Uluslararası İktisat

Prof. Dr. N. Lerzan Özkale

İTÜ 2003
 Figure 1-1 Exports and Imports as a Percentage of U.S. National Income

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 2

 Exports and imports as a percentage of Turkish GNI

35
Exports, Imports (percentage of Turkish GNI)

30

25

20

15

10

0
1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999
years

Exports/GNI Imports/GNI

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 3

 Figure 1-2 Exports and Imports as Percentages of National Income in 1994

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 4

1.1 Size of the economy
Population Gross national Gross national
PPP gross national Gross
incom e incom e per capita incom e a dom estic product

Per Per
capita capita
millions $ billions $ $ billions $ % grow th % grow th
1999 1999 b 1999 b 1999 1999 1998-99 1998-99
Turkey 64 186,5 2.900 415 6.440 -5,1 -6,6
United States 278 8.879,5 31.910 8.878 31.910 3,6 2,4
World 5.978 sw 29.994,6 t 5.020 w 41.053 t 6.870w 2,6w 1,2 w
Low incom e 2.417 1.008,4 420 4.522 1.870 4,1 2,1
Middle incom e 2.665 5.285,0 1.980 13.843 5.200 3,0 1,9
Low er middle income 2.093 2.508,3 1.200 8.887 4.250 3,6 2,5
Upper middle income 571 2.782,5 4.870 5.009 8.770 2,6 1,2
Low & m iddle incom e 5.082 6.292,1 1.240 18.321 3.610 3,2 1,7
East Asia & Pacific 1.837 1.854,5 1.010 6.876 3.740 6,8 5,6
Europe & Central Asia 474 1.023,9 2.160 2.836 5.980 1,0 0,9
Latin America & Carib. 508 1.932,9 3.800 3.364 6.620 0,0 -1,5
Middle East & N. Africa 290 598,4 2.060 1.452 5.000 2,6 0,6
South Asia 1.329 581,3 440 2.804 2.110 6,0 4,0
Sub-Saharan Africa 643 315,8 490 966 1.500 2,0 -0,5
High incom e 896 23.701,7 26.440 23.032 25.690 2,4 1,7
Europe EMU 293 6.513,1 22.250 6.494 22.180 2,4 2,2

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 5

 1.4 Trends in long-term economic development
Gross dom estic Household Gross Export
product final fixed of goods
consum ption capital and
expenditure form ation services
average annual
% grow th average average average
Per annual annual annual
Total capita % grow th % grow th % grow th
1965-99 1965-99 1965-99 1965-99 1965-99

World 3,3w 1,6w 3,4 w 3,3 w 5,9w

Low incom e 4,1 1,8 4,0 3,3 3,7
Middle incom e 4,2 2,4 4,4 3,2 5,7
Low er middle income 4,3 2,6 .. 4,4 3,9
Upper middle income 4,1 2,2 4,1 3,4 7,2
Low & m iddle incom e 4,2 2,2 4,1 3,3 5,3
East Asia & Pacific 7,4 5,6 6,7 9,7 10,1
Europe & Central Asia .. .. .. .. ..
Latin America & Carib. 3,5 1,4 3,5 1,9 6,0
Middle East & N. Africa 3,0 0,1 .. .. ..
South Asia 4,7 2,4 4,4 5,3 7,2
Sub-Saharan Africa 2,6 -0,2 2,8 0,1 2,4
High incom e 3,2 2,4 3,2 3,3 5,9
Europe EMU .. .. .. .. 5,5

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 6

 Uluslararası İktisat
• Genel iktisat kuramı, bir tek kapalı ekonominin sorunları
ile ilgilenirken;
• uluslararası iktisat iki ya da daha çok dışa açık
ekonominin sorunları ile ilgilenir.
• Kısaca Uİ genel iktisadın ele aldığı konuları uluslararası
ortamda inceler.
• Bu anlamda Uİ, birbirinden ayrı birkaç ekonominin kıt
kaynakları bireylerin gereksinimlerini karşılamak üzere
kullanma sürecinde birbirleri üzerindeki etkilerini
inceler.

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 7

 ULUSLARARASI İKTİSAT

ULUSLARARASI TİCARET ULUSLARARASI PARASAL

İLİŞKİLER
(Uluslararası Finans Teorisi)

Uluslararası Uluslararası
Ticaret Ticaret
Teorisi Politikası

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 8

 DIŞ TİCARET : MAL VE HİZMET AKIMLARI
+ EMEK
+ SERMAYE
+ TEKNOLOJİ

DIŞ EKONOMİK İLİŞKİLER

Serbest dış ticaret ve uluslararası uzmanlaşma gerekçeleriyle
birlikte, Batılı gelişmiş ülkeler dış ticaret ve kambiyo
kısıtlamalarını kaldırarak dünya ticaretini geliştirme yolunda
çabalamaya başlamışlardır.
Az gelişmişler, yoğun müdahelelerle dış ticareti ekonomik
kalkınmalarının bir aracı olarak düzenlemeye
çalışmaktadırlar.
2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 9
 DIŞ TİCARETİN NEDENİ
1- YERLİ ÜRETİMİN YETERSİZLİĞİ
– DOĞAL KAYNAKLARIN DENGESİZ DAĞILIMI
– TEKNİK BİLGİ VE UZMAN İŞGÜCÜ YETERSİZLİĞİ
– EKONOMİK GELİŞME FARKLILIKLARI

2- ULUSLARARASI FİYAT FARKLILIKLARI

ÜRETİM MALİYETLERİNDEKİ FARKLI.
VERİMLİLİK FARKLARI
KARŞILAŞTIRMALI ÜSTÜNLÜKLER
3- MAL VE FİYAT FARKLILAŞTIRMASI
2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 10
 FİYAT FARKLILAŞTIRMASI
Standart ürünler

MAL FARKLILAŞTIRMASI
İleri teknoloji ürünleri

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 11

NEDEN-SONUÇ İLİŞKİSİ

1. HANGİ MALLAR İTHAL/İHRAÇ EDİLİYOR?

NEDEN?

2. MALLAR HANGİ FİYATLARDAN DEĞİŞTİRİLİYOR?

TİCARET HADLERİ

3. ULUSLARARASI TİCARETİN SAĞLADIĞI KAZANÇLAR NELERDİR?

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 12

MERKANTİLİSTLER

MİLLİ SERVET = ALTIN + GÜMÜŞ

İHRACAT > İTHALAT

DÜNYA EKONOMİSİ STATİK

DÜNYA SERVETİ SABİT

EN İYİ POLİTİKA = İTHALATI KISIP, İHRACATI ARTIRMAK

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 13

OYSA SMİTH VE KLASİK İKTİSATÇILAR

TOPLAM DÜNYA SERVETİ SABİT DEĞİL VE

SERBEST TİCARET ÜLKELERİN SERVETLERİNİ, DOLAYISIYLA DÜNYA

SERVETİNİ ARTIRIR.

UZMANLAŞMA + İŞBÖLÜMÜ VERİMLİLİK DÜNYA ÜRETİMİ

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 14

 Klasik Liberalizmin temel
ilkeleri
• Akılcılık
• kişisel girişim hakları (piyasaya giriş-çıkış
serbestisi)
• bireylerin çıkar maksimizasyonu, toplumun
çıkarını da maksimize eder.
• Görünmez el (fiyat mekanizması, yani
müdahale yok)
2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 15
 ARZ YÖNÜNDEN
BASİTLAŞTİRİCİ VARSAYIMLAR
• İKİ ÜLKE, İKİ MAL, HER İKİSİ DE ÜRETİYOR, MALLAR
HOMOJEN
• PARA YOK, MAL MALLA DEĞİŞTİRİLİYOR.
• FİYATLAR REEL (MAL YA DA FAKTÖR MİKTARI)
• MAL, FAKTÖR PİYASALARINDA TAM REKABET
• DEVLET MÜDAHALESİ YOK: VERGİ, KOTA vb
• İŞGÜCÜ ÜLKE İÇİNDE TAM HAREKETLİ, ÜLKELERARASI
TAM HAREKETSİZ.
• EKONOMİ TAM ÇALIŞMA DURUMUNDA
• TAŞIMA GİDERLERİ SIFIR

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 16

 Ricardo’nun Karşılaştırmalı
Üstünlük Teorisi
Bir ülkenin tüm emek faktörünün bir günde
üretebildiği
KUMAŞ(m) ŞARAP (lt)
İngiltere 80 40
Portekiz 10 20

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 17

Ricardo’ya göre iki ülke arasında dış ticaretin
başlayabilmesi için zorunlu olan koşul, bu
ülkelerde iç maliyetlerin (fiyatların) birbirinden
farklı olmasıdır.

İngiltere’de iç fiyatlar: 1 birim kumaş: 1/2 birim şarap

Portekiz’de iç fiyatlar: 1 birim kumaş: 2 birim şarap

Emek-değer teorisi.

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 18

 RİCARDO MODELİ’NİN EKSİKLERİ

• Emek-Değer teorisine dayanır

(Klasik Teori diğer faktörlerin farkında ancak
doğal kaynaklar üretilmediğinden maliyet
unsuru değil. Sermaye somutlaştırılmış emek)
– yalnız emek
– emek homojen
– her iş herkese açık
– tam rekabet geçerli
2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 19
• Dış ticaretin nedeni: iş gücü verimliliğinin farklı oluşu
ancak neden ileri geldiği ile ilgilenmiyor:
– faktör stoku,
– teknoloji,
– üretim organizasyonu
• İşgücü ülke içinde tam hareketli, ülkelerarası tam
hareketsiz
• Arz teorisi
(uluslararası fiyatların düzeyi açıklanmamış, bunun
için talebe de yer verilmeli)
• Tam uzmanlaşma
(artan-azalan maliyetler yok)

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 20

 Figure 2-1 Home’s Production Possibility Frontier

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 21

 Figure 2-2 Foreign’s Production Possibility Frontier

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 22

 Figure 2-4 Trade Expands Consumption Possibilities

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 23

Determination of Exchange Rates
Prices of goods in two countries
Wheat Machine Paper Vine
Turkey 2 20 10 6
(TL)
USA 2 6 4 8
($)

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 24

 TURKEY

Vine Wheat Paper Machine

4:3 1:1 2:5 3:10

USA
Upper limit for 1 TL = 4/3 $
Lower limit for 1 TL = 3/10 $
2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 25
 Arz ve talep modelleri
Uluslararası göreli fiyatların oluşumu
Örnek:
 Sabit verim
 Türkiye ve ABD ticareti
 İç maliyet oranları
 Türkiye’de 1 buğday: 1/2 kağıt
 ABD’de 1 buğday: 2 kağıt

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 26

 Arz ve talep modelleri

Kağıt ABD’nin iç
ABD için maliyet doğrusu
dış Türkiye’nin iç
ticaret maliyet doğrusu
karlı
değil İki taraf
için karlı
ticaret alanı
Türkiye için
ticaret karlı değil

Buğday

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 27

Uluslararası göreli fiyatların oluşumu (devam)

Karşılıklı talep kanunu:

John Stuart Mill (1806-1873)
İki ülkeli iki mallı bir modelde bir ülkenin
karşılıklı talebi, onun kendi malından vereceği
bir ibrim için, diğerinin malından talep edeceği
miktarlarla ölçülür.

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 28

 Karşılıklı talep kanunu (devam)

Teklif eğrileri: Alfred Marshall (1842-

1924)’ın Mill’in teorisini geliştirmek için
kullandığı açıklama
 Ülkenin belli bir miktardaki ithal malı
karşılığında önerdiği ihraç malı teklif (offer):
 İhraç miktarı
 İthal miktarı
 uluslararası fiyat oranı

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 29

 Teklif eğrileri (devam)

İthal malı bir birim artırılırken, bunların

karşılığında ülkenin kendi malından önereceği
miktarları gösteren eğriye teklif eğrisi denir.

Eğrinin her noktası aynı anda ihraç miktarını,

ithal miktarını ve uluslararası fiyat oranını
gösterir.

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 30

 Teklif eğrileri (devam)

Türkiye’nin teklif eğrisi

Kağıt

5 D(10k:5b)

C(10k:10b)
B(10k:15b)
A(10k:20b)
1 2 Buğday

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 31

 Teklif eğrileri (devam)

Teklif eğrileri ve denge ticaret hadleri

Kağıt Türkiye’nin
teklif eğrisi
P
M ABD’nin
ABD’nin İç fiyat
teklif eğrisi
oranı

Türkiye’nin İç fiyat
oranı
O L Buğday

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 32

 Teklif eğrilerinde kaymalar
T1
Türkiye’nin
teklif eğrisi
Türkiye’de
Kağıt T zevk ve
tercihlerin
P
M ABD’nin ithal kağıt
ABD’nin İç fiyat P1
oranı
teklif eğrisi yönünde
değişmesi
durumu

Türkiye’nin İç fiyat
oranı
O L Buğday

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 33

 Önemsiz olmanın önemi

Tereyağı

Lüksemburg’un ABD’nin
5 teklif eğrisi teklif eğrisi
ış

ABD’nin dış ticaret kazancı

an n d
az ’u
t k burg
cı
tic ksem
ar e

A(10k:20b)
Lü

1 2 Motor

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 34

 Kayıtsızlık eğrileri ile analiz

Türkiye
Kağıt
T
D(10k:5b)
R
F
I2
D I1
L F

T
P S Buğday
Tüketim ve üretim kazançları
2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 35
 Kayıtsızlık eğrileri ile analiz

Türkiye
Kağıt
T
D(10k:5b)
R
F
I2
D I1
L F

T
P S Buğday

2003 N. Lerzan Özkale Uluslararası İktisat 36