Asil 'Garip' Asaf Halet Celebi

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature

and History of Turkish or Turkic
Volume 4 /1-II Winter 2009

ASIL GARP: SAF HLET ELEB
*

Ramazan GLENDAM
**

ZET
Entelektel adan Cumhuriyet Edebiyatnn en
donanml airlerinden biri olarak kabul edebileceimiz
saf Hlet elebi (1907-1958), hem Dou kltrnden
hem de Bat kltrnden yararlanm ve bu nedenle,
melez diye nitelenebilecek iirlerini anlamak iin nite-
likli okur kitlesine ihtiya duyan bir sanatkrdr. Hazr
dnce kalplarna smayacak eserlere imza atan e-
lebi, yeterince anlalamam ve deeri sonradan fark
edilmi farkl bir mizatr. Biz bu almada, modern
iirimizdeki icraatlaryla ok ses getirmi olan Garip ak-
myla ayn dnemde iirler kaleme alan ve farkl okuma-
larla tekrar zerinde durulmas gereken elebiyi, garip-
lik kavram etrafnda deerlendirmeye alacaz.
Anahtar Kelimeler: saf Hlet elebi, modern
Trk iiri, gariplik.

THE REAL STRANGER: SAF HLET ELEB

ASTRACT
Asaf Halet elebi (1907-1958) is a major figure of
modern Turkish literature. He studied at Galatasaray
Lisesi and worked at Osmanl Bankas, and the state
marine lines agency (Devlet Deniz Yollar letmesi), and
some libraries such as stanbul University Library. In his

*
Bu yaz, 9 Ekim 2008 tarihinde, Bilkent niversitesi Trk Edebiyat Mer-
kezince saf Hlet elebinin lmnn 50. yl ansna dzenlenen Srre-
alist Mevlevi saf Hlet elebi balkl panelde yaplan konumann genile-
tilmi hlidir.
**
Do. Dr., Sleyman Demirel niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili
ve Edebiyat Blm, rgulendam@hotmail.com

1180 Ramazan GLENDAM

Turkish Studies

youth, he was influenced by Ottoman court literature
(Divan Edebiyat). From 1937 onwards he used free form
and adapted styles and techniques from Western poetry.
His poems contain themes that harken to cultural ties to
Persia and India. He brings out a new poetry style that
based on knowledge and culture. Many of his poems
seem to be ambiguous and a mystery formula. His has
different style from other poets at his time. Therefore,
we called him garip (stranger). In this study, we try to
explain why we called him stranger.
Key Words: saf Hlet elebi, modern Turkish
poetry, the term of stranger.

Bir zamanlar iir matinelerinde aranan ve ilgiyle dinlenen,
edebiyatmzda kltr airi, mistik air, bobstil air vs. gibi
adlarla anlan, dneminin mizah ve hiciv dergilerinde kendisinden
ska bahsedilen saf Hlet elebiye (1907-1958), lmnden
sonra yakn zamana kadar gereken ilgi gsterilmemitir. Ancak,
Trk edebiyatnn unutulan deerlerinden biri kabul ettiimiz
elebiye kar, 1980li yllardan ve zellikle de youn olarak
2000li yllarn bandan itibaren vefa rnei saylabilecek yaynla-
rn yapldna veya deiik programlarn dzenlendiine ahit
olmaktayz. Kurulduundan beri almalaryla farklln hisset-
tiren Bilkent niversitesi Trk Edebiyat Merkezinin dzenledii
Srrealist Mevlevi saf Hlet elebi balkl bu etkinlik de, takdirle
karlanmas gereken vefa rneklerinden biridir. Bu nedenle, bata
Prof. Talat Sait Halman ve yazd iirlerle saf Hlet elebinin
de dhil olduu sahih soy ktnn bir ferdi olan Hilmi Yavuz
olmak zere, bu programda emei geen herkese byle bir paneli
organize ettikleri teekkr ederim.
Niin gariptir saf Hlet? Garip szcnn Trke
szlkteki baz karlklar unlardr: allmam, acayip, tuhaf;
yabanc, gurbette yaayan; yadrganan, anlalmam; kimsesiz,
zavall vs.
1
Garip szcnn bu anlamlar erevesinde saf

1
Trke Szlk, 1. Cilt, TDK Yaynlar, Ankara: 1988, s. 523.

Asl Garip: saf Hlet elebi 1181

Turkish Studies

Hlet elebi, hem yaam hem de sanat dikkate alnarak yle de-
erlendirilebilir:

saf Hlet, yeni, benzersiz ve taklit edilemez iir-
lere imza atan sahih/nitelikli bir airdir:
Cumhuriyet sonras Trk iirinin, biim ve ierik bakmn-
dan en zgn ama en az anlalm airlerinden biri olarak bilinen
saf Hlet, balangta Divan iirinden ve ok sevdii Yahya Ke-
mal ile Ahmet Haimden byk lde etkilenir; ancak, 1938den
sonra yazd iirlerinde kendine zg bir yol tutturur. Onun bu
tarz iirleri, kimi evrelerce yadrganr ve acayip/garip karlanr;
bunlarn iir olmadklar, hibir anlam tamadklar bile iddia edi-
lir ve alaya alnarak karikatrlere konu olur. Kimileri ise, daha o
dnemde, onun bu tarz iirlerini yeni, modern ve orijinal olarak
niteleyip nemserler. Bu dnem, Yahya Kemal ve Ahmet Haimin
Trk iirindeki etkisinin devam ettii ama bununla beraber yeni
bir iir anlaynn da kendisini gstermeye balad, ortalkta pek
ok iir anlaynn dolat bir dnemdir. lk iirlerini 1936da
Varlk dergisinde yaymlatmaya balayan Orhan Veli, Austos
1937den itibaren Oktay Rifat ile birlikte yeni tarzdaki iirlerini
(nsanlar, Yoku, Deniz, Sakslar) yine Varlk dergisinde
(15 Eyll 1937, S: 101) yaymlatr. saf Hlet de, yeni kabul edi-
len ilk iiri Cneydi, 18 Kasm 1938de S.E.S. dergisinin 1. say-
snda yaymlatr. saf Hlet, yeni tarzdaki bu iirini, Orhan Veli
ve arkadalarndan 15 ay sonra yaymlatmasna ramen onlardan
daha nce eletirilere maruz kalr ve Yeni iiri onlardan daha
nce savunmaya balar. Daha sonraki zamanlarda onun iirlerine
yneltilen youn eletiri ve itirazlarn bir ksm da, yeni tarz iiri
ilk olarak ve srarla savunmasndan kaynaklanm olabilir. Hsa-
mettin Bozokun da ifade ettii gibi, saf Hlet, yazd yeni ve
garip tarzdaki iirleriyle nlenmeye balad zaman Kitbe-i
Seng-i Mezar airi Orhan Veli, henz kendisine hret salam
olan Tahattur iirini yazmam ve iir evrelerince pek tann-


Turkish Studies

mamtr.
2
Orhan Veli ve arkadalar, Garipi, yani kendilerine
yeni ve acayip iirleriyle asl n salayacak kitab yaymla-
dklarnda ise tarih 1941dir. Dolaysyla, modern Trk iirinde
yeni ve acayip iirleri yznden ilk ciddi tenkitlere hedef olan
asl garip air, 1930lu yllarda yakn dostu Arif Dino ile birlikte
gerekst iire ynelen saf Hlettir.
saf Hlet, Trk iirinde gelenein envanterine kuatc bir
yaklamla sahip kan
3
, iirde bir atmosfer oluturmak iin sadece
imgeye deil sese de yaslanmak gerektiinin bilincinde olan, ii-
rin gizli tarihine vkf, sadece divan iiri ile Dou ve Uzakdou
kltrne deil modern Bat iir kltrne de eklemlenmi, gele-
nei tekrarlayp oaltmak yerine onu yeniden reten ve bylece,
Hilmi Yavuzun deyiiyle, sahih iir soy kt iinde yer alan
bir airdir. saf Hlet, iirini, byk kavramlardan veya
Bremondun deyiiyle dzyazdan arndrma suretiyle
saflatrmtr.
Her usta air gibi sradann deil hakiki iirin peinde
koan saf Hlet de, Yahya Kemal, Ahmet Haim ve Necip Fazl
gibi, kendi iir anlay zerinde sistemli dnceler reterek,
yapt iin hesabn verme endiesini tam ve iirin yaplan
bir ey olduuna inanm airlerdendir. Bugn, iiri ok iyi bildii
ve iirinin kuruluunda tesadfe ve anlk duyarllklara neredeyse
hi yer vermedii daha net anlalan bir air olarak elebi, Benim
Gzmle iir Davas (stanbul Dergisi, Temmuz-Aralk 1954) ba-
lkl alt makalesinde poetikasn ortaya koyarak kendi iirini nasl
yaptn dile getirmi ve okuyucunun iirinde kapal bulaca-
na inand hususlar aklamtr ki bu, bir hesap verme so-
rumluluudur. Trk iirinde bunu yapan air says pek de fazla
deildir.
ok farkl kltrlerden ve sanat telakkilerinden yararlanan
ama iir d unsurlara iltifat etmeyecek kadar kendine yeten bir
iir ortaya koyan saf Hlet, iirleriyle kltrel kodlara dayanan
yekpre bir eser oluturur. Bu kodlar amlandnda okuyucunun

2
Hsamettin Bozok, saf Hlet elebi in Anlar, Anlar, Yeditepe, S: 188,
Aralk 1971 (saf Hlet elebi Kitab, Hece Yaynlar, Ankara: 2003, s. 180).
3
Hilmi Yavuz, Osman Hakan ve Yol arklar, Okuma Notlar, Boyut Kitap-
lar, stanbul: 1997, s. 190.


Turkish Studies

karsna arlkl olarak mistik motifler ve masal motifleriyle
rl soyut bir evren kar. air, bu ilmiklerle kendine zg bir iir
dokumaya almaktadr. iirinin dokusunda, geleneksel biim ve
ahenk anlayndan farkl bir rg dikkati eker. Ancak iirlerin-
deki bu dokuyu ok da salam bir poetik temele oturttuu syle-
nemez. Biim ve ierik asndan iirlerindeki sk rgye ve yek-
pre grntye ramen, daha ok kendi iirlerinin ifrelerini de-
ifre etmeye ynelik ben merkezli bir metin olan poetikasnn
rgsnde yer yer geveklikler ve boluklar gze arpar. Ahmet
Haim, Yahya Kemal, Necip Fazl ve Orhan Velinin
poetikalarndaki sk dokunun ve yekpreliin onunkinde olduu
sylenemez. Ayrca bu airlerin poetikalar iirlerine denktir; bir
anlamda iirleri poetikalaryla, poetikalar da iirleriyle rtr.
rnein poetikasn, iir, Mutlak Hakikati arama iidir. diyerek
din bir temele oturtan Necip Fazln iirleriyle poetikas birbiriyle
rtr. Ayn rtme, Orhan Velinin dnyevlik veya somut-
luk temeline dayanan iirleri ile poetikasnda da grlr. Ahmet
Haimin poetikas ve iirleri; sembolist, empresyonist ve saf iir
anlaynn bilekesi gibidir. Oysa saf Hletin poetikasnda bu
anlamda iirleriyle birebir rtme yoktur. Daha akas, her ne
kadar iir anlayn, Muhakkak ki Allahn, arn altnda anahtarlar
airlerin dilleri olan birtakm hazineleri vardr. hadisine dayandrsa
da
4
, iirlerinin iskeletini oluturan mistisizm, poetikasnda pek
belirgin deildir. Bu bakmdan poetikas iirlerinin gerisindedir
denebilir.
5

elebi, d gereklikten uzakta, zamann dnda ve ruhun
mahbesinden sesler vermeye
6
alarak, gnlk hayatta her an
karlalabilecek olaylar aktarma amac olmadan, somut iirden
soyuta ynelir. slbu, ada Garipilerde grlmeyen soyut i-
iri ne derece iselletirdiini kantlar. Gnlk yaam ve kk in-

4
saf Hlet elebi, Benim Gzmle iir Davas: 1 Saf iir, Btn Yazlar,
(Haz.: Hakan Sazyek), YKY, 2. Bask, stanbul: 2004, s. 146.
5
saf Hletin poetikasyla ilgili bkz. Mehmet Narl, Asaf Halet elebinin
Poetikas, lm Aratrmalar, S: 22, Gz-2006, s. 165-186; Alaettin Karaca,
Asaf Hlet elebiye Gre iir, iinde saf Hlet elebi Kitab, s. 73-93.
6
Kemal Slker, Kemal Slker, Gergin Bir Ortamda Asaf Hletle Sylei,
Yazko Edebiyat, S: 17, Mart-1982, s. 70 (saf Hlet elebi Kitab, s. 230-235).


Turkish Studies

sanlarn sorunlarn yoruma gerek kalmayacak kadar aktan ve-
ren Garipilerin aksine o, gerek dnyadaki izlenimlerden dam-
tlm soyut iiri ve grnenin ardndaki anlam, ancak birtakm
mistik ve alegorik tavrlarla anlalabilecek dizeler hlinde Trk
edebiyatna kazandrr.
air olmann verili olduuna inanan saf Hlet elebi,
kendine zg bir iir dili oluturur. Mzikalitenin de ihmal edilme-
dii bu iir dilinin en nemli yan, ok geni anlamlar ieren bir
arm dizgesine sahip olmasdr. Kolektif uuraltnn biimlen-
dirdii evrensel sembolleri (arketipleri) kullanan saf Hlet e-
lebinin baz iirleri, cezbe hlindeki eski kabile byclerinin,
rya gren veya hipnotize edilmi birinin sayklamalar eklinde-
dir. Ancak yakndan bakldnda, kullanlan her szcn me-
tinde ayr bir yerinin olduu ve szcklerin tek bana deil metin
iindeki dier unsurlarla kurduu ilikilerle deer ve anlam ka-
zand grlr.
7
Onun kelime tasarrufunda usta bir sehl-i
mmteni airi olduu da vurgulanmas gereken bir baka husus-
tur.
8

saf Hletin, Orhan Veli ve yeni iiri savunan dier sa-
natlarla tek ortak noktas, klasiklemi ekil, vezin ve kafiye ile
birlikte mecaz, istiare ve tebih gibi edeb sanatlarn iirden mm-
kn olduunca karlmas dncesidir. iirde artc olann ya-
kalanmasna ynelen Garip iiriyle baz ynlerden kesien saf
Hlet iirinin, Osmanl-Trk iir kltr, Dou ve Uzakdou kl-
tr, tasavvuf, kutsal kitaplar, masallar, tekerlemeler, ocukluk
hatralar, mitoloji ve tarih gibi asl unsurlar dnlnce bu an-
layla fark da rahata grlr. Ayn dnemde iirler yazan yeni-
lik peindeki dier airlerinkinden farkl bir anlay ve slpla i-
irler kaleme ald iin saf Hletin yazdklar; acayip ve an-
lamsz olarak nitelendirilmi; hatta dnemin nemli eletirmenle-
rinden Nurullah Ata tarafndan bal gibi eski zevkin devam
9
ola-
rak tanmlanmtr. Buna ramen onun iirinin yeniliini ve oriji-

7
Ramazan Korkmaz Tark zcan, 1950 sonras, Trk Edebiyat Tarihi, C: 4,
(Ed.: Talat Sait Halman, Osman Horata vd.), TC Kltr Bakanl Yaynlar,
s. 84-85.
8
Can Bahadr Yce, elebi in, saf Hlet elebi Kitab, s. 143.
9
Salah Birsel, Ah Beyolu Vah Beyolu, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 3.
Bask, Ankara: 1983, s. 90.


Turkish Studies

nalliini fark eden adalar da vardr. Gerek Trk-slm kltr
ve medeniyetinden gerekse dier pek ok kltr ve medeniyetten
izler tayan ve bylece anlalmas iin derin bir kltrel altyap
gerektiren bu iirler, gndelik hayat veya siyas ve toplumsal me-
seleleri dile getiren dier yeni airlerin eserlerinden kolaylkla ay-
rlrlar. Yahya Kemali beendiini ve Ahmet Haimi pek ok
sevdiini belirten air, iirde vuzuh meselesi ve anlamdan ok
sezgiye nem verme gibi poetikasndaki kimi ilkeler dnda, ii-
rinde bu airlerle pek benzerlik gstermez. Onun mistisizm anla-
y da, Necip Fazlnkinden farkl, estetik bir mistisizmdir. Bu
yzden o, Hilmi Yavuzun ifadesiyle, ender bulunur (bir) edebi-
yat
10
ve tekil bir airdir.
11
Onun iiri iin, tek kiilik bir kadro
hareketi nitelemesini yapmak da mmkndr.
12

zellikle II. Merutiyetten beri, Mehmet Akif ve Necip Fa-
zl gibi birka istisnay bir tarafa koyarsak, edebiyatmzda refe-
rans olarak genellikle Baty esas alan yeni/modern iirin, sadece
Baty taklit etmeyip orijinali kendi geleneimizin veya genel an-
lamda Dounun kaynaklarnda arayan gerek nclerinden biri
olan saf Hlet, taklit de edilemez. Kendisinden sonra gelen kinci
Yeniler, onun beslendii kltr ve felsefe kaynaklarna gideme-
dikleri gibi saf Hletin bu etin yenilik yolunu da izleyememi-
lerdir. nk Dou ve Batya almak byk bir kltrel birikim
ister. Bat bile artk iirde ve romanda kendi kaynaklar ile yetin-
mez. Nitekim uuraltna bal, srrealizmden izler tayan, masa-
lms ve anlamca kapal iirleriyle zamannn ok ilerisinde dene-
yiler yapan elebi, ayn iddiay tayan kinci Yeni airleri tara-
fndan bile tannp izlenememitir.
Sanatkrn mahhas (concret) malzeme ile ina edecei iir
lemi bizim kafamzda mcerred (abstrait) hayallere yol aar. fikrini
savunan air, acizliin ve uur karklnn bir gstergesi sayd

10
Hilmi Yavuz, saf Hlet elebi: Ender Bulunur Edebiyat, Yeni Gndem,
18 Austos 1986.
11
Hilmi Yavuzun, Bilal Krmlya gnderdii 1 Mart 1993 tarihli mektuptan
aktaran Bilal Krml, saf Hlet elebi, ule Yaynlar, stanbul: 2000, s. 105.
12
Erturul Aydn, Asaf Halet elebide Saf iir Serveni, saf Hlet elebi
Kitab, s. 106.


Turkish Studies

tebihin iirde gereksizliini iddia eder. air, ayrca, iirlerinde
keder gibi soyut kavramlar kullanmaktan ve bilhassa sfatlar-
dan kandn da ifade etmektedir.
13
Bu ynyle nesneyi n
plana karan ve somut grntler ieren bir iir anlayn benim-
seyen Garipilere benziyor gibi grnse de uygulamaya bakld-
nda onlara hi benzemez. nk Garipilerin grnt dnyas-
nn prensipleri, verili akl tarafndan belirlenmitir ve nesnenin
metafizikle ba koparlmtr. Onlarn iiri, grlenin mahhas
plan zerine ina edildiinden, onlara gre, grnenin arka pla-
nnda grnmeyen hibir ey yoktur. Onlar, nesneyi her trl
badan azade klarlar. Ancak bu yaklam, Trk iirinde yeni
deildir. T Tanzimat dneminde inasinin dnyaya ve nesneye
bak da buna yakndr zaten. u farkla ki, Tanzimatlar bu ii
yaparken ciddi idiler; Garipiler ise, alayc bir tavr taknyorlard.
Dnyann boluuna glen ve dnyay duyularnn aracyla de-
erlendiren bu nesil, Prof. Dr. Ramazan Korkmazn ifadesiyle, her
trl metafizik bala ilikisini kesmi Batnn aylak adamdr.
14

Aslnda onlarn bu alayc ve iten ie glen tavrlarnn altnda, bi-
linli bir ekilde eskilerin dikkatini ekme ve fark edilme niyeti
vardr. Oysa saf Hlet, yeni iirler yazarken bu niyeti ve tavr
tamad gibi, metafizikle balarn koparm bir grnt dnya-
sn esas alan Garipilerin iir anlay yerine, tpk ok beendiini
syledii Ahmet Haim gibi, isel eler ieren bir estetii benim-
semitir. iiri, sadelik ve dilik noktasnda dndkleri iin
Garipilerden uzak duran air, iirini gsterili imgelerin basksn-
dan kurtararak da Haimden ayrlr. O, kendisinden nce iirler
yazan Yahya Kemal, Tanpnar ve Necip Fazl gibi airlerin biim-
lendirdii entelektel birikime sahip iir anlayn benimsemitir;
ama onlardan farkl bir iir ortaya koymay da becermitir.
Hibir iir akmnn srekli etkisi altnda kalmadan veya
slm tasavvufu, Hristiyanlk, Musevilik, Hint felsefesi ve Bu-
dizm gibi deiik kaynaklardan -zellikle de dinlerden- yararlana-
rak kendine zg iirler yazabilen ve taklit edilmesi olduka zor
bir air olan saf Hlet, Cumhuriyet dnemindeki mistik iir anla-

13
saf Hlet elebi, Benim Gzmle iir Davas: 4 Mcerret iir, Btn
Yazlar, s. 161-164.
14
Ramazan Korkmaz Tark zcan, Cumhuriyet Dnemi: iir 1950 sonras,
Trk Edebiyat Tarihi, C: 4, s. 63-64.


Turkish Studies

ynda da yenilik gerekletirebilen bir sanatdr. O, geleneksel
temalar, eski (Doulu) nazm biimleri ierisinde ileme gelene-
ini krarak Doulu, hatta Uzakdoulu bir dnyay Batl biim-
lerle sunmu ve bu ynyle de kendinden ncekilerden ayrlm-
tr.
15
Ahmet namn deyiiyle, Cumhuriyet dneminde iirini biimce
eskiye dnmeden yazabilen tek mistik air
16
olan saf Hlet, yer yer
empresyonist ama ounlukla realiteyi mistisizmle kartran sr-
realist syleyileriyle bir yandan kimi Batl airlerle yaknlk ku-
rarken dier yandan Doulu mutasavvf airlerden beslenmeyi de
ihmal etmeyen yeniliki bir airdir. Bu ynyle saf Hlet, birok
sanatnn gemiinden ve Dou kltrnden kopuk bir kltrle
yetimeyi tercih ettii bir dnemde srarla bu deerlere bal kala-
rak zgnl yakalam farkl bir kiiliktir. O, ykmadan ve inkr
etmeden de yeni olunabileceini bir kez daha gstermitir.
Masal, ryas, hlyas, topyas, ksaca kendine zg
dnyas olan insan ok azdr. Sanatlar, zellikle de airler, bu
ndir insanlardandr. saf Hlet elebi, kendine zg bir dnyas
ve masal olan airler arasnda zel bir yere sahiptir. Evrensel te-
malarda bile kendi masaln syleme becerisine sahip olan air,
yaad dnyay, olduka renkli geen ocukluundan hatrla-
dklarn, kitaplardan rendiklerini, evresinde grdklerini bu
masal dnyasnda deitirip yepyeni ifadeler hlinde iirletirme-
sini bilmitir. Gelenekten yararlanmann, yerli malzemeden hare-
ketle evrensele ynelmenin ve kendini inkr etmeden, hatta o-
cukluunu bile kullanarak ada olmann yolunu saf Hlet,
kendince bulmu ve olduka da ustalkla uygulamtr. O, sanatn,
belli ve bilinen yollar deil de yeni ve bilinmeyen yollar kefederek bir
ey sylemek olduunun bilincindedir. zgnl de buradan ge-
lir.
Bir stanbul ocuunun son bir asrda geirdii deiimi,
kendi kklerine ve dnyasna bal kalarak, orijinal bir ifade terci-

15
Hakan Sazyek, Cumhuriyet Dnemi: iir 1920-1950, Trk Edebiyat Tarihi,
C: 4, (Ed.: Talat Sait Halman, Osman Horata vd.), TC Kltr Bakanl Ya-
ynlar, s. 41.
16
Ahmet nam, Trk iirinde Mistik Ynelimler, Yeni Dergi, S: 111, Aralk-
1973, s. 28.


Turkish Studies

hiyle eserlerine tayan saf Hlet, geleneksel ve modern edebi-
yatla kurduu iliki sonucunda bir yeniden retim gerekletir-
mitir; ancak bu, sadece estetik bir yararlanma deildir. Metinler
araslk balamnda ne kan bu yararlanmann, yap ve ba-
lam dzlemleri vardr ki bunlar, ayr bir almann konusudur.
Olaanstlkler (irrasyonalite) dnyasnda gezinen saf
Hlet, dem Peygamberden ncesine ve sonrasna, Asur ve Eski
Msr gnleriyle Cneyd-i Badad ve Hallac- Mansur gibi ahsi-
yetlerin maceralarna kadar her eyi yeni batan yaar. Bylece
saadet zirvesine (Nirvanaya) erer, ama o anda bile iim rahat de-
ildir der; ulat muvazene, istikrarszdr ve ruhun(un) en gizli
yerinde bile bir endie kalmtr. Bu da onu gerek mutasavvflardan
ayrr.
Bugne kadar onun, ne iiri ne de dncesi asla damar t-
kanklna uramamtr/uratlamamtr. Onun iiri, I. Yenilerin
veya toplumcu gerekilerin iirinin aksine, bir rpda tketile-
meyecek bir deer tadndandr ki, onu bugn bile byk air
olarak anyoruz. Orhan Veli ve arkadalar 1940l yllarda adlarn
daha ok duyurmalarna ramen, elebi, yeni iir yolunda on-
lardan daha kalc olmutur.

saf Hlet, hem yaarken hem lmnde hem de l-
mnden sonra ihmal edilmi, grmezden gelinmi, dlanmaya
allm, neredeyse yalnz yaam ve yalnz lm bir
gariptir:
Sekseni akn iiri, hacimli bir kitap oluturan yazlar, de-
nemeleri ve 13 adet inceleme kitabyla fikir ve sanat hayatmzda
ciddi bir yer edinmesi gerekirken ilgisizlik kurban olmu ve yeni
nesillere tantlamam bu garip ve muzdarip air hakknda ilk
kapsaml almaya imza atan Mustafa Miyasolu, onun grmez-
den gelinmesinin ve dlanmasnn sebeplerine de iaret eden u
dikkat ekici deerlendirmede bulunur: saf Hlet, yenilii garip-
likte grmeyen ve sanatta eskimeyen eye tlip olan ve bu tavrn btn
eserlerinde () ortaya koyan bir airdir. Yaad hayat ve dnyay
mistik temyllerle ifade ederken slm kltrnn szgecinden geiri-
yor ve tasavvufun kaynaklarndan edindii ihsaslara da iirinde nemli
bir yer veriyordu. Bu anlamda onun dile getirdii hayret ve dourduu


Turkish Studies

aknlk, geici ve bir eit suni tuhaflk deil, varlk ve yaratl hikme-
timize bal, byk velilerin baknda ifadeye kavuan hayret ve akn-
lktr.
17
Garipilerin ve toplumsal gereki airlerin yazdklar gibi
da dnk ve somut konularda yazlan iirleri, genellikle rahat
anlarz; ama onlar anlaldka ounlukla tkenirler; ie dnk
iirler ise, anlaldka derinleirler. Byle bir iiri okuyan, deiik
bir iklim teneffs ettiinin farkna varr; ondan ruhunun ihtiya
duyduklarn alr. Sanatkr antenleriyle bu gerei yakalad iin
hlis ve sahih bir air olan elebi, hangi sebeple gzlerini i
dnyasna evirdiini yle aklar: Asl sanatkr bir byc, bir
arlatan, bir gzbac deil, kendi varl bizzat mucize olan bir velidir.
Ruhumuzun skn ve itiyaklarn onun madd vastalarla gizledii ey-
lerin ilerisinde, kendisinin ba dndrc varlnn iinde, bakay, ya-
bancy unutarak dinlendiririz. Orada gsteriten uzak, taklitten syrl-
m, grenekten, aleldelikten ayrlm kendi hakik ve yksek varlmz
buluruz.
18
Son dnemde yaadmz dramatik yzyllar,
aydnlarmzn ve sanatkrlarmzn gzlerini da evirmelerine
sebep olmutur. Nasl olur da bu elemli hayattan kurtuluruz diye
dnmler ve dnyamz deitirmenin, elemli hayatmzdan
kurtulmann yollarn gstermeye almlardr. Ama bu gayretle-
rin ounda, insann d dnyasn, uurunun ve mantalitesinin
dzenledii unutulmu ve i dnya ihmal edilmitir. uur ve
mantaliteyi ele almak iin dikkati nce insann i dnyasna evi-
rip, o karmakark lemi tahlil etmek gerektii, pozitivist bir yak-
lamla hep gz ard edilmitir. Oysa elemli ve buhranl hayatmz
orada yatmaktadr. te insann btn tavr ve davranlarnn
kklerinin bulunduu bu lemi projektrnn altna alabilecek
pek az aydnmz, sanatkrmz ve fikir adammz yetimitir.
Bunlarn birisi de phesiz saf Hlettir. saf Hletin yaad
dnemde Orhan Veli ve daha pek oklar Douya bir arp eke-
rek, yzlerini tamamen Batya evirmilerdir. saf Hlet ise
Doudaki zirveleri, hatta Uzakdoudakileri bile gzden karma-

17
Mustafa Miyasolu, saf Hlet elebi, MEB Yaynlar, stanbul: 1994, s. 11-12.
18
saf Hlet elebi, Sanatta Eskimeyen ey, stanbul, S: 8, Haziran-1954.
(Btn Yazlar, s. 136).


Turkish Studies

maya alm; bu nedenle de knanm, dlanm ve grmezden
gelinmitir.
19

saf Hletin kitaplar, 1940 ve 1950li yllarda yazarn
salnda birer ikier kez baslm, aradan geen yaklak elli yl
iinde ise hi basks yaplmamtr. Yllardr sahaflarda ve kitap
mzayedelerinde nadiren bulunabilen, ktphane depolarnn
tozlu raflarnda unutulmaya mahkm edilen bu eserler, ancak
1990l yllarn sonundan itibaren Yap Kredi ve Hece gibi kimi ya-
ynevlerinin dikkatini ekmitir.
saf Hlet ile ilgili ilk kapsaml almay, Semih Gngr
takma adyla 1986da yaymlayan Mustafa Miyasolu,
18.02.2004te yani airin lmnden 45 yl sonra Hece Yayn-
larndan kan saf Hlet elebi Kitabnn yaymndan hemen
sonra, yle der: Bugn saf Hletle ilgili yazlar yazldna bakma-
yn, onunla ilgili tantma kitab yaynlandnda, kitaplarmz yaynla-
dmz Suffe Yaynevine tek kitap siparii gelmedi.
20

Mevcudu tkenmi bir neslin son ferdi olan elebi, Haldun
Tanerin ifadesiyle, yolunu arm bir dervi gibi onu ok yadrga-
yan hoyrat bir evrenin iinde bir gn bile szlanmadan, kimseyi bir an
thmetlendirmeden olgun bir msamaha ile sessiz sedasz yaa(m)
21

ve cenaze treni de tam bir garibe yakr ekilde olmutur. 16
Ekim 1958 Perembe gn, airin cenaze trenine katlanlar ve
oradaki havay brahim Minnetolundan okuyalm: Bir iki air,
hikyeci, fkrac, be dost, akraba, Beylerbeyi halkndan birka hayrse-
ver. te hepsi bu () Ne elenk, ne bando ve mzka Sessiz bir gidi
bu Gsterisiz, sapsade Fakirce, kimsesizce, kszce
22

Neticede saf Hlet, Beir Ayvazolunun da deindii
gibi, Cumhuriyet dnemi Trk iirinin en nemli isimlerinden biri
olduu hlde unutulmu, daha dorusu unutturulmutur. Aslnda
yaarken de, Garip akmnn kard grlt ve toz duman ara-

19
Mehmet Niyazi, saf Hlet elebi, Zaman, 21.03.2005.
20
Mustafa Miyasolu, saf Hlet elebi ile bir duyarln szcleri, Vakit,
18.02.2004.
21
Haldun Taner, saf Hlet elebi in, Yeditepe, S: 166, 15 Kasm 1958 (saf
Hlet elebi Kitab, s. 187-189).
22
brahim Minnetolu, saf Hlet elebi in, Yeditepe, S: 166, 15 Kasm
1958 (saf Hlet elebi Kitab, s. 194-195).


Turkish Studies

snda pek fark edilmemi ve asl o garip kalmtr.
23
Garipin
ykcl ve ortada dolaan birok iir anlay iinde onun dik-
katle ve yeterince deerlendirilemediini sylemek de mmkn-
dr.
Kendi devrinden duyduu memnuniyetsizlikten dolay
masallarda yaayan ama ruh ikliminde aya yere basan bu biri-
kimli airden, yetien nesillerin alacaklar ok ey var. Onu ihmal,
ona zarar vermez; nasl olsa bir iiri, mensur bir paras gnn bi-
rinde zekice bir gze arpar; fakat bu arada yetien nesiller ok ey
kaybederler. Yalnz undan emin olalm ki, nicelikten ok niteli-
iyle gz dolduran saf Hlet okurlar her zaman olmutur ve
olacaktr.

saf Hlet, yaad a ve evrede kendisini ou zaman
yabanc ve garip hissetmi ve eserlerinde de bu duruma
tepkisini kendi slbunca ortaya koymutur:
saf Hletin iiri, bir katan ziyade entelektel bir
kar koyu ve bir direnmedir. Bilgiden yola klarak, bilgi-
den yaplan bir iir ortaya koyan saf Hlet, gnn sosyal ve si-
yas meselelerini deil, tarihsel ve kltrel konular ele alrken, as-
lnda iinde bulunduu zamann kokumuluuna tepkisini or-
taya koymu ve iirini eskimeyen eyler zerine kurmutur.
Bat kltrne gidie entelektel tepkileri olan
24
saf H-
letin Nurusiyh iirinde geen annenin susuunun ve baba-
nn ksnn aa bir gnderme ve bir tepki olarak da okuna-
bileceini ifade eden Mustafa Apaydn, bu yzylda artk mistik du-
yular, araylar ve bulular yaama pratii ortadan kalkmtr. an
mistik duyarlklara uzak, her eyi maddeletiren anlay, mistik duyar-
lklarn yaanmasna ket vurmutur. () saf Hlet elebinin ad,
yanl ada, yanl insanlar arasnda yabanclamann dramn yayor

23
Beir Ayvazolu, Unutulmu Bir air: saf Hlet, Trkiye, 6 Eyll 1993.
24
Hakan Sazyek, Cumhuriyet Dnemi: iir 1920-1950, Trk Edebiyat Tarihi,
C: 4, s. 40.


Turkish Studies

olmaktan dolaydr belki de.
25
diyerek zamansz baheleri kucaklayan
ve yaad ada baka bir zaman yaayan bu garip airin hu-
zursuzluuna dikkat eker.

saf Hlet, hl, hareket ve tavrlaryla, giyim kuam ve
konumalaryla da farklln hissettirmi ve evresindekilerce
acayip, tuhaf ve garip karlanmtr:
Om Mani Padme Hum gibi kimi iirlerinin yan sra iir
okuyuu, tostoparlak vcudu, aa sarkan upuzun byklar, ya-
kasndan hi eksik etmedii iei, dar ve paalar ksa pantolonla-
ryla zamann mizah dergilerinin vazgeilmez malzemesi olan,
ultra-modern veya bobstil air diye anlan saf Hleti, Haldun
Taner u szlerle anlatr: Yakasna iek takp kkn mendil cebine
yerletirdii kk bir ienin suyu ile beslemesi, kocaman bir glsz
gezmeyen Oscar Wilden dandyliini anmsatyordu. iirlerini okuyu-
undaki -iin iin belki kendinin de alayn kard- ar nem ve her
iirin havasna gre ayr bir kiilie brn yetenei, ou kimsede bir
hafiflik etkisi brakyordu. saf Hlet, bylece ciddiye alnmaktan ok, in-
san bohem renklilii ile glmseten bir arm oluyordu.
26

saf Hlet elebinin, yaam, konuma ve giyim tarz ile
fikirleri kadar iirlerinin ounun ve bu iirleri toplad kitaplarn
ad da o dnem iin ok gariptir: He (1942), Lmelif (1945) ve Om
Mani Padme Hum (1953).
Tavrlar ve tekellfl lisanyla hlis bir Beylerbeyili olan
elebi, siyasete de ilgi duyar. O, edebiyat tarihimizin mzmin ba-
msz adaydr. 1946dan itibaren, yaad srece btn seim-
lere bamsz aday olarak katlp tek bana Tek Partiye muhalefet
etme cesaretini ve garipliini de gsterir. 1946da yaymlad
seim bildirisindeki demokrasi vurgusu bugn iin bile dikkat e-
kicidir. Bu bildiride demokrasiden ne anladn, Rooseveltin drt
artn (1. Sefalet ve alk korkusu duymadan yaamak, 2. Korkudan
emin olmak, 3. Dnce hrriyeti, 4. nan hrriyeti) hatrlatarak

25
Mustafa Apaydn, saf Hlet elebinin Nurusiyh iirine Bir Bak, lm
Aratrmalar, S: 12, 2001, s. 29.
26
Haldun Taner, Beylerbeyili air, lrse Ten lr Canlar lesi Deil, Cem
Yaynlar, stanbul: 1979, s. 46-47.


Turkish Studies

aklayan elebi, hi dinleyicisi olmasa bile, meydanlarda yk-
seke bir yere kp uzun uzadya nutuklar syler. Bu garip
adam, seilemeyeceini bilir ama bu, onun iin belki seim atmos-
ferinden yararlanarak siyas fikirlerini yksek sesle ifade etme ve-
silesi, belki de bir oyundur. Bylelikle, drt ylda bir, Haldun Ta-
nerin ifadesiyle, Hyde Park hatipleri gibi ileri geri konuup iini de
boaltm olur. Tabi ki, onun bu tavr da mizah dergilerine mal-
zeme olur. Ramizin bir karikatrnde, mez, elebiye Neden
milletvekili olmak istiyorsunuz? diye sorar. Ald cevap pek hotur:
iirlerim, inadlarm, kyafetimle senelerden beri milletin yzn gl-
drm bir airim. Mecliste de nee ve etaret havas yaratmak lkm-
dr!
O da, tm bu alaylara, alayla karlk verir ve bu alayc
yaklamlar hi nemsemez: Beni ciddiye almyorlar, ben de kimseyi
ciddiye almyorum, almak istesem de gcm yetmez buna.
27
Giyini-
iyle, konumasyla, davranlaryla ve iirleriyle ne yenilere ne de
eskilere benzeyen, bilinli olarak evresindekilerin dikkatini ek-
meyi ve onlar artmay isteyen air, belki de bylece, toplumu
kendisi alaya alyordu.
28
Mizah dnyasna bilerek malzeme vere-
rek, biraz da Melamimerep kiiliinin bir gerei olarak, hem ken-
disiyle hem de etrafyla dalga geen airin, bu zekice meydan oku-
yuunu ve protestosunu, ne yazk ki onunla alay edenler anlaya-
mam; kendileri onun ac ve alayl tebessmne muhatap olmu-
lardr.
29

Aslnda, tpk kendisinden nce Tanpnara -her ne kadar
ilk balarda kendisine taklmak isteyen arkadalarnn ona yak-
trd bir sfat olsa da- Krtipil lakabn takarak yaptklar gibi,
saf Hlet de bir bobstil dandy olarak tantlm ve bylece g-
lnp geilecek, zavall ve gayri ciddi bir adam imaj uyandrla-
rak onun muhtemel tesirlerinin nne geilmitir.
30

27
Hsamettin Bozok, saf Hlet elebi in Anlar, Anlar.
28
Yaar Tellidede, Asaf Halet elebi in, Yeditepe, S: 166, 15 Kasm 1958
(saf Hlet elebi Kitab, s. 197).
29
M. Selim Gke, Karikatr ve Edebiyat: saf Hlet elebi Karikatrleri
zerine Bir Deneme, Trk Edebiyat, S: 410, Aralk- 2007, s. 34.
30
Beir Ayvazolu, Devam ederek deimek, Aksiyon, 24 Ocak 1997.


Turkish Studies

saf Hletin yazd iirler, yazldklar devirde anla-
lmaz ve anlamsz diye nitelendirilmi, belki de anlalmak
istenmemi ve bylece garip kalmlardr:
saf Hletle ayn dnemde iirler yazan Birinci Yeniler ve
toplumcu gerekiler, 1950ye kadar, zellikle de ironi ve humor
balamnda, retorik iir rnekleri vermilerdir. Lirik bir air
olan saf Hletin iiri ise, bunlarn aksine, nitelikli bir okuru n
varsayar. Geni bir iir birikimine veya kltrel altyapya sahip
olmayanlar onun iirinden ok ey anlayamazlar. Onun iirini
hakkyla anlamak iin okurun, en az onun kadar geni ve derin bir
donanma sahip olmas gerekir. Mehmet Kaplan onun iirini,
Varln derinliine inen ve insan asrlardan beri gelien ve tarih ve
medeniyetin iinde ele alnan kltr iiri olarak grr.
31
Onun iir-
leri anlamsz deil, anlam teleyen ve bu yzden de anlal-
mas zor iirlerdir. saf Hlet, kendi ruh hllerini anlatt iirle-
rinde bile, masal ve tasavvuftan yararlanr. Sadece slam tasavvufu
deil, Uzakdou mistisizmi ve dier ilah dinlerin mistisizminden
de yararlanr. Hayata ironik olarak bakt iirlerinde dahi, dinle-
dii masallarn hayal dnyasnda oluturduu izler grlr. Bu-
nun farknda olmayanlarn onu anlamas mmkn mdr?
Kemal Slker Anlara Yolculuk adl hatra kitabnda, deeri
bilinmemi saf Halet elebinin kendine gre bir portresini izer.
Bu, biraz da mahzun, bir soytary artran, tuhaf klkl, tutuk
bir insann tasviridir: Ulunayn (Refi Cevad) yannda, tombul ya-
nakl, sar pantolonlu, beyaz iskarpinli, mavi gmlei stnde ekose ku-
matan bol dmeli yelei olan biri... Slker, elebinin, o sralardaki
toplumsal kaynamalardan habersiz olduuna, bunlarla ilgilen-
mediine zlerek vurgu yapar. saf Halet elebi ustaca yazlm
bir anlamszln iiri iinde yitip gitti. yorumunda da bulunur. Bu
tavr, mzmin bir hastalmzn yansmasdr: Kendimiz iin iin-
den kamamsak, bir iire, bir hikyeye, bir romana gnl rahat-
lyla anlamszlk damgasn vururuz. Anlamsz bulduumuz
bir edeb aba iin yan okumalarla beslenmeye bir trl ihtiya
duymayz.

31
Mehmet Kaplan, Edebiyatmzn inden, Dergh Yaynlar, stanbul: 1978, s.
167.


Turkish Studies

Yeni tarz iirleriyle en ok yadrgand zamanlarda bile
saf Hlet, Nurullah Ata tarafndan eskinin devam olmakla it-
ham edilir.
32
nk onun masal dnyasn kavrayamayanlar, on-
daki deyi ve ekil yeniliinin yannda, zdeki yenilii fark ede-
mezler veya etmek istemezler. Ama aslnda Ata, hakiki manasyla
Batl sanat savunduu iin, bu zde deimeyen nitelikleri ve
masaln gerisindeki temel unsurlarn farkndadr. Bu yzden olsa
gerek, saf Hleti iyi tehis edebilmek iin, onunla karlat-
nda, sk sk Allaha inanp inanmadn, hatta niin inandn
uzun uzun sorar; bu sorularla saf Hletin i dnyasn kefet-
meye alr.
saf Hlet elebi, hem aydn hem de entelektel olmann
kesiim noktasnda ortaya kar. Ne yazk ki onun deerini hak-
kyla fark edebilecek pek kimse yoktur etrafnda. mrnn son
demlerini bir ktphane memuru olarak geirmi ve yazar-izer
evresinin bohem hayat, onu bir trl iine sindirememitir. Ouz
Atay ve Tanpnara yaptklar gibi, onu da yok saymlardr. teki-
letirilmesini bir yana brakn, deta yalnz yaamtr. Gelenek-
selleen ve deerlerimiz konusunda bamz ne ediren bu ilkel
tutumumuz veya Hilmi Yavuzun deyiiyle duygusal maluliyeti-
miz
33
yznden ks kaybettiimiz deerlerimizden biridir saf
Hlet. Gmmeden ve zerinden bunca yl gemeden kymetini
anlayamadmz bir deer.
Hep onun zgnlnden bahsediyoruz; peki, acaba onu
nev-i ahsna mnhasr bir air yapan, iirlerinde anlalmas
zor veya yabanc birtakm kelimeler kullanmas veya serbest
tarzda vezinsiz, kafiyesiz ve edeb sanatlardan mmkn oldu-
unca arndrlm iirler kaleme almas mdr? Bu saydmz
zellikleri, iirde ondan nce kullanan baka airlerin olduu bi-
lindiine gre, onu zgn klan zellikler bunlar deildir. Onun
almet-i frikas, Hilmi Yavuzun deyiiyle, Bat dncesinin, ha-
yatta en hakiki mrit ilimdir zdeyiinde ifadesini bulan pozitivist ve
entellektalist zihniyetinin, Trk insanna yegne alternatif olarak daya-

32
Salah Birsel, Ah Beyolu Vah Beyolu, s. 90.
33
Hilmi Yavuz, Krtpil mi, deil mi? Evet, Hangi Tanpnar? (1), Zaman,
23.01.2008.


Turkish Studies

tld bir dnemde
34
i huzuru bulmak veya i insana ynelmek
iin Budizm, tasavvuf ve Hristiyanlk bata olmak zere mistik ve
din limanlara snmasdr. Dnme / Arzu et sade / Bak bcekler
de yle yapyor veya Bir de rak iesinde balk olsam diyen, gele-
nei ve manev deerleri hie sayarak Andre Gidenin Dnya Ni-
metleri kitabn kendilerine rehber edinen Orhan Veli ve dier
yeni iir savunucularnn aksine akl kadar, insan onun duygula-
rnn (da) yaptn bil(en), akl kadar, arketipsel duyarlklar (hatta
irrasyonaliteyi!) (da) ne kar(an), insann sadece akldan ibaret olma-
dn dile getir(en), bunun iin Douya, tasavvufa, Budizme ve yaban
dinlerine yzn dn(en), kollektif hafzadaki arketipleri gmldkleri
zihinden aykla(yan) ve bu arketipleri, bir duyarlk iin iirsel iaret
(poetical sign) olarak kullan(an), ksacas iareti, sadece Batdan de-
il Doudan alan
35
saf Hlet, onun bu farkl yaklamna scak
bakmayan kimi evrelerce acaip ve garip karlanm; anlamsz
iirler yazmakla itham edilerek alay edilmi, dlanmaya allm;
ancak bir dnem bu kampanyada baarl olunsa bile onun bu-
gnlere gelmesine engel olunamamtr. Aslnda saf Hlet, ne
tam bir mistik ne de kafasndaki tm endie, phe ve sorulara
tatmin edici cevaplar bulmu mutmain bir mutasavvftr. O, ya-
am tarz bakmndan dier yeni airlerden ok da farkl olma-
yan bir Cumhuriyet aydndr. saf Hlet elebi, geleneksel bir
kimlie sahip olmasna karn modern hayatn gereklerini yerine
getirmekten geri kalmam ve iirde daima yeniliin peinde ol-
mutur. Cumhuriyetin getirdii yaam tarz ile pratikte kesinlikle
bir atma yaamayan airin, bir kltr olarak bile mistisizm ile
ilgilenmesi bata kimilerince o dnemin edeb otoritesi saylan Nu-
rullah Ata olmak zere bazlarn rahatsz etmitir.
O, hakknda yaplan birok eletirilere ve itirazlara ramen
hi ekinmeden iirlerinde tasavvuf ile mistisizmi harmanlayarak
kendine zg bir dnce dnyas kurmu, Can Bahadr Ycenin
deyiiyle, modern insan grltyle deil, dinginlikle ve sessizce kut-
sala aran bir havaridir. Kimilerinin bilinsizce kimilerinin de baskn
ideolojiyle su ortakl yaparak elebiyi yok saymaya almalarnn
altnda yatan sebeplerden biri de budur. iirin bir tr oyun oldu-

34
Hilmi Yavuzun, Bilal Krmlya gnderdii 1 Mart 1993 tarihli mektuptan
aktaran Bilal Krml, saf Hlet elebi, s. 96-97.
35
Hilmi Yavuzdan aktaran Bilal Krml, saf Hlet elebi, s. 97.


Turkish Studies

unu bilen bir gelenee eklemlenen, onu oyun sayan bir airin, iire
tapan ve iiri bir mcadele, bir kavga sanan airlerce doru alg-
lanmas beklenemez. Mistisizmi hastalk olarak gren, tapnma nesnesini
arm, kendinden nceki airlere sevgiyle bakmay unutmu bir algla-
y biiminin, elebiyi yalnzca iir teknii balamnda yceltmesine de
kukuyla bakmak gerek.
36
saf Hletin iirini kmseyenler, uzun
sre onun beslendii kaynaklar da grmediler veya grmek ve
gstermek istemediler.
Onun iirlerine anlamszlk yaktrmasnda bulunarak
bu iirlerde gariplik ve acayipliin gzellik duygusuna galip gel-
diini iddia eden
37
ya da ncelikle garip diye niteledikleri giyim
kuamn, alkanlklarn ve davranlarn hatrlayan edebiyat-
larmz, onu neden uzun sre grmezden geldiler veya unutul-
maya terk ettiler acaba? Yzlerini Batya dnmken Dou klt-
rnden ve zellikle de tasavvuftan beslendii veya ablon misti-
sizmin dna kt iin mi, yoksa yirminci asr diye bbrle-
nen yar mnevverlere yaranamad iin mi bilerek dladlar
onu? Oysa sadece dikkat ekmek iin ve tepkisel bir igdyle es-
kiye kar kp onu yok etmeye kalkan ama rak iesinde balk
olmak anlayndan teye gidemeyenler, yenilik adna hep ne
karlmlardr. Ne var ki, saf Hlet, tpk ayn kaderi paylat
Tanpnar ve Ouz Atay gibi, maruz kald grlmeme haksz-
lna ramen hl iirleriyle karmzda duruyor. Onun iirlerini
zmledike onu geride brakarak kendileri ileriye kan ve
rahat hareket eden mteairlerin foyalar da iyice ortaya kmak-
tadr.

saf Hlet, mr boyunca madd sknt ve endielerden
kurtulamam bir kk garip memurdur:
Hilmi Yavuzun, kelimelerin arm gcnden faydala-
narak saf Hlete atfta bulunduu sebepsiz hznd hocas h
sefaletin
38
dizesinde de vurguland gibi, garip ve mahzun

36
Can Bahadr Yce, elebi in, saf Hlet elebi Kitab, s. 143.
37
Mehmet Kaplan, Edebiyatmzn inden, s. 170.
38
Hilmi Yavuz, l iirleri, Varlk Yaynlar, stanbul: 1996, s. 14.


Turkish Studies

adam elebi, neredeyse tm hayat boyunca isizlik, alk ve
lm korkusu iinde yaar ve Tek Parti dneminin bin eit basks
altnda bunalr. O, ebed renme tutkusunun dnda, hayat bo-
yunca geim derdinden baka bir ey dnmemi, bir lokma bir
hrkayla yetinmeyi miza hline getirmi
39
, ihtirassz bir gariptir.
Kemal Slker Anlara Yolculukta, onun giderek kk adama d-
necei endiesini dile getirir.
Melih Cevdet Anday, anlarn kaleme ald Akan Zaman,
Duran Zamanda elebiyi anlatrken onun Beyazt Kitaplnda
kk bir memur olduundan bahseder. Bu kk memur, daha
ok genken bile gecenin ge saatlerinde bir bakann evine eline
kolunu sallayarak girip kabilen Andayn karsnda ezilip b-
zlecek; tpk az nce mdrnn yanndayken kayglara kapl-
d gibi, hep iiyle, para kazand, ekmek parasn kard g-
reviyle ilgili sorunlarndan bahsedecektir ona.
elebinin mr, devlet denizyollarnda ve baka kk
memuriyetlerde itilip kaklmakla getiinden o da iiriyle var
olma yolunu seer. Srekli madd sorunlarla bouup bir trl
madd refaha kavuamayan elebi, o dnemin pek ok aydn gibi,
ayn zamanda manev buhran iine de dmtr. elebi bu buh-
randan kurtulmak iin, ocukluunda babasnn vastasyla tan-
t tasavvufa ve Uzakdou mistisizmine ynelir; ancak mrnn
sonuna kadar ne manev ne de madd endielerden kurtulur.

Sonu olarak unlar sylenebilir: Bir zamanlar grmezden
gelinen ve hatta bazlarnca horlanan Ahmet Hamdi Tanpnarn
eserleri, yllar sonra en ok satan ve okunan kitaplar arasna girdi;
acaba saf Hlet de bu kaderi paylar m? Tanpnar ve saf Hlet
gibi ktphanelerin depolarnda yeni nesille tanmay bekleyen
daha birok deerli edebiyatmz var. Umarm hepsi de ksa s-
rede yeniden kefedilirler. Edebiyat ve kltr dnyamz kadar,
sanal hayata kilitlenen gen kuaklarn da buna ok ihtiyac var.
Kaliteli bir yazar veya air olmann yolu, kendinden nceki de-
erleri zmsemek ve onlara eklemlenmekten geer. Yoklua

39
Kemal Slker, Gergin Bir Ortamda Asaf Hletle Sylei.


Turkish Studies

doru hzla komak, kkrtc ve cazip gelebilir; ama iyi bir son
deildir.
saf Hlet, bir iirinde (Adm Unuttum), adn dahi
unuttuunu sylyor. O byle sylese de, biz sevimli airimizin
hznl sesini unutmamal ve onu zamansz bahelerinde kucak-
lamalyz. O, eserleriyle kalclat iin muhteem soluuyla hep
aramzda dolamal. Bu dilek ve temennilerle, gmenler beni / gv-
demi gmerler / ben baka yerdeyim (Cneyd)
40
diyen airi rahmetle
anyorum.

KAYNAKA
ANDAY, Melih Cevdet, Akan Zaman, Duran Zaman-I, Adam Ya-
ynlar, stanbul: 1994.
APAYDIN, Mustafa, saf Hlet elebinin Nurusiyh iirine Bir
Bak, lm Aratrmalar, S: 12, 2001, s. 17-29.
AYDIN, Erturul, Asaf Halet elebide Saf iir Serveni, iinde
saf Hlet elebi Kitab, Hece Yaynlar, Ankara: 2003, s.
94-106.
AYVAZOLU, Beir, Devam ederek deimek, Aksiyon, 24 Ocak
1997.
AYVAZOLU, Beir, Unutulmu Bir air: saf Hlet, Trkiye, 6
Eyll 1993.
BRSEL, Salah, Ah Beyolu Vah Beyolu, Trkiye Bankas Kltr
Yaynlar, 3. Bask, Ankara: 1983.
BOZOK, Hsamettin, saf Hlet elebi in Anlar, Anlar,
Yeditepe, S: 188, Aralk 1971 (saf Hlet elebi Kitab, Hece
Yaynlar, Ankara: 2003, s. 178-181).
ELEB, saf Hlet, Btn iirleri, YKY, 4. Bask, stanbul: 2006.

40
saf Hlet elebi, Btn iirleri, YKY, 4. Bask, stanbul: 2006, s. 9.


Turkish Studies

ELEB, saf Hlet, Btn Yazlar, (Haz.: Hakan Sazyek), YKY, 2.
Bask, stanbul: 2004.
DOAN, Mehmet Can, Adan Zye Asaf Hlet elebi, YKY, stanbul:
2003.
GKE, M. Selim, Karikatr ve Edebiyat: saf Hlet elebi Ka-
rikatrleri zerine Bir Deneme, Trk Edebiyat, S: 410,
Aralk- 2007, s. 34.
NAM, Ahmet, Trk iirinde Mistik Ynelimler, Yeni Dergi, S:
111, Aralk-1973, s. 28.
KAPLAN, Mehmet, Edebiyatmzn inden, Dergh Yaynlar, s-
tanbul: 1978.
KARACA, Alettin, Asaf Hlet elebiye Gre iir, iinde saf
Hlet elebi Kitab, Hece Yaynlar, Ankara: 2003, s. 73-93.
KIRIMLI, Bilal, saf Hlet elebi, le Yaynlar, stanbul: 2000, s.
105.
KORKMAZ, Ramazan-zcan, Tark, Cumhuriyet Dnemi: iir
1950 sonras, Trk Edebiyat Tarihi, C: 4, (Ed.: Talat Sait
Halman, Osman Horata vd.), TC Kltr Bakanl Ya-
ynlar, s. 63-124.
Mehmet Niyazi, saf Hlet elebi, Zaman, 21.03.2005.
MNNETOLU, brahim, saf Hlet elebi in, Yeditepe, S: 166,
15 Kasm 1958 (saf Hlet elebi Kitab, Hece Yaynlar,
Ankara: 2003, s. 194-195).
MYASOLU, Mustafa, saf Hlet elebi ile bir duyarln sz-
cleri, Vakit, 18.02.2004.
MYASOLU, Mustafa, saf Hlet elebi, MEB Yaynlar, stanbul:
1994.
NARLI, Mehmet, Asaf Halet elebinin Poetikas, lm Aratr-
malar, S: 22, Gz-2006, s. 165-186.
SAZYEK, Hakan, Cumhuriyet Dnemi: iir 1920-1950, Trk Ede-
biyat Tarihi, C: 4, (Ed.: Talat Sait Halman, Osman Horata
vd.), TC Kltr Bakanl Yaynlar, s. 21-47.


Turkish Studies

SLKER, Kemal, Gergin Bir Ortamda Asaf Hletle Sylei,
Yazko Edebiyat, S: 17, Mart-1982, s. 70 (saf Hlet elebi Ki-
tab, Hece Yaynlar, Ankara: 2003, s. 230-235).
SLKER, Kemal, Anlara Yolculuk, Yazko Yaynlar, stanbul: 1983.
TANER, Haldun, saf Hlet elebi in, Yeditepe, S: 166, 15 Ka-
sm 1958 (saf Hlet elebi Kitab, Hece Yaynlar, Ankara:
2003, s. 187-189).
TANER, Haldun, Beylerbeyili air, lrse Ten lr Canlar lesi
Deil, Cem Yaynlar, stanbul: 1979, s. 46-47.
TELLDEDE, Yaar, Asaf Halet elebi in, Yeditepe, S: 166, 15
Kasm 1958 (saf Hlet elebi Kitab, Hece Yaynlar, An-
kara: 2003, s. 196-197).
Trke Szlk, 1. Cilt, TDK Yaynlar, Ankara: 1988.
YAVUZ, Hilmi, Krtpil mi, deil mi? Evet, Hangi Tanpnar?
(1), Zaman, 23.01.2008.
YAVUZ, Hilmi, saf Hlet elebi: Ender Bulunur Edebiyat,
Yeni Gndem, 18 Austos 1986.
YAVUZ, Hilmi, Osman Hakan ve Yol arklar, Okuma Notlar,
Boyut Kitaplar, stanbul: 1997, s. 190.
YAVUZ, Hilmi, l iirleri, Varlk Yaynlar, stanbul: 1996.
YCE, Can Bahadr, elebi in, iinde saf Hlet elebi Kitab,
Hece Yaynlar, Ankara: 2003, s. 142-144.

Asil 'Garip' Asaf Halet Celebi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Asil 'Garip' Asaf Halet Celebi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature

You might also like

Asil &#39;Garip&#39; Asaf Halet Celebi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Asil &#39;Garip&#39; Asaf Halet Celebi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature

You might also like

Asil 'Garip' Asaf Halet Celebi

Asil 'Garip' Asaf Halet Celebi