻗﺮﻣﺰ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﺮدﻧﺪ‪ 112.‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻘﺎﻣﺎت زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺤﻮه رﻓﺘﺎر در زﻧـﺪان ﻣـﻮرد ﻗـﻀﺎوت ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲدادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎ و اﻋﺘﻘﺎدات ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﺎﺑﻖ آﻧﻬﺎ‪ .‬در دﻳﮕﺮ ﻣﻮارد ﻫﻢ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻔﻴﺪ دﺳﺘﻪ‬
‫ﺑﻨﺪي ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺟﺎزه داده ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر ﺑﺮادرﺷﺎن در ﺑﻨﺪ زﻧـﺪاﻧﻴﺎن زرد ﻳـﺎ‬
‫‪113‬‬
‫ﻗﺮﻣﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ و ﭼﭙﮕﺮاﻳﺎن زﻧﺪاﻧﻲ را در ﺑﺴﻴﺎري از زﻧﺪاﻧﻬﺎ ﻛﺎﻣﻼً از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺟﺪا ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ارﺗﺒـﺎﻃﻲ‬
‫ﺟﺎ اﻓﺘﺎده آﻧﻬﺎ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﺟﺎزه ﻣﻲداد ﻛﻪ ﻧﻘـﺸﻪ ﺧـﻮد را در دو ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺑـﻪ اﺟـﺮا‬
‫درآورﻧﺪ—اﺑﺘﺪا ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ و ﺑﻌﺪ ﻫﻢ ﭼﭙﻲﻫﺎ—در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﭼﭙﮕﺮاﻫﺎ را ﻫﻢ در ﺑـﻲ اﻃﻼﻋـﻲ ﻛﺎﻣـﻞ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬

‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﺒﻜﻪﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻛﻪ در اﺛﺮ ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﺷﻜﻨﺠﻪ و اﻋﺪام ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﺎﻣﻼً ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺎ‬
‫‪114‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﺪارﻛﺎت رژﻳﻢ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﺧﻮﻧﻴﻦ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ آﻣﺎده ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﻳﻨﻄﻮر ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻣﺠﺪد زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻛﻪ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎً در‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ زﻧﺪاﻧﻬﺎي اﻳﺮان ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل در زﻣﺎﻧﺒﻨﺪي و ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎوت داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬در اواﺳﻂ ‪ 1366‬ﺳﻴﺴﺘﻢ اداري زﻧﺪان زﻧﺠﺎن زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺑﻴﻦ ﺳﻪ ﺑﻨﺪ ﻣﺠﺪداً ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻛﺮده و ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬـﺎ‬
‫را ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ از ﻗﺒﻴﻞ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ روزﻧﺎﻣـﻪ‪ ،‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮن‪ ،‬و اﺟـﺎزه‬

‫‪ 110‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﺻﻼﻧﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.86‬‬

‫‪ 111‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 112‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 113‬ﻫﻤﺎن؛ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻃﻴﺎﺑﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.89‬‬
‫‪ 114‬رﺿﺎ ﻏﻔﺎري‪» ،‬ﺧﺎﻃﺮات ﻳﻚ زﻧﺪاﻧﻲ از زﻧﺪاﻧﻬﺎي ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ«‪ ،‬ص‪) (1988) 237 .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ از ﻣﻨﺒﻊ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ(‪.‬‬
‫‪18‬‬
‫ﻣﻼﻗﺎت ﻫﺎ را ﻟﻐﻮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ 115.‬در زﻧﺪان دﺳﺘﮕﺮد در اﺻﻔﻬﺎن‪ ،‬ﻓﻘﻂ در ﺣﺪود ﭼﻬﺎر ﻳﺎ ﭘﻨﺞ ﻣﺎه ﭘﻴﺶ از ﺷﺮوع ﻗﺘﻞ ﻋﺎم‬
‫در ﺗﻴﺮ ﻣﺎه ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﻃﻼع دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻲ از زﻧﺪان ﺑﺎزدﻳﺪ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻧﻤﻮد ﺗﺎ درﺑﺎره وﺿﻌﻴﺖ آﻧﻬﺎ و ﺗﺨﻠﻴﻪ زﻧﺪان ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬در ﻋﻮض‪ ،‬ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﺳﺮي ﭘﺮﺳـﺸﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣـﺎت‬
‫ﭼﻨﺪ ﺑﺨﺶ را در ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ادﻏﺎم ﻛﺮده و در ﻧﺘﻴﺠﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ‪ .‬ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﭘـﻴﺶ از اﻋـﻼم‬
‫آﺗﺶ ﺑﺲ در اواﻳﻞ ﻣﺮداد‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ را ﭘﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ درﺑﺎره دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ آﻧﻬـﺎ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺟﻤﻬـﻮري‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪ و از آﻧﺎن ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را درﺑﺎره ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه و ﻣﺠﺎﻫـﺪﻳﻦ ﺑﻨﻮﻳـﺴﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﭼﭙﮕﺮاﻳﺎن ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮد‪ 116.‬در ﻫﻤﺪان ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺷﺮوع ﺑـﻪ ﺑـﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻧﻤـﻮده‪،‬‬
‫ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻣﻴﺎن زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ ﻫﻔﺘﻪ ﭘﻴﺶ از ﻗﻄﻊ ارﺗﺒﺎط ﻛﺎﻣﻞ )در ‪ 8‬ﻣﺮداد( ﺑﻪ‬
‫‪117‬‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮاﺣﻞ در ﻃﻲ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫اﻛﻨﻮن ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ اﻋﻼم ﺧﻄﺮﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳﻦ ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﻗﺮﻳﺐ‬
‫اﻟﻮﻗﻮع وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از زﻧﺎن زﻧﺪاﻧﻲ در اوﻳﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﻗﺒـﻞ از ﻗﺘـﻞ ﻋـﺎم ﻣﻴـﺰان‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت در اوﻳﻦ ﺷﺪت ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او ﻫﻢ زﻧﺪاﻧﻴﺎن و ﻫﻢ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻘﺼﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ 118.‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﺮد‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫وﻳﮋه ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ‪ ،‬در ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد ﺑﻲ ﺑﺎك ﺗﺮ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺷﺪت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زدن زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﻋﺘﺮاض ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﺘﻚ زدﻧﻬﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ وﺿﻊ‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن زن ﻣﺮﺗﺒﺎً اﺧﻄﺎرﻫـﺎﻳﻲ را از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺎﺳﺪاران درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺻﺤﺖ اﻳﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎ و ﻫﺪف آن را درك ﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬

‫ﭘﺎﺳﺪارﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﭽﻪﻫﺎي ﺑﻨﺪ ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﻲ دارد ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﻫﻮاسﺗﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ اﻧﺘﻈـﺎر آن را‬
‫ﻫﻢ ﻧﺪارﻳﺪ‪ .‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺧﻄﺎر ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ :‬ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎﻫﺎ زﻧﺪه ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺎﻳﻴﺪ«‪ .‬ﻣﻨﺘﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺎ‬
‫‪119‬‬
‫ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ آﻳﺎ آﻧﻬﺎ راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻳﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺴﺮ ﻳﻜﻲ از اﻓﺮادي ﻛﻪ در زﻧﺪان اوﻳﻦ ﻣﺤﺒﻮس ﺑﻮده ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورد ﻛﻪ در اواﻳﻞ ‪ 1367‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﭼﻨﺪ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ‬
‫او دادﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺷﻮﻫﺮش دﻳﮕﺮ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﻧﻴﺎزي ﻧﺪارد‪ .‬ﺷﻮﻫﺮش ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ آﻧﻬﺎ ﺗﻤﺎم ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ را‬
‫‪120‬‬
‫از ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﺟﻤﻊ آوري ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬وي ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎ در اواﺧﺮ ﺗﻴﺮﻣﺎه ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ .۴‬ﻗﺘﻞ ﻋﺎم‬
‫در ﺗﻴﺮﻣﺎه ‪ ،1367‬دﻳﮕﺮ ارﺗﺒﺎط زﻧﺪاﻧﻬﺎي ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ ﺑﻴﺮون ﻗﻄﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺗﺎرﻳﺦ و ﻣﺮاﺣﻞ اﻧﺠـﺎم آن در‬
‫ﺗﻤﺎم زﻧﺪاﻧﻬﺎ دﻗﻴﻘﺎً ﻳﻜﺴﺎن ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ارﺗﺒﺎط زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﺎ دﻧﻴﺎي ﺧﺎرج ﻛﺎﻣﻼً ﻗﻄﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﻪ اﻋﻀﺎء ﺧﺎﻧﻮاده آﻧﻬﺎ‬

‫]از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪:‬‬ ‫‪http://www.bidaran.net/spip.php?article171‬‬ ‫‪ 115‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﻨﻴﺮه ﺑﺮادران ﺑﺎ رﺣﻤﺖ ﻏﻼﻣﻲ‪ 20) ،‬ژوﺋﻴﻪ ‪ ،(2008‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫»ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻏﻼﻣﻲ«[‪ .‬رﺣﻤﺖ ﻏﻼﻣﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻓﺪاﻳﻴﺎن )اﻗﻠﻴﺖ( در ‪ 1362‬دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪ و ‪ 6‬ﺳﺎل در زﻧﺪان زﻧﺠﺎن در ﺣﺒﺲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ 116‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻛﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.98‬‬
‫‪ 117‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻣﻴﻨﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.98‬‬
‫‪ 118‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ آزاد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.98‬‬
‫‪ 119‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 120‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ ﺳﭙﻴﺪه )‪ 28‬ﻣﻪ ‪] (2009‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﻴﺪه«[‪.‬‬
‫‪19‬‬
‫ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ درﺑﺎره ﻣﺤﻞ و ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ ﻋﺰﻳﺰاﻧـﺸﺎن داده‬ ‫ﻣﺠﺘﺒﻲ ﺣﻠﻮاﺋﻲ ﻋﺴﮕﺮ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎي ﺧـﺎﻧﻮادﮔﻲ‪ ،‬ﻣﻜﺎﻟﻤـﺎت ﺗﻠﻔﻨـﻲ‪ ،‬و‬ ‫ﻣﺴﺌﻮل اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ اﻣﻨﻴﺘﻲ زﻧﺪان اوﻳﻦ‬

‫ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ را ﻗﻄﻊ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺗﻤﺎم رادﻳﻮ ﻫﺎ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻫﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛‬ ‫در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺑﻮد‪ .‬ﮔﺰارش ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ وي در ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻬﺎي ﺗﺠﻤﻊ را ﻣﺤﺪود ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ؛ دادن داروﻫـﺎي‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﺣﻀﺎر ﺷﺪه در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻴﻤﺎر و ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ درﻣﺎﻧﮕـﺎه زﻧـﺪان را‬ ‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺗﻬﺮان دﺳﺖ‬
‫ﻗﺪﻏﻦ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ؛ و ﺑﺴﺘﮕﺎن ﻣﻀﻄﺮب را ﺑـﺪون دادن ﻫﻴﭽﮕﻮﻧـﻪ‬ ‫داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ درﺑﺎره ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻋﺰﻳﺰاﻧﺸﺎن از درﻫﺎي زﻧﺪان راﻧﺪﻧﺪ‪ 121.‬اﻳﻦ ﻗﻄﻊ ارﺗﺒﺎط ﻫﺎ ﻳـﺎ ﭘـﻴﺶ از ورود ﻛﻤﻴـﺴﻴﻮن‬
‫وﻳﮋه ﻓﺘﻮاي ﺧﻤﻴﻨﻲ و ﻳﺎ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ آن ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻬﺎ ﻛﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن آﻧﻬﺎ را ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻫﺎي ﻣﺮگ ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧـﺪ‪،‬‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻧﻤﻮده و دﺳﺘﻮر ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﻳﺎ اﻋﺪام ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .۴٫١‬ارﺗﺒﺎط زﻧﺪاﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﻴﺮون ﻗﻄﻊ ﻣﯽﺷﻮد‬

‫اﻳﻦ ﻗﻄﻊ ارﺗﺒﺎط ﺳﺮﻳﻊ و ﻫﻤﺴﺎز ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺮ روي زﻧـﺪاﻧﻴﺎن و ﺧـﺎﻧﻮادهﻫـﺎي آﻧﻬـﺎ در ﺳﺮاﺳـﺮ ﻛـﺸﻮر ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻣﻲﮔﺬاﺷﺖ‪ 122.‬ﻧﻴﻤﺎ ﭘﺮورش‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اﻋﻀﺎء ﺳﺎزﻣﺎن ﭼﭙﮕﺮاي ﭘﻴﻜﺎر‪ ،‬در زﻣﺎن دﺳﺘﮕﻴﺮي او در زﻣﺴﺘﺎن ‪ 1362‬ﻓﻘﻂ‬
‫ﭘﺎﻧﺰده ﺳﺎل داﺷﺖ‪ .‬وي در ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ »ﺗﻤﺎﻣﻲ ارﺗﺒﺎط ﻣﺎ ﺑﺎ ﺑﻴﺮون و اﺟﺘﻤﺎع ﻗﻄﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد«‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﻗﻄﻊ ﺷﺪن ﻫﻮاﺧﻮري‪ ،‬در ﻧﻮﻋﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺮﻧﻄﻴﻨﻪ و اﻧﺰوا ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﺎ ﺗﻤـﺎسﮔﻴـﺮي‬
‫ﺑﺎ ﻣﻮرس ﺑﺎ ﺑﻨﺪﻫﺎي ﻣﻠﻲﻛﺶﻫﺎ و از ﻃﺮﻳﻖ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﻨﺪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺎﺳﺪاران ﺑﻪ ﻫﻴﭽﻴﻚ از ﺳﺆاﻻت‬
‫‪123‬‬
‫ﺑﭽﻪﻫﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻤﻲدادﻧﺪ و ﺟﺰ ﺳﻪ وﻋﺪه در روز ﺑﺮاي دادن ﻏﺬا درب ﺑﻨﺪ را ﺑﺎز ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻣﻴﺮ اﻃﻴﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻳﻚ زﻧﺪاﻧﻲ ﭼﭙﮕﺮا در زﻧﺪان ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘـﺲ از اﻋـﻼم آﺗـﺶﺑـﺲ‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﻬﺎ را از دﻳﮕﺮ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺧﺎرج از ﺑﻨﺪ ﺧﻮد ﺑﻮدﻧﺪ ﺟﺪا ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬او ﺑﺮ روي ﺗﻘﻮﻳﻢ ﺧﻮد روز ﺟﻤﻌﻪ ‪ 7‬ﻣـﺮداد را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روزي ﻋﻼﻣﺖ زده ﻛﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻬﺎ و ﺑﻠﻨﺪﮔﻮﻫﺎ را ﺑﺮدﻧﺪ و زﻧﺪاﻧﻴﺎن دﻳﮕﺮ اﺟﺎزه ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺑﻴﺮون ﺑﺮوﻧـﺪ‪ .‬روز‬
‫‪124‬‬
‫ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎ ﻟﻐﻮ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ 121‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪209 .‬؛ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺑﺎﻗﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪) 35‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲآورد ﻛﻪ در روز ‪ 30‬ﺗﻴﺮ‬
‫‪ 1367‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻬﺎ و روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ را از زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺑﻴﺮون ﺑﺮدﻧﺪ(؛ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ آزاد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪98‬؛ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻃﻴﺎﺑﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪) 89‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﻣﻲآورد ﻛﻪ در زﻧﺪان ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﻛﺮج ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻬﺎ و ﺑﻠﻨﺪﮔﻮﻫﺎ را در ‪ 7‬ﻣﺮداد ‪ 1367‬ﻗﻄﻊ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎ را ﻫﻢ در روز ‪ 8‬ﻣﺮداد ‪ 1367‬ﻣﺘﻮﻗﻒ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ(‪.‬‬
‫‪ 122‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اﻣﻴﻨﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪98‬؛ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﮔﻤﻨﺎم‪:1367» ،‬ﻛﺸﺘﺎر ﺟﻤﻌﻲ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ در زﻧﺪان در زاﻫﺪان«‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪http://www.bidaran.net/spip.php?article204‬؛ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﻨﻴﺮه ﺑﺮادران ﺑﺎ رﺿﺎ ﻓﺎﻧﻲ ﻳﺰدي )‪ 5‬ژوﺋﻦ ‪ ،(2008‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪] http://www.bidaran.net/spip.php?article153‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻳﺰدي«[‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه و در وﺑﺴﺎﻳﺖ‬
‫‪ http://abfiran.org/english/document-335.php‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ اﺳﺖ )ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »اﻋﺪام ﺟﻤﻌﻲ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﻬﺎدت« ] ‪1988‬‬
‫‪.([Mass Execution of Political Prisoners in Mashhad, A Testimony‬‬
‫‪ 123‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﭘﺮورش‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،8‬ص‪.55 .‬‬
‫‪ 124‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻃﻴﺎﺑﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.89‬‬
‫‪20‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن زﻧﺪان ﻓﺠﺮ اﻫﻮاز ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﻳﺎ ﺟﻤﻌﻪ )‪ 6‬ﻳﺎ ‪ 7‬ﻣﺮداد( ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﭼﻨﺪ‬
‫ﺗﻦ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﺮاي ﻣﻼﻗﺎت رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻗﻄﻊ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪ دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺎز‬
‫ﮔﺮدﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻫﻤﮕﻲ ﺷﺮوع ﻛﺮدﻳﻢ ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض و ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺣﻴﺎط ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ‪ ...‬ﭘـﺲ از ﭼﻨـﺪ ﺑـﺎر‬
‫ﺗﺬﻛﺮ از ﺑﻠﻨﺪﮔﻮي زﻧﺪان‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻋﺪهاي ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺑﺎ ﻛﻼﺷﻴﻨﻜﻮف در ﭘﺸﺖ ﺑـﺎم ﻇـﺎﻫﺮ ﺷـﺪﻧﺪ و از ﺑـﺎﻻ‬
‫ﺣﻴﺎط را در ﻣﺤﺎﺻﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻬﺪﻳﺪآﻣﻴﺰي ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺎ ﻗﺮاول رﻓﺘﻨﺪ ‪ ...‬ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻪ داﺧﻞ اﺗﺎﻗﻬﺎ‬
‫رﻓﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑﺤﺚ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺣﺎدﺛﻪاي ﻛﻪ ﭘﻴﺶ آﻣﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺮم ﺑﻮد ﻛﻪ آﻣﺪﻧﺪ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن را ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺑﭽﻪﻫﺎي ﻣﺠﺎﻫﺪ را ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ رﻗﻴﻘﻲ ﻛﺮده وﻟﻲ ﺑﻴﺶ از آن ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﻧﺒﻮد و ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫ﺟﻬﺖ ﻫﻢ در اﺗﺎق درﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺻﺪا زدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛـﻪ رﺿـﺎ ﺳـﺮاﻣﻲ‪،‬‬
‫رﺋﻴﺲ زﻧﺪاﻧﻬﺎي ﺧﻮزﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺷﺨﺼﺎ ﺑﺎ وي ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﺘﻮاي ﺻﺤﺒﺘﻬﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﻬﺪﻳـﺪآﻣﻴﺰ‬
‫ﺑﻮد و در واﻗﻊ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﺑﻮد ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻣﺎ‪.‬‬

‫ﺷﺐ آن روز ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪﮔﻮي زﻧﺪان ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻌـﺪ از ﺑـﺴﻢ اﷲ اﻟﻘﺎﺳـﻢ اﻟﺠﺒـﺎرﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻨـﺪ آﻳـﻪ‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪآﻣﻴﺰ اﻳﺮاد ﻛﺮد و ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻳﺎد زد‪» :‬ﺟﻮﺧﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 1‬آﺗﺶ‪ «.‬ﺻﺪاي رﻋﺪآﺳﺎي رﮔﺒﺎرﻫﺎ در زﻧـﺪان‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ »ﺟﻮﺧﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 2‬آﺗﺶ« و ﺑﺎز ﺻﺪاي رﮔﺒﺎرﻫﺎ‪ .‬ﻣﺎ ﻓﻜﺮ ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ اﺗـﺎق ﺑـﻪ اﺗـﺎق ﻣـﺸﻐﻮل‬
‫ﻛﺸﺘﺎر زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ زودي ﻧﻮﺑﺖ ﻣﺎ ﻣﻲرﺳﺪ ‪ ...‬ﻗﻀﻴﻪ آن ﺷﺐ ﻳﻚ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺑﻮد‪ .‬دود ﺑﺎروت ﻓﻀﺎ‬
‫‪125‬‬
‫را اﺷﺒﺎع ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه دﻳﮕﺮي ﻛﻪ از ﻧﺎم ﻣﺴﺘﻌﺎر ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﺑﻨﺪ ﻗﺮﻧﻄﻴﻨﻪ زﻧﺪان ﺑﻮد‪ .‬روز ﭘﺲ از ﺑﺮدن ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‬
‫ﻫﺎ و روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬او ﺻﺪاي دوﻳﺪن ﺗﻌﺪادي را ﺑﺮ روي ﭘﺸﺖ ﺑﺎم و ﺻﺪاي ﺷﻠﻴﻚ ﮔﻠﻮﻟﻪ را ﺷﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎ ﻗﻄﻊ ﺷﺪ و‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬

‫ﺳﺮاﻣﻲ‪ ،‬رﺋﻴﺲ زﻧﺪاﻧﻬﺎي ﺧﻮزﺳﺘﺎن ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻢ اﺻﻠﻴﺘﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرﻛـﻪ اﺻـﻔﻬﺎن ‪ ...‬آﻣـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺑﻨﺪﻫﺎ ﺑﺮاي ﺳﻮاﻛﺮدن زﻧﺪاﻧﻴﻬﺎ‪ .‬ﻋﺪهاي از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺮا ﺟﺪا ﻛﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ زﻧـﺪان دﺳـﺘﮕﺮد اﺻـﻔﻬﺎن‪.‬‬
‫ﻇﺎﻫﺮا آﻧﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﻨﺎ داﺷﺘﻨﺪ اﻋﺪام ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻨﺪ در اﻫﻮاز و ﺑﻘﻴﻪ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ اﺻـﻔﻬﺎن‪ .‬در ﺣـﻴﻦ‬
‫ﺟﺪا ﻛﺮدن زﻧﺪاﻧﻴﻬﺎ از ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺮاﻣﻲ از زﻧﺪاﻧﻴﻬﺎ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻣﺜﻼ ﻣﺮگ ﺑﺮ رﺟﻮي ﻳﺎ‬
‫ﻣﺮگ ﺑﺮ ﻣﺠﺎﻫﺪ‪ .‬درود ﺑﺮ ﺧﻤﻴﻨﻲ وﻟﻲ ﺑﻌﻀﻲ از ﻫﻮاداران ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ درود ﺑﺮ رﺟﻮي ﻣﺮگ ﺑـﺮ‬
‫ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل وﻗﺘﻲ ﻛﺴﻲ ﻃﺒﻖ ﻣﻴﻞ ﺳﺮاﻣﻲ ﺷﻌﺎر ﻧﻤﻲداد ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﻣﻲﮔﻔﺖ اﺳﻢ او را ﺑﻨﻮﻳـﺴﻴﺪ‬
‫‪126‬‬
‫ﺑﺮاي آزادي‪.‬‬

‫‪ 125‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﮔﻤﻨﺎم‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.93‬‬

‫‪ 126‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﻨﻴﺮه ﺑﺮادران ﺑﺎ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ )‪ 22‬ژوﺋﻴﻪ ‪ ،(2008‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪] http://www.bidaran.net/spip.php?article163‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ«[‪ 20) ،‬ژوﺋﻴﻪ ‪) (2009‬ﻣﻮﺟﻮد در آرﺷﻴﻮ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان( ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺎه ﭘﻴﺶ از ﺷﺮوع اﻋﺪاﻣﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ از ﻣﺴﺠﺪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻪ‬
‫زﻧﺪان ﻓﺠﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬او را ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﻗﺮﻧﻄﻴﻨﻪ زﻧﺪان ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪21‬‬
‫ﺷﻬﻼ آزاد‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺤﺒﻮﺳﻴﻦ زﻧﺪان اوﻳﻦ در ‪ ،1367‬ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را ﺑﻪ ﻳﺎد دارد‪ .‬او و ﺷﻮﻫﺮ او در ﺳـﺎل ‪1362‬‬
‫ﺑﻪ ﺟﺮم واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﭼﭙﻲ‪ ،‬دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫دﻳﺪﻳﻢ ﻳﻚ ﮔﺮوه از ﺑﭽﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﻳﺎ ﭘﻨﺞ روز ﺑﻌﺪ از اﻋﻼم آﺗـﺶ ﺑـﺲ ﻣﻼﻗـﺎت داﺷـﺘﻨﺪ وﻗﺘـﻲ‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻳﻚ ﻧﻮﺷﺘﻪاي را ﺗﻮي ﺳﺎﻟﻦ ﻣﻼﻗﺎت دﻳﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ در آن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ از آن روز ﺑﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ ﺗﻤﺎم ﻣﻼﻗﺎت زﻧﺪان—ﭼﻪ داﺧﻠﻲ و ﭼﻪ ﺧﺎرﺟﻲ—ﺗﺎ اﻃﻼع ﺛﺎﻧﻮي ﻣﺴﺪود ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺒـﺮ ﺧﻴﻠـﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻋﺠﻴﺐ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ زﻧﺪان ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎ را ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻮاﺑﻬﺎ ﻗﻄﻊ ﻛﺮده ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ‪ ،‬ﻏﻴﺮ از ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻟﻬﺎي اول اﻧﻘﻼب و ﻣﻮج دﺳﺘﮕﻴﺮﻳﻬﺎي ‪ ،60‬ﻫﻴﭽﮕﺎه ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺎﻣـﺪه ﺑـﻮد ﻛـﻪ‬
‫‪127‬‬
‫ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻗﻄﻊ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎ ﮔﻴﺞ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﭼﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫آزاد ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارد ﻛﻪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﺟﻤﻌﻪ ‪ 14‬ﻣﺮداد آﻳﺖاﷲ ﻣﻮﺳﻮي اردﺑﻴﻠﻲ‪ ،‬رﺋـﻴﺲ ﻗـﻮه‬
‫ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻫﺎ و رادﻳﻮ ﻫﺎ ﺟﻤﻊ آوري ﮔﺮدﻳﺪ‪ 128.‬اردﺑﻴﻠﻲ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ را واﺿﺤﺎً اﺑﺮاز ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ در ﻓﺸﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺖ اﺳﺖ ‪ ...‬ﻛﻪ ﭼﺮا اﻳﻨﻬﺎ اﻋﺪام ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ از دم اﻋﺪام ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮ از‬
‫‪129‬‬
‫آوردن و ﺑﺮدن ﭘﺮوﻧﺪه ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﻦ ﺧﺒﺮي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن زﻧﺪان ﻳﻮﻧﺴﻜﻮي دزﻓﻮل )در ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ اﻳﺮان( ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ اﺧﺒـﺎر‬
‫ﺣﻤﻼت ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ ﺑﻪ زﻧﺪان رﺳﻴﺪ ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎ ﻗﻄﻊ ﺷﺪ‪ 130.‬ﻳﻜﻲ از ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﻫﻤﺪان ﻣﻲﮔﻮﻳـﺪ ﺣـﺪود ‪8‬‬
‫ﻣﺮداد ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎ ﻗﻄﻊ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻬﺎ از داﺧﻞ ﺑﻨﺪﻫﺎ ﺑﺮده ﺷﺪ و زﻧﺪاﻧﻴﺎن از دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ روزﻧﺎﻣـﻪ و ﻫﻮاﺧـﻮري ﻣﻨـﻊ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻃﻮل دو ﻣﺎه ﺑﻌﺪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن را از داﺷﺘﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﻣﺤﺮوم ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ 131.‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺗﺒﺮﻳﺰ ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﺷـﺪﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻃﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﻄﻊ ارﺗﺒﺎط‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺑﻪ ﺳﻠﻮل اﻧﻔﺮادي اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ 132.‬ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن زﻧﺪاﻧﻬﺎي ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر‬
‫‪135‬‬
‫ﻧﻴﺰ ﺧﺎﻃﺮات ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ زﻧﺪاﻧﻬﺎي زﻧﺠﺎن‪ 133،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ 134‬و زاﻫﺪان‪.‬‬

‫‪ 127‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ آزاد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.98‬‬

‫‪ 128‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 129‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‪» ،‬اﻗﺪام ﻓﻮري‪ ،‬ﻣﺠﺎزات ﻣﺮگ«‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ ‪ 2 ،MDE 13/14/88‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪.1988‬‬
‫‪ 129‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪210 .‬؛ ﮔﺰارش ‪1990‬ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪.16 .‬‬
‫‪ 130‬ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﺑﻘﺎﻳﻲ‪» ،‬زﻧﺪان ﻳﻮﻧﺴﻜﻮي دزﻓﻮل و آن ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺳﻴﺎه« )‪ 1‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ،(2003‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪) http://www.bidaran.net/spip.php?article150‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ آﺷﻮغ( ]از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬غ‪.‬ر‪.‬ﺑﻘﺎﻳﻲ«[‪.‬‬
‫‪ 131‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻣﻴﻨﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.98‬‬
‫‪ 132‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﮔﻤﻨﺎم‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.92‬‬
‫‪ 133‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻏﻼﻣﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪) 115‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎد دارد دو ﺳﻪ روز ﭘﻴﺶ از اﺣﻀﺎر زﻧﺪاﻧﻴﺎن ارﺗﺒﺎط زﻧﺪان ﺑﺎ دﻧﻴﺎي ﺧﺎرج ﻗﻄﻊ ﺷﺪ(‪.‬‬
‫‪ 134‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻳﺰدي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪) 122‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﭘﺲ از آﺗﺶﺑﺲ و ﺣﻤﻼت ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ ارﺗﺒﺎط زﻧﺪان ﺑﺎ ﺧﺎرج ﻗﻄﻊ ﺷﺪ(‪.‬‬
‫‪ 135‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﮔﻤﻨﺎم‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪) 122‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﭘﺲ از آﺗﺶﺑﺲ و ﺣﻤﻼت ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط‬
‫زﻧﺪان ﺑﺎ ﺧﺎرج ﻗﻄﻊ ﺷﺪ(‪.‬‬
‫‪22‬‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت از اﺑﺮاز ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﻄﻠﺒﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده زﻧﺪاﻧﻴﺎن درﺑﺎره ﻣﺤﻞ ﻧﮕﻬﺪاري ﻋﺰﻳﺰان آﻧﻬﺎ اﻣﺘﻨـﺎع ﻣـﻲﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺗﻤـﺎم‬
‫ﺷﻌﺒﻪﻫﺎي دادﺳﺮا ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ وﻛﺴﻲ از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻳﺎ زﻧﺪاﻧﻬﺎ در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﻮد ﺗﺎ ﭘﺎﺳـﺨﮕﻮي ﺳـﺆاﻻت ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در‬
‫‪136‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺮدم از ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ﺻﺪ ﻣﺘﺮي ﻣﺮاﻛﺰ ﻣﻼﻗﺎت در اوﻳﻦ و ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﻣﻤﻨﻮع ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .۴٫٢‬ﺑﺎزﺟﻮﻳﯽ‪ ،‬اﻋﺪام و ﺷﮑﻨﺠﻪ‬

‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻫﻮاداران ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ رﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﻇﻬـﺎرات ﺑﺮﺧـﻲ ﻣﻨـﺎﺑﻊ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻛﻤﻴﺘـﻪ ﺻـﺮاﺣﺘﺎً‬
‫ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪ‪» :‬واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟« اﮔﺮ زﻧﺪاﻧﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲداد »ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ«‪ ،‬او را ﻓﻮراً ﺑﻴﺮون ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﻧﺎم‬
‫او را در ﻟﻴﺴﺖ اﻋﺪاﻣﻲﻫﺎ ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬اﻛﺜﺮ ﻳﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎﻣﻲ آﻧﻬﺎ در ﻋﺮض ﻳﻚ ﺗﺎ دو روز ﭘﺲ از ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ اﻋﺪام‬
‫‪137‬‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ اﮔﺮ زﻧﺪاﻧﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲداد »ﻣﻨﺎﻓﻖ« )ﻳﻌﻨﻲ رﻳﺎﻛﺎر و ﻣﺰدور(‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺷﺮوع ﺑﻪ ﭘﺮﺳـﻴﺪن ﺳـﺆاﻻت ﺳـﺮي دوم‬
‫ﻣﻲﻛﺮد‪» :‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺣﺎﺿﺮﻳﺪ در ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻠﻨﻲ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ را ﻣﺤﻜﻮم ﻛﻨﻴﺪ؟« »آﻳﺎ ﺣﺎﺿﺮﻳﺪ ﺑـﺎ ﺟﻤﻬـﻮري‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ؟« »آﻳﺎ ﻣﺎﻳﻠﻴﺪ ﻃﻨﺎب دار را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻳﻚ ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻓﻌﺎل ﺑﻴﺎﻧﺪازﻳﺪ؟« »آﻳﺎ ﺣﺎﺿﺮﻳﺪ ﺑﺮاي‬
‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻴﻦ ﮔﺬاري ﺷﺪه را ﭘﺎك ﻛﻨﻴﺪ؟« در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮارد‪ ،‬دادن ﻳﻚ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ‬
‫‪138‬‬
‫ﺳﺆاﻻت‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻲ را ﺑﻪ اﻋﺪام ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻫﺎي ﻣﺮگ ﺑﺎ ﻓﺮﻳﺒﻜﺎري ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻋﻔﻮ و ﺑﺨﺸﻮدﮔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺨﺸﺶ ﺑﺮاي زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﺳﺖ‪ 139.‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻣﻘـﺼﺪ واﻗﻌـﻲ ﺑﺎزﺟﻮﻳـﺎن ﭘـﻲ ﺑﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻬﺎ ﻫﻢ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻛﺮده‪ 140‬و از آﻧﺎن ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ را در ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮن‬
‫ﻣﻠﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ و ﻣﺤﻜﻮم ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ 141.‬آﻧﻬﺎ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺿﺪ رژﻳـﻢ در داﺧـﻞ زﻧـﺪاﻧﻬﺎ را‬
‫‪142‬‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻬﺎي ﻣﺮگ از اواﺧﺮ ﻣﺮداد ﺗﺎ اواﻳﻞ ﺷﻬﺮﻳﻮر ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭼﭙﮕﺮا ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺗﻤﺮﻛـﺰ ﺳـﺆاﻟﻬﺎ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ درﺑﺎره ﺗﻤﺎﻳﻞ ﮔﺮوهﻫﺎي ﭼﭙﮕﺮاي ﺳﻜﻮﻻر ﺑﻪ روي آوردن و اﺟﺮاي اﺳﻼم ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﻛـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ‪ ،‬ﺑﻮد‪ .‬از ﻫﻮاداران ﭼﭙﻲ ﻫﺎ ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ آﻳﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ و آﻳﺎ ﺟﻤﻬﻮري اﺳـﻼﻣﻲ‬
‫را ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از اﻓﺮاد ﻛﻪ از ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز اﻣﺘﻨﺎع ورزﻳﺪﻧﺪ اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ؛ ﺑﻘﻴﻪ را ﺷﻼق زدﻧﺪ‪ .‬زﻧﺎن ﭼﭙﮕﺮاﻳـﻲ‬

‫‪» 136‬از آن روزﻫﺎي ﺗﻠﺦ«‪ ،‬ﻛﺎر‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،142‬ص‪.(1996) 7 .‬‬

‫‪ 137‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪210 .‬؛ ﮔﺰارش ‪ 1990‬ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪.16 .‬‬
‫‪ 138‬ﮔﺰارش ‪ 1990‬ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ر‪.‬ك زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪15 .‬؛ ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ‪ ،80‬ص‪129 .‬؛ آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ﺻﺺ‪-11 .‬‬
‫‪210‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻃﻴﺎﺑﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪89‬؛ ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻨﺘﻈﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،4‬ﺻﺺ‪.304-05 .‬‬
‫‪ 139‬ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ‪ ،80‬ﺻﺺ‪314 ،160 .‬؛ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻃﻴﺎﺑﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪89‬؛ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﻨﻴﺮه ﺑﺮادران ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ آﺷﻮغ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪] http://www.bidaran.net/spip.php?article185‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ آﺷﻮغ«[؛ آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪.210 .‬‬
‫‪ 140‬ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ‪ ،80‬ص‪.146 .‬‬
‫‪ 141‬ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻨﺘﻈﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،4‬ص‪302 .‬؛ ﮔﺰارش ‪ 1990‬ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪16 .‬؛ آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪،1‬‬
‫ﺻﺺ‪.210-11 .‬‬
‫‪ 142‬ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ‪ ،80‬ﺻﺺ‪184 ،158 .‬؛ ﮔﺰارش ‪ 1990‬ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪16 .‬؛ آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ﺻﺺ‪.‬‬
‫‪.210-11‬‬
‫‪23‬‬
‫ﻛﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﺒﻮدﻧﺪ را ﭘﻨﺞ ﺑﺎر در روز ﻣﻄﺎﺑﻖ اوﻗﺎت ﻧﻤﺎز ﺷﻼق ﻣﻲزدﻧﺪ )ﺗـﺎ آﻧﻜـﻪ ﺑـﺎﻻﺧﺮه ﻗﺒـﻮل‬
‫‪143‬‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ(‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري ﺧﻮدﻛﺸﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻇﺎﻫﺮاً ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻬﺎ ﺑﻴﻦ دو ﻧﻮع ﻣﺮﺗﺪ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻗﺎﻳﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮﺗﺪ ﻓﻄﺮي و ﻣﺮﺗﺪ ﻣﻠﻲ‪ .‬اﻓﺮاد در ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﺮﺗﺪ ﻓﻄـﺮي ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﻠﻤﺎن ﭘﺮورش ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ )ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻜﻲ از واﻟﺪﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮد( اﻣـﺎ‬
‫ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ‪ ،‬آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﺮ اﻧﻜﺎر ﻋﻘﻴـﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺪ ﻣﻠﻲ ﺑـﻪ اﻓـﺮادي‬
‫اﻃﻼق ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻮاده اي ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺘﻮﻟﺪ ﮔﺮدﻳﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﻠﻮغ اﺳﻼم را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪاً از ﻋﻘﻴﺪه‬
‫ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪ 144.‬زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و در ﮔﺮوه ﻧﺨﺴﺖ ﺟﺎي ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪ 145.‬اﻓﺮاد ﻣﺘﻌﻠﻖ‬
‫‪146‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﺮوه دوم را ﺷﻼق زدﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻫﺮج و ﻣﺮج ﺑﻪ ﺑﻌـﻀﻲ از زﻧـﺪاﻧﻴﺎن اﺟـﺎزه داد ﺗـﺎ‬

‫داوود ﻟﺸﻜﺮي‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻌـﻀﻲ از‬
‫رﺋﻴﺲ اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺑﺪﻧﺎم زﻧﺪان ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ در ﺳﺎل‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭼﺸﻢ ﺑﻨﺪ داﺷﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺘﻈﺎر در ﺳﺎﻟﻦ ﺻﻒ ﺧـﻮد را‬ ‫‪ 1367‬ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﮔﺰارﺷﻬﺎي ﺷﻬﻮد ﻋﻴﻨﻲ‪ ،‬وي در‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ داده و از ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻪ ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ ﻣـﻲرﻓﺘﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺎزﺟﻮﻳﻲ‬ ‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺗﻬﺮان ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻪ و در ﻃﻲ ﻣﺤﺎﻛﻤﺎت‬
‫ﻣﺠﺪد و ﺷﺘﺎﺑﺰده زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻘﺶ ﻣﺸﻮرﺗﻲ ﻣﻬﻤﻲ را‬
‫ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ 147.‬در ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ اﻋﺪام ﻣﺤﻜﻮم‬
‫اﻳﻔﺎء ﻣﻲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎً ﺑﻪ ﺻﻒ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻓﺮﺳـﺘﺎده و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ 148.‬ﺑﻌﻀﻲ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻫﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺪ ﺧﻮش ﺷﺎﻧﺲ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ را ﻛـﻪ ﻣـﻮرد ﻋﻼﻗـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮگ ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻒ اﻋﺪاﻣﻲﻫﺎ ﻣﻲﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬درﺳـﺖ ﻫﻤـﺎﻧﻄﻮر ﻛـﻪ‬
‫ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻪ ﺻﻒ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺠﺎت ﺟﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑـﻪ‬
‫‪149‬‬
‫ﺻﻒ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺷﺘﺒﺎﻫﺎً ﺑﺎﻋﺚ اﻋﺪام آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 143‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ﺻﺺ‪.212-15 .‬‬

‫‪144‬‬
‫ﻛﻨﺪ«‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬ ‫ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ‬ ‫ﻣﻠﻲ ﺗﺎ آﻧﮕﺎه‬ ‫آﻳﺖاﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي‪» ،‬زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﺮدن ﻣﺮﺗﺪ‬
‫‪http://www.amontazeri.com/farsi/mabani/html/1601.htm‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ اﻳﻤﻴﻞ از دﻓﺘﺮ آﻳﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤﻲ ﺳﻴﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﮔﻤﻨﺎم )‪6‬‬
‫ژوﺋﻦ ‪2006‬؛ ‪ 11:45:05‬ﺻﺒﺢ( )ﻣﻮﺟﻮد در آرﺷﻴﻮ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان(‪.‬‬
‫‪ 145‬ﻣﺠﺎزات ﻣﺮﺗﺪ ﻓﻄﺮي ﻣﺮگ آﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ آﻳﺖاﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي‪» ،‬زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﺮدن ﻣﺮﺗﺪ ﻣﻠﻲ ﺗﺎ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﺪ«‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪.http://www.amontazeri.com/farsi/mabani/html/1601.htm‬‬
‫‪ 146‬ﻣﺮداﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﺪ ﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻃﻲ ﺳﻪ روز‪ ،‬ﺳﻪ ﺑﺎر ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺻﺖ داده ﺷﻮد ﺗﺎ از ارﺗﺪاد ﺧﻮد ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﻮده و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎز‬
‫از ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدن اﻣﺘﻨﺎع ورزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ روز ﭼﻬﺎرم آﻧﻬﺎ را اﻋﺪام ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ آﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ‪» ،‬ﺗﺤﺮﻳﺮ اﻟﻮﺳﻴﻠﻪ«‪ ،‬ﺻﺺ‪) 494-95 .‬ﺟﻠﺪ دوم(‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ دوﮔﺎﻧﮕﻲ ارﺗﺪاد ﻓﻄﺮي و ﻣﻠﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل زﻧﺎن زﻧﺪاﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد ﻳﺎ ﻧﻪ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ آﻳﺖاﷲ‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮي‪» ،‬زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﺮدن ﻣﺮﺗﺪ ﻣﻠﻲ ﺗﺎ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﺪ«‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪.http://www.amontazeri.com/farsi/mabani/html/1601.htm‬‬
‫آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ زﻧﺎن ﭼﭙﮕﺮاي ﻏﻴﺮﻣﺬﻫﺒﻲ اﻋﺪام ﻧﺸﺪﻧﺪ زﻳﺮا »زﻧﺎن ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺴﺌﻮل رﻓﺘﺎر ﺧﻮد ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي زﻧﺎن ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺮﺗﺪﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎي ﻣﺸﺮوط ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد ﺗﺎ روش ﺧﻮد را ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻧﻤﻮده و از ﻣﺮدان ﻣﺎﻓﻮق ﺧﻮد ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ«‪ .‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ﺻﺺ‪.‬‬
‫‪.214-15‬‬
‫‪ 147‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ‪ ،80‬ﺻﺺ‪.176 ،165 .‬‬
‫‪ 148‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪.214 .‬‬
‫‪ 149‬ﮔﺰارش ‪1990‬ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪.17 .‬‬
‫‪24‬‬
 ‫‪ .۴٫٣‬ﺗﻬﺮان‪ :‬زﻧﺪاﻧﻬﺎﯼ اوﻳﻦ و ﮔﻮهﺮدﺷﺖ‬
‫‪150‬‬
‫در ﻃـﻲ‬ ‫در ﺗﻬﺮان اﻋﺪاﻣﻬﺎ در زﻧﺪاﻧﻬﺎي اوﻳﻦ و ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ )ﻛﻪ ﺑﺎ ازدﺣﺎم ﺟﻤﻌﻴﺖ روﺑﺮو ﺑﻮدﻧﺪ( اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ ،1367‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﺘﻮاي ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻣﺮﺗﺒﺎً در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو زﻧـﺪان‬
‫در ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻮد‪ 151.‬اﻋﻀﺎء اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺷﺎﻣﻞ دو ﻧﻔﺮي ﻛﻪ در ﻓﺘﻮاي ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ )ﺣﺴﻴﻨﻌﻠﻲ ﻧﻴﺮي‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺎﻛﻢ ﺷﺮع اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن‪ ،‬و ﻣﺮﺗﻀﻲ اﺷﺮاﻗﻲ دادﺳﺘﺎن اﻧﻘﻼب ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑـﻪ ﻋـﻼوه ﻣـﺼﻄﻔﻲ ﭘﻮرﻣﺤﻤـﺪي‪،‬‬
‫ﻣﻌﺎون وزﻳﺮ اﻃﻼﻋﺎت( ﻣﻲﺷﺪ‪ 152.‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﮔﺰارش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻓﺮاد دﻳﮕﺮي ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻫﺎ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ 153.‬آﻧﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ اﺑﺮاﻫﻴﻢ رﺋﻴﺴﻲ )ﻣﻌﺎون دادﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان(‪ 154،‬داوود ﻟﺸﻜﺮي )ﻣﺴﺌﻮل اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ اﻣﻨﻴﺘﻲ‬
‫ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ(‪ 155،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻘﻴﺜﻪاي )ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن( )ﻣﺪﻳﺮ داﺧﻠﻲ زﻧﺪان ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ(‪ 156،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺷﻮﺷﺘﺮي )رﺋﻴﺲ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫زﻧﺪاﻧﻬﺎي ﻛﺸﻮر در ‪ ،(1367‬ﻋﻠﻲ ﻣﺒﺸﺮي )ﻗﺎﺿﻲ ﺷﺮع اوﻳﻦ(‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺮﺗﻀﻮي )ﻣـﺪﻳﺮ داﺧﻠـﻲ اوﻳـﻦ(‪ ،‬ﺳـﻴﺪ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺣﺴﻴﻦ زاده )ﻣﻌﺎون رﺋﻴﺲ زﻧﺪان اوﻳﻦ(‪ 157،‬و ﻣﺠﺘﺒﻲ ﺣﻠﻮاﻳﻲ ﻋﺴﮕﺮ )ﻣﺴﺌﻮل اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ اﻣﻨﻴﺘﻲ اوﻳﻦ(‪ 158‬ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .۴٫٣٫١‬زﻧﺪان ﮔﻮهﺮدﺷﺖ‬
‫ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﻛﻪ در ﺣﻮﻣﻪ ﻛﺮج واﻗﻊ ﺷﺪه‪ ،‬در ﺣﺪود ‪ 20‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺗﻬﺮان ﻗﺮار دارد و ﻣﺤـﻞ ﻧﮕﻬـﺪاري زﻧـﺪاﻧﻴﺎن‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻏﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ در اﺑﺘﺪا ﻗﻠﻌـﻪ اي‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻐﻴﺜﻪاي )ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن(‬
‫ﻣﺪﻳﺮ داﺧﻠﻲ زﻧﺪان ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﺑﻮد و اﻛﻨﻮن ﻳﻜﻲ از ﻣﻘﺎﻣﺎت‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑـﻮد و در زﻣـﺎن ﺟﻤﻬـﻮري‬
‫ﻋﺎﻟﻴﺮﺗﺒﻪ ﻗﻀﺎﺋﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻐﻴﺜﻪاي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺪﻳﺮ داﺧﻠﻲ‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ زﻧﺪان ﺳﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ ﻛـﻪ داراي ﺻـﺪﻫﺎ‬
‫ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ‪ ،‬در ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺗﻬﺮان ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻤﻮده و ﻧﻘﺶ‬ ‫ﺳﻠﻮل اﻧﻔﺮادي و ﺑﻨﺪﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﺮاي اﺳﻜﺎن ‪ 8000‬زﻧـﺪاﻧﻲ‬
‫ﺣﺴﺎﺳﻲ در اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺪاﻣﻴﻚ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﻋﺪام‬
‫ﺑﻮد‪ 159.‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ زﻧﺪان در آﺑﺎن ‪ 1361‬ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﺷﻮﻧﺪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺰرﮔﺘـﺮﻳﻦ ﻧـﺪاﻣﺘﮕﺎه در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧـﻪ‬

‫‪ 150‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪) 217 .‬ﻣﻮﺿﻮع ازدﺣﺎم ﺟﻤﻌﻴﺖ زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ ذﻛﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺶ از اﻧﺪازه زﻧﺪاﻧﻴﺎن‬
‫درزﻧﺪاﻧﻬﺎ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺑﻪ ﺷﺪت ﺳﺎل ‪ 1360‬ﻧﺒﻮد(‪.‬‬
‫‪ 151‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪.210 .‬‬
‫‪ 152‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻨﺘﻈﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،4‬ﺻﺺ‪305 ،302 .‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﻦ ﭘﻮﻳﺎ‪» ،‬ﭘﺮوژه ﻛﺸﺘﺎر ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،«67‬ص‪،12 .‬‬
‫ﺧﺎوران ‪ ،(2003) 11‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪.http://www.khavaran.com/Adobe/Tabestan67.pdf‬‬
‫‪ 153‬آراﻳﺶ ﻧﻔﺮات در ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎن‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﺰارﺷﻬﺎ‪ ،‬در ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺗﻬﺮان ﺗﺎ ‪ 16‬ﻧﻔﺮ اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن آﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر‪ ،‬دادﺳﺘﺎن ﻛﻞ‪ ،‬دادﮔﺎهﻫﺎي اﻧﻘﻼب‪ ،‬وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎي دادﮔﺴﺘﺮي و اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬و ﻣﻘﺎﻣﺎت زﻧﺪان‪ .‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪،‬‬
‫رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪.210 .‬‬
‫‪ 154‬ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻨﺘﻈﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،4‬ص‪305 .‬؛ ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ‪ ،80‬ص‪266 .‬؛ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻣﻴﻨﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪) 98‬ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﺪ‬
‫ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ در ‪ 8‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺷﺐ ﺗﻮﻟﺪ اﻣﺎم رﺿﺎ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻢ ﺷﺮع ﺳﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬دادﺳﺘﺎن رﺋﻴﺴﻲ‪ ،‬رﺋﻴﺲ زﻧﺪان ﻣﻠﻜﻲ‪ ،‬و ﻣﺴﺌﻮل وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺸﻬﺪ ﻣﻮﺳﻮي ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاه ﭼﻨﺪ ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺑﻪ ﺑﻨﺪ او آﻣﺪﻧﺪ و از ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻫﻤﺒﻨﺪ ﻫﺎي او ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را درﺑﺎره ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد اﻋﻼم داﺷﺘﻪ و اﻇﻬﺎر ﻧﺪاﻣﺖ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ(‪.‬‬
‫‪ 155‬ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ‪ ،80‬ص‪.266 .‬‬
‫‪ 156‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﺻﻼﻧﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪86‬؛ ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ‪ ،80‬ص‪.266 .‬‬
‫‪ 157‬ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ‪ ،80‬ص‪.266 .‬‬
‫‪ 158‬ﻫﻤﺎن؛ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺑﻘﺎﻳﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.35‬‬
‫‪ 159‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ﺻﺺ‪.135 ،105 .‬‬
‫‪25‬‬
‫ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ 160.‬زﻧﺪان ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﺑﺪ آوازه ﺑﻮد زﻳﺮا اﻳﻦ ﻣﺤﻞ رﺳﻤﺎً ﺑـﺮاي اﺳـﺘﻔﺎده ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان داراﻟﺘﺄدﻳـﺐ‬
‫اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ 161.‬در ﺳﺎل ‪ 1367،‬ﻣﺪﻳﺮ داﺧﻠﻲ ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻐﻴﺜـﻪاي )ﻛـﻪ در ﻣﻴـﺎن زﻧـﺪاﻧﻴﺎن ﺑـﻪ‬
‫‪162‬‬
‫ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن ﺷﻬﺮت داﺷﺖ( و ﻣﺴﺌﻮل اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ اﻣﻨﻴﺘﻲ آن داوود ﻟﺸﻜﺮي ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ‬

‫اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﮔﺰارﺷﻬﺎ در ﻋﺮض ﭼﻨﺪ روز ﭘﺲ از اﻋﻼم آﺗﺶ ﺑﺲ و ﺣﻤﻠﻪ ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠـﻲ در ‪3‬‬
‫ﻣﺮداد‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ و اﻋﺪام ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ در زﻧﺪان ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﻴﺮ اﻃﻴﺎﺑﻲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اﻋﻀﺎء ﺣﺰب ﺗﻮده ﻛﻪ‬
‫در ﺑﻨﺪ ‪ 20‬زﻧﺪاﻧﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ در ﺷﻨﺒﻪ ﺷﺐ ﭘﺲ از ﺷﻨﻴﺪن ﺧﺒﺮ ﺣﻤﻼت ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ‪» ،‬ﺳﺮ و ﺻﺪاﻫﺎي‬
‫ﻋﺠﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﺷﺒﻴﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻛﭙﺴﻮﻟﻬﺎي ﮔﺎز ﻣﺨﺼﻮص آﺷﭙﺰﺧﺎﻧﻪ ﺑﻮد« ﻣﻲﺷﻨﻴﺪ‪ .‬او ﻛﺎﻣﻴﻮن ﻫﺎي ﺑﺰرگ داراي ﻛﺎﻧﺘﻴﻨﺮ‬
‫را دﻳﺪ ﻛﻪ وارد ﻗﺴﻤﺖ ﺑﺎرﮔﻴﺮي در ﺳﺎﻟﻦ ﺣﺴﻴﻨﻴﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﭼﻪ ﭼﻴـﺰي ﺑـﺎر اﻳـﻦ ﻛـﺎﻧﺘﻴﻨﺮ ﻫـﺎ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺮوﺻﺪاﻫﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﺗﻜﺮار ﺷﺪ‪ .‬او از آن ﺷﻨﺒﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻫﺮ ﺑﺎر اﻳﻦ ﺻﺪا ﻫﺎ را ﻣﻲﺷـﻨﻴﺪ در ﺗﻘـﻮﻳﻤﺶ‬
‫‪163‬‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻲزد‪.‬‬

‫او ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ در ‪ 12‬ﻣﺮداد ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺮوﺻﺪاﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ اﺟﺴﺎد ﺑﻪ داﺧﻞ اﻳﻦ ﻛﺎﻧﺘﻴﻨﺮﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫در آن ﻣﺮﺣﻠﻪ او ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺷﻤﺮدن اﻳﻦ ﺻﺪاﻫﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﻴﻦ ‪ 50‬ﺗﺎ ‪ 55‬ﺑﺎر در ﻫﺮ ﺷﺐ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻳﻚ ﺷﺐ ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎي راﻫﺮه رﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﻤﺎم و ﺗﻮاﻟﺖ رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ .‬ﺧﻮدﻣﺎن را ﻛﺸﻴﺪﻳﻢ ﺑﺎﻻ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘـﻮاﻧﻴﻢ‬
‫از ﭘﻨﺠﺮه ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﭼﻪ ﺧﺒﺮ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻛﺎﻣﻴﻮن وﺳﻂ ﺷﺐ ﻣﺸﻘﻮل ﭼﻪ ﻛﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫آن ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ دارﻧﺪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﺮده را ﺗﻮي ﻛﺎﻣﻴﻮن ﺑﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﺟﺴﺎد را ﺑـﻪ ﭼـﺸﻢ‬
‫ﺧﻮدﻣﺎن دﻳﺪﻳﻢ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺑﺎﻻي ﻛﺎﻣﻴﻮن رﻓﺘﻨﺪ و اﺟﺴﺎد را ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻛﺮدﻧﺪ زﻳﺮا ﻛـﺎﻧﺘﻴﻨﺮ‬
‫ﻛﺎﻣﻴﻮن داﺷﺖ ﭘﺮ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎزه آن ﻣﻮﻗﻊ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻳﻢ ﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻣﻲاﻓﺘﺪ و اﻳـﻦ ﺳﺮوﺻـﺪا ﻫـﺎ از ﻛﺠـﺎ‬
‫ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ اﺟﺴﺎد را ﺗﻮي ﻛﺎﻣﻴﻨﻮن ﻣﻲاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ اﻧﻌﻜﺎس ﺻﺪا اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺜـﻞ ﻳـﻚ ﻃﺒﻠـﻪ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﺻﺪاﻫﺎي اﺟﺴﺎدي ﺑﻮد ﻛﻪ داﺧﻞ ﻛﺎﻣﻴﻮن ﻣﻲاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﻲ دﻳﮕﺮ ﺻﺪاي ﻧﻤﻲآﻣﺪ ﭼـﻮن اﺟـﺴﺎد‬
‫‪164‬‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻛﻢ ﻛﻢ روي ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 160‬ﻫﻤﺎن؛ ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،48‬ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ :‬زﻧﺪان ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ 161‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪.168 .‬‬
‫‪ 162‬ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ‪ ،80‬ﺻﺺ‪.248-49 .‬‬
‫‪ 163‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻃﻴﺎﺑﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.89‬‬
‫‪ 164‬ﻫﻤﺎن‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻨﺪ ‪ 20‬از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﺻﻠﻲ زﻧﺪان ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺣﺮف »ال« )‪ (L‬ﺑﻴﺮون آﻣﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻮاﻟﺖ ﻫﺎ و ﺣﻤﺎم ﻫﺎ در ﻳﻚ اﻧﺘﻬﺎي ﺣﺮف »ال« و‬
‫آﻣﻔﻲ ﺗﺌﺎﺗﺮ )ﺳﺎﻟﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت( در اﻧﺘﻬﺎي دﻳﮕﺮ آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺞ‪،‬ه اﻃﻴﺎﺑﻲ از ﺗﻮاﻟﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺣﻴﺎط زﻧﺪان و آﻣﻔﻲ ﺗﺌﺎﺗﺮ را )ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻴﻮن‬
‫ﻫﺎ در آﻧﺠﺎ ﺑﺎرﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ( ﺑﺒﻴﻨﺪ‪.‬‬
‫‪26‬‬
‫اﻃﻴﺎﺑﻲ و ﻫﻤﺒﻨﺪاﻧﺶ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺘﻬﺎي ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﻛﻪ ﺟﻠﺴﺎﺗﺸﺎن در اﺑﺘﺪا در اﻃﺎﻗﻲ ﺑﺮﮔﺰار ﻣـﻲﺷـﺪ ﻛـﻪ‬
‫درﺳﺖ ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﺑﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬ﮔﻮش ﻓﺮا ﻣﻲدادﻧﺪ‪ 165.‬آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﻋﻀﺎي ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن درﺑﺎره ﻓﺘـﻮا و‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﺟﺮاي آن ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺸﻮرت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻋﻀﺎي ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن‬
‫درﺑﺎره اﻋﺘﻘﺎدات واﻗﻌﻲ ﺧﻮد دروغ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﭼﻨﺪﻳﻦ روز اﻃﻴﺎﺑﻲ و ﻫﻢ ﺳﻠﻮﻟﻴﻬﺎي او ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺘﻬﺎي‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﮔﻮش ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﻣﺤﻞ وي را ﺑﻪ ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ 166.‬او ﻳﻚ ﻣﻮرد ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ را‬
‫ﺷﻨﻴﺪ‪:‬‬

‫ﻛﺴﻲ آﻣﺪ و ﭘﺮﺳﻴﺪ‪» :‬ﺑﻪ ﭼﻲ اﻋﺘﻘﺎد داري؟ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺖ اﻳﻦ ﻓﺮد ﻫﻨﻮز ﺳﺮﻣﻮﺿﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬زﻧـﺪاﻧﻲ‬
‫ﺟﻮاب داد ﻛﻪ او دﻳﮕﺮ ﺳﺮﻣﻮﺿﻌﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﻛﺎري ﻧﻜﺮده‪ .‬ﻛﻤﻴﺘﻪ از او ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺣﺎﺿﺮ اﺳـﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺒﻬﻪ ﺑﺮود و ﺑﺎ ﻋﺮاق ﺑﺠﻨﮕﺪ‪ .‬او ﮔﻔﺖ »ﺑﻠﻲ«‪ .‬ﺳﭙﺲ از او ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﺣﺎﺿﺮي ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻲ‬
‫اﺳﺎﻣﻲ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ واﻧﻤﻮد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﻮاب ﻫﺴﺘﻨﺪ را در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎ ﺑﮕﺬاري؟« وي ﺟﻮاب داد‪» :‬ﻣﻦ ﻛـﺴﻲ‬
‫را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻢ«‪ .‬ﺑﻌﺪ از او ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪» :‬آﻣﺎدهاي ﻳﻚ ﺳﺮﻣﻮﺿـﻌﻲ را اﻋـﺪام ﻛﻨـﻲ؟« ﮔﻔـﺖ »ﻧـﻪ«‪ .‬او را‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺑﻴﺮون‪ .‬ﻣﻦ ﺷﺨﺼﺎً ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ را از ﭘﻨﺠﺮه ﺷﻨﻴﺪم‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ اﻳﻦ زﻧـﺪادﻧﻲ ﺛﺎﺑـﺖ‬
‫‪167‬‬
‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫آﻧﻬﺎ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺻـﺤﺒﺘﻬﺎي ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ دار زدن زﻧـﺪاﻧﻴﺎن را‬ ‫ﻣﺮﺗﻀﻲ اﺷﺮاﻗﻲ‬
‫اﺳﺘﺮاق ﺳﻤﻊ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻋﻀﺎء ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن درﺑﺎره ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﺧـﻮد از‬ ‫دادﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از اﻋﻀﺎء‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ در ﻓﺘﻮاي ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺟﺮﺛﻘﻴﻞ ﺑﺮاي دار زدن ﭼﻨﺪﻳﻦ زﻧﺪاﻧﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲداد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﻌـﺪاً‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وي در ﻛﻨﺎر ﻧﻴﺮي و ﭘﻮرﻣﺤﻤﺪي در‬
‫از زﻧﺪاﻧﻴﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ﺗﺎ وﺻﻴﺖ ﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎي ﺧـﻮد را ﺑﻨﻮﻳـﺴﻨﺪ و‬ ‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺗﻬﺮان ﻋﻤﻞ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫وﺳﺎﻳﻞ ﺷﺎن را در ﻛﻴﺴﻪﻫﺎي ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﻛـﻪ ﻫـﺮ ﺑـﺎر‬ ‫رﺋﻴﺲ دﻳﻮاﻧﻌﺎﻟﻲ ﻛﺸﻮر ﺧﺪﻣﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﺶ زﻧﺪاﻧﻲ را ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دار آوﻳﺨﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻃﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﭘـﺲ از اﺳـﺘﺮاق ﺳـﻤﻊ ﺳـﺨﻨﺎن‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻮاداران ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ در ﺣﺎل اﻋﺪام ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ 168.‬اﻃﻴﺎﺑﻲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ درﻳﺎﻓـﺖ ﻛـﻪ‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻛﻪ اﻋﺪام ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ از زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي اﻧﻔﺮادي ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﺑﻨﺪ ‪ 20‬ﻗـﺮار دارﻧـﺪ‪ ،‬و از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺪ ﺗﻠﮕﺮاف ﻣﻮرث )ﻛﻪ ﺑﺎ زدن اﻧﮕﺸﺖ ﺑﺮ روي ﻧﺮدهﻫﺎي آﻫﻨﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ( ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ارﺗﺒـﺎط‬
‫‪169‬‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 165‬ﻫﻤﺎن‪ .‬آﻧﻬﺎ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﻠﻮل ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﺻﻠﻲ ﮔﻮش ﻓﺮا ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ او و دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﺑﻨﺪاﻧﺶ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﻠﺴﻪ ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﻛﻪ‬
‫در ﻃﺒﻘﻪ دوم ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﺻﻠﻲ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻮش ﻓﺮا دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،80‬ص‪) 276 .‬ﮔﺰارش ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن در ﻗﺴﻤﺖ اداري زﻧﺪان ﻛﻪ ﺑﻴﻦ درﻣﺎﻧﮕﺎه و ﻣﺤﻮﻃﻪ ﻣﻼﻗﺎت ﻗﺮار داﺷﺖ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ(‪.‬‬
‫‪ 166‬ﺑﻌﺪﻫﺎ زﻧﺪاﻧﻴﺎن در اﻃﺎﻗﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺳﺎﻟﻦ ﺣﺴﻴﻨﻴﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻋﺪاﻣﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﺻﻼﻧﻲ‪ ،‬رك‪.‬‬
‫زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.86‬‬
‫‪ 167‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻃﻴﺎﺑﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.89‬‬
‫‪ 168‬ﻫﻤﺎن؛ آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪) 211 .‬ﮔﺰارش ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن در ﮔﺮوهﻫﺎي ﺷﺶ ﻧﻔﺮه ﺑﻪ دار آوﻳﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ(‪.‬‬
‫‪ 169‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻃﻴﺎﺑﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.89‬‬
‫‪27‬‬
‫ﻧﻴﻤﺎ ﭘﺮورش‪ ،‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ‪ ،‬ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﭘﺲ از ﺷـﻨﻴﺪن ﺧﺒـﺮ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ از ﻳﻜﻲ از ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن از ﺟﺮﻳﺎن اﻋﺪاﻣﻬﺎ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪ‪:‬‬

‫از ﺑﻨﺪﻫﺎي ‪ 7‬و ‪ 8‬ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻨﺪ ﻣﻠﻲﻛﺶﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺗﻤﺎس ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﭽﻪﻫﺎي اﻳـﻦ ﺑﻨـﺪﻫﺎ‬
‫ﻃﻲ ﺳﺎﻋﺎت ﺷﺐ و ﺣﺘﻲ ﻫﻨﮕﺎم روز ﻛﺎﻣﻴﻮﻧﻬﺎي ﺑﺰرگ ﻳﺨﭽﺎل داري را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ درﻣﺤﻮﻃـﻪ آﻣﻔـﻲ‬
‫ﺗﺌﺎﺗﺮ )ﻛﻪ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻳﻦ ﺑﻨﺪﻫﺎ ﺑﻮد( در زﻧﺪان ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ اﺟﺴﺎد ﺑﺴﻴﺎري را داﺧـﻞ آﻧﻬـﺎ ﭘـﺮ‬
‫ﻛﺮده و ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪهاي از زﻧﺪاﻧﻲﻫﺎ ﻣﺎﺟﺮاي اﻳﻦ اﺟﺴﺎد را ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻪﺷﺪﮔﺎن در ﺣﻤﻠـﻪ ﻣﺠﺎﻫـﺪﻳﻦ‬
‫در ﻣﺮزﻫﺎ ‪ 57‬ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪي ﺑﻌﺪ ﻣﺠﺪداً از ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻨﺪﻫﺎ ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻨﺪ ‪ 7‬و ‪8‬‬
‫از ﺑﻮي ﺗﻌﻔﻦ و ﮔﻨﺪﻳﺪﮔﻲ اﺟﺴﺎد در ﺑﻨﺪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﺘﻮه آﻣﺪهاﻧﺪ و ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎ ﭘﺎﺳﺪار ﺑﻨﺪﻫﺎﻳﺸﺎن ﻃﺮح‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﺷﺐ ﭘﺎﺳﺪاراﻧﻲ را دﻳﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﺳﻢ ﭘﺎﺷﻲ اﺟﺴﺎد ﻣﻲﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻛـﻪ در‬
‫‪170‬‬
‫ﻛﺎﻣﻴﻮﻧﻬﺎ ﺑﺎرﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﭘﺮورش از ﻳﻜﻲ از ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑـﻪ‬

‫ﻋﻠﻲ ﻣﺒﺸﺮي‬
‫اﻃﺎق ﭘﻬﻠﻮي ﺳﻠﻮل وي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد درﺑـﺎره ﻛﻤﻴـﺴﻴﻮن‬
‫ﻗﺎﺿﻲ ﺷﺮع زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺑﻮد و ﻏﺎﻟﺒﺎً‬
‫ﻣﺮگ ﺷﻨﻴﺪ‪ .‬زﻧـﺪاﻧﻲ ﻣﺰﺑـﻮر ﺑـﻪ او ﮔﻔـﺖ رﻳﺎﺳـﺖ اﻳـﻦ‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻴﺮي در ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﺎ اﺷﺮاﻗﻲ و ﻧﻴﺮي اﺳـﺖ و ﻧﻴـﺰ ﮔـﺮوهﻫـﺎﻳﻲ از‬ ‫ﺗﻬﺮان ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬وي در ﻣﻘﺎم‬
‫رﺋﻴﺲ دادﮔﺎهﻫﺎي اﻧﻘﻼب ﺗﻬﺮان‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ را »دوﺑﺎره ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد«‪:‬‬
‫اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫آﻧﺎن ﻛﻪ ﺧﻮد را واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻳﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮش ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ و ﻣﺤﻜـﻮم‬
‫ﻛﺮدن ﺣﻤﻠﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﺮزﻫﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪] ،‬را[ در آﻣﻔﻲ ﺗﺌﺎﺗﺮ زﻧﺪان ﺑﻪ دار ﻣﻲآوﻳﺰﻧﺪ و ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﭽﻪﻫـﺎي‬
‫‪171‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري را ﻫﺮ روزه اﻋﺪام ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪172‬‬
‫ﺣﺴﻴﻨﻌﻠﻲ )ﺟﻌﻔﺮ( ﻧﻴﺮي‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭼﭙﮕﺮا اﻳﻦ اﺧﺒﺎر را ﺷﺎﻳﻌﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻛﻢ ﺷﺮع ﺑﻮده و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻧﺎﻣﺶ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ زﻧﺪاﻧﻲ ﻫـﺪف‬
‫ﻳﻜﻲ از اﻋﻀﺎء ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ در ﻓﺘﻮاي‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و آﻧﻬﺎ در ﺧﻄﺮ ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤـﺎﻧﻄﻮر ﻛـﻪ‬
‫ﺧﻤﻴﻨﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻴﺮي در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان رﺋﻴﺲ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺗﻬﺮان ﻋﻤﻞ‬
‫اﺻﻼﻧﻲ ﺷﺮح داد‪» ،‬ﻣﺎ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺳﺮ ﭘﻴﺎز ﺑﻮدﻳﻢ و ﻧﻪ ﺗﻪ ﭘﻴﺎز‪.‬‬
‫ﻛﺮد‪ .‬وي در در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻣﺎ ﺑﺮاي رژﻳﻢ ﺗﻬﺪﻳﺪي ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﻲرﻓﺘﻴﻢ«‪ 173.‬ﺑﻌﻀﻲ از‬
‫ﻣﻌﺎون رﺋﻴﺲ دﻳﻮاﻧﻌﺎﻟﻲ ﻛﺸﻮر در ﺟﻤﻬﻮري‬ ‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭼﭙﮕﺮا ﺣﺘﻲ ﭘﺲ از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺎﻣﻴﻮﻧﻬﺎي ﺑﺰرﮔﻲ‬
‫اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻪ از راه ﻣﻲرﺳﻴﺪﻧﺪ )و ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣـﻮاد ﺿـﺪﻋﻔﻮﻧﻲ‬

‫‪ 170‬ﭘﺮورش‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،8‬ﺻﺺ‪ .56-57 .‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺪﻳﺮ داﺧﻠﻲ زﻧﺪان‪ ،‬داوود ﻟﺸﻜﺮي ﻃﻨﺎب ﺑﻪ داﺧﻞ ﺳﺎﻟﻦ آﻣﻔﻲ ﺗﺌﺎﺗﺮ‬
‫زﻧﺪان ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ‪ ،80‬ص‪.132 .‬‬
‫‪ 171‬ﭘﺮورش‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،8‬ص‪.57 .‬‬
‫‪ 172‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ م‪.‬م‪ 27) .‬ﻣﻪ ‪) (2009‬ﻣﻮﺟﻮد در آرﺷﻴﻮ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان( ]از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ‬
‫م‪.‬م‪[«.‬؛ ﭘﺮورش‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،8‬ص‪.57 .‬‬
‫‪ 173‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﺻﻼﻧﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.89‬‬
‫‪28‬‬
 ‫‪174‬‬
‫ﻛﻨﻨﺪه( ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺷﻚ ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭼﭙﮕﺮاﻳﺎن‬

‫اﻃﻴﺎﺑﻲ دوران آراﻣﻲ را از ‪ 27‬ﻣﺮداد ﺗﺎ ‪ 4‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺰاداري آﻏﺎز ﻣﺤﺮم )ﻣﺎﻫﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺸﻜﻴﻼت روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺷﻴﻌﻪ اﻳﺮان از اﻫﻤﻴﺖ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻪ ﺳﺰاﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ( ﺑﻮد‪ 175.‬ﻇـﺎﻫﺮاً ﻛﻤﻴـﺴﻴﻮن‬
‫ﻣﺮگ از اواﺧﺮ ﻣﺮداد ‪ 1367‬اﻋﺪاﻣﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﺤﺮم ﺑﻪ ﺗﻌﻠﻴﻖ اﻧﺪاﺧﺖ‪ 176.‬اﻃﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورد ﻛـﻪ او و‬
‫‪177‬‬
‫ﻫﻢ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﻫﺎي او آﺳﻮده ﺷﺪه و اﻣﻴﺪوار ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮج اﻋﺪاﻣﻬﺎ از ﻛﻨﺎر آﻧﻬﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬در روز ‪ 5‬ﺷـﻬﺮﻳﻮر ﻛﻤﻴـﺴﻴﻮن‬

‫ﻣﺼﻄﻔﻲ ﭘﻮرﻣﺤﻤﺪي‬
‫ﻣﺮگ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭼﭙﮕﺮا در ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ را‬ ‫ﻣﻌﺎون وزﻳﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻮد و ﺑﻪ‬
‫‪178‬‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه اﻳﻦ وزارت در‬
‫ﻣﻬﺪي اﺻﻼﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﻀﻮﻳﺖ‬ ‫آﻏﺎز ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺗﻬﺮان ﺷﺮﻛﺖ‬
‫در ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﺪاﻳﻴﺎن از ﺳﺎل ‪ 1362‬زﻧﺪاﻧﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد‪،‬‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﭘﻮرﻣﺤﻤﺪي از اﻋﻀﺎء ﻫﻴﺌﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲآورد ﻛﻪ آﻧﺮوز زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻨﺪ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺎ‬ ‫وزراي رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر اﺣﻤﺪي ﻧﮋاد‬
‫ﻣﻮرس ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﻛﻪ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻏﻴﺮ ﻋﺎدي در ﺷﺮف‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ و در ﻣﻘﺎم ﻣﺸﺎور اﻣﻨﻴﺖ‬
‫ﻣﻠﻲ رﻫﺒﺮ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻧﺠﺎم‬
‫وﻗﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎن روز‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﺮورش ﺑﺎ ﻳﻜﻲ‬
‫وﻇﻴﻔﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫از رﻓﻘﺎي ﺧﻮد در ﺑﻨﺪ ﻣﻠﻲ ﻛﺶ در ﺣـﺎل ﺗﻤـﺎس‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮدن ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن در را ﮔﺸﻮده و ﺗﻌﺪادي از زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬او ﺑﻌﺪاً ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪ ﻛـﻪ در آن‬
‫روز زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻨﺪ ﻫﺎي ‪ 7‬و ‪ ،8‬ﻛﻪ ﺑﻨﺪﻫﺎي ﭼﭙﮕﺮاﻳﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﺣﻀﺎر ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳـﺖ از ﻫﻤـﺎن روز رژﻳـﻢ‬
‫‪179‬‬
‫اﻋﺪام ﭼﭙﮕﺮاﻳﺎن را آﻏﺎز ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻫﺎ »ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي واﻗﻌﻲ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻪ دادﮔﺎه ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺷﺒﺎﻫﺖ داﺷﺖ—ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫درﺑﺎره واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ درﺑﺎره ﻋﻘﺎﺋﺪ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﭘﺮس و ﺟﻮ ﻣﻲﺷﺪ«‪ 180.‬ﺳﺆاﻟﻬﺎ ﺑﺮ روي اﻧﺠـﺎم آداب‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺗﻤﺮﻛﺰ داﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﻣﻴﺰان ﺗﻘﻮاي زﻧﺪاﻧﻲ را اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻧﻤﻮد‪» :‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﻴﺪ؟«؛ »آﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا‬

‫‪ 174‬ﻫﻤﺎن؛ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﭘﺮورش‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،8‬ص‪.57 .‬‬

‫‪ 175‬ﺣﺪود ‪ 1400‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬در ﻣﺎه ﻣﺤﺮم‪ ،‬ﻧﻮه ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ )اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ( در ﺟﻨﮕﻲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬از آن ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺳﺎﻟﮕﺮد وﻓﺎت او را ﺑﻪ‬
‫وﻳﮋه ﻃﻲ اوﻟﻴﻦ ‪ 13‬روز ﻣﺎه ﻣﺤﺮم ﮔﺮاﻣﻲ ﻣﻲدارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ 176‬آﻳﺖاﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي در ﺧﺎﻃﺮاﺗﺶ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬اول ﻣﺤﺮم )‪ 22‬ﻣﺮداد ‪ (1367‬ﺷﺪ ﻣﻦ آﻗﺎي ﻧﻴﺮي ﻛﻪ ﻗﺎﺿﻲ ﺷﺮع اوﻳﻦ و آﻗﺎي اﺷﺮاﻗﻲ ﻛﻪ دادﺳﺘﺎن ﺑﻮد و‬
‫آﻗﺎي رﺋﻴﺴﻲ ﻣﻌﺎون دادﺳﺘﺎن و آﻗﺎي ﭘﻮرﻣﺤﻤﺪي ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻮد را ﺧﻮاﺳﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ اﻻن ﻣﺤﺮم اﺳﺖ ﺣﺪاﻗﻞ در ﻣﺤﺮم از اﻋﺪاﻣﻬﺎ دﺳﺖ ﻧﮕﻪ‬
‫دارﻳﺪ‪ ،‬آﻗﺎي ﻧﻴﺮي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺗﺎ اﻻن ﻫﻔﺘﺼﺪ و ﭘﻨﺠﺎه ﻧﻔﺮ را در ﺗﻬﺮان اﻋﺪام ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬دوﻳﺴﺖ ﻧﻔﺮ را ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺮﻣﻮﺿﻊ از ﺑﻘﻴﻪ ﺟﺪا ﻛﺮدهاﻳﻢ‬
‫ﻛﻠﻚ اﻳﻨﻬﺎ را ﻫﻢ ﺑﻜﻨﻴﻢ ﺑﻌﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ و ‪ .««!...‬ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻨﺘﻈﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،4‬ﺻﺺ‪305-306 .‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ رادﻳﻮ‬
‫زﻣﺎﻧﻪ ﺑﺎ آﻳﺖاﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي )‪ 10‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ (2009‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪.http://zamaaneh.com/movie/2009/02/post_148.html‬‬
‫‪ 177‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻃﻴﺎﺑﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.89‬‬
‫‪ 178‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﺻﻼﻧﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪) 86‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورد ﺑﻨﺪي ﻛﻪ درﺳﺖ ﺑﺎﻻي ﺑﻨﺪ او ﺑﻮد ﻋﻼﻣﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ واﻗﻌﻪاي ﻏﻴﺮﻋﺎدي در ﺷﺮف‬
‫وﻗﻮع اﺳﺖ(؛ ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ‪ ،80‬ص‪.297 .‬‬
‫‪ 179‬ﭘﺮورش‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،8‬ص‪.57 .‬‬
‫‪ 180‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪.212 .‬‬
‫‪29‬‬
‫اﻋﺘﻘﺎد دارﻳﺪ؟«؛ »آﻳﺎ در ﻣﺎه رﻣﻀﺎن روزه ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ؟« درﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻚ ﭘﺎﺳﺦ اﺷﺘﺒﺎه اﻏﻠﺐ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي‬
‫‪181‬‬
‫ﻣﺮگ ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﻃﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارد ﻛﻪ ﺳﺤﺮﮔﺎه ‪ 5‬ﺷﻬﺮﻳﻮر‪ ،‬داوود ﻟﺸﻜﺮي و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺑﻨﺪ او ﻳﻮرش ﺑﺮده و دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻓﻮراً ﻛﺎر ﺧﻮد را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻛﺮده و در داﺧﻞ راﻫﺮو ﺻﻒ ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ .‬اﻃﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ او و ﭼﻨـﺪ ﺗـﻦ‬
‫دﻳﮕﺮ )ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ در زﻧﺪان رﻫﺒﺮان ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام و ﻳﺎ ﭼﻬﺮهﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ( را ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺣﻀﻮر ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻓﻘﻂ ﻟﺒﺎس زﻳﺮ ﺑﻪ ﺗﻦ داﺷﺘﻪ و ﺑﺪون دﻣﭙﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻃﻴـﺎﺑﻲ‬
‫ﻣﻲآﻣﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺧﻴﻠﻲ ﺷﺘﺎب دارﻧﺪ‪ .‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن زﻧﺪاﻧﻴﺎن را زدﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دﺷﻨﺎم داده و در راﻫﺮو در ﺑﺮاﺑﺮ اﻃـﺎﻗﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ در آن ﺣﻀﻮر داﺷﺖ ﺑﻪ ﺻﻒ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻣﺎت زﻧﺪان زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﻣﻮرد ﺗﻨﻔﺮ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ را در ﺻﻒ اول ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬اﻃﻴﺎﺑﻲ ﺣﺪود ﻇﻬﺮ وارد اﻃﺎق ﺷـﺪ‪ .‬اﻃـﺎق ﺑﺰرﮔـﻲ ﺑـﻮد‪ .‬ﭼـﻮن ﺑﻠﻨـﺪ ﻗـﺪ ﺑـﻮد‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻛﻪ در ﭘﺲ ﭘﺮده ﺳﻴﺎﻫﻲ ﻛﻪ در ﭘﺸﺖ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻗﺮار داﺷﺖ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺸﻐﻮل ﻛـﺎر ﺑـﺮ‬
‫روي ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬او ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﺎزﺟﻮﻳﺎن و ﻣﺄﻣﻮران اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣـﻲﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ ﭼـﻪ‬
‫‪182‬‬
‫ﻛﺴﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﻋﺪام ﺷﻮد‪.‬‬

‫او ﻧﻴﺮي )ﻛﻪ وي را ﺑﻪ ده ﺳﺎل ﺣﺒﺲ ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮده ﺑـﻮد( و ﻧﻴـﺰ اﺷـﺮاﻗﻲ )ﻛـﻪ در ‪ 1364‬دادﺳـﺘﺎن وي ﺑـﻮد( را‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ روﺣﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ ﻛﻪ در آن ﻫﻨﮕﺎم او را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺧﺖ اﻣﺎ ﺑﻌﺪاً درﻳﺎﻓﺖ ﻛـﻪ ﻧـﺎم‬
‫وي ﭘﻮرﻣﺤﻤﺪي ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﻪ اﻃﻴﺎﺑﻲ ﮔﻔﺖ ﺣﺎل ﻛﻪ ﺟﻨﮓ ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ دوﻟﺖ ﻣﻲﺧﻮاﻫـﺪ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻛﻨـﺪ ﭼـﻪ‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ را ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آزاد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا از او ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ آﻳﺎ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ .‬وي ﭘﺎﺳﺦ داد »ﺑﻠﻲ«‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ از او درﺑﺎره اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺧﻮد ﺳﺆال ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ اﻣﺎ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ از او ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﭼﺮا‪ ،‬وي ﺗﻮﺿﻴﺢ داد ﻛﻪ‪:‬‬

‫ﻣﻦ ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪم ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪم‪ ،‬و ﻣﺘﻌﻘﺪم ﻛﻪ اﮔﺮ در زﻧﺪان ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن ﻛﻨﻢ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻢ در زدﻧﺪان واﻧﻤﻮد ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﻴـﻮرون زدﻧـﺪان ﻫﺮﮔـﺰ‬
‫ﻧﺒﻮدم‪ .‬ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻢ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ در زﻧﺪان ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮم‪ .‬ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن اﺟﺒﺎري ارزﺷـﻲ در‬
‫‪183‬‬
‫ﺣﻀﻮر ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﻧﻴﺮي ﺑﺎ ﺗﻐﻴﺮ ﭘﺮﺧﺎش ﻛﺮد‪» :‬ﺑﺒﺮﻳﺪش ﺑﻴﺮون وآﻧﻘﺪر ﺑﺰﻧﻴﺪش ﺗﺎ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ«‪ .‬ﺑﻴﺮون اﻃﺎق ﻓﺮدي ﻳـﻚ ﭘﺮﺳـﺸﻨﺎﻣﻪ‬
‫ﺣﺎوي ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺆاﻻت ﺑﻪ اﻃﻴﺎﺑﻲ داد‪ .‬او ﻫﻢ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺒﻞ ﭘﺎﺳﺦ داده و اﻣـﻀﺎء ﻧﻤـﻮد و ﺑـﻪ او ﮔﻔﺘﻨـﺪ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن او و دﻳﮕﺮ زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺳﻮم ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ از او ﭘﺮﺳـﻴﺪﻧﺪ آﻳـﺎ‬
‫ﻗﺒﻮل ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﻬﺎ ﻗﺒﻮل ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻃﻴﺎﺑﻲ و ﭼﻨﺪ ﺗﻦ دﻳﮕﺮ اﻣﺘﻨﺎع ورزﻳﺪﻧﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻧﻬﺎ‬

‫‪ 181‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪210 .‬؛ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﭘﺮورش‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،8‬ﺻﺺ‪.59-61 .‬‬
‫‪ 182‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻃﻴﺎﺑﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.89‬‬
‫‪ 183‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪30‬‬
‫را ﺑﻪ ﻳﻚ ﺗﺨﺘﺨﻮاب ﺑﺴﺘﻪ و ﺷﻼق زدﻧﺪ—ﺑﺮاي ﻫﺮ وﻋﺪه ﻧﻤﺎز ده ﺷﻼق‪ .‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن در ﺷﻼق زدن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ رﻗﺎﺑﺖ‬
‫‪184‬‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻏﺎﻟﺒﺎً دﺳﺖ ﻋﻮض ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﺿﺮﺑﺎت ﺷﻼق ﻣﺤﻜﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﺷﻼق زدن‪ ،‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن اﻃﻴﺎﺑﻲ و زﻧﺪاﻧﻲ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺟﻠﻴﻞ ﺷﻬﺒﺎزي را ﺑﻪ اﻃﺎﻗﻲ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬در آن اﻃﺎق ﻓﻘﻂ اﻳﻦ‬
‫دو ﺗﻦ ﭼﭙﮕﺮا ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ اﻋﺪام ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﻜـﻪ ﺗـﺎ دم ﻣـﺮگ ﺷـﻼق ﺑﺨﻮرﻧـﺪ‪ .‬آﻧﻬـﺎ از‬
‫ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮ داﺧﻠﻲ ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ دوﺑﺎره آﻧﻬﺎ را ﻧﺰد ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺑﺒﺮد ﺗﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻘﺸﻪ ﺧـﻮد اﻋـﻼم‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺻﺒﺢ روز ﺑﻌﺪ ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن ده ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﻼق زد—ﭘﺎﻫﺎي اﻃﻴﺎﺑﻲ آﻧﻘـﺪر ﻣﺘـﻮرم و ﺑـﻲ‬
‫ﺣﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ راه ﺑﺮود‪ .‬ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ را ﻧﺰد ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺑﺮد و ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان از دﻳـﻦ‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﮕﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﻣﺨﺎﻟﻔﻨﺪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از وي ﻋﻠﺖ را ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻃﻴـﺎﺑﻲ ﺑـﻪ ﻛﻤﻴـﺴﻴﻮن‬
‫ﻣﺮگ ﮔﻔﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻫﺎي ﻣﺘﻮرم او ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻨﺪ و ﺻﺮاﺣﺘﺎً اﻇﻬﺎر داﺷﺖ‪» :‬اﮔﺮ اﺳﻼم ﺷﻤﺎ اﻳـﻦ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﻦ ﻣـﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻢ«‪ .‬اﺷﺮاﻗﻲ او را ﻧﺼﻴﺤﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻃﻴﺎﺑﻲ اﻣﺘﻨﺎع ﻛﺮد‪ .‬ﻧﻴﺮي دﺳﺘﻮر داد او را ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﭼـﭗ‬
‫‪185‬‬
‫ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﺻﻒ اﻋﺪام ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻃﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ دﺳﺘﺸﻮﻳﻲ رﻓﺖ و ﻧﺎم ﺧﻮد را روي ﻟﺒﺎﺳﻬﺎي زﻳﺮ ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺖ ﺗﺎ اﮔﺮ او‬
‫را دﻓﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﺧﺎﻧﻮاده او ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻌﺪاً ﺟﺴﺪ وي را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻫﻤﺎن روز ﻛﻤﻲ دﻳﺮﺗﺮ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن او را دوﺑﺎره‬
‫ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت اﺷﺮاﻗﻲ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺷﺮاﻗﻲ ﺳﻌﻲ ﻛﺮد اﻃﻴﺎﺑﻲ را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺳﺎزد ﺗﺎ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬و او ﻣﺠﺪداً ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ‪ 186.‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﺻﻒ اﻋﺪام در اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻮد ﺑﺎزﺟﻮي ﺳﺎﺑﻖ او‪ ،‬رﺣﻴﻤﻲ‪ ،‬او را ﻣﺠﺪداً درﺑﺎره اﻋﺘﻘـﺎدات‬
‫‪187‬‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﻮﺑﺖ اﻃﻴﺎﺑﻲ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ دﻳﮕﺮ دﻳﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﺎ ﻓﺮا رﺳﻴﺪن ﺷﺐ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ آﻧﺠﺎ را ﺗﺮك ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻴﺮي دﺳﺘﻮر داد آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ روز ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﺮده ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آن ﺷﺐ اﻃﻴﺎﺑﻲ ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻓﺮدا او را اﻋﺪام ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد ﻓﺎﻳﺪهاي ﻧﺪارد ﻛﻪ آن ﺷﺐ ﺑﺎز ﺷﻼق ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ او ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز‬
‫‪188‬‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﺳﻠﻮﻟﻲ او‪ ،‬ﺟﻠﻴﻞ ﺷﻬﺒﺎزي‪ ،‬ﻗﺒﻮل ﻧﻜﺮد و ﺻﺒﺢ روز ﺑﻌﺪ ﺧﻮدﻛﺸﻲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫اﺻﻼﻧﻲ ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ در ‪ 6‬ﺷﻬﺮﻳﻮر‪ ،‬داوود ﻟﺸﻜﺮي و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻨﺪ او را ﭼﺸﻢ ﺑﻨﺪ زده و آﻧﻬﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫دو اﻃﺎق ﺑﻪ ﺻﻒ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻧﺪاﻧﻴﻬﺎ ﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ وارد اﻃﺎق ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ اﻃﺎق ﻳﻚ ﺑﺎزﺟﻮ داﺷﺖ‪ :‬ﻧﺎﺻـﺮﻳﺎن‪ ،‬ﻣـﺪﻳﺮ‬
‫داﺧﻠﻲ ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ‪ ،‬و ﻟﺸﻜﺮي‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ اﻣﻨﻴﺘﻲ زﻧﺪان‪ .‬اﺻﻼﻧﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن ﻣﻮرد ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‪.‬‬
‫او ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورد ﻛﻪ اﻃﺎق ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺑﻮد و در آن ﻳﻚ ﻣﻴﺰ و ﺻﻨﺪﻟﻲ ﺑﺮاي ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪ آﻳﺎ اﺻﻼﻧﻲ از ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و آﻳﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬اﺻﻼﻧﻲ ﭘﺎﺳﺦ داد‬

‫‪ 184‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 185‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 186‬اﻃﻴﺎﺑﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺷﺮاﻗﻲ ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺟﺎن او را ﻧﺠﺎت دﻫﺪ زﻳﺮا او از ﺧﺎﻧﻮادهاي ﺳﻴﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻃﻴﺎﺑﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.89‬‬
‫‪ 187‬ﻫﻤﺎن‪ .‬اﻃﻴﺎﺑﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺣﻴﻤﻲ را ﻣﺴﺌﻮل ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ از اﻋﻀﺎء ﺣﺰب ﺗﻮده و ﻓﺪاﻳﻴﺎن )اﻛﺜﺮﻳﺖ( ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ 188‬ﻫﻤﺎن‪ .‬اﻃﻴﺎﺑﻲ را ﺑﻌﺪاً ﺑﻪ اوﻳﻦ اﻧﺘﻘﺎل دادﻧﺪ )او ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد اﻳﻦ در آذرﻣﺎه اﻧﺠﺎم ﺷﺪ( و در ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه ‪ 1367‬آزاد ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫‪31‬‬
‫ﻛﻪ اﮔﺮﭼﻪ وي از اﻋﻀﺎء ﻓﺪاﻳﻴﺎن ﺑﻮده‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺰب او در آن زﻣﺎن درﮔﻴﺮ ﭼﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬـﺎﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ او‬
‫‪189‬‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ از آن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬او اﻋﺘﺮاف ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﻤﺎز ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺻﻼﻧﻲ را ﺑﺎ ﻛﺎﺑﻞ زدﻧﺪ و او را ﺑﺎ دﻳﮕﺮ زﻧﺪاﻧﻴﺎن در ﻳﻚ‬

‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ رﺋﻴﺴﻲ‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﻣﻌﺎون دادﺳﺘﺎن‬ ‫ﺳﻠﻮل ﻛﻮﭼﻚ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻴﻢ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪ ﻳﻚ ﻧﮕﻬﺒﺎن آﻣﺪ‬
‫ﺗﻬﺮان ﺑﻮد‪ ،‬و اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﺟﺎي‬ ‫و ﻧﺎم او و ﻧﻪ زﻧﺪاﻧﻲ دﻳﮕﺮ را ﺧﻮاﻧﺪه و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻃـﺮف‬
‫اﺷﺮاﻗﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻋﻀﻮ‬
‫ﺳﺎﻟﻦ ﺣﺴﻴﻨﻴﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻃﺎﻗﻲ ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫ﺗﻬﺮان‬ ‫ﻣﺮگ‬ ‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن‬
‫ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪ .‬وي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫ﺳﺎﻟﻦ ﺗﻮﻗﻒ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮدي ﻛﻪ در اول ﺻﻒ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد‬
‫رﺋﻴﺲ ﻫﻴﺌﺖ ﺑﺎزرﺳﺎن دوﻟﺖ‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﺒﺨﺶ ﺳﺮﺧﻮش ﻧﺎم داﺷﺖ و ﻋﻀﻮ ﻓﺪاﻳﻴﺎن )اﻗﻠﻴـﺖ(‬
‫را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن ﺳﺮﺧﻮش را ﺑﻪ داﺧﻞ اﻃﺎق ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻧﻤـﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن ﺑﺎ او ﺑﻴﺮون آﻣﺪه و او را ﺑـﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻳﻚ ﻧﮕﻬﺒﺎن داد و ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎن ﮔﻔﺖ ﺳﺮﺧﻮش را ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺑﺒﺮد‪ .‬ﻧﻔﺮ دوم ﻳﻚ ﻣﺴﻴﺤﻲ ﺑﻮد‪ .‬او و‬
‫ﻧﻔﺮ ﺳﻮم را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺟﻬﺘﻲ ﻛﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن را آورده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﻔﺮ ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ ﻃﺮف ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺻﻼﻧﻲ ﺑﻌﺪاً ﻓﻬﻤﻴﺪ زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﭼﭗ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻗﺮار اﺳـﺖ در ﺳـﺎﻟﻦ ﺣـﺴﻴﻨﻴﻪ اﻋـﺪام ﮔﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻗﺮار اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﺧﻮد ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ )ﭼﻮن ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﺗـﻦ‬
‫‪190‬‬
‫در دادهاﻧﺪ(‪ .‬ﮔﺮوه ﺳﻮم زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﻫﻢ آﻧﻘﺪر ﺷﻼق ﻣﻲزدﻧﺪ ﺗﺎ ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻨﺪ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن اﺻﻼﻧﻲ را ﺧﺎرج از ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ اﻃﺎق ﺑﺮد‪ .‬درون اﻃﺎق اﻋﻀﺎء ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن‪ ،‬ﻧﻴﺮي‪ ،‬اﺷﺮاﻗﻲ و ﭘﻮرﻣﺤﻤﺪي ﭘـﺸﺖ‬
‫ﻳﻚ ﻣﻴﺰ ﺑﺰرگ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آﻧﻬﺎ اﻳﺴﺘﺎد‪ .‬اﻋﻀﺎء ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن دوﺑﺎره از او ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ آﻳﺎ ﻣـﺴﻠﻤﺎن‬
‫اﺳﺖ و آﻳﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺟﻠﺴﻪ ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳﺪ او ﻧﺎﺗﻤﺎم ﻣﺎﻧﺪ ﭼﻮن ﺗﻠﻔﻦ زﻧﮓ زد‪ .‬وي را ﺑﻪ اﻃﺎق دﻳﮕﺮي ﺑﺮدﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ او درﺑﺎره ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﺸﻮرت ﻧﻤﻮد‪ .‬در آن ﻣﺮﺣﻠﻪ او ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺑـﻪ ﻛﻤﻴـﺴﻴﻮن‬
‫‪191‬‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ اﻣﺎ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫اﺻﻼﻧﻲ ﺑﻌﺪاً در ‪ 9‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ﺑﺮاي ﺑﺎر دوم ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ اﺣﻀﺎر ﺷﺪ‪ 192.‬ﻧﻴﺮي ﻣﺠـﺪداً ﭘﺮﺳـﻴﺪ آﻳـﺎ او ﻣـﺴﻠﻤﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎر او اﻇﻬﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ اﻣﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ زﻳﺮا ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن وي ﺗﻮﻫﻴﻨﻲ ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﺑﻮد ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻣﻌﺘﻘﺪ و ﻣﺘﻘﻲ‪ .‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻜﺮد و اﺷﺮاﻗﻲ ﭘﺮس و ﺟﻮ را ﻗﻄﻊ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن اﻇﻬﺎر ﻋﻘﻴﺪه ﻧﻤﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ ﺳﺒﻴﻞ اﺻﻼﻧﻲ را ﺑﺘﺮاﺷﻨﺪ‪ .‬اﺷﺮاﻗﻲ ﻣﻮاﻓﻘـﺖ ﻛـﺮد و اﺻـﻼﻧﻲ را از‬
‫اﻃﺎق ﺑﻴﺮون آوردﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﻧﺼﻒ ﺳﺒﻴﻞ او را ﺗﺮاﺷﻴﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن از اﺻﻼﻧﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻛﺎﻏﺬ‬
‫دﺳﺘﻨﻮﺷﺘﻪ را اﻣﻀﺎء ﻛﻨﺪ‪ .‬در آن ﻛﺎﻏﺬ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪» :‬اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ـــــ از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ «.‬اﺻـﻼﻧﻲ‬

‫‪ 189‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﺻﻼﻧﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.86‬‬

‫‪ 190‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 191‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 192‬ﻣﻬﺪي اﺻﻼﻧﻲ‪» ،‬ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺑﻴﺴﺘﻤﻴﻦ ﺳﺎﻟﮕﺮد ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ‪ «1367‬ﻛﻠﻦ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري ﻓﺪرال آﻟﻤﺎن )‪ 20‬اوت ‪.(2008‬‬
‫‪32‬‬
‫روي ﻛﻠﻤﻪ »ﻧﻤﺎز« ﺧﻂ ﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬اﺳﻢ ﺧﻮد را روي آن ﻧﻮﺷﺖ و ﻛﺎﻏﺬ را اﻣـﻀﺎء ﻧﻤـﻮد‪ .‬در ﭘﺎﺳـﺦ‪ ،‬ﻧﺎﺻـﺮﻳﺎن او را‬
‫‪193‬‬
‫ﻛﺘﻚ زده و دﺷﻨﺎم داد‪.‬‬

‫اﺻﻼﻧﻲ را ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﻳﺎ ﭘﻨﺞ زﻧﺪاﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﻠﻮل دﻳﮕـﺮي ﺑﺮدﻧـﺪ و او را ﺑـﺮاي ﺣـﺪود ﺑﻴـﺴﺖ ﺳـﺎﻋﺖ در آﻧﺠـﺎ‬
‫ﻧﮕﺎﻫﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ‪ 8‬ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻞ ﻧﮕﺎﻫﺪاري ﺣﺪود ‪ 200‬زﻧﺪاﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ از دﺳﺖ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ‬
‫ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ در ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ 194.‬اﮔﺮﭼﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻨﺪ ‪ 8‬را ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﺻـﻼﻧﻲ ﺑـﻪ‬
‫‪195‬‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲآورد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺸﺎر ﭘﺲ از ﺣﺪود ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺮورش ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﺪن از اﻋﺪام زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭼﭙﮕﺮا را اﻳﻨﻄﻮر ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ ﺑﭽﻪﻫﺎ ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ ﻣﻄﻠﻊ ﺷـﺪﻳﻢ وﻟـﻲ ﻋـﺪم ﺑﺎزﮔـﺸﺖ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺑﻨﺪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻫﺸﺪاري ﺟﺪي ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﺮاﺳﺮ آن روز و آن ﺷﺐ ﺑﺎ ﺑﻨﺪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺗﻤﺎس داﺷـﺘﻴﻢ و‬
‫ﻫﻴﭽﻴﻚ اﻃﻼﻋﻲ از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺻﺒﺢ روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬در ﺗﻤﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﻨﺪ ﻣﻠـﻲﻛـﺶﻫـﺎ داﺷـﺘﻴﻢ‪،‬‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻓﺮاد ﺑﻨﺪﻫﺎي ‪ 7‬و ‪ 8‬را ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﻨﺪ‪ ،‬از ﺑﻨﺪ ﺧﺎرج ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺑﭽﻪﻫﺎي اﻳﻦ‬
‫دو ﺑﻨﺪ را ﺑﻌﺪ از ﺧﺮوج‪ ،‬در راﻫﺮو ﺑﻪ ﺻﻒ ﻛﺮده و »داوود ﻟﺸﻜﺮي« ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﭼﻨـﺪ ﭘﺎﺳـﺪار ﻣـﺸﻐﻮل‬
‫ﺳﺌﻮال و ﺟﻮاب از آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺷﻮد ازﺟﻤﻠﻪ ﻧﻮع ﺟﺮﻣﺸﺎن‪ ،‬ﻣﺪت ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ و آﻳﺎ‬
‫ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﺑﭽﻪ ﻫﺎي ﺑﻨﺪ ‪ 7‬را در ﻫﻤﺎن روز ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﺳﺆال و ﺟﻮاب‬
‫ﺑﻪ دادﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ اﺷﺮاﻗﻲ ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و از ﻣﻴﺎن ﺣﺪود ‪ 85‬ﺗﺎ ‪ 90‬ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻳﻦ ﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ‪ 30‬ﻧﻔـﺮ‬
‫زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪه و ﺑﻘﻴﻪ را ﻫﻤﺎن روز ﺑﻪ دار آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﭽﻪﻫﺎي ﺑﻨﺪ ‪ 8‬را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺗﻤـﺎم ﺳـﺎﻋﺖ ﻛـﺎر‬
‫دادﮔﺎه‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺑﻨﺪﻫﺎي اﻧﻔﺮادي ﺑﺮده و ﺗﻤﺎﻣﻲ آﻧﺎن را در اﻧﻔﺮادي ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﺎن در اﻧﻔﺮادي‬
‫ﻣﻮﻓﻖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ از ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎن روز اول ﺗﻤﺎس ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ و از ﻃﺮﻳﻖ او اﻃﻼع ﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در روز اول از ﺑﻨﺪﻫﺎ ﺧﺎرج ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دادﮔﺎﻫﻲ ﻛﺮده و در ﻫﻤﺎن روز اﻋـﺪام‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻃﻼع اﻳﻦ ﺑﭽﻪﻫﺎ از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در روز اول اﻋﺪام ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻤـﻚ زﻳـﺎدي ﺑـﻪ‬
‫‪196‬‬
‫زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪن ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﭘﺮورش ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﻛﺎر ﺧﻮد را ﻣﻮﻗﺘﺎً در روزﻫﺎي ‪ 7‬و ‪ 8‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ﻣﻌﻠﻖ ﻧﻤﻮد‪ 197.‬در روز‬
‫‪ 9‬ﺷﻬﺮﻳﻮر‪ ،‬ﺗﻤﺎم زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻨﺪ او را ﭼﺸﻢ ﺑﻨﺪ زدﻧﺪ و در راﻫﺮو ﺑﻪ ﺻﻒ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ را ﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ داﺧـﻞ اﻃـﺎﻗﻲ‬

‫‪ 193‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﺻﻼﻧﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.86‬‬

‫‪ 194‬اﺻﻼﻧﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺷﺮاﻗﻲ ﺟﺎﻧﺶ را ﻧﺠﺎت داد و ﻧﻴﺰ او را از ﺷﻼق ﺧﻮردن ﻣﺮﺗﺐ ﻧﺠﺎت داد‪ .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﺻﻼﻧﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.86‬‬
‫‪ 195‬اﺻﻼﻧﻲ ﻳﻚ ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ در زﻧﺪان ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬او ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ در ﺳﻤﻴﻨﺎري ﻛﻪ در آن رﻫﺒﺮان ﺳﺎﺑﻖ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺣﻀﻮر ﻳﺎﻓﺘﻪ و در‬
‫ﻳﻚ ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﻔﻮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﺟﺴﺖ‪ ،‬از زﻧﺪان آزاد ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 196‬ﭘﺮورش‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،8‬ص‪.58 .‬‬
‫‪ 197‬ﭘﺮورش ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﻦ روزﻫﺎ را ﺑﺮاي ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﺳﺎﻟﮕﺮد ﺗﺮور رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ رﺟﺎﻳﻲ و ﻧﺨﺴﺖ‬
‫وزﻳﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮاد ﺑﺎﻫﻨﺮ ﮔﺮاﻣﻲ ﻣﻲداﺷﺖ‪ .‬ﭘﺮورش‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،8‬ص‪.58 .‬‬
‫‪33‬‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻟﺸﻜﺮي و ﭼﻨﺪ ﻧﮕﻬﺒﺎن در آن ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻤـﺎز‬
‫‪198‬‬
‫ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ راﻫﺮو ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ راﻫﺮو ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﭘﺮورش رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮي ﺳﻴﻠﻲ ﻣﺤﻜﻤﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت وي زد‪ .‬ﭘﺮورش ﺑـﻪ او ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ ﻣـﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و ﺟﻬﻨﻢ ﻫﻢ اﻋﺘﻘﺎدي ﻧﺪارد‪ .‬او را ﺑﻪ ﻃﺮف ﭼﭗ راﻫﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ 199.‬او و دﻳﮕﺮ‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺻﻒ وي ﺑﻮدﻧﺪ را ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ اول ﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻧﻮﺑﺖ ﺧﻮد در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧـﻲ‬
‫از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻮدﻧﺪ اﻋﺪام ﺷﻮﻧﺪ در ﮔﻮﺷﻪ ﭼﭗ دادﮔﺎه ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮورش ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ اﺷﺮاﻗﻲ ﭘﺸﺖ‬
‫ﻳﻚ ﻣﻴﺰ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺳﺮﮔﺮم ﻛﺎر ﺑﺮ روي ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎي زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺷﺮاﻗﻲ ﻫﻤـﺎن‬
‫ﺳﺆاﻟﻬﺎ را ﭘﺮﺳﻴﺪ‪:‬‬

‫اﺑﺘﺪا ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﺮا ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﺗﻬﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲام را و ﺑﻌﺪ اﻓﺰود آﻳﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ ﻣـﻦ ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫دادم‪ :‬در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ اﻋﺪام ﻛﻨﻴﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﻢ و در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ اﻋﺪاﻣﻢ ﻧﻜﻨﻴﺪ ﭘﺎﺳﺦ دﻳﮕـﺮي ﺧـﻮاﻫﻢ داد‪.‬‬
‫اﺷﺮاﻗﻲ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮد آﻳﺎ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪهاي؟ ﭘﺎﺳﺦ دادم ﺑﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﭽﻪ ﺑﻮدم‪ .‬ﺳـﭙﺲ اﺿـﺎﻓﻪ‬
‫ﻛﺮد آﻳﺎ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﺴﺠﺪ رﻓﺘﻪاي؟ ﭘﺎﺳﺦ دادم ﺑﻠﻲ رﻓﺘﻪام‪ .‬آﻳﺎ در زﻧﺪان ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪي؟ ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺗـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺎل در زﻧﺪان ﻧﻤﺎز ﻧﺨﻮاﻧﺪهام‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن ﺑﺎ ﺧﺸﻤﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻧﻔﺮت او ﺑﻮد وارد ﺻﺤﺒﺖ ﺷﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﻲ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ ﻣﻦ ﭘﺎﺳﺦ دادم ﻛﻪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺎ اﻋﺪام ﻣﺎ را ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻛﻨﻴـﺪ‪ ،‬ﻣـﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬وﮔﺮﻧﻪ ﻫﻴﭻ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺒﻴﻠﻬﺎﻳﺖ را ﻫﻢ ﺑﺰﻧﻲ‪ ،‬و رﻓﺖ ﻳﻚ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺳﻠﻤﺎﻧﻲ آورد‬
‫و ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﻧﺰﻧﻲ ﻣﻦ ﺧﻮدم ﻣﻲ زﻧﻢ‪ .‬ﻛﻪ ﻣﻦ ﭘﺎﺳﺦ دادم ﻣﻦ را ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺳـﺒﻴﻠﻬﺎي‬
‫ﭘﺮﭘﺸﺘﻲ دارم؟ ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن از اﺗﺎق ﺧﺎرج ﺷﺪم و او ﺿﻤﻦ زدن ﭼﻚ و ﻟﮕـﺪ ﭼـﺸﻢ‬
‫ﺑﻨﺪم را ﻣﺠﺪدا ﺑﻪ ﭼﺸﻤﻢ ﺑﺴﺖ‪ ،‬و درﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ راﺳـﺖ راﻫـﺮو ﻣـﻲﺑـﺮد اﺿـﺎﻓﻪ ﻛـﺮد ﻛـﻪ‬
‫‪200‬‬
‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻫﻤﻪﺗﺎن را اﻋﺪام ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﻤﻪﺗﺎن ﺧﺒﻴﺚ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺮورش را ﻣﻜﺮراً ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﻤﺎز ﻧﺨﻮاﻧﺪن ﺷﻼق زدﻧﺪ‪ .‬او را ﻫﻢ در ﺳﺎﻋﺎت ﻣﺨﺼﻮص ﻧﻤﺎز ﺷﻼق ﻣﻲزدﻧﺪ و ﻫـﻢ در‬
‫اوﻗﺎت دﻳﮕﺮ‪ » :‬از ﺷﺪت درد ﻧﻔﺴﻬﺎﻳﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎرش اﻓﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وﺟﻮد ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲ زدم‪ .‬ﺑﭽﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ‬
‫‪201‬‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ«‪.‬‬

‫ﭘﺮورش و دﻳﮕﺮان ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻗﺒﻮل ﻛﺮدﻧﺪ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ‪ 8‬ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ دﻳﮕﺮ ﻧﺠـﺎت ﻳﺎﻓﺘﮕـﺎن )از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ اﺻﻼﻧﻲ( را دﻳﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ اﻋﺪام ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻓﺮوﻛﺶ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺮورش ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارد ﻛﻪ ﺣﺘﻲ آن ﻣﻮﻗﻊ‬
‫ﻫﻢ او و دﻳﮕﺮ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻨﺪ ‪ 8‬را اﻏﻠﺐ ﺑﻪ داﺧﻞ راﻫﺮو ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠـﺎ ﻟـﺸﻜﺮي و ﻧﺎﺻـﺮﻳﺎن زﻧـﺪاﻧﻴﺎن را‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﺑﻨﺪ زده و ﺑﻪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي اﻧﻔﺮادي ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪» :‬ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ را در آﺑﺎن ﻣﺎه از اﻧﻔﺮادي ﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﻨﺪ‬

‫‪ 198‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.59 .‬‬

‫‪ 199‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﺻﺺ‪.59-60 .‬‬
‫‪ 200‬ﭘﺮورش‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،8‬ص‪.61 .‬‬
‫‪ 201‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.63 .‬‬
‫‪34‬‬
‫ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ اواﺳﻂ ﻣﻬﺮ ﻣﺎه وﺿﻊ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺎزه ﭘﺲ از آن ﺑﻮد ﻛﻪ آرام آرام اﺣﺴﺎس ﻛﺮدﻳﻢ ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫‪202‬‬
‫اﺳﺖ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ«‪.‬‬

‫اﻃﻴﺎﺑﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن اﺟﺎزه ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ در روزﻫﺎي ‪ 19‬ﻣﻬﺮ و ‪ 9‬آﺑﺎن ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪ .‬ﺗﻌـﺪاد‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻤﻲ از ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬او اﻃﻼع ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ از ‪ 52‬ﺗﻦ زﻧﺪاﻧﻲ در ﺑﻨﺪ او ‪ 26 ،‬ﺗﻦ اﻋﺪام ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬او ﺑﻪ‬
‫ﻳﺎد دارد ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ رﻫﺒﺮ ﺷﺪن دارﻧـﺪ‪ .‬ﻣـﺜﻼً‪،‬‬
‫ﻣﺮدي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛﻴﻮان ﻣﻬﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮد اﻋﺪام ﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﮔﺮاﻧﻲ ﻛـﻪ ﻣﻨﻜـﺮ‬
‫اﺳﻼم ﺑﻮدﻧﺪ اﻋﺪام ﻧﺸﺪﻧﺪ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ رﻫﺒﺮ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ 203.‬ﭘﺮورش ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﻲزﻧﺪ ﻛﻪ از ﺣﺪود ‪ 500‬زﻧﺪاﻧﻲ ﭼﭙﮕﺮا در ﭘﻨﺞ‬
‫‪204‬‬
‫ﺑﻨﺪ‪ 250 ،‬ﺗﺎ ‪ 300‬ﺗﻦ از آﻧﻬﺎ زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺪادﻛﻤﻲ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﻛﻪ زن ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻴﺰ در آن زﻣﺎن ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻼق ﺧﻮردﻧـﺪ و اﻋـﺪام‬
‫ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬م‪ .‬م‪ ،.‬ﻳﻚ ﻋﻀﻮ ﻋﺎﻟﻴﺮﺗﺒﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1362‬ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬از ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن و روزﻧﺎﻣـﻪﻫـﺎ‬
‫ﺧﺒﺮ آﺗﺶ ﺑﺲ را ﺷﻨﻴﺪ‪ .‬در ﻃﻲ ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎي زﻧﺪان درﺑﺎره ﺣﻤﻼت ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ ﻣﻄﻠﻊ ﺷـﺪ‪ .‬ﺧـﺎﻧﻮادهﻫـﺎ و‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﻣﻴﺪوار ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در آن زﻣﺎن‪ ،‬در ﺑﻨﺪ او ‪ 25‬ﻳﺎ ‪ 26‬زن زﻧﺪاﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻳﻚ ﺗﻦ ازﻫـﻮاداران‬
‫ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﺣﺪود ﻫﻔﺖ ﺗﻦ از آﻧﺎن ﭼﭙﮕﺮا و ﺑﻘﻴﻪ از ﻫﻮاداران ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در اواﻳﻞ ﻣﺮداد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫آن ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻏﻴﺮﺗﻮاب )ﺑﻪ ﻧﺎم روﻳﺎ( ﮔﻔﺘﻨﺪ ﭼﺎدر و ﭼﺸﻢ ﺑﻨﺪ ﺧﻮد را ﺑﭙﻮﺷﺪ‪ .‬او را ﺑﺮدﻧـﺪ و دﻳﮕـﺮ ﻫﺮﮔـﺰ‬
‫ﭼﻴﺰي درﺑﺎره او ﺷﻨﻴﺪه ﻧﺸﺪ‪ .‬در اواﺳﻂ ﻣﺮداد آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ را اﻋﺪام ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ در آن ﻫﻨﮕـﺎم‬
‫‪205‬‬
‫ﻫﻢ م‪ .‬م‪ .‬ﺑﺎور ﻧﻤﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻋﺪام ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫در روز ‪ 24‬ﻳﺎ ‪ 25‬ﻣﺮداد ﻣﻘﺎﻣﺎت زﻧﺎن زﻧﺪاﻧﻲ در ﺑﻨﺪ او را از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺟﺪا ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي اﻧﻔﺮادي ﺑﺮدﻧﺪ‪:‬‬

‫در اﻧﻔﺮادي ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﺮوﺻﺪاﻫﺎي ﻏﻴﺮﻋﺎدي ﺷﺪم و ﻓﻬﻤﻴﺪم ﻛﻪ آن ﺧﺒﺮﻫﺎ ﺟﺪي اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮوﺻﺪاﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬
‫از ﺑﻴﺮون و از راﻫﺮو ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ ﺧﻴﻠﻲ وﺣﺸﺘﻨﺎك ﺑﻮد ‪ ...‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪم ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‬
‫زﻳﺮا زﻧﺪاﻧﻲ وﻗﺖ داﺷﺖ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻌﻠﻲ ﺧﻮد ﻓﻜﺮ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ را ﺑﻪ اﻧﻔﺮادي اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲدادﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺎ را ﻣﺮﻋﻮب‬
‫‪206‬‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن روﺣﻴﻪ ﻣﺎ ﻛﻼً در ﺑﻨﺪﻫﺎ ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ 202‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﺻﺺ‪ .63-64 .‬ﻧﻴﻤﺎ ﭘﺮورش در اواﻳﻞ ﻳﺎ اواﺳﻂ ﻓﺮوردﻳﻦ ‪ 1368‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﺳﭙﺮد ﻛﻪ دﻳﮕﺮ در ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬از زﻧﺪان اوﻳﻦ آزاد ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪.70 .‬‬
‫‪ 203‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻃﻴﺎﺑﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.89‬‬
‫‪ 204‬ﭘﺮورش ﻧﺎم ‪ 44‬زﻧﺪاﻧﻲ را ﻛﻪ در اوﻳﻦ و ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲآورد‪ .‬ﭘﺮورش‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،8‬ﺻﺺ‪.64-66 .‬‬
‫‪ 205‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ م‪.‬م‪ ، .‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.172‬‬
‫‪ 206‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪35‬‬
‫م‪ .‬م‪ .‬را در روز ‪ 4‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ﻧﺰد ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻣﺎت در راه ﺑﻪ او و دﻳﮕﺮ زﻧﺎن ﭼﺸﻤﺒﻨﺪ زدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ‬
‫ﻛﻪ او در داﺧﻞ اﻃﺎﻗﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ در آن ﻧﻴﺮي‪ ،‬اﺷﺮاﻗﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن‪ ،‬و ﻣﻌﺎون ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن )ﻟـﺸﻜﺮي( ﭘـﺸﺖ ﻣﻴـﺰ‬
‫‪207‬‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﺗﻮﺳﻂ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﮕﻬﺒﺎن اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻢ ﺑﻨﺪ او را ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮوﻧﺪه زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﺮ روي ﻣﻴﺰ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻧﻴﺮي از م‪.‬م‪ .‬درﺑﺎره ﺟﺮم او ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ .‬وي ﺳﭙﺲ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ در اﻋﺘﻘـﺎد ﺧـﻮد راﺳـﺦ اﺳـﺖ‪ ،‬آﻳـﺎ ﻧﻤـﺎز‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﺎدر و ﭘﺪرش ﻫﻢ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬م‪.‬م‪ .‬ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﭘﺎﺳﺦ داد ﻛﻪ او ﻫﻨﻮز در اﻋﺘﻘﺎد ﺧـﻮد ﭘﺎﺑﺮﺟﺎﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬و ﭘﺪر وي ﻫﻢ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬اﺷﺮاﻗﻲ ﺳﻌﻲ ﻛﺮد ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﻪ ﻧﻴﺮي اﻃﻤﻴﻨﺎن دﻫـﺪ ﻛـﻪ ﭘـﺪر‬
‫م‪.‬م‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ ﻣﺪاﺧﻠﻪ اﺷﺮاﻗﻲ م‪.‬م را ﮔﻴﺞ ﻛﺮده ﺑﻮد‪» .‬ﻣﻦ ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻴﺪم دادن ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎﻳﻲ ﭼﻪ‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ ﺑﺮاﻳﻢ در ﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺒﻮدم ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻦ ﻛﻪ ﭘﺪرم ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪ ﻣﺠﺎزات ﻣﻦ را ﻛـﺎﻫﺶ‬
‫‪208‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داد«‪.‬‬

‫ﻧﻴﺮي دﺳﺘﻮر داد وي را روزي ‪ 5‬ﺑﺎر )در اوﻗـﺎت ﻣﺨـﺼﻮص‬

‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺷﻮﺷﺘﺮي‬
‫ﻧﻤﺎز( و ﻫﺮ ﺑﺎر ‪ 15‬ﺿﺮﺑﻪ ﺷﻼق ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً ﻗـﺮار ﺑـﻮد ﻫـﺮ‬ ‫زﻧﺪاﻧﻬﺎي‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫رﺋﻴﺲ‬

‫وﻋﺪه ﻏﺬاي وي ﻓﻘﻂ ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻚ ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ وي ﻟﺒﺎﺳﻬﺎي‬ ‫ﻛﺸﻮر ﺑﻮد و از ﺳﺎل ‪1368‬‬
‫وزﻳﺮ دادﮔﺴﺘﺮي ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺸﻦ و زﺑـﺮ ﺑﭙﻮﺷـﺎﻧﻨﺪ‪ 209.‬ﻧﻴـﺮي ﺑـﻪ وي ﮔﻔـﺖ‪» :‬آﻧﻘـﺪر‬
‫وي ﻳﻜﻲ از ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﻲﺧﻮري ﺗﺎ ﺑﻤﻴﺮي ﻳﺎ اﺳﻼم ﺑﻴﺎري!«‪ .‬ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن از ﭘﺸﺖ ﺑﻪ او‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ‬
‫ﻟﮕﺪ زده و او را از اﻃﺎق ﺑﻴﺮون ﺑﺮد‪ .‬م‪.‬م‪ .‬ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛـﻪ ‪20‬‬ ‫ﺗﻬﺮان ﺑﻮد‪.‬‬

‫دﻗﻴﻘﻪ اي در راﻫﺮو ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﻣﻲدﻳﺪ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺷﺘﺎب در رﻓﺖ وآﻣﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در آن ﻣﻮﻗﻊ او ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛـﻪ ﻓﻘـﻂ‬
‫‪210‬‬
‫ﭘﻨﺞ زن در آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎن روز ﻛﻪ ﻣﺎ را از دادﮔﺎه ﺑﻴﺮون آوردﻧﺪ‪ ،‬در آﻣﻔﻲ ﺗﺌﺎﺗﺮ ﺧﻴﻠﻲ ﻫﺎ را داﺷﺘﻨﺪ ﻣﻲ ﻛـﺸﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻲ از‬
‫دادﮔﺎه ﺑﻴﺮون آﻣﺪم‪ ،‬در راﻫﺮو ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻧﺸﺴﺘﻢ‪ .‬راﻫﺮو ﺧﻴﻠﻲ ﺷﻠﻮغ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺮوﺻﺪا و داد‬
‫و ﺑﻴﺪاد زﻳﺎدي ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﻲ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﭘﺎﺳﺪاران ﻋﺼﺒﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﺎﻳﻬﺎﻳﺸﺎن را ﻣﺤﻜﻢ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛـﺸﻴﺪﻧﺪ و‬
‫ﻣﻲ ﻛﻮﺑﻴﺪﻧﺪ‪ .‬داد ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲ زدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ اﻋﺘﺮاف ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺗﺎزه آﻧﺠﺎ ﻓﻬﻤﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫‪211‬‬
‫از ﭼﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﮔﻴﺞ ﻫﻢ ﺷﺪه ﺑﻮدم‪.‬‬

‫ﺳﭙﺲ زﻧﻬﺎ را ﺑﻪ زﻳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺮده و آﻧﺠﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي اﻧﻔﺮادي اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن و دو ﻣـﺮد ﻗـﻮي ﺟﺜـﻪ ﺑﻌـﺪاً‬
‫آﻣﺪﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﻃﺎﻗﻲ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺗﺨﺘﻬﺎي ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ ﺑﺴﺘﻪ و ﺷﻼق زدﻧﺪ‪ .‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن زﻧﻬـﺎ را وادار‬

‫‪ 207‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 208‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 209‬م‪.‬م‪ .‬ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺠﺎزات ﻳﻚ ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎس ﻣﺬﻫﺒﻲ دارد‪ .‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 210‬م‪.‬م‪ .‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ »زﻧﺪان ﻣﺮدان« ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد و اﻳﻨﻜﻪ »ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ از زﻧﺎن ﺧﺎﻟﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ «.‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 211‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪36‬‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻘﻴﻪ را ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺷﻼق ﺧﻮردن ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬م‪.‬م‪ .‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛـﻪ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ زﻳـﺮزﻣﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﺴﻲ ﺻﺪاي ﻓﺮﻳﺎد و ﺟﻴﻎ آﻧﻬﺎ را ﻧﺸﻨﻮد‪.‬‬

‫ﭘﺘﻮ روي ﺳﺮ و ﻛﻠﻪ ﻣﺎ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻓﺮﻳﺎد ﻛﺸﻴﺪﻳﻢ ﻛﺴﻲ ﺻﺪاي ﻣﺎ را ﻧﺸﻨﻮد‪ .‬ﻳﻚ دﺳﺘﻤﺎل ﻛﺜﻴﻒ را‬
‫ﻫﻢ ﺑﻪ دﻫﺎﻧﻤﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﻤﺎل ﻛﺜﻴﻒ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺮا اذﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮد ‪ ...‬ﻣﻦ ﻗﺒﻼً ﺧﻴﻠﻲ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدم‬
‫اﻣﺎ اﻳﻨﺒﺎر ﺑﺎ دﻓﻌﺎت ﻗﺒﻠﻲ ﻓﺮق داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻛﺸﺖ ﻣﻲ زدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ را ﺑﺮاي ﭘﻨﺞ روز‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﺑﺎر و ﻫـﺮ ﺑـﺎر‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻫﺸﺖ ﺷﻼق زدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ را ﺑﺎ ﺷﻠﻨﮕﻬﺎي ﺳﻴﻤﻲ ﭘﺮ ﻣﻲ زدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻠﻨﮕﻬﺎ از ﻛﺎﺑﻠﻬﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً‬
‫ﺧﻮرده ﺑﻮدم ﺧﻴﻠﻲ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺑﭽﻪ ﻫﺎ در اﺛﺮ ﺿﺮﺑﺎت ﭘﺎﻫﺎﻳﺶ ﺷﻜﺴﺖ ‪ ...‬ﺑﺎر اول ﻛﻪ ﻣﺮا‬
‫زدﻧﺪ و از ﺗﺨﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ آوردﻧﺪ ﻣﻦ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺣﺘﻲ راه ﺑﺮوم‪ .‬ﭼﻬﺎر دﺳﺖ و ﭘـﺎ راه ﻣـﻲ رﻓـﺘﻢ‪ .‬ﻳـﺎدم‬
‫‪212‬‬
‫ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺪﺑﺨﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﭼﻬﺎر دﺳﺖ و ﭘﺎ راه رﻓﺘﻨﺖ را ﻫﻢ دﻳﺪم!«‬

‫ﭘﺲ از ﭘﻨﺞ روز ﺷﻼق ﺧﻮردن‪ ،‬م‪.‬م‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﮔﻔﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ﺷﻼق ﺑﺨﻮرد‪ .‬او ﺻـﺪﻣﺎت‬
‫ﺷﺪﻳﺪ ﺟﺴﻤﻲ و روﺣﻲ ﺧﻮد را اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬

‫ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدم‪ .‬آن روزي ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻢ ﻣﻦ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻴﺘـﻮاﻧﻢ دوام ﺑﻴـ‪Ĥ‬ورم ﺧﻴﻠـﻲ ﺑـﺮاﻳﻢ درد آور ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻤﻲﺧﻮاﺳﺘﻢ آﻧﮕﻮﻧﻪ ذﻟﻴﻞ ﺟﺎن از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﻢ ‪ ...‬اﮔﺮ ﺑﻪ آن روش اداﻣﻪ ﻣﻲدادم ﺣﺘﻤﺎً ﻣﻲ ﻣـﺮدم‪ .‬ﺧـﻮن‬
‫ادرار ﻣﻲ ﻛﺮدم و وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺪﻧﻲ ام ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن ﻛﻪ ﻛﻴﻨـﻪ ﻣـﻦ را داﺷـﺖ ﺑﺮﮔـﺸﺖ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫"ﺑﺪﺑﺨﺖ! ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻢ ﻋﻘﻞ ﺑﻮدي‪ ،‬اﮔﺮ از روز اول ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم ﻣﻴﺎري اﻳﻨﺠﻮر ﭼﻬﺎر دﺳـﺖ و ﭘـﺎ‬
‫ﺟﻠﻮي ﻣﻦ راه ﻧﻤﻲ رﻓﺘﻲ‪ «.‬ﻫﺮﮔﺰ آن ﻟﺤﻈﻪ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻃﺮف ﻣﻦ ﺑﺎ ﭼﺎدر‪ ،‬ﭼﺸﻤﺒﻨﺪ‪ ،‬دﻫﻦ‬
‫ﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮن ﭘﺎه‪ ،‬ﺗﺮﺷﺤﺎت آب دﻫﻦ و دﻣﺎغ و اﺷﻚ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدم ‪ ...‬و از آن ﻃﺮف آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻦ ﻣﻲ‬
‫‪213‬‬
‫ﺧﻨﺪﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫م‪.‬م ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻬﺎ اﻃﻼع داد ﻛﻪ دﭼﺎر ﻋﺎدت ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ ﺷﺪه و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ 214.‬او را ﺗﺎ ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ داﺋﻤﺎً‬
‫آزار و اذﻳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺪود ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ﺑﻌـﺪ م‪.‬م‪ .‬و دﻳﮕـﺮ زﻧـﺎن زﻧـﺪاﻧﻲ را ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎي اداري زﻧﺪان ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻪ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ آﻧﻬﺎ اداﻣﻪ دادﻧﺪ و ﻳﻚ ﺑﺎر ﻫﻢ از ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ‬
‫‪215‬‬
‫ﻓﻴﻠﻤﺒﺮداري ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در روز ‪ 12‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ ،1368‬م‪.‬م‪ .‬را ﺑﺪون اﻃﻼع دادن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده وي آزاد ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 212‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 213‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 214‬زﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ در دوران ﻗﺎﻋﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ از ﻧﻈﺮ اﺟﺮاي ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻧﺎﭘﺎك ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﻧﻤﺎز ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﺣﻴﺾ‪،‬‬ ‫اﺣﻜﺎم‬ ‫‪،1‬‬ ‫ﺑﺨﺶ‬ ‫اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ«‪،‬‬ ‫»ﺗﻮﺿﻴﺢ‬ ‫ﺧﻤﻴﻨﻲ‪،‬‬ ‫اﷲ‬ ‫روح‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ‬ ‫ﻧﮕﺎه‬
‫در‪») .http://www.aviny.com/Ahkam/ResalehImam/resale04.aspx#f2‬ﭼﻨﺪ ﭼﻴﺰ ﺑﺮاي زﻧﺎن در دوران ﻗﺎﻋﺪﮔﻲ ﻣﻤﻨﻮع ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﻋﺒﺎداﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز‬
‫ﺑﻪ وﺿﻮء دارﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎز‪.(«...‬‬
‫‪ 215‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ م‪.‬م‪ ، .‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.172‬‬
‫‪37‬‬
 ‫‪ .۴٫٣٫٢‬اوﻳﻦ‬
‫اوﻳﻦ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺑﺪﻧﺎم ﺗﺮﻳﻦ زﻧﺪاﻧﻬﺎي ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬در داﻣﻨﻪ ﻛﻮهﻫﺎي اﻟﺒﺮز در ﺗﻬﺮان واﻗﻊ ﺷﺪه‪ .‬اﻳﻦ زﻧﺪان ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮر رﺳﻤﻲ در ﺳﺎل ‪ 1340‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮاي اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻛﺎر ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪216‬‬
‫اﻣﺎ در زﻣﺎن ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻤﺎم دوران ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﺧﻮد را در اﻳﻦ زﻧﺪان ﺳﭙﺮي ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺪﻳﺮان داﺧﻠﻲ زﻧﺪان اوﻳﻦ دوران ﺷﺎه زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﺮوف ﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬـﺎ ﺳـﻴﺪ اﺳـﺪاﷲ‬
‫ﻻﺟﻮردي‪ ،‬ﻳﻚ ﺗﺎﺟﺮ ﺳﺎﺑﻖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻗﺪام ﺑﺮاي اﻧﻔﺠﺎر دﻓﺎﺗﺮ ال آل )ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻳﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ( ﻣـﺪﺗﻲ را در‬
‫اوﻳﻦ ﺳﭙﺮي ﻛﺮده ﺑﻮد‪ 217.‬در ﺳﺎل ‪ ،1358‬وي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ دادﺳﺘﺎن ﻛﻞ ﺗﻬﺮان ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪ و در ﺧﺮداد ‪ 1360‬ﺳـﻤﺖ‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺑﻪ او واﮔﺬار ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬او ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲداد وي را »ﺣﺎج آﻗﺎ« ﺧﻄﺎب ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ادﻋﺎ ﻣﻲﻛـﺮد ﻛـﻪ‬
‫اﻳﻨﻘﺪر ﺑﻪ اوﻳﻦ اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮد را ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺤﻞ ﻧﻘﻞ ﻣﻜﺎن داده ﺑﻮد‪ .‬ﻻﺟﻮردي ﺑـﻪ ﻧـﺎم‬
‫‪219‬‬
‫ﻧﻨﮕﻴﻦ »ﻗﺼﺎب اوﻳﻦ« ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد‪ 218.‬در ﺳﺎل ‪ ،1363‬ﻻﺟﻮردي از ﺳﻤﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ داﺧﻠﻲ اوﻳﻦ ﺑﺮﻛﻨﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺠــﺎﻫﺪﻳـﻦ‬

‫ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ﻛﻤﻲ درﺑﺎره ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻫﺎ و اﻋﺪام ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ زﻧﺪاﻧﻲ اوﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﻌﺪاد ﺑـﺴﻴﺎر ﻛﻤـﻲ از اﻳـﻦ‬
‫واﻗﻌﻪ ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ در ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ زﻧﺪاﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ ﻛﻪ از ﺳﺎل ‪ 1365‬ﺗﺎ ‪ 1370‬در اوﻳﻦ ﻣﺤﺒﻮس ﺑﻮد ﮔﺰارش ﻛﺮد ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ‪ 90‬درﺻﺪ اﻓﺮادي ﻛﻪ در اوﻳﻦ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ در ﻃﻮل ده روز اول ﻗﺘﻞ ﻋﺎم اﻋﺪام ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ 220.‬ﻓـﺮد دﻳﮕـﺮي‬
‫‪221‬‬
‫ﮔﺰارش ﻛﺮد ﻛﻪ از ﭘﻨﺠﺎه زن زﻧﺪاﻧﻲ در ﺑﻨﺪ او‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻫﻢ ﭘﺲ از اﺣﻀﺎر ﺗﻮﺳـﻂ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧـﺎن ﺑﺎزﻧﮕـﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻚ زﻧﺪاﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﭘﺲ از زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪن از اﻋﺪام ﻫﺎي ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ در ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ 1367‬ﺑﻪ زﻧﺪان اوﻳﻦ اﻧﺘﻘﺎل داده ﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد را اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫ﺑﻴﺶ از اﺟﺮاي ﻓﺘﻞ ﻋﺎم ﺟﻤﻌﻴﺖ زﻧﺪاﻧﻴﺎن اوﻳﻦ ﺑﻪ ﺣﺪي ﻧﺎﺑﻮد ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺗﻌـﺪاد ﻣـﺎ‪ ،‬ﺑﺎزﻣﺎﻧـﺪﮔﺎن‬
‫زﻧﺪان ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ‪ ،‬از زﻧﺪاﻧﻴﺎن اوﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و ﭘﺮﺟﻤﻌﻴﺖ ﺗﺮﻳﻦ زﻧﺪان ﻛﺸﻮر ﻣﺤـﺴﻮب ﻣـﻲﺷـﺪ‬
‫‪222‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﮔﺰارﺷﻬﺎ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ اﺑﺘﺪا در روز ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ‪ 5‬ﻣﺮداد ﻫﻮاداران ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ را اﺣﻀﺎر و ﻣﻮرد ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ‬
‫ﻗﺮار داد‪ 223.‬اﻋﺪاﻣﻬﺎ ﭼﻨﺪ روز دﻳﺮﺗﺮ ﺷﺮوع ﺷﺪ‪ 224.‬ﻛﻤﺎل اﻓﺨﻤﻲ اردﻛﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺳﺎﺑﻖ اوﻳﻦ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻫﻴﺌـﺖ‬

‫‪ 216‬ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،48‬ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ :‬زﻧﺪان اوﻳﻦ )‪.(1383‬‬

‫‪ 217‬ﺷﻬﻼ ﺷﻔﻴﻖ‪) [CHAHLA CHAFIQ, LE NOUVEL HOMME ISLAMISTE: LA PRISON POLITIQUE EN IRAN] ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻮﻳﻦ‪ :‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان(‬
‫)اﺑﻴﮕﻴﻞ اف‪ ،.‬ﺗﺮﺟﻤﻪ( )‪ ،(2002‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪http://www.abfiran.org/english/document-481.php#_edn4‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ‬
‫آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪.136 .‬‬
‫‪ 218‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪.136 .‬‬
‫‪ 219‬اﻳﺮج ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪» ،‬ﻫﻴﺌﺖ ﻛﺸﺘﺎر زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ در رواﻳﺖ ﮔﺮوهﻫﺎ و ﻓﻌﺎﻻن ﺳﻴﺎﺳﻲ«‪) http://irajmesdaghi.com/page1.php?=186 ،‬ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ‪ 20‬اوت ‪.(2009‬‬
‫‪ 220‬ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺨﺘﺎر‪» ،‬اداي ﺷﻬﺎدت در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺑﺮاي ﺑﻨﺎي ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در اﻳﺮان« )‪ 1‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ،(2002‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪] http://mehr.org/Mokhtar_Testimony.htm‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬اداي ﺷﻬﺎدت ﻣﺨﺘﺎر«[‪.‬‬
‫‪ 221‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪) 211 .‬ﺷﻬﺎدﺗﻨﺎﻣﻪ رﻫﺎ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻨﻴﺮه ﺑﺮادران را ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻣﻲﻛﻨﺪ(‪.‬‬
‫‪ 222‬ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،6‬ص‪) 86 .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ از ﻣﻨﺒﻊ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ(‪.‬‬
‫‪38‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﮔﺰارش ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻃﻮل ﺑﻴﺸﺘﺮ روزﻫﺎي ﺗﻴﺮ و ﻣﺮداد از ‪ 7:30‬ﺻﺒﺢ ﺗـﺎ‬
‫‪ 5:00‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﻫﺮ ﻧﻴﻢ ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻚ ﺑﺎر اﻓﺮاد از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ دار آوﻳﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺑـﺮ روي ﺳـﻪ‬
‫ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺑﺮ )ﻓﻮرك ﻟﻴﻔﺖ( ﺑﺎر زده و ﺑﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن از ﺷﺶ ﺟﺮﺛﻘﻴـﻞ دار ﻣـﻲزدﻧـﺪ‪ 225.‬ﺑـﺮ ﻃﺒـﻖ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫اردﻛﺎﻧﻲ‪:‬‬

‫ﻣﻘﺎﻣﺎت زﻧﺪاﻧﻴﺎن را در راﻫﺮوﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺣﺖ ‪ 14‬در ‪ 5‬ﻣﺘﺮي ﻛﻪ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دﻓﺘـﺮي ﻣﺮﻛـﺰي‬

‫واﻗﻊ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺻﻒ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪﻧﺪ و از آﻧﺎن ﻳـﻚ ﺳـﺆال ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪» :‬ﺷـﻤﺎ ﻋـﻀﻮ ﭼـﻪ ﺣﺰﺑـﻲ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻴﺪ؟« آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد را »ﻣﺠﺎﻫﺪ« ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ از ﺟﺮﺛﻘﻴﻠﻬـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در ﭘﺎرﻛﻴﻨـﮓ‬
‫‪226‬‬
‫ﻛﻨﺎر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ آوﻳﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻌﻴﺪ اﻣﻴﺮﺧﻴﺰي‪ ،‬ﻳﻜﻲ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن اوﻳﻦ ﻛﻪ اﺟﺎزه ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد در ﺧﺎرج از ﺑﻨﺪ ﺧﻮد ﻛﺎر ﻛﻨﺪ )و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻣﻌـﺮض‬
‫درﻳﺎﻓﺖ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در دﺳﺘﺮس دﻳﮕﺮ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻗﺮار ﻧﺪاﺷﺖ( ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﺪاﻣﻬﺎ در ﺑﻨﺪ ‪ 209‬اوﻳﻦ اﻧﺠﺎم‬
‫‪228‬‬
‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ 227.‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﺑﻪ وي ﮔﻔﺖ ﻛﻪ »در ﺳﺎﻟﻦ ﻣﺤﻞ ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎ ﻳﻚ ﭼﻮﺑﻪ دار ﭼﻨﺪ ﺳﺮه« ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤـﻮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫وي ﮔﺰارش ﻛﺮد ﻛﻪ‪:‬‬

‫ﺷﺪت اﻋﺪاﻣﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﺪري ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﻫﻢ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺑﻲ رﺣﻢ ﺗـﺮﻳﻦ‬
‫ﺷﻜﻨﺠﻪﮔﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎ زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺗﺤﺖ ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ داﺋﻢ ﻗﺮار داده ﺑﻮدﻧﺪ از ﺣﺪ ﻇﻠـﻢ و وﺣـﺸﻴﮕﺮي‬
‫ﮔﻴﺞ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎج اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ‪ ...‬ﻛﻪ ﺑﻴﻦ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﺑﻲ رﺣﻤﻲ و ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻋﺠﻴﺒﻲ ﺷﻬﺮت داﺷﺖ‬
‫ﺑﻌﺪ از دوران ﻛﺸﺘﺎر ﻛﺎﻣﻼً ﺳﺎﻛﺖ و اﻓﺴﺮده ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲآﻣﺪ‪ .‬ﺷﻜﻨﺠﻪﮔﺮ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺤﻤﺪ اﷲ ﺑﺨـﺸﻲ‬
‫‪229‬‬
‫دوﭼﺎر ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻮاﻫﺪي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ زﻧﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺪ روز ﭘﺲ از اﻋﻼم آﺗﺶ ﺑﺲ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ و اﻋـﺪام ﮔﺮدﻳﺪﻧـﺪ‪ .‬ﻣﻨﻴـﺮه‬
‫ﺑﺮادران‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﭼﭙﮕﺮاﻳﺎن ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از زﻧﺎن را ﺷﺒﺎﻧﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺸﺘﺮي‬

‫‪ 223‬ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ‪ ،80‬ص‪.294 .‬‬

‫‪ 224‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪123 .‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ اداي ﺷﻬﺎدت ﻣﺨﺘﺎر‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪) 220‬ﻛﻪ اﻇﻬﺎر ﻣﻲدارد اﻋﺪاﻣﻬﺎ در ‪ 7‬ﻳﺎ ‪ 8‬ﻣﺮداد‬
‫ﺷﺮوع ﺷﺪﻧﺪ(‪.‬‬
‫‪225‬‬
‫ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻨﺎ ﻟﻢ‪» ،‬ﻓﺘﻮاي ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﺎر ‪ 30،000‬ﻧﻔﺮ در اﻳﺮان ﺷﺪ«‪ ،‬دﻳﻠﻲ ﺗﻠﮕﺮاف ] ‪Christina Lamb, Khomeini fatwa ‘led to killing of‬‬
‫در‬ ‫دﺳﺘﺮﺳﻲ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫‪،2001‬‬ ‫ﻓﻮرﻳﻪ‬ ‫‪4‬‬ ‫‪،[30,000‬‬ ‫‪in‬‬ ‫‪Iran’,‬‬ ‫‪DAILY‬‬ ‫‪TELEGRAPH‬‬
‫‪http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/iran/1321090/Khomeini-fatwa-led-to-killing-of-30000-in-Iran.html‬؛ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ‬
‫ﺑﻪ روﻳﺎ ﺟﺎﻧﺴﻮن‪» ،‬ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ‪ 1367‬اﻳﺮان‪ :‬ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ«‪ ،‬اﻣﺮﻳﻜﻦ ﺗﻴﻨﻜﺮ ] ‪Roya Johnson, The 1988 Iran massacre: crimes against‬‬
‫در‬ ‫دﺳﺘﺮﺳﻲ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫‪،2004‬‬ ‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‬ ‫‪22‬‬ ‫‪،[humanity,‬‬ ‫‪AMERICAN‬‬ ‫‪THINKER‬‬
‫‪ .http://www.americanthinker.com/2004/09/the_1988_iran_massacre_crimes.html‬ﺟﺎﻧﺴﻮن‪ ،‬ﻛﻪ در ﺳﻦ ﭼﻬﺎرده ﺳﺎﻟﮕﻲ دﺳﺘﮕﻴﺮ و زﻧﺪاﻧﻲ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارد ﻛﻪ »ﻳﻜﻲ از دوﺳﺘﺎن ﻧﺰدﻳﻜﻢ‪ ،‬ﺳﻮزان ﺧﻮﺷﺒﻲ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﺑﻮد‪ .‬او در ﻫﻨﮕﺎم دﺳﺘﮕﻴﺮي ﺑﻪ ﺟﺮم ﺗﻮزﻳﻊ ﺟﺰوات ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺧﻠﻖ در ﺳﻨﻴﻦ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻮد‪ .‬او را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﺮش‪ ،‬ﺳﺤﺮ‪ ،‬اﻋﺪام ﻛﺮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫‪ 226‬ﻟﻢ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪) 225‬ﺗﺮﺟﻤﻪ از ﻣﻨﺒﻊ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ(‪.‬‬
‫‪ 227‬ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،6‬ص‪91 .‬؛ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ‪ ،80‬ص‪.294 .‬‬
‫‪ 228‬ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،6‬ص‪.91 .‬‬
‫‪ 229‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪) 92 .‬ﻛﻪ از ﺷﻬﺎدﺗﻨﺎﻣﻪ اﻣﻴﺮ ﺳﺤﺮﺧﻴﺰي ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻣﻲﻛﻨﺪ(‪.‬‬
‫‪39‬‬
‫را ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از زﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﻪ دوﺳﺘﺎن وﺣﺸﺖ زده ﺧﻮد ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ در ﻋﺮض ﭼﻨـﺪ دﻗﻴﻘـﻪ او را‬
‫‪230‬‬
‫ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ ﺗﻤﺎم زﻧﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ را اﺣﻀﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻬﻼ آزاد‪ ،‬ﻳﻜﻲ از زﻧﺎن ﭼﭙﮕﺮا ﻛﻪ در آن زﻣﺎن در اوﻳﻦ ﻣﺤﺒﻮس ﺑﻮد ﻧﻴﺰ ﺧﺎﻃﺮات ﻣـﺸﺎﺑﻬﻲ دارد‪ ،‬اﻣـﺎ او روز ‪15‬‬
‫ﻣﺮداد را ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﺮوع اﺣﻀﺎر زﻧﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ آزاد‪ ،‬ﺑﻪ زﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺒﻨﺪ ﻫﺎي ﺧﻮد ﺧـﺪاﺣﺎﻓﻈﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و ﺻﺒﺢ زود آﻧﻬﺎ را ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬آزاد ﻓﺮﻳﺒﻜﺎري ﻫﺎي ﻣﻘﺎﻣﺎت را در ﭘﻲ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬اﻳﻨﻄﻮر‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻢ ﻳﻚ ﺷﻴﻮه رژﻳﻢ ﺑﺮاي رﺳﺎﻧﺪن ﺧﺒﺮ و ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ‬
‫ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﻃﺮف ﺧﺒﺮ را ﻛﻪ ﻣﻲداد آن را ﺑﺎز اﺣﻀﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ واﻧﻤﻮد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛـﻪ اﺷـﺘﺒﺎه‬
‫‪231‬‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻲ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻲدادﻧﺪ ﺗﺎ آن ﺷﺨﺺ ﺧﺒﺮ را ﺑﺪﻫﺪ و ﺑﮕﻮﻳﺪ ﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﻲ ﻣﻲاﻓﺘﺎد‪.‬‬

‫ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭼﭙﮕﺮا ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻧﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ اوراق اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ داده ﺷﺪه‪ .‬اﻣـﺎ وﻗـﺎﻳﻊ آﻧـﺸﺐ آزاد و‬
‫دﻳﮕﺮان را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ اﺗﻔﺎﻗﺎت دﻳﮕﺮي در ﺣﺎل وﻗﻮع اﺳﺖ‪:‬‬

‫در ﻫﻤﻴﻦ زﻣﺎن‪ ،‬ﺗﻮاﺑﻬﺎ دور ﻳﻜﻲ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﻌﺎر ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﺷﺐ ﺳـﺎﻋﺖ ‪9:30‬‬
‫ﺻﺪاي ﭘﺎﺳﺪارﻫﺎ آﻣﺪ و ﺑﻌﺪ ﺻﺪاي ﺷﻠﻴﻚ‪ .‬ﻣـﺎ ﻣـﺪﺗﻲ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺻـﺪاي ﺷـﻠﻴﻚ را در داﺧـﻞ زﻧـﺪان‬
‫‪232‬‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻨﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻮن دﻳﮕﺮ در ﻓﻀﺎي ﺑﺎز ﻛﺴﻲ را اﻋﺪام ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻧﺎﺑﺎوري و ﻗﺪرت درك واﻗﻌﻴﺖ را ﺳﻠﺐ ﻛﺮده ﺑﻮد‪:‬‬

‫ﻓﻜﺮ ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻓﻀﺎي رﻋﺐ و ﺣﺸﺖ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ و ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛـﺮدﻳﻢ ﻛـﻪ‬
‫رژﻳﻢ ﻛﺎر ﺟﺪي و ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺎ آﻧﻜﻪ در دلﻣﺎن ﺑﺎور داﺷﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻌﺪادي را اﻋـﺪام ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺎت را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﺑﻪ ﻫﻢ رﺑﻂ دﻫﻴﻢ—ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺷﻠﻴﻜﻬﺎ و ﺣﺎﻟﺖ اﺿﻄﺮاري ﺑﺨﺸﻲ‬
‫‪233‬‬
‫از ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ وﺣﺸﺖ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 230‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺑﺮادران‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪102‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺮه ﺑﺮادران )م‪ .‬رﻫﺎ( ‪» ،‬ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺳﺎده‪ :‬ﺧﺎﻃﺮاﺗﻲ از زﻧﺪان زﻧﺎن در‬
‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان«‪ ،‬ص‪ .(1997) 287 .‬ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه و در وب ﺳﺎﻳﺖ‬
‫‪ http://www.iranrights.org/english/document-82.php‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 231‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ آزاد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.98‬‬
‫‪ 232‬ﻫﻤﺎن‪ .‬ﻣﻨﻴﺮه ﺑﺮادران ﻓﻀﺎي ﺗﺮس آﻟﻮد ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬ﺗﻤﺎم ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻨﻲ را ﻛﻪ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﺻﺪا ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﻲ ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ آرام ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و ﻣﺎ آﻧﺠﺎ ﺑﻬﺖ زده در راﻫﺮو اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻳﻢ و ﺑﺎ ﭼﺸﻤﻬﺎي ﺧﻴﺮه رﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ را ﻧﻈﺎره ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ‪.‬‬
‫آﻧﺸﺐ ﻣﺎ ﺻﺪاي ﺷﻠﻴﻚ ﮔﻠﻮﻟﻪ را از اوﻳﻦ ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻳﻢ و ﭘﺎﺳﺪارﻫﺎ در ﺑﻴﺮون ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن زﻧﺪان رژه ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲزدﻧﺪ »ﻣﺮگ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ‪،‬‬
‫ﻣﺮگ ﺑﺮ ﻛﻔﺎر« ﺻﺪاﻳﺸﺎن ﺧﻴﻠﻲ ﺗﺮﺳﻨﺎك ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ در اﻳﻨﻄﺮف دﻳﻮارﻫﺎي زﻧﺪان ﺣﺎدﺛﻪ اي در ﺣﺎل وﻗﻮع اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎدﺛﻪ اي ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺗﺮﺳﻨﺎك‪ «.‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺑﺮادران‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪) 102‬ﺗﺮﺟﻤﻪ از ﻣﻨﺒﻊ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ(‪.‬‬
‫‪ 233‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ آزاد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.98‬‬
‫‪40‬‬
‫آزاد ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﺮدن ﻫﻮاداران ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ اداﻣﻪ دادﻧﺪ ﺗﺎ دﻳﮕﺮ ﻫـﻴﭽﻜﺲ ﺑـﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧـﺪ‪ 234.‬ﻣـﺸﺎﺑﻬﺎً‪،‬‬
‫زﻧﺪاﻧﻲ ﭼﭙﮕﺮاي دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻬﻴﺎر ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از زﻧﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻨﻲ ﻛﻪ در ﺑﻨﺪ ﻣﻠﻲ ﻛـﺶ او ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎزﻧﮕﺸﺘﻨﺪ‪ 235.‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻫﻢ اوﻟﻴﻦ ﻣﻮج اﻋﺪاﻣﻬﺎ در ﺣﺪود اواﺧﺮ ﻣﺮداد ‪ 1367‬ﭘﺎﻳـﺎن ﻳﺎﻓـﺖ‪ 236.‬در‬
‫‪237‬‬
‫اواﻳﻞ ﺷﻬﺮﻳﻮر‪ ،‬ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﺷﻼق زدﻧﻬﺎ و اﻋﺪاﻣﻬﺎ دوﺑﺎره آﻏﺎز ﺷﺪ و ﭼﭙﮕﺮاﻫﺎ را در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫در ﺳﺎل ‪ ،1368‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻣﺨﺼﻮص ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ در اﻳﺮان درﺑﺎره اﺗﻬﺎﻣﺎت اﻋﺪام ﺑﺮ اﺳﺎس اﻇﻬﺎرات ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي‬
‫زﻧﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ زﻧﺪاﻧﻲ ﮔﺰارﺷﻲ اراﺋﻪ داد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ اﻇﻬﺎر ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ »]آﻧﻬﺎ[ از ﻣﻘﺎﻣﺎت اداري‪ ،‬ﻗﺒﺎﻟﻪ‬
‫ازدواج دﺧﺘﺮان زﻧﺪاﻧﻲ ﺷﺎن را درﻳﺎﻓﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺪارك درﺑﺎره زﻧﺪاﻧﻴﺎن زﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮاً ﻗﺒﻞ از اﻋـﺪام‬
‫‪238‬‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺠﺎوز ﺟﻨﺴﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬

‫ﭼﭙﮕــﺮاﻳﺎن‬

‫ﻣﺤﻤﻮد روﻏﻨﻲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اﻋﻀﺎء ﻋﺎﻟﻴﺮﺗﺒﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺧﻮد ﺑﺎ ﻳﻚ زﻧـﺪاﻧﻲ ﻏﻴﺮﺳﻴﺎﺳـﻲ را در ‪ 28‬ﻳـﺎ ‪29‬‬
‫ﻣﺮداد درﺑﺎره ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ اﻳﻨﻄﻮر ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫آﻗﺎﻳﺎن ﻳﻚ ﭼﻴﺰي ﺑﺮايﺗﺎن ﺑﮕﻮﻳﻢ ﺗﺎ ﺣﻮاسﺗﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻫﻴﺌﺘﻲ از ﺳﻮي اﻣﺎم ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﻛﻪ از‬
‫اﻋﺪام ﺗﺎ آزادي اﺧﺘﻴﺎر دارد‪ .‬ﺳﺆاﻟﺶ ﻫﻢ ﺳﻪ ﺗﺎ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﻲ و ﻳﺎ ﻧﻴﺴﺘﻲ؛ ﺟﻤﻬـﻮري اﺳـﻼﻣﻲ را‬
‫‪239‬‬
‫ﻗﺒﻮل داري و ﻳﺎ ﻧﺪاري‪ ،‬ﺣﺰب ات را ﻗﺒﻮل داري و ﻳﺎ ﻧﺪاري؟ ﺧﺪاﺣﺎﻓﻆ و ﻣﻮاﻇﺐ ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﺮوز‪ ،‬روﻏﻨﻲ و اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ذواﻟﻘﺪر‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺄﻣﻮر ﻣﺨﻔﻲ ﺗﻮده ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ اﻋﺪام ﺷﺪ را ﻧـﺰد دﻧﺪاﻧﭙﺰﺷـﻚ ﺑﺮدﻧـﺪ‪ .‬در‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﻠﻮل ﺧﻮد‪ ،‬روﻏﻨﻲ در ﺳﺎﻟﻦ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ اي از ﻛﻴﺴﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻧﺎم زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﺮ روي آﻧﻬـﺎ ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد دﻳﺪ‪ .‬دو روز ﺑﻌﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺳﻠﻮﻟﻲ روﻏﻨﻲ‪ ،‬ﻛﻴﻮﻣﺮث زرﺷﻨﺎس‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از رﻓﺘﻦ ﺑـﺮاي‬
‫اﻋﺪام ﻛﻴﺴﻪ وﺳﺎﻳﻠﺶ را ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﻨﺪ‪ ،‬روﻏﻨﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم آن ﻛﻴﺴﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ دﻳﺪه ﺑﻮد اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﺘﻌﻠﻖ‬
‫ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﻋﺪام ﺷﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬دﻳﮕﺮ درﺑﺎره آﻧﭽﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮد ﺷـﻜﻲ ﺑـﺮاي وي ﺑـﺎﻗﻲ‬
‫‪240‬‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬روز ﺑﻌﺪ ﻛﻪ اول ﺷﻬﺮﻳﻮر ﺑﻮد‪ ،‬ﻏﻴﺮ از دو ﺗﻦ از ﻫﻢ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﻫﺎي او‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﺣﻀﺎر ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎزﻧﮕﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 234‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 235‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻣﻬﻴﺎر )‪ 12‬ژوﺋﻦ ‪) (2009‬ﻣﻮﺟﻮد در آرﺷﻴﻮ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان( ]از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻬﻴﺎر«[‪.‬‬
‫‪ 236‬ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ‪ ،80‬ص‪297 .‬؛ ﭘﻮﻳﺎ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.152‬‬
‫‪ 237‬ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻨﺘﻈﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،4‬ص‪306 .‬؛ آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪.212 .‬‬
‫‪ 238‬ﺷﻮراي اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ]‪ ،[ECOSOC‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪» ،‬ﮔﺰارش ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه وﻳﮋه ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﮔﺰارش درﺑﺎره‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان« ] ‪Commission on Human Rights, Report by the Special Representative of the Commission‬‬
‫‪ ،[on Human Rights, Report on the Human Rights Situation in the Islamic Republic of Iran‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،27‬ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ‪2) A/44/620‬‬
‫ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪) (1989‬ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ رﻳﻨﺎﻟﺪو ﮔﺎﻟﻴﻨﺪو ﭘﻞ(‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪.www.un.org/Docs/journal/asp/ws.asp?m=A/44/620‬‬
‫‪ 239‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻮد روﻏﻨﻲ )‪ 9‬ژوﺋﻦ ‪) (2009‬ﻣﻮﺟﻮد در آرﺷﻴﻮ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان( ]از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ روﻏﻨﻲ«[‪.‬‬
‫‪ 240‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪41‬‬
‫دﻛﺘﺮ ﻓﺮﻳﺒﺮز ﺑﻘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از رﻫﺒﺮان ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻏﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ رواﺑﻂ‬
‫ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎ ﭘﺎﺳﺪارﻫﺎ داﺷﺖ در روز ‪ 5‬ﺷﻬﺮﻳﻮر درﺑﺎره ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺑﻪ او اﻋﻼم ﺧﻄﺮ ﻧﻤﻮد‪ 241.‬او ﮔﻔﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻠﻴﻜﻮﭘﺘﺮ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﺆاﻻﺗﻲ را ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻜﺮار ﻛﺮد‪» :‬آﻳﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﻴﺪ؟« »آﻳﺎ ﻧﻤﺎز ﻣـﻲﺧﻮاﻧﻴـﺪ؟«‬
‫»آﻳﺎ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ را ﻗﺒﻮل دارﻳﺪ؟« روز ﺑﻌﺪ‪ 6 ،‬ﺷﻬﺮﻳﻮر‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻫﻢ ﺑﻨﺪ ﻫﺎي ﺑﻘـﺎﻳﻲ )ﻛـﻪ ﻳﻜـﻲ از اﻋـﻀﺎء‬
‫‪242‬‬
‫ﻋﺎﻟﻴﺮﺗﺒﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻮد( را ﺑﺮدﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎزﻧﮕﺸﺖ‪.‬‬

‫در روز ‪ 8‬ﺷﻬﺮﻳﻮر‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻘﺎﻳﻲ ﭼﺸﻤﺒﻨﺪ زده و او ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺎﺟﻲ ﻣﺠﺘﺒﻲ ﺣﻠﻮاﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ اﻣﻨﻴﺘﻲ اوﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ اﻃﺎﻗﻲ‬
‫ﺑﺮده ﺷﺪ‪ .‬او را ﺑﺮ روي ﻳﻚ ﺻﻨﺪﻟﻲ ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ ﭼﺸﻤﺒﻨﺪ ﺧﻮد را ﺑﺮدارد‪:‬‬

‫ﻧﻴﺮي را ﺷﻨﺎﺧﺘﻢ‪ .‬اﺷﺮاﻗﻲ ﻫﻢ دﻳﺪم‪ ،‬وﻟﻲ آن ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺎ او آﺷﻨﺎ ﻧﺒﻮدم—ﺑﻌﺪاً ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪم ﻛﻪ اﺳﻢ وي‬
‫اﺷﺮاﻗﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً ﺣﺎج ﻧﺎﺻﺮ‪ ،‬زﻧﺪاﻧﺒﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻣﻦ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻫـﻢ‬
‫آﻧﺠﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪ .‬او رﺋﻴﺲ ﺑﻨﺪ ‪ 5‬ﺑﻮد و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑـﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻫﻤـﻪ اﻋـﻀﺎي ﺣـﺰب ﺗـﻮده و‬
‫‪243‬‬
‫ﭼﭙﮕﺮاﻳﺎن دﻳﮕﺮ را داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻘﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ آن اﻃﺎق ﺳﻠﻮﻟﻲ در ﺑﺨﺶ ‪ 209‬ﺑﻮد و داراي ﻳﻚ ﻣﻴﺰ و ﭼﻬﺎر ﺻﻨﺪﻟﻲ‪ .‬ﻧﻴﺮي در وﺳﻂ ﻧﺸـﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد و اﻃﺮاف او را ﻣﺪﻳﺮ داﺧﻠﻲ اوﻳﻦ‪ ،‬اﺷﺮاﻗﻲ و ﻧﺎﺻﺮ اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻠﻮاﻳﻲ در ﭘﺸﺖ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻴﺮي ﻧـﺎم‬
‫او را ﭘﺮﺳﻴﺪ و اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ او ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬وي ﭘﺎﺳﺦ داد ﻛﻪ ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬از او ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻋﻀﻮ ﺣـﺰب ﺗـﻮده‬
‫اﺳﺖ و آﻳﺎ اﻳﻦ ﺣﺰب را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬او ﭘﺎﺳﺦ داد »ﻧﻪ‪ «.‬ﺳﭙﺲ از او ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﺎرﻛﺴﻴـﺴﻢ را ﻗﺒـﻮل دارد‪.‬‬
‫وي ﻣﺠﺪداً ﭘﺎﺳﺦ داد »ﻧﻪ‪ «.‬ﺑﺎﻻﺧﺮه از او ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ آﻳﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬در اﺑﺘﺪا ﻛﻪ ﺑﻘﺎﻳﻲ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷـﺪه ﺑـﻮد ﻣﺮﺗﺒـﺎً‬
‫ﻧﻤﺎزش را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﺲ از اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ اوﻳﻦ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﺎز ﻧﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬او ﺷﻚ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را‬
‫ﺑﺪاﻧﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ ﺻﺪاﻗﺖ ﭘﺎﺳﺦ داد و ﮔﻔﺖ ﻛﻪ او در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﺖ را ﭘﺮﺳـﻴﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ اﻃﺎﻗﻲ ﻛﻪ او در آن اﻗﺎﻣﺖ دارد از ﻧﻈﺮ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻧﺎﭘﺎك اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﭼﺮا ﻧﺎﭘﺎك اﺳﺖ‪،‬‬
‫وي ﮔﻔﺖ زﻳﺮا در آﻧﺠﺎ او ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺖ و ﻳﻚ ﺑﻬﺎﻳﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وي ﺑﺎ ﺧﻮد ﻓﻜﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻮﺟﻴﺢ‬
‫‪244‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺷﺮاﻗﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ داد ﻛﻪ او اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را درﺳﺖ ﻧﻔﻬﻤﻴﺪه و ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻨﻜﻪ آﻳـﺎ ﻛـﺴﻲ‬
‫در ﻣﺤﻴﻄﻲ ﮔﻨﺎه آﻟﻮد ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺎﻳﺪ آﻧﺮا اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭼﻬـﺎر ﻋـﻀﻮ‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در ﺣﺎل ﻧﺠﻮا ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻘﺎﻳﻲ ﺳﺎﻛﺖ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﻲ ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬اﺷﺮاﻗﻲ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ ﻛﻪ او‬

‫‪ 241‬ﻓﺮﻳﺒﺮز ﺑﻘﺎﻳﻲ در ﺳﺎل ‪ 1319‬در ﺗﻬﺮان ﻣﺘﻮﻟﺪ ﮔﺮدﻳﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در آﻟﻤﺎن داﻧﺸﺠﻮ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب‪ ،‬وي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه‬
‫ﭘﺴﺮش و ﻫﻤﺴﺮ آﻟﻤﺎﻧﻲ اش ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺗﺎ در داﻧﺸﮕﺎه ﺑﻬﺸﺘﻲ ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺗﺪرﻳﺲ ﻛﻨﺪ و در ﺣﺰب ﺗﻮده ﻧﻴﺰ ﻛﺎر ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ آن زﻣﺎن‪ ،‬او ﻳﻚ ﻋﻀﻮ‬
‫ﻋﺎﻟﻴﺮﺗﺒﻪ ﺣﺰب ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷﺖ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻤﺎس و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎ اﻋﻀﺎء ﺣﺰب ﺗﻮده در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن‪ .‬وي ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻀﻮﻳﺖ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﺮﻛﺰي ﺣﺰب در ﺗﻬﺮان ﻧﻴﺰ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺑﻘﺎﻳﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.35‬‬
‫‪ 242‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 243‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 244‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪42‬‬
‫را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮد ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻘﺎﻳﻲ ﻓﻜﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر آﻧﺎن اﻋﺪام اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺣﻘﻴﻘﺖ زﻧﺪﮔﻲ‬
‫‪245‬‬
‫وي ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻋﻘﻴﺪه ﺗﻤﺎﻣﺎً ﻛﻤﺘﺮ از ده دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻠﻮاﻳﻲ ﺑﻘﺎﻳﻲ را ﺑﻪ اﻃﺎﻗﻲ ﺑﺮد ﻛﻪ در آن ﻫﻔﺖ ﻳﺎ ﻫﺸﺖ ﺗﻦ دﻳﮕﺮ از اﻋﻀﺎء ﺣـﺰب ﺗـﻮده ﻧﻴـﺰ در اﻧﺘﻈـﺎر ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﺎن ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﺳﻪ ﺑﺎر ﻧﺰد ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ اﺣﻀﺎر ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ ﭼﺮا داﺋﻤﺎً آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻣﻲآورﻧﺪ و ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و ﻫﺮ ﺑﺎر ﻫﻤﺎن ﺳﺆاﻟﻬﺎ را از آﻧﺎن ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻘﺎﻳﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺗﻮده اي را ﭘﻴﺶ از‬
‫آﻧﻜﻪ اﻋﺪام ﻛﻨﻨﺪ ﺳﻪ ﺑﺎر ﻧﺰد ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﻼم ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﺘﻮان ﺷﺨـﺼﻲ را ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺮﺗﺪ اﻋﺪام ﻛﺮد آن ﻓﺮد ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻪ ﺑﺎر ﻋﻘﻴﺪه ﺧﻮد را اﻧﻜﺎر ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ )و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﻦ ﻫﺮ ﺑﺎر ﭘﺮﺳﺶ از او‪ ،‬ﻳـﻚ‬
‫‪246‬‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ(‪.‬‬

‫ﺑﻘﺎﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ اﺷﺨﺎص را در ﻃﻲ اﻳﻦ ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ آﻧﻬـﺎ را از اﻋـﺪام ﻗﺮﻳـﺖ‬
‫اﻟﻮﻗﻮعﺷﺎن ﻣﻄﻠﻊ ﺳﺎزد‪ .‬ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ از او درﺑﺎره ﺧﺎﻟﻲ ﻛﻪ روي ﭘﻮﺳﺘﺶ ﺑﻮد ﭘﺮﺳﻴﺪ و ﺟﻮﻳﺎ ﺷﺪ ﻛﻤﻪ آﻳﺎ ﺳـﺮﻃﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ—او ﻧﻤﻲداﻧﺴﺖ ﭼﻘﺪر ﺑﻪ اﻋﺪام ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺣﺪود ‪ 30‬ﺗﺎ ‪ 45‬دﻗﻴﻘﻪ‪ ،‬ﺑﻘﺎﻳﻲ و روﻏﻨﻲ را ﺑﻪ ﻳﻚ‬
‫ﺳﻠﻮل در ﺑﺨﺶ ‪ 209‬ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﺑﻘﺎﻳﻲ ﺑﻪ روﻏﻨﻲ اﺧﻄﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از دو روز روﻏﻨﻲ را از آن ﺳﻠﻮل ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و روز ﭘﺲ از آن ﺑﻘﺎﻳﻲ را ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺮي ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑـﺎ او ﺻـﺤﺒﺖ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻴﺮي از ﺑﻘﺎﻳﻲ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﻋﺪد ﺳﻼح داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﻈﺮش راﺟﻊ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻳﻴﺎن ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻘﺎﻳﻲ ﭘﺎﺳﺦ داد ﻛـﻪ‬
‫‪247‬‬
‫او ﻫﺮﮔﺰ اﺳﻠﺤﻪ اي ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻧﻴﺰ درك ﻧﻤﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻬﺎﻳﻴﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ اﻋﺘﻘﺎداﺗﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻘﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺑﺮاي دوﻣﻴﻦ ﺑﺎر ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﮔﻔـﺖ ﻛـﻪ ﻧﻤـﺎز ﺧﻮاﻧـﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن از او ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ دﻋﺎي ﻣﺨﺼﻮص اﺳﻼم آوردن را ﺑﺨﻮاﻧﺪ )ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ اﺷﺮاﻗﻲ اﺑﺘﺪا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻘﺎﻳﻲ‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ دﺳﺘﺶ را روي ﻗﻠﺒﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﭘﺲ از او ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﺮد(‪ .‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ او را ﺑﻪ ﺳـﻠﻮل ﺧـﻮد ﺑﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫روﻏﻨﻲ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎزﻧﮕﺸﺖ‪ ،‬و ﺑﻘﺎﻳﻲ ﺑﻌﺪاً ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﺑﻨﺪ دﻳﮕﺮي ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و از اﻳﻦ ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ‬
‫در ﺑﺮده اﺳﺖ‪ .‬دو روز ﺑﻌﺪ ﺑﻘﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎر ﺳﻮم اﺣﻀﺎر ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎر ﭘﻴﺶ از ﻣﻼﻗـﺎت ﺑـﺎ ﻛﻤﻴـﺴﻴﻮن ﺑـﺮاي ﻣـﺪت‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻲ در ﺳﺎﻟﻦ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز در اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻮد ﻣﻮﻗﻊ اذان ﻇﻬﺮ ﺷﺪ و در ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺤﻠﻲ ﻛـﻪ اﻋـﻀﺎء‬
‫‪248‬‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ او ﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ ﺗﻤﺎم ﻋﻴﺎر از ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن را اﺟﺮا ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫او دﻳﮕﺮ ﻫﺮﮔﺰ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ را ﺑﺮاي ﺑﺎر ﺳﻮم ﻧﺪﻳﺪ‪ .‬در ﻋﻮض ﻳﻜﻲ از ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن او را ﺑﻪ اﻃﺎق دﻳﮕﺮي ﺑﺮد و در‬
‫آﻧﺠﺎ او را ﻣﺠﺒﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﺸﻤﺒﻨﺪ در ﮔﻮﺷﻪ اي ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ‪ .‬ﺣﻠﻮاﻳﻲ آﻣﺪ و از اوﺿﺎع او ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﻘﺎﻳﻲ ﺑـﻪ ﺣﻠـﻮاﻳﻲ‬

‫‪ 245‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 246‬ﻫﻤﺎن؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ﻫﺎي ‪ 144-146‬و ﻣﺘﻮن ﻫﻤﺮاه )ارﺗﺪاد را ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﺷﻴﻌﻪ ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﺪ(‪.‬‬
‫‪ 247‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺑﻘﺎﻳﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.35‬‬
‫‪ 248‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪43‬‬
‫‪249‬‬
‫ﻳﺎدآوري ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﭘﺰﺷﻜﻲ در ﺣﻖ او اﻧﺠﺎم داده و از او ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺑﺎ وي ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻠﻮاﻳﻲ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻘﺎﻳﻲ را ﺑﻪ ﻃﺮﻓﻲ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮد ﺗﺎ در اﻧﺘﻬﺎي ﻳﻚ ﺻﻒ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺻـﻒ ﺳـﭙﺲ ﺑـﻪ‬
‫داﺧﻞ اﻃﺎﻗﻲ ﻛﻪ در آن ﺑﺴﻴﺎري از اﻋﻀﺎء ﺣﺰب ﺗﻮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺎري ﻛﻪ ﺑﻘﺎﻳﻲ ﭘـﺲ از ورود‬
‫ﺑﻪ اﻃﺎق ﻛﺮد اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻮد را ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد )ﺗﺎ زﻧﺪاﻧﻴﺎن از او درﺑﺎره ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺣﺰﺑﻲ ﻧﭙﺮﺳﻨﺪ و ﻣﺠﺪداً‬
‫دﭼﺎر ﻣﺸﻜﻼت ﻧﺸﻮد(‪ .‬ﺑﻘﺎﻳﻲ را ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﺑﻪ ﺳﻠﻮل ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻬﺎ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ او را ﺑﺮاﻳﺶ آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻲ اﻧﺪازه ﺑﺎﻋﺚ آﺳﻮدﮔﻲ وي ﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا او ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﺎه ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ اش را ﺑﻪ وي ﺑﺎز‬
‫‪250‬‬
‫ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ آن ﺑﻮد ﻛﻪ دﻳﮕﺮ در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫دوﺳﺖ ﺑﻘﺎﻳﻲ‪ ،‬روﻏﻨﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺰ در روز ‪ 8‬ﺷﻬﺮﻳﻮر اﺣﻀﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬او ﻓﻀﺎي ﺷﺪﻳﺪاً اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ راﻫﺮوﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑـﻪ‬
‫اﻃﺎق ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﺷﺪ را اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﺑﺎﻻي ﭘﻠﻪﻫﺎ رﺳﻴﺪم‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺎ را رو ﺑﻪ دﻳﻮار ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺠﺎ ﻳﻚ دري ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺑﻬـﺪاري ‪209‬‬
‫وارد ﻣﻲﺷﺪ و دﻳﺪم ﻛﻪ اﻳﻦ در از ﺑﻴﺮون ﻗﻔﻞ دارد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻳﻜﻲ از ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎن دﻳﮕﺮ ﻳﻚ ﻛﻠﻴﺪ داد‪.‬‬
‫آن ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻛﻠﻴﺪ را ﮔﺮﻓﺖ و در را از داﺧﻞ ﺑﺎز ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ آن ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻛﻠﻴﺪ دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ اﻳـﻦ ﻧﮕﻬﺒـﺎن‬
‫داد و اﻳﻦ ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻗﻔﻞ ﺑﻴﺮون را ﺑﺎز ﻛﺮد‪ .‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻬﺎ ﻛﻠﻴﺪﻫﺎي ﺳﻤﺖ ﺧﻮد را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﻧﮕﻬﺒﺎن‬
‫‪251‬‬
‫ﻫﺎ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻴﺮون و ﻳﺎ داﺧﻞ ﺑﺮود ﺑﺎﻳﺪ ﻧﮕﻬﺒﺎن دﻳﮕﺮ ﻛﻠﻴﺪ ﺳﻤﺖ او را ﻣﻲداد‪.‬‬

‫روﻏﻨﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻬﺎ از ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﺸﺘﺮك )زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ( آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬او ﺻﺪاي دو ﺗﻦ از ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﺑﺪ ﻧﺎم ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﺣﺎج ﻣﻮﺳﻲ و ﺣﺎج ﺷﺮﻳﻔﻲ را‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻬﺎ زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ را ﻣﻮرد آزار و ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ ﻗـﺮار ﻣـﻲدادﻧـﺪ‪ .‬روﻏﻨـﻲ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬

‫دﻳﺪم ﺣﺎﺟﻲ ﻣﺠﺘﺒﻲ ﺑﭽﻪﻫﺎ را ﻣﻲزﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻟﮕﺪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﭽﻪﻫﺎ ﻣﺤﻜﻢ ﻣﻲ زﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻛﺘﻚ ﻣﻲزﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا‬
‫ﺳﺮت را ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪي و ﭼﺮا ﺳﺮﻓﻪ ﻛﺮدي؟ ﺳﺮﻓﻪ ﻛﺮدن ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺧﻮاﺳﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﻲ را ﺑﺮﺳـﺎﻧﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻦ و ﻫﻴﺒﺖ را ﺟﻠﻮﺗﺮ از دﻳﮕﺮان ﺑﺮدﻧﺪ و در ﻳﻚ ﻗﺴﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺳﺘﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﭘﻠـﻪ ﭘـﺎﻳﻴﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮرد ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﻨﺸﻴﻦ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮاً آﻧﺠﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ اﻓﺮاد را ﺑﺎ ﺟﺮﺛﻘﻴﻞ اﻋﺪام ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫‪252‬‬
‫اﻳﺴﺘﺎدﻳﻢ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ روي زﻣﻴﻦ ﭼﻬﺎر زاﻧﻮ ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ و رو ﺑﻪ دﻳﻮار ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻛﻤﺮم ﺑﻪ ﺷﺪت درد ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ 249‬ﺑﻘﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺣﻠﻮاﻳﻲ درﺑﺎره ﻣﺸﻜﻼت ﭘﺰﺷﻜﻲ وي ﻛﻤﻚ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬و اﻋﺘﻴﺎد ﺣﻠﻮاﻳﻲ را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ ﺗﺮﻳﺎك ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﺪ ﺑﺎ‬
‫ﺗﺰرﻳﻖ ﻣﻮرﻓﻴﻦ ﺑﺮﻃﺮف ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺑﻘﺎﻳﻲ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در زﻧﺪان ﺑﻮد ﺑﻴﺶ از ﻧﺼﻒ از ﺗﺰرﻳﻘﻬﺎي ﻣﻮرﻓﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﺮد ﺑﻪ ﺣﻠﻮاﻳﻲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 250‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 251‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ روﻏﻨﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.239‬‬
‫‪ 252‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪44‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎم اﻧﺘﻈﺎر در ﺳﺎﻟﻦ‪ ،‬ﺣﺎج ﺷﺮﻳﻔﻲ )ﻳﻜﻲ از ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﺸﺘﺮك( روﻏﻨﻲ را ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺑﻪ او اﺧﻄﺎر ﻧﻤﻮد ﺑـﻪ‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎي ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺪﻫﺪ‪ .‬روﻏﻨﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺑﻪ وي اﺣﺘﺮام ﻣﻲﮔﺬاﺷﺖ ﭼﻮن روﻏﻨﻲ ﺳﻴﺪ‬
‫اﺳﺖ‪ 253.‬روﻏﻨﻲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ اي ﻛﻪ در داﺧﻞ اﻃﺎق ﺑﻴﻦ ﺑﻘﺎﻳﻲ و ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺻﻮرت ﻣـﻲﮔﺮﻓـﺖ‬
‫ﮔﻮش ﻓﺮا دﻫﺪ‪ » :‬ﻣﻦ ﺻﺪاﻳﻲ را از داﺧﻞ دادﮔﺎه ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻻن ﭼﻨﺪ ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﺶ ﺑﻪ ﭼﺎﻗﻮي‬
‫ﺟﺮاﺣﻲ ﻧﺨﻮرده‪ .‬ﺻﺪا ﺑﺮاي ﻣﻦ آﺷﻨﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﻬﻤﻴﺪم ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺑﻘﺎﻳﻲ ﻧﻴـﺴﺖ‪ .‬ﭘـﻨﺞ ﺳـﺎل ﺑـﻮد ﻛـﻪ او را ﻧﺪﻳـﺪه‬
‫‪254‬‬
‫ﺑﻮدم!«‬

‫ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ اﻧﺘﻈﺎر در ﺳﺎﻟﻦ‪ ،‬روﻏﻨﻲ را ﺑﻪ داﺧﻞ اﻃﺎق ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ وي دﺳﺘﻮر دادﻧـﺪ ﭼـﺸﻤﺒﻨﺪ را ﺑـﺮدارد‪ .‬او ﻣﻴـﺰ‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﻳﺎ ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻧﻴﺮي را ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻢ ﭼﻮن در دادﮔﺎه اوﻟﻢ ﺑﻮد‪ .‬اﺷﺮاﻗﻲ را ﻫﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻢ ﭼﻮن در زﻧﺪان ﻣﻲآﻣـﺪ و ﺑﭽـﻪﻫـﺎ‬
‫ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺷﺮاﻗﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﺷﺮاﻗﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ زﻧﺪان ﺷﺎه را ﻫﻢ داﺷﺖ‪ .‬رﺋﻴﺲ زﻧﺪان‪ ،‬ﺣﺎﺟﻲ رﺿﺎ را ﻛـﻪ‬
‫‪255‬‬
‫ﻫﺮ روز ﻣﻲدﻳﺪﻳﻢ و ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻴﻢ ﻫﻢ در آن ﺟﺎ ﺑﻮد‪ .‬دﻳﮕﺮان را ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻢ‪.‬‬

‫ﻧﻴﺮي ﻧﺎم او را ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﭘﺮﺳﻴﺪ آﻳﺎ روﻏﻨﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ و آﻳﺎ ﺑﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻋﺘﻘﺎد دارد‪ .‬روﻏﻨﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ‬
‫دو اﻳﻦ ﺳﺆاﻻت ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ داد‪ .‬وﻗﺘﻲ از او ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ آﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺧﻮد ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔـﻲ داد‪ .‬ﺳـﭙﺲ از او‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﭼﻨﺪ ﻓﺮزﻧﺪ دارد‪ ،‬آﻳﺎ ﻫﺮﮔﺰ در ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و آﻳﺎ ﻫﺮﮔﺰ در زﻧـﺪاﻧﻬﺎي رژﻳـﻢ ﺷـﺎه‬
‫ﻣﺤﺒﻮس ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در آﺧﺮ از او ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﭼﺮا در زﻧﺪان ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬روﻏﻨﻲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫دﻳﺪم ﻛﻪ اوﺿﺎع ﺧﻴﻠﻲ ﻧﺎﺟﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬واﷲ! ﺣﺎﺟﻲ آﻗﺎ ﻣـﻦ ﺟـﺎﻳﻲ ﻫـﺴﺘﻢ ﻛـﻪ در آن ﻫـﻴﭽﻜﺲ‬
‫ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻛﻤﻲ ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ«‪ .‬ﺑﻌﺪ دﻳﺪم ﻛﻪ اﺷﺮاﻗﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﮔﻮش ﻧﻴﺮي آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﻦ ﺷﻨﻴﺪم ﺗﻮي ﮔﻮش او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺣﺎﺟﻲ آﻗﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻣﻮردي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﺠﻮري ﺻﺤﺒﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ «.‬ﻧﻴﺮي ﻫﻴﭻ ﻧﮕﻔﺖ و ﺑﻌﺪ دﺳﺘﻮر داد‪» :‬ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨـﺪ و‬
‫‪256‬‬
‫ﺗﻮ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻨﺠﺎ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﺪﻫﻲ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه واﺟﺒﺎت ﺷﺮﻋﻲ را اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫﻲ ‪ 10‬ﺿﺮﺑﻪ ﺷﻼق ﺧﻮاﻫﻲ ﺧﻮرد«‪.‬‬

‫روﻏﻨﻲ ﻗﻮل داد ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﺳﭙﺲ او را ﺑﻪ ﻓﻀﺎي ﺑﺎز ﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﻤﻲ ﻫﻮاي ﺗﺎزه اﺳﺘﻨﺸﺎق ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮاً زﻧﺪاﻧﻴﺎن را‬
‫ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻣﺠﺪداً ﻧﺰد ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ ﻛﻤﻲ ﻓﺮﺻﺖ ﻓﻜﺮ ﻛﺮدن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬در‬
‫آﻧﺠﺎ روﻏﻨﻲ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ اﻋﻀﺎء ﺣﺰب ﺗﻮده از ﺟﻤﻠﻪ دﻛﺘﺮ ﺑﻘﺎﻳﻲ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬او ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورد ﻛﻪ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣـﻲداﻧـﺴﺖ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از رﻓﻘﺎي وي‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻫﻴﺒﺖ ﻣﻌﻴﻨﻲ در ﺣﺎل اﻋﺪام ﺷﺪن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎس درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪،‬‬

‫‪ 253‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ 202‬و ﻣﺘﻦ ﻫﻤﺮاه‪.‬‬

‫‪ 254‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ روﻏﻨﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.239‬‬
‫‪ 255‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 256‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪45‬‬
‫ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺗﻌﺪادي زﻧﺪاﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺧﻄﺮ ﻓﻮري آﻧﻬﺎ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬او ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻳﻜﻲ‬
‫از اﻋﻀﺎء ارﺷﺪ ﺣﺰب ﺗﻮده اﻳﻦ ﻃﻮر ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورد‪:‬‬

‫ﺟﻮردن از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﺳﺆاﻟﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻮاب دادم ﻛﻪ ﭼﻪ ﺳﺆاﻟﻬﺎﻳﻲ از ﻣﻦ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ‬
‫از او ﭘﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ ﭼﻪ ﺳﺆاﻟﻬﺎﻳﻲ از او ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وي ﺟﻮاب داد ﻛﻪ از آﻧﻬـﺎ ﻫـﻢ ﻫﻤـﻴﻦ ﺳـﺆاﻻت را‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻮردن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻫﻤﻴـﺸﻪ ﺻـﺎدق ﺑـﻮدهام و ﺣـﺎﻻ ﻫـﻢ راﺳـﺖ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﻫﺸﺘﺎد ﺳﺎل دارم‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﻢ ﭼﺎﭘﻠﻮﺳـﻲ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﻣـﻦ ﻧﻤـﺎز‬
‫‪257‬‬
‫ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﻢ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻴﺴﺘﻢ«‪.‬‬

‫در آن ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻘﺎﻳﻲ آرام ﺑﻪ ﭘﺸﺖ روﻏﻨﻲ زده و ﮔﻔﺖ »اﻳﻨﻬﺎ ﻛﺎرﺷﺎن ﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ اﻳﻦ اﻓﺮاد را ﺳﻪ ﺑـﺎر ﺑـﺮاي‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﻧﺪ و ﻫﺮ ﺑﺎر اﻳﻨﻬﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﻛﺎرﺷﺎن ﻳﻜﺴﺮه اﺳﺖ‪ 258«.‬روﻏﻨﻲ ﺑﻌﺪاً‬
‫ﻗﻮل داد ﻛﻪ ﺗﻌﻬﺪات ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﺎ آورد و دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي دوﻣﻴﻦ ﺑﺎر ﻧﺰد ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻧﺸﺪ‪ .‬آﻧﺸﺐ‬
‫‪259‬‬
‫او را ﺑﻪ ﺳﻠﻮﻟﻲ در ﺑﻨﺪ ‪ 209‬ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ دﻛﺘﺮ ﺑﻘﺎﻳﻲ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪ و ﻫﺮ دو ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻬﻼ آزاد ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ‪ 14‬ﻣﺮداد اردﺑﻴﻠﻲ را ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻠﻨﺪﮔﻮ ﭘﺨﺶ ﻣﻲﺷﺪ ﺷﻨﻴﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ‬
‫ﺳﺒﺐ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﺗﺮس و دﻟﻬﺮه در ﻣﻴﺎن زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻗﻄﻊ ارﺗﺒﺎط ﻛﺎﻣﻞ زﻧﺪاﻧﻴﺎن‬
‫ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج‪ ،‬وي از ﺣﻤﻼت ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ )ﻓﺮوغ ﺟﺎوﻳﺪان( ﺑﻪ ﻏﺮب اﻳﺮان اﻃﻼع ﻧﺪاﺷﺖ‪:‬‬

‫ﻣﺎ اﺻﻼً ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ در ﺑﻴﺮون ﭼﻪ ﻣﻲﮔﺬرد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻳﻚ ﺑﺎر ﺻﺪاي ﻳﻚ ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‬
‫»ﻣﺮگ ﺑﺮ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ«‪ .‬اﻳﻦ واﻗﻌﺎً ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻋﺠﻴﺐ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻄﺒﻪ دوم را ﻳﺎدم ﻧﻴﺴﺖ ﻛـﻲ ﺧﻮاﻧـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﻳـﺎدم‬
‫ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ آن ﺷﺨﺺ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺑﺮادر ﭘﺎﺳﺪاري ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﻣـﺎ ده ﺗـﺎ از آﻧﻬـﺎ را‬
‫‪260‬‬
‫ﻣﻲﻛﺸﻴﻢ«‪.‬‬

‫آن ﺷﺐ ﻛﻤﻲ دﻳﺮﺗﺮ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ رادﻳﻮ ﺑﺮاي آﺧﺮﻳﻦ ﺑﺎر در زﻧﺪان اوﻳﻦ ﭘﺨﺶ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬او از ﺷـﻨﻴﺪن ﺧﺒـﺮ ﺣﻤﻠـﻪ‬
‫ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺘﺤﻴﺮ ﺷﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻴﻢ اﻳﻦ دﻳﮕﺮ ﭼﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ .‬رژه ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺮاي ﭼﻪ؟ ﺑﻌﺪ اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ‪» :‬اﻳﻨﻬﺎ‬
‫اﺟﺴﺎد ﻣﻨﻔﻮر ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ ...‬ﻛﻪ در ﺟﺒﻬﻪ ﺟﻨﮓ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻔﺘﻀﺤﺎﻧﻪ ﺧﻮردﻧـﺪ‪ .‬ﺗـﺎزه ﻣـﺎ آن ﻣﻮﻗـﻊ‬
‫‪261‬‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 257‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 258‬ﻫﻤﺎن‪ .‬روﻏﻨﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻓﺮﺻﺖ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲدادﻧﺪ ﺗﺎ درﺑﺎره ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﺸﺎن ﺑﻴﺎﻧﺪﻳﺸﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺷﻴﻌﻪ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ‬
‫ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻪ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺧﺮوج از اﺳﻼم اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ او را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﺗﺪ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ﻫﺎي ‪ 144-146‬و ﻣﺘﻮن ﻫﻤﺮاه )ﻛﻪ ارﺗﺪاد‬
‫را ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ ﺷﻴﻌﻪ ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﺪ(‪.‬‬
‫‪ 259‬روﻏﻨﻲ در دﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎﻟﮕﺮد ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان در ﺑﻬﻤﻦ ‪ 1368‬آزاد ﺷﺪ‪ .‬روﻏﻨﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.239‬‬
‫‪ 260‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ آزاد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.98‬‬
‫‪ 261‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪46‬‬
‫آزاد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎري از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﺎور ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﺪف ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬در ﺳـﺨﻨﺮاﻧﻲ‬
‫اردﺑﻴﻠﻲ ﭼﭙﮕﺮاﻫﺎ ﻫﺪف آﺷﻜﺎر و ﻋﻠﻨﻲ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﻛﻪ در ﺣﻤﻠﻪﻫﺎي ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ ﺷـﺮﻛﺖ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻫﺪف اﻧﺘﻘﺎﻣﺠﻮﻳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬او و دﻳﮕﺮان ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ »‬
‫‪262‬‬
‫اﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺑﻮد—آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻗﻀﻴﻪ زﻧﺪان را ﺗﻤﺎم ﻛﻨﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﻨﻴﺮه ﺑﺮادران‪ ،‬ﻳﻚ زﻧﺪاﻧﻲ ﭼﭙﮕﺮاي دﻳﮕﺮ در اوﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ در ﻣﺮدادﻣﺎه وي و ﻫﻢ ﺳـﻠﻮﻟﻲ ﻫـﺎﻳﺶ ﺑﺮﻳـﺪه‬
‫روزﻧﺎﻣﻪ اي را از ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ردﻳﻒ ‪ 2‬ﻛﻪ ﻣﺤﻞ ﻧﮕﻬﺪاري ﺗﻮاﺑﻴﻦ ﺑﻮد درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻨـﺪرج‬
‫در اﻳﻦ ﻛﺎﻏﺬ وﺟﻮد ﺗﻬﺪﻳﺪ را آﺷﻜﺎر ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫در آن ﺑﺮﻳﺪه ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﺳﺨﻨﮕﻮي ﺷﻮاري ﻋﺎﻟﻲ ﻗﻀﺎﻳﻲ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻟﻌﻦ و ﻃﻌﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎي »ﺑﺎﻃﻞ«‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر »اﺷﺪ ﻣﺠﺎزات« ﺑـﺮاي آﻧـﺎن ﮔﺮدﻳـﺪه ﺑـﻮد‪ .‬وي ﮔﻔﺘـﻪ ﺑـﻮد »ﭘـﺲ از ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ‬
‫‪263‬‬
‫)ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ(‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﻧﻮﺑﺖ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻫﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺑﺮادران ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در اواﻳﻞ ﺷﻬﺮﻳﻮر ﺷﻼق زدن زﻧﺎن ﭼﭙﮕﺮا آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬او ﺑـﺎ ﺧﺒـﺮ ﺷـﺪ ﻛـﻪ زﻧـﺎن را از‬
‫ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﻴﺮون آورده و در راﻫﺮو ﺷﻼق ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﻫﻔﺘﻪ او زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ را دﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ آن ﻣﻮﻗﻊ‬
‫دوره ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ را ﺗﻤﺎم ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ در زﻧﺪان اﻧﻔﺮادي ﻧﮕﺎﻫﺪاﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪ .‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﻼق زده ﺑﻮدﻧﺪ و اﻛﻨـﻮن ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮادران ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »در ﺟﻠﺴﻪ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﺷﺎن ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﺎزات زن ﻛﺎﻓﺮ ﻣﺮگ در زﻳﺮ ﺷﻼق اﺳﺖ ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ«‪ .‬او ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﻫﻔﺖ ﻳﺎ ﻫﺸﺖ زﻧﺪاﻧﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﻮده و ﻓﺪاﻳﻴﺎن را ﺑﺮاي ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﮔﺰارش ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺳـﻴﺪه‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد »آﻳﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﻴﺪ؟« »آﻳﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ؟« آﻧﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔﻲ داده ﺑﻮدﻧﺪ و »در دادﮔﺎه ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫‪264‬‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد ﻣﺠﺎزات زن ﻛﺎﻓﺮ ﻣﺮگ زﻳﺮ ﺷﻼق اﺳﺖ ﻳﺎ ﺗﻮﺑﻪ«‪.‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﺻﺪاي اذان ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻢ ﺷﺮع ﮔﻔﺘﻪ ﺑـﻮد ﻛـﻪ از ﻇﻬـﺮ آن روز ﺷـﻼق ﺷـﺮوع‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ آز آن ﻫﺮ ﺑﺎر ﺑﺎ ﺻﺪاي اذان در ﺟﺎ ﻣﻴﺨﻜﻮب ﻣﻲﺷﺪﻳﻢ‪ .‬ﺳﻜﻮت ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺳﺎﻳﻪ ﻣﻲاﻓﻜﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ذﻫﻦ ﺧﻮد ﻣﺠﺴﻢ ﻣﻲﻛﺮدم ﻛﻪ در ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺑﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬روي ﺗﺨـﺖ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﺑﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺻﻔﻴﺮ ﺷﻼع در راﻫﺮوﻫﺎي دراز ﻣﻲﭘﻴﭽﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻠﻮل ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ‪ .‬اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮاي ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻌـﺪي‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ ﺷﻼق را ﻳﻜﺠﺎ ﻣﻲزدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ دردﻧﺎك ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺪﺗﺮ‬
‫از ﺧﻮد ﺷﻼق ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺒﻬﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺨﻮاﺑﻨﺪ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﺷﻼق ﻛﻪ ﺣﻮاﻟﻲ ﺳﺎﻋﺖ ‪ 12‬ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺐ ﺑـﻮد‬
‫ﺗﺎ ﻧﻮﺑﺖ روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 3/5‬ﻳﺎ ‪ 4‬ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻋﺎدت ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺷـﻼق‬
‫‪265‬‬
‫ﺻﺒﺢ ﺗﺎ ﻇﻬﺮ ﻛﻪ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺗﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺪري ﺑﺨﻮاﺑﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 262‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 263‬ﺑﺮادران‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.230‬‬
‫‪ 264‬ﺑﺮادران‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،248‬ص‪.392 .‬‬
‫‪ 265‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﺻﺺ‪.392-393 .‬‬
‫‪47‬‬
‫ﺑﺮادران ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ روزﻫﺎي دوﺷﻨﺒﻪ و ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ﺟﻠﺴﻪ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬او ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ ﺑﻴﺮون‬
‫‪266‬‬
‫ﺑﺮدن‪ ،‬ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻛﺮدن‪ ،‬و ﺷﻼق زدن ﮔﺮوهﻫﺎي زﻧﺪاﻧﻲ ﺗﺎ اواﺳﻂ ﻣﻬﺮ ﻣﺎه اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از زﻧﺎن زﻧﺪاﻧﻲ اﻋﺘﺼﺎب ﻏﺬاي ﺧﺸﻚ ﻛﺮده و از ﺧﻮردن ﻏﺬا و آب اﻣﺘﻨﺎع ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺮادران دﺧﺘـﺮان‬
‫ﺟﻮاﻧﻲ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺗﻤﺎﻣﻲ آﻧﻬﺎ از ﻫﻮاداران ﺗﻮده و ﻓﺪاﻳﻴﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﺎ اول ﻳﺎ دوم ﻣﻬﺮ ﻣﺎه دﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ اﻋﺘﺼﺎب ﻏﺬا زده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮدﻛﺸﻲ در ﺑﻴﻦ زﻧﺎن زﻧﺪاﻧﻲ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮد‪ .‬آﺳﻴﺐ ﻫﺎي ﺷﺪﻳﺪ ﺟﺴﻤﻲ و روﺣـﻲ ﺑﺎﻋـﺚ‬
‫ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري ﻣﭻ دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮص ﺧﻮاب آور ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﻮدرﻫﺎي ﭘﺎك‬
‫‪267‬‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﺳﻤﻲ ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﻓﺮو ﭘﺎﺷﻴﺪه و ﺧﻮرد ﺷﺪه از ﺿﺮﺑﺎت ﺷﻼق ﺑﻪ داﺧﻞ ﺑﻨﺪ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ و روﺣﻴﻪ دﻳﮕـﺮ زﻧـﺎن‬
‫زﻧﺪاﻧﻲ را ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻧﻤﻮد‪ 268.‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن را در ﺻﻮرﺗﻲ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛـﺮده ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺮ ﻃﺒـﻖ ﮔﻔﺘـﻪ آزاد‬
‫»ﺑﺎزﮔﺸﺖ ]ﺑﻪ ﺑﻨﺪ[ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن ﺑﻮد‪ «.‬آزاد ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ وﻗﺘﻲ ﻳﻜﻲ از آﺧﺮﻳﻦ زﻧﺎن را ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‬
‫وي ﺑﺎ »ﻳﻚ ﻣﺸﻜﻞ ﻻﻳﻨﺤﻞ ﺷﺪﻳﺪ« روﺑﺮو ﮔﺮدﻳﺪ‪:‬‬

‫اﮔﺮ آرزو ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ آرزو ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫اﮔﺮ آرزوي ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ ﻧﻮﺑﺖ ﺧﻮد را ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻳﻢ‪ .‬در ﺑﺮزخ روﺣـﻲ ﺑـﺪي ﻗـﺮار‬
‫داﺷﺘﻴﻢ‪ .‬در اﻳﻦ زﻣﺎن ﺗﻌﺪادي از ﺑﭽﻪﻫﺎ ﺧﻮدﻛﺸﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ ﺧـﻮدش را دار زد و ﻳـﻚ ﻧﻔـﺮ دﻳﮕـﺮ‬
‫رﮔﺶ را ﺑﺮﻳﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺧﻮدﻛﺸﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮدم‪ .‬اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﻧﻮﺑﺖ ﻣﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷـﺪ ﺷﻴـﺸﻪ ﺷﻜـﺴﺘﻬﺎي را در‬
‫ﻛﻴﻔﻢ ﺟﺎﺳﺎزي ﻛﺮدم ﺗﺎ ﺧﻮدم را ﺧﻼص ﻛﻨﻢ‪ .‬دﻳﮕﺮان ﻫﻢ ﻓﻜﺮﻫـﺎي ﻣـﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑـﺮاي ﺧﻮدﺷـﺎن ﻛـﺮده‬
‫‪269‬‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﻃﻮل ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،1367‬ﻣﻬﻴﺎر‪ ،‬ﻳﻚ زﻧﺪاﻧﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬در ﺑﻨﺪ ﻣﻠﻲ ﻛﺶ در اوﻳﻦ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑـﺮد‪ .‬او ﺑـﻪ‬
‫ﻳﺎد ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﺳﻪ ﻫﻔﺘﻪ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ زﻧﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ را ﺑﺮدﻧﺪ ﭼﭙﮕﺮاﻳﺎن اﺣﻀﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ 270.‬در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ روز‪ ،‬ﻫﻔـﺪه‬
‫ﻳﺎ ﻫﺠﺪه ﺗﻦ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭼﭙﮕﺮا را ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﻌﺮوف و ﻣﻬﻤﻲ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬دوران ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ آﻧـﺎن اﻏﻠـﺐ دو‬
‫ﺳﺎل و ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻮد‪ ،‬و اﻛﺜﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﻴﻦ ‪ 22‬ﺗﺎ ‪ 30‬ﺳﺎل داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻬﻴﺎر ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ 266‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﺻﺺ‪.398 ،393 .‬‬

‫‪ 267‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﺻﺺ‪.397-98 .‬‬
‫‪ 268‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ آزاد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.98‬‬
‫‪ 269‬ﻫﻤﺎن‪ .‬آزاد اﻗﺪام ﺑﻪ ﺧﻮدﻛﺸﻲ ﻧﻜﺮد‪.‬‬
‫‪ 270‬ﻣﻬﻴﺎر در ﺷﻬﺎدﺗﻨﺎﻣﻪ ﺧﻮد زﻣﺎن اﺣﻀﺎر زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭼﭙﮕﺮا را ﺳﻪ ﻳﺎ ﭼﻬﺎر ﻫﻔﺘﻪ ﭘﺲ از اﺣﻀﺎر ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻣﻬﻴﺎر‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ‬
‫‪.254‬‬
‫‪48‬‬
 ‫ﻣﻦ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻢ ﻫﻴﭻ ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﺣﻀﺎر ﮔﺮوه اول ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﺳﻤﻬﺎ را ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻟﻔﺒﺎ ﻫﻢ ﻧﺨﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﺳـﺎﻣﻲ دو‬
‫ﻧﻔﺮ ﺗﻮدهاي را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻘﻴﻪ را از ﮔﺮوهﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻧﮕﻬﺒﺎن زن وارد اﺗﺎق ﻣﺎ ﺷـﺪ و ﮔﻔـﺖ‬
‫‪271‬‬
‫ﻓﻼﻧﻲ و ﻓﻼﻧﻲ آﻣﺎده ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺮاي دادﮔﺎه‪ .‬ﻟﻴﺴﺘﻲ وﺟﻮد داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻪ ﻫﻔﺘﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﻬﻴﺎر و ﭼﻬﺎر ﺗﻦ دﻳﮕﺮ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﻠﻲ ﻛﺶ را ﭼﺸﻤﺒﻨﺪ زده و ﺑﺎ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺤﻞ دﻳﮕﺮي در‬
‫داﺧﻞ زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪﻳﻦ دﻗﻴﻘﻪ ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ در آﻧﺠـﺎ ﻣﻬﻴـﺎر ﭼـﺸﻤﺒﻨﺪ ﺧـﻮد را‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ و دﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﺮد ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻴﺰي در ﻳﻚ اﻃﺎق ﻛﻮﭼﻚ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬او ﻧﻴﺮي‪ ،‬ﻗﺎﺿﻲ ارﺷﺪ‪ ،‬و ﺣﻠـﻮاﻳﻲ را‬
‫ﻛﻪ ﻛﻨﺎر او ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺗﻦ دﻳﮕﺮ از ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻧﻴﺰ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻬﻴﺎر ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ اﺳﺎﻣﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑـﻪ‬
‫ﻳﺎد ﺑﻴﺎورد‪ .‬ﻧﻴﺮي ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ را اداره ﻣﻲﻛﺮد‪:‬‬

‫آﻗﺎي ﻧﻴﺮي ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺎﻧﻢ ﻣﻬﻴﺎر‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺟﺮﻣﻲ ﻣﺘﻬﻢ ﺷﺪهاﻳﺪ«‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﻨﺪه ﻋﻀﻮ ﺣﺰب ﺗـﻮده‬
‫اﻳﺮان ﺑﻮدم«‪ .‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺗﻮده اي ﻫﺴﺘﻲ؟« ‪ ...‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻣﻦ اﻻن ﭘﻨﺞ ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ در زﻧﺪان ﻫﺴﺘﻢ‬
‫و ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎ ﺣﺰب ﻧﺪارم‪ ،‬و ﻧﻤﻲ داﻧﻢ ﻣﻮاﺿﻊ ﺣﺰب ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻫـﺴﺘﻢ‬
‫ﻳﺎ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ «.‬ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﺸﺎن ﻫﻨﻮز ﺗﻮدهاي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫـﺴﺘﻴﺪ؟« ﮔﻔـﺘﻢ‪» :‬اﻳـﻦ ﻣـﺴﺌﻠﻪ ﺷﺨـﺼﻲ‬
‫اﺳﺖ«‪ .‬ﺑﺎزﻫﻢ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ؟« ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻫﻢ ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ«‪ .‬ﺑﻌﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪» :‬ﭘﺪر و‬
‫ﻣﺎدر ﺷﻤﺎ ﭼﻄﻮر؟« ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺷﻴﻌﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻦ در ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮاده ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪم«‪ .‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫‪272‬‬
‫»اﻳﺸﺎن ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬اﻳﺸﺎن ﻣﺮﺗﺪ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻧﻴﺮي ﺑﺎ ﻧﻘﻞ ﻗﻮل از ﻗﺮآن ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬زﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﻮد آﻧﻘﺪر ﺷﻼق ﻣﻲﺧﻮرد ﺗﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻣﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫـﺴﺘﻢ ﻳـﺎ‬
‫ﺑﻤﻴﺮد«‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﻴﺮي ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر داد اﻃﺎق را ﺗﺮك ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ ﺑﻴﺶ از ‪ 5‬دﻗﻴﻘﻪ ﻃـﻮل ﻧﻜـﺸﻴﺪ‪ .‬ﻧﮕﻬﺒـﺎن ﻛـﻪ‬
‫ﮔﻮﺷﻪ ﭼﺎدر ﻣﻬﻴﺎر را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد »ﮔﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﭼﻴﺰ ﻧﺠﺴﻲ دﺳﺖ زده ﺑﻮد«‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ او ﭼﺸﻢ ﺑﻨﺪ زده و او را ﺑﻪ ﺳﻠﻮل‬
‫‪273‬‬
‫اﻧﻔﺮادي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻬﻴﺎر ﻇﻬﺮ وﻗﺖ ﻧﻤﺎز وارد ﺳﻠﻮل ﺷﺪ‪ .‬از او ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ آﻳﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬او اﻣﺘﻨﺎع ورزﻳﺪ‪ .‬ﻧﮕﻬﺒـﺎن ﺳـﭙﺲ او را ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺮف ﻳﻚ ﺻﻨﺪﻟﻲ ﭼﻮﺑﻲ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮده و ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر داد دراز ﺑﻜﺸﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ وي دراز ﻛﺸﻴﺪ ﻧﮕﻬﺒﺎن اذان را‬
‫از ﺣﻔﻆ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﻬﻴﺎر را ﺷﻼق زده و دﺳﺘﻮر دادﻧﺪﻛﻪ آﻧﺠﺎ را ﺗﺮك ﻛﻨﺪ‪ 274.‬ﺳـﺎﻋﺖ ‪ 4‬ﻳـﺎ ‪ 5‬ﺑﻌـﺪ از ﻇﻬـﺮ‪،‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎم اذان ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﻣﺠﺪداً از ﻣﻬﻴﺎر ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ آﻳﺎ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮاﻧﺪ و او دوﺑﺎره ﭘﺎﺳﺦ رد داد‪ .‬ﻣﻬﻴﺎر دﻳﺪ ﻛـﻪ ﻫﻤـﺎن‬
‫ﻧﮕﻬﺒﺎن دﻳﮕﺮان را ﻧﻴﺰ ﻣﻲزد‪:‬‬

‫‪ 271‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 272‬ﻫﻤﺎن‬
‫‪ 273‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 274‬در ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻬﻴﺎر ﻳﻚ ﺗﺨﺘﺨﻮاب ﭼﻮﺑﻲ را ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪49‬‬
 ‫وﻗﺘﻲ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ را ﻣﻲزد از ﺑﺪنﺷﺎن ﺧﻮن ﻣﻲآﻣﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﺻﺪاﻫﺎي وﺣﺸﺘﻨﺎك ﺑﻴﺮون ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ‬
‫زﻧﻲ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺧﻴﻠﻲ ﺻﻮرت ﭘﻴﺮ و ﭼﺮوﻛﻴﺪه داﺷﺖ‪ .‬از او ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ آﻳﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﻲ؟ ﺟـﻮاب او را‬
‫‪275‬‬
‫ﻧﺸﻨﻴﺪم‪ .‬وﻗﺘﻲ او را زدﻧﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪم ﻛﻪ او ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﺑﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺎر روز ﻣﻬﻴﺎر روزي ‪ 5‬ﺑﺎر ﺷﻼق ﻣﻲﺧﻮرد‪ 12 :‬ﺷﺐ‪ 4 ،‬ﺻﺒﺢ‪ 2 ،‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ 4 ،‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ و ﺑـﺎر‬
‫آﺧﺮ ﭘﺲ از ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب‪ .‬ﻫﺮ ﺑﺎر او را ‪ 5‬ﺿﺮﺑﻪ ﺷﻼق ﻣﻲزدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً روزي ‪ 25‬ﺿﺮﺑﻪ ﺷﻼق ﻣﻲﺷـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﭼﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺮدﻫﺎ زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺷﻼق ﻣﻲزدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﺎر زﻧﺎن ﺷﻼق زدن را اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲدادﻧـﺪ‪ .‬ﻣﻬﻴـﺎر و‬
‫‪276‬‬
‫دﻳﮕﺮان از ﻛﻤﺒﻮد ﺧﻮاب رﻧﺞ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻬﻴﺎر ﺑﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ زﻧﺎن در اﻋﺘﺼﺎب ﻏﺬا ﺳﻌﻲ ﻛﺮد ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﻼق زدنﻫﺎ اداﻣﻪ ﻳﺎﻓـﺖ‪ .‬روز ﺷـﺸﻢ‬
‫اﻋﺘﺼﺎب ﻏﺬا ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻋﺎدت ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ وي ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﻣﺠﺎزات ﺷﻼق او را ﺑﺮاي ﺳﻪ روز ﺑـﻪ ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻖ درآوردﻧﺪ‪ 277.‬ﻣﻬﻴﺎر ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻬﺎ در ﻃﻲ ﺳﻪ روز اﺳﺘﺮاﺣﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وي داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷـﻼق زدن را‬
‫‪278‬‬
‫ﻛﻼً ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ وي اﻃﻼع داد ﻛﻪ ﺷﻼق زدن زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫آزاد ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﺐ ﺷﻼق زدﻧﻬﺎ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﺧﻮد ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ و‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﻣﻼﻗﺎت دﻋﻮت ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﺘﮕﺎن آﻧﻬﺎ‬
‫اﻋﺪام ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از زﻧﺎن اﺟﺎزه ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮان ﺧﻮد ﻛﻪ در ﺑﻨﺪﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اي در اوﻳﻦ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آزاد ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻳﻜﻲ از زﻧﺎن زﻧﺪاﻧﻲ را اﻳﻨﻄﻮر ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻢ از ﺷﻮﻫﺮش ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ‬
‫او آﻣﺪه و او از دادن ﭘﺎﺳﺦ اﻣﺘﻨﺎع ورزﻳﺪ‪ .‬آﺧﺮ وي اﻇﻬﺎر ﻧﻤﻮد‪» :‬ﻣﻦ دﻳﮕﺮ اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻣﻴﻤﻮﻧﻢ‪ .‬آﻧﻬﺎ‬
‫‪279‬‬
‫ﻣﺮا ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎزي دادﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﻣﺤﺒﻮﺳﻴﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬و زﻧﺪان ﺑﺮاي زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﮔﻞ ﺗﻬﻴﻪ ﻛـﺮده‬
‫ﺑﻮد ﺗﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﺧﻮد ﮔﻞ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬آزاد ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻋﺪهاي ﮔﻞ و ﺷﺮﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻲدادﻧﺪ و دﻳﮕﺮان ﻟﺒﺎﺳﻬﺎي ﻋﺰﻳﺰان اﻋﺪام ﺷﺪهﺷﺎن را رد و ﺑﺪل ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‬
‫‪ ...‬در آن ﺷﺐ وﻗﺘﻲ ﺗﻌﺪادي از ﺑﭽﻪﻫﺎ در ﺑﻨﺪ ﺷﺮﻳﻨﻲ ﻣﻲﺧﻮردﻧﺪ ﺣﺎﻟﻢ ﺧﻴﻠﻲ ﺑﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺪهام ﺑﻪ ﻫﻢ رﻳﺨﺖ‬
‫‪280‬‬
‫و ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪم ﺑﺎﻻ ﺑﻴﺎورم‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺷﺮﻳﻨﻲ ﺧﻮردن آﻧﺎن ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺸﻦ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮاي اﻋﺪام ﺷﺪهﻫﺎ‪.‬‬

‫ﻣﻬﻴﺎر و ﺧﺎﻧﻮاده او ﻓﻘﻂ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ از ﺳﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚ ﻫﻔﺘـﻪ ﭘـﺲ از ﺗﻮﻗـﻒ ﺷـﻼق‬
‫زدﻧﻬﺎ‪ ،‬از وﻗﻮع اﻋﺪاﻣﻬﺎ ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺪر و ﻣﺎدرﻣﺎن اﻃﻼع ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ ﻛﻪ در زﻧﺪان ﭼﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از‬

‫‪ 275‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 276‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 277‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ ﻫﻤﺮاه زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.214‬‬
‫‪ 278‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 279‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ آزاد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.98‬‬
‫‪ 280‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪50‬‬
‫ﭘﺪر و ﻣﺎدرﻫﺎ در ﺑﻴﺮون زﻧﺪان ﻏﺶ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ«‪ 281.‬ﻣﻬﻴﺎر ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺪرش ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧـﺎﻣﺰد او‪ ،‬ﻧـﺼﺮت‪ ،‬ﺑـﺪون‬
‫‪282‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺘﻲ ﻣﺤﻜﻮم ﺑﺸﻮد اﻋﺪام ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫آزاد ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻪ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭼﭙﮕﺮاﻳﻲ ﻛﻪ زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ اداﻣـﻪ‬
‫دادﻧﺪ‪ 283.‬آﻧﻬﺎ او را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ اﻣﺘﻨﺎع ﻧﻤﺎﻳﺪ اﻋﺪام ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ وي اﻣﺘﻨﺎع‬
‫ورزﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ وﺻﻴﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد را ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ و ﻳﺎ »ﻳﻚ ﻧﺎﻣﻪ ﺗﺼﻨﻌﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده اش ﻧﻮﺷﺘﻪ و در آن ﺗﻮﺿﻴﺢ‬
‫‪284‬‬
‫دﻫﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﺴﺌﻮل اﻋﺪاﻣﺶ ﺑﻮده اﺳﺖ‪«.‬‬

‫ﻣﻬﻴﺎر و ﭘﻨﺠﺎه و ﻫﺸﺖ زﻧﺪاﻧﻲ ﭼﭙﮕﺮاي دﻳﮕﺮ در ﺑﻨﺪ ﻣﻠﻲ ﻛﺶ را ﺑﻪ ﮔﻮﻫﺮ دﺷﺖ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ .‬در ﻫﻤـﺎن ﺷـﺐ‬
‫ورود ﻣﻬﻴﺎر‪ ،‬ﻣﺮدي از او ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ وي از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮدداري ﻧﻤﻮد او را ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻠﻮل اﻧﻔﺮادي ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﻣﻬﻴﺎر و دﻳﮕﺮ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﻠﻲ ﻛﺶ را ﺑﻪ اوﻳﻦ ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ و در آﻧﺠـﺎ ﺑـﻪ ﺗﺤـﺖ‬
‫ﻓﺸﺎر ﻗﺮار دادن آﻧﺎن ﺑﺮاي ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ اداﻣﻪ دادﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﻴﺎر ﺣﺘﻲ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺳﻌﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺧﺎﻧﻮاده او را‬
‫‪285‬‬
‫وادار ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ وي را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻴﺎﻳﺪ در ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﻬﺎ از ﺧﻮد اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﻧﺸﺎن داد‪.‬‬

‫‪ .4,4‬ﺷﻴﺮاز‬
‫در ﺷﻴﺮاز‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ اﺳﺘﺎن ﻓﺎرس‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺗﻤﺎم زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺑﻪ ﻃﻮر داﺋﻢ در زﻧﺪان ﻋﺎدل آﺑﺎد ﺟﺎي دادﻧـﺪ‪ .‬ﻋـﺎدل‬
‫آﺑﺎد زﻧﺪاﻧﻲ ﺑﻮد ﺑﺎ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ ﺗﺠﻬﻴﺰات اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻛﻪ در دﻫﻪ ‪ 1350‬در ﻃﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ رﺿـﺎ ﺷـﺎه ﻧﻮﺳـﺎزي ﺷـﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ 286.‬در ﺳﺎل ‪ ،1367‬اﻳﻦ زﻧﺪان ﺳﻪ ﻃﺒﻘﻪ داﺷﺖ و زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻏﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ را در ﺧﻮد ﺟﺎي داده ﺑﻮد‪ .‬ﻃﺒﻘـﻪ‬
‫اول ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎه زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺗﺨﻠﻔﺎت ﺟﺰﻳﻲ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻮاﺑﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪ دوم ﻣﺤﻞ ﻧﮕﻬـﺪاري‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺨﻠﻔﺎت ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺗﺮي اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻬﺎﻳﻴﺎن‪ ،‬ﻗﺎﺗﻼن‪ ،‬ﻗﺎﭼﺎﻗﭽﻴﺎن ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر و زﻧـﺪاﻧﻴﺎن‬
‫‪287‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬

‫زﻧﺪان ﻋﺎدل آﺑﺎد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﻓﻖ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮاﻛﺰ ﺑﺎزﭘﺮوري زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﻬﺮت داﺷﺖ‪ 288.‬ﻣﻘﺎﻣـﺎت ﺳـﻌﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن را از ﻃﺮﻳﻖ ﺧﻮاﻧﺪن اﺟﺒﺎري ﻧﻤﺎز و ﺷﻜﻨﺠﻪ‪ ،‬ﻃﻮري ﺑﺎزﭘﺮوري ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ ﻛـﻪ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ ﻛـﻪ آزاد‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ دﻳﮕﺮ ﺗﻬﺪﻳﺪي ﺑﺮاي رژﻳﻢ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻴﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﻇﻬﺎرات ﻳﻜﻲ از ﺷﻬﻮد ﻋﻴﻨﻲ‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در دﻳﮕـﺮ‬

‫‪ 281‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻣﻬﻴﺎر‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.254‬‬

‫‪ 282‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻌﻀﻲ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن زن اﺟﺎزه داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮان ﺧﻮد در دﻳﮕﺮ ﺑﻨﺪﻫﺎ ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺄﻣﻮران درﺧﻮاﺳﺘﻬﺎي ﻣﻬﻴﺎر ﺑﺮاي ﻣﻼﻗﺎت را رد‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﻴﺎر از ﺳﺎل ‪ 1362‬ﺗﺎ اﻋﺪام ﻧﺼﺮت در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺎﻣﺰد ﺧﻮد را ﻧﺪﻳﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 283‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ آزاد‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.98‬‬
‫‪ 284‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 285‬ﻫﻤﺎن‪ .‬ﻣﻬﻴﺎر در ﻣﺮداد ‪ 1369‬آزاد ﺷﺪ‪ .‬وي در ‪ 1363‬دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﺮاي ﻃﻲ ﻳﻚ دوره ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﺳﻪ ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺷﺶ ﺳﺎل در زﻧﺪان ﻧﮕﺎﻫﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ 286‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪.105 .‬‬
‫‪ 287‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان‪» ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ اي در ﺗﻨﮕﻨﺎ‪ ،‬ﺷﺮح ﻣﺸﻘﺎت ﺑﻬﺎﻳﻴﺎن ﺷﻴﺮاز«‪ ،‬ص‪) (2007) 30 .‬ﻧﻘﺸﻪ زﻧﺪان ﻋﺎدل آﺑﺎد را ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ(‪.‬‬
‫‪ 288‬ﻓﺮﻳﺒﺎ ﺛﺎﺑﺖ‪» ،‬زﻧﺪان ﺷﻴﺮاز« )‪ ،(2204‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪) http://www.iranrights.org/english/document-191.php‬ﻣﺎﺟﺮاي ﺧﻮد را ﭘﺲ از اﻧﺘﻘﺎل‬
‫از زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺑﻪ ﻋﺎدل آﺑﺎد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ »زﻧﺪان ﺗﺒﻌﻴﺪي ﻫﺎ« ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ(‪.‬‬
‫‪51‬‬
‫زﻧﺪاﻧﻬﺎ از ﺷﺮﻛﺖ در ﻧﻤﺎز ﻳﻮﻣﻴﻪ اﻣﺘﻨﺎع ﻣﻲورزﻳﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻴﺮاز ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و در آﻧﺠﺎ آﻧﻬـﺎ را در ﻳﻜـﻲ از ‪19‬‬
‫ﺳﻠﻮل ﺣﺒﺲ اﻧﻔﺮادي و ﻳﺎ در ﺑﻨﺪ ‪) 49‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﻣﺠﺎزات ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد( ﻣﺤﺒﻮس ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﺎهﻫﺎ‪،‬‬
‫‪289‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎ در آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ‪ 90‬درﺻﺪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﻋﺪام ﺷﺪه در ﺣﺎل ﮔﺬراﻧﺪن دورهﻫﺎي ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ اﺣﻜـﺎﻣﺶ ﭘـﻴﺶ از ‪1367‬‬
‫ﺻﺎدر ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﻠﻲ ﻛﺸﻬﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ آن زﻣﺎن دوره ﺣﺒﺲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬دﻳﮕﺮ اﻓﺮاد‬
‫ﺗﻮاﺑﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻴﺰ اﻓﺮادي ﻛﻪ در ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ اﻋﻀﺎء ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻫﻤﻜﺎري ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻬـﺎﻧﮕﻴﺮ اﺳـﻤﺎﻋﻴﻠﻲ‬
‫ﭘﻮر )ﻧﺎم ﻣﺴﺘﻌﺎر( ﻛﻪ در آن زﻣﺎن در ﺣﺎل ﮔﺬراﻧﺪن دوران ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ده ﺳﺎﻟﻪ ﺧﻮد در ﻋﺎدل آﺑﺎد ﺑﻮد ﺑﻪ ﻳـﺎد دارد‬
‫ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﻲ ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ در ﺑﺮدﻧﺪ‪:‬‬

‫ﺗﻮاﺑﻴﻦ ﻫﻢ از ﺗﻴﻎ ﻛﺸﺘﺎر و ﻧﻔﺮت در اﻣﺎن ﻧﻤﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادي از آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻫـﺎي وزارت اﻃﻼﻋـﺎت‬
‫‪290‬‬
‫ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﻲ اﻓﺮاد ﺳﻴﺎﺳﻲ ‪ ...‬ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎه ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﺮده و اﻋﺪام ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ ﭘﻮر ﺧﺒﺮ دارد‪ ،‬در آن ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﭼﭙﮕﺮاﻳﺎن در ﺷـﻴﺮاز اﻋـﺪام ﻧـﺸﺪﻧﺪ‪ .‬او ﺑـﻪ ﻳـﺎد‬
‫ﻣﻲآورد ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ ﮔﺮوه ﺳﻲ ﺗﺎ ﭼﻬﻞ ﻧﻔﺮي زﻧﺪاﻧﻴﺎن در اواﻳﻞ ﻣﺮداد ﻣﺎه اﺣﻀﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻏﻴﺮ از ﻳﻚ ﻧﻔﺮ آﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﺑﻘﻴـﻪ‬
‫ﻫﻤﮕﻲ از اﻋﻀﺎء ﻓﻌﺎل ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آن ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﻪ دﻳﮕﺮ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗﻲ اﻓﺘﺎده ﺑـﻮد‪.‬‬
‫وي ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ از آﻧﺎن ﺳﻪ ﺳﺆال ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺟﺮﻣﻲ ﻣﺘﻬﻢ ﺷﺪه اﻳﺪ؟ آﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺧـﻮد اﻋﺘﻘـﺎد‬
‫دارﻳﺪ؟ آﻳﺎ ﻣﺎﻳﻠﻴﺪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻛﻨﻴﺪ؟ از ﺑﺮﺧﻲ زﻧﺪاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺳﺆاﻻت اﺿﺎﻓﻲ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﭘﺮﺳـﻴﺪه ﺷـﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ »آﻳـﺎ‬
‫ﺣﺎﺿﺮﻳﺪ ﻳﻚ زﻧﺪاﻧﻲ ﻣﺠﺎﻫﺪ را اﻋﺪام ﻛﻨﻴﺪ؟« ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﺑﻌﻀﻲ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫‪291‬‬
‫ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻧﺎم آﻧﻬﺎ در ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻋﺪاﻣﻴﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺷﻴﺮاز از ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺤﻠﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺠﺖ اﻻﺳـﻼم اﺳـﻼﻣﻲ )دادﺳـﺘﺎن دادﮔـﺎه‬
‫اﻧﻘﻼب(‪ ،‬ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم ﻣﺼﻴﺒﻲ )ﺣﺎﻛﻢ ﺷﺮع ﺷﻴﺮاز(‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه وزارت اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬و ﻳﻚ ﺑﺎزﺟﻮ ﻛـﻪ ﻣـﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫ﭘﺮوﻧﺪه زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻪ او ﻣﺤﻮل ﺷﺪه ﺑﻮد‪ 292.‬اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن در ﻳﻚ ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎه دور از ﻣﺤﻮﻃﻪ زﻧﺪان ﻛﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﺳـﭙﺎه‬
‫ﭘﺎﺳﺪاران اداره ﻣﻲﺷﺪ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻛﺮده و آﻧﻬﺎ را در ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي اﻧﻔﺮادي آﻧﺠﺎ ﻧﮕﺎه ﻣـﻲداﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺎﺳـﺪاران‬

‫‪ 289‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﻨﻴﺮه ﺑﺮادران ﺑﺎ ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ ﭘﻮر‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪] http://www.bidaran.net/spip.php?article159‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ ﭘﻮر«[‪ .‬ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ ﭘﻮر ﻳﻚ ﻧﺎم ﻣﺴﺘﻌﺎر اﺳﺖ و ﻧﺎم ﻳﻜﻲ از رﻓﻘﺎي ﺷﺨﺺ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺷﻮﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1367‬اﻋﺪام ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ 290‬ﻫﻤﺎن‪ .‬ﻣﻘﺎﻣﺎت اﺑﺘﺪا اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ ﭘﻮر را در ﺳﺎل ‪ 1359‬ﺑﺮاي ﺷﺮﻛﺖ در ﺗﻈﺎﻫﺮات و ﭘﺨﺶ ﺟﺰوات ﺑﺮاي ﻳﻜﻲ از ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﭼﭙﮕﺮا دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫او ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ده ﺳﺎل زﻧﺪان ﻣﺤﻜﻮم ﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺒﻼً ﭼﻨﺪ ﺑﺎر دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ ﭘﻮر ﺗﺎ زﻣﺎن آزادي ﺧﻮد در ‪ 1368‬در زﻧﺪان ﻋﺎدل آﺑﺎد‬
‫ﻧﮕﺎﻫﺪاري ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ 291‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 292‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬

‫‪52‬‬
‫داﺋﻤﺎً زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎهﻫﺎ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ و ﻣﻲآوردﻧﺪ‪ 293.‬ﻇﺎﻫﺮاً ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎي ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ را ﻓﻘﻂ ﺑـﺮاي‬
‫‪294‬‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺧﺎرج از ﻣﺤﻮﻃﻪ زﻧﺪان اﺣﻀﺎر ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻗﻄﻊ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﻣﺎه آﺑﺎن‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ ﭘﻮر و ﻳﻚ زﻧﺪاﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻋﻀﻮ ﻓﺪاﻳﻴﺎن )اﻗﻠﻴﺖ( ﺑﻮد را ﺑﺮاي ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎه‬
‫ﺧﺎرج از ﻣﺤﻮﻃﻪ زﻧﺪان اﺣﻀﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬

‫اواﺧﺮ ﻣﻬﺮ ﻳﺎ اواﺋﻞ آﺑﺎن ﺑﻮد و اﻋﺪاﻣﻬﺎ ﻗﻄﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد اﻣﺎ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺧﺒﺮﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮدم ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ اﻋﺪام ﺧﻮد‬
‫را ﻗﻄﻌﻲ ﻣﻲ دﻳﺪﻳﻢ‪ .‬ﻣﺪﺗﻲ ﻣﺎ را در ﻳﻚ ﺳﻠﻮل ﻣﺠﺮدي ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزﺟﻮﺋﻲ ﺑﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻛﺘﻚ ﻫﻢ ﭼﺎﺷﻨﻲ آن ﺑﻮد و ﻳﻜﻲ از ﻣﺎ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﻮاﻟﻬﺎ را »ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻪ« داده ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻛﺎﺑﻞ زدﻧﺪ ‪ ...‬دﻗﺎﻳﻖ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎزﺟﻮﺋﻲ ﺑﺎ ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد و ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﺑﺎزﺟﻮ ﺻـﺮﻳﺤﺎ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﺷﻤﺎ را ﺑﺮاي اﻋﺪام اﻳﻨﺠﺎ آورده اﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﺎﺳﺦ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﻣﺎ ﺻﺪاﻗﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻼش ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺷـﻤﺎ‬
‫را از ﻣﺮگ ﻧﺠﺎت دﻫﻴﻢ‪ .‬ﺳﺆال ﻛﺮدﻧﺪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﻲ؟ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ را ﻗﺒﻮل داري؟ ﺟﻤﻬﻮري اﺳـﻼﻣﻲ را‬
‫‪295‬‬
‫ﻗﺒﻮل داري؟‬

‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ ﭘﻮر ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻳﻚ اﻗﺎﻣﺖ دو ﻣﺎه و ﻧﻴﻤﻪ در ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎه ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻋﺎدل آﺑﺎد ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ ﮔﺮوه زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺑﺎ آوﻳﺨﺘﻦ از دار اﻋﺪام ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﺑﻌﺪي ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻠﻴﻚ ﺟﻮﺧﻪ آﺗـﺶ در‬
‫ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﻈﺎﻣﻲ ﭼﻮﮔﺎن در ﺧﻴﺎﺑﺎن زرﻫﻲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬او ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﻲزﻧﺪ ﻛﻪ ﻃﻲ آن ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن در ﺷـﻴﺮاز ﺣـﺪود ‪250‬‬
‫‪296‬‬
‫زﻧﺪاﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎن ﺧﻮد را از دﺳﺖ دادﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .۴٫۵‬ﺗﺒﺮﻳﺰ‬
‫ﺗﺒﺮﻳﺰ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﺷﻬﺮ ﺑﺰرگ اﻳﺮان و ﻣﺮﻛﺰ اﺳﺘﺎن آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ‪ ،‬در ﺷﻤﺎل ﻏﺮب اﻳﺮان واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﻧـﺪان‬
‫ﺗﺒﺮﻳﺰ در ﺳﺎل ‪ 1362‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺗﻮاب ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ 297.‬ﺑﻨﺪ ﭼﻬﺎر ﺑﺮاي زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻏﻴﺮ ﺗـﻮاب ﻧﮕـﺎه‬
‫داﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻨﺪ ﺗﻨﺒﻴﻪ زﻧﺪان ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ درﻫﺎي ﺳـﻠﻮﻟﻬﺎ در ﺑﻨـﺪ ‪4‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از دﺳﺘﺸﻮﻳﻲ ﺳﻪ ﺑﺎر در روز ﻣﺠﺎز ﺑﻮد و زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﺟﺎزه داﺷﺘﻨﺪ ﻳـﻚ ﺳـﺎﻋﺖ در روز ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻮاي ﺗﺎزه دﺳﺘﺮﺳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﺳﻠﻮل در ﺑﻨﺪ ﭼﻬﺎر داراي ﻳﻚ ﺗﺨﺘﺨﻮاب ﺳﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺨﺘﺨﻮاب ﺑﺎﻻﻳﻲ را ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮاﺑﻴﻦ ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً در آن ﻧﺸﺴﺘﻪ و زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮل آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ را زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﻣـﻲﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ 298.‬ﺑﺎزﻣﺎﻧـﺪﮔﺎن‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻨﺪ ‪ 4‬زﻧﺪان ﺗﺒﺮﻳﺰ را دﺷﻮار ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮده و اﻇﻬﺎر ﻣﻲدارﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮاﺑﻴﻦ زﻧﺪاﻧﻴﺎن را از ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬

‫‪ 293‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 294‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 295‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 296‬ﻫﻤﺎن‪ .‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﺎم ﭘﻨﺠﺎه و ﺳﻪ زﻧﺪاﻧﻴﻲ را ﻛﻪ او ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورد اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ در ﺷﻬﺎدت ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪.‬‬
‫‪ 297‬آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪.135 .‬‬
‫‪ 298‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﻨﻴﺮه ﺑﺮادران ﺑﺎ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ اردﺑﻴﻠﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪] http://www.bidaran.net/spip.php?article196‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ‬
‫اردﺑﻴﻠﻲ«[؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﻨﻴﺮه ﺑﺮادران ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﻣﺘﻴﻦ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪] http://www.bidaran.net/spip.php?article190‬از‬
‫اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻴﻦ«[‪.‬‬
‫‪53‬‬
‫ﻣﻨﻊ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ 299.‬در ﻏﺮوب روزي ﻛﻪ اﻋﺪاﻣﻬﺎ در ﺳﺎل ‪ 1367‬آﻏﺎز ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪ 4‬ﻫﻢ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ و ﻫﻢ زﻧﺪاﻧﻴﺎن‬
‫‪300‬‬
‫ﭼﭙﮕﺮا را در ﺧﻮد ﺟﺎي داده ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮ زﻧﺪاﻧﻴﺎن در ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺗﺒﺮﻳﺰ ﻧﻴﺰ در اﺑﺘﺪا از ﺧﺒﺮ ﭘـﺬﻳﺮش ﻗﻄﻌﻨﺎﻣـﻪ ‪ 598‬ﺳـﺎزﻣﺎن ﻣﻠـﻞ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ اﻳﺮان اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﭘﺬﻳﺮش اﻳﻦ ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺿﻌﻒ رژﻳﻢ ﺑﻮده و ﮔﻤﺎن ﻛﺮدﻧـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻳﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ زودي آزاد ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و ﻳﺎ ﺷﺮاﻳﻂ زﻧﺪان ﺑﻬﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن درﺑﺎره ﺣﻤﻠـﻪﻫـﺎي‬
‫ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺖ ﻣﻀﻄﺮب ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺎ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺒﺮﻳﻚ ﻣـﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ و‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻋﻼﻣﺖ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ رژﻳﻢ ﺑﻪ زودي ﺳﻘﻮط ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺮﺧـﻲ دﻳﮕـﺮ ﻣﺘﻮﺟـﻪ‬
‫رﻓﺘﺎر ﻋﺼﺒﻲ ﻓﺰاﻳﻨﺪه ﭘﺎﺳﺪاران ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ ﭘﺨﺶ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ‪ 14‬ﻣﺮداد اردﺑﻴﻠﻲ ﺑـﻪ او‬
‫از ﻳﻚ ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﻗﺮﻳﺐ اﻟﻮﻗﻮع ﺧﺒﺮ ﻣﻲداد‪:‬‬

‫ﺳﺎﻋﺖ ﺳﻪ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻣﺎ در ﺣﻴﺎط داغ از آﻓﺘﺎب ﺗﻴﺰ و ﺳﻮزان ﻣـﺮداد ﻣـﺸﻐﻮل ﻫﻮاﺧـﻮري‬
‫ﻳﻜﺴﺎﻋﺘﻪ روز ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﺧﻄﺒﻪﻫﺎي ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ آن روز ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ اﻣﺎم ﺟﻤﻌﻪ آن ﻣﻮﺳﻮي اردﺑﻴﻠﻲ ﺑﻮد‬
‫از رادﻳﻮ دﻓﺘﺮ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﺑﻨﺪ ﭘﺨﺶ ﻣﻲﺷﺪ و ﻫﻤﻪ ﺑﻪ دﻗﺖ ﮔﻮش ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﺳﻮي اردﺑﻴﻠـﻲ در ﺑﺮرﺳـﻲ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭘﺬﻳﺮش ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ و ﺗﺠﺎوز ﻣﺠﺪد ﺻﺪام ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺎ زﻧﺪاﻧﻬﺎ واﻳﻨﻜـﻪ در ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫ﻣﺪت در ﺑﻌﻀﻲ ﺟﺎﻫﺎ زﻧﺪاﻧﻲﻫﺎ ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﺒﺎﻧﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺗﺤﺮﻛﺎﺗﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻳﻌﻨﻲ‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﺎ ﻣﺘﺠﺎوزﻳﻦ در ارﺗﺒﺎط ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ ﺟﻤﻼت زﻧﮓ ﺧﻄﺮ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑـﻪ ﺻـﺪا درآورد و‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﻲ در زﻧﺪاﻧﻬﺎ در ﺣﺎل وﻗﻮع اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎً ﺧﻮش ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﺣﻮادﺛﻲ در ﺷـﺮف وﻗـﻮع‬
‫اﺳﺖ؟ ﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻜﻨﻨﺪ؟ ﭼﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻴﻦ ﺣﻤﻼت ﭘﺲ از ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ و زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳـﻲ وﺟـﻮد‬
‫‪301‬‬
‫دارد؟‬

‫ﻇﺎﻫﺮاً ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺗﺒﺮﻳﺰ ﺗﺎ ﻣﺎهﻫﺎي ﺧﺮداد و ﺗﻴﺮ زﻧﺪاﻧﻴﺎن را وادار ﺑﻪ ﭘﺮ ﻛﺮدن ﭘﺮﺳـﺸﻨﺎﻣﻪ ﻧﻜﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ از ﺗﻜﻤﻴـﻞ‬
‫ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﺎﺳﺨﻬﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در اواﻳﻞ ﻣﺮداد زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺗـﻚ‬
‫ﺗﻚ اﺣﻀﺎر ﺷﺪه و اﺑﺘﺪا در وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي اﻧﻔﺮادي ﺑﺮده ﺷﺪه و در آﻧﺠﺎ ﻣﻮرد ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ را ﺑﻪ ﺑﻨﺪﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪﻧـﺪ و دﻳﮕـﺮان را ﺑـﻪ زﻧـﺪان اﻧﻔـﺮادي ﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻳـﻚ‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ از ﺗﻬﺮان ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻫﺎ را در دادﮔﺎه اﻧﻘﻼب اداره ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻤﻴـﺴﻴﻮن ﻫـﺮ روز ﭼﻨـﺪ ﺗـﻦ از‬
‫‪302‬‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﺤﺒﻮس در ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي اﻧﻔﺮادي را ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ و اﻋﺪام ﻣﻲﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ 299‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اردﺑﻴﻠﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪298‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻴﻦ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.298‬‬
‫‪ 300‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اردﺑﻴﻠﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.298‬‬
‫‪ 301‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﮔﻤﻨﺎم‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.92‬‬
‫‪ 302‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪54‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ زﻧﺪان ﺗﺒﺮﻳﺰ وارد ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻗﻄﻊ ارﺗﺒﺎط ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺗﺒﺮﻳـﺰ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧـﻪ ﺗﻤﺎﺳـﻲ ﺑـﺎ‬
‫دﻧﻴﺎي آزاد ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺟﺎزه ﻣﻼﻗﺎت داده ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ ،‬و روزﻧﺎﻣﻪ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن از آﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪ 303.‬اﻣـﺎ‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻫﻢ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﻫﺎيﺷﺎن ﻛﻪ از ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ اﺣﻀﺎر ﺷﺪه و دﻳﮕﺮ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎزﻧﮕﺸﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻢ ﻛﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ اﻳﻦ اﻋﺪاﻣﻬﺎ ﻣﺸﻜﻮك ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ اردﺑﻴﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻛﺎرش ﺑﺮاي ﺣـﺰب‬
‫ﺗﻮده دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﻳﻚ روز ﺑﻪ وي و ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻫﻢ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﻫـﺎي او دﺳـﺘﻮر دادﻧـﺪ از‬
‫ﺳﻠﻮل ﻫﺎ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﭘﻴﺎده روي در ﺣﻴﺎط زﻧﺪان ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻨﺞ ﻳـﺎ ﺷـﺶ ﺗـﻦ از‬
‫ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﻫﻢ ﺳﻠﻮﻟﻲ آﻧﻬﺎ دﻳﮕﺮ در آﻧﺠﺎ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﭘﺎرﭼﻪ ﻛﻔﻦ ﺳﻴﺎه روي ﺗﺨﺘﺨﻮاﺑﻬﺎي آﻧﻬـﺎ را ﭘﻮﺷـﺎﻧﺪه ﺑـﻮد و‬
‫وﺳﺎﻳﻞﺷﺎن ﻫﻤﻪ ﺟﺎ رﻳﺨﺘﻪ و ﭘﺎﺷﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬روي ﭘﺎرﭼﻪ ﺳﻴﺎه ﻛﻠﻤﺎت زﻳﺮ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺷـﺪه ﺑـﻮد‪ » :‬اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻋﺎﻗﺒـﺖ‬
‫‪304‬‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ!«‬

‫اردﺑﻴﻠﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺗﻤﺎم آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ‪ 1367‬در ﺗﺒﺮﻳﺰ اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ از ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ ﻛـﻪ‬
‫‪305‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ اﺣﻀﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻬﺎ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭼﭙﮕﺮا را ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي داﺧﻞ ﺑﻨﺪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪادي از ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﻣﻠﻲ ﻛﺶ و ﺗﻮاب ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺟﺒﻬﻪ ﻓﺮﺳـﺘﺎده ﺑﻮدﻧـﺪ ﺗـﺎ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻳﻮرﺷـﻬﺎي‬
‫ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادي از آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻏﺮور ﺷﺮﻛﺖ ﺧﻮد در ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺿـﺪ ﺗﺮورﻳـﺴﺘﻲ را اﻋـﻼم‬
‫‪306‬‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺰارﺷﻬﺎ ﺗﻌﺪاد زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﻋﺪاﻣﻲ در ﺗﺒﺮﻳﺰ را ﺑﻴﻦ ﺷﺼﺖ و ﻫﻔﺘﺎد ﻧﻔﺮ ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬در ﻣﻴـﺎن ﻣﺠﺎﻫـﺪﻳﻦ اﻋـﺪاﻣﻲ‪،‬‬
‫ﺣﺪود ﺑﻴﺴﺖ ﻧﻔﺮ در ﺳﺎل ‪ 1366‬از اروﻣﻴﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﺮﻳﺰ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﻓﺘﮕﺎن اروﻣﻴﻪ اي‪ ،‬ﺑﻪ اروﻣﻴـﻪ‬
‫‪307‬‬
‫ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪه و ﺗﻮﺳﻂ ﺟﻮﺧﻪ آﺗﺶ اﻋﺪام ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻋﺪام ﻫﺎ ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ ﻫﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎ اواﻳﻞ ﺷﻬﺮﻳﻮر‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ و آﻧﮕﺎه ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﺟﺎزه داده ﺷﺪ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﺧـﺎرج‬
‫ﺗﻤﺎس ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﻓﺸﺎر از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺗﻮاﺑﻴﻦ در ﺑﻨﺪ ‪ 4‬ﻛﻤﺎﻛﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪:‬‬

‫ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺑﺎزﮔﺸﺖ روزﻧﺎﻣﻪ و اﺧﺒﺎر ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻓﺸﺎر ﺗﻮاﺑﻴﻦ ﺑﺮ ﻏﻴﺮﺗﻮاﺑﻴﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ و ﻣﻜﺮراً زﻧـﺪاﻧﻴﺎن‬
‫اﺣﻀﺎر ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و ﻣﮋده اﻋﺪام ﻗﺮﻳﺐ اﻟﻮﻗﻮﻋﺸﺎن را از ﺗﻮاﺑﻴﻦ ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻧﺪ‪ .‬و از آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷـﺪ ﺑـﺮاي‬
‫ﻧﺠﺎت ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ )در ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد ﻫﻢ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮدﻧﺪ(‪ .‬ﻣﺮا در اﻳﻦ ﻣﺪت‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﺣﻀﺎر ﻧﻜﺮدﻧﺪ وﻟﻲ ﻳﻜﺒﺎر ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪاي ﻛﺎﻣﻼ ﺟﺰﻳﻲ و اﻟﻜﻲ در اﺗﺎق درﮔﻴﺮي راه اﻧﺪاﺧﺘﻨـﺪ‬
‫و ﻣﺮا ﺑﻪ دﺧﻤﻪ ﻛﺸﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻋﻠﻲ ﻧﻤﺎزي در ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺼﺒﻲ ﺑﺎ ﻣﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑـﻪ‬
‫زودي اﻋﺪاﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﺰاي اﻋﻤﺎﻟﺖ ﻣﻲرﺳﻲ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺧﻮﻧﺴﺮدي ﮔﻔﺘﻢ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮا‬

‫‪ 303‬ﺷﻬﻮد ﻋﻴﻨﻲ دﻳﮕﺮ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا در زﻧﺪان ﺗﺒﺮﻳﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘﻮﻗﻲ داده ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اردﺑﻴﻠﻲ‪ ،‬رك‪.‬‬
‫زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.298‬‬
‫‪ 304‬ﻫﻤﺎن؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﮔﻤﻨﺎم‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.92‬‬
‫‪ 305‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اردﺑﻴﻠﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.298‬‬
‫‪ 306‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻴﻦ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.298‬‬
‫‪ 307‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﮔﻤﻨﺎم‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.92‬‬
‫‪55‬‬
 ‫اﻋﺪام ﺑﻜﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﺧﻮدت ﻫﻢ ﻣﻲداﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ رﻳﺎﺳﺖ ﺗﻮاﺑﻴﻦ اﺣﺘﻤﺎل اﻋﺪام ﺗـﻮ از ﻣـﻦ ﺑﻴـﺸﺘﺮ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اول ﺗﻮ را اﻋﺪام ﺑﻜﻨﻨﺪ و ﺑﻌﺪ ﻣﻦ را‪ .‬در ﻛﻤﺎل ﺗﻌﺠﺐ دﻳﺪم ﻛﻪ رﻧﮓ و روﻳﺶ ﭘﺮﻳـﺪ و ﺑـﺎ‬
‫ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ ﻓﺮﻳﺎد ﻛﺸﻴﺪ ﻧﺨﻴﺮ اﻳﻨﻄﻮر ﻧﻴﺴﺖ دادﮔﺎه اﻧﻘﻼب و اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﻣﻼً ﺑـﻪ ﻣـﺎ اﻃﻤﻴﻨـﺎن دارﻧـﺪ ‪...‬‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪم ﻛﻪ ﺑﻴﭽﺎره ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﻫﺎرت و ﭘﻮرت و اﻟﺪرم ﺑﻠﺪرم ﺑﻪ ﺷﺪت وﺣﺸﺖ زده اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت‬
‫ﺗﺮس آﻓﺮﻳﻨﻲ ﻫﻢ ﭘﻮﺷﺶ ﻳﺎ درﻣﺎن وﺣﺸﺘﻬﺎي او و ﺳﺎﻳﺮ ﺗﻮاﺑﻴﻦ اﺳﺖ و ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ ﺑـﺎ ﺑـﻪ‬
‫‪308‬‬
‫اﻋﺪام ﻓﺮﺳﺘﺎدن اﻣﺜﺎل ﻣﻦ ﺧﻄﺮ ﻣﺮگ را از ﺧﻮد دورﺗﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﻣﺘﻴﻦ‪ ،‬ﻳﻚ ﻋﻀﻮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﺪاﻳﻴﺎن )اﻛﺜﺮﻳﺖ(‪ ،‬از ﺣﻮادﺛﻲ ﻛﻪ در ﺣـﺎل وﻗـﻮع ﺑـﻮد ﺣﺘـﻲ ﻛـﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺗﺼﻮري ﻫﻢ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﻜﻤﻴﻞ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ در ﺧﺮداد ﻣﺎه وي را ﺑﻪ ﺣﺒﺲ اﻧﻔﺮادي ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻤﺎس او ﺑﺎ اﻓﺮاد‬
‫ﻓﻘﻂ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ وي را ﺑﻪ ﺗﻮاﻟﺖ و ﺣﻤﺎم ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻤﺎس ﻫﻢ اﻳﻨﻘﺪر ﻧﺎدر ﺑﻮد ﻛـﻪ‬
‫وي ﺑﻪ دﻓﻌﺎت ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪ از ﻫﻤﺎن ﻛﺎﺳﻪ اي ﻛﻪ در آن ﻏﺬا ﻣﻲﺧﻮرد ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﻮاﻟﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً در اواﺧﺮ‬
‫ﻣﺮداد‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ او اﻃﻼع داد ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت او آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬او را ﺑﺮاي ﺗﻤﻴﺰ ﺷﺪن ﺑﺮدﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺪﺗﻲ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻳﻚ ﺗﻮاب رﻓﺘﻢ ﻣﻼﻗﺎت‪ .‬آن ﻣﻮﻗﻊ ﻣﻼﻗﺎت ﻗﻄﻊ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻦ و ﻳﻚ ﻧﻔﺮ دﻳﮕـﺮ‪،‬‬
‫ﻛﻪ او را ﻫﻢ آورده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻚ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺑﻮد‪ .‬آﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻓﻬﻤﻴﺪم ﻣﺎدر ﻣﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﺎدر آن زﻧـﺪاﻧﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ—ﻛﻪ ﻫﻮادار ﻳﻜﻲ از ﮔﺮوهﻫﺎي ﭼﭗ ﺑﻮد و زﻧﺪه اﺳﺖ—ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ روز ﻣﻲآﻣﺪﻧـﺪ ﺟﻠـﻮي‬
‫زﻧﺪان و ﺧﺒﺮي ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬روزي ﺑﺎ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﻔﺖ ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺟﻠﻮي زﻧﺪان‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺠـﺎ ﻧﻔـﺖ را رﻳﺨﺘـﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ روي ﺧﻮدﺷﺎن و ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻼﻗﺎت ﻧﺪﻫﻴﺪ‪ ،‬ﺧﻮدﻣﺎن را آﺗﺶ ﻣﻲزﻧﻴﻢ‪ .‬ﻣﻘﺎﻣـﺎت زﻧـﺪان‬
‫ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎدرم ﻛﻪ ﺑﺎ دﻳﺪن ﻣﻦ ﺧﻴﻠﻲ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻘﻪ ﭘﻴـﺮاﻫﻨﺶ را‬
‫درﻳﺪ و اوﻟﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد‪ :‬ﭘﺴﺮم ﺗﻤﺎم دوﺳﺘﺎﻧﺖ را در زﻧﺪاﻧﻬﺎي اﻳﺮان اﻋـﺪام ﻛـﺮدهاﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ ﺑﻪ ﺳﻠﻮل‪ .‬در آن روزﻫﺎ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮔﺮﻳﺰ از ﺷﭙﺶ و ﮔﺮﻣﺎ ﺑـﺎ ﻳـﻚ ﺷـﻮرت داﺧـﻞ ﺳـﻠﻮل‬
‫ﻣﻲﮔﺸﺘﻢ‪ .‬ﺣﺪود دو ﻫﻔﺘﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻼﻗﺎت‪ ،‬دو ﻧﻔﺮ ﭘﺎﺳﺪار آﻣﺪﻧﺪ و درﻳﭽﻪ ﺳﻠﻮل را ﺑﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻣـﺮا‬
‫ﻧﻴﻤﻪ ﻟﺨﺖ دﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﺷﺌﻮﻧﺎت اﺳﻼﻣﻲ را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻲ؟ ﭼﺮا ﻟﺒﺎس ﻧﻤﻲﭘﻮﺷﻲ؟ ﻣﻦ ﺷﭙﺸﻬﺎ و‬
‫ﻣﺎده د‪.‬د‪.‬ت را ﻛﻪ دور ﺳﻠﻮل ﭘﺎﺷﻴﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺸﺎن دادم‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﻧﻴﺎزﻫﺎﻳﻲ داري؟ ﮔﻔﺘﻢ ﻣـﻦ ﻫـﻴﭻ‬
‫ﭼﻴﺰ ﻧﺪارم‪ .‬در آن ﺳﻪ ﻣﺎه ﻣﻦ ﻫﻴﭻ اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ در ﺳﻠﻮل ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ .‬ﻳﻚ روز ﺑﻌﺪ از ﺑﺎزدﻳـﺪ آﻧﻬـﺎ‪ ،‬آﻣﺪﻧـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ را ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻨﺪ ﺧﻴﻠﻲ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻌﺪاد زﻳـﺎدي از ﻣﺠﺎﻫـﺪﻳﻦ را‬
‫‪309‬‬
‫اﻋﺪام ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﺪهاي را ﻫﻢ آزاد ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪310‬‬
‫ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻣﺮﺗﺪﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜﻞ ﻣﺘﻴﻦ را اﻋﺪام ﻛﻨﻨﺪ ﻇﺎﻫﺮاً ﻳﻚ ﺣﻜﻢ ﺗﻌﻠﻴﻖ از ﺗﻬﺮان ﺻﺎدر ﺷﺪ‪.‬‬

‫در ﺳﺎل ﺷﺼﺖ و ﻧﻪ ﻧﻤﻲداﻧﻢ ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﻴﻠﻲ روزي ﻣﺮا ﺑﻪ دادﮔﺎه اﻧﻘﻼب اﺣﻀﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در راﻫﺮو دادﮔﺎه‬
‫ﺑﺎزﺟﻮي اوﻟﻴﻪام ﻣﻦ را دﻳﺪ و ﺑﻪ ﻃﺮﻓﻢ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ ﺗﻮ ﻫﻨﻮز زﻧﺪهاي؟ ﺗﺄﺳﻒ ﻛﺎﻣﻼً درﭼﻬﺮهاش آﺷـﻜﺎر‬

‫‪ 308‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 309‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻴﻦ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.298‬‬
‫‪ 310‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﮔﻤﻨﺎم‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.92‬‬
‫‪56‬‬
 ‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺄﺳﻒ از زﻧﺪه ﺑﻮدن ﻣﻦ و ﻧﻔﺮت از ﻣﻦ را ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ .‬ﮔﻔﺖ اﻓﺴﻮس ﻛﻪ آن ﻣﻮﻗﻊ از دﺳـﺘﻤﺎن‬
‫ﻗﺼﺮ در رﻓﺘﻲ‪ .‬ﻣﺎ ﻟﻴﺴﺖ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮاي ﺗﺎﺋﻴﺪ اﻋﺪاﻣﺘﺎن ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮدﻳﻢ وﻟﻲ ﻛﺎر ﺗﻤـﺎم ﺷـﺪ‪ ،‬وﻟـﻲ‬
‫‪311‬‬
‫ﻓﻜﺮ ﻧﻜﻦ ﻛﻪ از ﺧﻄﺮ ﺟﺴﺘﻪاي‪ .‬در اوﻟﻴﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺑﺖ ﻣﻲرﺳﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ .۴٫۶‬دزﻓﻮل‬
‫دزﻓﻮل ﺷﻬﺮي در اﺳﺘﺎن ﺧﻮزﺳﺘﺎن در ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ در زﻧﺪان ﻳﻮﻧﺴﻜﻮ‪ ،‬واﻗﻊ در ﻣﺮﻛـﺰ‬
‫ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮس ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻃﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷﺎه‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻳﻦ زﻧـﺪان ﻣﺪرﺳـﻪ اي ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﺳـﺎزﻣﺎن‬
‫آﻣﻮزﺷﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ )ﻳﻮﻧﺴﻜﻮ( اداره ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﻳﻦ ﻣﺪرﺳﻪ را ﺑﻪ زﻧﺪان ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ 312.‬ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ زﻧﺪان ﺑﻪ دﻓﺘﺮ دادﺳﺘﺎن اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و زﻳـﺮزﻣﻴﻦ اﻳـﻦ ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑـﻪ‬
‫‪313‬‬
‫اﻃﺎﻗﻬﺎي ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻳﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ آﺷﻮغ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻫﻮاداران ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ‪ ،‬در ﻃﻲ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1367‬ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﺗﻐﻴﻴـﺮات ﻋﻤـﺪه و ﭼـﺸﻤﮕﻴﺮي در‬
‫زﻧﺪان ﻳﻮﻧﺴﻜﻮ ﺷﺪ‪ 314.‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ ﺣﻤﻼت ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ ﺑﻪ زﻧﺪان رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎ ﻗﻄﻊ ﺷﺪ و ﺑﺴﻴﺎري‬
‫از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﺎﺑﻖ ﻳﻮﻧﺴﻜﻮ ﻣﺠﺪداً دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ 315.‬ﻣﻘﺎﻣﺎت زﻧﺪان ﺗﻤﺎﻣﻲ زﻧـﺪاﻧﻴﺎن را ﮔـﺮد آورده و ﻗﺮاﺋﺘـﻲ‪ ،‬ﻛـﻪ‬
‫‪316‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮل زﻧﺪان ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺗﻦ از آﻧﺎن ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم آﻧﻬﺎ درﺧﻮاﺳﺖ وي را رد ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫آﺷﻮغ ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻳﻚ ﻫﻴﺌﺖ ﻋﻔﻮ ﺑﻪ زودي ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪:‬‬

‫اﻣﺎ در ﺳﺎل ‪ 1367‬دادﮔﺎﻫﻲ در ﻛﺎر ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺣﺪود ‪ 15‬ﻣﺮداد‪ 317‬ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ روز ﺳﻪ ﺷﻨﺒﻪ ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻴﺴﺖ‬
‫و در اﻳﻦ روز ﻫﻴﺌﺖ ﻋﻔﻮي از ﻃﺮف ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻣﻲآﻳﺪ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻜﻠﻴﻒ زﻧﺪاﻧﻴﺎن‪ .‬در آن روز ﺟﻠـﺴﻪاي‬
‫در دﻓﺘﺮ زﻧﺪان ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎ را در ﮔﺮوهﻫﺎي ﻫﺸﺖ ﻧﻔﺮه ﺑﻪ داﺧﻞ دﻓﺘﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺎ ﭼـﺸﻤﺎن و‬
‫دﺳﺘﺎن ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬و آﻧﺠﺎ روي ﻧﻴﻤﻜﺘﻲ ﻣﻲﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻟﺤﻈﻪاي ﺑﺮاي ﺳﻮال و ﭘﺎﺳﺦ‪ ،‬ﭼﺸﻤﺒﻨﺪ را ﺑﺎز ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮال اﻳﻦ ﺑﻮد‪ :‬ﺟﺮﻣﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ ﺣﺎﺿﺮي ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺑﺮوي؟ ﻫﻤﻴﻦ و ﺑﺲ‪ .‬ﭘﺎﺳﺨﻬﺎ ﻓﻘﻂ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ آري ﻳﺎ ﻧﻪ ﻣﻲﺑﻮد‪ .‬ﻋﻔﻮ ﻳﺎ اﻋﺪام‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ‪ 62‬ﺗﺎ ‪ 66‬ﻧﻔﺮ ﺑﻮد‪ .‬در ﮔﺮوه ﻫﺸﺖ ﻧﻔﺮي ﻣﺎ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺟـﺰ‬
‫‪318‬‬
‫ﻳﻚ زﻧﺪاﻧﻲ ﺑﭽﻪ ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﻘﻴﻪ ﺣﻜﻢ اﻋﺪام ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 311‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 312‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ آﺷﻮغ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.139‬‬
‫‪ 313‬غ‪.‬ر‪ .‬ﺑﻘﺎﻳﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.130‬‬
‫‪ 314‬آﺷﻮغ اﺑﺘﺪا در ﺳﺎل ‪ 1360‬دﺳﺘﮕﻴﺮ و دو ﺳﺎل در زﻧﺪان ﺑﻮد‪ .‬وي ﺑﺮاي ﺑﺎر دوم در ﺳﺎل ‪ 1364‬دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪه و ﺑﻪ زﻧﺪان ﻳﻮﻧﺴﻜﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 315‬ﻫﻤﺎن‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ آﺷﻮغ ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﻗﻄﻊ ارﺗﺒﺎط زﻧﺪاﻧﻴﺎن در ‪ 1‬ﻣﺮداد آﻏﺎز ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﺮﺗﺮ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ‬
‫ﻣﻠﻲ ﺗﺎ ‪ 3‬ﻣﺮداد ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻜﺮد‪.‬‬
‫‪ 316‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ آﺷﻮغ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.139‬‬
‫‪ 317‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ آﺷﻮك ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﭘﺲ از ﺣﻤﻠﻪ ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ در ‪ 3‬ﻣﺮداد اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬زﻣﺎن اﻋﻼم آن ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺮﺗﺮ از ‪ 2‬ﻣﺮداد‬
‫ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 318‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪57‬‬
‫آﺷﻮغ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎيﺷﺎن ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻋﺪم ﺗﻤﺎﻳﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎري و ﻳﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﺑﻮد ﻧﺎﻣﺸﺎن در‬
‫ﻳﻚ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺛﺒﺖ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ اﻓﺮاد زﻳﺮ در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻫﺎي ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﻠﻴﺮﺿـﺎ‬
‫آواﻳﻲ )دادﺳﺘﺎن و ﺑﺎزﺟﻮي ﻣﻌﺮوف(‪ 319،‬ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ ﻛﺎﻇﻤﻲ )ﺑﺎزﺟﻮ(‪ ،‬ﻫﺮدواﻧﻪ و ﻳﻚ ﻣﺮد دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻧﺎم او را ﺑﻪ‬
‫ﻳﺎد ﻧﺪارد‪ 320.‬در ﻃﻲ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ از آﺷﻮغ‪ ،‬ﺳﻪ ﻋﻀﻮ اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺑﺎ ﻣﺮگ وي ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﻧﻤـﻮده و ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪه وزارت‬
‫‪321‬‬
‫اﻃﻼﻋﺎت رأي ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎز ﺧﻮد را ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻧﺎم وي در ﻓﻬﺮﺳﺖ اﻋﺪاﻣﻲﻫﺎ اﻋﻼم داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲﻫﺎ‪ ،‬اﻛﺜﺮ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻪ زﻧﺪان اﻫﻮاز ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﻪ زﻧﺪاﻧﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘـﺎد را آﺷـﻮغ‬
‫اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬

‫ﺳﭙﺲ ﻣﺎ را ﺑﻪ دﻓﺘﺮ زﻧﺪان ﺑﺮدﻧﺪ و دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻛﻪ وﺳﺎﻳﻠﻤﺎن را ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺑﮕﺬارﻳﻢ و ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ را ﻳﻚ ﺑﻪ‬
‫ﻳﻚ ﺑﻪ اﺗﺎق ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻮﺑﺖ ﻣﻦ ﺷﺪ‪ .‬ﺻﺪاي ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﺑﺎزﭘﺮس دادﮔﺎه را ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻣﺮا رو ﺑـﻪ‬
‫دﻳﻮار ﻧﺸﺎﻧﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬وﺻﻴﺖ ﻧﺎﻣﻪات را ﺑﻨﻮﻳﺲ ﺗﻮ اﻋﺪاﻣﻲ ﻫﺴﺘﻲ‪ .‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﻧﻮﻳﺴﻢ‪ .‬ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ده‬
‫دﻗﻴﻘﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد و رﻓﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬دﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﭼﻴﺰي ﻧﻨﻮﺷﺘﻪام‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺣﺘﻴﺎﺟﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬او‬
‫‪322‬‬
‫و دو – ﺳﻪ ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ دﺳﺘﻬﺎ و ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﻢ را ﺑﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺮا در ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻬﺎ ﺳﭙﺲ زﻧﺪاﻧﻴﻬﺎ را ﺳﻮار ﻳﻚ ﻣﻴﻨﻲ ﺑﻮس ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا آﺷﻮك و دﻳﮕﺮ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻓﻜﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻃـﺮف‬
‫ﻫﻔﺖ ﺗﭙﻪ در اﻫﻮاز ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ زودي ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻴﻨﻲ ﺑﻮس در ﺣﺎل ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﻃﺮف اﻧﺪﻳﻤـﺸﻚ و‬
‫دﻫﻠﺮان ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ—آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﺮف ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻧﻈﺎﻣﻲ ﭘﻞ ﻛﺮﺧﻪ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫در ﭘﺎدﮔﺎن ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺣﻤﺎم ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎدﮔﺎر ﺑﺴﻴﺠﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ در و دﻳﻮار دﻳﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻔﻦ و ﻛﺎﻓﻮر دادﻧﺪ‪ 323.‬دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻟﺒﺎﺳﻬﺎﻳﻤﺎن را درآورﻳﻢ و ﻛﻔﻦ ﺑﭙﻮﺷﻴﻢ‪ .‬در آﻧﺠـﺎ‬
‫ﺻﺪاي ﻓﺮﻳﺎد دﺧﺘﺮان اﻋﺪاﻣﻲ را ﻫﻢ ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻳﻢ‪ .‬ﺧﻮاﺳﺘﻢ از ﭘﻨﺠﺮه ﺣﻤـﺎم ﺧـﻮدم را ﺑـﻪ ﺑﻴـﺮون ﺑﺮﺳـﺎﻧﻢ‪.‬‬
‫اﺣﺘﻴﺎط ﻛﺮدم و ﻟﺒﺎﺳﻬﺎي ﺧﻮدم را دوﺑﺎره ﭘﻮﺷﻴﺪم‪ .‬ﺑﺎزﭘﺮس ﻛﺎﻇﻤﻲ آﻣﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﭘﻨﺞ ﻳﺎ ﺷـﺶ ﭘﺎﺳـﺪار‬
‫دﻳﮕﺮ‪ .‬دﻳﺪﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻟﺒﺎﺳﻢ ﺑﻪ ﺗﻨﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﺤﺶ‪ ،‬دﺳﺘﻬﺎﻳﻢ را ﺑﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﻣﺸﺖ و ﻟﮕﺪ ﻣـﺮا ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺠﺎ روي زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎدم‪ .‬دوﺑﺎره ﻫﻤﻪ را ﺳﻮار ﻣﻴﻨﻲ ﺑﻮس ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎﻇﻤﻲ دﺳـﺘﻮر داد ﻛـﻪ‬
‫‪324‬‬
‫ﻣﺮا ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﺑﺎ ﻟﺒﺎس اﻋﺪام ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬آﺷﻮغ ﺑﺎ ﺑﻴﺮون ﭘﺮﻳﺪن از ﭘﻨﺠﺮه اﺗﻮﺑﻮس از اﻋﺪام ﮔﺮﻳﺨﺖ‪ .‬او ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﻲزﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﭘﻨﺠﺎه ﻳﺎ ﺷـﺼﺖ‬
‫زﻧﺪاﻧﻲ از زﻧﺪان ﻳﻮﻧﺴﻜﻮ ﻃﻲ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1367‬اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺎﻣﻪاي ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺎﻛﻢ ﺷﺮع ﺧﻮزﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم‬
‫اﺣﻤﺪي‪ ،‬ﺑﻪ آﻳﺖاﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ )ﻛﻪ در آن وي اﻋﺪام ﺷﺘﺎﺑﺰده ﻫـﻮاداران ﻣﺠﺎﻫـﺪﻳﻦ را ﻣـﻮرد اﻧﺘﻘـﺎد ﻗـﺮار‬

‫‪ 319‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ آواﻳﻲ ﺑﻌﺪاً ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ وزارت دادﮔﺴﺘﺮي اﺳﺘﺎن ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 320‬ﻫﻤﺎن‪ .‬ﺑﻘﺎﻳﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ اﺣﻤﺪي ﻫﻢ در ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪ .‬غ‪.‬ر‪ .‬ﺑﻘﺎﻳﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.130‬‬
‫‪ 321‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 322‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ آﺷﻮغ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.139‬‬
‫‪ 323‬ﻛﺎﻓﻮر ﺑﺮاي ﻏﺴﻞ ﺟﺴﺪ ﭘﻴﺶ از دﻓﻦ در ﮔﻮرﺳﺘﺎن اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ 324‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ آﺷﻮغ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.139‬‬
‫‪58‬‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ( ﻣﺎﺟﺮاي آﺷﻮغ ﻧﻘﻞ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ 325.‬ﻧﺎﻣﻪ اﺣﻤﺪي آﺷﻮغ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ از زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮد ﻛﻪ‬
‫اﺣﻤﺪي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﻴﺮ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﺮاي اﻋﺪام ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻣﻦ ﺑﺎب ﻣﺜﺎل در دزﻓﻮل‪ ،‬ﺗﻌﺪادي از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﺎي ﻃﺎﻫﺮ رﻧﺠﺒﺮ‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﻲ ﺑﻬﺰادي‪ ،‬اﺣﻤﺪ راﺳـﺦ‪ ،‬و‬
‫ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ آﺷﻮغ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ را ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲ ﻛﺮدﻧـﺪ و ﺣﺎﺿـﺮ ﺑـﻪ ﻫـﺮ ﻧـﻮع ﻣـﺼﺎﺣﺒﻪ و‬
‫اﻓﺸﺎﮔﺮي ذر رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن و وﻳﺪﺋﻮ و ﻳﺎ اﻋﻼم ﻣﻮﺿﻊ در ﺟﻤﻊ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه اﻃﻼﻋـﺎت از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺳﻮال ﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﺮﺣﻖ و ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ را ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲ داﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮﻳﺪ ﻫﻤﻴﻦ اﻻن‬
‫ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ در ﺟﺒﻬﻪ و ﺟﻨﮓ و ﮔﻠﻮﮔﺎﻫﻬﺎ و ﻏﻴﺮه ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻴﺪ؟ ﺑﻌﻀﻲ اﻇﻬـﺎر ﺗﺮدﻳـﺪ و‬
‫ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻔﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ي اﻃﻼﻋﺎت ﮔﻔﺖ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻮﺿﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭼﻮن ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ در راه‬
‫ﻧﻈﺎم ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﭘﺲ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﻛﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺒﻬﻪ ﺑﺮوﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘﻨـﺪ؟‬
‫ﺟﻮاب داد ﺣﺴﺎب ﻣﺮدم اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻋﺎدي ﻓﺮق ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﺑﺎ راي اﻛﺜﺮﻳـﺖ ﻧﺎﻣﺒﺮدﮔـﺎن‬
‫‪326‬‬
‫)ﺑﻪ اﻋﺪام( ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪﻧﺪ ﻓﻘﻂ ﻓﺮد اﺧﻴﺮ )ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ آﺷﻮغ( در ﻣﺴﻴﺮ اﺟﺮاي ﺣﻜﻢ ﻓﺮار ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪ ۴٫٧‬زﻧﺠﺎن‬
‫در زﻧﺪان زﻧﺠﺎن ﻛﻪ در اﺳﺘﺎن زﻧﺠﺎن در ﺷـﻤﺎل ﻏﺮﺑـﻲ اﻳـﺮان‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﻤﺪي رﻳﺸﻬﺮي‬
‫واﻗﻊ ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﺨﻤﻴﻦ زده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﺳﻲ و ﭘﻨﺞ ﺗﺎ ﭼﻬﻞ ﺗـﻦ‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1367‬وزﻳﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻮد‪.‬‬
‫وي در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫) از ﺣﺪود ﺻﺪ ﻧﻔﺮ( زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬زﻧﺪان زﻧﺠـﺎن داراي‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه رﻫﺒﺮ‪ ،‬ﺧﺎﻣﻨﻪاي‪ ،‬ﺑﺮاي‬ ‫ﺳﻪ ﺑﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬رﺣﻤﺖ ﻏﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اﻋﻀﺎء ﻓـﺪاﻳﻴﺎن )اﻗﻠﻴـﺖ(‬
‫زﻳﺎرت ﻣﻜﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﺧﺪﻣﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻪ از ﺳﺎل ‪ 1362‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1368‬در زﻧﺪان زﻧﺠﺎن ﻣﺤﺒﻮس ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از اﻋﺪاﻣﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زﻧﺪان ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺖ و ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺳﺨﺖ ﺗﺮ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬وي ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﻣﺮﺗﺒﺎً ﺑﻴﻦ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺗﻮاﺑﻴﻦ و ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻏﻴﺮ ﺗﻮاب ﺟﺎ ﺑـﻪ ﺟـﺎ‬
‫‪327‬‬
‫ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻨﺪ روز ﭘﻴﺶ از ﺷﺮوع اﻋﺪاﻣﻬﺎ در زﻧﺪان زﻧﺠﺎن‪ ،‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻬﺎ و روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ را از زﻧﺪان ﺧﺎرج ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻼﻗﺎﺗﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺎل ﺗﻌﻠﻴﻖ درآﻣﺪ‪ .‬ﻏﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ ﺣﻮاﻟﻲ ‪ 6‬ﻳﺎ ‪ 7‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 25‬زﻧﺪاﻧﻲ اﺣﻀﺎر ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪ‬
‫ﻛﻪ وﺳﺎﻳﻞﺷﺎن را ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻛﺜﺮ اﻳﻦ زﻧﺪاﻧﻴﺎن در زﻳﺮزﻣﻴﻦ ﻧﮕﺎﻫﺪاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن از ﻃﺒﻘﺎت‬
‫ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﺑﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﮔﻔﺘﻪ ﻏﻼﻣﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻓﻘﻂ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻧﺪاﻧﻴﺎن در زﻧﺪان زﻧﺠـﺎن اﻳـﻦ‬
‫اﺣﻀﺎرﻫﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺑﻬﺒﻮد ﺷﺮاﻳﻂ و ﻳﺎ آزادي زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﻧﮕـﺎه ﺑـﻪ ﮔﺬﺷـﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻏﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورد ﺑﻌﻀﻲ از ﺗﻮاﺑﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﮔﺮوه اول زﻧـﺪاﻧﻴﺎن اﺣـﻀﺎر ﺷـﺪه را ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﻣـﻲدادﻧـﺪ‬
‫وﺟﻮدﺷﺎن ﻣﻤﻠﻮ از ﻫﻴﺠﺎن ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪ 325‬غ‪.‬ر‪ .‬ﺑﻘﺎﻳﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.130‬‬

‫‪ 326‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻨﺘﻈﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،4‬ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪.157‬‬
‫‪ 327‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻏﻼﻣﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.115‬‬
‫‪59‬‬
 ‫ﺗﺮاژدي ﻗﻀﻴﻪ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬زﻧﺪاﻧﻲ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﺦ ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد ‪ ...‬ﺧﺎﻃﺮهاي ﻛﻪ از آن روز در‬
‫ذﻫﻨﻢ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه و ﻫﺮ ﺑﺎر ﺑﻪ آن ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﺴﻴﺎر دردﻧﺎك اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻳﻜﻲ از ﺑﭽﻪﻫﺎي‬
‫ﺗﻮاب‪ ،‬وﻗﺘﻲ اﺳﻤﻬﺎ را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و اﺳﻢ او ﻫﻢ ﺑﻮد‪ ،‬زﻧﮓ آﻳﻔﻮن ﺑﻨﺪ را ﻣﻲزد و ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﺒﺎﻧﺎن اﻃﻼع ﻣـﻲداد‬
‫ﻛﻪ »ﻣﺎ ﺣﺎﺿﺮﻳﻢ ﺑﻴﺎﺋﻴﺪ ﻣﺎ را ﺑﺒﺮﻳﺪ«‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻚ ﺗﺮاژدي اﺳﺖ وﻗﺘﻲ زﻧﺪاﻧﻲ ﭼﻴﺰي ﻧﻤـﻲداﻧـﺪ‪ ،‬داوﻃﻠﺒﺎﻧـﻪ‬
‫‪328‬‬
‫زﻧﮓ ﻣﻲزﻧﺪ و ﺑﺮاي رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﺦ ﻋﺠﻠﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﻀﻲ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﺣﻀﺎر ﺷﺪه ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭼﭙﮕﺮا را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﭼﭗ ﺑـﻮدﻳﻢ و ﻃﺒﻌـﺎً در آن ﻓـﻀﺎ‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﻣﺤﺮم راز آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﺳﻠﻄﻪ وﺣﺸﺖ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻫـﻢ ﺟـﺮات ﻧﻤـﻲﻛـﺮد از آﻧﻬـﺎ‬
‫ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺳﻮاﻟﻲ ﺑﻜﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ زﺑﺎن ﺑﻲ زﺑﺎﻧﻲ و ﺑﺎ ﻧﮕﺎهﻫﺎﺷـﺎن ﺑـﻪ ﻣـﺎ ﻣـﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ ﻛـﻪ از ﻣـﺴﻠﺦ‬
‫‪329‬‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺧﺒﺮﻫﺎ ﻛﻢ ﻛﻢ درﺑﺎره ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪ اﺣﻀﺎر ﺷﺪه ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه ﺑـﻮد‬
‫ﭘﺨﺶ ﺷﺪ‪ .‬ﻏﻼﻣﻲ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ زﻧﺪاﻧﻲ واﻗﻌﺎً ﺑﺎ ﻳﻚ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺳﻪ ﻧﻔﺮه ﻣﺮگ روﺑﺮو ﺷﺪﻧﺪ ﻳﺎ ﺧﻴـﺮ‪ ،‬و‬
‫اﻳﻦ ﺗﺎ ﺣﺪي ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ او ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭼﭙﮕﺮا در زﻧﺠﺎن اﺣﻀﺎر ﻧـﺸﺪﻧﺪ‪ .‬زﻧـﺪاﻧﻴﺎن‬
‫زﻧﺠﺎن از وﺳﻌﺖ اﻋﺪاﻣﻬﺎ آﮔﺎﻫﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﻜﻪ در ﺣﺪود اواﺧﺮ آﺑﺎن ﻣﺎه ‪ 1367‬ﻣﻼﻗﺎﺗﻬـﺎي ﺧـﺎﻧﻮادﮔﻲ از‬
‫‪330‬‬
‫ﺳﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ ۴٫٨‬اﺻﻔﻬﺎن‬
‫ﺷﻬﺮ اﺻﻔﻬﺎن ﻣﺮﻛﺰ اﺳﺘﺎن اﺻﻔﻬﺎن و در ﺣﺪود ‪ 340‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب ﺗﻬﺮان واﻗﻊ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬آﻳـﺖاﷲ اﻟﻌﻈﻤـﻲ‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮي در ﺷﻬﺮ ﻧﺠﻒ آﺑﺎد در اﺳﺘﺎن اﺻﻔﻬﺎن ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ‪ ،‬ﻛﻪ در ﺣﺪود ‪ 30‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﻏﺮب ﺷﻬﺮ اﺻـﻔﻬﺎن ﻗـﺮار‬
‫دارد‪ 331.‬ﺣﺪ اﻗﻞ ﻳﻜﻲ از ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺪود ‪ 140‬ﺗﺎ ‪ 150‬زﻧﺪاﻧﻲ ﻣﺤﺒﻮس در زﻧـﺪان دﺳـﺘﮕﺮد و‬
‫‪332‬‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎهﻫﺎي اﺻﻔﻬﺎن اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫رﺿﺎ ﺳﺎﻛﻲ اﺑﺘﺪا در ﺳﺎل ‪ 1362‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﻤﺎﺳﻬﺎي وي ﺑﺎ ﻓﺪاﻳﻴﺎن دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﭘـﻴﺶ‬
‫از اﻋﻼن آﺗﺶ ﺑﺲ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﮔﺮوه از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭼﭙﮕﺮا و ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ آزاد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺑﻌﺪ ﻣﺠﺪداً‬
‫دﺳﺘﮕﻴﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﻳﻦ آزاديﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺨﺶ زﻧﺪان دﺳﺘﮕﺮد را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﺳـﺘﻪ و دو ﺑﺨـﺶ‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ‪ .‬ﺣﺪوداً در ﺣﻮاﻟﻲ ﻫﻤﺎن اﻳﺎم‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪﻫـﺎﻳﻲ دادﻧـﺪ ﻛـﻪ از آﻧﻬـﺎ درﺑـﺎره‬

‫‪ 328‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 329‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 330‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 331‬ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻨﺘﻈﺮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،4‬ص‪.9 .‬‬
‫‪ 332‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻛﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ .98‬اﻣﺎ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ آﺑﺮاﻫﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،1‬ص‪) 215 .‬اﻇﻬﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ‬
‫ﻳﻚ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﺻﻔﻬﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﻧﺸﺪﻧﺪ(‪.‬‬
‫‪60‬‬
‫اﻋﺘﻘﺎدات ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺆاﻻت ﻫـﻢ‬
‫‪333‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﭼﭙﮕﺮاﻳﺎن ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺳﺎﻛﻲ ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﭘﺲ از اﺗﻤﺎم ﺟﻨﮓ اﻳﺮان و ﻋﺮاق‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻋﻠﻲ ﺷـﻤﻌﺨﺎﻧﻲ را در ﺗﻠﻮﻳﺰﻳـﻮن‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ درﺑﺎره ﺣﻤﻠﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ زﻧﺪان ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪:‬‬

‫ﭼﻨﺪ روز ﮔﺬﺷﺖ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن را ﺑﺮدﻧﺪ و در ﻫﻮاﺧﻮري را ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ارﺗﺒﺎط ﻣﺎ ﺑﺎ ﺑﻴﺮون ﻛﺎﻣﻼ‬
‫ﻗﻄﻊ ﺷﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮ روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﻢ ﻧﺪادﻧﺪ‪ .‬ﻣﻼﻗﺎت ﻫﻢ ﻗﻄﻊ ﺷـﺪ‪ .‬ﺟﻴـﺮه ﺳـﻴﮕﺎر و ﻏـﺬا را ﻫـﻢ ﻛـﻢ ﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ ﭼﻪ ﺧﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺑﭽﻪﻫﺎ را در ﮔﺮوهﻫﺎي دو‪-‬ﺳﻪ ﻧﻔﺮه ﺑﺮدﻧـﺪ‪ .‬آﻧﻬـﺎ از ﻣﺠﺎﻫـﺪﻳﻦ ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ 20‬روز ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﻪﺷﺎن را ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ ﺳﺮﻣﻮﺿﻊﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻪ آﻧﻬـﺎ را ﻛـﻪ‬
‫‪334‬‬
‫ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ آﻧﻬﺎ را ﻛﺠﺎ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻚ ﺗﻮاب ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺧﺪا ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ رﺣﻢ ﻛﻨﺪ«‪ .‬ﺳﺎﻛﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارد ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺑﺨﺶ ‪ ،1‬ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ‬
‫‪335‬‬
‫دو ﺗﻦ و ﻳﻚ ﭼﭙﮕﺮا )و ﻳﻚ ﺗﻦ از ﻫﻮاداران ﻓﺪاﻳﻴﺎن )اﻗﻠﻴﺖ(( اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫در اواﺳﻂ ﻣﺮداد ﺗﻌﺪادي زﻧﺪاﻧﻲ از زﻧﺪان اﻫﻮاز ﺑﻪ اﺻﻔﻬﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺎن اﻧﮕﺸﺖ ﻧﮕﺎري ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ و آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﻳﻚ ﺑﻨﺪ ﻗﺮﻧﻄﻴﻨﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪:‬‬

‫روز اوﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺣﻮاﻟﻲ ﺳﺎﻋﺖ ‪ 6‬ﻋﺼﺮ ﻣﺎ را ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﺑﺮدﻧﺪ ﻫﻮاﺧﻮري‪ .‬ﻧﮕﻬﺒـﺎن ﻳـﻚ‬
‫ﺳﺮﺑﺎز ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺪه اي ﺳﺮ او را ﮔﺮم ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻘﻴﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ زﻧﺪاﻧﻴﺎن دﻳﮕﺮي ﻛـﻪ ﭘﻨﺠـﺮه ﺷـﺎن رو ﺑـﻪ‬
‫ﻫﻮاﺧﻮري ﺑﺎز ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬آﻧﺠﺎ ﺑﻨﺪ ﻋﺎدي ﺑﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ورود ﻣﺎ ﺧﺒﺮدار ﺷـﺪه اﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻚ روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﺎ دادﻧﺪ‪ .‬ﻓﻜﺮﻛﻨﻢ روزﻧﺎﻣﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻳﺎ ﻛﻴﻬﺎن ﺑﻮد‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﺧﻄﺒﻪ ﻫﺎي ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌـﻪ‬
‫ﻣﻮﺳﻮي اردﺑﻴﻠﻲ را ﺧﻮاﻧﺪﻳﻢ‪ .‬او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﻣﺮدم ﺷﻌﺎر ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻖ زﻧﺪاﻧﻲ اﻋﺪام ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻳﻚ ﺗﺮﻳﺒﻮن رﺳﻤﻲ اﻳﻦ ﺷﻌﺎرﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ داده ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺑﭽﻪ ﻫـﺎ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻛﺸﻲ راه ﺑﻴﺎﻧﺪازﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻚ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ در اﻫـﻮاز‬
‫ﻣﻮﻗﻊ ﺳﻮار ﺷﺪن ﺑﻪ اﺗﻮﺑﻮس ﺳﺮاﻣﻲ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از زﻧﺪاﻧﻴﻬﺎ‪،‬ﺑﻪ اﺳﻢ اﺣﻤﺪ ﻋﺸﻖ ﺗﺮﻛﻲ ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﭘـﺴﺮ ﺑـﺮو‬
‫‪336‬‬
‫ﻛﻪ ﺧﻮب ﻗﺼﺮ دررﻓﺘﻲ‪.‬‬

‫ﻳﻚ زﻧﺪاﻧﻲ دﻳﮕﺮ از اﻫﻮاز ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺮد اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﺮوه وي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل اﻋﺘـﺮاض‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن اﻃﻼع دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ زﻧﺪان اﺻﻔﻬﺎن ﺷﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲﺷﻮد )زﻳﺮا آﻧﻬـﺎ از ﺧﻮزﺳـﺘﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ(‪.‬‬

‫‪ 333‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻛﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ .98‬ﺳﺎﻛﻲ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺎل ﺣﺒﺲ ﺧﻮد را در ﺳﻠﻮل اﻧﻔﺮادي ﻳﻚ ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎه ﻣﺨﻔﻲ در ﺷﻬﺮﮔﺬراﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪاً ﺑﻪ‬
‫زﻧﺪان دﺳﺘﮕﺮد اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬وي ﻋﺎﻗﺒﺖ در ﺑﻬﻤﻦ ‪ 1367‬آزاد ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ 334‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 335‬ﻫﻤﺎن‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه زﻧﺪاﻧﻴﺎن در ﺑﺨﺶ ﺳﺎﻛﻲ اﺟﺎزه ﻣﻼﻗﺎت داده ﻧﺸﺪ‪ ،‬و آﻧﻬﺎ در ﺑﻬﻤﻦ ‪ 1367‬ﭘﺲ از ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﺮاﺳﻤﻲ آزاد ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ 336‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪126‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ )‪ 20‬ژوﺋﻦ ‪) (2009‬ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫آرﺷﻴﻮ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان(‪.‬‬
‫‪61‬‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻗﺒﻮل اﻧﺘﻘﺎل اﻣﺘﻨﺎع ورزﻳﺪﻧﺪ ﺑﻪ زﻧﺪان اﻧﻔﺮادي ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً آﻧﻬﺎ را ﺑـﻪ دﻳﮕـﺮ زﻧـﺪاﻧﻴﺎن‬
‫‪337‬‬
‫ﻫﻤﺒﻨﺪ ﺧﻮد ﻣﻠﺤﻖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻚ ﺷﺎﻫﺪ ﻋﻴﻨﻲ ﮔﺰارش ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﺮداد و دي ﻣﺎه ‪ 1367‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻬﺎ ﻫﺮ روز ﺑﻪ ﺑﻨﺪ آﻣﺪه و ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از ﻧﺎم‬
‫اﻓﺮاد ﺗﺎ ‪ 10‬ﻧﻔﺮ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻧﮕﻬﺒﺎن اﻳﻦ زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ و دﻳﮕﺮ ﻫﺮﮔﺰ دوﺑﺎره ﻛﺴﻲ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲدﻳﺪ‪.‬‬
‫‪338‬‬
‫در آن زﻣﺎن اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ از آﻧﭽﻪ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﺪ اﻃﻼﻋﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ۴٫٩‬هﻤﺪان‬
‫زﻧﺪان ﻣﺮﻛﺰي ﻫﻤﺪان‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ اﺳﺘﺎن ﻫﻤﺪان‪ ،‬در ﺣﺪود ‪ 360‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب ﻏﺮب ﺗﻬﺮان واﻗـﻊ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در‬
‫ﻫﻤﺪان‪ ،‬ﺑﺎزﺟﻮﻫﺎ ﻛﺎر ﺧﻮد را روز ‪ 8‬ﻣﺮداد آﻏﺎز ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺘﻦ ذﻳﻞ‪ ،‬ﻫﺎدي اﻣﻴﻨﻴﺎن‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اﻋـﻀﺎء ﺳـﺎزﻣﺎن راه‬
‫ﻛﺎرﮔﺮ‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ را ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺎﺳﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﺐ ‪ 8‬ﻣﺮدادﻣﺎه ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ روز ﺗﻮﻟﺪ اﻣﺎم رﺿﺎ‪ 339‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در آن ﺷـﺐ‬
‫ﺣﺎﻛﻢ ﺷﺮع ﺳﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬دادﺳﺘﺎن رﺋﻴﺴﻲ‪ ،‬رﺋﻴﺲ زﻧﺪان ﻣﻠﻜﻲ‪ ،‬رﺋﻴﺲ وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺳﻮي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﭼﻨﺪ‬
‫ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺑﻪ داﺧﻞ ﺑﻨﺪ آﻣﺪﻧﺪ و از ﺗﻚ ﺗﻚ زﻧﺪان ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﺎن را در ﻣﻮرد ﺳﺎزﻣﺎن ﺷﺎن و ﺧﻮاﺳـﺘﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺻﻨﻔﻲ ﺷﺎن ﺑﻴﺎن دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻚ اﻣﺮ ﻋﺎدي ﻣﻲ ﻧﻤﻮد اﻣﺎ روز ﺑﻌﺪ ﺗﻚ ﺗﻚ اﻓﺮاد را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ و‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﺗﺎ ﭘﺎﺳﻲ از ﺷﺐ اداﻣﻪ داﺷﺖ‪ .‬ﻓﺮداي آﻧﺮوز ﺗﻌﺪادي دﻳﮕﺮ را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و در ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎم ﻣﺮا ﻫـﻢ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ را ﺑﻪ »دادﮔﺎه« ﻳﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎزﭘﺮﺳﻲ ﺑﻪ دﻓﺘﺮ ﭘﺎﺳﺪار ﺑﻨﺪ ﺑﺮدﻧﺪ و ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﻫﻤﻪ را در اﻃـﺎﻗﻲ‬
‫‪340‬‬
‫ﺧﺎرج از ﺑﻨﺪ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن ﺷﺐ ﻣﺎ را ﻛﻪ ﺣﺪود ‪ 15‬ﻧﻔﺮ ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت‪ ،‬ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎي ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت زﻧـﺪان ﺗﻤـﺎم دﺳـﺘﮕﺎهﻫـﺎي‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن را ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬از آوردن روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﺑﻪ داﺧﻞ زﻧﺪان ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﺮده و دﺳﺘﺮﺳـﻲ ﺑـﻪ ﻫـﻮاي آزاد را ﻣﻤﻨـﻮع‬
‫‪341‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن‪ ،‬ارﺗﺒﺎط زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﺮاي دو ﻣﺎه ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج ﻗﻄﻊ ﺷﺪ‪.‬‬

‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﺑﻨﺪي ﻛﻪ اﻣﻴﻨﻴﺎن در آن ﺑﻮد ﺑﺮاي ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ اﺣﻀﺎر ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲﻫـﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣـﺎت‬
‫در ﺣﺪود ﭘﻨﺠﺎه زﻧﺪاﻧﻲ را ﺑﻪ زﻳﺮزﻣﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺮﺗﺒﺎً ﻣﻮرد ﺗﻬﺪﻳﺪ و ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪.‬‬
‫اﻣﻴﻨﻴﺎن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ روز ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻪ ﺗﻦ از اﻋﻀﺎء ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ آﻧﻬـﺎ ﻗـﺒﻼً ﺑـﻪ‬

‫‪ 337‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﮔﻤﻨﺎم‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.93‬‬

‫‪ 338‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﮔﺰارش ‪ 1990‬ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪.15 .‬‬
‫‪ 339‬اﻣﺎم رﺿﺎ ﻫﺸﺘﻤﻴﻦ اﻣﺎم ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وي ﺗﻨﻬﺎ اﻣﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﺮان ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 340‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻣﻴﻨﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ .98‬اﻣﻴﻨﻴﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﺧﻮد در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎن راه ﻛﺎرﮔﺮ در ﺑﻬﺎر ‪ 1368‬دﺳﺘﮕﻴﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬وي ﺗﺎ‬
‫ﺑﻬﻤﻦ ‪ 1367‬ﻛﻪ آزاد ﮔﺮدﻳﺪ در زﻧﺪان ﻫﻤﺪان ﻣﺤﺒﻮس ﺑﻮد‪ .‬وي در اﺑﺘﺪا ﺑﻪ اﻋﺪام ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪاً ﻣﺠﺎزات وي ﺑﻪ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﺣﺒﺲ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ 341‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪62‬‬
‫ﺣﺒﺲ ﻫﺎي ﻃﻮﻳﻞ اﻟﻤﺪت ﺗﺨﻔﻴﻒ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﺣﻀﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ ‪ 12‬ﺗﻦ دﻳﮕﺮ از اﻋﻀﺎء ﻣﺠﺎﻫـﺪﻳﻦ را اﺣـﻀﺎر‬
‫‪342‬‬
‫ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ وﺳﺎﻳﻞ ﺧﻮد را ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ دﻳﮕﺮ ﻫﺮﮔﺰ دﻳﺪه ﻧﺸﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫در اواﻳﻞ ﺷﻬﺮﻳﻮر‪ ،‬ﺑﻘﻴﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ را ﭘﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ را در راﺑﻄﻪ ﺑـﺎ وﻗـﺎﻳﻊ ﺟـﺎري از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺧﻴﺮ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ در ﻏﺮب اﻳﺮان ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪ‪ .‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭘﺮﺳـﺸﻨﺎﻣﻪﻫـﺎ را ﭘﺎﺳـﺦ داده و اﻣـﻀﺎء ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫اﻣﻴﻨﻴﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﺪاﻣﻬﺎ ﻫﻨﻮز در آن ﻫﻨﮕﺎم اداﻣﻪ داﺷﺖ‪ .‬روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻬﺎ زﻧﺪاﻧﻲ دﻳﮕﺮي را ﻓﺮا ﺧﻮاﻧـﺪه و‬
‫او را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻧﺪاﻧﻲ ﻣﺰﺑﻮر ﻛﻪ اﺣﻤﺪ رﻳﺤﺎﻧﻲ ﻧﺎم داﺷﺖ‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﺳﺎل از ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﺧﻮد را در زﻧﺪان ﺳـﭙﺮي‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮد و ﻧﻮزده روز دﻳﮕﺮ از ﺣﻜﻤﺶ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺴﻲ دوﺑﺎره او را ﻧﺪﻳﺪ‪ .‬ﺣـﺎج ﺑﺎﺑـﺎﻳﻲ‪ ،‬رﺋـﻴﺲ‬
‫‪343‬‬
‫زﻧﺪان ﻫﻤﺪان‪ ،‬دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ وﺳﺎﻳﻞ رﻳﺤﺎﻧﻲ )و اﻓﺮاد دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺮده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ( را ﺑﻪ دﻓﺘﺮ وي ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻣﻴﻨﻴﺎن در اواﺧﺮ ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ 1367‬اﺣﻀﺎر ﮔﺮدﻳﺪ و ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ او ﻫﻢ اﻋﺪام ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﻪ روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑـﺎزﺟﻮ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﺣﺎﻣﺪ ﺑﻪ ﺳﻠﻮل وي آﻣﺪ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي اﻋﺪام وي وﻗﺘﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬او ﺑﺮاي ﺣﺪود ﺳﻪ ﻣﺎه دﻳﮕﺮ‬
‫در زﻧﺪان ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬و اﺟﺎزه ﻳﺎﻓﺖ ﻳﻚ ﺑﺎر ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮد ﻣﻼﻗﺎت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﺑﺎﻻﺧﺮه از زﻧﺪان آزاد ﺷـﺪ‪.‬‬
‫اﻣﻴﻨﻴﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺪود ﺳﻲ و دو زﻧﺪاﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻫﻤﺪان اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﻛﺜﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﻮﺧﻪ آﺗـﺶ‬
‫ﺗﻴﺮﺑﺎران ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬او ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺪ اﻗﻞ دو ﺗﻦ از زﻧﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪ زﻧﺪاﻧﻲ در ﻫﻤﺪان اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﻋﺪام‬
‫ﺷﺪه اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺣﺒﺲ ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﺣﺘﻲ ﻃﻮل دوره ﺣﺒﺲﺷﺎن ﺗﺨﻔﻴﻒ داده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻫﻢ‬
‫‪344‬‬
‫آزاد ﺷﺪه و در ﻃﻮل ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻣﺠﺪداً دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ۴٫١٠‬اهــــﻮاز‬
‫اﻫﻮاز ﻣﺮﻛﺰ اﺳﺘﺎن ﺧﻮزﺳﺘﺎن و در ﺟﻨﻮب ﻏﺮب اﻳﺮان واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﺎن ﺑـﺼﺮه در ﻋـﺮاق و ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﻫﻢ ﻣﺮز اﺳﺖ‪ .‬زﻧﺪان ﻓﺠﺮ ﻛﻪ ﻣﺤﻞ ﻧﮕﻬﺪاري زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ در ﺟﺎده اﺻﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻫﻮاز ﻣﻨﺘﻬـﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد واﻗﻊ ﺷﺪه‪ .‬اﻳﻦ زﻧﺪان ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل ‪ 1362‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﭙﺎه ﭘﺎﺳـﺪاران‬
‫اداره ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ،1367‬اﻳﻦ زﻧﺪان ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﺑﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺣﺮف ال )‪ ،(L‬ﻳـﻚ ﺑﺨـﺶ اداري‪ ،‬ﻳـﻚ ﻣـﺴﺠﺪ‬
‫‪345‬‬
‫ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻳﻚ اﻃﺎق ﻣﻼﻗﺎت‪ ،‬و ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي اﻧﻔﺮادي ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﺑﻨﺪﻫﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ زﻧﺎن ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن زﻧﺪان ﻓﺠﺮ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﻲزﻧﻨﺪﻛﻪ ﺑﻴﻦ ‪ 57‬و ‪ 60‬زﻧﺪاﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﻮﺧﻪ آﺗﺶ ﻛﺸﺘﻪ ﺷـﺪﻧﺪ‪ 346.‬ﺑﻌـﻀﻲ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ زﻧﺪاﻧﻲ ﭼﭙﮕﺮاﻳﻲ در اﻫﻮاز اﻋﺪام ﻧﺸﺪ‪ 347،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺗﻌـﺪاد ﻛﻤـﻲ‬

‫‪ 342‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 343‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 344‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 345‬ﺣﺰب ﺗﻮده اﻳﺮان‪» ،‬ﻳﺎدﺑﻮد ﺷﻬﺪاي ﻳﻚ ﺗﺮاژدي ﻣﻠﻲ«‪) http://www.tudehpartyiran.org/meli.htm ،‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ ‪ 20‬اوت ‪.(2009‬‬
‫‪ 346‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪126‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ )‪ 20‬ژوﺋﻦ ‪) (2009‬ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫آرﺷﻴﻮ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان(‪.‬‬
‫‪ 347‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﻨﻴﺮه ﺑﺮادران ﺑﺎ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪] http://www.bidaran.net/spip.php?article165‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ«[‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ‬
‫ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه و در وﺑﺴﺎﻳﺖ ‪ http://www.iranrights.org/english/document-585.php‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ اﺳﺖ‪) .‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »‪ :1988‬ﻛﺸﺘﺎر‬
‫ﺟﻤﻌﻲ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻫﻮاز«(‪.‬‬
‫‪63‬‬
‫)ﺷﺎﻳﺪ در ﺣﺪود ﺳﻪ ﺗﻦ( از آﻧﻬﺎ اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪ 348.‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮ زﻧﺪاﻧﻬﺎ‪ ،‬ﭘﺨﺶ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲﻫﺎ و ﺧﻄﺒﻪﻫﺎي ﻧﻤـﺎز‬
‫ﺟﻤﻌﻪ ﻛﻪ از ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ و ﺣﻤﻠﻪﻫﺎي ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ ﺧﺒﺮ ﻣﻲداد زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﻫﻮاز را ﻫﻴﺠﺎن زده و ﻧﻴﺰ ﻧﮕـﺮان‬
‫ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻚ زﻧﺪاﻧﻲ ﭼﭙﮕﺮا اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻠﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ و ﺟﺎﻧﺒﺪاري ﺳﻴﺎﺳﻲ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﺴﺘﮕﻲ‬
‫داﺷﺖ‪:‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺷﻚ ﻣﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﻄـﺮ‪ ،‬زﻧـﺪاﻧﻴﺎن آﺳـﺎﻧﺘﺮﻳﻦ ﻫـﺪف ﺑـﺮاي‬
‫ﺳﺮﻛﻮب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ اﻣﺎ ﺳﺮﻣﺴﺖ از ﺑﺎده ﭘﻴﺮوزي ﺑـﻪ ﻫﻤـﺪﻳﮕﺮ ﺗﺒﺮﻳـﻚ ﻣـﻲ ﮔﻔﺘﻨـﺪ ‪ ...‬ﺣﺘـﻲ‬
‫ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻨﻲ ﻫﻢ ﻛﻪ رﻫﺒﺮي رﺟﻮي را ﻗﺒﻮل ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﻣﺠﺎﻫـﺪﻳﻦ‬
‫‪349‬‬
‫در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﭘﻴﺮوزي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫روز ﭘﺲ از ﻗﻄﻊ ارﺗﺒﺎط ﻛﺎﻣﻞ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج ﻛﻪ در ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﻳﺎ ﺟﻤﻌﻪ )‪ 6‬ﻳﺎ ‪ 7‬ﻣﺮداد( اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن‬
‫را از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺠﺰا ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫در اﺗﺎق ﺑﺎ ﻟﮕﺪي ﺑﺎز ﺷﺪ و ﺻﺮاﻣﻲ ﺑﺎ ﻋﺪه اي ﻧﮕﻬﺒﺎن وارد ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻣﻮﻛﺖ را ﺑﻪ ﻛﻨﺎري زدﻧـﺪ و‬
‫ﻳﻚ ﻣﻴﺰ و ﺻﻨﺪﻟﻲ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﺻﺮاﻣﻲ ﭘﺸﺖ ﻣﻴﺰ ﻧﺸﺴﺖ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﺎ دوﺑـﺎره ﺑـﻪ ﺳـﺎل ‪60‬‬
‫‪350‬‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ اﻳﻢ و ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺎﻳﺪ دوﺑﺎره ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺮاﻣﻲ از ﻣﻴﺎن ﺑﺨﺸﻬﺎي زﻧﺪان ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ و زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ .‬از زﻧـﺪاﻧﻴﺎن ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ ﺷـﻌﺎر ﺑﺪﻫﻨـﺪ‬
‫»ﻣﺮگ ﺑﺮ رﺟﻮي«‪» ،‬ﻣﺮگ ﺑﺮ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ« و »درود ﺑﺮ ﺧﻤﻴﻨﻲ«‪ .‬آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ از دادن ﺷﻌﺎر اﻣﺘﻨﺎع ﻣﻲورزﻳﺪﻧﺪ و ﻳﺎ‬
‫ﺷﻌﺎر ﻣﻲدادﻧﺪ »درود ﺑﺮ رﺟﻮي« و »ﻣﺮگ ﺑﺮ ﺧﻤﻴﻨﻲ« ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه و از دﻳﮕﺮ زﻧـﺪاﻧﻴﺎن ﺟـﺪا ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧـﻲ از‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ زﻧﺪان دﺳﺘﮕﺮد در اﺻﻔﻬﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫‪351‬‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻗﺼﺪ داﺷﺘﻨﺪ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﻫﻮاز ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ را اﻋﺪام ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از ﺗﻘﺴﻴﻢ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻪ دﺳﺘﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ اﻫﻮاز روﺑﺮو ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ زﻧـﺪاﻧﻲ ﻛـﻪ در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1362‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻫﻤﺪﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﻓﺪاﻳﻴﺎن دﺳﺘﮕﻴﺮ ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻲ ﻛﻪ از وي ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻛﺮد را اﻳـﻦ‬
‫ﻃﻮر ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲآورد‪:‬‬

‫ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ از ﻣﻦ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺑﺎزﺟﻮﺋﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﻔﻴﻌﻲ‪ ،‬ﻛﻪ از روﺳﺎي زﻧﺪان ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﻣـﺮدي‬
‫ﺑﻮد ﻋﺮب‪ ،‬ﻛﻪ اﮔﺮ درﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬ﻧﺎﻣﺶ ﻋﺒﺎس ﺑﻮد و آﻗﺎﺋﻲ ﻛﻪ از دادﮔﺎه اﻧﻘﻼب ﺑﻮد‪ .‬در‬
‫ﺑﻴﻦ اﻳﻨﻬﺎ دو ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮﻫﻢ‪ ،‬ﺳﺮاﻣﻲ ﻛﻪ اﻫﻞ دزﻓﻮل ﺑﻮد و ﻣﻬﺪي زاده‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﺟﻼدي ﻣﻌـﺮوف‬

‫‪ 348‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﮔﻤﻨﺎم‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.93‬‬

‫‪ 349‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﮔﻤﻨﺎم‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.93‬‬
‫‪ 350‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 351‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪64‬‬
 ‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ دادﮔﺎه اﻧﻘﻼب ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ ‪.‬ﻣﻬﺪي زاده ﺑﻪ ﺑﻨﺪﻫﺎي ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﺧﻴﻠﻲ رﻓﺖ و‬
‫‪352‬‬
‫آﻣﺪ داﺷﺖ و ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺴﺎد اﺧﻼﻗﻲ دارد‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎن زﻧﺪاﻧﻲ ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ درﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻛﺸﻮر از زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﻫﻮاز ﻧﻴﺰ ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﺪ آﻳـﺎ آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ وﻓﺎدار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻳﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و آﻳﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﻋﻀﺎء ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ از او‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اي ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮده و در آن ﺣﺰب ﺧﻮد را ﻣﺤﻜﻮم ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬وي و دﻳﮕﺮ زﻧﺪاﻧﻴﺎن از اﻧﺠﺎم اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎر اﻣﺘﻨﺎع ورزﻳﺪﻧﺪ‪ .‬وي را ﺑﺮاي ﺑﺎر دوم ﻧﺰد اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و اﻋـﻀﺎء آن از وي ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ ﭘـﺲ از‬
‫‪353‬‬
‫آزادي از زﻧﺪان از اﻧﺠﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮدداري ﻛﻨﺪ‪ .‬وي درﺧﻮاﺳﺖ آﻧﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و آزاد ﺷﺪ‪.‬‬

‫زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﻪ اﺻﻔﻬﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ ﭘﻴﺶ از ﺗﺮك آﻧﺠﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﻣﻮرد ﺑـﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻗـﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ )ﻧﺎم ﻣﺴﺘﻌﺎر( در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﻮد‪ .‬وي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ زﻧـﺪاﻧﻴﺎن ﻳـﻚ ﺑـﻪ ﻳـﻚ اﺣـﻀﺎر‬
‫ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و از آﻧﺎن ﺳﺆاﻻﺗﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ )ﺑﺎ آﻧﭽﻪ از دﻳﮕﺮ ﭼﭙﮕﺮاﻳﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد( ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳـﺆاﻻت ﻣﺮﺑـﻮط‬
‫ﺑﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺗﻔﺎوت داﺷﺖ‪ 354.‬از آﻧﺎن ﻓﻘﻂ ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ ﺗﻌﻠﻖ دارﻳـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ زﻧـﺪاﻧﻲ ﭘﺎﺳـﺦ ﻣـﻲداد‬
‫»ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ«‪ ،‬ﭘﺮس و ﺟﻮ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲداد »ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ«‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﻣﻲﭘﺮﺳـﻴﺪﻧﺪ آﻳـﺎ ﻫﻨـﻮز ﻫـﻢ ﺑـﻪ‬
‫‪355‬‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ .‬از ﺑﻌﻀﻲ ﻫﺎ ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ آﻳﺎ ﻣﺴﻌﻮد رﺟﻮي را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪.‬‬

‫ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ اﻃﻼع دارد‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﭼﭙﮕﺮاﻳﺎن و ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ از ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻮﺿﻊ ﺧـﻮد اﻣﺘﻨـﺎع ورزﻳﺪﻧـﺪ‪ .‬آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ‬
‫اﻃﺎﻗﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ و در آﻧﺠﺎ ﺳﺮاﻣﻲ ﺑﻪ ﭼﭙﮕﺮاﻳﺎن ﮔﻔﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ »ﻣﺮﺗﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺠﺎزات ارﺗﺪاد ﻣـﺮگ‬
‫اﺳﺖ‪ «.‬وي ﺳﭙﺲ رو ﺑﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﻛﺮده و ﮔﻔﺖ »و ﺷﻤﺎ ﻫﻢ از ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻫﺴﺘﻴﺪ و ﻣﺠـﺎزات ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ ﻫـﻢ ﻣـﺮگ‬
‫اﺳﺖ‪ «.‬ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ وي اﻃﺎق را ﺗﺮك ﻛﺮد ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﭙﮕﺮاﻳﺎن اﺳﺎﻣﻲ ﺧﻮد را ﺑﺮ‬
‫‪356‬‬
‫روي وﺳﺎﻳﻞ ﺧﻮد ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ‪.‬‬

‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭼﭙﮕﺮا را ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ زﻧﺪان ﺑﺮدﻧﺪ و در آﻧﺠﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺧﻮزﺳﺘﺎن و اﻃﺮاف آن‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ دزﻓﻮل‪ ،‬ﻣﺴﺠﺪ ﺳﻠﻴﻤﺎن‪ ،‬ﺷﻮﺷﺘﺮ و ﻣﺎﻫﺸﻬﺮ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از زﻧﺪاﻧﻴﺎن از اﻋﺮاب ﺑﻮﻣﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﻮﭼﻬﺮﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮد اﻋﺪام ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دﺳـﺘﺒﻨﺪ زده و ﻣﺠﺒـﻮر ﻧﻤﻮدﻧـﺪ ﺳـﻮار‬
‫اﺗﻮﺑﻮﺳﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺎزم اﺻﻔﻬﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ در ﻃﻮل اﻳﻦ ﺳﻔﺮ آﻧﻬﺎ را ﻣﺠﺒﻮر ﻛﺮدﻧﺪ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﺑﺮاي‬

‫‪ 352‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.347‬‬

‫‪ 353‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 354‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪126‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ )‪ 20‬ژوﺋﻦ ‪) (2009‬ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫آرﺷﻴﻮ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان(‪.‬‬
‫‪ 355‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 356‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪65‬‬
‫اﺳﺘﺮاﺣﺖ از اﺗﻮﺑﻮس ﭘﻴﺎده ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﻃﻲ اﻳﻦ ﺗﻮﻗﻔﻬﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻋﺎدي روﺑﺮو ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻬﺎ آﻧﻬـﺎ‬
‫‪357‬‬
‫را »اﺳﺮاي ﺟﻨﮕﻲ« ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﻫﻮاز ﻛﻪ ﺑﻪ اﺻﻔﻬﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ از اﻳﻦ اﻧﺘﻘﺎل اﻃﻼع ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﮔﻤﺎن ﻣـﻲﻧﻤﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬
‫ﻋﺰﻳﺰانﺷﺎن اﻋﺪام ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ‪ 40‬ﺗﺎ ‪ 50‬روز اﻗﺎﻣـﺖ در اﺻـﻔﻬﺎن‪ ،‬اﻧﺘﻘـﺎل ﻳﺎﻓﺘﮕـﺎن را ﺑـﻪ زﻧـﺪان ﻓﺠـﺮ ﺑـﺎز‬
‫ﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪ 358.‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺗﻦ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ زﻧﺪان اﻧﻔﺮادي ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً آﻧﻬﺎ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﺑﺨـﺶ ﻋﻤـﻮﻣﻲ‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪ 359.‬ﭘﺲ از ﺣﺪود ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎي ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ از ﺳﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬در ﻃﻲ اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎ ﺑﺎ اﻋﻀﺎء‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭼﭙﮕﺮا درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺗﻤﺎم ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﻏﻴﺮ ﺗﻮاب )ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺗﻌﺪاد ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي از ﺗﻮاﺑﻴﻦ(‬
‫اﻋﺪام ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪360.‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺗﻦ از ﻛﺸﺘﻪﺷﺪﮔﺎن ﻣﻠﻲ ﻛﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ 361.‬ﻣﺎدر ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﺑـﻪ وي ﮔﻔـﺖ ﺗﻤـﺎﻣﻲ زﻧـﺪاﻧﻴﺎن‬
‫‪362‬‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ﻗﺒﻞ از روز ‪ 22‬ﺑﻬﻤﻦ )ﺳـﺎﻟﮕﺮد اﻧﻘـﻼب اﺳـﻼﻣﻲ( ﻣﻘﺎﻣـﺎت زﻧـﺪان‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن آدرس و ﺷﻤﺎره ﺗﻠﻔﻦ ﺧﻮد را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﻃﻼع دادﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫زودي آزاد ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﻜﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﺠﺪداً اﻣﺘﻨﺎع ورزﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم آﻧﻬﺎ را ﺑـﻪ زﻧـﺪان‬
‫‪363‬‬
‫اﻧﻔﺮادي ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪاً در روز ‪ 12‬ﻓﺮوردﻳﻦ آزاد ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ۴٫١١‬زاهﺪان‬
‫زﻧﺪان زاﻫﺪان در ﺷﻬﺮ زاﻫﺪان‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﺘﺎن ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن اﺳﺖ واﻗﻊ ﺷﺪه‪ ،‬و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً در ‪ 1605‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي‬
‫ﺟﻨﻮب ﺷﺮق ﺗﻬﺮان ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﺨﺶ ﺳﻴﺎﺳﻲ زﻧﺪان زاﻫﺪان ﺗﻮﺳﻂ وزارت اﻃﻼﻋﺎت اداره ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ زﻧﺪان در ﺳﺎل‬
‫‪ 1365‬داراي ﺣﺪود ﭼﻬﻞ ﺗﺎ ﭘﻨﺠﺎه زﻧﺪاﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮد‪ .‬در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ ،1365‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺗﻌﺪادي از زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺸﻬﺪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺣﺪود ﺑﻴﺴﺖ ﺗﻦ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ اوﻟﻴﻪ در زﻧﺪان زاﻫﺪان ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ‬
‫زﻧﺪاﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از دﻳﮕﺮ زﻧﺪاﻧﻬﺎي ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ زاﻫﺪان ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ اواﻳـﻞ دي ﻣـﺎه‬
‫‪364‬‬
‫‪ ،1365‬ﺑﺨﺶ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻨﺤﻞ ﺷﺪه و زﻧﺪاﻧﻴﺎن آن ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻨﺪﻫﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن زاﻫﺪان ﺷﻬﺎدت ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن دﻳﮕﺮ زﻧﺪاﻧﻬﺎ را ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺗﻮاﻓﻖ آﺗﺶ ﺑـﺲ ﻣﻴـﺎن‬
‫اﻳﺮان و ﻋﺮاق آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻋﻤﺪه اي ﺷﺪﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ 357‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 358‬ﻫﻤﺎن؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﮔﻤﻨﺎم‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.93‬‬
‫‪ 359‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪126‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ )‪ 20‬ژوﺋﻦ ‪) (2009‬ﻣﻮﺟﻮد‬
‫در آرﺷﻴﻮ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان(‪.‬‬
‫‪ 360‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﮔﻤﻨﺎم‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.93‬‬
‫‪ 361‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.347‬‬
‫‪ 362‬ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪126‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ )‪ 20‬ژوﺋﻦ ‪) (2009‬ﻣﻮﺟﻮد در آرﺷﻴﻮ‬
‫ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان(‪.‬‬
‫‪ 363‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﮔﻤﻨﺎم‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.93‬‬
‫‪ 364‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﮔﻤﻨﺎم‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.93‬‬
‫‪66‬‬
 ‫ﺑﻌﺪ از ﻗﺒﻮل ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ ‪ 598‬و ﻣﺎﺟﺮاي ﻣﺮزي ﺑﻴﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ و ﺟﻤﻬﻮري اﺳـﻼﻣﻲ روزي ﻓـﻀﺎي‬
‫‪365‬‬
‫زﻧﺪان ﻣﻨﻘﻠﺐ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن را ﺧﺎﻣﻮش ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﻨﺪﮔﻮﻫﺎ ﻛﺎر ﻧﻜﺮد‪.‬‬

‫اﺟﺎزه ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎي ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﻧﻴﺰ ﻟﻐﻮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ زودي ﭘﺲ از آن ﺷﺶ زﻧﺪاﻧﻲ اﺣﻀﺎر ﺷﺪﻧﺪ—ﭘﻨﺞ ﺗﻦ از ﻣﺠﺎﻫـﺪﻳﻦ‬
‫و ﻳﻚ ﺗﻦ از ﻓﺪاﻳﻴﺎن )اﻗﻠﻴﺖ(‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻀﻮ ﻓﺪاﻳﻴﺎن ﺑﻪ زودي ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﮔﻔﺖ ﻛﻪ او را اﺷﺘﺒﺎﻫﺎً ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن زاﻫﺪان ﻫﻢ ﺑﻌﺪاً ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫در وﺿﻌﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ زﻳﺮﺷﻠﻮاري ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪ .‬وﺿﻊ ﺷـﺎن ژوﻟﻴـﺪه و ﺻﻮرﺗـﺸﺎن‬
‫‪366‬‬
‫اﺻﻼح ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺳﻪ ﻧﻔﺮه )ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺳﻪ ارﮔﺎن( ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﻓﺮاد ﺑﻮﻣﻲ اﺳﺘﺎن ﺳﻴﺴﺘﺎن و‬
‫ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻗﺎدر ﻧﺒﻮد درﺑﺎره ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎي آﻧﺎن ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد و ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫آﻧﺎن را ﺑﻪ زﻧﺪان اوﻳﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬در اوﻳﻦ ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎي اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻣﻮرد ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و آﻧﻬﺎ را ﻣﺠﺪداً ﺑﻪ زاﻫﺪان‬
‫ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻨﺪ زﻧﺪاﻧﻲ در زاﻫﺪان اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻳﻚ ﺷﺎﻫﺪ ﻋﻴﻨﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻫﻴﭽﻴﻚ‬
‫‪367‬‬
‫از اﻓﺮادي ﻛﻪ از زﻧﺪاﻧﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ زاﻫﺪان ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از ﻧﺰد ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺑﺎز ﻧﮕﺸﺖ‪.‬‬

‫‪ ۴٫١٢‬ﻣﺸﻬﺪ‬
‫ﻣﺸﻬﺪ در ﺣﺪود ‪ 850‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﺮق ﺗﻬﺮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﻣﺸﻬﺪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﺘﺎن ﺧﺮاﺳـﺎن ﺑـﻮد و‬
‫اﻛﻨﻮن دوﻣﻴﻦ ﺷﻬﺮ ﭘﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻳﺮان ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻧﺪان ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬وﻛﻴﻞ آﺑﺎد‪ ،‬داراي ﻳﻚ ﺑﻨﺪ ﺑﺮاي زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑـﻮد‬
‫ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ‪ 1358‬ﺳﺎ ﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﮔﻔﺘﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻨﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﺠﺰا ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ‬
‫‪368‬‬
‫از آﻧﻬﺎ داراي ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي اﻧﻔﺮادي ﺑﻮد‪.‬‬

‫رﺿﺎ ﻓﺎﻧﻲ ﻳﺰدي‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه ﭼﭙﮕﺮا‪ ،‬ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ 2‬وﻛﻴﻞ آﺑﺎد زﻧﺪاﻧﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورد ﻫﻤـﻪ ﭼﻴـﺰ ﭘـﺲ از‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ آﺗﺶ ﺑﺲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺖ‪:‬‬

‫ﭼﻨﺪ روزي ﺑﻌﺪ از ﭘﺬﻳﺮش ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ ‪ ... 598‬ﻳﻜﺒﺎره ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﺷـﺐ ﺑـﻮد‪ .‬ﺑﻌـﺪ از ﺧﺎﻣﻮﺷـﻲ‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﻠﻨﺪﮔﻮﻫﺎي ﺑﻨﺪ ﺑﻪ ﺻﺪا در آﻣﺪ و اﺳﺎﻣﻲ ﻫﻤﻪ ﻣﺎ را—ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎﻛﻨﻴﻦ ﺑﻨﺪ ‪ 2‬را—ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ را ﺑﻪ‬
‫راﻫﺮوي ﺳﺮاﺳﺮي ﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﻨﺪﻫﺎ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺮدﻧﺪ و ﭼﺸﻢﺑﻨﺪ زده رو ﺑﻪ دﻳﻮار ﻧﺸﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺎ ﺑﺮﮔﻪﻫﺎﻳﻲ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﻮال ﺑﻮد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻨﻜﻪ‪ :‬ﺑﻪ ﻛﺪام ﺟﺮﻳـﺎن ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺗﻌﻠـﻖ‬

‫‪ 365‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 366‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 367‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 368‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻳﺰدي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.122‬‬
‫‪67‬‬
 ‫]دارﻳﺪ[ و در اﺗﻬﺎم ﺑﺎ ﭼﻪ ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪه]اﻳﺪ[؟ ﻧﻈﺮ]ﺗﺎن[ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﭼﻴﺴﺖ‪،‬؟ آﻳﺎ‬
‫‪369‬‬
‫از واﺑﺴﺘﮕﺎن ]ﺷﻤﺎ[ ﻛﺴﻲ اﻋﺪام ﺷﺪه و ﻳﺎ ﻳﻜﻲ از ﺑﺴﺘﮕﺎن ]ﺷﻤﺎ[ در ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر اﺳﺖ؟‬

‫روز ﭘﺲ از ﺗﻮزﻳﻊ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﺑﻨﺪ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج ﻗﻄﻊ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻬﺎ را از ﺑﻨﺪ ﺑﻴﺮون ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑـﻪ‬
‫روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﻗﺪﻏﻦ ﺷﺪ‪ ،‬و ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻗﻄﻊ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻳﺰدي ﺑـﻪ ﻳـﺎد دارد ﻛـﻪ ﺣﺘـﻲ ﭘﺰﺷـﻜﻬﺎي زﻧـﺪان و‬
‫‪370‬‬
‫ﻣﺄﻣﻮران ﺷﻬﺮداري ﻫﻢ از ورود ﺑﻪ ﺑﻨﺪ او ﻣﻤﻨﻮع ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺪوداً در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت زﻧﺪان ﺷـﺮوع‬

‫اﻛﺒﺮ ﻫﺎﺷﻤﻲ رﻓﺴﻨﺠﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻪ اﺣﻀﺎر زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺮ ﻃﺒـﻖ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺳﺨﻨﮕﻮي ﻣﺠﻠﺲ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه‬
‫ﻛﻞ ﻗﻮا ﺑﻮد‪ .‬وي در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ رﺋﻴﺲ ﻣﺠﻤﻊ‬ ‫ﻳﺰدي‪ ،‬اﺣﻀﺎر در ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠـﻪ اﺗﻔـﺎق اﻓﺘـﺎد‪.‬‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻧﻈﺎم و ﻣﻌﺎون ﺳﺨﻨﮕﻮي ﻣﺠﻠﺲ‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﮔﺮوه ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻪ ﺗﻦ از ﻣﺠﺎﻫـﺪﻳﻦ ﺑـﻮد‬
‫ﺧﺒﺮﮔﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از وي در ﺑﺎره‬
‫ﻛﻪ روز ﭘﺲ از ﺗﻮزﻳﻊ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪﻫـﺎ اﺣـﻀﺎر‬
‫ﻛﺸﺘﺎر زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1367‬ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوه دوم ﭼﻨﺪ روز ﭘﺲ از آن اﺣﻀﺎر‬
‫رﻓﺴﻨﺠﺎﻧﻲ ﭘﺎﺳﺦ داد ﻛﻪ در ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﻤﺘﺮ‬
‫از ‪ 1000‬زﻧﺪاﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻋﺪام ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺪﻧﺪ و ﺣﺪوداً ﺷﺎﻣﻞ ﺻـﺪ ﻧﻔـﺮ از زﻧـﺪاﻧﻴﺎن‬
‫ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ﺑﻌﺪ ﮔﺮوه ﺳﻮم را ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﮔﺮوه ﺳﻮم رﻓﺖ‪ ،‬از ﺣﺪود ‪ 400‬زﻧﺪاﻧﻲ ﻓﻘﻂ ﺣـﺪود ‪100‬‬
‫ﻧﻔﺮ )ﻳﺎ ﭼﻴﺰي در ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺪود( ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺗﻤﺎم ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ را ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻴـﺸﺘﺮ زﻧـﺪاﻧﻴﺎن ﺑـﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧـﺪه از‬
‫‪371‬‬
‫ﭼﭙﮕﺮاﻳﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ زﻧﺪاﻧﻲ اﺣﻀﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت زﻧﺪان ﺷﺮوع ﺑﻪ اﺣﻀﺎر ﭼﭙﮕﺮاﻳﺎن ﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬

‫ﭼﻨﺪ روزي ﭘﺲ از ﺑﺮدن ﺳﻮﻣﻴﻦ ﮔﺮوه از ﺑﭽﻪﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ‪ 23‬ﻧﻔﺮ از ﻣﺎ را ﻧﻴﺰ ﺻﺪا زدﻧﺪ‬
‫و از ﺑﻨﺪ ‪ 2‬ﺑﻪ ﻳﻚ اﺗﺎق ﻗﺮﻧﻄﻴﻨﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﺎﻳﺮ ﺑﭽﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﻳﻚ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬دادﻳﺎر ﻧﺎﻇﺮ زﻧـﺪان در‬
‫دﻳﺪاري ﻛﻪ ﺑﻄﻮر اﺗﻔﺎﻗﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از ﺑﭽﻪﻫﺎ در راﻫﺮو ﭘﺸﺖ ﺑﻨﺪ داﺷﺖ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺳـﺎﻛﻨﻴﻦ‬
‫ﻗﺮﻧﻄﻴﻨﻪ ﮔﺮوه ﺑﻌﺪي ﻫﺴﺘﻴﺪ‪» .‬اﻳﻦ ﺑﺎر ﻛﻪ ﻫﻴﺎت ﺑﻪ ﻣﺸﻬﺪ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﻫـﻢ ﺑـﻪ درك واﺻـﻞ ﺧﻮاﻫـﺪ‬
‫ﻛﺮد«‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻴﻦ ﺟﻤﻠﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﺟﻲ وﻟﻲ ﭘﻮر ﻛﻪ ﻃﻠﺒﻪ ﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻮد و در ﺳﻤﺖ دادﻳﺎر ﻧـﺎﻇﺮ زﻧـﺪان‬
‫‪372‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮل ﺑﻨﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻴﻨﺎ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از دوﺳﺘﺎن ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻳﺰدي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺻﺮار ﻣﺪاوم آﻳﺖاﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﺘﻮﻗـﻒ ﻧﻤـﻮدن اﻋـﺪام زﻧـﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪،‬‬
‫ﭼﭙﮕﺮاﻳﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺰد ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﻧﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺗﻦ از اﻋﻀﺎء ﺳﺎﺑﻖ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺧـﻮد‬
‫را ﺗﺮك ﮔﻔﺘﻪ و ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﭼﭙﮕﺮا ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺣﺪ اﻗﻞ ﻫﻔﺖ ﺳـﺎل‬

‫‪ 369‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 370‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 371‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 372‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪68‬‬
‫در زﻧﺪان ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد دوره ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮان ﻣﻠﻲ ﻛﺶ ﺑﻮدﻧـﺪ اﻣـﺎ‬
‫‪373‬‬
‫آزاد ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎ در وﻛﻴﻞ آﺑﺎد در ﺣﺪود اواﺧﺮ آﺑﺎن ﻣﺎه ‪ 1367‬از ﺳﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻳﺰدي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻫـﻴﭻ ﻳـﻚ از‬
‫اﻋﻀﺎء ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ در ﻣﺸﻬﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﺸﺪ ﻛﻪ ﻋﺰﻳﺰان آﻧﻬﺎ اﻋﺪام ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﻔﺘﻪﻫﺎ اﻋﻀﺎء ﺧﺎﻧﻮادهﻫـﺎ ﺑـﻪ زﻧـﺪان‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺰﻳﺰان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﻮده اﻧـﺪ و آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎز‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﻳﺰدي از اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ وﺻﻴﺖ ﻧﺎﻣﻪ اي و ﻳﺎ ﻫﻲ ﭼﻴـﻚ از وﺳـﺎﻳﻞ زﻧـﺪاﻧﻴﺎن اﻋـﺪام ﺷـﺪه ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي آﻧﻬﺎ داده ﺷﻮد اﻃﻼﻋﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ درﺑﺎره ﻣﺤﻞ دﻓﻦ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻧﺪادﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺑـﻪ‬
‫اﻣﺮوز‪ ،‬اﻋﻀﺎء ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﻣﻔﻘﻮدﻳﻦ در ﻣﺤﻞ ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﻟﻌﻨﺖ آﺑﺎد ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ اﻋـﺪاﻣﻴﺎن در‬
‫‪374‬‬
‫آﻧﺠﺎ دﻓﻦ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ۴٫١٣‬رﺷﺖ‬
‫رﺷﺖ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﺘﺎن ﮔﻴﻼن و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺣﺎﺷﻴﻪ درﻳﺎي ﺧﺰر اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻬﺮ در ﺣﺪود ‪ 324‬ﻛﻴﻠـﻮﻣﺘﺮي ﺷـﻤﺎل‬
‫ﻏﺮب ﺗﻬﺮان واﻗﻊ ﺷﺪه‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﻏﺮوب روز ‪ 7‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻬﻲ‪ ،‬رﺋﻴﺲ زﻧﺪان رﺷﺖ‪ ،‬وارد ﺑﻨﺪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺷـﺪ‪.‬‬
‫وي اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺳﺎﻟﻦ ‪ 1‬رﻓﺖ و ﺳﭙﺲ وارد ﺳﺎﻟﻦ ‪ 3‬ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﮔﻔﺘﻪ اﺣﻤﺪ ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻬﻲ‬
‫‪375‬‬
‫ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻤﺎم ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮﻳﺪ!«‬

‫روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ 9‬ﺷﺐ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺒﺎن رﻣﻀﺎن ﻛﺸﺎورزي وارد ﺑﻨﺪ ﺷﺪه و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪن ﺗﻌﺪادي از اﺳـﺎﻣﻲ ﻛـﺮد‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎرده ﻧﻔﺮ از ﺳﺎﻟﻦ ‪ ،1‬ﻳﻚ ﺗﻦ از ﺳﺎﻟﻦ ‪ ،2‬و ﻳﻚ ﺗﻦ از اﻃﺎق ‪ 10‬ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﻢ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪ ﻧﮕﻬﺒﺎن دﻳﮕﺮي‬
‫آﻣﺪ و ﻧﺎم ده زﻧﺪاﻧﻲ دﻳﮕﺮ را ﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه وﺳﺎﻳﻞ از ﺑﻨﺪ ﺑﻴﺮون ﺑﺮده ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺻﺒﺢ روز ﺑﻌﺪ )‪ 9‬ﻣﺮداد( ﺣـﺪود‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ‪ 11‬ﺻﺒﺢ اﺳﺎﻣﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي اﻋﻼم ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺣﻀﺎرﻫﺎ اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ از ﺣﺪود ﺷﺼﺖ زﻧﺪاﻧﻲ در ﺳـﺎﻟﻦ ‪ 1‬و‬
‫‪ ،3‬ﻓﻘﻂ ﻫﻔﺖ ﺗﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﺎﻟﻦ ‪ 2‬ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺪ آﻧﻬﺎ از ﺗﻮاﺑﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺗﺎ دو ﻣـﺎه دﻳﮕـﺮ‬
‫‪376‬‬
‫ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻣﻼﻗﺎﺗﻲ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻮﺳﻮي را ﺑﻪ زﻧﺪان اﻧﻔﺮادي ﺑﺮده و ﺗﻮﺳﻂ دو ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ و ﻣﻴﺮزاﻳﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﻮرد ﺿﺮب و ﺷـﺘﻢ‬
‫ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬وي را ﭘﺲ از ‪ 15‬روز ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻢ زﻣﺎن ﺑﺎ ﻣﻦ‪ ،‬ﻛﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد و ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ ﻣﺠﺎﻫﺪ و از اﻓﺮاد ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ي اﺗﺎق ‪10‬‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راﻫﺮوي ‪ 1‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺎ ﻧﻪ ﻧﻔﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه از ﻧﻮد ﻧﻔﺮ اﻋﺘﺼﺎﺑﻴﻮن ﻟﺒﺎس ﻓﺮم ﺑـﻪ زﻧـﺪﮔﻲ در‬
‫راﻫﺮوي ‪ 1‬اداﻣﻪ دادﻳﻢ‪.‬‬

‫‪ 373‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 374‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 375‬ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.91‬‬
‫‪ 376‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪69‬‬
‫وي ﺑﻪ ﻳﺎد دارد ﻛﻪ از ‪ 120‬زﻧﺪاﻧﻲ ﺳﺎﻟﻦ ‪ 1‬ﻓﻘﻂ ‪ 25‬ﺗﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ ﻛﻪ او‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﭼﻬﺎر ﺗﻦ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن دادﺳﺘﺎﻧﻲ و وزارت ﻛﺸﻮر‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺎزﺟﻮ و ﻋﺒﺪاﻟﻠﻬﻲ )رﺋـﻴﺲ زﻧـﺪان رﺷـﺖ(‬
‫ﻣﻲﺷﺪن‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻮﺳﻮي ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻲ ﺟﻠﻮي اﺳﻢ او‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬او ﻓﻜﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ وي اﻋﺪام ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪاً درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ در ﺣﻘﻴﻘـﺖ ﻋﻼﻣـﺖ‬
‫‪377‬‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻋﺪام زﻧﺪاﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻮﺳﻮي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﺣﻀﺎر ﺷﺪه داراي ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻮدﻧﺪ و اﻏﻠﺐ از ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺧﻮدداري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ درك ﺷﺪت آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺎد ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣـﺎ اﻛﻨـﻮن ﺑـﺎ ﻧﮕـﺎه ﺑـﻪ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬وي ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻼﺋﻢ آﺷﻜﺎري ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻲ از وﻗﻮع اﻋﺪاﻣﻬﺎ ﺑﻮد را در ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪:‬‬

‫اﮔﺮﭼﻪ در آﻏﺎز ﺗﺨﻠﻴﻪ ي زﻧﺪاﻧﻴﺎن از ﺑﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎره اي از ﻣﺴﺌﻮﻻن ﻧﻈﺎم ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻫﺎﻳﻲ دال ﺑﺮ اﻧﺘﻘﺎم ﮔـﺮﻓﺘﻦ‬
‫از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﺗﻼﻓﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎت »ﻓﺮوغ ﺟﺎوﻳﺪان« ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ اﻳﺮاد ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮﺳـﻮي اردﺑﻴﻠـﻲ‪،‬‬
‫رﻳﻴﺲ دﻳﻮان ﻋﺎﻟﻲ ﻛﺸﻮر‪ ،‬در ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ي ‪ 7‬ﻣﺮداد ﻣﺎه ﺑﻌﺪ از ﻋﻤﻠﻴﺎت »ﻣﺮﺻﺎد« ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻗﺘـﻞ ﻋـﺎم‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺣﺪس و ﮔﻤﺎن ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻮاﻫﺪي ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻋﺪام و ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺷﺪن‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻲ ﮔﻨﺎه ﻛﻪ ﺑﺪون دﺧﺎﻟﺖ در اﺗﻔﺎﻗﺎت ﺑﻴﺮون از زﻧـﺪان‪ ،‬دوران ﻣﺤﻜﻮﻣﻴـﺖ را ﻣـﻲ ﮔﺬراﻧﺪﻧـﺪ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ‪ .‬ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﮔﺎه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ روي ﭘﺎره اي ﻣﺸﻜﻼت ﺑﻨﺪ‬
‫اﻋﺘﺮاض ﻣﻲ ﻛﺮدﻳﻢ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻜﺮ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ را دارﻳﺪ و ﻫﻨﻮز زﻧﺪه ﻫﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻛﺎري ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫‪378‬‬
‫را ﻫﻢ ﭘﻴﺶ دوﺳﺘﺎن ﺗﺎن ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻣﻮﺳﻮي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن در رﺷﺖ ﺑﻪ دار آوﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺗﻦ از آﻧﺎن ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ روزي ﺑﻪ آزاديﺷﺎن‬
‫ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﺣﺪود ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ‪ ،‬وي و دﻳﮕﺮ زﻧﺪاﻧﻴﺎن در ﺳﺎﻟﻦ ﺑﻨﺪ ﻣﺸﻐﻮل راه رﻓﺘﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﻬـﺎن ﺑـﻪ آﻧـﺎن‬
‫دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪ ﺑﻪ ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪ از دو ﺳﺎﻋﺖ ﻛﻪ اﺟﺎزه دادﻧﺪ ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎﻳﻴﻢ دﻳﺪﻳﻢ ﺗﻤﺎم ﭘﻨﺠﺮه ﻫﺎي اﺗﺎق ‪ 10‬ﺑﺎ ﭘﺘﻮ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺷـﺪه ﺗـﺎ‬
‫ﻛﺴﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺪ داﺧﻞ را ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ .‬دور از ﭼﺸﻢ ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﺑﻪ داﺧﻞ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺳﺎك ﻫﺎي ﺑﭽﻪ ﻫـﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه و در داﺧﻞ اﺗﺎق ‪ 10‬ﭼﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﻜﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﭽﻪ ﻫﺎ را اﻋﺪام ﻛﺮده ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻣـﺎ را‬
‫‪379‬‬
‫دﭼﺎر ﺧﻔﻘﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ 377‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 378‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 379‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪70‬‬
 ‫‪ .۵‬دوﻟﺖ از دادن اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادﻩهﺎ اﻣﺘﻨﺎع ﻧﻤﻮدﻩ و ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﻮﮔﻮارﯼ را‬
‫ﻣﻤﻨﻮع ﻣﯽﺳﺎزد‬
‫ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺗﻼﺷﻬﺎي رژﻳﻢ اﻳﺮان ﺑﺮاي ﻣﺨﻔﻲ ﻧﮕﺎﻫﺪاﺷﺘﻦ اﻳﻦ اﻋﺪاﻣﻬﺎ‪ ،‬ﺧﺒﺮ آن ﭘﺲ از ﺷﺮوع اﻳﻦ ﻛﺸﺘﺎرﻫﺎ ﺑﻪ زودي ﺑﻪ‬
‫ﺑﻴﺮون درز ﻛﺮد‪ .‬در ﻫﻤﺎن اواﻳﻞ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺎرﻛﻨﺎن دوﻟﺖ ﺗﻤـﺎس داﺷـﺘﻨﺪ اﻃﻼﻋـﺎﺗﻲ درﻳﺎﻓـﺖ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪ 380.‬ﺑﻌﻀﻲ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ اﻗﻼﻣﻲ ﺑﺮاي زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻪ زﻧﺪان ﻣﻲآوردﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ رﺳﻴﺪي ﺑﺎ اﻣﻀﺎء‬
‫زﻧﺪاﻧﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ ﻋﺰﻳﺰ آﻧﻬﺎ ﻫﻨﻮز زﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎﻣﺎت زﻧﺪان اﻏﻠﺐ اﻳﻦ اﻗﻼم را ﻣـﻲﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ—‬
‫‪381‬‬
‫ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﺷﻴﺮ ﺧﺸﻚ‪ ،‬و دارو—ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺧﺒﺮي راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﻋﺰﻳﺰان ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﻀﻲ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﺑﻪ آﻳﺖاﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ 382،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻫﺎ ﻓﺎﻳـﺪه اي ﻧﺪاﺷـﺖ ﭼـﻮن ﻣﻨﺘﻈـﺮي و‬
‫ﺟﻨﺎﺣﺶ ﻧﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﻧﻔﻮذي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ 383.‬دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﻣﻘﺮ وزارت دادﮔﺴﺘﺮي رﻓﺘﻪ و درﺧﻮاﺳﺖ اﻃﻼﻋﺎت درﺑﺎره ﻣﺤـﻞ‬
‫ﻋﺰﻳﺰان ﺧﻮد ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺴﺮ ﻳﻜﻲ از اﻋﻀﺎء ﻓﺪاﻳﻴﺎن ﻛﻪ در زﻧﺪان اوﻳﻦ ﻣﺤﺒﻮس ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارد ﻛﻪ ﻣﺪت‬
‫ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﭘﺲ از ﻣﻼﻗﺎت او ﺑﺎ وزﻳﺮ دادﮔﺴﺘﺮي ﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 12‬ﻣﺮداد درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﮕـﺮان ﻛﻨﻨـﺪه‬
‫ﺑﻮد‪:‬‬

‫در ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪» :‬ﺧﺎﻃﺮات ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻮدن در ذﻫﻨﻢ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺘﻪ و ﻣﺜﻞ ﻳﻚ ﻟﻮح ﺳﻨﮕﻲ ﺟـﺎوداﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ‪ ...‬ﻣﺪت ﻫﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ از دﻳﺪار آﺧﺮ ﻣﺎ ﻣﻲ ﮔﺬرد ‪ ...‬اﻣﻴﺪوارم ﺧﻮب ﺑﺎﺷـﻴﺪ‪ .‬از‬
‫ﭘﺴﺮﻣﺎن ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻛﻦ‪ .‬در ﻣﻼﻗﺎت ﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه ﻧﻤﻲ ﺷﻮد زﻳﺎد ﺑﺎ ﭘﺴﺮﻣﺎن ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﺗﻮ ﺑﺎ او از ﻃـﺮف‬
‫ﻣﻦ ﻫﻢ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻦ‪ .‬ﺑﺒﻴﻦ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻋﻼﻗﻪ دارد ‪ ...‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻦ ﺑﺮاﻳﺶ ﻧﺎﻣـﻪ ﺑﻨﻮﻳـﺴﻲ و ﺑـﺮاﻳﺶ‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﻲ«‪.‬‬

‫‪384‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﺗﻴﺮ و ﻣﺮداد ‪ ،1367‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه وﻳﮋه ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺮاي اﻳﺮان در ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ )ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه وﻳﮋه ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﻣﻠﻞ( ﺗﻠﮕﺮاﻓﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ اﻳﺮان ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺧـﻮد را درﺑـﺎره اﻋـﺪاﻣﻬﺎي ﮔـﺰارش ﺷـﺪه اﺑـﺮاز‬
‫ﻧﻤﻮد‪ 385.‬در ﺷﻬﺮﻳﻮر ﻣﺎه‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ اﻋﺪام دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻣﺤﻜﻮم ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‬

‫‪ 380‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻳﺰدي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.122‬‬

‫‪ 381‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﻴﺪه‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪120‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﮔﺰارش ‪1990‬ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪.13 .‬‬
‫‪ 382‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﻴﺪه‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.120‬‬
‫‪ 383‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻛﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.98‬‬
‫‪ 384‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﻴﺪه‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.120‬‬
‫‪385‬‬
‫ﭘﺎول ﻟﻮﺋﻴﺲ‪» ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان اداﻣﻪ دارد«‪ ،‬ﻧﻴﻮﻳﻮرك ﺗﺎﻳﻤﺰ ] ‪Paul Lewis, U.N. Says Human Rights‬‬
‫‪ 3 ،[Abuses are Continuing Throughout Iran, N.Y. TIMES‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ،1988‬ص‪ .‬اي‪ ، 10.‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫&‪http://www.nytimes.com/1988/11/03/world/un-says-human-rights-abuses-are-continuing-throughout-iran.html?scp=2&sq=Iran‬‬
‫‪.st=nyt‬‬
‫‪71‬‬
‫اذﻋﺎن ﻧﻤﻮد ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﭼﻨﺪاﻧﻲ در دﺳﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬اﻣﺎ ﮔﺰارش ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﻇﻬـﺎر‬
‫‪386‬‬
‫ﻣﻲدارﻧﺪ ﻫﻮاداران ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ و دﻳﮕﺮ ﮔﺮوهﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻋﺪام ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﻣﺮداد ﻣﺎه ‪ ،1367‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﻴﻮﻳﻮرك ﺗﺎﻳﻤﺰ ﮔﺰارش ﻧﻤﻮد ﻛﻪ از زﻣﺎن ﻫﺠﻮم ﺗﻴﺮﻣﺎه رژﻳﻢ ﻋﻠﻨﺎً ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ را ﺑﺎﻃﻞ‬
‫داﻧﺴﺘﻪ و ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﻫﻮاداران ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ را اﻋﺪام ﻧﻤﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﮔـﺰارش ﻫـﺎ‪ ،‬در ﭘﺎﺳـﺦ ﻋﻠﻴﺮﺿـﺎ‬
‫ﺟﻌﻔﺮزاده‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺨﻨﮕﻮي ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل دوﻟﺖ ﮔﻮاه و ﺗﺄﻳﻴﺪي اﺳﺖ ﺑﺮ ﻣﻴـﺰان ﻧﻔـﻮذ اﻳـﻦ ﺳـﺎزﻣﺎن‪:‬‬
‫»ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﻟﺰوم از ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ ﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻫﻤﻴـﺸﻪ در ﻣﺒـﺎرزاتﻣـﺎن‬
‫‪387‬‬
‫ﻧﺤﻮه ﻋﻤﻞ ﺧﻮد را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮده اﻳﻢ‪ .‬ﺷﻜﻞ ﻣﺒﺎرزه در درﺟﻪ دوم اﻫﻤﻴﺖ ﻗﺮار دارد‪«.‬‬

‫ﺗﺎ اواﻳﻞ ﻣﻬﺮ )و ﻳﺎ اواﺳﻂ آن( ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎ در ﺑﺴﻴﺎري از زﻧﺪاﻧﻬﺎي اﻳﺮان از ﺳﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ 388.‬ﺗﻌﺪاد ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻛﻤﻲ از‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻼﻗﺎت ﺑﻪ زﻧﺪان ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و وﺳﺎﻳﻞ زﻧﺪاﻧﻴﺎن را در ﻛﻴﺴﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﺗﺤﻮﻳـﻞ‬
‫دادﻧﺪ از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻋﺰﻳﺰان ﺧﻮد ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪ 389.‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺷﻮرﺷﻬﺎﻳﻲ در ﺑﻴﺮون زﻧﺪاﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﺠـﺎم‬
‫‪390‬‬
‫آن ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪391‬‬
‫در آﺑﺎن ﻣﺎه‪ ،‬ﻣﻘﺎﻣﺎت از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻤﺎس ﺗﻠﻔﻨﻲ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻊ ﻧﻤﻮدن ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ درﺑﺎره ﻣﺮگ ﻋﺰﻳﺰان ﺧﻮد ﻛﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺘﻲ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ اﺧﺒﺎر ﻛﺎذب داده ﺷﺪ‪ :‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ را در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻣـﺪﻓﻦ ﻫـﺎي‬
‫ﺗﺨﻴﻠﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ؛‪ 392‬و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از واﻟﺪﻳﻦ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ آﻧﻬﺎ ﻫﻨﻮز زﻧﺪه ﺑﻮد ﻣﻲﮔﻔﺘﻨـﺪ ﻛـﻪ وي اﻋـﺪام‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ 393.‬ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺰﻳﺰانﺷﺎن را ﺑﻪ ﺟﺰﻳﺮه اي ﻛـﻪ ﻣﺤـﻞ ﻧﮕﻬـﺪاري ﻣﻌﺘـﺎدان اﺳـﺖ‬
‫‪394‬‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎده اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﻳﻚ ﺗﻤﺎس ﺗﻠﻔﻨﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ آﻏﺎز ﻳﻚ ﻛﺎﺑﻮس اداري ﺑﻮد‪ .‬ﺳﭙﻴﺪه ﺑﻪ ﻳﺎد‬
‫دارد ﻛﻪ در روز ‪ 2‬آذر ﻣﺎه از دﻓﺘﺮ دادﺳﺘﺎﻧﻲ ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﭘﺪر ﺷﻮﻫﺮ او ﺗﻠﻔﻦ ﻛﺮده و از وي ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑـﺮاي‬
‫»ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﻛﻤﻴﺘﻪ« ﺑﻪ اوﻳﻦ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اوﻳﻦ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده وي و دﻳﮕـﺮان را ﺑـﻪ وزارت دادﮔـﺴﺘﺮي‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻘﺎﻣﺎت در آﻧﺠﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺤﻞ دﻳﮕﺮي ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ )ﻛـﺮﻳﻢ آﺑـﺎد‪» ،‬ﻣﺮﻛـﺰ ﻛﻤﻴﺘـﻪ«‪ ،‬ﻧﺰدﻳـﻚ ﺟـﺎده‬

‫‪ ،[Urgent‬ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻋﻔﻮ‬ ‫]‪Action, Amnesty Int’l, Iran: Political Execution‬‬ ‫‪» 386‬اﻗﺪام ﻓﻮري«‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪» ،‬اﻳﺮان‪ :‬اﻋﺪام ﺳﻴﺎﺳﻲ«‬
‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ ‪ 2) MDE 13/14/88‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪) (1988‬ﻣﻮﺟﻮد در آرﺷﻴﻮ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان(‪.‬‬
‫‪ 387‬ﻛﺎوول‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ‪) 30‬ﺗﺮﺟﻤﻪ از ﻣﻨﺒﻊ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ(‪.‬‬
‫‪ 388‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺑﺮادران‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪230‬؛ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻃﻴﺎﺑﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.89‬‬
‫‪ 389‬ﺑﺮادران‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،230‬ﺻﺺ‪) 400-401 .‬اﻇﻬﺎر ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﻣﺪﺗﻲ ﭘﺲ از از ﺳﺮ ﮔﻴﺮي ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﻲ از ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ زﻧﺪان ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ وﺳﺎﻳﻞ ﻋﺰﻳﺰان را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دادﻧﺪ(‪.‬‬
‫‪ 390‬ﮔﺰارش ‪ 1990‬ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪ .14 .‬اﮔﺮﭼﻪ در ﻣﻬﺮ و آﺑﺎن ‪ 1367‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻊ ﻧﻤﻮدن ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ دﻗﻴﻖ ﺗﻈﺎﻫﺮات ﺑﻴﺮون زﻧﺪاﻧﻬﺎ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 391‬ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،80‬ص‪(2004) 235 .‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﻴﺪه‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪120‬؛ »از آن روزﻫﺎي ﺗﻠﺦ«‪ ،‬ﻛﺎر‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ ،142‬ص‪ 19) 7 .‬اوت ‪(1996‬؛ ﮔﺰارش ‪1990‬ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪.14 .‬‬
‫‪ 392‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻛﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.98‬‬
‫‪ 393‬ﻫﻤﺎن؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻳﺰدي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.122‬‬
‫‪ 394‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻛﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.98‬‬
‫‪72‬‬
‫ﺧﺎوران(‪ .‬ﻣﻘﺎﻣﺎت در ﺧﺎوران ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ روز دﻳﮕﺮي ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهﻫـﺎ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﺻﻔﻬﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ و دور از ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﻳﻜﻲ از اﻋﻀﺎء ﺧﺎﻧﻮاده اﺟﺎزه داﺷﺖ ﺑﻪ‬
‫اﻃﺎق ﻣﻘﺎﻣﺎت وارد ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ داﺧﻞ رﻓﺘﻨﺪ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪:‬‬

‫دو ﻧﻔﺮ آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ دو ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ وارد ﺷﺪم ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻤﺎ ﻣﺜﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻲ داﻧﻴﺪ ﺑـﺮاي ﭼـﻪ‬
‫آﻣﺪه اﻳﺪ؟« ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻧﻪ‪ .‬ﺷﻮﻫﺮ ﻣﻦ ‪ 2‬ﻣﺎه دﻳﮕﺮ ﺣﻜﻤﺶ ﺗﻤﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺷﺎﻳﺪ آزاد ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻤـﻲ داﻧـﻴﻢ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﭼﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻴﺎﺋﻴﺪ و ﻣﺎ آﻣﺪه اﻳﻢ«‪ .‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺷﻮﻫﺮﺗﺎن اﻋﺪام ﺷﺪه‪ .‬ﺳﺎك و‬
‫وﺳﺎﻳﻞ اش را ﺑﮕﻴﺮ و ﺑﺮو«‪ .‬ﺟﺮ و ﺑﺤﺚ ﻛﺮدم ‪ ...‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ ﻛﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺟﻮري اﺳﺖ؟ ﺷﻮﻫﺮم ﻛﻪ دادﮔﺎه رﻓﺘﻪ و دو ﺳﺎل ﺣﻜﻢ دارد و دو ﻣﺎه دﻳﮕﺮ ﺣﻜﻤﺶ ﺗﻤﺎم ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬و‬
‫در ﺛﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻧﺒﻮده و ﻛﺎري ﻧﻜﺮده‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺑﻪ آن ﭼﻪ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ؟« ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺪر ﻣﻲداﻧـﻴﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻓﻜﺮ ﺧﻮد و ﺑﭽﻪ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﻓﻜﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺒﻮد و ﺑﻪ زن و ﺑﻪ ﺑﭽـﻪ ﺧـﻮد ﻓﻜـﺮ ﻧﻤـﻲ‬
‫‪395‬‬
‫ﻛﺮد«‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﺑﻠﻲ‪ .‬او ﻗﻠﺒﺶ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از آن ﺑﻮد‪.«...‬‬

‫اﻛﺜﺮ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ وﺳﺎﻳﻞ ﻋﺰﻳﺰان ﺧﻮد را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻳﻚ ﻛﻴﺴﻪ ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻮﮔﻮاري ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ 396.‬ﻣﻘﺎﻣﺎت از ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﻃﻔﺮه ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ و وﺟـﻮد‬
‫‪397‬‬
‫وﺻﻴﺖ ﻧﺎﻣﻪ و ﺣﺘﻲ ﻣﺤﻞ دﻓﻦ را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ را ﺑﺎ زور و ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ از اﻳﻦ ﻣﺮﻛﺰ ﺑﻴﺮون راﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻳﻜﻲ از ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺷﻴﺮاز ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ زﻧﺪان ﻋﺎدل آﺑﺎد ﺷﻴﺮاز دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻈﺎﻫﺮات زدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ و ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ ﻣﻘﺎﻣﺎت وزارت اﻃﻼﻋﺎت ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬او ﮔﺰارش ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫‪398‬‬
‫ﻛﻪ ﭘﺲ از دﺳﺘﮕﻴﺮي ﻫﺎي ﻣﻜﺮر‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از اﻋﺘﺮاض ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در اﺛﺮ ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﻣﻬﺮ ﻣﺎه ‪ ،1367‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه وﻳﮋه ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ در ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در اﻳﺮان ﻳﻚ ﮔﺰارش ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﺻﺎدر ﻧﻤﻮد ﻛﻪ در ﻃﻲ‬
‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن آن ﺳﺎل ﻣﻮﺟﻲ از اﻋﺪاﻣﻬﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ .‬وي ﮔﺰارش ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ‪ 200‬ﺗﻦ از ﻣﺠﺎﻫـﺪﻳﻦ زﻧـﺪاﻧﻲ در روز ‪6‬‬
‫ﻣﺮداد در اوﻳﻦ اﻋﺪام ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻴﻦ ‪ 23‬و ‪ 25‬ﻣﺮداد اﺟﺴﺎد ‪ 860‬زﻧﺪاﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻋﺪام ﺷﺪه ﺑﻪ ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﺑﻬﺸﺖ زﻫﺮا‬
‫در ﺗﻬﺮان ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ 399.‬در روز ‪ 8‬آذر ﻣﺎه وي ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه داﺋﻢ اﻳﺮان در ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﻼﻗـﺎت ﻧﻤـﻮد‪ .‬ﻃـﻲ آن‬
‫ﻣﻼﻗﺎت‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه اﻳﺮان ﺳﻌﻲ ﻛﺮد ﺑﺎ اراﺋﻪ ﻳﻚ ﻧﻮار وﻳﺪﻳﻮ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﺷـﺪه ﺑـﻮد‬
‫اﻃﻼﻋﺎت اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ را ﺑﻲ اﻋﺘﺒﺎر ﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮار ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ وﻳﺪﻳﻮ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮد ﻛـﻪ رژهﻫـﺎي ارﺗـﺸﻲ‪،‬‬
‫آﻣﻮزﺷﻬﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺪاﻧﻬﺎي ﺟﻨﮓ و اﻇﻬﺎرات رﻫﺒﺮان ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد‪ .‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﮔﻔﺘـﻪ اﻳـﻦ‬

‫‪ 395‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﻴﺪه‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.120‬‬

‫‪ 396‬ﻫﻤﺎن‪،‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻋﺒﺎدي ﺑﺎ آزاده ﻣﻌﺎوﻧﻲ‪» ،‬ﺑﻴﺪاري اﻳﺮان‪ :‬ﺧﺎﻃﺮات اﻧﻘﻼب و اﻣﻴﺪ«‪ ،‬ص‪] (2006) 87 .‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﻴﺪاري«[‪.‬‬
‫‪ 397‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﻴﺪه‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.120‬‬
‫‪ 398‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ ﭘﻮر‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.289‬‬
‫‪ 399‬ﻟﻮﺋﻴﺲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ .385‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﻃﻲ ﻳﻚ ﺳﺮي ﮔﺰارﺷﻬﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻛﻪ از ﺳﺎل ‪ 1364‬ﺷﺮوع ﺷﺪ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻘﻮق‬
‫ﺑﺸﺮ در اﻳﺮان را ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻗﺮار داده ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪73‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه داﺋﻢ‪ ،‬اﻳﻦ وﻳﺪﻳﻮﻫﺎ ﻣﺮﺗﺒﺎً در داﺧﻞ اﻳﺮان از رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ ﭘﺨﺶ ﺷﺪه و »اﻳـﻦ ﺣﻘﻴﻘـﺖ ﺑﻨﻔـﺴﻪ ﺗﻤـﺎم ادﻋﺎﻫـﺎي‬
‫‪400‬‬
‫ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ را ﺑﻲ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻲﺳﺎزد‪«.‬‬

‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه داﺋﻢ اﻳﺮان وﻗﻮع اﻋﺪاﻣﻬﺎي ﺟﻤﻌﻲ را اﻧﻜﺎر ﻧﻤﻮد‪ .‬او ﻣﻜﺮراً اﻋـﻼم ﻧﻤـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﺴﻴﺎري از ﻣـﺮدم در ﻃـﻮل‬
‫ﺣﻤﻠﻪﻫﺎي ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ و درﺑﺎره ﻟﺰوم دﻓﺎع اﻳﺮان از »ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ارﺿﻲ و ﺣﺎﻛﻤﻴـﺖ« ﺧـﻮد‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪401.‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬در آذر ﻣﺎه ‪ 1367‬ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻣﻨﻪ اي در ﺑﻴﻦ ﻋﻤﻮم ﺑﺎ اﺷﺎره اي ﺑﻪ »آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛـﻪ از داﺧـﻞ‬
‫زﻧﺪان ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ]ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ[ ﭘﻴﻮﻧﺪ داﺷﺘﻪ و در داﺧﻞ ﺧﺎك ﺟﻤﻬـﻮري اﺳـﻼﻣﻲ اﻳـﺮان ﺣﻤـﻼت ﻣـﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﺑـﻪ راه‬
‫‪402‬‬
‫ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ«‪ ،‬اﻳﻦ اﻋﺪاﻣﻬﺎ را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺎ در ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺠﺎزات اﻋﺪام را دارﻳﻢ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ اﻋﺪاﻣﻨﺪ ‪ ...‬اﻳﻦ آدﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻮي‬
‫زﻧﺪان‪ ،‬از داﺧﻞ زﻧﺪان ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺎت ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻛﻪ ﺣﻤﻠﻪي ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑـﻪ داﺧـﻞ ﻣﺮزﻫـﺎي ﺟﻤﻬـﻮري‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ‪ ...‬ارﺗﺒﺎط دارد‪ ،‬او را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﻳﺶ ﻧﻘﻞ و ﻧﺒﺎت ﺑﺒﺮﻧﺪ؟ اﮔﺮ ارﺗﺒﺎﻃﺶ ﺑـﺎ آن دﺳـﺘﮕﺎه‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻪ ﻛﺎرش ﻛﺮد؟ او ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ اﻋﺪام اﺳﺖ و اﻋﺪاﻣﺶ ﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﻣـﺴﺌﻠﻪ‬
‫‪403‬‬
‫ﺷﻮﺧﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻣﻴﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻮﺳﻮي‬

‫ﻧﻪ او و ﻧﻪ دﻳﮕـﺮان ﻛـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫در ﻃﻲ ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ‪ 1367‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫ﺗﻮﺟﻴﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔـﺰ‬
‫اﻳﺮان ﺑﻮد‪ .‬وي در اﻳﻦ اواﺧﺮ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﭘﺮ از ﻛﺸﻤﻜﺶ‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﺪادﻧـﺪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري را در ﻣﻘﺎﺑﻞ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر اﺣﻤﺪي‬
‫ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻳـﺎ‬
‫ﻧﮋاد ﺑﺎﺧﺖ‪ .‬در ﻣﺮاﺣﻞ ﭘﻴﺶ از اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪ ،‬داﻧﺸﺠﻮﻳﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ در ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ وي ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮده‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ زﻧـﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻣـﺪﺗﻬﺎي‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲ زدﻧﺪ »‪ «67‬و از وي ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻃــﻮﻻﻧﻲ در زﻧــﺪان ﺑــﻮده اﻧــﺪ‬
‫در ﺑﺎره ﻧﻘﺶ ﺧﻮد در اﻳﻦ ﻛﺸﺘﺎر ﺟﻤﻌﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ در ﭼﻨﻴﻦ ﻳﻮرﺷـﻬﺎﻳﻲ‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺎ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﺪاران ﻣﻮﺳﻮي‬
‫ﭘﺎﺳﺦ داد‪» :‬دوﺳﺘﺎن ﻣﻦ‪ ،‬در ﺷﺮوع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺎ ﻫﻤﮕﻲ ﻣﺜﻞ اﺣﻤﺪي ﻧﮋاد ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎ راه و‬ ‫ﺷـــﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨـــﺪ‪ 404.‬در ‪1369‬‬
‫روﺷﻤﺎن را ﺗﻐﻴﻴﺮ دادﻳﻢ«‪.‬‬ ‫ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم ﻧﻮري ﻛـﻪ در آن‬

‫‪ 400‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه وﻳﮋه ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪» ،‬ﮔﺰارش وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان«‪ ،‬ص‪ ،5 .‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺗﺤﻮﻳﻞ داده ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ‪ 26) E/CN.4/1989/26‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪] (1989‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﮔﺰارش ‪ 1989‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه وﻳﮋه«[‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪http://documents-dds-‬‬
‫‪.ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G89/103/57/pdf/G8910357.pdf? OpenElement‬‬
‫‪ 401‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺷﻮراي اﻗﺘﺼﺎدي واﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ]‪» ،[ECOSOC‬ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻮرخ ‪ 28‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ 1989‬از ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه داﺋﻢ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ دﺑﻴﺮ ﻛﻞ«‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ،2-3‬ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ‪ 28) A/44/153‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪(1989‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »اﻓﺸﺎري«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪،6‬‬
‫ص‪.116 .‬‬
‫‪ 402‬ﮔﺰارش ‪ 1990‬ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪.12 .‬‬
‫‪ 403‬اﻳﺮج ﻣﺼﺪاﻗﻲ‪» ،‬ﻧﮕﺎﻫﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،«1367‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪) http://www.irajmesdaghi.com/page1.php?id=36‬ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ‪ 7‬اوت ‪.(2009‬‬
‫‪ 404‬اﻓﺸﺎري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،6‬ص‪.115 .‬‬
‫‪74‬‬
‫زﻣﺎن وزﻳﺮ ﻛﺸﻮر ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه وﻳﮋه ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ »ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺘﺠﺎوزﻳﻦ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴـﺎﺗﻲ در‬
‫ﺧﺎرج ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺷﺪه ﻛﻪ اﺗﻬﺎم ﺑﺰﻧﻨﺪ ﻣﺘﺠﺎوزﻳﻦ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪه در ﻣﻴﺪان ﻫﺎي ﺟﻨﮓ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻋﻀﺎء زﻧﺪاﻧﻲ ﻫﻤـﺎن‬
‫‪405‬‬
‫ﮔﺮوه ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﻤﻌﻲ اﻋﺪام ﺷﺪه اﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﻳﻚ ﺳﺎل و ﻧﻴﻢ ﭘﺲ از اﻋﺪام ﺷﻮﻫﺮش‪ ،‬ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﺳﭙﻴﺪه ﺗﻠﻔﻦ ﻛﺮده و ﭘﺮﺳﻴﺪ آﻳﺎ وي ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ ﻓﻮت »ﺑـﺮاي‬
‫اﻧﺠﺎم اﻣﻮر اداري ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ« دارد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺳﭙﻴﺪه ﻣﺠﺪداً از او درﺑﺎره وﺻﻴﺘﻨﺎﻣﻪ و ﻣﺤﻞ دﻓـﻦ ﺷـﻮﻫﺮش ﭘﺮﺳـﻴﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه دوﻟﺖ دوﺑﺎره ﺣﺮﻓﻬﺎي ﺳﺎﺑﻖ را اداﻣﻪ داد‪:‬‬

‫]ﺷﻮﻫﺮ ﺷﻤﺎ[ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺑﻮده‪ .‬وﺻﻴﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻲ دﻳﻦ ﺑﻮده و ﻣﺤﻞ دﻓﻦ ﻧﺪارد ‪ ...‬اﻳﻨﻬﺎ ﭼﻪ ﻣﻲ ﻓﻬﻤﻨﺪ‬
‫‪406‬‬
‫ﻛﻪ اﻫﻤﻴﺖ دﻓﻦ ﭼﻪ اﺳﺖ؟ ﺑﺮاي آﻧﺎن اﻫﻤﻴﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﮔﻮاﻫﻲ ﻓﻮﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺳﭙﻴﺪه ﺻﺎدر ﺷﺪ ﻋﻠﺖ ﻣﺮگ ﺷﻮﻫﺮ وي را ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﻴﻌﻲ ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬وﻗﺘـﻲ ﺳـﭙﻴﺪه اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﺑﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎي وي روﺑﺮو ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬روز ﺑﻌﺪ او را ﻣﺠﺒﻮر ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﺑﻪ دﻓﺘـﺮ‬
‫دادﺳﺘﺎﻧﻲ ﺗﻬﺮان ﺑﺮود و وي را ﺗﺎ ﻏﺮوب ﻧﮕﺎﻫﺪاﺷﺘﻪ و ﻣﻮرد ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ او اﻏﻠـﺐ‪ ،‬و ﺑـﺎ‬
‫‪407‬‬
‫ﭼﺸﻢ ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺣﺘﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ را از اﻋﺪام ﻋﺰﻳﺰان ﺧﻮد آﮔﺎه ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ اﺟﺮاي ﻣﺮاﺳـﻢ ﺳـﻮﮔﻮاري را از‬
‫آﻧﺎن درﻳﻎ داﺷﺘﻨﺪ‪ 408.‬ﺳﭙﻴﺪه ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ »ﮔﺮﻳﻪ و زاري در ﻃﻮل راه و در ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺮوع ﺷﺪ«‪ 409.‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ‬
‫دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ اﺟﺮاي ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﺸﻴﻴﻊ ﺟﻨﺎزه و ﻳﺎ ﻳﺎدﺑﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻣﺮاﺳﻢ ﭼﻬﻠﻢ‪ 410‬و ﺳﺎل اول‪ 411.‬اﮔﺮﭼـﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﺮاﺳﻤﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺮﮔﺰار ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻮرد ﺗﻬـﺎﺟﻢ ﻗـﺮار‬
‫‪412‬‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻌﻀﻲ از ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﺑﻌﺪاً از ﻣﺤﻞ دﻓﻦ ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ آن را ﺑﺎ ﻳﻚ ﺳﻨﮓ ﻗﺒﺮ ﻛﻪ داراي ﻧﺎم و ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻮﻟـﺪ‬
‫ﺑﻮد ﻋﻼﻣﺘﮕﺬاري ﻛﻨﻨﺪ‪ 413.‬ﺑﻌﻀﻲ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﻓﺮﺳﻨﮕﻬﺎ دور ﺗﺮ از ﻣﺤﻞ دﺳﺘﮕﻴﺮي و ﺣﺒﺲ دﻓﻦ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ 414.‬ﺑﻪ‬

‫‪ 405‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه وﻳﮋه ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪» ،‬ﮔﺰارش وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان«‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،119‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺗﺤﻮﻳﻞ‬
‫داده ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ‪ 12) E/CN.4/1990/24‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪] (1990‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﮔﺰارش ‪ 1990‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه وﻳﮋه«[ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪.http://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G90/104/78/pdf/G9010478.pdf? OpenElement‬‬
‫‪ 406‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﻴﺪه‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.120‬‬
‫‪ 407‬ﻫﻤﺎن‪ .‬در ﻫﻨﮕﺎم اﻋﺪام ﺷﻮﻫﺮش‪ ،‬ﺳﭙﻴﺪه ﺗﺤﺖ »ﻣﺠﺎزات ﺗﻌﻠﻴﻘﻲ« ﻳﺎ آزادي ﻣﺸﺮوط ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﻣﺪت زﻣﺎن ﺗﻌﻠﻴﻘﻲ ﺑﺮاي ﺳﻪ ﺳﺎل ﺑﻮد‪ ،‬وي را‬
‫ﻣﺠﺒﻮر ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﺑﺮاي ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 408‬ﺑﻴﺪاري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،396‬ص‪87 .‬؛ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﻴﺪه‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪120‬؛ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ ﭘﻮر‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.289‬‬
‫‪ 409‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﻴﺪه‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.120‬‬
‫‪ 410‬ﮔﺰارش ‪ 1990‬ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪ .15 .‬در ﺳﻨﺖ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻬﻞ روز ﭘﺲ از درﮔﺬﺷﺖ ﻳﻚ ﻓﺮد‪ ،‬در‬
‫روز ﭼﻬﻠﻢ ﺑﻪ ﺳﻮگ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﻨﺪ‪ .‬در دوران اﻧﻘﻼب اﻳﺮان‪ ،‬اﻳﻦ دورهﻫﺎي ﻋﺰاداري ﭼﻬﻞ روزه ﻧﻘﺶ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي در ﺳﻘﻮط رژﻳﻢ ﺷﺎه داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﭼﺎرﻟﺰ ﻛﻮرزﻣﻦ‪ ،‬اﻧﻘﻼب ﺑﺎور ﻧﻜﺮدﻧﻲ اﻳﺮان ]‪ ،[CHARLES KURZMAN, THE UNTHINKABLE REVOLUTION IN IRAN‬ﺻﺺ‪53-59 .‬‬
‫)‪) (2004‬درﺑﺎره اﻫﻤﻴﺖ ﺳﻮﮔﻮاري ﭼﻬﻠﻢ ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن در دوران اﻧﻘﻼب اﻳﺮان ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ(‪.‬‬
‫‪ 411‬ﺑﻴﺪاري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،396‬ص‪87 .‬‬
‫‪ 412‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﻴﺪه‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.120‬‬
‫‪ 413‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ ﭘﻮر‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.289‬‬
‫‪75‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺮدم اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎذب درﺑﺎره ﻣﺤﻞ دﻓﻦ ﻋﺰﻳﺰان ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺎت »ﻋﺪم اﻋﺘﻤـﺎد ﺑـﻪ دوﻟـﺖ« را در‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲداد‪ 415.‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺮدم ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺤﻞ ﺑﻘﺎﻳﺎي اﺟﺴﺎد ﻋﺰﻳﺰان ﺧـﻮد را ﻧﻴﺎﻓﺘﻨـﺪ‪ 416.‬ﻳـﻚ ﭘـﺪر در‬
‫ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﺤﻞ دﻓﻦ ﭘﺴﺮش ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﻮدﻛﺸﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﺷﺮع از دادن اﻃﻼﻋـﺎت ﺑـﻪ وي‬
‫ﺧﻮدداري ﻧﻤﻮد اﻳﻦ ﭘﺪر ﺧﻮد را از ﭘﻨﺠﺮه ﺑﻪ ﺑﻴﺮون اﻧﺪاﺧﺘﻪ و ﻛﺸﺖ‪ 417.‬زﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲداد ﻛـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ از‬
‫‪418‬‬
‫ﻓﺮط اﺳﺘﻴﺼﺎل ﺑﺎ دﺳﺘﺎن ﺧﺎﻟﻲ ﻗﺒﺮﻫﺎ را ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻘﺎﻳﺎي ﺷﻮﻫﺮش را ﺑﻴﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺪرﻳﺠﺎً ﺷﺎﻳﻌﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻬﺎي دﻓﻦ اﺟﺴﺎد ﭘﺨﺶ ﺷﺪ‪ 419.‬اﮔﺮﭼﻪ زﻧـﺪاﻧﻬﺎ ﻣﺤـﻞ دﻓـﻦ اﻳـﻦ اﺟـﺴﺎد را ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ اﻳﻦ ﻃﻮر ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ زﻧﺪاﻧﻴﻬﺎ را در ﮔﻮرﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ در ﻗﺴﻤﺖ »ﻟﻌﻨﺖ آﺑﺎد« )ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ »ﻣﺤﻞ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺷﺪه«( ﻗﺒﺮﺳﺘﺎﻧﻬﺎ )ﻛﻪ ﺑﺮاي زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺪه ﺑﻮد( دﻓﻦ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧـﺪ‪ 420.‬در‬
‫ﺗﻬﺮان ﺑﺴﻴﺎري از اﺟﺴﺎد را در ﮔﻮرﻫﺎي ﺟﻤﻌﻲ در ﺧﺎوران‪ 421‬ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ دور اﻓﺘﺎده در ﺟﻨﻮب ﺷﺮق ﺗﻬﺮان اﺳـﺖ و‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺮاي دﻓﻦ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻛﻔﺎر )ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻬﺎﻳﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد(‪ 422‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ ،‬دﻓﻦ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ‬
‫از اﻓﺸﺎءﮔﺮي اﻋﺪاﻣﻬﺎ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ روزﻫﺎي ﺟﻤﻌﻪ در آﻧﺠﺎ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﻴﺪه اﻳﻦ ﻣﺤـﻞ را اﻳـﻦ ﻃـﻮر ﺗﻮﺻـﻴﻒ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫ﻗﺒﻞ از اﻋﺪام ﻫﺎي دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﺳﺎل ‪ 67‬دو ﺗﺎ ﻛﺎﻧﺎل ﺑﺰرگ را در آﻧﺠﺎ ﻛﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻣـﻦ ﺑـﻪ‬
‫آﻧﺠﺎ رﻓﺘﻢ ﻛﺎﻧﺎل ﻫﺎ ﭘﺮ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻲ آﻧﺎن ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آن ﻗﺪر آﻧﻬـﺎ را ﺳـﻄﺤﻲ‬
‫دﻓﻦ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻘﺎﻳﺎي از اﺳﺘﺨﻮان‪ ،‬ﭘﺎرﭼﻪ ﻟﺒﺎس‪ ،‬دم ﭘﺎﻳﻲ و ﺷﺎﻧﻪ ﺳﺮ روي زﻣﻴﻦ ﭘﻴـﺪا ﻣـﻲ‬

‫‪ 414‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﻣﻴﻨﻴﺎن‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.98‬‬

‫‪ 415‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻛﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.98‬‬
‫‪ 416‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻳﺰدي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪122‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »ﮔﺰارش ‪1990‬ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪.13 .‬‬
‫‪ 417‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻳﺰدي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.122‬‬
‫‪ 418‬ﮔﺰارش ‪ 1990‬ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪.13 .‬‬
‫‪ 419‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪347‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ ﭘﻮر‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪) 289‬ﻳﻚ ﮔﻮر‬
‫ﺟﻤﻌﻲ در ﮔﻮﺷﻪ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﺷﻴﺮاز را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ »ﻟﻌﻨﺖ آﺑﺎد« ﻣﻮﺳﻮم اﺳﺖ(‪.‬‬
‫‪ 420‬ﮔﺰارش ‪ 1990‬ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪13 .‬؛ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪347‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ‬
‫ﭘﻮر‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪289‬؛ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻳﺰدي‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.122‬‬
‫‪421‬‬
‫ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪» ،‬اﻳﺮان‪ :‬ﺑﻴﺴﺘﻤﻴﻦ ﺳﺎﻟﮕﺮد ﻛﺸﺘﺎر ﺟﻤﻌﻲ ‪ 1988‬در زﻧﺪان «‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺖ راﻫﻨﻤﺎي ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ‪MDE‬‬
‫‪ 19 ،13/118/2008‬اوت ‪ ،2008‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪http://www.amnesty.org/en/library/asset /MDE13/118/2008/en/f59e0311-6de3-11dd-‬‬
‫‪ 8e5e-43ea85d15a69/mde1311 82008en.pdf‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪» ،‬اﻳﺮان‪ :‬از ﻣﺤﻞ ﮔﻮر ﺧﺎوران ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑﺎره ﻛﺸﺘﺎر‬
‫ﺟﻤﻌﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻛﻨﻴﺪ«‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺖ راﻫﻨﻤﺎي ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ ‪ 21 ،MDE 13/006/2009‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ،2009‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪http://www.amnesty.org/en/library/asset/MDE13/006/2009/en/‬‬ ‫‪4c4f2ba9-e7b0-11dd-a52605dc1810b803/mde130062009eng.pdf‬‬
‫)ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ ‪ 10‬اوت ‪.(2009‬‬
‫‪ 422‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻴﺮه ﺑﺮادران )م‪ .‬رﻫﺎ(‪» ،‬ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺧﺎوران‪ ،‬داﺳﺘﺎن ﻳﻚ ﮔﻮر ﺟﻤﻌﻲ« )ﻧﻘﻄﻪ ‪ ،(1997‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪http://www.iranrights.org/english/document-190.php‬؛ ﺑﻴﺪاري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،396‬ص‪ .91 .‬ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن از ﺧﺎوران ﺑﺎ ﻧﺎم »ﻟﻌﻨﺖ آﺑﺎد« ﻳﺎد‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ از ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ‪ 1988‬ﭼﻴﺰي درﺑﺎره ﺧﺎوران ﻧﺸﻨﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﻴﺪه‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪) 120‬ﺗﻮﺿﻴﺢ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺧﺎوران اﻓﺮاد ﺑﻬﺎﻳﻲ دﻓﻦ ﮔﺮدﻳﺪه اﻧﺪ‪ .‬در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ در اواﻳﻞ دﻫﻪ ‪ 60‬اﻋﺪام ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﻓﻦ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪(.‬‬
‫‪76‬‬
 ‫ﺷﺪ‪ .‬اﺟﺎزه ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ ﺑﻪ ﺧﺎك دﺳﺖ ﺑﺰﻧﻴﻢ و ﻳﺎ ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﻢ ‪ ...‬ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻣﻨﻴﺘﻲ ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎدي ﭘﻴﺎده و ﺳﻮاره در‬
‫‪423‬‬
‫آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺳﻴﺎه ﻫﻢ ﺑﻴﺮون ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺎﺳﺪارﻫﺎ‪ 424‬در ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﺧﺎوران ﮔـﺸﺖ ﻣـﻲزدﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﻣﺮدﻣـﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي ﺳـﻮﮔﻮاري آﻣـﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ ﺣﻤﻠـﻪ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪425.‬ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﻼﻣﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻋـﺰاداران ﺑـﻪ آن ﻣﺤـﻞ آورده و ﻳـﺎ ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه ﺑـﻮد را ﺗﺨﺮﻳـﺐ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ 426.‬ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻣﻮاﻧﻊ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ در ﺳﻮگ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ‪ 1367‬از دﺳﺖ داده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺠﻤﻊ ﺧﻮد‬
‫‪427‬‬
‫در ﺧﺎوران اداﻣﻪ دادﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﻃﻲ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي اﻳﻦ‬ ‫آﻳﺖ اﷲ ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻣﻨﻪ اي‬
‫‪428‬‬
‫اﻓﺮاد ﺳﻌﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ در روز ‪ 7‬ﺷﻬﺮﻳﻮر‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1367‬رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﺑﻮد‬
‫)ﻛــﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧــﺪ ﺳــﺎﻟﮕﺮد اﻳــﻦ اﻋــﺪاﻣﻬﺎ‬ ‫و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻫﺒﺮ اﻳﺮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ( ﺳـﻮﮔﻮاري ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪ .‬در ﺳـﺎل‬ ‫آﻳﺖ اﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫‪ ،1384‬ﺣــﺪاﻗﻞ ‪ 2000‬ﺗــﻦ در ﻳــﺎدﺑﻮد‬ ‫از او در ﺑﺎره اﻋﺪاﻣﻬﺎ ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺎﻣﻨﻪاي ﭘﺎﺳﺦ داد‪» :‬ﻣﺎ در‬
‫ﺳﺎﻟﮕﺮد اﻳﻦ اﻋـﺪاﻣﻬﺎ در ﺧـﺎوران ﺟﻤـﻊ‬
‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺠﺎزات اﻋﺪام‬
‫ﺷــﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑــﺴﻴﺎري از آﻧﻬــﺎ ﺗﻮﺳــﻂ ﭘﻠــﻴﺲ‬ ‫را دارﻳﻢ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ‬
‫ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﻧﺪ‪ 429.‬در ﺳﺎل ‪ ،1386‬ﺣﺪ اﻗﻞ‬ ‫اﻋﺪاﻣﻨﺪ ‪ ...‬اﻳﻦ آدﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻮي زﻧﺪان‪ ،‬از داﺧﻞ زﻧﺪان ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺎت‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻛﻪ ﺣﻤﻠﻪي ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ داﺧﻞ ﻣﺮزﻫﺎي ﺟﻤﻬﻮري‬
‫ﻫﺸﺖ ﺗﻦ در درﮔﻴﺮي ﻫﺎي ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ‪ ...‬ارﺗﺒﺎط دارد‪ ،‬او را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﻳﺶ ﻧﻘﻞ و ﻧﺒﺎت‬
‫ﻳﻜﻲ از اﻳـﻦ ﮔﻮرﺳـﺘﺎﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳـﻂ وزارت‬ ‫ﺑﺒﺮﻧﺪ؟«‬
‫اﻃﻼﻋﺎت زﻧﺪاﻧﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم آﻧﻬـﺎ ﻳـﺎ در‬
‫ﻣﻨﺰل و ﻳﺎ در ﻣﺤﻞ ﻛﺎر ﺧﻮد دﺳﺘﮕﻴﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬اﻛﺜﺮ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺗﻔﺘﻴﺶ ﺷﺪه و ﻣﺎﻳﻤﻠﻚ ﺷﺨﺼﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎي دﺳﺘﻲ ﺗﻮﻗﻴﻒ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻋﻀﺎء ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﻛﻪ در ﮔﻮرﺳـﺘﺎن ﺣﺎﺿـﺮ ﻧـﺸﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ را ﺑـﺮاي‬
‫‪430‬‬
‫ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻳﺎ ﺑﻬﻌﻨﻮان ﻣﺠﺎزات ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ درﺑﺎره اﻳﻦ ﺑﺎزداﺷﺖ ﻫﺎ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ 423‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﻴﺪه‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.120‬‬

‫‪424‬‬
‫ﻓﺮدرﻳﻚ وﻫﺮي و ﻫﻤﻜﺎران‪» ،‬ﻇﻬﻮر ﭘﺎﺳﺪاران‪ :‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻘﺶ ﺳﭙﺎه ﭘﺎﺳﺪاران اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان در داﺧﻞ ﻛﺸﻮر« ] ‪FREDERIC WEHERY ET‬‬
‫‪.(2009) [AL., THE RISE OF THE PASDARAN: ASSESSING THE DOMESTIC ROLE OF IRAN’S ISLAMIC REVOLUTIONARY GUARDS CORPS‬‬
‫‪ 425‬ﺑﺮادران‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،230‬ص‪473 .‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﻴﺪه‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪.120‬‬
‫‪ 426‬ﺑﺮادران‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،230‬ص‪.473 .‬‬
‫‪ 427‬ﮔﺰارش‪ 1990‬ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،2‬ص‪.15 .‬‬
‫‪ 428‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‪» ،‬اﻳﺮان‪ :‬ﺑﻴﺴﺘﻤﻴﻦ ﺳﺎﻟﮕﺮد ﻛﺸﺘﺎر ﺟﻤﻌﻲ ‪ 1988‬در زﻧﺪان«‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺖ راﻫﻨﻤﺎي ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ ‪19 ،MDE 13/118/2008‬‬
‫اوت ‪ ،2008‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪http://www.amnesty.org/en/library/asset /MDE13/118/2008/en/f59e0311-6de3-11dd-8e5e-‬‬
‫‪) 43ea85d15a69/mde1311 82008en.pdf‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ ‪ 10‬اوت ‪.(2009‬‬
‫‪429‬‬
‫»در ﺗﻬﺮان ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮه ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﻗﺘﻞ ﻋﺎم اﻳﺮان را ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورد«‪ ،‬اﻳﺮان ﻓﻮﻛﻮس ] ‪In Tehran, a Somber Crowd Recalls Iran’s‬‬
‫‪ 3 ،[Worst Massacre, IRAN FOCUS‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪.http://iranfocus.com/en/index.php?option=com_content&task=view&id=3585 ،2005‬‬
‫‪430‬‬
‫»اﻗﺪام ﻓﻮري«‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧﻲ درﺑﺎره ﺑﺪ رﻓﺘﺎري ﺑﺎ زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ] ‪Urgent Action, Amnesty Int’l, Fear of Ill‬‬
‫‪ ،[Treatment/Possible Prisoner of Conscience‬ﻓﻬﺮﺳﺖ راﻫﻨﻤﺎي ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ‪ 2) MDE 13/128/2007‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪.(2007‬‬
‫‪77‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ ،1387‬در ﺑﻴﺴﺘﻤﻴﻦ ﺳﺎﻟﮕﺮد اﻳﻦ ﻗﺘﻞ ﻋﺎم‪ ،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﮔﺸﺖ اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ را در اﻃـﺮاف ﺧـﺎوران‬
‫ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻧﻤﻮد و ﻣﺮاﺳﻢ ﻳﺎدﺑﻮد را ﻣﺨﺘﻞ ﻧﻤﻮد‪ 431.‬اﻓﺮادي ﻛﻪ از اﻃﺎﻋﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ ﺳـﺮ ﭘﻴﭽـﻲ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻬﺪﻳﺪ و ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﻠﻴﺲ ﺣﺪود ﻫﻔﺪه ﺗﻦ را ﺑﺎزداﺷﺖ ﻧﻤﻮد‪ 432.‬در ﻃـﻲ ﭼﻬـﺎر روز‬
‫ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺧﺒﺮي راﺟﻊ ﺑﻪ اﻓﺮاد دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪه ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪ‪ 433.‬ﻓﻌﺎل ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ‪ ،‬ﺳﻮﻟﻤﺎز اﻳﮕﺪر )ﻛﻪ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر‬
‫وب ﺳﺎﻳﺖ ﻃﺮﻓﺪار ﺣﻘﻮق زﻧﺎن و ﻣﺪاﻓﻊ ﺣﻘﻮق زﻧﺎن و اﻃﻔﺎل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ(‪ ،‬ﭘﺲ از ﮔﺬراﻧـﺪن ‪ 13‬روز در ﺑﺎزداﺷـﺖ و‬
‫ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﺧﺎﻧﻮاده او ﻣﺒﻠﻎ ‪ 100،000‬دﻻر آﻣﺮﻳﻜﺎ وﺛﻴﻘﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آزاد ﺷﺪ‪ 434.‬در ﻣﻬﺮ ﻣﺎه ‪ 1387‬ﺣﻤﻴـﺪه ﻧﺒـﻮي‬
‫ﭼﺎﺷﻤﻲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻓﻌﺎﻻن ﻃﺮﻓﺪار ﺣﻘﻮق زن‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﻪ ﺟﺮم دﺳﺖ داﺷﺘﻦ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﺧـﺎوران در‬
‫‪435‬‬
‫دو ﻣﺎه ﻗﺒﻞ ﺑﻪ زﻧﺪان اﻓﺘﺎد‪.‬‬

‫دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺗﺎ ديﻣﺎه ‪ 1387‬دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧﺎوران را ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺗـﺎ آﻧﻜـﻪ در آن زﻣـﺎن در ﺗﻼﺷـﻲ‬
‫آﺷﻜﺎر ﺑﺮاي از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﺷﻮاﻫﺪ اﻋﺪاﻣﻬﺎي ‪ 1367‬ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﮔﻮرﺳﺘﺎن را ﺑﺎ ﺑﻠﺪوزر ﺻـﺎف ﻛـﺮد‪ .‬اﻳـﻦ ﺗﺨﺮﻳـﺐ‪،‬‬
‫اﻋﺘﺮاﺿﺎﺗﻲ را ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن و ﻧﻴﺰ ﮔﺮوهﻫﺎي ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در داﺧﻞ ﻛﺸﻮر ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ‪ 436.‬اﻳﻦ ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ‬
‫ﺑﺎري ﻧﺒﻮد ﻛﻪ دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺳﻌﻲ در ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺧﺎوران داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎﺑﻚ ﻋﻤﺎد‪ ،‬رﺋﻴﺲ اﻧﺠﻤﻦ زﻧـﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳـﻲ اﻳـﺮان‪،‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ داد ﻛﻪ »ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺗﻼﺷﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺗﺨﺮﻳﺐ اﻳﻦ ﮔﻮرﻫﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد اﻣﺎ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﺑﺎ‬
‫‪437‬‬
‫ﻛﻤﺎل ﺷﺠﺎﻋﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﺎن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪ .۶‬ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺧﻠﯽ و ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‬

‫ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ‪ ،‬اﻋﺪام‪ ،‬و ﺷﻜﻨﺠﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان در ﺳﺎل ‪ ،1367‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي اﻳـﻦ ﺣﻜﻮﻣـﺖ از‬
‫دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﺑﻪ اﺟﺴﺎد ﻋﺰﻳﺰاﻧﺸﺎن‪ ،‬ﻧﻘﺾ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺧﻠﻲ اﻳﺮان و ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻬـﺪات اﻳـﺮان در‬

‫در‬ ‫دﺳﺘﺮﺳﻲ‬ ‫‪» 431‬ﺗﻘﻮﻳﻢ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻤﭙﻴﻦ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن اﻣﻀﺎء«‪ ،‬اول ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ]‪ [Human Rights First‬ﻗﺎﺑﻞ‬
‫‪) http://www.humanrightsfirst.org/defenders/hrd_iran/hrd_iran_page.aspx?item=57&c=i6‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ ‪ 10‬اوت ‪.(2009‬‬
‫‪» 432‬ﺑﻲاﻃﻼﻋﻲ از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن ﻣﺮاﺳﻢ ﺧﺎوران در ﮔﻔﺘﮕﻮي رادﻳﻮ زﻣﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﻟﻔﺘﺎح ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ و ﻧﺎﺻﺮ زراﻓﺸﺎن«‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎ ﻧﻴﻮز‪ 5 ،‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‬
‫‪ ،2008‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪) http://news.gooya.com/politics/archives/2008/09/076190.php‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ ‪ 7‬اوت ‪.(2009‬‬
‫‪ 433‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »ﺑﻲ ﺧﺒﺮي از ﺑﺎزداﺷﺖ ﺷﺪﮔﺎن روز ﺟﻤﻌﻪ ﺧﺎوران‪ ،‬ﺳﻮﻟﻤﺎز اﻳﮕﺪر‪ ،‬ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر ﻛﺎﻧﻮن زﻧﺎن اﻳﺮاﻧﻲ در زﻧﺪان‪ ،‬ﻛﺎﻧﻮن زﻧﺎن اﻳﺮاﻧﻲ«‪،‬‬
‫ﮔﻮﻳﺎ ﻧﻴﻮز‪ 3 ،‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ،2008‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪) http://news.gooya.com/politics/archives/2008/09/076090.php‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ ‪ 7‬اوت ‪.(2009‬‬
‫‪434‬‬
‫»ﺑﻪ ﺳﺮﻛﻮب زﻧﺎن ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان اﻋﺘﺮاض ﻛﻨﻴﺪ«‪ ،‬اول ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ] ‪Protest Iranian Government’s Repression of Women‬‬
‫‪) http://www.humanrightsfirst.org/defenders/hrd_iran/alert090808_igdar.html ،[Writers, Human Rights First‬ﺗﺎرﻳﺦ دﺳﺘﺮﺳﻲ ‪ 7‬اوت‬
‫‪.(2009‬‬
‫‪435‬‬
‫ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪» ،‬اﻳﺮان‪ :‬در ﺳﻴﻤﻴﻦ ﺳﺎﻟﮕﺮد اﻧﻘﻼب اﻳﺮان‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻋﻤﻮم را ﺟﻠﺐ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ« ] ‪Amnesty Int’l Iran:‬‬
‫‪th‬‬
‫‪ ،[Human Rights in the Spotlight on the 30 Anniversary of the Iranian Revolution‬ﻓﻬﺮﺳﺖ راﻫﻨﻤﺎي ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ‪5 ،MDE 13/010/2009‬‬
‫‪http://www.amnesty.org/en/library/asset/MDE13/010/2009/en/90ed36ff-f6c8-11dd-b29a-‬‬ ‫ﻓﻮرﻳﻪ ‪ ،2009‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪.27125ba517bb/mde130102009fa.html‬‬
‫‪ 436‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪» ،‬اﻳﺮان‪ :‬از ﻣﺤﻞ ﮔﻮر ﺧﺎوران ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑﺎره ﻛﺸﺘﺎر ﺟﻤﻌﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻛﻨﻴﺪ«‪ ،‬ﻓﻬﺮﺳﺖ راﻫﻨﻤﺎي ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻞ‬
‫‪ 21 ،MDE 13/006/2009‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ،2009‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‪http://www.amnesty.org/en/library/asset/MDE13/006/2009/en/ 4c4f2ba9-e7b0-‬‬
‫‪.11dd-a52605dc1810b803/mde130062009eng.pdf‬‬
‫‪» 437‬ﺑﺮاي ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن اﻧﻘﻼب اﻳﺮان آراﻣﺸﻲ ﻧﻴﺴﺖ«‪ ،‬وﺳﺖ ﻣﻴﻨﺴﺘﺮ ﻧﻴﻮز آﻧﻼﻳﻦ ] ‪No Peace for Victims of Iranian Revolution, WESTMINSTER‬‬
‫‪ 10 ،[NEWS ONLINE‬ﻣﺎرس ‪.http://www.westminsternewsonline.com/wordpress/?p=1184 ،2009‬‬
‫‪78‬‬
‫ﻗﺒﺎل ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ‪ .‬اﻋﺪاﻣﻬﺎ‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ‪ ،‬و ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﻨﺎﻳـﺖ ﺑـﺮ‬
‫‪438‬‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻋﻠﻴﻬﺬا‪ ،‬ﻣﺮﺗﻜﺒﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ از ﺟﻬﺖ ﻛﻴﻔﺮي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .۶٫١‬ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‬

‫رژﻳﻢ اﻳﺮان ﻫﻢ از ﺟﻬﺖ ﻧﺤﻮه اﺟﺮا و ﻫﻢ از ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻫﺎ‪ ،‬اﻋـﺪام ﻫـﺎ و ﺷـﻜﻨﺠﻪ زﻧـﺪاﻧﻴﺎن‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ دارد‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ را ﻧﻘﺾ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ رژﻳﻢ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻮق زﻧﺪاﻧﻴﺎن‬
‫را ﺑﺮاي آزادي ﺑﻴﺎن و ﺗﺠﻤﻊ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣﺖ‪ ،‬ﻧﻘﺾ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼـﻪ ﺟﻤﻬـﻮري اﺳـﻼﻣﻲ در ﻣـﻮاردي‬
‫ﻣﺤﺪود اﺟﺎزه دارد از ﺑﺮﺧﻲ از ﺗﻌﻬﺪات ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺧﻮد در زﻣﻴﻨﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻋﺪول ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ 439،‬اﻣﺎ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧـﻪ ﺣﻘـﻲ‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺤﺮاف از وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد در ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق ﺷﻬﺮون ﺧﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺣﻖ ﺣﻴﺎت‪» ،‬ﺣﻖ ﻣﺴﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺣﺘـﻲ در‬
‫زﻣﺎن ﺿﺮورﺗﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻪ ﺣﻴﺎت ﻣﻠﺖ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻋـﺪول از آن ﺟـﺎﻳﺰ ﻧﻴـﺴﺖ«‪ .440‬ﻣـﺸﺎﺑﻬﺎً‬
‫‪441‬‬
‫ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ اﺟﺎزه اي ﺑﺮاي ﻟﻐﻮ ﺗﻀﻤﻴﻨﻬﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺮاي آزادي اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬وﺟﺪان‪ ،‬و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺬﻫﺒﻲ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪.‬‬
‫ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﺿﻤﺎﻧﺖ ﻫﺎي ﻳﻚ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﺤﺖ اﻟـﺸﻌﺎع اﻗـﺪاﻣﺎت‬
‫‪442‬‬
‫اﻧﺤﺮاﻓﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻫﺪﻓﺶ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق ﻣﺴﻠﻢ اﻓﺮاد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫‪ .۶٫١٫١‬ﮐﺸﺘﺎرهﺎﯼ ﺟﻤﻌﯽ ﺷﺘﺎﺑﺰدﻩ‬

‫ﻣﺎده ‪ 6‬ﻣﻴﺜﺎق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ از اﻣﻀﺎء ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن آن اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻖ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﻴﺎت را‬
‫ﻛﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺳﺎزد‪ 443.‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﺠﺎزات اﻋﺪام ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻤﻨﻮع ﻧﮕﺮدﻳﺪه‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺣﻖ اﻋﺪام ﻣﺘﺨﻠﻔﻴﻦ ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﺤﺪود ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺨﻠﻔﻴﻦ زﻳﺮ ﻫﺠﺪه ﺳﺎل را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ دﻟﻴـﻞ ﺟﺮﻣـﻲ ﻛـﻪ‬

‫‪ 438‬ﻫﻢ ﻋﺎﻣﻠﻴﻦ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻫﻢ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻣﻮرد ﭘﻴﮕﺮد ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻋﺪام ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن‪ ،‬اﻋﻀﺎء‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ و رؤﺳﺎي آﻧﺎن‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻫﺪه دادﮔﺎه ﺟﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ رم‪ ،‬ﻣﻮاد ‪ ،28 ،25‬از ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 1‬ژوﺋﻴﻪ ‪ 2002‬ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ‪] A/CONF.183/9‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﻣﻌﺎﻫﺪه رم«[‪.‬‬
‫‪ 439‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ ﻣﺠﺎزﻧﺪ »در ﻣﻮاﻗﻊ ﺿﺮورﺗﻬﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺣﻴﺎت ﻣﻠﺖ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و وﺟﻮدش ﺑﻪ ﻃﻮر رﺳﻤﻲ اﻋﻼن ﮔﺮدﻳﺪه« از ﺑﻌﻀﻲ از‬
‫ﺗﻌﻬﺪات ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻋﺪول ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻴﺜﺎق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺎده )‪ 16 ،4(1‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ،1966‬ﻣﻌﺎﻫﺪات ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺷﻤﺎره ‪ ،999‬ﺑﺨﺶ‬
‫‪] 171‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﻣﻴﺜﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ«[‪ .‬در ﻣﻮاﻗﻊ ﻣﻨﺎﻗﺸﺎت ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ »اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ از ﻣﻴﺜﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ﻋﺪول ﻛﻨﻨﺪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﺠﺎزﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪي ﺑﺮاي ﺣﻴﺎت ﻣﻠﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺗﺎ آن ﻣﻴﺰان ﻛﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد«‪ .‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻠﻲ ﺷﻤﺎره ‪:29‬‬
‫وﺿﻌﻴﺘﻬﺎي اﺿﻄﺮاري‪ ،‬ﻣﺎده )‪ ،4(3‬ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ‪ ،CCPR/C/21/Rev.1/Add.11‬ص‪ 31) 2 .‬اوت ‪ ،(2001‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪ http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/0/71eba4be3974b4f7c1256ae200517361/$FILE/G0144470.pdf‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﻢ ﺣﻖ ﺣﻴﺎت ﻳﻚ‬
‫ﺗﻌﻬﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﺴﺦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻮرش ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ در ژوﺋﻴﻪ ‪ 1988‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﺑﺮاي ﻋﺪول از اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻓﺮاد اﻋﺪام‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬از ﻗﺒﻞ در زﻧﺪان ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻄﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻧﺎﺷﻲ از اﻳﻦ ﻳﻮرش ﻗﺒﻼً و ﭘﻴﺶ از ﺷﺮوع اﻋﺪاﻣﻬﺎ دﻓﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ 440‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪» ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻠﻲ ﺷﻤﺎره ‪ :6‬ﺣﻖ ﺣﻴﺎت« )ﻣﺎده ‪ ،(6‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،1‬ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ‪ ،HRI/GEN/1/Rev.1‬ص‪6 .‬‬
‫)‪ 30‬آورﻳﻞ ‪ ،(1982‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪] http://www.unhcr.org/refworld/docid/45388400a.html‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻠﻲ ﺷﻤﺎره ‪.[«6‬‬
‫‪ 441‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪» ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻠﻲ ﺷﻤﺎره ‪ ،22‬ﻣﺎده ‪ :18‬آزادي ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻣﺬﻫﺐ«‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاﻓﻬﺎ ‪ ،3 ،1‬ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‬
‫‪ ،CCPR/C/21/Rev.1/Add.4‬ﺻﺺ‪ 30) 1-2 .‬ژوﺋﻴﻪ ‪ ،(1993‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪] http://www.unhcr.org/refworld/docid/453883fb22.html‬از اﻳﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻠﻲ ﺷﻤﺎره ‪.[«22‬‬
‫‪ 442‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ‪» ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻠﻲ ﺷﻤﺎره ‪ ،32‬ﻣﺎده ‪ :14‬ﺣﻖ ﺗﺴﺎوي در ﺑﺮاﺑﺮ دادﮔﺎهﻫﺎ و ﻣﺤﻜﻤﻪﻫﺎ و ﺣﻖ اﺳﺘﻤﺎع ﻋﺎدﻻﻧﻪ«‪،‬‬
‫ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،6‬ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ‪ ،CCPR/C/GC/32‬ص‪ 23) 2 .‬اوت ‪ ،(2007‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪] http://www.unhcr.org/refworld/type,GENERAL,,,478b2b2f2,0.html‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻠﻲ ﺷﻤﺎره ‪.[«32‬‬
‫‪» 443‬ﻣﻴﺜﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،439‬ﻣﺎده )‪ .6(2‬ﻣﺎده ‪ 6‬اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬ﺣﻖ زﻧﺪﮔﻲ از ﺣﻘﻮق ذاﺗﻲ ﺷﺨﺺ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺑﺸﻮد‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻓﺮدي را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ از زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺤﺮوم ﺳﺎﺧﺖ‪ «.‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺎده )‪» .6(1‬ﺣﻖ ذاﺗﻲ ﺣﻴﺎت« ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎرﻳﻚ ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﻮد؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ را ﻣﻮﻇﻒ ﻣﻲدارد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪» .‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻠﻲ ﺷﻤﺎره ‪ ،«6‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،440‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪.6‬‬
‫‪79‬‬
‫ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﻪ اﻋﺪام ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮده‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬زﻧﺎن ﺑﺎردار را ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻋﺪام ﻧﻤﻮد‪ 444.‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬ﻣـﺎده ‪6‬‬
‫ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ »ﻣﺠﺎزات اﻋﺪام را ﻓﻘﻂ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺎت‪ ،‬و ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛـﻪ در زﻣـﺎن وﻗـﻮع‬
‫ﺟﺮم ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻔﻴﺬ ﻧﻤﻮد‪ «.‬ﻣﺠﺎزات اﻋﺪام را ﻓﻘﻂ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ دﻧﺒﺎل »ﻳﻚ ﻗﻀﺎوت ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﻳـﻚ‬
‫دادﮔﺎه ذﻳﺼﻼح ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد« اﺟﺮا ﻧﻤﻮد‪ 445.‬اﻣﻀﺎء ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﻣﻴﺜﺎق ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ‬
‫‪446‬‬
‫ﺑﻪ اﻋﺪام ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪه ﺣﻖ اراﺋﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎف ﻳﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﻋﻔﻮ دارد‪.‬‬

‫ﻛﺸﺘﺎر ﺟﻤﻌﻲ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان ﺗﻌﻬﺪات اﻳﻦ ﻛﺸﻮر را در ﻗﺒﺎل ﻣﺎده ‪ 6‬ﻣﻴﺜﺎق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻘﺾ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻋﺪاﻣﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﺮ ﺟﻨﺎﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﻧﺒﻮد‪ ،‬و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑـﺮاي‬
‫اﻋﺪام ﺑﺪون رﻋﺎﻳﺖ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻗﺪاﻣﺎت اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮاﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي »ﺟﺪي ﺗـﺮﻳﻦ‬
‫ﺟﻨﺎﻳﺎت« و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ »اﻗﺪام اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ« در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺰاران زﻧﺪاﻧﻲ اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺠﺎزات اﻋـﺪام‬
‫اﺳﺎﺳﺎً ﻳﻚ ﺗﻨﺒﻴﻪ اﺟﺒﺎري ﺑﺮاي ﮔﺮوه ﻛﻪ اﻋﺘﻘﺎدات ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺧﺎص ﺧﻮد را داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻋﺪاﻣﻬﺎي ﮔـﺴﺘﺮده‬
‫در ﻣﻮرد زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻋﺎري از ﺧﺸﻮﻧﺘﻲ ا‪‬ﻋﻤﺎل ﺷﺪ ﻛﻪ دورهﻫﺎي ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ دراز ﻣﺪﺗﻲ را ﺑﻪ ﺟﺮم ارﺗﻜﺎب اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻃﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﻢ ﺗﺨﻠﻒ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﻳﺮان ﺟﺮاﺋﻢ ﻋﻤـﺪه اي ﻣﺤـﺴﻮب ﻧﻤـﻲﺷـﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن اﻓﺮادي ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﮔﺬراﻧﺪن دورهﻫﺎي ﺣﺒﺲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺟﺮاﺋﻤﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﺳﻦ زﻳـﺮ ‪18‬‬
‫‪447‬‬
‫ﺳﺎل ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .۶٫١٫٢‬ﺷــــﮑﻨﺠﻪ‬
‫ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﻃﺒﻖ ﻣﺎده ‪ 7‬ﻣﻴﺜﺎق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻧﻴﺰ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻣﻨﻊ ﺷـﻜﻨﺠﻪ و رﻓﺘﺎرﻫـﺎ ﻳـﺎ‬
‫‪448‬‬
‫در اﻳـﻦ ﻛﻨﻮاﻧـﺴﻴﻮن‪ ،‬ﺷـﻜﻨﺠﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎي ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺗﺤﻘﻴﺮ آﻣﻴﺰ )ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻣﻨﻊ ﺷﻜﻨﺠﻪ( ﻣﻨﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻨﻮان »ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻋﻤﺪي ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻮﻟﻴﺪ درد ﻳﺎ رﻧﺞ ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺟﺴﻤﻲ و ﭼﻪ روﺣﻲ ﮔـﺮدد« ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ 449.‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺎده ‪ 7‬ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ا‪‬ﻋﻤﺎل ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻣﻨـﻊ ﺷـﻜﻨﺠﻪ ﻣﻠـﺰم‬
‫ﻣﻲدارد ﻛﻪ وارد آوردن درد ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از دﻻﺋﻞ زﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﻻﺋﻞ ﺷﺎﻣﻞ اﻳﺠﺎد رﻋﺐ‪ ،‬زورﮔﻮﻳﻲ و ﺗﺒﻌﻴﺾ‬

‫‪» 444‬ﻣﻴﺜﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،439‬ﻣﺎده )‪.6(5‬‬

‫‪ 445‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺎده )‪ .6(2‬ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎي ﻣﺮگ اﺟﺒﺎري ﺑﻪ ﻧﻔﺴﻪ ﻣﻤﻨﻮع ﻫﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎ ﻣﺘﻬﻤﺎن را » ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ ﻧﻮع‬
‫ﺧﺎص ﻣﺠﺎزات در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﺬﻛﻮر ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ ،‬از اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻖ ﺣﻴﺎت ﻣﺤﺮوم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ «.‬ﺗﺎﻣﭙﺴﻮن ﻋﻠﻴﻪ ﺳﻨﺖ‬
‫وﻳﻨﺴﻨﺖ و ﮔﺮاﻧﺎداﻳﻲﻫﺎ ]‪ ،[Thompson v. St. Vincent and the Grenadines‬ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻤﺎره ‪ ،806/1998‬ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ‪CCPR/C/70/D/806/1998‬‬
‫در‬ ‫دﺳﺘﺮﺳﻲ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫‪،(2000‬‬ ‫ﻣﻪ‬ ‫‪12‬‬ ‫)‬ ‫‪8,2‬‬ ‫ﭘﺎراﮔﺮاف‬
‫‪) http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/0/4e7f1d1ca312940fc12569e3003e9190?Opendocument‬ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺗﺤﻤﻴﻞ‬
‫ﻣﺠﺎزات اﻋﺪام ﺑﺮ ﮔﺮوه ﺧﺎﺻﻲ از ﺟﺮاﺋﻢ ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ وﺿﻌﻴﺖ ارﺗﻜﺎب ﺗﺨﻠﻒ‪ ،‬ﻧﻘﺾ ﻣﺎده )‪ 6(1‬ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد(‪.‬‬
‫‪» 446‬ﻣﻴﺜﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،439‬ﻣﺎده )‪.6(4‬‬
‫‪ 447‬در ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ اش در ﺳﺎل ‪ ،1367‬آﻳﺖاﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ را ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻋﺪام ﻣﺘﺨﻠﻔﻴﻦ ﺧﺮدﺳﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﻳﻚ دادﮔﺎه‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻓﻘﻂ ﻣﻮرد ﻣﺆاﺧﺬه و ﺗﻮﺑﻴﺦ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﻼم را ﻧﻘﺾ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪» 448‬ﻣﻴﺜﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،439‬ﻣﺎده ‪7‬؛ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻣﻨﻊ ﺷﻜﻨﺠﻪ و رﻓﺘﺎرﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎي ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺗﺤﻘﻴﺮ آﻣﻴﺰ‪ ،‬ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ ﻣﺠﻤﻊ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﻤﺎره ‪ ،39/46‬ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮاﺑﻖ رﺳﻤﻲ ﻣﺠﻤﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﻤﺎره ‪ ،39‬ﻣﺪرك ﺷﻤﺎره ‪ ،51‬ص‪ ،197 .‬ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ‪(1984) A/39/51‬؛‬
‫ﺳﺮي ﻣﻌﺎﻫﺪات ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺷﻤﺎره ‪ ،1465‬ص‪ ،85 .‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪] http://www2.ohchr.org/English/law/cat.htm‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن‬
‫ﻣﻨﻊ ﺷﻜﻨﺠﻪ«[‪.‬‬
‫‪» 449‬ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻣﻨﻊ ﺷﻜﻨﺠﻪ«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،448‬ﻣﺎده ‪.1‬‬
‫‪80‬‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪450.‬ﺿﻤﻨﺎً ﻫﺮ دوي اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻫﺪهﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎي ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻏﻴﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺗﺤﻘﻴﺮ آﻣﻴﺰرا ﻣﻨﻊ‬
‫‪452‬‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ 451.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺿﺮب و ﺷﺘﻤﻬﺎي ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺟﺰء ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﺳﺎل ‪ ،1367‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭼﭙﮕﺮاﻳﻲ ﻛﻪ از ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز و رﻋﺎﻳﺖ دﻳﮕﺮ ﻗﻮاﻋﺪ اﺳـﻼﻣﻲ ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ دوﻟـﺖ اﻣﺘﻨـﺎع‬
‫ﻣﻲورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ روز ﻣﻜﺮراً ﺷﻼق زده ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻼق زدﻧﻬﺎي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻣﺠﺒﻮر ﺳﺎﺧﺘﻦ زﻧـﺪاﻧﻴﺎن‬
‫ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮش آداب اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪه و ﻧﻘﺾ ﻣﻴﺜﺎق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻧﻴﺰ ﻛﻨﻮاﻧـﺴﻴﻮن‬
‫ﻣﻨﻊ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .۶٫١٫٣‬ﺑﺎزﺟﻮﻳﯽ هﺎ‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪات اﻳﺮان در ﻗﺒﺎل ﻣﺎده ‪ 14‬ﻣﻴﺜﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر‬
‫‪453‬‬
‫»ﻳﻚ دادﺧﻮاﻫﻲ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ و ﻋﻠﻨﻲ در ﻳﻚ دادﮔﺎه ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺑﻴﻄﺮف ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ«‬
‫اﺳﺖ را ﻧﻘﺾ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎده ‪ 14‬درﺑﺎره ﻣﺤﺎﻛﻢ وﻳﮋه ﻣﺼﺪاق دارد‪454.‬اﻳﻦ ﻣﺤﺎﻛﻤﺎت وﻳﮋه ﺑﺎﻳﺪ »اﺳﺘﺜﻨﺎء ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮاردي ﻣﺤﺪود ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻃﺒﻖ اﺛﺒﺎت دوﻟﺖ ﺑﺘﻮان ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺰاري ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ اي ﻻزم ﺑﻮده و ﻣﻲﺗﻮان‬
‫آن را ﺑﺎ اﺛﺒﺎت و دﻻﺋﻞ ﺟﺪي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و ﻧﻴﺰ در ﻣﻮاردي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺧـﺎص از اﻓـﺮاد و‬
‫‪455‬‬
‫ﺗﺨﻠﻔﺎت ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ دادﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ ﻣﻌﻤﻮل ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﺎده ‪ 14‬ﺷﺮاﻳﻂ اوﻟﻴﻪ ﻳﻚ اﺳﺘﻤﺎع ﻋﺎدﻻﻧﻪ را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺑﻪ‬
‫ﻛﻠﻲ ﺗﻮﺳﻂ رژﻳﻢ اﻳﺮان ﻧﻘﺾ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﭘﻴﮕﺮد ﻣﺠﺪد اﻓﺮاد‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺗﻤﺎم ﻣﻘﺘﻀﻴﺎﺗﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻋﻠﻨﻲ و ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﭘﻴﮕﺮد ﻣﺠﺪد—ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻪ ﻳﻚ ﻓﺮد‬
‫را ﺑﺮاي ﻫﻤﺎن ﺗﺨﻠﻒ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻧﻤﻮد—ﻳﻚ اﺻﻞ ﭘﺎﻳﻪ اي ﻋﺪاﻟﺖ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬـﺎن اﺳـﺖ‪ 456.‬در‬
‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،1367‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻴﻲ را ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ و ﺑﻪ ﻣﺮگ ﻣﺤﻜﻮم ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﻳﻦ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﺨﻠﻔﻬﺎﻳﻲ ﻏﻴﺮ ﺧﺸﻮﻧﺖ آﻣﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮزﻳﻊ روزﻧﺎﻣﻪ و ﺟـﺰوه‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖ در ﺗﻈـﺎﻫﺮات و ﺟﻤـﻊ آوري اﻋﺎﻧـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي زﻧﺪاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﻗﺒﻼً ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﺷﺪه و در ﺣﺎل ﻃﻲ ﻛﺮدن دوران ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ آﻳﺖاﷲ‬

‫‪ 450‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪» 451‬ﻣﻴﺜﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،439‬ﻣﺎده ‪7‬؛ »ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻣﻨﻊ ﺷﻜﻨﺠﻪ«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،448‬ﻣﺎده ‪.16‬‬
‫‪452‬‬
‫ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻔﺮد ﻧﻮواك‪» ،‬ﻣﻌﺎﻫﺪه ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ در ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ :‬ﺗﻔﺴﻴﺮي ﺑﺮ ﻣﻌﺎﻫﺪه ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ« ] ‪MANFRED NOWAK,‬‬
‫‪ ،[U.N. COVENANT ON CIVIL AND POLITICAL RIGHTS: CCPR COMMENTARY‬ﺻﺺ‪) (1993) 161 ،131 .‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎ را اراﺋﻪ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ(‪.‬‬
‫‪» 453‬ﻣﻴﺜﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،439‬ﻣﺎده )‪ .14(1‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ )‪ (HRC‬اﻇﻬﺎر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ »اﺣﺘﺮام ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻫﺎي‬
‫ﻳﻚ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ در ﻣﺤﺎﻛﻤﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﺪور ﺣﻜﻢ اﻋﺪام ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋه داراي اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪» «.‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻠﻲ ﺷﻤﺎره «‪ ،32‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪،442‬‬
‫ﭘﺎراﮔﺮاف ‪.59‬‬
‫‪» 454‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻠﻲ ﺷﻤﺎره «‪ ،32‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،442‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪.22‬‬
‫‪ 455‬ﻫﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ 456‬ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻴﮕﺮد ﻣﺠﺪد ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ‪ ne is bid idem‬ﻫﻢ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه‪ ،‬در ﻣﻌﺎﻫﺪات اﺻﻠﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻧﻴﺰ ذﻛﺮ ﮔﺮدﻳﺪه‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺜﺎل ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »ﻣﻴﺜﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،439‬ﻣﺎده )‪14(7‬؛ »ﻣﻨﺸﻮر ﺣﻘﻮق ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎ«‪ ،‬ﻣﺎده ‪ ،50‬ژورﻧﺎل رﺳﻤﻲ ﺳﺎل‬
‫‪ ،(C 364/01) 2000‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪ . http://www.unhcr.org/refworld/docid/3ae6b3b70.html‬ﻣﺎده )‪ 14(7‬ﻣﻴﺜﺎق ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﺪﻧﻲ اﻇﻬﺎر ﻣﻲدارد‪» :‬ﻫﻴﭽﻜﺲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﺟﺮﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺗﻬﺎم آن ﺑﻤﻮﺟﺐ ﺣﻜﻢ ﻗﻄﻌﻲ ﺻﺎدره ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن آﻳﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻛﻴﻔﺮي ﻫﺮ‬
‫ﻛﺸﻮري ﻣﺤﻜﻮم ﻳﺎ ﺗﺒﺮﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﺠﺪداً ﻣﻮرد ﺗﻌﻘﻴﺐ و ﻣﺠﺎزات ﻗﺮار داد‪«.‬‬
‫‪81‬‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮي ﻫﻢ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻀﺎت ﻗﺒﻼً زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺑﻪ ﻃﻲ دورهﻫﺎي ﺣﺒﺲ ﻣﺤﻜﻮم ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ ﻣﺤﺎﻛﻤـﻪ ﻣﺠـﺪد‬
‫‪457‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﻫﻴﭻ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ ﻋﺎﻳﺪ ﻧﻤﻲﺷﺪ )ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ اﻋﺪام اﻳﻦ اﻓﺮاد(‪.‬‬

‫ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ 3‬ﻣﺎده ‪ 14‬ﺧﻄﻮط اﺻﻠﻲ ﺗﻀﻤﻴﻨﻬﺎي ﻻزم ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﻳﻚ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ را ﺗﺮﺳـﻴﻢ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﺧﻄﻮط ﻛﻠﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮدن ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻬﻤﺎن از اﺗﻬﺎﻣﺎت وارده ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد آﮔﺎه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وﻗﺖ‬
‫و ﺗﺴﻬﻴﻼت ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ دﻓﺎﻋﻴﻪ ﺧﻮد داده ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺸﺎوره ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﺮاي دﻓﺎع از آﻧﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺣﻖ ﺑﺮرﺳـﻲ‬
‫ﺷﻬﻮدي ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺠﺒﻮر ﻧﺸﻮﻧﺪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد ﺷﻬﺎدت داده ﻳـﺎ اﻋﺘـﺮاف‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ 458.‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ 5‬ﻣﺎده ‪ 14‬ﻣﻠﺰم ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﻣﺠﺮم اﻋﻼم ﺑـﺸﻮد ﺣـﻖ دارد درﺑـﺎره ﻣﺠﺮﻣﻴـﺖ و‬
‫ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ دادﮔﺎه ﻋﺎﻟﻴﺘﺮي اﺳﺘﻴﻨﺎف دﻫﺪ‪459.‬ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻣﻮر اﻣﻨﻴﺘـﻲ و ﻣـﺴﺎﺋﻞ‬
‫‪460‬‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲ ارﺗﺒﺎط دارد‪ ،‬ﻣﺤﺎﻛﻤﺎت ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻠﻨﻲ ﺑﻮده و اﺣﻜﺎم ﺻﺎدره ﻧﻴﺰ ﻋﻠﻨﺎً اﻋﻼم ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،1367‬ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻬﺎي ﻣﺮگ ﻋﻠﻨﻲ ﻧﺒﻮده و داراي ﻫـﻴﭻ ﻳـﻚ از ﺷـﺮاﻳﻂ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻳﻚ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻫﺎي ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ در زﻧﺪاﻧﻬﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ارﺗﺒﺎطﺷﺎن ﺑﺎ دﻧﻴﺎي‬
‫ﺧﺎرج ﻗﻄﻊ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻠﻔﻨﻬﺎ‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻬﺎ‪ ،‬و ﺗﻤﺎم اَﺷﻜﺎل دﻳﮕﺮ ارﺗﺒﺎﻃﺎت را ﻗﻄﻊ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻣﺎت درﺑـﺎره‬
‫ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻫﺎ و اﺗﻬﺎﻣﺎت وارده ﻋﻤﺪاً ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﻃﻼع ﻧﺪاده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اﻳﺮان ﻛﻪ ﺷـﺪﻳﺪاً ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫دوﻟﺖ ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﺟﺎزه ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻫﺎ ﻳﺎ اﻋﺪاﻣﻬﺎ را ﮔﺰارش ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺣﻞ اﻳﻦ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ زور و اﺟﺒﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻋﺘﺮاﻓﺎت اﺟﺒﺎري ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻋـﺪاﻣﻬﺎ‬
‫و ﺷﻜﻨﺠﻪﻫﺎ ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﺮا آﻧﻬﺎ را ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻴﭻ ﻓﺮﺻﺘﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﻬﻴﻪ دﻓﺎﻋﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرداري از ﻣﺸﺎوره ﺣﻘﻮﻗﻲ‪ ،‬ﻳﺎ اراﺋﻪ ﺷﻬﻮد و اﺳﻨﺎد در دﻓﺎع از ﺧﻮد داده ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺑﻠﻌﻜـﺲ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از زﻧﺪاﻧﻴﺎن درﺑﺎره ﻣﺎﻫﻴﺖ اﻳﻦ دادرﺳﻲ ﻫـﺎ اﻃﻼﻋـﺎت ﻧﺎدرﺳـﺖ داده ﺷـﺪ—ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﮔﻔﺘﻨـﺪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻬﺎي ﻣﺮگ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻬﺎي ﻋﻔﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻬﺎي ﻣﺮگ اﻏﻠﺐ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺸﺴﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪه و در ﻃﻲ آن از زﻧﺪاﻧﻲ ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ ﺳﺆال ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ زﻧﺪاﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ اﻋـﺪام‬
‫ﺷﻮد ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪.‬‬

‫‪» 457‬ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻨﺘﻈﺮي«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،4‬ﺻﺺ‪.303-04 .‬‬

‫‪» 458‬ﻣﻴﺜﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،439‬ﻣﺎده )‪14(3‬؛ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ»اﻳﻦ اﻗﺪاﻣﺎت اﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻓﻘﺪان ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻓﺸﺎر ﻧﺎدرﺳﺖ رواﻧﻲ ﻳﺎ ﺟﺴﻤﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﻬﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﺪف ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﮔﻨﺎه‪ ،‬در ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪» «.‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻠﻲ ﺷﻤﺎره «‪ ،32‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،442‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪.41‬‬
‫‪» 459‬ﻣﻴﺜﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،439‬ﻣﺎده )‪.14(5‬‬
‫‪» 460‬ﻣﻴﺜﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،439‬ﻣﺎده )‪14(1‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻠﻲ ﺷﻤﺎره «‪ ،32‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،442‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪28‬‬
‫)»ﺗﻤﺎم ﻣﺤﺎﻛﻤﺎت ﻛﻴﻔﺮي ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻠﻲ اﻻﺻﻮل ﻋﻠﻨﺎً و ﺷﻔﺎﻫﺎً اﺟﺮا ﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻠﻨﻲ ﺑﻮدن ﺟﻠﺴﺎت اﺳﺘﻤﺎع دادﮔﺎه ‪ ،‬ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﺣﻘﻮﻗﻲ را ﻣﻄﻤﺌﻦ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ودر ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دادﮔﺎهﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن ﻣﺤﺎﻛﻤﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ را در‬
‫دﺳﺘﺮس ﻋﻤﻮم ﻗﺮار دﻫﻨﺪ و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﺣﻀﻮر ﻣﺮدم ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.(«.‬‬
‫‪82‬‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ و ﺣﺘﻲ ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ ﭘﺲ از ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﺗﻮﺳـﻂ ﻛﻤﻴـﺴﻴﻮن ﻣـﺮگ اﻋـﺪام‬
‫ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻓﺮﺻﺘﻲ ﺑﺮاي ﻓﺮﺟﺎم ﺧﻮاﻫﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ اﺳﺘﻴﻨﺎﻓﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠـﻲ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺗﻄﺎﺑﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .۶٫١٫۴‬ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺁزادﯼ ﺑﻴﺎن و ﺗﺠﻤﻊ‬

‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻮق زﻧﺪاﻧﻴﺎن را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آزادي ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﺑﻴﺎن‪ ،‬و ﺗﺠﻤﻊ‬
‫و ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻘﺾ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻘﻮق در ﻣﻮاد ‪ 18‬و ‪ 19‬و ‪ 22‬ﻣﻴﺜﺎق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬
‫درج ﮔﺮدﻳﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎده ‪ 18‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻫﺮ ﻛﺲ ﺣﻖ آزادي ﻓﻜﺮ‪ ،‬وﺟﺪان و ﻣﺬﻫﺐ دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻖ ﺷﺎﻣﻞ آزادي داﺷﺘﻦ ﻳﺎ ﻗﺒﻮل ﻳـﻚ‬
‫ﻣﺬﻫﺐ ﻳﺎ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آزادي اﺑﺮاز ﻣﺬﻫﺐ ﻳﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪات ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﻮاه ﺑﻪ ﻃـﻮر‬
‫ﻓﺮدي ﻳﺎ ﺟﻤﻌﻲ‪ ،‬ﺧﻮاه ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻠﻨﻲ ﻳﺎ در ﺧﻔﺎ در ﻋﺒﺎدات و اﺟﺮاي آداب و اﻋﻤﺎل و ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت‬
‫‪461‬‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺣﻖ اﻧﺴﺎن را ﺑﺮاي »داﺷﺘﻦ اﻋﺘﻘﺎدات ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ‪ ،‬اﻟﺤﺎدي‪ ،‬و ﻛﻔﺮآﻣﻴﺰ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺣﻖ اﺑﺮاز ﻧﻜﺮدن ﻫﺮ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻘﻴﺪه و ﻳﺎ ﻣﺬﻫﺐ« را ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﻲدارد‪ 462.‬دوﻟﺘﻬﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻓﺮاد را ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ اﺑﺮاز ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣـﺬﻫﺒﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ‪ 463،‬ﻳـﺎ‬
‫‪464‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ آﻧﺎن را ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻳﻚ ﻋﻘﻴﺪه ﻳﺎ ﻣﺬﻫﺐ ﺧﺎص ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎده ‪ 19‬از ﺣﻖ »داﺷﺘﻦ ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﺑﺪون ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ ﻣﺰاﺣﻤﺖ« ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ 465،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺎده ‪ 22‬ﺣﻖ ﺑﺮﮔـﺰاري‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت را ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ 466.‬دوﻟﺘﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺠﻤﻌﻲ را ﻣﻤﻨﻮع ﺳﺎزﻧﺪ و اﻓﺮاد را ﺑﻪ دﻟﻴـﻞ ﻋـﻀﻮﻳﺖ‬
‫در ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻳﺎ اﻟﺤﺎدي از ﺟﻬﺖ ﻛﻴﻔﺮي ﺗﺤﺖ ﭘﻴﮕﺮد ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﻘﻂ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ »ﺣﻘﻴﻘﺘـﺎً ﺑـﺮاي‬
‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﻳﻚ ﺧﻄﺮ واﻗﻌﻲ و ﻧﻪ ﻓﺮﺿﻲ ﺑﺮاي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ و ﻳﺎ ﺳﻴـﺴﺘﻢ دﻣﻜﺮاﺳـﻲ ﺿـﺮورت داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ و ‪...‬‬
‫‪467‬‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻼﻳﻢ ﺗﺮ ﺑﺮاي ﻧﻴﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف ﻛﺎﻓﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫‪» 461‬ﻣﻴﺜﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،439‬ﻣﺎده )‪ .18(1‬ﻧﻈﺮ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﺣﻖ آزادي اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬وﺟﺪان و ﻣﺬﻫﺐ ‪...‬‬
‫وﺳﻴﻊ و ﻋﻤﻴﻖ اﺳﺖ؛ و ﺷﺎﻣﻞ آزادي ﻓﻜﺮ در ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎدات ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬و ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﻓﺮداً اﺑﺮاز ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ‬
‫ﺑﺼﻮرت ﺟﻤﻌﻲ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﺑﺎﺷﺪ‪ «.‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻠﻲ ‪ ،22‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،441‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪.1‬‬
‫‪ 462‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻠﻲ ﺷﻤﺎره ‪ ،22‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،441‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪.2‬‬
‫‪ 463‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪.3‬‬
‫‪ 464‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪5‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »ﻣﻴﺜﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،439‬ﻣﺎده )‪.18(2‬‬
‫‪» 465‬ﻣﻴﺜﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،439‬ﻣﺎده )‪.19(1‬‬
‫‪ 466‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺎده ‪.22‬‬
‫‪ 467‬ﭼﻴﺎﻧﮓ ﻳﻮن ﻟﻲ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺟﻤﻬﻮري ﻛﺮه ]‪ ،[Jeong-Eun Lee v. Republic of Korea‬ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻤﺎره ‪ ،1119/2002‬ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‬
‫در‬ ‫دﺳﺘﺮﺳﻲ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫‪،(2005‬‬ ‫اوت‬ ‫)‪23‬‬ ‫‪7,2‬‬ ‫ﭘﺎراﮔﺮاف‬ ‫‪،CCPR/C/84/D/1119/2002‬‬
‫‪) http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/(Symbol)/CCPR.C.84.D.1119.2002.En?OpenDocument‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻣﻨﻊ ﻋﻀﻮﻳﺖ درﻳﻚ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺣﻖ آن ﻓﺮد در آزادي ﺗﺠﻤﻊ ﻧﻘﺾ ﻛﺮده و ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺬﻛﻮر در ﻣﺎده ‪ 22‬ﻣﻐﺎﻳﺮت دارد(؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »ﻣﻴﺜﺎق ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﺪﻧﻲ«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،439‬ﻣﺎده )‪.22(2‬‬
‫‪83‬‬
‫ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ و اﻋﺪام زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﭼﭙﮕﺮاي ﻏﻴﺮ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ‪ ،‬ﻣﺤﺎﻓﻈﺘﻬﺎي ﻣﺬﻛﻮر در ﻣﺎده ‪ 18‬را‬
‫ﻧﻘﺾ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻳﺎ دﻳﮕﺮ ﻋﻘﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ ﺷﻼق زده و اﻋﺪام ﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ آﻧﻬﺎ را ﻣﺠﺒﻮر ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻓﻜﺎر ﺧﻮد را آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ و آﻧﻬﺎ را وادار ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣـﺬﻫﺒﻲ‬
‫رژﻳﻢ اﻳﺮان را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻬﺎي ﻣﺮگ ﻣﻮاد ‪ 19‬و ‪ 22‬را ﻫﻢ ﻧﻘﺾ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣـﻲرﺳـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻳﻚ ﺣﺰب ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﺎص ﺧﻄﺮي ﺑﺮاي اﻣﻨﻴﺖ اﻳﺮان ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻣﺤﺒﻮس ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﺧﻄﺮي ﺑﺮاي اﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﺮدن اﻓﺮاد ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮد ﺗﺎ دوﻟـﺖ را‬
‫ﺣﻔﻆ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻬﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ اﺟﺎزه ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ و اﻋﺪام ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .۶٫١٫۵‬ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎﯼ اﺟﺒﺎرﯼ‬

‫اﺧﻴﺮاً ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﻳﻚ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠـﻲ ﺑـﺮاي ﻣﺤﺎﻓﻈـﺖ ﺗﻤـﺎم اﻓـﺮاد از ﻧﺎﭘﺪﻳـﺪ ﺷـﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒـﺎري‬
‫)‪ (ICPAPED‬ﺑﺮاي اﻣﻀﺎء و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ اﻓﺘﺘﺎح ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻨﻮاﻧـﺴﻴﻮن ﻣﻤﻨﻮﻋﻴـﺖ ﻫـﺎي‬
‫ﻣﺬﻛﻮر در اﻋﻼﻣﻴﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در ﻣﻮرد ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻓﺮاد از ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷـﺪﻧﻬﺎي‬
‫اﺟﺒﺎري را ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﻣﻘﺮراﺗﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري و ﻣﺒﺎرزه‬
‫‪468‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ ﻋﺎﻣﻠﻴﻦ ﭼﻨﻴﻦ وﻗﺎﻳﻌﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن »ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪن اﺟﺒﺎري ﺷﺨﺺ« را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ از آزادي ﻓﺮد ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﻳﺎ اﻓﺮادي ﻛﻪ از‬
‫ﻃﺮف دوﻟﺖ داراي اﺧﺘﻴﺎرات و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺑﻮده و ﺑﺮاي دوﻟﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻓﻘﺪان اﻃﻼﻋـﺎت درﺑـﺎره‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻳﺎ ﻣﺤﻞ ﻧﮕﻬﺪاري ﭼﻨﻴﻦ اﻓﺮادي‪ ،‬و ﻋﺪم اذﻋﺎن دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﺮوم ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﺎن از آزادي )ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﺘـﺎً اﻳـﻦ‬
‫اﺷﺨﺎص را ﺧﺎرج از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ( ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» 469.‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ« ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺨﺺ ﻣﻔﻘﻮد اﻻﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﻼوه ﻫﺮ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻣﻔﻘﻮد ﺷﺪن اﺟﺒﺎري ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﻟﻄﻤﻪ ﺧﻮرده ﺑﺎﺷﺪ‪ 470.‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺧﻮاﺳـﺘﺎر‬
‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ را درﺑﺎره وﺿﻌﻴﺖ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺷﺨﺺ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪه اﻃـﻼع دﻫﻨـﺪ‪471.‬در‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺮگ ﺷﺨﺺ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪه‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن از دوﻟﺘﻬﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ »اﺟﺴﺎد اﻳﻦ اﻓﺮاد را ﻣﺤﺘـﺮم ﺷـﻤﺮده و‬

‫‪ 468‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد از ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري‪ ،‬ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ ﻣﺠﻤﻊ ﻋﻤﻮﻣﻲ ‪ ،61/177‬ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‬
‫‪ 20) A/RES/61/177‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ،(2006‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪] http://www2.ohchr.org/english/law/disappearance-convention.htm‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫»ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري«[؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺷﻮراي اﻗﺘﺼﺎدي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪» ،‬ﮔﺰارش ﮔﺮوه ﻛﺎري در ﻣﻮرد‬
‫ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري ﻳﺎ ﻏﻴﺮ اﺧﺘﻴﺎري«‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاﻓﻬﺎي ‪ ،40-42‬ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ‪ ،E/CN.4/2005/65‬ص‪ 23) 14 .‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ،(2004‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ‬
‫‪http://www.unhcr.org/cgi-‬‬ ‫در‬
‫‪ .bin/texis/vtx/refworld/rwmain?page=search&docid=42d66e400&skip=0&query=%22E/CN.4/2005/65%20%22‬اﮔﺮﭼﻪ‬
‫از ﺑﻴﺴﺖ ﻋﻀﻮ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺗﺼﻮﻳﺐ اﻳﻦ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻓﻘﻂ ﺳﻴﺰده ﻛﺸﻮر )ﻛﻪ اﻳﺮان ﺟﺰو آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ( آن را ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن‬
‫ﻓﻘﻂ از ‪ 2‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ 2007‬ﺑﺮاي اﻣﻀﺎء ﮔﺸﺎﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪» .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻌﺎﻫﺪات ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ«‪ ،‬ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري )‪،(ICPAPED‬‬
‫‪http://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-‬‬ ‫در‬ ‫دﺳﺘﺮﺳﻲ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ‬
‫‪.16&chapter=4&lang=en‬‬
‫‪469‬‬
‫ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،468‬ﻣﺎده ‪.2‬‬
‫‪470‬‬
‫ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺎده )‪.24(1‬‬
‫‪471‬‬
‫ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺎده )‪.24(2‬‬
‫‪84‬‬
‫آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻋﺰﻳﺰان ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ«‪ 472.‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ و ﻳﺎ اﻣﺘﻨﺎع دوﻟـﺖ‬
‫در اﻃﻼع رﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﻋﻀﺎء ﺧﺎﻧﻮاده ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ درﺑﺎره ﻣﺤﻞ ﺟﺴﺪ ﻓﺮدي ﻛﻪ اﻋﺪام ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﻘﺾ اﺻﻞ ‪ 7‬ﻣﻴﺜﺎق ﺑـﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠـﻲ‬
‫‪473‬‬
‫ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻓﺘﺎر ﻳﺎ ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎي ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻏﻴﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﺗﺤﻘﻴﺮآﻣﻴﺰ را ﻣﻨﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫دادﮔﺎه ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻗﺎره اي آﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬اﺧﻴﺮاً ﺣﻜﻢ داد ﻛﻪ ﻣﻨﻊ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري و وﻇﻴﻔﻪ دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻖ و‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻂ ﻻزم اﻟﺮﻋﺎﻳﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻞ اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ آﻧﭽﻨﺎن ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از آن اﻧﺤﺮاف ورزﻧﺪ‪ 474 .‬اﻳﻦ دادﮔﺎه داﺋﻤـﺎً ﻣﺘﻮﺟـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري ﻏﺎﻟﺒﺎً »ﺑﺎ اﻋﺪاﻣﻬﺎي ﻣﺨﻔﻲ و ﺑﺪون ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن‪ ،‬ﭘﻨﻬـﺎن‬
‫ﻧﻤﻮدن ﺟﺴﺪ ﺑﺮاي ﺣﺬف آﺛﺎر ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺟﺮم‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده اﺳﺖ«‪ 475.‬دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﻣﻄﻠﻊ ﻧﻤـﻮدن ﻧﺰدﻳﻜـﺎن ﻓـﺮد‬
‫ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪه و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻋﺰﻳﺰ آﻧﻬﺎ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده )در ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺤﻞ ﺟﺴﺪ( از ﺗﻤﺎم اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ ﻛـﻪ در‬
‫‪476‬‬
‫اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﺮان وﻇﻴﻔﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري ﻫﺰاران زﻧﺪاﻧﻲ اﻋﺪام ﺷﺪه در ﻃﻮل ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و‬
‫ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ 1367‬ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻛﻤﺎﻛﺎن ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻋﺪاﻣﻬﺎ در ﺣﺎل وﻗﻮع ﺑﻮد‪ ،‬رژﻳﻢ از ﭘﺎﺳـﺨﮕﻮﻳﻲ‬

‫‪ 472‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺎده )‪ .24(3‬ﻣﺎده ‪ 24‬ﻧﮕﺮاﻧﻴﻬﺎﻳﻲ را ﻋﻨﻮان ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﻪ ﮔﺮوه ﻛﺎري ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺺ ﮔﻔﺖ ﻻزم اﺳﺖ »دﻗﻴﻘﺎً ﻣﻔﻬﻮم و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺣﻖ اﻋﻀﺎء ﺧﺎﻧﻮاده ﺷﺨﺺ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺘﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻮد«‪ .‬ﺷﻮراي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪» ،‬ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺆاﻻت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪن و اﻋﺪاﻣﻬﺎي ﺷﺘﺎﺑﺰده«‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،80‬ﺳﻨﺪ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ‪ ،E/CN.4/2002/71‬ص‪ 8) 34 .‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪) (2002‬ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻨﻔﺮد ﻧﻮاك ]‪ ([Manfred Nowak‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪http://www.unhcr.org/cgi-‬‬
‫‪.bin/texis/vtx/refworld/rwmain?page=search&docid=3d6ce3c50&skip=0&query=E/CN.4/2002/71‬‬
‫‪» 473‬ﺷﺪﻛﻮ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻼروس« ]‪ ،[Schedko v. Belarus‬ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻤﺎره ‪ ،886/1999‬ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ‪ ،CCPR/C/77/D/886/1999‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪28) 10,2‬‬
‫آورﻳﻞ ‪ ،(2003‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/0/399cc6c62d92bbcec1256d33004d5600?Opendocument‬‬
‫‪» 474‬ﮔﻮﻳﺒﺮو و ﻫﻤﻜﺎران ﻋﻠﻴﻪ ﭘﺎراﮔﻮﺋﻪ« ]‪ [Goiburú et al. v. Paraguay‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻗﺎره اﻣﺮﻳﻜﺎ )ﺳﺮي ﺳﻲ( ﺷﻤﺎره ‪ ،153‬ﭘﺎراﮔﺮاﻓﻬﺎي ‪-84‬‬
‫‪ ،(2006) 83‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪ ، http://www.corteidh.or.cr/docs/casos/articulos/seriec_153_ing.pdf‬دادﮔﺎه ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﻣﺎده ‪ 3‬ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻗﺎره‬
‫اي اﻣﺮﻳﻜﺎ درﺑﺎره ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎ را ﻣﻤﻨﻮع ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬را ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬
‫‪» 475‬ﮔﻮدﻳﻨﺰ‪-‬ﻛﺮوز ﻋﻠﻴﻪ ﻫﻨﺪوراس« ]‪،[Godínez-Cruz v. Honduras‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻗﺎره اﻣﺮﻳﻜﺎ )ﺳﺮي ﺳﻲ( ﺷﻤﺎره ‪ ،5‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪165‬‬
‫)‪ ،(1989‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‪ ،http://www.corteidh.or.cr/docs/casos/articulos/seriec_05_ing.pdf‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »وﻻﻛﻮﺋﺰ رودرﻳﮕﺰ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﻫﻨﺪوراس« ]‪[Velásquez-Rodríguez v. Honduras‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻗﺎره اﻣﺮﻳﻜﺎ )ﺳﺮي ﺳﻲ( ﺷﻤﺎره ‪ ،4‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،(1988) 157‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪http://www.corteidh.or.cr/docs/casos/articulos/seriec_04_ing.pdf‬؛ »ﺑﺎﻣﺎﻛﺎ وﻻﻛﻮﺋﺰ ﻋﻠﻴﻪ ﮔﻮآﺗﻤﺎﻻ« ] ‪Bámaca-Velásquez v.‬‬
‫‪،[Guatemala‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻗﺎره آﻣﺮﻳﻜﺎ )ﺳﺮي ﺳﻲ( ﺷﻤﺎره ‪ ،70‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،(2000) 130‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪http://www.corteidh.or.cr/docs/casos/articulos/seriec_70_ing.pdf‬‬
‫‪» 476‬ﻛﺎﺳﺘﻴﻠﻮ ﭘﺎﺋﺰ ﻋﻠﻴﻪ ﭘﺮو« ]‪،[Castillo-Páez v. Peru‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻗﺎره اﻣﺮﻳﻜﺎ )ﺳﺮي ﺳﻲ( ﺷﻤﺎره ‪ ،34‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،(1997) 90‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ‬
‫در ‪ http://www.corteidh.or.cr/docs/casos/articulos/seriec_34_ing.pdf‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »ﺗﺮوﺟﻴﻠﻮ‪-‬اوروزا ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻮﻟﻴﻮي« ] ‪Trujillo-Oroza‬‬
‫‪ ،[v. Bolivia‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻗﺎره آﻣﺮﻳﻜﺎ )ﺳﺮي ﺳﻲ( ﺷﻤﺎره ‪ ،34‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،(1997) 90‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪ .http://www.corteidh.or.cr/docs/casos/articulos/Seriec_92_ing.pdf‬اﮔﺮﭼﻪ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن اروﭘﺎ در ﻣﻮرد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ ،‬ذﻛﺮي از ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي‬
‫اﺟﺒﺎري ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ دادﮔﺎه ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اروﭘﺎ ﻫﻢ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ اراﺋﻪ ﻧﺪادن اﻃﻼﻋﺎت درﺑﺎره ﻣﺤﻞ ﺷﺨﺺ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫در اﻣﺎن ﺑﻮدن از رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻏﻴﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﺣﻘﺎرت آﻣﻴﺰ اﺳﺖ‪» .‬ﺗﺲ ﻋﻠﻴﻪ ﺗﺮﻛﻴﻪ« ]‪ ،[Taş v. Turkey‬ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﻤﺎره ‪ 25782/94‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻗﺎره‬
‫اروﭘﺎ ‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاف‪(2000) 80‬؛ »ﺗﻴﻤﻮرﺗﺎس ﻋﻠﻴﻪ ﺗﺮﻛﻴﻪ« ]‪ ،[Tımurtaş v. Turkey‬ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﻤﺎره ‪ ،23531/94‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻗﺎره اروﭘﺎ ‪،‬‬
‫ﭘﺎراﮔﺮاﻓﻬﺎي ‪(2001) 96-98‬؛ »ﻗﺒﺮس ﻋﻠﻴﻪ ﺗﺮﻛﻴﻪ« ]‪ ،[Cyprus v. Turkey‬ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﻤﺎره ‪ ،25782/94‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻗﺎره اروﭘﺎ‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاﻓﻬﺎي‬
‫)‪،(2001‬‬ ‫‪157-58‬‬
‫‪http://cmiskp.echr.coe.int/tkp197/view.asp?action=html&documentId=697331&portal=hbkm&source=externalbydocnumber&table=1‬‬
‫‪.132746FF1FE2A468ACCBCD1763D4D8149‬‬
‫‪85‬‬
‫ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ درﺑﺎره ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ و ﻣﺤﻞ ﻋﺰﻳﺰاﻧﺸﺎن ﺧﻮدداري ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ رژﻳﻢ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﻛﻪ ﻋﺰﻳﺰاﻧﺸﺎن ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ )در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﺣﻘﻴﻘـﺖ آﻧﻬـﺎ اﻋـﺪام ﺷـﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ( اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ را ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺣﺘﻲ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ دوﻟﺖ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻋﺰﻳﺰاﻧﺸﺎن اﻋﺪام‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮارد از دادن اﺟﺴﺎد و ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺤﻞ دﻓﻦ اﺟﺴﺎد ﺧﻮدداري ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻳﺮان ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ را از ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﺮﺣﻴﻢ ﻣﻤﻨﻮع ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺣﺘـﻲ ﻋﻼﻣﺘﻬـﺎي ﻛـﻮﭼﻜﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ اﻋﻀﺎء ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﺑﺮ روي ﻣﺤﻞ ﮔﻮرﻫﺎي ﺟﻤﻌﻴﮕﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد‪ .‬اﻋﻀﺎء ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺎزدﻳﺪ از ﻣﺤﻞ ﻗﺒﺮﻫﺎي دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﮕﻴﺮ و ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺧﻴﺮاً ﻣﺤﻞ اﻳﻦ ﮔﻮرﻫﺎ در‬
‫ﺧﺎوران را ﺑﺎ ﺑﻠﺪوزر ﺗﺴﻄﻴﺢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ ،1369‬ﮔﺮوه ﻛﺎري ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ در ﻣﻮرد ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري اﻳـﺮان را از وﺟـﻮد ﺑـﻴﺶ از ‪450‬‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺎرز ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري ﻣﻄﻠﻊ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ‪ ،1366‬اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺑﻴﺶ از ‪ 350‬ﻋـﺪد اﻓـﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬
‫‪477‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ ،1370‬اﻳﺮان ﺑﻪ ‪ 265‬ﻣﻮرد ﭘﺎﺳﺦ داده‪ ،‬اﻣﺎ ﮔﺮوه ﻛﺎري ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳـﻦ ﭘﺎﺳـﺨﻬﺎ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﺿﻌﻴﺖ اﻳﻦ ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎ را واﺿﺢ و روﺷﻦ ﻧﻜﺮد‪ 478.‬در ﻣﻮرد ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎ‪ ،‬دوﻟـﺖ اﻳـﺮان ﺑـﺎ ﻋـﺪم در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﮔﺬاري اﻃﻼﻋﺎت و ﻳﺎ دادن اﻃﻼﻋﺎت اﺷﺘﺒﺎه ﺑﻪ ﻧﻘﺾ ﻛﻤﺎﻛﺎن ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ .۶٫١٫۶‬ﻧﻘﺾ ﺣﻖ ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣﺖ‬

‫دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻛﻤﺎﻛﺎن ﺑﻪ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات رﺳﺎﻧﺪن اﺷﺨﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﻳﺎد‬
‫ﺷﺪه در ﻣﻴﺜﺎق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮده اﻧﺪ اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﺮان ﺑﺎﻳﺪ »اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛـﻪ ﻫـﺮ‬
‫ﻓﺮدي ﻛﻪ ﺣﻘﻮق و آزادي اش ‪ ...‬ﻣﻮرد ﺗﻌﺮض ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬از ﻏﺮاﻣﺖ ﻣﺆﺛﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﺷـﻮد«‪ 479.‬ﺗﻔـﺴﻴﺮ ﻛﻠـﻲ‬

‫‪ 477‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻴﻦ ﺷﻮراي اﻗﺘﺼﺎدي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪» ،‬ﮔﺰارش ﮔﺮوه ﻛﺎري در ﻣﻮرد ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري ﻳﺎ ﻏﻴﺮ اﺧﺘﻴﺎري«‪،‬‬
‫در‬ ‫دﺳﺘﺮﺳﻲ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫‪،(1991‬‬ ‫ژاﻧﻮﻳﻪ‬ ‫)‪17‬‬ ‫‪E/CN.4/1991/20‬‬ ‫ﻣﻠﻞ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫ﺳﻨﺪ‬ ‫‪،216‬‬ ‫ﭘﺎراﮔﺮاف‬
‫‪http://unbisnet.un.org:8080/ipac20/ipac.jsp?session=12Y76E762735S.15588&profile=bib&uri=full=3100001~!224710~!11&ri=3&as‬‬
‫‪ ، pect=subtab124&menu=search&source=~!horizon‬و ﺷﻮراي اﻗﺘﺼﺎدي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪» ،‬ﮔﺰارش ﮔﺮوه ﻛﺎري در ﻣﻮرد‬
‫ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري ﻳﺎ ﻏﻴﺮ اﺧﺘﻴﺎري«‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،129‬ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ‪ 31) E/CN.4/1988/19‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ،(1987‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪ .http://www.un.org/Docs/journal/asp/ws.asp?m=E/CN.4/1988/19‬ﺣﺼﻮل اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﺎﻣﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﻛﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر رﺳﻤﻲ »ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ«‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺑﺮ روي ﮔﺰارش ﺧﻮد آن ﻓﺮد ﺗﻜﻴﻪ دارد‪ .‬ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ دﻓﺘﺮ ﻛﻤﻴﺴﺮﻳﺎي ﻋﺎﻟﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ در ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪،‬‬
‫ﺑﺮﮔﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺷﻤﺎره ‪) 6‬دوره دوم(‪» ،‬ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري ﻳﺎ ﻏﻴﺮ اﺧﺘﻴﺎري«‪ ،‬ﺻﺺ‪ ،6-7 .‬ﺷﻤﺎره ‪) 6‬دوره دوم( )ﻣﻪ ‪ (2004‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪.http://www.unhcr.org/refworld/docid/4794774bd.html‬‬
‫‪ 478‬ﺷﻮراي اﻗﺘﺼﺎدي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪» ،‬ﮔﺰارش ﮔﺮوه ﻛﺎري در ﻣﻮرد ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري ﻳﺎ ﻏﻴﺮ اﺧﺘﻴﺎري«‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪،206‬‬
‫در‬ ‫دﺳﺘﺮﺳﻲ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫‪،(1991‬‬ ‫دﺳﺎﻣﺒﺮ‬ ‫)‪30‬‬ ‫‪E/CN.4/1992/18‬‬ ‫ﻣﻠﻞ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫ﺳﻨﺪ‬
‫‪http://unbisnet.un.org:8080/ipac20/ipac.jsp?session=12Y76E762735S.15588&profile=bib&uri=full=3100001~!268611~!12&ri=1&as‬‬
‫‪ .pect=subtab124&menu=search&source=~!horizon‬رژﻳﻢ ﭘﺎﺳﺦ داد ﻛﻪ در ‪ 247‬ﻣﻮرد‪ ،‬ﻫﻮﻳﺖ ﺷﺨﺺ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮﻧﺎﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ ،‬در ‪ 15‬ﻣﻮرد دﻳﮕﺮ‬
‫ﻓﺮد ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺮده اﺳﺖ اﻣﺎ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎت دﻳﮕﺮي در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻧﺪاد‪ ،‬در دو ﻣﻮرد‪ ،‬ﻓﺮد ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ زﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و در ﺑﻘﻴﻪ ﻣﻮارد ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻓﺮد ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ زﻧﺪاﻧﻲ ﺟﻨﮕﻲ در ﻋﺮاق ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ 479‬ﻣﻴﺜﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،439‬ﻣﺎده )اﻟﻒ( )‪ .2(3‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺑﺮداﺷﺘﻲ ﻛﻪ از ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻠﻲ ﺷﻤﺎره ‪ 31‬ﺻﺎدره ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪،‬‬
‫ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ »ﺗﻤﺎم ﺷﻌﺒﺎت دوﻟﺖ )اﻋﻢ از ﻣﺠﺮﻳﻪ‪ ،‬ﻣﻘﻨﻨﻪ‪ ،‬و ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ(‪ ،‬و دﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﻲ ﻳﺎ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬در ﻫﺮ ﺳﻄﺤﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ – ﻣﻠﻲ‪،‬‬
‫ﻧﺎﺣﻴﻪ اي‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﺤﻠﻲ– ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺳﻤﺖ ﺧﻮد‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﺮﻳﻜﻨﺪ« و اﻳﻦ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ اﻳﻦ ﻣﻴﺜﺎق ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻠﻲ ﺷﻤﺎره ]‪ ،31[80‬ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺗﻌﻬﺪات ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻛﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪ :‬ﻣﻴﺜﺎق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق‬
‫‪86‬‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ 31‬ﻣﻴﺜﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ اﻳﻦ ﻣﻴﺜﺎق ﺑﺎﻳﺪ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ اﻓـﺮاد‬
‫ﻣﺴﺌﻮل ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﺗﻌﻬﺪات ﻣﻴﺜﺎق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪم ﭼﻨﻴﻦ اﻗـﺪاﻣﻲ‪،‬‬
‫ﺧﻮد ﺑﻨﻔﺴﻪ ﻳﻚ ﻣﻮرد ﻧﻘﺾ اﻳﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ‪ 480.‬ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻣﺠﺎز ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ »ﻣـﺮﺗﻜﺒﻴﻦ را از ﻣـﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫‪481‬‬
‫ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد« ﻣﻌﺎف ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺶ از آﻏﺎز ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻫﺎ‪ ،‬دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻛﻢ ﺟﻠﻮه دادن ﺷﺪت اﻋﺪاﻣﻬﺎ و ﺳﻌﻲ در ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻧﻤـﻮدن ﺗﻤـﺎم زﻧـﺪاﻧﻴﺎن‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻳﻮرﺷﻬﺎي ﻧﻈﺎﻣﻲ ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺷﺪه اي را در ﺟﻬﺖ‬
‫دادن اﻃﻼﻋﺎت اﺷﺘﺒﺎه و ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪه آﻏﺎز ﻧﻤﻮد‪ .‬از آن ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺎ ﻛﻨﻮن‪ ،‬دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺣﺮﻛﺘﻲ در ﺟﻬـﺖ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻳﺎ ﻣﺠﺎزات ﻣﺮﺗﻜﺒﻴﻦ ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻠﻌﻜﺲ‪ ،‬اﻓﺮادي ﻛﻪ در ﭘـﺴﺘﻬﺎي ﻗـﺪرت ﺑـﻮده و ﺗـﺼﻮر ﻣـﻲرود‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﻣﺴﺌﻮل اﻋﺪاﻣﻬﺎي ‪ 1367‬ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ در اﻳﺮان ﺑﺮ ﻣﺴﻨﺪ ﻗﺪرت ﺗﻜﻴـﻪ زده اﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ ،‬ﭘـﻮر‬
‫ﻣﺤﻤﺪي‪ ،‬ﻳﻚ ﻋﻀﻮ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺗﻬﺮان‪ ،‬در ﺣﺪود دو دﻫﻪ ﺑﻌﺪ ﺗﻮﺳﻂ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر اﺣﻤﺪي ﻧـﮋاد ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫‪482‬‬
‫وزﻳﺮ ﻛﺸﻮر ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .۶٫٢‬ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ‬

‫اﻋﺪاﻣﻬﺎ‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري ﻣﺴﻠﻤﺎً ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ‪ ،‬آﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﺣﻘـﻮق‬
‫ﻣﺘﺪاول ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ و ﺗﻮﺳﻂ دادﮔﺎه ﺟﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺑﺮاي ﻳﻮﮔﺴﻼوي ﺳﺎﺑﻖ )»‪ ،(«ICTY‬دادﮔﺎه ﺟﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠـﻲ‬
‫رواﻧﺪا )»‪ ،(«ICTR‬و ﻧﻴﺰ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ دادﮔﺎه ﺟﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ رم )»ﻣﻌﺎﻫﺪه رم«( ﺷﺮح داده ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺟﻨﺎﻳﺎت ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا در ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻫﻴﮓ و ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺸﻮر ﻧﻮرﻧﺒﺮگ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ زﻳﺮ را ﻗﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛـﻪ‬
‫)‪ (1‬ﻳﻚ ﺣﻤﻠﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﻳﺎ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ )‪ (2‬ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻳﻚ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻏﻴﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﻛـﺎر ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﻮد )‪ (3‬و ﺑـﺎ‬
‫اﻃﻼع ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺮﺗﻜﺐ از ﻣﺎﻫﻴﺖ اﻳﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ 483.‬ﻫﻴﭻ ﻧﻮع ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺮور زﻣﺎن در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺟﻨﺎﻳﺎت‬
‫‪484‬‬
‫ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫در‬ ‫ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،4‬ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ‪ 26) CCPR/C/21/Rev.1/Add.13‬ﻣﻪ ‪ ،(2004‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ‬
‫‪] http://daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/G04/419/56/PDF/G0441956.pdf?OpenElement‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻠﻲ ﺷﻤﺎره ‪.[«31‬‬
‫‪ 480‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻠﻲ ﺷﻤﺎره ‪ ،31‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،479‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪») .18‬اﻳﻦ ﺗﻌﻬﺪات ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻮارد ﻧﻘﻀﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺧﻠﻲ ﻳﺎ ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﺟﻨﺤﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ...‬ﻗﺘﻞ ﻫﺎي ﺷﺘﺎﺑﺰده ﻳﺎ ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ«‪(.‬‬
‫‪ 481‬ﻫﻤﺎن؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻫﺪه رم در ﻣﻮرد دادﮔﺎهﻫﺎي ﺟﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺎده ‪ 17 ،27‬ژوﺋﻴﻪ ‪ ،1998‬ص‪ ،2187 .‬ﺳﺮي ﻣﻌﺎﻫﺪات ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﻣﻠﻞ ﺷﻤﺎره ‪] ،90‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﻣﻌﺎﻫﺪه رم«[‪.‬‬
‫‪ 482‬ﺳﺎزﻣﺎن دﻳﺪه ﺑﺎن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪» ،‬وزراي ﻗﺘﻞ ‪ ،«1384‬ﺻﺺ‪ ،(2005) 3-8 .‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪.http://www.hrw.org/legacy/backgrounder/mena/iran1205/iran1205.pdf‬‬
‫‪ 483‬ﻣﻌﺎﻫﺪه رم‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،481‬ﻣﺎده ‪7‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »دادﺳﺘﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﺗﺎدﻳﻚ« ]‪ ،[Prosecutor v. Tadic‬ﭘﺮوﻧﺪه ﺷﻤﺎره ‪،IT-94-1-T‬‬
‫»ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﺣﻜﻢ ﻗﺎﺿﻲ« ]‪ ،[Opinion and Judgment‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ 7) 646‬ﻣﻪ ‪ ،(1997‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪) http://www.un.org/icty/tadic/trialc2/judgement/tad-tj970507e.htm‬اﻇﻬﺎر ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﻣﻴﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده‬
‫اﺳﺖ »اﮔﺮ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻳﺎ در ﻣﻴﺰان وﺳﻴﻌﻲ و ﻳﺎ ﺑﻄﺮﻳﻖ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﺑﺎﺷﻨﺪ«(‪.‬‬
‫‪ 484‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻋﺪم ﺷﻤﻮل ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺮور زﻣﺎن در ﻣﻮارد ﺟﻨﺎﻳﺎت ﺟﻨﮕﻲ و ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ«‪ 26 ،‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪،1968‬‬
‫‪http://www.unhcr.org/cgi-‬‬ ‫در‬ ‫دﺳﺘﺮﺳﻲ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫‪،73‬‬ ‫ﻣﻠﻞ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن‬ ‫ﻣﻌﺎﻫﺪات‬ ‫ﺳﺮي‬
‫‪bin/texis/vtx/refworld/rwmain?page=search&docid=3ae6b37818&skip=0&query=Convention%20on%20the%20non-‬‬
‫‪applicability%20of%20statutory%20limitations%20to %20war%20crimes‬؛ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﮔﺰارﺷﻬﺎي‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺎده ‪ 40‬اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن‪ :‬ﻣﻴﺜﺎق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ :‬ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‪ :‬اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ ،9‬ﺳﻨﺪ‬
‫‪87‬‬
‫اﻳﻦ ﺷﺮط )ﻛﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﻋﻤﺎل داراي ﻣﺎﻫﻴﺘﻲ »ﮔﺴﺘﺮده« اﺳﺖ( ﺟﻨﺒﻪ ﻛﻤ‪‬ﻲ دارد—ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﻤﻠـﻪ در‬
‫ﭼﻪ ﻣﻘﻴﺎﺳﻲ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ—اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ ﻣﻘﺼﻮد از اﻳﻦ اﺻﻄﻼح ﺗﻌﺪاد ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن اﺳـﺖ ﻳـﺎ ﺗﻌـﺪاد اﻓـﺮاد‬
‫ﻫﺪف ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪ 485.‬اﻳﻦ ﺷﺮط )ﻛﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﻋﻤﺎل ﺑﻪ ﻃﻮر »ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ« ﺻـﻮرت‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد( ﺟﻨﺒﻪ ﻛﻴﻔﻲ دارد—ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ »ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺑﺎر و ﻏﻴﺮ ﻣﺤﺘﻤﻞ ﺑﻮدن وﻗﻮع ﺗﺼﺎدﻓﻲ‬
‫آن« دﻻﻟﺖ دارد‪ 486.‬ﺳﻨﺪي ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻳﻚ ﺧﻂ ﻣﺸﻲ از ﻗﺒﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺷﺪه ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺮاي ارﺗﻜﺎب ﺑـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺟﻨﺎﻳﺎﺗﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ 487،‬و در دﻳﮕـﺮ ﻣﻮاﻗـﻊ‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻣﺴﺘﻨﺪ از ﻳﻚ ﺣﻤﻠﻪ »ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ« ﺗﻌﺒﻴﺮ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ 488.‬ﻫﺪف از اﻳﻦ ﺷﺮط ﻛﻪ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ‬
‫اﻋﻤﺎل ﮔﺴﺘﺮده ﻳﺎ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪» ،‬ﻣﺠﺰا ﻛﺮدن ﻳﻚ ﺣﺮﻛﺖ ﺗﺼﺎدﻓﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از ﻳﻚ ﻧﻘـﺸﻪ ﻳـﺎ‬
‫ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮي‪ ،‬ارﺗﻜﺎب ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ«‪ 489‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻳﻚ »ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻏﻴﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ« ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺻﻄﻼح »ﻏﻴﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ« از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ اﻓﺮادي اﻃﻼق ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ »در ﻣﻨﺎزﻋـﺎت ﻧﻘـﺶ ﻓﻌـﺎﻟﻲ اﻳﻔـﺎء‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ«‪ 490.‬ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎء اﻳﻦ ﺷﺮط ﻓﻘﻂ ﺷﺎﻣﻞ اﻋﻀﺎء ارﺗﺶ و اﻋﻀﺎء ﮔﺮوهﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮدي ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮل زﻳﺮدﺳﺘﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ رﻫﺒﺮي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬اﻳـﻦ ﮔـﺮوهﻫـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ داراي ﻳـﻚ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ از ﻓﺎﺻﻠﻪ دور ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻠﻨﺎً اﺳﻠﺤﻪ ﺣﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻤﻠﻴـﺎت‬

‫‪http://www.unhcr.org/cgi-‬‬ ‫در‬ ‫دﺳﺘﺮﺳﻲ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫‪،(2009‬‬ ‫ژاﻧﻮﻳﻪ‬ ‫)‪5‬‬ ‫‪CCPR/C/ESP/CO/5‬‬ ‫ﻣﻠﻞ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫‪bin/texis/vtx/refworld/rwmain?page=search&docid=49ae40b82&skip=0&query=CCPR/C/ESP/CO/5‬‬
‫‪ 485‬ﮔﺮﻫﺎرد ورل‪» ،‬اﺻﻮل ﺣﻘﻮق ﺟﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ« ]‪ ،[GERHARD WERLE, PRINCIPLES OF INTERNATIONAL CRIMINAL LAW‬ص‪225 .‬‬
‫)‪(2005‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »دادﺳﺘﺎن ﻋﻠﻴﻪ آﻛﺎﻳﺴﻮ« ]‪ ،[Prosecutor v. Akayesu‬ﭘﺮوﻧﺪه ﺷﻤﺎره ‪ ، ICTR-96-4-T‬ﺣﻜﻢ‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪2) 580‬‬
‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ،(1998‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪» .http://www.ictr.org/ENGLISH/cases/Akayesu/judgement/akay001.htm‬دادﺳﺘﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﮔﺎﻣﺒﻮ«‬
‫]‪ ،[Prosecutor v. Gombo‬ﭘﺮوﻧﺪه ﺷﻤﺎره ‪ ICC-01/05-01/08‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎده )‪ 61(7‬ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي )اﻟﻒ( و )ب( ﻣﻌﺎﻫﺪه رم در ﻣﻮرد اﺗﻬﺎﻣﺎت وارده‬
‫ﺗﻮﺳﻂ دادﺳﺘﺎن ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ژان ﭘﻴﺮ ﺑﻤﺒﺎ ﮔﺎﻣﺒﻮ‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ 15) 83‬ژوﺋﻦ ‪ ،(2009‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪http://www.icc-‬‬
‫‪.cpi.int/iccdocs/doc/doc699541.pdf‬‬
‫‪» 486‬دادﺳﺘﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﻛﻮﻧﺎراك و ﻫﻤﻜﺎران« ]‪ ،[Prosecutor v. Kunarac et. al‬ﭘﺮوﻧﺪه ﺷﻤﺎره ‪ ،IT-96-23& IT-96-23/1-A‬ﺣﻜﻢ )ﻫﻴﺌﺖ ﻣﻨﺘﺨﺐ(‪،‬‬
‫ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ 12) 94‬ژوﺋﻦ ‪ ،(2002‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪ http://www.un.org/icty/kunarac/appeal/judgement/kun-aj020612e.pdf‬؛ »دادﺳﺘﺎن ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﮔﺎﻣﺒﻮ« ]‪ ،[Prosecutor v. Gombo‬ﭘﺮوﻧﺪه ﺷﻤﺎره ‪ ، ICC-01/05-01/08‬ﺗﺼﻤﻴﻢ درﺑﺎره درﺧﻮاﺳﺖ دادﺳﺘﺎن ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺻﺪور ﺣﻜﻢ ﺟﻠﺐ ژان ﭘﻴﺮ ﺑﻤﺒﺎ‬
‫ﮔﺎﻣﺒﻮ‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ 10) 33‬ژوﺋﻦ ‪ ،(2008‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪ http://wwwold.icc-cpi.int/library/cases/ICC-01-05-01-08-14-tENG.pdf‬؛ »دادﺳﺘﺎن‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺎﮔﻮﺳﻮرا« ]‪ ،[Prosecutor v. Bagosora‬ﭘﺮوﻧﺪه ﺷﻤﺎره ‪ ، ICTR-98-41-T‬ﺣﻜﻢ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺠﺎزات‪ ،‬ﭘﺎراﻛﺮاف ‪ 18) 2165‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ،(2008‬ﻗﺎﺑﻞ‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲ در ‪. http://www.unhcr.org/refworld/topic,463af2212,469f2d102,494fb4ff2,0.html‬‬
‫‪» 487‬ﻣﻌﺎﻫﺪه رم«‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،481‬ﻣﺎده )اﻟﻒ()‪.7(2‬‬
‫‪488‬‬
‫»ﻛﻮﻧﺎراك و ﻫﻤﻜﺎران« ]‪ ،[Kunarac et al‬ﭘﺮوﻧﺪه ﺷﻤﺎره ‪ ، IT-96-23& IT-96-23/1-A‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪98‬؛ »دادﺳﺘﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺎووﻧﻴﻲ« ] ‪Prosecutor‬‬
‫‪ ،[v. Muvunyi‬ﭘﺮوﻧﺪه ﺷﻤﺎره ‪ ،ICTR-2000-55A-T‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ 12) 512‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ،(2006‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪.http://www.unhcr.org/refworld/publisher,ICTR,,,48abd529d,0.html‬‬
‫‪» 489‬ﮔﺰارش ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ درﺑﺎره ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﭼﻬﻞ و ﻫﺸﺘﻤﻴﻦ ﻧﺸﺴﺖ اﻳﻦ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن«‪ ،‬ص‪ 26 ،6 .‬ژوﺋﻴﻪ ‪ ،1996‬ﺳﻮاﺑﻖ رﺳﻤﻲ ﻣﺠﻤﻊ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺷﻤﺎره ‪ ،51‬ﻣﺪرك )ﺷﻤﺎره ‪ ،(10‬ص‪ ،47 .‬ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ‪ ،(1990) A/51/10‬ﭼﺎپ ﻣﺠﺪد در ]‪ ،[1996‬ﻛﺘﺎب دوم ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ﺷﻤﺎره ‪ ،1‬ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ‪) A/CN.4/SER.A/1996/Add.1‬ﻗﺴﻤﺖ دوم(‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪.http://untreaty.un.org/ilc/documentation/english/A_51_10.pdf‬‬
‫‪» 490‬دادﺳﺘﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻴﺴﻨﮕﻴﻤﺎﻧﺎ« ]‪ ،[Prosecutor v. Bisengimana‬ﭘﺮوﻧﺪه ﺷﻤﺎره ‪ ،ICTR-00-60-T‬رأي و ﺣﻜﻢ ﻛﻮرﻳﮕﻨﺪام‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪) 48‬از‬
‫»دادﺳﺘﺎن ﻋﻠﻴﻪ آﻛﺎﻳﺴﻮ« ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺮوﻧﺪه ﺷﻤﺎره ‪ ، ICTR-96-4-T‬ﺣﻜﻢ‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ 2) 582‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ،(1998‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪. http://www.ictrcaselaw.org/docs/bisengimana%20jgt%20-%20eng.pdf‬‬
‫‪88‬‬
‫ﺧﻮد را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و آداب ﺟﻨﮓ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪491.‬اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻚ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻏﻴﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑـﺎ ﺣـﻀﻮر اﻋـﻀﺎء‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻳﺎ رزﻣﻨﺪهﻫﺎي ﺳﺎﺑﻘﻲ ﻛﻪ اﺳﻠﺤﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪ 492.‬ﺑﺮ ﻃﺒـﻖ ﺣﻘـﻮق‬
‫‪493‬‬
‫ﻣﺘﺪاول ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬ﻫﺪف ﻗﺮار دادن ﻏﻴﺮ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﺣﺘﻲ در وﺿﻌﻴﺘﻬﺎي اﺿﻄﺮاري ﻧﻴﺰ اﻛﻴﺪاً ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺟﻨﺎﻳﺎت ﻧﻬﻔﺘﻪ اي ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳـﻼﻣﻲ اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪ—اﻋـﺪام‪ ،‬ﺷـﻜﻨﺠﻪ و ﻧﺎﭘﺪﻳـﺪ ﺷـﺪﻧﻬﺎي‬
‫اﺟﺒﺎري—ﻫﺮ ﻛﺪام ﻳﻚ ﻣﻮرد ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﺨﺸﻲ از ﻳﻚ ﺣﻤﻠـﻪ‬
‫ﮔﺴﺘﺮده و ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻳﻚ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻏﻴﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﻋﺪاﻣـــﻬﺎ‬

‫اﻳﻦ اﻋﺪاﻣﻬﺎ واﺿﺤﺎً ﻗﺘﻞ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ زﻳﺮا ﻛﺸﺘﺎرﻫﺎي ﻋﻤﺪي ﺑﻮدﻧﺪ‪ 494.‬اﻳﻦ ﻛﺸﺘﺎرﻫﺎ در ﺗﻼﺷﻲ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺷﺪه‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺨﻠﻴﻪ زﻧﺪاﻧﻬﺎ از ﺗﻤﺎﻣﻲ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬در ﻃﻲ ﻣﺪت ﭼﻨﺪ ﻣﺎه‪ ،‬در ﭼﻨﺪﻳﻦ زﻧﺪان در ﺳﺮاﺳﺮ ﻛـﺸﻮر ﺻـﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻛﺸﺘﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻢ از ﺟﻬﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و ﻫﻢ از ﺟﻬﺖ ﺗﻌﺪاد ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻤﺎر‬
‫دﻗﻴﻖ ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﺑﻪ ﻫﺰاران ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ .‬ﻛـﺸﺘﺎرﻫﺎ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ )ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺷﺪه( اﻧﺠﺎم ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻓﺘﻮاﻳﻲ ﻛﻪ از ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎم رﺳﻤﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ رﻫﺒﺮ آﻳﺖاﷲ‬
‫ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺻﺎدر ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻗﺘﻞ و اﺟﺮاي آن ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺎﻟﻴﺮﺗﺒﻪ دوﻟﺘﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﺮاي اﻋﺪام‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺗﻮﺳﻂ اﻇﻬﺎرات اﻓﺮادي ﻛﻪ از اﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﺟﺎن ﺑﻪ در ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻴـﺰ ﺗﻮﺿـﻴﺤﺎت ﻣﻨﺘﻈـﺮي از ﻣﺮاﺣﻠـﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻬﺎي ﻣﺮگ ﺑﺮاي اﺟﺮاي اﻫﺪاف ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻤﻠﻪﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮاﺗﺮ از ﻳﻚ‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن اﻳﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﮔﺴﺘﺮده و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺷﺪه اﻛﺜﺮاً زﻧﺪاﻧﻴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﻬﺎ ارﺗﺒﺎطﺷﺎن ﺑﺎ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬
‫ﺧﻮد ﻗﻄﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻣﺪﺗﻬﺎ ﻗﺒﻞ از ﺣﻤﻠﻪ ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ از ﻋﺮاق‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻲ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷـﻜﻲ ﺑـﺎﻗﻲ‬
‫‪495‬‬
‫ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻏﻴﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻨﺠــــــﻪ‬

‫‪» 491‬دادﺳﺘﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻼﺳﻜﻴﻚ« ]‪ ،[Prosecutor v. Blaskic‬ﭘﺮوﻧﺪه ﺷﻤﺎره ‪ ، IT-95-14-A‬ﺣﻜﻢ‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪ 29) 112‬ژوﺋﻴﻪ ‪ ،(2004‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪. http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/refworld/rwmain?page=search&docid=4146f0eb4&skip=0&query=Blaskic‬‬
‫‪ 492‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪.113‬‬
‫‪ 493‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ﭘﺎراﮔﺮاف ‪.109‬‬
‫‪» 494‬ﻗﺘﻞ« ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻣﻌﺎﻫﺪه رم ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي »ﻛﺸﺘﺎر ﻋﻤﺪي« ﺷﺨﺺ اﺳﺖ و ﻳﺎ ﺳﺒﺐ ﺷﺪن ﺑﺮاي ﻛﺸﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ‪».‬در‬
‫ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻗﺘﻞ‪ ،‬ﺑﺪون ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﺣﺮﻣﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺮد‪ ،‬آﺳﻴﺐ ﺟﺪي ﺑﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ اش رﺳﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ«‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻧﺤﻮه اﻧﺠﺎم ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺸﺘﻨﻲ‪،‬‬
‫رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺪارد‪ .‬ورل‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،485‬ص‪.233 .‬‬
‫‪ 495‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ زﻧﺪاﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻣﻮﺟﻮد در ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ‪ ،‬اﻋﻀﺎء ﻳﻚ »ﮔﺮوه ﻣﺴﻠﺢ ﻣﻘﺎوﻣﺖ« ﺷﻤﺮده ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﻮر آﻧﻬﺎ ﺳﺒﺐ‬
‫از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن وﺿﻌﻴﺖ ﻏﻴﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺳﺎﻛﻨﺎن زﻧﺪان ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﺢ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد اﻳﻦ ﻓﺠﺎﻳﻊ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻳﻮرش‬
‫ﻫﺎي ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ارﺗﺶ ﻋﺮاق ﺑﻪ داﺧﻞ اﻳﺮان ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺟﻨﺎﻳﺎت ﺟﻨﮕﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪89‬‬
‫ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﻌﺎﻫﺪه رم‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻜﻨﺠﻪ از اﻳﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪» :‬اﻳﺠﺎد درد ﻳﺎ رﻧﺞ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺟﺴﻤﻲ و ﭼـﻪ روﺣـﻲ‪،‬‬
‫ﻋﺎﻣﺪاً‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺑﺎزداﺷﺖ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﻓﺮد ﻣﺘﻬﻢ ﻗﺮار دارد؛ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺑﻪ ﻣﻮاردي ﻛﻪ درد ﻳﺎ رﻧﺞ‬
‫ﺻﺮﻓﺎً ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﺑﻮده و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ذاﺗﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ اﻃﻼق ﻧﻤﻲﮔﺮدد‪ 496«.‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻛﻨﻮاﻧـﺴﻴﻮن‬
‫ﻣﻨﻊ ﺷﻜﻨﺠﻪ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻌﺎﻫﺪه رم »ﻳﻚ راﺑﻄﻪ وﺳﻴﻠﻪ و ﻫﺪف را ﺑﺮﻧﻤﻲﮔﺰﻳﻨﺪ« و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ آن »ﺷﺎﻣﻞ دردي‬
‫‪497‬‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﻫﺪف و ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ دﻻﺋﻞ ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ«‪.‬‬

‫در ﺳﺎل ‪ ،1367‬زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻫﻢ ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﺠﺒﻮر ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻳﻚ ﺳـﺮي آداب ﻣـﺬﻫﺒﻲ‬
‫ﺷﻼق زدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻼق زدﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔـﺴﺘﺮده و ﻫـﻢ ﺳﻴـﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ‬
‫اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ و ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري زﻧﺪاﻧﻴﺎن‬

‫ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي ﺗﺤﻤﻴﻠﻲ ﻳﺎ اﺟﺒﺎري اﻓﺮاد در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻌﺎﻫﺪه رم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ 498.‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻌﺎﻫﺪه رم از »ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري اﻓﺮاد« ﺷﺒﻴﻪ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در دوره ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن‬
‫ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد از ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺴﺘﻠﺰم آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ از آزادي ﻓﺮد ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﻳﺎ اﻓﺮادي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از ﻃﺮف دوﻟﺖ داراي اﺧﺘﻴﺎرات و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺑﻮده و ﺑﺮاي‬
‫دوﻟﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻓﻘﺪان اﻃﻼﻋﺎت درﺑﺎره ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻳﺎ ﻣﺤﻞ ﻧﮕﻬﺪاري ﭼﻨﻴﻦ اﻓﺮادي‪ ،‬و ﻋﺪم اذﻋﺎن‬
‫‪499‬‬
‫دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﺮوم ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﺎن از آزادي‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﺘﺎً اﻳﻦ اﺷﺨﺎص را ﺧﺎرج از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺘﻨﺎع رژﻳﻢ اﻳﺮان از دادن اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ درﺑﺎره ﻣﺤﻞ ﻧﮕﻬﺪاري ﻋﺰﻳﺰان‪ ،‬ﻧﺪادن اﺟﺎزه ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهﻫـﺎ ﺑـﺮاي‬
‫دﻓﻦ ﻋﺰﻳﺰان‪ ،‬ﺧﻮدداري از ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻫﻮﻳﺖ ﻗﺒﺮﻫﺎي زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﻋﺪام ﺷﺪه‪ ،‬و ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻧﺪادن ﺑﻘﺎﻳـﺎي اﺟـﺴﺎد ﺑـﻪ اﻋـﻀﺎء‬
‫ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﺗﻌﻬﺪات اﻳﺮان را در ﻗﺒﺎل ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ در ﻣﻮرد ﺣﻔﻆ اﻓﺮاد از ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري ﻧﻘﺾ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .۶٫٣‬ﻣﻮارد ﻧﻘﺾ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﻳﺮان‬

‫ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﺷﺪه رژﻳﻢ اﻳﺮان ﺑﺮاي ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ و اﻋﺪام زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﻣﻮارد ﻣﺬﻛﻮر در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ اﻳﺮان را ﻧﻴﺰ ﻧﻘﺾ ﻛﺮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ دو ﻣﻮرد از ﺑﻨﻴﺎدي ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺤﺎﻓﻈﺘﻬﺎي ﻣﺬﻛﻮر در ﻗﺎﻧﻮن‬
‫اﺳﺎﺳﻲ اﻳﺮان ﻛﻪ در ﻃﻲ ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ‪ 1367‬ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬اﺻﻮل ‪ 22‬و ‪ 39‬ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬اﺻـﻞ ‪ 22‬اﻋـﻼم ﻣـﻲدارد ﻛـﻪ‬
‫»ﺣﻴﺜﻴﺖ‪ ،‬ﺟﺎن‪ ،‬ﻣﺎل‪ ،‬ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﻣﺴﻜﻦ و ﺷﻐﻞ اﺷﺨﺎص از ﺗﻌﺮض ﻣﺼﻮن اﺳﺖ« ﻣﮕﺮ در ﻣﻮاردي ﻛـﻪ ﻗـﺎﻧﻮن ﺗﺠـﻮﻳﺰ‬

‫‪ 496‬ﻣﻌﺎﻫﺪه رم‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،481‬ﻣﺎده )ﻳﻲ()‪.7(2‬‬

‫‪ 497‬ورل‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،485‬ص‪.244 .‬‬
‫‪ 498‬ﻣﻌﺎﻫﺪه رم‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،481‬ﻣﺎده )آي()‪.7(1‬‬
‫‪ 499‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻌﺎﻫﺪه رم‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،481‬ﻣﺎده )آي()‪ 7(1‬را ﺑﺎ ﻛﻨﻮاﻧﺴﻴﻮن ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﻬﺎي اﺟﺒﺎري‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،468‬ﻣﺎده ‪ .2‬در‬
‫ﻣﻌﺎﻫﺪه رم اﻳﻦ ﺷﺮط ﻗﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻗﺼﺪ دارد ﺗﺎ ﺷﺨﺺ را »ﺑﺮاي ﻣﺪت زﻣﺎن ﻃﻮﻻﻧﻲ از ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻗﺎﻧﻮن« ﺧﺎرج ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪90‬‬
‫‪501‬‬ ‫‪500‬‬
‫اﺻﻞ ‪» 39‬ﻫﺘﻚ ﺣﺮﻣﺖ و ﺣﻴﺜﻴﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻗﺎﻧﻮن دﺳﺘﮕﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺎزداﺷﺖ‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻲ ﻳﺎ ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺷـﺪه«‬ ‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫را ﻣﻤﻨﻮع ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻫﺎي ﻣﺮگ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺻﻞ ‪ 23‬ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ و ﻫﻴﭽﻜﺲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﺮف‬
‫داﺷﺘﻦ ﻋﻘﻴﺪه اي ﻣﻮرد ﺗﻌﺮض و ﻣﺆاﺧﺬه ﻗﺮار داد« ‪ 502‬را ﻧﻴﺰ ﻧﻘﺾ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﺰاران ﺗـﻦ از ﻣﺠﺎﻫـﺪﻳﻦ و ﭼﭙﮕﺮاﻳـﺎن‬
‫زﻧﺪاﻧﻲ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻣﺘﻨﺎع از ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﺎ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺧﻮد ﺷﻼق زده ﺷﺪﻧﺪ و اﻋـﺪام‬
‫ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻧﻬﺎي ﻣﺮگ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻟﺰاﻣﺎت اﺻﻞ ‪ 34‬ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺗﻤﺎم ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺣﻖ دارﻧﺪ »ﺑﻪ ﻣﻨﻈـﻮر دادﺧـﻮاﻫﻲ ﺑـﻪ‬
‫دادﮔﺎهﻫﺎي ﺻﺎﻟﺢ رﺟﻮع ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ«‪ 503‬را ﻧﻴﺰ اﺟﺮا ﻧﻨﻤﻮد‪ .‬اﺻﻞ ‪ 36‬ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارد ﻛﻪ »ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﻣﺠـﺎزات و اﺟـﺮاء آن‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻃﺮﻳﻖ دادﮔﺎه ﺻﺎﻟﺢ و ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎﺷﺪ«‪ 504.‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬اﺻﻞ ‪ 168‬ﻣﻠﺰم ﻣﻲدارد ﻛﻪ »رﺳـﻴﺪﮔﻲ‬
‫‪505‬‬
‫ﺑﻪ ﺟﺮاﺋﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﻋﻠﻨﻲ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻫﻴﺄت ﻣﻨﺼﻔﻪ در ﻣﺤﺎﻛﻢ دادﮔﺴﺘﺮي ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد«‪.‬‬

‫ﺑﺎﻻﺧﺮه اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ اﻳﺮان ﻣﺤﺎﻓﻈﺘﻬﺎﻳﻲ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﺷﻬﺮوﻧﺪان از ﺟﻤﻠﻪ زﻧـﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬
‫ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﺻﻞ ‪» 38‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻗﺮار و ﻳﺎ ﻛﺴﺐ اﻃﻼع« را ﻣﻤﻨﻮع ﻣﻲﺳﺎزد‪ 506.‬ﻟﺤـﻦ اﻳـﻦ‬
‫‪507‬‬
‫اﺻﻞ ﺻﺮﻳﺢ و ﺧﺎﻟﻲ از اﺑﻬﺎم ﺑﻮده و از ﺟﻬﺖ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ و ﻓﺮاﮔﻴﺮي ﺑﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ دارد‪.‬‬

‫‪ 500‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ]‪] [1358‬ﻣﺼﻮب ‪ ،1358‬اﺻﻼح ﺷﺪه در ‪ ،1368‬ﻣﺎده ‪] 22‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪» :‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ«[‪.‬‬
‫‪ 501‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬اﺻﻞ ‪.39‬‬
‫‪ 502‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬اﺻﻞ ‪.23‬‬
‫‪ 503‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬اﺻﻞ ‪.34‬‬
‫‪ 504‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬اﺻﻞ ‪.36‬‬
‫‪ 505‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬اﺻﻞ ‪168‬؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ »ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت«‪] ،1364 ،‬ﻣﺼﻮب ‪ ،1365‬اﺻﻼح در ﺳﺎل ‪ ،[1379‬ﻣﻮاد ‪ ،36-44‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪ .http://iranhrdc.org/httpdocs/English/pdfs/Codes/Iranian%20Press%20law%20with%202000%20amendments%20-%20EN.pdf‬اﺻﻞ‬
‫‪ 168‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ اﻳﺮان ﻗﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ‪» ،‬ﺗﺨﻠﻔﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ« را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ اﻳﻦ‬
‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ‪ ،‬دوﻟﺖ ﻗﺎدر ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ را از ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺑﮕﺬراﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺧﺎص را ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﮔﻔﺘﻪ ﺣﻘﻮﻗﺪان اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻬﺮاﻧﮕﻴﺰ‬
‫ﻛﺎر‪ ،‬ﺿﻌﻒ دوﻟﺖ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺗﺨﻠﻔﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ رژﻳﻢ اﺟﺎزه داده اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده و ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻗﺎﻧﻮن دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎزد‪ .‬ﻣﻬﺮاﻧﮕﻴﺰ ﻛﺎر‪» ،‬ﺧﺎﻣﻮش ﻛﺮدن ﺻﺪاي دﮔﺮاﻧﺪﻳﺸﺎن‪ :‬ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺣﻘﻮﻗﻲ«‪ ،‬ﺻﺺ‪ ،14-15 .‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در‬
‫‪) http://iranhrdc.org/httpdocs/Persian/pdfs/Reports/mehrangiz/full_report.pdf‬اﻧﺘﺸﺎر ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان‪.(1386 ،‬‬
‫‪ 506‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ اﻳﺮان‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،500‬اﺻﻞ ‪.38‬‬
‫‪ 507‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻴﺜﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻲ‪ ،‬رك‪ .‬زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ،439‬ﻣﺎده ‪.7‬‬
‫‪91‬‬
 ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮﯼ‬
‫ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ‪ 1367‬داﺳﺘﺎﻧﻲ ﺗﻜﺎن دﻫﻨﺪه از ﻗﺴﺎوت و وﺣﺸﻴﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻳﺎدﻫﺎ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن و ﺗﺤﻠﻴﻠﮕـﺮان‬
‫دﻻﺋﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻓﺘﻮا و اﻋﺪاﻣﻬﺎ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻫﻤﮕـﺮاي ﺳﻴﺎﺳـﻲ و‬
‫ﻋﻤﻠﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺰارش ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ آن وﻗﺎﻳﻊ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺻـﺪور اﻳـﻦ‬
‫ﻓﺘﻮا را ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻮاﻫﺪ ﻓﺮاواﻧﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ اﻳﺮان ﺑﺎ آﺗﺶ ﺑﺲ ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻳﺎ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ ﺣﻤﻼت ارﺗﺶ آزادﻳﺒﺨﺶ ﻣﻠﻲ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻗﺘﻞ ﻋﺎم زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻃﺮح رﻳﺰي و ﺗﺪارك ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻋﺪاﻣﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ روز ﭘﺲ از ﺻﺪور ﻓﺘﻮا ﺷﺮوع ﺷﺪ‪ .‬رژﻳﻢ از ﻣﺪﺗﻬﺎ ﻗﺒﻞ ﻧﻈﺮﻳﻪ آﻳﺖاﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي )ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫ﺑﻮد ﻣﺸﻜﻞ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ زﻧﺪاﻧﻬﺎ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ آزاد ﻧﻤﻮدن زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﺎزﭘﺮورش ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺣـﻞ ﻧﻤـﻮد( را ﻛﻨـﺎر‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻋﻮض‪ ،‬ﺧﻤﻴﻨﻲ )ﻛﻪ در ﺑﺴﺘﺮ ﻣﺮگ ﺑﻮد( ﻣﺼﻤﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺧﻮد را—ﻳﻚ ﺟﻤﻬﻮري اﺳـﻼﻣﻲ‬
‫ﺑﺪون وﺟﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن—ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ اﺣﺰاب ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺣﺬف ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و رﻫﺒـﺮان آﻧﻬـﺎ از ﻛـﺸﻮر ﮔﺮﻳﺨﺘـﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬رژﻳﻢ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ آﺧﺮﻳﻦ ﺣﻀﻮر ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﻋﺪام ﺷﻮﻧﺪ و وﻗﺖ ﺗﻨﮓ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫در آن ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺧﻤﻴﻨﻲ در اﺛﺮ اﺑﺘﻼ ﺑﻪ ﺳﺮﻃﺎن و ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻗﻠﺒﻲ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎر و در ﺣﺎل ﻣﺮگ ﺑﻮد وﺑﻴﻨـﺎﻳﻲ او ﻧﻴـﺰ رو ﺑـﻪ‬
‫زوال ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫درﺳﻬﺎي آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪه از ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ‪ 1367‬را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺮﺗﻜﺒﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي اﻋﻤﺎﻟـﺸﺎن ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺰارش در ﺟﺮﻳﺎن اﻧﺘﺸﺎر اﺳﺖ‪ ،‬دوﻟﺖ اﻳﺮان ﺑﺎ وﺣﺸﻴﮕﺮي در ﺣﺎل دﺳـﺘﮕﻴﺮي‪ ،‬ﺷـﻜﻨﺠﻪ و ﻛـﺸﺘﺎر‬
‫اﻓﺮادي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ را ﻣﻮرد ﺗﻬﺪﻳـﺪ ﻗـﺮار داده اﻧـﺪ‪ .‬ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﺷـﺮوع ﺑـﻪ ﺑﺮﮔـﺰاري‬
‫ﻣﺤﺎﻛﻤﺎت ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ ﺟﻤﻌﻲ از ﺻﺪﻫﺎ ﻓﻌﺎل‪ ،‬وﻛﻴﻞ و دﻳﮕﺮ اﻓﺮادي ﻛﻪ در ﺗﻈـﺎﻫﺮات ﭘـﺲ از اﻧﺘﺨﺎﺑـﺎت ‪ 22‬ﺧـﺮداد‬
‫دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ را ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ اﻋﺘﺮاف ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﻛﺜﺮ آﻧﻬﺎ را از داﺷﺘﻦ وﻛﻴﻞ ﻣﺤﺮوم ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪،‬‬
‫و ﺑﺪون ﺷﻚ اﻛﺜﺮ آﻧﻬﺎ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان اﻣﻴﺪوار اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺰارش‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈـﺮ‬
‫از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺮ اﻳﺮان ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﻳﺮاﻧﻲ و ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن در ﺗﻼﺷﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﺮاي ﭘﻴـﺸﮕﻴﺮي از‬
‫ﻓﺠﺎﻳﻊ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻳﺎري دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪92‬‬
 ‫ﻓﺘﻮاي ﻣﺮﮔﺒﺎر‬
‫ﻗﺘﻞ ﻋﺎم زﻧﺪاﻧﻴﺎن ‪ 1367‬اﻳﺮان‬

‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻬﺎ‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﭘﻴﻮﺳﺘﻬﺎ‬

‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪ – 1‬ﻟﻴﺴﺖ ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن‬

‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪ – 2‬ﻣﺮﺗﻜﺒﻴﻦ ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ‪1367‬‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪ – 3‬ﻓﺘﻮاﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ آﻳﺖ اﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ در ﺗﻴﺮﻣﺎه ‪ 1367‬ﺻﺎدر ﮔﺮدﻳﺪ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪ – 4‬ﭘﺎﺳﺨﻬﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺳﺆاﻟﻬﺎي آﻳﺖ اﷲ ﻣﻮﺳﻮي اردﺑﻴﻠﻲ )‪ 6‬ﻣﺮداد ‪(1367‬‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪ – 5‬ﻧﺎﻣﻪ اول آﻳﺖ اﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻳﺖ اﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ )‪ 9‬ﻣﺮداد ‪(1367‬‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪ – 6‬ﻧﺎﻣﻪ دوم آﻳﺖ اﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻳﺖ اﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ )‪ 13‬ﻣﺮداد ‪(1367‬‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪ – 7‬ﻧﺎﻣﻪ ﺳﻮم آﻳﺖ اﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻗﺎﻳﺎن ﻧﻴﺮي‪ ،‬اﺷﺮاﻗﻲ‪ ،‬رﺋﻴﺴﻲ و ﭘﻮرﻣﺤﻤﺪي )‪ 24‬ﻣﺮداد ‪(1367‬‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪ – 8‬ﺗﻘﻮﻳﻢ اﻣﻴﺮ اﻃﻴﺎﺑﻲ در زﻧﺪان )ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اراﺋﻪ ﺷﺪه(‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪ – 9‬ﻃﺮح زﻧﺪان ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﺗﻮﺳﻂ اﻣﻴﺮ اﻃﻴﺎﺑﻲ )ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻫﻮاﻳﻲ زﻧﺪان ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﻛﻪ از ﺳﺎﻳﺖ‬
‫ﮔﻮﮔﻞ ارت در ﻣﺮدادﻣﺎه ‪ 1388‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه(‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪1‬‬
‫ﻟﻴﺴﺖ ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن‬
 ‫اﺳﻢ و ﺷﻬﺮت ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن‬

‫ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺳﺎزﻣﺎن و ﻧﻬﺎدي ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﻚ ﻟﻴﺴﺖ ﺟﺎﻣﻊ از ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻛﺸﺘﺎر ﺳﺎل ‪ 1367‬در زﻧﺪان‬
‫ﻫﺎي اﻳﺮان ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺘﻨﺪ را ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻼﺷﻬﺎ ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ آوري اﻳﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺸﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪدي روﺑﺮو ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬دوﻟﺖ‬
‫اﻳﺮان ﻧﻘﺶ ﺧﻮد را در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي‪ ،‬اﺟﺮا و ﻛﺘﻤﺎن اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺎت ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‬
‫اﻳﺮان ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻬﺎدﻫﺎ ﻫﻤﺼﺪا از دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮاي ﺗﺪوﻳﻦ ﻳﻚ ﻟﻴﺴﺖ دﻗﻴﻖ از ﻫﻤﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن اﺳﻨﺎد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﻛﺸﺘﺎر ﺳﺎل ‪ 1367‬را دﺳﺘﺮس ﻫﻤﮕﺎن ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺎ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﭼﺎﻟﺸﻬﺎ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎ و اﻓﺮاد ﻣﺘﻌﺪدي ﻣﺼﺮاﻧﻪ ﺗﻼش ﻛﺮده اﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﺎم ﺟﺎن ﺑﺎﺧﺘﻪ ﮔﺎن ﻫﺮﮔﺰ از ﺧﺎﻃﺮه‬
‫ﻫﺎ زدوده ﻧﺸﻮد‪ .‬ﻟﻴﺴﺖ ذﻳﻞ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﻧﺴﺒﻲ اﻳﻦ ﺗﻼﺷﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﻛﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ و داده‬
‫ﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در ﺗﺪوﻳﻦ اﻳﻦ ﻟﻴﺴﺖ ﻫﺎ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﻜﺎن ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮاﻳﺮان‬
‫ﺻﺤﺖ اﻳﻦ داده ﻫﺎ را ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﻳﺎ رد ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬

‫‪http://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G89/103/57/pdf/G8910357.pdf?OpenElement‬‬

‫در ﮔﺰارش ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﺧﻮد در ﺳﺎل ‪ 1989‬در ﺑﺎره وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در اﻳﺮان‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه وﻳﮋه ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﻣﻠﻞ اﺳﺎﻣﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 1000‬زﻧﺪاﻧﻲ را ذﻛﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1367‬اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت در ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي‬
‫ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺷﻮراﻳﻲ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﻓﻌﺎل در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﺎر‬
‫ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪http://www.amnesty.org/en/library/asset/MDE13/118/2008/en/f59e0311-6de3-11dd-8e5e-‬‬
‫‪43ea85d15a69/mde131182008en.pdf‬‬

‫در ﺳﺎل ‪ 1387‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ در ﮔﺰارش ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺑﻴﺴﺘﻤﻴﻦ ﺳﺎﻟﮕﺮد ﻛﺸﺘﺎر زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 4500‬ﺗﺎ ‪ 5000‬زﻧﺪاﻧﻲ در زﻧﺪاﻧﻬﺎي اﻳﺮان در ﺳﺎل ‪ 1367‬اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪http://www.amnesty.org/en/library/asset/MDE13/021/1990/en/5a289bf6-ee5e-11dd-9381-‬‬
‫‪bdd29f83d3a8/mde130211990en.pdf‬‬

‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻔﻮ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻞ در ﮔﺰارش ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﺧﻮد درﺑﺎره اﻳﺮان در ﺳﺎل ‪ 1990‬ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺎزﻣﺎن اﺳﺎﻣﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪2000‬‬
‫زﻧﺪاﻧﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻛﻪ از ﻣﺮداد ﺗﺎ دي ﺳﺎل ‪ 1367‬اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ را ﺛﺒﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪http://mehr.org/Massacre_List.htm‬‬

‫اﻳﻦ ﻟﻴﺴﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوه ﺗﻼش ﺑﺮاي ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﺷﺪن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در اﻳﺮان )ﻣﻬﺮ( ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ و در آن از ‪4525‬‬
‫اﻋﺪاﻣﻲ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪http://www.scribd.com/doc/2469298/Crime-Against-Humanity‬‬

‫‪http://www.mojahedin.org/links/books/Crime_Against_Humanity.pdf‬‬

‫اﻳﻦ ﻫﺮدو ﻟﻴﺴﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻤﻴﺘﻪ رواﺑﻂ ﺧﺎرﺟﻲ ﺷﻮراي ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻠﻲ اﻳﺮان ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺷﻤﺎر اﻋﺪام ﺷﺪﮔﺎن را‬
‫‪ 3208‬ﻧﻔﺮ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺎرﺳﻲ‬

‫‪http://asre-nou.net/1386/shahrivar/6/koshtar/m-liste-koshtar.html‬‬

‫اﻳﻦ وﺑﺴﺎﻳﺖ ﻳﻚ ﻟﻴﺴﺖ ﻧﺴﺒﻲ از اﺳﺎﻣﻲ ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن اراﺋﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﭘﻴﻮﻧﺪي ﺑﺎ ﻳﻚ ﻟﻴﺴﺖ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ اراﺋﻪ‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ دﻗﻴﻘﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻟﻴﺴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻬﺮ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻟﻴﺴﺖ از ‪ 4415‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻧﺎم ﻣﻲ ﺑﺮد‪.‬‬

‫‪http://khavaran.com/PDFs/Liste-Mojahedin67.pdf‬‬

‫اﻳﻦ ﻟﻴﺴﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺳﺎل ‪ 1378‬ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ و درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ‪ 3210‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد از اﻋﻀﺎي ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺳﺎل ‪ 1367‬اﻋﺪام ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪http://www.iranhrdc.org/httpdocs/Persian/1988blackbook.htm‬‬

‫اﻳﻦ ﻟﻴﺴﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي زﻧﺪان‪ 1367 -‬ﺗﺪوﻳﻦ و در »ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺎه ‪ :67‬اﺳﻨﺎد ﻧﺴﻞ ﻛﺸﻲ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻬﺎ‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑﻴﻮن و‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان« ﻧﺸﺮ ﺷﺪ و ﺷﻤﺎر ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن را ‪ 4799‬زﻧﺪاﻧﻲ ذﻛﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪http://iranhrdc.org/httpdocs/Persian/pdfs/1988Victims/edami67.pdf‬‬

‫ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﻨﻨﺪه اﻳﻦ ﻟﻴﺴﺖ ﻛﺎﻧﻮن زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان در ﺗﺒﻌﻴﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آن را در ﺳﻴﻤﻴﻨﺎر ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ اﺳﺘﺎﻛﻬﻠﻢ ﻧﺸﺮ‬
‫ﻧﻤﻮد و از ‪ 2367‬زﻧﺪاﻧﻲ اﻋﺪام ﺷﺪه ﻧﺎم ﻣﻲ ﺑﺮد‪.‬‬

‫‪http://iranhrdc.org/httpdocs/Persian/pdfs/1988Victims/edamh-67-2.pdf‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﻨﻨﺪه اﻳﻦ ﻟﻴﺴﺖ روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﮕﺮ از ‪ 4672‬زﻧﺪاﻧﻲ اﻋﺪام ﺷﺪه ﻧﺎم ﻣﻲ ﺑﺮد‪.‬‬
 ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪2‬‬

‫ﻣﺮﺗﻜﺒﻴﻦ ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ‪1367‬‬

 ‫رﻫﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﻲ‬

‫آﻳﺖ اﷲ روح اﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ‬

‫آﻳﺖ اﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬رﻫﺒﺮ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﺷﺨﺼﺎً ﻓﺘﻮاي ﻛﺸﺘﺎر زﻧﺪاﻧﻴﺎن را در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺻﺎدر ﻛﺮد‪ .‬وي ﻳﻚ‬
‫ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ )‪ (1368‬در ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫آﻳﺖ اﷲ ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ ﺧﺎﻣﻨﻪ اي‬

‫آﻳﺖ اﷲ ﺧﺎﻣﻨﻪ اي رﻳﺌﺲ ﺟﻤﻬﻮر اﻳﺮان در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺑﻮد‪ .‬در دي ‪ ،1367‬ﺧﺎﻣﻨﻪ اي ﻛﺸﺘﺎرﻫﺎ را ﻋﻠﻨﺎً ﺗﻮﺟﻴﺢ ﻛﺮد‪ .‬او‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ در ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺠﺎزات اﻋﺪام را دارﻳﻢ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ اﻋﺪاﻣﻨﺪ‪ ...‬اﻳﻦ آدﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻮي زﻧﺪان‪ ،‬از‬
‫ٔ‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ داﺧﻞ ﻣﺮزﻫﺎي ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ‪ ...‬ارﺗﺒﺎط دارد‪ ،‬او را ﺑﻪ‬ ‫داﺧﻞ زﻧﺪان ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺎت ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﻳﺶ ﻧﻘﻞ و ﻧﺒﺎت ﺑﺒﺮﻧﺪ؟ اﮔﺮ ارﺗﺒﺎﻃﺶ ﺑﺎ آن دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻪ ﻛﺎرش ﻛﺮد؟ او ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ‬
‫اﻋﺪام اﺳﺖ و اﻋﺪاﻣﺶ ﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻮﺧﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪ «.‬ﺧﺎﻣﻨﻪ اي در ﺳﺎل ‪ 1368‬رﻫﺒﺮ ﻧﻈﺎم ﺟﻤﻬﻮري‬
‫اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻴﺮﺣﺴﻴﻦ ﻣﻮﺳﻮي‬
‫ﻣﻮﺳﻮي در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﻮد‪ .‬در ﺑﺎره ﻧﻘﺶ او در ﻛﺸﺘﺎر ﺳﺎل ‪ 1367‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎﺗﻲ در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﺣﺎل‬
‫ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬وي ﻋﻀﻮ ﺷﻮراي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻧﻈﺎم اﺳﺖ‪ .‬وي ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻳﻜﻲ از ﻧﺎﻣﺰدان اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﺳﺎل‬
‫‪ 1388‬ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﻛﺒﺮ ﻫﺎﺷﻤﻲ رﻓﺴﻨﺠﺎﻧﻲ‬

‫در ﺳﺎل ‪ 1367،‬ﻫﺎﺷﻤﻲ رﻓﺴﻨﺠﺎﻧﻲ ﺳﺨﻨﮕﻮي ﭘﺎرﻟﻤﺎن و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻋﻤﻮﻣﻲ ارﺗﺶ ﺑﻮد‪ .‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﺆاﻟﻲ درﺑﺎره ﻛﺸﺘﺎر‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن در ﺳﺎل ‪ 1367‬وي ﮔﻔﺖ ﻛﻪ در ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 1000‬زﻧﺪاﻧﻲ اﻋﺪام ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن وي رﺋﻴﺲ ﺷﻮاري‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻧﻈﺎم و ﻣﻌﺎون ﺳﺨﻨﮕﻮي ﺷﻮراي ﻧﺨﺒﮕﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﻤﺪي ري ﺷﻬﺮي‬

‫ري ﺷﻬﺮي وزﻳﺮ اﻃﻼﻋﺎت در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺑﻮد‪ .‬درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه رﻫﺒﺮ در اﻣﻮر ﺣﺞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وي ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻣﻘﺎم‬
‫ﻗﺎﺿﻲ در دادﮔﺎه اﻧﻘﻼب و دادﮔﺎه وﻳﮋه روﺣﺎﻧﻴﺖ اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ‬

‫آﻳﺖ اﷲ ﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪل ﻛﺮﻳﻢ ﻣﻮﺳﻮي اردﺑﻴﻠﻲ‬

‫اردﺑﻴﻠﻲ رﺋﻴﺲ ﻗﻀﺎت و ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻮراي ﻗﻀﺎﻳﻲ در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺑﻮد‪ .‬در آن زﻣﺎن‪ ،‬اردﺑﻴﻠﻲ در ﻳﻚ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻗﻮه‬
‫ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ در ﻓﺸﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺖ اﺳﺖ ‪ ...‬ﻛﻪ ﭼﺮا اﻳﻨﻬﺎ اﻋﺪام ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ از دم اﻋﺪام ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮ از آوردن و ﺑﺮدن‬
‫ﭘﺮوﻧﺪه ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﻦ ﺧﺒﺮي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ «.‬اردﺑﻴﻠﻲ اﻛﻨﻮن ﻳﻜﻲ از ﻗﻀﺎت در ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺪاﷲ ﻻﺟﻮردي‬
‫اﺳﺪاﷲ ﻻﺟﻮردي ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ »ﻗﺼﺎب اوﻳﻦ« در ﺳﺎل ‪ 1367‬دادﺳﺘﺎن دادﮔﺎه اﻧﻘﻼب ﺗﻬﺮان ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺧﺘﻢ اﻋﺪاﻣﻬﺎ او ﺑﻪ وﻇﻴﻔﻪ‬
‫ﻗﺒﻠﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ رﻳﺎﺳﺖ زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ .‬ﻻﺟﻮردي در ﺷﻬﺮﻳﻮر ﺳﺎل ‪ 1377‬ﺗﺮور ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺷﻮﺷﺘﺮي‬

‫ﺷﻮﺷﺘﺮي رﺋﻴﺲ ﺳﺎزﻣﺎن زﻧﺪاﻧﻬﺎ در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺑﻮد و در ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺗﻬﺮان ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﺟﺴﺖ‪ .‬ﺷﻮﺷﺘﺮي از ﺳﺎل‬
‫‪ 1368‬ﺗﺎ ‪ 1384‬در دوران رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري ﻫﺎﺷﻤﻲ رﻓﺴﻨﺠﺎﻧﻲ و ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺎﺗﻤﻲ وزﻳﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻮد‪.‬‬

‫اﻋﻀﺎي ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ‬

‫ﺣﺴﻴﻨﻌﻠﻲ )ﺟﻌﻔﺮ( ﻧﻴﺮي‬

‫ﻧﻴﺮي رﺋﻴﺲ دادﮔﺎه اﻧﻘﻼب ﺗﻬﺮان در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺑﻮد‪ .‬از ﻧﻴﺮي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺋﻴﺲ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﻧﺎم ﺑﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد و او‬
‫رﻳﺎﺳﺖ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ را در ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﻋﻬﺪه داﺷﺖ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺮي ﻣﻌﺎون رﺋﻴﺲ ﻗﻀﺎت دادﮔﺎه ﻋﺎﻟﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺗﻀﻲ اﺷﺮاﻗﻲ‬
‫اﺷﺮاﻗﻲ دادﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺑﻮد و در ﻓﺘﻮاي ﺧﻤﻴﻨﻲ از وي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻀﻮ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﻧﺎم ﺑﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن وي ﻗﺎﺿﻲ دادﮔﺎه ﻋﺎﻟﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺼﻄﻔﻲ ﭘﻮر ﻣﺤﻤﺪي‬

‫ﭘﻮرﻣﺤﻤﺪي در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﻣﻌﺎون وزﻳﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻮد‪ .‬او ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ وزارت اﻃﻼﻋﺎت را در ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪي در ﻣﻘﺎم ﻣﺸﺎور اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻣﻠﻲ رﻫﺒﺮ اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻋﻠﻲ ﻣﺒﺸﺮي‬
‫ﻋﻠﻲ ﻣﺒﺸﺮي در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﻗﺎﺿﻲ زﻧﺪان اوﻳﻦ ﺑﻮد و در ﻏﻴﺎب ﻧﻴﺮي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻗﻀﺎء را در ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺗﻬﺮان ﺑﻪ‬
‫ﻋﻬﺪه داﺷﺖ‪ .‬وي در ﻣﻘﺎم رﺋﻴﺲ دادﮔﺎه اﻧﻘﻼب ﺗﻬﺮان اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ رﺋﻴﺴﻲ‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ رﺋﻴﺴﻲ ﻣﻌﺎون دادﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺑﻮد و در ﻏﻴﺎب اﺷﺮاﻗﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻀﻮ در ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺗﻬﺮان‬
‫ﺣﻀﻮر ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬وي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ رﺋﻴﺲ ﻫﻴﺌﺖ ﺑﺎزرﺳﺎن دوﻟﺖ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ زﻧﺪان‬

‫ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺮﺗﻀﻮي‬

‫ﻣﺮﺗﻀﻮي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﺋﻴﺲ زﻧﺪان اوﻳﻦ در ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺣﻀﻮر و ﻧﻘﺶ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﻬﻤﻲ در اﻧﺘﺨﺎب زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﺮاي اﻋﺪام‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺮﺗﻀﻮي اﻛﻨﻮن ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﻗﻮه ﻗﻀﺎﻳﻴﻪ اﻳﺮان دارد‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻐﻴﺜﻪ اي )ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن(‬

‫ﻧﺎﺻﺮﻳﺎن ﻣﺴﺌﻮل زﻧﺪان ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺑﻮد و در ﻛﺎر ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﺟﺴﺖ‪ .‬وي‬
‫ﻧﻘﺶ ﺧﻴﻠﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه در اﻧﺘﺨﺎب زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﻋﺪام ﺷﺪه در آن زﻧﺪان داﺷﺖ‪.‬‬

‫داود ﻟﺸﻜﺮي‬
‫داود ﻟﺸﻜﺮي در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﻣﻌﺎون اﻣﻨﻴﺘﻲ و ﺑﺎزﺟﻮي زﻧﺪان ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﺑﻮد‪ .‬او در ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﺣﻀﻮر‬
‫داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺣﺴﻴﻦ زاده‬

‫ﺣﺴﻴﻦ زاده زﻧﺪاﻧﺒﺎن اوﻳﻦ و ﺷﺨﺺ دﺳﺖ راﺳﺖ ﻣﺮﺗﻀﻮي درﺳﺎل ‪ 1367‬ﺑﻮد‪ ،‬و در اﻧﺘﺨﺎب و ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪن زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻧﺰد‬
‫ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﻧﻘﺶ داﺷﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﺠﺘﺒﻲ ﺣﻠﻮاﻳﻲ ﻋﺴﮕﺮ‬
‫ﺣﻠﻮاﻳﻲ ﻣﺴﺌﻮل اﻣﻨﻴﺘﻲ زﻧﺪان اوﻳﻦ در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻬﺎدت ﮔﻮاﻫﺎن‪ ،‬ﺣﻠﻮاﻳﻲ ﻣﺴﺌﻮل ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻫﺎي اوﻟﻴﻪ‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﻗﺒﻞ از ﺣﻀﻮر در ﻧﺰد ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ در اوﻳﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﻠﻮاﻳﻲ ﻣﻨﻈﻤﺎً زﻧﺪاﻧﻴﺎن را ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ و‬
‫ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺳﺮاﻣﻲ‬
‫ﺳﺮاﻣﻲ ﻣﺴﺌﻮل زﻧﺪان ﺧﻮزﺳﺘﺎن در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺮاﻣﻲ در ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺧﻮزﺳﺘﺎن ﺣﻀﻮر داﺷﺖ و ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در‬
‫اﻧﺘﺨﺎب زﻧﺪاﻧﻴﺎن اﻋﺪام ﺷﺪه آن اﺳﺘﺎن داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻬﺪي زاده‬
‫ﻣﻬﺪي زاده ﻳﻜﻲ از ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻗﻀﺎﻳﻲ دادﮔﺎه اﻧﻘﻼب و زﻧﺪان ﻓﺠﺮ اﻫﻮاز ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻬﺪي زاده زﻧﺪاﻧﻴﺎن را‬
‫ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻲ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺸﺎور در ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ در آن اﺳﺘﺎن ﺣﻀﻮر ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻔﻴﻌﻲ‬
‫ﺷﻔﻴﻌﻲ ﻳﻚ اﻓﺴﺮ ﻋﺎﻟﻴﺮﺗﺒﻪ در زﻧﺪان اﻫﻮاز در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺑﻮد و در ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ اﻫﻮاز ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻗﺮاﺋﺘﻲ‬
‫ﻗﺮاﺋﺘﻲ ﻣﺴﺌﻮل زﻧﺪان دزﻓﻮل در ﺳﺎل ‪ 1988‬ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ آواﻳﻲ‬
‫آواﻳﻲ ﺑﺎزﺟﻮ و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﮔﺮ زﻧﺪان ﻳﻮﻧﺴﻜﻮ در دزﻓﻮل ﺑﻮد و در ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ دزﻓﻮل ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﺟﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻬﻲ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻠﻬﻲ رﺋﻴﺲ زﻧﺪان رﺷﺖ و ﻋﻀﻮ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ رﺷﺖ در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻠﻜﻲ‬
‫ﻣﻠﻜﻲ رﺋﻴﺲ زﻧﺪان ﻫﻤﺪان در ﺳﺎل ‪ 1988‬ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻬﺎدت ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﻠﻜﻲ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﻫﺎي اﺑﺘﺪاﻳﻲ را ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ‬
‫زﻧﺪاﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﺰد ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﻮد اﻧﺠﺎم ﻣﻲ داد‪.‬‬
 ‫ﺣﺠﺖ اﻻاﺳﻼم اﺳﻼﻣﻲ‬
‫اﺳﻼﻣﻲ دادﺳﺘﺎن دادﮔﺎه اﻧﻘﻼب در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺑﻮد و در ﻛﺎر ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺷﻴﺮاز در زﻧﺪان ﻋﺎدل آﺑﺎد ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲ‬
‫ﺟﺴﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺼﻴﺒﻲ‬
‫ﺣﺠﺖ اﻻﺳﻼم ﻣﺼﻴﺒﻲ ﻗﺎﺿﻲ دادﮔﺎه وﻳﮋه روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺷﻴﺮاز در ﺳﺎل ‪ 1367‬ﺑﻮد و در ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺷﻴﺮاز در زﻧﺪان‬
‫ﻋﺎدل آﺑﺎد ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬‬
 ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪3‬‬

‫ﻓﺘﻮاﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ آﻳﺖ اﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ در ﺗﻴﺮﻣﺎه ‪ 1367‬ﺻﺎدر ﮔﺮدﻳﺪ‬

 ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪4‬‬

‫ﭘﺎﺳﺨﻬﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺳﺆاﻟﻬﺎي آﻳﺖ اﷲ ﻣﻮﺳﻮي اردﺑﻴﻠﻲ )‪ 6‬ﻣﺮداد ‪(1367‬‬

 ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪5‬‬

‫ﻧﺎﻣﻪ اول آﻳﺖ اﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻳﺖ اﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ )‪ 9‬ﻣﺮداد ‪(1367‬‬

 ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪6‬‬

‫ﻧﺎﻣﻪ دوم آﻳﺖ اﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻳﺖ اﷲ ﺧﻤﻴﻨﻲ )‪ 13‬ﻣﺮداد ‪(1367‬‬

 ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪7‬‬

‫ﻧﺎﻣﻪ ﺳﻮم آﻳﺖ اﷲ ﻣﻨﺘﻈﺮي ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻗﺎﻳﺎن ﻧﻴﺮي‪ ،‬اﺷﺮاﻗﻲ‪ ،‬رﺋﻴﺴﻲ و ﭘﻮرﻣﺤﻤﺪي‬

‫)‪ 24‬ﻣﺮداد ‪(1367‬‬

 ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪8‬‬

‫ﺗﻘﻮﻳﻢ اﻣﻴﺮ اﻃﻴﺎﺑﻲ در زﻧﺪان )ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اراﺋﻪ ﺷﺪه(‬
 ‫ﺗﻘﻮﻳﻢ اﻣﻴﺮ اﻃﻴﺎﺑﻲ ﻛﻪ در زﻧﺪان‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﮔﺬاري ﺷﺪه ﺑﻮد‬

‫اﻃﻴﺎﺑﻲ از ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن زﻧﺪان‬

‫ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫اﻃﻴﺎﺑﻲ در ﻃﻮل ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 1367‬در‬
‫زﻧﺪان ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﺎه‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺣﻤﻞ اﺟﺴﺎد در‬
‫ﻛﺎﻣﻴﻮﻧﻴﻬﺎي زﻧﺪان ﻣﻲﺷﺪ ﻳﻚ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ روي اﻳﻦ ﺗﻘﻮﻳﻢ اﺿﺎﻓﻪ‬
‫ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬

‫اﻃﻴﺎﺑﻲ ﻳﻚ ﻣﺮﺑﻊ را ﺑﺮاي ﻫﺮ‬

‫ﻛﺎﻣﻴﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲدﻳﺪ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻲزد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ‪ 9‬ﻣﺮداد او ﻳﻚ‬
‫ﻣﺮﺑﻊ را ﻋﻼﻣﺖ زد زﻳﺮا ﻛﺎﻣﻴﻮﻧﻲ‬
‫را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪ .‬در ‪ 12‬ﻣﺮداد‪ ،‬او‬
‫دو ﻣﺮﺑﻊ را ﻋﻼﻣﺖ زد ﻛﻪ ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﻨﺪه اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ دو ﻛﺎﻣﻴﻮن را‬
‫دﻳﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪ از آزادي وي از زﻧﺪان‪ ،‬او‬

‫ﺷﻤﺎرهﻫﺎي »‪ «1‬و »‪ «2‬را ﺑﻪ‬
‫ﺗﻘﻮﻳﻢ اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻘﻮﻳﻢ اﻃﻴﺎﺑﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در‬

‫اواﺧﺮ ﻣﺮداد اﻋﺪاﻣﻬﺎ ﻣﺘﻮﻗﻒ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬در ‪ 5‬ﺷﻬﺮﻳﻮر‪ ،‬اوﻟﻴﻦ‬
‫ﮔﺮوه زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ‬
‫اﺣﻀﺎر ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻃﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دارد ﻛﻪ در ‪19‬‬

‫ﻣﻬﺮ و ‪ 9‬آﺑﺎن ﻣﻘﺎﻣﺎت زﻧﺪان ﺑﻪ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن اﺟﺎزه دﻳﺪار ﺑﺎ ﺑﺴﺘﮕﺎن ﺧﻮد را دادﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻼﻗﺎﺗﻬﺎ در ﻫﻤﺎن ﻣﺤﻮﻃﻪاي ﻛﻪ اﻋﺪاﻣﻬﺎ در آن اﺟﺮا‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫اﻃﻴﺎﺑﻲ ﺑﻌﺪ از اﺣﻀﺎر ﺑﻪ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﺮگ ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ در ﺑﺮده و ﺑﺎ ﻓﺎﻣﻴﻞ ﺧﻮد در ‪ 19‬ﻣﻬﺮﻣﺎه ﻣﻼﻗﺎت داﺷﺖ‪ .‬وي در زﻣﺴﺘﺎن ‪ 1367‬آزاد ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ‪9‬‬

‫ﻃﺮح زﻧﺪان ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ ﺗﻮﺳﻂ اﻣﻴﺮ اﻃﻴﺎﺑﻲ )ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻫﻮاﻳﻲ زﻧﺪان ﮔﻮﻫﺮدﺷﺖ‬
‫ﻛﻪ از ﺳﺎﻳﺖ ﮔﻮﮔﻞ ارت در ﻣﺮدادﻣﺎه ‪ 1388‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه(‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﺎﻻ‪ :‬ﻃﺮح زﻧﺪان ﮔﻮهﺮدﺷﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻣﻴﺮ اﻃﻴﺎﺑﯽ ﻧﻘﺎﺷﯽ و ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪﻩ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ :‬ﺗﺼﻮﻳﺮ هﻮاﻳﯽ زﻧﺪان ﮔﻮهﺮدﺷﺖ ﮐﻪ از ﺳﺎﻳﺖ ﮔﻮﮔﻞ ارت در ﻣﺮدادﻣﺎﻩ ‪ ١٣٨٨‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ‬
 ‫ﮔﺰارﺷﻬﺎي آﻳﻨﺪه ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻨﺪﺳﺎزي ﻣﻮارد زﻳﺮ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪:‬‬

‫• ﺷﻬﺎدﺗﻨﺎﻣﻪ ﭼﻬﺎر ﻓﻌﺎل اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ و وﺑﻼﮔﻨﻮﻳﺲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ دﺳﺘﮕﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺎزداﺷﺖ‬
‫و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‬

‫• ﺷﻬﺎدﺗﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﺳﺎل ‪1367‬‬

‫• ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﻤﻬﺮي اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﺑﻴﺶ از اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮري ‪ 22‬ﺧﺮداد‬
‫‪1388‬‬