Walter Farell OP

Komentarz do Summy teologii

Komentarz do Summy teologii (Companion to the Summa) Waltera Farella (1902 191)!
amery"a#$"iego domini"anina! po%$ta& % lata'h 19()*19+2, -o$i pi.tno $%ego 'za$u i
o$o/o%o0'i autora, Si.ga12' po# 'zytelni" mu$i li'zy3 $i. z tym! 4e 'za$em nie&at%o /.dzie
mu nad24y3 za nie'o $zalonymi por5%naniami autora! "t5remu % r5%nym $topniu 'hodzi o
zrela'1ono%anie g&5%ny'h tre0'i Summy teologii 0%, 6oma$za! 'o o dotar'ie do 'zytelni"a
amery"a#$"iego "atoli"a 4y12'ego % pier%$ze1 po&o%ie u/ieg&ego %ie"u, 7a" 1edna" %ie03
zza o'eanu g&o$i! te"$t ten nie1ednemu 1u4 pom5g& odnale83 dzie&o 0%, 6oma$za! a na%et %
tym dziele $i. za"o'ha3, -ie'h odgry%a podo/n2 rol. i u na$9
:zi."u12' t&uma'z'e! :omini'e Krupi#$"ie1! i pe%nemu pro$z2'emu o mo4li%o03
za'ho%ania anonimo%o0'i $pon$oro%i prze"&adu! 4y'zymy o%o'ne1 le"tury ; 'z.0'i
"omentarza9
<ra'ia domini"anie z ;n$tytutu 6omi$ty'znego
6&uma'zenie= :omini"a Krupi#$"a
>eda"'1a= ?agdalena Pa/i'h (rozdzia&y 1*@)! ?i'ha& >omane" (rozdzia&y )*20)
Opie"a merytory'zna= Piotr Ai'ha'z OP
Podo/nie 1a" %iele %$p5&'ze$ny'h "$i24e"! ninie1$zy tom po%$ta& na pod$ta%ie 'y"lu
%y"&ad5%, 7edna" %y"&ady! dzi."i "t5rym zrodzi&o $i. to dzie&o! mia&y nietypo%o am/itny
'hara"ter, Od/y%a&y $i. % -o%ym 7or"u pod patronatem Sto%arzy$zenia ?y0li Katoli'"ie1 i
mia&y o/123 'a&2 Summ. teologii! "%e$tia po "%e$tii! % tempie 1edne1 'z.0'i ro'znie,
W miar. po$t.pu pra'y $ta%a&o $i. 1a$ne! 4e przed tym pragnieniem ot%iera $i. prze$trze#
zna'znie $zer$za od te1! "t5r2 %yzna'za12 0'iany $ali %y"&ado%e1, O"aza&o $i.! 4e ta"a pr5/a
$pe&nia d%o1a"ie potrze/y, Przede %$zy$t"im 'hodzi o o'zy%i$t2 potrze/. z%y"&y'h
"atoli"5%! doty'z2'2 rozumo%e1 o/rony i'h %iary przed atmo$Ber2! % "t5re1 mu$z2 4y3, Po
drugie! $2 o$o/y! "t5re u$&y$za&y o 0%i.tym 6oma$zu tyle! i4 zao$trzy&o to i'h apetyt! ale
nagle od"ry&y! 4e nie mog2 "orzy$ta3 /ezpo0rednio z 1ego dzie& /ez %$"az5%e" nau'zy'ielaC
a dla %ielu z ni'h $%o/odne dni % $z"olne1 &a%'e na za%$ze min.&y,
K$i24"a ta ma zatem na$t.pu12'e d%a 'ele= zape%ni3 z%y'za1nemu "atoli"o%i rozumo%2
o/ron. 1ego %iary oraz udo$t.pni3 0%i.tego 6oma$za lai"o%i! "t5ry nie ma za%odo%e1
%iedzy BilozoBi'zne1 'zy teologi'zne1, -ie 1e$t %i.' ona przezna'zona tyl"o dla o$5/ /ardzo
%y"$zta&'ony'h i nie 1e$t to r5%nie4 podr.'zni", Ddy/y trze/a 12 /y&o opi$a3 1ednym
zdaniem! na1lepie1 /y&o/y 12 naz%a3 pro$tym prze%odni"iem po na1%i."$zym dziele 0%i.tego
6oma$za,
Podo/nie 1a" prze%odni" po Pary4u na1lepie1 $i. o'enia na uli'a'h Pary4a! ta"4e ten
prze%odni" po Summie mo4na na1%y4e1 do'eni3 na $trona'h Summy! por5%nu12'
po$z'zeg5lne rozdzia&y "$i24"i z odpo%iada12'ymi im "%e$tiami Prima Se'undae (pier%$ze1
'z.0'i drugie1 'z.0'i) Summy 0%i.tego 6oma$za, S2 one podane % tytule "a4dego rozdzia&u,
Ka4de $z'zeg5lnie uderza12'e na$ zagadnienie odna1dziemy! pe&nie1 i pi."nie1 roz%ini.te! %
$ame1 SummieC %$zel"ie dal$ze do%ody! %y1a0nienia i ilu$tra'1e mo4na za'zerpn23
/ezpo0rednio od 0%i.tego 6oma$za, 6en prze%odni" 1e$t zaled%ie 'ieniem pi."na Summy,
Wa4ne 1e$t 1edna"! /y pami.ta3! 4e 1e$t to Summa zredu"o%ana do 1.zy"a popularnego! a nie
po pro$tu "ole1na "$i24"a o 0%i.tym 6oma$zu lu/ o Summie, Fa"ty'znie 1e$t 'z.$to 'zym0
%i.'e1! gdy4 % mie1$'a'h! % "t5ry'h z%i.z&o03 Summy mog&a/y %y%o&a3 u 'zytelni"a nie %
pe&ni o/eznanego z my0l2 6oma$za 1a"20 nie1a$no03! $z'zeg5lnie % przypad"u trudny'h
"%e$tii! %y"orzy$tano $%o/odnie paralelne u$t.py z inny'h dzie& 0%i.tego 6oma$za,
-iemo4no03 nale4ytego zrealizo%ania pragnienia zapo%iadanego % te1 pra'y 1e$t o'zy%i$ta,
Ele $am 0%i.ty 6oma$z 'zu& ta"2 $ympati. do Fpo'z2t"u12'y'hG! 4e /.d2' u $z'zytu $i&!
napi$a& $%o1e na1%i."$ze dzie&o %&a0nie dla te1 grupy, H pe%no0'i2 /.dzie mia& 'ierpli%o03
do %$zel"i'h $tara# pode1mo%any'h na rze'z 1ego u"o'hany'h po'z2t"u12'y'h, Ponie%a4 on
r5%nie4 /y& 'z&on"iem za"onu! "t5rego de%iz2 1e$t FIerita$G! a za$adni'zym
u$pra%iedli%ieniem gor2'a mi&o03 pra%dy! /.dzie &agodny %o/e' /ra"5% pra'y! "t5re1
'elem 1e$t /ezpo0rednie zet"ni.'ie ludzi z 1ego %iel"2 mi&o0'i2 do pra%dy i %y$&anie i'h J
1a" El/ert %y$&a& 1ego J % romanty'zn2 pogo#! za"o#'zon2 dopiero ogl2daniem Pier%$ze1
Pra%dy, ?oim /ra'iom oraz 'z&on"om ;n$tytutu 6omi$ty'znego pragn. %yrazi3 g&./o"2
%dzi.'zno03 za 'ierpli%o03 i %$p5&pra'.! "t5re umo4li%i&y po%$tanie te1 "$i24"i,
6en pier%$zy z 'ztere'h tom5%! % prze'i%ie#$t%ie do %i."$zo0'i pier%$zy'h tom5%! nie
z1a%ia $i. 1a" o/'y przy/y$z % nieznanym 0%ie'ie, He %zgl.du na r54norodne o"oli'zno0'i
tomy ;; i ;;; narodzi&y $i. %'ze0nie1 i to % ni'h zo$ta&o %y1a0nione! 4e %$zy$t"ie "$i24"i
po%$ta&y na pod$ta%ie $erii %y"&ad5% po0%i.'ony'h Summie teologii 0%i.tego 6oma$za z
E"%inuC 4e pod%51nym 'elem 'a&ego dzie&a 1e$t %pro%adzenie do 6oma$za i o/rona pra%d!
naturalny'h i <o4y'h! "t5rymi "armi $i. ludz"ie 4y'ieC i 4e te "$i24"i $tano%i2 Summ.
upro$z'zon2! prze"azan2 1.zy"iem popularnym! a przy tytule "a4dego rozdzia&u %$"azane $2
odpo%iednie "%e$tie Summy,
-ie ma %i.' potrze/y m5%i3 o tym pono%nie, -iez/.dne $2 1edna" u%agi %$t.pne do tego
tomu! ponie%a4 "a4da z 'ztere'h "$i24e" ma $%51 %&a$ny! /ezpo0redni i $z'zeg5lny 'el, 6om
;; na przy"&ad m5%i& o ludz"im 4y'iu i dzia&aniu, 6om ;;; "on'entro%a& $i. na $po$o/ie
prze4y%ania 4y'ia ludz"iego % 'a&e1 1ego o/Bito0'i, 6en tom doty'zy natomia$t po$zu"i%ania
przez m.dr'a o$tate'zny'h odpo%iedzi! "t5re le42 u $amy'h pod$ta% ludz"iego 4y'ia!
ludz"iego dzia&ania i prze4y%ania ludz"iego 4y'ia,
-inie1$zy tom $tara $i. % przy$t.pne1 Bormie prze"aza3 mi$trzo%$"ie $tudium 'z&o%ie"a i
0%iata! "t5re 0%i.ty 6oma$z za%ar& % 'z.0'i pier%$ze1 $%o1e1 Summy teologii, 7ego $tudium
1e$t % na$zy'h 'za$a'h niez%y"le %a4ne! gdy4 1e$te0my oBiarami nara$ta12'ego zamie$zania
intele"tualnego, Coraz /ardzie1 o/a%iamy $i. zanurzy3 pod po%ierz'hni. 4y'ia! 'oraz
%i."$zy na'i$" "&adziemy na %iedz. Ba"tograBi'zn2! a 'oraz mnie1 tro$z'zymy $i. o m2dro03
doty'z2'2 po'z2t"u i "o#'a, ?5%i2' %pro$t! 'oraz /ardzie1 $"upiamy $i. na 0%ie'ie
materialnym! a 'oraz mnie1 na 'z&o%ie"u i <ogu, 7e$t 1edna" Ba"tem! 4e "on'entro%anie $i.
%y&2'znie na /adania'h 0%iata nie od$&ania %a4ny'h pra%d o nim! a roz%a4anie %y&2'znie
'z&o%ie"a i 0%iata po%odu1e! 4e i'h o/raz 1e$t zamazany i znie"$zta&'ony, Pr5/o%ali0my
pozna3 tyl"o 0%iat i pozo$tali0my % %iel"ie1 nie%iedzyC pozna3 tyl"o 'z&o%ie"a i 0%iat J i
ugrz.8li0my % ma$ie niezna'z2'y'h $z'zeg5&5%, K%iat 1e$t /o%iem zrozumia&y tyl"o %
"onte"0'ie 'z&o%ie"a i <ogaC 'z&o%ie" 1e$t zrozumia&y tyl"o % "onte"0'ie <ogaC <5g za0 1e$t
zrozumia&y tyl"o % "onte"0'ie $amego $ie/ie,
6oma$z nie u$i&u1e o'zy%i0'ie zgromadzi3 'a&e1 $z'zeg5&o%e1 %iedzy! z/ierane1 przez
$tule'ia, Pr5/u1e natomia$t %ni"n23 % na1g&./$ze po"&ady pra%dy ta" do"&adnie! 1a" 1e$t to
dane ludz"iemu rozumo%i! uma'nianemu i o0%ie'anemu dzi."i <o4e1 pomo'y, -ie zdzi%i
%i.'! 1e0li 'zytelni" nie1edno"rotnie od"ry1e! 4e ta"ie $tudium nie 1e$t &at%e, Cz&o%ie" 1edna"
nie zo$ta& $t%orzony do rze'zy &at%y'hC po%$ta& do rze'zy trudny'h! niemal z/yt trudny'h J
i do0%iad'za te1 pra%dy przy "a4dym zet"ni.'iu $i. z i$totnymi dziedzinami 4y'ia,
6a pra'a doty'zy 1edne1 z ty'h i$totny'h dziedzin! ponie%a4 "on'entru1e $i. na niez/.dne1
%iedzy, :la "a4dego 'z&o%ie"a o'zy%i0'ie %a4na 1e$t %iedza o 0%ie'ie przyna1mnie1 o ta"
Bundamentalny'h zagadnienia'h! 1a" po'hodzenie i $en$ 0%iata oraz rela'1a 0%iata i
'z&o%ie"aC /o prze'ie4 'z&o%ie" 4y1e % 0%ie'ie! ma na niego %p&y%! a ta"4e podlega
%p&y%o%i! 1a"i 0%iat %y%iera na niego, 7e$t ta"4e $pra%2 na1%y4$ze1 %agi! a/y "a4dy
do%iedzia& $i. 'zego0 o $o/ie! a 'o na1mnie1 o tym! 1a"ie 1e$t 1ego po'hodzenie! 1a"i $en$ ma
1ego 4y'ie i 'o &2'zy go z rze'zami zna1du12'ymi $i. %y4e1 i ni4e1 od niego, Ka4dy /o%iem
otrzyma& %y12t"o%y dar= mo4e "iero%a3 $%o1e 4y'ie do pe%nego 'elu! 'elu o /ezpo0rednim
zna'zeniu dla "a4dego 'z&o%ie"a, 7e0li 'z&o%ie" nie zna <oga! nie pozna te4 0%iata i $amego
$ie/ie,
Kiedy zanurzamy $i. pod po%ierz'hni. 4y'ia 'z&o%ie"a! % 1ego du'ho%2 g&./i.! o/raz <oga
$ta1e $i. lepie1 %ido'zny, Ha'zynamy %tedy do$trzega3 $&u4e/ne mie1$'e 0%iata! nieo'enion2
godno03 'z&o%ie"a i %ie'zn2 o/ietni'.! "t5ra! %ie#'z2' 1ego 4y'ie! przy3mie%a %$zy$t"o
inne %e %$ze'h0%ie'ie, 7ednym $&o%em! $tudium 6oma$za 1e$t % na$zy'h 'za$a'h %a4ne!
gdy4 ludzie na$zy'h 'za$5% poznali %iele! ale nie rze'zy na1%a4nie1$ze, 7ego $tudium <oga!
'z&o%ie"a i 0%iata! ta" $olidne i %ni"li%e 1a" to tyl"o mo4li%e! 1e$t "onie'zne! ponie%a4
na$ze 'za$y! zapomina12' o <ogu! nie pozna12 ludzi i nie do$trzega12 0%iata, 7e$te0my u'zeni!
ale dale'y od m2dro0'i, Ot%iera $i. zatem przed nami "$i.ga m2dro0'i 6oma$za! %ni"li%a
analiza na1g&./$zy'h ra'1i! 1ego podr.'zni" %a4ny'h odpo%iedzi,
-inie1$za "$i24"a 1e$t adre$o%ana do po'z2t"u12'y'h % zna'znie /ardzie1 do$&o%nym $en$ie
ni4 Summa teologii! "t5r2 6oma$z r5%nie4 %yra8nie "iero%a& do po'z2t"u12'y'h, Enio&om
%yda $i. z pe%no0'i2 elementarzem dla zer5%"i, Audzie 1edna" nie $2 anio&ami! le'z za%$ze
po'z2t"u12'ymi na drodze m2dro0'i, Pro$z. ty'h po'z2t"u12'y'h o %y/a'zenie mi %$zel"i'h
utrudnie#! "t5ry'h nie zdo&a&em u$un23 z i'h drogi do m2dro0'i, Sz'zeg5lnie /ez%zgl.dnym
"ryty"om! "t5rzy nalegali na zli"%ido%anie %ielu $po0r5d ty'h prze$z"5d! $"&adam $z'zere
podzi."o%ania, 6oma$zo%i dzi."u1. za %$zy$t"o! 'o 1e$t do/re % te1 "$i24'e,
W, F, :omini"a#$"i :om Studi5% Wa$zyngton
ROZDZIA I
KSIKA MDRCA (Kw. 1)
Mdrzec i jego ki!"k#
-ie 1e$t trudno podzi%ia3 0%i.tego 6oma$za z E"%inu unieru'homionego % 0%ietno0'i
%itra4a, Lat%o 1e$t /y3 dumnym z Summy teologii! dop5"i $toi %y$o"o na regale! podno$z2'
pre$ti4 /i/liote"i, W ta"i'h o"oli'zno0'ia'h my! ludzie MM %ie"u! mo4emy o 6oma$zu i 1ego
dziele 'zyta3 i rozma%ia3 z entuz1azmem! $po"o1nie zo$ta%ia12' przy tym 1ego $amego i 1ego
dzie&o na /o"u, 7edna" poz%oli3 6oma$zo%i 'hodzi3 %0r5d na$! trzyma3 1ego "$i24".
ot%art2 na /iur"u i 12 $olidnie zg&./ia3 J to zupe&nie 'o innego,
Z#rz$%& wo'ec (o)#z#
Ddy/y 6oma$z przy$zed& do d%udzie$to%ie'znego "lu/u 'zy pu/u! /y&/y o'zy%i0'ie
o'eniany %ed&ug $tandard5% d%udzie$to%ie'zny'h, -ie m5g&/y %i.' $i. $podzie%a3
gor2'ego po%itaniaC zape%ne tolero%ano /y go z le""im u0mie$z"iem! ale z pe%no0'i2 ni"t
nie zaprzy1a8ni&/y $i. z nim /li4e1, ?ie$z"a& prze'ie4 % z&ym mie1$'u, 7ego domem /y&
"la$ztor! a dla na$ "la$ztor 1e$t o %iele mnie1 zrozumia&y ni4 zdro%y %yro$te" ro/a'z"o%y,
Ny& % z&e1 epo'e! na d&ugo przed %$p5&'ze$n2 epo"2 po$t.pu! % $amym 0rod"u
0rednio%ie'za, 7ego za1.'ie %yda%a&o/y nam $i. nie%yo/ra4alnie nudne, <y& proBe$orem i
pi$a& "$i24"i! a 1ego /adania nie dopro%adzi&y do od"ry'ia no%y'h %itamin ani materia&5%
%y/u'ho%y'h! nie mia& ni' do po%iedzenia o zara/ianiu %i."$zy'h pieni.dzy! nie ata"o%a&
<oga ani nie pod%a4a& %arto0'i 'z&o%ie"a i $po&e'ze#$t%a! le'z mia& du4o do po%iedzenia o
pra%dzie! do/ru! mi&o0'i i <ogu, W 1ego "$i24"a'h nie /y&o pi"antny'h $'en! prze"le#$t%!
/iologi'znego realizmu opi$anego ugrze'znionym 1.zy"iem! pap"i za$t.pu12'e1 my0lenie, -ie
mia&y /y3 u'ie'z"2 od 4y'ia, Hamia$t odrzu'a3 prze$z&o03! 6oma$z mia& dla nie1 du4e
uznanie9
O$o/i0'ie /y&/y nie do przy1.'ia, 7ego rodzina /y&a /li$"o $po"re%niona z dyna$tiami
"r5le%$"imi 'a&e1 Ouropy! 'o 1u4 $amo % $o/ie 8le %ygl2daC ale 6oma$z zignoro%a&
%o1$"o%e zaintere$o%ania $%oi'h /ra'i i %$t2pi& ('ho'ia4 nie /ez %al"i) do za"onu
4e/rz2'ego, E/y Ba"ty'znie dotar&o do %$p5&'ze$nego umy$&u! 'o to ozna'za! mu$imy to ze
$o/2 po&2'zy3 J /y& za"onni"iem i 4e/ra"iem, ?y0la& 'a&"o%i'ie a/$tra"'y1nie! 1a"o
'z&o%ie" /y& zimnym! /ezlito$nym logi"iem! prze'hodz2'ym /ezdu$znie i z ma$zyno%2
pre'yz12 od przy'zyn do %nio$"5%! niezale4nie od "on$e"%en'1i, <y& %olny od nami.tno0'i!
/o /y& 0%i.tyC nie mia& $er'a! /o upar'ie trzyma& $i. pra%dyC nie mia& %yo/ra8ni! /o /y&
metaBizy"iemC /y& nieludz"i! /o u'ie"& od 0%iata,
Ddy/y ten opi$ za%iera& 'ho'ia4 8d8/&o pra%dy o 6oma$zu! z pe%no0'i2 nie /y&o/y dla niego
mie1$'a % 4y'iu dzi$ie1$zy'h ludziC a 1e0li za%iera&/y 1e1 na%et mnie1 ni4 8d8/&o! 1ego mie1$'e
/y&o/y nie na %itra4u! le'z % muzeum, -ie ma ludzi /ardzie1 od $ie/ie odleg&y'h ni4 0%i.'i i
mania'yC a ten %izerune" ro/i z 6oma$za totalnego mania"a,
*izer$+ek (o)#z#
6en o/raz 6oma$za 1e$t 'zym0 gor$zym ni4 "ary"atura! to po pro$tu o$z'zer$t%o, -ie $po$5/
zaprze'zy3! 4e 6oma$z /y& za"onni"iem, -a1lep$z2 o/ron2 1ego po%o&ania /y&a nie ta o/rona!
"t5r2 napi$a&! ale o/rona! "t5r2 $ta&o $i. 1ego 4y'ie, P'ie'z"a od 0%iata to nie to $amo 'o
u'ie'z"a od ludzi, Ci! "t5rzy u'ie"a12 od ludzi! umr2 z po%odu du'ho%e1 anemii %y%o&ane1
marn2 diet2 i 'ia$not2 'eli %&a$nego F1aG, Ci za0! "t5rzy tr%a12 przy ludzia'h! 'ho'ia4
u'ie"a12 od 0%iata! zo$tan2 u"rzy4o%ani i przez 0%iat! i przez ludzi J i u%a4a12 to
u"rzy4o%anie za 'en.! "t5r2 %arto zap&a'i3, 6oma$z do0%iad'za& $%o1ego u"rzy4o%ania %
'i2gu %ie"5%C /y3 mo4e na1/ardzie1 gorz"ie 1e$t to %$p5&'ze$ne J "ompletne
niezrozumienie 1ego 4y'ia,
7e$te0my /li4$i pra%dy! gdy %idzimy 6oma$za 1a"o pe&nego entuz1azmu m&odego 'z&o%ie"a!
"t5ry rzu'a $i. % pogo# za pra%d2 pod "ierun"iem na1%i."$zego mi$trza $%o1e1 epo"i,
Patrz2' g&./ie1! %idzimy go %iernego m&odzie#'zemu zapa&o%i (na $po$5/ %&a0'i%y
0%i.tym)! doda12'ego do %rodzonego geniu$zu ta" 'i.4"2 pra'.! 4e nie %ytrzyma&y 1e1 na%et
1ego ogromne $i&yC 1ego 4y'ie dopali&o $i. przed pi.3dzie$i2t"2, Przez 'a&e to "r5t"ie 4y'ie
$nu& %iel"ie marzenia! niemo4li%e do zrealizo%ania! i ro/i& %$zy$t"o! 'o mo4e zro/i3
'z&o%ie"! a/y $i. $pe&ni&y, P "o#'a 4y'ia /y& zmu$zony przyzna3! 1a" "a4dy z na$! 4e
rze'zy%i$to03 nie%iele przypomina 1ego marzenia i %$zy$t"o! 'o napi$a&! %yda1e $i. tyl"o
$&om2,
6oma$z /y& nie$amo%i'ie ludz"i, ?ia& %iel"2! naturaln2 zdolno03 mi&o0'i, ?5g&/y to
po0%iad'zy3 <ona%entura! a ta"4e $io$try 6oma$za! "t5re przy$z&y do 1ego po"o1u % %ie4y
zam"o%e1! a/y znie'h.'i3 go do %$t2pienia do "la$ztoru! a %y$z&y z niego $ame do tego
za'h.'one, :o/rze pozna& ludz"2 natur.! dzi."i d&ugim %.dr5%"om po 'a&e1 Ouropie! "t5ra
nie $ili&a $i. na deli"atno03 przy 1e1 od$&anianiu, Wiedza ta zo$ta&a pog&./iona! %z/oga'ona
mi&o0'i2 do <oga i 4arli%2 tro$"2 o du$ze! 'zyni2'2 z "a4dego 1ego odde'hu! na%et tego
o$tatniego! t'hnienie %iatru roz$ie%a12'ego pra%d. % %yg&odzonym 0%ie'ie! "t5ry % "o#'u
z/ierze 4ni%o ta" ho1nego $ie%u,
6oma$z rze'zy%i0'ie u'ie"& od 0%iata! ale nie od ludzi, 6o nie /y& 'z&o%ie" /eznami.tny! on
p&on2&C 1ego $er'e nie /y&o pu$te! le'z przepe&nioneC /y& metaBizy"iem % na1pe&nie1$zym
zna'zeniu tego $&o%a! 'o ozna'za! 4e /y& poet2 i pionierem o %yo/ra8ni i od%adze
%y$tar'za12'e1 na to! /y %$"o'zy3 % 'iemno03 na "ra#'u 0%iata, 6oma$za nie mo4na u'zyni3
e"$ponatem muzealnym! nie mo4na go unieru'homi3 % %itra4uC 1ego mie1$'e 1e$t %0r5d
0mia&"5% $to12'y'h na 'zele t&um5%C %0r5d ty'h! "t5rzy ma12 od%ag. /y3 'z&o%ie"iem,
Z#rz$%&, iede)e%-e%+i#
7edna" 1ego %iel"ie dzie&o ma $iedem$et lat, Po%ie'ie J mo4e ono mie3 zna'zenie
hi$tory'zneC "ole"'1oner! "t5rego za$ady nie zmu$za12 go do 'zytania u"o'hany'h "$i24e"!
m5g&/y $i. ni2 za'h%y'a3, K%iat prze$zed& 1edna" d&ug2 drog. % 'i2gu $iedmiu$et lat,
6oma$z nie /y& proro"iem, Co m5g& %iedzie3 o na$zym roz%o1u intele"tualnymQ Ka4da
epo"a ma %&a$ne pro/lemy, Czy 6oma$z mia& do 'zynienia z %al"2 demo"ra'1i z dy"tatur2! z
za$i&"ami dla /ezro/otny'h! go$podar"2 plano%2 al/o %o1n2 zme'hanizo%an2Q 7ego "$i24"a
/y&a 0rednio%ie'znaC na$z %ie" na pe%no nie 1e$t, 7ego 'za$y to 'za$y $pe"ula'1i! na$ze J
o/$er%a'1iC 1ego J przy/li4enia! na$ze J 0'i$&o0'iC 1ego J %iary! na$ze J rozumuC 1ego J
nie0pie$zno0'i! na$ze J po0pie'hu, ?ogli/y0my % ten $po$5/ "ontynuo%a3! dopie$z'za12'
prze'i%ie#$t%a! "t5re $2 tyl"o p5&pra%dami! i omi1a12' o"oli'zno03 pod$ta%o%2 t.
miano%i'ie! 4e $iedem$et lat nie zmieni&o ludz"ie1 natury,
Ai$t. pro/lem5%! roz%a4any'h % Summie! mo4na /y /ez trudu odnale83 % $z"o&a'h
$taro4ytne1 Dre'1i! /i/liote"a'h %$p5&'ze$ny'h uni%er$ytet5%! a 'o %i.'e1 % $er'a'h i
umy$&a'h ludzi "a4de1 epo"i, 7e$t na nie1 na przy"&ad "%e$tia do/ra i z&a! i$tnienia i $ta%ania
$i.! zmiany lu/ e%olu'1i! 'elu 'z&o%ie"a! %iedzy! <oga! %&a$no0'i! pa#$t%a! przy1emno0'i!
o/o%i2z"u! po'z2t"u 0%iata i ta" dale1, 7e0li Summa 0%i.tego 6oma$za ma 'o"ol%ie"
%arto0'io%ego do po%iedzenia o ty'h $pra%a'h! 1e$t %arta zaintere$o%ania % %ie"u
dr.'zonym ta" 1a" na$z /ra"iem odpo%iedzi na Bundamentalne pro/lemy ludz"o0'i, W
rze'zy%i$to0'i 0%i.ty 6oma$z /y& $tano%'zo z/yt ludz"i! a/y pi$a3 dzie&o /ezu4yte'zne dla
ludz"o0'i! ludzie /yli mu z/yt /li$'y ! a/y za1mo%a3 $i. tymi pro/lemami % ta" a/$tra"'y1ny
$po$5/! 4e m5g&/y zaintere$o%a3 %y&2'znie a"ademi'"i umy$&,
Z#rz$%&, o'zer+#
K$i24"a 1e$t o/$zerna! $"&ada $i. z pi.'iu tom5% du4ego Bormatu! po"ryty'h g.$tym dru"iem
i 1e$z'ze g.$t$z2 my0l2, -ie 1e$te0my lud8mi tamte1 prze$z&e1 epo"i! "t5ra u%a4a&a/y ta"
giganty'zne dzie&o za %yz%anie intele"tualne! a/y udo%odni3! 4e nie 1e$t ta" "iep$"a! 1a"
$2dzi&a, Ny1emy ra'ze1 % %ie"u nag&5%"5%! "ompendi5%! $z"i'5% i $tre$z'ze#, ?u$imy
mie3 przegl2dy tygodnia! z o/raz"ami! dla napra%d. za/iegany'h, Cza$opi$ma ze $"r5tami
%iadomo0'i przy$%a1a12 za na$ inBorma'1e! Belietoni0'i rzu'a12 na nie za na$ o"iem!
pod%y"ona%'y %y$zu"u12 Ba"ty, E my $ami J za%$ze gdzie0 $i. $pie$zymy,
E 1edna" trzytomo%a po%ie03 nie 1e$t dla na$ za d&uga ani 1ednotomo%y J ale li'z2'y ty$i2'
d%ie0'ie $tron J roman$, Ogl2damy mn5$t%o $tron raport5%! program5% polity'zny'h!
przem5%ie#! $taty$ty", Ny1emy % %ie"u heroi'znie %ytr%a&y'h /ada# nau"o%y'h,
-iemo4li%e! a/y0my /ali $i. pra'y, <ardzie1 pra%dopodo/ne! 4e potrze/u1emy 'zego0
nama'alnego! 'o mogli/y0my uzna3 za 'el %art pod1.'ia ta" du4ego %y$i&"u umy$&o%ego 'zy
Bizy'znego,
<y&o/y trudno $piera3 $i. z tym %y12t"o%o reali$ty'znym na$ta%ieniem do 4y'ia i "$i24e",
K%i.ty 6oma$z pode1mu1e ta"ie %yz%anie i da1e typo%2 dla niego! prze"onu12'2 odpo%ied8,
6o nie %ie" dzie&a! nie 1ego ogromne rozmiary ani na%et 0rednio%ie'zna $zata odpy'ha lai"a!
ale /ezpod$ta%na opinia! 4e to dzie&o 1e$t nie%arte pra'y "onie'zne1 do zapoznania $i. z nim!
a %yni"i te1 pra'y J niei$totne dla epo"i ta" zdumie%a12'o odmienne1 od 'za$5%! % "t5ry'h
Summa teologii zo$ta&a napi$ana,
Z#rz$%&, )#r%we jz&ki
Szata "$i24"i $i. zmieni&aC 4y%e 1.zy"i atra"'y1nie 12 przy$troi&y, -ie 4e/y ta zmiana /y&a
"onie'znaC pi."no m&odo0'i trudno u"ry3 na%et pod gru/2 %ar$t%2 niemodnego $tylu, 6yl"o
po%ierz'ho%ny o/$er%ator m5g&/y nie do$trze' uro"u Summy, <y&a ona pi$ana z
entuz1azmem dla entuz1a$ty! dla po'z2t"u12'y'h! "t5rzy z /eztro$"2 $ta12 % o/li'zu m."i
pier%$zego "ro"u, 7e$t % te1 "$i24'e du4o zapa&u m&odo0'i, Eta"u1e na1trudnie1$ze pro/lemy
z rado$nym $er'em i 'udo%n2 uBno0'i2C przy1mu1e niedo$t.pno03 ta1emni'y z m&odzie#'z2
odporno0'i2C godzi $i. na rady"alne "on"luz1e pra%dy z idealizmem m&odo0'i! z typo%2 dla
m&odo0'i goto%o0'i2 do po0%i.'e#, Pory%a $i. na %iel"ie 'ele z 'a&2 energi2 %iel"odu$zne1
m&odo0'i,
C.#r#k%er ki!"ki
Audz"i 'hara"ter i nieprzemi1a12'a no%o'ze$no03 Summy $2 $z"ieletem o/udo%anym 'ia&em
i "r%i2! 'zyli "ultur2 %$zy$t"i'h %ie"5%, W "$i24'e te1 zna1du1e $i. $"onden$o%ana e$en'1a
pra%dy za'zerpni.ta z BilozoBii W$'hodu i BilozoBii gre'"ie1 od So"rate$a! Platona i
Ery$totele$a J od o1'5% Ko0'io&a i z d&ugiego ty$i2'le'ia! "t5re przy'zyni&o $i. do
po%$tania $'hola$ty"i, -ie 1e$t to 1edna" z%y"&e "ompendium prze$z&y'h o$i2gni.3!
mauzoleum da%no zmar&y'h mi$trz5%C 1e$t ona ra'ze1 potom"iem ary$to"raty'znego rodu
godnym "r%i! "t5ra p&ynie % 1ego 4y&a'h, -a1da%nie1$ze ludz"ie po$zu"i%anie m2dro0'i z
trudem %ydo/y&o pra%d.! "t5ra prze$z&a przez Biltr E"%inaty, Filtr ten zatrzyma& 1edynie
m.ty! "t5re mog&y/y zatru3 ten nap51,
Ki!"k# je% )!dr#
<y3 mo4e to %&a0nie 1e$t 1edn2 z na1'ennie1$zy'h "orzy0'i! 1a"ie da1e "onta"t z Summ2
teologii J 'i2g&a &2'zno03 z 1ednym z na1%i."$zy'h umy$&5% %$ze'h 'za$5% za
po0redni't%em 1ego na1%i."$zego dzie&a, 6re03 Summy 1e$t odpo%iedzi2 %iel"iego intele"tu
przygoto%y%an2 % 'i2gu 'a&ego 1ego 4y'ia, ?o4emy na%et %idzie3 po%olne etapy 1e1
o'zy$z'zania! zer"a12' na %'ze0nie1$ze pra'e 6oma$za! % "t5ry'h z %ahaniem zgadza $i. z
my0l2 $%oi'h mi$trz5% lu/ $tarannie uza$adnia $prze'i% %o/e' ni'h, P58nie1$ze od%a4ne
$Bormu&o%anie %&a$ny'h roz%i2za# r5%nie4 nie po%$trzymu1e go od dy$tan$o%ania $i. od
pogl2d5% $tar$zy'h $'hola$ty"5%! El/erta! <ona%entury! Eugu$tyna i o1'5% Ko0'io&a!
Platona i Ery$totele$a, Hgodno03! "iedy $i. po1a%ia! 1e$t na%et /ardzie1 zadzi%ia12'a, 6uta1!
% pe&nym o%o'u %iel"iego geniu$zu! %y$t.pu1e o$z'z.dno03 $&5% i po1.3! "t5ra 1e$t myl2'a
J "il"a %ier$zy Sumy 'z.$to odpo%iada 'a&ym $tronom %e %'ze0nie1$zy'h dzie&a'h i
pozo$ta%ia na$ z pytaniem! 'o te4 zo$ta&o pomini.te, Cz.$to za'h%y'a na%et nie to! 'o
6oma$z ta" do$"onale po%iedzia&! le'z to! 'o ta" do$"onale pomin2& mil'zeniem, Przed$ta%ia
nam za$ad.! ugina12'2 $i. pod 'i.4arem ludz"i'h "on$e"%en'1i! ale przed$ta%ia $u/telnie! z
g&./o"im $za'un"iem dla intele"tu 'zytelni"a! 1a" % %ier$zu led%ie $z"i'u12'ym zary$y
%$pania&ego o/razu 'zy te4 %e %'ze$nym drama'ie angiel$"im poz/a%ionym de"ora'1i,
Ddy/y 1a"ie0 $&o%o mog&o naru$zy3 deli"atn2 r5%no%ag. pra%dy! $ugero%a3 /ezza$adn2
emBaz.! zmyli3 'zytelni"a J rezygnu1e z niego,
/ej oo'i%& c.#r#k%er
K%i.ty 6oma$z za$iad& do pi$ania $%e1 na1%i."$ze1 "$i24"i ta"! 1a" mog&a/y u'zyni3
ma$zyni$t"a! "t5ra zde1mu1e po"ry%. ma$zyny do pi$ania i za'zyna przepi$y%a3 $%o1e
notat"i, -ie pe$zy&o go $to12'e przed nim zadanieC za/ra& $i. do niego z pogodn2 pro$tot2! a
zna'zenie te1 pra'y nie ro/i&o na nim %ra4enia, 7edna" ta pogoda i pro$tota /y&y ze%n.trznym
%yrazem zauBania rodz2'ego $i. z 1ego geniu$zu i 0%i.to0'i, W $%ym nader "r5t"im prologu
przyzna1e /ez'eremonialnie! 4e planu1e opi$a3 %$zy$t"o! 'o doty'zy religii 'hrze0'i1a#$"ie1,
Wiedz2'! 'o Ba"ty'znie zro/i&! rozumiemy 1u4! i4 ozna'za&o to! 4e zamierza %.dro%a3 po
"orytarza'h %ie'zno0'i i nie pomin23 ni'zego % i$tnie12'ym %$ze'h0%ie'ie, 7ego $po1rzenie
zatrzyma $i. na "ry$zta&o%ym pi."nie 0%iata anio&5%! 1ego "ro" nie za%aha $i. przed
ta1emni'zym "r5le$t%em ludz"iego $er'a! nie zmie$za go ma&o$t"o%o03 i %iel"o03 umy$&u
'z&o%ie"a, Przepro%adzi do"&adne /adanie zar5%no z%ierz.'e1! 1a" i aniel$"ie1 $trony tego
o/razu <oga! "t5rym 1e$t 'z&o%ie", Po'z2te"! "onie' i natur. 0%iata materialnego potra"tu1e
ta" grunto%nie! 1a" narodziny! 4y'ie! 0mier3 i zmart%y'h%$tanie <oga! "t5ry $ta& $i.
'z&o%ie"iem, 6a1emni'a i nie$z'z.0'ie grze'hu mia&y o'zy%i0'ie zmie0'i3 $i. % rama'h 1ego
pra'yC a ta"4e nadprzyrodzone dzia&anie $a"rament5%! /oga't%o 'a&ego 4y'ia % &a$'e,
Ce- ki!"ki
6oma$z! $to12' przed tym o/Bitym materia&em! nie 'h'ia& 1edynie %y$ypa3 go przed ludz"imi
umy$&amiC mia& zamiar przed$ta%i3 to %$zy$t"o nale4y'ie! prze1rzy0'ie i ta" "r5t"o! 1a" to
/y&o mo4li%e, Co %i.'e1! nie 'h'ia& napy'ha3 poli'z"5% o/1edzonym intele"tualnie
$pe'1ali$tom od BilozoBii i teologii, ?y0la& ra'ze1 o niedo4y%iony'h! $pragniony'h!
malu'z"i'h! po'z2t"u12'y'h! "t5rzy z/yt d&ugo 'ierpieli g&5d %iedzy, Hamierza& uni"a3
%$zy$t"iego! 'o mog&o/y zam2'i3 % g&o%ie tym malu'z"im! 'o utrudni&o/y i'h po$t.p i
mog&o/y dopro%adzi3 do znie'h.'enia, 6emu 'zo&o%emu proBe$oro%i %ie"u uni%er$ytet5%
$pra%a ta %yda%a&a $i. ta" %a4na! 4e %yra8nie %yli'zy& narz.dzia! "t5re przygoto%a& % tym
'elu= nade %$zy$t"o porz2de"! pro$tota oraz /ezlito$na elimina'1a niepotrze/ny'h "%e$tii!
argument5% i po%t5rze#,
0odzi#1 ki!"ki
Plan ta"i 1a" ten m5g&/y opra'o%a3 na1/ardzie1 leni%y 'z&o%ie" na 0%ie'ie, >ze'zy%i0'ie
ludzie leni%i $2 zaz%y'za1 /ardzo p&odni % $porz2dzaniu plan5%C zape%ne uprzy1emnia12 im
one dele"to%anie $i. $%oim nier5/$t%em, W przypad"u pro1e"tu 6oma$za za$"a"u1e! 4e do
u"o#'zenia 'a&ego dzie&a za/ra"&o mu /ardzo nie%iele! ta" nie%iele! 4e pot.4ne pi."no te1
intele"tualne1 "atedry %pra%ia % o$&upienie o/$er%ator5%! niez%a4a12'y'h na
niedo"o#'zon2 za"ry$ti., Pro1e"t 6oma$za zatrzyma&a 1edyna rze'z! "t5ra mog&a go
po%$trzyma3, Pmar& % tra"'ie opra'o%y%ania $a"ramentu po"uty,
Plan Summy 1e$t r5%nie pro$ty 1a" o"re0lenie 1e1 'el5% przez 6oma$za, Pier%$za 'z.03
opo%iada o <ogu= zar5%no o <ogu 1a"o ta"im! 1a" i o <ogu 1a"o przy'zynie! od "t5re1 /ior2
po'z2te" 0%iaty anio&5% i ludzi! a ta"4e 0%iat 'zy$to materialny, :ruga 'z.03 m5%i o
po%ra'aniu 'z&o%ie"a do 8r5d&a! z "t5rego $i. %y%odzi, 6rze'ia 'z.03 m5%i o 0rod"a'h 'zy
te4 drodze! "t5r2 'z&o%ie" zd24a do tego 'elu! i o domu! "t5ry 'ze"a na niego na "o#'u drogi,
W 'a&ym tym tomie /.dziemy $i. za1mo%a3 pier%$z2 'z.0'i2 Summy, Po "%e$tii %$t.pne1
(za1mie ona re$zt. tego rozdzia&u) rozpatrzymy i$tnienie 1ednego <ogaC na$t.pnie 4y'ie
%e%n.trzne 1edynego pra%dzi%ego <oga! 'zyli ta1emni'. 6r51'yC pozo$ta&2 'z.03 tomu
za1m2 roz%a4ania na temat anio&5%! ludzi i 0%iata! /o tyl"o % ten $po$5/ mo4emy pozna3
'a&2 opo%ie03 o po'hodzeniu $t%orze# od <oga, 6a o$tatnia 'z.03 ninie1$zego tomu nie
/.dzie za%iera3 dy$"u$1i o anio&a'h na g&5%'e $zpil"iC 6oma$z nie ma 'za$u! 4e/y za1mo%a3
$i. g&upimi pytaniami, Hna1dzie $i. % nie1 natomia$t $tudium i o'ena 'a&ego 0%iata! a nie
tyl"o 1ego materialne1 'z.0'iC 'a&ego 'z&o%ie"a! nie za0 tyl"o 1ego z%ierz.'e1 'z.0'iC i 'a&ego
0%iata anio&5%! a nie 1ego 'yni'znie humory$ty'zny'h "ary"atur, O/razy! "t5re to $tudium
przed$ta%i 'zytelni"om! /.d2 uderza12'o r54ne od ty'h! "t5re dzi$ia1 z/yt 'z.$to zagra'a12
umy$& i niepo"o12 $er'e, -ie zna1dziemy na ni'h 'z&o%ie"a przypomina12'ego przera4onego
/o4"a! umie$z'zonego na 1a&o%ym $z'zy'ie pogr24onego % 'hao$ie 0%iata, -ie u1rzymy go
te4 1a"o nie%yr54nia12'ego $i. ni'zym i$totnym od z%ierz2t J 1ego o$o/li%ie ludz"ie
zdolno0'i do t%orzenia polity"i i poez1i nie po1a%ia12 $i. tuta1 przypad"o%o! 1a"o r54ni2'e go
od z%ierz2t ta" $amo 1a" to! 4e tro'h. /ardzie1 od ni'h d/a o 'zy$to03, <5g nie /.dzie
%ygl2da& 1a" zalatany! udr.'zony i niepe%ny nieuda'zni", Enio&y nie /.d2 lata&y o$pale
%o"o&o! $zu"a12' 0%i2te'zne1 "art"i! na "t5re1 mog&y/y przy$i203, Naden z ty'h o/raz5% nie
ma pod$ta% % 0%ie'ie rze'zy%i$tymC a tyl"o z rze'zy%i$to0'i2 mamy do 'zynienia % tym
tomie,
7e$t niez%y"le %a4ne! na $amym po'z2t"u! a/y0my oparli $i. /ezpie'znie na ty'h d%5'h
Ba"ta'h= 6oma$z przez 'a&e 4y'ie /y& nieu$t.pli%ym /ada'zem rze'zy%i$to0'i!
/ez%zgl.dnym %rogiem niepra%dy! a 1ego na1%i."$zym dzie&em /y&a "$i24"a o
nadprzyrodzone1 teologii, W na$zy'h 'za$a'h modne $ta&o $i. odry%anie teologii od rozumu i
ni$z'zenie % ten $po$5/ nieza'h%ianego prze"onania o 1e1 z%i2z"u z rze'zy%i$to0'i2, E 'o
do nadprzyrodzono0'i J 1e$t to po pro$tu o/elga dla na$ze1 $amo%y$tar'zalno0'i! trudna do
znie$ienia dla inteligentnego 'z&o%ie"a, -ietrudno zrozumie3 iryta'1. dzi$ie1$zy'h ludzi! 1e0li
'hodzi o rze'zy nadprzyrodzone! gdy4 'z&o%ie" za%$ze /y& dumny, Ele tyl"o intele"tualne
$amo/51$t%o pozyty%izmu mog&o /y3 ta" niedorze'zne! a/y ograni'zy3 horyzonty umy$&u
'z&o%ie"a do tego! 'o mo4e od"ry3 metodami nau" 0'i$&y'h, >ozumo%e o/alanie
pozyty%izmu nie 1e$t tu "onie'zne! ponie%a4 pozyty%i$ta prze'zy $am $o/ie % "ole1ny'h
zaprze'zenia'h! "t5re $"&ada12 $i. na 1ego do"tryn., Opo%iada $i. on ra'ze1 za drog2
pro%adz2'2 do 0mier'i ni4 do 4y'ia! gdy4 4y'ie nie mo4e opiera3 $i. na zaprze'zenia'h J
trze/a 1e przed nimi 'hroni3, Audzie nie ma12 lito0'i dla t'h5rzli%e1 u'ie'z"iC $ympatyzu12 z
du'hem niezale4no0'i! na%et prze$adne1 niezale4no0'i! 'ho'ia4 J 1a" "a4dy J nie $2 %
$tanie o"azy%a3 te1 $ympatii! gdy niezale4no03 o$i2ga $tadium do/ro%olnego ograni'zenia,
7e$t /ez %2tpienia pra%d2! 4e 'z&o%ie" pozo$ta%iony $am $o/ie mo4e ze/ra3 ol/rzymi2 ilo03
inBorma'1i J rze'zy%i0'ie tyle! i4 udu$i $i. pod $to$em Ba"t5%! "t5ry zgromadzi& nad %&a$n2
g&o%2, ?o4e na%et! dzi."i %ieloletnie1 %ytr%a&e1 pra'y! zdo/y3 'o0 z m2dro0'i po1mo%ania
%zor'a rze'zy! rozr54nie# mi.dzy dro/iazgami i $pra%ami za$adni'zymi! 'elami i 0rod"ami
pro%adz2'ymi do ty'h 'el5%, H/yt 'z.$to pomi1a $i. Ba"t! 4e 'z&o%ie" po pro$tu nie mo4e ta"
d&ugo 'ze"a3! a4 o$i2gnie m2dro03, Po%inien zna3 te $pra%y od po'z2t"u $%ego 4y'ia! a/y
napra%d. 4y3 przez %$zy$t"ie te lata! "t5re $2 "onie'zne do tego! /y o$i2gn23 dale"ie
$po1rzenie m2drego 'z&o%ie"a, 6ym'za$em zde'ydo%ana %i."$zo03 ludzi ma za1.ty umy$&!
$er'e i r.'e %yry%aniem $"2pe1 mat'e ziemi 0rod"5% do 4y'ia, Ne/y /y3 'a&"iem $z'zerym!
trze/a doda3! 4e 1e$t %ielu ludzi! "t5rzy nigdy nie o$i2gn2 m2dro0'i %&a$nymi $i&ami! na%et
1e0li /.d2 4yli $to lat i nie /.d2 mieli do ro/oty a/$olutnie ni' poza my0leniem, Ne/y /y3
r5%nie $z'zerym! nale4y przyzna3! 4e na%et na1m2drze1$i ludzie pope&nia12 /&.dy,
Spra%a 'el5%! "t5re nada12 "ierune" ludz"iemu 4y'iu! 1e$t z/yt %a4na! 4e/y o/'i24a3 12
ta"im ryzy"iem, 6a %iedza nie mo4e 'ze"a3! nie mo4e /y3 zarezer%o%ana dla nieli'zny'h!
nie mo4e /y3 zagro4ona /&.dami, 7e0li 1e$te0my zado%oleni z ta"iego $tanu rze'zy! to tyl"o
dlatego! 4e u%a4amy! i4 po1edyn'zy 'z&o%ie" 1e$t niei$totny! a 4y'ie ludz"ie nie ma
zna'zeniaC przy1mu1emy d&ugo%ie'zno03 za pe%ni" i o/o1.tnie odno$imy $i. do pra%dy,
W$zy$t"ie te za&o4enia $2 /&.dne, E $"oro ta"! to 'z&o%ie"! na%et % ty'h $pra%a'h! "t5re nie
prze"ra'za12 % $en$ie 0'i$&ym 1ego $i&! mu$i uzy$"a3 pomo', ?o4e $i. upiera3 przy
nieograni'zone1 niezale4no0'i tyl"o za 'en. 'z.0'io%e1 rezygna'1i z %iedzy o rze'zy%i$to0'i!
a % "o#'o%ym rozra'hun"u J za 'en. pla1ty $%o1ego ludz"iego 4y'ia, ?u$i przy1mo%a3
pra%d. z 1e1 8r5d&a i /y3 %dzi.'znym za to! 4e 12 otrzymu1e,
Ko+iecz+o23 )!dro2ci
W$zy$t"o to /y&o/y pra%d2! gdy/y 'el nada12'y $pe&nienie 4y'iu 'z&o%ie"a zna1do%a& $i. %
za$i.gu 1ego naturalny'h $i&, Kiedy $ta1emy przed Ba"tem! 4e 1edyny 'el 'z&o%ie"a J %ie'zne
ogl2danie <oga J prze%y4$za 'a&2 natur.! do$trzegamy rozpa'zli%2 "onie'zno03 <o4ego
o/1a%ienia! "t5re poz%oli mu pozna3 ten 'el! a ta"4e 0rod"i umo4li%ia12'e 1ego o$i2gni.'ie,
;luz1a niezale4no0'i mo4e na$ z/yt %iele "o$zto%a3, ?o4e prze'ie4! 'a&"iem logi'znie! &2'zy3
$i. z %ymaganiem! /y0my po"ony%ali %p&a% o'eany! zamia$t polega3 na /udo%ni'zym
$tat"u i na%igatorze! /rn.li nago % 0nie4y'a'h! dop5"i nie $porz2dzimy $o/ie %&a$nor.'znie
u/ra#! i latali! ma'ha12' r."ami, -iezale4nie od 'eny! "iedy /adamy $pra%. u'z'i%ie!
dzi%imy $i.! 4e % og5le "upili0my ta" tandetny produ"tC 1e$t pe%ne! 4e dali0my $i. podle
o$zu"a3, -i' nie 1e$t ta" zupe&nie /ezu4yte'zne 1a" iluz1a! 4e 1e$te0my $amo%y$tar'zalni!
gdy4 ni' nie 1e$t ta" zupe&nie Ba&$zy%e,
?u$imy po$iada3 m2dro03 od $amego po'z2t"u 4y'ia, -ie mo4e to /y3 na$za %&a$na
m2dro03C nie %y$tar'zy te4! 4e/y /y&a to m2dro03 drugiego 'z&o%ie"a, ?u$i /y3 <o4a! /o
tyl"o <5g 1e$t m2dry od po'z2t"u, Ha'zyna3 4y'ie z m2dro0'i2 po4y'zon2 nam przez <oga i
"o#'zy3 1e! po$iada12' t. m2dro03C p&a'i3 op&aty na "a4de1 $ta'1i 4y'ia /o$"2 monet2 i %idzie3
drog.! "t5ra roz'i2ga $i. przez nami! dale"o %idz2'ymi o'zami <oga J to nie 1e$t o/elga dla
natury ludz"ie1! tyl"o 1e1 no/ilita'1a,
4#$k# 5o"# 6 jej 7rzed)io%
W te1 atmo$Berze $zla'he't%a teologia /ierze pier%$zy odde'h $%o1ego 4y'ia! gdy4 depozyt
pra%dy o/1a%ione1 przez <oga $tano%i za$ad. 4y'ia 'a&e1 nau"i teologi'zne1, Pod'za$ gdy
BilozoBia! 1a"o $z'zyt naturalnego %y$i&"u intele"tualnego! za$&u4y&a $o/ie na miano m2dro0'i
ludz"ie1! teologia $&u$znie 1e$t z%ana m2dro0'i2 <o42, Ca&a 1e1 %ielo/ar%na materia
otrzymu1e tr%a&2 $tru"tur. dzi."i %ple'ione1 % ni2 ni'i /o$"o0'i, 7e0li $pru1emy t. z&o4on2
t"anin.! ta po1edyn'za ni3 za%$ze dopro%adzi z po%rotem do <oga! 8r5d&a i 'elu pra%dy,
<ez te1 ni'i /o$"o0'i teologia za'zyna ozna'za3 "rzy%2 narzut. z$zyt2 z re$zte"! "t5ra J
parado"$alnie J 1e$t poz/a%iona nie tyl"o pi."na! le'z ta"4e r54norodno0'iC $ta1e $i.
monotonna $zar2 monotoni2 rozpa'zy, -ie ma % nie1 ni' z m2dro0'i! /o nie ma % nie1 ni' z
$en$u, Ae'z 'zerpi2' $i&. nap.do%2 ze 8r5d&a %$zel"iego porz2d"u! teologia t.tni ta"im
zna'zeniem! o "t5rym 'z&o%ie" nie 0mia&/y marzy3! <o4ym zna'zeniem dla $t%orze#! "t5re
led%ie o0miela12 $i. $pro$ta3 ludz"iemu 4y'iu! a 'o dopiero 4y3 4y'iem /o$"im,
?5%ienie o teologii 1a"o o nau'e mo4e %yda%a3 $i. %$p5&'ze$nym u$zom /lu8nier$t%em,
;$totnie! 1e$t to /lu8nier'ze! 1e0li ograni'zamy nau". do $"ar/u za"opanego % 0%ie'ie
materialnym! $"ar/u! "t5ry mo4e /y3 od"ryty tyl"o za pomo'2 "iloBa i $zpadla metody
do0%iad'zalne1, Ae'z 1e4eli po1mu1emy nau".! ta" 1a" po%inno /y3! % $zer$zym $en$ie
do1rza&e1 %iedzy %yro$&e1 na pod$ta%o%y'h za$ada'h! "t5re uni"a12 rdzy %2tpli%o0'i! nie
grozi nam omy&"o%e %zi.'ie teologii za zr.'zn2 imita'1. 4y%e1 nau"i! "t5r2 nale4y umie0'i3
za $zy/2 % uznaniu nie dla 1e1 4y%otno0'i! le'z $ztu'zno0'i, ?o4emy /eztro$"o %y$ta%i3 12
na 0%ie4e po%ietrze! a/y 4y&a $%ym t%ardym! energi'znym 4y'iemC nie'h pada na ni2 de$z'z
i 0%ie'i $&o#'e! nie'h $zarpie 12 %iatr! a prze'i%ni'y nie'h prze'i2ga12 $%e male#"ie 'ia&a
przez 1e1 $zero"o rozpo0'iera12'e $i. ga&.zie, <.dzie 4y&aC 1e1 "orzenie $2 %y$tar'za12'o
g&./o"ie! li0'ie $zero"ie! a ga&.zie d&ugieC /.dzie 4y&a! 'ho'ia4 %iele mie$za#'5% umrze "o&o
nie1,
Miejce %eo-ogii w2r8d +#$k
6eologia nie 1e$t "undlem % z/iorze nau", 7a" "a4da inna nau"a! ma $%51 %&a$ny! 0'i0le
%yzna'zony o/$zar J o/$zar pra%d o/1a%ialny'h, 7e1 narz.dzia $2 'a&"o%i'ie
nie%y$tar'za12'e do %ypo$a4enia 1e1 % pod$ta%o%e za$ady! dlatego! 1a" %$zy$t"ie inne
nau"i! 'zerpie za$ady! od "t5ry'h %y'hodzi i na "t5ry'h $i. opiera! z innego 8r5d&a, FilozoB!
nie ma12' nad $o/2 ludz"ie1 nau"i! przy1mu1e /ez pytania o'zy%i$te za$ady! "t5re u"azu1e mu
1ego rozum! al/o prze$ta1e /y3 BilozoBem, 6eolog 'zerpie $%o1e za$ady nie z nau"i Bizy"a!
matematy"a 'zy BilozoBa! ale z nau"i <oga i 0%i.ty'h, Nadna nau"a nie do%odzi %&a$ny'h
za$adC ta"4e teologia, 7edna" za$ady "a4de1 inne1 nau"i ludz"i umy$& mo4e &at%o do$trze'!
'zy to dzi."i inne1 nau'e! 'zy to /ezpo0rednio! dzi."i naturze, 7edynie teologia przy1mu1e
za$ady z/yt 1a$ne! /y m5g& 1e u1rze3 1a"i"ol%ie" umy$& poza <ogiem, Wierzy % te za$ady!
opiera12' $i. na autoryte'ie Pra%dy niezdolne1 do /&.du i Ba&$zer$t%a,
Przypu03my! 4e %$zy$t"ie nau"i zo$ta&y zapro$zone przez du4y uni%er$ytet na uro'zy$t2
"ola'1., Ddzie nale4a&o/y %$"aza3 mie1$'e teologii! %0r5d nau" pra"ty'zny'h 'zy
$pe"ulaty%ny'hQ -o '54! teologia 1e$t /ardzie1 pra"ty'zna ni4 go$podar"a "ra1o%a! ponie%a4
doty'zy $pra% na1/ardzie1 pra"ty'zny'h= 'elu 'z&o%ie"a i dr5g do niego, 7edno'ze0nie 1e$t
ona /ardzie1 $pe"ulaty%na od metaBizy"i! gdy4 za1mu1e $i. pra%dami! "t5re $2 /o$"ie,
?og&a/y z1e03 gre1pBruta z nau"ami $pe"ulaty%nymi! prze$i203 $i. na pu$te mie1$'e "o&o
nau" pra"ty'zny'h! "iedy podadz2 zup.! %r5'i3 na poprzednie mie1$'e na ry/. i ta" dale1,
?o4e to nie'o m.'z2'e! le'z '54 zro/i3Q 7a" %iele inny'h pro/lem5% nie do roz%i2zania!
ta"4e i ten pro/lem go$podarz od&o4y od$unie od $ie/ie i uda! 4e on nie i$tnie1e! % "a4dym
razie % te1 'h%ili, E teraz mie1$'a, Kto za1mie pier%$ze mie1$'e! a "to po"ornie %$unie $i. %
go0'inny mro" mie1$'a gdzie0 u "o#'a $to&uQ W 'z.0'i $pe"ulaty%ne1 $pra%. po%inna
roz$trzyga3 pe%no03 nau"i i $zla'hetno03 1e1 tematu, Pro/lem teologii po%ra'a! $tra$z2'
go$podarza trudno /y&o/y znale83 /ardzie1 $zla'hetny temat ni4 /o$"o03 al/o por5%ny%a3
pe%no03 o$i2gan2 przez ludz"i umy$& z pe%no0'i2 $&o%a <o4ego, Ele ta metoda9 O%$zem!
inni mog2 /y3 le""o /ez'zelni % "%e$tii metody! ale z drugie1 $trony 1a" mo4emy 'zyni3 z
"on"retne1 metody norm. de'ydu12'2 o pier%$ze#$t%ieC 'zy to "ola'1a nau"o%a! 'zy
$pot"anie ta1nego $przy$i.4eniaQ
:o/rze! przyzna1emy teologii pier%$ze mie1$'e %0r5d nau" $pe"ulaty%ny'hC przyna1mnie1
roz%i2zu1e to "%e$ti.! gdzie /.dzie $iedzie3, W 'z.0'i pra"ty'zne1 pier%$ze#$t%o /.dzie
o"re0la&a odleg&o03 'el5%! "t5rym $&u42 po$z'zeg5lne nau"i, O'zy%i0'ie medy'yna /.dzie
$iedzia&a %y4e1 od go$podar"i "ra1o%e1! ale %y4e1 'zy ni4e1 od polity"iQ ?o4emy przyzna3
im mie1$'a p58nie1, Ele 1a"i 1e$t na1dal$zy 'el! "t5remu $&u4y 1a"a"ol%ie" nau"aQ Hno%u 'el
teologii9 7edynym roz%i2zaniem 1e$t po$adzi3 teologi. na $amym $z'zy'ie $to&u! z nau"ami
$pe"ulaty%nymi po pra%e1 i pra"ty'znymi po le%e1 $tronie! o'zy%i0'ie z nadzie12! 4e 4aden
"piarz nie podnie$ie "%e$tii o%ie' i "oz&5%,
Ae'z zo$ta%my % $po"o1u "ola'1., Porzu3my 1.zy" przeno0ni i %r53my do t%ardy'h Ba"t5%,
6o pra%da! 4e %nio$"i inny'h nau" %yda12 $i. zna'znie pe%nie1$ze ni4 %nio$"i teologii,
O'zy%i0'ie! ale p&omie# palni"a a'etyleno%ego nie 1e$t mnie1 1a$"ra%y dlatego! 4e na$
o0lepia! ani mnie1 %ido'zny dlatego! 4e mu$imy na niego $pogl2da3 przez $z"&o dymne,
6a"4e pra%da <o4a nie 1e$t mnie1 pe%na dlatego! i4 1e$t z/yt 1a$na dla na$zy'h o'zu! ani
mnie1 nieza%odna dlatego! 4e mu$imy na ni2 patrze3 przez nie%yra8ne 0%iat&o %iary, 7e$t
r5%nie4 pra%d2! 4e teologia "orzy$ta z BilozoBiiC 1edna"4e dzie1e $i. ta" nie dlatego! 4e Bilary
pra%dy <o4e1 ta" /ardzo potrze/u12 podpierania! le'z ra'ze1 dla %ygody! 1a"2 da1e na$ze1
$&a/o0'i trzymanie $i. opie"u#'ze1 r."i BilozoBii, Wr5'imy do zagadnienia BilozoBii % dal$ze1
'z.0'i tego rozdzia&u,
M!dro2ciow& c.#r#k%er %eo-ogii
6rudno 1e$t %y'zaro%a3 o/raz rozigranego teologa, ?o4li%e! 4e i$tnieli ta'y! ale $zan$e $2
nie%iel"ie, -ie 'hodzi o to! 4e/y teologia %ymaga&a! /y 1e1 u'znio%ie mieli d&ugie! /ia&e
/rody! 1edna" %yda1e $i. ona 42da3! /y 1e1 na1m&od$i mi$trzo%ie /yli $tarzy! a na1$tar$i J
m&odzi, <y3 mo4e 1e$t ta" z po%odu /u"ietu zapa'h5%! 1a"i ta m2dro03 %yda1e! gdy
ogrze%amy to $&o%o % d&onia'h, Ko1arzymy m2dro03 ze $taro0'i2 nie dlatego! 4e umy$&
$tarego 'z&o%ie"a 1e$t /ardzie1 /y$try! a $er'e gor.t$ze! ale dlatego! 4e zm.'zone $topy
prze%.dro%a&y do$y3! /y odr54ni3 pro$t2 drog. od "r.te1 0'ie4"i! $tare o'zy %idzia&y do$y3!
/y odr54ni3 /&aho$t". od drogo'enne1 per&y! z po%odu "t5re1 'z&o%ie" mu$i $przeda3
%$zy$t"o! 'o po$iada! a $tare r.'e %y"ona&y tyle pra'! 4e mog2 odr54ni3 to! 'o ulotne! od
tego! 'o tr%a&e, Staro03 po%inna zna3 %i.'e1 odpo%iedzi! %idzie3 %i.'e1 $'hemat5%!
po%inna lepie1 uni"a3 zam.tu za%rotne1 $z'zeg5&o%o0'i 4y'ia, 6eologia 1e$t m2dro0'i2! $tar2
/ez"re$em %ie'zno0'i! ale m&od2 m&odo0'i2 %ie'znego po'z2t"u,
?.drze'! u "t5rego $zu"amy odpo%iedzi % $pra%ie no%o /udo%anego domu! to ar'hite"t! a
nie murarzC 1e0li nie zna przy'zyn rze'zy! to zna'zy! 4e i'h nie ma, ?o4e on /y3 g&upi %
%ielu inny'h dziedzina'h! ale % te1 1edne1! $"oro 1e$t mi$trzem % za"re$ie na1dal$zy'h 'el5%
/udo%ni't%a! 1e$t m2dryC % "a4de1 dziedzinie ta zna1omo03 na1dal$zy'h 'el5% przyno$i
m2dro03, Kiedy zna1omo03 doty'zy na1dal$zego z 'el5%! przyno$i m2dro03! "t5ra nie
%ymaga o"re0le#C dzi."i nie1 'z&o%ie" 1e$t po pro$tu m2dry, <.dzie to 'z&o%ie" zna12'y
odpo%iedzi! "t5re $2 napra%d. %a4ne, <y ta"i'h %&a0nie odpo%iedzi udziela3! i$tnie1e teolog,
(e)#% %eo-ogii
Ponie%a4 teolog roz%a4a %$zy$t"o za%$ze % odnie$ieniu do pier%$zego po'z2t"u i
o$tatniego "o#'a, 7e$t on % porz2d"u intele"tualnym! podo/nie 1a" 0%i.ty % porz2d"u
pra"ty'znym! 'z&o%ie"iem 'a&"o%i'ie za1.tym <ogiem, Og5lny porz2de" o/e1mu12'y
dzia&ania ty'h d%5'h ludzi /.dzie %yra4ony ta" $amo= F%e8 $i. za to zadanie naty'hmia$t!
pra'u1 nad nim /ez przer%y! $"o#'z 1e % %ie'zno0'iG, <o mi&o0'i <oga nie da $i. ogarn23 %
'i2gu 4y'iaC %iedzy o <ogu te4 nie, -iezale4nie od tego! 1a" dale"o umy$& 'zy $er'e %yda&y
$i. za%.dro%a3! $2 za1.te <ogiem $amym lu/ rze'zami! "t5re odno$z2 $i. do -iego 1a"o
Po'z2t"u lu/ Ko#'a, K%i.ty zna %a4ne odpo%iedzi dzi."i naty'hmia$to%e1 intui'1i! "t5ra ma
$%e g&./o"ie "orzenie % mi&o0'iC teolog dzi."i argumentom rozumo%ym! g&./o"o
za"orzenionym % $tudium, Kiedy $tudium i mi&o03 1edno'z2 $i.! a/y u0%i.'i3 teologa! <5g
1e$t %y12t"o%o &a$"a%y dla ta"i'h ludzi,
:o "$i24"i ta"iego %&a0nie 'z&o%ie"a nie0mia&o $i. przy/li4amy, Wyra8ne1 otu'hy doda1e
nam Ba"t! i4 6oma$z nalega&! a/y rozum za"a$a& r."a%y i za/ra& $i. do $%ego
na1trudnie1$zego zadaniaC przy%odzi to na my0l pier%$zy dzie# $tudi5% nad 1a"2"ol%ie"
nau"2, Co %i.'e1! przy12& % pe&ni roz%ini.t2 Borm. podo/ne1 metody! 1a"ie1 u4y%a& So"rate$C
a 'o 1e$t lepie1 znanego ni4 pytanieQ 6rudno $i. oprze3 pod%51nemu po'hle/$t%u pytaniaC
zado%olony z $ie/ie ignorant i niezno0ny zna%'a %$zy$t"iego nigdy nie zada12 pyta#! a
g&up'o%i zada1e $i. pytania tyl"o przez pomy&"., Pytanie 1e$t prze'ie4 ru'hem umy$&u
po$zu"u12'ego pra%dy! a ni' nie 1e$t ta" przy1emne do rozpo%$ze'hniania 1a" pra%da,
P'znio%ie i m&odzie4 $2 4y%ymi zna"ami zapytania! a $"oro 6oma$z pi$a& dla u'z2'e1 $i.
m&odzie4y! /y&o $&u$zne! 4e "a4dy arty"u& 1ego "$i24"i za%iera& pytanie domaga12'e $i.
"on"retne1 odpo%iedzi, E/y %y1a0ni3 $pra%.! za "a4dym razem %pro%adzany 1e$t Bi"'y1ny
lu/ rze'zy%i$ty prze'i%ni"! "t5ry zg&a$za ta" zde'ydo%ane zarzuty! i4 % $er'u 'zytelni"a
6oma$za po1a%ia $i. le""i niepo"51,
Me%od# %eo-ogii
D&5%na 'z.03 %$zy$t"i'h arty"u&5% "on'entru1e $i. na %y1a0nianiu! ilu$tro%aniu!
prze"ony%aniu i z/i1aniu argument5%! a gdy to mo4li%e J udo%adnianiu, 6oma$z nie $piera
$i. o'zy%i0'ie o pod$ta%o%e za$ady teologiiC 4adna nau"a tego nie ro/i, -au"i po'hodne
opiera12 $i. na nau"a'h %y4$zy'h od $ie/ie! gdy 'hodzi o o/ron. zapo4y'zony'h od ni'h
za$ad, ?etaBizy"a! nie ma12' nau"i %y4$ze1 od $ie/ie! /.dzie $piera&a $i. o za$ady z
prze'i%ni"iem! "t5ry uzna1e 'z.03 z ni'h, Wzgl.dem prze'i%ni"a! "t5ry negu1e 1e %$zy$t"ie!
mo4na tyl"o odeprze3 1ego nega'1.! %y"azu12' 1e1 Ba&$zy%o03, Podo/ny $po$5/ po$t.po%ania
o/o%i2zu1e % teologii! przy 'zym mo4emy mie3 pe%no03! 4e na "a4dy negu12'y zarzut
i$tnie1e odpo%ied8! gdy4 za$ady ma12 opar'ie % niezmienne1 pra%dzie <oga,
W teologii 1e$t 1edna" mn5$t%o mie1$'a na dy$"u$1e o $pra%a'h mnie1$ze1 %agi ni4 1e1
za$adyC nie mo4na prze'ie4 zrezygno%a3 z po$zu"i%ania argument5%! "t5re o/ala12 /&.dy!
'hroni2 pra%d. i %'i24 od$&ania12 %i.'e1 pra%dy, Przy te1 ol/rzymie1 pra'y 1e$t
%y"orzy$ty%ana BilozoBia! a ludz"i rozum mu$i pra'o%a3 na na1%y4$zy'h o/rota'h!
ponie%a4 1e$t to zadanie godne 1ego %iel"i'h mo4li%o0'i, W nagrod. za t. "ator4ni'z2 pra'.
teologia ograni'za o/$zar poten'1alny'h /&.d5% BilozoBi'zny'h! "ieru12' ma$. nagromadzone1
energii na drogi pra%dzi%y'h BilozoBi'zny'h po$zu"i%a#, FilozoBia nie zo$ta1e za$t2piona!
zni$z'zona ani rozmyta! /o &a$"a nie ni$z'zy natury! le'z 12 udo$"onala, Wy4$za m2dro03 nie
%ypiera BilozoBii! le'z 12 u0%i.'a,
0od$)ow#+ie, z#i+%ereow#+i# (o)#z#
6o u0%i.'anie i udo$"onalanie natury przez &a$". /y&o na1%i."$z2 pa$12 % 4y'iu 6oma$za,
-igdy nie potraBi& $i. 1e1 oprze3, Od po'z2t"u 1ego umy$& i $er'e /y&y zupe&nie urze'zone
po%a/em do$"ona&o0'i <oga, Wal'zy& o %olno03 z mat"2! $io$trami i /ra3mi! a/y m5' za t2
do$"ona&o0'i2 /ie', <y 12 po'h%y'i3! porzu'i& 1a" mart%y 'i.4ar ary$to"raty'zn2 rodzin.!
/oga't%o i %&adz.! po pro$tu 0%iat! 4e/y nie po%$trzymy%a&y go % tym /iegu, Od'zyty%a&
"$i.g. 0%iata z 'a&2 niezmiern2 "on'entra'12 i geniu$zem $%ego %iel"iego umy$&u, >oz%a4a&
ta1emni'e o/1a%ione przez <oga! 1a" $"2pie' pie0'i $%e z&oto, Wraz z up&y%em lat i
%zra$taniem % 'nota'h zanurza& $i. 'oraz g&./ie1 % nie$"o#'zon2 do$"ona&o03 i /y& przez ni2
'oraz /ardzie1 ogarniany,
Hna12' <oga ta" do/rze! lepie1 zna& $ie/ie, -ie tyl"o $ie/ie! le'z i %$zy$t"i'h ludzi, -ie na
darmo plany <o4e %y$&a&y go na %&5'z.g. po 'a&e1 Ouropie % epo'e! gdy za"onni'y /yli
ulu/ionymi "$i.4mi pomy%a'ze" i "$i.4ni'ze"! %ie0nia"5% i "$i242t, 6.py 'z&o%ie" /ez
ludz"i'h u'zu3 nie prze$zed&/y ra'ze1 przez ta"ie do0%iad'zenie! nie zdo/y%a12' grunto%ne1
zna1omo0'i ludz"ie1 natury, E 6oma$z nie /y& o$"ar4any! nie li'z2' grote$"o%ego zarzutu %
'za$a'h $tuden'"i'h! o t.pot. ani nie'zu&o03, Od'zyty%a& ta1emni'e ludz"iego $er'a!
%&a$nego i inny'h ludzi, Ogl2da12' i'h ma&o$t"o%o03! t'h5rzo$t%o! triumBu12'2 miernot.! a
na%et z&o0li%o03! %idzia&! 1a" dale"o potraBili ode103 od <oga, :o$trzega12' 1edna" ta"4e i'h
%iel"ie nadzie1e! upart2 od%ag.! $zy/"2 $"ru'h. i /ezintere$o%n2 %ierno03! %idzia&! 1a"
/ardzo mogli $i. do -iego z/li4y3, -a tym pod%51nym moty%ie rozegra&a $i. $ymBonia 1ego
4y'ia= do$"ona&o03 <oga i mo4li%o03 o$i2gni.'ia do$"ona&o0'i przez 'z&o%ie"a,
* o'ro+ie 5og# i cz1owiek#
7u4 % 'h%ili de/iutu na "atedrze proBe$or$"ie1 6oma$z zo$ta& %'i2gni.ty % /it%.
intele"tualn2, 6r%a&a ona przez 'a&e 1ego 4y'ie i 1e$z'ze $i. nie $"o#'zy&a, <y&a to J i 1e$t J
/it%a % o/ronie <oga i 'z&o%ie"a, 6oma$z nie $ta&/y z /o"u! %idz2'! 1a" <5g 1e$t $tr2'any ze
$%ego /o$"iego tronuC nie m5g&/y patrze3 o/o1.tnie na ze$zpe'anie o/razu <oga na ziemi,
<5g 1e$t do$"ona&y i 'z&o%ie" mo4e $ta3 $i. do$"ona&y, W$zel"ie ograni'zenie do$"ona&o0'i
<oga 1e$t 7ego zaprze'zeniem i %$zel"ie ograni'zenie mo4li%o0'i 'z&o%ie"a 1e$t
zaprze'zeniem 'z&o%ie'ze#$t%a, 6e d%ie pra%dy mu$z2 tr%a3! niezale4nie od "o$ztu i'h
o/rony, <5g 1e$t i$tot2 /o$"2! a 'z&o%ie" 1e$t zdolny do u'ze$tni'zenia % /o$"im 4y'iu, -ie
mo4na zaata"o%a3 1edne1 z ni'h /ez zni$z'zenia drugie1C i nigdy % hi$torii nie /y&y one pod
ta" nieu$tannym o$trza&em! 1a" % na$zy'h 'za$a'h,
/ego )i1o23
Deniu$z 6oma$za nie m5g&/y pod123 ta"ie1 %al"i /ez $i&y nap.do%e1! 1a"2 1e$t mi&o03 J
dor5%nu12'a %iel"o0'i geniu$zu, ?i&o03 ta" %iel"a! ta" zupe&nie /ezintere$o%na! ta"
o/o1.tna na uro" "a4de1 inne1 mi&o0'i nie mog&a /y3 % ni'zym poz/a%iona <o4e1 mi&o0'i!
"t5re1 pe&ny roz"%it no$i naz%. 0%i.to0'i, 6oma$z od po'z2t"u /y& po u$zy za"o'hany %
<ogu, :o "o#'a %iel"im pro/lemem 1ego mi&o0'i /y&o nie za'ho%anie $ta&o0'i $er'a! le'z
znalezienie $po$o/5% ta"iego oBiaro%ania $ie/ie! /y t. mi&o03 %yrazi3, :otar& on ta" /li$"o
roz%i2zania tego pro/lemu! 1a" 1e$t mo4li%e dla 'z&o%ie"a 4y12'ego na ziemi,
H pe%no0'i2 6oma$z nie uzale4nia& $%o1e1 mi&o0'i od 4adny'h %arun"5%, -ie
przygoto%y%a& przezornie %y103 a%ary1ny'h na %ypade"! gdy/y %ymagania mi&o0'i $ta&y $i.
z/yt "&opotli%e, -ie /y&o ograni'ze# 'za$u! $i&y! my0li! oddania zaanga4o%any'h % ten /o$"i
"ontra"t, ?i&o03 ta /y&a ra'ze1 pal2'ym p&omieniem! "t5ry po'h&on2& tego 'z&o%ie"a! rzu'i&
go % %ir pra'y niezna12'y 'h%ili %yt'hnienia! zanim 0mier3 nie zatrzyma&a tego %iel"iego
$er'a, ?i&o03 ta"a 1a" ta mo4e %yda%a3 $i. 'zym0 dzi%nym % 0%ie'ie! "t5ry uzna&
/ezpie'ze#$t%o za $%o12 de%iz., 7edna" tyl"o dzi."i ta"ie1 mi&o0'i 'z&o%ie" zna1dzie $i.
1e$z'ze "iedy0 ta" /li$"o inny'h ludzi i /.dzie ta" $ilnie po&2'zony z <ogiem, 6yl"o pod tym
%arun"iem ludz"o03 zna1dzie "iedy"ol%ie" ta"iego o/ro#'.! a <5g ta"iego apo$to&a,
A+%ido%$) +# %r$ciz+&
W $%e1 "$i24'e 6oma$z oBiaro%u1e d%udzie$temu %ie"o%i mi&o03 i pra%d., -ie mo4na
1edna" roz"o$zo%a3 $i. mi&o0'i2! dop5"i nie po$i2dzie $i. pra%dy, E ta pra%da 1e$t do03
$"ute'znym antidotum na d%ie %$p5&'ze$ne tru'izny= intele"tualne1 po%ierz'ho%no0'i i
naturali$ty'zne1 pro%in'1onalno0'i,
0owierzc.ow+o23
;nn2 naz%2 te1 intele"tualne1 po%ierz'ho%no0'i 1e$t intele"tualne leni$t%o, Polega ono na
$zy/"im 'h%ytaniu $i. pier%$ze1 i 'z.0'io%e1 odpo%iedzi! piel.gno%aniu triumBu12'ego
$amozado%olenia i p&yt"o0'i! "t5re nie poz%ol2 p&yn23 4adne1 my0li, 6a "$i24"a z%ra'a $i. %
"ierun"u o$tate'zne1 i ade"%atne1 odpo%iedzi! odpo%iedzi! "t5ra nape&nia $za'un"iem i
po"or2! "t5ra /.dzie intrygo%a3 umy$& 'z&o%ie"a przez 'a&e 4y'ie i $"ieru1e 1ego dzia&ania
poza grani'e 4y'ia, 6oma$z nie po to %y"ona& ta"2 pra'. z my0l2 po'z2t"u12'y'h! a/y
3%i'zy3 mo4li%o0'i 'yto%ania inny'h, 7ego 'elem /y&o roz%i1anie umie1.tno0'i
$amodzielnego my0lenia, Pod"re0lanie Ba"t5% "o$ztem zanied/y%ania m2dro0'i to nie
6oma$z, 7ego "$i24"i nie mo4na 'zyta3 1a"o 3%i'zenia pami.'io%ego, Od"&ada12' 12 na /o"
po 'h%ili u%a4ne1 le"tury! nie mo4emy 1e1 z/y3 u%agami % rodza1u= F1a"ie to intere$u12'e!
1a"ie to dzi%neG, Pderzy na$ mi.dzy o'zy al/o nie dot"nie na$ % og5le! ponie%a4 nie mo4na
$pogl2da3 na o$tate'zne odpo%iedzi /ez g&./o"iego! o$o/i$tego odd8%i."u,
0rowi+cjo+#-+o23 +#%$r#-iz)$
Sprze'i%ia12' $i. pro%in'1onalno0'i naturalizmu! 6oma$z odna1du1e $en$ 0%iata naturalnego i
ot%ar'ie %"ra'za % 0%iat nadnaturalny, Od"ry%a on do$"ona&e $pe&nienie 'z&o%ie"a!
odma%ia12' uznania 'z&o%ie"a za do$"ona&e $pe&nienie %$ze'h0%iata, 7ego "$i24"a odrzu'a
moderni$ty'zn2 pogard. dla prze$z&o0'i! proponu12' &2'zno03 "ulturo%2 z m2dro0'i2 %ie"5%
i z 1ednym z na1%i."$zy'h umy$&5% % hi$torii 0%iata,
Se+9 ce- i wzorzec "&ci#
6ego 'z&o%ie"a nie da $i. zam"n23 % %itra4u! a 1ego "$i24"a nie 1e$t de"ora'12 /i/liote"i,
6en 'z&o%ie" i 1ego dzie&o $2 $z'z.0li%ie przezna'zeni dla potrze/ d%udzie$tego %ie"u, H
pe%no0'i2 4aden inny %ie" nie potrze/o%a& /ardzie1 o$tate'zny'h odpo%iedzi! planu
dzia&ania! %zor'a ludz"iego 4y'ia! gdy4 4aden %ie" nie mia& mnie1$zego po1.'ia o $en$ie
4y'ia! o $pra%a'h! "t5re $"&ada12 $i. na udane 4y'ie! 'zy o tym! 1a" nale4y 4y3! /y 4y'ie /y&o
udane, W trze'h %iel"i'h 'z.0'ia'h te1 "$i24"i 6oma$z pre'yzy1nie nam to prze"azu1e,
Pier%$za 1e$t $tudium /o$"iego Er'hite"ta i 7ego 'a&ego dzie&aC druga $tudium 'elu
ludz"iego 4y'ia i ludz"i'h dzia&a#! dzi."i "t5rym ten 'el $i. o$i2gaC trze'ia $tudium <oga!
"t5ry $ta& $i. 'z&o%ie"iem! a/y ludzie mogli $ta3 $i. 1a" <5g,
ROZDZIA II
(:49 K(;R< /:S( (Kw. =)
-ie%y'zerpana energia ludz"ie1 nadziei zmienia ludz"ie 4y'ie % d&ugi pro'e$ nieu$tanny'h
po'z2t"5%, Po'z2te" nigdy $i. nie $ta1e 'zym0 prozai'znym! 'ho'ia4 'odziennie %$z.dzie
%idzimy 1ego przy"&adyC 1e$t atra"'y1ny! "u$z2'y! przy'i2ga12'y $am % $o/ie! gdy4 1e$t
ta1emni'zy, Fa$'ynu1e na$ ni"&a i$"ier"a no%ego 4y'ia % &onie mat"i! %$t.pny $z"i' planu
ar'hite"toni'znego! pier%$zy "ro" ma&ego dzie'"a! pier%$ze $"re0lone $&o%a "$i24"i,
Ot%iera12 one drz%i! a my nie potraBimy $i. po%$trzyma3 przed %yt.4aniem %zro"u i
%patry%aniem $i. % d&ugie "orytarze przy$z&o0'i! "t5re $i. przed nami od"ry%a12, -ie
%y1a0ni te1 Ba$'yna'1i $t%ierdzenie! 4e 5% moment po'z2t"u 1e$t /rzemienny nagrodami!
%y$i&"ami i nadzie1ami mi&o0'i, O%$zem! to %$zy$t"o $i. % nim mie0'i! le'z ta"4e zna'znie
%i.'e1, 7e$t on 'zym0 nie%yt&uma'zalnym! 'o nazy%amy ta1emni'2 J 'zym0! 'o %zy%a
na$ze umy$&y do rozpo'z.'ia d&ugie1 drogi! na "t5re1 mo4na znale83 %y1a0nienie,
(#je)+ic# i %r$d+o23 7ocz!%k8w
Ko/ieta rodz2'a dzie'"o nie 1e$t tyl"o przy'zyn2 'udo%nego $"ut"u! le'z ta"4e $ama $ta1e $i.
"im0! "im nie /y&a %'ze0nie1 J mat"2, -ie tyl"o marmur $ta1e $i. 'zym0 no%ym pod d&utem
rze8/iarzaC r5%nie4 rze8/iarz! t%orz2' ar'ydzie&o! podlega pro'e$o%i $ta%ania $i.! zape&nia
nie%ype&nion2 %'ze0nie1 prze$trze# % $o/ie $amym, W ty'h ludz"i'h po'z2t"a'h pro'e$
$ta%ania $i. o/e1mu1e /o%iem i przy'zyn.! i $"ute"! /y %y'zaro%y%a3 'ud za 'udem! a
1edno'ze0nie pozo$ta%ia3 niet"ni.t2 ta1emni'. J ta1emni'. po'z2t"u tego! 'o do"onu1e $i.
zar5%no % przy'zynie! 1a" i % $"ut"uC ta1emni'. po'z2t"u nie $ta%ania $i.! ale $amego /ytu,
(r$d+o23 7ocz!%k$j!c&c.
Po'z2t"i $2 nie tyl"o ta1emni'zeC $2 ta"4e trudne, ?o4e %&a0nie z po%odu te1 ta1emni'zo0'i $2
one ta" 'i.4"ie, W "a4dym razie 1e$t Ba"tem! 4e rozpo'zynanie 'zego0 za%$ze 1e$t trudne,
6a"i 1e$t /o$"i $po$5/ dzia&aniaC /o$"i $po$5/! "t5ry $pra%i&! 4e Syn <o4y za'z2& ludz"ie
4y'ie 1a"o niemo%l., ;$tota /o$"a 1e$t /o%iem $ama Po'z2t"iem i o'zy%i0'ie tro$z'zy $i. o
po'z2t"i! na%et te ludz"ie! "t5re $2 tyl"o u&om"ami poz/ieranymi po prze$z&y'h u'zta'h, H
pe%no0'i2 :o"tor "atoli'"i mu$i $i. tro$z'zy3! %r.'z dro/iazgo%o! o po'z2t"i, 6ro$z'zy3 ta"
/ardzo! 4e 1ego dzie&a mu$z2 /y3 adre$o%ane nie tyl"o do u'zony'h i 0%i2to/li%y'h! le'z
ta"4e do $"romny'h po'z2t"u12'y'h! "t5rym o"azu1e $%2 $z'zeg5ln2 tro$". 1a"o ten! "t5ry
1e$t odpo%iedzialny za %y1a0nianie $pra% doty'z2'y'h <oga,
>z##d+ie+i# 7ocz!%k$
Po'z2t"i $2 trudne na%et %tedy! gdy mamy potrze/ne umie1.tno0'i! gdy materia&! nad "t5rym
pra'u1emy! 1e$t odpo%iedni! a na$zym zadaniem 1e$t tyl"o nadanie pe&nego /la$"u pi."nu
u"rytemu % materiale i % na$, W na$zym rozumieniu nie$t%orzony po'z2te" $tan2& %o/e'
nieopi$ane1 trudno0'i J nie tyle trudno0'i roz/udzenia u0piony'h mo4li%o0'i! ile u$talenia
tego! 'zym on 1e$t, Po'z2t"u12'y na drodze <o4e1! to zna'zy po'z2t"u12'y na drodze
ludz"iego 4y'ia! $ta12 przed trudno0'i2 $t%orzon2 przez 'z&o%ie"a! %yni"a12'2 z nie'h.'i i'h
nau'zy'ieli do za'zynania od po'z2t"uC trudno0'i2! o "t5re1 zaled%ie napomy"amy! gdy
nazy%amy 12 /ra"iem porz2d"u % przed$ta%ianiu pra%dy, -ie'h.3 t. &at%o zrozumie3 J
uni"anie trudno0'i! zamy"anie o'zu na ta1emni'. i %$"a"i%anie % 0rode" rze'zy %y%o&u1e
atra"'y1n2! 'ho3 zupe&nie Ba&$zy%2 atmo$Ber. podnie'enia,
Z#rz$%&
6o podnie'enie pory%a&o %$p5&'ze$ne umy$&y do tego $topnia! 4e po'z2te" rze'zy $ta& $i. dla
ni'h 'zym0 irytu12'ymC ta" /ardzo irytu12'ym! i4 zna'zn2 'z.03 energii zu4y%a12 tyl"o na
1ego elimino%anie, Pza$adnienia po'z2t"u! 'za$ami nazy%ane do%odami na i$tnienie <oga!
zo$ta&y %y"lu'zone! t%ierdzi $i. /o%iem! 4e poza grani'ami /ezpo0redniego zmy$&o%ego
do0%iad'zenia intele"to%i 'z&o%ie"a nie mo4na uBa3, O'zy%i0'ie %y$uni.to prze'i% nim
%iele inny'h zarzut5% J nau"o%y'h! ta"i'h 1a" to! 4e J 'o 1e$t godne po4a&o%ania J $2
zale4ne od mart%e1 od da%na nau"i Ery$totele$a! 4e nie $2 one %yni"iem /ada# nau"o%y'h i
$2 % 1a%nym "onBli"'ie z hi$tori2 religii i teori2 e%olu'1i! "t5re po"azu12! 4e 'hrze0'i1a#$"i
<5g 1e$t /ardzo %$p5&'ze$nym z/yt"iem,
7e0li BilozoB nie /.dzie mia& do03 'ierpli%o0'i! mo4e zaprote$to%a3 i po%iedzie3! 4e %yni"i
ta"i'h do%od5% $2 /ez%arto0'io%e! poz/a%ione 1a"o0'io%e1 tre0'iC ozna'za to! 4e ten BilozoB
1e$t z/yt leni%y! /y pomy0le3, W de$pera'1i BilozoB mo4e po pro$tu %yrzu'i3 do%ody za o"no
niezale4nie od i'h pra%dy 'zy Ba&$zuC <5g! o "t5rym one m5%i2! nie ma dla ludz"o0'i
%arto0'i ani u4yte'zno0'i, ; /.dzie to BilozoB! "t5ry u%a4a %$zy$t"ie %a4ne rze'zy za
o'zy%i$te,
Ic. +ie7rze)ij#j!c# i1#
6e do%ody mog2 /y3 u'i24li%e dla "ogo0! "to BilozoBi'znie pr5/u1e i03 za "a4d2 'en. z
du'hem 'za$u, -ie mo4na im 1edna" odm5%i3 no%o'ze$no0'i! 1e0li za "ryterium
no%o'ze$no0'i przy1miemy to! 'zy 'o0 /udzi zaintere$o%anie dzi$ie1$zy'h ludzi, S2
%y$tar'za12'o mo'ne! %y$tar'za12'o niezale4ne! a/y mog&y prze4y3 o/e'n2 epo". i %$zy$t"ie
inne, -ie domaga12 $i. $pe'1alne1 przy'hylno0'i, :omaga12 $i. uznania tyl"o tego! 'zemu nie
mo4na zaprze'zy3 J a dale1 ro/i2 'a&2 re$zt.,
W $z'zeg5lno0'i do%ody na i$tnienie <oga rozpo'zyna12 $i. z pro$tot2 godn2 i$toty /o$"ie1!
"t5re1 do%odz2, :omaga12 $i. przy1.'ia zaled%ie d%5'h rze'zy= Ba"tu o'zy%i$tego dla
zmy$&5% i pier%$zy'h za$ad intele"tu, Hrozumie1my to do/rze= ten Ba"t zmy$&o%y nie 1e$t
'zym0 $"rupulatnie %y/ranym! trudnym do do$trze4enia 'zy "ontro%er$y1nym! le'z
o'zy%i$t2 i nama'aln2 rze'zy%i$to0'i2 do0%iad'zaln2C 1e$t to ta"i Ba"t 1a" mrugni.'ie o"iem!
narodziny dzie'"a! u$'hni.'ie li0'ia! pi."na t%arz 'zy p&ynny lot pta"a, 6e %ymagane
pier%$ze za$ady poznania $2 tyl"o pod$ta%ami! /ez "t5ry'h nie 1e$t mo4li%e 4adne dzia&anie
intele"tu J za$adami $tano%i2'ymi Bundament zar5%no /ytu! 1a" i my0lenia! /ez "t5ry'h
$ama nau"a 1e$t /ezza$adna! a na%et nie do pomy0lenia, W zupe&nie no%o'ze$nym $tylu te
uza$adnienia $"on$truo%ane $2 $tarannie! u%a4nie! % 0'i$&e1 zale4no0'i od dane1
o'zy%i$to0'i, -ie 1e$t potrze/ny 4aden $y$tem nau"o%y! po%aga trady'1i 'zy $u/ie"ty%ne
$"&onno0'i! /y mog&y $i. utrzyma3, S2 pra%dzi%e,
Ic. ko)7-e%+o23
:o%ody na i$tnienie <oga nie pozo$ta12 na niepe%ny'h o/rze4a'h BilozoBii! le'z za1mu12
mie1$'e honoro%eC $to'zy&y za4art2 /it%. % o/ronie intele"tu 'z&o%ie"a, Pe&na analiza
i$tnienia po'z2t"u rze'zy za%$ze pro%adzi do tr51$tronne1 %al"i! "t5r2 nale4y %ygra3 na
%$zy$t"i'h Bronta'h! /o % prze'i%nym razie intele"t przegry%a, Po 1edne1 $tronie zna1du12
$i. or.do%ni'y ludz"ie1 nieudolno0'i! "t5rzy $i. upiera12! 4e %&adza intele"tu! "t5ra %yr54nia
'z&o%ie"a! nie ma rze'zy%i$te1 %arto0'iC o'zy%i0'ie nie mo4e ona do%ie03 i$tnienia <oga,
-a prze'i%nym "ra#'u zna1du1e $i. o/5z optymi$t5% i emoty%i$t5%, Pier%$za z ty'h grup
upiera $i.! 4e i$tnienie <oga nie %ymaga do%odzenia! gdy4 1e$t o'zy%i$te! a druga mil'z2'o
za"&ada intele"tualn2 nie$pra%no03 'z&o%ie"a! ale %yzna1e emo'1onaln2 pe%no03 i$tnienia
;$toty -a1%y4$ze1, -a 0rod"u! /.d2'ym o/e'nie mie1$'em g&5%nego ata"u! zna1du12 $i. 'i!
"t5rzy opo%iada12 $i. za 'z&o%ie"iem! uni'e$t%ia12' <oga J t%ierdz2! 4e nie ma <oga! %
"a4dym razie ta"iego <oga! 1a"iego 'z'z2 'hrze0'i1anie,
Wal"a 1e$t za'i.ta, Ponie%a4 nie %$zy$'y ludzie ma12 'h.3 do %al"i lu/ te4 'za$ i zdolno0'i
"onie'zne do to'zenia 1e1 do o$tat"a i ponie%a4 od %yni"u /it%y zale4y ta" %iele! z pomo'2
przy$zed& nieomylny autorytet! /y 'hroni3 ty'h! "t5rzy z ra'1i o"oli'zno0'i nie /ior2 % nie1
udzia&u, :zi."i temu autoryteto%i "to0! "to nie 1e$t % $tanie 0ledzi3 $u/telno0'i do%odu! /2d8
%$"ute" /ra"u zdolno0'i! /2d8 z po%odu /ra"u 'za$u! %ie! 4e rozum 'z&o%ie"a mo4e! dzi."i
%&a$nym zdolno0'iom! z pe%no0'i2 pozna3 i$tnienie <oga oraz 4e ten <5g! na1%y4$za ;$tota!
na pe%no i$tnie1e,
De$t autorytetu 1e$t "onie'zny nie dlatego! 1a"o/y /roniona przez niego pra%da zna1do%a&a
$i. poza za$i.giem dzia& rozumu! le'z dlatego! 4e "a4demu 'z&o%ie"o%i %iedza o tym! 4e
<5g i$tnie1e! 1e$t niez/.dna! podo/nie 1a" ota'za12'emu go 0%iatu niez/.dne 1e$t i$tnienie
<oga, ?y0li'iel! "t5ry do1rza& i po12& do%5d! nie potrze/u1e autorytetuC ta pra%da do'iera do
niego za pomo'2 dog&./nego zrozumienia naturalne1 pra%dy, 6en 'z&o%ie" umie do%ie03
i$tnienia <ogaC za pomo'2 tego do%odu po"azu1e ta"4e! 4e i$tnienie <oga nie 1e$t o'zy%i$te!
nie opiera $i. na pe%no0'i emo'1onalne1! nie %ymy"a $i. $i&om ludz"iego umy$&u, 7e$t
udo%odnionym Ba"tem,
0ojci# w%7+e
O'zy%i0'ie ten 'z&o%ie" nie do$zed& do do%odu na i$tnienie <oga /ez %y$i&"u! ta" 1a" to $i.
dzie1e przy zapu$z'zaniu /rody, :o%5d %ymaga 'i.4"ie1 pra'y J trudnego %y$i&"u
my0leniaC 'z&o%ie" ten z pe%no0'i2 mu$ia&/y 1u4 do/rze rozumie3 pe%ne %$t.pne po1.'ia!
zanim /.dzie m5g& zro/i3 "ro" % "ierun"u $amego do%odu,
Mo"+o23 i $rzecz&wi%+ie+ie
?amy na przy"&ad pro$te! ale zde'ydo%anie a/$tra"'y1ne po1.'ia mo4no0'i i
urze'zy%i$tnienia! po1.'ia! "t5re /y3 mo4e &at%ie1 zrozumie3! "iedy $i. im przygl2damy %
z&o4onym po1.'iu zmiany, Prze0led8my 1e na do03 niezdarnym przy"&adzie, We8my du4y!
do$"onale g&ad"i /lo" marmuruC na$t.pnie "a4my rze8/iarzo%i za/ra3 $i. do pra'y i %y"ona3
z niego po$2g, ?5%imy $&u$znie! 4e % oryginalnym /lo"u marmuru 1e$t mo4no03 $tania $i.
po$2giem! za$ada lu/ zdolno03 uzy$"ania dal$ze1 do$"ona&o0'i! %&a0'i%o03 podlegania
zmianie, Warto mo4e zau%a4y3! 4e przez Fdo$"ona&o03G rozumiemy tuta1 "a4dy a$pe"t! pod
"t5rym rze'z mo4e zo$ta3 uzupe&niona lu/ do"&adnie1 o"re0lona % $%ym /y'ie, Kiedy pro'e$
zo$ta1e za"o#'zony! ta mo4no03 zo$ta1e zrealizo%ana! /lo" marmuru $ta1e $i. po$2giem,
Z)i#+#, 7o%e+cj#19 7roce i w&%w8r
6en pro'e$ realizo%ania mo4no0'i nazy%amy F$ta%aniem $i.GC 1e$t on pod$ta%2! na "t5re1
zo$ta&y z/udo%ane 'a&e BilozoBie, ?5%i2' pro0'ie1! mo4emy naz%a3 go Fzmian2G, W $en$ie
pozyty%nym nada1emy mu naz%. Froz%o1uG, 7a""ol%ie" go naz%iemy! nie 1e$t on ni'zym
innym ni4 ru'hem od mo4no0'i do urze'zy%i$tnienia! od z%y"&e1 zdolno0'i uzy$"ania
do$"ona&o0'i do do$"ona&o0'i uzy$"ane1, 7e$t to ru'h % $zero"im zna'zeniu tego $&o%a,
Wy$t.pu1e % "a4de1 zmianie J p&5tna i tu/ z Bar/ami % ar'ydzie&o! rolni"a % do"tora
medy'yny! 4o&.dzia % d2/ J 1a" i % podr54y z Chi'ago do -o%ego 7or"u, O'zy%i0'ie ten
pro'e$ zmiany o/e1mu1e trzy elementy= (1) poten'1a& 'zy te4 pun"t %y10'ia! "t5ry poprzedza
zmian. i % "t5rym $i. za%iera mo4no03C rze'z! "t5ra 1e$t 1u4 'zym0! ale ma zdolno03 $tania
$i. 'zym0 innym dzi."i dodat"o%e1 do$"ona&o0'iC (2) rze'zy%i$to03 pro'e$u 'zy te4 ru'hu
zmiany! po$t.pu12'ego od poten'1a&u do urze'zy%i$tnieniaC (() %yt%5r zmiany! a"tualna
do$"ona&o03, ?u$imy $i. mo'no trzyma3 o'zy%i$tego Ba"tu! 4e mi.dzy mo4no0'i2 i
zrealizo%anym 'elem 1e$t %yra8na r54ni'a, 7e0li zanegu1emy t. r54ni'.! /.dziemy ta"4e
zmu$zeni do zanego%ania o/u "ra#'5% zmiany J mo4no0'i i urze'zy%i$tnienia J al/o do
i'h uto4$amienia, W o/u %ypad"a'h /.dziemy a/$urdalnie t%ierdzi3! 4e i$tnie1e ru'h ta"
dzi%ny 1a" u0mie'h /ez t%arzy! ru'h! "t5ry z1a%ia $i. zni"2d i "ieru1e $i. doni"2d! 'zy te4
/.dziemy niedorze'znie uzna%a3 to4$amo03 prze'i%ie#$t%! /ra" r54ni'y mi.dzy 'zym0
nieroz%ini.tym i roz%ini.tym! rolni"ami i le"arzami! /lo"ami marmuru i po$2gami,
7a$no03 po1.'ia zmiany ma t. $z'zeg5ln2 %arto03! 4e u%ydatnia ono "onie'zno03 t&uma'zenia
"a4de1 zrealizo%ane1 mo4no0'i! "a4de1 do$"ona&o0'i! %y1a0nieniem ze%n.trznym %o/e' nie1
$ame1, P%ida'znia to lepie1 pra%d.! 4e roz%ini.ta do$"ona&o03 nie 1e$t $%oim %&a$nym
%y1a0nieniem! nie roz%in.&a $i. $ama ani te4 nie zo$ta1e %y1a0niona mo4no0'i2! "t5r2
udo$"onali&o,
:la na$zego zamiaru udo%odnienia i$tnienia <oga przydatne 1e$t te4 rozr54nienie! 1a"ie ten
pro'e$ $ta%ania $i. 'zy te4 zmiany %pro%adza mi.dzy dzia&aniem <oga i dzia&aniem
$t%orze#, W&a0nie na pod$ta%ie tego pro'e$u $ta%ania $i. %nio$"u1emy o przy'zyna'h na
pod$ta%ie $"ut"5% % przypad"u $t%orzony'h przy'zyn i i'h $"ut"5%, Kiedy przy'zyna 1e$t
/o$"a! za$adni'za "%e$tia pozo$ta1e ta $ama J miano%i'ie %y1a0nienie do$"ona&o0'i! "t5ra
$ama nie 1e$t $%oim %y1a0nieniem! "t5ra $i. nie %yt%orzy&a $ama, W tym o$tatnim %ypad"u
'hodzi 1edna" nie o przy'zyn.! "t5ra po'i2ga mo4no03 do do$"ona&o0'i! le'z o przy'zyn.
%yt%arza12'2 to 'o0! % 'zym i$tnie12 mo4no0'i, 7ednym $&o%em! % tym %ypad"u
zagadnienie doty'zy nie przy'zyny $ta%ania $i. (lu/ zmiany)! le'z przy'zyny $amego /ytuC
prze10'ie na$t.pu1e nie od mo4no0'i do 1e1 urze'zy%i$tnienia! le'z od nie/ytu do /ytu,
Ogr#+icze+i#
;nnym %$t.pnym po1.'iem! "t5re nale4y %y1a0ni3 przed prze10'iem do $amy'h do%od5% na
i$tnienie <oga! $2 ograni'zenia %$zy$t"i'h do%od5% %y"azu12'y'h i$tnienie, W
rze'zy%i$to0'i mamy tyl"o d%ie mo4li%o0'i do%odzenia i$tnienia 'zego"ol%ie"=
/ezpo0redni do%5d! "t5rego do$tar'za do0%iad'zenie zmy$&o%e! ta"ie 1a" do0%iad'zenie
i$tnienia drz%i u 'z&o%ie"a! "t5ry roz/i1a $o/ie na ni'h no$! oraz do%5d oparty na
%nio$"o%aniu! 'zyli do%5d a po$teriori, 6a"i do%5d na i$tnienie morder'y m5g&/y mie3
dete"ty%! "t5ry zna1du1e /ezr."iego parality"a %i$z2'ego na metro%ym $try'z"u!
umo'o%anym na "ro"%i umie$z'zone1 'ztery metry nad pod&og2, -a pod$ta%ie tego typu
do%odu dete"ty% mo4e nigdy nie o$i2gn23 %i.'e1 ni4 niez%y"le %y$o"iego
pra%dopodo/ie#$t%a! ponie%a4 %y"lu'zenie %$zy$t"i'h mo4li%o0'i poza morder$t%em
mo4e $i. o"aza3 nie%y"onalne, Kiedy %y"lu'zenie %$zy$t"i'h inny'h mo4li%o0'i 1e$t
mo4li%e! ten do%5d oparty na %nio$"o%aniu! do%5d a po$teriori! da1e 'a&"o%it2 pe%no03,
Naden inny do%5d na i$tnienie nie 1e$t mo4li%yC nie ma pra%id&o%ego do%odu a priori!
ponie%a4 i$tnienie nie %"ra'za % 4aden $po$5/ % $am2 natur. rze'zy $t%orzony'hC nie
mo4emy %nio$"o%a3 z natury rze'zy o i'h i$tnieniu ta"! 1a" mo4emy %nio$"o%a3 z natury
'z&o%ie"a o du'ho%ym 'hara"terze 1ego du$zy, Ddy 1u4 do%5d na i$tnienie <oga zo$tanie
$Bormu&o%any! prze"onamy $i.! 4e i$tnienie %"ra'za % $am2 natur. <oga, -ie mo4emy
1edna" tego za&o4y3 z g5ry! gdy za'zynamy od zadania polega12'ego na udo%odnieniu
i$tnienia <oga, ;nnymi $&o%y! nie mo4na %y'i2gn23 %nio$"u o i$tnieniu z prze$&ane"! "t5re
nie $t%ierdza12 i$tnienia ni'zegoC a/y $t%ierdzi3 i$tnienie 'zego0 %e %nio$"u "o#'z2'ym
rozumo%anie! nale4y $t%ierdzi3 i$tnienie 'zego0 % "t5re10 z prze$&ane",
?Dowod&@ o+%o-ogicz+e
Prze'i%ie#$t%em tego 1e$t $oBizmat 'hara"tery$ty'zny dla %$zy$t"i'h ontologi'zny'h! 'zyli a
priori! do%od5% na i$tnienie <ogaC $oBizmat! "t5ry ;mmanuel Kant przypi$a& %$zy$t"im
do%odom na i$tnienie <oga, 6%ierdzi& on! 4e "a4dy ta"i do%5d mu$i %y'hodzi3 od pe%ne1
idei <oga! "t5ra za"&ada 7ego i$tnienie, Kant ma o'zy%i0'ie ra'1.! "iedy utrzymu1e! 4e
%$zy$t"ie do%ody mu$z2 %y'hodzi3 od pe%ne1 idei <ogaC prze'ie4 do%ody pr5/u12 do%ie03
'zego0, 7edna" dla ty'h do%od5% 1e$t 'a&"iem %y$tar'za12'e! /y idea ta ograni'za&a $i. do
$t%ierdzenia! 4e <5g i i$tnienie nie $2 ze $o/2 $prze'zneC innymi $&o%y! idea potrze/na do
rozpo'z.'ia do%od5% mo4e /y3 po pro$tu "on$tru"'12! "t5ra %ymaga zaled%ie! a/y mo4li%y
/y& z%i2ze" podmiotu i orze'zenia % zdaniu F<5g i$tnie1eG,
:o0%iad'zenie prze"onu1e na$! 4e /ezpo0rednie zmy$&o%e poznanie i$tnienia <oga nie 1e$t
nam do$t.pne, Kiedy % dal$ze1 'z.0'i tego tomu do%iemy $i. %i.'e1 o naturze <o4e1!
zrozumiemy! dla'zego nie mo4emy mie3 zmy$&o%ego poznania <oga, O/e'nie %y$tar'zy
przy123 to! 'o m5%i do0%iad'zenie! i $"on'entro%a3 %y$i&"i na 1edynym "ierun"u
do%odzenia! "t5ry $i. przed nami ot%iera= miano%i'ie na do%odzie opartym na
%nio$"o%aniu! 'zyli a po$teriori J 1e$t to do%5d %y"azu12'y przy'zyn. ze $"ut"5%,
0i3 dowod8w, 7ierwz& dow8d z 'ier+o2ciAr$c.$
Pier%$zy do%5d %y'hodzi od Ba"tu ru'hu! 'zy te4! ina'ze1 m5%i2' J od Ba"tu /ierno0'i
rze'zy, ?o4na go $Bormu&o%a3 niez%y"le pro$to= ponie%a4 ni'! 'o 1e$t poru$zone! nie
poru$za $i. ani nie zmienia $i. $amodzielnie! niezaprze'zalny Ba"t ru'hu 'zy zmiany %
ota'za12'ym na$ 0%ie'ie zmu$za na$ do %y'i2gni.'ia %nio$"u! 4e i$tnie1e pier%$zy
poru$zy'iel! "t5ry $am nie 1e$t poru$zany, ; to 1e$t 'a&y do%5d, 6a 1ego z%i.z&o03 1e$t 1edna"
po%odem nie'o przyd&ugiego %y1a0nienia,
St%ierdzenie! 4e Fni' nie poru$za $i. ani nie zmienia $amodzielnieG zna'zy 1edynie! i4 rze'z
nie mo4e /y3! %zgl.dem tego $amego 'elu! zaled%ie mo4li%a do poru$zenia i 1u4 poru$zona!
zaled%ie mo4li%a do zmiany i 1u4 zmienionaC gdy4 pun"t %y10'ia i 'el pro'e$u $ta%ania $i.
$2 z "onie'zno0'i r54ne, Sama zdolno03 uzy$"ania ru'hu 1e$z'ze nie 1e$t 1ego dope&nieniem,
Hdro%oroz$2d"o%2 pod$ta%2 tego $t%ierdzenia 1e$t zatem to! 4e nie mo4na da3 'zego0! 'zego
$i. nie po$iadaC a $amo po1.'ie mo4no0'i ozna'za /ra" do$"ona&o0'i! "t5r2 mo4na mie3! ale
"t5re1 na razie $i. nie ma J gdy4! 1e0li nie 'h'emy $t%ierdza3 to4$amo0'i prze'i%ie#$t%!
mo4no03 nie 1e$t urze'zy%i$tnieniem,
Fa"ty'znie ten argument od$y&a na$ 1e$z'ze dale1= poza przy'zyn. zmiany! do przy'zyny tego!
'o zo$ta&o zmienioneC poza przy'zyn. $ta%ania $i.! do przy'zyny /ytu, Ponie%a4
/ezpo0redni2 przy'zyn2 $ame1 zmiany 1e$t ona $ama % pro'e$ie $ta%ania $i. poprzez $%2
przy'zyno%o03C poru$zy'iel poten'1alnie mo4li%e1 do poru$zenia rze'zy $am 1e$t poru$zany
przez ten $am ru'h! "t5rym poru$za t. rze'zC $ta1e $i. 'zym0 innym! ni4 /y& %'ze0nie1, Kiedy
handlarz u4y%a $i&y! a/y poru$zy3 %5ze"! oddzia&u1e zar5%no na $ie/ie! 1a" i na niego,
:op5"i nie do1dziemy do przy'zyny! "t5ra %yt%arza to! 'o podlega zmianie! do przy'zyny!
"t5ra $ama $i. nie $ta1e 'zym0 innym! ni4 /y&a poprzednio! pro'e$ $ta%ania $i. 'zy te4 zmiany
nie /.dzie $i. m5g& rozpo'z23, Kr5t"o m5%i2'! 'hodzi tuta1 nie o $am pro'e$ ru'hu! le'z o
i$tnienie te1 do$"ona&o0'i! "t5ra 1e$t ru'hem,
7e$t %i.' 1a$ne! 4e o"re0lenie Fporu$zy'ielG u4y%ane %o/e' pier%$zego poru$zy'iela i
o"re0lenie Fporu$zy'ielG u4y%ane %o/e' poru$zy'ieli %t5ry'h nie $2 u4y%ane % tym $amym
$en$ie! le'z tyl"o analogi'znie= ponie%a4 pier%$zy poru$zy'iel 1e$t przy'zyn2 /ytu i $am
pozo$ta1e niezmieniony! pod'za$ gdy pozo$tali poru$zy'iele $2 przy'zynami zmian i $ami
zmienia12 $i. pod'za$ dzia&ania, Kon"luz1a argumentu doty'zy tego %&a0nie pier%$zego
poru$zy'iela,
:o03 'z.$ta 1e$t dzi$ia1 /&.dna opinia! "t5ra za"&ada! i4 $"oro "on"retny ru'h 1e$t
$po%odo%any innym! tamten "ole1nym i ta" dale1! to nie ma potrze/y $zu"a3 dal$zego
%y1a0nienia! ponie%a4 uzna1e $i. za o'zy%i$te! 4e 0%iat 1e$t %ie'zny, H tego pun"tu
%idzenia! $"oro nigdy nie do1dziemy do "o#'a &a#'u'ha poru$zy'ieli! o/e'ny ru'h nie 1e$t
4adn2 ta1emni'2, <&2d polega na tym! 4e /ez po'z2t"u ni' nie mo4e $i. rozpo'z23C 4aden z
ty'h poru$zy'ieli nie 1e$t %y$tar'za12'ym %y1a0nieniem $ie/ie ani $%o1ego %p&y%u na
inny'h, 7e0li Ba"t ru'hu ma /y3 zrozumia&y! mu$imy znale83 1ego %y$tar'za12'e %y1a0nienie!
'hy/a 4e przy1miemy! i4 'o0 po1a%ia $i. z ni'zego, ?gie&"a oddali i /aga4 'za$u nie /ardzie1
odrzu'a12 "onie'zno03 %yt&uma'zenia! ni4 udziela12 pozyty%nego %y1a0nienia, Hado%olenie
$i. nimi ozna'za zado%olenie $i. od$uni.'iem $pra%y % 'iemnie1$zy "2t! po'ie$zenie
uzy$"ane dzi."i %yni"a12'e1 z nie1 nie1a$no0'i, 7e$t o'zy%i$te! 4e dop5"i nie do1dziemy do
poru$zy'iela! "t5ry nie 1e$t od ni'zego zale4ny! nie %y1a0nimy i$tnienia poru$zy'ieli! "t5rzy
$2 /ez %2tpienia zale4ni al/o od $%o1ego a"tualnego ru'hu! al/o od zdolno0'i poru$zaniaC
gdy $"ut"i $2 %yra8ne! nie da $i. za"%e$tiono%a3 przy'zyny! "t5ra 1e 'a&"o%i'ie t&uma'zy,
Ddy oma%ia $i. pier%$zy do%5d na i$tnienie <oga! $z'zeg5lnie nale4y zda3 $o/ie $pra%. z
d%5'h rze'zy= z %2$"o0'i %nio$"u i z niezale4no0'i argumentu od 'zynni"a 'za$u, Ergument
trzyma $i. 0'i0le grani' $%oi'h prze$&ane"C pro%adzi do %nio$"u o pier%$zym
nieporu$zonym poru$zy'ielu J i tyle, He zmy$&o%ego Ba"tu ru'hu! od "t5rego %y'hodzi
argument! nie da $i. %y%nio$"o%a3 ni'zego %i.'e1, Ponie%a4 i$tnie1e ru'h! i$tnie1e te4
przy'zyna "o$mi'znego ru'hu! "t5ra $ama $i. nie poru$za, Ergument nie 1e$t trza$"a12'ym
p&omieniem! "t5ry mo4na $t&umi3 przy u4y'iu pro$tego! dora8nego 0rod"a J na"ry'ia go
%ie"ami, -ie 'hodzi tu o 'za$o%y po'z2te" ru'hu! nie 'hodzi te4 o o/e'n2 rze'zy%i$to03
%ymaga12'2 przy'zyny % prze$z&o0'i, 7e$t to po pro$tu "%e$tia znanego nam %$ze'h0%iata!
do0%iad'zanego przez na$ ru'hu lu/ zmiany oraz %nio$"u! 4e ta"i ru'h 'zy zmiana $2
niezrozumia&e /ez pier%$zego poru$zy'iela prze"azu12'ego ru'h %$zy$t"im rze'zom, Cza$
ni' tu nie zmienia, Ddy/y 1utro do%iedziono ponad %$zel"2 %2tpli%o03! 4e 0%iat 1e$t
%ie'zny! nie %p&yn.&o/y to % 4aden $po$5/ na ten do%5dC zmiana 1e$t Ba"tem! od'zu%amy
$"ute"! 1ego przy'zyny nie mo4na zanego%a3,
Pozo$ta&e 'ztery do%ody ma12 do"&adnie ta"2 $am2 pod$ta%. 1a" ten pier%$zy, 7e0li
/.dziemy pami.ta3 o/1a0nione %y4e1 %$t.pne po1.'ia i przy1miemy $z'zeg5&o%e
%yt&uma'zenie pier%$zego do%odu! pozo$ta&e zrozumiemy /ez trudu, >oz%a4ana "%e$tia
1e$t za%$ze ta $ama= i$tnienie do$"ona&o0'i! "t5ra poprzednio nie i$tnia&a,
Dr$gi dow8d, z dzi#1#+i#A7rz&cz&+owo2ci
:rugi do%5d %y'hodzi od przy'zyno%o0'i 'zy te4 dzia&ania rze'zy, Chodzi tuta1 o "%e$ti.
i$tnienia przy'zyny $pra%'ze1! ze%n.trznego 'zynni"a! dzi."i "t5rego dzia&aniu rze'z i$tnie1e
J o "%e$ti. i$tnienia "ury! "t5ra znio$&a 1a1"o! pioruna! "t5ry za/i& 'z&o%ie"a! 'zy /urzy!
"t5ra roz/i&a $tate" % drzazgi, Pun"tem %y10'ia 1e$t zno%u 0%iat zmy$&o%y,
O/$er%u1emy % 0%ie'ie zmy$&o%ym porz2de" przy'zyn $pra%'zy'h! zale4ny'h 1edna od
drugie1 pod %zgl.dem $%e1 przy'zyno%o0'i J pro'h nap.dza po'i$"! "t5ry roz/i1a z/iorni"
z /enzyn2! a ten z "olei $trzela Bontann2 ognia % 'entrum mia$ta i ta" dale1, -ie zna1du1emy
ni'zego! 'o /y&o/y $%o12 %&a$n2 przy'zyn2, W&a0nie dlatego! 4e 4adna rze'z nie mo4e /y3
przy'zyn2 $ie/ie $ame1! przy'zyny $pra%'ze % 0%ie'ie zmy$&o%ym zmu$za12 na$ do
%y'i2gni.'ia %nio$"u! 4e i$tnie1e pier%$za przy'zyna $pra%'za! "t5ra nie ma 4adne1 inne1
przy'zyny,
?5%i $i. tuta1! 4e przy'zyna nie mo4e po%odo%a3 $ie/ie $ame1 z tego $amego za$adni'zego
po%odu! o "t5rym /y&a mo%a % pier%$zym argumen'ie J miano%i'ie! 4e pun"t %y10'ia i
'el zmiany! mo4no03 i 1e1 realiza'1a nie mog2 /y3 to4$ame, W prze'i%nym razie uto4$amimy
ze $o/2 prze'i%ie#$t%a! m5%i2'! 4e mo4no03 1e$t urze'zy%i$tnieniem, 6uta1 zno%u! 1a" %
pier%$zym do%odzie! argument 1e$t ta" napra%d. $ilnie1$zy! ni4 $i. zrazu %yda1e! ponie%a4
1edyn2 alternaty%2 1e$t 1u4 nie uto4$amianie prze'i%ie#$t%! le'z %r.'z uto4$amianie
nierze'zy%i$to0'i z rze'zy%i$to0'i2! nie/ytu z /ytem J 1a"o 4e prze10'ie na$t.pu1e nie od
mo4no0'i do urze'zy%i$tnienia! ale z 'zy$to negaty%nego $tanu ni'o0'i do i$tnienia, ; zno%u
nale4y pod"re0li3! 4e $&o%o Fprzy'zynaG % odnie$ieniu do pier%$ze1 przy'zyny i przy'zyn
%t5ry'h nie 1e$t u4y%ane % tym $amym $en$ie! ale % $en$ie analogi'znym,
Prze'i%"o temu argumento%i mo4na %y$un23 zarzut! 4e % %ypad"u przy'zyn o4y%iony'h
zale4no03 ta nie 1e$t ta" %pro$t o'zy%i$ta, 7edna" i na ten zarzut i$tnie1e odpo%ied8 J 4adna
przy'zyna o4y%iona nie %y1a0nia $pra%'zo0'i gatun"u! do "t5rego nale4y i od "t5rego
'zerpie mo' przy'zyno%ania, -iemnie1 1edna" $pra%'zo03 ta mu$i mie3 %y1a0nienie,
-ie$"o#'zone 'oBanie $i. pro%adzi na$ doni"2d, <ez pier%$ze1! ni'zym nie$po%odo%ane1
przy'zyny nie /.dzie $"ut"5% %y%o&any'h przez 4adn2 przy'zyn.! niezale4nie od tego! ile
%ie"5% oddziela po'z2te" rze'zy od dzi$ie1$zego 0%iata, -ie 1e$t to "%e$tia 'za$u! a dodanie
"ole1ny'h "il"u milion5% lat do %ie"u %$ze'h0%iata nie "ompli"u1e /ardzie1 te1 $pra%y,
Hno%u nale4y z%r5'i3 u%ag. na 0'i$&e %yni"anie %nio$"u z po$iadane1 o'zy%i$to0'i=
"on"luz1a doty'zy i$tnienia przy'zyny niema12'e1 4adne1 inne1 przy'zyny! i ni' %i.'e1, Ka4dy
z ty'h d%5'h argument5% %y$tar'za do do%iedzenia i$tnienia <ogaC i'h $"ute'zno03 nie
%yni"a z i'h po&2'zenia, S2 po pro$tu innymi pun"tami %idzenia! $nopami 0%iat&a
$"upionymi na tym $amym %ido"u i$toty /o$"ie1! ale %ypro%adzonymi z inny'h pun"t5% %
0%ie'ie zmy$&o%ym,
(rzeci dow8d, z 7rzej2ciowo2ciA7rz&god+o2ci
6rze'i do%5d %y'hodzi od na$zego do0%iad'zenia przygodno0'i 'zy te4 prze10'io%o0'i
rze'zy, ?o4na go "r5t"o przed$ta%i3 na$t.pu12'o= 1e0li i$tnie12 1a"ie"ol%ie" /yty! "t5ry'h
i$tota nie 1e$t to4$ama z i'h i$tnieniem ('zyli $2 przygodne)! to i$tnie1e /yt! "t5rego i$tot2 1e$t
i$tnienie (to zna'zy /yt a/$olutnie "onie'zny), 7e$t Ba"tem! 4e % ota'za12'ym na$ 0%ie'ie
$po$trzegamy rze'zy! "t5re po$iada12 i$tnienie i 1e tra'2! za'zyna12 i$tnie3 i prze$ta12! rodz2
$i. i umiera12, Ddy/y ta"2 natur. mia&o %$zy$t"o! to zna'zy gdy/y nie i$tnia&o ni'! dla 'zego
i$tnienie 1e$t i$toto%o naturalne! %tedy ni' nigdy nie mog&o/y i$tnie3, 7edna" % "onte"0'ie
i$tnienia 0%iata 1e$t to o'zy%i$ty Ba&$z, Ergument ten 1e$t $"on$truo%any ta" $amo 1a"
poprzednie= 1e0li rze'zy $2 zdolne rozpo'z23 i$tnienie i 1e za"o#'zy3! %5%'za$! $"oro
rze'zy%i0'ie i$tnie12 i prze$ta12 i$tnie3! ta zdolno03 zo$ta1e $pe&niona! mo4no03 J
zrealizo%anaC a mo4no03 nie mo4e zrealizo%a3 $i. $ama, 6ym /ardzie1 ni'o03 nie mo4e
%yt%orzy3 'zego0! 'o /y mog&o /y3 urze'zy%i$tnione,
Odpo%ied8 na zarzut z $u/$tan'1i Bizy'znie "onie'zny'h 1e$t ta"a $ama 1a" na pod$ta%o%y
zarzut %y$u%any prze'i%"o poprzednim argumentom, Naden Bizy'znie "onie'zny /yt nie
%y1a0nia $%o1e1 "onie'zno0'i! ale t. urze'zy%i$tnion2 mo4no03 otrzymu1e, Konie'zno0'i
rodza1u nie t&uma'zy zatem $am rodza1, F:u4a li'z/a rze'zy przygodny'h nie t%orzy rze'zy
"onie'zne1! podo/nie 1a" du4a li'z/a idiot5% nie t%orzy inteligentnego 'z&o%ie"aG,
Konie'zno03 mu$i /y3 %y1a0niona przez /yt "onie'zny! "t5ry nie otrzymu1e "onie'zno0'i! ale
$am ni2 1e$t, Hno%u 'zynni" 'za$u nie ma tu zna'zenia, Wyd&u4anie % nie$"o#'zono03
&a#'u'ha /yt5%! "t5re otrzymu12 "onie'zno03! lu/ ta"i'h! "t5re nie $2 "onie'zne! ani nie
"ompli"u1e! ani nie %y1a0nia trudno0'iC 1edynie $tano%i pr5/. uni"ni.'ia pro/lemu przez
u"ry'ie go pod ma$2 /ezpo0redni'h przy'zyn lu/ miniony'h lat,
Pier%$ze trzy do%ody uza$adnia&y i$tnienie <oga na pod$ta%ie /ierno0'i! dzia&ania i
przygodno0'i rze'zy, Cz%arty do%5d opiera $i. na do$"ona&o0'i rze'zy! ale argument nadal
%y'hodzi od 0%iata rze'zy%i$tegoC nie"onie'znie 0%iata do0%iad'ze# i %ra4e# zmy$&o%y'h!
niemnie1 1edna" 0%iata rze'zy%i$tego, K%iat rze'zy%i$ty o/e1mu1e /o%iem ta"4e to
%$zy$t"o! 'o rozumiemy! i to! 'o od'zu%amy! 'zyli na przy"&ad mi&o03! $pra%iedli%o03!
przy1a8#, ; 'ho3 nie mo4emy i'h %yhodo%a3 % ogrodzie ani $pot"a3 na uli'y! to z pe%no0'i2
$2 one rze'zy%i$te,
:o$"ona&o0'i! o "t5ry'h tu mo%a! $2 do$"ona&o0'iami a/$olutnymi! "t5re ma12 $%2
%e%n.trzn2 do$"ona&o03! a nie relaty%nymi! /.d2'ymi do$"ona&o0'iami tyl"o %$"ute"
uporz2d"o%ania %zgl.dem 'zego0 innego, Przy"&ady ta"i'h a/$olutny'h do$"ona&o0'i to
z%ierz.'o03! rozumno03! 4y'ie! i$tnienie, ?o4na 1e z gru/$za $"la$yBi"o%a3 $t%ierdzeniem!
4e $2 one $ame z $ie/ie al/o 0'i0le ograni'zone! al/o zupe&nie nieograni'zone,
7a"o przy"&ady do$"ona&o0'i 0'i0le ograni'zony'h mo4emy %ymieni3 z%ierz.'o03 i
'z&o%ie'ze#$t%o, Cz&o%ie" 1e$t z%ierz.'iem % nie mnie1$zym $topniu ni4 le%! a 'horo%ity
'h&opie' nie ma % $o/ie mnie1 'z&o%ie'ze#$t%a ni4 pot.4ny atleta, 6e rze'zy ma12 0'i0le
u$talone grani'e, El/o po$iada $i. 1e % 'a&o0'i! al/o $i. i'h nie ma % og5leC nie mo4na mie3
i'h ma&e1 lu/ du4e1 ilo0'i, Prze"ro'zenie u$talone1 grani'y lu/ 1e1 nieo$i2gni.'ie ozna'za
zupe&n2 utrat. te1 do$"ona&o0'i, Przy"&adami nieograni'zony'h do$"ona&o0'i $2 4y'ie! do/ro!
i$tnienie i ta" dale1, 7e0li te do$"ona&o0'i ma12 1a"ie0 grani'e % przypad"u te1 'zy inne1
1edno$t"i lu/ tego 'zy innego gatun"u! to ograni'zenie to nie po'hodzi od $ame1
do$"ona&o0'i, Hau%a4amy 8r5d&o tego ograni'zenia na%et % $po$o/ie m5%ienia= miano%i'ie
m5%imy o ludz"im 4y'iu al/o z%ierz.'ym 4y'iu! 'ho'ia4 nigdy nie przytraBia nam $i.
po%iedzie3 o ludz"ie1 rozumno0'i al/o z%ierz.'e1 z%ierz.'o0'i,
Ponie%a4 do%5d na i$tnienie <oga %y'hodzi %&a0nie od ty'h nieograni'zony'h do$"ona&o0'i!
%arto %$"aza3 i'h nie"t5re 'e'hy, <y3 mo4e 'e'h2 na1/ardzie1 rzu'a12'2 $i. % o'zy 1e$t to! 4e
r54ne rodza1e /yt5% po$iada12 te do$"ona&o0'i % $po$5/ analogi'zny! a nie identy'znyC $t2d
m5%imy na przy"&ad o do/rym "amieniu! do/rym o%o'u! do/rym "oniu 'zy do/rym
proBe$orze J odpo%iednio do %&a0'i%e1 "a4demu z ni'h do$"ona&o0'i, O'zy%i0'ie %
%ypad"u proBe$ora /y'ie do/rym nie ozna'za do"&adnie tego $amego! 'o % %ypad"u o%o'u,
Wy$t.pu1e tu propor'1onalno03! ale nie identy'zno03, :rug2 $z'zeg5lnie godn2 u%agi 'e'h2
ty'h do$"ona&o0'i 1e$t to! 4e mo4na 1e realizo%a3 % r54nym $topniuC ta" oto 1eden 'z&o%ie" %
'i2gu $%o1ego 4y'ia mo4e /y3 z&y! nie%iel"ie1 'noty! nieprze'i.tne1 'noty! a % "o#'u 0%i.ty,
Czw#r%& dow8d, z doko+#1o2ciA$cze%+ic%w#
Cz%arty do%5d na i$tnienie <oga mo4na przed$ta%i3 "r5t"o, Widzimy! 4e % ota'za12'ym na$
0%ie'ie %ymienione do$"ona&o0'i $2 o/e'ne % rze'za'h % %i."$zym lu/ mnie1$zym $topniu,
6o zna'zy %idzimy rze'zy! "t5re $2 mnie1 lu/ /ardzie1 do/re! mnie1 lu/ /ardzie1 pra%dzi%e i
ta" dale1C %idzimy 4y'ie ograni'zone do $topnia 'hara"tery$ty'znego dla ludzi! z%ierz2t 'zy
ro0lin, ; te ograni'zone $topnie nieograni'zony'h do$"ona&o0'i mo4emy %y1a0ni3 tyl"o
%tedy! "iedy od%o&amy $i. do i$tnienia 'zego0! do 'zego te do$"ona&o0'i odno$z2 $i. % 'a&e1
pe&ni J 'zego0! 'o nie po$iada do/ra! pra%dy! 4y'ia % tym 'zy innym $topniu! ale 'o z $ame1
$%e1 natury 1e$t nieograni'zonym do/rem! nieograni'zon2 pra%d2! nieograni'zonym 4y'iem,
H pe%no0'i2 ty'h ograni'zony'h $topni nieograni'zony'h do$"ona&o0'i nie %y1a0nia natura!
"t5ra 1e po$iada, 7e$t ta"! gdy4 'e'hy! "t5re %y%odz2 $i. z i$totny'h za$ad natury! po$iadamy
% 'a&e1 pe&niC 'z&o%ie" nie o$i2ga prze'ie4 'z&o%ie'ze#$t%a po d&ugie1 %al'e, Ponadto
do$"ona&o0'i p&yn2'e z natury nie $2 zmienne= rozpie$z'zony pie$e" po"o1o%y nie prze$ta1e z
up&y%em 'za$u /y3 z%ierz.'iem! a $z'zeni. nie na/y%a 'oraz %i.'e1 z%ierz.'o0'i, E ty'h
nieograni'zony'h do$"ona&o0'i J do/ra! 4y'ia i inny'h J ni"t nie po$iada % 'a&e1 pe&ni %
ota'za12'ym na$ 0%ie'ie i zmienia12 $i. one % nie$"o#'zonym /oga't%ie r54norodno0'i,
Wy1a0nienia nale4y %i.' $zu"a3 poza naturami po$iada12'ymi ograni'zon2 da%".
nieograni'zone1 %arto0'i! a %i.' % pe%nym ze%n.trznym 8r5dle! "t5re po$iada do$"ona&o03
do$"ona&2, W prze'i%nym razie napoty"amy pod$ta%o%2 prze$z"od. polega12'2 na
uto4$amieniu ze $o/2 prze'i%ie#$t%= mo4no03! "t5ra po%odu1e %&a$ne urze'zy%i$tnienie! a
na%et /ra" do$"ona&o0'i! "t5ry po%odu1e 1e1 o/e'no03, 7ednym $&o%em te ograni'zone da%"i
nieograni'zony'h %arto0'i $2 %arto0'iami otrzymanymiC % o$tate'znym rozra'hun"u
mo4emy 1e uza$adni3! 1edynie od%o&u12' $i. do pe%nego /ytu! "t5ry i'h nie otrzyma&! ale
"t5ry 1e po$iada % 'a&e1 $%e1 nieograni'zono0'i tyl"o ze %zgl.du na $am2 $%2 natur., -ie
1e$t to r5%nie4 "%e$tia prze$"o"u od porz2d"u idealnego do rze'zy%i$tego, 6e $"ut"i J
4y'ie ludz"ie! do/ro3 'z&o%ie"a J zde'ydo%anie nale42 do porz2d"u rze'zy%i$tego, -ie
'hodzi tu o idealn2 regu&.! "t5ra poz%oli nam mierzy3 te do$"ona&o0'i! le'z o rze'zy%i$t2!
i$tnie12'2 przy'zyn.! "t5re1 dzia&anie $po%odo%a&o! 4e za'z.&y one i$tnie3,
Cz%arty do%5d prze'hodzi& od %ielo0'i do 1edno0'i= od %ielu do$"ona&o0'i udzielony'h 'zy
otrzymany'h do 1edne1 do$"ona&o0'i po$iadane1 i$toto%o, Pi2ty do%5d prze'hodzi od
uporz2d"o%ane1 %ielo0'i do porz2d"u12'e1 1edno0'i, Porz2de" 0%iata! "t5ry 1e$t pun"tem
%y10'ia tego do%odu! /y& dla ludzi "ole1ny'h %ie"5% 1ednym z na1/ardzie1 $ta&y'h 0%iade't%
i$tnienia <oga, Przema%ia& do gre'"i'h poet5% i BilozoB5%! da12 mu %yraz J %
nieBilozoBi'zny $po$5/ J 0%i.te pi$ma Nyd5%! a ludy prymity%ne od%o&y%a&y $i. do niego
% mita'h o po'z2t"a'h, 7e$t to nie tyl"o na1$tar$zy z do%od5%! le'z ta"4e na1/ardzie1
popularny, 7ego pra%dzi%o03 uzna%ali ludzie nie%y"$zta&'eni! niezdolni do po1.'ia 1ego
BilozoBi'zny'h "on$e"%en'1i! a 1edno'ze0nie /y& to 1edyny do%5d! "t5ry tra"to%a& z pe%n2
doz2 $za'un"u %iel"i Kant,
<y3 mo4e nale4a&o $i. $podzie%a3! 4e BilozoBia %$p5&'ze$na z 1e1 pogard2 dla prze$z&o0'i
/.dzie ata"o%a3 ten $z'zeg5lny do%5d na1/ardzie1 upar'ie, -ie"t5rzy po%iedz2! 4e zo$ta& on
o/alony przez teori. e%olu'1i! "t5ra m5%i2' o pro'e$ie roz%o1u! pod%a4y&a "onie'zno03
1a"i'h"ol%ie" %y1a0nie# na temat po'z2t"u tego pro'e$u, Hno%u m5%i $i.! 4e
%y$tar'za12'ym %yt&uma'zeniem rze'zy%i$ty'h Ba"t5% 1e$t 0lepy przypade" 'zy
"onie'zno03, Przy1rzymy $i. do"&adnie1 tym d%5m o$tatnim %$p5&'ze$nym (i $taro4ytnym)
zarzutom po zapoznaniu $i. z $amym do%odem,
0i!%& dow8d, z 7orz!dk$Ace-owo2ci
Pi2ty do%5d na i$tnienie <oga 1e$t podo/nie z/udo%any 1a" poprzednie! nie %ymaga ni'zego
%i.'e1 ni4 one i opiera $i. na podo/nie $olidnym Bundamen'ie, ?a ten $am pun"t %y10'ia=
Ba"ty i$tnie12'e % 0%ie'ie! % "t5rym 4y1emy, Korzy$ta z te1 $ame1 Bundamentalne1 za$ady
rozumu i rze'zy! m5%i2'e1! 4e prze'i%ie#$t%a nie $2 to4$ame, Chodzi tu o i$tnienie
porz2d"uC po$zu"i%anie 1ego %y1a0nienia pro%adzi na$ do na1%y4$ze1 inteligen'1i,
Ergument mo4na "r5t"o $Bormu&o%a3 ta"= W 0%ie'ie %o"5& na$ %idzimy rze'zy poz/a%ione
inteligen'1i! dzia&a12'e % 1a"im0 'elu J Ba"t ten 1e$t %ido'zny! ponie%a4 za%$ze J 'zy te4
na og5& J dzia&a12 one % ten $am uporz2d"o%any $po$5/! a/y uzy$"a3 to! 'o dla ni'h
na1lep$ze, -a1%yra8nie1 te dzia&ania nie $2 przypad"o%e! le'z 'elo%e, Ponie%a4 rze'zy
poz/a%ione inteligen'1i nie d242 do 'elu! 1e0li nie zo$ta&y u"ierun"o%ane przez 1a"20
inteligen'1.! mu$imy %y'i2gn23 %nio$e"! 4e i$tnie1e na1%y4$za inteligen'1a! "t5ra "ieru1e
%$zy$t"ie rze'zy naturalne "u i'h 'elo%i,
6u naty'hmia$t po1a%ia $i. o'zy%i$ta trudno03! 4e argument ten za"&ada i$tnienie porz2d"u
0%iataC a porz2de" ten %'ale nie 1e$t Ba"tem do0%iad'zalnym, 7e0li ta"i porz2de" % 0%ie'ie
i$tnie1e! 1e$z'ze go nie %y"ryli0my, Harzut ten 'zerpie $o"i z urodza1ne1 gle/y
nieporozumienia! 1a"im 1e$t mylenie 'elo%o0'i ze%n.trzne1 i %e%n.trzne1, E/y %y1a0ni3
ta1emni'. 'elo%o0'i ze%n.trzne1! mu$ieli/y0my zna3 odpo%iedzi na %$zy$t"ie pytania
doty'z2'e ta"i'h $pra%! 1a" ze%n.trzny po%5d ugryzienia "omara! i$tnienia %.4y 'zy
zni$z'ze# %y%o&any'h huraganem, ?y i'h po pro$tu nie znamy! a z pe%no0'i2 nie znamy i'h
%$zy$t"i'hC i pra%dopodo/nie nie poznamy i'h nigdy, N2danie! a/y ta"i in$trument 1a" ludz"i
umy$& dog&./nie po12& plany <o4e! 1e$t do03 %yg5ro%ane, 6en argument nie %ymaga 1edna"
zg&./iania ta1emni'y 'elo%o0'i ze%n.trzne1,
Hupe&nie %y$tar'zy! 1e0li $t%ierdzimy! 4e 'elo%o03 %e%n.trzna 1e$t Ba"tem, ?o4emy go
pozna3 J i pozna1emy J /ez %2tpli%o0'i, Wiemy prze'ie4! 4e o"o 1e$t z/udo%ane ta"! /y
%idzia&o! a u'ho J /y $&y$za&oC 4e "omar gryzie! a/y $i. od4y%ia3! 1ado%ite z./y %.4a $&u42
do o/rony i ta" dale1, W przypad"u pi2tego do%odu na i$tnienie <oga ta"a %iedza 1e$t
%y$tar'za12'ym pun"tem %y10'ia, Co %i.'e1! na%et 1eden przy"&ad 'elo%o0'i %e%n.trzne1
/y&/y %y$tar'za12'y 1a"o pun"t %y10'ia tego do%odu, Fa"t 'elo%o0'i %e%n.trzne1
'a&"o%i'ie %y$tar'za do u%olnienia tego argumentu od o$"ar4enia o antropomorBizm!
%no$zonego przez nie"t5ry'h BilozoB5%, Ergument nie domaga $i. od na$ $zu"ania du$zy
%.4a 'zy "omara! a/y od$&oni3 i'h moty%y! inten'1e 'zy planyC %ymaga 1edynie uznania
Ba"tu $ta&ego porz2d"u przy'zyny i $"ut"u,
6ego %e%n.trznego porz2d"u nie da $i. %y1a0ni3 za pomo'2 przypad"u, 6a"ie %y1a0nienie
1e$t znie%ag2 dla zdro%ego roz$2d"u= r5%nie do/rze mog&o/y $i. o"aza3! 4e mo1e u'ho 1e$t
organem %.'huC % z%i2z"u z tym 'zy4 nie 1e$t za$"a"u12'e! 4e ta" %iele z%ierz2t ma u$zyQ
Wyli'zono! 4e pra%dopodo/ie#$t%o 1edno'ze$nego przypad"o%ego roz%o1u trzyna$tu
%arun"5% /ezpo0rednio "onie'zny'h do tego! /y o"o %idzia&o! %yno$i 9 999 9) do 1! a
prze'ie4 ze z1a%i$"iem tym $poty"amy $i. 'odziennie9
7e0li na%et od&o4ymy na /o" g&o$ zdro%ego roz$2d"u! "t5ry dla %$p5&'ze$nego BilozoBa
%yda1e $i. dzi%nie pode1rzany! to %y1a0nianie i$tnienia porz2d"u % 0%ie'ie 1a"o dzie&a
przypad"u 1e$t /&.dne z BilozoBi'znego pun"tu %idzenia, H pe%no0'i2 przypade" i$tnie1e, 7e$t
tyl"o $pra%2 przypad"u! 4e o/er%anie 'hmury z&apa&o &y$ego m.4'zyzn.! gdy nie %zi2& z
$o/2 "apelu$zaC ale gdy/y nie mia& on po%odu! a/y %y103 z domu! i gdy/y nie /y&o po%odu
do de$z'zu! to z pe%no0'i2 'i.4"ie "rople nie roz/i1a&y/y $i. teraz o g&ad"2 po%ierz'hni.
1ego 'za$z"i, ;nnymi $&o%y! $amo i$tnienie przypad"u za"&ada i$tnienie i$totyC przypade" 1e$t
tyl"o z/iegiem d%5'h przy'zyn u$i&u12'y'h pod24a3 $%ymi %&a$nymi 'elo%o0'iamiC 1e$t to
przypad&o03! "t5ra przydarza $i. i$to'ie! a nie 'o0! 'o 12 %y1a0nia lu/ li"%idu1e, 7e0li
%$zy$t"o %ydarza $i. przypad"o%o! to 'a&a natura zo$ta1e zredu"o%ana do poziomu
przypad&o0'iC rze'zy nie $2 i$totnie tym! 'zym $2! le'z tyl"o przypad&o0'io%o= Batamorgana
mo4e $i. rozp&yn23 przed u$i&u12'ym 12 z/ada3 umy$&em,
6a"ie %y1a0nienie nie 1e$t 4adnym %y1a0nieniem J 1e$t $prze'zno0'i2, 7e$t to do/rze nam 1u4
znany non$en$ %y1a0niania rze'zy do$"ona&e1 niedo$"ona&2! %i."$ze1 mnie1$z2 al/o
uporz2d"o%ania 1ego /ra"iem, Ot54! m5%i2' ot%ar'ie! %y1a0nienie to uto4$amia
prze'i%ie#$t%a= mo4no03 z 1e1 urze'zy%i$tnieniem lu/ te4 z /ra"iem 1a"iego"ol%ie" /ytu, ;
$toimy % o/li'zu $tarego dylematu zaprze'zania mo4no0'i $tudenta medy'yny i do$"ona&o0'i
do"tora lu/ te4 zaprze'zania i$tnienia r54ni'y mi.dzy nimiC a %i.' %ra'amy do /eznadzie1ne1
pr5/y zaprze'zania Ba"tom,
W$p5&'ze$ny 'z&o%ie"! $"upiony na uni"aniu nie$"o#'zono0'i! %'ale nie prze1mu1e $i.
Bia$"iem $%o1ego %y1a0nienia i u4y1e go 0mia&o pono%nie! "iedy tyl"o zamil"n2 dzia&a
rozumu, -a razie roz%i2zu1e pro/lem! zaprze'za12' mu= porz2de" 0%iata o/1a0nia $i.
"onie'zno0'i2 naturaln2C <5g nie 1e$t "onie'zny! ponie%a4 0%iat 1e$t $amo%y$tar'zalny,
?5%i2' pro0'ie1! ozna'za to! 4e % 0%ie'ie do$trzegalny 1e$t porz2de"! a nau"a mo4e $i. nadal
za1mo%a3 1ego /adaniem! gdy4 rze'zy $2 tym! 'zym $2= ta"a 1e$t i'h natura! $2 one
zdetermino%ane przez "onie'zne pra%a Bizy"i! "t5re nada12 im $po$5/ i$tnienia i dzia&aniaC
determinu1e 1e $ama natura,
>ze'zy%i$ty'h pro/lem5% nie roz%i24emy! uda12'! 4e nie i$tnie12C a ten pro/lem 1e$t
rze'zy%i$ty, >oz%i2zanie oparte na "onie'zno0'i 1edynie od$u%a $pra%., S"2d /ierze $i.
determina'1a! ta "onie'zna $"&onno03 do o"re0lonego dzia&aniaQ 7a"ie 1e$t 8r5d&o
"onie'zno0'i natury i pra% Bizy"iQ O'zy%i0'ie to nie %y1a0nia $amo $ie/ie! a przypade" te4
nie po$&u4y za %y1a0nienieC 1edynym mo4li%ym roz%i2zaniem 1e$t przy'zyna
ponadnaturalna! inteligen'1a! "t5ra 1e$t na1%y4$za, -ie %y$tar'zy 1a"a"ol%ie" inteligen'1a,
7e0li /o%iem inteligen'1a nie 1e$t na1%y4$za! to nie 1e$t inteligen'12! le'z natur2! "t5ra po$iada
inteligen'1.! to 1e$t natur2 zdetermino%an2! $"iero%an2 "u 'zemu0! uporz2d"o%an2 ta"! a/y
mog&a pozna%a3, ; tu zno%u mamy ten $am pro/lem J $"2d po'hodzi ta determina'1a! ta
$"&onno03! ten porz2de"Q 6a o$tate'znie %y1a0nia12'a inteligen'1a mu$i /y3 inteligen'12! a nie
12 mie3C nie mo4e /y3 $"iero%ana do pozna%ania! le'z mu$i /y3 $%o12 %&a$n2 %iedz2,
Arg$)e+%& a posteriori
6a"ie $2 do%ody na i$tnienie <oga, ;'h Bundament 1e$t g&./o"o %"opany % t%ardo u/it2
ziemi.! pod'za$ gdy /udo%la %zno$i $i. do $z'zyt5% /o$"o0'i, 6e do%ody nie $2
etery'znymi a/$tra"'1ami! m.tnymi "on$tru"tami ma12'ymi za$t2pi3! % md&ym 0%ietle
argumenta'1i! t%ard2 rze'zy%i$to03, S2 do%odami przez %nio$"o%anie! do%odami a
po$teriori! indu"'1ami opartymi na Ba"ta'h 0%iata zmy$&o%ego i pier%$zy'h za$ada'h
rozumu, Fa"ty! na "t5ry'h $i. opiera12! nie $2 4adn2 miar2 Ba"tami podlega12'ymi dy$"u$1iC te
do%ody pozo$tan2 % mo'y! na%et gdy %e8miemy pod u%ag. ta"ie Ba"ty 1a" mrugni.'ie
o"iem! do$"ona&o03 "amienia 'zy przygodno03 %e$t'hni.'ia, H pe%no0'i2! zgodnie ze
zdro%ym roz$2d"iem! te1 zmy$&o%e1 pod$ta%y dla na$zy'h do%od5% zanego%a3 $i. nie da,
H drugie1 $trony za$ada rozumu! z%i2zana z tymi do%odami! 1e$t podo/nie niepod%a4alna,
-ie mo4na 1e1 zanego%a3! nie negu12' %$zy$t"i'h dzia&a# intele"tualny'h! nie negu12' 0%iata
rze'zy%i$tegoC 'o %i.'e1! nie mo4na 1e1 zanego%a3 /ez pot%ierdzenia 1e1, Ponie%a4 za$ada ta
g&o$i po pro$tu! 4e rze'z 1e$t tym! 'zym 1e$tC 4e rze'z nie mo4e 1edno'ze0nie /y3 i nie /y3! nie
mo4e /y3 $o/2 i 'zym0 innymC innymi $&o%y! za$ada ta pod"re0la! 4e r54ni'e nie $2
identy'zno0'iami! mo4no0'i nie $2 $%oimi urze'zy%i$tnieniami! a nie/yt nie 1e$t /ytem,
*&%#rcz#j!ce +iez#-e"+ie od ie'ie
FilozoB! "t5ry z $o/ie tyl"o znany'h po%od5% de'ydu1e $i. za"%e$tiono%a3 te do%ody!
%yru$za na %o1n. o za$i.gu "o$mi'znymC na $z'z.0'ie dla niego nie mo4e 1e1 %ygra3, 6a"ie
z%y'i.$t%o /y&o/y 1ego %&a$nym uni'e$t%ieniem, Celem ty'h do%od5% nie 1e$t uzy$"anie
eBe"tu dzia&ania &2'znego, >54ni2 $i. one 'a&"o%i'ie od ma$y argument5% ze/rany'h na
popar'ie hipotezy e%olu'1iC nie $2 %2t&ymi nit"ami %ple'ionymi % mo'n2 t"anin.
po$zla"o%ego argumentu o$"ar4y'iela pu/li'znego, W$zy$t"ie razem lu/ "a4dy oddzielnie
do%odz2 i$tnienia <ogaC "a4dy z ni'h 1e$t pun"tem %y10'ia umo4li%ia12'ym u"azanie! 4e
<5g 1e$t $amym i$tnieniem! /ytem do$"ona&ym! en$ a $e,
Bci2-e ogr#+iczo+e do ocz&wi%o2ci
-ie da $i. znale83 %ady % i'h "on$tru"'1i! /o trzyma12 $i. o'zy%i$to0'i! do "t5re1 $i.
od%o&u12! i Bormu&u12 %nio$"i % 1e1 %&a0'i%y'h grani'a'h, Wyni"a12'a z ni'h %iedza nie 1e$t
pra%dopodo/na ani na%et %y$o'e pra%dopodo/naC 1e$t to ra'ze1 %iedza metaBizy'znie
pe%na! %y"lu'za12'a "a4d2 inn2 mo4li%o03! pozo$ta%ia12'a 1edynie pier%$zego
poru$zy'iela! pier%$z2 przy'zyn.! /yt "onie'zny! i ta" dale1! 1a"o o$tate'zn2 odpo%ied8 na
Ba"ty rze'zy%i$tego 0%iata,
Ko+ekwe+cje
Fa"t! 4e te do%ody zo$ta&y zle"'e%a4one 1a"o niema12'e zna'zenia dla ludzi i poz/a%ione
tre0'i 1a"o0'io%e1! /.dzie za%$ze niezrozumia&y dla my0l2'ego 'z&o%ie"aC po%5d 1e$t pro$ty
J ta"ie1 po$ta%y nie mo4na zrozumie3, Kole1ne rozdzia&y $z'zeg5&o%o przed$ta%i2
"on$e"%en'1e ty'h $t%ierdze#C 1edna" na%et /ez dal$zego oma%iania te argumenty ugina12
$i. pod 'i.4arem do1rza&ego o%o'u i'h g&./o"iego zna'zenia, -a przy"&ad Ba"t i$tnienia
pier%$zego nieporu$zonego poru$zy'iela ozna'za! 4e nie i$tnie1e ru'h J od mia4d42'e1 $i&y
Bali p&y%o%e1 po uno$zenie $i. i opadanie "lat"i pier$io%e1 pod'za$ $nu J "t5ry /y nie
zale4a& % "a4de1 'h%ili od <oga J nie ma zmiany! od niedo$trzegalnego na/ierania "olor5%
przez 1e$ienne li0'ie po %rzenie re%olu'1i $po&e'zne1 J % "t5re1 <5g nie odgry%a&/y
'zo&o%e1 roli, ;$tnienie pier%$ze1! ni'zym nie$po%odo%ane1 przy'zyny ozna'za! 4e %
zmienny'h zmagania'h 4y'ia 'z&o%ie"a! triumBa'h 1ego na1%i."$zy'h my0li i pra'! 1ego
ar'ydzie&a'h! literaturze! ar'hite"turze! %e %zlota'h poety 'zy "r5t"im roz"azie 4o&nierza nie
ma na%et momentu! z "t5rego mo4na /y %y&2'zy3 <oga, -ie ma ta" gru/y'h mur5%! ta"
$amotny'h pu$t"o%i! ta" pot.4ne1 armii! ta" po%$ze'hnie o/o%i2zu12'ego de"retu
rz2do%ego! ta" zapie"&e1 niena%i0'i! 4e/y mog&y %y"lu'zy3 dzia&anie pier%$ze1 przy'zyny,
Z+#cze+ie dowod8w
;$tnienie a/$olutnie "onie'znego /ytu ozna'za! 4e 1e$t podtrzymu12'a /o$"a r."a! "t5re1
%y'oBanie $i. ozna'za uni'e$t%ienieC 4e nie mo4emy $i. zet"n23 z 1a"im"ol%ie" elementem
rze'zy%i$to0'i /ez $tani.'ia %o/e' /o$"o0'iC 4e <5g 1e$t /li4$zy nam ni4 my $ami $o/ieC 4e
"a4da 'h%ila 4y'ia! "a4da 'z2$te'z"a py&u! "a4dy $ze% % u/raniu al/o 1e$t przeni"ni.ty
/o$"o0'i2! al/o nie mo4e nadal i$tnie3, ;$tnienie % pe&ni do$"ona&ego /ytu ozna'za! 4e 'a&e
pi."no! mi&o03! do/ro! "t5re %zno$z2 $er'e 'z&o%ie"a ponad niego! $2 zaled%ie 'ieniami
nie$"o#'zono0'i na 0%ietli$tym "r.gu 4y'ia! mgli$tymi od/la$"ami nie%ypo%iedzianego!
"t5re $i. u"ry%a na 1ego po'z2t"u i "o#'u, ;$tnienie na1%y4$ze1 inteligen'1i 1a$no po"azu1e!
4e %&o$y na na$ze1 g&o%ie $2 rze'zy%i0'ie poli'zoneC 4e nie ma "ro"u! odde'hu! $u"'e$u 'zy
niepo%odzenia! "t5re nie mia&y/y zna'zenia! nie mia&y/y $%o1ego mie1$'a % planie <o4ym
J na1%y4$zym porz2d"u! "t5ry % "onie'zny $po$5/ $i.ga poza ludz"2 zdolno03 po1mo%ania,
0r#wdziw# %#je)+ic# 7ocz!%k8w
6e do%ody mog2 /y3 ata"o%ane 1a"o nieo"ie&znane a/$tra"'1e rozumu /ez po%a4ny'h
pod$ta% lu/ 1a"o 'h&odne rozumo%anie niema12'e $en$u ani 4adnego zna'zenia dla ludzi,
O/a o$"ar4enia $2 'a&"o%i'ie Ba&$zy%e= $2 to do%ody nau"o%e %y'hodz2'e od 0%iata
rze'zy%i$tegoC i'h %aga i zna'zenie dla ludzi $2 nieograni'zone, Ddy/y u'z'i%ie $po1rze3
pra%dzie % o'zy! /y&o/y o'zy%i$te! 4e rze'zy%i$t2 przy'zyn2 %y%o&y%anego przez nie
%$p5&'ze0nie niepo"o1u 1e$t Ba"t! 4e "ieru12 umy$& 'z&o%ie"a "u o$tate'zne1 ta1emni'y, Ka4dy
po'z2te" 1e$t ta1emni'zy! ponie%a4 no$i na $o/ie "ropel". egzoty'znego aromatu /o$"o0'i,
Ka4dy po'z2te" 1e$t mo$tem przerzu'onym nad przepa0'i2 mi.dzy tym! 'o mo4e /y3! i tym!
'o 1e$tC $amo 1ego i$tnienie g&o$i do$"ona&o03 i ta1emni'. 1ego /udo%ni'zego J o$tate'znego
Po'z2t"u! "t5ry po&o4y& pod%aliny "onie'zne do /udo%ania ta"iego mo$tu, -a1/ardzie1
prozai'zny po'z2te" intrygu1e na$z umy$&! /o na%et na1$"romnie1$zy po'z2te" $ta%ia pytanie!
na "t5re zna odpo%ied8 tyl"o i$tota /o$"a J i tyl"o ona mo4e % pe&ni 12 zrozumie3, Przez
po'z2te" za'zyna i$tnie3 'o0! 'zego przedtem nie /y&oC 1e$t to $ztu'z"a magi'zna! tro'h.
'zar5%! "t5re nie mog2 /y3 pra%dzi%e! my$z rodz2'a g5r. J 'hy/a 4e do1dziemy do
Po'z2t"u! "t5ry nigdy $i. nie rozpo'z2& i za%$ze 1e$t! do nieograni'zono0'i! "t5ra %y1a0nia
ograni'zone! do 'zego0 'a&"o%i'ie niezale4nego! 'o 1e$t 1edynym opar'iem dla zale4nego,
Ddy dotarli0my do te1 o$tate'zne1 odpo%iedzi! $toimy % o/li'zu niepo1mo%alnego %&a0nie
dlatego! 4e zna1du1emy $i. % o/e'no0'i nieograni'zonego,
4ie%#je)+icze +#)i#%ki
:la 'z&o%ie"a! "t5ry mylnie uto4$amia ludz"2 do$"ona&o03 z a/$olutnym pano%aniem!
rze'zy tego rodza1u $2 nie do przy1.'iaC 'o0! 'o prze"ra'za miar. ludz"iego umy$&u! po pro$tu
nie mo4e i$tnie3! gdy4 o/ala&o/y to do$"ona&o03 'z&o%ie"a, ?u$i /y3 1a"ie0 inne roz%i2zanie!
'o0 nieta1emni'zego! 'o0! 'o ludz"i /5g %$ze'h0%iata mo4e z%a4y3! zmierzy3 i umie0'i3 na
$%oim mie1$'u, <y3 mo4e ten 'z&o%ie" $pr5/u1e zado%oli3 $%51 umy$& i $er'e
niedorze'zno0'i2 porz2d"u %y1a0nianego przypad"iem! 0lepot2 "onie'zno0'i! "t5ra nie ma
8r5d&a! 'zy o$zu"a#'zym za$t.po%aniem %y1a0nienia pro'e$em, 6a"ie rze'zy nie mog2
1edna" zado%oli3 ludz"iego umy$&u ina'ze1! 1a" tyl"o ni$z'z2' goC nie roz%i2zu12 pro/lemu
po'z2t"u! le'z go uni"a12! negu12! ni$z'z2! pod'za$ gdy umy$& ludz"i mo4e za$po"oi3 1edynie
uzy$"anie odpo%iedzi, 7e0li 'h'emy uzy$"a3 odpo%ied8! mu$imy zmierzy3 $i. z Ba"tem
ta1emni'y! gdy4 %yelimino%anie ta1emni'y 1e$t r5%nozna'zne z %yelimino%aniem po'z2t"u!
a %i.' ta"4e %$zy$t"iego! 'o po nim na$t.pu1e, <y3 mo4e pe%nego dnia %$p5&'ze$ny
'z&o%ie" zrozumie! 4e ta1emni'a nie 1e$t %i.zieniem dla ludz"iego umy$&u! le'z 1ego domem,
ROZDZIA III
4I:*<SO*IO4< (Kw. CA11)
Ogr#+icze+i# )ow&
6o! 4e 0lepie' nie 1e$t % $tanie 0ledzi3 z nie$po"o1n2 /ez$ilno0'i2! 1a" 1ego "ru'he $&o%a
po"onu12 nie/ezpie'zn2 drog. do umy$&u innego 'z&o%ie"a! nieporadne i przygnie'ione
'i.4"im /rzemieniem my0li! przyno$i mu /ez %2tpienia pe%ne "orzy0'i, -ie mo4e on 1edna"
ta"4e zau%a4y3! 4e %iadomo03 zo$ta&a prze"r.'ona lu/ 1e1 $en$ %ypa'zony %$"ute"
nieporozumienia al/o 4e $&o%o $tra'i&o po drodze $%o12 %ag. i 1e$t /ez zna'zenia, 6ra'i %i.'
o'zy%i0'ie nieo'enion2 mo4li%o03 naty'hmia$to%ego %y$&ania mn5$t%a inny'h po$&a#'5%
% nadziei! 4e 'ho3 1eden /ezpie'znie dotrze do 'elu, -ie mo4e te4 uzupe&ni3 niezdarnego
$&o%a %ymo%nym $po1rzeniem! %dzi.'znym u0mie'hem! $z'zerym ge$tem! "t5re m5%i2 o
%iele %i.'e1 ni4 $&o%o,
O tym! 4e $&o%a $2 marnymi po$&a#'ami! 0%iad'zy gorli%e %$par'ie! "t5rego im udzielamy!
ile"ro3 1e$t to mo4li%e, Kiedy mu$z2 pozo$ta3 $ame J % li0'ie! telegramie 'zy "$i24'e J
$ta%iamy 1e z l."iem i dr4eniemC le'z %tedy $2 na1lep$zymi po$&a#'ami! 1a"i'h mamy! %i.'
%y"orzy$tu1emy 1e ma"$ymalnie, Kiedy za0 za%odz2! $zy/"o $i. prze"onu1emy o na$ze1
/eznadzie1ne1 zale4no0'i od ni'h,
Dw#1%ow+o23 $cz$3
E one za%odz2, Cz&o%ie" rozgnie%any do tego $topnia! 4e /e&"o'ze! mo4e /y3 ta" %0'ie"&y!
i4 nie /.dzie % $tanie %y"rztu$i3 $&o%a! ale mo4e $i. te4 zdarzy3! i4 nie zna1dzie $&5%
%y$tar'za12'y'h na to! /y pomie0'i3 pioruny! "t5rymi 'h'e 'i$"a3, O$o/ie z4erane1 przez
niena%i03 zamy"a u$ta gory'z z/yt %iel"a! /y %yrazi3 12 % $&o%a'hC t'h5rz pada oBiar2
nienaz%any'h l."5%! l."5% ta" g&./o"i'h i g%a&to%ny'h! 4e trudno 1e /.dzie naz%a3
"iedy"ol%ie", 6e u'zu'ia! i %iele inny'h! poru$za12 % 'z&o%ie"u 'o0! na 'o /ra" $&5%! 'zemu
na$z 1.zy" $ta%ia grani'e! dlatego z "onie'zno0'i pozo$ta12 u%i.zione % $er'u $%o1e1 oBiary,
Wal"a 'z&o%ie"a z nimi mu$i %i.' /y3 za%$ze $amotna,
4iewiedz# 1$c.#cz&
6ury$ta zmu$zony przez $%o12 nieu$t.pli%2 niezale4no03 do zrezygno%ania z opie"i /iur
tury$ty'zny'h prze%odni"a od"ry%a %"r5t'e zupe&nie inny rodza1 niepo%odzenia $&5%,
?o4e $tra'i3 pano%anie nad $o/2 i o'hrypn23! zanim 'o0 mu za'znie 0%ita3 % g&o%ie! ale %
"o#'u zau%a4y! 4e %y"rzy"i%anie $&5% %e %&a$nym 1.zy"u nie przyno$i 4adnego rezultatu,
W podo/ne1! le'z zna'znie /ardzie1 "&opotli%e1 $ytua'1i zna1du1e $i. proBe$or! "t5rego $&o%a
od/i1a12 $i. od $tudent5%, ?o4e $i. %yda%a3! 4e no$z2 "amizel"i my0loodporne J $"oro
przy"&ad! ilu$tra'1a! prze'i%$ta%ienie! po%tarzanie $ynonim5% nie ma12 na1mnie1$zego
%p&y%u na mur /ezmy0lno0'i! 'hroni2'y i'h umy$&y przed $taraniami proBe$ora, Ae'z te
trudno0'i % porozumie%aniu $i. nie $2 niemo4li%e do przez%y'i.4enia, Cza$! 'ierpli%o03 i
pra'a po%inny 1e po"ona3, ;$tnie1e 1edna" inny przypade" niepo%odzenia $&5%! "t5rego nie
zdo&a po"ona3 4aden %y$i&e",
*z+io1o23 7ojci#
-ieudolnym przy"&adem niemo4no0'i %'i0ni.'ia % ramy $&5% tego! 'o nie%ypo%iedzialne!
mo4e /y3 niemal nama'alna 'i$za to%arzy$z2'a momento%i o$tate'znego roz$tania
"o'ha12'y'h $i. o$5/ J te1 'h%ili! gdy 'a&y 'i.4ar mo%y przeno$imy na mo'ny i d&ugotr%a&y
u0'i$" d&oni! rozpa'zli%e przytulenie $i. lu/ nieutulone mil'zenie &ez, Wiele zo$ta1e tu
prze"azane! ale $2 to rze'zy z/yt 0%i.te! z/yt g&./o"ie! z/yt $zero"ie dla $&5%, ;nny przy"&ad
to ta1emni'zy moment do1rza&o0'i umy$&o%e1! "iedy intui'1a rozumu do$trzega! 4e antynomie
$i. &2'z2! ale %'i24 pozo$ta12 odr./neC zrozumienie! "t5re mu$i za%$ze pozo$ta3 zupe&nie
o$o/i$te! ponie%a4 prze"ra'za $&o%a, Ae'z 1e0li ludz"a mi&o03 rze'zy $t%orzony'h i ludz"ie
poznanie ty'h rze'zy %zno$z2 $i. na %y4yny z/yt %znio$&e dla 'i.4"i'h "ro"5% $&5%! to
ludz"a mi&o03 nieograni'zono0'i nie$t%orzonego i ludz"ie poznanie te1 nieograni'zono0'i
na1%yra8nie1 %zno$z2 $i. na poziomy! gdzie $&o%a $2 niemal proBana'12 idei! "t5re $tara12 $i.
%yrazi3, K%iat&o mo4e /y3 ta" o$tre! 4e ni$z'zy %zro"! d8%i." ta" g&o0ny! 4e przyt.pia $&u'hC
i mo4e /y3 pra%da ta" %iel"a! 4e %ymy"a $i. po$&a#'om pra%dy! "t5rymi $2 $&o%a, 7e$t ni2
pra%da o <ogu,
Rzecz&9 +# k%8re w Ei-ozoEii 'r#k$je 18w
;$tnie1e %i.' nie$"o#'zona przepa03 mi.dzy rze'zami! na "t5re /ra" $&5%! /o $2 dla ni'h z/yt
ni$"ie! z/yt irra'1onalne! i nie%y$&o%ionymi rze'zami! "t5re $2 z/yt %znio$&e! z/yt
po1mo%alne dla ram mo%y, Przepa03 ta nie zatrzymu1e 1edna" %$p5&'ze$nego BilozoBa! "t5ry
ma ta" du4e do0%iad'zenie % tropieniu $prze'zno0'i i %y0mie%aniu logi"i, Ha$ypa& t.
przepa03! 'zyni2' z nie%y$&o%ione1 /o$"o0'i rze'z! na "t5r2 /ra" $&5%,
4iez+#+& 58g c.rze2cij#+
?alo%any przez niego o/raz 'hrze0'i1a#$"iego <oga 1e$t ta" odra4a12'y! 4e mo4e "a4dego
dopro%adzi3 do ateizmu, Far/a! "t5re1 u4y%a do malo%ania! nie zo$ta&a 1edna" %y'i0ni.ta z
tu/e" Ba"t5%! le'z 1e$t ra'ze1 $%o/odnym! /ez'iele$nym %yt%orem o$zala&e1 %yo/ra8ni,
Chrze0'i1a#$"i <5g 1e$t dla niego uo$o/ieniem a/$olutyzmu tyrana! a na$ze dzi$ie1$ze
pogl2dy polity'zne nie dopu$z'za12 prze'ie4 'zego0 ta"iego, Audzie nie poz%ala12 $i.
tra"to%a3 1a" nie%olni'y! marionet"i <oga podo/nego do 'ezara! <oga 4y12'ego %
epi"ure1$"ie1 $z'z.0li%o0'i! pod'za$ gdy 1ego pod%&adni $p.dza12 4y'ie % n.dzy, 7a"im on
1e$t /ogiem! m5%i2! $"oro rz2dzi g&upie1 ni4 zdepra%o%any 'z&one" $"orumpo%anego
aparatu polity'znegoQ ;'h /5g mu$i $i. $tale zmaga3! na%et /ez po%odzenia! ze z&em al/o $i.
go %ypr2, -ie ma12 zrozumienia dla o/&udnego /oga! "t5ry przy"ry%a dog&./ne zep$u'ie
'z&o%ie"a pogodnym p&a$z'zem zauBania! 1edna" o%ym zep$u'iem $i. nie za1mu1e, 7e0li /5g
nie %al'zy ze z&em! na%et z&em Bizy'znym! le'z ra'ze1 uda1e! 4e z&a nie ma! to 4aden z niego
/5g i poradzimy $o/ie /ez niego,
0rze%#rz#1&
W$p5&'ze$ny BilozoB prote$tu1e prze'i%"o <ogu ta" /ardzo! 4e %z/udza pode1rzenie! i4 ma
trudno0'i % prze"ony%aniu $amego $ie/ieC im d&u4e1 i g&o0nie1 prote$tu1e! tym $&a/$ze $2
poda%ane przez niego po%ody, 6%ierdzi na przy"&ad! 4e <5g po%inien $i. zmienia3! 1e0li nie
ta" 'z.$to 1a" moda! to przyna1mnie1 ta" 'z.$to 1a" epo"i, E zatem % 1edne1 epo'e 1a"a0 idea
<oga 1e$t % pe&ni prze"onu12'a! pod'za$ gdy % "ole1ny'h do zado%olenia ludzi "onie'zna
1e$t 'a&"iem no%a, Nadna %iara nie utrzymu1e %&a$ne1 /o$"o0'i niezmienione1 przez
po"oleniaC ludz"o03 $i. zmieni&a! %i.' na$z <5g te4 mu$i $i. zmieni3, Chrze0'i1a#$"a
"on'ep'1a <oga 1e$t $taromodna! odleg&a! nieela$ty'znaC przed$ta%ia ona <oga niezdolnego
do u'ze$tni'zenia % $pra%a'h ludzi! zna1du12'ego $i. zde'ydo%anie ponad nimi oraz
niemart%i2'ego $i. o ni'h z/yt o$o/i0'ie! na 'o %$"azu1e "on"ret do0%iad'zenia,
Ci!g1# z)ie++o23 2wi#%#
-a$z 0%iat $i. zmieni&, Pogl2dy ludzi $i. zmieni&y, -a$ze in$trumenty /ada%'ze zo$ta&y
ogromnie u$pra%nione! metody zdo/y%ania inBorma'1i $2 lep$ze i do"&adnie1$ze! a "on"retny
o/$zar zaintere$o%a# zupe&nie inny! gdy4 rze'zy! "t5ry'h $zu"amy i "t5re od"ry%amy! nie
/y&y przedmiotem po$zu"i%a# na$zy'h 'hrze0'i1a#$"i'h przod"5%, Potrze/u1emy no%ego
/oga, -a$za BilozoBia 1e$t dzi$ia1 innaC dzi$ie1$i BilozoBo%ie nie $2 teo'entry'zni! le'z
homo'entry'zni, ;ntere$u1e i'h przede %$zy$t"im 'z&o%ie"! nie <5gC ma12 no%2 "on'ep'1.
nadprzyrodzono0'i! <i/lii i Chry$tu$a, O'zy%i0'ie nie%iele % nie1 mie1$'a na
nadprzyrodzono03! <i/li. 'zy Chry$tu$a! ale ma 1edn2 niez/.dn2 %&a0'i%o03 J 1e$t no%a,
E/y 1e1 dor5%na3! mu$imy mie3 no%2 "on'ep'1. /oga, Ponadto do0%iad'zamy
dynami'zno0'i 0%iata! rze'zy%i$to0'iC nie $2 one $ta&e! le'z $tano%i2 ta1emni'zy nurt nio$2'y
na$ "u do$"ona&o0'iom! "t5ry'h i$tnienia nie pode1rze%amy, H tego zmienionego pun"tu
%idzenia a/$olutny <5g 'hrze0'i1an po pro$tu nie %y$tar'za,
4ie )#rio+e%k#9 -ecz 7#+
Chirurg pla$ty'zny od BilozoBii! "t5ry nie %aha $i. zro/i3 <ogu liBtingu! nie mo4e te4 /y3
zado%olony z ta"iego 'z&o%ie"a! 1a"iego 5% <5g $t%orzy&, Produ"t "o#'o%y m5g&/y
$pra%i3! 4e o/urzona mat"a zaprze'zy&a/y $%emu ma'ierzy#$t%u i ni"t /y 1e1 za to nie %ini&,
Cz&o%ie" nie 1e$t 1u4 marionet"2 i nie%olni"iem <oga, 7e$t na1%y4$zym panem 0%iata,
Wido'znie ni' po0redniego nie i$tnie1e, 7edna" na ta" %ynio$&e1 pozy'1i %ygl2da on 1a"
zmo"&a "ura, H&o Bizy'zne! 'horo/a i 0mier3 $2 1ego na1%i."$zymi nie$z'z.0'iamiC to zna'zy
1e$t on ta" ogromnie /ez/ronny! 4e mu$i przemy"a3 $i. przez 4y'ie % 'i2g&ym $tra'hu przed
z&ym $tanem zdro%ia! uderzeniem % g&o%. 'zy odg&o$em %y$trza&u! "t5re zupe&nie
zni$z'zy&y/y 1ego i 1ego $z'z.0'ie, 7e$t ignorantem! "t5ry $i. godzi! /y 1ego %iedz.
ograni'za&a pode1rzli%a a"'epta'1a hi$torii! /ez&adne inBorma'1e nau"o%e i nie1a$ne %nio$"i
%yni"a12'e ze z/ioro%e1 opinii ludz"ie1! 'ho'ia4 dopu$z'za te4! 4e irra'1onalnym %$par'iem
$tanie $i. dla niego o%o u'zu'io%e 'o0! z%ane do0%iad'zeniem religi1nym, 7e0li ta
nie0%iadoma! przera4ona i$tota "orzy$ta z nie$z'z.$nego przy%ile1u patrzenia poza zmierz'h
dzi$ie1$zego dnia! 1e1 %zro" $"upia $i. na 'elu 1e1 'a&ego! %ype&nionego groz2 4y'ia J na
ni'o0'i! a %rota rozpa'zy ot%iera12 $i. na o0'ie4,
Zroz7#czo+& 7#+
FilozoBi'zny 'hirurg pla$ty'zny mo4e 'zule o/123 $po1rzeniem %yni" $%o1e1 opera'1iC z
pe%no0'i2 ni"t inny nie m5g&/y tego zro/i3! a 1u4 na pe%no nie BilozoB! "t5rego intere$u1e
przede %$zy$t"im pra%da, Cena 1e$t o %iele za %y$o"a! /y u$z'z.0li%i3 %$p5&'ze$nego
BilozoBa, ?on$trum! "t5re $t%orzy&! nie 1e$t 'hrze0'i1aninemC % $ame1 rze'zy nie 1e$t %'ale
'z&o%ie"iem, HaBa&$zo%anie 'z&o%ie"a! rze"omo %pro%adzone przez 'hrze0'i1a#$t%o!
rozpo'z.&o $i. o %iele za p58no! /y mo4na 1e naz%a3 'hrze0'i1a#$"imC 'hrze0'i1a#$t%o
po%$ta&o przed $ze$na$tym %ie"iem, FilozoBi'zny 'hirurg pla$ty'zny rozpo'z2& od u$u%ania
niei$tnie12'e1 $"azy! a $"o#'zy& na 'a&"o%itym ze$zpe'eniu o/razu <oga! "t5rego $"ar/y /y&y
ta" g&./o"o u"ryte % niez%y'i.4one1 t%ierdzy 1ego du$zy! i4 /y&y /ezpie'zne przed
%$zy$t"imi z %y12t"iem niego $amego, Pmy$& tego Fo/razu <ogaG m5g& prze"ro'zy3 grani'e
zmy$&5%! 'za$u i prze$trzeni! a 1ego 'elem /y&o 4y'ie %ie'zne! i /y& to 'el o %iele %i.'e1
%arty od %al"! "l.$"! znie'h.'enia i zni%e'zony'h nadziei J od tego %$zy$t"iego! z 'zym
mu$ia& $i. zmaga3 % 'i2gu $%ego 4y'ia, 6a $t%orzona przez %$p5&'ze$n2 BilozoBi. rze'z! na
"t5r2 /ra" $&5%! nie 1e$t 'z&o%ie"iem! 1a"i 1e$t nam znany J 1a"iego ludzie i <5g znali od
po'z2t"u,
W 1e$z'ze mnie1$zym $topniu <5g ata"o%any przez %$p5&'ze$n2 BilozoBi. 1e$t tym <ogiem!
"t5rego i$tnienie udo%odni& 6oma$z! o 'zym m5%i& poprzedni rozdzia& tego tomu, Hnany
6oma$zo%i <5g 'hrze0'i1a#$"i nie 1e$t i$tot2! przed "t5r2 rozumny 'z&o%ie" 'oBa&/y $i. z
przera4eniemC <5g ten to ra'ze1 "to0 urze"a12'y $er'e 'z&o%ie"a! i$tota! dla "t5re1 'z&o%ie"
opu0'i&/y %$zy$t"o i $tra'i& 4y'ie! a/y zdo/y3 %$zy$t"o i o'ali3 4y'ie, 6o <5g! "t5rego
nie%y$&o%iona natura i or.dzie za1mo%a&y przez $tule'ia umy$&y i $er'a o1'5% Ko0'io&a!
do"tor5% i teolog5%C "t5ry /y& nat'hnieniem 0%i.ty'h! od%ag2 m.'zenni"5%! 'zy$to0'i2
dzie%i'! mi&o$ierdziem %$zy$t"i'h ludziC to /y& <5g! "t5ry %y$zed& z &ona ?aryi! /y umrze3
na "rzy4u! a/y ludzie mieli 4y'ie % o/Bito0'i,
4iew&1owio+& 58g
6a"iego <oga %arto zna3, W tym rozdziale zamierzamy Do opi$a3 przyna1mnie1 na tyle!
/y0my mogli do$trze' 7ego /o$"o03! 'ho3 1e0li 'hodzi o 7ego /ogat2 o$o/o%o03! /.dzie to
zupe&nie nie%y$tar'za12'e, ?o4emy opi$a3 'z&o%ie"a! opo%iada12' o 1ego 'iemny'h
%&o$a'h! nie/ie$"i'h o'za'h i d&ugim! "o&y$z2'ym $i. "ro"u! 1edna"4e do$"onale zda1emy
$o/ie $pra%.! 4e tyl"o g&./o"a za4y&o03! tr%a&a przy1a8#! a mo4e na%et tyl"o pe&na
po0%i.'enia mi&o03 mog2 $pra%i3! i4 napra%d. poznamy drugiego 'z&o%ie"a, 6a" te4
opi$u1emy <oga 1a"o pro$tego! 'a&"o%i'ie do$"ona&ego! do/rego! nie$"o#'zonego!
%$ze'ho/e'nego! niezmiennego! %ie'znego! 1ednego! 'ho3 do/rze %iemy! 4e tyl"o %ie'zne
ogl2danie i nie"o#'z2'a $i. mi&o03 mog2 rozpro$zy3 mg&.! "t5ra o"ry%a %y4yny /o$"o0'i
przed umy$&em 'z&o%ie"a,
Doko+#1o2ci 5og# 6 og8-+ie
6a li$ta do$"ona&o0'i <o4y'h nie 1e$t % 4adnym %ypad"u %y'zerpu12'a, <.dziemy $i.
do%iady%a3 o <ogu 'oraz %i.'e1! analizu12' dale1 7ego natur., <.dzie to 1edynie
$tre$z'zenie! "r5t"ie %pro%adzenie, -ale4y 1e$z'ze po%iedzie3 o %iedzy <oga! o 7ego %oli!
mi&o$ierdziu! opatrzno0'i i $pra%iedli%o0'i, Ha1miemy $i. tym % "ole1ny'h rozdzia&a'h
"$i24"i,
W tym rozdziale przed$ta%imy po$z'zeg5lne przymioty <oga! "t5re % $po$5/ na1/ardzie1
o'zy%i$ty mo4na %y%nio$"o%a3 na pod$ta%ie do%odu na i$tnienie <oga! om5%ionego %
o$tatnim rozdziale J do%odu na i$tnienie u 8r5de& porz2d"u 0%iata pier%$zego
nieporu$zonego poru$zy'iela! pier%$ze1! ni'zym nie$po%odo%ane1 przy'zyny! /ytu
a/$olutnie "onie'znego! /ytu a/$olutnie do$"ona&ego! na1%y4$ze1 inteligen'1i,
-ale4y zazna'zy3! 4e %iedzy o ty'h do$"ona&o0'ia'h <o4y'h nie uzy$"ali0my dzi."i
Fdo0%iad'zeniu religi1nemuG, -ie $2 one pro1e"'1ami $tan5% %iary 'zy autohipnozy!
etery'znymi unie$ieniami poety ani %yt%orami /u1ne1 %yo/ra8ni po/o4ny'h du$zC nie $2
rezultatem 1a"iego0 pogl2du! epo"i ani teorii polity'zne1 lu/ nau"o%e1, S2 0'i$&ymi
%nio$"ami! impli"a'1ami o"re0lonego Ba"tu, E $&o%o Fimpli"a'1aG nale4y rozumie3 %
0'i$&ym zna'zeniu= /y'ia za%artym! u"rytym % 'zym0! 'o zo$ta&o do%iedzione %'ze0nie1, 6o
pra%da J to $&o%o ma te4 inne zna'zeniaC zna'zenia! "t5re ota'za niezdro%a /lado03
'hytro0'i! t'h5rzo$t%a i nie'zy$to0'i! uni"a12'e 1a$no0'i 0%iat&a /ezpo0redniego 1.zy"a! /y
"r24y3 po "orytarza'h $uge$tii! aluz1i! m5%ienia nie %pro$t lu/ d%uzna'znego,
Hna'zenie! % 1a"im u4y%amy tego $&o%a tuta1! 1e$t 1a$"ra%e 1a" pia$e" % $&o#'u! 'zy$te 1a"
zapa'h morzaC 1e$t to zna'zenie! % 1a"im na przy"&ad $t%ierdzenie FChry$tu$ /y& Synem
Cz&o%ie'zymG impli"u1e ma'ierzy#$t%o ?aryi, W tym $amym zna'zeniu z Ba"tu! 4e 1e$tem
'z&o%ie"iem! %yni"a! 4e 1e$tem z%ierz.'iem rozumnymC 4e $"oro ta o$o/a 1e$t "o/iet2! to nie
1e$t m.4'zyzn2, S2 to nieuni"nione %nio$"i! "t5ry'h za$adno03 opiera $i. 'a&"o%i'ie na
za$adno0'i i'h za&o4e#,
0ro%o%#
-a1/ardzie1 o'zy%i$tym %nio$"iem! 1a"i %yni"a z do%od5% na i$tnienie <oga 1e$t %nio$e"!
4e <5g % 4adnym zna'zeniu nie 1e$t /ytem z&o4onymC 1e$t On 'a&"o%i'ie pro$ty, Hanim
prze1dziemy do udo%odnienia o'zy%i$tego 'hara"teru tego <o4ego przymiotu pro$toty! %arto
/y&o/y $z'zerze przyzna3! 4e zro/ili0my z pro$toty 'o0 ta" dzi%nego i $prze'znego $amego %
$o/ie! i4 <5g mo4e u%a4a3 przypi$y%anie ?u tego "on"retnego przymiotu za %2tpli%y
"omplement, ?i.dzy pro$tymi rze'zami! nad "t5rymi $i. litu1emy lu/ "t5rymi gardzimy z
po%odu i'h pro$toty! i pro$tymi rze'zami! dla "t5ry'h mamy g&./o"i $za'une" i podzi%!
i$tnie1e %iel"a r54ni'a, Pro$ta'ze" to "to0! "to z po%odu /ra"u umie1.tno0'i lu/ mo4li%o0'i
nie%iele %ie! pod'za$ gdy niez%y"le pro$ta $u"nia 1e$t %yni"iem na1%y4$zy'h umie1.tno0'i i
nieograni'zony'h mo4li%o0'i, Pro$tota %ypra'o%ania dzie'"a 1e$t 'zym0 zupe&nie r54nym od
pro$toty %dzi.'zne1 $%o/ody $&o%ne1 mi$trza pi5ra, W 1ednym %ypad"u po$trzegamy
pro$tot. 1a"o ozna". niedo$"ona&o0'i! % drugim 1a"o znami. geniu$zuC % o/u %ypad"a'h
mamy ra'1.! ale nale4y do$trze'! 4e u4y%amy $&o%a Fpro$tyG % zde'ydo%anie r54ny'h
zna'zenia'h,
Pro$tota 1e$t ozna"2 niedo$"ona&o0'i i ta" pozo$tanie % 0%ie'ie rze'zy $t%orzony'h! %
"t5rym do$"ona&o03 nale4y mierzy3 % "ategoria'h mo4li%o0'i i i'h realiza'1i, Cz&o%ie" $toi
na $z'zy'ie %$ze'h0%iata materialnego %&a0nie ze %zgl.du na $%e li'zne mo4li%o0'iC 1ego
4y'ie 1e$t /ogat$ze i pe&nie1$ze! gdy %i.'e1 z ty'h mo4li%o0'i zo$ta1e zrealizo%any'h! gdy
uzy$"u1e 1e$z'ze %i."$ze mo4li%o0'i J 1ednym $&o%em! propor'1onalnie do %i."$ze1
z&o4ono0'i 1ego 4y'ia, ?o4e $pogl2da3 zazdro$nym o"iem na "ota 0pi2'ego % $&o#'u na
o"nie J 4y'ie "ota 1e$t ta"ie pro$te, Ae'z ta zazdro03 nie 1e$t rze'zy%i$taC 4aden 'z&o%ie" nie
'h'ia&/y $p.dzi3 4y'ia! 0pi2' z%ini.ty % "&./e"! $z'zeg5lnie na o"nie,
-iemnie1 1edna" ten /ogaty poten'1a&! ta pod$ta%a z&o4ono0'i t%orz2'e1 do$"ona&o03 rze'zy
$t%orzony'h! $am 1e$t $tanem niedo$"ona&o0'i, ;mpli"u1e niedo$"ona&o03C 1e$t de"lara'12! 4e
'o0 1e$z'ze mo4na zdo/y3! 4e i$tnie1e pu$t"a 'ze"a12'a na %ype&nienie przez "ogo0 lu/ 'o0
innego, <yt niema12'y 4adny'h mo4li%o0'i! le'z /.d2'y tyl"o 'zy$tym urze'zy%i$tnieniem!
"t5ry 1e$t 8r5d&em %$zel"i'h mo4li%o0'i! 1a"o 1edyny uni"a pi.tna niedo$"ona&o0'i i 1e$t
%olny od za$adni'zego elementu z&o4ono0'i, 7e$t on zupe&nie! 'a&"o%i'ie pro$tyC 1e$t to /yt!
"t5ry nie otrzymu1e ni'zego! natomia$t da1e %$zy$t"o, Pro$tota! "t5r2 ta" podzi%iamy i
'enimy % rze'za'h $t%orzony'h! "t5ra ma po$ma" geniu$zu! nie 1e$t ta" napra%d. 4adn2
pro$tot2! le'z zaled%ie 1e1 pozorem, Audzie zdo&ali $t%orzy3 zgra/n2 'a&o03 z r54norodny'h
element5% i odda1emy honory %yt%orzonemu % ten $po$5/ /lademu o/razo%i /o$"o0'i,
Po%iedzenie! 4e <5g 1e$t pro$ty! ozna'za "on"retnie! 4e nie 1e$t On % 4adnym zna'zeniu
z&o4ony, -ie 1e$t On 'ia&em! nie ma 'ia&aC nie 1e$t z&otym 'iel'em ani malo%anym /o4"iem,
-ie ma /o$"o0'i! ta" 1a" 'z&o%ie" ma 'z&o%ie'ze#$t%oC On 1e$t /o$"o0'i2, 7ego natura nie
1e$t "ieli'hem %ype&nionym po /rzegi i$tnieniem, On nie 1e$t pe&en 4y'iaC On 1e$t i$tnieniem!
1e$t 4y'iem, -ie ma rodzinny'h "&5tni /og5%C % <ogu nie ma ni'zego! 'o /y&o/y pod$ta%2
nieporozumie# % /o$"ie1 naturze, <5g nie ty1e ani nie 'hudnie! ani te4 nie ro/i $i. 'zer%ony
na t%arzy, 7ego my0l nie 1e$t! 1a" na$za! 'i2giem po1.3! ponie%a4 % <ogu nie ma ni'zego
przypad"o%ego! przemi1a12'ego! niei$totnego, Ponie%a4 1e$t pro$ty! nie mo4e &2'zy3 $i. z
'zym0 innym! 1a" 'u"ier &2'zy $i. z "a%2! a tlen z %odorem, -ie mo4e /y3 zanurzony %
/ierne1 ma$ie materii 1a" <erg$ono%$"i lan vital ani tra'i3 $%ego 4y'ia na %al". o %olno03
% "atu$za'h podo/ny'h do %y$i&"5% dzie'ia"a u$i&u12'ego o/udzi3 $i. ze $nu, <5g 1e$t
pro$ty! ponie%a4 1e$t pier%$zym! zupe&nie niezale4nym 8r5d&em %$zel"i'h /yt5%,
Doko+#1o23
?oment na1%i."$zego $"upienia do$"ona&o0'i 0%iata na$t2pi& % ma&ym dom"u % -azare'ie!
"iedy ar'hanio& Da/riel pozdro%i& -iepo"alan2 :zie%i'.C 1edna" na%et to %znio$&e
to%arzy$t%o nazna'zone /y&o niedo$"ona&o0'i2 J ograni'zeniami! "t5re doty"a12 %$zel"ie
$t%orzenie, Enio& mia& mo4li%o0'i "ole1ny'h my0li! "t5ry'h nie %y"orzy$ta&/y przez 'a&2
%ie'zno03, :zie%i'a mia&a nieroz%ini.te mo4li%o0'i umy$&u i $er'a! /.d2'e zar5%no
zadaniem! 1a" i 'h%a&2 ludz"ie1 naturyC niedo$"ona&o03 i'h o/o1ga t"%i&a % ograni'zonym
'hara"terze i'h natur, -atura aniel$"a! podo/nie 1a" ludz"a! ma /o%iem ograni'zenia,
-a1/ardzie1 intymnym o/razem nieograni'zone1 do$"ona&o0'i <oga! o/razem! do "t5rego
'z&o%ie" ma do$t.p na ziemi! 1e$t o/raz ?adonny z /o$"im :zie'i2t"iem % ramiona'hC 1e$t
tu /o%iem 'a&a do$"ona&o03 ludz"ie1 natury %raz z 1e1 nieuni"nionym ograni'zeniem! a ta"4e
niezg&./iona ot'h&a# /ezgrani'znego 8r5d&a %$zel"ie1 do$"ona&o0'i,
Po pro$tu % <ogu nie ma mie1$'a na niedo$"ona&o03, -ie ma % -im mo4li%o0'i do
zrealizo%ania! ponie%a4 %$zy$t"ie mo4li%o0'i mu$z2 /y3 realizo%ane przez 'o0 innego ni4
one $ame, 7e$t On a/$olutnie niezale4ny! ponie%a4 1e$t pier%$zyC %$zy$t"o 1e$t zale4ne od te1
pier%$ze1 Przy'zyny! "t5ra nie mo4e /y3 zale4na od 'zego"ol%ie"! 1e0li nie ma prze$ta3 /y3
pier%$za, Co %i.'e1! ma On % $o/ie do$"ona&o0'i %$zy$t"i'h inny'h rze'zy! "t5re
"iedy"ol%ie" i$tnia&y! /.d2 i$tnie3! a na%et mog&y/y i$tnie3, 7e0li nie /.dzie On i'h
przy'zyn2! nie /.d2 mog&y i$tnie3C <5g nie mo4e /y3 przy'zyn2 do$"ona&o0'i! "t5re nie $2
1u4 % 1a"i0 $po$5/ 7ego,
0o%e+cj#-+ie9 Eor)#-+ie i $wz+io2-#j!co
Kiedy zag&./iamy $i. % $z'zeg5&y! argument za 'a&"o%it2 do$"ona&o0'i2 <oga %yda1e $i.
%i2za3 z trudno0'iami nie do po"onania, 7e0li /.dziemy pr5/o%ali %yo/razi3 $o/ie <oga
1a"o &2'z2'ego %0'ie"&o03 %il"a i %zru$za12'e oddanie 1amni"a! pi."no m&odo0'i i po"51
$taro0'i! ma1e$tat za'hodz2'ego $&o#'a i $po"51 no'y! dopro%adzimy $i. do o/&.du, :la'zego
1edna" mieli/y0my pr5/o%a3 % ta"i $po$5/ my0le3 o /o$"o0'i! $"oro ta" $taramy $i. tego
uni"a3! gdy my0limy o $t%orzonym %$ze'h0%ie'ieQ Wiemy! 4e o1'ie' ma % $o/ie %$zy$t"ie
do$"ona&o0'i ludz"ie1 natury $%o1ego $yna i do"&adnie % ten $am $po$5/, Ddy/y 'h'ie3
%yrazi3 to za pomo'2 o"re0lenia te'hni'znego! trze/a /y po%iedzie3 J 'o podpo%ie nam
"a4dy po'z2t"u12'y BilozoB J 4e o1'ie' ma te do$"ona&o0'i Bormalnie, 7e$te0my 'a&"iem
pe%ni! 4e 4o&2d8 za%iera do$"ona&o0'i d./u! ale nie pr5/u1emy $o/ie %yo/ra4a3 pot.4nego
pnia i $zty%ny'h li0'i d./u! %t&o'zony'h % male#"ie 0'ian"i 4o&.dzia, Wiemy! 4e te
do$"ona&o0'i nie i$tnie12 % 4o&.dziu % ta"i $am $po$5/ 1a" % d./ieC zna1du12 $i. one %
4o&.dziu nie Bormalnie! le'z poten'1alnie! % zal24"u, -ie %ahamy $i. przypi$a3 do$"ona&o0'i
%ier$za 1ego autoro%i! ale nie pope&niamy /ez$en$o%ne1 pomy&"i i nie o'ze"u1emy! 4e umy$&
poety /.dzie tr2'i3 $t.'hlizn2! po45&"nie ze $taro0'i lu/ po"ry1e $i. "urzem na p5&'e
/i/liote"i, 6o nie poeta %yry%a $i. z u$t przera4onego dzie'"a na le"'1i %ymo%y, W tym
%ypad"u poeta po$iada do$"ona&o0'i $%o1ego %ier$za! ale % $po$5/ niepor5%ny%alnie
%y4$zy! u%znio0la12'y,
W&a0nie % ta"i J u%znio0la12'y J $po$5/ do$"ona&o0'i %$zy$t"i'h $t%orze# zna1du12 $i. %
<oguC 1e$t On przy'zyn2 i'h %$zy$t"i'h! one % -im $2 J nie poten'1alnie! nie identy'znie!
le'z u%znio0la12'o, Wnio$e"! 4e 'a&a rze'zy%i$to03 1e$t <o4a! 1e$t zupe&nie pra%dzi%y, 6o!
'o %idzimy % 0%ie'ie i$tnienia! pi."na! do/ra! &a$"i i 'a&e1 re$zty! po'hodzi od <oga! "t5ry
1e$t pe&en do$"ona&o0'i, St%orzenia ma12 udzia& % do$"ona&o0'i <oga! u'ze$tni'z2 % nie1,
<y&a to pra%da /li$"a $er'om Fran'i$z"a z E$y4u i ?ar'ina de Porre$, :zi."i nie1 %$zy$t"ie
nierozumne $t%orzenia i 'a&y 0%iat ludzi mo4emy u%a4a3 za li$t od u"o'hanego! "t5ry trze/a
'zyta3 po%oli i z 'zu&o0'i2! trze/a %'i24 do niego %ra'a3 i tro$"li%ie prze'ho%y%a3! a4 1ego
autor o$o/i0'ie o/1a%i %$zy$t"ie 'uda! "t5re nie da&y $i. zmie0'i3 mi.dzy %ier$zami,
S&u$znie %i.' $i&a $ztormu! nie%inno03 dzie'"a! 'i$za %ie1$"iego zmierz'hu po%inny
poru$za3 na$ do g&./i /ytu J $2 to /o%iem 'ienie prze'hodz2'ego "o&o na$ <oga,
Hau%a4my tu dla 0'i$&o0'i! 4e m5%imy tu o przymiota'h <o4y'h % pod%51nym zna'zeniu!
'z.$to nie u0%iadamia12' $o/ie te1 r54ni'y, Kiedy orze"amy te atry/uty pozyty%nie J 1a"
dzie1e $i.! gdy m5%imy o 7ego pro$to'ie i do$"ona&o0'i J m5%imy %5%'za$ 1edynie
analogi'znie, Hna'zy to! 4e nie zamierzamy przypi$y%a3 i'h <ogu do"&adnie ta" $amo! 1a"
przypi$u1emy 1e ludziom! le'z % $po$5/ nie$"o#'zenie %y4$zy, H drugie1 $trony! "iedy
orze"amy 1e negaty%nie! t%ierdz2' na przy"&ad! 4e 1e$t On niez&o4ony i poz/a%iony
%$zel"ie1 niedo$"ona&o0'i! m5%imy %tedy do$&o%nie! 1ednozna'znie! i o'ze"u1emy! 4e na$ze
$&o%a zo$tan2 przy1.te /ez za$trze4e#,
Do'ro
;nna prze$troga! "t5re1 nie mo4na tu pomin23! doty'zy "%e$tii! 'zy na$ze po1.'ie przymiotu! o
"t5rym dy$"utu1emy! 1e$t 'a&"o%i'ie 0'i$&e, Ot54 m5%ienie o do/ro'i <oga rozumiane1 na
$po$5/ 0%i.to$z"o%aty 1e$t odry%aniem dy$"u$1i od rze'zy%i$to0'i i nada%aniem 1e1
o"ropnego $ma"u, -a$ze rozumienie $&o%a Fdo/roG nie r54ni $i. od rozumienia $&o%a F/ytG
ni'zym %i.'e1 ni4 tyl"o po$ma"iem /y'ia 'h'ianym, ?iano%i'ie rze'z mo4e /y3 do/ra!
'h'iana! o tyle! o ile 1e$t mo4li%a lu/ o ile my0limy! 4e 1e$t mo4li%a, ?o4na do nie1 d24y3 i
$i. ni2 'ie$zy3 tyl"o %5%'za$! gdy po$iada /yt, -ie pragniemy $amo'hodu! "t5ry /y mo4na
z&o4y3 i $'ho%a3 do portBela, ?o4emy do$trze' zalety $&u42'ego ma12'ego pi.3 r2"! ale nie
da1emy og&o$zenia! 4e $zu"amy "ogo0 ta"iego, Od'zu%amy 1edna" rze'zy%i$te pragnienie
rze'zy%i$ty'h rze'zy J przy1a'i5&! "anap"i z $zyn"2! no%y'h u/ra#! %iedzy, 6o %&a0nie ten
po$ma" /y'ia 'h'ianym! nada%any /yto%i przez do/ro! 1e$t 8r5d&em %$zel"iego dzia&ania,
:zia&anie 1e$t %o/e' tego d24eniem do 'h'iane1 rze'zy! do 'zego0 do/rego, Hnudzenie
natomia$t! prze'i%nie! 1e$t /ra"iem pozna%ania do/ra i zaintere$o%ania nim, Hnudzenie to
na1"r5t$za droga do $tagna'1i znane1 ze 0%iata i$tot 4y%y'h, W rze'zy%i$to0'i "a4da rze'z na
0%ie'ie do 'zego0 d24y J ma $%51 'el, Kon"retnie 'el ten 1e$t %ype&nieniem! do$"ona&o0'i2!
'a&"o%itym $pe&nieniem danego $t%orzeniaC "a4de $t%orzenie 1e$t do/re o tyle! o ile 1e$t! a
lep$ze o tyle! o ile z/li4y&o $i. do $%ego 'elu, Kr5t"o m5%i2'! rze'z 1e$t do/ra na tyle! na ile
1e$t rze'zy%i$ta, Hmy0lenie! %ada! nieumie1.tno03 nie ma12 % $o/ie ni' upragnionego!
ponie%a4 nie ma % ni'h ni'zego rze'zy%i$tego, Ae'z 6en! Kt5ry 7e$t! przy'zyna 'a&e1
rze'zy%i$to0'i! <yt do$"ona&y! 1e$t na1%i."$zym do/rem! gdy4 to On 1e$t na1/ardzie1
rze'zy%i$tym <ytem, 6o nie ta"! 4e On ma do/roC On ra'ze1 1e$t do/rem! 1a"o 4e 1e$t
rze'zy%i$to0'i2, 7ego do/ro 1e$t %zorem "a4dego innego do/ra! z 7ego do/ra rodzi $i.
%$zel"ie inne do/roC 'a&e pozo$ta&e do/ro 1e$t podo/ie#$t%em! u'ze$tni't%em! ograni'zon2
miniatur2 nieograni'zone1 do/ro'i <oga,
He %zgl.du na ten po$ma" /y'ia 'h'ianym! "t5ry do/ro3 doda1e do /ytu! <5g 1e$t na1/ardzie1
upragniony i godny mi&o0'i, :latego 1e$t pra%d2! 4e %$zy$t"o %e %$ze'h0%ie'ie d24y
nie'ierpli%ie do tego 'elu do/ra! "a4dy na %&a$ny $po$5/= 'z&o%ie"! id2' 'zu1nie
nie/ezpie'zn2 drog2 poznania i mi&o0'i! z%ierz.ta za pomo'2 nieza%odnego d24enia
in$tyn"tu! 0%iat nieo4y%iony 0lepym! 'i.4"im "ro"iem "onie'zno0'i materialne1!
poz/a%ione1 %$zel"iego poznania, Ka4de $t%orzenie %e %$ze'h0%ie'ie 1e$t /o%iem
po/udzane do dzia&ania przez 'el! 1a"im 1e$t 1ego %&a$na do$"ona&o03 J 'el! "t5ry nie 1e$t
ni'zym innym 1a" podo/ie#$t%em! o/razem! odz%ier'iedleniem do/ro'i <oga,
4iekoFczo+o23
:o/ro'i <oga nie nale4y % 4aden $po$5/ ograni'za3! podo/nie 1a" nie nale4y ograni'za3
4adnego innego przymiotu <o4ego, 7a" mo4e i$tnie3 ogrodzenie! po "t5rego drugie1 $tronie
nie ma ni'zego! a/$olutnie ni'zegoQ Czy 1e$t 'o0 rze'zy%i$tego! 'zego nie ma <5g! 'o
poz%oli ozna'zy3 mie1$'e! % "t5rym ogrodzenie mu$i $i. za'z23Q Sta%ianie ograni'ze# 1e$t
% i$to'ie uzna%aniem mo4li%o0'i J zrealizo%any'h lu/ mo4li%y'h do zrealizo%ania, 7e0li
nie ma mo4li%o0'i! ograni'zenie 1e$t $prze'zno0'i2 $am2 % $o/ie, E % <ogu nie mo4e /y3
mo4li%o0'i! /o mo4li%o03 za"&ada zale4no03, <5g nie uzy$"a& i$tnienia ograni'zonego natur2
ludz"2! z%ierz.'2 'zy aniel$"2C On nie uzy$"a& go % og5le, On 1e$t, ;dea uzy$"ania 1e$t ide2
zmiany! urze'zy%i$tnione1 mo4li%o0'i! do$"ona&o0'i % rama'h ograni'ze# J 'zego0! 'o %
%ypad"u <oga 1e$te0my zmu$zeni %y"lu'zy3 ze %zgl.du na na$z do%5d na 7ego i$tnienie,
On J i tyl"o On J 1e$t nie$"o#'zony! /o tyl"o On 1eden 1e$t pier%$zy! nie otrzymu1e od
ni"ogo! a da1e %$zy$t"im,
*zec.o'ec+o23
W /ardzo rze'zy%i$tym zna'zeniu ten 'a&"o%i'ie nieograni'zony <5g prze"ra'za grani'e
%$ze'h0%iata, 7e$t On % "a4dym 1ego mie1$'u! ale nie 1e$t % nim za%arty, W$zy$t"o %e
%$ze'h0%ie'ie po'hodzi od <ogaC i$tnienie 1e$t 7ego %&a0'i%ym $"ut"iem, 6am! gdzie
'o"ol%ie" i$tnie1e! On 1e$t, Hrozumie1my to do/rze= tu nie 'hodzi o <oga! "t5ry na1pier%
po%o&u1e %$ze'h0%iat do i$tnienia! a na$t.pnie pozo$ta%ia go 1ego lo$o%i, <5g nie "lepie na$
% ple'y! gdy opu$z'zamy naro4ni" ni'o0'i! /y %$"o'zy3 na aren. 4y'ia! i nie pozo$ta%ia na$
%y$ta%ionymi na 'io$y! pod'za$ gdy $am %y"rzy"u1e porady! "t5re % ni'zym i'h nie
&agodz2, ;$tnienie nale4y do <ogaC dop5"i tr%a i$tnienie! dop5ty %$piera na$ r."a <oga! ta"
1a" mat"a podtrzymu1e $%o1e niemo%l.! a gard&o 0pie%a"a 1ego 0pie%, <5g J i tyl"o <5g J
1e$t %$z.dzie! gdy4 1edynie On 1e$t nie$"o#'zony! 1e$t pier%$z2 przy'zyn2 %y1a0nia12'2
"a4d2 i$tnie12'2 rze'z,
W$ze'ho/e'no03 <oga! podo/nie 1a" %$zy$t"ie 7ego do$"ona&o0'i! nie 1e$t 'zym0 zimnym i
a/$tra"'y1nym! niema12'ym dla ludzi 4adnego zna'zenia, 7e1 zna'zenie dla 4y'ia ludz"iego
1e$t nie%y'zerpane, Kon"retnie ozna'za to na przy"&ad! 4e <5g zna1du1e $i. % przyp&y%ie
morza! 'i'hym $po"o1u %zg5rz i dolin! 'h&odnym! orze8%ia12'ym de$z'zu! o$trym $maganiu
zamie'i, W mia$ta'h 1e$t o/e'ny % zgie&"u t&um5% i ry"u $amo'hod5%! % %al'e o
zado%olenie! 4y'ie i $z'z.0'ie! % ma1e$taty'zno0'i %ie4o%'5%, -ie 1e$t On %y&2'zony ze
zm.'zony'h! $enny'h godzin no'y! z po0pie$zne1 a"ty%no0'i poran"a! z mi&o0'i i "&5tni! z
u"ry%any'h zmart%ie# i 'a&"o%itego przy%i2zania! po0%i.'enia i $po"o1u! przeni"a12'y'h
dom, W %ypad"u na$ %$zy$t"i'h <5g zna1du1e $i. /li4e1 na$ ni4 my $ami $ie/ie, Ka4da
i$tnie12'a % na$ rze'z J od "a4dego uderzenia $er'a po "a4de pragnienie! "a4d2 my0l! "a4de
dzia&anie J %ymaga nie tyl"o i$tnienia <oga! le'z ta"4e 7ego $ta&e1 o/e'no0'i, ;nnymi $&o%y!
%$zy$t"o! 'o rze'zy%i$te! mu$i mie3 <oga 1a"o $%o1e %y1a0nienie! Bundament! przy'zyn.
"a4de1 'h%ili $%o1e1 rze'zy%i$to0'i,
6oma$z u1mu1e to %$zy$t"o z%i.8le i pi."nie! gdy m5%i! 4e <5g 1e$t % 0%ie'ie! % "a4de1
rze'zy i "a4de1 o$o/ie na 0%ie'ie! przez $%o12 i$tot.! /o 1e$t przy'zyn2 %$zy$t"iegoC przez
$%2 o/e'no03! /o %$zy$t"ie rze'zy $2 od"ryte i %ido'zne dla te1 inteligentne1 przy'zynyC
przez $%o12 mo'! od "t5re1 %$zy$t"o zale4y i "t5re1 %$zy$t"o podlega,
W te1 "on'ep'1i 1e$t ma1e$taty'zno03! "t5ra odmienia ziemi., <&.dna prze$ada BilozoBii
W$'hodu $pra%ia! 4e ludzie 'hodz2 o$tro4nie! o/a%ia12 $i. /o%iem! 4e dep'z2' po i$to'ie
4y%e1! dep'z2 du$z. 'z&o%ie"a, ?y $i. nie o/a%iamy! 4e podep'zemy du$z. 'z&o%ie"a lu/
<oga! 'ho3 4y1emy % 0%ie'ie t.tni2'ym /o$"o0'i2, ?o4emy odda3 pra%dzi%y ho&d "a4de1
i$to'ie! ponie%a4 1e$t % nie1 o/e'ny $am 4y%y <5g! podtrzymu12'y 1e1 i$tnienie, W te1
"on'ep'1i 1e$t %ido'zny l." przed poru$zaniem $i. % atmo$Berze prze$y'one1 /o$"o0'i2!
przed ogarni.'iem na$ przez <oga! przeni"ni.'iem przez nie$"o#'zono03, 7e$t to 1edna"
"on'ep'1a da12'a od%ag. i po'ie$zenie! "t5ry'h nie zape%nia 4adne inne 8r5d&o, K%iat
dopu$z'zamy 1edynie do po%ierz'hni na$zego 4y'iaC przy1a'io&om %olno %e103 do "il"u
po"oi na$zego pa&a'uC mi&o03 ot%iera /ramy ta" $zero"o! 1a" dane nam 1e$t 1e ot%orzy3 J
ta" $zero"o! 1a" ge$ty 'zy niezdarne! 12"a12'e $i.! niedo$"ona&e $&o%a mog2 ot%orzy3 na$ze
du$ze! ta" dale'e! 1a" po0%i.'enie i przy%i2zanie mog2 trzyma3 te /ramy ot%arte, 6yl"o <5g
mo4e 'hodzi3 $%o/odnie po na1$"ryt$zy'h "orytarza'h na$ze1 i$toty, ; ro/i to, Ddy/y 7ego tu
nie /y&o! nie mogli/y0my i$tnie3,
Pe$ymi$ty'zny panteizm W$'hodu! do "t5rego na$za %$p5&'ze$na BilozoBia przy/li4a $i.
"a4dego dnia! znie"$zta&'i& pra%d. o intymne1 o/e'no0'i <oga do tego $topnia! 4e uto4$amia
%$zy$t"o z i$tot2 /o$"2, 6a"ie za&o4enia da12 pod$ta%y do pe$ymizmu, W$zy$t"ie
znie"$zta&'enia $2 /&.dne! a to 1e$t ta" idioty'znie /&.dne 1a" uto4$amienie o/razu % lu$trze ze
mn2 $amym lu/ niezdolno03 do do$trze4enia r54ni'y mi.dzy poet2 i 1ego %ier$zem, Nadna z
rze'zy $t%orzony'h przez <oga nie 1e$t i$tot2 /o$"2C $2 one ra'ze1 od/i'iami <oga!
rezultatami <o4e1 przy'zyny! a i'h realno03 zale4y od nie1 % "a4de1 'h%ili,
4iez)ie++o23
6e1 intymne1 o/e'no0'i <oga % 0%ie'ie nie nale4y r5%nie4 myli3 z udr.'zonym! zmiennym!
roz%i1a12'ym $i. /ogiem %$p5&'ze$ny'h ludzi! "t5ry toru1e $o/ie drog. do do$"ona&o0'i
%0r5d %al" %$ze'h0%iata! zmienia12' $i.! gdy my $i. zmieniamy! i $ta12' $i. lep$zym! gdy
my %zra$tamy, <5g 1e$t 'a&"o%i'ie niezmienny, Hmiana 1e$t /o%iem tyl"o
urze'zy%i$tnieniem mo4li%o0'i! uzy$"aniem 'zego0 no%ego lu/ utrat2 $tarego, W <ogu nie
mo4e /y3 mo4li%o0'i! nie mo4e On ni'zego utra'i3 ani uzy$"a3, 7e$t On 'zy$tym
urze'zy%i$tnieniem! 'zy$tym /ytem po$iada12'ym %$zy$t"o, On J i tyl"o On J 1e$t ponad
zmianami! gdy4 tyl"o On 1e$t pier%$zy! niezale4ny od 'zego"ol%ie" innego! %olny od
%$zel"ie1 mo4li%o0'i,
W o'za'h %$p5&'ze$nego BilozoBa to o"re0lenie 'zyni <oga "ompletnie $taty'znym, 7e0li 1e$t
pra%dzi%e! to zna'zy! 4e <5g 1e$t nudny! pogr24ony % za$to1u! podupada12'y, Kieru12'e nim
po%ody nie r54ni2 $i. od po%od5% %$tr.tu no%o1or'zy"a do podr54o%ania! po/&a4li%o0'i
Engli"a %o/e' Ouropy "ontynentalne1 'zy roz/a%ienia amery"a#$"iego tury$ty na %ido"
dzi%a'zny'h %yg&up5% re$zty 0%iata, W $%oim ma&ym 0%ie'ie rze'zy $t%orzony'h
%$p5&'ze$ny BilozoB %idzi 1a$no! 4e po$t.p %ymaga zmiany! a niezmienno03 1e$t /li$"o
$po"re%niona ze $tagna'12 i roz"&adem, Chodzi o to! 4e 1e$t on ta" za0'ian"o%y! i4 o$2dza
%$zy$t"o! na%et <oga! %ed&ug $tandard5% 0%iata $t%orzonego, 6o pra%da! % 0%ie'ie
nieurze'zy%i$tniony'h mo4no0'i zmiana 1e$t 0'i0le z%i2zana z do$"ona&o0'i2C ale 1e$t te4
pra%d2! 4e ta"i 0%iat 1e$t nie do pomy0lenia /ez <ytu % pe&ni urze'zy%i$tnionego J <ytu!
"t5ry 1e$t 'zy$tym urze'zy%i$tnieniem! % "t5rym nie ma mo4no0'i! "t5ry nie mo4e tra'i3 i
uzy$"i%a3! le'z 1e$t 'zy$tym p&omieniem do$"ona&o0'i, 6a"i <yt nie zna1du1e $i. % $tanie
$taty'zne1 iner'1i, 7ego a"ty%no03 1e$t ta" inten$y%na! 4e 1a"a"ol%ie" zmiana % nie1 1e$t
niemo4li%a,
*iecz+o23
6en <5g $i. nie za'z2&C nie mo4e te4 $i. $"o#'zy3! ponie%a4 zar5%no po'z2te"! 1a" i "onie'
0%iad'z2 o zmianie! uzy$"aniu 'zego0 lu/ utra'ie! o niedo$"ona&o0'i! zale4no0'i, On J i
tyl"o On J 1e$t %ie'zny= %ie'zny a/$olutn2! zupe&n2 %ie'zno0'i2 /o$"iego! niezmiennego
<ytu,
/ed&+o23
O'zy%i0'ie i$tnie1e tyl"o 1eden ta"i <5g, Wi.'e1 ni4 1eden za"&ada! 4e i$tnie1e 1a"a0 pod$ta%a
poz%ala12'a na odr54nienie J 'o0! 'o 1edna rze'z ma! a inna nie, 6emu za0 <ogu nie /ra"u1e
ni'zego, Ddzie "o#'zy&a/y $i. nieograni'zona nie$"o#'zono03! a/y inna nie$"o#'zono03
mog&a $i. rozpo'z23Q W 1a"i $po$5/ nie$"o#'zona do$"ona&o03 i $amo dzia&anie! "t5rym 1e$t
<5g! mog&y/y mie3 po'z2te" lu/ "onie'! a %i.' ograni'zenieQ On 1e$t 1eden! odr./ny od
0%iata $"o#'zony'h! ograni'zony'h $t%orze#! a mimo to g&./o"o % nim o/e'ny, 7a" m5%i2
pi."ne $&o%a liturgii= FKr5lo%i %ie"5%! nie0miertelnemu! nie%idzialnemu! 1edynemu <ogu
nie'ha1 /.dzie 'h%a&a i 'ze03 na %ie"i %ie"5%G,
*781cze2+i 'ogowie9 +# k%8r&c. 'r#k 18w
6o 1e$t <5g odrzu'ony przez %$p5&'ze$ny'h BilozoB5%, 6y$i2'e ludzi! "t5rzy z&apali $i. na
/li'htr i'h $&5%! od%r5'i&o $i. od 1edynego <oga i z%r5'i&o $i. do /og5% %$p5&'ze$ne1
BilozoBii, Co $i. im oBeru1eQ
58g $'iek%&w+&
7edna grupa BilozoB5% proponu1e /oga $u/ie"ty%nego! /.d2'ego na$zym %&a$nym dzie&em,
:la nie"t5ry'h $po0r5d ni'h ta"i /5g /y&/y 1edynie pro1e"'12 na$zy'h $tan5%
pod0%iadomo0'i lu/ $po&e'zny'h i ra$o%y'h upodo/a#, 7ego t%5r'ami mieli/y /y3
prze%a4nie ludzie $&a/i! u'i$"ani! przygn./ieni! dla ni'h /o%iem /5g 1e$t "ompen$a'12
po'zu'ia ni4$zo0'i, Ci BilozoBo%ie m5%i2! 4e 'z&o%ie" ponadprze'i.tny nie potrze/u1e tego
o'h&apu! ale inni! "t5rzy %'i24 pozo$ta12 dzie3mi! mu$z2 mie3 1a"i0 tr%a&y zna" $'hronienia!
1a"ie da12 rodzi'e! i do "t5rego mog2 u'ie'! gdy 4y'ie za'zyna i'h przera$ta3, ;nni m5%i2 o
deiBi"a'1i 'z&o%ie'ze#$t%a= /5g to du'h ludzi! 0%iata ludz"o0'i 'zy i$tot 4y%y'h! ze/rany %e
%$p5lny'h i idealny'h do0%iad'zenia'h, 7eden z ty'h BilozoB5% m5%i! 4e t. "on'ep'1.
/5$t%a na1lepie1 odda12 ta"ie terminy 1a" Falma materG 'zy FWu1 SamG9 7e$z'ze inni
t%ierdz2! 4e na$ze /5$t%o 1e$t $t%orzonym przez na$ zlep"iem 'e'h 0%iata o$o/li%ie
przypomina12'y'h na$ze 'e'hy, E mo4e 1e$t to %y4$za rze'zy%i$to03! do "t5re1 $i.
od%o&u1emy! gdy po1mu1emy 1a"20 pra%d. lu/ po$t.pu1emy zgodnie ze $zla'hetnym
odru'hem, S2 to do"tryny! % "t5re amery"a#$"ie uni%er$ytety %ierz2 od E do H9
58g koFczo+&
:ruga grupa BilozoB5% odda1e g&o$ na /oga $"o#'zonego J nie $u/ie"ty%nego! le'z ta"iego!
"t5ry potrze/u1e na$ze1 pomo'y! "t5ry 1e$t podtrzymy%any przez 0%iat! "t5rego intere$y na
0%ie'ie $2 zagro4one, <5g nie mo4e /y3 nie$"o#'zonym! %$ze'hmo'nym! $taty'znym
a/$olutem! 1e0li ma dzia&a3 i mie3 dla na$ zna'zenie, Wy/iera12 /oga! "t5ry mia& po'z2te"! ale
nie /.dzie mia& "o#'a, Kt5ry nie 1e$t $t%5r'2 i nie 1e$t nie$"o#'zony! le'z "t5ry $i. za'z2& z
ludz"o0'i2 i %raz z ni2 $i. roz%i1a J idea& gromadz2'y % $o/ie do"onania ludz"o0'i,
O$tate'znie o/ie te grupy pogl2d5% $2 'zy$tym ateizmem, ;mi. /oga 1e$t ma$"2 ma12'2 u"ry3
$zpetn2 t%arz do"trynyC o/ie $2 zde'ydo%anie $prze'zne z t%ardymi Ba"tami, W o/u $&y'ha3
4a&o$ny ton J ton $&a/o0'i i l."u, W te1 tezie %ido'zna 1e$t $amotno03 ludzi pr5/u12'y'h
znale83 po'ie'h. % t&umie! gromadz2'y'h $i. razem % nadziei! 4e nadadz2 1a"i0 $en$ J nie
%ielo0'i ludzi! ale /5$t%uC $amotno03 ludzi! "t5rzy nie tyl"o $2 $&a/i! ale u$i&u12 rozpa'zli%ie
u'ie' od l."u przed 4y'iem! przed %olno0'i2! przed dzia&aniem,
58g +ierozwi+i%&
6rze'ia grupa ro/i "ole1ny "ro" % $tron. o/&.du! opo%iada12' $i. za rodza1em /oga
podlega12'ego zmianom! nieroz%ini.tego, <5g 1e$t do$"ona&o0'i2 % pro'e$ie! za$ad2
%$zy$t"iego! 'o przedziera $i. % "ierun"u do$"ona&o0'i poprzez materi.C ale ta za$ada 1e$t
zmienna! ponie%a4 %$zy$t"o! 'o rze'zy%i$te! podlega pro'e$o%i $ta%ania $i., ;nni
przed$ta%i'iele te1 grupy utrzymu12! 4e ten /5g 1e$t "ole1nym! %y4$zym $topniem! 1a"o0'i2
empiry'zn2 tro'h. %i."$z2 od tego! 'o znamy na1%i."$zegoC innymi $&o%y! i$tota /o$"a 1e$t
me'hani'znym za12'em! "t5ry "u$i ludz"ie 'harty do /eznadzie1nego po0'igu a4 do utraty
t'hu, <y3 mo4e ten nieroz%ini.ty /5g 1e$t $"o#'zonym 0%iatem d242'ym do /o$"o0'iC mo4e
ten /5g 1e$t e%olu'12C mo4e 1e$t du'hem rozumnego porz2d"u, -az%i1 to! 1a" 'h'e$z, Ele nie
%a4 $i. ro/i3 z tego /oga9
58g 7#+%ei%&cz+&
Cz%arta grupa %$p5&'ze$ny'h BilozoB5% opo%iada $i. ot%ar'ie za /ogiem pantei$ty'znym,
7edni m5%i2! 4e <5g 1e$t $i&2 4y'io%2 to4$am2 z 'z&o%ie"iem i %$ze'h0%iatem, ;nni
/ez%$tydnie utrzymu12! 4e ontologi'zna odr./no03 /yt5% nie i$tnie1eC a to ozna'za J 1e0li %
og5le 'o"ol%ie" zna'zy J 4e 1e$tem moim p$em i m51 pie$ 1e$t <ogiem do"&adnie ta" $amo
1a" 1a, H%i2ze" mi.dzy <ogiem i %$ze'h0%iatem 1e$t organi'zny,
6e d%ie o$tatnie grupy reprezentu12 /rutalny pe$ymizm Orientu nieza"o#'zony logi'znym
%nio$"iemC logi'znie rze'z /ior2'! opinie te po%inny pro%adzi3 do /ezdenne1 rozpa'zy i
propono%a3 $amouni'e$t%ienie 1a"o 'el ludz"iego 4y'ia, O/ie ot%ar'ie g%a&'2 Ba"tyC na te1
pod$ta%ie %$ze'h0%iat o'zy%i0'ie nie mo4e i$tnie3, Wa4ne! /y0my pami.tali! 4e "a4dy z
ty'h 'ztere'h %$p5&'ze$ny'h pogl2d5% na temat <oga popiera12 nau"o%'y $zano%ani na
$%oi'h uni%er$yteta'h i o"rzy"ni.'i 'zo&o%ymi my0li'ielami,
*iecz+& kr&z&
<5g J nie tyl"o 7ego i$tnienie! le'z ta"4e pozna%anie Do oraz mi&o03 i niena%i03 do -iego
J ma za$adni'ze zna'zenie dla my0li i 4y'ia % "a4de1 epo'e, Audzie %$zy$t"i'h %ie"5% z
pe%no0'i2 %iele rozmy0lali o <ogu! gdy4 z pe%no0'i2 %iele rozmy0lali o 'elu! do "t5rego
mogli/y "iero%a3 $%o1e 4y'ie, Kryzy$ % %ypad"u %ielu z ni'h przez li'zne %ie"i %i2za& $i.
tyl"o z %ierno0'i2! doty"a& ra'ze1 $er'a ni4 g&o%y, 6rudno03 polega&a na opar'iu $i.
po%a/o%i "u$z2'y'h /o'zny'h 0'ie4e"! propono%any'h przez 0%iat! i na mo'nym trzymaniu
$i. drogi! o "t5re1 %iedzieli! 4e 1a"o 1edyna 1e$t pra%dzi%a, 6en "ryzy$ /.dzie $i. po1a%ia& %
4y'iu ludzi za%$ze! /o 1e$t to "ryzy$ grze'hu, -ie"t5rzy nie zdo/yli $i. 'ho3/y na odro/in.
od%agi! /y $i. mu prze'i%$ta%i3, ;nni ponio$2 t. $am2 "l.$".! ale i'h pro/lem J a ta"4e
pro/lem i'h %$zy$t"i'h godny'h %$p5&'zu'ia na0lado%'5% J polega nie na /ra"u od%agi
potrze/ne1 do uznania pra%dy o <ogu i 7ego pra%a! le'z na /ra"u od%agi "onie'zne1 do
pozo$tania %iernym przy1.te1 pra%dzie! mimo 4e pot.pia ona i'h po$t.po%anie,
*781cze+& w&'8r
O/e'nie! ta" 1a" za%$ze! "ryzy$ %ierno0'i! "ryzy$ grze'hu i$tnie1e nadal, 7edna" dzi$ia1!
'oraz 'z.0'ie1! %r.'z niepo"o12'o 'z.$to! ludzie mu$z2 $ta%ia3 'zo&a innemu "ryzy$o%i J
"ryzy$o%i %y/oru! doty"a12'emu /ardzie1 g&o%y ni4 $er'a, Poznanie pra%dzi%ego <oga!
oddanie $er'a tyl"o 7emu! $ta1e $i. dla ni'h trudne! gdy4 %$p5&'ze0ni przy%5d'y u$tano%ili
Ba&$zy%y'h /og5% i za42dali J %y"orzy$tu12' %$zel"ie %p&y%y! 1a"ie da12 im i'h
$tano%i$"a! %y"$zta&'enie! umie1.tno03 %ypo%iadania $i. J /y ludzie "l."ali przed nimi i
im odda%ali 'ze03,
Oce+#
Wy/5r propono%any 'z&o%ie"o%i d%udzie$tego %ie"u $pro%adza $i. do %y/oru mi.dzy
/ogiem ludz"im! /ogiem nieludz"im i <ogiem /o$"im, Audz"i /5g 1e$t %yt%orem
$u/ie"ty%ny'h u'zu3 lu/ %$p5lnego 'i24enia "u uni'e$t%ieniu o$o/o%o0'i, Przy/iera on
alternaty%ne po$ta'ie o$o/i$tego od'zu'ia! humanitaryzmu lu/ prede$tyna'1i, <5g nieludz"i
mo4e /y3 nieu'h%ytno0'i2 pro'e$u no$z2'ego naz%. e%olu'1i lu/ a/$urdem panteizmu, <5g
/o$"i 1e$t <ogiem 'hrze0'i1a#$"im! "t5rego przymiotom przy1rzeli0my $i. % tym rozdziale,
?i.dzy tymi trzema /ogami nie ma o'zy%i0'ie ra'1onalnego %y/oru, :%a1 pier%$i nie ma12
rze'zy%i$ty'h ani ra'1onalny'h pod$ta%, S2 ra42'ym pog%a&'eniem Ba"t5%! do 1a"iego
mo4na /y&o do103 1edynie % %yni"u odrzu'enia rze'zy%i$to0'i! rozumu i nadprzyrodzono0'i,
6en za0 trze'i <5g 1e$t nieodpart2 pra%d2,
H ludz"iego pun"tu %idzenia %y/5r mo4na "on"retnie $Bormu&o%a3, Pier%$zy oBiaro%u1e
naty'hmia$to%e i 'a&"o%ite uni'e$t%ienie $po%odo%ane mia4d42'2 $i&2 prede$tyna'1i,
Cz&o%ie" zna'zy tu mnie1 ni4 try/i" % ma$zynie, Pni'e$t%ienie mo4e te4 /y3 z%i2zane z
mgli$t2 przy$z&o0'i2 ludz"o0'i! "t5ra ze %zgl.du na 'z&o%ie'ze#$t%o odrzu'a 'z&o%ie"a,
:rugi proponu1e u'ie'z". od 4y'ia % $&od"ie $&5%"a $u/ie"ty%izmu z 1ego o/ietni'2
nieza%odnego uni'e$t%ienia po 0mier'i, 6rze'i domaga $i. godno0'i indy%idualnego
'z&o%ie"a i 1ego %ie'znie i$totnego 'hara"teruC %ymaga! a/y 'z&o%ie"! % pe&ni
odpo%iedzialny i ma12'y o'zy $zero"o ot%arte! t%orzy& $%51 o$o/i$ty lo$! "t5ry $i. nigdy nie
za"o#'zy, 6en o$tatni 1e$t 1edynym <ogiem! pro$tym! do$"ona&ym! nie$"o#'zonym!
niezmiennym! podtrzymu12'ym %$ze'h0%iat i o/e'nym % g&./ia'h %$zy$t"iego! 'o i$tnie1e,
ROZDZIA IG
*IDZ:4I: 5ODA (Kw. 1=A1H)
Ko+iec )i%$ o wzec.wiedz& cz1owiek#
7e$z'ze nie ta" da%no temu %iel"i u'zony %$ta%a& od 0niadania i uda%a& $i. do $%oi'h /ada#
z rado0'i2! 1a" dzie'"o 0pie$z2'e do za/a%e"! "t5rymi o/$ypano 1e na <o4e -arodzenie,
Wyda%a&o $i.! 4e 0%iat i %$zy$t"ie 1ego ta1emni'e zo$ta&y %r.'zone ludziom! podo/nie 1a"
dzie'"u %r.'za $i. % prezen'ie za/a%"i J zam"i! %ie4e! d8%igi i mo$ty! "t5re mo4na
$"&ada3, Audzie mu$ieli 1edynie popra'o%a3 $po"o1nie nad z&o4eniem po$z'zeg5lny'h 'z.0'i!
a/y % "o#'u pozna3 %$zy$t"o! 'o pozna%alne, H pe%no0'i2 ni"t nie /y&/y ta" pod&y! /y
podaro%a3 im za/a%".! % "t5re1 /ra"u1e 1a"i'h0 'z.0'iC e%entualno03! 4e nie da $i.
odt%orzy3 %$zy$t"i'h ta1emni' na pod$ta%ie tego l0ni2'ego %a'hlarza nieograni'zony'h
mo4li%o0'i! %yda%a&a $i. zupe&nie nie%iarygodna, Wiel'y u'zeni pra'o%ali zatem rado0nie
% $%oi'h po"o1a'h z za/a%"ami i! pe&ni $amozado%olenia! z uprze1mo0'i2 odno$ili $i. do
re$zty /iedny'h ignorant5%! "t5rzy nadal m5%ili o niez/adane1 %iedzy <oga! ta1emni'y
nadprzyrodzono0'i i nieu'h%ytny'h! du'ho%y'h pra%da'h BilozoBi'zny'h,
E p58nie1 "to0 po%iedzia& tym $z'z.0li%ym i$totom! 4e nie ma 0%i.tego ?i"o&a1a, ;'h
nai%ny 0%iat za'z2& $i. %ali3, H "a4dym dniem $ta%a&o $i. 'oraz /ardzie1 o'zy%i$te! 4e
nie"t5ry'h 'z.0'i J niezli'zony'h 'z.0'i J /ra"u1e, :zi$ia1 ra'ze1 nie 1e$te0my pe%ni tego!
4e na$za %iedza 1e$t /ardzo rozleg&a! %'ale nie 1e$te0my prze"onani! 4e %iemy %$zy$t"o,
:zie%i.tna$to%ie'zny me'hani'yzm! $z'z.0li%a teoria! zgodnie z "t5r2 niemal mo4na /y&o
u$&y$ze3 prze"&adnie 0%iata i metali'zny /rz." pra%! deBinity%nie $i. za&ama&aC a 1e1 upade"
$po%odo%a& "on$terna'1. %0r5d ludzi lepie1 %y"$zta&'ony'h, W dzi$ie1$zy'h 'za$a'h
"on$terna'1a ta nie tyl"o nie zo$ta&a z&agodzona przez po$t.p nau"o%y! le'z niezmiernie
%zro$&a, Pod'za$ gdy Bizy"a i /iologia 'oraz 'z.0'ie1 $"&ania12 $i. "u 'elo%o0'i i
idealizmo%i! %$p5&'ze$ne nau"i p$y'hologi'zne 'oraz 'z.0'ie1 %$"azu12 na /ez'elo%o03!
irra'1onalno03! me'hani'yzm,
I#ic& i %e+ E#k%
6a"ie $prze'zne %yni"i u'i$zy&y arogan'"2 pe%no03 $ie/ie na$zy'h o1'5%! a na$ nau'zy&y
tro$ze'z". po"ory! zna'znie z%olni&y na$ze %nio$"o%anie, Po$t.pu1emy z o$tro4no0'i2
rozpu$z'zonego dzie'"a! "t5re od tygodnia 'hodzi do $z"o&y pu/li'zne1, Kon$terna'1a i
upo"orzenie do/rze nam zro/i&y, -ie$z'z.0'iem % te1 $ytua'1i $ta&o $i. 1edna" to! 4e o%e1
"on$terna'1i i o%ego upo"orzenia nie do0%iad'zyli z%y"li ludzie, ;'h z%y"&e 8r5d&a
inBorma'1i nadal opiera12 $i. na $tary'h me'hani$ty'zny'h pod$ta%a'h! ta" 1a"/y ni' $i. nie
zdarzy&oC 1a" gdy/y zo$ta&y % 1a"i0 $po$5/ zaimpregno%ane! 'o 'hroni 1e przed
prze'ie"aniem z %y4$zy'h poziom5% tego typu $"andali'zne1 niepe%no0'i, :la lai"a
"on$e"%en'1e $tarego me'hani'yzmu $2 nadal do%iedzionymi Ba"tami, 7e$t on uprze1my dla
ty'h! "t5rzy nie $2 na /ie42'o z nau"2 J lu/ im %$p5&'zu1e J a $%o1e 4y'ie $z'zerze "ieru1e
na grote$"o%e 'ele! "t5re teraz $ta&y $i. %r.'z ma"a/ry'zne! gdy4 podtrzymu12'y 1e
%'ze0nie1 umy$& teraz $i. %y'oBa&,
Ji-ozoEowie i %e+ E#k%
Aai" nie 1e$t z/yt o$amotniony % $%o1e1 ignoran'1iC u 1ego /o"u $to12 hordy %$p5&'ze$ny'h
BilozoB5%! tra"tu12'y'h prote"'1onalnie pozo$ta&y'h ludzi z po%odu nienau"o%ego
le"'e%a4enia przez ni'h no%y'h! ale 1u4 upad&y'h pra%d, Pod%a4enie me'hani$ty'zne1
pod$ta%y 4y'ia nie %y%o&a&o % "a4dym razie %i."$ze1 prze1rzy$to0'i my0li %$p5&'ze$ny'h
BilozoB5%, W o/li'zu ta"i'h pro/lem5%! 1a" poznanie <oga! du$zy! a/$olutne1 moralno0'i i
'a&e1 re$zty $pra% /.d2'y'h poza za$i.giem nau" 0'i$&y'h! pozo$ta12 oni nadal lodo%ato
uprze1mi i nu42'o toleran'y1ni! 'o /y&o ta" 'hara"tery$ty'zne dla u'zony'h M;M %ie"u, <y3
mo4e 1edynym %yr54nia12'ym $i. do%odem upad"u me'hani'yzmu 1e$t nie'o /ardzie1
przy'hylne na$ta%ienie %o/e' inny'h %y1a0nie# i zadzi%ia12'e1 r54norodno0'i odpo%iedzi
na %a4ne pytania,
Od7owiedzi 7rzecz!ce, od7owiedK -e+iw# 6 #g+o%&c&z)
We8my na przy"&ad "%e$ti. %iedzy <oga, W$p5&'ze$ny agno$ty" uni"a pro/lemu!
%zru$za12' ramionami i przyzna12' $i. do 'a&"o%ite1 nie%iedzy! zupe&ne1 niemo4no0'i
poznania odpo%iedzi, 6a"a ta"ty"a mo4e o$z'z.dza3 1ego energi. intele"tualn2! le'z tyl"o za
'en. 0lepego prze'zenia Ba"tom, Prze'ie4 na pe%no mo4emy $i. do%iedzie3 o i$tnieniu
przy'zyny J a ta"4e 'zego0 doty'z2'ego 1e1 natury J na pod$ta%ie $"ut"5%C mo4emy
%yro/i3 $o/ie zdanie o %iedzy poety na pod$ta%ie 1ego %ier$za 'zy %iedzy in4yniera na
pod$ta%ie zapro1e"to%anego przez niego mo$tu, Wznie$ienie umy$&u od %ier$za do poety! od
mo$tu do in4yniera! od 0%iata do <oga nie 1e$t nadmiernym %y$i&"iem,
Od7owiedK +ie2)i#1# 6 +#%$r#-iz)
-aturali$ta na pe%no nie 1e$t leni%y, Doni drog2 %iedzy 1a" 'h&opa"! "t5ry %ie'zorem
prze'hodzi po$pie$znie "o&o 'mentarza! g%i4d42'! /y po"aza3! 4e $i. nie /oi, 7edna" $i. /oi
J /oi $i. %y103 poza to! 'zego mo4e dot"n23 %&a$nymi r."ami, O0%iad'za! 4e nau"i 0'i$&e i
metody e"$perymentalne $2 1edynymi 8r5d&ami pra%dy, W "a4dym %ypad"u negu1e Ba"ty!
zgodnie z "t5rymi $am mu$i 4y3 J 'odzienne Ba"ty! ta"ie 1a" na$ze do0%iad'zenie mi&o0'i!
$pra%iedli%o0'i 'zy przy1a8ni! "t5re ze0lizgu12 $i. ze $z"ie&"a mi"ro$"opu,
Od7owiedK %c.8rz-iw# 6 )ec.#+ic&z) 7&c.o-ogicz+&
-aturalizm przyna1mnie1 pr5/u1e ro/i3 od%a4n2 min., P$y'hologia me'hani'y$ty'zna
'a&"iem porzu'i&a %al". i zrezygno%a&a ze zmierzenia $i. z ludz"im 4y'iem z 1ego
%$zy$t"imi mo4li%o0'iami niepo%odzenia i "l.$"i! z 'a&ym 'i.4arem odpo%iedzialno0'i, 7e$t
$"&onna od$t2pi3 od %$zel"i'h ro$z'ze# 'z&o%ie"a do 'z&o%ie'ze#$t%a i $'ho%a3 g&o%. %
/&oto podludz"o0'i, O'zy%i0'ie nie /.dzie to mia&o ni' %$p5lnego z "%e$ti2 %iedzy <oga,
Od7owiedK d$)+# 6 ide#-iz)
;deali$ta nie /leBu1e ani nie 1e$t t'h5rzem, 7e$t 0lepy, -ie mo4e zo/a'zy3 0%iata ani na%et
podnie03 o'zu $%ego umy$&u na przy'zyn. 0%iata, Wed&ug niego 'z&o%ie" mo4e zna3 tyl"o
to! 'o 1e$t % 1ego %&a$nym umy0leC mo4e zna3 <oga 1edynie na tyle! na ile 1e$t 7ego 'z.0'i2
'zy te4 na ile 1e$t <ogiem, ;deali$ta zapra$za %$zy$t"i'h ludzi nie do dzielenia 1ego 0lepoty!
le'z do t%orzenia %&a$nego azylu 'iemno0'i! % "t5rym /.d2 mogli $i. /a%i3 % /y'ie <ogiem
J lu/ 'z.0'i2 <oga J /ez przery%ania za/a%y przez %tr2'enie $i. pra%dy,
W$zy$'y 'i ludzie zgadza12 $i. 'o do tego! 4e o %iedzy <oga nie mo4emy %iedzie3 ni', 7e0li
i'h %y1a0nienia $i. nie $podo/a12! 'z&o%ie" ma te4 do dy$pozy'1i rozpa'zli%2 odpo%ied8
e%olu'1oni$tyC odpo%ied8! "t5ra r5%nie4 nie prze"ra'za grani' odpo%iedzi negaty%ne1! a
"t5ra m5%i! 4e ludzie $2 1edyn2 'z.0'i2 pro'e$u 4y'ia po$iada12'2 inteligen'1.! a na$za
%iedza 1e$t 'a&2 %iedz2! 1a"a i$tnie1e, ?o4e r5%nie4 opo%iedzie3 $i. za 'ia$nym
pro%in'1onalizmem pragmaty$ty! humanitary$ty i humani$ty J ludzi! "t5ry'h za1mo%anie
$i. 'z&o%ie"iem po'h&ania ta" /ardzo! 4e ma12 nie%iele 'za$u na za1mo%anie $i. <ogiem! lu/
"t5rzy ma12 tyl"o tyle 'za$u! /y przyzna3! 4e 1e0li <5g % og5le 'o"ol%ie" %ie! z pe%no0'i2
nie %ie %$zy$t"iego,
W$zy$t"ie te opinie mo4na pod$umo%a3! %y"orzy$tu12' o"re0lenia z poprzedniego rozdzia&u!
% "t5rym %idzieli0my! 4e dzi$ie1$zy 0%iat da1e nam %y/5r mi.dzy /ogiem ludz"im i
nieludz"im! pod'za$ gdy Ba"ty domaga12 $i. <oga /o$"iego, :la ty'h opinii pro/lem %iedzy
<oga $pro%adza $i. do pro/lemu na$t.pu12'ego= 'o mo4e %iedzie3 /5g ludz"i lu/ mnie1 ni4
ludz"iQ O'zy%i0'ie ta"i /5g nie mo4e mie3 /o$"ie1 %iedzy,
Od7owiedK %wierdz!c#
Odpo%ied8 t%ierdz2'a na pytanie o to! 'zy <5g 1e$t %$ze'h%iedz2'y! to nie! 1a"
$t%ierdzili0my! po/o4ne 4y'zenie! pop.d nie0%iadomo0'i ani %yt%5r nieme1 $i&y 4y'io%e1,
-ie udziela 1e1 u'zu'io%o03 $u/ie"ty%izmuC nie 1e$t ona 1edynie poez12! 'ho3 prze%y4$za
pi."no i $zla'hetno03 poez1i, -ie 1e$t nie1a$na! niezde'ydo%ana! teorety'zna, Przede
%$zy$t"im nie zaprze'za Ba"tom, 7e$t o/ie"ty%nie uza$adniona J %y'hodzi od $olidnie
udo%odnionego Ba"tu i$tnienia pier%$zego poru$zy'iela! pier%$ze1 przy'zyny! /ytu
"onie'znego! /ytu do$"ona&ego! na1%y4$ze1 inteligen'1i, Stano%i po pro$tu uznanie
"on$e"%en'1i %yp&y%a12'y'h z ty'h udo%odniony'h pra%d, Pznanie ty'h "on$e"%en'1i
ozna'za 1edynie odmo%. nego%ania z%y"&y'h Ba"t5%,
*iedz# 5og#, 58g 7oz+#je ie'ie #)ego
O'zy%i0'ie nie mo4emy zaprze'zy3 temu! 4e <5g zna $ie/ie $amego! /ez odma%iania ?u
/o$"o0'i, Cz&o%ie"! "t5ry nie %ie ni' o $o/ie! potrze/u1e opie"i medy'zne1 i odpo'zyn"uC
na1%yra8nie1 1e$t 'hory! pad& oBiar2 amnez1i, Cz&o%ie"! "t5ry myli $ie/ie z "im0 innym! na
przy"&ad %yo/ra4a $o/ie! 4e 1e$t -apoleonem lu/ ar'hanio&em Da/rielem! 1e$t e%identnie
o/&2"any, 7e0li <5g nie 1e$t 'hory ani o/&2"any! zna $ie/ie $amegoC 1e0li J 1a" %y"azano J
1e$t 'a&"o%i'ie do$"ona&y! zna $ie/ie do$"onale! gdy4 niezna1omo03 $ie/ie 1e$t o'zy%i0'ie
niedo$"ona&o0'i2,
Rodz#j %ej wiedz&
7e0li u1miemy t. pra%d. % $po$5/ /ardzie1 %&a0'i%y BilozoBii! mo4emy z%r5'i3 u%ag.! 4e
%iedza 1e$t %yni"iem 1edno0'i mi.dzy o$o/2 pozna12'2 i pozna%an2 rze'z2, -iezale4nie od
tego! 1a" "u$z2'a 1e$t $tra%a intele"tualna poda%ana przez nau'zy'iela! u'znio%ie pozo$ta12
odporni na %iedz. do momentu! % "t5rym i'h umy$&y zet"n2 $i. z tym po"armem, Wiedza
nie mo4e zo$ta3 %lana do g&o%y u'znia, 7e4eli! 1a" utrzymu12 o1'o%ie %$p5&'ze$ne1 BilozoBii!
0%iat i intele"t dzieli nieprze"ra'zalna przepa03! %5%'za$ %iedza za%$ze 1e$t niemo4li%a,
Pdo%odnili0my 1u4! 4e <5g 1e$t na1%y4$z2 inteligen'12C a zatem 7ego poznanie $ie/ie $amego
%ymaga tyl"o! /y On $am /y& % za$i.gu $%o1ego intele"tu, 7e$t to %arune"! "t5rego
nie$pe&nienie 1e$t niemo4li%e ze %zgl.du na pro$tot. <oga, 7e$t On % na1%i."$zym $topniu
rze'zy%i$ty i dlatego % na1%i."$zym $topniu pozna%alnyC 1e$t na1%y4$z2 inteligen'12 i
dlatego % na1%i."$zym $topniu pozna12'yC 1e$t te4 zupe&nie pro$ty! a zatem 1edno03 rze'zy
pozna%ane1 i pozna12'e1 1e$t pe&na! 'a&"o%ita,
58g 7oz+#je wz&%ko i++e, rzecz& rzecz&wi%e i )o"-iwe
Po1a%ia $i. 1edna" o'zy%i$ta trudno03 %yni"a12'a z Ba"tu! 4e nie zo$ta%iamy na$zego
intele"tu % domu! gdy %y'hodzimy na $pa'erC o'zy%i0'ie 1e$te0my o/e'ni dla $ie/ie $amy'h!
ale Ba"ty o $o/ie zdo/y%amy 1a"o %idzo%ie, 7e$t Ba"tem! 4e $ama na$za Bizy'zna egzy$ten'1a
nie 'zyni na$ o/e'nymi dla na$zego intele"tu % 1edyny $po$5/! % 1a"i rze'zy mog2 $i.
zna1do%a3 % na$zym intele"'ie! to zna'zy nie Bizy'znie! ale intele"tualnie! inten'1onalnie,
7e$te0my pozna%alni dla $ie/ie $amy'h poten'1alnie! a nie a"tualnieC mu$imy o'enia3 $ie/ie!
podo/nie 1a" o'eniamy inny'h ludzi! na pod$ta%ie dzia&a#! "t5re pode1mu1emy, <y3 mo4e
mogli/y0my pod$umo%a3 zar5%no pro/lem poznania! 1a" i pozna%alno0'i! %$"azu12'! 4e
%$zel"a determina'1a 1e$t ograni'zeniem i $topnia poznania! i $topnia pozna%alno0'i,
Ponie%a4 o"o nie 1e$t zdetermino%ane 4adnym "olorem! %idzi 1e %$zy$t"ieC 1e0li za pomo'2
narz.dzia % po$ta'i zielony'h o"ular5% zdeterminu1emy o'zy do %idzenia 1ednego "oloru!
nie zo/a'zymy ni' innego, 7e0li /yt 1e$t 'a&"o%i'ie zdetermino%any do 1edne1 Bormy!
podo/nie 1a" ro0lina 1e$t zdetermino%ana do $%o1e1 %&a$ne1 Bormy! %5%'za$ nie mo4e mie3
a/$olutnie 4adnego poznania, 7e0li 1e$t niezdetermino%any % tym $en$ie! 4e 1e$t zdolny do
przy1mo%ania Borm inny'h rze'zy za po0redni't%em %yo/ra4e# zmy$&o%y'h! ta" 1a"
z%ierz.! %5%'za$ mo4e mie3 poznanie zmy$&o%e, 7e0li 1e$t %olny od determina'1i do ta"iego
$topnia! 4e mo4e przy1mo%a3 %$zy$t"ie Bormy 1a"o po1.'ia intele"tualne! %tedy ot%iera12 $i.
$zero"ie horyzonty poznania intele"tualnego ludzi i anio&5%, Kiedy za0 nie ma % og5le
4adne1 determina'1i! 4adnego ograni'zenia! 1a" % %ypad"u <oga! %tedy %y$t.pu1e na1%y4$za
inteligen'1a i na1%y4$za pozna%alno03, O z%ierz.'iu mo4na $i. do%iedzie3 o %iele %i.'e1
ni4 o ro0linie! ponie%a4 z%ierz. 1e$t mnie1 zdetermino%ane! mnie1 ograni'zone, O 'z&o%ie"u
mo4na $i. do%iedzie3 o %iele %i.'e1 ni4 o z%ierz.ta'h! a o anio&a'h 1e$z'ze %i.'e1 ni4 o
ludzia'h, Co $i. ty'zy <oga! '54! % nie"o#'z2'ym $i. a"'ie na$zego %idzenia <oga nigdy nie
prze$taniemy pozna%a3 tego! 'zego mo4na $i. do%iedzie3 o 7ego a/$olutnie nieograni'zone1
rze'zy%i$to0'i,
Przera4ony penitent po pier%$zym Batalnym ata"u nami.tno0'i mo4e po%iedzie3 napra%d.
$z'zerze= F-ie %iem! 'o mnie do tego $"&oni&o! nigdy nie ro/i. ta"i'h rze'zyG, Ha ma$"2
non$zalan'"iego $amozado%olenia 'z.$to u"ry%amy pra%dzi%e za$"o'zenie! "iedy przez
g&o%. prze/iega nam my0l= F-ie %iedzia&em! 4e %e mnie 1e$t 'o0 ta"iegoG, ?o4emy
za$"a"i%a3 J i za$"a"u1emy J $amy'h $ie/ie! zar5%no pozyty%nie! 1a" i negaty%nie,
Ddy/y0my 1edna" %yo/ra4ali $o/ie! 4e <5g ze zdumieniem o/$er%u1e grote$"o%e eBe"ty
$%o1ego a"tu $t%orzenia! %5%'za$ 'a&"o%i'ie zagu/ili/y0my %$ze'hogarnia12'y 'hara"ter
%iedzy <oga, <5g nie mo4e za$"a"i%a3 $ie/ie $amego! nie mo4e nie %iedzie3 o
'zym"ol%ie"! 'o Do doty'zy! i nie $ta3 $i. niedo$"ona&ymC i nie mo4e /y3 niedo$"ona&y i nie
prze$ta3 /y3 <ogiem,
6o! 4e <5g %inien %iedzie3 %$zy$t"o o $o/ie! /rzmi do03 roz$2dnie, 7e0li 1edna" ma %iedzie3
%$zy$t"o o 'zym"ol%ie" innym! a $z'zeg5lnie o na$! to 1e$t to zupe&nie inna i zde'ydo%anie
niepo"o12'a $pra%a, E'z"ol%ie" nie mamy ni' prze'i%"o %iedzy ar'hite"ta o
zapro1e"to%anym przez niego domu ani zna1omo0'i %ier$za przez poet. /.d2'ego 1ego
autorem, <5g 1e$t ar'hite"tem %$ze'h0%iata, -ie mu$i $i. u'zy3 o %yt%orze $%ego a"tu
$t%5r'zego, 7e$t przy'zyn2 %$zy$t"iego! %i.' o'zy%i0'ie %ie %$zy$t"o,
-ie gromadzi %iedzy! %ygl2da12' z o"na % nie/ie, Wy$tar'zy 1edynie! 4e patrzy na $ie/ie
$amego, -iezrozumia&e 1e$t tuta1 nie to! 4e ta" 1e$t! le'z to! 4e na$ to za$tana%ia, Hagad"a!
dla'zego go03! "t5ry %pad& tyl"o na %ee"end! traBia % 'iemno0'ia'h do "u'hni! %y1a0nia $i.
naty'hmia$t! gdy $i. do%iadu1emy! 4e 1e$t on ar'hite"tem! "t5ry zapro1e"to%a& dom, -ie
dzi%imy $i. %'ale! 4e poeta mo4e %y1a0ni3 my0li za%arte % $%oim %ier$zu /ez zer"ania do
niego, :la'zego %i.' <5g mia&/y $i. prze"opy%a3 przez za"amar"i 0%iata lu/ zatrudnia3
$&u4/. %y%iado%'z2! /y mie3 do/re inBorma'1e o tym! 'o $i. dzie1eQ Hna $ie/ie do$"onale! a
%i.' %ie! 1a" %iel"a 1e$t 7ego %&adza! 1a" dale"o ona $i.ga i /.dzie $i.ga3, W$zy$t"o! 'o 1e$t!
1e$t 7ego %yt%orem, W$zy$t"o! 'o i$tnie1e! zo$ta&o u'zynione zgodnie z planem /o$"iego
ar'hite"ta! %ed&ug $"ali opra'o%ane1 % umy0le <oga, Her%anie przez grze$zni"a $to$un"5%
dyplomaty'zny'h z <ogiem nie poz/a%i&o Do 8r5d&a inBorma'1i, <5g nie 'ze"a! a4 ludzie
do1d2 do rogu 7ego uli'y i % ni2 $"r.'2! /y i'h zo/a'zy3C oni $ami i %$zy$t"ie i'h "ro"i
i$tnie12 % 7ego umy0le, -ie 1e$t to te4 poznanie po0rednie lu/ nie1a$ne, Ka4da 'h%ila i$tnienia
i "a4dy "a%a&e" rze'zy%i$to0'i $2 /ezpo0rednio zale4ne od /o$"ie1 przy'zyny, Ponadto "a4dy
do$"ona&y element %e %$ze'h0%ie'ie 1e$t niedo$"ona&ym odz%ier'iedleniem nie$"azitelne1
do$"ona&o0'i <oga, S"oro <5g do$"onale zna to! 'o do$"ona&e! zna te4 naty'hmia$t %$zy$t"ie
od'ienie niedo$"ona&o0'i! ograni'zonego udzia&u % do$"ona&o0'i, ;na'ze1 7ego poznanie
$ie/ie $amego /y&o/y niedo$"ona&e,
6a ogarnia12'a %$zy$t"o %iedza <oga 1e$t przy'zyn2 %$zy$t"i'h i$tnie12'y'h rze'zy J
prze$z&y'h! tera8nie1$zy'h i przy$z&y'h J gdy4 i$tnie12 one dzi."i po&2'zeniu i'h %zor'a %
umy0le /o$"iego ar'hite"ta z /o$"im zrz2dzeniem! "t5re %y%o&a&o i'h z ni'o0'i, 7a"
zo/a'zyli0my % drugim rozdziale te1 "$i24"i! nie ma innego %yt&uma'zenia dla ota'za12'ego
na$ 0%iata, Wiedza <oga o rze'za'h $t%orzony'h nie po%$ta1e %i.' przez 0'i$&e
rozumo%anie pro%adz2'e od za$ady do %nio$"u, -ie prze%idu1e On i'h ta"! 1a" a$tronom
przepo%iada za3mienie K$i.4y'a, <5g 1e$t %ie'zny! /o$"i %zorze' 1e$t %ie'zny! /o$"ie
zrz2dzenie 1e$t %ie'zne i ta %ie'zno03 o"ry%a 'za$ 1a" zarzu'ona peleryna, W 1ednym
$po1rzeniu <oga na 7ego /o$"ie 1a %$zy$t"o 1e$t 1a%ne i od"ryte dla 7ego o'zu,
Z1o
?5%ienie! 4e <5g zna %$zy$t"ie rze'zy mo4li%e! 'zyli ta"ie! "t5re mog&y/y /y3! ale i'h nie
/.dzie! 1e$t tyl"o o/$ta%aniem! 4e zna On za"re$ $%o1e1 mo'y! ma %$ze'hogarnia12'2
zna1omo03 $%o1e1 do$"ona&o0'i, Ddy/y /o%iem nie %iedzia&! na ile $po$o/5% $t%orzenie
mo4e u'ze$tni'zy3 % 7ego do$"ona&o0'ia'h! na0lado%a3 1e i odz%ier'iedla3! nie zna&/y %
pe&ni $ie/ie $amego, Pmy$&o%i <oga nie mo4e um"n23 a/$olutnie ni', ?y0li ludzi i anio&5%
/iegn2 z niezmiern2 $zy/"o0'i2 drog2 /ez "o#'aC ale ani 4adna droga nie 1e$t %y$tar'za12'o
d&uga! ani 4adna $zy/"o03 ta" du4a! /y zo$ta%i3 % tyle umy$& <o4y! od "t5rego "a4da my0l
J 1a" %$zy$t"o! 'o rze'zy%i$te J zale4y dog&./nie! nieprzer%anie! o$tate'znie, H&o 1e$t
%yr%2 % porz2d"u rze'zy%i$to0'iC 1e0li %yr%a nie 1e$t znana! $ama rze'zy%i$to03 nie 1e$t
do$"onale znana, O'zy%i0'ie nie znamy t%arzy 'z&o%ie"a! 1e0li ni' nie %iemy o zna'zne1
/li8nie przez 1e1 0rode"! nie znamy ogrodzenia! 1e0li nie 1e$te0my 0%iadomi! 4e tu i 5%dzie
/ra"u1e % nim de$e", H&o 1e$t %ad2! /ra"iem do/raC do$"ona&a %iedza <oga o do/ru z
"onie'zno0'i o/e1mu1e %iedz. o tym! % 1a"i $po$5/ do/ro mo4e /y3 J lu/ 1e$t J u&omne,
0rz&z1e zd#rze+i# 7rz&god+e
<5g ma % ma&ym pal'u na%et %iedz. o ty'h przy$z&y'h zdarzenia'h przygodny'h! "t5re
mog&y/y $i. zdarzy3! ale $i. nie zdarza12, :zie%'zyna! "t5ra po1a%i&a $i. % to%arzy$t%ie
przed pi.'iu laty! 1e$t od lat zde'ydo%ana za%rze3 ma&4e#$t%o! 1e0li "to0 popro$i 12 o r.".,
Cho'ia4 'za$ mi1a! a przygodno03 zdarzenia 'i2gle nie 1e$t $pe&niona! nadzie1a % $er'u <oga
nie umiera, -ie $iedzi On przez 'a&y ten 'za$ 1a" na $zpil"a'h! /o przygodno03 zdarzenia!
"t5ra "ry1e $i. % za"amar"a'h przy$z&o0'i! zale4y od pier%$ze1 przy'zyny %$zy$t"iego! 'o
i$tnie1e lu/ mo4e i$tnie3! a nie tyl"o od $%oi'h na1/li4$zy'h przy'zyn,
4iez)ie++& c.#r#k%er %ej wiedz&
7e0li <5g 1e$t 'a&"o%i'ie ponad %$zel"2 zmian2! a z pe%no0'i2 ta" 1e$t! to trze/a przy123! 4e
On $i. nie zapominaC 7ego %iedza nie ma przyp&y%5% i odp&y%5%, -ie uzy$"u1e te4 no%e1
%iedzy dzi."i $zero"o ot%artym o'zom! d&ugim o"re$om "on'entra'1i 'zy pod$&u'hi%aniu,
W pe%nym $en$ie % umy0le <oga 1e$t %iele ideiC % tym zna'zeniu! 4e <5g zna %iele rze'zy!
a na%et zna 1e %$zy$t"ie, 7edna" zna On te rze'zy dzi."i $%e1 /o$"ie1! pro$te1 i$to'ie! a nie za
po0redni't%em mn5$t%a po1.3, ?5%i2' pre'yzy1nie1! 1e$t On $%o12 inteligen'12, 7ego %iedza
1e$t niezmiennie pier%$za! i On 1e$t niezmiennie pier%$zy,
?o4emy pod$umo%a3 'a&2 t. nau". o %iedzy <oga 1ednym %ni"li%ym $t%ierdzeniem= <5g
1e$t pra%d2, Pra%da 1e$t /o%iem % intele"'ie! gdy intele"t zna 1a"20 rze'z ta"2! 1a"a ona
napra%d. 1e$tC pra%da 1e$t % rze'zy! "iedy odpo%iada ona intele"to%i! "t5ry 12 u'zyni&, ;$tota
<oga nie tyl"o odpo%iada 7ego intele"to%i! ale 1e$t 7ego intele"tem, ;ntele"t <oga nie tyl"o
zna 7ego i$tot.C on 1e$t 7ego i$tot2, 7e$t to niezmienna pier%$za pra%da! Bundament
%$zy$t"i'h inny'h pra%d, Ka4da inna pra%da u'ze$tni'zy % te1 pier%$ze1 lu/ prze$ta1e /y3
pra%d2 J 0%iat rze'zy%i$ty! gdy odpo%iada /o$"iemu %zor'o%iC umy$&y $t%orzone! gdy
odpo%iada12 0%iatu rze'zy%i$temu! dzi."i 'zemu uzy$"u12 %gl2d % /o$"i %zorze', Kiedy
doty"amy pra%dy! zna1du1emy $i. % 'ieniu /5$t%aC "iedy 12 ogarniamy! ten "onta"t
u%znio0la na$ % $topniu &at%ym do rozpoznania dla %$zy$t"i'h ludzi, W 0%ie'ie rozumu
mi&o03 do pra%dy rodzi BilozoBaC % 0%ie'ie intere$5% rodzi d4entelmenaC % 0%ie'ie &a$"i
rodzi 0%i.tego, Sza'une" o"azy%any tym ludziom 1e$t $pontani'znym ho&dem dla <o4y'h
po$&a#'5%, Audz"o03 u'hyla "apelu$za lu/ "&ania $i. ni$"o i idzie $%o12 drog2 z no%2
nadzie12C <5g 1e$t pra%d2,
4iek%8re Kr8d1# w781cze+&c. %r$d+o2ci
7a" dot2d przy zg&./ianiu %iedzy <o4e1 "orzy$tali0my 1edynie z "ompa$5% i prze%odni"5%
BilozoBii, W$zy$t"o! 'o zo$ta&o po%iedziane! 1e$t nieuni"nion2 "on$e"%en'12 do%odu na
i$tnienie <oga, Pmy$& 'z&o%ie"a mo4e dotrze3 do tego mie1$'a o %&a$ny'h $i&a'h! 'ho'ia4
pod r."2 1e$t autorytet goto%y pom5' tym! "t5rym o"oli'zno0'i uniemo4li%ia12 pod24anie za
to"iem rozumo%ania BilozoBi'znego, ?imo to "ontra$t mi.dzy ograni'zaniem 'zy te4
nego%aniem %iedzy <oga przez %$p5&'ze$n2 BilozoBi. a 1e1 %$zy$t"o ogarnia12'ym
za$i.giem! opi$anym przez na$! 1e$t ta" %iel"i! 4e a4 $i. $ta1e tro'h. grote$"o%y, 7e$z'ze
/ardzie1 znamienny 1e$t zde'ydo%any i o'zy%i$ty op5r prze'i%"o uznaniu % <ogu napra%d.
/o$"ie1 %iedzy, 7e0li rozum mo4e po123 Ba"t te1 /o$"ie1 %iedzy! to dla'zego rozum %ielu
0%ietnie %y"$zta&'ony'h ludzi ta" de$pera'"o %al'zy prze'i% te1 pra%dzie rozumo%e1Q
7e$t to intrygu12'e, O'zy%i0'ie nie mo4emy znale83 po%od5% uza$adnia12'y'h to
%$p5&'ze$ne $tano%i$"o! gdy4 nie ma do/ry'h argument5% u$pra%iedli%ia12'y'h ata" na
pra%d., ?o4emy 1edna" zrozumie3 1e do pe%nego $topnia! 1e0li zau%a4ymy! 4e na my0lenie
ludzi rzutu1e %0lizgi%anie $i. /ardzo ludz"i'h $&a/o0'i, 7e$t i'h mn5$t%o! a z %i."$zo0'i z
ni'h /y3 mo4e nie zda1emy $o/ie % pe&ni $pra%y, Oto na przy"&ad zrozumia&a zarozumia&o03
'zy py'ha intele"tualna mo4e po'i2gn23 'z&o%ie"a do ta" 0lepego %yno$zenia ludz"iego
umy$&u! 4e $tano%'zo t%ierdzi! i4 ten umy$&! 1a"o $z'zyt e%olu'1i! 1e$t miar2 %$zel"ie1
%iedzy! na1%y4$z2 za$ad2! "t5ra %pro$t nie mo4e mie3 %y4$ze1 od $ie/ie, H drugie1 $trony ta
$ama py'ha mo4e le4e3 u pod$ta% 4a&o$ne1 'h.'i nego%ania %$zel"iego intele"tualizmu!
%$zel"ie1 za$adno0'i %y$i&"5% intele"tualny'h 'z&o%ie"a, W tym drugim %ypad"u o'zy%i$ta
$&a/o03 na$zy'h na1lep$zy'h %y$i&"5% ta" znie'h.'i&a %$p5&'ze$nego my0li'iela! 4e poz%ala
$o/ie na ma&o$t"o%y ge$t rozpa'zy! u$i&u12' przy"u3 'z&o%ie"a &a#'u'hem do 0%iata
z%ierz2t, 6uta1 mo4e /y3 przyna1mnie1 na1%i."$z2 4a/2 % $adza%'e, H pe%no0'i2 tro'h. te1
odporno0'i na pra%d. mo4na %y1a0ni3 nie0mia&ym $no/izmem! %ido'znym % l."u t&umu
przed za/lo"o%aniem ma'hiny po$t.pu! przed /ra"iem nale4nego u%iel/ienia dla metod
nau"o%y'h 'zy przed $taromodno0'i2, O'zy%i0'ie l." odgry%a pe%n2 rol., Au/imy mie3
"il"a 'iemny'h "2t5%! do "t5ry'h mo4emy zamie03 nieprzy1emne 0mie'i 4y'io%eC 4y'ie
ludz"ie! % "t5rym /ra"u1e pi%ni'y lu/ $try'hu! gdzie mo4na $'ho%a3 1a"ie0 rze'zy! /y o ni'h
zapomnie3! 1e$t $tra$zne, ?u$ie3 $tan23 % 1a$nym 0%ietle na$ze1 %iedzy i zna'znie
1a0nie1$zym 0%ietle 'zy1e10 do$"ona&e1 %iedzy! i %zi23 odpo%iedzialno03 za %$zy$t"ie na$ze
dzia&ania! z "a4de1 minuty "a4dego dnia! a ta"4e uzna3! 4e e'ho ty'h dzia&a# /.dzie na %ie"i
roz/rzmie%a&o % "orytarza'h %ie'zno0'i J to tro'h. za du4e %ymaganie %o/e' ludz"ie1
od%agi,
<y3 mo4e na1/ardzie1 "u$z2'ym 'zynni"iem te1 odporno0'i 1e$t pozorna po'ie'ha! urze"a12'a
%iot"o03 pogl2d5% me'hani'yzmu p$y'hologi'znego! e%olu'1onizmu i pozyty%izmu,
Hape%nia12 na$ one! 4e 1e$te0my %olni 1a" pta"i! przez 'o nale4y rozumie3! 4e nie 1e$te0my
%olni % og5le, Proponu1e $i. nam u'ie'z". od odpo%iedzialno0'i za 'en. na$zego
'z&o%ie'ze#$t%a, Su/ie"ty%na $entymentalno03 r54ny'h po$ta'i humanizmu 1e$t z%odni'zo
podo/na do de"aden'"ie1 $zla'hetno0'i, ;'h po%ierz'ho%ne zaintere$o%anie 'z&o%ie"iem ma
pozory $zla'hetno0'i! ale /ez umy$&u i $er'a %&a0'i%y'h $zla'hetno0'i, Pgrupo%ania
$po&e'zne i i'h d24enia! "t5re nie li'z2 $i. z po1edyn'zym 'z&o%ie"iem! gu/i2' go %e mgle
lu/ mia4d42' % t&umie! nie ma12 pe&nego pra%a domaga3 $i. uznania i'h przez ludzi,
Cz&o%ie"a nie %olno J nie mo4na J zagu/i3C na%et %&o$ na 1ego g&o%ie 1e$t ta" %a4ny! 4e
zo$ta& poli'zony, Eta"o%anie pra%dy o <ogu % imi. 'z&o%ie"a na te1 pod$ta%ie mo4e /y3
$entymentalnie po'i2ga12'e % 1a"i0 o$o/li%y $po$5/, 6a atra"'y1no03 1e$t 1edna" %iot"a!
de"aden'"a! znie%ie0'ia&a! %$tr.tna,
*iedz# cz1owiek# o 5og$, dzi#1#+i# 5og#
<5g zna na$ na %ylot! ponie%a4 na$ $t%orzy&, Co my %iemy o <oguQ Ha'zyna12' $i.
za1mo%a3 tym pytaniem! $po"o1nie od&54my na /o" %$p5&'ze$ne a/erra'1e /oga ludz"iego!
nieludz"iego i $t%orzonego przez 'z&o%ie"a! i u'z'i%ie $p51rzmy pra%dzie % o'zy, W "o#'u
i'h Ba&$zy%o03 zo$ta&a 1u4 %y$tar'za12'o %y"azana % drugim rozdziale te1 "$i24"i, W 0%ietle
podany'h 1u4 Ba"t5% i do%od5% mu$i /y3 o'zy%i$te! 4e mo4emy pozna3 <oga na pod$ta%ie
0%iata! podo/nie 1a" pozna1emy autora na pod$ta%ie 1ego "$i24"i! 1a" pozna1emy "a4d2
przy'zyn. na pod$ta%ie 1e1 $"ut"5%, 7e$t to 1edyna %iedza! z 1a"ie1 "orzy$tali0my doty'h'za$
% na$zy'h roz%a4ania'h na temat natury i przymiot5% <oga, Widzieli0my! 4e po'i2ga ona za
$o/2 "onie'znie %yelimino%anie ograni'zenia 'zy te4 niedo$"ona&o0'i rze'zy $t%orzony'h z
na$zy'h po1.3 o do$"ona&o0'i <oga, Ozna'za to $pro%adzanie %$zel"ie1 do$"ona&o0'i %e
%$ze'h0%ie'ie do <oga! ale ze 0%iadomo0'i2! 4e te do$"ona&o0'i zna1du12 $i. % <ogu na
$po$5/ analogi'zny! u%znio0lony! tro'h. ta"! 1a" pi."no %ier$za zna1du1e $i. % poe'ie, 7e$t to
%iedza pod$ta%o%a, 7e$t ona 'a&"o%i'ie pe%na, Wy'hodzi od na1/ardzie1 niepod%a4alny'h
Ba"t5% i nie %y'hodzi poza to! na 'o Ba"ty poz%ala12! 'zy te4 ra'ze1 poza to! 'zego $i.
domaga12,
O'j#wie+ie
H te1 'a&"o%i'ie pe%ne1 %iedzy %yni"a niez/i'ie! 4e <5g mo4e nam 'o0 o $o/ie po%iedzie3,
Ho/a'zyli0my! 4e 1e$t na1%y4$z2 inteligen'12! zna $ie/ie do$"onale i 1e$t pier%$z2 pra%d2,
O'zy%i$te 1e$t zatem! 4e nie mo4e myli3 $ie/ie $amego, 7e$t 1a$ne! 4e <5g nie mo4e $i.
g&upio prze'h%ala3 ani %ierutnie "&ama3, 7e$t $am2 pra%d2, ?o4e nam m5%i3 o $o/ie i
/.dzie to za%$ze pra%dzi%e, 7e$t to %iedza o <ogu! "t5r2 otrzymu1emy przez o/1a%ienie,
5ez7o2red+ie widze+ie 5og#
;$tnie1e 1e$z'ze 1edna mo4li%o03, Czy 'z&o%ie" mo4e pozna3 <oga nie po0rednio! na
pod$ta%ie $"ut"5% 7ego dzia&ania! nie po oma'"u dzi."i %ierze % o/1a%ienie! ale 1a$no!
%yra8nie! %pro$t! t%arz2 % t%arz! przez /ezpo0rednie z1edno'zenie $%o1ego intele"tu z <o42
i$tot2Q 6en temat o/ala pogl2d! 4e <5g 1e$t Ba&$zy%2 pap"2 rzu'on2 z grze'zn2 lito0'i2
/iednym $&a/eu$zom! "t5rzy nie $2 zdolni prze4u3 $ta&ego po"armu pra%dy, 6en! "to
przy/li4a $i. od%a4nie! /y $i. przygl2da3 $amemu <ogu! nie 1e$t $&a/y! po"onany!
t'h5rzli%y! le'z 1e$t g%a&to%ni"iem! "t5ry zdo/y%a "r5le$t%o nie/ie$"ie! a/y ogl2da3
/ezpo0rednio pi."no <oga,
Mo"-iwo23 widze+i# 5og#
?5%i2' $z'zerze! idea ogl2dania <oga t%arz2 % t%arz 1e$t ta" %znio$&a i 0mia&a! 4e
pra%dopodo/nie nigdy /y nie przy$z&a 'z&o%ie"o%i do g&o%y /ez 'zy1e10 pomo'y, ?o'n2
pod$ta%2 odpo%iedzi t%ierdz2'e1 na to pytanie nie $2 realia 0%iata zmy$&o%ego ani pe%ne
"ro"i do%odu intele"tualnego! le'z po pro$tu i %y&2'znie autorytet <ogaC $&o%o 6ego! "t5ry
$i. nie myli ani myli3 nie mo4e
0
,-adprzyrodzono0'i nie da $i. o$i2gn23 za pomo'2
1a"ie1"ol%ie" rze'zy $t%orzone1C prze"ra'za ona 'a&"o%i'ie i % pe&ni natur.! 1e$t dziedzin2
%&a0'i%2 <ogu,
H na$zego pun"tu %idzenia! po o/1a%ieniu nam te1 mo4li%o0'i! mo4emy /ez trudu do$trze'!
1a" %$paniale %idzenie %$p5&gra z na$z2 natur2! udo$"onala 12 i dope&nia, 6uta1 /o%iem
zna1du1e $i. o$tate'zne za$po"o1enie na$zego pragnienia dotar'ia do przy'zyny rze'zy!
o$tate'zna odpo%ied8 na na$ze nieu$tanne Fdla'zegoG! o$tate'zny po"51 dla tego
intele"tualnego niepo"o1u! "t5rego nie mo4e zado%oli3 ni'! 'o 0%iat natury 1e$t zdolny
zaoBero%a3, 6uta1 zna1du1e $i. $pe&nienie na$ze1 ot%arto0'i na %$zel"2 pra%d.! $pe&nienie ta"
%iel"ie! 4e 1ego o/Bito03 mo4e /y3 przy1.ta tyl"o dzi."i podaro%aniu nam 1e$z'ze %i."$zy'h
mo4li%o0'i, 6o %idzenie 1e$t 'elem na$zy'h po$zu"i%a#! domem dla na$zy'h /&2dz2'y'h
$t5p! 'i$z2 dla na$zego ha&a0li%ego $er'a, 6yl"o <5g mo4e nam to zaoBiaro%a3 i tyl"o % tym
%idzeniu mo4emy %pro$t! /ezpo0rednio przy/y3 do domu u <oga,
E/y %e103 % $z'zeg5&y i $pr5/o%a3 za'ho%a3 o/ie"ty%no03 %o/e' te1 "%e$tii! %e8my
prze'i.tnego m.4'zyzn. o naz%i$"u 7an Ko%al$"i, W 1a"i $po$5/ /.dzie on %idzia& <ogaQ
?a zdro%e! do/rze %idz2'e o'zy! ale one mu % tym nie pomog2C <5g nie 1e$t 'ia&em! %i.'
nie mo4na go u1rze3 o'zami 'ia&a, 7an Ko%al$"i ma niez&y umy$&! "iedy tyl"o potraBi $i.
zmu$i3 do "orzy$tania z niego! ale to ta"4e nie %y$tar'za, 7a" mo4na zo/a'zy3 <oga za
po0redni't%em 1a"iego0 %yo/ra4enia lu/ po1.'iaQ 7a"ie $"o#'zone po1.'ie mo4e przed$ta%i3
nam nie$"o#'zonego <oga ta"iego! 1a"i 1e$t $am % $o/ieQ W o/li'zu te1 nie$"o#'zone1 i$toty
%$zy$t"ie naturalne $i&y na$zego intele"tu $2 /ezradne 1a" o'zy $o%y % po&udnio%ym $&o#'u,
K%iat&o to 1e$t z/yt 1a$ne! /y o'zy na$zy'h umy$&5% mog&y %idzie3 1ego nie$&a/n2'y /la$",
Hnana rze'z zna1du1e $i. % umy0le pozna12'ego % $po$5/ dla niego %&a0'i%y, Cz&o%ie"
mo4e %i.' zna3 pia$e" i 'u"ier J zna1du12 $i. one % 1ego umy0le! ale nie ta"! 4e zgrzyta12 %
nim i zo$ta%ia12 zadrapania! le'z ta"! 4e zo$ta12 one przez niego u$zla'hetnione! podnie$ione
na niematerialny! uni%er$alny poziom, W ten $am $po$5/ 'z&o%ie" mu$i zna3 %$zy$t"ie inne
rze'zy, 6o! 'o 1e$t poni4e1 niego! mu$i zo$ta3 podnie$ione na 1ego poziom! a to! 'o po%y4e1
J o/ni4one i roz&o4one na 'z.0'i! /y mog&o $i. przedo$ta3 przez %2$"ie drz%i ludz"iego
umy$&u, <5g $pro%adzony do poziomu ludz"iego umy$&u nie 1e$t ta"im <ogiem! 1a"im $i.
%idzi On $am, W tym 'elu umy$& ludz"i mu$i zo$ta3 podnie$iony na %y4$zy poziom!
podo/nie 1a" $i. podno$i dzie'"o! a/y mog&o zo/a'zy3 'o0 nad g&o%ami t&umu, -a$z umy$&
mu$i zo$ta3 podnie$iony na %y4yny /o$"o0'i mo'2 6ego! "t5ry 1e$t <ogiem, 6.
nadprzyrodzon2 pomo'! udzielan2 umy$&o%i 'z&o%ie"a! /y m5g& %idzie3 <oga! teologo%ie
nazy%a12 F0%iat&em 'h%a&yG,
0rzed)io% %ego widze+i#, i%o%# 5og# i wz&%ko9 co je% w +iej Eor)#-+ie z#w#r%e
Siedz2' na ramiona'h <oga! przera$ta12' 0%iat o g&o%.! mamy przed $o/2 %ido"! "t5ry
$pra%ia! 4e na$ze o'zy ot%iera12 $i. $zero"o z podzi%u J i "t5ry utrzyma 1e % za'h%y'ie
przez 'a&2 %ie'zno03, W tym %idzeniu ogl2damy od$&oni.te pi."no <ogaC nie zaled%ie 1ego
ol0nie%a12'2 'z.03! nie nie"o#'z2'2 $i. $eri. 1ego %$pania&o0'i! le'z 'a&e pi."no od razu, -ie
mo4e /y3 ina'ze1! gdy4 <5g 1e$t pro$ty, Widzi $i. Do % 'a&o0'i al/o nie %idzi % og5le,
Przepy'h tego pi."na 1e$t ta1emni'2 %ie'zno0'iC ani o"o nie %idzia&o! ani u'ho nie $&y$za&o!
ani umy$& 'z&o%ie"a nie zdo&a& go po123, >zu'a ono 1edna" 1a"ie0 /lade 'ienie na na$ze 4y'ie!
od/i1a12'e $i. % pot.dze m.$t%a! /la$"u mi&o0'i! $z'zerym po0%i.'eniu, K%iadomo03 tego!
'o te nie%yra8ne! znie"$zta&'one o/razy <oga mog2 $pra%i3 % na$zym $er'u! da1e nam
przed$ma" za'h%ytu /&ogo$&a%iony'h % nie/ie, -ie /.dzie tam o/razu! le'z orygina&C
zo/a'zymy go % 'a&o0'i! mimo 4e na$ze $"o#'zone umy$&y! na%et z <o42 pomo'2! nigdy nie
/.d2 mog&y %y'zerpa3 ani zrozumie3 /ezmiaru do$"ona&o0'i <oga,
Doko+#1o2ci %worzeF
Ho/a'zymy ta" napra%d. %iele rze'zy! "t5ry'h nie zau%a4yli0my na ziemi! gdy4 % nie/ie
na$z %gl2d % do$"ona&o0'i $t%orze# nie /.dzie ograni'zony do o/$zaru "il"u dzielni' mia$ta!
do paru mil na %$i 'zy do "il"u lat 4y'ia, <5g ma % $o/ie %$zy$t"ie do$"ona&o0'i $t%orze#
J 'a&2 hi$tori. my0li! nadziei i %y$i&"5% ludzi na1/li4$zy'h na$zemu $er'u! $z'zeg5&o%e
%y1a0nienie $"ompli"o%any'h pra% %$ze'h0%iata, W$zy$t"o to u1rzymy J nie
%y'zerpu12'o! gdy4 /y&o/y to u1.'iem plan5% <o4y'hC nie 1edna"o%o! ale propor'1onalnie
do $topnia te1 nadprzyrodzone1 pomo'y! "t5r2 1e$t 0%iat&o 'h%a&yC nie % o/raza'h 'zy
po1.'ia'h! le'z ta"! 1a" %idzi 1e <5g % $%o1e1 %&a$ne1 i$to'ie, ; /.dziemy 1e ogl2da3 nie
$topnio%o! dzie# po dniu! ro" po ro"u! le'z %$zy$t"o od razu, 7e$t to 1edna" dzie&o nie/io$ i
materia& %&a0'i%y dla drugiego i 'z%artego tomu te1 "$i24"i,
Oi!g+icie widze+i# 5og#
W'ze0nie1 % tym rozdziale po%iedziano! 4e "ontra$t mi.dzy odpo%iedzi2 t%ierdz2'2 i
prze'z2'2 na pytanie o %iedz. <oga 1e$t ta" %iel"i! 4e $ta1e $i. grote$"o%y, Kiedy
prze'hodzimy do "on$e"%en'1i ty'h d%5'h odpo%iedzi dla 4y'ia ludz"iego! "ontra$t 1e$t
zupe&nie tragi'zny J % rze'zy $ame1 ta" tragi'zny! 4e o"ropno03 %y/oru u'zynionego przez
%$p5&'ze$nego my0li'iela parali4u1e umy$&, 6yl"o 1a"i0 o/&.d m5g&/y dopro%adzi3 ludzi do
'ho3/y 'h%ilo%ego %ahania $i. 'o do %y/oru mi.dzy tymi d%oma odpo%iedziami,
*o-+o23 i z+iewo-e+ie
7edna odpo%ied8 'zyni 'z&o%ie"a %olnym! druga go znie%ala, W %iedzy <o4e1! 1a" 12
przed$ta%ili0my! mamy zapro$zenie! /y0my 'ie$zyli $i. z %y"orzy$tania na$zy'h mo4li%o0'i
a4 do na1dal$zy'h grani', -ie tyl"o mamy przy%ile1 %.dro%ania t.dy i o%.dy po droga'h
%$ze'h0%iata % po$zu"i%aniu %iedzy! gdzie"ol%ie" mo4emy 12 znale83! le'z na$z umy$&
otrzyma& ta"4e $"rzyd&a! poz%ala12'e mu %znie03 $i. na %y$o"o03! o 1a"ie1 $i. nie 0ni&o
4adnemu umy$&o%i % 0%ie'ie $t%orzonym, W$p5&'ze$ny BilozoB ograni'za na$ze mo4li%o0'i
pozna%'ze do poziomu zmy$&o%ego %y$o"o roz%ini.tego z%ierz.'ia, -ie tyl"o zamy"a
umy$& % ograni'zonym o/$zarze %i.zienia natury! za/rania12' mu %zlaty%ania na %y4yny
/o$"o0'i! le'z ta"4e $ta%ia 0'ian. % poprze" 'eli! 1e$z'ze /ardzie1 zmnie1$za12' prze$trze#,
?o4emy po nie1 'hodzi3 tam i z po%rotem! a4 %padniemy % o/&.d,
4#%c.+ie+ie i roz7#cz
7edna odpo%ied8 na pytanie o %iedz. <o42 da1e nat'hnienie! druga $"azu1e na rozpa'z, 7edna
ot%iera na o0'ie4 /ramy %$zel"im pragnieniom! nie $ta%ia12' grani' temu! 'zego mo4emy
zapragn23! ponie%a4 nie ograni'za za$i.gu na$zego poznania, Proponu1e nam $pe&nienie
na$ze1 ludz"ie1 natury! 1e1 zrealizo%anie, Pza$adnia godno03 "a4dego 'z&o%ie"a! $za'une"
dla $amego $ie/ie! o$o/i$ty 'el! a %i.' i 4y'ie z %yra8nie o$o/i$tym $en$em, :ruga oBeru1e
nam prze'i%ie#$t%o ty'h %$zy$t"i'h rze'zy, Hale'a nam zatra'enie $i. % ma$ie! % pro'e$ie!
% grupieC d24enie do /ezo$o/o%ego 'elu! /ez$en$o%ne 4y'ie %ype&nione gorz"im!
/eznadzie1nym pod24aniem % $tron. nieu'hronne1 "l.$"i i ni'o0'i,
0okor# i z#roz$)i#1o23
7edna odpo%ied8 nada1e nam $zla'hetno03 pra%dy o po"orze! druga pa"u1e na$ %
ma&o$t"o%e zarozumial$t%o, 7edna 42da uznania na$ze1 odpo%iedzialno0'i! na$zy'h
przy%ile15%! mo4li%o0'i i reali5%C o%$zem! ta"4e na$zy'h niepo%odze#! "l.$"! zagro4e#!
%al"i! "t5r2 mu$imy pod123, :o$trzega 1edna" ta"4e mo4li%o03 $u"'e$u i z%y'i.$t%a
%artego %$zel"i'h nie/ezpie'ze#$t%! %al" i 'h%ilo%y'h niepo%odze#, :ruga zapra$za na$
do $po4y%ania po$i&"5% przy 0%ie'y! /y %yt%orzy3 teatraln2 aur. romanty'zno0'i! do
pot&u'zenia lu$ter % 'a&ym domu! /y0my mogli mo'nie1 $i. trzyma3 iluz1i na$zego
niezr5%nanego pi."na! i do zam"ni.'ia o'zu! /y0my mogli "ontemplo%a3 1edynie t. iluz1. i z
%i."$zym prze"onaniem nego%a3 do$"ona&o03 'zego"ol%ie" innego,
Odw#g# i -k
Pier%$za odpo%ied8 1e$t od%a4na, 6yl"o od%a4ny 'z&o%ie" mo4e $i. $"onBronto%a3 ze
$%oim 4y'iem! 1e0li %ie! 4e "a4dy 1ego $z'zeg5& 1e$t %ido'zny dla o'zu <oga, 6yl"o /ardzo
od%a4ny 'z&o%ie" mo4e d24y3 do /ezpo0redniego %idzenia <oga! 1e0li % pe&ni zna $%o1e
%ady, ?.$t%o! $z'zeg5lnie m.$t%o %i242'e $i. z t2 "%e$ti2! nie pozo$ta1e /ez nagrody,
Od%a4na odpo%ied8 nada1e /o%iem $en$ rze'zom i da1e pe%no03! 4e 0%iatem i %$zy$t"im!
'o $i. % nim zna1du1e! "ieru1e 1a"a0 inteligen'1a, Od%a4ny 'z&o%ie" %ie! 'o to %$zy$t"o
zna'zy! do"2d idzie! dla'zego i 1a", :ruga odpo%ied8 1e$t ta" nie0mia&a! 4e $ta1e $i.
rozpa'zli%a, Cz&o%ie"! "t5ry przy12& 12 za $%o12! $ta1e % o/li'zu l."u przed nieznanym!
ro$n2'ego %$"ute" prze"onania! 4e to nieznane 1e$t niepozna%alne 'zy te4 na%et poz/a%ione
%$zel"iego $en$u, K%iat! przed "t5rym $ta1e! 1e$t pe&en %$zel"iego rodza1u $tra'hu przed
'iemno0'i2! % "t5re1 0%iat&o u1a%ni&o/y tyl"o 1e$z'ze %i."$z2 o"ropno03C $tra'hu przed
0lep2! przemo4n2 $i&2! przed /y'iem % /eznadzie1nym %&adaniu /ezdu$znego ru'hu
4y%io&5% 'zy o$zala&ego /oga,
*idze+ie 5og# i "&cie
W $t%ierdzeniu! 4e 'z&o%ie" nie mo4e zo/a'zy3 <oga i pozo$ta3 przy 4y'iu! 1e$t %iele
pra%dy, H pe%no0'i2 nie mo4e pozna3 <oga i nadal 1edynie /rn23 przez pu$t2 rutyn.
egzy$ten'1i, 7ego $er'e nie mo4e nie zo$ta3 po'i2gni.te do %iel"i'h rze'zy %$"ute" u1rzenia
horyzont5% nadziei! od%agi i %$pania&y'h 'el5%! "t5re ot%iera12 $i. przed nim dzi."i temu
poznaniu, -ie mo4e pozna3 <oga i nie zau%a4y3 %iel"o0'i 'z&o%ie"a, 7e$z'ze /ardzie1
pra%dzi%e 1e$t $t%ierdzenie! 4e 'z&o%ie" nie mo4e 4y3 /ez %idzenia <oga! /ez tego /o%iem
nie mo4e %idzie3 'z&o%ie"a % m.tnym p5&mro"u /ez/o4nego 0%iata! nie mo4e %idzie3 'elu!
do "t5rego mo4e zmierza3 4y'ie! ani narz.dzia do dzia&ania! "t5re nie rozpadnie $i. % 1ego
r."a'h, <y3 mo4e na1/ardzie1 przera4a12'e % tym mro'znym 0%ie'ie 1e$t nie to! 'zego nie
mo4na zo/a'zy3! le'z to! 'o %ido'zne J gdy4 1e$t to 0%iat oddzielony od pier%$ze1 pra%dy!
a %i.' poz/a%iony %$zel"ie1 pra%dy,
ROZDZIA G
*OIA 5ODA (Kw. 1LA=1)
D18w+& )o%&w dzi#1#+i#
W 0%ie'ie pra"ty'znym! ta"im 1a" na$z! "a4dy %ie! 4e marzenia $i. $pe&nia12 %'ale nie dzi."i
marzy'ielom, :o zrealizo%ania 'zego"ol%ie" niez/.dne 1e$t dzia&anie, ?a ono % 4y'iu
zupe&nie za$adni'ze zna'zenie, Pta" z/yt p&o'hli%y! /y pod123 ryzy"o pier%$zego %ylotu z
gniazda! umrze %$"ute" tego przy%i2zania do /ezpie'ze#$t%a, :rze%o z/yt $&a/e! /y
zapu0'i3 "orzenie %y$tar'za12'o g&./o"o! a/y znale83 %ilgo3! u$'hnie %&a0nie z po%odu
o$z'z.dzania energii, :o/rze na$ nau'zono! 4e 'en2 4y'ia 1e$t dzia&anie J a na%et ta"
do/rze! 4e 'zu1emy po"u$. porzu'enia $z"o&y 4y'ia zaraz po zdaniu przed$z"olnego
$pra%dzianu, Wielu ludzi % na$ze1 epo'e opra%i&o $%51 dyplom u"o#'zenia przed$z"ola i z
dum2 rozpo'z.&o doro$&e 4y'ie, Wy%ie$ili ta/li'z"i ozna1mia12'e 0%iatu! i4 $2 dzia&a'zami!
apo$to&ami a"ty%no0'i! Banaty"ami po$t.pu! oddanymi dzia&aniu z dnia na dzie# %i."$zemu!
inten$y%nie1$zemu i energi'znie1$zemu,
4#%$r# d!"e+i#
Pra%dopodo/nie ni' nie za"&5'a&o/y i'h zado%olenia! gdy/y nie to! 4e %$p5&'ze0nie 'z.$to
zada1e $i. z1adli%e pytanie= F-o i 'o z tegoQG, Cz&o%ie" mo4e "r.'i3 m&yn"a pal'ami tyl"o
po to! /y 'o0 ro/i3! le'z z pe%no0'i2 z tego po%odu nie /.dzie $i. g&odzi3! nie /.dzie
haro%a3 godzinami ani $&u'ha3 $zyder$t% t&umu z %y$o"o0'i "rzy4a, 6a1emni' 4y'ia nie
od"ry%a $i. przez u'i$zanie marzy'iela i roz%ie%anie 1ego marze#, Pro'e$! zmiana! po$t.p!
dzia&anie nie $2 $ygna&ami %zy%a12'ymi ludzi do porzu'enia /ez%&adu,! le'z $2 odpo%iedzi2
'z&o%ie"a na za$adni'ze %yz%anie po42dane1 rze'zy, ;$tnie1e 'o0 g&./$zego od dzia&ania! 'o
$tano%i 1ego przy'zyn., Ha dzia&aniem "ry1e $i. 'o0! 'o 1e$t 1ego 'elem, D&./o"o % $er'u
'z&o%ie"a zna1du1e $i. me'hanizm! do "t5rego z%olnienia %y$tar'zy etery'zne mu0ni.'ie,
Po'hodz2'e $t2d dzia&anie! zapo'z2t"o%ane mu0ni.'iem marzenia! d24y do 1ego zi$z'zenia! a
dale1 J do p&yn2'e1 z niego rado0'i! 1e0li tyl"o /y&o to %arte tego! /y marzy3,
;nnymi $&o%y! dzia&anie nie ograni'za $i. do pro'e$u! zmiany 'zy d24enia, ;dzie dale1 J do
po$iadania upragnione1 rze'zy! "t5ra /y&a 1ego 8r5d&em, Cz&o%ie" nie /iegnie! /y utra'i3
odde'h! ani nie 4y1e! /y zu4y3 4y'ie, :ni po0%i.'one po$zu"i%aniu 'zego0 nie $2 %ype&nione
l."iem przed 1ego pomy0lnym $"ut"iem, W tym %$zy$t"im 'z&o%ie" pozo$ta1e % 1edno0'i ze
0%iatem! % "t5rym 4y1e, We %$zy$t"im o/e'na 1e$t tenden'1a 'zy $"&onno03 "u upragnione1
rze'zy! "t5ra 1e$t %&a$n2 do$"ona&o0'i2 i "t5ra $i. odno$i do te1 do$"ona&o0'i! do 1e1
o$i2gni.'ia i rado%ania $i. ni2,
Dr#+ice 7r#g+ie+i#
S"&onno03 t. o"re0la $i. og5lnie mianem d24eniaC odpo%iada ono po$ma"o%i /y'ia
'h'ianym! 'zyli do/ru! ta" 1a" intele"t odpo%iada pra%dzie, P z%ierz2t 1e$t to d24enie
zmy$&o%e! a u i$tot inteligentny'h J %ola, H pe%ne1 grze'zno0'i! &at%e1 do o"azania dla i$tot
za1mu12'y'h %y4$z2 pozy'1.! 'ho3 niez/yt po$polite1! roz'i2gamy zna'zenie tego terminu na
'a&y nieo4y%iony 0%iat i ro0liny! i %tedy u4y%amy o"re0lenia Fd24enie naturalneG, 6rze/a
do/rze zrozumie3! 4e 1e$t to tyl"o grze'zno03! gdy4 d24enie za%$ze idzie za poznaniem i
nigdy nie %yprzedza $%ego prze%odni"a, 6amte $t%orzenia za0 nie pozna12! a %i.'! 0'i0le
m5%i2'! r5%nie4 do ni'zego nie d242, ;'h dzia&anie 1e$t natomia$t zdetermino%ane do
1ednego $po$o/u, >o0lina! zapu$z'za12' g&./ie1 "orzenie pod'za$ $u$zy! dzia&a zgodnie z
%iedz2 <oga od'i0ni.t2 % $ame1 1e1 naturze J nie zna12' 1edna" po$zu"i%ane1 rze'zy i
zgodnie z 1ednorodnym i nienaru$zalnym pra%em Bizy"i, Pie$ %.$z2'y za za"opan2 "o0'i2
ma przyna1mnie1 prze/&y$" %iedzy zmy$&o%e1! o0%ietla12'e1 dro/ne $"ra%"i 0'ie4"i! "t5r2
%iedzie go 1ego d24enieC natomia$t 'z&o%ie" $zu"a12'y pozy'1i $po&e'zne1! $z'z.0'ia! mi&o0'i
'zy pra%dy "ro'zy % 1a$nym 0%ietle %iedzy intele"tualne1! roz1a0nia12'ym po'z2te" i "onie'
oraz prze$trze# mi.dzy nimi,
Dw# 7ojrze+i# +# d!"e+ie 5og#
Z#7rzecze+ie 6 z+iekz%#1ce+ie
-ego%anie dzia&ania % 0%ie'ie! % "t5rym 4y1emy! %yda1e $i. trudne! 'ho3 nie"t5rzy
pr5/o%ali to ro/i3, 7e0li za0 przy1miemy i$tnienie dzia&ania! niemo4li%e %yda1e $i.
zanego%anie pragnienia! "t5re "ry1e $i. za tym dzia&aniem oraz 1ego organem! z%anego
d24eniem, S"oro % 0%ie'ie i$tnie1e dzia&anie i d24enie! umy$&y ludzi mu$ia&y $i. za123
"%e$ti2 dzia&ania i d24enia % <ogu, Audzie ta" $amo nie mogli prze'ie4 trzyma3 $i. z dala od
zagadnienia %oli <o4e1! 1a" nie mogli pomin23 pytania o i$tnienie <oga, Odpo%ied8!
t%ierdz2'a lu/ prze'z2'a! ma ta" donio$&e reper"u$1e dla 4y'ia ludz"iego! 4e "a4da pr5/a 1e1
omini.'ia $ta1e $i. e%identn2! dzie'inn2 gr2 pozor5%, 6a $pra%a mu$i zo$ta3 roz$trzygni.ta!
ponie%a4 od 1e1 roz%i2zania zale4y 'a&y 'hara"ter 4y'ia 'z&o%ie"a,
Mr8d1# %&c. 7og-!d8w
>ozmaito03 odpo%iedzi propono%any'h % 'i2gu %ie"5% ludz"ie1 my0li %r.'z przyt&a'za, H
drugie1 $trony nie 1e$t ona 1edna" za$"a"u12'a= ta $ama "&opotli%a r54norodno03 po1a%i $i. z
'a&2 pe%no0'i2! gdy zapytamy o 'o"ol%ie" na Borum og5lnym, W te1 $pra%ie r54ne /&.dne
odpo%iedzi mo4na z gru/$za $pro%adzi3 do d%5'h= odpo%iedzi 'a&"o%i'ie negu12'e1 d24enie
% <ogu oraz ta"ie1! "t5ra znie"$zta&'a <oga przez przypi$y%anie ?u d24enia innego ni4
<o4e, O/ie te odpo%iedzi opiera12 $i. %&a0'i%ie na pra%dzie! 4e d24enie 1e$t 0lepe! g&u'he i
nieme J niezdolne do zro/ienia "ro"u % 4adnym "ierun"u! dop5"i poznanie go nie
popro%adzi, 7e4eli! 1a" utrzymu12 z%olenni'y pier%$ze1 odpo%iedzi! przed ta1emni'zym
po1a%ieniem $i. ludz"o0'i nie /y&o ani intele"tu! ani %iedzy lu/ 1e0li na%et o/e'nie nie ma
'zego0 ta"iego 1a" du'ho%a %&adza intele"tu oraz o$trze poznania! prze/i1a12'e pan'erz 'za$u
i zmy$&5%! %tedy o'zy%i0'ie % <ogu nie mo4e /y3 d24enia intele"tualnego! 'zyli %oli,
?i&o03! pragnienie i %&adza %oli! %&a0'i%a mi&o0'i! zo$ta&y u$uni.te ze %$ze'h0%iata! a
przede %$zy$t"im poz/a%iono i'h 1ego St%5r'., K%iat i ludzie zo$tali prze"azani
ta1emni'ze1! ale %yra8nie 0lepe1 $ile! "t5re1 nie mo4na po$ta%i3 przed $2dem rozumu, H
drugie1 $trony! 1e0li <5g 1e$t J 1a" m5%i2 inni J %yt%orem 'z&o%ie"a! a 1ego intele"t 1e$t
$"ro1ony na ludz"2 miar.! to o'zy%i0'ie %ola <o4a mo4e %&o4y3 na $ie/ie %$zel"ie ludz"ie
$zmaty! ale % po%&5'zy$ty'h $zata'h /o$"o0'i %ygl2da 4a&o0nie,
W$p5&'ze0ni ludzie! "t5rzy u'zynili ludz"2 %ol. i ludz"2 mi&o03 8r5d&em %oli i mi&o0'i
<o4e1! proponu12 ludziom produ"t $yntety'zny! "t5ry mia& po'hle/ia3! 1edna" %
rze'zy%i$to0'i odziera ze z&udze#! ta" 1a" zro/ione z za$"o'zenia zd1.'ie 'zy impro%izo%ane
nagranie, S2dz2' po i'h $yntety'zne1 %oli <o4e1! 1e$t o'zy%i$te! 4e nie"t5rzy z ty'h
przy%5d'5% gu/i2 $i. % $entymenta'h niegodny'h na%et ludz"ie1 mi&o0'iC %zdraga12 $i.
przed /5lem i z&em! $nu12 marzenia o $&odziut"im 4y'iu! p&yn2'ym % ta"t 'i'he1 muzy"i i
deli"atny'h %e$t'hnie#! i domaga12 $i. /oga! "t5ry emanu1e &agodnymi emo'1ami, ;nni! z
pe%n2 auto/iograBi'zn2 $z'zero0'i2! przyzna12 <ogu 1edynie $&a/2! $zamo'z2'2 $i. i 'z.$to
za%odz2'2 %ol. i mi&o03 do ludzi, ?og2 z ta"im /ogiem 4y3 'a&"iem przy1a8nie al/o na%et
mu %$p5&'zu3, :la %ielu przy%5d'5% przedmiotem %$zel"ie1 %oli i mi&o0'i! $i&2 rze'zy
"o$ztem po1edyn'zy'h ludzi! $2 1edynie t&umy, Wola 1e$t przy%ile1em nie ludzi! nie
1edno$te"! nie o$5/! ale $po&e'ze#$t%, 7e0li <5g ma mie3 %ol.! to mu$i /y3 J % ten 'zy inny
$po$5/ J t&umem! ma$2! $po&e'ze#$t%em,
Zw&rod+ie+ie 7oz+#+i#
Har5%no zaprze'zenie! 1a" i znie"$zta&'enie ma12 $%o1e %yt&uma'zenia! a ra'ze1 J
%ym5%"i, Od $trony intele"tualne1 %y$t.pu1e! %ido'zne %e %$p5&'ze$nym tra"to%aniu
i$tnienia <oga i 7ego %iedzy! z%yrodnienie od"ry3 nau"o%y'h! polega12'e na %$pieraniu
nienau"o%y'h i zupe&nie %y"ra'za12'y'h poza o/$zar nau"i %nio$"5%, 6a $ama
zarozumia&o03! "t5ra odma%ia po'hylenia $i. intele"tu 'z&o%ie"a przed "im"ol%ie"
%y4$zym od niego! odma%ia r5%nie4 uznania 1a"ie1"ol%ie" %oli %y4$ze1 od %oli 'z&o%ie"a,
Ha t2 zarozumia&o0'i2 "ry1e $i. /&.dny pogl2d! 4e ta"ie uznanie poni4a 'z&o%ie"a! redu"u1e go
do poziomu nie%olni"a lu/ marionet"i,
0odw8j+& 7ro'-e), -$dzk# wo-+o239 z1o i cier7ie+ie
Od $trony moralne1 %yt&uma'zenia ty'h %$p5&'ze$ny'h /&.d5% ma12 nie/ezpie'znie "u$z2'y
%dzi.", S"ut"iem i$tnienia %oli <o4e1 1e$t na$ze podporz2d"o%anie $i. 'hlu/i2'e $i. pra%d2!
%ierno03 o$i2gana tyl"o dzi."i oBierze i mi&o03 gardz2'a o$tro4no0'i2, W epo'e za0! "t5re1
g&5%nym tematem 1e$t F1aG! a ha$&em J Fna1pier% /ezpie'ze#$t%oG! ta"i'h rze'zy 'h.tnie $i.
uni"a, ;$tnienie %oli <o4e1 %yda1e $i. ta"4e %y%o&y%a3 nieroz%i2zy%alny "onBli"t z ludz"2
%olno0'i2, 7e0li %ola <o4a 1e$t na1%y4$za! to 1a" na$za ludz"a %ola mo4e %.dro%a3 tam!
gdzie 'h'e! 1a" mo4emy $prze'i%ia3 $i. %oli <o4e1! % 1a"i $po$5/ 1e$te0my panami $amy'h
$ie/ieQ 7e$t to pro/lem pier%$zorz.dne1 %agi i za1miemy $i. nim do03 o/$zernie % ninie1$zym
rozdziale, ;nnym pro/lemem! niemal r5%nie po%a4nym! 1e$t z&o i 'ierpienie, 7e0li
nie$"o#'zenie do/ry i pot.4ny <5g ma na1%y4$z2 %ol.! to dla'zego z&o i 'ierpienie % og5le
i$tnie12Q Cz&o%ie"! "t5ry ma %&adz.! $tara $i. ze %$zy$t"i'h $i& 1e po"ona3 i przegry%a! gdy4
1ego %ola 1e$t ograni'zona! a %&adza $"o#'zona, 6am! gdzie nie ma ograni'zenia ani $&a/o0'i!
nie po%inno te4 /y3 z&a i 'ierpienia, Pro/lem ten zo$tanie o/$zernie pod1.ty % na$t.pnym
rozdziale te1 "$i24"i, 6uta1 przyzna1my $z'zerze! 4e o/a te pro/lemy $2 zde'ydo%anie
rze'zy%i$te i 4e mia&y one! oraz ma12 nadal! %p&y% na nie'h.3 'z&o%ie"a do uznania! 4e %
<ogu i$tnie1e napra%d. <o4a %ola,
I%+ie+ie wo-i 5og#
Dow8d
?imo to! % imi. zdro%ego roz$2d"u i o'zy%i$ty'h Ba"t5%! nie mo4na odma%ia3 <ogu
po$iadania %oli <o4e1, Wola J 'zy te4 d24enie intele"tualne J 1e$t motorem! moty%em 'zy
$i&2 nap.do%2 i$tot inteligentny'h, W drugim rozdziale te1 "$i24"i udo%odnili0my za0! 4e <5g
1e$t inteligentnyC do%5d ten %y'hodzi& od Ba"tu 7ego /o$"iego dzia&ania, 6o pra%da! 4e mo4e
i$tnie3 $i&a nap.do%a /ez %e%n.trzne1 %iedzy, -ie t%ierdzimy! 4e huragan planu1e "a4dy
$z'zeg5& $%ego ni$z'z2'ego ata"u! 'ho'ia4! 1a" %idzieli0my i 1e$z'ze o/$zernie1 zo/a'zymy!
na%et o$tatni $z'zeg5& 1e$t zapi$any % plana'h na1%y4$ze1 inteligen'1i, 7edna" po$iadanie
inteligen'1i /ez po$iadania %oli 1e$t niemo4li%e J ta" $amo 1a" po$iadanie /ytu /ez 'elu
1ego i$tnienia, Ddy/y mo4na /y&o %yo/razi3 $o/ie intele"t /ez %oli! /y&/y on odleg&y!
'h&odny! /ezu4yte'zny! 1a&o%y! /ezp&odny, Fa"ty'znie! gdy dope&nieniem %iel"ie1
inteligen'1i 1e$t $&a/a %ola! napoty"amy uo$o/ienie /ezu4yte'zno0'i i /o1a8li%o0'i, Kr5t"o
m5%i2'! %$zy$t"o! 'o i$tnie1e! po$iada 'el $%o1ego i$tnienia i d24enie pro%adz2'e do
o$i2gni.'ia tego 'elu! 'ie$zenia $i. nim, >ze'zy%i$to03 tego 0%iata domaga $i. i$tnienia
<oga,
*&"zo23 wo-i 5o"ej
W 0%ietle na$zy'h roz%a4a# o Ba"ta'h i o tym! 'zego one domaga12 $i. od <o4e1 natury i
7ego przymiot5% J /ra" %$zel"ie1 mo4no0'i i 1a"iego"ol%ie" ograni'zenia! 7ego
nie$"o#'zona do$"ona&o03 J 1e$t o'zy%i$te! 4e nie mo4emy tra"to%a3 %oli <o4e1 1a"
dale"iego i u/ogiego "re%nego, Samo po1.'ie <oga zo$ta1e uni'e$t%ione! gdy tyl"o
%pro%adzi $i. do niego zale4no03, Przypi$y%anie %oli <o4e1 'zego"ol%ie" poza 'a&"o%it2
%$ze'h%&adz2 i 'a&"o%it2 do$"ona&o0'i2 1e$t pod%a4aniem 0%iade't%a Ba"t5%
przyto'zony'h %'ze0nie1 % drugim rozdzialeC 1e$t to nieuzna%anie! 4e <5g 1e$t pier%$zy! 4e
1e$t 8r5d&em %$zy$t"iego poza -im i <ytem a/$olutnie do$"ona&ym J %/re% temu! 'o m5%i
nam o -im 0%iat materialny, E/y przed$ta%i3 %ol. <o42 z pe&n2 pre'yz12! mu$imy
po%iedzie3! 4e <5g nie tyle ma %ol.! ile ra'ze1 1e$t $%o12 %ol2! ta" 1a" 1e$t $%o12
inteligen'12, Po1.'ie Fpo$iadaniaG %i24e $i. /o%iem nieod&2'znie z po1.'iem mo4no0'i!
otrzymane1 do$"ona&o0'i! zale4no0'i,
4#%$r# wo-i 5og#
/ej 7rzed)io%&, 7rzed)io% ko+iecz+&
Ka4da reBle"$1a o %y4$zo0'i %oli <o4e1 %ymaga uznania! 4e <5g 1e$t zupe&nie %olny %
$%oim 'h'eniu! podo/nie 1a" "a4da reBle"$1a o %oli ludz"ie1 mu$i u%zgl.dnia3 Ba"t! 4e
'z&o%ie" pragnie $%o1e1 do$"ona&o0'i! $%ego $z'z.0'ia! z "onie'zno0'i! a nie z %y/oru, 6a
"onie'zno03 przy1.'ia przez %ol. 'z&o%ie"a 1e1 %&a0'i%ego przedmiotu 1e$t 8r5d&em
%$zel"i'h 1ego dzia&a#! %y1a0nieniem %$zel"i'h d24e#, 6en nieza$po"o1ony g&5d $z'z.0'ia!
"t5remu 'z&o%ie" nie mo4e zaprze'zy3! nada1e %$zy$t"im 1ego dzia&aniom $zla'hetno03
zapo4y'zon2 od 'elu! "t5rego %ola nie mo4e nie pragn23, Wola <o4a r5%nie4 nie mo4e
odrzu'i3 1edynego przedmiotu %&a0'i%ego nie$"o#'zone1 do$"ona&o0'i <oga, -ie mo4e On
nie pragn23 $%ego na1%y4$zego do/ra, -ie ozna'za to 1edna" dy"to%ania <ogu %arun"5%,
7e$t to 1edynie t%ierdzenie! 4e % <ogu! na1%y4$ze1 Pra%dzie! nie ma mie1$'a na a/$urd
$prze'zno0'i, <5g nie mo4e /y3 %inny g&upiego my0lenia! 4e nie$"o#'zone do/ro mo4e mie3
1a"iego0 "on"urenta! 4e mo4e i$tnie3 'o0 /ardzie1 upragnionego od tego! 'o 1e$t na1/ardzie1
upragnione, -a1%y4$za ;nteligen'1a nie mo4e dzia&a3 %/re% inteligen'1i! a mu$ia&o/y ta"
/y3! gdy/y <5g mia& nie pragn23 $%o1ego do/ra, W %y1a0nieniu te1 $pra%y mo4e zno%u
pom5' por5%nanie do 'z&o%ie"a= na%et % %ypad"u na$zy'h na1/ardzie1 odra4a12'y'h
pragnie# nie mo4emy zmierza3 do z&a 1a"o ta"iego, Cho3 pope&niamy po%a4ny /&2d 'o do
upragnione1 rze'zy! za%$ze! /ez %y12t"u! dzia&amy % imi. do/ra! do$"ona&o0'i! $z'z.0'ia,
0rzed)io%& wo-+e
W porz2d"u ludz"im "onie'zne a"ty %oli! doty'z2'e 'elu i pod$ta%o%y'h 0rod"5%
pro%adz2'y'h do niego! %ype&nia12 pu$ty dom na$zy'h dzia&a#, :y%ani"ami! me/lami!
o/razami i mn5$t%em roz"o$znie z/.dny'h! le'z $erde'znie o$o/i$ty'h przedmiot5%! "t5re
zmienia12 ten dom % przytulne gniazd"o! $2 %olne dzia&ania! ta" /ardzo zape&nia12'e "a4dy
na$z dzie#, W $ame1 naturze "a4dego d24enia le4y! dzi."i <ogu! nie tyl"o $"&onno03 do
po$iadania upragnione1 rze'zy! le'z ta"4e do 1e1 rozda%aniaC nie tyl"o $"&onno03 do
po$iadania 'elu! le'z ta"4e do dzielenia $i. nim, Kiedy ta $"&onno03 zo$ta1e udaremniona!
dzia&anie 'z&o%ie"a za'zyna mie3 gorz"i $ma" potu nie%olni"a= gdy na przy"&ad 'zy$to
me'hani'zne narz.dzia uniemo4li%ia12 mu od'i0ni.'ie na $%e1 pra'y pi.tna $%o1e1
inteligen'1i 'zy nazna'zenie 1e1 'hara"tery$ty'zn2 tyl"o dla niego o$o/o%o0'i2C lu/ te4 "iedy
%ypa'zone pogl2dy epo"i uzna12! 4e dzielenie /la$"u ludz"iego 4y'ia z %&a$nymi dzie3mi
1e$t pro$ta'"ie,
/ej c.#r#k%er&%&k#
W <ogu o/$zar ty'h $erde'znie o$o/i$ty'h %olny'h dzia&a# 1e$t nieograni'zony, <5g 1e$t
$%o12 do$"ona&o0'i2, 7e$t $%oim 'elemC nieudane <o4e d24enie do do$"ona&o0'i nie i$tnie1e,
W$zy$t"iego! 'o nie 1e$t 7ego do/ro'i2! <5g 'h'e % $po$5/ %olny! 'ho'ia4 7ego 'h'enie
o'zy%i0'ie u%zgl.dnia t. do/ro3! a nie 1e$t z ni2 $prze'zne, -a$ze prze"onanie o i$tnieniu te1
%olno0'i <oga da1e zna3 o $o/ie 'odziennie, Hale%anie modlit%ami /etono%e1 pod$ta%y
ma$zyny /y&o/y g&upie, Kryzy$ rzu'a na$ na "olana! le'z nie dlatego! 4e <5g nie potraBi dla
na$ ni' zro/i3C nie "ieru1emy 1."u o pomo' 'zy dzi."'zynnego u0mie'hu do i$toty! "t5ra ma
z%i2zane r.'e, 7e$te0my prze"onani! 4e <5g mo4e nam pom5',
0rz&cz&+# wz&%kic. rzecz&
O'zy%i0'ie ta pomo' <oga nie przypomina za%$tydza12'ego zie%ni.'ia % nieodpo%iednim
'za$ie 'zy irytu12'o nag&ego pot"ni.'iaC % tym %ypad"u! 1a" % "a4dym $%oim dzia&aniu! <5g
dzia&a 1a" i$tota inteligentna, ?y $ami nie mamy pro/lem5% z rozr54nieniem /ezmy0lnego
$&o%a i z&o0li%ego przyty"uC pier%$ze nam $i. %ymy"a! drugie 1e$t przemy0lanym o%o'em
na$zego intele"tu i %oli, Pier%$ze 1e$t g&upie! drugie J z&o0li%ie inteligentne, 6yl"o
%5%'za$ /o%iem nazy%amy na$ze dzia&ania inteligentnymi! "iedy %yp&y%a12 z zamierzone1
%oli J %oli "iero%ane1 inteligen'12, E zatem przy'zyn2 %$zy$t"i'h dzia&a# <oga! to zna'zy
przy'zyn2 %$zy$t"iego! 1e$t 7ego %ola dzia&a12'a % 1edno0'i z 7ego intele"tem, <5g nie dzia&a
/o%iem %$"ute" "onie'zne1 determina'1i ani pop.du 0lepe1 $i&y! le'z 1a"o pier%$za
przy'zyna o na1%y4$ze1 inteligen'1i,
4ieo)&-+#
Sam Ba"t "onie'znego pier%$ze#$t%a dzia&ania <oga! a %i.' ta"4e intele"tu i %oli 1a"o 1ego
8r5de&! po"azu1e %yra8nie 'a&"o%it2 nieomylno03 %oli <o4e1, S"oro a/$olutnie %$zy$t"o
zale4y od <oga pod %zgl.dem przy'zyno%ym! to gdzie mo4na znale83 przy'zyn.! "t5ra
/.dzie mog&a utrudni3 <o4e dzia&anieQ Co mo4e uni"n23 <o4ego %$par'ia! pier%$zego
poru$zy'iela! pier%$ze1 przy'zynyQ Co zna1du1e $i. poza porz2d"iem planu <o4egoQ Wola
<o4a mu$i /y3 po%$ze'hnie $"ute'zna lu/ nie mo4e /y3 <o4a! i 1e1 /o$"o0'i nie mo4na
zanego%a3 /ez 1a%ne1 $prze'zno0'i z Ba"tami 0%iata materialnego! "t5re 0%iad'z2 o i$tnieniu
<oga,
4iez)ie++#
Wola <oga 1e$t po%$ze'hnie $"ute'zna, 7e$t nie tyl"o nieomylna! le'z ta"4e niezmiennaC nie
%aha $i.! nie 'oBa ani nie rzu'a naprz5d! ale $i. nie zmienia! ponie%a4! 1a" %idzieli0my! %
<ogu nie mo4e /y3 zmiany, Pomy$&! 4e <5g $pa'eru1e tam i z po%rotem! u$i&u12' $i. na 'o0
zde'ydo%a3! 1e$t ta" $amo niedorze'zny 1a" my0l! 4e na$ta%ia u'ha! /y u$&y$ze3 % radiu
%iadomo0'i z o$tatnie1 'h%ili! 'zy 4e $p.dza 'a&2 %ie'zno03 na ot%ieraniu depe$z
inBormu12'y'h o $tanie 0%iata, 7a" zatem mo4emy na $erio mie3 nadzie1.! gdy $i. modlimyQ
<5g 1e$t %$ze'h%iedz2'y, 7ego %ola 1e$t na1%y4$za! %ie'zna! niezmienna, -a 'o %i.' $i.
przyda modlit%aQ
0ro'-e) -$dzkiej wo-+o2ci, 0ojci# w%7+e
Harzut ten ma hi$tori. niemal ta" d&ug2 1a" $ama ludz"o03 oraz! /ez %2tpienia! przy$z&o03
$i.ga12'2 o$tatnie1 'h%ili i$tnienia 'za$u, Pe&na odpo%ied8 na ten zarzut zna1dzie $i. %
trze'im tomie te1 pra'y! % "t5rym om5%iony zo$tanie do03 o/$zernie temat modlit%y, 6uta1
mo4emy 1edynie %$"aza3 d%a r54ne a$pe"ty te1 odpo%iedzi, Harzut opiera $i. na argumen'ie!
4e <5g 'h'e %$zy$t"i'h rze'zy i 7ego %ola 1e$t a/$olutnie $"ute'zna, -ie ma %i.' po%odu!
/y0my $i. modlili, -ie mo4emy zmieni3 %oli <ogaC 1e0li 'h'e On te1 'zy tamte1 "on"retne1
rze'zy! otrzymamy 12 niezale4nie od tego! 'zy /.dziemy $i. o ni2 modlili! 'zy nie, -a te1
$ame1 pod$ta%ie mogli/y0my po$tulo%a3 amputo%anie r2" %$zy$t"im ludziom, Przez 'a&e
po"olenia 1a" g&upi %yda%ali0my pieni2dze na r."a%y potrze/ne do i'h o"ry%ania! pod'za$
gdy r.'e $2 "ompletnie niepotrze/ne, Po 'o ma$z podno$i3 Bili4an". her/aty do u$t! $"oro
<5g 'h'e! 4e/y0 $i. 1e1 napi&Q <ez %2tpienia pod$"o'zy $ama i 'a&"iem 'i. zale1e, 6yl"o nie
$ied8 za d&ugo! 'ze"a12'! a4 <5g %le1e 'i her/at. do gard&a, Ha$adni'zy po%5d na$ze1
modlit%y 1e$t ta"i $am 1a" po%5d na$zego o$o/i$tego %&2'zenia $i. % roz%i2zy%anie
pro/lem5% z%i2zany'h z poda%aniem 1edzenia= miano%i'ie <5g przyzna& nam udzia& %
%iel"ie1 godno0'i przy'zyno%o0'i, <5g 1e$t pier%$z2 przy'zyn2! ale 7ego przy'zyno%o03 nie
ni$z'zy %$zel"ie1 inne1 przy'zyno%o0'i, Wyt%arza 12 ra'ze1 i zape%nia $"ute'zno03 przy'zyn
%t5ry'h! "t5rymi 1e$te0my my J nie tyl"o % porz2d"u materialnym! le'z ta"4e moralnym,
Hgi.'ie r."i $pe&nia %arune" na"armienia na$ % porz2d"u materialnym! a modlit%a $pe&nia
%arune" uzy$"ania eBe"tu % porz2d"u moralnym, :o"&adna przy'zyno%o03 modlit%y 1e$t
tro'h. podo/na do przy'zyno%o0'i na%ozu roz$ypanego na poluC o'zy%i0'ie trze/a rozr54ni3
porz2d"i moralny i materialny, -a%5z nie %yt%arza z/o4a! le'z ma na nie %p&y%C modlit%a
nie %yt%arza upragnionego $"ut"u! le'z ta"4e ma na niego %p&y%! $"ute'zny % zarz2dzaniu
0%iatem ludzi! dzi."i i'h odpo%iedniemu u$po$o/ieniu,
;nn2 "%e$ti2 doty'z2'2 modlit%y! "t5r2 trze/a tu zau%a4y3! 1e$t o$o/li%a $ta&o03! z 1a"2
"on'entru1emy na$ze zaintere$o%anie na tyl"o 1ednym J i z%y"le mnie1 %a4nym J $"ut"u
modlit%y, <ez %2tpienia %y1a0nieniem /ra"u zrozumienia dla %arto0'i! 1a"2 1e$t $ta&y o%o'
modlit%y! 1e$t na$ze upodo/anie do 1armar'znego uro"u tego! 'o naty'hmia$to%e i
zmy$&o%e, W eBe"'ie nieBra$o/li%ie tra"tu1emy po"51 i $i&.! "t5re przyno$i %zno$zenie
umy$&u i $er'a do 1edno0'i z nie$"o#'zono0'i2, Ae'z %$zy$t"ie te $pra%y $2 o/$zernie1
om5%ione % tomie trze'im, 6uta1 za0 trze/a po%iedzie3 %a4n2 rze'z! 4e nieomylno03!
na1%y4$za $"ute'zno03 i zupe&na niezmienno03 %oli <oga nie "olidu12 z na$z2 %olno0'i2,
One nam t. %olno03 umo4li%ia12,
*%7+e 7ojci# do%&cz!ce rozwi!z#+i#
Hanim zag&./imy $i. % dy$"u$1. o pro/lemie ludz"ie1 %olno0'i % 0%ietle po%$ze'hne1
$"ute'zno0'i %oli <o4e1! %arto zo/a'zy3! 'o tu 1e$t zagro4one! a 'o nie, Rr5d&em 'a&e1
dy$"u$1i 1e$t ze$ta%ienie d%5'h pra%d, Wa4ne 1e$t to! /y pami.ta3! 4e o/ie $2 pra%dami, -ie
"%e$tionu1e $i. $&u$zno0'i 4adne1 z ni'h ani trud te1 dy$"u$1i nie 1e$t u"ierun"o%any na
do%iedzenie 1edne1 'zy drugie1, Pra%dy o %olno0'i 'z&o%ie"a i %y4$zo0'i %oli <oga
zna1du12 $i. poza o/e'n2 dy$"u$12 i ponad ni2C i'h pra%omo'no03 1e$t od nie1 % pe&ni
niezale4na, >ozum ludz"i mo4e i'h o/u do%ie03 ponad %$zel"2 %2tpli%o03! za o/ie te4 r.'zy
autorytet <oga, <ez %zgl.du na meandry dy$"u$1i ty'h d%5'h pra%d nie %olno $tra'i3 z
o'zu, S2 one latarniami mor$"imi! "t5ry'h 0%iat&o na$ pro%adzi! i 1edynie ono mo4e o'ali3 t.
dy$"u$1. przed po%a4nymi /&.dami, -ie $2 $"a&ami! na "t5ry'h umy$& ludz"i mo4e $i. roz/i3!
a nade %$zy$t"o nie $2 $tat"ami! "t5rym zagra4a /urza dy$"u$1i,
W tym rozdziale po0%i.'ili0my 1u4 $poro mie1$'a na przed$ta%ienie nieomylne1 %y4$zo0'i
%oli <oga! przy 'zym od%o&y%ali0my $i. tyl"o do ludz"iego rozumu, -ie ma %i.' potrze/y
po%tarzania tuta1 ty'h argument5%, Pra%da o ludz"ie1 %olno0'i %yni"a 1a$no z g&o0ne1
a"lama'1i zdro%ego roz$2d"u! "t5ry do$trzega 12 % "a4dym dzia&aniu 'z&o%ie"a, Samo to
po%inno /y3 %y$tar'za12'ym do%odem, 7e0li potrze/a "ole1nego do%odu! &at%o go poda3,
Fa"t! 4e 'z&o%ie" po$iada inteligen'1.! mo4na zau%a4y3 od razu! 1e0li 'ho3/y przelotnie
o/$er%u1e $i. 1a"ie"ol%ie" 1ego dzia&ania, -a przy"&ad o/$er%u1emy poznanie ta"
nieu'h%ytny'h! ponad'za$o%y'h rze'zy 1a" rela'1a 0rod"a do 'elu! 'z.0'i do 'a&o0'i i ta"
dale1! ta" du'ho%y'h rze'zy 1a" $pra%iedli%o03 i mi&o03! i ta" po%$ze'hny'h rze'zy 1a" /yt
'zy na%et $am <5g, Poznanie! "t5re %ymy"a $i. ograni'zeniom materii! 'za$u i zmy$&5%! nie
1e$t %yt%orem zmy$&o%y'h %&adz pozna%'zy'h! le'z du'ho%e1 %&adzy intele"tu, 7a"o 4e
poznanie %ymierza i ograni'za d24enie! ta"ie ponad'za$o%e! niematerialne! du'ho%e
poznanie! 1a"ie po$iada 'z&o%ie"! u%alnia 1ego d24enie od przy'i2gania rze'zy materialny'h!
"on"retny'h! zmy$&o%y'h, Przed$ta%ia ono %oli 'z&o%ie"a do/ro po%$ze'hne i dzi."i temu
u"azu1e 1e1 %ad. ograni'zenia! o/e'n2 % "a4de1 inne1 upragnione1 rze'zy,
0rec&zj# 7&%#+i#
Pytanie! "t5rego doty'zy oma%iany tu pro/lem! nie 1e$t na$t.pu12'e= FCzy 'z&o%ie" mo4e
/y3 %olny! 1e0li %ola <oga 1e$t % na1%y4$zym $topniu nieomylnaQ Czy %ola <oga mo4e /y3
na1%y4$za! 1e0li ludzie $2 %olniQG, <rzmi ono ra'ze1= FW 1a"i $po$5/ ludzie $2 %olni! $"oro
%ola <oga 1e$t na1%y4$za i nieomylnaQ W 1a"i $po$5/ %ola <oga 1e$t na1%y4$za i nieomylna!
$"oro ludzie $2 %olniQG, W2tpli%o03 doty'zy! 1a" %ida3! nie tyle i$tnienia ty'h pra%d! ile i'h
harmonii, 7a"a"ol%ie" /.dzie odpo%ied8! i$tnienie %olno0'i %oli 'z&o%ie"a i %y4$zo0'i %oli
<o4e1 pozo$tan2 niet"ni.te,
7edna z g&5%ny'h trudno0'i! 1a"ie $pra%ia ten pro/lem! 1e$t podo/na do g&5%ne1 trudno0'i!
1a"2 %$p5&'ze0ni upatru12 % ma&4e#$t%ie, :la m.4'zyzny 'zy "o/iety! "t5rzy %yo/ra4a12
$o/ie ma&4e#$t%o 1a"o nieu$ta12'y mie$i2' miodo%y! i'h ma&4e#$t%o 1e$t 'a&"o%it2 "l.$"2,
Kl.$"a ta 1edna" ta" napra%d. 1e$t $po%odo%ana przez ni'h $amy'h! gdy4 ma&4e#$t%o ze
$%e1 natury nie ma /y3 nieu$ta12'ym mie$i2'em miodo%ym! le'z ma $pro%adzi3 na 0%iat
dzie'i! "t5re /.d2 4y&y %ie'znie, :la "ogo0! "to pode1mu1e t. dy$"u$1.! o'ze"u12'! 4e
%y4$zo03 %oli <oga lu/ %olno0'i 'z&o%ie"a zo$tanie % nie1 udo%odniona lu/ odrzu'ona!
'a&a dy$"u$1a /.dzie /ezu4yte'zna, 7e1 'elem nie 1e$t /o%iem udo%odnienie ani odrzu'enie
ty'h pra%d! le'z %y"azanie! 4e nie $2 one $prze'zne,
W rze'zy%i$to0'i! 1e0li na%et /.dziemy $i. %iernie trzyma3 roz%a4ane1 "%e$tii! a na$zym
zamiarem /.dzie znalezienie % pe&ni $aty$Ba"'1onu12'e1 na$ odpo%iedzi! godz2'e1 te d%ie
pra%dy! /.dziemy mieli %$zel"ie pra%o! /y /y3 ta" zdumionymi 1a" 'h&opa"! "t5ry ot%orzy&
pi.03! 'h'2' zo/a'zy3! 4e po 1ego d&oni to'zy $i. 'a&y %$ze'h0%iat, W pe&ni $aty$Ba"'1onu12'a
odpo%ied8 % te1 $pra%ie za"&ada /o%iem po1.'ie tego! 'o nie$"o#'zoneC %ymaga po pro$tu
dog&./nego rozumienia <o4ego dzia&ania, Ddy/y za0 umy$& ludz"i m5g& po123
nieograni'zon2 /o$"o03! /y&a/y to $prze'zno03 o %iele /ardzie1 niedorze'zna ni4 ta! 4e
'h&opa" m5g& trzyma3 % r."u %$ze'h0%iat, W dy$"u$1i te1 mo4emy %i.' o'ze"i%a3 1edynie
J i tyl"o tyle mo4emy o$i2gn23 J u1a%nienia Ba"tu! 4e te pra%dy nie $2 ze $o/2 $prze'zne!
4e i'h %$p5&i$tnienie nie prze'i%$ta%ia $i. rozumo%i! a na trudno0'i zg&a$zane prze'i%"o
nim mo4na znale83 odpo%ied8, O$tatnia prze$troga, Propono%ane tu %y1a0nienie! a %i.' i
roz%i2zanie poda%ane przez umy$& ludz"i! /.dzie mia&o 'hara"ter teologi'zny, 7e$t to
na1lep$za odpo%ied8 na ten pro/lem! na 1a"2 $ta3 rozumC ale 1e1 %yni"5% nie mo4na $ta%ia3
na r5%ni z pra%omo'no0'i2 pra%d o %olno0'i 'z&o%ie"a i %y4$zo0'i %oli <o4e1,
Rozwi!z#+ie, deEi+icj# wo-+o2ci
E/y prze103 do $edna te1 dy$"u$1i! mo4emy opi$a3 %olno03! o "t5re1 mo%a! 1a"o poz/a%iony
"onie'zno0'i %y/5r 0rod"5% pro%adz2'y'h do 'elu, 7e0li % mie0'ie zna1du1e $i. $to teatr5%!
to mam %olno03 %y/oru "t5rego"ol%ie" z ni'h, 7e0li 1e$t tyl"o 1eden! to % "%e$tii 'hodzenia
do teatru %'i24 1e$tem %olny! gdy4 mog. %y/ra3 al/o %y10'ie do teatru! al/o pozo$tanie %
domu, 6en %olny %y/5r 1e$t %i.' zmian2! ru'hem od zdolno0'i %y/ierania do rze'zy%i$tego
%y/oru! od niezde'ydo%ania do de'yz1i, O'zy%i0'ie ta zdolno03 1e$t ograni'zona, Ozna'za
to! 4e mog. %y103 z teatru % do%olnym momen'ie! gdy tego zapragn.! ale nie mog. /y3
zde'ydo%anym i niezde'ydo%anym % tym $amym 'za$ieC nie mog. % tym $amym 'za$ie
opu0'i3 teatru i % nim pozo$ta3, W$zy$t"ie pr5/y %y1a0nienia Ba"tu ludz"ie1 %olno0'i na
inne1 pod$ta%ie ni4 dzia&anie <oga uni'e$t%ia12 t. %olno03 i %pro%adza12 Batalizm,
Dow8d9 "e wo-# 5o"# je% 7rz&cz&+! wo-+o2ci
Dow8d 7o2red+i
We8my na przy"&ad mo4li%o03 de'yz1i! po'hodz2'e1 z %e%n2trz! mo4li%o03 $amodzielnego
poru$zenia %oli % 'elu pod1.'ia %y/oru! /ez dzia&ania 1a"ie1"ol%ie" inne1 przy'zyny, 7e0li
%ola poru$za $i. $ama od zdolno0'i %y/oru do rze'zy%i$tego %y/ierania! ot%iera12 $i. trzy
mo4li%o0'i i %$zy$t"ie $2 Batali$ty'zne, 1) Wola 1e$t 1edno'ze0nie niezdetermino%ana ('zego
domaga $i. %olno03) i zdetermino%ana ('zego %ymaga %y/5r), Hna'zy to! 4e %ola % tym
$amym 'za$ie %y/iera poten'1alnie i rze'zy%i0'ie, 7e$t to ta $ama $prze'zno03 'o % %ypad"u
uto4$amiania /lo"u marmuru z po$2giem! "t5ry mo4e z niego po%$ta3! al/o $tudenta
medy'yny z le"arzem! "t5rym mo4e on zo$ta3, ?o4li%o03 ta 42da od na$ 1edynie tego! /y0my
$i. zgodzili! 4e zdetermino%anie po'hodzi od niezdetermino%ania! 4e ni' J $amo z $ie/ie J
%yt%arza 'o0, 2) Wola 1e$t za%$ze zdetermino%ana! 'z&o%ie"iem "ieru1e pe%ien "onie'zny
in$tyn"tC a zatem %$zel"a mo4li%o03 %olno0'i 1e$t %y"lu'zona, () Wola nie 1e$t nigdy
zdetermino%ana i %y"lu'zona 1e$t %$zel"a mo4li%o03 dzia&ania, Wy/iera1, ?o4e$z mie3
"t5r2"ol%ie" z ty'h trze'h mo4li%o0'i! ale nie mo4e$z zarazem mie3 %olno0'i,
7e0li! z drugie1 $trony! po$tano%imy %ypr5/o%a3 mo4li%o03 %oli poru$zane1 przez 1a"i0
'zynni" ze%n.trzny inny ni4 <5g! to 'o otrzymamyQ Wola 1e$t poru$zana J 'zy te4
zmieniana J od $ame1 zdolno0'i %y/ierania do rze'zy%i$tego %y/oru przez 1a"i0 przedmiot
ze%n.trzny lu/ z/i5r o"oli'zno0'iC %tedy! o'zy%i0'ie! % o/li'zu tego przedmiotu 'zy ty'h
o"oli'zno0'i mu$i $i. poru$zy3, 7e$t z%i2zana /ezlito$nymi &a#'u'hami 0%iata ze%n.trznego!
zdetermino%ana do tego przedmiotu 'zy ty'h o"oli'zno0'iC nie mo4e zatem /y3 %olna,
Ponie%a4 %ola nie mo4e $i. poru$za3 %y&2'znie $ama z $ie/ie ani /y3 poru$zana przez
1a"2"ol%ie" rze'z ze%n.trzn2 %o/e' nie1 opr5'z <oga i pozo$ta3 %olna! a mimo to $i.
poru$za i 1e$t %olna! to "u 1e1 %y/oro%i mu$i 12 poru$za3 <5g, -ie ma 4adnego innego
%y1a0nienia,
Dow8d 'ez7o2red+i
:o%5d ten 1e$t 1edna" po0redni! a do%ody po0rednie! 'ho'ia4 %y$tar'za12'e! nie zado%ala12
ludz"iego umy$&u! ta" $amo 1a" za%oalo%any "omplement nie zado%ala ludz"ie1 dumy,
:o%5d /ezpo0redni za0 /ardzo zado%ala, <5g 1e$t pier%$z2 przy'zyn2C "a4dy ru'h! "a4da
rze'zy%i$to03 zale4y od -iego, We8my ta"2 $"romn2 rze'z 1a" "a$&anie, St%ierdzenie! 4e
"a$&anie zale4y od <oga! to o'zy%i0'ie 1e$z'ze nie "onie' hi$torii, ?o4e ono /y3 'h&odno
%yra'ho%ane! 'a&"o%i'ie %olne J na przy"&ad po"a$&y%anie! "t5re za$t.pu1e $zyder$t%o!
%ype&nia lu". mi.dzy my0lami! zarzu'a za$&on. dymn2 na za"&opotanie 'zy ma'ha
o$trzega%'z2 'hor2gie%"2, ?o4e ono 1edna" /y3 te4 'zym0 zupe&nie od na$ niezale4nym!
nieuni"nionym! ta" 1a" ata" "a$zlu! "t5ry u$i&u1emy zdu$i3 przyna1mnie1 do 'za$u! a4 minie
"ulmina'y1ny moment "azania, W o/u %ypad"a'h na$t2pi&o "a$&anieC ale % 1ednym /y&a
%olno03! rze'zy%i$ta %olno03! a % drugim "onie'zno03! rze'zy%i$ta "onie'zno03, -ie tyl"o
"a$&anie! le'z ta"4e to! 4e 1e$t ono 'zym0 %olnym lu/ "onie'znym! mu$z2 po'hodzi3 od
pier%$ze1 przy'zyny! od <oga! gdy4 %olno03 i "onie'zno03 r5%nie4 $2 rze'zy%i$te, ;nnymi
$&o%y! nie tyl"o dzia&anie! le'z ta"4e 1ego $po$5/! 1ego %olno03 lu/ "onie'zno03! zale4y od
<oga, >ze'zy%i$te $po$o/y J %olno03 i "onie'zno03 J podo/nie 1a" %$zy$t"ie inne
rze'zy%i$te rze'zy! nie /ior2 $i. z ni'zego, Przy'zyno%o03 <oga! Pier%$ze1 Przy'zyny!
roz'i2ga $i. nie tyl"o na dzia&anie! "t5re pode1mu1emy! le'z ta"4e na $po$5/ tego dzia&ania!
1ego %olno03 lu/ "onie'zno03, 7e0li ta %olno03 nie 1e$t $po%odo%ana przez <oga! nie mo4e
i$tnie3,
Po%$ze'hna $"ute'zno03 %oli <o4e1 nie $tano%i prze$z"ody ani nie uni'e$t%ia %olno0'i
'z&o%ie"a! le'z 1e$t 1e1 1edynym %y1a0nieniemC ta" 1a" 1e$t 1edynym %y1a0nieniem
"onie'zno0'i %$'hodu $&o#'a i przygodno0'i 0mie'hu! ta" $amo 1e$t 1edynym %y1a0nieniem
%olno0'i modlit%y, P1mu12' "r5t"o! mo4emy po%iedzie3! 4e <5g 1e$t przy'zyn2 %$zy$t"i'h
i$tnie12'y'h natur i 1e$t On ta"4e przy'zyn2 %$zy$t"i'h dzia&a# ty'h natur, <5g! Pier%$zy
Poru$zy'iel! poru$za rze'zy zgodnie z natur2! 1a"2 im nada&C %olno03 poru$zania $i. le4y %
naturze 'z&o%ie"a! gdy4 1e$t on rozumny, W 1a"i $po$5/ <5g mo4e poru$za3 'z&o%ie"a i
za'ho%a3 1ego %olno03Q -o '54! z pe%no0'i2 ni' innego nie mo4e tego ro/i3 i pot%ierdza to
na$z rozum i $&o%o <oga, Sam Ba"t harmonii ty'h pra%d 1e$t rzetelnie uza$adniony, Poznanie
za0 $po$o/u i$tnienia tego Ba"tu! 'zyli 1a" to $i. do"onu1e! /y&o/y r5%nozna'zne ze
zrozumieniem <oga! z po1mo%aniem nie$"o#'zonego dzia&ania <o4ego, 6uta1 %&a0nie "ry1e
$i. ta1emni'a $po$o/u pogodzenia ty'h d%5'h pra%dC ta1emni'a! "t5ra na za%$ze pozo$tanie
poza mo4li%o0'iami umy$&u 'z&o%ie"a,
Mi1o23 5og#
W na$zym $taraniu o rozumienie dzia&ania %oli <oga! "t5re 1e$t mi&o0'i2! 'hy/a na1lepie1
odnie03 $i. do na$ze1 %&a$ne1! ludz"ie1 mi&o0'i! z "t5r2 1e$te0my ta" /li$"o zazna1omieni,
:oda1my! 4e z%i.z&e potra"to%anie % ninie1$zym rozdziale ludz"ie1 mi&o0'i nie /ierze $i. z
1e1 le"'e%a4eniaC do%odem tego 1e$t %y'zerpu12'a analiza mi&o0'i % drugim i trze'im tomie
te1 pra'y, -a razie %y$tar'zy z%r5'i3 u%ag. na d%a rodza1e mi&o0'i! "t5re $2 o/e'ne % 4y'iu
'z&o%ie"a, 7eden! poru$zenie d24enia zmy$&o%ego! 1e$t %$p5lny %$zy$t"im z%ierz.tomC
drugi! poru$zenie %oli! 1e$t %&a0'i%y i$totom inteligentnym, Po0%iad'zeniem pier%$zego
mo4e /y3 poru$zenie d24enia 'z&o%ie"a do 1edzenia, W tym zna'zeniu mi&o03 1e$t pier%$zym
z u'zu3 i Bundamentem %$zy$t"i'h inny'h, 7e1 'hara"tery$ty'zn2 'e'h2 1e$t przy$%a1anie!
%'h&anianie! przy1mo%anie 'zego0 do $ie/ie, 7e$t ona $&u$znie z%ana mi&o0'i2! gdy4 1e$t
poru$zeniem d24enia do 1ego przedmiotu! do do/ra,
?i&o03 rozumna! "t5ra ta" 1ednozna'znie odr54nia 'z&o%ie"a od z%ierz2t! pod24a za
poznaniem intele"tualnym! pod'za$ gdy d24enie zmy$&o%e pod24a przede %$zy$t"im za
poznaniem zmy$&o%ym, 6a mi&o03 rozumna roz'i2ga $i. na %$zy$t"ie przedmioty ludz"iego
d24enia! mimo i4 1e1 %&a0'i%ym przedmiotem 1e$t do/ro po%$ze'hne, Cza$ami a"'eptu1e ona
i pode1mu1e poru$zenie d24enia zmy$&o%ego! 1a" %tedy! gdy 'z&o%ie" rozmy0lnie uda1e $i.
do re$taura'1i i zama%ia o/iadC innymi razy po%$trzymu1e 1e! 1a" % %ypad"u pala'za
po$&u$znie prze$trzega12'ego zale'e# le"arzaC mo4e /y3 r5%nie4 'a&"iem niezale4na od
d24enia zmy$&o%ego! 1a" %5%'za$! gdy nalega na prze$trzeganie $pra%iedli%o0'i!
piel.gno%anie mi&o0'i <o4e1 'zy po0%i.'enie $i. % imi. mi&o0'i,
?o4e /y3 przy'zyn2 %za1emnego upodo/nienia! a ta"4e zdumie%a12'e1 zdolno0'i
'a&"o%itego $amopo0%i.'enia, W te1 drugie1 Bormie! %z/udza12'e1 % na$ naty'hmia$to%y i
pe&ny $za'une"! ozna'za ona po pro$tu pragnienie do/ra inne1 o$o/y i pode1mo%anie % tym
'elu dzia&a#! gdy 1e$t to mo4li%e, 7e$t ona ta" napra%d. r5%nozna'zna z uto4$amieniem %oli
o$o/y "o'ha12'e1 i %oli o$o/y "o'hane1 do $topnia! % "t5rym u%a4amy "o'han2 o$o/. za
drugie 1a, St2d 1.zy"iem mi&o0'i 1e$t po0%i.'enie i ho1no03C 1e1 g&./i. za0 mo4na mierzy3
rozmiarem 1e1 /ezintere$o%no0'i i 'h.'i po0%i.'enia, W$zy$t"o to %yra4amy z%i.8le! gdy
m5%imy! 4e ten rodza1 mi&o0'i 1e$t po0%i.'aniem $i. dla "ogo0 innego,
Ponie%a4 <5g nie ma 'ia&a! nie mog2 % -im i$tnie3 u'zu'ia J ni' z te1 mi&o0'i z%ierz.'e1!
"t5r2 "iero%anie po'h&ania tyle na$zego 'za$u i energii, ?o4na za0 m5%i3! 4e % <ogu 1e$t
pier%$zy a"t %oli zgadza12'y $i. z poznaniem! to zna'zy 4e 1e$t % -im mi&o03 rozumna, Fa"t
i$tnienia % <ogu mi&o0'i po%inien /y3 naty'hmia$t o'zy%i$ty, Po"azali0my % tym rozdziale!
4e <5g ma %ol. i pragnie $ie/ie $amego J /.d2'ego %$zel"im do/rem J oraz %$zy$t"i'h
inny'h rze'zy, Ozna'za to! 4e <5g "o'ha $ie/ie i %$zy$t"ie inne rze'zy, Ponadto Ba"t te1
mi&o0'i % <ogu %yni"a /ezpo0rednio z Ba"tu po$iadania przez -iego %oli,
E/$tra"'y1ne dy$"u$1e o mi&o0'i zaz%y'za1 na$ nie poru$za12! zre$zt2 $&u$znieC nie
%yo/ra4amy $o/ie mi&o0'i 1a"o leni%e1! mgli$te1 lu/ 'h&odno /ezo$o/o%e1, Po%inna /y3
/ezgrani'znie a"ty%na! ogromnie 4y'zli%a! g&./o"o zaintere$o%ana, Wiedz2' to ta" do/rze!
pytamy J 1e0li nale4ymy do %$p5&'ze$ny'h $'epty"5% J gdzie 1e$t do%5d mi&o0'i <oga do
ludziC al/o! 1e0li nie 1e$te0my $'epty"ami! le'z rozpu$z'zonymi dzie3mi! dzi%imy $i.!
dla'zego <5g ta" 'z.$to zanied/u1e da%anie nam "on"retny'h zna"5% $%e1 /o$"ie1 mi&o0'i,
W o/u %ypad"a'h upieramy $i.! 4e 1e4eli <5g nie za$ypu1e na$ Butrami! /i4uteri2 i /iletami
do opery! na1%yra8nie1 na$ nie "o'ha, Chle/ z ma$&em 'odzienne1 egzy$ten'1i $i. nie li'zyC %
1a"i0 ta1emni'zy $po$5/ uzna1emy to za o'zy%i$te! 4e nam $i. $&u$znie nale4y,
?i&o03 <oga do ludzi! a na%et do %$zy$t"i'h rze'zy! zda1e na%et ta" /ez%zgl.dne egzaminy
1a" te! z "t5rymi z%i2zane $2 %iel"ie honory! 'ho'ia4 nie otrzymu1emy <etle1em 'zy Kal%arii
na "a4de urodziny, 7e0li mi&o03 ozna'za ta" $"ute'zne pragnienie do/ra dla drugiego! 1a" to
tyl"o mo4li%e! a <5g 1e$t przy'zyn2 %$zy$t"i'h rze'zy! %5%'za$ o'zy%i0'ie "a4da
indy%idualna do$"ona&o03! 1a"2 mo4na znale83 % 0%ie'ie! % "a4de1 rze'zy na 0%ie'ie! 1e$t
rodza1em "on"retnego do%odu! "t5rego 42da ten %yra'ho%any u"o'hany, <y3 mo4e pra%da
ta /.dzie %yrazi$t$za! 1e0li /.dziemy pami.tali o uderza12'e1 r54ni'y mi.dzy mi&o0'i2 ludz"2
i <o42, W na$ze1 mi&o0'i 1e$te0my 1a" %iel/i'iele pi."na! "t5rzy 'z.$to na%iedza12 galerie
$ztu"i, -ie t%orzymy do/ra! "t5re "o'hamyC my 1e od"ry%amy! a 'za$ami! % na$ze1 0lepo'ie!
po$zu"i%anie 1e$t d&ugie! a na%et daremne, <5g nie przemierza 0%iata % po$zu"i%aniu
"ogo0! "to /.dzie godny 7ego mi&o0'i! "ogo0! 'zy1e do/ro mo4e On do$trze' i u'z'i3 $%o12
mi&o0'i2, 7ego mi&o03 1e$t /o%iem $t%5r'zaC to <5g po%odu1e i$tnienie %$zel"iego do/ra
r54nego od 7ego do/ro'i, 7ednym $&o%em! na$za mi&o03 mo4e /y3 niez%y"le ho1na! ale
za%$ze 1e$t mi&o0'i2 %y%o&an2 do/ro'i2 tego! 'o "o'hamy, :latego nigdy nie mo4e $i.
r5%na3 ze %$pania&omy0lno0'i2 <o4e1 mi&o0'i! dzi."i "t5re1 <5g! % $%e1 nieprzeni"nione1
do/ro'i! po%o&u1e do i$tnienia z ni'o0'i to %&a0nie do/ro! "t5re "o'ha, W $%o1e1 mi&o0'i On
nie tyl"o da1e nam $ie/ieC da1e nam ta"4e na$ $amy'h,
W rama'h tego "on"retnego i niez%y"le reali$ty'znego egzaminu mi&o0'i %yda1e $i. 1a$ne! 4e
<5g nie "o'ha %$zy$t"i'h rze'zy 1edna"o%o, Ddy/y ta" /y&o! %5%'za$ nie /y&o/y r54ni'y
mi.dzy do$"ona&o0'i2 rze'zy i$tnie12'y'h na 0%ie'ie! mi.dzy d4d4o%ni'2 i "oli/rem! gdy4
do$"ona&o03 0%iata 1e$t do"&adnym $"ut"iem <o4e1 mi&o0'i, >5%nie o'zy%i$te po%inno /y3
to! 4e <5g "o'ha ludzi mi&o0'i2 zupe&nie inn2 od te1! "t5r2 "o'ha z%ierz.ta, Ko/ieta! 'zy
"to"ol%ie" inny! 1e0li 1u4 o to 'hodzi! nie mo4e $i. przy1a8ni3 z pe"i#'zy"iemC /ez %zgl.du
na to! 1a" 'zule opie"u1e $i. p$em! 1a" du4o pieni.dzy %yda1e na $pe'1aln2 "arm. dla niego!
1a" 0li'zne $2 %$t24"i! "t5rymi go przy$tra1a! pie$ 1e$t %'i24 tyl"o p$em i nie potraBi
odpo%iedzie3 na mi&o03 intele"tualn2! nie 1e$t zdolny $ta3 $i. drugim 1a %ra4li%e1 damy, W
rze'zy%i$to0'i na%et %$ze'hmo' <oga nie mo4e u'zyni3 z p$a przy1a'iela, 6en przy%ile1 1e$t
za$trze4ony dla ludzi i anio&5%, 6o oni mog2 $i. $ta%a3 J i $i. $ta12 J drugim 1a <oga,
S7r#wied-iwo23 i )i1oierdzie 5og#
Pod'za$ gdy $"upienie $i. na przy1a8ni <oga nie %yda1e nam $i. % na1mnie1$zym $topniu
trudne! to 'z.$to napra%d. $i. o/a%iamy na%et "r5t"iego zatrzymania $i. przy 7ego
$pra%iedli%o0'i J ta" 1a"/y % 1a"i0 $po$5/ za%zi.'ie $i. one $o/ie prze'i%$ta%ia&y, -a%et
"r5t"ie roz%a4anie po%inno nam 1edna" %yra8nie uzmy$&o%i3! 4e z <oga nie mo4na
%yelimino%a3 $pra%iedli%o0'i, W $ame1 rze'zy! gdy/y <5g nie /y& $pra%iedli%y! /y&o/y to
dla na$ tragi'zne, 7e0li /o%iem $pra%iedli%o03 'o0 zna'zy! to 1e$t ona niezgod2 na
odm5%ienie "omu"ol%ie" tego! 'o mu $i. nale4y, Spra%iedli%o03 indy%idualna! z%ana
%ymienn2! doty'zy r5%ny'h $o/ieC na"azu1e odda3 'z&o%ie"o%i to! 'o 1e$t 1ego %&a$no0'i2! i
u"ierun"o%u1e go na 1ego indy%idualny 'el, Spra%iedli%o03 $po&e'zna! z%ana rozdziel'z2!
o/o%i2zu1e % $to$un"a'h mi.dzy %&ad'ami i i'h poddanymiC na"azu1e odda3 'z&o%ie"o%i to!
'o nale4y do niego 1a"o do i$toty $po&e'zne1! a/y o$i2gn2& $%51 'el 1a"o 'z.03 $po&e'zno0'i,
6a" 1a" 'z&o%ie" ma pod%51ny 'el! ta" te4 "a4de $t%orzenie! % $zer$zym zna'zeniu! ma d%a
'ele= 1eden 1a"o po1edyn'za i$tota! drugi 1a"o 'z.03 te1 $po&e'zno0'i! "t5r2 1e$t %$ze'h0%iat,
<5g 1e$t z pe%no0'i2 $pra%iedli%y! 1e0li 'hodzi o $pra%iedli%o03 % pier%$zym zna'zeniu,
6o zna'zy J da1e "a4demu $t%orzeniu to! 'o po%inno otrzyma3 zgodnie z natur2= naturalne
%ypo$a4enie ma12'e 1e dopro%adzi3 do 1ego 'elu, O'zy%i0'ie nie mo4e /y3 r5%no0'i! a
ho1no03 <oga 1e$t nierozer%alnie z%i2zana na%et z ta" $zero"2 "on'ep'12 $pra%iedli%o0'i
1a" ta! gdy4 1a" mogli/y0my zg&a$za3 preten$1e do na$zy'h pra%! gdy/y0my nie /yli
%'ze0nie1 po%o&ani do i$tnieniaQ >oz%i1a12' to por5%nanie dale1! %idzimy! 4e <5g da1e
"a4demu $t%orzeniu to! 'o mu $i. nale4y 1a"o 'z.0'i %$ze'h0%iata! to zna'zy to! 'zego ono
potrze/u1e! /y odgry%a3 $%o12 rol. % ze%n.trznym %o/e' <oga porz2d"u %$ze'h0%iata,
Pro0'ie1! <5g dzia&a zgodnie z <o$"2 m2dro0'i2 i do/ro'i2! dzi."i "t5rym zapro1e"to%any
zo$ta& porz2de" 0%iata, 6uta1 zno%u za $amym po1.'iem $pra%iedli%o0'i <o4e1 "ry1e $i. dar!
a $pra%iedli%o03 i mi&o03 $2 ze $o/2 nierozdzielnie z&2'zone, 7e0li /.dziemy do/rze pami.ta3
o tym po&2'zeniu $pra%iedli%o0'i i mi&o0'i! mo4emy po%iedzie3! 4e $pra%iedli%o03 % <ogu
1e$t ni mnie1! ni %i.'e1! tyl"o pra%d2= %ierno0'i2 <oga %o/e' /o$"iego %zoru! %o/e' planu
/o$"iego Er'hite"ta! % "t5rym o"re0lona zo$ta&a natura i naturalne pra%a %$zy$t"iego,
7e0li mieli/y0my oddzieli3 a"t mi&o0'i! "t5ry le4y u pod$ta% $pra%iedli%o0'i <o4e1! od
dzia&a# <oga i nada3 mu naz%.! nazy%a&/y $i. mi&o$ierdziem <o4ym, 6rze/a to zrozumie3=
mi&o$ierdzia nie mo4na myli3 z $entymentalno0'i2 'zy u"ryt2 znie%ag2 'z&o%ie"a! "t5ra z%ie
$i. humanitaryzmem, Ozna'za ono! 4e poru$zeni 'zy120 /ied2! pode1mu1emy "ro"i ma12'e na
'elu 1e1 z&agodzenie, -ie zna'zy to! 4e za'h.'amy 'z&o%ie"a do pope&niania prze$t.p$t%! /y
utrzyma3 go % do/rym na$tro1u! 4e dogadzamy 1ego $&a/o0'iom ze $tra'hu! i4 /.dzie
gryma$i&! ani 4e u"ry%amy go % t&umie! /y 1ego u/5$t%o mnie1 nam prze$z"adza&o % $nu'iu
marze# o utopii, <y3 mo4e 1ednym z po%od5% na$ze1 dezorienta'1i z%i2zane1 z
mi&o$ierdziem 1e$t nieporozumienie doty'z2'e natury u/5$t%a, W na1og5lnie1$zym zna'zeniu
ozna'za ono /ra" do$"ona&o0'i, Ddy 'hodzi o u/5$t%o 'z&o%ie"a! 1e$t zupe&nie o'zy%i$te! 4e
nie mo4emy go do$trze'! 1e0li uzna1emy 'z&o%ie"a tyl"o za z%ierz.! za prze'ine" %
nie"o#'z2'ym $i. zdaniu 'zy za dzie'"o! "t5re nigdy nie o$i2gnie do1rza&o0'i, W ta"i'h
o"oli'zno0'ia'h nie mo4emy rozpozna3! 1a"ie1 do$"ona&o0'i /ra"u1e 'z&o%ie"o%i! ponie%a4
nie %iemy! 1a"a do$"ona&o03 1e$t mu %&a0'i%a,
Wo/e' tego! % 0'i$&ym zna'zeniu! na1%i."$ze u/5$t%o 1e$t na1%i."$zym /ra"iem
do$"ona&o0'i, E"t $t%orzenia! "t5ry po%o&a& rze'zy do i$tnienia! 1e$t zgodnie z t2 pro$t2
za$ad2 na1%y4$zym a"tem mi&o$ierdzia, ?i&o$ierdzie <o4e nie prze'i%$ta%ia $i. %i.'
$pra%iedli%o0'i <o4e1! le'z nape&nia i przele%a 1e1 "ieli'h, ?i&o$ierdzie <o4e nie umnie1$za
ani nie uni'e$t%ia $pra%iedli%o0'i <o4e1! le4y natomia$t u 1e1 pod$ta% oraz 12 prze"ra'za,
Ddzie"ol%ie" od"ry%amy $pra%iedli%o03 <o42! mi&o$ierdzie <o4e zna1du1e $i. u 1e1 8r5de&,
Wi.'e1! &agodzi ono <o42 $pra%iedli%o03! udziela12' zna'znie %i.'e1 do$"ona&o0'i! ni4
1a"ie"ol%ie" $t%orzenie mog&o/y $&u$znie za42da3,
0od$)ow#+ie, '1d+e 7og-!d& +# wo- 5og#
-a$za epo"a nie 1e$t pier%$z2! % "t5re1 ludzie pr5/o%ali %y"rzy%ia3 %ol. <o42, Przed
%ie"ami pr5/a %yelimino%ania <o4e1 mi&o0'i z roz%a4a# o ludzia'h i 0%ie'ie $"o#'zy&a $i.
pe$ymizmem ;ndii i Per$1i, Ca&"iem logi'znie ta"a pr5/a po$ta%i&a przed lud8mi na1%y4$zy
'el o$o/i$te1 ni'o0'i i na1%y4$zy a"t $amouni'e$t%ienia, Hupe&nie logi'znie pr5/a ta u'zyni&a
4y'ie ludz"ie o"re$em 'ierpie# i poni4enia /ez o$o/i$tego 'elu, Przed %ie"ami ludzie
u$i&o%ali $porz2dza3 /og5%! i i'h %ol.! z ludz"iego t%orzy%a, Wyni"iem /y& 'ynizm i
o"ru'ie#$t%o de"aden'1i p58nego >zymu! o/rzydli%a degrada'1a /.d2'a $"ut"iem
poga#$"iego /a&%o'h%al$t%a, Przed %ie"ami ludzie pr5/o%ali po$ta%i3 na piede$tale
u'zu'ie i &agodno03! odrzu'a12' rygory rze'zy%i$to0'i! ta" /y na1%y4$z2 %arto0'i2 u'zyni3
prze$&odzon2 mi&o03, H pr5/y te1 %y$zli nie ludzie! le'z deli"atne z%ierz.ta,
Ic. z+#cze+ie d-# -$dzi
Podo/ne pr5/y zdarza12 $i. i dzi$ia1, ; dzi$ia1 nie"t5rzy my0li'iele negu12 %ol. <o42C $2 te4
ta'y! "t5rzy $porz2dza12 i$tot. /o$"2 z ludz"iego t%orzy%a, S"ut"i ty'h pr5/ $i. nie
zmienia12 przez %ie"i, ?o4na 1e prze%idzie3 z zupe&n2 pe%no0'i2 J rozpa'z! o"ru'ie#$t%o!
znie%ie0'ia&o03,
!cz!ce je 7oiwo
H pun"tu %idzenia po1edyn'zego 'z&o%ie"a te ata"i na <oga nie $2 /yna1mnie1 ta" odmienne!
1a" $i. %yda1e na pier%$zy rzut o"a, ;$tnie1e przyna1mnie1 1edna rze'z! "t5ra 1e &2'zy! a "t5ra
doty'zy "a4dego 'z&o%ie"a % "a4de1 epo'e, ?iano%i'ie %$zy$t"ie z ni'h! /ez %y12t"u!
uni'e$t%ia12' <oga! ni$z'z2 7ego o/raz, W$zy$t"ie /ez %y12t"u $2 g%a&to%nymi ata"ami na
po1edyn'zego 'z&o%ie"a 1a"o i$tot. ludz"2C $py'ha12 go na /o"! % ot'h&a# ni'o0'i!
mia4d42'ym 'io$em rozpa'zy! opan'erzon2 pi.0'i2 o"ru'ie#$t%a al/o $u/telnie "u$z2'ym
ge$tem zep$u'ia,
Z+#cze+ie 7r#wd& o wo-i 5og#
D-# wo-+o2ci
-ie tego pragn2 ludzie, Ch'2 oni indy%idualne1 %olno0'i! oddania i nie%iarygodny'h trud5%
mi&o0'iC nie mog2 i$tnie3 /ez $pra%iedli%o0'i! nie mog2 mie3 nadziei /ez mi&o$ierdzia, 6e
rze'zy $i. odna1du1e nie %5%'za$! gdy %yrze"a $i. <oga! le'z gdy $i. Do trzyma za %$zel"2
'en., 6uta1! % Emery'e! 1e$te0my oddani idea&o%i %olno0'i! a %olno0'i nie da $i. po123 /ez
<oga! pra%dzi%ego <oga! "t5ry 1e$t 1edyn2 przy'zyn2 %olno0'i, K%iat $zu"a12'y %olno0'i
1e$t 0%iatem $zu"a12'ym <oga, K%iat! "t5ry $zu"a %'h&oni.'ia przez pr2d 4y'ia! przez pro'e$
zmiany! $tan a/$olutny! Fholi$ty'znyG organizm 'zy przy$z&o03 ludz"o0'i! nie $zu"a %olno0'i!
le'z nie%oli, Po$zu"u1e nie <oga! ale ni'o0'i, ; to %&a0nie! na1pra%dopodo/nie1! ta"i 0%iat
zna1dzie,
D-# )i1o2ci
-ie ma nadziei na mi&o03 mi.dzy lud8mi! 1e0li nie ma mi&o0'i % <oguC uni'e$t%ienie pe&ne1
po0%i.'enia ludz"ie1 mi&o0'i nigdy nie na$t2pi! dop5"i i$tnie1e mi&o03 <oga, Po$zu"i%anie
"orzeni mi&o0'i % irra'1onalny'h g&./ia'h pod0%iadomo0'i! /iologi'zne1 "onie'zno0'i
z%ierz.'ia 'zy /&.dne1 $entymentalno0'i g&up'a 1e$t za/i1aniem ludz"ie1 mi&o0'i, >ze'zy tego
rodza1u nie rodz2 po0%i.'enia! ho1no0'i! tro$"i! dozgonnego oBiaro%ania $i., Po'z2te" im
%$zy$t"im da1e! % $%oim o/razie % ludz"im 4y'iu! mi&o03 <o4a, Audzie mog2 "o'ha3! i
"o'ha12! %&a0nie tym <o4ym $po$o/em! ponie%a4 na mo'y $amego 'z&o%ie'ze#$t%a $2
o/razami <oga, <ez mi&o0'i <o4e1 nie$trudzone ludz"ie po$zu"i%anie przedmiotu mi&o0'i
1e$t od po'z2t"u $"azane na niepo%odzenie! ponie%a4 nie ma do/ra! "t5re nie /y&o/y
o%o'em $t%5r'ze1 mi&o0'i <oga,
D-# 7r#wied-iwo2ci
Ddzie zna1dzie $%o1e mie1$'e $pra%iedli%o03! 1e0li nie ma %oli <o4e1! 1e0li 1e$t %yt%orem
'z&o%ie"a! 1e0li 1e$t nie$pra%iedli%aQ Spra%iedli%o03 1e$t /o%iem pra%d2 i 1e$t niezmienna
1a" pra%daC 1a" %$zel"a pra%da! 1e$t g&./o"o! /ezpo0rednio zale4na od pier%$ze1 Pra%dy!
"t5ra 1e$t 1e1 8r5d&em, Ddy nie ma pra%dy! $pra%iedli%o03 1e$t t.$"nym marzeniem Banaty"aC
gdy i$tnie1e pier%$za pra%da! $pra%iedli%o03 1e$t rze'zy%i$to0'i2! na "t5re1 roztrza$"u12 $i. i
ni%e'zone $2 z/rodnie 'z&o%ie"a, Audzie mog2 4y3! gdy i$tnie1e $pra%iedli%o03! 'ho'ia4 $i.
1e1 /o12, Kiedy 1e1 nie ma J a /ez <oga nie mo4e 1e1 /y3 J i'h l." $ta1e $i. "r5le$t%em
terroru! a 4y'ie ludz"ie J niemo4li%o0'i2,
D-# )i1oierdzi#
?i&o$ierdzie i$tnie1e %0r5d ludzi! ponie%a4 i$tnie1e % <ogu, Audzie $2 zdolni do mi&o0'i!
ponie%a4 mi&o03 1e$t % <ogu! a mi&o$ierdzie 1e$t mi&o0'i2 dzia&a12'2 % $ytua'1i "ryzy$o%e1,
Ae'z mi&o$ierdzie ludzi nigdy nie /.dzie %y$tar'za12'o o/Bite! /y odpo%iedzie3 na "ryzy$y %
4y'iu ludzi J 'ho3/y tyl"o z tego po%odu! 4e ludzie mog2 1edynie doty"a3 po%ierz'hni
4y'ia inny'h ludzi, Kryzy$y %"ra'za12'e % 4y'ie ludz"ie nie $2 ograni'zone do po%ierz'hni
4y'ia, Fa"ty'znie na1tragi'znie1$ze "ryzy$y to te! "t5re ma12 mie1$'e % du$zy 'z&o%ie"a! gdy4
tam zna1du12 $i. 1ego na1/ogat$ze do$"ona&o0'i! tam mo4e on ponie03 na1po%a4nie1$ze $traty,
6yl"o mi&o$ierdzie! mog2'e dot"n23 deli"atn2 d&oni2 g&./in du$zy 'z&o%ie"a! 1e$t % $tanie
przynie03 ulg. % u/5$t%ie! "t5re mu$i /y3 z&agodzone! 1e0li ludzie ma12 $ta%i3 'zo&a $%emu
d&ugiemu 4y'iuC to zna'zy tyl"o mi&o$ierdzie udziela12'e ta" $zero"ie1 pomo'y! 1a" $zero"o
roz'i2ga $i. %$pania&omy0lno03 mi&o0'i <oga, Wolno03! mi&o03! $pra%iedli%o03!
mi&o$ierdzie! niez/.dne ludziom "a4de1 epo"i! $2 o%o'ami %oli <oga,
ROZDZIA GI
O/CI:C *SZ<S(KICN (Kw. ==A=O)
0$+k% widze+i# ojc#
O/e'nie dzie# przezna'zony na odda%anie 'z'i o1'u 1e$t miniaturo%2! i zde'ydo%anie
m.$"2! %er$12 0%i2t <o4ego -arodzenia, Kiedy 1edna" %y1dzie on poza o/e'ny! nie0mia&y
etap %$t.pny! /ez %2tpienia %znie$iemy pomni"! "t5ry zde'ydo%anie do%arto0'iu1e
o1'o$t%o, >ze8/iarz! "t5ry go %y"ona! /.dzie mu$ia& /y3 pra%dzi%ym geniu$zemC /.dzie
mu$ia& u'h%y'i3 ulotny %dzi." ru'hu i zam"n23 go % "amieniu! 1a" ro/ili Dre'y! nie
o/'i24a12' 1ego r2'zy'h "ro"5% $tate'zn2 %ag2 "amienia, Stare do%'ipy o trady'y1nym o1'u
'hodz2'ym tam i z po%rotem po "orytarza'h $zpitala po&o4ni'zego $2 /o%iem 1a" %r5/le
0%iergo'z2'e na z/o'zu nie/o$i.4ne1 pra%dy,
Cho'ia4 m&ody o1'ie' /y3 mo4e $o/ie tego nie u0%iadamia! te pe&ne niepo"o1u godziny
$p.dzone pod $al2 porodo%2 $2 dla niego po'z2t"iem %.dr5%"i tr%a12'e1 przez 'a&e 4y'ie,
Przez re$zt. dni $%ego 4y'ia /.dzie % my0la'h 'hodzi& po "orytarzuC %$zy$t"ie pozo$ta&e dni!
'h%ile tera8nie1$zo0'i! "t5re innym %yda12 $i. ta" 'enne i ulotne! /.d2 g&upimi
$pa'ero%i'zami /lo"u12'ymi prze10'ie do na$t.pne1 godziny! na$t.pnego dnia! na$t.pnego
ro"u! od "t5rego ta" %iele zale4y, >o" po ro"u /.dzie $i. %$pina& na pal'e! pr5/u12' $po1rze3
poza dzi$ie1$zy dzie#! %y'i2ga12' $zy1.! /y za1rze3 za na$t.pny r5g! %ypatru12' o'zy! /y
'ho'ia4 tro$ze'z". %y1rze3 poza horyzont %yzna'za12'y grani'e nie%zru$zone1 %iedzy
'z&o%ie"a,
/ego o'owi!zki
6en o$tatni o/raz! 1a"o /ardzie1 uni%er$alny! % rze'zy%i$to0'i /y&/y lep$zym %zorem
pomni"a o1'a= po$ta3 m.4'zyzny przy$&ania12'ego o'zy r."ami! z le""o unie$ion2 g&o%2! /y
z%i."$zy3 za$i.g %zro"u! patrz2'ego % g5r. i rozgl2da12'ego $i. %o"5& $ie/ie! dale"o!
prze$zu"u12'ego przy$z&o03 $z'zerym! odpo%iedzialnym! roztropnym $po1rzeniem marynarza
$to12'ego na %a'h'ie, 6a"i $ym/ol! %olny od nuty niepo"o1u! a imponu12'y dzi."i a"'ento%i
odpo%iedzialno0'i! u"a4e /li$"i z%i2ze" o1'o$t%a <oga z o1'o$t%em ludz"im,
O/a1 $2 4y%i'ielami! nie % ograni'zonym $en$ie tego $&o%a! ozna'za12'ego %iernego
do$tar'zy'iela po%$zedniego 'hle/a! le'z % 1ego %&a0'i%$zym zna'zeniu= o$o/y! "t5ra patrzy
do przodu! "t5ra za1mu1e $i. nie tyl"o tera8nie1$zo0'i2! ale i przy$z&o0'i2
1
, O1'ie' %ie'zny
zaopatru1e na$! % tym zna'zeniu! na 'a&2 przy$z&o03C o1'ie' ziem$"i za0 J na ma&2 'z.03
przy$z&o0'i! ta" 1edna" %a4n2 dla po%ierzony'h 1ego opie'e, W&a0nie ten z%i2ze" z
opatrzno0'i2 J prze"azanie % r.'e m.4'zyzny 4y'ia inny'h ludzi J 1e$t % zna'zne1 mierze
po%odem pani'zne1 u'ie'z"i d%udzie$tego %ie"u przed o1'o$t%em, F<la$"G to z/yt g&o0ne
$&o%o! /y mog&o opi$a3 'i2g&e 0%iat&o te1 $po"o1ne1 od%agi! "t5ra 'zyni 'z&o%ie"a na tyle
odpo%iedzialnym! /y zatro$z'zy& $i. o t. "ru$zyn". 4y'ia i 12 %y4y%i& przez 'za$ 1e1 d&ugiego
roz%o1u a4 do o$i2gni.'ia do1rza&o0'iC za "ultur. intele"tualn2 i dy$'yplin.! "t5re 1a"o 1edyne
zape%nia12 %olno03 temu na1m&od$zemu o/y%atelo%i ziemi i nie/aC za ta1emni'ze
"$zta&to%anie $i. moralnego 'hara"teru! "t5rego $"ut"iem /.dzie al/o pot.pienie % pie"le
teraz i na %ie"i! al/o g%a&t poz%ala12'y zdo/y3 nie/o, ?o4emy zrozumie3 tyl"o %
nie%iel"im $topniu m.". %yrzut5% $umienia! 0'i$"a12'y'h 4elaznym u0'i$"iem nied/a&ego
o1'a niedo4y%ionego! "ale"iego! 'horo%itego dzie'"a, -igdy 1edna" nie po1miemy g&./i
$mut"u % $er'u m.4'zyzny! "t5rego dzie'"o ze$z&o na drog. niegodn2 'z&o%ie"a! 1e0li $ami
tego nie do0%iad'zymy,
/ego 7rz&wi-eje
Haz%y'za1 o1'o$t%o o/Bi'ie odp&a'a m.4'zy8nie za o/o%i2z"i! "t5re na niego na"&ada, O1'ie'
ma zape%niony do$&o%nie o$o/i$ty udzia& % $ile! pi."nie! /la$"u! 0%i.to0'i $%oi'h dzie'i,
7u4 zna'znie %'ze0nie1 1edna" J zanim te na1%i."$ze o%o'e $2 goto%e do ze/rania J
i$tnie1e $"ar/ z/yt %iel"i! /y ryzy"o%a3 %ynie$ienie go poza mo'ne mury domu, 6yl"o
'z&on"o%ie rodziny ma12 przy%ile1 zagl2dania do "uBra "ry12'ego ten $"ar/C ni"t nie znalaz&
$&5%! /y %ymieni3! 'o $i. na niego $"&ada, E/$olutne! /ez%arun"o%e zauBanie! nieza'h%iana
%iara dzie'"a dr24y $er'e o1'a do03 g&./o"o! /y m5g& do$trze'! 'o /ez%arun"o%e zauBanie i
nieza'h%iana %iara 'z&o%ie"a ro/i z $er'em <oga, -ie 1e$t to po'i2ga12'a $ztu'z"a ge$tu!
$zelmo%$"i uro" u0mie'hu! nai%no03 $&o%a /urz2'ego /ariery! "t5re 'z&o%ie" $ta%ia! /y
'hroni&y 1ego $er'e, :zie'"o! 'zy 0pi! 'zy nie! 'zy $i. 0mie1e! 'zy tonie %e &za'h! 'zy
pod$"a"u1e z podnie'enia! 'zy $&ania $i. ze zm.'zenia! dopro%adza o1'a $%oim rado$nym
zauBaniem do /ez/ronnego po0%i.'enia, -ie mo4e /y3 ina'ze1,
0$+k% widze+i# dzieci
-ie ma pra%dopodo/nie 'z&o%ie"a ta" "on$e"%entnie 8le o$2dzanego 1a" o1'ie', ; nie%ielu
$.dzi5% 1e$t /ardzie1 nie$pra%iedli%y'h ni4 %&a$ne dzie'i, W o'za'h na1m&od$zy'h o1'ie'
1e$t o/o1.tny! zaa/$or/o%any i znie'ierpli%iony! gdy4 oni 4y12 tera8nie1$zo0'i2! pod'za$ gdy
on anga4u1e %$zy$t"ie $i&y % de'ydu12'e1 %al'e z przy$z&o0'i2 J przy$z&o0'i2! "t5ra 1e$t o
%iele /ardzie1 %ype&niona mo4li%ymi "ata$troBami moralnymi! zagra4a12'ymi 1ego dzie'iom!
ni4 nie/ezpie'ze#$t%em g&odu! $"romny'h %yg5d 'zy utraty lu"$u$u, 6ro'h. p58nie1 dzie'i
/.d2 go 'i2gle por5%ny%a3 z %$zel"imi "on"urentami! "t5rzy zna1d2 $i. % i'h oto'zeniu,
H/yt 'z.$to "ryterium 1e$t 'zy$to materialne, 7e0li $u"'e$ o1'a! mierzony u/raniami! domami i
$amo'hodami! 1e$t mierny! mo4e dzi."o%a3 <ogu! 4e 1ego tro$"a o przy$z&o03 'zyni go
0lepym na gory'z mil'z2'ego pot.pienia 'zy na%et %i."$z2 gory'z J lito0'i, :opiero
zna'znie p58nie1! z/yt p58no ta" napra%d.! zo$ta1e u'z'i%ie o$2dzony! 'o %yni"a z o'eny
1ego trud5% po0%i.'ony'h u"$zta&to%aniu 'z&o%ie"a, Kil"a porz2dny'h 'io$5% od 4y'ia
$zy/"o po"a4e! 'zy nau'zanie! rada i przy"&ad! %ynie$ione z domu rodzinnego! %yt%orzy&y u
dzie'i %ytr%a&o03 moraln2 %y$tar'za12'2 do $ta%ienia 'zo&a 4y'iu! 'zy mo4e %iot"a
niemra%o03 zanied/ania $po%odu1e! 4e przez 'a&2 doro$&o03 /.d2 $i. 'ho%a3 przed 4y'iem,
0$+k% widze+i# Ojc# wiecz+ego
O'zy%i0'ie O1'ie' %ie'zny! "t5rym 1e$t <5g! nie uni"n2& te1 po%$ze'hne1 z&e1 o'eny o1'5%,
6e z 7ego dzie'i! "t5re $2 /ardzo niedo1rza&e! 'a&"iem za1.te za/a%"ami tera8nie1$zo0'i!
u%a4a12! 4e 1e$t odleg&y! o/o1.tny! zaa/$or/o%any, :la'zego patrzy naprz5d! zape%nia12'
d&ug2 przy$z&o03 %ie'zno0'i! "t5ra nie ma dla na$ o/e'nie 4adnego zna'zenia! zamia$t
o$u$zy3 na$ze &zy! napra%i3 na$ze za/a%"i! %zi23 na$ na "olana i po'ie$zy3Q W'ale nie 1e$t
dla na$ o1'em, Star$ze dzie'i tro$ze'z". $i. roze1rza&y, Widzia&y 4y'ie! 1ego ze%n.trzn2
$tron.! i $2 /ardzo pe%ne $ie/ie % nai%nym %yraBino%aniu! "t5re da&o im to po%ierz'ho%ne
$po1rzenie, He $%y'h %ynio$&y'h %y4yn %yda12 o$2d o %ie'znym Ny%i'ielu! litu12' $i. nad
4a&o$n2 pra'2! "t5r2 %y"ona&! $tano%'zo pot.pia12' Do 1a"o "ompletnego nieuda'zni"a lu/
po$u%a12' $i. na%et do "%e$tiono%ania 7ego o1'o$t%a, 6%arde zderzenia z 4y'iem mog2 %
"o#'u pory$o%a3 /&y$z'z2'2 po%ierz'hni. te1 0%iato%o0'i! upo"orzenie pora4"i mo4e
o/ni4y3 %y$o"o03 $.dzio%$"iego Botela! prze/y'ie pami.'i2 d&ugie1 drogi prze4yty'h lat
mo4e pom5' odr54ni3 ni$z'ze12'e pun"ty orienta'y1ne od ty'h! "t5re tr%a12, 7e0li to $i.
zdarzy! dzie'i dora$ta12 i % $%e1 do1rza&o0'i %yda12 roz$2dnie1$zy %erdy"t o Ny%i'ielu ludzi,
W te1 d&ugie1 hi$torii mylny'h $2d5% po'ie$za12'e 1e$t to! 4e popra%a nie przy'hodzi z/yt
p58no! o ile przy'hodzi % og5le, 6en Ny%i'iel nigdy nie zna1du1e $i. poza za$i.giem na$zy'h
przepro$in! nigdy nie 1e$t z/yt dale"o dla $zeptu na$zy'h podzi."o%a#,
I%+ie+ie O7#%rz+o2ci
Odma%ianie <ogu dale"o$i.4nego $po1rzenia % przy$z&o03! 'e'hu12'ego opatrzno03! 1e$t
inBantylnym /&.dnym $2dem, 6yl"o $'ho%anie g&o%y % ma$. $z'zeg5&5% z%i2zany'h z
tera8nie1$zo0'i2 mo4e u'zyni3 na$ 0lepymi na t. opatrzno03, Wo&a ona o na$z2 u%ag.! 'zy to
$"upiamy %zro" na 0%ie'ie! % "t5rym 4y1emy! 'zy to na <ogu! "t5ry i na$! i 0%iat u'zyni&, W
drugim rozdziale te1 "$i24"i udo%odnili0my i$tnienie Przy'zyny 0%iata! /.d2'e1 na1%y4$z2
inteligen'12, -ego%anie opatrzno0'i <oga ozna'za uznanie! 4e ta na1%y4$za inteligen'1a
dzia&a&a z mnie1$z2 dale"o%zro'zno0'i2 ni4 p5&g&5%e", Przy1rzy1my $i. te1 $pra%ie na tyle
u'z'i%ie! na ile poz%ala12 nam na$ze ludz"ie mo4li%o0'i, 7e0li na$ze z%y"&e dzia&ania $2
inteligentne! to %iemy! 'o zamierzamy zro/i3 lu/ przyna1mnie1 'o zamierzamy pr5/o%a3
zro/i3! zanim $i. do tego %e8miemy, >eda"tor 'za$opi$ma nie o'ze"u1e %ytr%ale przed
"io$"iem! /y zo/a'zy3! 1a" %ygl2da 1ego gazeta i 'o za%ieraC %iedzia& to! zanim po$z&a do
dru"u, P"&ad po"o15% % domu zapro1e"to%anym przez ar'hite"ta nie za$"a"u1e go, 7e0li ta"
$i. dzie1e! to 1e$t on dopra%dy /ardzo g&upim ar'hite"tem,
6ego %&a0nie mo4na o'ze"i%a3 od i$tot inteligentny'h! to %&a0nie ozna'za inteligen'1a=
zdolno03 inteligentnego dzia&ania % 1a"im0 'elu! do/ieranie na1lep$zy'h 0rod"5%! my0lenie
od po'z2t"u o tym 'elu i o na1lep$ze1 metodzie 1ego o$i2gni.'ia, Odma%ia12' te1 zdolno0'i
<ogu! $ami odzieramy $i. z inteligen'1i J nie tyl"o dlatego! 4e ta"ie $tano%i$"o 1e$t g&upie!
le'z ta"4e dlatego! 4e inteligen'1a <o4a 1e$t 1edynym mo4li%ym 8r5d&em na$ze1 %&a$ne1
inteligen'1i, Opatrzno03 <o4a ozna'za po pro$tu inteligentne plano%anie % <o4ym dzia&aniu,
Ozna'za! 4e dzia&a On inteligentnie! $t%arza12' 0%iat i nim rz2dz2', Wie! do"2d zd24a i 1a"!
do 'zego $&u4y ten "on"retny "amie# i gdzie 1e$t 1ego mie1$'e, K%e$tiono%anie tego
dzia&ania <oga 1e$t "%e$tiono%aniem 7ego inteligen'1i, E "%e$tiono%anie <o4e1 inteligen'1i
1e$t "%e$tiono%aniem niezaprze'zalny'h Ba"t5% doty'z2'y'h 0%iata,
Dow8d 'ez7o2red+i
Pod'hodz2' do pytania o <o42 opatrzno03 od drugie1 $trony! od $trony 0%iata! od"ry%amy! 4e
"a4dy dro/iazg %e %$ze'h0%ie'ie otrzyma& zadanie /y'ia przy1aznym prze%odni"iem!
niezmiernie zatro$"anym o na$ze %idzenie 'entralne1 pra%dy o i$tnieniu opatrzno0'i, We
%'ze0nie1$zym rozdziale upierali0my $i.! 4e i$tnie1e %e%n.trzna 'elo%o03 0%iata! 'ho'ia4 to
upieranie $i. %yda%a&o $i. %a&"o%aniem rze'zy o'zy%i$te1 J 4e u'ho 1e$t z $ame1 natury
przyporz2d"o%ane do $&y$zenia! o"o do %idzenia i ta" dale1, Sta&o $i. %5%'za$ 1a$ne! 4e ta
%e%n.trzna 'elo%o03 %ymaga na1%y4$ze1 inteligen'1i! 4e nie t&uma'zy 1e1 %y$tar'za12'o
przypade"! "onie'zno03 ani ograni'zona inteligen'1a, E teraz ta niezaprze'zalna! %e%n.trzna
'elo%o03 %pro$t zmu$za umy$& do uznania 'elo%o0'i ze%n.trzne1! to zna'zy do uznania
porz2d"u zmierza12'ego do 'elu prze"ra'za12'ego 1edno$t"i! porz2d"u 0%iata! % "t5rym
"a4de $t%orzenie ma $%51 %"&ad,
6o drze%o zapu$z'za "orzenie % po$zu"i%aniu minera&5% i %ilgo'i! a nie minera&y %$pina12
$i. na drze%o! /y zry%a3 1a/&"a, 6o nie tra%a $trzy4e o%'e! le'z na od%r5t, Ddy "ro%y
za'zn2 /i3 "i1em ludzi po g&o%ie! %ie$za3 i'h ud8'e! /y do1rza&y! i $"ar4y3 $i. na t%ardo03
ludz"ie1 $"5ry! %tedy nade1dzie 'za$! /y zre%ido%a3 na$ze pogl2dy o z%y'za1a'h 0%iata, W
o/e'nym $tanie rze'zy to ro0lina %y"orzy$tu1e minera&! z%ierz. J ro0lin.! a 'z&o%ie" J
z%ierz.C to zna'zy /yt %y4$zy "ieru1e /yt ni4$zy do $%ego %&a$nego! %y4$zego 'elu, ;nnymi
$&o%y! ze%n.trzny 'el ro0liny 1e$t %e%n.trznym 'elem z%ierz.'iaC ro0lina do$tar'za
odpo%iedni $uro%ie'! umo4li%ia12'y o$i2gni.'ie 'elu! dla "t5rego i$tnie1e organizm
z%ierz.'y,
O'zy%i$te %za1emne po%i2zania $t%orze# % 0%ie'ie! podporz2d"o%anie 1edny'h drugim!
ozna'za "onie'znie podporz2d"o%anie i'h %&a0'i%y'h 'el5%= 'elu 1ednego 'elo%i drugiego,
>ze'zy nie $iedz2 ponuro % 0%ie'ie 1a" pa'1en'i % po'ze"alni u le"arza! odlegli! o/o1.tni!
zam"ni.'i % nieprzeni"alnym opa"o%aniu indy%idualno0'i! /ez odnie$ie# do $ie/ie
na%za1em, >a'ze1 $amo i'h ze$ta%ienie t%orzy i'h %za1emny /li$"i z%i2ze"! podo/ny do
zupe&nie nie$"r.po%anego entuz1azmu dzie'"a! "t5re zna1du1e $i. %0r5d za'ie"a%iony'h!
o/'y'h ludzi, Nadna rze'z nie i$tnie1e po pro$tu dla $ie/ie lu/ $ama z $ie/ieC 1e$t ona
po&2'zona z rze'zami ni4$zymi i %y4$zymi przez to! 4e %y"orzy$tu1e 1edne i $&u4y drugim,
;nnymi $&o%y! rze'zy zna1du12 $i. % pe%nym porz2d"u %zgl.dem $ie/ie, 7e$t to porz2de"!
'elo%o03! "t5ra prze%y4$za przyporz2d"o%anie do /ezpo0redniego 'elu "t5rego"ol%ie" ze
$t%orze#, ;$tnie1e porz2de" 0%iata! a plan tego porz2d"u! zna1du12'y $i. % umy0le <oga!
z%any 1e$t opatrzno0'i2, O'zy%i0'ie ten porz2de"! 1a" %$zel"i porz2de"! 1e$t o%o'em
inteligen'1i, -ie t&uma'zy $am $ie/ie! le'z %y1a0nia go 1edynie inteligen'1a! "t5ra nie mo4e
/y3 $ama 'z.0'i2 tego! 'o "ieru1e "u 'elo%i 0%iata,
>ze'zy%i0'ie to pra%da! 4e nie za%$ze mo4emy od'zyta3 ten plan 0%iata, -ie %iemy na
przy"&ad! dla'zego giganty'zny po'i$" mu$ia& uderzy3 % "o0'i5& 0%, Deno%eBy % Pary4u
%&a0nie % 'h%ili! gdy /y&o % nim na1%i.'e1 ludzi, Ai'zne domy$&y autora nie %y1a0ni&y te4
ta1emni'y zer%ania $i. opi$anego % 1ego po%ie0'i mo$tu % San Aui$ >ey! gdy zna1do%a&y $i.
na nim "on"retne o$o/y, Podo/nie 1e$t pra%d2! 4e niepo%o&ani interpretatorzy <o4ego
umy$&u 'z.$to od%o&y%ali $i. do opatrzno0'i <o4e1 z po%odu o$o/i$te1 zem$ty lu/
inBantylne1 z&o0li%o0'i= nie ma12 oni %2tpli%o0'i! 4e opu'hni.te migda&"i g&o0no m5%i2'ego
$2$iada 'zy niepo%odzenie Binan$o%e zde"laro%anego %roga $2 do%odami na g&ad"ie
zarz2dzanie 0%iatem przez <oga dla i'h %ygody, Pe%na %iel"a gazeta amery"a#$"a dr%i! 4e
trz.$ienie ziemi % China'h 1e$t <o4ym roz%i2zaniem pro/lemu przeludnienia,
:la'zego 1edna" mu$imy pr5/o%a3 zrozumie3 "a4dy $z'zeg5&Q Olement ta1emni'zo0'i %
porz2d"u 0%iata nie 1e$t za$"a"u12'y, -a$za nai%no03 % 42daniu pe&nego egzemplarza
<o4y'h plan5%! przy$to$o%anego do na$ze1 inteligen'1i! 1e$t %i.'e1 ni4 za$"a"u12'a J 1e$t
poni4a12'a, ?a12' 1a$n2 %iedz. o /&.da'h! do "t5ry'h dopro%adzi&o na$ na$ze rozumo%anie!
%ydany'h przez na$ mylny'h $2da'h! o pra%da'h naturalny'h! "t5re po%ali&y na$ze umy$&y!
d2$amy $i.! ponie%a4 /o$"o03 nie 1e$t ta" pro$ta % Bormie 1a" gazeta /ru"o%a9
?amy tu do 'zynienia z ta1emni'2, -ie mamy %i."$zego pra%a do nego%ania narzu'a12'e1
$i. nam r54nora"o opatrzno0'i z tego po%odu! 4e 1e$t ona ta1emni'zaC pra%a %i."$zego ni4
to! "t5re zraniony 'z&o%ie" ma do nego%ania $%e1 rany! ponie%a4 nie mo4e %y"ry3! $"2d
po'hodzi&a "ula, Porz2de" 0%iata przema%ia zar5%no do inteligen'1i ludzi na1/ardzie1
nieu'zony'h! 1a" i na1lepie1 %y"$zta&'ony'hC zar5%no do pa$terzy pilnu12'y'h $%y'h $tad %
/la$"u /li$"o%$'hodnie1 no'y! 1a" i a$tronoma o/$er%u12'ego g%iazdy! "t5re ten /la$"
rzu'a12, Opatrzno03 "ry12'a $i. za tym porz2d"iem! plan porz2d"u i$tnie12'y % umy0le <oga
nie 1e$t! % rezulta'ie! $pra%2 %iedzy ezotery'zne1C 1e$t %$p5lnym dziedzi't%em ludz"iego
umy$&u, 7a" %idzieli0my! i$tnienie opatrzno0'i mo4e /y3 0'i0le do%iedzione %&a$nymi $i&ami
ludz"iego rozumu, 7edna" dla do/ra ty'h! "t5rzy z tego 'zy innego po%odu nie ma12 pod r."2
ta"iego do%odu i "t5ry'h my0lenie mog&o zo$ta3 za"&5'one $oBizmatami agno$ty"5% 'zy
atei$t5%! i$tnienie opatrzno0'i <o4e1 zo$ta&o o/1a%ione przez $amego <oga, Pra%da o
opatrzno0'i ma z/yt %a4ne zna'zenie dla 4y'ia ludz"iego! /y pozo$ta%i3 12 1edynie %$par'iu
umy$&u! "t5ry poty"a $i. z %dzi."iem d&ugie1 pra"ty"i i %pada % znu4enie 1a" % o/1.'ia
dozgonnego przy1a'iela,
Dow8d 7o2red+i
P$y'holog mo4e %y$nu3 hipotez.! "t5ra /.dzie mu $i. %yda%a&a r5%nie %$pania&a 1a"
dzie'"o $%o1e1 mat'e, Ae'z 1e0li na$t.p$t%em te1 hipotezy 1e$t zanego%anie % 'z&o%ie"u
du$zy! umy$&u i %olne1 %oli! to mu$i on al/o %yrzu'i3 12 za o"no! al/o przyzna3! 4e po pro$tu
/a%i $i. za/a%"ami, -ie"t5rzy p$y'holodzy! gdy $tan.li przed ta"im dylematem! odrzu'ili i
1edno! i drugie, W ta"im %ypad"u 1edna" nie pod1.li $ami roli! 1a"2 przygoto%ali dla inny'h
ludzi J 'ho3 %&a0'i%ie! /y3 mo4e zupe&nie nie0%iadomie! %&a0nie to zro/ili, W "a4dym
razie "a4da nau"o%a hipoteza %ymaga $pra%dzenia przez por5%ny%anie zar5%no 1e1 $ame1!
1a" i 1e1 na$t.p$t% ze znanymi Ba"tami! 1e0li $2 one % og5le do$t.pne, Ddy "orzy$tamy z te1
metody % przypad"u nego%ania <o4e1 opatrzno0'i! $ta1e $i. o'zy%i$te! 4e ta"ie nego%anie
opatrzno0'i nie mo4e na%et przez 'h%il. u'hodzi3 za hipotez., -ega'1a ozna'za&a/y! 4e
na1%y4$za i$tota /o$"a nie i$tnie1e, -ie prze$z"adza&o/y to %rogo%i opatrzno0'i! ale
zna'zy&o/y! 4e ani on! ani 0%iat nie mog2 i$tnie3 na%et przez 'h%il., Co %i.'e1! ozna'za&o/y
to nega'1. %$zel"iego intele"tu! na%et intele"tu p$y'hologa! ponie%a4! 1e0li nie i$tnie1e
pier%$za inteligen'1a! to o'zy%i0'ie inne inteligen'1e nie ma12 %i.'e1 $zan$ na i$tnienie ni4
p&a'z niemo%l.'ia /ez niemo%l.'ia, Wyo/ra8my $o/ie przy$z&ego o1'a! 1a" 'hodzi tam i z
po%rotem! tul2' % ramiona'h p&a'z! pod'za$ gdy o'ze"u1e na po1a%ienie $i. pier%$zego
dzie'"a % rodzinie9 -iemnie1 1edna" 1e$te0my za'oBani! gdy zape%niamy! 4e nie mo4emy
%yo/razi3 $o/ie p$y'hologa tul2'ego $%51 intele"t! pod'za$ gdy on o'ze"u1e roz%o1u
na1%y4$ze1 inteligen'1i,
P&yt"2 Bili4an"2 trzyman2 pod mo'nym $trumieniem %ody mo4na z&apa3 zaled%ie ma&y &y",
Wez%ana na dy%ani"! mog&a/y argumento%a3! ludz"im $po$o/em! 4e nie /y&o %i.'e1 %ody
J ina'ze1 o'zy%i0'ie /y&a/y %ype&niona po /rzegi, Kiedy trzymamy ludz"i umy$& %
/y$trym $trumieniu nie$"o#'zone1 pra%dy! przepu$z'za on %i."$zo03 z nie1 i za'ie"le negu1e
%$zy$t"o poza tym! 'o po12&, W$trz2$ %y%o&any pra%d2! 4e <o4a opatrzno03 1e$t a/$olutnie
po%$ze'hna i roz'i2ga $i. % na1dro/nie1$zym $z'zeg5le na %$zy$t"o! 'o /y&o! 1e$t i /.dzie!
o/ez%&adnia umy$& 'z&o%ie"a, >ozumo%anie /ez trudu u"azu1e! 4e zna'zy to po pro$tu! i4
<5g dzia&a inteligentnie, W$zy$t"o i$tnie1e tyl"o o tyle! o ile On to po%odu1e! a <5g
o'zy%i0'ie %ie! 'o ro/i, 7edna" pra%da %'i24 nie naru$za na$zego $po"o1u! i zo$ta1emy
nie%zru$zeni! 1a" op58niony % roz%o1u u'ze# na le"'1i ra'hun"5%, H na$zy'h umy$&5%
%y'hlapa&o $i. 1e1 o %iele %i.'e1! ni4 % ni'h pozo$ta&o,
C.#r#k%er&%&k# O7#%rz+o2ci, 7owzec.+#
?amy za0 tro'h. %i.'e1 po"rzepia12'ego 0%iat&a dzi."i por5%naniu rela'1i! "t5ra za'hodzi
mi.dzy %iedz2 <oga i %$ze'h0%iatem! do rela'1i! "t5ra za'hodzi mi.dzy ar'hite"tem i
zapro1e"to%anym przeze# domem, Ozna'za to! 4e przyporz2d"o%anie $"ut"5% dzia&ania
Pier%$ze1 Przy'zyny do zamierzonego 'elu 1e$t do"&adnie ta" rozleg&e! 1a" $"ut"i %y%o&ane
przez Pier%$z2 Przy'zyn., O'zy%i0'ie! to do03 mo4li%e! 4e hydrauli" ma12'y nietuzin"o%e
pomy$&y po$ta%i umy%al". na 0rod"u $alonu! "u "ompletnemu za$"o'zeniu ar'hite"ta,
7edna"4e plany <oga nie mog2 zo$ta3 zru1no%ane! a /o$"i Er'hite"t nie pope&nia /&.d5%,
Pra%da o opatrzno0'i za'zyna $i. prze$2'za3 przez $"ali$t2 po%ierz'hni. na$zy'h umy$&5%!
gdy prze'hodzimy do $z'zeg5&5%, -ie mo4emy pozo$ta%a3 'a&"iem o/o1.tni na
$po$trze4enie! 4e $&o#'e %$'hodzi i za'hodzi % ten! a nie inny $po$5/! z pre'yzy1n2!
nienaru$zaln2 regularno0'i2! 4e de$z'z za%$ze na$ mo'zy! a ogie# parzy! /o ta" zo$ta&y
zaplano%ane przez <oga, 6o dlatego! 4e <5g ta" u'zyni&! %e$t'hnienie tr%a tyl"o przez
'h%il.! pod'za$ gdy anio& 4y1e %ie'znieC 'z&o%ie" rodzi $i. i umiera po nie%ielu lata'h!
pod'za$ gdy planety "r242 po $%y'h or/ita'h przez miliony! miliony lat, :zia&anie 'z&o%ie"a
1e$t %olne! pod'za$ gdy 0%iat materialny %o"5& niego "ieru1e $i. nie%zru$zonymi pra%ami
Bizy"i! ponie%a4 i 'z&o%ie"! i 0%iat zo$ta&y % ta"i $po$5/ u'zynione przez <ogaC ponie%a4
%olno03! z "t5re1 "orzy$ta 'z&o%ie"! 1e$t %yt%orem te1 $ame1 <o4e1 przy'zyno%o0'i! "t5ra
%yt%orzy&a "onie'zno03 0%iata materialnego, Ha'zynamy 1u4 %idzie3! 4e plan <oga! ta" 1a" i
7ego przy'zyno%o03! o/e1mu1e nie tyl"o i$tnienie rze'zy! le'z i $po$5/! % 1a"i i$tnie12C nie
tyl"o to! 'o $i. dzie1e! le'z ta"4e to! 1a" to $i. dzie1e, Pe&ne %y1a0nienie $amego
zr54ni'o%ania rze'zy zna1du1e $i. tyl"o % <ogu,
5ez7o2red+i#, r8"+ic# w 7or8w+#+i$ z rz!dze+ie)
>54ni'a mi.dzy za$i.giem przy'zyno%o0'i <oga i na$ze1 $ta1e $i. /ardzie1 zrozumia&a! gdy
/ierzemy pod u%ag. nie"t5re na$ze ograni'zenia, ?o4emy na przy"&ad zmu$i3 p$a do
pod24ania za nami! 'i2gn23 go po pro$tu na $my'zy z odpo%iedni2 $i&2C ale nie ro0'imy $o/ie
preten$1i do /y'ia odpo%iedzialnymi za to! 4e pie$ za'ho%u1e $i. % $po$5/ %&a0'i%y p$u,
?o4emy omota3 go "o'em! ale nie mo4emy $pra%i3! /y nie $z'ze"a&, :zia&anie na$ze1
przy'zyno%o0'i 1e$t z "onie'zno0'i ograni'zone do rze'zyC przy'zyno%o03 <oga o/e1mu1e
na1g&./$ze za$ady rz2dz2'e natur2 rze'zy, -ie 1e$t On odpo%iedzialny tyl"o za p$a! le'z za
1ego natur.C nie tyl"o za natur.! le'z ta"4e za $po$5/! % 1a"i ona dzia&a J "onie'zny!
przypad"o%y lu/ %olny, O ile nie 1e$t On przy'zyn2 tego %$zy$t"iego! i$tnienie %olno0'i nie
mo4e /y3 /ardzie1 uza$adnione ni4 i$tnienie "onie'zno0'i, 6en na'i$" na po%$ze'hno03
przy'zyno%o0'i <oga 1e$t tu /ardzo odpo%iedni! ponie%a4 plan <oga! $"oro 1e$t On
inteligentny! roz'i2ga $i. ta" dale"o 1a" 7ego przy'zyno%o03,
*zg-d+# 'ez7o2red+io23 O7#%rz+o2ci i rz!dze+i#
W'hodz2' g&./ie1 % $z'zeg5&y! zo/a'zymy! 4e plan <oga t&uma'zy dzia&anie "a4dego
$t%orzenia % 1ego d24eniu do $%o1ego 'elu, Fa"ty'znie po%$ze'hno03 opatrzno0'i <o4e1
roz'i2ga $i. o %iele dale1! gdy4 $t%orzenie nie 1e$t i$tot2 odo$o/nion2! le'z 4y1e % 0%ie'ie! %
"t5rym odgry%a J 'ho3/y % na1mnie1$ze1 $"ali J "o$mi'zn2 rol., 6o pra%da! 4e opatrzno03
o/e1mu1e %&a0'i%y 'el "a4de1 i$toty na 0%ie'ie, >o0lina i z%ierz. ma12 organy i /udo%.
o/li'zone na przetr%anie i o$i2gni.'ie do1rza&o0'i, Poza tym "a4da i$tota 4y%a ma 'el do
o$i2gni.'ia! odpo%iedni dla $%ego gatun"uC o/o%i2ze" do %ype&nienia! do "t5rego 1e$t
przygoto%y%ana z nieza%odn2 $"ute'zno0'i2 i regularno0'i2, 6o przygoto%anie r5%nie4 1e$t
o/1.te planem <oga, Ponadto 4aden gatune" nie 1e$t odo$o/niony, On r5%nie4 ma $%51 'el!
$%o1e malut"ie zadanie % "o$mi'znym pro1e"'ie rze'zyC 'el! "t5ry mo4na o"re0li3 % og5lny
$po$5/ 1a"o $&u4/. %o/e' gatun"5% %y4$zy'h od niego, ; zno%u 1e$t on przygoto%y%any z
pe&n2 $"ute'zno0'i2 i regularno0'i2 do tego "o$mi'znego 'eluC ten porz2de" do "o#'a 0%iata!
i$tnie12'y % umy0le <oga! 1e$t <o4ym planem lu/ opatrzno0'i2, 6rudno $i. dzi%i3! 4e ta
pra%da %pra%ia na$ % o$&upienie, 6rudno $i. dzi%i3! 4e na$ze o'zy 0lepn2! gdy roz%a4amy
t. <o42 opie".! 'zy to 1e1 na1dro/nie1$ze $z'zeg5&y! 'zy to %$pania&y za$i.g o/e1mu12'y
"ra#'e %$ze'h0%iata, 7e$t ona ta" rozleg&a 1a" 0%iat! a na%et rozlegle1$zaC Ba"ty'znie ta"
rozleg&a 1a" dzia&anie <oga, 7e$t to o %iele za du4o! /y umy$& 'z&o%ie"a m5g& to o/123 i
przy123,
Kr&%&cz+e $w#gi dzieci 6 z#rz$%& 7rzeciwko O7#%rz+o2ci
7e$te0my dzie3mi i <5g 1e$t na$zym O1'em! na$zym Ny%i'ielem, 7ego %zro" $i.ga dale"i'h
horyzont5% przy$z&o0'i! %ie'zno0'iC na$ze o'zy $2 $"upione na anga4u12'e1 na$ zupe&nie
'h%ili o/e'ne1, -ie"t5rzy z na$! nie do$trzega12' odleg&y'h 'el5% na$zego O1'a! uzna12! 4e
nie 1e$t On na1lep$zym O1'emC /y3 mo4e 1e$te0my na%et $ierotami! "t5re nie tyl"o nie ma12
o1'a o/e'nie! ale nigdy go nie mia&y, Porz2de" %o"5& na$ i % na$ nie potrze/u1e inny'h
%y1a0nie# poza tym! "t5rego udziela "onie'zno03 lu/ przypade"! to zna'zy 0lepy traB, 7e$z'ze
inni pogardza12 %y$i&"ami na$zego O1'a! %$"azu12' na i$tnienie Bizy'znego z&a 1a"o na
do%5d! 4e $parta'zy& ro/ot. Ny%i'ielaC inni "ategory'znie pot.pia12 Do 1a"o zupe&nego
nieuda'zni"a! a po%odem tego pot.pienia 1e$t z&o moralne! z%ane grze'hem, S2 to inBantylne
opinie rozpu$z'zony'h dzie'i, -ie potrze/u12 one O1'a al/o te4 nie 'h'2 ta"iego O1'a! "t5ry
dopu$z'za 'ierpienie i grze'h,
Ddy/y /y&y one u'z'i%ie po%0'i2gli%e % $%oi'h z&y'h o'ena'h! 1a" na"azy%a&a/y
przyz%oito03 J zna1du12 $i. prze'ie4 %'i24 % domu $%ego O1'a J mo4na /y to pomin23
mil'zeniem i pozo$ta%i3 trudnemu 4y'io%emu pro'e$o%i do1rze%ania, 7edna" o'zy%i0'ie
nie $2C ta"ie dzie'i nigdy nie $2 po%0'i2gli%e, S2 za%zi.te! "ryty'zne! po'hopnie
nie$pra%iedli%e! dogmaty'znie zam"ni.te! a przede %$zy$t"im /ez'zelne, 6rze/a z nimi
po$t.po%a3 $tano%'zo,
0rz&7#dek
W drugim rozdziale te1 "$i24"i zo/a'zyli0my! 4e rozumo%anie %y1a0nia12'e porz2de"
przypad"iem lu/ "onie'zno0'i2 1e$t /&.dne, 6uta1 %y$tar'zy przy%o&a3 t. argumenta'1. i
zau%a4y3! 4e t&uma'zenie porz2d"u przypad"iem g%a&'i zdro%y roz$2de", -ie 1e$te0my
%'ale ta" rado0nie za$"o'zeni tym! 4e elementy o"a $"&ada12 $i. na organ %zro"u! 1a"
/yli/y0my! gdy/y rzut "o$t"2 przyni5$& $iedem o'ze", Sprze'i%ia $i. to %$zel"iemu my0leniu
nau"o%emu! "t5re nie zgadza $i. na por5%ny%anie od"ry%ania pra% natury do tropienia
/&.dny'h ogni"5%, Sprze'i%ia $i. my0leniu BilozoBi'znemuC /adamy %ypad"i lotni'ze! ale
nie przygoto%u1emy i'h harmonogram5%! gdy4 nie da $i. po123 przypad"o%o0'i 1a"o
regularno0'i %ydarze#, Ka4dy mi&o0ni" %y0'ig5% "onny'h /y pot%ierdzi&! 4e przypad"o%e
%yni"i nie na$t.pu12 po $o/ie z 1edno$ta1n2 regularno0'i2, Ka4dy dyrygent or"ie$try
odrzu'i&/y t%ierdzenie J gdy/y rozumia&! 'o ono ozna'za J 4e przypade" &2'zy r54ne
przy'zyny! ta" /y regularnie przyno$i&y eBe"t i$totnie 1eden i do$"ona&y, Ka4dy ogrodni"
amator %y"pi pogl2d! 4e przypade" %yt%arza %ielora"ie i do$"onale po&2'zone elementy z
na$ienia! "t5re 1e$t i$totnie 1edno, :la ty'h %$zy$t"i'h ludzi 1e$t /o%iem o'zy%i$te! 4e
z%y'za1ny przypade" nie u$tana%ia porz2d"u rze'zy! nie %y1a0nia regularno0'i! harmonii!
$"ute'zno0'i! "t5r2 nau"a nazy%a dzia&aniem natury i %za1emnym oddzia&y%aniem $t%orze#
% 0%ie'ie,
Ko+iecz+o23
Konie'zno03! $i&a natury! po%$ta%anie no%y'h element5% 'zy przy$to$o%anie do 0rodo%i$"a
nie da12 %y1a0nienia! a 1edynie od$u%a12 pro/lem % nadziei! 4e rozmy1e $i. % nie1a$no0'i, 7a"
%yt&uma'zy3 "onie'zno03Q Co po%odu1e przy$to$o%anie 'zy po%$ta%anie no%y'h
element5%Q 7e$t to do"&adnie ten $am pro/lemC mo4na go roz%i2za3 tyl"o przez na1%y4$z2
inteligen'1. lu/ 'zy$ty przypade" J a przypade" 1e$t %y1a0nieniem a/$urdalnym,
Z1o Eiz&cz+e
K%e$tia z&a Bizy'znego $pra%ia nam! ludziom d%udzie$tego %ie"u! o %iele po%a4nie1$ze
trudno0'i % przy1.'iu opatrzno0'i <o4e1, Cz.03 z ni'h $po%odo%ana 1e$t /ez %2tpienia tym!
4e dr24y ona zar5%no na$ze $er'a! 1a" i umy$&yC a "iedy za'zynamy my0le3 $er'em! to eBe"t
mo4emy naz%a3 my0leniem 1edynie z przymru4eniem o"a, 6yl"o poeta mo4e $i. ta"
%ypo%iada3 /ez za4eno%ania, Hna'znie %i."$za 'z.03 ty'h trudno0'i %yni"a z /&.dnego
$po1rzenia! %&a0'i%ego $z'zeg5lnie nam, Spo1rzenie ze z/yt /li$"ie1 odleg&o0'i nie za%$ze
1e$t dogodne i nie za%$ze da1e pra%dzi%y o/raz, Ddy/y0my $pogl2dali na 0%iat o"iem
mr5%"i! $to12' na g&o%ie! mogli/y0my $i. przerazi3 rze'zy! po "t5ry'h z%y"le dep'zemy J
8d8/&a tra%y 'zy opad&ego li0'ia, Ddy $taniemy na g&o%ie! /y patrze3 na 0%iat! o'zy%i0'ie
rze'zy zna1du12'e $i. /li$"o na$zy'h o'zu /.d2 %ygl2da&y na ol/rzymie! a my /.dziemy 0lepi
na %$zy$t"o! 'o nie zna1dzie $i. % za$i.gu na$zy'h rz.$, >5%nie do/rze mogli/y0my nie
mie3 o'zu % og5le i polega3 tyl"o na na$zy'h rz.$a'h! ta" 1a" mr5%"a polega na 'zu&"a'h,
7e4eli 'hodzi o z&o Bizy'zne! to %yro"u12' o nim! 'z.$to $toimy na g&o%ie, ?amy %zro" ta"
%lepiony % 0%iat materialny! 4e na$ze %arto0'i $2 grote$"o%o znie"$zta&'one, W te1
niegodne1 pozy'1i 'horo/a! $&a/e zdro%ie! o/ra4enia 'iele$ne 1a%i2 $i. 1a"o ol/rzymie
"ata$troBy, Komu0! "to po$ta%i& $o/ie przed o'zy 0%iat materialny i nie %idzi ni' poza nim!
%yda12 $i. Batalne, Ha"&5'a12 one z/yt po%a4nie przy1emno0'i! pra'.! 4y'ie rodzinne, -ie
utrudnia12 1edna" g&5%nego dzia&ania ludz"iego 4y'ia J za$&ugi%ania na nie/o, W
rze'zy%i$to0'i 'z.$to /ardzo % nim pomaga12, ?y0li$z! 4e Chry$tu$ na"aza&/y ludziom
przy1mo%a3 "rzy4! 1e0li 'ierpienie 1e$t ogromnym z&emQ Ne na%iedza&/y $%oi'h 0%i.ty'h
ta"imi 'horo/ami i Bizy'znymi "atu$zamiQ Ne zala&/y $mut"iem du$z. $%o1e1 mat"iQ Ne $am
zazna&/y ta" $tra$zne1 0mier'i % ta" m&odym %ie"uQ 6e pytania mu$z2 znale83 odpo%iedzi!
zanim po$ta%imy %$zy$t"o na zdro%ie i %ygod.,
:la o/$er%atora patrz2'ego do g5ry nogami 0mier3 ma 'a&2 o"ropno03 "ompletne1 i
a/$olutne1 o$tate'zno0'i, 7e0li ozna'za ona "onie' i zru1no%anie o$i2gni.3! "onie' 4y'ia!
"onie' mi&o0'i! 1e$t ol/rzymi2 tragedi2, 7e0li 1edna" 1e$t ona tyl"o po'z2t"iem ty'h
%$zy$t"i'h rze'zy! po'z2t"iem %$zy$t"iego! 'o dope&ni na$zego $z'z.0'ia! a "o#'em 1edynie
ty'h rze'zy! "t5re na$ ze $z'z.0'ia ogra/ia12! to prze$ta1e /udzi3 pani'zny $tra'h!
prze0ladu12'y 'z&o%ie"a na %$zy$t"i'h 0'ie4"a'h 4y'ia, Ptrata ma12t"u lu/ przy1a'i5&!
od"ry'ie! 4e 'zy1a0 mi&o03 /y&a Ba&$zy%a! %$zy$t"o to 1e$t ol/rzymi2 tragedi2 tyl"o %5%'za$!
gdy u'zynili0my $%oim g&5%nym 'elem rze'zy! "t5ry'h % ty'h $ytua'1a'h zo$ta1emy
poz/a%ieni, 7e0li ut"%ili0my %zro" % ziemi i zanied/u1emy patrzenie za horyzont! %
nie$"o#'zono03 0%iata i du'ha! $i&2 rze'zy no$imy $er'e na d&oni, Ho$tanie ono zdruzgotane!
po/ite! zranione! zni$z'zone! za%iedzione i z&amane, <o nie 1e$t to mie1$'e na ludz"ie $er'e,
-ie%2tpli%ie <5g 1e$t przy'zyn2 Bizy'znego z&a! przyna1mnie1 przez dzia&anie pra% natury!
"t5ry'h 1e$t t%5r'2, Cza$ami J %y$tar'za12'o 'z.$to! /y mie3 pe%no03 7ego opatrzno0'i J
mo4emy do$trze'! dla'zego z&o $i. przydarza, >ozumiemy! 4e ro0lina mu$i umrze3! /y
%y4y%i3 z%ierz.! a z%ierz.ta mu$z2 umrze3! /y %y4y%i3 ludzi! gdy4 rozumiemy! 4e
porz2de" /ez podporz2d"o%ania 1edne1 rze'zy inne1 1e$t niemo4li%y, Od 'za$u do 'za$u
%idzimy na%et! 1a" /ez'enne /y&o 'ierpienie! "t5re przy%r5'i&o 'z&o%ie"o%i roz$2de"!
zrzu'a12' go z niepe%nego tronu $amo%y$tar'zalno0'i i $pra%ia12'! 4e po"ornie pomy0la& o
po%ro'ie do domu, O'zy%i0'ie nie 1e$te0my % $tanie zo/a'zy3 %$zy$t"i'h przy'zyn ani
%idzie3 i'h przez 'a&y 'za$, 7a"4e tragi'znym roz'zaro%aniem /y&o/y 1edna"! gdy/y0my
mogli zo/a'zy3 <o42 Ba/u&. na d&ugo przedtem! zanim $"o#'zymy 'zyta3 "$i24".,
Drzec.
Hde'ydo%anie na1po%a4nie1$ze "ryty'zne u%agi dzie'i %yni"a12 z i$tnienia grze'hu,
Pro/lem % zna'znym $topniu u$t.pu1e! gdy po1mie $i. do"&adn2 natur. grze'hu, 7edna"4e
o'ze"i%anie ta" %ni"li%ego $po1rzenia od dzie'i! "t5re odma%ia12 doro0ni.'ia! to tro'h. za
du4o, Drze'h 1e$t przede %$zy$t"im niedo$tat"iem! /ra"iem u"ierun"o%ania na <oga %
1a"im0 'zynie, El/o! pro0'ie1! grze'h 1e$t %y/ra"o%anym ludz"im 'zynem, 6a" 1a" nie
potrze/a 'ia$ta na to! /y po%$ta&a przy1emna i pra"ty'zna dziura % o/%arzan"u! ta" te4 nie
potrze/a ni' pozyty%nego! /y po%$ta&a przy1emna i pozornie pra"ty'zna pu$t"a % ludz"im
'zynie, Wada ta nie %ymaga dzia&ania pier%$ze1 przy'zyny! <oga! %&a0nie dlatego! 4e 1e$t
%ad2! /ra"iem 'zego0, Pier%$za przy'zyna mu$i /y3 odpo%iedzialna za %$zy$t"o! 'o i$tnie1eC
"&opot z tym z&ym ludz"im 'zynem polega %&a0nie na tym! 4e 'o0 po%inno % nim /y3! a tego
nie ma, 7ednym $&o%em! % przypad"u tego /ra"u ludz"a %ola nie potrze/u1e pomo'y od
<oga,
Ponadto % grze'hu zna1du1e $i. element pozyty%ny J $amo materialne dzia&anie J ta" 1a"
% o/%arzan"u zna1du1e $i. element pozyty%ny ota'za12'y dziur., W %ypad"u tego
pozyty%nego elementu mu$imy $i. 'oBn23! poprzez ludz"2 %ol.! do <oga, Przy1rzy1my $i.
temu na "on"retnym przy"&adzie, W$zy$t"o! 'o ro/i z&odzie1 "ie$zon"o%y! to %&o4enie r."i
do "ie$zeni i %y'i2gni.'ie portBela, Ka4dego dnia ro/imy "il"a razy to $amo! 'ho'ia4 /ez
'ienia podnie'enia! "t5re od'zu%a "ie$zon"o%ie', >oz%a4a12' $pra%. od $trony materialne1!
%idzimy! 4e % $amy'h dzia&ania'h nie ma i$totnie ni' z&egoC z materialnego pun"tu %idzenia
%y'i2gni.'ie portBela przez z&odzie1a 1e$t o %iele do$"onal$ze % $%ym g&ad"im %dzi."u od
ha&a0li%ego grze/ania po "ie$zenia'h przez u'z'i%ego 'z&o%ie"a, >54ni'a polega na tym! 4e
"ie$zon"o%ie' %"&ada r.". do "ie$zeni "ogo0 innego! /y za/ra3 portBel! "t5ry nie nale4y do
niego, 6o 1e$t do"&adnie /ra" uporz2d"o%ania, <5g 1e$t z pe%no0'i2 o$tate'zn2 przy'zyn2
dzia&ania materialnego % grze'hu J On 1e po%odu1e! poru$za12' "u niemu % %olno0'i
ludz"2 %ol., <ra"! element Bormalny! "t5ry t%orzy grze'h! nie 1e$t $po%odo%any przez
<oga, On tyl"o na niego zez%ala! dopu$z'za go,
Sta%ia to przed nami o$tro pro/lem %olno0'i, :la'zego <5g zez%ala na ten /ra"Q Czemu nie
uniemo4li%ia grze$zeniaQ Odpo%ied8 na te pytania 1e$t /ardzo! /ardzo pro$ta= ponie%a4 tego
zez%olenia %ymaga godno03 'z&o%ie"a,
<5g m5g&/y na$ u'zyni3 Bizy'znie niezdolnymi do pog%a&'enia pra%! przez "t5re 1e$te0my
pro%adzeni do na$zego 'eluC % ta"im %ypad"u mogli/y0my /y3 z%ierz.tami lu/ ro0linami!
lu/ minera&ami, H pe%no0'i2 nie /yli/y0my lud8mi, ?5g& na$ $t%orzy3 1a"o po$iada12'y'h
%ie'zne $z'z.0'ie! ale nie /y&o/y to ta" po <o4emu ho1ne z 7ego $trony,Ode/ra&/y nam % ten
$po$5/ mo4li%o03 prze4y'ia %ierno0'i i z%y'i.$t%a! nieugi.te1 od%agi poz%ala12'e1
podnie03 $i. po $rogie1 pora4'e, Stra'ili/y0my mo4li%o03 %y"azania $i. za$&ugami!
odpo%iedzialno0'i2! mo4li%o03 o$o/i$tego $pe&nienia! %iary i nadziei J i %ielu 'n5tC 0%iat&a
4y'ia Chry$tu$a i %y12t"o%e1 rado0'i to%arzy$zenia ?u % 7ego 'ierpienia'h, Kto0 do/rze
po%iedzia&! 4e to mo4li%o03 grze'hu umo4li%i&a 4y'ie 0%i.ty'h, Ddy4 to dlatego! 4e ludzie
mog2 "&ama3! o$zu"i%a3! "ra03! za/i1a3 i zamienia3 $i. % /e$tie! %iel"2 za$&ug2 1e$t 4y'ie %
pra%dzie! u'z'i%o03! $pra%iedli%o03 i 'zy$to03, W&a0nie dlatego! 4e mo4emy niena%idzi3
ta" za%zi.'ie i 4y3 ta" $amolu/nie! ludz"a mi&o03 1e$t ta" 'enna, 6yl"o dlatego! 4e /ramy
pie"&a $2 dla na$ $zero"o ot%arte! mo4emy pi.0'iami roz%ala3 mury nie/a,
Kr5t"o m5%i2'! przera4enie z po%odu z&a na 0%ie'ie rodzi $i. % $er'u t'h5rza, 7e$t po pro$tu
$"ut"iem te1 znie%ie0'ia&e1 po$ta%y %o/e' 4y'ia! "t5ra proponu1e 1a"o idea& 4y'io%y 'i2g&e
ho&u/ienie! nie"o#'z2'e $i. dni rozpie$z'zania! g&a$"ania! o'hrony, 7e$t to %iz1a 4y'ia! "t5ra
%zdraga $i. przed dzieleniem z innymi znu4enia i znie'h.'enia %al"2! przed 'h%a&2
o$o/i$tego z%y'i.$t%a! z po%odu mo4li%o0'i niepo%odzenia,
0o%g# Ojc# wiecz+ego
W tym /adaniu <o4e1 opatrzno0'i po pro$tu przygl2damy $i. nagim Ba"tom, <ezpo0redni
ogl2d Ba"t5% po$u%a na$ teraz o "ro" dale1 % na$ze1 analizie natury <oga! "ole1ny "ro" %
"ierun"u przy1.'ia ra'ze1 przera4a12'e1 pra%dy! "t5ra 1edna" le4y u 8r5d&a na$ze1 nadziei J
pra%dy o %$ze'hmo'y <oga, Ddy/y na$z 'h%ie1ny intele"t! mimo Ba"t5% i niez/ity'h
do%od5%! /y& niezde'ydo%any! dr42' przed o"ropno0'i2 ta"iego po1.'ia! mamy zno%u
doda12'2 otu'hy de"lara'1. nieomylnego autorytetu, 7edna"4e! m5%i2' 0'i0le! autorytet nie
1e$t % te1 "%e$tii "onie'zny, -a$z rozum mo4e $o/ie z ni2 poradzi3 $am, W rze'zy%i$to0'i!
gdy tyl"o za'zynamy rozumie3! 'o ozna'za %$ze'hmo'! intele"t ot%iera $zero"o ramiona!
a/y 12 przy123,
4#%$r# wzec.)oc&
<ogu nie przypi$u1e $i. mo'y % ta"im zna'zeniu 1a" to! 4e p&5tno ma mo4no03 $ta3 $i.
ar'ydzie&em, 6a"a za$ada /iernego przy1mo%ania 1e$t ot%artym %yznaniem! 4e nie po$iada
$i. 1e$z'ze do$"ona&o0'i, W %ypad"u <oga 1e$t to nie do pomy0lenia, ?o'y <o4e1 nie nale4y
ta"4e rozumie3 1a" mo'y malarza poz%ala12'e1 mu $t%orzy3 ar'ydzie&o, 7a""ol%ie" %iel"a
/y&a/y ta"a mo'! 1e$t ona r5%nie4 utrzymy%ana % po"orze przez nieuni"nione przyznanie $i.
do niedo$"ona&o0'i! /o ona ta"4e za"&ada zmian.! ru'h! prze10'ie od mo4no0'i do
urze'zy%i$tnienia, 7e$t to 1a$ne %yznanie o przy1.te1 pomo'y od innego poru$zy'iela! o
zale4no0'i od niego, E <5g 1e$t zupe&nie niezale4ny! 'a&"iem nieporu$zony,
?o' % <ogu mu$i /y3 rozumiana 1a"o %y12t"o%a= 1a"o za$ada dzia&ania inny'h! "t5ra nie
za"&ada 4adne1 niedo$"ona&o0'i, -ie mo4na poda3 4adnego 1e1 przy"&adu! gdy4 nie i$tnie1e
ona nigdzie poza <ogiem, ?o' $t%orze# 1e$t zaled%ie 'ieniem 0%iad'z2'ym o i$tnieniu mo'y
<o4e1,
7edna"4e! %y'hodz2' od 0%iata! "t5ry znamy ta" do/rze! mo4emy $i. %znie03 do pe%nego
rodza1u %iedzy o <o4e1 %$ze'hmo'y, W na$zym 0%ie'ie $t%orzenia $2 za$adami dzia&ania! to
zna'zy ma12 mo' do"&adnie propor'1onaln2 do $%o1ego urze'zy%i$tnienia! $%oi'h
urze'zy%i$tniony'h mo4no0'i, -ie mog. %i.' na przy"&ad u'zy3 $ztu"i ta#'a /aleto%ego!
gdy4 $i. na tym nie znam, ?og. u'zy3 inny'h tyl"o tego! 'o $am %iem, Cz&o%ie" mo4e
od'i$n23 pie'z.3 inteligen'1i na $%oim dziele tyl"o % ta"im $topniu! % 1a"im po$iada
inteligen'1., -ie mo4e zrodzi3 anio&5%! na%et gdy/y mo4na /y&o i'h rodzi3! gdy4 $am nie
'ie$zy $i. 4y'iem anio&5%, <5g! 1a" 1u4 do%iedli0my! 1e$t 'zy$tym a"tem! pe&n2
do$"ona&o0'i2, 7ego mo' 1e$t zatem 'a&"o%ita! ta" /ezgrani'zna 1a" 7ego do$"ona&o03!
%$ze'hmo'na,
/ej ?ogr#+icze+i#@
W$ze'hmo' <o4a ozna'za zatem! 4e <5g mo4e zro/i3 %$zy$t"o, Narto/li%e zarzuty! "t5re
%y$u%a $i. prze'i%"o temu przymioto%i <o4emu! $2 nie$z"odli%e dop5ty! dop5"i
rozumiemy! 4e z za&o4enia ma12 one /y3 za/a%ne i 4e nie $2 % og5le zarzutami! le'z
$prze'zno0'iami $amymi % $o/ie, ?a12' to 1a$no % pami.'i! mo4emy! 1u4 nie'o znu4eni
o"azy%aniem 'ierpli%o0'i! "t5ra 1e$t na$z2 1edyn2 o/ron2 przed "alam/urzy$t2! przetrzyma3
ta"ie pytania 1a"= Czy <5g mo4e u'zyni3 rze'zy prze$z&e tera8nie1$zymiQ Czy mo4e $t%orzy3
przedmiot ta" %iel"i! 4e nie /.dzie m5g& go poru$zy3Q ; ta" dale1, W pe%nym $en$ie zarzuty
te pomaga12 lepie1 zrozumie3 %$ze'hmo', P%ypu"la12 1e1 pra%dzi%e zna'zenie! miano%i'ie
mo' zro/ienia %$zy$t"iego! 'o mo4e /y3 zro/ione! mo' $t%orzenia %$zy$t"iego! 'o mo4e /y3
$t%orzone, El/o! pro0'ie1! zro/ienia %$zy$t"iego! 'o nie po%odu1e $prze'zno0'i, 6o! 'o
po%odu1e $prze'zno03! trze/a "la$yBi"o%a3 nie 1a"o niemo4li%e dla pe%ne1 przy'zyny
$t%orzone1 'zy dla mo'y <oga! le'z 1a"o niemo4li%e $amo % $o/ie, -ie mo4na $t%orzy3
o"r2g&ego "%adratu! poz/a%iony du$zy pot%5r do"tora Fran"en$teina nigdy nie u'ie"nie ze
$troni' po%ie0'i! a $t%orzenie nie mo4e /y3 nie$"o#'zone! ponie%a4 % "a4de1 z ty'h rze'zy
za%arta 1e$t 1a%na $prze'zno03,
Szcz2cie Ojc# wiecz+ego, i%+ie+ie zcz2ci# 5og#
O$tatnie pytanie! "t5rym trze/a $i. za123 % te1 analizie natury <oga! pytanie! "t5re po1a%ia $i.
przed nami % naturalny $po$5/! gdy4 doty'zy %a4nego $en$u i$tnienia= Czy <5g 1e$t
$z'z.0li%yQ Po$.pnym de%otom i de%ot"om "il"u u/ieg&y'h $tule'i J ludziom! dla "t5ry'h
religi1no03 &2'zy&a $i. ze $rogimi minami lu/ zrezygno%anym %zdy'haniem J pytanie to
%yda%a&o $i. % /ardzo z&ym gu0'ie, ?5%ienie J 'zy na%et teorety'zne roz%a4anie J o
$z'z.0'iu % odnie$ieniu do <oga /y&o podo/nie ordynarne 1a" plot"o%anie! 4e "r5l 'ierpi na
nie$tra%no03, Hgodnie z tym nie/o po%inno /y3 u"azy%ane 1a"o reprezenta'y1ny $alon!
ponury i rozta'za12'y atmo$Ber. po%agi! z przera4onymi anio&ami 'hodz2'ymi na palu$z"a'h
po "orytarza'h i l."li%ie o'ze"u12'ymi g%a&to%nego gnie%u <oga! roz1u$zonego 1a" oBiara
podagry,
4#%$r# zcz2ci# 5og#
>a'1onalnie nie da $i. tego a/$olutnie %yt&uma'zy3 J 1a" ta"a my0l % og5le mog&a po%$ta3,
Pro$ta analiza $z'z.0'ia po"azu1e! 4e %ymaga ono natury intele"tualne1! po$iadania do/ra
oraz 0%iadomo0'i tego po$iadania, W "on$e"%en'1i pie$ 'zy "ot nigdy nie dozna $z'z.0'ia,
?o4e /y3 zado%olony! mo4e mie3 za$po"o1one pragnienia! ale nie /.dzie o tym %iedzia&,
;nnymi $&o%y! z%ierz. 1e$t niezdolne do tego a"tu reBle"$1i! "t5ry umo4li%ia nam ogl2danie
$amy'h $ie/ie, O'zy%i0'ie 'z&o%ie" mo4e mie3 du4o do/ra i nadal /y3 zupe&nie
nie$z'z.0li%y przez to! 4e "on'entru1e $i. na rze'za'h! "t5ry'h nie ma! lu/ przez to! 4e 4y1e %
pe%nego rodza1u nie0%iadomo0'i odno0nie do rze'zy! "t5re po$iada, 7edna" % %ypad"u
<oga /y'ie nie$z'z.0li%ym 1e$t 'a&"o%i'ie niemo4li%e= 1e$t On na1%y4$z2 inteligen'12!
na1%y4$zym do/rem i do$"onale pozna1e $amego $ie/ie! $%o1e do/ro! %ie'znym i
nieprzer%anym a"tem, -a$ze $z'z.0'ie zatem! 1a" %$zy$t"ie inne na$ze do$"ona&o0'i! 1e$t
1edynie mgli$tym od/i'iem pe&nego! nie$"o#'zonego! nie%y$&o%ionego $z'z.0'ia <oga,
Przygn./ienie! narze"ania! z&y na$tr51 'zy 'handra po pro$tu nie mog2 i$tnie3 % <ogu!
ponie%a4 $mute"! %ada! niedo$"ona&o03 $2 %y"lu'zone ze %zgl.du na $amo po1.'ie
/o$"o0'i,
-a$z nie%iel"i udzia& % tym przele%a12'ym $i. <o4ym $z'z.0'iu t%orzy %ie'zne $z'z.0'ie
nie/a, W rze'zy%i$to0'i $z'z.0'ie <oga za%iera % $o/ie %$zel"ie inne $z'z.0'ie, W$zel"ie
pragnienie i$tnie12'e % "a4dym innym $z'z.0'iu! niezale4nie od tego! 'zy pra%dzi%e! 'zy
Ba&$zy%e! i$tnia&o %'ze0nie1! pe&ne i % o %iele %znio0le1$zy! /o$"i $po$5/! % $z'z.0'iu <oga,
K%i.temu 6oma$zo%i %yda%a&o $i. ta" %a4ne! a/y ludzie %idzieli! 4e <5g 1e$t $z'z.0li%y! i4
$porz2dzi& li$t. niez%y"le mo'ny'h por5%na# % nadziei! 4e 1a"a0 malut"a i$"ier"a u0mie'hu
<oga roz1a0ni na1'zarnie1$ze dni ludz"iego 4y'ia, Por5%na& 1a$ne! przeni"li%e! prze1rzy$te
pi."no ludz"iego $z'z.0'ia "ontempla'1i z nieu$tannym "ontemplo%aniem przez <oga 7ego
%&a$ne1! nie$"o#'zenie do$"ona&e1 natury i %$zy$t"i'h inny'h naturC tr%a&e! mo'ne! t%5r'ze
$z'z.0'ie! "t5re nale4y do dzia&a# ludz"i'h! ze $z'z.0'iem $t%orzenia 0%iata i rz2dzenia nim
przez <oga, Od tego! 'o mo4na /y naz%a3 ziem$"im $z'z.0'iem J przy1emno0'i! /oga't%a!
$i&y! %y$o"ie1 pozy'1i! $&a%y J prze$zed& do nie$"o#'zone1 rado0'i <oga % $o/ie $amym i
7ego $t%orzenia'h! do nie$"o#'zone1 %y$tar'zalno0'i <oga! do <o4e1 %$ze'hmo'y! do
%ie'znego "r5le$t%a <oga! do po%$ze'hnego podzi%u 0%iata $t%orzonego, Por5%nania $2
niezdarne! ale po%inny %yelimino%a3 z umy$&5% ludzi pot%orn2 "ary"atur. po$.pnego
<oga,
:om! "t5remu prze%odzi ta" $z'z.0li%y O1'ie'! 1e$t 0%ietnym mie1$'em do 4y'ia,
Ddzie"ol%ie" On 1e$t! 1e$t dom, 6eraz! dop5"i 1e$te0my % drodze! 1e$t on pro%izory'zny! 1a"
namiot po$pie$znie roz/ity na no' J ale prze'ie4 1e$t domem, Ddy podr54 na$zego 4y'ia $i.
$"o#'zy! ten $z'z.0li%y O1'ie' da nam pe&ne $z'z.0'ie! "t5re przygoto%y%a& dla na$ przez
'a&2 drog.! patrz2' dale"o % przy$z&o03! "u %ie'zno0'i, :a3 $z'z.0'ie narze"a12'ym!
"ryty'znym! nie$pra%iedli%ym dzie'iom J to 1edna" dla tego na1/ardzie1 przezornego!
na1$z'z.0li%$zego z o1'5% 'o0 %y12t"o%o trudnego, 7e0li /.d2 pozo$ta%a3 przy
nie%&a0'i%ym o$2dzie! "t5ry po%$ta& % i'h inBantylny'h umy$&a'h! i zda%a3 $i. na
znie"$zta&'one inBorma'1e! ni"t na to ni' nie poradzi,
-ie%iel"a %iara! /ardzie1 po$&u$zna a"'epta'1a dale"o$i.4nego $po1rzenia O1'a J oto 'a&a
r54ni'a mi.dzy $z'z.0'iem i nie$z'z.0'iem, Haa"'epto%anie tego dale"o$i.4nego $po1rzenia
opatrzno0'i nie %i24e $i. z odrzu'eniem na1$&a/$ze1 ze %$zy$t"i'h inteligen'1i! ludz"iego
umy$&uC nie 1e$t nie%olni'z2 "apitula'12 na1%y4$ze1 zdolno0'i 'z&o%ie"a, 6o pra%da! 4e
intele"t 'z&o%ie"a ma pra%a J pra%a! "t5ry'h nie mo4na za"%e$tiono%a3 /ez
za"%e$tiono%ania na$zego 'z&o%ie'ze#$t%a! na$zego prze"onania o %y4$zo0'i nad 0%iatem
nierozumnym, ?a on pra%o domaga3 $i.! /y nie /y3 pog%a&'anymC /y te pra%dy o naturze
<oga nie /y&y prze'i%ne rozumo%i ani z nim $prze'zne, ?a r5%nie4 ograni'zenia!
ograni'zenia %yra8nie 'e'hu12'e $t%orzenie $"o#'zone, Sprzenie%ierza $i. $o/ie! gdy
$podzie%a $i. lu/ 42da zrozumienia nie$"o#'zono0'i, 6o inBantylne! gdy $i. domaga! /y
O1'ie' nie %idzia& dale1 ni4 na1mnie1$ze z 7ego dzie'i,
0od$)ow#+ie
;ntele"t 1e$t zmu$zony do przy1.'ia %nio$"5%! "t5re om5%ili0my % tym rozdziale J
zmu$zony Ba"tami! pro$tym trzymaniem $i. Bundamentalny'h pra% rz2dz2'y'h my0leniem i
i$tnieniem, 6e %nio$"i! 'o %i.'e1! $2 %zmo'nione 1a$nymi o0%iad'zeniami nieomylnego
autorytetu, Po1a%ia12'e $i. %'i24 zarzuty odno$z2'e $i. do ty'h %nio$"5% nie m5%i2 1edna"!
4e % o%y'h %nio$"a'h mo4na dopatrzy3 $i. 1a"ie10 $prze'zno0'iC nie ma % ni'h ni'
prze'i%nego rozumo%i! a 1edynie 'o0! 'o go przera$ta, ?amy tu /o%iem do 'zynienia z
ta1emni'2 J 1a" za%$ze! gdy 'hodzi o dzia&anie <oga, Po123 ta1emni'. mo4e %y&2'znie
umy$&! "t5ry 1e$t zdolny po123 nie$"o#'zono03, -ada1emy tym zarzutom %i."$ze zna'zenie
nie przez dodat"o%2 argumenta'1.! le'z przez to! 4e $toimy na g&o%ie i mamy 0%iat ta" /li$"o
przed o'zami! i4 od%r5'ona 1e$t 'a&a $"ala %arto0'i, 6rudno0'i %yda12 $i. "olo$alne tyl"o
%tedy! gdy $ta1emy $i. 0lepi na pra%d.,
Od7owiedzi d-# dzieci
Bwi#% 'ez Ojc#
-ie%dzi.'zne dzie'i ma12 $z'z.0'ie! 4e g%a&to%no03 i'h /&.dny'h $2d5% nie mo4e
uni'e$t%i3 pe&nego 4y'zli%o0'i o1'o$t%a <oga, Pro1ony 0%iat! "t5ry dla $ie/ie /udu12! 1e$t
o"ropnym domo$t%emC ale za%$ze i$tnie1e po'ie$za12'a 0%iadomo03! 4e to tyl"o iluz1a,
:zie'i! odrzu'a12' O1'a 1a"o zupe&nie nieudolnego! /ior2 na $ie/ie 7ego pra'. J za1mu12
$%o1e dzie'i.'e umy$&y "iero%aniem domem! "t5rym 1e$t 0%iatC i za&amu12 $i.! ma12' 12
pod123! gdy4 'z&o%ie" za%$ze za&amu1e $i. % o/li'zu zadania! "t5re 1e$t dla niego z/yt
%iel"ie, Konie' "o#'5% pr5/u12 u'ie' z tego domu0%iata! "t5rego %$zy$t"ie drz%i i o"na
%'ze0nie1 zanego%ali, -ie"t5rzy z ni'h zanegu12 $amo i$tnienie O1'a! $am $z"ielet domu!
o/ra'a12' % gruzy 1ego 0'iany pro$to na %&a$ne g&o%y! /y u'ie' % 'hao$ /ez porz2d"u i
$en$u, S2 niezr5%no%a4onymi dzie3mi! "t5re $i. upiera12! 4e za/a%"i $2 i$tot2 4y'ia, S2
dzie3mi przera4onymi! "t5ry'h to%arzy$zem za/a% 1e$t rozpa'z, S2 dzie3mi to'z2'ymi %o1n.
z <ogiem! ze 0%iatem i nade %$zy$t"o z $amymi $o/2 J %o1n. rodz2'2 niena%i03! "t5ra
u%alnia 0mier'iono0ny 1ad prze'i%"o nim $amym, S2 dzie3mi 0%iata /ez O1'a,
Dzieci $ ie'ie w do)$
7e$t to tyl"o! dzi."i <ogu! 0%iat i'h %ypa'zony'h umy$&5%, W rze'zy%i$to0'i dzie'i <oga $2
% domu na%et pod'za$ te1 trudne1 podr54y do nie/a, K'iany domu0%iata $2 nier5%ne!
nie%y"o#'zone! prymity%ne! ale % tym domu 1e$t pogoda! od%aga! po"51 oraz $za'une" dla
$amego $ie/ie! do "t5rego dzie'i ma12 pra%oC 1e$t to %yt%5r przezornego O1'a, Hamia$t
pani"i % o/li'zu 'hao$u 1e$t 'i'hy $po"51 'a&"o%i'ie uBny'h dzie'i! /o 1e$t tu O1'ie'! "t5rego
przezorne o'zy prze$zu"u12 d&ugie horyzonty %ie'zno0'i, 6uta1 nie ma $tra'hu i rozpa'zy! /o
inteligen'1a i mo' O1'a $2 za/ezpie'zeniem, -iepo%odzenie! nie$z'z.0'ie! znie'h.'enie!
'horo/a! a na%et $am grze'h ma12 $en$ % <o4ym pro1e"'ie rze'zy, 7e$t tuta1 ta zdro%a
r5%no%aga! "t5ra uzna1e $u"'e$! 'h%a&.! %y$o"2 pozy'1.! $z'z.0'ie! zdro%ie tyl"o za etapy
% <o4ym planie J etapy! "t5re /y3 mo4e nie ma12 %i."$zego zna'zenia ni4 i'h
prze'i%ie#$t%a, 7e$t tuta1 po"51! /o 1e$t tu porz2de"! a ta"4e na1%y4$zy $za'une" dla $amego
$ie/ie i na1%i."$za przy'hylno03 o"azy%ana /li8niemu, Wyni"a12 one z u'ze$tni'zenia %
<o4e1 opatrzno0'i i % godno0'i przy'zyno%o0'i oraz z tego! 4e $ami panu1emy nad na$zymi
du$zami J ma12'ymi przed $o/2 przy$z&o03! o "t5r2 $i. tro$z'zymy,
ROZDZIA GII
*:*4(RZ4: <CI: 5ODA (Kw. =PAQC)
0o%rzeg#+ie "&ci#
Ci$za 1e$t $po"o1nym odpo'zyn"iem du$zy! 1e0li tyl"o nie 1e$t ona naz/yt %yt&umiona,
Pani'zny niepo"51 'h&opa"a z mia$ta! "t5ry $p.dza pier%$z2 no' % %ie1$"ie1 'i$zy! nie /ierze
$i. zni"2d J $"oro 4y& dot2d % ta"im zgie&"u! teraz nie mo4e u$&y$ze3 4adnego d8%i."u,
Cho'ia4 mo4e nigdy $i. do tego nie przyzna! 1e$t t2 zupe&n2 'i$z2 przera4ony! 1a" 'i %$zy$'y!
"t5ry'h $&u'h nie 1e$t do$tro1ony do dzia&ania i'h du$zC ta" przera4ony 1a" "a4dy! "to
prze4y%a $porady'zne 'h%ile umy$&o%e1 pu$t"i! "t5ra %yda1e $i. przepro%adza3 $e"'1. 4y'ia
'i.'iem z&o%rogo $po"o1nym 1a" uderzenie 0mier'i,
Z+#k 2)ierci
Hupe&nie nieru'home %ody! nieda12'e nadziei na znalezienie % ni'h 0lad5% a"ty%no0'i!
/udz2 na$z niepo"51, S2 mart%e lu/ ta" /li$"ie 0mier'i! 4e po%ietrze nad nimi 1e$t $"a4one!
dno pod nimi /rudne! a i'h po%ierz'hnia 1e$t niemal goto%a do tego! /y $ta3 $i. gle/2
"armi2'2 'horo/li%ie /u1ny rozro$t, S"o1arzyli0my! 'a&"iem $&u$znie! 4y'ie z dzia&aniem,
N2damy dzia&ania od %$zy$t"iego! 'o 4y1e! i /ra" dzia&ania J a na%et /ra" 1ego zna"5% J
na$ niepo"oi, Wiemy /o%iem! 4e /ez'zynno03 1e$t z%ia$tunem 0mier'i! zapo%iedzi2
roz"&adu, <y3 mo4e to /ezmiar na$zego pragnienia 4y'ia $pra%ia! 4e ozna"i 1ego
prze'i%ie#$t%a $2 dla na$ ta" odpy'ha12'e, W "a4dym razie pozo$ta1e Ba"tem! 4e zgni&e
%arzy%a /rudz2 nam r.'e! p$u12 apetyt i przy$pie$za12 na$ze %y'oBanie $i., -ie potraBimy
o/o1.tnie min23 umiera12'ego drze%a! 'hy/a 4e no$imy na o'za'h 'o0 % rodza1u przepa$"i,
Cz&o%ie" zamierza12'y $ia3! umy$&o%o lu/ Bizy'znie! uni"a du4e1 'z.0'i /5lu i %$tr.tu! 1a"ie
%z/udza! tyl"o dlatego! 4e heroi'zne m.$t%o nie 1e$t %'ale ta" rzad"ie 1a" 'ynizm, Cz&o%ie"
roz"&ada12'y $i. moralnie 1e$t 8r5d&em $"a4enia ta" ohydnego dla zdro%e1 'zy$to0'i 1a"
prze'ie"a12'y "ana& 0'ie"o%y, Ha$t51! roz"&ad! zgnilizna %$z.dzie! % "a4de1 Bormie! $2
odra4a12'e, S2 nie%2tpli%ym zna"iem "o#'a a"ty%no0'i J zna"iem 0mier'i,
Oz+#k# "&ci# 6 dzi#1#+ie
H drugie1 $trony rze0"i %iatr od %z/urzonego morza za$z'zepia % na$ no%e 4y'ie, Pr.4ny
"ro"! energi'zne! zde'ydo%ane $tu"anie o/'a$5% 'zy 0mie'h roz/iega12'y $i. po 'a&ym
po"o1u 1a" ha$a12'e dzie'"o rozpra$za mg&. na$ze1 o$pa&o0'i i /udzi na$ z letargu do
1a0nie1$zego! rado0nie1$zego! $zy/$zego 4y'ia, ?&odo03 z 1e1 try$"a12'ym energi2 4y'iem
'e'hu1e $i. %&a$nym pi."nem J g&o0nym i natar'zy%ym pi."nem! "t5re nie zo$tanie
zignoro%ane, Spe'1ali0'i Breudo%$'y! "t5rzy %y1a0nia12 %$zel"ie 0%iat&o 'iemno0'i2!
przy1.li/y! 4e ty$i2'e ludzi z/iera12 $i. "a4de1 1e$ieni! 'h'2' ogl2da3 F'h&opa"a /iega12'ego z
pi&"2G po to! /y do0%iad'za3 emo'1i i triumB5% z drugie1 r."i, Hapomina12! 4e m&odo03 'i2gle
'zy0'i $o/ie pi5r"a przed lu$trem! a $taro03 'ie$zy $i. przy1emnym $mut"iem no$talgii,
Staro03 ta"4e ma %&a$ne pi."no J $po"o1ne! przeni"li%e! p&omienne pi."no! "t5re rozpala
hu'z2'e ognie % $er'u m&odo0'i, Pary o'zu o4y%iony'h za1ad&2 /it%2 /ezu$tanny'h my0li nie
%yrzu'a $i. z pami.'i nieBra$o/li%ym ge$tem, S2 4arz2'ymi $i. %.glami! "t5re przyno$z2
po'ie'h. tyl"o $zu"a12'ym p&omienia, Hmar$z'z"i i /ruzdy %yryte na t%arzy 'z&o%ie"a przez
%iatry! /urze i dale"ie prze$trzenie d&ugi'h podr54y przez $iedem m5rz 4y'ia da12
to%arzy$zom podr54y $'hronienie m2dro0'i, -ieza%odna o'ena! d&o# rze8/iona %a4onymi
$&o%ami! 1e$t ar'ydzie&em 'za$u i 'ierpli%o0'i,
Ny'ie i dzia&anie $2 ze $o/2 z/yt z%i2zane! /y "t5re"ol%ie" z ni'h mog&o i$tnie3 oddzielnie,
-a$ze przypu$z'zenie! 4e 4y'ie 1e$t dzia&aniem! mo4e za%iera3 1a"20 tr%a&2 pra%d. J
przyna1mnie1 1e0li 'hodzi o pe%ien rodza1 4y'ia, :zi%ne! 4e przypu$z'zenie to nie $"&oni&o
na$ do tego! /y0my z/adali dzia&anie do"&adnie1, Hamia$t tego zle"'e%a4yli0my ot%iera12'2
$i. dzi."i niemu per$pe"ty%. i u'zepili0my $i. na1/ardzie1 o'zy%i$tego $po$o/u dzia&ania!
dzia&ania po'i2ga12'ego za $o/2 zmian.! 1a"o $ynonimu 4y'ia, W eBe"'ie u'zynili0my zmian.
pod$ta%o%2 %arto0'i2 i umie0'ili0my $ta%anie $i.! przy1mo%anie do$"ona&o0'i ponad
/y'iem do$"ona&o0'i2 'zy 1e1 po$iadaniem, Opi$ali0my 4y'ie 1a"o pro'e$, -ie dzi%i zatem! 4e
ta" %ielu mi1a 1e na uli'y /ez rozpoznania,
Dzi#1#+ie zew+%rz+e 6 Kr8d1o w781cze+ego '1d$
-i' dzi%nego! 4e 'zary rzemie0lni"a na$ Ba$'ynu12, :zie'"o $iedzi o'zaro%ane! gdy 'ia$ta i
'ia$t"a przy/iera12 "$zta&t pod zr.'znymi! pe%nymi pal'ami pie"arzaC po lata'h doro$&y $toi
%patrzony! 1a" dzi."i %y$i&"om murarzy i monter5% po%$ta1e /udyne", Ha%$ze /yli0my
dumni z ludz"ie1 umie1.tno0'i %yt%arzania rze'zy! na%et 1e0li na$za rola ograni'za&a $i. do
/y'ia %idzem, 7e$t to 'o0! z 'zego mo4na /y3 dumnym, 7edna" pra'a polega12'a na
nada%aniu do$"ona&o0'i 'zemu0 ze%n.trznemu %o/e' pra'u12'ego nie %y'zerpu1e
'a&"o%i'ie %$zel"i'h dzia&a#, 7e$t ona nama'alna! $uge$ty%na! Ba$'ynu12'a! ale 1e$t tyl"o
dzia&aniem ze%n.trznym! na1mnie1 %a4nym dzia&aniem % 4y'iu,
Dzi#1#+ie i))#+e+%+e
;$tnie1e inny rodza1 dzia&ania J %e%n2trz $amego dzia&a12'ego, 7e$t to dzia&anie % o'zy%i$ty
$po$5/ %y4$ze od tego na ze%n2trz niego i poza nim, Cia$ta i 'ia$t"a do$tar'za12 $u/$tan'1i
do 1ednego ta"iego dzia&ania! od4y%iania i %zro$tu! pozo$ta12'ego %e%n2trz dzie'"a! "t5re
ta" 'h.tnie 1e po'h&ania, Kon$tru"'1a ze $tali i "amienia po%$ta&a %&a0nie po to! /y zmie0'i3
% $o/ie 0%iat mi$terny'h plan5%! 0mia&y'h nadziei! %iedzy! mi&o0'i i pragnienia, 7e$t tyl"o
$&ug2 tego! 'o $i. "ry1e % g&o%ie i $er'u 'z&o%ie"a,
6o o$tatnie dzia&anie 1e$t dzia&aniem 4y%ym! immanentnym! dzia&aniem %y'hodz2'ym z
%n.trza dzia&a12'ego i pozo$ta12'ym % nim, Po0%iad'zamy t. pra%d. na ty$i2'e $po$o/5%!
ale % de'ydu12'ym pun"'ie odrzu'amy to 0%iade't%o, >54ni'a mi.dzy przyro$tem
"ry$zta&5% i %zro$tem ro0liny 1e$t Ba"ty'znie r54ni'2 mi.dzy dzia&aniem rze'zy nieo4y%ione1
i i$toty 4y%e1, Ai03 na drze%ie! po%i."$za12'y $i. a4 do uzy$"ania pe&nego roz%o1u! nie 1e$t
%'ale ta" a"ty%ny 1a" %y$u$zony li03 miotany li$topado%ymi %iatrami, 7edna" 1e$t 4y%y!
pod'za$ gdy tamten 1e$t mart%y, Same na$ze metaBory pot%ierdza12 po%ag. te1 pra%dy,
?art%y dom 1e$t poz/a%iony 4y'ia nie dlatego! 4e 'o0 $i. zdarzy&o na ze%n2trz niego! ale
dlatego! 4e 'o0 opu0'i&o 1ego %n.trze, ?art%a t%arz 1e$t latarni2 /ez p&omienia % 0rod"uC
mart%e $er'e 1e$t pu$te, 6o dzia&anie immanentne 1e$t ozna"2 4y'ia,
Dr#'i+# "&ci#, z##d# %o7+iow#+i#
7e$t r5%nie4 pra%d2! 4e $topie# 4y'ia mo4na do"&adnie o"re0li3 tyl"o na pod$ta%ie dzia&ania
immanentnego! tyl"o % opar'iu o to! 4e im do$"onal$za immanen'1a dzia&ania! tym
do$"onal$ze 4y'ie, W "on"retny'h $ytua'1a'h ta za$ada $ta1e $i. naty'hmia$t o'zy%i$ta,
:o$"ona&o03 4y'ia ro0liny polega do"&adnie na Ba"'ie! 4e 1e1 %zro$t po'hodzi z 1e1 %n.trza! a
1e1 trzy dzia&ania J rozmna4anie! %zro$t i od4y%ianie J $2 dzia&aniami immanentnymi,
-iedo$"ona&o0'i tego 4y'ia! "t5re po%odu12! 4e $tano%i na1ni4$zy $topie# 4y'ia! $2 %&a0nie
1ego /ra"iem, ?ateria dzia&ania ro0liny po'hodzi z ze%n2trz i "re$ 1e1 dzia&a# zna1du1e $i.
poza ni2, ?o4e /y3 przeno$zona z mie1$'a na mie1$'e! ale z pe%no0'i2 nie /.dzie $ama
%y'hodzi3 na prze'hadz"., Nadne u$talenia doty'z2'e 0rod"5% pro%adz2'y'h do 1e1 'elu nie
na$t2pi2 pod'za$ inten$y%nego $tudium 'zy nie /.d2 %yni"iem niepo"o1u dr.'z2'ego ro0lin.,
<.d2 one po'hodzi3 z ze%n2trz,
Ko+kre%+e %o7+iow#+ie "&ci#, ro2-i++e9 zwierzce9 -$dzkie9 #+ie-kie
H%ierz. ma %$zy$t"ie do$"ona&o0'i ro0liny! le'z dodat"o%o ma mo4li%o03 poru$zania $i. i
poznanie zmy$&o%e, 6e d%ie rze'zy $2 0'i0le do$to$o%ane i %yzna'za12 r54ni'.! po%iedzmy!
mi.dzy o$tryg2 i or&em, O niedo$"ona&o0'i 4y'ia 0%iad'zy to! 4e "re$ dzia&a# z%ierz.'ia nie
zna1du1e $i. nigdy % nim $amym= nie mo4e ono $i. za$tana%ia3 nad $o/2 ani patrze3 na 'el
%y"ra'za12'y poza tera8nie1$zo03, Kre$ 1ego rozmna4ania! 1ego potom$t%o! 1e$t za%$ze
odr./ny % i$to'ie i dzia&aniu! a o"re0lenie 'el5% i 0rod"5%! rze'zy %arty'h po$iadania i
$po$o/5% pro%adz2'y'h do i'h uzy$"ania za%$ze po'hodzi z ze%n2trz,
;d2' dale1! odna1du1emy 4y'ie ludz"ie! po$iada12'e 'a&e dzia&anie immanentne ro0lin i
z%ierz2t! z 1ego nieod&2'znymi ograni'zeniami! a opr5'z tego %$paniale immanentne
dzia&anie ludz"iego poznania, Kre$ tego dzia&ania! o%o' my0li 'z&o%ie"a! nie 1e$t o/%o4ony
po par"u % dzie'i.'ym %5z"uC 1e$t immanentny! zna1du1e $i. %'i24 % g&o%ie 'z&o%ie"a,
Kre$em tym 1e$t $am 'z&o%ie"! a nie 'o0 poza nim! 'o o"re0la rze'zy %arte po$iadania i
0rod"i pro%adz2'e do i'h uzy$"ania, 7edna" na%et to 4y'ie nie 1e$t do$"ona&e,?ateria
ludz"iego my0lenia po'hodzi z ze%n2trz! my0lenie to 1e$t mierzone 0%iatem rze'zy%i$tym!
ze%n.trznym %zgl.dem 'z&o%ie"a! a 'ho3 ludz"a my0l pozo$ta1e % 1ego %&a$ne1 g&o%ie! to
1edna" "re$em ludz"ie1 my0li nie 1e$t umy$& ludz"i, -iedo$"ona&o03! podo/nie 1a" % %ypad"u
"a4dego $topnia 4y'ia! 1e$t z%i2zana z tym! 'o ze%n.trzne! 1a"o tym! 'o prze'i%$ta%ia $i.
temu! 'o %e%n.trzne, 6o! 'o po'hodzi z ze%n2trz lu/ %y'hodzi na ze%n2trz! nie %yni"a z
pe&ni 4y'ia! le'z ra'ze1 z 1ego ograni'zenia,<y po$&u4y3 $i. niezdarnym przy"&adem!
roz%a4my r54ni'. mi.dzy na$zym na$ta%ieniem %o/e' $&a/o%itego geniu$za intele"tualnego
i niepo"onanego! ale t.pego atlety= lito03 %z/udza nie tyle %2t&o03 pier%$zego! ile $amotna
$i&a drugiego z ni'h,
O'zy%i0'ie 1edna" $ama ta i$totna do$"ona&o03 ludz"iego 4y'ia pozo$ta%ia %e
%$ze'h0%ie'ie mie1$'e na 4y'ie 1e$z'ze do$"onal$ze! ponie%a4 1e$t mie1$'e na 1e$z'ze
do$"onal$z2 immanentno03 dzia&ania, -a$t.pny "ro" uno$i na$ na poziom aniel$"i! gdzie nie
ma mo%y o %zro0'ie! roz%o1u! pro'e$ie ani zmianie! le'z gdzie Ba"ty'znie mo4li%a 1e$t
a"ty%no03 4y'io%a, 6uta1 zmiana u$ta1e! le'z inten$y%no03 4y'ia %zra$ta, K%iat anio&5%
zo$tanie %y'zerpu12'o om5%iony % dal$ze1 'z.0'i tego tomu, 6uta1 %y$tar'zy %$"aza3! 4e
anio& 1e$t $am % $o/ie pra%ie ta" niezale4nym 0%iatem! 1a" tyl"o mo4emy po123 % 0%ie'ie
natury! to zna'zy % i$toto%o zale4nym 0%ie'ie $t%orze#, 7ego ru'hu z mie1$'a na mie1$'e nie
mo4na por5%ny%a3 ze $%o/odnym $zy/o%aniem pta"a, ?a % $o/ie z%inn2 $zy/"o03 my0li!
"t5ra 1e$t na1lep$zym %0r5d $t%orze# przy/li4eniem do o/razu %$ze'ho/e'no0'i <oga, Enio&
nie mu$i zno$i3 d&ugi'h! %lo"2'y'h $i. dni nau"i $z"olne1! "ator4ni'ze1 pra'y my0lenia!
%ytr%a&ego %y$i&"u pami.'i! "t5re ta" $ilnie 'hara"teryzu12 roz%51 umy$&u 'z&o%ie"a do
do1rza&o0'i, Enio& nie gromadzi po1.3! le'z 1e$t z nimi $t%arzany, 7ego %iedza nie z%i."$za
$i. $topnio%oC 1e$t ona 'a&"o%ita i immanentna od pier%$ze1 'h%ili, Enio& pozna1e $ie/ie nie
przez 1a"ie0 po0redni't%o! na%et nie przez po0redni't%o rze'zy ta" mu /li$"i'h 1a" 1ego
%&a$ne 'zyny J 1a" dzie1e $i. % na$ze1 $ytua'1i J ale /ezpo0rednio! naty'hmia$t!
immanentnie, 6a" 1a" % %ypad"u 'z&o%ie"a! o"re0lenie 'el5% i 0rod"5% anio&a po'hodzi z
%e%n2trz! nie z ze%n2trz,
7edna" %'i24 nie 1e$t to 4y'ie do$"ona&e! %'i24 %y$t.pu1e element ze%n.trzno0'i J ponad
%$zel"2 %2tpli%o03 %yra8ne ograni'zenie do$"ona&o0'i 4y'ia, Po1.'ia anio&a %'i24 po'hodz2
z ze%n2trz! nie z tego! 'o zna1du1e $i. poni4e1 niego! le'z z tego! 'o po%y4e1! gdy4 $2
%le%ane przez <oga, Enio& nadal prze'hodzi od roz%a4ania 1ednego po1.'ia do innego! 'o
1e$t rodza1em prze'hodzenia od mo4no0'i do urze'zy%i$tnieniaC 1ego poznanie! 'ho'ia4 nie
1e$t mierzone przez rze'zy%i$to03! mierzone 1e$t przez 'o0 ze%n.trznego %o/e' anio&a J
przez umy$&! "t5ry mierzy rze'zy%i$to03= umy$& <oga, Enio& 1e$t %'i24 zale4ny % $%oim
i$tnieniu i dzia&aniu od ze%n.trznego 8r5d&a! 8r5d&a %$zel"iego i$tnienia i %$zel"iego
dzia&ania J Pier%$ze1 Przy'zyny, Poznanie anio&a! mimo 4e ogromnie immanentne! 1e$t
nadal odr./ne od 1ego umy$&u, -ie 1e$t ta" immanentne! /y /y&o z nim to4$ame, W 0%ie'ie
1e$t mie1$'e na do$"ona&o03 o %iele %y4$z2 ni4 do$"ona&o03 anio&5%,
Stopnie 4y'ia $2 %yra8nie oddzielone, -a1ni4e1 $2 ro0liny! gdy4 i'h 4y'ie 1e$t na1mnie1
immanentne, P58nie1 1e$t 4y'ie z%ierz.'e! na$t.pnie J ludz"ie! a dale1 do'hodzimy do 4y'ia
aniel$"iego, -adal 1edna" nie 1e$te0my u $z'zytu! gdy4 i to 4y'ie nie 1e$t $z'zytem
immanen'1iC ten poziom 4y'ia %'i24 ma na $o/ie nalot ze%n.trzno0'i, -ie 1e$t to a/$olutnie
'zy$te 4y'ie, 6ego na1%y4$zego $topnia 4y'ia mu$imy $zu"a3 % <ogu,
&cie 5o"e
-a pod$ta%ie tego! 'o po%iedzieli0my na temat i$tnienia i natury <oga! %iemy! 4e 4y'ie <o4e
i$tnie1e, <5g 1e$t pier%$z2 przy'zyn2, Kto ta" rozrzutnie po$ia& 4y'ie % 0%ie'ie! mu$ia& 1e
mie3! a/y 1e da3, 7e$t na1%y4$z2 inteligen'12! a inteligen'1a 1e$t na1%znio0le1$z2 Borm2
dzia&ania immanentnego! to zna'zy dzia&ania 4y'ia, Co %i.'e1! 4y'ie 1e$t 1edn2 z ty'h
nieograni'zony'h do$"ona&o0'i! "t5ry'h nie po$iada % pe&ni 4adne $t%orzenie, Ka4de
$t%orzenie mnie1$ze od <oga mo4e tyl"o 1e dzieli3! mo4e tyl"o mie3 % ni'h udzia& i
przy1mo%a3 1e % o"re0lone1 Bormie, -ie od"ry%a $i. go dzi."i analizie za$adni'zy'h 'e'h
1a"iego"ol%ie" $t%orzenia, 6yl"o <5g 1e$t 4y'iem,
*idzi#+e 7rzez cz1owiek#, jego i%+ie+ie
Po%inno /y3 o'zy%i0'ie 1a$ne! 4e 4y'ie <o4e nie$"o#'zenie prze%y4$za 4y'ie $t%orzone! a o
4y'iu <oga i $t%orze# m5%i $i. tyl"o analogi'znieC % <ogu 1e$t ono % 'a&"o%i'ie %y12t"o%y
$po$5/, 7e0li /.dziemy pami.ta3 o tym za$trze4eniu! to roz%a4anie 4y'ia <o4ego %
"ategoria'h u4y%any'h % tym rozdziale %yra8nie %ydo/.dzie do$"ona&o03 tego 4y'ia i
$"ieru1e na$z2 u%ag. na immanentne dzia&anie <oga, -ie 'hodzi tu o %e%n.trzn2 %&adz.
poru$zania $i. z mie1$'a na mie1$'eC dzi."i $%e1 /o$"ie1 naturze <5g 1e$t %$z.dzie, -ie
'hodzi tu o %zro$t! od4y%ianie $i.! $topnio%e o$i2ganie do$"ona&o0'i J <5g 1e$t %ie'znie
do$"ona&y, -ie i$tnie1e zale4no03 od rze'zy ni4$zy'h od -iego! 1a" % %ypad"u 'z&o%ie"a! ani
od -iego %y4$zy'h! 1a" % %ypad"u anio&5%, 7ego umy$&u nie mierzy 4aden inny umy$&!
4adna inna rze'z, -ie roz%a4a On na1pier% 1ednego po1.'ia! a potem "ole1nego, -ie i$tnie1e
rozr54nienie mi.dzy <o42 ide2 i <o4ym umy$&em! gdy4 <5g 1e$t zupe&nie pro$ty, ;nnymi
$&o%y! <o4e dzia&anie 1e$t a/$olutnie immanentneC ozna'za to! 4e 4y'ie <o4e 1e$t a/$olutnie
do$"ona&e,
/ego rodz#j
W ni'zym nie przypomina to %$p5&'ze$ne1 0lepoty! z "t5re1 po%odu 'hrze0'i1a#$"i <5g 1e$t
po$trzegany 1a"o z/yt $taty'zny! niedo$"ona&y! pogr24ony % za$to1u! oder%any od 4y'ia!
g&5%nie dlatego! 4e % 4y'iu <o4ym nie ma roz%o1u od etapu "r5t"i'h $podene" do d&ugi'h
$podni! od %&o$5% grze'znie przy'ze$any'h do $to12'y'h na 1e4a, Ergument ten! %
niedorze'znie prymity%ne1 Bormie! polega na tym! 4e % <ogu nie ma 4y'ia! ponie%a4 nie ma
% -im zmiany, Pra%dzi%y %nio$e"! 1a"i %yp&y%a z tego! 4e % <ogu nie ma zmiany! 1e$t
o'zy%i0'ie ta"i! 4e % 4y'iu <o4ym nie ma niedo$"ona&o0'i, 7e$t to 4y'ie % na1%y4$zym!
na1inten$y%nie1$zym! na1do$"onal$zym $topniu J 4y'ie intele"tualne! dzia&anie do$"ona&e %
$%o1e1 immanen'1i,
>ozum mo4e na$ dopro%adzi3 do tego mie1$'a i ani "ro"u dale1, 6yle 'z&o%ie" mo4e do$trze'
na temat <oga %&a$nymi o'zyma J i ni' %i.'e1, 6u 'z&o%ie" $ta1e na "ra%.dzi ot'h&ani
roz'i2ga12'e1 $i. mi.dzy $"o#'zonym i nie$"o#'zonym! tuta1 zatrzymu12 go $ame
ograni'zenia 1ego natury, 7e$t to pr5g %e%n.trznego 4y'ia <oga! a %e%n.trzne ta1emni'e
nale42 do <oga i do ni"ogo poza -im,
*idzi#+e 7rzez 5og#
W o'za'h <oga 7ego ta1emni'ze! %e%n.trzne 4y'ie 1e$t zupe&nie prze1rzy$te, <5g po1mu1e
'a&2 1ego nie%y$&o%ion2 do$"ona&o03! gdy4 tyl"o -ie$"o#'zony mo4e po123 nie$"o#'zone,
6o poznanie <5g po$iada od 'a&e1 %ie'zno0'i i nie o$i2gnie go ni"t inny! 'ho3/y
"ontemplo%a& 'a&2 %ie'zno03 i 'ho3/y <5g %&o4y& % od$&oni.'ie te1 opo%ie0'i ni4$zym
umy$&om $%2 'a&2 pe&n2 &a$"a%o0'i i 'zu&2 4y'zli%o03,
W o/li'zu ty'h nieprzeni"niony'h pra%d pozo$ta1emy pe&ni po"ory! le'z nie upo"orzeni,
7e$te0my ra'ze1 pe&ni za'h%ytu! ta" 1a" 'z&o%ie" pozo$ta12'y na ni$"im poziomie moralnym!
"t5rego %pra%ia % za'h%yt "onta"t z heroi'zn2 0%i.to0'i2, 7a" tragi'znie /y /y&o! gdy/y
1ego marny poziom moralny /y& na1%y4$zym o$i2gni.'iem! do 1a"iego mo4e d24y3 $er'e
'z&o%ie"a9 7a" tragi'znie i rozpa'zli%ie /y&o/y! gdy/y na$ze mizerne umy$&y mog&y ogarn23
'a&2 pra%d.9 7a" pory%a12'a dla $er'a 'z&o%ie"a 1e$t 0%iadomo03! 4e za nie%yra8nym
'ieniem! "t5ry mo4e do$trze'! zna1du1e $i. nie%y'zerpane pi."no9 7a" nie%iarygodn2
&a$"a%o0'i2 1e$t to! 4e 'z&o%ie" otrzymu1e J na ile mo4e otrzyma3 J $po1rzenie <oga! /y
%patry%a3 $i. ponad 'ieniem % nie$"o#'zon2 rze'zy%i$to039
O7owiedzi#+e cz1owiekowi 7rzez 5og#
Og1oze+ie %#je)+ic& (r8jc&
<5g nie m5%i& o $%oi'h ta1emni'a'h po%0'i2gli%ym $zeptem za zam"ni.tymi /ramami
nie/a, Podzieli& $i. nimi J % $topniu! % 1a"im mo4na $i. nimi dzieli3 J z na1ni4$zym z
intele"t5% J z intele"tem 'z&o%ie"a, Po%iedzia& nam o $%oim nie%y$&o%ionym!
%e%n.trznym 4y'iu 'o0! 'o niemal przera$ta mo4li%o0'i na$zego umy$&u! ta" 1a" rado03
%ype&nia12'a $er'e do grani' %ytrzyma&o0'i, 6a1emni'a 6r51'y prze"azana nam przez <oga
1e$t ta1emni'2 i$tnienia trze'h O$5/ <o4y'h! rze'zy%i0'ie odr./ny'h! % 1edne1 i te1 $ame1
<o4e1 naturze= r5%ny'h $o/ie %za1emnie! %$p5&%ie'zny'h! %$p5&i$totny'h J 1ednego <oga,
:ruga z ty'h O$5/ po'hodzi od pier%$ze1 przez %ie'zne rodzenieC trze'ia po'hodzi od
pier%$ze1 i drugie1 przez %ie'zne t'hnienie,
/ed&+e Kr8d1o %ego 7oz+#+i#
-ie ma 4adnego $po$o/u! /y0my poznali to $amodzielnie, ?u$ia& nam to prze"aza3 <5g,
Po%iedzia& nam o tym mgli0'ie i nie%yra8nie % nie1a$ny'h $&o%a'h Starego 6e$tamentu! 1a"
gdy/y 'h'ia& przygoto%a3 na$z umy$& na pot.4ny %p&y% ta" %iel"ie1 pra%dy, -a$t.pnie
-o%y 6e$tament za%iera %yra8ne $t%ierdzenie zar5%no 6r51'y O$5/! 1a" i to4$amo0'i i'h
natury, W "o#'u orze'zenia Ko0'io&a og&a$za12 t. ta1emni'. z "laro%n2 z%i.z&o0'i2! "t5ra
%pra%ia umy$& % o$&upienie, 6o 1edyne 8r5d&o na$zego poznania Przena10%i.t$ze1 6r51'y J
autorytet <oga, 6yl"o <5g m5g& 72 zna3! tyl"o <5g m5g& o -ie1 po%iedzie3, Prze"aza& nam i
po'hylili0my umy$&y % po"orne1 i %dzi.'zne1 %ierze,
0r#wo)oc+o23 %ego 7oz+#+i#
W$p5&'ze0ni nie mog2 zrozumie3! dla'zego przy1mu1emy pra%d.! "t5re1 nie mo4emy
z%eryBi"o%a3 za pomo'2 na$zego intele"tu, -ie u%a4amy za 'o0 zna'znie m2drze1$zego
po%2tpie%ania! 4e <5g! "t5ry da& nam intele"t! poz%ala12'y nam %yp&u"i%a3 o"ru'hy z&ote1
pra%dy! m5g& nam da3 /ry&"i prze"ra'za12'e mo4li%o0'i na$zego mozolnego pro'e$u
p&u"ania z&ota! prze"ra'za12'e % $ame1 rze'zy na$ze na1/ardzie1 $zalone $ny o /ogaty'h
od"ry'ia'h, 7a"i"ol%ie" pun"t %idzenia przy1miemy! %y1a0nienia %ymaga %2tpienie % te
ta1emni'e! a nie %iara % nie, ?o4emy do%ie03 J i do%iedli0my J 4e <5g 1e$t na1%y4$z2
inteligen'12! pier%$z2 pra%d2C 4e % "on$e"%en'1i 1e$t On niezdolny myli3 $ie/ie $amego i
inny'h! a inni nie mog2 zmyli3 7ego, :la'zego %i.' %2tpi3 % 7ego $&o%oQ Poznanie <oga! do
"t5rego rozum do'hodzi na pod$ta%ie 0%iata rze'zy%i$tego! nie%2tpli%ie ma $%e
uza$adnienie! 1a" po"azali0my, Czy4/y poznanie <oga! "t5re po'hodzi /ezpo0rednio od
$amego <oga! /y&o mnie1 uza$adnioneQ El/o! /y %yrazi3 t. pra%d. pro0'ie1! 'zy poznanie z
pier%$ze1 r."i nale4y "onie'znie uzna%a3 za gor$ze od poznania z drugie1 r."iQ W "o#'u
poznanie gromadzone na pod$ta%ie $"ut"5% <o4ego dzia&ania % 0%ie'ie 1e$t na pe%no
poznaniem z drugie1 r."i % por5%naniu z poznaniem po'hodz2'ym /ezpo0rednio od <oga,
-ie J Ba"t! 4e to poznanie przy'hodzi do na$ 1a"o 'a&"o%i'ie darmo%y dar od <oga! nie 1e$t
zarzutem %o/e' 1ego pra%omo'no0'i! le'z te1 pra%omo'no0'i g%aran'12! <o42 g%aran'12,
Roz$) i %#je)+ic# (r8jc&
Og8-+ie
6r51'a 1e$t ta1emni'2C nie ma 'o do tego na1mnie1$zy'h %2tpli%o0'i, Ddy/y nam nie
po%iedziano o 7e1 i$tnieniu! nigdy /y0my 'zego0 ta"iego nie pode1rze%ali, Co %i.'e1! na%et
1e0li 1u4 %iemy! 4e 6r51'a i$tnie1e! nie mo4emy 7e1 po123, Cz&o%ie" pr5/u12'y %y1a0ni3 t.
ta1emni'. zna1du1e $i. % po&o4eniu "r5t"o%idza! "t5ry %yt.4a %zro" na %$'hodnim
%y/rze4u % $tanie ?aryland! /y do$trze' Si$zpani., -ie mo4emy mierzy3 g&./in o'eanu
/o$"o0'i podr.'zn2 lini1"2 ludz"iego intele"tu,
?o4e $i. %yda%a3! 4e %$paniale /y&o/y przy123 %o/e' ta1emni' po$ta%. $&u$znego
o/urzenia! po'h%y'i3 top5r i %yru$zy3 na "ru'1at.! /y po0%i.'i3 $i. roz/i1aniu 'iemny'h
o"ien! za "t5rymi $zale1e ta1emni'a, 6yl"o dla'zego nie za'z23 "ru'1aty od %&a$nego
pod%5r"aQ Hna'znie %'ze0nie1! ni4 12 za"o#'zymy % 0%ie'ie natury! na$z top5r $i. $t.pi!
rami. o$&a/nie! a du$za $po"ornie1e %y$tar'za12'o! /y zo/a'zy3! 4e na tym 0%ie'ie i$tnie12
pra%dy! o 1a"i'h $i. nie 0ni&oC pra%dy nie%yo/ra4alne % 0%ie'ie /o$"o0'i, Co na przy"&ad
%iemy o ele"try'zno0'i opr5'z tego! 4e dzia&a! i 'o nie'o o tym! 1a" dzia&aQ 7e$t %iele $pra%
do %yt&uma'zenia doty'z2'y'h radia poza zagad"o%ym %y/orem namolny'h arty$t5%!
"t5rzy %y"orzy$tu12 1e 1a"o 0rode" %"radania $i. do na$zy'h dom5%, Wiemy nie tyl"o to! 4e
'zer%one 0%iat&o da1e nam %y/5r mi.dzy zatrzymaniem $amo'hodu a przy1.'iem mandatu!
ale te4! 4e ma ono 1a"ie0 1(0 000 000 drga# na $e"und., 7edna" i ta" nie na %iele $i. to
przyda1e, Kultura /a"terii %yhodo%ana z m5zgu lu/ rdzenia "r.go%ego %0'ie"&ego p$a
zahamu1e roz%51 %0'ie"lizny! le'z ni"t nie %ie! dla'zego, ; ta" dale1, ?imo to 1e$te0my
za$"o'zeni! za$"o'zeni i o/urzeni! 4e <5g prze"azu1e nam pra%dy prze"ra'za12'e zdolno0'i
na$zego umy$&u9
H%y"&y zdro%y roz$2de" po%inien nam po%iedzie3! 4e 1e$t to normalna 'e'ha to%arzy$z2'a
nieuni"nionym ograni'zeniom na$ze1 natury, W ma&e1 Bili4an'e mo4e $i. zmie0'i3 tyl"o
tro'h. %ody! a nie 'a&y o'ean, -a$ze o'zy mog2 %idzie3 tyl"o pe%ien za"re$ %idma! a nie
'a&o03C mog2 przy123 tyl"o pe%n2 ilo03 0%iat&a /ez ryzy"a utraty %zro"u, ;$tnie12 promienie
0%iat&a nie%ido'zne dla na$zy'h o'zu i d8%i."i nie$&y$zalne dla na$zy'h u$zu, Pzna1emy te
ograni'zenia za o'zy%i$te, 7a" na$ze o'zy $2 tyl"o ludz"imi o'zami! a u$zy tyl"o ludz"imi
u$zami! ta" na$z intele"t 1e$t tyl"o ludz"im intele"tem, ;$tnie12 pra%dy! "t5ry'h nie mo4emy
pozna3 za 1ego pomo'2,
Kiedy do%iadu1emy $i. od %y4$zego intele"tu o ta"i'h pra%da'h! nie%iele mo4emy z nimi
zro/i3, H pe%no0'i2 nie mo4emy i'h udo%odni3, Pr5/y z/adania przyno$z2 $"romne %yni"i,
?o4emy po"aza3! 4e nie $przenie%ierza12 $i. rozumo%i! to zna'zy nie po'i2ga12 za $o/2
$prze'zno0'i! i %ynale83 "il"a i'h niezdarny'h ilu$tra'1i, W ten $po$5/ mo4emy na przy"&ad
po"aza3! 4e idea trze'h o$5/ % 1edne1 naturze nie 1e$t nie%yo/ra4alna! 4e nie 1e$t $prze'znym
$t%ierdzeniem! i4 ta $ama rze'z 1e$t % tym $amym 'za$ie 1edn2 rze'z2 i trzema rze'zami, W
rze'zy%i$to0'i %y"lu'zenie te1 'z.$to przy%o&y%ane1 $prze'zno0'i prze'i%"o pra%dzie o
6r51'y 1e$t niepra%dopodo/nie pro$te J %ymaga 1edynie u"azania Ba"tu! 4e i$tnie1e r54ni'a
mi.dzy o$o/2 i natur2, W %ypad"u "rzy45%"i za$ad2! za pomo'2 "t5re1 "rzy45%"a zo$ta&a
opra'o%ana! 1e$t natura ludz"a! a za$ad2! "t5ra opra'o%a&a "rzy45%".! /y& 7an Ko%al$"i,
Pier%$za odpo%iada na pytanie! dla'zego 'o0 ta"iego /y&o mo4li%e J 4adna inna natura nie
pode1mu1e ta"i'h dzia&a#C druga odpo%iada na pytanie! "to t. pra'. %y"ona&, >54ni'a $ta1e
$i. do03 o'zy%i$ta! gdy por5%namy niezado%olenie z%y"&ego 'z&o%ie"a %y%o&ane $uge$ti2!
4e 1e$t on % 'zym"ol%ie" mnie1 ludz"i ni4 "a4dy inny 'z&o%ie"! z 1ego pe%n2 %iedz2! 4e
1ego o$o/a nie 1e$t to4$ama z o$o/2 1a"iego"ol%ie" 'z&o%ie"a! "t5ry "iedy"ol%ie" i$tnia&,
W ta1emni'y 6r51'y O$o/y $2 od $ie/ie odr./ne! ale "a4da z ni'h 1e$t to4$ama z <o42 natur2,
-ie 'hodzi tu o mo4li%o03 po1.'io%2 J g%aranto%an2 przez na$ze po$trzeganie r54ni'y
mi.dzy o$o/2 i natur2 % ota'za12'ym na$ 0%ie'ie J le'z o Ba"t, Czy nie 1e$t to pog%a&'enie
za$ady matematy'zne1 m5%i2'e1! 4e d%ie rze'zy r5%ne trze'ie1 $2 r5%ne $o/ie na%za1emQ
O1'ie' nie 1e$t odr./ny od <o4e1 natury! Syn nie 1e$t odr./ny od <o4e1 natury! dlatego O1'ie'
nie 1e$t odr./ny od Syna, Pra%d2 o/1a%ion2 1e$t to! 4e 'ho'ia4 O1'ie' i Syn nie $2 odr./ni od
natury <o4e1! $2 odr./ni od $ie/ie na%za1em, Nadna z ty'h pra%d nie naru$za za$ady
matematy'zne1! o "t5re1 tu mo%a, <y3 mo4e do$trze4emy 8r5d&o nieporozumienia! 1e0li
pomy0limy! 4e 1a"o0'i dzia&ania i dozna%ania $2 ta"ie $ame! gdy $i. 1e roz%a4a 1a"o
immanentne! le'z nie $2 ta"ie $ame! gdy $i. 1e %za1emnie prze'i%$ta%i, -a przy"&ad
uderzenie % t%arz! "t5re zadali0my! i uderzenie % t%arz! "t5re otrzymali0my! $2 ta"ie $ame
1a"o immanentne! to zna'zy % pun"'ie $ty'zno0'i! ale $2 od $ie/ie zde'ydo%anie r54ne pod
%zgl.dem i'h %&a$nego i Bormalnego u1.'ia, Syn! do"&adnie 1a"o Syn! 1e$t odr./ny od O1'a!
do"&adnie 1a"o O1'a! mimo 4e o/a1 $2 to4$ami z natur2 <o42,
Hna1du1emy 1edynie ta" nieporadne ilu$tra'1e! 1a" &2'zenie $i. trze'h p&omieni % 1eden
p&omie# J 0%iat&o 0%ie'y! "t5re 1e$t 'zer%one! 45&te i /&."itne! mimo 4e 1e$t 1ednym
0%iat&em J 'zy pie# drze%a %yra$ta12'y z "orzenia i o%o' po'hodz2'y zar5%no od
"orzenia! 1a" i pnia! $tano%i2'e mimo to %$zy$t"ie trzy 1edno drze%o, S2 to przy"&ady
niezdarne! przy"&ady! "t5re "ule12 ta" mo'no! 4e $2 ra'ze1 za%ad2 ni4 pomo'2 % u'i$zeniu
na$zego nie$po"o1nego intele"tu, 6a" 1a" t%ierdzili0my % 'a&ym tym rozdziale! ludz"i rozum
nie mo4e %iele zro/i3 z pra%dami odpo%iednimi %y&2'znie dla umy$&u <oga, <y3 mo4e
na1lep$zym $po$o/em po$t.po%ania przy roz%a4aniu 6r51'y /y&o/y %y/ranie pod$ta%o%y'h
termin5% teologi'zny'h! poddanie i'h analizie i zilu$tro%anie! ta" /y0my mogli uzy$"a3
pre'yzy1ne $t%ierdzenie ta1emni'y i za'ho%a3 na$z %2t&y! intele"tualny pun"t opar'ia %
"%itn2'e1 pra%dzie o trze'h O$o/a'h <o4y'h % 1edne1 <o4e1 naturze,
0od%#w# odr'+o2ci O8' 6 7oc.odze+i#
6e pod$ta%o%e terminy! %pro%adza12'e % $amo o/1a%ienie ta1emni'y! mo4na $pro%adzi3 do
trze'h= "ole1no03 po'hodze#! rela'1e $amoi$tne i o$o/a, <ada12' po "olei "a4dy z ni'h!
do1dziemy przyna1mnie1 do poznania! 'zego ta1emni'a 6r51'y za $o/2 nie po'i2ga i % 'o! %
z%i2z"u z tym! mamy do"&adnie %ierzy3! %ierz2' % t. ta1emni'.,
:zi."i %ierze %iemy! 4e Syn po'hodzi od O1'a! a :u'h K%i.ty od O1'a i Syna, Hna'zy to! 4e
O1'ie' 1e$t za$ad2 Syna! a O1'ie' i Syn $2 1edn2 za$ad2 :u'ha K%i.tego, E/y mie3
odr./no03! mu$imy mie3 r54ni'.C a ponie%a4 nie ma 4adne1 r54ni'y od $trony natury J trzy
O$o/y ma12 t. $am2 numery'znie <o42 natur. J 1edyna mo4li%a r54ni'a %i24e $i. z
po'hodzeniem 1edne1 O$o/y od drugie1, Hgodnie z na$zym $po$o/em my0lenia za$ada 1e$t
przy'zyn2 rze'zy, -ie mo4emy po123! 1a" 1edna O$o/a mo4e po'hodzi3 od inne1 /ez ta"ie1
'zy inne1 zale4no0'i, 6o %&a0nie 1e$t i$tota ta1emni'y J %&a0nie tego nigdy nie zrozumiemy,
?o4emy 1edna" zrozumie3 zna'zenie $t%ierdzenia= O1'ie' nie 1e$t przy'zyn2 Syna ani O1'ie'
i Syn nie $2 przy'zyn2 :u'ha K%i.tego, W to %&a0nie mamy %ierzy3, -ie mo4e /y3 rela'1i
przy'zyno%o0'i mi.dzy O$o/ami <o$"imi! gdy4 o/ali&o/y to pra%d.! 4e %$zy$t"ie $2 <o4e,
P4y%amy $&o%a Fza$adaG! gdy4 ozna'za ono porz2de" po'hodze# % $po$5/ a/$olutny! nie
o"re0la12' $z'zeg5lnego $po$o/u! "t5ry /y&/y o/'y po'hodzeniu trze'h O$5/ <o$"i'h,
7ednym $&o%em! termin Fza$adaG 1e$t nieo'eniony z po%odu $%o1e1 nieo"re0lono0'i J
u"ry%a niemo4li%2 do zrozumienia pra%d.! o$&ania12' na$ze o'zy przed 1e1 /la$"iem! 1edna"
te1 pra%dy nie znie"$zta&'a,
Po'hodzenia nie nale4y tuta1 rozumie3 ta"! 1a" rozumie $i. po'hodzenie $&o%a! "t5re
%y$zed&$zy z u$t 'z&o%ie"a! przemierza 'a&y 0%iat! le'z analogi'znie! 1a" po'hodzenie
pomy$&u! "t5ry %y'hodzi z umy$&u 'z&o%ie"a! ale pozo$ta1e % 1ego g&o%ie, Po'hodzenia
<o4e nie $2 %y'hodzeniem na ze%n2trz! ale na$t.pu12 % $amym <ogu! z 'a&2 do$"ona&o0'i2
immanen'1i! "t5r2 po$iada 1edynie <5g,
Po'hodzenie % <ogu nie 1e$t zatem ta"ie $amo 1a" u na1ni4$zy'h $t%orze#! to zna'zy nie
na$t.pu1e na $po$5/ ru'hu prze$trzennego ani przy'zyny pro%adz2'e1 do ze%n.trzny'h
$"ut"5%, 7e$t to ra'ze1 porz2de" na1do$"onal$zego dzia&ania % 1ego na1do$"onal$ze1 Bormie
J dzia&ania intele"tualnego, W tym porz2d"u 'o0! 'o po'hodzi! nie 1e$t "onie'znie odr./ne
od $%o1ego 8r5d&a, W rze'zy $ame1 % im do$"onal$zy $po$5/ po'hodzi! tym /ardzie1 1e$t
z1edno'zone ze $%oim 8r5d&em! gdy4 im /ardzie1 1e$t do$"ona&e! tym /ardzie1 1e$t
immanentne, Wiara u'zy na$! 4e % <ogu $2 d%a ta"ie po'hodzenia= rodzenie! przez "t5re Syn
po'hodzi od O1'a! i t'hnienie! przez "t5re :u'h K%i.ty po'hodzi od O1'a i Syna 1a"o od
%$p5lne1 za$ady, Ha1miemy $i. pono%nie nie'o do"&adnie1 tymi zagadnieniami % dal$ze1
'z.0'i rozdzia&u,
Rzecz&wi%o23 re-#cji $%#+owio+&c. 7rzez 7oc.odze+i#
-ale4y tu z%r5'i3 u%ag. na "%e$ti.! 4e te d%a po'hodzenia u$tana%ia12 rela'1e % <ogu=
pod%51n2 rela'1. o1'o$t%a i $yno$t%a! %yni"a12'2 z rodzenia! i pod%51n2 rela'1. 'zynnego i
/iernego t'hnienia! %yni"a12'2 z po'hodzenia :u'ha K%i.tego od O1'a i Syna, W na$zym
ludz"im porz2d"u rela'1a %yni"a12'a! po%iedzmy! z antropologi'znego $"la$yBi"o%ania
'z&o%ie"a 1a"o nale42'ego do ra$y alpe1$"ie1! 0r5dziemnomor$"ie1 'zy nordy'"ie1 1e$t
%y&2'znie $pra%2 umy$&u! rela'12 rozumu, -ie %yni"a z za$ad $ame1 natury, Prze'i%nie!
rela'1e 'z&o%ie"a do 1ego 'elu! 1ego 'zyn5%! 1ego St%orzy'iela $2 %$zy$t"ie rela'1ami
rze'zy%i$tymi! %yni"a12'ymi z $amy'h za$ad 1ego natury, Przy/y$z od%iedza12'y
Wa$zyngton! 1a""ol%ie" "r5t"o /y tam prze/y%a&! z pe%no0'i2 u1rzy ma$y%ne Bilary
/udyn"u S2du -a1%y4$zego, Przez 1ego $po1rzenie na nie u$tano%iona zo$ta1e rela'1a mi.dzy
nim i tymi Bilarami, Od $trony Bilar5% 1e$t ona rela'12 rozumo%2! ponie%a4 natura Bilar5% nie
1e$t 8r5d&em rela'1i! "t5r2 $po%odo%a&o i'h o/e1rzenie, W porz2d"u <o4ym rela'1e o1'o$t%a!
$yno$t%a! t'hnienia 'zynnego i /iernego $2 rze'zy%i$te! a nie rozumo%e, >ela'1e te %yni"a12
z te1 $ame1 numery'znie <o4e1 natury, 7a"o rze'zy%i$te! $2 odr./nymi terminami= o1'o$t%o
nie 1e$t tym $amym 'o $yno$t%o! a t'hnienie 'zynne nie 1e$t tym $amym 'o t'hnienie /ierne,
S2 rze'zy%i$te! zde'ydo%anie prze'i%$ta%ne i! 1a"o zupe&nie odmienne od 1a"ie1"ol%ie"
rela'1i % 0%ie'ie $t%orzonym! $amoi$tne, Przez te prze'i%ne rela'1e zo$ta12 u$tano%ione trzy
O$o/y <o$"ie= O1'ie'! Syn i :u'h K%i.ty, 6yl"o dzi."i ta"iemu prze'i%$ta%ieniu po'hodze#
i$tnie1e odr./no03 % <ogu, S2 zatem nie 'ztery! ale trzy O$o/y <o$"ie! ponie%a4 nie ma
prze'i%$ta%ienia mi.dzy 'zynnym t'hnieniem i rela'1ami u$tano%ionymi przez rodzenie,
W$zy$t"o to 1e$t o'zy%i0'ie niemo4li%e do zrozumienia, Po%y4$ze %y1a0nienie nie mia&o
dopro%adzi3 do zrozumienia ta1emni'y! le'z ra'ze1 %$"aza3! gdzie ona $i. "ry1e! /y mog&a 12
przy123 na$za %iara, -iemnie1 1edna" na$z intele"t 1e$t 'zym0 /ardzo nie$po"o1nym!
nie$Bornym i niezale4nym, W$zel"ie ograni'zenie niezrozumia&o0'i2 go irytu1e! 'ho'ia4 %
rze'zy%i$to0'i mo4e ono zry%a3 %i.zy przyrodzono0'i i ot%iera3 przed nim nieo'ze"i%an2
%olno03 pra%d %&a0'i%y'h <ogu, >ozdra4nienie 1e$t nielogi'zne! 1e$t 1edna" 'zym0 /ardzo
po%$ze'hnym %0r5d ludzi, 7e0li mo4emy u'h%y'i3 r2/e" ta1emni'y! to mimo 4e doty"amy 12
zaled%ie "oniu$z"ami pal'5%! 'zu1emy $i. zna'znie lepie1, <y3 mo4e %&a0nie ze %zgl.du na
ten dzie'inny up5r! /.d2'y ta" po$polit2 ludz"2 $&a/o0'i2! <5g $"&oni& ludzi do $t%orzenia
na1$&a%nie1$ze1 ilu$tra'1i 6r51'y,
I-$%r#cj# k-#&cz+#
-ale4y 1edna" pami.ta3! 4e 1e$t to tyl"o ilu$tra'1a, -ie nale4y 1e1 /ra3 do$&o%nie!
1ednozna'znie, ;lu$tra'1a ta "ule1e! gdy4 por5%nu1e $pra%y <o4e do ludz"i'hC ale umo4li%ia
nam ten doty" "oniu$z"ami pal'5%! ta" niez/.dny dla na$ze1 dumy, Wygl2da na$t.pu12'o=
Ny'ie 1e$t dzia&aniem, W 0%ie'ie $t%orzonym 1e$t pro'e$em zmiany! pro'e$em o$i2gania
do$"ona&o0'i lu/ %y"orzy$ty%ania o$i2gni.te1 do$"ona&o0'i, Przez 'a&y 'za$ 1edna" g&5%nym
%2t"iem 4y'ia 1e$t immanen'1a, ;m do$"onal$za 1e$t immanen'1a! tym do$"onal$ze 1e$t 4y'ie,
-a1%y4$zym rodza1em 4y'ia! i % "on$e"%en'1i na1/ardzie1 immanentnym dzia&aniem! 1a"ie
znamy! 1e$t 4y'ie intele"tualne, :o'hodz2' do a/$olutnie do$"ona&ego 4y'ia <oga! mo4emy
$i. $podzie%a3 dzia&aniaC na1%y4$zego! na1/ardzie1 do$"ona&ego dzia&ania J a %i.' dzia&ania
o na1/ardzie1 %y$u/limo%ane1 immanen'1i, Har5%no na pod$ta%ie tego! 4e dzia&anie <oga
1e$t do$"onale immanentne! 1a" i na pod$ta%ie tego! 4e <5g 1e$t 'zy$t2 inteligen'12! mo4emy
$2dzi3! 4e 7ego dzia&anie 1e$t dzia&aniem intele"tualnym i "ieru1e $i.! m5%i2' na$zym ludz"im
$po$o/em! tyl"o d%iema za$adami= intele"tem i %ol2,
Ca&e dzia&anie immanentne /.dzie zatem J od $trony intele"tu <oga J poznaniem <o4ym!
pozna%aniem przez <oga $ie/ie $amego, Poznanie to nie zale4y % 4aden $po$5/ od ni"ogo i
ni'zego! 'o 1e$t %o/e' <oga ze%n.trzne, -ie 1e$t przez ni' mierzone i d24y do "re$u J
znanego <ogu J "t5ry 1e$t 'a&"o%i'ie do$"ona&y! gdy4 1e$t 'a&"o%i'ie immanentny, <5g
pozna12'y $amego $ie/ie 1e$t za$ad2! od "t5re1 po'hodzi %ie'zne S&o%o <ogaC to S&o%o
pozna1e <5g,
Od $trony %oli! "t5ra % na$zym %ypad"u idzie % 0lad za poznaniem! i$tnie1e %ie'zny i
immanentny a"t <o4e1 mi&o0'i, <5g! %ie'znie pozna12'y $ie/ie % do$"ona&y $po$5/ z
na1%y4$z2 immanen'12! rodzi %ie'zne S&o%o! Syna! do$"ona&o03 O1'a, Wie'znym i
immanentnym t'hnieniem mi&o0'i Syna do O1'a i O1'a do Syna 1e$t :u'h K%i.ty J zna"
<o4e1 mi&o0'i! "t5ra i$tnie1e $amoi$tnie, :o$"ona&a immanen'1a ty'h a"t5% %ymaga! a/y
4aden z ty'h trze'h nie /y& odr./ny od i$toty <o4e1! le'z /y "a4dy /y& z ni2 % pe&ni to4$amy,
Prze'i%$ta%no03 rela'1i %ymaga za0! /y /yli odr./ni od $ie/ie na%za1em, S2 1ednym <ogiem
i trzema O$o/ami <o4ymi= %$p5&i$totnymi! %$p5&%ie'znymi! r5%nymi $o/ie %za1emnie,
Oo'& 5o"e
-azy%anie O1'a! Syna i :u'ha K%i.tego o$o/ami to nie 4adna li'entia poeti'a, 6o nie 1e$t
1.zy" przeno0ny, Oni $2 o$o/ami, 7e$t to pun"t! "t5ry mo4emy %yra8nie do$trze'!
%y1a0nia12' na$ze po1.'ie o$o/y! przez od'i.'ie przypad"o%y'h element5%! ta" a/y i$tota
mog&a $ta3 $i. %yra8na, O$o/a! /y u123 to ta" "r5t"o! 1a" to tyl"o mo4li%e! 1e$t 1edno$t"o%2
$u/$tan'12 intele"tualn2! niezale4nie od tego! 1a"i 1e$t rodza1 te1 $u/$tan'1i i % 1a"i $po$5/ 1e$t
ona odr54niana od inny'h o$5/ o te1 $ame1 naturze, St2d i$tnie12 o$o/y ludz"ie! aniel$"ie i
<o4e, O$o/a ludz"a i$tnie1e $amoi$tnie % ludz"ie1 naturze i 1e$t odr54niana od %$zy$t"i'h
inny'h o$5/ ludz"i'h % $po$5/ %&a0'i%y naturze ludz"ie1! to zna'zy za pomo'2 ozna'zone1
materii, O$o/a aniel$"a i$tnie1e $amoi$tnie % naturze aniel$"ie1 i 1e$t odr54niana od
%$zy$t"i'h inny'h o$5/ aniel$"i'h % $po$5/ %&a0'i%y naturze aniel$"ie1! to zna'zy przez
odr./no03 gatun"o%2, O$o/a <o4a i$tnie1e $amoi$tnie % naturze <o$"ie1 i 1e$t odr54niana od
inny'h O$5/ <o4y'h % $po$5/ %&a0'i%y <ogu! to 1e$t przez prze'i%$ta%no03 rela'1i
po'hodzenia,
Cza$ami nada1emy tym O$o/om <o4ym imiona! nale4ne im z ra'1i i'h <o4e1 natury, S2 to na
przy"&ad ta"ie imiona! 1a" %$ze'hmo'ny! do/ry! mi&o$ierny, -ale42 one nie do 1edne1 O$o/y!
ale do %$zy$t"i'h trze'h! ponie%a4 to4$ama numery'znie <o4a natura 1e$t %$p5lna dla
%$zy$t"i'h trze'h, ;nnymi razy z%ra'amy $i. do O$5/ <o4y'h! u4y%a12' imion! "t5re nale42
do ni'h nie ze %zgl.du na i'h <o42 natur.! le'z ze %zgl.du na prze'i%$ta%no03 rela'1i
po'hodzenia, 6a"ie imiona to na przy"&ad O1'ie'! Syn i :u'h K%i.ty, S2 one imionami
'a&"o%i'ie %&a$nymiC nie mo4na nada3 imienia Syna :u'ho%i K%i.temu! gdy4 pra%o do
niego zape%nia rela'1a $yno$t%a! %&a0'i%a 1edynie Syno%i, Warto zau%a4y3! 4e "iedy
m5%imy FO1'ze na$zG! z%ra'amy $i. do 'a&e1 6r51'y! a nie tyl"o pier%$ze1 O$o/y J <5g 1e$t
na$zym O1'em nie przez %ie'zne rodzenie Syna! le'z przez $t%orzenie! "t5re! 1a" %$zy$t"ie
dzia&ania ze%n.trzne! 1e$t %$p5lne dla trze'h O$5/,
7edn2 z na1/ardzie1 u$po"a1a12'y'h $pra% %i242'y'h $i. z ta1emni'2 6r51'y 1e$t 1e1
niepo1mo%alno03, K%ietnie 1e$t mie3 ta" "on"retn2 pe%no03! 4e na$ze umy$&y nie %yra4a12
'a&e1 %$pania&e1 opo%ie0'i inteligen'1i! 4e o"ru'hy pra%dy! "t5re ta" mozolnie gromadzimy!
$2 tyl"o o"ru'hami! a nie pod$umo%aniem u'zty pra%dy! 4e $&a/y /la$"! "t5ry led%ie
o0%ietla 0'ie4". przed na$zymi $topami! nie 1e$t 0%iat&em 'a&ego 0%iata, Kon"retna pe%no03
te1 niepo1mo%alno0'i przy'hodzi do $amotnego ludz"iego umy$&u! 1a" ulga z odnalezienia
zagu/ionego dzie'"a nape&nia 1ego rodzi'5%= z rado0'i2 z/yt %iel"2! /y %yrazi3 12 $&o%ami! i
z/yt g&./o"2! /y $i. 0mia3! z roz/udzonymi nadzie1ami i pe&nym! niepod%a4alnym!
o'ho'zym oddaniem %iary,
0od$)ow#+ie
7edna" nie"t5re dzie'i! 1a" $i. %yda1e! rodz2 $i. roz'zaro%ane, Kto0 u1a%ni& im pra%d. o
0%i.tym ?i"o&a1u i teraz przez 'a&y 'za$ $iedz2 nad2$ane, S2 zde'ydo%ane zado%oli3 $i.
%$t.pem do opo%ie0'i inteligen'1i! prze1e03 $i. o"ru'hami pra%dy! o0%ietla3 0%iat zapa&"2!
"t5r2 %&a0nie zdmu'hn.&y, :adz2 $o/ie rad. /ez <oga i 7ego niepo1.ty'h ta1emni'! a nade
%$zy$t"o nie /.d2 mia&y ni' %$p5lnego z 6r51'2, ?imo to nigdy nie %yrze"a12 $i. Do
'a&"o%i'ie, Cho'ia4 o/ala12 <oga i 6r51'.! t%orz2 "ary"atur. <o$"o0'i i O$5/ <o4y'h,
0#rodie (r8jc&
7e$t o'zy%i$t2 pra%d2! 4e 'z&o%ie" "%e$tionu12'y <oga t%orzy %&a$nego /oga! 'o przyno$i o
%iele 4a&o0nie1$ze $"ut"i ni4 te! "t5re "iedy"ol%ie" uzy$"u1e rze8/iarz amator, 7edna" pod
/ez$en$em "ry1e $i. $en$! gdy4 "a4dy 'z&o%ie" mu$i mie3 'el! do "t5rego "ieru1e $%o1e 4y'ie,
-ie 1e$t %'ale 1a$ne! dla'zego 'z&o%ie" mu$i r5%nie4 %yt%arza3 parodi. 6r51'y! porzu'a12'
12! ale ta" z%y'za1nie 1e$t! 4e 72 parodiu1e, Czyni on $ie/ie i $%51 0%iat materialny ta"
niezrodzonym 1a" O1'ie', Wy$i&e" intele"tualny $"upia na $o/ie i na 0%ie'ie materialnym!
'za$ami na%et % ta"im $topniu! 4e ten %y$i&e" intele"tualny %yt%arza 0%iat, H te1 %iedzy o
$o/ie i 0%ie'ie! %iedzy poprze'inane1 z "onie'zno0'i $zero"imi pa$mami ignoran'1i! %yra$ta
nie%zru$zona mi&o03! "t5ra nie pozo$ta%ia mie1$'a dla ry%ala, 7e$t to pr5/a zdo/y'ia
do$"ona&o0'i immanen'1i /ez do$"ona&o0'i 4y'ia! "t5ra po%inna /y3 pod&o4em te1
immanen'1iC parodia /o$"ie1 $amo%y$tar'zalno0'i! o$i2ga12'a %ie'zno03 przez
niedo$trzeganie po'z2t"u i "o#'aC "ary"atura inten$y%no0'i 4y'ia <o4ego! "o#'z2'a $i.
z%y"&ym zam.tem,
0rzer#"e+ie 2)ierci!
He %zgl.du na nie%ymaga12'e 'ele parodii mamy tu z/yt %iele po$ta'i, 7edna lu/ druga mu$i
ode103, W "o#'u %i.' al/o 0%iat zo$ta1e zep'hni.ty na /o"! pod'za$ gdy 'z&o%ie" za%i1a $i.
% Ba&dy $%o1ego /ytu i %y'oBu1e % 1a&o%2 ni'o03 $olip$yzmu! al/o 1edno$t"a zo$ta1e
%'i2gni.ta % pa$z'z. 0%iata! /y $i. $ta3 $uro%'em na po4y%ienie dla ma$y, <ez %zgl.du na
to! 'zy zo$tanie %y/rana pier%$za mo4li%o03! druga 'zy mo4e o/ie! uze%n.trznia12 $i.
znamienne 'e'hy, 7e0li ma$a %'h&ania 1edno$t".! %tedy przera4enie 0mier'i2 1e$t nie%iel"ie!
gdy4 0mier3 $ta&a $i. 1u4 'zym0 4y%ym, Wy$t.pu1e 1edna" pani'zny $tra'h przed ludz"im
4y'iem! dr.'z2'y l." parali4u12'y 'z&o%ie"a na $am2 my0l o /y'iu $amotnym!
odpo%iedzialnym! o po$iadaniu 4y'ia ma12'ego $en$, H drugie1 $trony! "iedy 1edno$t"a
odrzu'a 0%iat! na1'z.0'ie1 %$p5&i$tnie1e 1edno i drugie J przera4enie 0mier'i2 i $tra'h przed
4y'iem, Same za/ezpie'zenia przed 0mier'i2! ha$&a! 4e na1%a4nie1$ze $2 pe%no03 i
/ezpie'ze#$t%o! odraza %o/e' u/5$t%a materialnego i po0%i.'enia uniemo4li%i2 temu
'z&o%ie"o%i %ypi'ie do dna pe&nego po /rzegi "ieli'ha 4y'ia, 6a" /ardzo /oi $i. on 0mier'i!
4e za'zyna umiera3 % "%ie'ie %ie"uC 4y'ie 1e$t ta" drogo'enne! 4e nie o0miela $i. z niego
"orzy$ta3,
S%r#c. 7rzed "&cie)
7e$t to do03 logi'zne, Cz&o%ie" ten u'zyni& z $ie/ie ma&2 tr51'. i ni"t nie %ie lepie1 od niego!
4e tr51'a ta nie 1e$t za$ad2 nie0miertelnego 4y'ia! 4e nie po'h%y'i& na %ie"i ulotnego
z%y'i.$t%a nad 0mier'i2, Wie! 4e po$iada 4y'ie tyl"o przez 'h%il.! %i.' dla'zego mia&/y $i.
nie /a3 0mier'iQ Wie lepie1 od "ogo"ol%ie"! 4e 4y'ie 1e$t z/yt %iel"ie dla 1ego ma&e1 tr51'y!
4e umy"a ono 1ego umy$&o%i! 1ego %oli i r."om! %i.' dla'zego mia&/y $i. go nie /a3Q
0r#g+ie+ie "&ci#
0e1+i# "&ci#
Cz&o%ie"a nie mo4e po'h&on23 pragnienie 4y'ia i nie mo4e $i. on od'i23 od pe&ne1
do$"ona&o0'i <o4ego 4y'ia, O'zy%i0'ie 'z&o%ie" nie mo4e /y3 za"o'hany % 4y'iu i
1edno'ze0nie al/o 1e ozi./le od $ie/ie odep'hn23! al/o pr5/o%a3 zmie0'i3 % $o/ie 1ego
inten$y%no03, Pragnienie 4y'ia mu$i /y3 pragnieniem te1 do$"ona&o0'i dzia&ania! "t5r2
opi$u1e immanen'1a, ?5%i2' pro0'ie1! pragnienie 4y'ia mu$i /y3 pragnieniem <oga!
pragnieniem a/$olutnie immanentnego dzia&ania 6r51'y, 6o 1e$t %ie'zne i do$"ona&e 4y'ie
<oga, W$zel"ie inne 4y'ie 1e$t u'ze$tni't%em % tym <o4ym 4y'iu! a %$zel"ie inne dzia&anie
1e$t u'ze$tni't%em % tym dzia&aniu, W$zel"ie inne 4y'ie! %$zel"ie inne dzia&anie 1e$t
do$"ona&e % ta"im $topniu! % 1a"im z/li4a $i. do te1 'a&"o%ite1 immanen'1i 4y'ia <o4ego, 6o
1e$t pe&nia %$zel"iego 4y'ia! na1%y4$zy $topie# 4y'ia prze"ra'za12'y %$zy$t"ie inne! $z'zyt
/.d2'y r5%nie4 Bundamentem! po'z2te" /.d2'y r5%nie4 "o#'em,
ROZDZIA GIII
ARCNI(:K( 0RZ< 0RAC< (Kw. QQAQL)
Ni%ori# 2wi#%#
Si$tori. o"re0lono niegdy0 1a"o po&2'zenie $ztu"i i BilozoBii, Ele % rze'zy%i$to0'i z/yt %iele
% hi$torii 1e$t po&2'zeniem Bi"'1i i Ba"t5%, -iezale4nie od 1e1 $"&adni"5% i $po$o/u
%yt%arzania hi$toria 1e$t zaz%y'za1 przy1emna % le"turze! na%et 1e0li $pra%y! "t5ry'h
doty'zy! $2 przy"re, ?o4emy %o/e' nie1 za'ho%a3 $po"51! o/ie"ty%izm! roz$2de", Prze'ie4
'i ludzie nie po%$tan2 z mart%y'h i nie %yz%2 na$ na dy$put. 'zy po1edyne", Prze$z&o03 1e$t
/ez na1mnie1$zy'h %2tpli%o0'i mart%a i mo4emy patrze3 % 1e1 o/li'ze ta" pe%nie! 1a"
patrzyli/y0my na z%&o"i %roga! pod$umo%u12' 1ego /&.dy! dr%i2' z nieudolno0'i! 0mie12'
$i. z 1ego 42da# i d&a%i2' prote$ty ta" le""o i ma1e$taty'znie! 1a" u'i$zamy "omentatora
radio%ego,
Ni%ori#9 k%8r! %rze'# o7owiedzie3
?o4emy odno$i3 $i. do hi$torii zupe&nie /eznami.tnie J to zna'zy do prze%a4a12'e1 'z.0'i
hi$torii, Sz'zeg5&o%e opi$y ludzi! narod5%! ra$! na%et $ete" $tule'i mog2 prze$u%a3 $i. przed
na$zymi o'zami (podo/nie 1a" ty$i2'e $pra% prze$u%a12 $i. przez /iur"o $.dziego)! pod'za$
gdy na$ze 4y'ie pozo$ta1e niet"ni.te! pragnienia J nienaru$zone! a zado%olenie z na$
$amy'h J niezm2'one, Kiedy "opiemy tro'h. g&./ie1 i uderzamy % Bundament hi$torii
%$zel"iego dzia&ania! $pra%a %ygl2da zupe&nie ina'ze1, -ie mo4emy le"'e%a4y3 za$adni'ze1
hi$torii 0%iata! gdy4 1e$t ona $pra%2 niez%y"le o$o/i$t2,
7u4 $ama $ty'zno03 0%iata rze'zy%i$tego z ludz"im intele"tem %y%o&u1e trudno0'i!
tym'za$em ni"omu 1a" dot2d nie uda&o $i. 1e1 uni"n23, -ie 'hodzi tu o $z'zeg5lne pro/lemy!
przygoto%ane $pe'1alnie! /y zado%oli3 gu$t hi$tory"a 'zy BilozoBa, -ie"t5re z ni'h dr.'z2
"a4dego 'z&o%ie"a! 1a"i $i. narodzi&, :omaga12 $i. odpo%iedzi g&o0no i z niemal ordynarn2
natar'zy%o0'i2, -ie zo$tan2 od&o4one! u'i$zone! od$uni.te na /o"! a od odpo%iedzi na nie
zale4y 'a&y /ieg 4y'ia ludz"iego % "a4de1 epo'e, Audzie mu$z2 %iedzie3! % 1a"i $po$5/
zai$tnia& 0%iat! z 'zego zo$ta& zro/iony! 'o /y&o %zor'em dla te1 ol/rzymie1 pra'y! dla'zego %
og5le zo$ta& %yt%orzony i "iedy! $"2d po'hodzi i dla'zego %y$t.pu1e ogromna r54norodno03
% 0%ie'ie! 'o utrzymu1e 0%iat % dzia&aniu,
O'zy%i0'ie odpo%iedzi na ta"ie pytania nie mog2 zo$ta3 zali'zone do "ategorii "o12'y'h
/a1e" do podu$z"i! "t5rymi u$po"a1amy $er'a % o'ze"i%aniu na 0mier3! podo/nie 1a"
u$po"a1amy dzie'i! zanim 1e %y0lemy! /y podda&y $i. ta1emni'zemu ryzy"u zapomnienia $nu,
-ie mog2 /y3 przy1emn2 proz2 litera'"2! za pomo'2 "t5re1 rozpra$zamy odo$o/nienie
mro8nego zimo%ego %ie'zoru! zaludnia12' dom zagad"o%ymi go03mi, -ie 1e$t to opo%ie03
prze$z&o0'i pogrze/ana %raz z prze$z&o0'i2C 1e$t to hi$toria prze$z&o0'i "$zta&tu12'a
tera8nie1$zo03, Opiera12' $i. na nie1! ludzie prze4y%a12 4y'ie m2drze lu/ $zale#'zo! z nadzie12
lu/ rozpa'z2! od%a4nie lu/ "ul2' $i. t'h5rzli%ie! z $u"'e$em lu/ 4a&o$nym niepo%odzeniem,
Ni%ori#9 w k%8rej +ie )o"+# 7o)i+!3 #rc.i%ek%#
?o4na tu $&u$znie zaprote$to%a3! z%ra'a12' u%ag.! 4e "$i24"a ta J prze%odni" po Summie
J 1e$t teologi'zna, 7e0li to o"re0lenie 'o"ol%ie" zna'zy! ozna'za "$i24". o <ogu, ?o4e %i.'
nale4y trzyma3 $i. %&a0'i%ego tematu ta"ie1 "$i24"i! a roz%a4ania nad 0%iatem pozo$ta%i3
nau"o%'om i BilozoBomQ Hde'ydo%anie 1e$t pra%d2! 4e ta "$i24"a 1e$t teologi'zna i 4e
teologia za1mu1e $i. <ogiem, Hape%niamy oponenta! 4e /.dziemy %ierni %&a0'i%emu
temato%i teologii! podo/nie 1a" %ierny mu 1e$t 0%i.ty 6oma$z % $%ym ar'ydziele, 6uta1! ta"
$amo 1a" tam! 'o"ol%ie" /.dzie /ezpo0rednim przedmiotem dy$"u$1i J nie/o 'zy pie"&o!
grze'h 'zy 'nota! /&oto 'zy g%iazdy! 0%i.ty 'zy grze$zni"! m&odo03 0%iata 'zy %ie'zno03
<oga J %$zy$t"o /.dzie oma%iane %&a0nie % odnie$ieniu do <oga,
7e$t mnie1 za$"a"u12'e! 4e "$i24"a teologi'zna oma%ia 0%iat! ni4 gdy/y "$i24"a oma%ia12'a
0%iat pr5/o%a&a pomin23 %zgl2d na <oga, W rze'zy%i$to0'i <5g ma 'o0 %$p5lnego z
rozgry%aniem $i. "a4dego a"tu $"&ada12'ego $i. na dramat! 1a"im 1e$t %$ze'h0%iat J
odgry%a % nim pe%n2 rol., -i'zego % 'a&ym %$ze'h0%ie'ie nie da $i. /o%iem nale4y'ie
roz%a4y3! napra%d. zo/a'zy3! napra%d. umie1$'o%i3! napra%d. o'eni3! 1e0li nie /.dzie $i.
tego roz%a4a3 % po%i2zaniu z <ogiem, 6a" 1a" %$zy$t"o! 'o m5%imy o <ogu! nazy%anie
Do ar'hite"tem %$ze'h0%iata 1e$t $tano%'zo nie%y$tar'za12'e, W "o#'u ar'hite"t 1e$t
odpo%iedzialny tyl"o za "$zta&t domu, 7e0li pozo$ta%i& u4yte'zne plany! /udo%a domu mo4e
$i. 0%ietnie o/e103 /ez niego, Ddy dom 1e$t goto%y! ar'hite"t zni"a % 'iemny'h za"amar"a'h
$%ego /iura! a re$zta hi$torii domu i ludz"i dramat rozgry%a12'y $i. % 1ego 0'iana'h le42
zupe&nie poza za$i.giem 1ego pro1e"tu, <5g 1e$t ar'hite"tem %$ze'h0%iata! le'z 1e$t ta"4e
1ego e"ip2 /udo%lan2! 1ego podpor2 i zarz2d'2! 8r5d&em 4y'ia i dzia&ania i 1ego 'elem,
FilozoB $pogl2da na 0%iat % migotli%ym 0%ietle ludz"iego rozumu! niezmordo%anie
pro%adz2' nie"o#'z2'e $i. po$zu"i%ania o$tate'zny'h odpo%iedzi! 1a"ie $2 do$t.pne
ludz"iemu umy$&o%i, 6eologia r5%nie4 po$zu"u1e o$tate'zny'h odpo%iedzi, 7e$t 1edna"
'zym0 o %iele %i."$zym ni4 m2dro03 ludz"a, 7e$t na1%y4$z2 m2dro0'i2! "t5ra $pogl2da12' %
d5& z na1dal$zy'h horyzont5% %ie'zno0'i! z zaple'zem nie$"o#'zonego do0%iad'zenia i %
1a$nym 0%ietle Pier%$ze1 Pra%dy %yda1e do1rza&y! do$"ona&y %yro"! /.d2'y o$tatni2!
%&a0'i%2! zado%ala12'2 odpo%iedzi2 na pytanie! 1a"im 1e$t 0%iat! a4 do 1ego
na1dro/nie1$zy'h $z'zeg5&5%,
6eologia ma napra%d. 'o0 do po%iedzenia o 0%ie'ie, W i$to'ie rozpo'z.li0my na$ze
roz%a4ania teologi'zne %&a0nie od 0%iata, W ty'h po'z2t"o%y'h roz%a4ania'h 0%iat
po$&u4y& 1edna" tyl"o za pun"t %y10'ia! za $tart %ypra%y % g&2/ /o$"o0'i, -ie pr5/o%ali0my
1e$z'ze roz%a4a3 0%iata $t%orzonego % $o/ie $amym! le'z ra'ze1 m5%i2' o ma&y'h!
o'zy%i$ty'h Ba"ta'h i$tnie12'y'h % 0%ie'ie J ta"i'h 1a" mrugni.'ie o"iem! do$"ona&o03
"amienia! porz2de" %ido'zny % /udo%ie ludz"iego o"a J %$pi.li0my $i. na %y4yny 4y'ia
<oga,
Kz%#1%ow#+ie i .i%orii
W tym rozdziale rozpo'zynamy $z'zeg5&o%2 analiz. 0%iata, Pogr24enie $i. % ma$ie
$z'zeg5&5% % tym 0%ie'ie mogli/y0my &at%o przyp&a'i3 utrat2 %&a0'i%e1 per$pe"ty%y!
$"ut"iem 'zego %padli/y0my % eBe"'ie % pu&ap". i omy&"o%o uznali/y0my mro%i$"o za
g5r., Hna'znie lepie1 /.dzie tro'h. $i. oddali3! $tara12' $i. o uzy$"anie og5lnego %ido"u
"rainy! "t5r2 zamierzamy na1e'ha3= na"re0lmy 1e1 g&5%ne zary$y! zapami.ta1my $tarannie
i$totne 'e'hy i zapozna1my $i. z 1e1 topograBi2! przyna1mnie1 z gru/$za! zanim %yru$zymy %
drog., 6en og5lny %ido" 1e$t 'elem o/e'nego rozdzia&u,
Po'z2%$zy od na$t.pnego rozdzia&u! % pozo$ta&e1 'z.0'i "$i24"i /.dziemy /ada3 0%iat
$z'zeg5&o%o, :o"&adnie przeanalizu1emy 0%iat du'ho%y i materialny! a ta"4e 0%iat
pod%51nie ta1emni'zy J % 'z.0'i du'ho%y! % 'z.0'i materialny= 0%iat 'z&o%ie"a, W 'a&ym
tym rozdziale i %e %$zy$t"i'h inny'h /.dziemy roz%a4a3 <oga= nie ta"iego! 1a"i 1e$t $am %
$o/ie! nie 7ego natur. ani nie 6r51'. O$5/ <o4y'h J to %$zy$t"o zo$ta&o 1u4 zro/ione J ale
<oga 1a"o 6ego! od "t5rego %zi.&y po'z2te" $t%orzenia, <oga St%orzy'iela i W&ad'. 0%iata,
0rz&cz&+# 2wi#%#
Si$toria 0%iata nie 1e$t po%ie0'i2 dete"ty%i$ty'zn2, W$"ute" tego 'elem te1 hi$torii nie 1e$t
zam2'enie % g&o%ie! u"ry'ie odpo%iedzi ani od%o&anie $i. do niemo4li%y'h do przy1.'ia
%y1a0nie#, 7e$t to hi$toria! "t5r2 nale4y opo%iedzie3 $zy/"o! 1a$no i % 'a&o0'i! ponie%a4
%$zy$'y ludzie mu$z2 12 'a&2 do"&adnie pozna3! zanim pode1m2 za1mu12'e zadanie 4y'ia
ludz"iego, -ie 1e$t to 1edna" % 4adnym %ypad"u hi$toria pro$ta, O/1a0niany % nie1 0%iat
$t%orzony do$tar'za BilozoBo%i ta"i'h Bundamentalny'h pro/lem5%! 1a" po'hodzenie %ielu
od 1ednego /ez za$z"odzenia te1 1edno0'i! dzia&anie pier%$ze1 przy'zyny i i$tnienie 'elu %
0%ie'ie z/yt %iel"im! /y umy$& BilozoBa m5g& o/123 1ego plan, Pro/lemy 'z&o%ie"a
nie/.d2'ego BilozoBem i ta1emni'e o"upu12'e umy$& 'z&o%ie"a! "t5ry z 'a&y'h $i& $tara $i.
BilozoBem /y3! nie $2 Ba"ty'znie zupe&nie r54ne, L2'z2 $i. one % "lu'zo%e1 "%e$tii
doty'z2'e1 przy'zyny $t%orzonego %$ze'h0%iata= 'o 1e$t 1ego przy'zyn2 $pra%'z2 i 1a" ta
przy'zyna dzia&a! 'o /y&o 1ego przy'zyn2 materialn2! 'o /y&o przy'zyn2 Bormaln2 'zy te4
%zor'z2 i 'o /y&o przy'zyn2 'elo%2 J 'elemQ Si$toria 0%iata mu$i na/ra3 "$zta&t5%
zgodny'h z tym po'z%5rnym pytaniem,
I%+ie+ie 7rz&cz&+&
W drugim rozdziale te1 "$i24"i zo/a'zyli0my! 4e przy'zyn2 $pra%'z2 0%iata mo4e /y3 tyl"o
<5g, Widzieli0my tam! 4e 1edynym mo4li%ym %y1a0nieniem i$tnienia 0%iata $t%orzonego
1e$t 'a&"o%i'ie niezale4na pier%$za przy'zyna! od "t5re1 zale4y "a4de $t%orzenie! "a4de
dzia&anie! "a4dy ru'h! "a4da ozna"a inteligen'1i! "a4da odro/ina porz2d"u, O/e'ne pytanie
nie doty'zy zatem i$tnienia <oga ani tego! 4e 1e$t On pier%$z2 przy'zyn2, Chodzi tu ra'ze1 o
zg&./ienie $po$o/u dzia&ania <oga, 7a" dzia&a& <5gQ W 1a"i $po$5/ po%$ta& Ba"ty'znie 0%iat
$t%orzonyQ
S7o8' 7ow%#+i# 2wi#%#
*&j#2+ie+i# d$#-i%&cz+e, z##d# doko+#1o2ci i +iedoko+#1o2ci
Wielu BilozoB5% przy1.&o entuz1a$ty'znie o'zy%i$t2 odpo%ied8 dualizmu, W 0%ie'ie /y&o
du4o do$"ona&o0'i i /y&o te4 du4o niedo$"ona&o0'i, :o$zli oni do tego roz%i2zania %
podo/ny $po$5/ 1a" 'z&o%ie"! "t5ry m5g&/y %y%nio$"o%a3! 4e % mie$z"aniu pra'u12
m.4'zyzna i "o/ieta! ponie%a4 1eden po"51 1e$t %zorem porz2d"u! %$zy$t"o % nim 1e$t
po$"&adane i od&o4one na mie1$'e! ta" 4e ni'zego nie mo4na znale83! a % drugim %ida3
zagra'one /iur"o! $terty na "rze$&a'h i pod&og. za$&an2 r54nymi rze'zami i "a4dy przedmiot
zna1du1e $i. % /ezpo0rednim za$i.gu r."i, FilozoBo%ie 'i uznali! 4e i$tnie12 d%ie pier%$ze
za$ady= 1edna 'a&"o%ite1 do$"ona&o0'i! a druga 'a&"o%ite1 niedo$"ona&o0'iC %y'hodz2' od
za$ady niedo$"ona&o0'i! za$ada do$"ona&o0'i %yt%orzy&a $t%orzenia 0%iata, >oz%i2zanie
/y&o $zy/"ie! o'zy%i$te i /ez%arto0'io%e,
W rze'zy%i$to0'i J 1a" do$trzegli0my! za1mu12' $i. i$tnieniem <oga J po pro$tu nie mo4e
/y3 d%5'h pier%$zy'h za$ad, Co %i.'e1! za$ada niedo$"ona&o0'i! mimo 4e zale4na od te1
drugie1 %e %$zel"im roz%o1u! 1e$t 1edna" niezale4na % i$tnieniu, <rzmi to ta"! 1a" gdy/y0my
m5%ili! 4e 'z&o%ie" ma %$zy$t"o opr5'z 'z&o%ie'ze#$t%a al/o 4e p$u nie /ra"u1e ni'zego
poza 'e'hami p$imi, Hale4na pier%$za przy'zyna /ytu 1e$t r5%nie /li$"a rze'zy%i$to0'i 1a"
pu$ta mu$zla /ez ze%n.trzne1 po%ierz'hni,
Z##d# do'r# i z1#
7edna"4e duali$t5% to nie znie'h.'a, Wy$t.pu12 z "ole1nym typem roz%i2zania! "t5re %yda1e
$i. /ardzie1 prze"onu12'e! ale Ba"ty'znie 1e$t po pro$tu /eznadzie1nie $prze'zne, Ponie%a4 %
0%ie'ie /y&o do/ro! a ta"4e /ardzo du4o z&a! i ponie%a4 z&o 1e$t ta" o$tate'znie prze'i%ne
do/ru! %$ze'h0%iat zo$ta& %y1a0niony przy u4y'iu d%5'h za$ad! z "t5ry'h "a4da 1e$t
na1%y4$za na %&a$nym o/$zarze= pier%$za to za$ada do/ra! druga J z&a, -ie dzia&a12 one
razem ani 1edna po drugie1! le'z z%al'za12 $i. %za1emnie, :o/ro 1e$t triumBem za$ady do/ra!
z&o J pomni"iem %al"i! % "t5re1 za$ada do/ra zo$ta&a po"onana przez za$ad. z&a, Hdarza $i.
'za$ami! 4e ta"2 interpreta'1. nada1e $i. 'hrze0'i1a#$"im pra%dom o i$tnieniu <oga i dia/&a,
<y3 mo4e $zatan 'ie$zy $i. z tego! ale nie ma % tym za gro$z pra%dy, W ta"im razie pra%da
mu$i /y3 gorz"im le"ar$t%em dla "ogo0 % po&o4eniu dia/&a,
; zno%u o/1a0nienie 1e$t $zy/"ie! o'zy%i$te i /ez%arto0'io%e, Ha$ada z&a dzia&a12'a 1a"o
na1%y4$za na %&a$nym o/$zarze /y&a/y z gruntu z&a! to zna'zy nie mia&a/y % $o/ie do/ra,
6%ierdzenie to /rzmi do03 roz$2dnie! 1e0li 'z&o%ie" naty'hmia$t przer%ie my0lenie, Pro/lem
polega 1edna" na tym! 4e z&o nie 1e$t 'zym0 pozyty%nym! 'zym0! 'zego mo4na dot"n23
pal'em, Sama i$tota z&a domaga $i. tego! /y %ymy"a&o $i. doty"o%iC 1e$t ono /ra"iem
'zego0! %ad2, Ne/y % og5le mog&o /y3 z&o! mu$i /y3 do/ro! % "t5rym mog2 po%$ta3 dziury!
gdy4 z&o 1e$t %&a0nie dziur2 % do/ru, Ddy tyl"o "on'entru1emy $i. na z&u! % 1a"im"ol%ie"
porz2d"u! niedorze'zno03 na1%y4$zego z&a $ta1e $i. o'zy%i$ta, -a przy"&ad % porz2d"u
moralnym z&o 1e$t pog%a&'eniem rozumu! 'zynem nieroz$2dnym, Ddy/y zatem z&o moralne
/y&o a/$olutnie pe&ne! uni'e$t%ia&o/y to rozum! a zarazem $am2 mo4li%o03 %y$t2pienia z&a
moralnego, 7ednym $&o%em! z&o! gdy/y /y&o 'a&"o%ite! $amo /y $i. uni'e$t%ia&o,
O'zy%i0'ie o "a4de1 rze'zy z&e1 mo4na za%$ze po%iedzie3 'o0 do/rego, -ieprzyz%oita
"$i24"a za%$ze /.dzie za%iera&a 'o0 do/rego J /.dzie do$"onale napi$ana! do/rze
opra%iona al/o przyna1mnie1 tania, ?u$i % nie1 /y3 'o0 do/rego! /o ina'ze1 nie /.dzie mog&o
/y3 ni' z&ego, Wyr54nia12'2 'e'h2 pier%$ze1 za$ady z&a mu$ia&o/y /y3 zatem J 'o %yni"a z
$ame1 natury z&a J 1e1 niei$tnienie,
H&o nie mo4e /y3 pier%$z2 przy'zyn2! ponie%a4 za"&ada do/ro! /o tyl"o % nim mo4e i$tnie3,
-ie mo4e /y3 niezale4ne! nie mo4e i$tnie3 $amo % $o/ie! gdy4 /y&o/y to 1ego uni'e$t%ienie,
Co %i.'e1! z&o nie po1a%ia $i. nagle! /ez po%odu i zni"2d! 1a" $&o%a %y'hodz2'e z
roztrzepane1 i pu$te1 g&o%y, H&o mu$i /y3 $po%odo%ane! mu$i mie3 przy'zyn., O'zy%i0'ie
nie ma przy'zyny Bormalne1C 1e$t %ad2 'zy niedo$tat"iem Bormy % pe%nym $topniu, -ie ma
r5%nie4 przy'zyny 'elo%e1! ponie%a4 1e$t za$adni'zo niedo$tat"iem u"ierun"o%ania na 'el,
Po$zu"i%anie przy'zyny materialne1 z&a nie ozna'za po$zu"i%ania 'zego0! z 'zego z&o
po%inno /y3 zro/ione! ta" 1a" $zu"a $i. materia&u na papiero%e lal"i, Ozna'za natomia$t
po$zu"i%anie 1a"iego0 odpo%iedniego mie1$'a na z&o J mie1$'a! "t5rym nie mo4e /y3 ni'
poza do/rem, Co do przy'zyny $pra%'ze1! no '54! z&o 1e$t za%$ze produ"tem u/o'znym, -ie
1e$t nigdy %yt%arzane /ezpo0rednio, -ie mo4e /y3 $amo przy'zyn2 $pra%'z2! /o 1e$t %ad2C
nie mo4e mie3 przy'zyny $pra%'ze1 ina'ze1 ni4 po0rednio! podo/nie 1a" przy'zyn2 0mier'i
mar'he%"i 1e$t /ezpo0rednie dzia&anie "r5li"a pod1.te % 'elu od4y%ienia $i., ;nnymi $&o%y!
%yr54nia12'2 'e'h2 z&a 1e$t 1ego pe&na zale4no03, 6ym'za$em pier%$za za$ada 1e$t %
na1%y4$zym $topniu niezale4na,
7e0li umie$z'zamy z&o % porz2d"u ludz"im 1a"o pier%$z2 za$ad.! u$tana%iamy 1a"o pier%$z2
przy'zyn. al/o grze'h! al/o "ar., H&o doty"a12'e 'z&o%ie"a 1e$t /o%iem %ad2 al/o pra%o0'i!
al/o 'zynu, W pier%$zym %ypad"u 1e$t "ar2! przyna1mnie1 za grze'h pier%orodny! % drugim
J $amym grze'hem, Przyzna1my! 4e 1a" na o$tate'zne %y1a0nienie 'zego"ol%ie" $2 to
o$o/li%e 'e'hy, 7edna"4e 1e4eli o to 'hodzi! 'a&y dualizm 1e$t o$o/li%y! podo/nie 1a"
o$o/li%y 1e$t 'z&o%ie" "r5t"o%zro'zny! "t5ry upiera $i.! 4e poza za$i.giem 1ego %zro"u nie
ma ni'zego, -a tym %&a0nie polega za$adni'zy /&2d dualizmu= 1e$t "r5t"o%zro'zny, S"upia
$i. na po$z'zeg5lny'h przy'zyna'h! a pozo$ta1e 0lepy na po%$ze'hn2 przy'zyno%o03, -ie
mo4e za1rze3 za %zg5rze! %i.' za %zg5rzem ni'zego nie ma, Widzi tyl"o po$z'zeg5lne
$"ut"i i na i'h pod$ta%ie %yda1e og5ln2 o'en. al/o te4 %idzi tyl"o $prze'zno03
po$z'zeg5lny'h przy'zyn i %y'i2ga %nio$e" o i$tnieniu $prze'zno0'i % $amy'h pod$ta%a'h
przy'zyno%o0'i, S2 'za$ami 0lep'y! "t5rzy upiera12 $i. przy pro%adzeniu inny'hC
zdumie%a12'e! 1a" %iele zna1du12 ro%5%! do "t5ry'h %pada12,
*&j#2+ie+i# )o+i%&cz+e
:ualizm pr5/u1e %y1a0ni3 rozmaito03 0%iata za pomo'2 rozmaito0'i za$ad, -a drugim "ra#'u
1e$t monizm! %y1a0nia12'y t. rozmaito03 na pod$ta%ie 1edne1 za$ady, ?a %ielora"ie Bormy!
ale trzy $po0r5d z ni'h $2 pod$ta%o%e i %arto $i. nad nimi $z'zeg5&o%o za$tano%i3,
0#+%eiz)
Panteizm roz%i2zu1e pro/lem! negu12' 1ego i$tnienie, 7e$t grze'hem pier%orodnym BilozoBii
W$'hodu i dumnym dzie'"iem ultrano%o'ze$ny'h BilozoB5% amery"a#$"i'h, ;'h zdaniem
"%e$tia po'hodzenia 0%iata od <oga J 'zy od 'zego"ol%ie" innego J nie i$tnie1e, K%iat
1e$t <ogiem! o/1a%ieniem a/$olutu! "t5ry 1e$t z nim to4$amy, K%iat 1e$t %e%n.trzn2 e%olu'12
/o$"ie1 $u/$tan'1i,
Staro4ytni BilozoBo%ie opra'o%ali odpo%ied8 negu12'2 i$tnienie pro/lemu! /y uni"n23
'zego0! 'o %yda%a&o im $i. p."ni.'iem 1edno0'i /ytu, <y&a to u'ie'z"a z pozornie
nieprze"ra'zalne1 przepa0'i dziel2'e1 $"o#'zone i nie$"o#'zoneC u'hylenie $i. od pozorne1
$prze'zno0'i %yni"a12'e1 z dodania /yt5% $t%orzony'h do nie$"o#'zono0'i i uzy$"ania %
eBe"'ie niemo4li%e1 $umy 'a&"o%ite1! %i."$ze1 od /ytu nie$"o#'zonego, FilozoBo%ie
%$p5&'ze0ni przed$ta%ia12 12 1a"o "onie'zno03 dla BilozoBa! "t5ry 'h'e dotrzymy%a3 "ro"u
nau'e! 1a"o 0rode" za'ho%ania 1edno0'i i hierar'hii /ytu oraz niez/.dny %arune"
utrzymy%ania %iedzy % o/$zarze! do "t5rego nale4y J % "r5le$t%ie nau"i, :a%na
przy'zyna tego %y1a0nienia %$ze'h0%iata /y&a intele"tualnym t'h5rzo$t%em= % o/li'zu
trudno0'i %i242'y'h $i. z roz%i2zaniem za"%e$tiono%ano pro/lem, :opro%adzi&o to! 1a" $i.
'z.$to dzie1e z t'h5rzo$t%em! do 1e$z'ze pot.4nie1$zy'h trudno0'i, W$p5&'ze$ny %y/5r tego
$amego %y1a0nienia 1e$t ra'ze1 intele"tualn2 zdrad2! za/51$t%em! zd&a%ieniem zdolno0'i!
"t5ra mog&a/y do$trze' pro/lem i znale83 na niego odpo%ied8,
O/ie pro%adz2 do ty'h $amy'h niedorze'zno0'i= uto4$amienia rze'zy do$"ona&e1 i
niedo$"ona&e1! przygodne1 i "onie'zne1! %olne1 i %ymu$zone1! materii i du'ha! z%ierz.'ia i
anio&a, O/ie ta" zdepra%o%a&y intele"t! 4e po&"n2& g&ad"o uto4$amienie prze'i%ie#$t%! "t5re
normalnie przypra%ia go o md&o0'i, Poz/y%a12' $i. trudno0'i! poz/y%a12 $i. <oga,
Pza$adnia12' "onie'zno03 pier%$ze1 przy'zyny! ni%e'z2 $am2 przy'zyn., -ie $ta%ia12
od%a4nie 'zo&a pro/lemo%iC % zet"ni.'iu z nim $i. za&amu12 i $trzela12 $o/ie % &e/,
:wo-$cj#
:rugim %y1a0nieniem moni$ty'znym 1e$t po%$ze'hnie dzi$ia1 Ba%oryzo%ane %y1a0nienie
e%olu'y1ne, 6rze/a do/rze zrozumie3! 4e e%olu'1a 1a"o o/1a0nienie %$ze'h0%iata nie 1e$t
nau"o%2 hipotez2 ro/o'z2! le'z tez2 BilozoBi'zn2, ; %&a0nie 1e1 a$pe"tem BilozoBi'znym
/.dziemy $i. tuta1 za1mo%a3, Aogi'znie 1e$t to panteizmC przyzna1e to %ielu z 1e1
%$p5&'ze$ny'h z%olenni"5%, :la inny'h ten z%i2ze" logi'zny nie 1e$t %ido'zny, 6%ierdz2
oni! 4e nie 1e$t ona panteizmem al/o dlatego! 4e <oga nie ma! al/o dlatego! 4e uzna%any
przez ni'h /5g nie ma 4adnego z atry/ut5% pier%$ze1 przy'zyny! to zna'zy ma %$zy$t"o z
%y12t"iem /o$"o0'i, H/adamy t. BilozoBi'zn2 e%olu'1. % dal$ze1 'z.0'i "$i24"i! "iedy
/.dziemy $i. za1mo%a3 po'hodzeniem 'z&o%ie"a,
O/e'nie %y$tar'zy %$"aza3! 4e ta" 1a" panteizm! e%olu'1a nie 1e$t %y1a0nieniem! le'z
odmo%2 %$zel"i'h %y1a0nie#, 7a"a0 pier%otna materia! %ie'zna lu/ % ta1emni'zy $po$5/
rodz2'a $ie/ie $am2! po%oli i niepo%$trzymanie roz%in.&a $i. dzi."i przypad"o%i i r5%nie
ta1emni'zemu 0rodo%i$"u % $"ompli"o%any 0%iat znany nam 1a"o %$ze'h0%iat, El/o! %
inne1 po$ta'i! ta1emni'za $i&a 4y'io%a! 'a&"o%i'ie niedo$"ona&a! po oma'"u i z "onie'zno0'i
przedo$ta&a $i. przez materi. ("t5ra nie 1e$t o/1a0niona) do do$"ona&o0'i znany'h nam dzi$ia1,
W te1 drugie1 po$ta'i nie ma %$ze'h0%iata! nie ma 0%iata materialnego! le'z tyl"o pro'e$
do$"onalenia $i. /ez $u/$tan'1i udo$"onalane1 J pro'e$! "t5ry nie zatrzymu1e $i. na 'za$
%y$tar'za12'y! /y0my o tym %iedzieli, 7e$t rze"2 o nieo"re0lonym po'z2t"u! nieprzer%anie
p&yn2'2 do nieo"re0lony'h m5rz! 'zy te4 ra'ze1 $amym p&yni.'iem niei$tnie12'e1 rze"i do
m5rz /ez %ody,
O/ie te BilozoBi'zne po$ta'i e%olu'1i $2 /ardzo! /ardzo $tare, O/ie prze$z&y opera'1e
pla$ty'zne! a o/e'nie podr54u12 $amolotem i u/iera12 $i. % m&odzie4o%e 'iu'hy! /y
udo%odni3! 4e $2 no%o'ze$ne, <ezpo0redni2 J i no%o'ze$n2 J przy'zyn2 tego %y1a0nienia
e%olu'y1nego /y& nie%2tpli%ie /&.dny %y$i&e" /udo%ania BilozoBii metod2 odpo%iedni2 dla
nau" 0'i$&y'h, D&./$zymi przy'zynami /y&y= intele"tualne $amo/51$t%o BilozoBii! /.d2'e
na$t.p$t%em ni$z'zy'iel$"iego za&o4enia o i$tnieniu przepa0'i mi.dzy 0%iatem umy$&o%ym i
materialnym! oraz ra'1onalizm religi1ny 'za$5% reBorma'1i! "t5rego logi'znym %nio$"iem
/y&o %ynie$ienie ludz"ie1 natury na $z'zyt %$ze'h0%iata % %yni"u zdepre'1ono%ania go do
poziomu %$ze'h0%iata materialnego,
7a"ie"ol%ie" /y&o/y o/1a0nienie 1e1 po'hodzenia! e%olu'1a 1a"o odpo%ied8 na pytania
%y%o&y%ane przez 0%iat $t%orzony za%odzi, W po$ta'i nau"o%e1 poda1e ona %y$o'e
prze"ony%a12'e %y1a0nienie! 1a" %$ze'h0%iat $i. roz%in2&, W 4adne1 ze $%y'h po$ta'i nie
poda1e 1edna" %y1a0nienia! dla'zego % og5le %$ze'h0%iat $i. roz%in2&! 'zyli dla'zego i %
1a"i $po$5/ zai$tnia&, Pro'e$ nie 1e$t %y1a0nieniem! tyl"o 42daniem %y1a0nienia, Przy$ypanie
tego pytania milionami lat nie zadu$za upor'zy%e1 %2tpli%o0'i, Hdradza 1edynie l." przed
pytaniem i /ra" nadziei 'o do odpo%iedzi, Spo%olnienie pro'e$u do "u0ty"ania ze $p.tanymi
nogami nie zmienia pro/lemu ani %ymogu 1ego roz%i2zania,
S%worze+ie
St%orzenie! trze'ie %y1a0nienie moni$ty'zne! proponu1e nam na$za %iara i narzu'a rozum,
7e$t ono popularnie o"re0lane 1a"o Fro/ienie 'zego0 z ni'zegoG, Opi$ ten! mimo 4e nie 1e$t
niepre'yzy1ny! 1e$t nara4ony na nieporozumienia, Popra%nie1 $t%arzanie 1e$t deBinio%ane
1a"o %yt%arzanie $"ut"u niezale4nie od 1a"iego"ol%ie" i$tnie12'ego %'ze0nie1 przedmiotu,
7e$t to! 1ednym $&o%em! %yt%arzanie 'a&ego /ytu dane1 rze'zy, K%iat zo$ta& %yt%orzony
przez pier%$z2 przy'zyn. % $po$5/ %&a0'i%y dla pier%$ze1 przy'zyny! to zna'zy % pe&ne1
niezale4no0'i, 7e0li t%ierdzimy! 4e /y&a ona od 'zego"ol%ie" zale4na! po pro$tu od$u%amy
pro/lem i negu1emy! 4e ta $z'zeg5lna przy'zyna /y&a pier%$za, Ca&"o%ita niezale4no03 %
dzia&aniu ozna'za %yt%arzanie niezale4ne od 1a"iego"ol%ie" i$tnie12'ego %'ze0nie1
przedmiotu,
:o%ody na to %y1a0nienie %$ze'h0%iata $2 ta"ie $ame! 1a" podane 1u4 do%ody na i$tnienie
<oga, El/o rze'zy po%$ta&y % ten $po$5/! al/o i'h nie ma, -ie ma inne1 mo4li%o0'i
%yt&uma'zenia %$ze'h0%iata, -ie 1e$t to tyl"o "%e$tia %y1a0nienia rze'zy du4y'h= g5r!
"ontynent5%! planet i g%iazd, Pytanie o/e1mu1e r5%nie4 rze'zy na1mnie1$ze J dro/in.
"urzu! mrugni.'ie o"iem, Ka4da z ni'h domaga $i. i$tnienia Pier%$ze1 Przy'zyny i 1e1
$po$o/u dzia&ania J $t%orzenia J r5%nie g&o0no 1a" "t5ra"ol%ie" inna 'zy te4 %$zy$t"ie
razem, El/o i$tnie1e pier%$za przy'zyna! al/o nie ma $"ut"5%, El/o Pier%$za Przy'zyna
do"ona&a $t%orzenia (1e0li % og5le dzia&a&a)! al/o nie 1e$t pier%$za,
Cho'ia4 $t%orzenie 1e$t 1edynym $en$o%nym %y1a0nieniem %$ze'h0%iata! ludzie % 'i2gu
%ie"5% upor'zy%ie z nim %al'zyli, 6a"i op5r %o/e' rozumu e%identnie %ymaga
%yt&uma'zenia, 7ednym z po%od5% /y&a nie%2tpli%ie uparta duma intele"tualna! "t5ra
odma%ia z&o4enia u"&onu przed ta1emni'2, E $t%orzenie rozpatry%ane od $trony <oga!
%&a0nie 1a"o 7ego /o$"ie dzia&anie! 1e$t ta1emni'2, 7e$t nie$"o#'zonym dzia&aniem <oga! ta"
$amo 1a" 7ego /o$"a i$tota, Hrozumienie tego $t%5r'zego dzia&ania /y&o/y zrozumieniem
$ame1 /o$"o0'i, ?o4emy do%ie03! 4e 0%iat nie m5g& po%$ta3 % inny $po$5/! oraz %iemy! 4e
po%$ta&, -ie za'ho%u1emy $i. te4 %'ale roz$2dnie! odrzu'a12' $t%orzenie dlatego! 4e
%$zy$t"ie pra%dy mu$z2 pa$o%a3 do $tereotypu na$zy'h $"o#'zony'h umy$&5%, W
rze'zy%i$to0'i przyzna1emy! 4e to 42danie 1e$t niem2dre! a"'eptu12' z &at%o0'i2 % $Berze
'zy$to naturalne1 ta"ie ta1emni'e 1a" 4y'ie! dzia&anie $&o#'a na planety i %iele inny'h,
-ie"t5rzy po$trzegali $t%orzenie 1a"o z%y"&2 magi.! %iz1. <oga %y'i2ga12'ego 0%iaty z
ni'o0'i! 1a" magi" %y'i2ga "r5li"i z 'ylindra, Pra%dzi%a trudno03 nie polega tuta1 na tym! 4e
'o0 zo$ta&o %yt%orzone z ni'zego, W rze'zy%i$to0'i 1e$t to za$adni'zy dogmat e%olu'y1ne1
tezy o po%$ta%aniu do$"ona&o0'i, W$p5&'ze0ni %y"$zta&'eni ludzie nie %zdraga12 $i. na ta"i
pomy$&C przy1mu12 go o'ho'zo! z%&a$z'za 1e0li 'o0 1e$t %yt%arzane z ni'zego /ez
%y$tar'za12'e1 przy'zyny, Pra%dzi%a odraza intele"tualna %i24e $i. ra'ze1 z przy1.'iem! 4e
'o0 po%$ta1e /ez przy'zyny, W %ypad"u ta1emni'y $t%orzenia nie ma a/$olutnie pod$ta% do
te1 odrazy! gdy4 dzia&a tuta1 na1%y4$za przy'zyna,
;nni z/unto%ali $i. prze'i%"o poz/a%ione1 %y$i&"u &at%o0'i dzia&ania <oga pod'za$
$t%arzania! odma%ia12' uznania po1.'ia nieru'homego dzia&ania! dzi."i "t5remu %$ze'h0%iat
zai$tnia& J %$ze'hmo' %y$zeptanego pole'enia <oga, <ez %2tpienia 'zuli/y $i. lepie1!
gdy/y pra'a nad $t%orzeniem %ymaga&a od <oga %y$i&"u, -iemnie1 1edna" 'i $ami ludzie
za'ho%u12 $i. do$y3 roz$2dnie! gdy ta $ama za$ada BilozoBi'zna po1a%ia $i. % inny'h
"%e$tia'h, -ie polu12 na mu'hy przy u4y'iu gradu "ul "ara/ino%y'h ani nie za'i$"a12 pi.0'i!
/y prze/i3 $o/ie drog. %e mgle, W ty'h %ypad"a'h %idz2 %yra8nie! 4e prze%aga o$o/y
dzia&a12'e1 do$to$o%u1e ru'h i %y$i&e" niez/.dne 1e1 do dzia&ania, Spodzie%a12 $i.! 4e
mr5%"a /.dzie $i. $&ania3 pod 'i.4arem "a%a&"a tra%yC 1e0li 1edna" niepo"onany atleta
%'hodzi na $tadion! $&ania12' $i. pod ta"im $amym 'i.4arem! mog2 mie3 pe%no03! 4e $2
0%iad"ami "omedii lu/ o/&.du, <untu12 $i. 1edna" prze'i% idei! 4e a/$olutna %$ze'hmo'
mo4e %yt%orzy3 $"ut"i za pomo'2 z%y"&ego pole'enia,
St%orzenie /yt5% $"o#'zony'h % 4adne1 mierze nie ni%e'zy 1edno0'i /ytu! 1a" o/a%iali $i.
pantei0'i, 6. 1edno03 mo4na odnale83 % <ogu! "t5ry po$iada % na1%y4$zy $po$5/ %$zel"2
do$"ona&o03, <yty $t%orzone nie doda12 ni'zego do 'a&"o%ite1 $umy /ytuC one % /y'ie
u'ze$tni'z2, -ie ograni'za12 nie$"o#'zonego! %ydziela12' mie1$'e! gdzie "o#'zy $i. St%5r'a!
a za'zyna $t%orzenie, Ograni'zenie to %yni"a /o%iem nie tyle z odr./no0'i! ile ra'ze1 z
$amoi$tno0'i 'zy niezale4no0'i, ?51 /yt! na przy"&ad! nie 1e$t ograni'zony przez /yt mo1e1
r."i 'zy ramienia! le'z ra'ze1 ograni'za i'h /yt, Ddy/y ty$i2'e ludzi $&u'ha12'y'h m5%'y
/y&y od niego zale4ne % $amym $%oim /y'ie! nie ograni'za&y/y 1ego /ytu! le'z ra'ze1 on
ograni'za&/y i'h /yty przez to! 4e to oni $2 od niego zale4ni! a nie on od ni'hC %&a0nie
dlatego! 4e $&u'ha'ze nie $2 od m5%'y zale4ni! le'z niezale4ni! ograni'za12 1ego /yt, Ddy/y
/adanie %$ze'h0%iata mia&o od"ry3 1eden /yt niezale4ny od <oga! %5%'za$ i$tnia&o/y
ograni'zenie <oga, :o tego 'za$u mnogo03 rze'zy $t%orzony'h nie doda1e ni'zego do /ytu
<oga ani go nie ograni'za,
6rze/a z%r5'i3 u%ag. na 1e$z'ze 1edn2 $pra%. doty'z2'2 $t%orzenia, 7e$t ono nie tyl"o
1edynym $po$o/em! za pomo'2 "t5rego m5g& po%$ta3 0%iat! nie tyl"o 1edynym $po$o/em! za
pomo'2 "t5rego mog&a dzia&a3 pier%$za przy'zyna! /y 0%iat %yt%orzy3! le'z ta"4e
dzia&aniem %&a0'i%ym %y&2'znie pier%$ze1 przy'zynie, 6yl"o <5g mo4e %yt%orzy3 'o0
niezale4nie od 1a"iego"ol%ie" i$tnie12'ego %'ze0nie1 przedmiotu, ?o4na to %y1a0ni3
$t%ierdzeniem! 4e tyl"o 'a&o0'io%a przy'zyna mo4e %yt%orzy3 'a&o03 /ytu! pod'za$ gdy od
przy'zyn 'z.0'io%y'h mo4emy o'ze"i%a3 tyl"o 'z.0'io%y'h $"ut"5%, ; tyl"o <5g 1e$t
przy'zyn2 'a&o0'io%2 % zna'zeniu po$iadania % pe&ni do$"ona&e1 przy'zyno%o0'i, 6a $ama
pra%da %yni"a z roz%a4ania $"ut"u $t%orzenia! miano%i'ie /ytu, 6a" %i.' %ilgotna $zmata
nie mo4e %yt%orzy3 %$zy$t"i'h na$2'zony'h %od2 $"ut"5% letnie1 ule%y! gdy4 tyl"o
u'ze$tni'zy % rozmo'zone1 %ilgo'i przynale4ne1 za$adni'zo do de$z'zu, 6a" $amo nie mo4na
$i. $podzie%a3 'a&"o%itego $"ut"u! 1a"iego %ymaga $t%orzenie! od przy'zyny 1edynie
u'ze$tni'z2'e1 % /y'ie,
?o4emy dale1 roz%in23 t. pra%d.! %$"azu12'! 4e nie tyl"o 4adna przy'zyna %t5ra nie mo4e
$ama $t%arza3! le'z ta"4e a/$olutnie ni' %e %$ze'h0%ie'ie J od na1%y4$zego anio&a po
na1mnie1$z2 z rze'zy J nie mo4e /y3 u4yte przez <oga 1a"o narz.dzie $t%arzania, -a1/li4e1
/rania udzia&u % $t%orzeniu 1e$t ludz"a mat"a! %$p5&dzia&a12'a z <ogiem przy %yt%arzaniu
7ego ar'ydzie&a J i$toty ludz"ie1, Przygoto%u1e ona $u/$tan'1. przezna'zon2 do z&2'zenia
$i. z du'ho%2 du$z2! "t5ra po%$ta1e %y&2'znie dzi."i /ezpo0redniemu dzia&aniu <oga, -ie
1e$t to /o$"i $no/izm! %y"lu'za12'y %$zy$t"ie przy'zyny $t%orzone z dzia&alno0'i $t%5r'ze1C
po pro$tu % a"'ie $t%orzenia nie ma ni' do ro/oty dla przy'zyny $t%orzone1, ?a12' do
%y/oru przy %/i1aniu g%o8dzia g2/". i m&ote"! 1a"o odpo%iednie narz.dzie %y/rali/y0my
o'zy%i0'ie m&ote", Wiemy do/rze! 4e ta"ie narz.dzie mu$i przyno$i3 %&a0'i%y $"ute"! /o %
prze'i%nym razie u4y%anie go nie ma $en$u, O'ze"i%anie! 4e g2/"a ze$zty%nie1e
%y$tar'za12'o! /y %/i3 g%58d8! /y&o/y nadmierneC po pro$tu nie 1e$t to $"ute" odpo%iedni
dla g2/"i, Spodzie%anie $i.! 4e przy'zyna $t%orzona %yt%orzy %&a0'i%y 1e1 $"ute"! to o
%iele za du4o! $"oro nie ma ni'zego! a/$olutnie ni'zego! z 'zego mog&a/y ten $"ute"
%yt%orzy3,
M#%eri# 2wi#%#
S"oro zo$ta&a 1u4 o"re0lona przy'zyna $pra%'za 0%iata i rozumiemy 'o"ol%ie" na temat 1ego
natury i $po$o/u dzia&ania! re$zta hi$torii 0%iata %y'hodzi ze $"5ry! /y do$ta3 $i. na $trony te1
"$i24"i! zanim napi$zemy 1e1 za"o#'zenie, ?o4e $i. %yda%a3! 4e rozpo'zynamy no%2 drog.
% po$zu"i%aniu materii 0%iata 'zy 1ego modeluC %iemy 1edna" do$"onale! 4e ro/imy 1edynie
o"r.4ny $pa'er! "t5ry dopro%adzi na$ z po%rotem do tego $amego za'h%y'a12'ego mie1$'a!
"t5rym 1e$t /o$"o03,
Spo$5/ my0lenia na$zy'h 'za$5% $pra%ia! 4e m5%ienie o materii 0%iata $ta1e $i. nieomal
"onie'zne, 7ego $tyl mylnie przy tym $ugeru1e! 4e i$tnia& %'ze0nie1 1a"i0 przedmiot! nad
"t5rym pra'o%a& <5g, W tym /&.dnym zna'zeniu m5%i $i.! 4e $am <5g 1e$t przy'zyn2
materialn2! 'zyli materi2 0%iata, 7e$t to 1edna" niepo$trze4ony po%r5t do 'horo/li%ego!
pier%otnego mu&u panteizmu lu/ e%olu'1i! % "t5ry'h i <5g! i intele"t mu$z2 umrze3! /y
utrzymy%a3 pot%ora przy 4y'iu, -apra%d. tyl"o <5g 1e$t %y$tar'za12'ym %y1a0nieniem
i$tnienia $u/$tan'1i materialne1 %$ze'h0%iata, Cho3/y0my przy1mo%ali 12 % zna'zeniu
"ra#'o%e1 niedo$"ona&o0'i! "t5r2 BilozoBo%ie o"re0la12 mianem Fmaterii pier%$ze1G! nadal
nale4y 12 %y%odzi3 od pier%$ze1 przy'zyny! z%&a$z'za ze %zgl.du na 1e1 'a&"o%it2
zale4no03, Przed$ta%ianie $u/$tan'1i %$ze'h0%iata 1a"o materia&u! z "t5rego <5g ulepi&
%$ze'h0%iat pra%ie ta" $amo! 1a" dzie'"o lepi /a/"i z gar0'i /&ota! 1e$t zde'ydo%anie
dzie'inne, 6a $u/$tan'1a 1e$t 'z.0'i2 %$ze'h0%iata i mo4e Ba"ty'znie i$tnie3 tyl"o 1a"o 'z.03
"on"retny'h rze'zy! $"&ada12'y'h $i. na %$ze'h0%iat, -ie 1e$t ona %arun"iem %$t.pnym
$t%orzenia! le'z 1ego $"ut"iem, -ie 1e$t 'zym0! od 'zego <5g mu$ia& za'z23! le'z 'zym0! 'o
mu$ia&o $i. za'z23 od <o4ego a"tu $t%orzenia,
Mode- 2wi#%#
Po$zu"i%anie modelu %$ze'h0%iata pro%adzi na$ na%et /ardzie1 /ezpo0rednio do <oga,
Ponie%a4 $"ut"i inteligentne nie po1a%ia12 $i. zni"2d! 1e$t e%identne! 4e %$ze'h0%iat mu$i
mie3 1a"i0 model, Ddy od 'za$u do 'za$u podno$imy zm.'zone o'zy ponad "urz i zam.t
o/e'ne1 'h%ili! /y rze0"ie %iatry przy$z&o0'i i $u'he po%ie%y prze$z&o0'i mog&y 1e umy3 i
od0%ie4y3! mo4emy zrozumie3 'o0 z porady! 4e tyl"o <5g mo4e /y3 modelem %$ze'h0%iata,
Pe%ne $z'zeg5&y ar'ydzie&a J dro/iazgo%o03 mi&o$ne1 tro$"i! %iel"o03 g5ry! pot.ga
ni$z'z2'ego %i'hru J u%ydatnia12 geniu$z rzemie0lni"a i 1e$te0my nieomal goto%i upa03 %
ho&dzie na ziemi., Ddy/y modelem /y&o 'o"ol%ie" innego ni4 <5g! %5%'za$ nie /y&/y On
pier%$zy! le'z /y&/y zale4ny J to zna'zy nie /y&/y <ogiem,
Mode- 7od%#wow& i )ode-e dr$gorzd+e
Pomimo 'ierpienia! %y$t.p"u! /rzydoty i z&a %$ze'h0%iata $"al2! %ed&ug "t5re1 go
na"re0lono! planem! na pod$ta%ie "t5rego go z/udo%ano! 1ego pro1e"tem! 1e$t %ie'zna
%iedza <oga, 6o nie te %ady trudno %yt&uma'zy3! le'z %&a0nie pi."no! rado03! do$"ona&o03!
'not.! $z'z.0'ie i $amo i$tnienie %$ze'h0%iata J mo4na 1e po123 tyl"o 1a"o udzia& %
do$"ona&o0'i <o4e1, Kt54 poza <ogiem m5g&/y zna3 mo4li%o0'i u'ze$tni'zenia % te1
/o$"o0'i! niezli'zone lu$tra! "t5re potraBi2 od/i1a3 <o42 do$"ona&o03Q Widzieli0my pe%ne
tego przy"&ady %e %'ze0nie1$zym rozdziale po0%i.'onym %iedzy <oga, 6uta1 nale4y tyl"o
pod"re0li3! 4e /o$"i 'hara"ter modelu %$ze'h0%iata nie prze'zy i$tnieniu %$zel"i'h inny'h
modeli, O'zy%i0'ie ar'hite"t mo4e mie3 % umy0le model /udo%anego przez $ie/ie domu,
?&ody 'h&opa" mo4e %y/ra3 model! na "t5rym $i. %zoru1e! "$zta&tu12' $%51 'hara"ter, Fa"t!
4e na1%y4$zy ar'hite"t po$iada pier%$zy i a/$olutnie po%$ze'hny model! "t5remu odpo%iada
"a4da rze'z %e %$ze'h0%ie'ie! nie %y"lu'za tego! le'z ra'ze1 to umo4li%ia,
<ez ta"iego modelu dzia&anie <o4e nie /y&o/y inteligentnym dzia&aniem /o$"ie1 m2dro0'i!
le'z g&upim! 'haoty'znym /&2"aniem $i. pi1a"a lu/ idioty, O"re0lone "$zta&ty rze'zy mog2
po%$ta%a3 tyl"o na pod$ta%ie o"re0lonego planu i'h t%5r'y, -a%et ta" z%ane przypad"o%e
od"ry'ia % /adania'h nau"o%y'h $2 niezaprze'zalnymi $"ut"ami o"re0lonego <o4ego planu!
nada12'ego o"re0lone 'e'hy 'zynni"om! "t5re %'hodz2 % $"&ad ty'h /ada#, -au"o%ie' mo4e
'i2gle po%tarza3 Fprzypade"G %&a0nie dlatego! 4e 1edyn2 przypad"o%2 rze'z2 % te1 $pra%ie
/y&o 1ego od"ry'ie! 4e przypad"u % og5le nie /y&o,
Mr8d1o 7orz!dk$ i 7r#w#
6e <o4e idee! model %$ze'h0%iata! $2 zatem 8r5d&em %$zel"iego porz2d"u J porz2d"u!
"t5ry roz'i2ga $i. nie tyl"o na materialne zary$y %$ze'h0%iata! le'z ta"4e na pod$ta%o%e
za$ady %$zy$t"i'h natur i $z'zeg5&y %$zy$t"i'h dzia&a#, 6en porz2de"! "t5ry przyno$i
/&ogo$&a%ie#$t%o po"o1u i %y"lu'za 'hao$ $zale#$t%a! o/e1mu1e nie tyl"o materialny i
du'ho%y 0%iat /yt5%! le'z ta"4e moralny 0%iat ludz"i'h 'zyn5%, W$zy$t"im tym 0%iatom
nada1e $tandardy ta" tr%a&e 1a" <o4y umy$&, ?oralno03 ludz"i'h 'zyn5% nie mo4e $i.
zmienia3 z epo"i na epo".! ta" $amo 1a" nie mo4e $i. zmienia3 natura anio&5%! ludzi 'zy
%ody, Pra%a moralne nie $2 %yni"iem "apry$u! na%et <o4ego, -ie mog2 $i. zmienia3 na%et
%ed&ug uznania <oga, 6en <o4y model %$ze'h0%iata 1e$t niezmienny! %i.' niezmienne 1e$t
ta"4e 7ego pra%o J o$tate'zne 8r5d&o porz2d"u rz2dz2'ego %$ze'h0%iatem J ponie%a4 ten
model 1e$t 1ednym ze 8r5de& o%ego pra%a,
Ce- 2wi#%#
:la'zego te %$zy$t"ie rze'zy %e %$ze'h0%ie'ie zo$ta&y % og5le $t%orzoneQ :la'zego <5g
roz$zerzy& $%o1e dzia&anie poza $%o12 /o$"o03Q 7a"i /y& 7ego 'el i 1a"i 1e$t 'el tego
%$zy$t"iegoQ H pe%no0'i2 mu$ia& i$tnie3 1a"i0 'el, Przede %$zy$t"im <5g nie mo4e dzia&a3
/ez 4adnego po%odu! gdy4 /y&o/y to dzia&anie nieuporz2d"o%ane! pog%a&'enie 7ego /o$"ie1
inteligen'1i, -ieo/e'no03 'elu i %yni"a12'a z nie1 zupe&na nieo"re0lono03 po%odo%a&y/y
ra'ze1 /ra" 1a"iego"ol%ie" dzia&ania, :zia&anie nie prze'hadza $i. /ez 'elu po %$ze'h0%ie'ie
ani po 0'ie4"a'h %ie'zno0'i, Ono d24y do"2d0 lu/ nie za'zyna $i. %'ale,
Ko+iecz+o23 i%+ie+i# ce-$
-a pod$ta%ie tego! 'o %iemy o naturze <oga! po%inno /y3 1a$ne! 4e mo4e On mie3 tyl"o
1eden 'el! tyl"o 1eden "re$= 1e0li % og5le dzia&a! mu$i dzia&a3 dla $ie/ie, <5g $t%orzy&
%$ze'h0%iat dla $ie/ie! 7ego 'elem /y& <5g, Kre$ %$ze'h0%iata 1e$t ta"i $am 1a" 1ego
po'z2te"= <5g, W$zy$t"o inne 1e$t po pro$tu nie do pomy0lenia, Ddy/y <5g dzia&a& dla 'elu
innego ni4 On $am! to zar5%no <o4a niezale4no03! 1a" i pier%$ze#$t%o pier%$ze1 przy'zyny
/y&y/y mitem, W 'i2gu d&ugiego 4y'ia %$ze'h0%iata <5g za"rada&/y $i. do tego! 'zego ?u
/ra"u1e! planu12' "ampani.! /y zdo/y3 'o0 poza -im, Po pro$tu na ze%n2trz <oga nie mo4e
i$tnie3 ni'! 'o od -iego nie po'hodzi, -ie mo4e On 'zego0 nie mie3 i nadal /y3 <ogiem,
Poza <o42 natur2 <o4e dzia&anie nie mo4e znie03 4adnego 'elu innego ni4 $am <5g= <5g!
a/$olutnie do$"ona&y $pra%'a! mu$i dzia&a3 % do$"ona&y $po$5/! nie za0 % niedo$"ona&y
$po$5/ niedo$"ona&ego $pra%'y! "t5ry d24y do udo$"onalenia $i., :o$"ona&y $pra%'a!
ma12'y %$zel"2 do$"ona&o03! mo4e dzia&a3 tyl"o dla $ie/ie,
Z#rz$%& 7rzeciwko ce-owi
Pra%da ta po'i2gn.&a %ielu $zla'hetny'h pogan do $ar"ania na <oga, C54 za pomy$&9 6en
<5g %ymaga od na$ pe&ne1 /ezintere$o%no0'i i %yrze'zenia! a mimo to! ma12' %$zy$t"ie
rze'zy! nie mo4e % na1mnie1$zym ze $%y'h dzie& dzia&a3 dla 'zego"ol%ie" innego ni4 On
$am, 7e$t to ta"i $"2py! ma&o$t"o%y! pazerny <5g! "t5rego o$zu"i%anie mo4e $pra%ia3
'z&o%ie"o%i rado03, 7a" %iele inny'h przypad"5% niezado%olenia! te prote$ty o/urzone1
$zla'hetno0'i %yni"a12 %y&2'znie z nieporozumienia, O/urzenie %y'hodzi! tupi2' i trza$"a12'
drz%iami! zanim zd24ymy %y1a0ni3! 4e %yra4enie Fdla $ie/ieG % %ypad"u 'z&o%ie"a i <oga
ozna'za 'o innego, Cz&o%ie"! "iedy dzia&a dla $ie/ie! ponie%a4 dzia&a % $po$5/
niedo$"ona&y! %y'i2ga r.".! /y 'o0 do$ta3C <5g! ponie%a4 dzia&a % $po$5/ do$"ona&y! "iedy
dzia&a dla $ie/ie! %y'i2ga r.".! /y 'o0 da3, ?y dzia&amy! a/y o$i2gn23 lu/ umo'ni3 na$z2
do$"ona&o03, <5g dzia&a J i 1e$t to 1edyny $po$5/! % 1a"i mo4e dzia&a3! ma12' %$zel"2
do$"ona&o03 J tyl"o po to! /y prze"azy%a3 $%o1e do/ro, 6o 1e$t dzia&anie do$"ona&e=
prze"azy%anie do/ra, 6a"ie do"&adnie 1e$t zna'zenie %yra4enia! 4e <5g dzia&a dla $ie/ie,
Przypu03my! 4e 'i $zla'hetni poganie po$ta%ili/y na $%oim i <5g po$tano%i&/y nie dzia&a3
dla $amego $ie/ie, Co /y $i. %5%'za$ %ydarzy&oQ O'zy%i0'ie ni' /y nie i$tnia&o! gdy4 <5g
nie mo4e dzia&a3 % 4aden inny $po$5/, E przy1mu12' niepra%dopodo/n2 hipotez.! 4e <5g
$t%orzy& 0%iat! a na$t.pnie umy& r.'e! ta" 1a" ultrano%o'ze$na mat"a! "t5ra rodzi dzie'"o i
prze"azu1e 1e opie"un"om i przed$z"olan"om! 'o /y $i. $ta&oQ 6a"i 0%iat nie /y&/y
$"iero%any "u -iemu! ludzie i $t%orzenia %yrzu'ili/y zupe&nie <oga ze $%ego 4y'ia i ze
$%oi'h dzia&a#, Wyni"Q Ogromny 'hao$! 0%iat pe&en $t%orze# nie%idz2'y'h przed $o/2
mo4li%ego 'elu! /ezdu$zne o"ru'ie#$t%o! ludzie niepo%$trzymanie "iero%ani przez
pragnienie mi&o0'i i zna1omo0'i <oga! pragnienie $"azane na /eznadzie1ne nie$pe&nienie,
<y&/y to po pro$tu poz/a%iony grama humoru do%'ip na "o$mi'zn2 $"al.! ma$a %iru12'y'h
0%iat5% d242'y'h doni"2d podo/nie 1a" 'z&o%ie"! "t5ry dopro%adza $i. do o/&.du!
nieu$tannie "r242' po $alonie,
:o$"ona&o03! 'el "a4de1 rze'zy! 1e$t /o%iem to4$ama z 1e1 po'z2t"iem, S"ute" po'hodzi od
przy'zyny! od%zoro%u12' % 1a"im0 $topniu 1e1 do$"ona&o03 J z pe%no0'i2 nie %i."$zym!
zaz%y'za1 o %iele mnie1$zym J i z/li4a $i. do $%o1e1 do$"ona&o0'i! z/li4a12' $i. do
do$"ona&o0'i $%o1e1 przy'zyny, W$zy$t"ie rze'zy po'hodz2'e od <oga uzy$"u12 $%o12
do$"ona&o03! % miar. 1a" przy/li4a12 $i. do %izerun"u <o4ego! $tano%i2'ego $z'zyt tego
ni"&ego udzia&u % do$"ona&o0'i <o4e1! "t5ry 'zyni 1e tym! 'zym $2,
R8"+orod+o23 2wi#%#
Kre$em 'zy te4 'elem $t%orzenia /y&o prze"azanie <o4ego do/ra! ta" a/y0my z "a4de1 na$ze1
$trony %idzieli tro'h. rodzinnego podo/ie#$t%a do <oga, O$za&amia12'a r54norodno03
%$ze'h0%iata 1e$t %yni"iem trudu <o4e1 pomy$&o%o0'i! /y na opornym materiale $t%orze#
odmalo%a3 %izerune" pe&nego do/ro'i pi."na <oga, O'zy%i0'ie na%et /o$"i arty$ta poni5$&
pora4"., Nadne $"o#'zone $t%orzenie nie 1e$t zdolne przy123 pe&ni <o4e1 do/ro'iC 4adne
$t%orzenie nie potraBi do$"onale odz%ier'iedli3 te1 /o$"ie1 do$"ona&o0'i, :o$"onal$ze
odz%ier'iedlenie uzy$"u1e ona dzi."i mnogo0'i r54ny'h gatun"5% $t%orze#! ale na%et
nie$"o#'zona mnogo03 % 'i2gu 'a&e1 %ie'zno0'i nie 1e$t % $tanie odda3 %&a0'i%ego
%izerun"u o/li'za <oga, Wizerune" <o4y! do$trzegalny dla /y$try'h o'zu 0%i.tego %
na1ni4$zy'h $t%orzenia'h 0%iata! 1e$t 1a" o/raz "o/iety od/ity % 1edynym u$z"odzonym
lu$trze % 1e1 po"o1u, Hdumie%a12'e pi."no i nie%yo/ra4alna r54norodno03 0%iata aniel$"iego
da1e eBe"t %ielu lu$ter! z "t5ry'h "a4de od/i1a "on"retny %ido"! ale 4adne po1edyn'zo ani
%$zy$t"ie razem nie potraBi2 ni' %i.'e1! ni4 $'h%yta3 na$tr51! przelotny ge$t! 0%iat&o
u0mie'hu, Ai'z/. 0%iat5% mo4na /y z%i."$zy3! podo/nie 1a" li'z/. lu$ter! ale %yni"i nie
/y&y/y %'ale do"&adnie1$ze, -ie /y&y/y ta"4e! 1e0li o to 'hodzi! /ardzie1 r54norodneC
niezale4nie od li'z/y $t%orzony'h 0%iat5% 'a&e $t%orzenie /y&o/y nadal 0'i0le po&2'zone
porz2d"iem "ieru12'ym 1e do 1edynego mo4li%ego 'elu J $amego <oga, Co"ol%ie" ro/i
<5g! mu$i to /y3 uporz2d"o%ane i mo4e i$tnie3 tyl"o 1edna za$ada tego porz2d"u! 1eden 'el=
<5g,
*iek 2wi#%#, +# 7od%#wie roz$)$
Si$toria 0%iata 1a"o hi$toria %izerun"u <oga na ziemi 1e$t pi."na, 7e$t ta"4e /ardzo! /ardzo
d&uga, 7a" d&uga! nie %iemy, -a$za %iara zape%nia na$! 4e nie 1e$t ta" d&uga 1a" %ie'zno03
J nie 1e$t %$p5&%ie'zna z <ogiem, Wiele %$p5&'ze$ny'h od"ry3 nau"o%y'h 1e$t
tra"to%any'h przez nau"o%'5%! "t5rzy i'h do"onali! 1a"o do%ody rozumo%e! 4e po'z2te"
0%iata na$t2pi& % pe%nym o"re0lonym momen'ie, S2 to ta"ie od"ry'ia! 1a" rozpad $u/$tan'1i
radioa"ty%ny'h! pra%a termodynami"i zmierza12'e do za'ho%ania r5%no%agi energety'zne1!
zapi$ lat przed$ta%iony o/razo%o % %ar$t%a'h geologi'zny'h i ta" dale1, ?og2 one i$totnie
%$"azy%a3 na Ba"t i %y%o&y%a3 $tano%'ze za4eno%anie u ty'h z%olenni"5% tra"to%ania
metody nau"o%e1 1a"o BilozoBii! "t5rzy znale8li mie1$'e %0r5d e%olu'1oni$t5%, 7edna" te
od"ry'ia nie do%odz2 "onie'zno0'i tego Ba"tu, Audz"i rozum nie mo4e do%ie03 ani
%ie'zno0'i 0%iata! ani 1ego po'z2t"u % 'za$ie,
4# 7od%#wie wi#r&
-ie ma mie1$'a! od "t5rego mo4na rozpo'z23 ta"i do%5d, 7e0li %ypro%adzamy argument od
$trony <oga! po1a%ia $i. o'zy%i$ty Ba"t! 4e $"oro to dzia&anie $t%5r'ze /y&o %olne! a <5g
i$tnie1e od 'a&e1 %ie'zno0'i! m5g&/y do"ona3 $t%orzenia przed 'a&2 %ie'zno0'i2 lu/ zro/i3 to
% 'za$ie, 7e0li de'ydu1emy $i. "on$truo%a3 argument od $trony 0%iata $t%orzonego!
zatrzymu1e na$ Ba"t! 4e za$adni'ze natury o/e'ne % 0%ie'ie nie ma12 % $o/ie ani 4adnego
odnie$ienia przema%ia12'ego za $t%orzeniem % 'za$ie! ani 4adnego odnie$ienia prze'i%
niemu, Ha%iera12 1edynie odnie$ienie do przy'zyny J zape%nienie! 4e nie %yt%orzy&y $i.
$ame,
-ale4y 1edna" zau%a4y3! 4e na%et gdy/y 0%iat /y& %ie'zny! pro/lem 1ego przy'zyny
pozo$ta&/y /ez zmiany, Wie'zno03 0%iata nie uni'e$t%i&a/y 1ego zale4no0'i! a 1ego %ie'zne
i$tnienie nie u'zyni&o/y z niego pier%$ze1 przy'zyny, ;nnymi $&o%y! pro/lemu przy'zyny
0%iata nie da $i. %yelimino%a3 przez u"ry'ie go % rozleg&y'h prze$trzenia'h %ie'zno0'i! ta"
1a" nie mo4na go uni'e$t%i3! na"ry%a12' $to$em %ie"5%, 6o! 4e 0%iat ma po'z2te"
przy'zyno%y! a ta"4e 'o 1e$t 1ego "re$em! mo4emy pozna3 /ez %iaryC ale tyl"o %iara mo4e
da3 nam pe%no03! 4e mia& on $%51 po'z2te" 'za$o%y,
?imo %$zy$t"o hi$toria 0%iata 1e$t /ardzo! /ardzo d&uga, 7e$t to hi$toria nigdy nie
za"o#'zona i nigdy nie opi$ana, <y&a opo%iadana od po'z2t"5% i$tnienia 'z&o%ie"a, Pod'za$
opo%iadania prze$z&a przez umy$&y! $er'a i r.'e %$zy$t"i'h nieprzeli'zony'h milion5% ludzi!
"t5rzy po1a%ili $i. doty'h'za$ na 0%ie'ie, -ie"t5rzy /yli pro0'i! inni %yro/ieniC /yli to ludzie
m2drzy i /ardzo g&upi! t'h5rze i ludzie od%a4niC dale"o%zro'zni i za0lepieniC po"orni i
dumni, Si$toria ta zro/i&a 'o0 dla %$zy$t"i'h ty'h ludzi! a %ielu z ni'h zro/i&o 'o0 dla nie1,
Stule'ia! "t5re $i. 1e$z'ze od$&oni2! nie zmieni2 r54norodno0'i ludzi! "t5rzy 1e1 $&u'ha12 i
opo%iada12 12 $%oim dzie'iom, Si$toria ta /.dzie ro/i3 r54ne rze'zy dla ni'h! a %ielu z ni'h
/.dzie ro/i3 r54ne rze'zy dla nie1,
0od$)ow#+ie
Jikcje i E#k%& do%&cz!ce 2wi#%#
7edna"4e hi$toria nie zo$tanie zmieniona, <.d2 1edynie 'h%ilo%o "r24y&y pe%ne 1e1 Ba&$zy%e
%er$1e o %iel"ie1 popularno0'i! ale potem /ardzo $tara hi$toria /.dzie to'zy3 $i. dale1, -a
pe%no /.d2 Ba&$zy%e %er$1e! ta" 1a" /y&y % prze$z&o0'i! ponie%a4 $ama hi$toria nie /.dzie
odpo%iada&a "a4demu, H tego 'zy innego po%odu ludzie %pro%adza12 %&a$ne zmiany %
$tare1 opo%ie0'i! 1a" gdy/y opo%iadanie 1e1 przez ni'h mog&o u"$zta&to%a3 0%iat, :la
nie"t5ry'h po'z2te" hi$torii /.dzie niedorze'zny! ponie%a4 nie /yli 1ego 0%iad"ami,
Hli"%idu12 %i.' po'z2te" i za'zn2 od 0rod"a, :la inny'h 1e1 "re$ /.dzie z/yt trudny i
pot.4ny! /y $ta%i3 mu 'zo&a, Hli"%idu12 %i.' "re$! za'ho%u12' 'o0 z porz2d"u /.d2'ego 1ego
darem! ta" 1a" morder'a li"%idu1e 'z&o%ie"a! ale trzyma mo'no 1ego Bortun., ;nni /.d2
niezado%oleni ze $po$o/u! % 1a"im 0%iat $i. rozpo'z2&! i popro$z2 $%o1e %ypa'zone
%yo/ra8nie o %er$1e! "t5re /.d2 nie tyle ta1emni'ze! ile grote$"o%e i a/$urdalne, 7e$z'ze inni
/.d2 'a&"iem zado%oleni ze 0%iata i $po$o/u 1ego dzia&ania! ale ura4eni pomy$&em! 4e i$tnie1e
ar'hite"t tego %$zy$t"iego, H/udu12 oni %i."$z2 'z.03 domu i %y0mie12 do $z'z.tu
ar'hite"ta,
Ce-e i 7or#"ki Eikcji
6o $2 o'zy%i0'ie Bi"'1e! igra$z"i umy$&5% dzie'i! "t5ry'h na1%i."$z2 %arto0'i2 1e$t to! 4e nie
mog2 zmieni3 Ba"t5%, -adal 1e$t pra%d2! 4e 0%iat mia& po'z2te" i /.dzie mia& "re$C 4e
po1a%i& $i. z ni'zego na pole'enie %$ze'hmo'nego St%5r'y, Eni o/&.d i 'hao$! "t5re
%yni"a&y/y z niepo$iada12'ego przy'zyny 0%iata %iru12'ego %o"5& /ez'elo%y'h! $prytny'h
z/rodni! ani rozpa'z! "t5ra na$y'i&a/y 4y'ie ludzi % /ez$en$o%nym 0%ie'ie! nigdy nie %ypr2
nadziei po%$ta&e1 dzi."i pra%dzie o 0%ie'ie, ?o4na /y /y&o o/my0li3 Bi"'1e! % "t5ry'h
0%iato%'y mogli/y upa1a3 $i. $%o12 %y4$zo0'i2! g&up'y /ez"arnie /&azno%a3! t'h5rze u'ie'
od 4y'ia! 0lepi 'ie$zy3 $i. 'iemno0'i2! a py$zni tyranizo%a3 $%51 ma&y 0%iat, Ele nigdy nie
1e$t przy$&ug2 za$po"a1anie i %zma'nianie ludz"ie1 $&a/o0'i, 7e$t to tyl"o przy$pie$zanie na
%p5& do/ro%olnego $amo/51$t%a nad ot'h&ani2! %raz z "t5r2 m"nie 'z&o%ie", Fi"'1e
za%odz2 1a"o namia$t"i pra%dzi%e1 hi$torii 0%iata! gdy4 pra%da nie ma namia$te", ;m
/ardzie1 "ur'zo%o 'z&o%ie" przy'i$"a 1e do pier$i! tym zupe&nie1 go za%odz2, P&yt"i!
'yni'zny 0%iato%ie' no$i % $er'u g&./$z2 zna1omo03 $%o1e1 ma&o$t"o%o0'i ni4 1a"i"ol%ie"
inny 'z&o%ie", 6'h5rz zna do/rze $%51 /ra" od%agi! 0lepy /ra" 0%iat&a! a py$zny ni$"o03
tronu! "t5ry za1mu1e,
O%$c.# i z+#cze+ie 71&+!ce z E#k%8w
Si$toria 0%iata 1e$t trudna tyl"o dla ludzi $&a/y'h i /ardzo py$zny'h, :la %$zy$t"i'h inny'h
1e$t $olidn2 pod$ta%2! na "t5re1 'z&o%ie" mo4e /udo%a3 $trzeli$te igli'e $%ego 4y'ia,
W$ze'hmo'ny St%5r'a 1e$t opar'iem! na "t5rym 'z&o%ie" mo4e rozpo'z23 $%o1e 4y'ie z
nieza'h%ian2 uBno0'i2 $ilne1 m&odo0'i, Rr5d&o $u/$tan'1i materialne1 0%iata 1e$t $z'zypt2
zdro%ego roz$2d"u! 'hroni2'2 'z&o%ie"a przed non$en$ami purytanizmu i hedonizmu! przed
nierozumnym przygn./ieniem i nieprzytomn2 e"$taz2, <o$"i model 1e$t dla niego
%y1a0nieniem pi."na! porz2d"u i po"o1u! "t5ry %&2'za 'a&e $t%orzenie % rodzin. <oga, Cel
0%iata %y1a0nia 1ego o/e'n2 ner%o%o03! 1ego nie%iarygodne nadzie1e i od%a4ne %y$i&"i! i
%arto0'i! "t5re zmienia12 4y'ie % dro/n2 monet. %yda%an2 rozrzutnie! a/y o$i2gn23 t.
o$tatni2 rze'z! "t5ra nada1e $en$ 0%iatu! 4y'iu! %al'e! a na%et niepo%odzeniu,
ROZDZIA IR
B*IA( A4I:ISKI (Kw. STASCU O1)
*&g+#+ie #+io18w
Kiedy %$p5&'ze0ni ludzie redagu12 pier%$zy! $tra$zli%y rozdzia& hi$torii 'z&o%ie"a! zo$ta1e on
przero/iony! a role zmienione! ta" 4e oBiara $ta1e $i. prze0lado%'2, Pier%otnie anio&o%ie $tali
u /ram ra1u! nieugi.'i i z /&y$z'z2'ymi mie'zami! % 'h%ili gdy pier%$zy m.4'zyzna i
pier%$za "o/ieta %y'hodzili zrozpa'zeni z ogrodu! /y rozpo'z23 d&ugie i $amotne %ygnanie,
:zi$ia1 to anio& 1e$t %ygnany! a 'z&o%ie" $toi nieugi.ty i z /&y$z'z2'ym mie'zem $&5%!
$trzeg2' grani' 0%iata, O'zy%i0'ie anio& 1e$t o$o/2 trudn2 do za$tra$zenia! na%et przy u4y'iu
/&y$z'z2'ego mie'za, 7edna" %$p5&'ze0ni ludzie zro/ili %$zy$t"o! 'o mogli, Ddy/y mo4na
/y&o $o/ie %yo/razi3 zmaltreto%anego anio&a! oBiara %$p5&'ze$nego %yro"u /udzi&a/y lito03C
nie ma tu /o%iem o/ietni'y od"upienia ani Od"upi'iela, Fa"ty'znie! gdy/y anio&o%ie mieli
%zi23 to $rogie %ygnanie po%a4nie! i'h lo$ /y&/y o %iele 'i.4$zy ni4 lo$ Edama i O%y=
pier%$zemu m.4'zy8nie i pier%$ze1 "o/ie'ie za"azano %$t.pu do 1ednego za"2t"a ziemi i
"azano pi23 $i. do nie/a! anio&o%ie za0! gdy/y %$p5&'ze0ni ludzie po$ta%ili na $%oim! nie
mieli/y dla $ie/ie 4adnego za"2t"a na ziemi ani 4adnego mie1$'a % nie/ie i % pie"le,
Ode/rano /y im i$tnienie,
0rzez 7rzodk8w w781cze+ej Ei-ozoEii
We %$p5&'ze$nym 0%ie'ie nie ma %iele mie1$'a dla anio&a! /ez %zgl.du na to! 1a" $"romn2
prze$trze# /y za1mo%a&, -a1/li4$i przod"o%ie na$zy'h %$p5&'ze$ny'h BilozoB5% pozo$ta%ili
anio&om niedu4y o/$zar! na "t5rym mog2 $i. poru$za3! a 4adnego na %&a$no03, ?aterializm
dzie%i.tna$tego %ie"u zro/i& ze 0%iata intere$ zam"ni.ty dla o$5/ z ze%n2trzC 1ego ma$zyny
%ypra'o%y%a&y r5%no i z me'hani'zn2 dum2 monopol na prze$z&o03! tera8nie1$zo03 i
zde'ydo%anie prze%idy%aln2 przy$z&o03, ?a$zyny i anio&o%ie ma12 ze $o/2 nie%iele
%$p5lnego! a tamten 0%iat /y& 'a&"o%i'ie me'hani'zny, -ie m5g& u%zgl.dnia3 anio&5%! gdy4
1a" $am przyzna%a&! m5g& $i. za1mo%a3 tyl"o rze'zami materialnymi, ;$tnienie inny'h
zo$ta&o %y"lu'zone,
0rzez w781cze+&c.
-aturalizm! na "t5rym opiera& $i. ten ma$zynopodo/ny 0%iat! uto4$amia& poznanie z
zo/a'zeniem! zao/$er%o%aniem, >ze'zy%i$te /y&o tyl"o to! 'o mo4na /y&o z%a4y3!
zmierzy3! zanalizo%a3 pod mi"ro$"opem, Enio& /y& z/yt nieu'h%ytny! /y /y& rze'zy%i$ty,
>a'1onalizm! przyna1mnie1 po'z2t"o%o! uzna%a& ludz"i rozum i 1ego niematerialny 'hara"ter
za element 0%iata rze'zy%i$tego, 7edna" p58nie1 z trza$"iem zam"n2& drz%i, -ie /y&o 1u4
%olny'h mie1$'! $z'zeg5lnie dla i$toty! "t5ra ro0'i&a $o/ie pra%o do prze%y4$zania ludz"iego
du'ha, >a'1onalizm $podzie%a& $i. uni'e$t%i3 anio&5% przez i'h zle"'e%a4enie, Hamia$t tego
nie/ezpie'znie z/li4y& $i. do zni$z'zenia ludz"iego rozumu! "t5rego o/ron. de"laro%a&,
/ej 7owod&
W$p5&'ze$na po$ta%a %o/e' anio&5% 1e$t mie$zanin2 ty'h trze'h pogl2d5% na temat
rze'zy%i$to0'i, -ie"t5rzy! dopro%adza12' naturalizm do $"ra1no0'i logi'zne1! u/5$t%ia12
nau".! a %i.' o'zy%i0'ie ze znie'ierpli%ieniem u$u%a12 anio&5%, Co ma %$p5lnego z
anio&ami $"alpel! urz2dzenie do roz/i1ania atom5% 'zy "atalog zr.'znie u&o4ony'h $&5%Q -ie
mo4e /y3 anio&5%, Aogi'zn2 "on$e"%en'12 te1 po$ta%y 1e$t zanego%anie $amego rozumu,
7a" dot2d nie zo$ta& on prze'ie4 umie$z'zony na $tole opera'y1nym, :zia&ali pod $ztandarami
me'hani$ty'zne1 i p$y'hoanality'zne1 p$y'hologii! niemnie1 1edna" /yli oni piratami
4eru12'ymi na ludz"o0'i= $"azali na 0mier3 na%et to ni"&e dziedzi't%o du'ho%o0'i! "t5re
o$z'z.dzi& ra'1onalizm, -ie%iele /y&o potrze/a! /y od upierania $i. przy a/$olutne1 %y4$zo0'i
rozumu prze103 do 1ego zupe&nego %yt.pienia,
:zi$ia1 li'zne rze$ze ludzi o/$ta12 przy 'a&"o%ite1 niezale4no0'i i %y4$zo0'i 'z&o%ie"a!
odma%ia12' 1a"iego"ol%ie" %$p5&dzia&ania ze $t%orzeniem J 'zy na%et <ogiem J
%y4$zym od 'z&o%ie"a, -o%o'ze$no03 zno%u na z&o03 /a/'i odmra4a $o/ie u$zy, Sztu'z"a
1e$t ta" pomy$&o%a! 4e 1e$z'ze nam $i. nie znudzi&a, E/y zro/i3 na z&o03 rozumo%i i %ynie03
pod nie/io$a metod. nau"o%2! rozum zo$ta& %yelimino%any! a nau"a % eBe"'ie u0mier'ona,
E/y zro/i3 na z&o03 autoryteto%i i %yelimino%a3 ta1emni'. ze %$ze'h0%iata! rozum zo$ta&
%y%indo%any na na1%y4$zy $z'ze/el dra/iny i nie zo$ta&o ni'! na 'zym dra/ina mog&a/y
$ta3, W$p5&'ze0ni przygoto%ali o/ron. 'z&o%ie"a przez umie$z'zenie go na "oronie i$tnienia
J 'zy te4 1a"/y % 'yr"u $"&ada12'ym $i. z trze'h aren i z %olnym %$t.pem dla pu/li'zno0'i,
Ele "iedy %rza%a 'i'hnie! a t&umy opu$z'za12 'yr"! /ohater 'a&ego przed$ta%ienia pe&8nie na
'z%ora"a'h, 7a$ne! 4e dla anio&5% nie ma mie1$'a % ta"im $po$o/ie my0leniaC ale dla ludzi!
1e0li 1u4 o to 'hodzi! r5%nie4,
/ej k$%ki
6a %$p5&'ze$na pogarda dla rze'zy aniel$"i'h Ba"ty'znie %p&yn.&a na ty'h! "t5rzy nie mieli
'ienia %2tpli%o0'i % "%e$tii 0%iata anio&5%, -ie 4e/y %$trz2$n.&a % 1a"i"ol%ie" $po$5/ i'h
%iar2C $pra%i&a ra'ze1! 4e po'zuli $i. za4eno%ani z po%odu anio&5%, Wahali/y $i.! 'zy
%y'i2ga3 anio&a na Borum pu/li'zne, W eBe"'ie %iara % anio&5% za'z.&a $i. %yda%a3 'zym0
tro'h. dzie'innym! 1a" %iara % "ra$nolud"i 'zy 0%i.tego ?i"o&a1a, Wygl2da to ta"! 1a"
gdy/y anio&o%ie nale4eli do 0%iata Bantaz1i! "t5ry % "a4de1 'h%ili mo4e $i. roz%ia3! $"oro
rozlegnie $i. %o&anie na o/iad, 7e$t to po pro$tu le'iut"i 'ie# pode1rzenia! 4e z po%odu te1
%iary nie 1e$te0my 'a&"iem %ierni %o/e' na$zego rozumuC 1e$te0my tro'h. z/yt nai%ni 'o do
ludz"o0'i! tro'h. z/yt optymi$ty'zni %o/e' doro$&y'h,
A+io1owie w ci!g$ wiek8w, 7owzec.+o23 wi#r& w #+io18w
Bwi#dec%wo -$dzi
7e0li 'hrze0'i1anin mu$i mie3 anio&5%! to mu$i trzyma3 $i. na u/o'zu %$p5&'ze$nego 0%iata!
odo$o/niony! % pe%nym $en$ie u'ze$tni'z2' % %ygnaniu anio&5%, E 1edna"! o dzi%o! to
dopiero % o$tatni'h "il"u %ie"a'h anio& po'zu& $i. out$iderem! a 'z&o%ie"! "t5ry % niego
%ierzy J "im0 nai%nie &at%o%iernym, Od"ry'ia antropologi'zne doty'z2'e 'z&o%ie"a
pier%otnego %$"azu12 1ednozna'znie! 4e % 'za$a'h prehi$tory'zny'h! % $amy'h po'z2t"a'h
4y'ia ludz"iego! anio& zo$ta&/y uznany za o'zy%i$to03, Wiara % i$toty %y4$ze od 'z&o%ie"a i
0%iata materialnego! ale ni4$ze od <oga! /y&a %5%'za$ niemal po%$ze'hna, Cza$ami te
du'hy /y&y do/re! a 'za$ami z&eC % r54ny'h epo"a'h u%a4ano! 4e mie1$'em i'h prze/y%ania
1e$t rze"a! drze%o! $"a&a 'zy z%ierz., Ele i'h za$adni'ze 'e'hy= nie0miertelno03! %y4$zo03
%o/e' 'z&o%ie"a i ni4$zo03 %o/e' <oga po1a%ia&y $i. 1a"o $ta&e elementy,
Bwi#dec%wo Ei-ozoEii
Ddy hi$toria doro$&a i za'z.&a gryzmoli3 $%o12 opo%ie03 % ze$zy'ie! "t5ry nigdy nie zo$tanie
do "o#'a zapi$any! od"ry&a! 4e 0%iat 1e$t %r.'z przepe&niony i$totami %y"azu12'ymi te $ame!
aniel$"ie 'e'hy, -azy%ano 1e du'hami lu/ p5&/ogami, <oga't%o gre'"ie1 i rzym$"ie1
mitologii! /y poda3 tyl"o 1eden przy"&ad! 1e$t tego 0%iade't%em zar5%no % %ypad"u $amego
ludu! 1a" i % litera'"im %yrazie tego ludo%ego na$ta%ienia, Ddy/y na%et 1e pomin23 ze
%zgl.du na nie%iedz. ludu! %arto /y zau%a4y3! 4e i BilozoBo%ie nie uni"n.li te1 po%$ze'hne1
%iary, 6ale$ i Pitagora$ umie$z'zali anio&5% % przed$ion"u 0%iata /og5%! So"rate$ pouBale
ga%.dzi& z 1ednym z ni'h! Platon i 1ego u'znio%ie zape&niali 0%iat oddzielnymi i$totami
inteligentnymi 'zy te4 drugorz.dnymi /ogami! a %ed&ug Ery$totele$a poru$zali oni 'ia&ami
nie/ie$"imi, -apra%d. anio&o%ie nie $2 % 0%ie'ie ludzi no%ymi przy/y$zami,
Bwi#dec%wo .i%orii
Od"&ada12' na /o" ludo%e opo%ie0'i! mitologi. i BilozoBi. i %ra'a12' do hi$torii % 0'i$&ym
tego $&o%a zna'zeniu! od"ry%amy! 4e na1do"&adnie1 po0%iad'zona i pot%ierdzona przez
0%iade't%a ze%n.trzne "$i.ga hi$tory'zna J <i/lia J prezentu1e anio&5% na niemal "a4de1
$tronie, Enio& zatrzyma& r.". E/rahama! poza/i1a& pier%orodny'h % Ogip'ie! pro%adzi& do
z%y'i.$t%a ?a'ha/eu$zy, Or.dzie anio&a /y&o 'zym0 z/yt %iel"im dla $tarze12'ego $i.
Ha'haria$za! ale nie dla :zie%i'y z Dalilei ani 7e1 uBnego m.4a, Sam <5g zni4y& $i. do
przy1.'ia pomo'y od anio&5% po %ielu dnia'h po$z'zenia na pu$tyni i d&ugi'h godzina'h
agonii % ogrodzie Det$emani, W "ole1ny'h %ie"a'h 4y%oty 0%i.ty'h! nie/udz2'e pode1rze#
u od/ior'5% "&ad2'y'h na%et na1%i."$zy na'i$" na %iarygodno03 hi$tory'zn2! nie mog&y
pomie0'i3 %$zy$t"i'h $z'zeg5&5% z%i2zany'h z anio&ami, ;'h autorzy nie /yli tym 1edna"
po%a4nie zaniepo"o1eni! %iedz2' do$"onale! 4e na %y$&u'hanie 'a&e1 opo%ie0'i 1e$t 1e$z'ze
'a&a %ie'zno03 % nie/ie,
*&j#2+ie+ie %ej 7owzec.+o2ci, 0ierwo%+e o'j#wie+ie
6o nie anio&o%ie $2 $amotni % 0%ie'ie ludzi! le'z ra'ze1 epo"a! "t5ra %ygna&a anio&5%!
od"ry%a $%o12 o/'o03 po0r5d %$p5&to%arzy$zy 'hroni2'y'h ludz"ie 4y'ie, 6a" po%$ze'hna
%iara za$&ugu1e na 'o0 lep$zego ni4 pogardli%e tra"to%anieC z pe%no0'i2 1e$t z/yt %iel"a! /y
12 po pro$tu odrzu'i3! ta" 1a" zrzu'a $i. $zal z ramion! gdy $i. nimi poru$za, -ale4y 1e1 $i. 'o
na1mnie1 przeanalizo%anie i po%a4ne %y1a0nienie, H "atoli'"iego pun"tu %idzenia! z
per$pe"ty%y %iary! 'a&"iem o'zy%i$tym %y1a0nieniem 1e$t pier%otne o/1a%ienie,
Wy1a0nienie to! na%ia$em m5%i2'! zna1du1e %iele pra%dopodo/ny'h pot%ierdze# %
trady'1a'h lud5% pier%otny'h! za%iera12'y'h opo%ie0'i o dzie%i'zym narodzeniu!
$t%orzeniu! potopie i ta" dale1, 7e$t to 1eden ze $po$o/5% zdo/y%ania %iedzy o anio&a'h! a
Ba"ty'znie 1eden z na1lep$zy'h $po$o/5% zdo/y%ania %iedzy o 'zym"ol%ie" J uzy$"anie
%iadomo0'i od Pier%$ze1 Pra%dy! "t5ra ani $i. nie myli! ani myli3 nie mo4e i "t5ra 1e$t
pier%$z2 przy'zyn2 %$zy$t"iego,
Sk$%ki dzi#1#+i# #+io18w
7e0li na%et od&o4ymy na /o" "%e$ti. pier%otnego o/1a%ienia! i$tnie1e %iele Ba"t5% %yra8nie
%$"azu12'y'h na i$tnienie anio&5%, :la 0rednio%ie'znego umy$&u! ma12'ego $olidny "atoli'"i
pogl2d na 'a&o03 4y'ia! na%et aniel$"iego! ta"ie $pra%y 1a" u%olnienie z %i.zienia 0%i.tego
Piotra 'zy opadni.'ie "r.pu12'y'h go "a1dan nie %i2za&y $i. ze $z'zeg5ln2 trudno0'i2,
Podo/nie /y&o ze 0%i.tym Piotrem z Werony! "t5rego $amotna 'ela zo$ta&a zalana 1a$"ra%ym
0%iat&em na d&ugo przed epo"2 ele"try'zno0'i i do "t5rego J 1a" $&y$zeli 0%iad"o%ie J
m5%i&y 1a"ie0 g&o$y! gdy modli& $i. $am % 'eli, <y&o zupe&nie o'zy%i$te! 4e odpo%iada12 za
to anio&o%ie, Kiedy 1eden z /ra'i zo$ta& op.tany przez dia/&a! nie /y& to "onie'znie ata"
epilep$1i ani %rodzony o/&.d, ;$tnia&y prze'ie4 dia/&y i pozo$ta%a&o Ba"tem! 4e dot"ni.ty
op.taniem po%r5'i& do pe&ne1 normalno0'i dzi."i "o0'ielnemu egzor'yzmo%i,
Roz$)
We %$p5&'ze$nym! 'yni'znym umy0le po1a%ia $i. przyna1mnie1 'ie# pode1rzenia! 4e %
0%ie'ie 1e$t 'o0 %i.'e1 ni4 'ia&a! % my0li J 'o0 %i.'e1 ni4 pomiar! a % dzia&aniu J 'o0
%i.'e1 ni4 zderzanie $i. ele"tron5%, W$p5&'ze$ny BilozoB przyzna1e na przy"&ad 'zarno na
/ia&ym! 4e %iele z1a%i$" p$y'hi'zny'h nie zo$ta&o 1e$z'ze zado%ala12'o %y1a0niony'h!
poda12' 1a"o przy"&ady ta"ie rze'zy 1a" po0%iad'zone z1a%i$"a za'hodz2'e pod'za$ $ean$u
$piryty$ty'znego! z&o0li%e! tandetne $ztu'z"i poltergei$ta i ta" dale1, ;$tnie12'e od %ielu lat
la/oratorium /ada# parap$y'hologi'zny'h % Aondynie oraz podo/ny in$tytut % <o$tonie
ot%ar'ie przyzna12! 4e i$tnie1e %iele przy"&ad5% $pra% niemo4li%y'h do %y1a0nienia na
/azie BilozoBii materiali$ty'zne1, H1a%i$"a te o%&adn.&y nie"t5rymi %$p5&'ze$nymi
nau"o%'ami ta" /ardzo! 4e % $%e1 dzie'i.'e1 &at%o%ierno0'i po$un.li $i. do ta"ie1
0mie$zno0'i! i4 zapo'z2t"o%ali mani.! "t5ra 'z.$to da1e o/Bite 4ni%o ludziom nieu'z'i%ym i
o$zu$tom,
I%+ie+ie #+io18w
W$zy$t"o to al/o mo4e przema%ia3 do umy$&u dzi$ie1$zego 'z&o%ie"a 1a"o ra'1onalny pun"t
%y10'ia argumentu za i$tnieniem anio&5%! al/o nie, 7e0li $po1rze3 pod tym "2tem! to mog2
Ba"ty'znie i$tnie3 po%a4ne "&opoty z uza$adnieniem dzia&ania do/ry'h anio&5% J ta"ie
ponadludz"ie dzia&anie mo4e po%odo%a3 /ezpo0rednio <5g, 6rudno0'i te nie po1a%ia12 $i.
1edna" % %ypad"u udo%adniania dzia&ania i i$tnienia z&y'h anio&5% J dia/&5%, 6a"a
$zata#$"a dzia&alno03! 'ho'ia4 o'zy%i0'ie ponadludz"a! r5%nie o'zy%i0'ie nie po'hodzi od
<oga, ;$tota /o$"a z pe%no0'i2 nie /a%i $i. tanimi $ztu'z"ami poltergei$ta! ta"imi 1a"
t&u'zenie talerzy! uderzanie za$"o'zony'h oBiar 'zy pota1emne $z'zypanie! po pro$tu dla
z&o0li%e1 za/a%y,
;$tnie1e 1e$z'ze 1eden $po$5/ do'hodzenia do prze"onania o i$tnieniu anio&5% %y&2'znie za
pomo'2 rozumu, 7e$t on %y$tar'za12'o pe%ny i $tary! /y pot%ierdzi&o to 1ego za$adno03,
;$totnie! metod. t. przy1.&o %ielu nau"o%'5%! uzy$"u12' nadz%y'za1 o%o'ne %yni"i, W ten
%&a0nie $po$5/ na przy"&ad Kartez1u$z! do%odz2' na pod$ta%ie $po$o/u dzia&ania 1edny'h
rze'zy tego! 1a" dzia&a12 inne! od"ry& %iele ta1emni' %idma na d&ugo przed po1a%ieniem $i.
nama'alny'h do%od5% pot%ierdza12'y'h 1ego teorie, :zi."i te1 $ame1 metodzie u"&ad
o"re$o%y pier%ia$t"5% opra'o%ano % 'a&o0'i na d&ugo! zanim %iele zap58niony'h
pier%ia$t"5% zdo&a&o odnale83 %2$"2 drog. pro%adz2'2 do umy$&u 'z&o%ie"a, 6a" te4
po$t.po%a& Oin$tein! gdy opra'o%y%a& $%o1e teorie matematy'zne,
6en $po$5/ do%odzenia mo4e u1a%ni3 mo4li%o03 i$tnienia anio&5% lu/ na%et Ba"t! 1a"
'udo%nie ta mo4li%o03 pa$u1e do uporz2d"o%anego pro1e"tu rze'zy! nie mo4e natomia$t %
o'zy%i$ty $po$5/ %y"aza3! 4e anio&y i$tnie12, Po pro$tu nie ma metody poz%ala12'e1 nam $i.
za/ra3 do udo%odnienia i'h i$tnienia a priori J ani od $trony i'h przy'zyny! <oga! "t5ry
$t%arza % zupe&ne1 %olno0'i! ani od $trony anio&5%! /.d2'y'h $"ut"iem <o4ego dzia&ania!
gdy4 i$tnienie nie nale4y do i'h natury! podo/nie 1a" nie nale4y do natury %$zel"i'h inny'h
$t%orze#, E zatem! zanim przed$ta%imy argumenty poda%ane przez rozum! nale4y
$tano%'zo z%r5'i3 u%ag.! 4e dla "atoli"5% tr%a&2 pod$ta%2 i$tnienia anio&5% 1e$t $&o%o
Pier%$ze1 ;nteligen'1i! 8r5d&a 'a&e1 pra%dy! to 1e$t nieomylne o/1a%ienie $amego <oga!
zape%nia12'e na$ o i$tnieniu ty'h na1%y4$zy'h % 0%ie'ie $t%orzonym $t%orze#,
4# 7od%#wie wi#r&
Hna'zenie anio&5% dla 4y'ia ludzi mo4na o'eni3 na pod$ta%ie roz$trzyga12'ego 'hara"teru
0%iade't%a o/1a%ienia o i'h i$tnieniu, ?5%ili0my 1u4! 4e anio&o%ie po1a%ia12 $i. 'i2gle na
$trona'h Pi$ma K%i.tego, Przy"&ady te mo4na mno4y3 % nie$"o#'zono03= od %.dro%'5%
od%iedza12'y'h E/rama przez goto%o03 /ezro/otnego >aBa&a do o/1.'ia Bun"'1i
prze%odni"a po rze'zo%2 $zor$t"o03 Da/riela, 7e$z'ze %i."$ze %ra4enie ro/i rola! 1a"2
odgry%ali anio&o%ie % ludz"im 4y'iu $amego <oga= z%ia$to%ali oni 7ego narodziny! $&u4yli
7ego $&a/o0'i na pu$tyni! po'ie$zali Do % agonii! og&o$ili 7ego zmart%y'h%$tanie! a na g5rze
%nie/o%$t2pienia opu0'ili "urtyn. po za"o#'zeniu "r5t"iego dramatu 7ego 4y'ia, Ne/y nie
/y&o pomy&"i 'o do zna'zenia i$tnienia anio&5%! pot%ierdza12 1e na1$tar$ze %yznania %iary J
'redo! 'zyli $ym/ole, 6. $am2 pra%d. og&a$za&y raz po raz $o/ory po%$ze'hne! u4y%a12'
podnio$&y'h! $uge$ty%ny'h o"re0le#= FCa&2 mo'2 %ierzymy! 4e 1e$t 1eden <5g! /.d2'y
$t%5r'2 %$zy$t"iego! 'o %idzialne i nie%idzialne! 'o du'ho%e i materialneC "t5ry
%$ze'hmo'n2 $%o12 pot.g2 r5%no'ze0nie! od po'z2t"u 'za$u! $t%orzy& i$toty du'ho%e i
materialne= anio&5% i ten 0%iat! a na "onie' natur. ludz"2! z&o4on2 z du$zy i 'ia&aG (;I So/5r
Aatera#$"i),
Har5%no % Pi0mie K%i.tym! 1a" i % orze'zenia'h $o/or5% $t%ierdza $i. zde'ydo%anie! 4e te
i$toty aniel$"ie $2 $u/$tan'1ami intele"tualnymi! %y4$zymi od ludzi, 6e za$adni'ze 'e'hy
natury anio&5% pod"re0lali z pe&n2 1ednomy0lno0'i2 zar5%no gre''y! 1a" i &a'i#$'y O1'o%ie
Ko0'io&a, 7e$t to tym /ardzie1 niez%y"&e! 4e nie /y&o 4adne1 $z'zeg5lne1 dy$"u$1i na temat
anio&5%! pod'za$ gdy $ilnie ata"o%ano %iele do"tryn o Bundamentalnym zna'zeniu! "t5ry'h
o/rona za1mo%a&a 'a&y 'za$ i umy$&y O1'5%, Wygl2da&o to ta"! 1a" gdy/y "a4dy z ni'h
u%a4a&! 4e 1ego 4y'ie i pi$ma /.d2 niepe&ne! 1e0li nie z&o4y ho&du intele"tualnego tym
%iel"im /ra'iom ludz"o0'i,
4# 7od%#wie roz$)$
Przez %ie"i anio&o%ie $tano%ili umi&o%any temat %$zy$t"i'h autor5% "atoli'"i'h, Odegrali
ta" intymn2 rol. % 4y'iu ?aryi! 7e1 Syna i apo$to&5%! a po'z2t"i 'hrze0'i1a#$t%a ta"
przypad&y im do $er'a! 4e gdy 'hrze0'i1a#$t%o do1rza&o! autorzy 'hrze0'i1a#$'y ot%ar'ie
%y$&a%iali anio&5% 1a"o $%y'h przy1a'i5&! mi$trz5% i o/ro#'5% J "t5rymi napra%d. /yli,
-ie dzi%i zatem! 4e :o"torzy Ko0'io&a pie'zo&o%i'ie pra'o%ali nad tra"tatami o anio&a'h,
6oma$z na$z"i'o%a& $u/telnie zde'ydo%ane linie $%e1 rozpra%y ta" %y12t"o%ymi
po'i2gni.'iami! 4e za$&u4y& na miano F:o"tora Eniel$"iegoG, 7ego rozpra%a przy'i2ga
$po1rzenie "a4dego "one$era intele"tualnego $%2 niez%y"&2 0mia&o0'i2! przeni"li%o0'i2 i
pi."nem zamy$&u! a $po$5/ 1e1 opra'o%ania zape%ni& 1e1 niezr5%nan2 pozy'1.
na1zna"omit$ze1 analizy anio&5%, Wy12t"o%o03 rozpra%y 6oma$za nie znie'h.'i&a 1edna"
4y12'y'h po nim teolog5% do pode1mo%ania %y$i&"5%! /y % $er'a'h 'hrze0'i1an "a4de1
epo"i ugrunto%a3 tr%a&2 pozy'1. anio&5%,
4# 7od%#wie doko+#1o2ci wzec.2wi#%#
Po%ra'a12' do %ymi1a12'o nieroz$trzyga12'ego! le'z $u/telnie prze"onu12'ego argumentu
opartego na rozumie! /y&o/y nie od rze'zy z%r5'i3 u%ag.! 4e anio&o%ie $&u$znie %'hodz2 %
za"re$ /ada# naturalny'h, Enio&o%ie $2 zde'ydo%anie integraln2 'z.0'i2 porz2d"u
naturalnego, Ponie%a4 prze%y4$za12 'z&o%ie"a! nie"t5rzy %y'i2gn.li po'hopny %nio$e"! 4e
prze%y4$za12 porz2de" natury, 7e$t to nai%ne zarozumial$t%o= prze'ie4 ro0linie mo4e $i.
logi'znie %yda%a3! 4e ro/a" prze%y4$za porz2de" natury! ro/a"o%i J 4e pie$! a p$u J 4e
'z&o%ie", W rzad"i'h 'h%ila'h! gdy %ynurzamy $i. z opar5% py'hy! nietrudno 1e$t nam
przyzna3! 4e nie 1e$te0my ta" zupe&nie do$"onali! a/y naturalna do$"ona&o03 %y4$za od na$ze1
/y&a nie do pomy0lenia J z%&a$z'za rano przed 0niadaniem, Ergumenty rozumo%e za
i$tnieniem anio&5% %y'hodz2 %&a0nie od ty'h o'zy%i$ty'h ograni'ze# 'z&o%ie"a i 'zy$te1
do$"ona&o0'i 1ego 6%5r'y,
Pier%$zy! /ardzo pi."ny argument mo4na /y pod$umo%a3 $u'hymi $&o%ami za$ady! 4e
$"ute" 1e$t do$"ona&y propor'1onalnie do $topnia! % 1a"im przypomina 'zy te4 odz%ier'iedla
$%o12 przy'zyn., Ha$ada ta na/iera 4y'ia naty'hmia$t! gdy zo$ta1e prze"$zta&'ona z a/$tra"'1i
% "on"ret= zgadzamy $i. /ez $prze'i%u na t%ierdzenie! 4e od/ite 0%iat&o 1e$t do$"onal$ze!
gdy mo4e o0%ietla3 inny'hC %iedza 1e$t do$"onal$za! gdy mo4e o0%ie'a3 inny'hC mi&o03 do
<oga % na$zy'h $er'a'h 1e$t do$"onal$za! "iedy mo4emy rozpali3 $er'a inny'h, -ie mo4emy
%yo/razi3 $o/ie do$"ona&ego ar'hite"ta %$ze'h0%iata! "t5ry parta'zy ro/ot.C z pun"tu
%idzenia 'elu <oga %$ze'h0%iat 1e$t do$"ona&y, Celem tym /y&o o"azanie 7ego do$"ona&o0'i!
o/1a%ienie 7ego do/ro'i, 6a" %i.' rze'zy i$tnie12'e odz%ier'iedla12 i$tnienie <oga! a rze'zy
4y12'e da12 nam mgli$ty o/raz 4y'ia <o4ego, -ie mieli/y0my 1edna" nale4ytego o/razu
dzia&ania <oga! 7ego na1/ardzie1 %e%n.trznego 4y'ia i %&a0'i%ego ?u dzia&ania
intele"tualnego! gdy/y nie /y&o anio&5% J $u/$tan'1i intele"tualny'h! niezale4ny'h od
0%iata materialnego! "t5ry'h % pe&ni immanentne dzia&anie 1e$t dzia&aniem intele"tu i %oli,
4# 7od%#wie +iedoko+#1o2ci -$dzkiego i+%e-ek%$
6o pra%da! 4e 'z&o%ie" % pe%nym nie%iel"im $topniu 1e$t odz%ier'iedleniem <oga J %
por5%naniu do $t%orze# ni4$zy'h od niego 1e$t on zde'ydo%anie "r5lem, Wyda1e $i.
nie$"o#'zenie od ni'h %y4$zy z po%odu $%o1e1 zdolno0'i my0lenia i "o'hania, 7edna" na$z
marny %zro" %idzi 1a$"ra%2 r54ni'.! 1a"a dzieli dzia&anie <oga od dzia&ania 'z&o%ie"a, :u'h
'z&o%ie"a 1e$t nie"ompletny /ez 'ia&aC potrze/u1e materii dla $amego t%orzy%a my0liC %
"a4dym dzia&aniu! % "a4de1 my0li! mu$i u4y%a3 $%o1ego materialnego 'ia&aC to za
po0redni't%em materii o$i2ga do$"ona&o03 intele"tualn2 i moraln2, C54 za "ontra$t %zgl.dem
pe&ne1 niezale4no0'i du'ha! 1a"2 po$iada <5g9 7e0li 'z&o%ie" za1mu1e $z'zyt $t%orzonego
%$ze'h0%iata! li$ta do$"ona&o0'i 1e$t nie"ompletna= 1e$t na nie1 i$tnienie! 4y'ie! %iedza i
mi&o03 zmy$&o%a oraz %iedza i mi&o03 intele"tualna zale4na od materii, <ra"u12'y element
1e$t o'zy%i$ty= 4y'ie intele"tualne oraz %iedza i mi&o03 intele"tualna 'a&"o%i'ie niezale4ne
od materii, Pmy$& nau"o%y! "t5ry napoty"a podo/n2 $ytua'1. % 0%ie'ie nau"i! nie %aha $i.
og&o$i3 i$tnienia /ra"u12'ego elementu i %yru$zy3 na 1ego po$zu"i%anie, Pmy$& 'z&o%ie"a!
nau"o%y 'zy nienau"o%y! napoty"a12' t. $am2 $ytua'1. % $zer$zym "onte"0'ie
%$ze'h0%iata! %aha& $i. 1e$z'ze mnie1 przed og&o$zeniem i$tnienia anio&5%, E $zu"a3 i'h nie
trze/a /y&o d&ugo ani dale"o,
-iezale4nie od tego! 'zy 'z&o%ie" o/no$i $i. py$znie! mierz2' 0%iat dumnym %zro"iem! 'zy
te4 $i. poni4a! uto4$amia12' $i. upar'ie ze 0%iatem ni4$zym od $ie/ie za pomo'2 pomy$&o%o
o/my0lanego "amuBla4u! pozo$ta1e Ba"tem! 4e nie zna1du1e $i. ani na $z'zy'ie! ani u
pod$ta%y $t%orzenia, Stoi na na1ni4$zym $z'ze/lu intele"tualno0'i, Wrodzona niezale4no03
intele"tualno0'i 1e$t % nim ograni'zona przez 0%iat materialny, ; $ama ta %2t&a i$"ier"a
inteligen'1i % 'z&o%ie"u 0%iad'zy o i$tnieniu inteligen'1i do$"onal$ze1, Ddy za1mo%ali0my
$i. 4y'iem <oga! do$trzegli0my! 4e inteligen'1a nie potrze/u1e $ama z $ie/ie t%orzy%a 0%iata
materialnego, :la $ame1 inteligen'1i materia 1e$t 'zym0 przypad"o%ym! 'zym0 typo%ym za0
1e$t dla inteligen'1i i$tnie12'e1 % z&o4eniu! "t5re nazy%amy 'z&o%ie"iem, 6en Ba"t %iele nam
m5%i, Popi$y%anie $i. $"rzyd&ami 1e$t 'e'h2 przypad"o%2 dla 4y'ia z%ierz.'ego! dlatego
'za$ami napoty"amy z%ierz.ta /ez $"rzyde&, S"rzy%ienie 1e$t 'e'h2 przypad"o%2 dla n5g!
dlatego %idu1emy nogi! "t5re nie $2 "rzy%e, Ce'h2 przypad"o%2 dla i$tot 4y%y'h 1e$t
po$iadanie n5g! %i.' $poty"amy pe%ne i$toty 4y%e! "t5re nie ma12 n5g, 7e0li zatem
$"r.po%anie materi2 nie /.dzie dla inteligen'1i "onie'zne! le'z ra'ze1 przypad"o%e! /.dzie
i$tnie3 1a"a0 inteligen'1a! na%et $t%orzona! niezale4na od materii,
?o4emy na%et p5103 dale1 i uog5lni3 ten argument! o/$ta12'! 4e inteligen'1a ludz"a 1e$t
niedo$"ona&ym $topniem inteligen'1i, W "a4de1 "ategorii /yt5% to! 'o niedo$"ona&e! za"&ada
do$"ona&e, -iedo$"ona&o03 1e$t 'zym0 p58nie1$zym od do$"ona&o0'i! 'zym0! 'o dzie1e $i. z
do$"ona&o0'i2! podo/nie 1a" $&o%o dozna1e prze"r.'enia przez znie"$zta&'one u$ta,
Po1a%ienie $i. $topnia niedo$"ona&ego 1a"ie10 do$"ona&o0'i upe%nia na$! 4e i$tnie1e 1e1
$topie# do$"ona&y,
W "a4dym razie na$ze $tudium r54ny'h $topni 4y'ia! % "t5rym %ypro%adzali0my
%e%n.trzne dzia&anie $t%orze# od %e%n.trznego dzia&ania <oga /.d2'ego 6r51'2! da1e nam
% pro1e"'ie rze'zy %i.'e1 mie1$'a! ni4 potrze/a na 1ednego 'zy d%5'h anio&5%, Si$tori.
$t%orzenia nale4a&o/y z pe%no0'i2 przer%a3 % po&o%ie rozdzia&u! gdy/y <5g nie $t%orzy&
anio&5%, 7edna" anio&5% nie %olno myli3 z po%odu i'h %y$o"ie1 do$"ona&o0'i z $amym
<ogiem, -ie $2 oni nie$po%odo%ani 4adn2 inn2 przy'zyn2 ani nie $t%orzyli $i. $amiC nie $2
te4 'a&"o%i'ie $amo%y$tar'zalni, S2 ra'ze1 J 1a" %$zy$t"ie $t%orzenia J 'a&"o%i'ie zale4ni
od podtrzymu12'e1 r."i <oga! "t5ra po%o&a&a i'h do i$tnienia i $ama i'h % nim utrzymu1e,
-ie%iarygodna do$"ona&o03 anio&5% 1e$t zaled%ie ni"&ym zary$em nie$"o#'zone1
do$"ona&o0'i <oga, ;'h do$"ona&o03! ta" $amo 1a" na$za! 1e$t u4y'zonaC 1e$t u'ze$tni'zeniem
% za$adni'ze1 do$"ona&o0'i nale42'e1 do <oga! 1e1 %ypo4y'zeniem,
4#%$r# #+io18w
Enio&o%ie zo$tali $t%orzeni % 'za$ie! a nie od%ie'znie! ale "a4da pr5/a do%iedzenia tego
$t%ierdzenia 1e$t z g5ry $"azana na niepo%odzenie, 7e$t to 1edna z ty'h pra%d! "t5re $2
materi2 nie dla do%od5%! le'z dla %iary, O'zy%i0'ie nie da $i. do%ie03 'za$o%ego po'z2t"u
%$ze'h0%iata, -ie mo4na dato%a3 i$tnienia 1a"ie1"ol%ie" rze'zy %e %$ze'h0%ie'ie przy
u4y'iu pie'z2t"i %ie'zno0'i lu/ 'za$u, Wy'hodz2' z mo'nego zape%nienia %iary! 4e 4y'ie
aniel$"ie mia&o po'z2te" % 'za$ie! teologo%ie nie %aha12 $i. zag&./i3 % "%e$ti. %zgl.dnego
'za$u $t%orzenia anio&5%= 'zy po%$tali oni %'ze0nie1 od 0%iata materialnego! p58nie1! 'zy
te4 r5%no'ze0nie z nimQ ; zno%u rozum nie 1e$t zdolny p5103 dale"o, -a pod$ta%ie deBini'1i
przy1.ty'h przez Ko0'i5& oraz Ba"tu! 4e anio&o%ie $2 ta" integraln2 'z.0'i2 %$ze'h0%iata
naturalnego! 0%i.ty 6oma$z %nio$"u1e! 4e zo$tali oni $t%orzeni razem ze 0%iatem
materialnym, >ozum 1e$t tuta1 zupe&nie pozo$ta%iony $amemu $o/ie, W.dru12' $amotnie po
tym o/$zarze! tra'i $zy/"o pe%no03 $ie/ie! 1ego g&o$ opada do $zeptu pogl2d5%C a gdy
'iemno03 $i. utrzymu1e! nie potrze/a %y$i&"u! /y po1a%i&a $i. po"ora, W $ytua'1i gdy
zde'ydo%ane roz$trzygni.'ie 1e$t niemo4li%e! pogl2d 6oma$za 1e$t roz$2dny! 'ho3
prze'i%$ta%ia $i. gre'"im O1'om Ko0'io&a, -ie 1e$t % nim 1edna" o$amotniony! gdy4 1ego
opinia 1e$t 'a&"iem naturaln2! po%$ze'hn2 opini2 O1'5% &a'i#$"i'h,
Ic. 7ro%o%#
6e %y4$ze $u/$tan'1e intele"tualne! "t5re nazy%amy anio&ami! i$tnie12 rze'zy%i0'ie, 7a"ie
%i.' $2Q ;'h o/raz na"re0lony przez rozum 1e$t z "onie'zno0'i negaty%ny, 7e$t przyna1mnie1
1a$ne! 4e nie $2 z%ali$tymi gigantami! przy "t5ry'h %iel"ie1 $ile ludzie %ygl2da12 anemi'znie,
P anio&a nie ma pro/lemu %iel"i'h rozmiar5%! /o nie ma % nim ni' materialnego, Ponadto
%y"lu'zona 1e$t mo4li%o03 przepro%adzenia $e"'1i anio&a! 1a"o 4e nie po$iada on materii=
anio& nie ma $trony %e%n.trzne1 i ze%n.trzne1! g5ry i do&u! przodu i ty&u ani r2" i n5g, 6a
i$tota du'ho%a! %&a0nie dlatego! 4e 1e$t du'ho%a! 1e$t zupe&nie pro$ta! 'a&"o%i'ie poz/a%iona
'z.0'i, Fa"ty'znie anio& nie ma na%et pod$ta%o%e1 $tru"tury materii i Bormy! ta"
po%$ze'hne1 dla 'a&e1 natury ni4$ze1 od porz2d"u aniel$"iego, Ozna'za to po pro$tu
$t%ierdzenie po raz "ole1ny! 4e i$toty te $2 du'ho%e! 'a&"o%i'ie du'ho%e J i zupe&nie
niezale4ne od $u/$tan'1i materialny'h, 6o pra%da! 4e "on'ep'1a ta %yda1e nam $i. trudna!
ponie%a4 na$ze umy$&y $2 % nieuni"niony $po$5/ u%i"&ane % materi., Cho'ia4 zgadzamy
$i.! 4e anio&o%ie $2 $u/$tan'1ami du'ho%ymi! Bormami $amoi$tnymi! 1edna" zapa'h materii
na%iedza na$ze roz%a4ania o anio&a'h 1a" /ez'iele$ne %$pomnienie le""i'h perBum, Pe%n2
pomo' da1e zapami.tanie! 4e normalne i$tnienie anio&a 1e$t podo/ne do $po$o/u i$tnienia
du$zy 'z&o%ie"a po 0mier'i! a przed zmart%y'h%$taniem 'ia&a J 'ho'ia4 o'zy%i0'ie du$z.
ludz"2 'e'hu1e % tym $tanie $amotna nie"ompletno03! "t5ra % pe&nym 4y'iu anio&5% 1e$t
zupe&nie nieo/e'na,
Ic. +iez+izcz#-+o23
W aniele nie ma ni'zego! 'o mog&o/y %ypa03! ur%a3 $i. 'zy zo$ta3 od'i.te, Enio& 1e$t
'a&"o%i'ie niezni$z'zalny, <.d2' zupe&nie pro$ty! nie mo4e $i. rozpa03 na 'z.0'i, -ie mo4e
utra'i3 ni' ze $%e1 natury! gdy4 nie ma % nie1 ni' z&o4onego, ?5%i2' po pro$tu! anio& nie
prze4y%a te1 pr5/y generalne1 przed 0mier'i2! "t5r2 nazy%amy zmian2! a przede %$zy$t"im
nie mu$i gra3 g&5%ne1 roli % drama'ie 0mier'i, 6oma$z $&u$znie m5%i! 4e "a4da zmiana 1e$t
rodza1em 0mier'i! /o % "a4de1 zmianie 'o0 $i. tra'i! na%et 1e0li 'o0 $i. ta"4e zy$"u1e,
>oz"&ad! ta" 1a" go rozumiemy! 1e$t $"ut"iem oddzielenia za$ady nada12'e1 1edno03 i 4y'ie od
materii! "t5r2 ta za$ada 1edno'zy i o4y%ia, Ha"&ada on o'zy%i0'ie 'o na1mnie1 pod$ta%o%2
z&o4ono03 Bormy! 'zyli za$ady 1edno'z2'e1! i materii, >oz%a4my to na "on"retnym
przy"&adzie J mo4emy zni$z'zy3 Bre$"! zdrapu12' go ze 0'iany lu/ /urz2' 0'ian.! "t5r2
upi."$za! to zna'zy ni$z'z2' al/o $am2 t. rze'z! al/o inn2! od "t5re1 ta pier%$za 1e$t zale4na,
7edna" % z/roi anio&5% nie ma $zpary! % "t5r2 mogli/y0my %/i3 lan'. zni$z'zenia, Enio&a
nie mo4na roz&o4y3 na 'z.0'i ani zli"%ido%a3 i nie mo4na go zni$z'zy3! ni$z'z2' to! od
'zego 1e$t zale4ny! /o nie zale4y od ni'zego poza <ogiem, <5g m5g&/y o'zy%i0'ie zni$z'zy3
anio&a J nie przez uderzenie pot.4ne1 pi.0'i ani ry" grzmi2'ego Biat! le'z przez z%y"&e
od%o&anie u4y'zonego i$tnienia! "t5rym anio& $i. 'ie$zy, 6a" $amo 1a" %$zy$t"ie inne
$t%orzenia! anio& nie 1e$t $amo%y$tar'zalny! a 1ego natura nie 1e$t 1ego i$tnieniem, Ny1e
i$tnieniem u4y'zonym! i$tnieniem! % "t5rym u'ze$tni'zy, On ta"4e za%dzi.'za to! 4e nadal
i$tnie1e! podtrzymu12'e1 r.'e <oga, :o uni'e$t%ienia anio&a nie 1e$t "onie'zne 4adne
pozyty%ne dzia&anie <ogaC %y$tar'zy tyl"o %y'oBanie te1 'hroni2'e1 r."i! /ez "t5re1 anio& J
a na%et %$ze'h0%iat J zapada $i. % ni'o03! z "t5re1 $i. %ydo$ta&,
Ic. r8"+orod+o23 i -icz'#
-a pod$ta%ie du'ho%e1 natury anio&5% mo4emy m5%i3 o anio&a'h 1a" o 'z&on"a'h 1edne1
rodziny! pod"re0la12' i'h %$p5lne 'e'hy! ta"ie 1a" niematerialno03! pro$tota i
niezni$z'zalno03, 6o og5lne podo/ie#$t%o nie mo4e na$ 1edna" zdradli%ie pop'hn23 do
po1mo%ania anio&5% 1a"o nie$"o#'zenie li'zny'h "opii 1ednego modelu, 7ednego anio&a od
drugiego dzieli r54ni'a r5%nie du4a! 1a" r54ni'a mi.dzy "oniem i 'z&o%ie"iem! gdy4 "a4dy
anio& 1e$t odr./nym gatun"iem! $amodzielnie "ompletnym i pe&nym, ;nnymi $&o%y! o naturze
aniel$"ie1 nie m5%i $i. % odnie$ieniu do anio&5% % ta"i $am $po$5/! 1a" m5%i $i. o naturze
ludz"ie1 % odnie$ieniu do ludzi, Odr54niamy $i. od $ie/ie tyl"o pod %zgl.dem r54ni'
indy%idualny'h! natomia$t gatun"o%o %$zy$'y ludzie $2 ta'y $ami, :o "a4dego za0 gatun"u
aniel$"iego nale4y! %r.'z prze'i%nie! tyl"o 1eden o$o/ni" i gatune" 1e$t % nim "ompletny,
?no4enie 1edno$te" % o/r./ie gatun"u aniel$"iego nie ma $en$u, W %ypad"u rze'zy
materialny'h ta"ie mno4enie 1e$t /ez%zgl.dnie "onie'znie do zape%nienia "ontynua'1i
gatun"u! gdy4 1edno$t"i! o$i2ga12' %yzna'zony "re$ i$tnienia! prze$ta12 i$tnie3, W porz2d"u
aniel$"im g%aran'12 tr%a&o0'i gatun"u 1e$t $ama niezni$z'zalna natura "a4dego anio&a,
?o4na /y do%odzi3! 4e 'elo%i! dla "t5rego <5g $t%arza J odz%ier'iedleniu 7ego /o$"i'h
do$"ona&o0'i J lepie1 $&u4y mno4enie 1edno$te" % o/r./ie gatun"u, 7edna" % rze'zy%i$to0'i
$"o#'zone $t%orzenie uzy$"u1e 1a"ie0 nie%iel"ie podo/ie#$t%o do u0mie'hu <oga dzi."i
r54norodno0'i gatun"5%! a nie %$"ute" materialnego zr54ni'o%ania 1edno$te" % o/r./ie
gatun"u,
H 1ednym %y12t"iem 1e$t pra%d2! 4e % 'a&ym 0%ie'ie $t%orzonym "on"retny o$o/ni" nie ma
4adnego zna'zenia poza tym! 1a"ie odgry%a % przed&u4aniu gatun"u, 6ym %y12t"iem 1e$t
0%iat 'z&o%ie"a, 6uta1 "a4da 1edno$t"a ma %y12t"o%e zna'zenie! gdy4 "a4da 1e$t
%ypo$a4ona % %ie'znotr%a&2 du$z.! "t5ra przetr%a "a4dy inny gatune" % porz2d"u
materialnym, 6a" napra%d. %y12te" doty'z2'y 'z&o%ie"a nie 1e$t % og5le %y12t"iem, 6o
tr%anie! 'o0 $ta&ego! 1e$t % 'a&e1 naturze przedmiotem 1e1 /ezu$tanne1 tro$"i, Ponie%a4
i$"ier"a 4y'ia 1ednego o$o/ni"a 1e$t 'zym0 ta" przelotnym! % por5%naniu do $tale
odna%ia12'e1 $i. egzy$ten'1i gatun"u 1e$t niei$totna, ; na pod$ta%ie te1 $ame1 za$ady ta"
$zalenie %a4na 1e$t ludz"a du$za J /o 1e$t przezna'zona do 4y'ia nie przez 'h%il.! przez ro"
'zy na%et %ie"! ale przez 'a&2 %ie'zno03, H tego $amego po%odu ludzie niedo$trzega12'y
ni'zego du'ho%ego i %ie'znotr%a&ego do'hodz2 z mia4d42'2 logi"2 do tragi'znego %nio$"u!
4e po1edyn'ze ludz"ie 4y'ie 1e$t 'zym0 tanim! z%y"&ym! niei$totnym,
-a%et gdy/y mno4enie po1edyn'zy'h anio&5% % rama'h 1ednego gatun"u mia&o 1a"i0 $en$!
/y&o/y to niemo4li%e, Po%iedzmy! 4e 1e$te0my niezado%oleni z na$ze1 ludz"ie1 du$zy i
po$tana%iamy 'o0 z ni2 zro/i3, 7e0li pami.tamy! 4e na$za du$za! /.d2' du'ho%a! nie ma
'z.0'i! mo4emy /ez trudu zrozumie3! 4e nie mo4e /y3 mo%y o %y"a#'zaniu nier5%ny'h
mie1$' 'zy zao"r2glaniu "rzy%izn, :u$za ta! 1a" %$zy$t"ie Bormy % porz2d"u materialnym i
%$zy$t"ie $u/$tan'1e % porz2d"u du'ho%ym! 1e$t 'a&"o%i'ie pro$ta, Ddy/y0my mogli
do"ona3 1a"ie1"ol%ie" zmiany! 'ho3/y niez%y"le ma&e1! zmienili/y0my 'a&2 rze'z,
?ogli/y0my %yt%orzy3 'o0 /ardzo &adnego! ale zni$z'zyli/y0my 'z&o%ie"a, -a1dro/nie1$za
zmiana % Bormie $u/$tan'1alne1 %y%o&u1e zmian. $u/$tan'1aln2! a rozumna du$za 'z&o%ie"a
1e$t %&a0nie Borm2 $u/$tan'1aln2! dzi."i "t5re1 odr54nia $i. on od "a4dego innego $t%orzenia
%e %$ze'h0%ie'ie, Enio&o%ie $2 $amoi$tnymi Bormami $u/$tan'1alnymiC "a4de! na%et
na1mnie1$ze! zr54ni'o%anie ozna'za&o/y nie pomno4enie 1edno$te" % o/r./ie gatun"u! le'z
zmian. rodza1o%2! $u/$tan'1aln2, ?o4li%o03 mno4enia o$o/ni"5% % rama'h gatun"u i$tnie1e
tyl"o %5%'za$! gdy za$adni'zy element tego gatun"u mo4e podlega3 modyBi"a'1i! "t5ra nie
$tano%i modyBi"a'1i $u/$tan'1alne1, ?5%i2' pro$to= za$ada indy%idualiza'1i mo4e
%y$t.po%a3 1edynie % odnie$ieniu do materii, E anio&o%ie $2 od materii zupe&nie niezale4ni,
Kon$e"%en'1e tego gatun"o%ego 'hara"teru "a4dego anio&a % po&2'zeniu z li'z/2 anio&5% $2
o$za&amia12'e, ;'h li'z/a prze"ra'za /o%iem %$zel"ie o/li'zenia, Pi$mo K%i.te napomy"a o
tym % ta"i'h Bragmenta'h 1a"= F6y$i2'e ty$i.'y ?u $&u4y&y! a dzie$i.3 ty$i.'y po $to ty$i.'y
$ta&o przed -imG
2
, 7e$t pra%d2! zupe&n2 pra%d2! 4e li'z/a anio&5% po%inna przy3mi3 li'z/.
%$zy$t"i'h inny'h rze'zy $t%orzony'h, Pi."no $t%orze# 1e$t niedo$"ona&ym o/razem pi."na
<oga! a 'a&ym 'elem $t%orzenia /y&o odz%ier'iedlenie % $t%orzenia'h 'zego0 z tego <o4ego
pi."na, ;m do$"onal$ze $t%orzenie! tym %$panial$zy o/raz <o4ego pi."na, Enio&o%ie!
na1do$"onal$i z %$zy$t"i'h i$tot $t%orzony'h! $2 na1do$"onal$zym o/razem pi."na <oga, ;'h
mno4enie poz%ala na1$"ute'znie1 o$i2gn23 <o4y 'el %e %$ze'h0%ie'ie, Ka4dy anio& odda1e
1a"20 per$pe"ty%.! 1a"i0 'ie# <o4ego pi."na! i "a4dy z ni'h o %iele /ardzie1 r54ni $i. od
inny'h ni4 zapa'h a"a'1i od "%ie'ia %i0ni,
Kiedy /ia&e 0%iat&o <o4ego pi."na prze'hodzi przez pryzmat $t%orze#! u0%iadamiamy 1e
$o/ie tyl"o 'z.0'io%o, 7e$t roz/ite na %2$"ie promienie r54ny'h "olor5% i tyl"o one mog2 $i.
prze$2'za3 do na$zego umy$&u i zmy$&5%, -ie$amo%ita li'z/a anio&5% da1e nam pe%ne ni"&e
po1.'ie o $trumienia'h promieni pi."na! "t5re %yle%a12 $i. ze 0%iata na1/li4$zego pi."nu
<oga J 0%iata anio&5%,
Ko+ekwe+cje +#%$r& #+ie-kiej
* od+ieie+i$ do ci#1
<y3 mo4e to pe%na ni"&a 0%iadomo03 tego aniel$"iego pi."na %pro%adzi&a $&o%a Fanio&G i
Faniel$"iG do $&o%ni't%a mi&o$nego, 6a" napra%d. %ygl2da3 1a" anio& 1e$t %2tpli%ym
o$i2gni.'iemC przyna1mnie1 dla ludz"i'h o'zu % aniele nie ma du4o do ogl2dania,
St%ierdza12' niezale4no03 anio&5% od materii! %y"azali0my 1u4 % o'zy%i$ty $po$5/! 4e 'ia&o
% 4adnym razie nie nale4y do natury aniel$"ie1, S2 oni $u/$tan'1ami niematerialnymi! % pe&ni
du'ho%ymi, E mimo to anio&o%ie $tali z mie'zami % r."u u /ram ra1u! przy$zli drog2 do
E/rahama! pod1.li d&ug2 podr54 %raz z m&odym 6o/ia$zem, Ci anio&o%ie z pe%no0'i2 mieli
'ia&a, S"2d 1e %zi.liQ
O'zy%i0'ie nie mog&y /y3 one %&a$nymi 'ia&ami anio&5% J anio&o%ie nie ma12 'ia&, S"oro 1e
mieli! mu$ieli 1e przy/ra3 na $z'zeg5ln2 o"az1.! tro'h. ta" 1a" m.4'zyzna %ypo4y'za garnitur
% u/ogi'h 'za$a'h $tuden'"i'h, Szu"a12' odpo%iedzi na pytanie! $"2d 1e %zi.li! '54! mo4na
1edynie zgady%a3, W "o#'u to $z'zeg5lne 'ia&o $&u4y&o 1edynie u"azy%aniu $i., -ie /y&o
"onie'zne! /y opr5'z przodu mia&o ta"4e ty&! /y /y&o "ompletnym! ludz"im 'ia&em, W
po$zu"i%aniu potrze/nego rodza1u 'ia&a anio&o%ie nie /yli $"azani na pl2dro%anie gro/5%,
K%i.ty 6oma$z proponu1e nie0mia&o! 4e 1a"o materia&u do $%oi'h 'ia& u4yli $pr.4onego
po%ietrza, O'zy%i0'ie tyl"o zgady%a&, 7e$t %iele %a4nie1$zy'h pyta#! doty'z2'y'h ty'h
aniel$"i'h 'ia&! "t5ry'h i$tnienie tu za"&adamy! ni4 pytanie o i'h 8r5d&o, Czy mog&y na
przy"&ad pode1mo%a3 'zynno0'i 4y'io%e= 'zy mog&y %idzie3! przy1mo%a3 po4y%ienie!
ro$n23! $tarze3 $i.! do$ta%a3 reumatyzmu i ni$z'ze3Q Enio& >aBa&! odrzu'a12' go0'inno03
6o/ia$za! odpo%iedzia&= FWyda%a&o $i.! 4e 1em i pi1. z %ami! le'z 1a u4y%am
nie%idzialnego po4y%ienia i napo1u! "t5rego ludzie nie mog2 zo/a'zy3G
(
, -ie! te 'ia&a nie
/y&y zdolne do 'zynno0'i 4y'io%y'h, 6yl"o 4y12'e 'ia&a! o4y%iane %&a0'i%2 im Borm2
$u/$tan'1aln2! mog2 1e %y"ony%a3, <ez 'ia&a! poz/a%iony materii i % "on$e"%en'1i
%$zel"ie1 ilo0'i! anio& nie mo4e zna1do%a3 $i. % 1a"im0 mie1$'u % ta"i $po$5/ 1a" my,
Po%ierz'hnia na$zy'h 'ia& 1e$t! % pe%nym $en$ie! oto'zona, 7a" anio& mo4e /y3 oto'zonyQ
-ie mo4e zo$ta3 zam"ni.ty % $zaBie ani $po%ity % e"toplazm. medium, ?imo to anio&o%ie
mu$z2 gdzie0 $i. zna1do%a3! nie ma12 %$ze'ho/e'no0'i <oga, Rr5d&em pro/lemu 1e$t! 1a" $i.
'z.$to zdarza! to! 4e pr5/u1emy po1mo%a3 %$zy$t"o % "ategoria'h ludz"i'h, Enio&o%ie
zna1du12 $i. % danym mie1$'u nie przez $ty'zno03 ilo0'i! 1a" % na$zym %ypad"u! ale przez
$ty'zno03 mo'y, ;nnymi $&o%y! anio& 1e$t tam! gdzie dzia&a, FilozoBo%ie u1.li to %$zy$t"o %
d%5'h $&o%a'h! m5%i2'! 4e ludzie zna1du12 $i. % 1a"im0 mie1$'u % $po$5/ ograni'zony!
pod'za$ gdy anio&o%ie % $po$5/ o"re0lony,
* od+ieie+i$ do )iejc#
-iezale4nie od $Bormu&o%ania pozo$ta1e Ba"tem! 4e anio& mo4e dzia&a3 % 'ztere'h "2ta'h
po"o1u 1edno'ze0nieC /.d2 one dla anio&a tyl"o 1ednym mie1$'em, ?ie1$'e anio&a 1e$t /o%iem
tam! gdzie on dzia&a= mo4e $i. zdarzy3! 4e 'a&2 mo' anio&a %y'zerpu1e 1edno mie1$'e
materialne! i %tedy mie1$'e materialne i mie1$'e aniel$"ie $i. po"ry%a12! ale mo4e te4 $i.
zdarzy3! 4e mo'y anio&a nie %y'zerpu1e "il"ana0'ie mie1$' materialny'h! a %tedy J
ponie%a4 na$ze umy$&y $2 0'i0le z&2'zone z materi2 J za'zynamy $i. upiera3! 4e 1e$t to po
pro$tu niemo4li%e, Spra%a $tanie $i. 1a0nie1$za i /ardzie1 zadzi%ia12'a! gdy p51dziemy dale1,
Ppad&e anio&y! "t5re o/ra&y $o/ie 0%inie za no%e mie1$'e zamie$z"ania! %yrazi&y $i.
do$&o%nie! m5%i2' Chry$tu$o%i! 4e 1e$t i'h legion, Enio& nie potrze/u1e /o%iem o"re0lone1
prze$trzeni, -ie trze/a $i. o/a%ia3! 4e anio&o%ie /.d2 $i. mi.dzy $o/2 przepy'ha3! %al'zy3 o
u'h%yt 'zy /lo"o%a3 %e10'ie, -ie ma limitu li'z/y anio&5%! "t5re mo4na przypi$a3 do
1a"iego0 mie1$'a materialnego! ponie%a4 % 0%ie'ie aniel$"im nie %y$t.pu1e za$adni'za
"%e$tia ilo0'i,
* od+ieie+i$ do r$c.$
Spo$5/ poru$zania $i. anio&5% $tano%i %o/e' tego nie%iel"2 trudno03! gdy4 %yni"a z i'h
$po$o/u za1mo%ania mie1$'a, 7e0li 1a"i0 "on"retny anio& przy/iera 'ia&o! %5%'za$ z 1ego
po%odu poru$za $i. lo"alnie! "ro" po "ro"u! %$pina12' $i. na 1edno %zg5rze i $'hodz2' z
na$t.pnego, W prze'i%nym razie! to 1e$t /ez przy/rany'h 'ia&! anio&o%ie za1mu12 mie1$'e
%$"ute" $%ego dzia&ania! "t5re od/y%a $i. za pomo'2 intele"tu i %oli, Poru$za12 $i.! gdy
zmienia12 dzia&anie! z $zy/"o0'i2! &at%o0'i2 i "ompletno0'i2 'e'hu12'2 my0l lu/ pragnienie,
Da/riel nie mia& zady$z"i! gdy przy/y& do -azaretu, 7e$t pra%d2! 4e anio&o%ie $iedzieli na
gro/ie Chry$tu$a % porane" zmart%y'h%$tania! ale nie mo4emy od'zyty%a3 te1 pozy'1i 1a"o
$"ut"u zm.'zenia, C54 /y&o/y naturalnie1$ze! gdy ma $i. do$t.pne 'ia&o! ni4 1e u$ado%i3Q
?ogli/y0my niemal po%iedzie3! 4e anio& m5g&/y /y3 dumny z tego! 1a" $iada! gdy4 4aden
po$iada'z 'ia&a nie ograni'za $i. do $amego $iadania= mo4na opada3 na "rze$&o i d8%iga3 $i.
z niego z 1a%nym przyznaniem $i. do $tary'h "o0'i! mo4na rzu'a3 $i. na "rze$&o 1a"/y na
$"ute" nag&ego roz$ypania $i. "o0'i i /ez"$zta&tnie roz"&ada3 $i. na nim 1a" "o' al/o ro/i3 z
pro'e$u $iadania prezenta'1. %yt%ornego $po"o1u! $iada12' mi.""o 1a" prze'i2ga12'y $i. "ot!
o$za&amia12'o 1a" zni"a12'a Batamorgana i /&y$"a%i'znie i %dzi.'znie 1a" $zy/u12'a 1a$"5&"a,
H pra"ty'znego pun"tu %idzenia $z"oda! 4e nie /y& %5%'za$ o/e'ny d%udzie$to%ie'zny
zna%'a ety"iety! /y m5g& $i. nau'zy3! 1a" po%inno $i. $iada3,
0od$)ow#+ie, %ow#rz&%wo #+io18w
I+7ir#cj#
<ez %2tpienia mo4emy do"ona3 $"ompli"o%ane1 opera'1i $iadania /ez aniel$"ie1 pomo'y! ale
'a&"o%ite %yrze'zenie $i. to%arzy$t%a anio&5% ozna'za ponie$ienie po%a4ne1 $traty! "t5ra
mo4e &at%o dopro%adzi3 do niezrozumienia $ame1 natury ludz"ie1, Cz&o%ie" 1e$t /o%iem
i$tot2 "o$mopolity'zn2! o$amotnion2 % 0%ie'ie o mentalno0'i za0'ian"a, 6yl"o on 1e$t
du'ho%y! 'o ozna'za! 4e tyl"o on $i. irytu1e materi2! tyl"o 1ego my0l %$pina $i. na /ariery
%$ze'h0%iata! tyl"o 1ego mi&o03 trzyma $i. mo'no marzenia o %ie'znym oddaniu! tyl"o 1ego
du$za 1e$t przezna'zona do zadania! "t5re mo4e do"o#'zy3 1edynie nieprzer%ana energia i
nieu$ta12'e tr%anie, -igdy nie 1e$t do/rze! a/y 'z&o%ie" /y& $amC za%$ze 1e$t dla niego
do/rze prze/y%a3 % to%arzy$t%ie ty'h! "t5rzy 'h%yta12 $i. pi."nie1$zy'h idea&5%! $2
o/darzeni %i."$zymi talentami! d242 do %y4$zy'h 'el5%, 7ego gra % me'zu 4y'ia 1e$t 'oraz
gor$za! 1e0li $poty"a tyl"o r5%ny'h $o/ie lu/ gor$zy'hC natomia$t $tale $i. popra%ia! 1e0li
poru$za $i. % $zy/$zym to%arzy$t%ie! gdzie mu$i $i. 'zego0 u'zy3 i 'o0 na0lado%a3 i gdzie
'o0 go pop.dza % "a4de1 minu'ie me'zu,
>z+#+ie ogr#+iczeF cz1owiek#
Samotny % 0%ie'ie materialnym! 'z&o%ie" ma tenden'1. do %y"$zta&'ania o$o/li%o0'i ta"
idioty'zny'h 1a" dzi%a't%a! "t5re zmienia12 $amotni"a % "ary"atur. 'z&o%ie"a, >ozgl2da12'
$i. po 0%ie'ie! pope&ni& % $ame1 rze'zy idioty'zny /&2d! u%a4a12'! 4e 1ego inteligen'1a 1e$t
na1%y4$za! 1ego mi&o03 na1%i."$za! a 1ego do"onania na1do$"onal$ze, P'zyni& z $ie/ie anio&a
'zy na%et /oga J a %tedy! $&u$znie! %pad& % rozpa'z, Ptra'i& to%arzy$t%o anio&5%! "t5re
ot%orzy&y/y 1ego o'zy na marne prze$z"ody 1ego po%olnego umy$&u! 'h%ie1no03 1ego
mi&o0'i! $zy/"ie znu4enie 1ego energii, Hagu/i& 0%iadomo03 mog2'2 da3 mu nadzie1.! dum. z
rodziny intele"tualne1! "t5re1 1e$t na1$"romnie1$zym 'z&on"iem! oraz zauBanie do $%oi'h
%y$i&"5% dzi."i %iedzy! 4e nie dzia&a $am,
0odkre2-e+ie w7#+i#1&c. cec. cz1owiek#
H drugie1 $trony %$"ute" te1 $ame1 $amotno0'i ma on $"&onno03 do pope&niania /&.du J i
Ba"ty'znie go pope&nia J polega12'ego na zupe&nym niedo'enianiu $ie/ie, 7ego %y4$zo03
nad 0%iatem materialnym /y&a z/yt %iel"a! /y % ni2 u%ierzy3! a 1ego odpo%iedzialno03 z/yt
po%a4na! /y 1ego %2$"ie ramiona mog&y 12 unie03, Odrzu'i& %i.' t. %y4$zo03 i $pad& do
poziomu rze'zy ni4$zy'h od $ie/ie J poziomu! "t5ry za$u$zy& i %yni$z'zy& 1ego $amotn2
du$z., Ptra'i& to%arzy$t%o! "t5re ot%orzy&o/y 1ego o'zy na 1ego %&a$n2 niezni$z'zalno03!
$zy/"o03 my0li! %ie'zno03 mi&o0'i! %znio$&o03 'el5%,
A%r#kc&j+o23 #+io18w
;nnymi $&o%y! /.d2' $amotnym! 'z&o%ie" roz&o4y& $i. na 'z.0'i i 1a" 'z.$to $i. zdarza!
pod'za$ pono%nego u"&adania 1ego %&adz 1edna z ty'h 'z.0'i $i. zgu/i&a, 7edna" to nie
z%y"li ludzie! le'z BilozoBo%ie 'zy nau"o%'y roz&o4yli 'z&o%ie"a na 'z.0'i, Audzie nie dziel2
$amy'h $ie/ie na "a%a&"i! le'z po$trzega12 $ie/ie 1a"o 'a&o03, <y3 mo4e to 1e$t ta1emni'a
po%$ze'hne1 atra"'y1no0'i anio&5% dla ludz"iego umy$&u, W tym aniel$"im 0%ie'ie du$za
'z&o%ie"a 1e$t u $ie/ie % domu % %i."$zym $topniu! ni4 /y&a/y % 1a"im"ol%ie" ni4$zym
0%ie'ie, Hna1du1e tam %$p5lny 1.zy" du'ha! $zy/"iego zrozumienia! 'h.tne1 $olidarno0'i i
'h.tne1 u'zynno0'i! "t5re poz%ala12 mu /y3 'a&"o%i'ie $o/2! odpr.4onym! le'z g&./o"o
prze4y%a12'ym! u $ie/ie % domu, <o 1e$t to 0%iat du'ha,
Miejce d-# #+io18w
W 0%ie'ie natury 1e$t do03 mie1$'a dla anio&5%, <ez ni'h /y&/y on 'ia$ny i ograni'za12'y, E
mie1$'e dla anio&5% /.dzie i$tnia&o dop5ty! dop5"i 'z&o%ie" /.dzie przemierza& 0%iat %zd&u4
i %$zerz! zna12' %&a$n2 $amotno03! po"ornie 0%iadomy ograni'ze# $%oi'h mo4li%o0'i! pe&en
re$pe"tu %o/e' $%o1e1 %y4$zo0'i nad 0%iatem materialnym! % "t5rym $i. poru$za, 6rudno
$o/ie %yo/razi3! /y zrezygno%a& z nadziei! energii! in$pira'1i i po'ie'hy! p&yn2'y'h z
to%arzy$t%a ty'h %iel"i'h /ra'i ludz"o0'i, :la "ogo0 przezna'zonego z natury do
po$zu"i%ania pi."na i do/ro'i <oga po"u$a ta"a % nie%iel"im $topniu /.dzie mog&a zagrozi3
anio&om! "t5rzy na1do$"onale1 odz%ier'iedla12 to pi."no i do/ro3, W 0%ie'ie natury!
podo/nie 1a" % $er'u 'z&o%ie"a! 1e$t do03 mie1$'a dla anio&a! "t5ry mie1$'a nie za1mu1e,
ROZDZIA R
*IDZ:4I: A4I:ISKI: (Kw. SQASH)
We %$ze'h0%ie'ie 1e$t ma&o /ez'zynno0'i! a i ta nie%iel"a /ez'zynno03 nie tr%a d&ugo, Kar2
za /ez'zynno03 1e$t roz'zaro%anie! a nied&ugo p58nie1 %ymar'ie, H pozoru ludzie mog2 $o/ie
poz%ala3 na /ez'zynno03 z %i."$z2 /ez"arno0'i2 ni4 1a"ie"ol%ie" inne $t%orzenie %e
%$ze'h0%ie'ie! 1edna" to %ra4enie /ez"arno0'i % 0%ie'ie ludzi 1e$t z&udzeniem, W
rze'zy%i$to0'i 'z&o%ie"! ta" 1a" 'a&a re$zta 0%iata! po$iada %e%n.trzny p.d "u pe&ne1
do$"ona&o0'i! "t5ry /ezlito0nie eliminu1e /ez'zynno03, -ie tyl"o ma on % $o/ie ten p.d! le'z
% dodat"u 1e$t on ta" na$ilony! 4e %yda1e $i. od niego 42da3 prze0'igni.'ia $amego $ie/ie,
Cz&o%ie" 1e$t o/daro%any t.$"not2 za do/rem i pra%d2! "t5ra %yry%a mu $er'e z pier$i,
*idze+ie #+ie-kie 6 )#rze+ie) -$dzi
-iezdolny'h do za$po"o1enia tego nieuga$zonego pragnienia od po'z2t"u i'h indy%idualnego
4y'ia! a ta"4e i$tnienia 'a&e1 ludz"o0'i! ludzi na%iedza marzenie J marzenie o $zy/"im!
&at%ym! zupe&nym za$po"o1eniu niepo%$trzymany'h 42da# $ame1 i'h natury, Cza$ami /rali
oni omy&"o%o marzenie za rze'zy%i$to03! za port zamia$t za pro%adz2'2 do niego latarni.
mor$"2, 7edna" 'zy /&.dne! 'zy nie! marzenie przetr%a&o, 6a" %i.' dzie'i id2 do $z"o&y!
%lo"2' $i. noga za nog2! a %y/iega12 z "la$y 1a" na %y0'iga'h, Cza$ %a"a'1i 1e$t dla ni'h
u%olnieniem z %i.zienia! a nade10'ia %rze0nia o'ze"u12 z apaty'zn2 rezygna'12 $"aza#'a
id2'ego na $zu/ieni'., Ci2gle 1e$z'ze ma12 $&o%o Fdla'zegoG na u$ta'hC 'h'2 $i. u'zy3!
domaga12 $i. nau"i J ale &at%e1! $zy/"ie1! przy1emne1, 6o ta"! 1a"/y marzenie rodzi&o $i.
%raz z nimi,
Od 7ocz!%k$
W po'z2t"a'h ludz"o0'i $zata#$"a pomy$&o%o03 nie mog&a %ymy0li3 /ardzie1 pon.tne1
po"u$y ni4 o/ietni'a zi$z'zenia $i. tego marzenia= F/.dzie'ie ta" 1a" /ogo%ie znali do/ro i
z&oG
+
, ?o'ny! nienaru$zony intele"t pier%$ze1 pary ludzi! prze1.ty za'h%ytem nad
%$pania&o0'i2 tego marzenia! $ta& $i. &at%o%ierny 1a" dzie'"o $&u'ha12'e opo%ie0'i o
du'ha'h % /urzli%2 no', -a%et po do$taniu pier%$ze1! $tra$zli%e1 nau'z"i! po od"ry'iu!
'zego mo4na $i. $podzie%a3 po pogoni za 'ieniem i porzu'aniu rze'zy%i$to0'i! ludzie 'i2gle
za'zynali /udo%. $%o1e1 %ie4y <a/el! a/y m5' za1rze3 do nie/a,
*2r8d 7ierwz&c. Ei-ozoE8w
J#k%
-ie 1e$t zatem za$"a"u12'e! 4e $poty"amy ludzi! "t5rzy % pier%$zy'h niemo%l.'y'h "ro"a'h
my0li BilozoBi'zne1 d242 'h%ie1nie "u 1a$"ra%emu /li'htro%i nieu$ta12'ego marzenia, Fa"t nie
podlega dy$"u$1i, FilozoBia hindu$"a pr5/o%a&a do$i.gn23 na1dal$zy'h grani' m2dro0'i %
1ednym dumnym natar'iu, Hiryto%ani 0%iatem materialnym %$'hodni BilozoBo%ie
zanego%ali go, ;'h intele"t mia& /y3 niezale4ny od %$zy$t"iego innego i za pomo'2 pe%nego
rodza1u przyrodzone1 "ontempla'1i %&a$nego F1aG mia& przeni"n23 do a/$olutu i zo$ta3 przez
niego po'h&oni.ty, Chi#$"a BilozoBia Aaozi uzna%a&a pe%n2 m2dro03 uzy$"i%an2 przez
"ontempla'1. %raz z ezotery'zn2 za$ad2 o/rotu, W$p5lnie $"&ada&y $i. one na rodza1
%$pomagane1 opium $amohipnozy! "t5re1 'elem /y&o zupe&ne przer%anie a"ty%no0'i i
pono%ne %'h&oni.'ie przez ni'o03! /y z1edno'zy3 $i. z pier%$z2 za$ad2,
0owod& %ego E#k%$
O'zy! "t5re 'i2gn2'y $i. przez 'a&e ludz"ie 4y'ie %ido" zdruzgotany'h marze# nau'zy&
rozumienia! nie mu$z2 mozolnie od"opy%a3 po%od5% i$tnienia te1 BilozoBi'zne1 hi$torii $pod
ruin marzenia, -ie%2tpli%ie ludzie otrzymu12 od 'za$u do 'za$u prze/&y$"u $zy/"ie1! pe%ne1!
&at%e1 %iedzy, Pozy'1a 'z&o%ie"a % 'i2gu 1edno$te" 1e$t 1a" platBorma %ido"o%a na g5r$"im
$z'zy'ie! z "t5re1 mo4e $i. on rado%a3 o/myt2 'zy$to0'i2 prze$y'ony'h $&o#'em 'hmur i
ta1emni'zymi g&./iami nie/a J g&./iami! "t5re $2 nad nim! a nie pod nim J al/o zo$ta3
otrze8%iony przez 'ienie! mg&. i g.$tnie12'y mro" doliny le42'e1 u 1ego $t5p, Ha'ho%u1e
r5%no%ag. mi.dzy 0%iatem du'ho%ym i materialnym, Sto12' na pal'a'h! mo4e niemal
zagl2da3 do mia$ta anio&5%, Podo/nie 1a" %idzi % $o/ie $zare %idma $%oi'h z%ierz.'y'h
mo4li%o0'i! ta" r5%nie4 % $o/ie %idu1e $porady'zny /&y$" aniel$"iego pi."na i do$"ona&o0'i,
-ie 1e$t trudno zrozumie3 'z&o%ie"a marz2'ego o $"rzyd&a'h anio&a i pazura'h z%ierz.'ia,
0odw8j+e k$%ki %ego E#k%$
7a" 12"anie $i. irytu1e na1/ardzie1 $amego 12"a&.! ta" te4 ni"t nie nie'ierpli%i $i. z po%odu
ludz"ie1 inteligen'1i /ardzie1 ni4 'z&o%ie" inteligentny, 7e1 $&a/o03! niemra%o03!
niepre'yzy1no03 oraz zale4no03 od 0%iata materialnego i %arun"5% materialny'h $2
przedmiotem 1ego nieu$tanne1 iryta'1i, 7e0li 1e$t ta" pomimo odziedzi'zony'h przez %ie"i!
ogromny'h po"&ad5% intele"tualny'h! to o ile /ardzie1 mu$ia&o to /y3 pra%d2 % po'z2t"a'h
my0li BilozoBi'zne1 'z&o%ie"a9 Wraz z tymi d%oma 'zynni"ami %y$t.po%a&a duma
intele"tualna J niemal dia/oli'zna! 1a" Ba"ty'znie %i."$za 'z.03 ludz"ie1 dumy, :uma ta nie
$'hyla&a $i.! nie mog&a $i. $'hyli3! do rze'zy po/udzany'h przez mi&o03, P %$'hodni'h
BilozoB5% na pr54no $zu"amy 1a"ie10 %zmian"i o mi&o0'i, ?i&o03 polega na zado%alaniu $i.
o"ru$zynami $pada12'ymi ze $to&u, 7e$t zdumiona! 4e po$iada ta" du4o J niezale4nie od tego!
1a" ma&o otrzyma&a, Wynio$&y ge$t %yra4a12'y o$o/i$t2 do$"ona&o03 za%i$a % po%ietrzu %
parali4u12'ym /la$"u do$"ona&o0'i <oga! promieniu12'ym od u"o'hanego, ?i&o03 nie mo4e
/y3 dumnaC dlatego pier%$i BilozoBo%ie %yelimino%ali mi&o03,
M#rze+ie i w781cze2+i
S"ut"i te1 per$oniBi"a'1i marzenia! te1 "orona'1i dumy intele"tualne1! /y&y "ata$troBalne i o
dzi%o! ta"ie $ame %$z.dzie! gdzie to marzenie przyo/le"&o $i. % 'ia&o, W /raminizmie!
/uddyzmie 'zy taoizmie 'el m2dro0'i 1e$t za%$ze ten $am= zanego%anie pro'e$u
rozumo%ania! zanego%anie ze%n.trzne1 $"ute'zno0'i rozumu! a % "o#'u uni'e$t%ienie
$amego rozumu, W ty'h o"oli'zno0'ia'h o$tate'zne uni'e$t%ienie 'z&o%ie"a! "apitula'1a
o$o/o%o0'i i indy%idualno0'i %$"ute" %'h&oni.'ia przez a/$olut /y&y prze$2dzone z g5ry,
Ddy/y ludzie /yli anio&ami! %5%'za$ nie $tali/y $i. Ba"ty'znie ani anio&ami! ani lud8mi,
A+ge-iz) K#r%ezj$z#
Po'z2t"i za%$ze $2 trudneC mo4e %&a0nie dlatego 'z&o%ie" za%$ze $i. ta" nie'ierpli%i! gdy
'o0 za'zyna, W "a4dym razie o %iele /ardzie1 $"&ania $i. on do za$po"a1ania marze# ni4 do
ma'hania $ie"ier2! na%et intele"tualn2, 7e$t zatem niemal naturalne! 4e % po'z2t"a'h o/e'ne1
ery nau"i nie"t5rzy $zu"ali u'ie'z"i % $tarym 1a" 0%iat marzeniu o aniel$"im $"r5'ie
pro%adz2'ym do %iedzy, W$p5&'ze$nym o1'em angelizmu! ni$z'z2'ego zar5%no anio&5%!
1a" i ludzi! /y& Kartez1u$z,
/ego 7r#wowici 7o%o)kowie
We %$p5&'ze$ne1 po$ta'i marzenie ograni'za&o udzia& 0%iata materialnego % 4y'iu
umy$&o%ym 'z&o%ie"a do /y'ia 'z&o%ie"iem do1rza&ym dzi."i ludz"iemu rozumo%i, 7a" $i.
o"aza&o! $pro%adza&o $i. ono do pod"re0lania 'a&"o%ite1 niezale4no0'i rozumu! "t5re %yda&o
p58nie1 na 0%iat zdumie%a12'e dzie'"o J pragmatyzm, Po%olne! 'i.4"ie "ro"i rozumo%ania
zo$ta&y nie'ierpli%ie odrzu'one na rze'z p'hni.'ia rapierem %iedzy aniel$"ie1! "t5ra mia&a
za%iera3 %$zy$t"o inne! 'o mia&o /y3 znane, E %iedza ta zo$ta&a uznana za $pra%.
pra"ty'znie %rodzon2C % $ame1 rze'zy! 1e0li mia&a /y3 ta" niezale4na! nie pozo$ta%a&o ni'
innego! 1a" o/$ta%a3 przy 1e1 %rodzonym 'hara"terze, O$tate'znie za0 zo$ta&a "ompletnie
od'i.ta od 0%iata materialnego! % "t5rym i$tnia&a,
M#rze+ie cz1owiek# +#%$r#-+&) d#re) #+io18w, doko+#1# wiedz# w doko+#1& 7o8'
-a%et na tym /ardzo %'ze$nym etapie %$p5&'ze$nego %$"rze$zania u"o'hanego marzenia
'z&o%ie"a %y$t.pu12 pe%ne zal24"i "ata$troBy, O'zy%i0'ie nego%anie pro'e$5%
rozumo%ania i &2'zno0'i rozumu ze 0%iatem materialnym odizolo%u1e i deBormu1e ludz"i
umy$&, :zie'i Kartez1u$za ha&a0li%ie "ontynuo%a&y 1ego trady'1.! pl2dru12' poziom
intele"tualny ludz"iego 4y'ia! podo/nie 1a" ro/i %ielu %andali 42dny'h nie tyle &upu! ile
zni$z'zenia, O/ali&y po pier%$ze $am intele"t! a % "o#'u J o$i2ga12' nieuni"niony $"ute"!
1a"i po'i2ga za $o/2 realiza'1a $ennego marzenia J 'z&o%ie'ze#$t%o 'z&o%ie"a, >a'1onalizm
"ro'zy& $amo/51'z2 drog2 % my0li Ao'"eTa! <er"eleya i SumeTa, P58nie1 Kant po0pie$zy&
rozumo%i na ratune"! le'z 8le 'elo%a&! i rozum poleg& od 1ego $trza&u, H tego o$iero'onego
domu! % "t5rym BilozoBia /y&a z/it2 $ierot2! %y$z&y idealizm i naturalizm= pier%$zy &2'zy
$tare marzenie z BilozoBi2 neoplato#$"2 i hindu$"2! topi2' 'z&o%ie"a % nienaturalny'h
g&./ia'h 0%iata 'zy$tego du'haC drugi! u"o'hany przez Emery"an5%! dzieli $i. na ty$i2' i
1edn2 odmian.! od pragmatyzmu po nai%ny e%olu'1onizm! ale % "a4de1 z ni'h rozum 1e$t
$pra%2 prze$z&o0'i! a 'z&o%ie" i$tot2 /ez przy$z&o0'i,
?arzenie pozo$ta&o niezmienione od po'z2t"5% ludz"o0'iC po1a%ia&o $i. raz po raz!
przy/rane % $tr51 BilozoBi'zny! od na1%'ze0nie1$zy'h %2tpli%o0'i pier%$zy'h BilozoB5%,
Po'i2ga&o za $o/2 1edna"o%o tragi'zne $"ut"i, 6eraz za0! 1a" za%$ze! roz/i1a $i. ono %
/&.dnym /ezmiarze pe$ymizmu, E nau"a! "t5re1 udziela! nadal nie zo$ta&a przy$%o1ona,
W'i24 nie a"'eptu1emy tego! 4e %yrzu'a12' "o03! "t5r2 mamy! nie zna1dziemy 1edzeniaC 4e
u$i&u12' $ta3 $i. "im0 innym! ni4 1e$te0my! mo4emy o$i2gn23 1edynie %&a$ne uni'e$t%ienie,
:zi$ia1 ta" $amo 1a" na po'z2t"u 1e$t pra%d2! 4e nie popra%imy natury przez 1e1 zni$z'zenieC
4e oryginalno03 nie polega na /y'iu innym! le'z na zadzi%ia12'o po"orne1 od%adze /y'ia
$o/2, :o$"ona&o03 zdo/y%amy nie przez to! 4e ro0'imy $o/ie preten$1e do aniel$"o0'i! le'z
przez pe&nie1$ze /y'ie 'z&o%ie"iem,
* doko+#1& 7o8'9 %o je% wrodzo+#9 i+%$ic&j+#9 +iez#-e"+#
Przez %ie"i marzenie to %z/udza&o % ludzia'h nadzie1e na uzy$"anie do$"ona&e1 %iedzy %
do$"ona&y $po$5/, 6o! do 'zego 'z&o%ie" d24y& na%et za 'en. %&a$nego 'z&o%ie'ze#$t%a!
anio&o%ie ma12 z $ame1 natury, 6. %iedz. po$iedli % do$"ona&y $po$5/, Enio& otrzymu1e
%iedz. % pier%$ze1 'h%ili $%o1ego i$tnienia! nie tra'2' 'za$u i energii! /ez pra'y i zupe&nie
%olny od %$zel"ie1 zale4no0'i od 0%iata $t%orze# ni4$zy'h od 0%iata aniel$"iego, P1mu12' to
na1z%i.8le1 J p58nie1 "onie'zne /.d2 dal$ze %y1a0nienia J mogli/y0my po%iedzie3! 4e
%iedza anio&5% 1e$t %rodzona! intui'y1na i niezale4na,
*iedz# wrodzo+#, w ko+%ek2cie i%o%& #+io18w
Wiedza %rodzona u anio&5% ozna'za do"&adnie to! 'o mo4na /y pode1rze%a3= 4e anio&o%ie
zo$tali $t%orzeni %raz ze $%o12 %iedz2! ta" 1a" ludzie rodz2 $i. z %&adzami intele"tu i %oli,
Enio& nie mu$i $i. mart%i3 o %iedz. J 1e$t ona integraln2 'z.0'i2 aniel$"ie1 natury, -ie
ozna'za to 1edna"! 4e %iedza anio&5% 1e$t aniel$"2 $u/$tan'12! aniel$"2 i$tot2, Enio&o%ie nie
$2 %iel"imi ma$ami %iedzy! %a&.$a12'ymi $i. po dziedzi#'a'h nie/a, -ie $2 r5%nie4
$amoi$tnymi intele"tami, ;ntele"t anio&5%! ta" 1a" intele"t ludzi! 1e$t %&adz2! mo4no0'i2= i'h
%iedza 1e$t a"tem tego intele"tu, Ddy/y Ba"ty'znie i'h intele"t /y& to4$amy z i'h $u/$tan'12!
%5%'za$ anio&o%ie /yli/y to4$ami z <ogiem, <yli/y /o%iem intele"tami $amoi$tnymi! a
inteligen'1a 1e$t 1edn2 z ty'h do$"ona&o0'i! "t5re $2 $ame z $ie/ie nie$"o#'zone! % pe&ni
do$"ona&e, Samoi$tna inteligen'1a! 1a" %idzieli0my! 1e$t %&a$no0'i2 <oga,
* ko+%ek2cie i%+ie+i# #+io18w
Wrodzony 'hara"ter inteligen'1i aniel$"ie1 nie ozna'za ta"4e! 4e natura aniel$"a otrzymu1e
4y'ie dzi."i aniel$"ie1 %iedzy, Wiedza anio&a nie 1e$t 1ego i$tnieniem, Po%inno to /y3 1a$ne,
W "o#'u 1e$t o'zy%i$te! 4e niei$tnie12'y pie$ nie gryzie! a ugryzienie przez i$tnie12'ego p$a
nie 1e$t $amym p$em, 6a" %i.' przy1mu1emy z g5ry! 4e i$tnie12'y anio& 1e$t anio&em ma12'ym
%iedz., -ie ma 1e1 1edna"! 1e4eli nie i$tnie1e! a ta"4e nie i$tnie1e z ra'1i $amego Ba"tu %iedzy,
W rze'zy%i$to0'i i$tnieniu aniel$"iemu! mimo 4e 1e$t ono niez%y"le do$"ona&e! ta" /y
odpo%iada&o aniel$"ie1 naturze! nadal /ra"u1e $zero"iego za"re$u %iedzy aniel$"ie1, ;$tnienie
aniel$"ie 1e$t ograni'zone do 1ednego aniel$"iego rodza1u! do 1ednego anio&a! pod'za$ gdy
%iedza aniel$"a mo4e %.dro%a3 od <oga do ro/a"5% i z po%rotem,
* ko+%ek2cie i+%e-ek%$ #+io18w
Har5%no u ludzi! 1a" i u anio&5% intele"t 1e$t zdolno0'i2! %&adz2! przypad&o0'i2 do$"onal2'2
natur., Ele intele"t anio&a nie prze"opu1e $i. przez rze'zy materialne % 'elu z/ierania
%iedzy! $t2d 1e$t %&adz2 po1edyn'z2! 'a&"o%i'ie niezale4n2 od %yo/ra4e# po%$ta12'y'h %
%yo/ra8ni i od %$zel"i'h rze'zy materialny'h, 7a" do%iemy $i. do"&adnie1 % dal$ze1 'z.0'i
te1 "$i24"i! mu$imy mie3 zar5%no intele"t 'zynny! 1a" i mo4no0'io%y, Pier%$zy %y$zu"u1e %
%yt%ora'h %yo/ra8ni materia& poten'1alnie zrozumia&y i prze"$zta&'a go % a"tualnie
zrozumia&y dla intele"tu mo4no0'io%ego! za$ypu12' przepa03 mi.dzy rze'zami materialnymi
i du'ho%ymi! a drugi a"tualnie go rozumie, ?nie1 %i.'e1 % ten $am $po$5/ %$p5&pra'u12 ze
$o/2 aparat BotograBi'zny dzia&a12'y % pod'zer%ieni i ludz"ie o"o, Eparat 'zyni a"tualnie
%ido'znym na zd1.'iu to! 'o poprzednio /y&o %ido'zne tyl"o poten'1alnie! i %5%'za$ o"o to
%idzi,
P anio&5% intele"t nigdy nie 1e$t 1edynie pu$t2 "art2! o'ze"u12'2 na na/azgranie na nie1
%iedzyC nigdy nie 1e$t tyl"o poten'1alnie inteligentny, Przedmioty %iedzy anio&5% nie $2 za0
o%ini.te /anda4ami materii za$&ania12'ymi i'h o/li'za! tyl"o poten'1alnie zrozumia&e,
Wiedza anio&5% 1e$t %rodzona, :latego przedmioty i'h %iedzy od $amego po'z2t"u i$tnie12
% ni'h niematerialnie! % a"tualnie zrozumia&y $po$5/,
<.dzie nam mo4e &at%ie1 po123 niematerialno03 anio&5% i i'h %iedz.! 1e0li przypomnimy
$o/ie! 4e ta" %z/oga'a12'y ludz"ie 4y'ie 'a&y o/$zar %yo/ra8ni 1e$t "ompletnie nieo/e'ny %
0%ie'ie aniel$"im, Enio&o%ie nie ma12 %yo/ra8ni, Ddy/y mieli %yo/ra4enia! nie /yli/y
anio&ami, Wyo/ra8nia 1e$t /o%iem Bun"'12 organu 'iele$nego! 'z.0'i2 na$zego %ypo$a4enia
zmy$&o%ego 'zy te4 z%ierz.'ego, 7e$t ona 1ednym z po%i2za# &2'z2'y'h na$ ze 0%iatem
z%ierz.'ym! 1a" "r.go$&up! g&5d 'zy 0mier3, <ez 'ia&a po$iadanie %yo/ra8ni 1e$t zupe&nie
niemo4li%e,
Enio&o%ie nigdy %i.' nie po'zuli g&ad"o0'i a"$amitu ani %e$o&o0'i 1ed%a/iu! podmu'hu
%iatru % %io$enny dzie# ani mi.""o0'i /u1ne1 darni, -ie 'zuli nigdy doty"u 'zy$ty'h u/ra#
ani "atu$zy 'ia$ny'h /ut5% 'zy przetartego "o&nierzy"a, W rze'zy%i$to0'i mog2 oni
%iedzie3! 1a"ie $2 te rze'zy % doty"u! ale ta %iedza 1e$t 'zy$to intele"tualna, -ie ma12 %iedzy
zmy$&o%e1 z tego pro$tego po%odu! 4e nie ma12 zmy$&5% $&u42'y'h do 1e1 pozna%ania, 7e$t
to zupe&nie o'zy%i$ta przy'zyna! dla "t5re1 %iedza anio&5% mu$i /y3 %rodzona, -ie ma 1a"
1e1 zgromadzi3 na pod$ta%ie 0%iata materialnego, -a te1 $ame1 pod$ta%ie J a/$olutne1
du'ho%o0'i anio&5% J mu$imy %y"lu'zy3 i$tnienie % ni'h %$zel"i'h u'zu3, -ie"t5rzy
%'ze0ni O1'o%ie Ko0'io&a %y1a0niali $ztu'z"i i prze/ieg&o03 "o/iet i'h zde'ydo%anie
nagann2 pouBa&o0'i2 'iele$n2 z upad&ymi anio&ami, 7edna" /y& to /ardzo "iep$"i i ma12'y
do03 nie1ednozna'zne pod&o4e domy$&, Enio&o%ie nie dr42 ze $tra'hu! nie miota12 $i. tam i z
po%rotem z niepo"o1u ani nie "ipi2 z gnie%u, >ze'zy tego rodza1u nale42 do na$zego 0%iata!
a nie do 0%iata anio&5%,
/e% i+%$ic&j+#
Po1mu1emy intui'y1ny 'hara"ter %iedzy aniel$"ie1 o %iele 'h.tnie1 ni4 1e1 %rodzono03! /o
$ami mamy odro/in. te1 ta1emni'ze1 'zynno0'i intele"tualne1! z%ane1 intui'12, 7e$t ona % na$
o/e'na! zupe&nie normalnie! na $amym po'z2t"u na$zy'h a"t5% poznania, Hnamy ta"ie
rze'zy 1a" drze%o! pie$ 'zy 'z&o%ie"! 1e$z'ze zanim %ydamy $2d= Fto 1e$t drze%o! pie$ 'zy
'z&o%ie"G, ;nnymi $&o%y! po$iadamy te po1.'ia nie przez po%oln2 analiz. o$2dzania i
rozumo%ania! le'z %'ze0nie1 od ty'h pro'e$5%! % pier%$zym prze/&y$"u intui'1i, W
%y4$zy'h Borma'h 1e$t ona ol0nie%a12'ym /la$"iem o0%ie'a12'ym umy$&y genialny'h ludzi!
mi$ty'zn2 przeni"li%o0'i2 0%i.ty'h i g&./o"im rozumieniem pro$tego %iernego! doty'z2'ym
ta1emni' %iary,
/e% +iez#-e"+#
;ntele"t anio&5% 1e$t "ieli'hem zdolnym pomie0'i3 morze %iedzy o %$zy$t"i'h rze'za'h
$t%orzony'h! ale "ieli'h ten nie nape&nia $i. $am, 7e$t on %&adz2 'zy te4 mo4no0'i2 i mu$i
/y3 %ype&niony za pomo'2 1a"iego0 dzia&ania! 1a"ie10 Bormy, H pe%no0'i2 nie nape&nia go
%&a$na $u/$tan'1a anio&5% /ez %zgl.du na to! 1a" /ardzo /y&a/y do$"ona&a! gdy4 $u/$tan'1a
aniel$"a 1e$t zaled%ie 1edn2 "ropl2 % 'i2g&ym $trumieniu $t%orze# %yp&y%a12'ym od
St%5r'y! o/razem 1ednego z na$tro15% <oga! "t5ry nie mo4e przed$ta%ia3 $o/2
po'i2ga12'y'h %$pania&o0'i 7ego %$zy$t"i'h inny'h %izerun"5% % 0%ie'ie $t%orze#, Kieli'h
ten mu$i nape&nia3 "to0 inny ni4 $am anio&, 7e0li %iedza anio&5% o 0%ie'ie $t%orzonym ma
/y3 do$"ona&a! mo4no03 intele"tu anio&5% mu$i $pe&ni3 1a"i0 inny 0rode" ni4 $am anio&! 1a"a0
inna Borma, 62 inn2 Borm2! innym 0rod"iem! mog2 /y3 tyl"o po1.'ia pozna%'ze! idee!
podo/ie#$t%o umy$&o%e! zamierzone i$tnienie rze'zy $t%orzony'h, -ie ma inne1 mo4li%o0'i=
<5g m5g&/y da3 anio&o%i %iedz. nadprzyrodzon2 %&a0'i%2 $o/ie! 1a" 'zyni % %idzeniu 7ego
i$toty! ale %'i24 /y&/y to dar! a nie %iedza naturalna dla anio&a, Sam anio& nie %y$tar'za do
przed$ta%iania 'a&ego 0%iata $t%orzonego! a "a4de $t%orzenie ni4$ze nie tyl"o do tego nie
%y$tar'za! le'z 1e$t ta"4e Bizy'znie niezdolne do %p&yni.'ia na aniel$"i intele"t, Enio&o%ie
mu$z2 pozna%a3 ta" 1a" my! za po0redni't%em idei, S"2d po'hodz2 te po1.'ia pozna%'zeQ
Mr8d1o idei $ #+io18w
H pe%no0'i2 nie mog2 one po'hodzi3 od rze'zy $t%orzony'h, >5%nie do/rze mogli/y0my
nary$o%a3 pun"t matematy'zny al/o o%in23 % 'eloBan Borm. $u/$tan'1aln2 r54y! 1a" da3
anio&o%i ide. Blagi przez ma'hanie $"lepieniem nie/ie$"im, >ze'zy materialne nie mog2
dzia&a3 na rze'zy du'ho%e /ezpo0rednio! le'z tyl"o za pomo'2 1a"iego0 0rod"a, W %iedzy
tym 0rod"iem 1e$t %yo/ra4enie po%$ta&e % %yo/ra8ni, -ie i$tnie1e zatem $po$5/! za pomo'2
"t5rego anio& m5g&/y uzy$"i%a3 idee od rze'zy $t%orzony'h! gdy4 nie ma on %yo/ra8ni,
Ponadto $pra%a ta 1e$t o'zy%i$ta % 0%ietle $amego $po$o/u i$tnienia anio&a, <yli/y0my
$&u$znie za$"o'zeni! %idz2' "apu$t. $"rada12'2 $i. za nami z gra'12 lamparta, Kapu$ty
poru$za12 $i.! ale nie do"&adnie ta" $amo 1a" lampart! gdy4 rodza1 ru'hu 1e$t "on$e"%en'12
$po$o/u i$tnienia, 7e0li 1e$t to i$tnienie na $po$5/ ro0linny! %5%'za$ ru'h od/y%a $i. na
$po$5/ ro0linny, 7e0li i$tnienie 1e$t z%ierz.'e! %5%'za$ ru'h 1e$t r5%nie4 z%ierz.'y, E %i.'
po1a%ienie $i. na$zy'h my0li nie %y%o&u1e na%et ta" &agodnego $tar'ia! 1a"ie 1e$t udzia&em
z./5% $poty"a12'y'h $i. z do/rze ugoto%anym $zparagiem, Spo$5/ i$tnienia anio&5% 1e$t
'a&"o%i'ie niezale4ny od materii, ;'h dzia&anie! 'zyli ru'h po1mo%ania! 1e$t zatem 'zym0
'zy$to intele"tualnym, Sp51rzmy na to 'a&o0'io%o, Cz&o%ie" ma mo4no03 intele"tualn2
nie$pe&nion2 przez natur.! <5g nie ma mo4no0'i! le'z do$"ona&e $pe&nienie intele"tualne!
do$"ona&y a"t! a anio&o%ie! zna1du12'y $i. % po&o%ie drogi mi.dzy <ogiem a 'z&o%ie"iem!
po$iada12 mo4no03 intele"tualn2 do$"onale $pe&nion2 z natury! a zatem o'zy%i0'ie nie przez
0%iat materialny! ze%n.trzny %o/e' i'h natury,
7edynym 8r5d&em ty'h idei aniel$"i'h 1e$t $am <5g! "t5ry da1e 1e anio&om przez /ezpo0rednie
%le%anie im i'h do umy$&5%, 7a" $i. o"a4e % "ole1nym rozdziale po0%i.'onym mo%ie
anio&5%! 4aden %y4$zy anio& nie zni$z'zy te1 pier%$ze1 %iedzy, 6uta1 %y$tar'zy %$"aza3! dla
%yt&uma'zenia te1 niezdolno0'i %y4$zy'h anio&5%! 4e aniel$"i intele"t i %ola! podo/nie 1a"
1e$t % %ypad"u ludzi! $2 %e%n.trznymi przypad&o0'iami aniel$"ie1 natury, S2 'a&"o%i'ie
nienaru$zalne i ma12 $%o1e 0%i.te terytorium! na "t5re ni"t i ni' nie mo4e $i. %edrze3, 7e$t to
ogr5d! po "t5rym mo4e $%o/odnie 'hodzi3 tyl"o <5g oraz %&a0'i'iel danego intele"tu i %oli,
Enio& otrzymu1e zatem od <oga po1.'ia pozna%'ze! le'z ile i'h 1e$tQ -ie! pytanie nie 1e$t
%'ale ta" niedorze'zne! na 1a"ie %ygl2da, W rze'zy%i$to0'i odpo%ied8 na nie 1e$t
zde'ydo%anie pou'za12'a, W na$zym %ypad"u nie opieramy $2du o przeni"li%o0'i
intele"tualne1 na li'z/ie po1.3! ilo0'i %iedzy uzy$"ane1 przez 'z&o%ie"a! le'z ra'ze1 na tym!
ile on mo4e do$trze' % tym 'zy innym "on"retnym po1.'iu, Ozna"2 do$"ona&o0'i nie 1e$t
%iedza ilo0'io%a! ale %ni"li%a m2dro03, 6a" %i.' ro/otni"! "t5ry %ie! 4e mo4e u$un23 'eg&.
z da'hu! zrzu'a12' 12! i zupe&nie nie %idzi! 4e mo4e ni2 traBi3 "ogo0 % g&o%.! 1e$t g&upi,
6oma$z % $to$un"o%o $"romne1 li'z/ie za$ad teologi'zny'h potraBi& do$trze' 'a&y o/$zar
teologii! a matematy" % nie%ielu za$ada'h mo4e zrozumie3 roz%51 'a&e1 $"ompli"o%ane1
dziedziny matematy"i! pod'za$ gdy $tudent! $iedz2' u $t5p 6oma$za lu/ matematy"a! mu$i
$i. zado%oli3 ma&ymi ".$ami odgryzionymi z o/rze4a tortu %iedzy,
-a$z $2d 1e$t % tym %ypad"u % pe&ni uza$adniony, ;m /li4e1 <oga zna1du1e $i. $t%orzenie %
porz2d"u naturalnym! tym g&./ie1 u'ze$tni'zy % /o$"i'h do$"ona&o0'ia'h! tym do$"onale1
od/i1a o/raz <oga, W ta"im razie 'i! "t5rzy zna1du12 $i. /li4e1 <oga % porz2d"u
intele"tualnym! /.d2 0'i0le1 u'ze$tni'zy3 % /o$"im $po$o/ie pozna%ania! a <5g rozumie
%$zy$t"o % 1ednym po1.'iu! "t5rym 1e$t 7ego /o$"a i$tota, S"oro anio&o%ie 1a"o "ategoria $2
dale"o %y4$i od ludzi! ma12 mnie1 po1.3 ni4 oni! za to /ardzie1 po%$ze'hneC %y4$i anio&o%ie
/.d2 za0 mieli mnie1 po1.3 ni4 ni4$i anio&o%ie! ale /.d2 one /ardzie1 po%$ze'hne! %&a0nie z
po%odu te1 %y4$zo0'i,
6re03 intele"tualn2 anio&5% rozumiemy zatem 1a"o %lane po1.'ia pozna%'ze! "t5ry'h 1e$t
tym mnie1 i "t5re $2 tym /ardzie1 po%$ze'hne! im %y4e1 po$t.pu1emy % aniel$"im porz2d"u
do$"ona&o0'i, E 1a" anio& u4y%a ty'h ideiQ Czym 1e$t intui'1a! /.d2'a dla anio&5% normalnym
$po$o/em pozna%aniaQ
H pe%no0'i2 anio& nie prze'hodzi o"re$u ga%orzenia %e %'ze$nym dzie'i#$t%ie! o'ze"u12'
na %ie"! "iedy /.dzie m5g& po$&ugi%a3 $i. ideami! ani nie prze4y%a za%i&o0'i %ie"u
$z"olnego! "iedy gromadzi 1e 1edna po drugie1, Enio& nie zna1du1e $i. % 4adnym %ypad"u %
mo4no0'i 'o do uzy$"i%ania ty'h ideiC on 1e po$iada od po'z2t"u, -iemnie1 1edna" anio&o%ie!
ta" $amo 1a" my! nie mog2 roz%a4a3 %i.'e1 ni4 1ednego po1.'ia naraz, S2 one Bormami
%pra%ia12'ymi intele"t % ru'h, Ddy/y umy$& mia& roz%a4a3 d%a po1.'ia % tym $amym
'za$ie! /y&o/y to 'o0 podo/nego do $ytua'1i! % "t5re1 'z&o%ie" /ieg&/y naraz % d%5'h
r54ny'h "ierun"a'h! i mia&o/y /ardzo z/li4one rezultaty, W 1.zy"u $'hola$ty'znym anio&o%ie
$2 za%$ze % a"'ie! 1e0li 'hodzi o po$iadanie ty'h po1.3! natomia$t $2 % mo4no0'i! 1e0li 'hodzi
o a"tualne roz%a4anie tego 'zy tamtego po1.'ia, ;nnymi $&o%y! i'h %iedza! ta" 1a" %iedza
<oga! 1e$t za%$ze a"tualnie po$iadana! 1edna"4e ta" 1a" %iedza 'z&o%ie"a! ma element
mo4no0'i J 1e$t %y"orzy$ty%ana tyl"o "ole1no, Ddy4 'z&o%ie"! niezale4nie od tego! 1a"
%iel"im u'zu'iem mo4e darzy3 ta/li'z". mno4enia! nie $p.dza 'a&ego 'za$u na my0leniu o
nie1,
Cho'ia4 anio& nie mo4e roz%a4a3 %i.'e1 ni4 1ednego z ty'h po1.3 naraz! mo4e 1edna"
%iedzie3 %iele rze'zy naraz % zale4no0'i od tego! 1a" %iele z ni'h 1e$t za%arty'h % tym 'zy
innym po$z'zeg5lnym po1.'iu J ta" $amo 1a" 'z&o%ie" patrz2'y % 1edno lu$tro mo4e
%idzie3 %$zy$t"ie rze'zy! "t5re $i. % nim od/i1a12, W 1ednym po1.'iu anio& %idzi %$zy$t"o
to! 'o ono za%iera! % zaled%ie 1ednym %ni"li%ym %e1rzeniu! podo/nie 1a" o/ie"ty% aparatu
BotograBi'znego % $amolo'ie 'h%yta dale"o % dole ru'hli%y $z'zeg5& -o%ego 7or"u!
p.dz2'y mi.dzy o/le%a12'ymi go rze"ami,
Enio& mo4e to ro/i3! gdy4 zna1du1e $i. o $topie# %y4e1 od 'z&o%ie"a % porz2d"u
intele"tualnym, -iedo$"ona&o0'i2 ludz"iego intele"tu 1e$t %&a0nie 1ego "r5t"o%zro'zno03,
?o4e on %idzie3 tyl"o 1eden r5g o/razu naraz, ?apa 0%iata 1e$t z/yt ogromna! /y ludz"i
umy$& m5g& 12 zo/a'zy3 od razu % 'a&o0'i, Hamia$t tego mu$i ogl2da3 po%oli 'a&2 1e1
po%ierz'hni. 'entymetr po 'entymetrze! gdy4 z po%odu $&a/o0'i na$zy'h umy$&5% mu$imy
$'hodzi3 od za$ad do %nio$"5%! 1a" $tarze' o$tro4nie ma'a12'y drog. % d5& $'hod5%,
:opiero gdy o$i2gniemy d5& J %nio$e" J otrzymu1emy 1a$ne po1.'ie o %$zy$t"im! 'o
mo4na /y do$trze' z $ame1 g5ry! gdy/y $i. mia&o $ilnie1$zy %zro", 7a" dzie'i otrzymu12'e
pa'z"i na <o4e -arodzenie! mu$imy %$zy$t"o ot%iera3! rozry%a3 i $"&ada3 z po%rotem!
zanim $i. do%iemy! 'o 1e$t % 0rod"u, -atomia$t o$o/ie! "t5ra zro/i&a pa'z". lu/ ma
inBorma'1e z tego oryginalnego 8r5d&a! %y$tar'zy 1edynie rozpozna3 pa'z".! /y do%iedzie3
$i. %$zy$t"iego,
Mr8d1o wiedz& #+io18w o 5og$
Enio&o%ie nie rozumu12 metod2 F% d5&G od za$ady do %nio$"u nie dlatego! 4e nie mog2! le'z
dlatego! 4e nie mu$z2, ;'h u$ytuo%anie mi.dzy <ogiem a 'z&o%ie"iem %ymaga /ra"u
i$toto%e1 niedo$"ona&o0'i ludz"iego intele"tu J niedo$"ona&o0'i! "t5ra 'zyni "onie'znym
rozumo%anie! 'zyli o$2dzanie po "a%a&"u, 6o %&a0nie ten /ra" "onie'zno0'i rozumo%ania i
%yda%ania o$2du po%odu1e! 4e anio& nie mo4e pope&ni3 omy&"i % %iedzy naturalne1, -ie ma
% tym ni' $z'zeg5lnego! % ten $po$5/ dzia&a intui'1a, W rze'zy%i$to0'i nie pope&niamy /&.du
% pier%$zym a"'ie intele"tu! % na$ze1 intui'1i drze%a! p$a 'zy 'z&o%ie"a, -a$ze /&.dy
po%$ta12 pod'za$ o$2dzania i rozumo%ania! 'zyli &2'zenia nie%&a0'i%y'h rze'zy, Har5%no
F7anG! 1a" i Fzrz.daG mog2 przed$ta%ia3 pra%d. o/ie"ty%n2C ale "iedy &2'zymy 1e ze $o/2!
a/y po%iedzie3= F7an 1e$t zrz.d2G! ryzy"u1emy pomy&". i po'hopny $2d, O/ie"ty%nie $topnie
% d5& od za$ady do %nio$"u mog2 /y3 $uro%o o'io$ane i do$tate'znie $zero"ie, 7e4eli 1edna"
pominiemy 1eden z ni'h! $padamy na &e/! na $zy1. do /&.dny'h %nio$"5% z po$inia'zon2
g&o%2,
Mr8d1o wiedz& #+io18w o o'ie
Ol0nie%a12'a! 'zy$to du'ho%a! % pe&ni niematerialna i$tota anio&a 1e$t naty'hmia$t o/e'na %
1ego intele"'ie i 1e$t! $ama % $o/ie! 'a&"o%i'ie po1mo%alna, W$"ute" tego 1e$t naty'hmia$t
znana anio&o%i /ez potrze/y i$tnienia ta"iego 0rod"a! 1a"i nam 1e$t niez/.dny, :la "a4dego
'z&o%ie"a mu$i /o%iem /y3 1a$ne! 4e zna on $%o12 du$z. tyl"o za po0redni't%em
o/1a%ia12'ego 'hara"teru $%oi'h du'ho%y'h a"t5%! przeni"a12'y'h materialne opa"o%anie
1ego 'ia&a, W te1 o$o/i$te1! naty'hmia$to%e1 %iedzy o $o/ie $amym! podo/nie 1a" % %iedzy o
%$zy$t"i'h inny'h $t%orzenia'h! anio& po$iada naturaln2 %iedz. o <ogu! ponie%a4 ni' nie
1e$t % pe&ni poznane! dop5"i nie zna $i. roli <oga J roli przy'zyny i %zor'a, Po1.'ia
pozna%'ze! za pomo'2 "t5ry'h anio&o%ie pozna12 %$zy$t"ie inne rze'zy! po'hodz2 tyl"o od
<oga, S2 one pier%$zym od/i'iem idei % <ogu! pier%$zym u'ze$tni'zeniem % na1%y4$ze1
pra%dzie! "opi2 $t%orzon2 /ezpo0rednio przez umy$& /o$"iego Er'hite"ta,
K%i.ty Eugu$tyn u12& to pi."nie! t%ierdz2'! 4e rze'zy o/e'ne % 0%ie'ie %yla&y $i. z <oga na
d%a $po$o/y= intele"tualnie do umy$&5% anio&5% i Bizy'znie do 0%iata rze'zy, W tym
%y1a0nieniu anio&o%ie patrz2 zza "uli$ na $ztu". gran2 na $'enie 0%iata, 6en! "to zapa"o%a&
%iel"2 pa'z".! 1a"2 1e$t 0%iat materialny! o/daro%a& anio&5% %iedz2 z pier%$ze1 r."i na 1ego
temat,
Doko+#1# wiedz#
-aturalna %iedza anio&5% 1e$t rozleg&ym morzem! "t5re o/le%a /rzeg "a4de1 rze'zy
$t%orzone1 J z 1ednym %y12t"iem, -ie ma naturalny'h ta1emni' u"ryty'h przed
przeni"li%ym o"iem intele"tualnym anio&a J z 1ednym %y12t"iem, Czy du'ho%e! 'zy
materialne! %$zy$t"o le4y od"ryte i 1a%ne przed o'zami anio&5% J z 1ednym %y12t"iem,
0rzed)io%& wiedz& #+io18w
0rzed)io%& d$c.owe, i++i #+io1owie
Od $trony du'ho%e1 anio&o%ie zna12 $ie/ie naty'hmia$t! z $ame1 $%e1 i$toty, Wi.'e1! zna12
oni "a4dego innego anio&a % nie/ie 'zy % pie"le pomimo i'h nie$amo%ite1 li'z/y, O "a4dym
z ni'h "a4dy anio& mo4e po%iedzie3 z pe&nym prze"onaniem= FHna&em go! "iedy,,,G, 6e
pozo$ta&e anio&y ta"4e %y$z&y ze $t%5r'ze1 r."i <oga! r5%nie4 i'h do$"ona&y model i$tnie1e %
<o4ym umy0leC i 1a" po'hodz2 od <oga pod %zgl.dem natury! /y i$tnie3 %e %$ze'h0%ie'ie!
ta" te4 po'hodz2 od <oga pod %zgl.dem intele"tualnym! /y i$tnie3 % umy0le na1ni4$zego
anio&a,
M&2-i i 7r#g+ie+i# -$dzi
Enio&o%ie zna12 %$zy$t"ie rze'zy materialne z do"&adnie tego $amego po%odu! a miano%i'ie
dlatego! 4e rze'zy te $2 r5%nie4 $t%orzeniami <oga! $"ut"ami pier%$ze1 przy'zyny, ;'h
$z'zeg5&o%y opi$ i$tnie1e % umy0le <o4ym i 1e$t prze"azy%any umy$&om anio&5%,
6a1emni'e &a$"i zupe&nie przera$ta12 zdolno0'i anio&5%, 6e nadprzyrodzone $e"rety 4y'ia
$amego <oga oraz zaplano%anego przez -iego u'ze$tni'zenia % nim ludzi i anio&5% $2
'a&"o%i'ie poza %$zel"imi mo4li%o0'iami porz2d"u naturalnego! "t5ry o'zy%i0'ie o/e1mu1e
r5%nie4 anio&5%, Wiedza o ty'h $pra%a'h! po$iadana przez anio&5%! 1e$t darmo%ym darem
<oga! danym oddzielnie "a4demu anio&o%i % $pe'1alnym o/1a%ieniu! a % %ypad"u do/ry'h
anio&5% J % %idzeniu u$z'z.0li%ia12'ym! ogl2daniu i$toty <oga,
(#je)+ice 1#ki
;$tnie1e 1edna" 1edno z1a%i$"o naturalne! le42'e poza za"re$em %iedzy anio&5%! umy"a12'e
po%$ze'hnemu poza tym za$i.go%i i'h intele"tu, 7e$t to 1edyna rze'z z/yt 0%i.ta dla
%$zel"i'h o'zu poza <o4ymi! 1edyne pouBne mie1$'e! do "t5rego nie mo4e %e103 'z&o%ie"!
dia/e& ani anio& J o/$zar my0li i pragnie# /yt5% intele"tualny'h= ludzi i anio&5%, 6yl"o <5g
mo4e %e103 do domu na$ze1 du$zy i na%et On nie mo4e naru$zy3 na$ze1 $u%erenno0'i % nie1,
7e0li ma na$t2pi3 1e1 z/ez'ze$z'zenie! mu$imy /y3 %inni! 1e0li za0 du$z. ma przepa1a3 zapa'h
0%i.to0'i! <5g i na$ze F1aG mu$z2 %yla3 pa'hn2'y ole1e" u0%i.'enia,
Enio& mo4e zna3 rze'zy przy$z&e! "t5re na$t2pi2 "onie'znie! podo/nie 1a" a$tronom mo4e
%iedzie3 o za3mieniu "$i.4y'a lata %'ze0nie1, ?o4e te4 /ardzo do"&adnie prze%idzie3
przy$z&e rze'zy przygodne! ta" 1a" meteorolog mo4e przepo%iedzie3 drog. /urzy z roz$2dn2
do"&adno0'i2, ?o4e te4 zna3 po1edyn'ze rze'zy % i'h /ardzo pre'yzy1ne1 "on"retno0'i!
podo/nie 1a" go$podyni domo%a zna 'en. 'hle/a 'zy mle"a, 7edna" % odnie$ieniu do
ru'h5% na$zego intele"tu i %oli anio&o%ie ma12 zaled%ie pod$ta%y do /ardzo $&a/y'h
domy$&5%! dop5"i i'h nie u1a%nimy za pomo'2 dzia&a# ze%n.trzny'h, -a%et %5%'za$! %
razie u1a%nienia dzia&a# ze%n.trzny'h! &at%y'h do od'zytania dla "a4dego! anio&o%ie J ani
ni"t poza <ogiem J nie mog2 /y3 zupe&nie pe%ni moty%5%! "t5re na$ do ty'h dzia&a#
po/udzi&y, :ia/e& prze4y%a $%51 napra%d. na1trudnie1$zy 'za$ % dia/el$"ie1 proBe$1i,
Pod'hodzi do o"na! /ez "o#'a o/$ta%ia12' za"&ady tyl"o na pod$ta%ie prze'zu'ia, 7ego
pomie$zanie nadziei i rozpa'zy mu$i tr%a3 do 'h%ili! a4 %y0'ig $i. za"o#'zy! a $.dzio%ie
og&o$z2 %yni"i,
W z%i2z"u z %iedz2 anio&5% o ludz"i'h $pra%a'h %y$t.pu1e pe%na o'zy%i$ta trudno03, 7e0li
anio& nie %ie! 'o ma zamiar zro/i3 7erzy Ko%al$"i % 0rod. o trze'ie1 po po&udniu! $"2d
do%iadu1e $i. % 'z%arte"! 'o $i. Ba"ty'znie $ta&oQ 7e$z'ze raz upar'ie $t%ierdzamy! 4e
anio&o%ie po$iada12 %$zy$t"ie $%o1e po1.'ia pozna%'ze od $amego po'z2t"u i$tnienia, -ie
otrzymu12 dal$ze1 %iedzy naturalne1 ani od 0%iata! ani od <oga, -iemnie1 1edna" zna12 z
pe%no0'i2 rze'zy prze$z&e! 'ho'ia4 nie zna12 przy$z&y'h, Pro/lem ten nie 1e$t ta" niemo4li%y
do roz%i2zania! 1a" $i. %yda1e na pier%$zy rzut o"a, O$tate'znie my0li <oga $2 %ie'zne!
'ho'ia4 1a"o <o4e %yro"i dzia&a12 1edynie % 'za$ie, <5g nie po$tano%i& o $t%orzeniu du$zy
no%o narodzonego dzie'"a ?alino%$"iego "il"a mie$i.'y temu! le'z %yro" ten i$tnia& od
'a&e1 %ie'zno0'i, Cho'ia4 anio&o%ie po$iedli %$zy$t"ie $%o1e po1.'ia pozna%'ze od
pier%$ze1 'h%ili i$tnienia! zape%nia12 one %iedz. dopiero po zai$tnieniu ty'h przy$z&y'h
rze'zy % materialnym 0%ie'ie, ;nnymi $&o%y! anio& mia& po1.'ie od po'z2t"u! ale %yro" <o4y
uniemo4li%ia& mu "orzy$tanie z tego o"re0lonego po1.'ia! dop5"i %ydarzenie nie na$t2pi&o,
4ieo)&-+o23 wiedz& #+io18w
Enio&o%ie po$iada12 'a&2 t. %iedz. /ez mo4li%o0'i %y$t2pienia /&.du % za"re$ie inBorma'1i!
ponie%a4 inBormatorem 1e$t <5g, -ie 1e$t mo4li%y /&.dny o$2d! /o % te1 %iedzy nie 1e$t
zaanga4o%any o$2d! ani nie ma o"az1i do mylnego rozumo%ania! gdy4 nie ma rozumo%ania,
Wiedza %rodzona! intui'y1na! niezale4na! nieomylnie pe%na i do$"ona&aC %idzenie
%$ze'h0%iata po0lednie1$ze tyl"o od %idzenia! 1a"ie ma <5gC do$"ona&y %gl2d % pi."no!
r54norodno03! do$"ona&o03 ogromnego lu$tra! od/i1a12'ego %ie'zny /la$" nie$"o#'zono0'i
J ta"ie 1e$t %idzenie anio&5%,
0od$)ow#+ie, )#rze+ie -$dzi +ie je% 'ez7od%#w+e
7a" mo4na &at%o do$trze'! od%ie'zne marzenie ludzi nie 1e$t /ezpod$ta%ne, ;$tnie1e
do$"ona&a %iedza po$iadana % do$"ona&y $po$5/, Przelotne $po1rzenia na nie%iarygodny
/la$" i %ni"li%2 pro$tot. nie /y&y z&udzeniami, Opo%ie0'i od"ry%'5% intele"tualnego
0%iata! nie%iarygodne hi$torie opo%iadane przez geniu$zy! 'iemne o0%ie'enia mi$ty"5%!
nada12'e $ma" na%et 45&'i i o'to%i! podnio$&e 'h%ile! gdy 0%iat&o z %y$o"a uderza % na$ze
umy$&y J %$zy$t"o to mo4e /rzmie3 1a" prze$adne /redzenie ?ar'o Polo! po%ra'a12'ego z
%ypra%y do intele"tualnego 0%iata, Fa"ty'znie 1edna" $2 one niedo$tate'zne tyl"o z po%odu
u/5$t%a o/raz5%! "t5re dla na$ malu12 J niedo$"ona&o0'i ta" /eznadzie1ne1 1a" Berrotypo%a
od/it"a BotograBi'zna z u/ieg&ego $tule'ia! "t5ra nie odda1e 4y%ego pi."na "o/iety,
4ie je% 7oz'#wio+e 5o"ego ce-$
?arzenie 1e$t %i.' % i$to'ie uza$adnione, -adal o'zy%i0'ie marzymy J ma %i.' ono ta"4e
1a"i0 'el, -ie 1e$t 1ego 'elem dra4nienie $i. z nami z o"rutnym po'zu'iem humoru! "t5re "a4e
dynda3 /utel"2 tu4 poza za$i.giem %rze$z'z2'ego niemo%l.'ia, -ie ma na$ ono poni4y3 a4
do rozpa'zy pro%adz2'e1 do %alenia g&o%2 % mur! 1a" ro/ili da%ni i na1no%$i BilozoBo%ie,
?arzenie nie i$tnie1e! /y na$ "u$i3 do nieroz%a4ne1 zu'h%a&o0'i! nie na"&ania do odrzu'enia
opar'ia ludz"iego rozumu! zanim za'zniemy 'hodzi3! 'zy %agaro%ania ze $z"o&y! zanim
nau'zymy $i. litero%a3 $"romne pi$mo materialnego 0%iata, 7ego 'elem /y&o ra'ze1 J i 1e$t
J podtrzymy%anie % na$ Fnieza$po"a1alnego g&odu nieo$i2galnego po"armuG

! pod$y'anie
ognia <o4ego niezado%olenia! "t5re nie pozo$ta%ia na$ nigdy % $po"o1u! i danie nam
1a"iego0 /ladego! naturalnego po1.'ia o 'elu! "t5remu nigdy nie /ra"u1e nat'hnienia J o
4y'iu % /li$"o0'i <oga,
A+i +ie je% 7oz'#wio+e 7e1+ie+i#
?arzenie ma uza$adnienie! ma m2dre po <o4emu po%ody i ma ta"4e po <o4emu ho1ne
%ype&nienie, 6o pra%da! 1e$te0my lud8mi i mu$imy nimi pozo$ta3, 7ego $pe&nienie nie 1e$t
mo4li%e przy u4y'iu 0rod"5% naturalny'h, 7edna"4e dzi."i do/ro'i <oga! "t5rego ho1no03
nie ma grani'! marzenie $ta1e $i. rze'zy%i$to0'i2 % $po$5/ nadprzyrodzony! za $"ini.'iem
'zarodzie1$"ie1 r54d4"i &a$"i i 'h%a&y, 6eraz dzie1e $i. to nie%yra8nie! przez udzia& % 4y'iu
<o4ym udzielanym nam przez &a$". J ale % nie$"o#'zone1 prze$trzeni %ie'zno0'i marzenie
$pe&nia $i. % 'a&ym /la$"u <o4ego (nie aniel$"iego) 4y'ia i % 'a&e1 1ego pe&ni,
P>HUP;SU
0 Pi$mo K%i.te %yra8nie za0%iad'za o /ezpo0rednim ogl2daniu <oga= 1 7 (!2= FP1rzymy Do ta"im!
1a"im 1e$tGC ?t !)= F<&ogo$&a%ieni 'zy$tego $er'a! al/o%iem oni <oga ogl2da3 /.d2GC zo/, te4= ?t
1)!10C 1 Kor 1(!12, O"re0lenia u4yte przez Ko0'i5& $2 r5%nie 1ednozna'zne, W "on$tytu'1i
<enedi'tu$ :eu$ papie4a <enedy"ta M;; 'zytamy= F,,,(zmarli) ogl2da12 <o42 ;$tot. %idzeniem
intuity%nym i ta"4e t%arz2 % t%arz /ez po0redni't%a 4adnego $t%orzenia! "t5re /y $&u4y&o za
przedmiot %idzenia! ale <o4a ;$tota u"azu1e $i. im /ezpo0rednio! /ez o$&ony! 1a$no i %yra8nieG
(:enzinger! On'hiridion Sym/olorum! nr (0C 'ytat za= <reViarium Bidei, Wy/5r do"trynalny'h
%ypo%iedzi Ko0'io&a! opr, S, D&o%a! ;, <ieda! K$i.garnia K%, Wo1'ie'ha! Pozna# 2001! $, 99), Ho/,
te4 te"$ty So/oru Floren'"iego (tam4e! nr W9(),
1 Engiel$"ie $&o%o proVider! ozna'za12'e 4y%i'iela! do$ta%'.! po'hodzi od &a'i#$"iego $&o%a
proVideo J do$trzega3 'o0 przed $o/2! prze%idy%a3! zapo/iega3! tro$z'zy3 $i., Od tego $amego
rdzenia po'hodz2 ta"4e $&o%a proVide J zape%nia3! za$po"a1a3 potrze/y! prze%idy%a3! proVident J
przezorny! oraz proViden'e J opatrzno03, 6a gra $&5%! niemo4li%a do oddania % 1.zy"u pol$"im!
/.dzie prze%i1a3 $i. przez 'a&y rozdzia& (przyp, t&um,),
2 :n @!10C 'ytat %ed&ug Wulgaty (przyp, t&um,),
( 6/ 12!19C 'ytat %ed&ug Wulgaty (przyp, t&um,),
+ >dz (!C 'ytat %ed&ug Wulgaty (przyp, t&um,),
Cytat z 7oy'eTa Kilmera (przyp, red,),
ROZDZIA RI
A4IOO*I:AB*ICI I A4IOO*I:ADRZ:SZ4IC< (Kw. SLAOTU O=AOQ)
Bwi%o23 i grzec. w $cz$ciow&) 2wiecie
:zi$ie1$zy 0%iat u"orono%a& u'zu'ie na %&ad'. 4y'ia, E % pa&a'u tego "r5la 4y'ia 'odziennie
t&o'z2 $i. no%i poddani! 'h'2' mu $i. przed$ta%i3, Cz.03 ludzi odda1e ho&d /rutalnym!
g%a&to%nym emo'1om! "t5re odpo%iada12 na argumenty 'io$ami! $z'zy'2 $i.! 4e %al2 %
drze%o! zamia$t 1e o/e103! a odpo'zy%a12! "iedy mia4d42 innym "o0'i, ;nni 'hyl2 g&o%y
przed &agodn2 r54norodno0'i2 u'zu3! 'zym0 mi.""im i 0mier'iono0nym! 'o %pro%adza
'z&o%ie"a % $tan za&amania % o/li'zu pro$ta'"iego 4y'ia,
Koro+#cj# $cz$ci#
6en przyp&y% u'zu'io%o0'i nie 1e$t 1edynie $po&e'znym %y/u'hem %y%o&anym przez
$en$a'y1ne dzienni"ar$t%o, Si.ga o %iele g&./ie1, W rze'zy%i$to0'i do"onu1e $i. od
intele"tualnego po'z2t"u %$p5&'ze$ne1 epo"i a4 po na$ze 'za$y J 1e$t /o%iem logi'znym
$"ut"iem $u/ie"ty%izmu % religii i ra'1onalizmu % BilozoBii, Przy1.'ie rozmazane1 BotograBii
'z&o%ie"a 'zy$to u'zu'io%ego przez z%y'za1ny'h ludzi 1e$t na pe%no do 1a"iego0 $topnia
u$pra%iedli%ione, S"&onili i'h do tego i'h przy%5d'y, H%y"li ludzie zo$tali nam5%ieni!
za$tra$zeni! %y0miani! prze"onani! $terroryzo%ani, W eBe"'ie! 'ho'ia4 "on"retna o$o/a mo4e
/y3 nie%inna $%o1e1 doli! 'z&o%ie" 4y1e dzi$ia1 % dzi%nie nieludz"im 0%ie'ie! gdzie 0%i.to03
i grze'h $2 $&o%ami prze$tarza&ymi! mgli0'ie przypomina12'ymi 'za$! gdy religia nie /y&a
$pra%2 u'zu'ia! na%r5'enie J rodza1em napadu pada'z"i! a z/a%ienie J "%e$ti2 do/rego
$amopo'zu'ia! p&yn2'ego z do$"ona&ego tra%ienia
W
, H $amego i$tnienia $&5% F0%i.to03G i
Fgrze'hG %yni"a %nio$e"! 4e ludzie nie %iedzieli "iedy0! 4e rz2dzi nimi /iologi'zna
"onie'zno03! 4e /y& 'za$! "iedy $2dzili! 4e po$iada12 %oln2 %ol.! dzi."i "t5re1 "ieru12
%&a$nym 4y'iem! 4e "ode"$y moralne nie $2 $po&e'zn2 mod2! a ludzie r54ni2 $i. od z%ierz2t,
J#k%
Ddy/y 0%iat /y& ta"i! 1a" malu1e $i. go %$p5&'ze0nie! %0r5d ludzi nie /y&o/y %i.'e1 mie1$'a
na 0%i.to03 i grze'h ni4 %0r5d $z'zeni2t 'zy r54, K%i.to03 J podo/nie 1a" grze'h J 1e$t
o%o'em "ontrolo%anego d24enia! pode1mu12'ego %y/ory pod przemy0lanym "iero%ni't%em
o$o/y panu12'e1 nad $%oimi dzia&aniami, -ie ulega %2tpli%o0'i! 4e % 0%ie'ie ni4$zym od
'z&o%ie"a emo'1e odgry%a12 %y12t"o%2 rol.C ale 1e$t to 4y'ie ni4$ze od 'z&o%ie"a, -ie trze/a
udo%adnia3! 4e u'zu'ia pe&ni2 %a4n2 rol. % 4y'iu 'z&o%ie"a, 7edna" to! a/y0my mieli $2dzi3!
4e u'zu'ia J 'zy 'h'emy tego! 'zy nie J "ieru12 'z&o%ie"iem od narodzenia a4 do 0mier'i!
1e$t niemal nie do %yt&uma'zenia,
/ego $7r#wied-iwie+i#
<y3 mo4e nie zdarzy&o/y $i. to J mimo 4e BilozoBia pode1mu1e pr5/y zama'hu na intele"t!
religia prze"$zta&'i&a %iar. z 'noty intele"tualne1 % u'zu'ie! a $er'e 'z&o%ie"a 'i2gle
zale%a12 /od8'e zmy$&o%e J gdy/y0my %iernie "orzy$tali z antidotum na nadmiern2
pouBa&o03 ze 0%iatem materialnym, -a nie$z'z.0'ie dopro%adzili0my do tego! 4e du'ho%y
0%iat anio&5% $ta& $i. nam o/'y! /o zdegrado%ali0my go do o/$zaru mit5%! /a1e" i poez1i, W
eBe"'ie $"on'entro%ali0my $i. na 1edne1 $tronie na$ze1 natury! zupe&nie zanied/u12' drug2! i
$tali0my $i. "o0la%i 1a" nie%olni'y przy"u'i na za%$ze do te1 $ame1 $trony rzym$"ie1 galery,
/ej 7owod&
-a$za natura da1e nam pod%51ne przy%ile1e i o/o%i2z"i, -ie mo4emy $p.dza3 'a&ego 'za$u z
anio&ami! gdy4 mogli/y0my $ta3 $i. ta" dzi%a'zni! 4e na%et ta" mi&o$ierni anio&o%ie nie /.d2
mieli z nami ni' %$p5lnego, -ie mo4emy te4 z%i2za3 $i. ze z%ierz.tami! /o $tali/y0my $i.
ta" z%ierz.'y! 4e przerazili/y0my $ame z%ierz.ta, W na$zym 4y'iu 1e$t mie1$'e na to! 'o
z%ierz.'e! i na to! 'o aniel$"ie! ale ani 1edno! ani drugie nie mo4e pro%adzi3 "ampanii
e"$termina'y1ne1! /o zni$z'zy $amo $ie/ie, Pra%d. m5%i2'! 1e$te0my /li4$i anio&om ni4
z%ierz.tom! gdy4 to na$za $Bera du'ho%a $pra%u1e %&adz., W$"ute" tego za4y&o03 z anio&ami
nie po'i2ga za $o/2 4adnego z /ezpo0redni'h zagro4e# z%i2zany'h z na$zym za"orzenieniem
% 0%ie'ie z%ierz.'ym,
>cz$cie i d!"e+i# cz1owiek#
?ie1$'e u'zu3! 'zyli poru$ze# d24enia zmy$&o%ego u 'z&o%ie"a! mo4na 0%ietnie %y1a0ni3
dzi."i roz%a4eniu! 'zym 1e$t d24enie u anio&5%, P anio&5% /o%iem o'zy%i0'ie ono
%y$t.pu1e, W 1ednym z %'ze0nie1$zy'h rozdzia&5%! oma%ia12'ym %ol. <oga! %$"azali0my!
4e dla i$tot inteligentny'h %ola 1e$t tym $amym! 'o d24enie zmy$&o%e dla z%ierz2t J
motorem dzia&ania, 6enden'1a 'zy te4 $"&onno03 do pe&ni do$"ona&o0'i oraz %$zy$t"iego! 'o
$i. do nie1 odno$i! o/e'na 1e$t /o%iem a/$olutnie %e %$zy$t"im, Wyra4a $i. ona al/o %
trudzie zdo/y%ania do$"ona&o0'i! al/o % "orzy$taniu z do$"ona&o0'i 1u4 po$iadane1,
Og5lnym o"re0leniem %&adzy! z "t5re1 %y%odzi $i. ta $"&onno03! 1e$t d24enie, -a$za d&uga i
/li$"a zna1omo03 ota'za12'ego na$ 0%iata! a ta"4e $za'une" do niego! $"&ania na$ do
uprze1mego roz'i2gni.'ia tego terminu na rze'zy niezdolne do po$iadania %iedzy i u4y'ia %
odnie$ieniu do ni'h o"re0lenia Fd24enie naturalneG, Ele po$zerzenie zna'zenia tego terminu
1e$t z%y"&2 grze'zno0'i2! /o rze'zy te nie tyle poru$za12! ile $2 poru$zane! niepo%$trzymanie
pilnu12' "ur$u %yzna'zonego dla ni'h przez %iedz. <oga,
P z%ierz2t d24eniem tym 1e$t d24enie zmy$&o%e! a u $t%orze# inteligentny'h J %ola, W o/u
%ypad"a'h %&adza ta 1e$t zupe&nie 0lepa, -ie nale4y 1edna" $i. nad ni2 lito%a3 ani $zydzi3 z
1e1 0lepoty, Ona ma /y3 0lepa, -ie 1e$t 1e1 rze'z2 %iedzie3! ale pragn23! i 1e0li ro/i to ta" 1a"
za%$ze! mo4emy %i.'e1 od nie1 nie %ymaga3, -ie pr5/u1e prze123 pra'y %&adzy poznania!
nie patrzy % przy$z&o03 0lepymi o'zami ani nie rzu'a $i. naprz5d! dop5"i "ieru12'a ni2 r."a
nie nada 1e1 a/$olutnie "onie'znego 'elu, -ie $ta1e $i. lep$za dzi."i 0%iat&u rzu'anemu przez
%&adz. poznania, Pod'za$ $u$zy ro0lina zapu$z'za dale1 "orzenie! ale pie$ nie "opie g&./ie1!
le'z po pro$tu $zu"a 'ieni$tego mie1$'a, Cz&o%ie" nie "opie % po$zu"i%aniu "o0'i ani nie 1e
$pe'1alne1 tra%y! le'z po$zu"u1e pra%dy! mi&o0'i i $z'z.0'ia, 6ym'za$em ta"ie po$zu"i%anie
nigdy nie za"&5'a zado%olenia p$a, ;nnymi $&o%y! d24enie "a4dego $t%orzenia odpo%iada
1ego poznaniu,
D!"e+ie $ #+io18w
7e0li za0 $t%orzenie! o "t5rym mo%a! 1e$t z&o4onym po&2'zeniem $Bery materialne1 i
du'ho%e1! o/darzonym poznaniem zmy$&o%ym i intele"tualnym! 1a" 1e$t % %ypad"u
'z&o%ie"a! to %y$t.pu12 % nim o'zy%i0'ie d%a d24enia= zmy$&o%e i intele"tualne! z%ane
%ol2, Hgie&" /ite%ny do/iega12'y 'z&o%ie"a z $iedzi/y 1ego du$zy nie poz%oli mu po%a4nie
%2tpi3 % o/e'no03 ty'h d%5'h d24e#, Ny12 one /o%iem % zna'znie %i."$zym "onBli"'ie ni4
zazdro$ne 4ony % haremie %odza, 7e0li za0 %zmian"o%ane $t%orzenie po$iada %$pania&2
niematerialno03 anio&a z 1e1 nie$"a4onym poznaniem intele"tualnym! to 1ego d24enie 1e$t
d24eniem intele"tualnym! 'zyli %ol2! i nie ma 'i2g&e1 ry%aliza'1i i $por5% o pode1mo%ane
przez nie %y/ory,
/ego +#%$r# 6 wo-+# wo-#
O"re0lenie! 4e %ola anio&5% 1e$t %olna! ozna'za 1edynie $t%ierdzenie! "t5re trze/a odno$i3 do
%oli za%$ze! gdzie ona %y$t.pu1e, Sa&a0li%e dzie'"o z zami&o%aniem do %alenia % me/le
mo4e o'zy%i0'ie zo$ta3! gdy doro0nie! do$"ona&ym "otlarzem! le'z ponie%a4 potraBi
do$trze'! 4e po%o&anie to utrudnia $ympaty'zne pogadu$z"i! mo4e ta"4e J 1e0li 'h'e J
zrezygno%a3 z p510'ia za $%o12 naturaln2 $"&onno0'i2, Poznanie intele"tualne mo4e pozna3
na1%y4$z2 pra%d. i dzi."i temu umo4li%i3 %oli zapragni.'ie na1%y4$zego do/ra, 7edna"4e
intele"t mo4e ta"4e pozna3 po$z'zeg5lne pra%dy i przy'zyny! dla "t5ry'h $2 one
po$z'zeg5lne J i'h ograni'zenia, H po%odu ograni'ze# %ola mo4e 1e a"'epto%a3 lu/
odrzu'a3 J i 'zyni to, Ozna'za to! 4e %ola 1e$t %olna, -ie "a4dy! "to lu/i ga$i3 po4ary!
zo$ta1e $tra4a"iemC /ardzo mo4li%e! 4e dlatego! i4 $erde'znie nie zno$i o/le%ania %od2 przy
zimne1 pogodzie, >ze'z % tym! 4e $t%orzenie inteligentne % o/li'zu po$z'zeg5lny'h d5/r
mo4e za%$ze %y/iera3! ponie%a4 za%$ze do$trzega nie tyl"o do/ro! le'z ta"4e
$z'zeg5&o%o03 i ograni'zenie tego do/ra,
R8"+ic# dzie-!c# je od +#%$r& i i+%e-ek%$
-atura aniel$"a mu$i zde'ydo%anie pozo$ta%a3 u $ie/ie % domu! %ie'znie $"r.po%ana
%e%n2trz $%oi'h grani', ;ntele"t aniel$"i 1e$t pani2 domu! "t5ra %idzi 'a&y 0%iat! le'z tyl"o
% o/r./ie mur5% %&a$nego domu, -atomia$t %ola aniel$"a 1e$t %.dro%nym %&5'z.g2!
przemierza12'ym %zd&u4 i %$zerz o/$zary od$&oni.te przed ni2 przez aniel$"2 %iedz.,
;ntele"t aniel$"i! 1a" "a4dy intele"t! pozo$ta1e %ie'znie % domu! ale 1e$t to dom %ype&niony
"o$mopolity'zn2 grup2 go0'i! z "t5ry'h "a4dy mu$i prze$trzega3 o/o%i2zu12'y'h % nim
za$ad, Wola aniel$"a %y'hodzi za0 do po42dany'h przedmiot5%! 1edno'z2' $i. z nimi, 6.
%&a0nie 'e'h. intele"tu i %oli %yra4a %pro$t $t%ierdzenie! 4e $t%orzenie inteligentne $ta1e $i.
tym! 'zego pragnie! natomia$t 'zyni to! 'o pozna1e 1a"o 'z.03 $ie/ie, ?o4e zatem pozna3
/rud /ez $plamienia intele"tu! ale nie mo4e go zapragn23 /ez u$maro%ania $i., Wolna %ola
anio&a ma zatem na1%yra8nie1 zupe&nie odmienny 'hara"ter od aniel$"ie1 natury i intele"tu,
/ego 'r#k c.#r#k%er$ $cz$ciowego
Pod'za$ gdy 1e$t pra%d2! 4e anio& mo4e pozna%a3 i 'h'ie3! 1e$t ta"4e /ez$prze'znie pra%d2!
4e nie mo4e od'zu3 podnie'enia! gdy "re% za'zyna $zy/'ie1 "r24y3! ani nag&ego u"&u'ia %
$er'u na %ie03 o tragedii, -ie mo4e %y103 z $ie/ie z %0'ie"&o0'i! zemdle3 na %ido" %.4a ani
pogr24y3 $i. % $mut"u, W anio&a'h nie ma /o%iem mie1$'a na emo'1e % zna'zeniu
nami.tno0'i 'zy u'zu3, 7a" %iadomo! anio&o%ie nie ma12 'ia&! a ta"ie u'zu'ia $2
zde'ydo%anie zmy$&o%e 'zy te4 z%ierz.'eC $2 to poru$zenia d24enia zmy$&o%ego,
Ddy/y0my 1edna" po0pie$zyli $i. z %nio$"iem! 4e anio&o%ie $2 $t%orzeniami zimnymi!
o0liz&ymi i /ezo$o/o%ymi! do/rze /y&o/y $o/ie przypomnie3! 4e rado$na pie0# anio&a
z%ia$to%a&a przy/y'ie H/a%'y do <etle1em! 4e anio& u'ze$tni'zy& % agonii Chry$tu$a %
Ogr51'u i Do po'ie$za&! a "iedy Ha'haria$z nie u%ierzy& or.dziu ar'hanio&a Da/riela! ten nie
o%i1a& % /a%e&n. i nie %aha& $i. go o$tro $"ar'i3 $uro%ym zdaniem= F/.dzie$z niemyG, E
1edna" ten $am $uro%y anio& naty'hmia$t zda& $o/ie $pra%. z l."u i zdumienia ?aryi i
pier%$ze %ypo%iedziane przez niego $&o%a mia&y 72 u$po"oi3 i roz%ia3 7e1 $tra'h, Er'hanio&
>aBa& /y& za0 pier%$zorz.dnym $%atem! ot%iera12'ym drog. do pozornie niemo4li%ego
ma&4e#$t%a m&odego 6o/ia$za, 6a" nie po$t.pu12 i$toty zimne 1a" l5d,
7edna"4e %2tpli%o03 doty'z2'a $erde'zno0'i anio&5% pozo$ta1e, S2dzimy! 4e 'z&o%ie"
poz/a%iony u'zu3! z ry/imi o'zami hazardzi$ty! ma 1a"i0 /ra"! 1e$t % pe%ien $po$5/ dzi%ny!
nieludz"i, ; Ba"ty'znie mamy ra'1., 6a'y ludzie $2 dzi%ni! r5%nie dzi%ni 1a" 'z&o%ie" /ez
g&o%y! gdy4 nie po$iada12 'zego0 nale42'ego do ludz"ie1 natury, <ra" u'zu3 nie 1e$t %
4adnym razie 'not2, ?o4e /y3 nie$z'z.0'iem zmienia12'ym 'z&o%ie"a % mon$trum i mo4e
te4 /y3 %ad2, Cz&o%ie" ma /o%iem nie tyl"o du$z.! le'z r5%nie4 'ia&oC 1e$t rozumny! ale 1e$t
te4 z%ierz.'iem, ?a d24enie intele"tualne! le'z ta"4e zmy$&o%e, ; ru'h d24enia zmy$&o%ego
% "ierun"u przedmiot5% zmy$&o%y'h! po'hodz2'y z %yo/ra4enio%ego o/razu do/ra lu/ z&a
i po'i2ga12'y za $o/2 rea"'1. Bizy'zn2 'zy te4 'iele$n2! 1e$t zaz%y'za1 nazy%any emo'12!
u'zu'iem 'zy nami.tno0'i2, 6a" %i.' na przy"&ad a"tor"a anga4u12'a $i. z 'a&ego $er'a %
rol. mo4e napra%d. %y%o&a3 zmiany 'iele$ne! %yty'za12'e 0'ie4".! "t5r2 poru$za $i.
d24enie zmy$&o%e J mo4e p&a"a3! rumieni3 $i.! /ledn23! dr4e3 i oddy'ha3 z trudem,
P'zu'ia te! $ame % $o/ie poz/a%ione %arto0'i moralne1! $2 dla 'z&o%ie"a ogromnie %a4ne,
:zi."i nim 'z&o%ie" mo4e ze/ra3 $i. na od%ag.! /y popro$i3 o pod%y4". pen$1i! za pomo'2
pro$te1 $ztu'z"i J "iedy na przy"&ad %y$tar'za12'o $i. rozz&o0'i, H "olei atmo$Bera "o0'io&a
'zy "il"a minut na "olana'h mo4e %z/udzi3 % %oli pragnienie modlit%y, 7ednym $&o%em!
u'zu'ia te dzia&a12 na d24enie intele"tualne i po/udza12 1e do dzia&ania al/o! rozmy0lnie
po/udzone przez %ol.! zata'za12 "r2g i nada12 dzia&aniu na$ze1 %oli o %iele %i."$z2
inten$y%no03, Korzy$ta12' z na$zy'h u'zu3! prze/ieg&o03 <o4a nierzad"o na"&ania na$ do
%i."$ze1 a"ty%no0'i du'ho%e1! rozdziela12' $%oim dzie'iom $&ody'z zmy$&o%2 i
po'ie$zenie! rozpie$z'za12' 1e nie'o 'zy o/daro%u12' odro/in2 otu'hy i nagrody,
7edna" ze %zgl.du na /li$"ie %$p5&dzia&anie %oli i u'zu3 te o$tatnie mog2 $tano%i3 dla
'z&o%ie"a ogromne zagro4enie, ?og2 za%&adn23 d24eniem intele"tualnym i %yda3 'z&o%ie"a
na &a$". te1 $ame1 $i&y nap.do%e1! "t5ra rz2dzi dzia&aniami z%ierz2t, Sprze'i%ia12' $i. %oli!
mog2 12 przerazi3 a4 do parali4u! o$&a/i3 1e1 dzia&anie i o$tudzi3 energi.! ta" 4e $tanie $i.
/ez/ar%na! letnia! md&a, Audzie podda12'y $i. przera4eniu z po%odu prze0lado%a#! uro"o%i
o"az1i do grze'hu! ludz"iemu uznaniu 'zy rozpa'zy odno0nie do $%ego 4y'ia $2 4y%ym
0%iade't%em nie/ezpie'ze#$t%a %i242'ego $i. z utrat2 "ontroli nad u'zu'iami, W
$"romnie1$ze1 za0 $"ali o i$tnieniu "on"uren'y1nego d24enia! "t5rego nie mo4na le"'e%a4y3!
0%iad'zy %ymo%nie $ta&a 0miertelno03 do/ry'h po$tano%ie#,
Mi1o23 $ #+io18w
O'zy%i0'ie te u'zu'ia zmy$&o%e nie %y$t.pu12 u anio&5%, -ie ma12 oni 'ia&! %i.' nie
po$iada12 te4 d24enia zmy$&o%ego! o/raz5% %yo/ra4enio%y'h ani rea"'1i 'iele$ny'h, 7edna"
nie ozna'za to! 4e $2 $t%orzeniami zimnymi! o/o1.tnymi i antypaty'znymi, ?a12 /o%iem
d24enie intele"tualne! a 1ego poru$zenia $2 do$"onal$ze od na$zy'h % ta"im $amym $topniu!
% 1a"im $ami anio&o%ie prze%y4$za12 na$ do$"ona&o0'i2, 6o d24enie anio&5% r5%nie4
zet"n.&o $i. z do/rem i z&em! triumBem i "l.$"2, W0r5d anio&5% % nie/ie panu1e rado03! a
%0r5d anio&5% % pie"le J $mute"! niena%i03 i rozpa'z, -ie"t5rzy pragn.li %iel"i'h rze'zy i
teraz 'ie$z2 $i. po$iadaniem przedmiot5% $%oi'h pragnie#, ;nni %y/rali ra'ze1 ma&o03 ni4
%iel"o03 i po$iadanie przedmiot5% i'h pragnie# 1e$t teraz dla ni'h przy'zyn2 udr."i, Ele te
u'zu'ia anio&5% nie $2 Bizy'znymi poru$zeniami nami.tno0'i, S2 'zym0 nie$"o#'zenie
%y4$zym! 'hara"teryzu12'ym $i. natur2! "t5ra ot%iera nam o'zy na pe%ne na$ze %&a$ne
mo4li%o0'i J gdy4 my ta"4e mamy d24enie intele"tualne,
/ej +#%$r#, ko+iecz+# i wo-+#
E/y zrozumie3 nie"t5re z ty'h mo4li%o0'i i i'h ograni'ze#! mu$imy %yra8nie do$trze'
ogromn2 r54ni'.! 1a"a dzieli %iedz. i mi&o03 anio&5% od %iedzy i mi&o0'i %&a0'i%e1 ludziom,
Hupe&nie naturalnie i /ez %y$i&"u %iemy o pe%ny'h rze'za'h do$"onale J na przy"&ad! 4e
dzi$ia1 nie 1e$t %'zora1! 4e nie 1e$te0my "im0 innym! 4e $z'z.0'ie 1e$t na1%y4$z2 %arto0'i2 i
ta" dale1, Ele nie %iemy %$zy$t"iego naturalnie! &at%o i do$"onale, >5%nie rozdarta 1e$t
na$za mi&o03= nie"t5re rze'zy "o'hamy % $po$5/ naturalny! "onie'zny! inne za0 mo4emy
przy123 lu/ odrzu'i3C mo4emy odno$i3 $i. do ni'h ze $"2p$t%em i o$tro4nie al/o
le""omy0lnie ho1nie, 7edna" podo/ne 'e'hy na$ze1 %iedzy i mi&o0'i nie ma12 te1 $ame1
przy'zyny, -a$z intele"t %idzi dolin. za dolin2! ale tyl"o dzi."i %$pinaniu $i. na
rozdziela12'e 1e %zg5rza, Po%odem 1ego niedo$"ona&o0'i 1e$t %&a0nie Ba"t! 4e mu$i %'hodzi3
na %zg5rza i $'hodzi3 na drug2 $tron., -a$za %ola za0 przypomina "o/iet.! "t5ra przymierza
"apelu$z za "apelu$zem! le'z nie zna1du1e 4adnego! % "t5rym "orzy$tnie %ygl2da J 'h%yta
do/ra propono%ane 1e1 do %y/oru 1edno po drugim! nie zna1du12' 4adnego! "t5re
o/e1mo%a&o/y 'a&e do/ro i %ymu$za&o na %oli %y/ranie go,
/ej 7rzed)io%&
Enio&o%ie r5%nie4 "o'ha12 $%o1e do/ro! $%51 'el! $%o12 do$"ona&o03 % $po$5/ naturalny i
"onie'zny, -ie mog2 $i. od tego po%$trzyma3 /ardzie1 ni4 my, 6a" 1a" u na$! naturalna i
"onie'zna mi&o03 anio&5% 1e$t 8r5d&em! z "t5rego %yp&y%a %olna! zamierzona mi&o03 do
inny'h rze'zy, >ze'zy te $2 /o%iem % 1a"i0 $po$5/ po%i2zane z 'elem anio&5%! i'h
do$"ona&o0'i2! i'h $z'z.0'iem, 6a" %i.'! "o'ha12' $ie/ie $amy'h naturalnie i "onie'znie!
"o'ha12 oni te $ame 'e'hy % inny'h anio&a'h! do"&adnie ta" 1a" my "o'hamy %$p5lne 'e'hy
ludz"ie1 natury % inny'h ludzia'h, ?o4emy nie lu/i3 'z&o%ie"a! /o 1e$t $"2py!
nie$pra%iedli%y! $"ute'zny! $z'zodry 'zy pra%y! ale 1e$t 'a&"iem niemo4li%e! a/y0my mogli
niena%idzi3 go za to! 4e 1e$t 'z&o%ie"iem! 4e ma du$z. 'zy umy$&, 7e$t to pra%d2 r5%nie4 %
%ypad"u anio&5%,
/ej ce-
6a" 1a" my! anio&o%ie "o'ha12 <oga % $po$5/ naturalny i "onie'zny na%et /ardzie1 ni4
$ie/ie! gdy4 "o'ha12' $%51 'el! $%o12 do$"ona&o03! "o'ha12 podo/ie#$t%o! o/raz <oga, S2
%&a$no0'i2 <oga! nale42 do -iego! ta" 1a" my! i naturalnie i "onie'znie %ra'a12 do 6ego!
"t5ry /y& i'h po'z2t"iem, Ddy/y anio&o%ie tego nie ro/ili! i$tnia&a/y % ni'h 'zy$to naturalna
mi&o03! "t5ra /y&a/y 'zym0 %ypa'zonym i po"r.'onym! gdy4 /ardzie1 "o'ha&a/y 'o0! 'o 1e$t
mnie1 godne mi&o0'i, Co %i.'e1! t%5r'2 te1 prze%rotne1 mi&o0'i /y&/y $am <5g! gdy4 On 1e$t
t%5r'2 natury, ; t. naturaln2 mi&o03 mu$ia&a/y zni$z'zy3 mi&o03 nadprzyrodzona! "t5ra
zgodnie z <o4ym zamiarem ma udo$"onala3 ludzi i anio&5% J mi&o03 "o'ha12'a <oga ponad
%$zy$t"o, Enio&o%ie "o'ha12 $amy'h $ie/ie % %olno0'i i ma12' pe&ny %y/5r! podo/nie 1a"
my, Co %i.'e1! i'h mi&o03! ta" 1a" na$za! o/e1mu1e %$zy$t"o! 'o do/re, ;'h %oli! 1a" na$ze1!
nie trze/a %y%a/ia3 na ze%n2trz, 7edynym "onie'znym zapro$zeniem 1e$t odro/ina do/ra,
We %$zy$t"i'h ty'h rze'za'h anio&o%ie i ludzie $2 do $ie/ie ogromnie podo/ni! 1edna" nie
mo4e na$ to $"&ania3 do pope&nienia /&.du! "t5ry polega na uto4$amianiu aniel$"iego i
ludz"iego dzia&ania % o/$zara'h %iedzy i mi&o0'i, Podo/ie#$t%o mi&o0'i 1e$t "on$e"%en'12
1e1 przedmiot5%, ?i&o03 aniel$"a $tano%i $ama % $o/ie 'o0! 'o zapiera nam de'h, W
ze$ta%ieniu z ni2 na$ze u'zu'ia %yda12 $i. 1a" niepe%nie $ta%iane "ro'z"i ma&ego dzie'"a %
por5%naniu z p&ynnym i energi'znym ru'hem /iega'za,
?i&o03 anio&5% nie 1e$t i$"r2 ro$n2'2 z %olna % p&omie#, 7e$t naty'hmia$to%2 /&y$"a%i'2,
Poru$zenia %oli anio&a! podo/nie 1a" poru$zenia 1ego intele"tu! $2 1a" p'hni.'ie rapierem
pro$to % $er'e do/ra, 6a mi&o03 nie tr%a przez dzie# 'zy ro", 7e$t /&y$"a%i'2 $'h%ytan2 %
po%ietrzu % 'a&ym 1e1 p&on2'ym /la$"u J na %ie'zno03, -ie mo4e $i. zmienia3! 1a" na$za
mi&o03! %$"ute" od"ry'ia u u"o'hanego od$tr.'za12'e1 'e'hy! gdy4 od po'z2t"u ma 'a&2
%iedz., Enio& nie mo4e $i. za"o'ha3 % t%arzy! a na$t.pnie od"ry3! 4e 1e$t Ba&$zy%a, -ie
mo4e $tra'i3 zaintere$o%ania! $ta3 $i. nielo1alny! rzu'a3 $i. z 1edne1 mi&o0'i % drug2, P0'i$"
anio&a $i. nie "o#'zy, 6a mi&o03 nie mo4e /y3 poz/a%iona entuz1azmu! letnia! nie0mia&a i
%zdryga12'a $i. na %ido" prze$z"5d, Enio& nie za"o'hu1e $i.! le'z pogr24a $i. % mi&o0'i z
mia4d42'2 $i&2, 6a mi&o03 1e$t zapa&em! "t5rego nie zdo&a12 po%$trzyma3 prze$z"ody!
mia4d42'ym! totalnym i niepo$"romionym ogniem! /ez%arun"o%ym oddaniem $i. na 'a&2
%ie'zno03, 7e$t marzeniem pogrze/anym % "a4dym ludz"im $er'u! na1do"&adnie1$zym
przy/li4eniem <o4e1 mi&o0'i % $t%orzonym %$ze'h0%ie'ie, Czy anio& mo4e prze4y%a3
rado03! za'h%yt! $mute"! rozpa'z i niena%i03Q O! ta"! i to % $topniu! "t5ry przera4a na$ J
podo/nie 1a" przera4a na$ i'h nat.4enie u <oga,
Kiedy <5g $po1rza& na dzie&o $t%orzenia i zo/a'zy&! 4e 1e$t do/re! m5g& /y3 mo4e $"iero%a3
$po1rzenie na anio&5%, Od 'h%ili $t%orzenia po$iadali do$"ona&e! naturalne $z'z.0'ie, ;'h
intele"t /y& do$"ona&y! a %iedza pe&na, ;'h d24enia! % 0lad za t2 do$"ona&2 %iedz2! ta"4e /y&y
do$"ona&e i % do$"ona&y $po$5/ po$iada&y $%o1e naturalne do/ra od $amego po'z2t"u, 6o
dzie&o napra%d. /y&o do/re, -a%et /o$"i arty$ta m5g& $po1rze3 z oddali na to ar'ydzie&o!
u0mie'ha12' $i. dy$"retnym u0mie'hem mi$trza lu$tru12'ego $%o12 do$"ona&2 pra'.,
Enio&o%ie /yli do$"onali,
7edna" nie /yli do03 do$"onali! /y za$po"oi3 nie$"o#'zon2 ho1no03 <oga, W'i24 i$tnia&o 'o0!
'o mo4na /y tym $t%orzeniom oBiaro%a3= do$"ona&o03 prze%y4$za12'a natur.! 'el
prze"ra'za12'y 'el %&a0'i%y naturze aniel$"ie1! u'ze$tni't%o % 4y'iu prze"ra'za12'ym
do$"ona&o03 4y'ia aniel$"iego, ?ogli nadal /y3 podnie$ieni do %y4yn nadprzyrodzonego
$z'z.0'ia! do udzia&u % 4y'iu <oga! dopu$z'zeni do ogl2dania <oga! "t5ry 1e$t % nie/ie,
-ie 1e$t &at%o o$i2gn23 ta"i 'el mi&o0'i, 6rze/a go zdo/y3 %&a$nym trudem, Wy$i&"i te! na%et
pode1mo%ane przez natur. ta" do$"ona&2 1a" aniel$"a! $ame z $ie/ie $2 "ompletnie
/ez%arto0'io%e, Cel ten prze"ra'za natur. i ni'! 'o natura mo4e zaoBiaro%a3! nie $ta1e $i.
dra/in2 poz%ala12'2 go o$i2gn23, Enio&o%ie ta"4e potrze/o%ali &a$"i! %iary! nadziei! mi&o0'i
J to 1e$t narz.dzi! za pomo'2 "t5ry'h mo4na %ypra'o%a3 4y'ie %ie'zne z <ogiem,
Otrzymali 1e oni od 'h%ili $t%orzenia! ale 'el trze/a /y&o zdo/y3 za i'h pomo'2, -a%et %
%ypad"u anio&5% 1e$t pra%d2! 4e /o$"ie $z'z.0'ie nie zo$ta1e narzu'one, 7e0li ma12 %ie'znie
4y3 z <ogiem! mu$i to /y3 i'h %olny %y/5r,
Drzec. $ #+io18w
Mo"-iwe grzec.&
<y&a to pr5/a dla anio&5% J %y/5r mi.dzy 4y'iem z <ogiem i 4y'iem /ez <oga, <y& to i'h
o"re$ pr5/ny! i'h o"az1a do odnie$ienia $u"'e$u lu/ ponie$ienia "l.$"i 'a&ego 4y'ia, K%e$tia
roz$trzygn.&a $i. $zy/"o! gdy4 %y/5r aniel$"i zmierza /&y$"a%i'znie pro$to do $%ego
przedmiotu! nigdy z niego nie rezygnu12', Wy/5r zo$ta& do"onany nieod%o&alnie! na %ie"i,
:zi."i 1ednemu do/remu a"to%i anio&o%ie J nie"t5rzy z ni'h J za$&u4yli na nie/o i % i'h
%ypad"u $pra%a nie/a 'zy pie"&a zo$ta&a na za%$ze zam"ni.ta,
H%y'i.$'y anio&o%ie! %$t.pu12' do nie/a! przynie0li ze $o/2 pe&ni. naturalne1 %iedzy! nie
tra'2' ni' po drodze, Po'z2%$zy od te1 'h%ili! /yli 1u4 na za%$ze niezdolni do grze$zenia J
nie tyl"o z po%odu niezmienne1 natury $%o1e1 mi&o0'i! le'z przede %$zy$t"im dlatego! 4e
d24enia ma12'ego % po$iadaniu nie$"o#'zone do/ro nie zdo&a12 od%ie03 od u"o'hanego!
"t5ry za$po"a1a 1e % odpo%iedni $po$5/! 4adne za'h%y'a12'e u0mie'hy, -i' nie mo4e /y3
/ardzie1 po'i2ga12'eC %$zy$t"o inne 1e$t tyl"o u'ze$tni't%em! odz%ier'iedlaniem pi."na tego
nie$"o#'zonego do/ra, 6o /y& "re$ anio&5%! o$tate'zny po$t51 % mar$zu do do/ra i pra%dy!
"re$ drogi, Od te1 pory 1a"i"ol%ie" do"onany po$t.p m5g& /y3 %y&2'znie %t5rny i
przypad"o%y! r5%nie niei$totny 1a" "%iat %pi.ty % "lap. p&a$z'za i r5%nie a/$urdalnie
u1mu12'y 1a" zupe&nie z/.dne 0%iade't%o <o4e1 4y'zli%o0'i,
Rzecz&wi%& grzec.
Enio&o%ie prze/yli d&ug2 drog. % nie%iarygodnie "r5t"im 'za$ie, :la nie"t5ry'h z ni'h /y&a
ona 1edna" z/yt d&uga, -ie %$zy$'y o$i2gn.li 1e1 'el, P anio&5% %y$t.pu1e nie tyl"o mi&o03!
nie tyl"o 1e1 na1%y4$za do$"ona&o03! polega12'a na %ynie$ieniu na poziom nadprzyrodzony!
le'z ta"4e nadu4y'ie mi&o0'i J grze'h, -a pier%$zy rzut o"a trudno 1e$t do$trze'! % 1a"i
$po$5/ anio& m5g&/y zgrze$zy3, Cz&o%ie" mo4e popa03 % grze'h! gdy %$"ute" nie%iedzy
1ego %idzenie $ta1e $i. u&omne, Ele %iedza anio&a 1e$t /ez %ady, -ie pop'hnie go do grze'hu
/urza nami.tno0'i! /o anio& nie po$iada nami.tno0'i, P anio&5% nie ma mo%y o d&ugie1!
za'ie"&e1! znie'h.'a12'e1 %al'e prze'i%"o na&ogo%i! "t5re1 $ta%ia 'zo&a al"oholi"! gdy4 <5g
na pe%no nie %le%a z&y'h na%y"5%! a nie /y&o te4 4adny'h %'ze0nie1$zy'h dzia&a#! %$"ute"
"t5ry'h te na&ogi mog&y/y $i. roz%in23, <y& to pier%$zy grze'h anio&5%,
W zupe&nie pra%dzi%ym zna'zeniu anio&om trudno /y&o zgrze$zy3, -apra%d. ta" trudno! 4e
zdaniem 0%i.tego 6oma$za ('ho3 nie %$zy$'y teologo%ie $i. z nim zgadza12) /y&o
'a&"o%i'ie niemo4li%e! a/y anio&o%ie zgrze$zyli % 'a&"iem naturalnym porz2d"u,
<ezpo0redni2! %e%n.trzn2 i naturaln2 za$ad2 moralno0'i /y& dla ni'h i'h %&a$ny intele"t, <y&
on do$"ona&y i %ola anio&5% do$"onale $i. nim "iero%a&a, Ddy/y nie zo$tali podnie$ieni do
porz2d"u nadprzyrodzonego! nie mogli/y zgrze$zy3! nie mogli/y p5103 do pie"&a, 7edna"
%5%'za$ nie mogli/y te4 p5103 do nie/a, -ie /y&o/y anio&5%grze$zni"5% i nie /y&o/y te4
4adny'h anio&5%0%i.ty'h, Wy$o"o mierz2'e 'ele za%$ze %i242 $i. z ryzy"iemC ni$"ie!
p&a$"ie mie1$'a $2 /ezpie'znie1$ze J %r.'z ta" /ezpie'zne! 4e /ez%arto0'io%e, FHu'h%a&e
"ro"i % 'iemno03 z r."ami %y'i2gni.tymi do g%iazdyG
@
za%$ze $2 nie/ezpie'zne,
/ego 7rzed)io%
-a%et % porz2d"u nadprzyrodzonym grze'h anio&5% 1e$t trudnym zadaniem, -a%et tuta1 u
anio&5% nie mo4e /y3 niedo$"ona&o0'i poprzedza12'e1 grze'h= 4adnego przy3mienia intele"tu!
4adnego /ra"u %iedzy! 4adne1 odmo%y "iero%ania $i. intele"tem przez %ol., Enio&o%ie nie
mogli %y/ra3 z&a! my0l2'! 4e 1e$t do/rem, 7edna" mogli %y/ra3 do/ro % perBidny $po$5/,
St%ierdzenie to nie rzu'a o0lepia12'ego 0%iat&a na ta1emni'. grze'hu anio&5%! ale % tym
"r5t"im zdaniu $tarannie u"ryta 1e$t pra%da rozpra$za12'a nie'o 'iemno0'i, Cho'ia4 /o%iem
1e$t pra%d2! 4e przed grze'hem % anio&a'h nie mog&o /y3 4adne1 niedo$"ona&o0'i! 1e$t ni2
r5%nie4 Ba"t! 4e nie /y&a ona niez/.dna! a/y anio&o%ie od%r5'ili $i. od <oga,
Ha1mu12' $i. aniel$"2 %iedz2! %idzieli0my! 4e anio& do"&adnie % pier%$ze1 'h%ili 4y'ia
otrzyma& pe&ny ze$ta% po1.3! ale ta" $amo 1a" 'z&o%ie" mo4e roz%a4a3 tyl"o 1edno po1.'ie
naraz, O tym! "t5re po1.'ie /.dzie roz%a4a& % danym momen'ie! de'ydu1e gu$t "on"retnego
anio&a, ?o4e roz%a4a3 to! tamto al/o nie roz%a4a3 % og5le 4adnego, W te1 zdolno0'i t"%i
"lu'z do roz%i2zania ta1emni'y grze'hu anio&5%, -ie 1e$t trudno "on"retnie o"re0li3! 1a"i
grze'h pope&nili anio&o%ie, Oni napra%d. nie mieli przed $o/2 ta"ie1 ol0nie%a12'e1
r54norodno0'i z&a! 1a"a przed$ta%ia $i. 'z&o%ie"o%i nie0mia&o zaintere$o%anemu z&em,
Enio&om /y&y do$t.pne tyl"o d%a grze'hy! /o tyl"o d%a grze'hy od%o&u12 $i. %pro$t do
natury du'ho%e1= py'ha i zazdro03, Ponadto zazdro03 mog&a zai$tnie3 tyl"o % na$t.p$t%ie
py'hy, Kon"retnie zatem grze'h anio&5% nie m5g& /y3 ni'zym innym ni4 grze'h py'hy, E 1a"
Ba"ty'znie zai$tnia& ten $z'zeg5lny grze'hQ
Pzy$"amy do03 %ierny o/raz tego pro'e$u! 1e0li %yo/razimy $o/ie dzie%'zyn. og&o$zon2
pi."no0'i2 ro"u! "t5ra zro/i%$zy $i. na /5$t%o! zatrzymu1e $i. (1a"4e to naturalne)! /y z
zado%oleniem $po1rze3 na $ie/ie po raz o$tatni! i za$tyga pora4ona %&a$nym pi."nem,
>5%nie4 anio&o%ie! roz%a4a12' $%o1e pi."no i do$"ona&o03! /yli o'zaro%ani, Prze'zeni!
zatrzymali $i. % tym mie1$'u! nie zez%ala12' $%oim umy$&om na roz%a4anie dal$zego
nadprzyrodzonego 'elu! do "t5rego to l0ni2'e! naturalne pi."no mia&o pro%adzi3, W tym
zna'zeniu pragn.li /y3 1a" <5g J ni' nie mog&o/y /y3 pi."nie1$ze i do$"onal$ze! $ami /y
$o/ie %y$tar'zyli! umie$z'za12' $%o1e $z'z.0'ie! $%51 o$tate'zny 'el! % $o/ie $amy'h! %
pogardzie dla nadprzyrodzonego $z'z.0'ia! 1a"im /y&o %idzenie u$z'z.0li%ia12'e, <la$"
aniel$"iego pi."na zaBa$'yno%a& i'h= odm5%ili patrzenia poza nie! na nie$"o#'zony /la$"
%idzenia <oga,
6rudno uzna3! /y o$zo&omione $amou%iel/ienie pi."no0'i ro"u mog&o mie3 po%a4ne
moralne $"ut"i, H pe%no0'i2 nie /y&o/y %y/orem %ie'znymC % "o#'u 1e1 "o$t"i /y $i.
zm.'zy&y al/o 4o&2de" za42da& tro'h. 1edzenia, 7edna" u anio&5% ta Ba$'yna'1a /y&a
rozmy0lnym grze'hem 0miertelnym,
<y&a 0miertelna! /o %i2za&a $i. z od%r5'eniem od <oga! odrzu'eniem o$tate'znego 'elu dla
$t%orzonego do/ra! 1a"im /y&a natura aniel$"a, Ponadto /y&a grze$zna, 6o pra%da! 4e og5lnie
m5%i2'! nieroz%a4anie te1 'zy tamte1 idei nie 1e$t u anio&5% niedo$"ona&o0'i2! ta" 1a" nie 1e$t
grze'hem dla "atoli"a nieza$tana%ianie $i.! 1a"i dzi$ia1 przypada dzie# tygodnia, 7edna" 1e0li
"atoli" o/a%ia $i.! 4e mo4e to /y3 pi2te"! i odrzu'a za$tana%ianie $i. na %ypade"! gdy/y
od"ry&! 4e mu$i przetr%a3 ten dzie# o zniena%idzone1 ry/ie! grze$zy, 6a" $amo 1e$t z
anio&ami, >5%nie4 % i'h przypad"u nieroz%a4anie te1 'zy inne1 idei! gdy $2 do tego
zo/o%i2zani! 1e$t niedo$"ona&o0'i2 i grze'hem, Ca&a rze'z /y&a rozmy0lna! to zna'zy %olna i
0%iadoma, >oz%a4anie %&a$nego pi."na i przylgni.'ie do niego /y&o z pe%no0'i2 'a&"o%i'ie
do/ro%olne! a odmo%a roz%a4enia ogl2dania <oga 'zy /ra" %$zel"iego ta"iego roz%a4ania
nie /y&y ni'zym %ymu$zonym! "onie'znym, P anio&5%! ta" 1a" u na$! umy$& "ieru1e $i. do
tego 'zy tamtego przedmiotu roz%a4ania! gdy tego 'h'emy, OuBemi$ty'zne %yra4enie
F%.dr5%"i umy$&uG nie$ie ze $o/2 przy1emnie po'hle/n2! ale zupe&nie Ba&$zy%2 $uge$ti.! 4e
na$z umy$& 1e$t przez 'a&y 'za$ za1.ty t2 'zy inn2 rze'z2, -a$za %yo/ra8nia %.dru1e! ale
umy$&y pra'u12 nad zadaniem! "t5re im zle'amy, E anio&5% doty'zy to na%et % %i."$zym
$topniu, Hatem % tym %ypad"u anio&o%ie /ezpo0rednio i %yra8nie zapragn.li roz%a4ania
%&a$nego pi."na, -ieroz%a4ania %idzenia <oga zapragn.li za0 po0rednio i nie %pro$t,
Po$ta%ili $i. % po&o4eniu 'z&o%ie"a! "t5ry odma%ia $&u'hania o $%oi'h %ada'h i
ograni'zenia'h! gdy4 1e$t za"o'hany % $o/ie po u$zy,
Wyda1e $i. 1a$ne! 4e ten grze'h nie %ymaga& i$tnienia % anio&a'h niedo$"ona&o0'i! zanim
zai$tnia&, -ieroz%a4anie o$tate'znego 'elu nie %y$t.po%a&o przed grze'hem! le'z /y&o 1ego
elementem, Drze'h za'z2& $i.! gdy ten /ra" zai$tnia&! i dope&ni& $i. % do"onanym przez
anio&5% z&ym %y/orze $ie/ie $amy'h, Ch'2' %yrazi3 'a&2 rze'z % 0'i$&ym 1.zy"u
teologi'znym i %y"azu12' % ten $po$5/ matematy"om! 4e nie $2 o$amotnieni % $to$o%aniu
ezotery'zne1 terminologii! mogli/y0my po%iedzie3! 4e nieroz%a4anie o$tate'znego 'elu /y&o
pier%$ze % porz2d"u przy'zyny Bormalne1! gdy4 $2d rozumu 1e$t za$ad2 %y/oru, -atomia$t
% porz2d"u przy'zyny $pra%'ze1 i 'elo%e1 pier%$zy /y& z&y %y/5r $amego $ie/ie! do"onany
przez anio&a! ponie%a4 %olna %ola poru$za intele"t do dzia&ania,
Drze'h anio&5% /y& /untem J $zalonym! /eznadzie1nym! g&upim /untem, ?ia& 1edna"
%$pania&ego przy%5d'., Au'yBer! "t5ry $ta& na 'zele z/unto%any'h za$t.p5%! /y& %
naturalnym porz2d"u na1%i."$zym ze %$zy$t"i'h anio&5%! do/ry'h 'zy z&y'h, ;nnymi $&o%y!
na1do$"onal$za natura! 1a"2 <5g "iedy"ol%ie" $t%orzy&! z/unto%a&a $i. prze'i% -iemu 1a"o
pier%$za, Ka4dy inny anio& potrze/o%a& $po1rze3 tyl"o o $topie# %y4e1! /y zo/a'zy3
$t%orzenie pi."nie1$ze od $ie/ie! ale nie /y&o $t%orze# pi."nie1$zy'h od Au'yBera, <y& on
na1do$"onal$zym o/razem %$pania&o0'i <oga, E/y u0%iadomi3 $o/ie! 4e 1e$t tyl"o o/razem!
mu$ia& patrze3 na $amego <oga, 6o py'ha /y&a grze'hem anio&5%! a nie $&a/o03! nie%iedza
'zy nami.tno03C a na1%i."$zy z anio&5% mia& z pe%no0'i2 na1%i."$zy po%5d do py'hy,
Hapar'ie $i. Au'yBera mia&o dla 0%iata aniel$"iego o %iele %i."$ze "on$e"%en'1e ni4 te!
"t5re $po%odo%a&a/y apo$taz1a papie4a dla 'hrze0'i1a#$t%a, Au'yBer nie 'i2gn2& 4adnego z
"oleg5% do pie"&a za u$zy! 1edna" za pomo'2 przy"&adu! propozy'1i 'zy mo4e na%et
per$%az1i ze/ra& pra%dzi%2 armi., Pi$mo K%i.te %$"azu1e na to! $t%ierdza12'! 4e %$zy$t"ie
dia/&y podlega12 Au'yBero%i, K%i.ty Piotr m5%i % odnie$ieniu do grze'hu! 4e F"omu "to
uleg&! temu te4 $&u4y 1a"o nie%olni"G
)
, 6a"i 1e$t /o%iem! 1a" $i. zda1e! porz2de" <o4e1
$pra%iedli%o0'i! 4e % na$ze1 "arze podlegamy temu! za 'zy12 $uge$ti2 zgodzili0my $i.
zgrze$zy3, 6en! "ogo %y/ieramy na przy%5d'. % z&u! /.dzie te4 na$zym panem pod'za$
"ary,
Iicz'# #+io18wAgrzez+ik8w
Wyzna'zanie li'z/y legion5% z/unto%any'h anio&5% 1e$t o'zy%i0'ie z%y"&2 $pe"ula'12, -ie
do$tali0my $pi$u dia/&5%! a nie ma innego $po$o/u! /y $i. do%iedzie3! ilu na0lado%'5% mia&
Au'yBer, Ponie%a4 1edna" grze'h z $ame1 natury $prze'i%ia $i. inteligen'1i i naru$za
naturalne $"&onno0'i! /y&o/y napra%d. po'hopnie przypu$z'za3! 4e natury ta" do$"ona&e! i4
nie dopu$z'za12 /&.d5%! % %i."$zo0'i popad&y % grze'h, 7e$t zna'znie pra%dopodo/nie1$ze!
4e %i.'e1 anio&5% przez%y'i.4y&o grze'h! ni4 upad&o,
W "a4dym razie grze$zni anio&o%ie! znani 1u4 za%$ze p58nie1 1a"o dia/&y! pope&nili
nadprzyrodzone $amo/51$t%o, Od te1 'h%ili /yli pod %zgl.dem nadprzyrodzonym mart%i i
%$pi.'ie $i. z po%rotem na %y4yny nadprzyrodzono0'i /y&o dla ni'h r5%nie niemo4li%e! 1a"
%ygramolenie $i. z gro/u dla umar&ego, Odrzu'ili u'ze$tni'zenie % 4y'iu <o4ym! "t5rym 1e$t
&a$"a u0%i.'a12'a! i /yli odt2d niezdolni do %yt%orzenia 4adnego dzie&a godnego nie/a, ;'h
intele"t zo$ta& ogo&o'ony z 'a&e1 nadprzyrodzone1 %iedzy aBe"ty%ne1! "t5ra mog&a/y zrodzi3
mi&o03! dar m2dro0'i zo$ta& odrzu'ony! a $pe"ulaty%na %iedza intele"tualna! "t5r2 mogli/y
otrzyma3 dzi."i przy$z&ym o/1a%ieniom J ograni'zona do nie%yra8nego! $&a/ego 0%iat&a,
W rze'zy $ame1 od tamte1 pory mog2 oni otrzymy%a3 tyl"o ta"2 %iedz.! 1a"a 1e$t niez/.dna
do realiza'1i <o4y'h plan5%, ; na%et ta %iedza 1e$t dla ni'h 'zym0 pode1rzanym! dr.'z2'ym!
niepe%nym! poz/a%ionym nieomylne1 pe%no0'i! 1a"a p&ynie z nadprzyrodzone1 'noty %iary,
?imo %$zy$t"o /yli %$pania&2 grup2! gdy gromadnie %y'hodzili z nie/a, Drze'h nie
uni'e$t%ia $am z $ie/ie integralno0'i natury 1a" /unt ni$z'z2'y integralno03 imperium! i'h
natura /y&a za0 %$pania&a, ;'h intele"t za'ho%a& pe&n2 do$"ona&o03 %iedzy naturalne1!
'a&"o%it2 %olno03 od utrudnie# nie%iedzy i nami.tno0'i, ;'h %ola /y&a nadal %$pania&ym
narz.dziem pragnienia! "t5re nie zna&o 4adne1 prze$z"ody uniemo4li%ia12'e1 1e1
zrealizo%anie ani te4 ni'zego! 'o /y o$&a/ia&o 1e1 u'h%yt, 7edna" ta do$"ona&a %ola /y&a na
za%$ze zat%ardzia&a % grze'hu, :ia/&y nie mog&y 4a&o%a3! nie mia&y drugie1 $zan$y! "t5ra
napra%i&a/y po'z2t"o%y /&2d, 6a"a druga $zan$a zale4y /o%iem przede %$zy$t"im J
zar5%no % i'h %ypad"u! 1a" i % na$zym J od 'a&"o%i'ie %olnego daru <o4e1 &a$"i, Same z
$ie/ie $2 /ezradne, 7edna" niezale4nie od te1 nadprzyrodzone1 /ez$ilno0'i $"ru'ha 1e$t
niedo$t.pna dla anio&5% z natury, Enio& nie mo4e za%r5'i3, E"t 1ego %oli! podo/nie 1a" a"t
intele"tu! 1e$t /&y$"a%i'zny i tr%a na %ie"i, Enio& mu$i za%$ze pozo$ta%a3 %ierny $%emu
pier%$zemu %y/oro%i! 'zy to do/remu! 'zy to z&emu! %ie'znie lo1alny! na%et 1e0li ta
lo1alno03 doty'zy $tandard5% pie"&a,
K#r# z# grzec.
6a"a nieuni"niona lo1alno03 nie przyno$i dia/&om rado0'i, W pie"le panu1e $mute" J
przeni"li%y! rozpa'zli%y $mute"! propor'1onalny do %iel"ie1 rado0'i! do 1a"ie1 /y&a zdolna
zna"omita %ola dia/&5%, ;'h %ola mo4e $i. opiera3 i opiera $i. temu! 'o 1e$t! ze %zgl.du na
to! 'o mog&o/y /y3, H/a%ienie du$z! rado03 /&ogo$&a%iony'h! i'h %&a$na niedola % pie"le $2
$ta&ymi 8r5d&ami nieu$tannego $mut"u, ;$totnie! gdy/y % dia/&a'h nie /y&o $mut"u!
niedorze'zno0'i2 /y&o/y m5%i3 o i'h "arze! gdy4 "ara ozna'za za$adni'zo 'o0 prze'i%nego
%oli! 'o0! 'o zno$i $i. z 4alem, 7edna" o'zy%i0'ie u dia/&5% nie ma Bizy'znego /5lu ani
u'zu'ia $mut"u, >ogi! ogony! %id&y i z&o0li%e u0mie'hy nie nale42 do dia/el$"iego
%ypo$a4enia, ?imo %$zy$t"o $2 anio&ami! a anio&o%ie $2 /ytami 'zy$to du'ho%ymi,
W 'h%ili pope&nienia grze'hu dia/&y zo$ta&y %rzu'one do pie"&a! mie1$'a i'h %ie'zne1 "ary,
O'zy%i0'ie ognie przygoto%ane dla ni'h nie mog&y i'h torturo%a3 Bizy'znieC natura du'ho%a
nie mo4e $"%ier'ze3 na ogniu, ?imo to ogie# ten mo4e /y3 % zna'zeniu nadprzyrodzonym
pra%dzi%2 "ar2, Ddy/y na przy"&ad zo$ta& %ypo$a4ony % nadprzyrodzon2 mo' ograni'za12'2
dzia&anie natury du'ho%e1 (1a" my0la& 6oma$z)! m5g&/y po$ta%i3 danego dia/&a % 1a"im0
r5%nie upo"arza12'ym po&o4eniu 1a" niemo%l.'y "o1e' dla doro$&ego o$i&"a, Od 'za$u do
'za$u nie"t5rym dia/&om poz%ala $i. na %a&.$anie $i. po 0%ie'ie! /y %ypr5/o%y%a&y ludz"2
'not.! 'o 1e$t dla ni'h za1.'iem poni4a12'ym i ogromnie irytu12'ym, S2 1edna" ta"ie! "t5re
nigdy nie %y'hodz2 poza /ramy pie"&a! podo/nie 1a" $2 anio&o%ie nigdy nie opu$z'za12'y
nie/a, Czy to % pie"le! 'zy to na ziemi! "a4dy dia/e& nie$ie % $o/ie i$tot. pie"&a J
rozpa'zli%2 %iedz.! 4e %$zy$t"o 1e$t na za%$ze $tra'one, <y3 mo4e %a&.$a12'ym $i. dia/&om
to%arzy$zy ogie# pie"&a! /y upo"arza3 i'h py$zn2 mo'! a /y3 mo4e tyl"o poni4a12'a my0l! 4e
mu$z2 %r5'i3 do inBantylnego zam"ni.'ia o/e'nego za%$ze % i'h umy$&a'h,
0od$)ow#+ie
4#%$r# -$dzk# w 2wie%-e #+ie-kiej 2wi%o2ci i grzec.$
6o 1e$t prze$trze# mi&o0'i aniel$"ie1= %$pania&e naturalne pi."no i 1ego mo'! %y4yny! na "t5re
anio& $i. %zni5$&! i ot'h&anie! % "t5ry'h $i. pogr24y&, :8%i."iem "a4de1 1ego 'h%ili 1e$t
ta1emni'za i nie'o przera4a12'a nuta nie$"o#'zono0'i! %ie'zno0'i, 6o 1e$t ra$a! z "t5r2
1e$te0my $po"re%nieni, 6o 1e$t mi&o03! na "t5re1 %z5r u"$zta&to%ana 1e$t na$za mi&o03! gdy4
my ta"4e mamy d24enie intele"tualne! %ol. zdoln2 do $i.gania po te %y4yny J i te ot'h&anie
J na %ie'zno03,
0o%e+cj#1 do'r#
:zi."i na$ze1 %oli my r5%nie4 mo4emy zdo/y3 pi."no aniel$"iego %idzenia! "t5re 1e$t ta"
ol0nie%a12'e! 4e o"aza&o $i. z/yt %iel"ie dla py'hy anio&5%, ?o4emy do103 r5%nie dale"o! a
na%et 1e$z'ze dale1! do %y4yn! na "t5re 'z.03 anio&5% $i. nie %e$pnie! do %idzenia
%ie'znego /la$"u J 4y'ia $amego <oga, 6a"4e na$za mi&o03 1e$t zdolna do ta"ie1 %ierno0'i!
ta" 'a&"o%itego oddania, W rze'zy%i$to0'i za$&ugu1emy na nie0miertelne du$ze tyl"o
propor'1onalnie do tego! % 1a"im $topniu przy/li4amy $i. do te1 du'ho%e1 mi&o0'i, ?o4e ona
J i mu$i J domino%a3 nad u'zu'iami! nami.tno0'iami! "t5re mamy %$p5lne ze
z%ierz.tami, Omo'1onalizm dzi$ie1$zy'h 'za$5% $przenie%ierza $i. 1e1, W pe%nym $en$ie
mo4emy /o%iem ze103 ni4e1 od anio&5% J mo4emy nie tyl"o utra'i3 <oga! le'z ta"4e zro/i3
'o0 nieo$i2galnego dla na1%i."$zego dia/&a= pu0'i3 'ugle emo'1om i znale83 $i. na poziomie
z%ierz2t,
Z+#cze+ie c+o%& i grzec.$ #+io18w d-# -$dzi
0okor#
Ha4y&o03 z mi&o0'i2 anio&5%! poz%ala12'2 nam pozna3 na$z niezg&./iony poten'1a& do/ra i
z&a! 1e$t 8r5d&em 'n5t o/'y'h 0%iato%i emo'1i, Sta%ia /o%iem 'z&o%ie"a t%arz2 % t%arz z
pra%d2 o nim $amym, W 1e1 o/li'zu mo4e on 'zu3 $i. /ardzo po"orny, Omo'1a!
nie"ontrolo%ana nami.tno03! nie 1e$t po"orna! le'z &a"oma! ego'entry'zna i! o dzi%o!
za$po"a1a 12 tyl"o %&a$ne uni'e$t%ienie, :latego gdy "ro'zymy nape&nieni dum2 z %&a$nego
4y'ia! 0%iadomi $%o1e1 $i&y i /y3 mo4e ta"4e umo'nieni d&ugim uni"aniem grze'hu! do/rze
1e$t zau%a4y3! 4e to na1%i."$zy z anio&5% upad&, -ieroz%a4n2 $"&onno03 do Blirto%ania z
o"az12 do grze'hu odp.dza zde'ydo%anie 0%iadomo03! 4e mimo /ra"u ta"i'h prze$z"5d!
1a"ie u'zu'ia $tano%i2 dla rozumu i %oli! na1do$"onal$za natura u'zyniona "iedy"ol%ie"
przez <oga pogr24y&a $i. % pie"le,
O'#w#
Hna12' pra%d. o $o/ie i anio&a'h! 'z&o%ie" mo4e piel.gno%a3 % $o/ie zdro%2 o/a%., :ia/&y
napra%d. nie $2 tyl"o i$totami mity'znymi, S2 'zym0 przera4a12'o rze'zy%i$tym, S2
%rogami! i'h natura 1e$t niet"ni.ta pod %zgl.dem %y4$zo0'i i do$"ona&o0'i! pa&a12
niena%i0'i2 do <oga i %$zy$t"iego! 'o Do przypomina, W&a0nie ta niena%i03 popy'ha i'h do
"on'entro%ania $%o1e1 %$pania&e1 inteligen'1i na ni$z'zeniu "r5le$t%a <o4ego na ziemi! 7ego
przy1a8ni % na$zy'h $er'a'h i na$zego %ie'znego 4y'ia razem z -im, -a$ze z/a%ienie
mo4emy $z'z.0li%ie o$i2gn23 % /o1a8ni i dr4eniu,
Sz#c$+ek d-# #)ego ie'ie
7edna"4e pra%da o $o/ie nie zmienia 'z&o%ie"a % po'hlipu12'ego t'h5rza, -ale4ymy do ra$y
anio&5%, -a$ze 4y'ie i na$za mi&o03 nie $2 tyl"o /iologi'znym przypad"iem /ez o$o/i$tego
zna'zenia, 6a" 1a" 4y'ie i mi&o03 anio&5%! na$ze 4y'ie i na$za mi&o03 mog2 uni"n23 zep$u'ia!
o$&a/ni.'ia a"ty%no0'i! $Batygo%anego %ytar'ia i znu4onego $"rzypienia o$tatnie1 'h%ili
4y'ia, 7e$te0my ponad tym! 'o po$polite! z%y'za1ne! eBemery'zne, Po'hodzimy z d&ugie1 linii
du'ho%e1 ary$to"ra'1i, 6rze/a 'hroni3 honor na$zego imienia! gdy4 ta" 1a" anio&o%ie mu$imy
z nim 4y3 na za%$ze,
ROZDZIA RII
KR;I:S(*O CZO*I:KA (Kw. OSAPQU LTALC)
O7owie23 0i)# Bwi%ego o kr8-e%wie cz1owiek#
*781cze+e odrz$ce+ie %ej .i%orii
Ha%arta % K$i.dze >odza1u opo%ie03 o po'z2t"a'h 0%iata %y%o&a&a roz/a%ienie
dzi$ie1$zy'h nau"o%'5%, 6a" $i. u0miali! 4e opo%iedzieli o tym do%'ipie 'z&o%ie"o%i z
uli'y, Si$toria ta 1e$t na $%51 $po$5/ $ympaty'znaC 'ho'ia4 do03 niepra%dopodo/na! miliony
ludzi tra"to%a&y 12 po%a4nie! zanim 1a$ne 0%iat&o nau"i u1a%ni&o! 'zym 1e$t= 1ednym z %ielu
podo/ny'h do $ie/ie mit5%, ; % tym 1a$"ra%ym 0%ietle %ygl2da ona ta" 0mie$znie 1a" a"tor!
"t5rego % /ia&y dzie# przy&apano z ma"i1a4em na t%arzy,
6a"a roz/a%iona toleran'1a 1e$t %yni"iem po'zu'ia ogromne1 %y4$zo0'i J ta" %iel"ie1! 4e
nie mu$i mart%i3 $i. o $z'zeg5&y, 7edna" ta"a %y4$zo03 1e$t nie/ezpie'zna % "a4de1
dziedzinie= to ona $pra%ia! 4e do0%iad'zony monter $pada ze $&upa teleBoni'znego! to na "a4e
pi1a"o%i rzu'a3 %yz%anie 'a&emu 0%iatu, 7e$t napo1em uderza12'ym do g&o%y! "t5ry nale4y
$2'zy3 po &y'z"u! a nie pi3 'a&ymi hau$tami, -iezale4nie od tego! 1a" "u$z2'y 1e$t 1ego /u"iet!
prze1rzy$ta /ar%a i rozgrze%a12'y $ma"! z/yt &at%o %y%o&u1e rano %yrzuty $umienia, <y3
mo4e na$i %$p5&'ze0ni nie $2 napra%d. pi1ani! le'z tyl"o %e$eli! 'ho'ia4 o"azu1e $i.! 4e pi12
ten nie/ezpie'zny nap51 regularnie, <y3 mo4e nie o$i2gn.li 1e$z'ze $tadium Fna$t.pnego
dniaG! ale $2 nieo$tro4ni i %'ze0nie1 'zy p58nie1 /.d2 1.'ze3 i 4a&o%a3,
Dw# e-e)e+%& %ej .i%orii, %worze+ie
O7owie23 o oddzie-e+i$ i $7ikze+i$ wzec.2wi#%#
Wyrzu'a12' hi$tori. o oddzieleniu i upi."$zeniu 0%iata! 1edno'ze0nie e"$tra%agan'"o!
/eztro$"o i nieu%a4nie odrzu'ili Ba"t %iel"ie1 %agi J po'z2te" %$ze'h0%iata, Poz/yli $i.
%$zy$t"iego razem 1a" $tare1 $zma'iane1 lal"i, <y3 mo4e % o'za'h %$p5&'ze$ny'h ludzi ni'
nie nazna'za $ilnie1 6oma$za pi.tnem "ompletne1 $taromodno0'i ni4 Ba"t! 4e %zi2& t. hi$tori.
na $erio, -a pe%no ni' nie dzieli&o go /ardzie1 od %$p5&'ze$ny'h my0li'ieli ni4 to! 4e
do$trzega& % nie1 d%a elementy= donio$&y Ba"t $t%orzenia i pro$t2 opo%ie03 o oddzieleniu i
upi."$zeniu 0%iata, 7ego intele"t $"&oni& $i. przed pier%$z2 z ni'h! 1a"o 4e %olny od za"&5'e#
intele"t za%$ze mu$i z&o4y3 ho&d przed pe%n2 pra%d2, :zi."i temu za0! 4e nie%zru$zenie
u'h%y'i& pier%$z2! m5g& $pra%iedli%ie o$2dzi3 drug2,
4ieroz$)+e odrz$ce+ie E#k%$ %worze+i#
Odrzu'enie Ba"tu $t%orzenia 1e$t nierozumne! ale nie % tym zna'zeniu! 4e 'z&o%ie" 1e$t
nierozumny! /o 1e$t tro'h. uparty 'zy %y12t"o%o dro/iazgo%y, 7e$t nierozumne! /o 1e$t
1a%nym popi$y%aniem $i. rozumu,
S%rezcze+ie dowod$ +# %worze+ie
W 1ednym z poprzedni'h rozdzia&5% om5%ili0my do03 do"&adnie $pra%. $t%orzenia!
$t%ierdza12' zde'ydo%anie! 4e 0%iat zo$ta& po%o&any do i$tnienia przez pier%$z2 przy'zyn.!
"t5ra go $t%orzy&a, 7edna" nie /.dzie od rze'zy przed$ta%i3 tuta1 "r5t"o pono%nie to
rozumo%anie, Pier%$za przy'zyna ozna'za 1edynie przy'zyn. 'a&"o%i'ie niezale4n2! to
zna'zy ta"2! od "t5re1 ni"t ani ni' nie /y&o %'ze0nie1$ze J ta"2! "t5ra 1e$t % "a4dym
zna'zeniu pier%$za, -iezale4no03 % pe&nym $en$ie tego $&o%a ozna'za 'a&"o%it2
$amo%y$tar'zalno03! a ta"4e /y'ie pier%$zym 8r5d&em dla %$zy$t"iego innego, St%arzanie
o"re0la $i. popularnie 1a"o Fro/ienie 'zego0 z ni'zegoG, P1mu12' do"&adnie1! 1e$t to
%yt%arzanie niezale4ne od 1a"iego"ol%ie" i$tnie12'ego %'ze0nie1 przedmiotu, 7ednym
$&o%em! 1e$t to $t%arzanie 'a&ego /ytu! a nie po pro$tu 1ego 'z.0'i! /ez przygoto%a# i /ez
%yda%ania na 0%iat przez 'o0 innego, Hatem $t%orzenie J 1e$t to pra%da %y12t"o%o
"laro%na dla rozumu! "t5re1 porz2dnie u'zy %iara J ozna'za po pro$tu! 4e 0%iat zo$ta&
$t%orzony przez pier%$z2 przy'zyn. %e %&a0'i%y dla nie1 $po$5/! 'zyli % 'a&"o%ite1
niezale4no0'i, 7e0li za"&adamy i$tnienie 'zego0! od 'zego ta pier%$za przy'zyna zale4y! to po
pro$tu zaprze'zamy! 4e 1e$t pier%$z2 przy'zyn2! i $py'hamy pro/lem tro'h. dale1 J ale go
nie roz%i2zu1emy, Ha%$ze /o%iem 1e$t pra%d2! 4e gdy odna1du1emy "ogo0 opiera12'ego $i.
na 'zym0! zale4nego! to /.dzie ta"4e i$tnia&o 'o0! na 'zym ten "to0 $i. opiera i od 'zego
zale4y, E $ta/ilno03 tego o$tatniego nie /.dzie %yt%orem tego $&a/ego! "t5ry $i. na nim
u%ie$i&, Ca&"o%ita niezale4no03 % dzia&aniu ozna'za %yt%arzanie $"ut"u z ni'zego,
:o%ody na to %y1a0nienie po%$tania %$ze'h0%iata $2 ta"ie $ame! 1a" podane %'ze0nie1
do%ody na i$tnienie <oga, ?o4na 1e u123 "r5t"o! $t%ierdza12'! 4e al/o rze'zy zo$ta&y
$t%orzone % ten %&a0nie $po$5/! al/o te4 i'h nie ma J 'o 1e$t o'zy%i$t2 niepra%d2, -ie ma
inne1 mo4li%o0'i %y1a0nienia nie tyl"o %$ze'h0%iata! le'z ta"4e na1mnie1$ze1 rze'zy % nim
za%arte1, K%e$tia ta doty'zy nie tyl"o g5r! "ontynent5% 'zy planetC na%et dro/ina "urzu 'zy
mrugni.'ie o"iem domaga $i. i$tnienia pier%$ze1 przy'zyny r5%nie g&o0no 1a" "a4da inna 'zy
te4 %$zy$t"ie razem, -ie$"o#'zenie d&ugi &a#'u'h przy'zyn zale4ny'h nie t&uma'zy 4adne1 z
ni'h ani %$zy$t"i'h razem! gdy4 $ama i'h zale4no03 %y"lu'za mo4li%o03 i'h
$amo%y$tar'zalno0'i! przy'zyno%o0'i 'zy pier%$ze#$t%a, :omaga $i. ona 'zego0 %y4$zego
od ni'h! od 'zego mog&y/y zale4e3, El/o i$tnie1e niezale4na! 'zyli pier%$za przy'zyna! al/o
nie ma $"ut"5%, El/o pier%$za przy'zyna do"ona&a $t%orzenia (1e0li % og5le dzia&a&a)! al/o
nie 1e$t pier%$za, Fa"t $t%orzenia! ta" 0'i0le trzyma12'y $i. Ba"t5% doty'z2'y'h 0%iata! nie
1e$t 'zym0! 'zym 'z&o%ie" mu$ia&/y 'zu3 $i. za4eno%any al/o za 'o mu$ia&/y przepra$za3,
7e$t ra'ze1 'zym0! 'zego domaga $i. %$zel"a $en$o%no03,
R8"+e z+#cze+i# 1ow# ?ewo-$cj#@
Sen$o%ne 'zy nie! $t%orzenie zo$ta&o %ymie'ione z ludz"i'h umy$&5% razem z re$zt2
opo%ie0'i za%arte1 % K$i.dze >odza1u, 7edna" dom nie mu$i pozo$ta3 pu$tyC zamia$t
$t%orzenia mo4emy otrzyma3 e%olu'1. J al/o od razu % 'a&o0'i! al/o % planie ratalnym!
"t5ry &agodzi /5l z%i2zany z 1e1 przy1.'iem! roz"&ada12' 1e1 'i.4ar na miliony lat, -a
%ypade"! gdy/y ta"ie $t%ierdzenie %y%o&a&o ni'zym e'ho naty'hmia$to%e o$"ar4enie! 4e
1e$te0my antynau"o%i! ultra"on$er%aty%ni 'zy za'oBani! z/ada1my zna'zenie $&o%a
Fe%olu'1aG,
7e$t to %a4ne! gdy4 zna'zenia tego $&o%a $tano%i2 o$o/li%e tro1a'z"iC $io$try mog2 'ie$zy3
$i. z "on$terna'1i o/'e1 o$o/y! "t5ra nie umie i'h rozr54ni3! ale "a4da z o/urzeniem zg&o$i
preten$1e! 1e0li przypi$ze 1e1 $i. %ady "t5re10 z pozo$ta&y'h J $z'zeg5lnie te1! "t5ra 1e$t
na1$&a/$za z 'a&e1 tr51"i,
Ni7o%ez# +#$kow#
W na1%&a0'i%$zym zna'zeniu $&o%o to 1e$t u4y%ane na o"re0lenie hipotezy nau"o%e1,
O%olu'1a /y&a i 1e$t propono%ana 1a"o nau"o%y zapi$ roz%o1u 4y'ia, 7a"o hipoteza nau"o%a!
i % $%o1e1 %&a$ne1 dziedzinie! ma ona ogromn2 %arto03, ?a$a nagromadzony'h do%od5%!
pot%ierdza12'y'h 12! z pe%no0'i2 "la$yBi"u1e 12 1a"o /ardzo do/r2 teori. ro/o'z2! a
nau"o%ie' nie $zu"a ni'zego poza ta"2 teori2, O%olu'1a nie 1e$t natomia$t J i % tym
zna'zeniu %'ale nie ma /y3 J o$tate'znym %y1a0nieniem %$ze'h0%iata, Przedmiotem nau"i
nie 1e$t /o%iem %y1a0nianie! le'z od"ry%anie tego! 'o po%$ze'hne, -ie $zu"a ona przy'zyny
o$tate'zne1! ale og5lne1 za$adyC 1e1 rozumo%anie "o#'zy $i. nie %nio$"ami 'zy
%y1a0nieniami! le'z ra'ze1 uog5lnieniami! "t5re nazy%amy pra%ami nau"o%ymi,
W tym %&a0'i%ym zna'zeniu 4aden BilozoB ani teolog nie mo4e mie3 prze'i%"o e%olu'1i
4adnego za$trze4enia, W tym %ypad"u por5%ny%anie z%olenni"a %y1a0niania 0%iata przez
$t%orzenie i e%olu'1oni$ty /y&o/y r5%nie g&upie 1a" u%a4anie! 4e terminy Fdemo"rataG i
Fnordy"G %za1emnie $i. %y"lu'za12, 7edynym mo4li%ym 8r5d&em "onBli"tu /y&o/y
roz$zerzenie za$i.gu te1 nau"o%e1 hipotezy ro/o'ze1 na po'hodzenie ludz"ie1 du$zy, <y&o/y
to naty'hmia$to%e opu$z'zenie o/$zaru nau"i! gdy4 $tano%i&o/y "ro" poza o/$zar o/$er%a'1i
do0%iad'zalne1, Co %i.'e1! nau"o%ie' ta"iego "ro"u nie 'zyni,
0e$do+#$kowe w&j#2+ie+ie wz&%kiego
S&o%a Fe%olu'1aG u4y%a $i. r5%nie4 po%$ze'hnie na o"re0lenie p$eudonau"o%e1 teorii o
i$tnieniu 'udo%nego le"u le'z2'ego %$zel"ie 'horo/y intele"tualne dzi."i roz%i2zy%aniu
%$zy$t"i'h pro/lem5%, P%a4a $i. 1e za %&a0'i%e % pra%ie %$zy$t"i'h dziedzina'h i $to$u1e
$i. z ta"2 $am2 le""omy0lno0'i2! 1a"a niegdy0 'e'ho%a&a "orzy$tanie z arni"i 'zy "amBory,
P4y%a $i. go na przy"&ad % religiozna%$t%ie por5%na%'zym! przyta'za12' 1a"o %y1a0nienie
%$p5&'ze$nego i$tnienia monoteizmuC % $o'1ologii! uzna12' 1e za %y1a0nienie rze"omego
roz%o1u od $%o/ody $e"$ualne1 do monogamiiC % ety'e J za %y1a0nienie roz%ini.'ia $i.
ety"i 'hrze0'i1a#$"ie1 ze $tanu 'a&"o%i'ie amoralnego J i ta" dale1! i ta" dale1,
O'iera $i. to o 0mie$zno03, 7e0li na pod$ta%ie Ba"tu! 4e teoria %zgl.dno0'i pi."nie $pra%dza
$i. % matematy'e i %y1a0nia %iele z1a%i$" % Bizy'e! 'z&o%ie" %nio$"u1e! 4e %$zy$t"o 1e$t
%zgl.dne! m5g&/y logi'znie % "a4de1 'h%ili za'z23 u4y%a3 pary /ut5% 1a"o 'hu$te'z"i do
no$a, 6e p$eudonau"o%e t%ierdzenia $2 z 'zy$to nau"o%ego pun"tu %idzenia 'a&"iem
/ezpod$ta%ne, W rze'zy%i$to0'i do%ody nie %$"azu12 na %y&onienie $i. monoteizmu z
politeizmu 'zy ateizmu, O %iele %i.'e1 przema%ia za %nio$"iem! 4e /y& on Borm2 pier%otn2,
-ie od"ryto 1e$z'ze $po&e'ze#$t%a 'e'hu12'ego $i. roz%i2z&o0'i2 $e"$ualn2! natomia$t i %
tym %ypad"u 0%iade't%a antropologi'zne zno%u! na ile umo4li%ia12 %nio$"i! %$"azu12 na
monogami. 1a"o pier%otn2 Borm. ma&4e#$t%a, Emoralna "ondy'1a ludzi 1e$t "o$zmarnym
$nem %$p5&'ze$ny'h! a nie nau"o%ym Ba"tem, -ie"t5re od"ryte doty'h'za$ ludy! z 'a&2
pe%no0'i2 prymity%ne! po$iada12 i $to$u12 $zla'hetny "ode"$ moralny, 6e pogl2dy $2
"ategory'znie nienau"o%e, ?imo to rozprze$trzenia12 $i. oBi'1alnie dzie# za dniem!
pu/li"a'1a po pu/li"a'1i! 1a" gdy/y od 'za$u! "iedy pier%$i teorety'y /ez do%od5% za'z.li
/udo%a3 $%51 zame" /ez 'egie& i zapra%y! nie do"onano 4adny'h od"ry3 nau"o%y'h,
-ie nale4y i'h % 4aden $po$5/ popiera3, -ie ma12 uza$adnienia, -ie ma12 ni' z pi."na /a1"i!
pra"ty'zne1 $"ute'zno0'i opo%ie0'i o$zu$ta! 'z'igodne1 po%agi mitu! pra%dopodo/ie#$t%a
"&am$t%a ani humoru po%ala12'ego do%'ipu, W na1mnie1$zym za0 $topniu nie po$iada12
4adne1 'e'hy Ba"tu, 7edyne! 'zego nie mo4na im odm5%i3! to %$tr.tna ohyda intele"tualne1
degenera'1i,
Ji-ozoEicz+e w&%1$)#cze+ie i%+ie+i# wzec.2wi#%#
W trze'im zna'zeniu Fe%olu'1.G proponu1e $i. z po%ag2 1a"o BilozoBi'zn2 odpo%ied8 na
pytanie o po'hodzenie 0%iata, 6a teoria BilozoBi'zna! negu12'a przy'zyno%o03 i 'elo%o03!
za"&ada! 4e pro'e$ zmiany 1e$t %y$tar'za12'ym %y1a0nieniem zar5%no $amego $ie/ie! 1a" i
do$"ona&o0'i %$ze'h0%iata, 7edna po$ta3 tego o/1a0nienia o0%iad'za! 4e hi$toria %ygl2da
na$t.pu12'o= 1a"i0 pier%otny materia&! /ardzo niedo$"ona&y! "t5ry 1e$t %ie'zny lu/ %
ta1emni'zy $po$5/ za'zyna $amodzielnie i$tnie3! roz%in2& $i. poma&u! dzi."i przypad"o%i i
0rodo%i$"u! z mo'2 nieu/&aganego pra%a! % $"ompli"o%any 0%iat! 1a"i znamy dzi$ia1,
-au"o%ie' otrzyma&/y o/razo%2 ilu$tra'1. tego %$zy$t"iego! gdy/y % %yt%orzone1 przez
niego pr54ni po1a%i& $i. nagle o/&o'ze" aromaty'znego dymu mie$zan"i tytoniu Iirginia i
6ur"i$h, -a$t.pnie! "u 1ego zdumieniu! dym uzy$"u1e "$zta&t! roz%i1a12' $i. % do"ona&y i
po%oli odp&y%a12'y "r2g (mimo /ra"u po%ietrza "onie'znego do $nu'ia $i. dymu)! a %
o$tatnim deli"atnym podmu'hu przy/iera deli"atny od'ie# $zmin"i! /y podtrzyma3 z&udzenie!
4e za 'a&2 rze'z2 "ry12 $i. u$ta pala'z"i i papiero$,
;nna po$ta3 tego %y1a0nienia u"azu1e ta1emni'z2 $i&. 4y'io%2! zupe&nie niedo$"ona&2! "t5ra z
"onie'zno0'i prze/i&a $i. przez materi. (nie zo$ta&a ona o/1a0niona! a Ba"ty'znie 1e$t zupe&nie
nierze'zy%i$ta) do do$"ona&o0'i znany'h nam dzi$ia1, Wed&ug tego pogl2du nie ma 0%iata
materialnego! gdy4 rze'zy%i$ty 1e$t tyl"o pro'e$ zmiany! "t5ry nie zatrzymu1e $i.
%y$tar'za12'o d&ugo! /y0my go do$trzegli! a tym /ardzie1 nadali mu naz%., S&o%a %yda12 $i.
nie1a$ne! ale idea $tanie $i. do$"onale prze1rzy$ta! "iedy %yo/razimy $o/ie zmian. %yrazu
t%arzy 'z&o%ie"a od rado0'i do $mut"u! %ymazu12 na1pier% z pami.'i rado03! $mute"! t%arz
i 1e1 %yraz, O/ie po$ta'i %y1a0nienia BilozoBi'znego z%anego e%olu'12 $2 roz'i2gane ta"! /y
o/e1mo%a&y 'z&o%ie"a! 'ia&o i du$z., O/ie negu12 po1.'ie przy'zyny! 'zyli pun"tu %y10'ia!
ze%n.trzne1 %o/e' pro'e$u zmiany, ; o/ie z "onie'zno0'i zaprze'za12 i$tnieniu % 'a&e1 te1
$pra%ie inteligentne1 'elo%o0'i,
*z#je)+# re-#cj# %worze+i# i ewo-$cji
7e0li 'h'emy 'ho3 tro'h. zmnie1$zy3 zamie$zanie %yni"a12'e z u4y%ania 1ednego $&o%a %
trze'h zde'ydo%anie r54ny'h zna'zenia'h! to na %$zy$t"ie trzy zna'zenia e%olu'1i J
nau"o%e! p$eudonau"o%e i BilozoBi'zne J nale4y patrzy3 % "onte"0'ie $t%orzenia, 7e$t
zupe&nie o'zy%i$te! 4e niemo4li%a 1e$t $prze'zno03 mi.dzy e%olu'12 1a"o hipotez2 nau"o%2 i
Ba"tem $t%orzenia, St%orzenie 1e$t 1a%nym t%ierdzeniem! 4e i$tnie1e o$tate'zna przy'zyna!
za$adni'ze %y1a0nienie %$ze'h0%iataC a nau"a r5%nie 1a%nie intere$u1e $i. nie o$tate'zn2
przy'zyn2 i za$adni'zymi %y1a0nieniami! le'z tyl"o od"ry%aniem og5lny'h za$ad, -au"a nie
intere$u1e $i. za%odo%o 8r5d&em ty'h pra% ani natur2 pra%oda%'y! ani na%et $amym 1ego
i$tnieniem,
W zna'zeniu teorii p$eudonau"o%e1 o pra%dzi%ym "onBli"'ie mi.dzy e%olu'12 i
$t%orzeniem! a na%et mi.dzy e%olu'12 i 'zym"ol%ie" innym! mo4na m5%i3 ta" $amo 1a" o
$prze'zno0'i ga%orzenia ma&ego dzie'"a z 1a"20 %ie'zn2 pra%d2, 6eoria ta 1e$t pra%dzi%2
znie%ag2 dla ludz"ie1 inteligen'1i, Hu'h%a&o03 1e1 propozy'1i za"&ada! 4e nie %iemy ni'zego
o o/e'nym $tanie nau"i! 4e nie $&y$zeli0my o od"ry'ia'h nau"o%y'h o$tatni'h d%udzie$tu lat,
W zna'zeniu BilozoBi'znego %y1a0nienia po'hodzenia %$ze'h0%iata e%olu'1a roztrza$"u1e
g&o%. o a"t $t%orzenia J i po pro$tu ma pe'ha! 1e0li rozum 1e$t 0%iad"iem tego %ypad"u 'zy
na%et 1ego $pra%'2, W tym zna'zeniu e%olu'1a 1e$t 1edynie pro'e$em zmiany na %iel"2
$"al.! zmiany od mo4li%o0'i do urze'zy%i$tnienia! realiza'12 mo4li%o0'i, P4y%a12' "il"u
przy"&ad5% z 1ednego z %'ze0nie1$zy'h rozdzia&5%! 1e$t to $ta%anie $i. /lo"u marmuru
po$2giem! rze8ni"a J 'hirurgiem! p&5tna i Bar/ J ar'ydzie&em, N2danie
$amo%y$tar'zalno0'i tego pro'e$u! przy1mo%anie go /ez %y1a0nienia i /eznami.tne
o0%iad'zanie! 4e %y1a0nia on $ie/ie $amego i %$zy$t"o inne! 1e$t $prze'zne z rozumem!
niepo1mo%alne i % o'zy%i$ty $po$5/ Ba&$zy%e,
Przy1rzy1my $i. e%olu'1i tro'h. /li4e1, Haprze'za ona ot%ar'ie za$adzie przy'zyno%o0'i i
'elo%o0'i, Czyni ze 0%iata "rzep"iego $mar"a'za! "t5ry $i. nie urodzi&! ale ro0nie! a"'1.
$ztu"i /ez po'z2t"u i "o#'a! "$i24". /ez pun"tu %y10'ia! Ba/u&y i za"o#'zenia 'zy ru'h! "t5ry
nie tyl"o $i. nie rozpo'z2& i nie "ieru1e $i. doni"2d! le'z ta"4e a/$olutnie nie ma do"2d $i.
"iero%a3, -ega'1. t. mo4na $pro%adzi3 do $prze'zno0'i! polega12'e1 na uto4$amianiu
prze'i%ie#$t% i zde'ydo%anie na$ta%ia12'e1 rozum prze'i%"o temu dylemato%i, S2 d%a
roz%i2zania, El/o nie ma r54ni'y mi.dzy mo4li%o0'i2 i urze'zy%i$tnieniem! mi.dzy p&5tnem
i ar'ydzie&em! gdy4 mo4li%o03 %y%o&u1e urze'zy%i$tnienie przez $am pro'e$ zmiany! po
pro$tu poru$zanie $ie/ie $ame1 do te1 do$"ona&o0'iC a to 1e$t r5%nozna'zne z zanego%aniem
$ame1 e%olu'1i! /o $tano%i zanego%anie zmiany, El/o J % %ypad"u alternaty%nego
roz%i2zania J o$tatnia do$"ona&o03 %yt%orzona przez e%olu'1. nie 1e$t tym $amym 'o
mo4li%o03! z "t5re1 $i. roz%in.&a, W tym %ypad"u po1a%i&a $i. z 'zego0! 'zego nie ma, :a1e
nam to 'o0 z ni'zego /ez od%o&y%ania $i. do 4adne1 inne1 przy'zyny, ?5%i2' pro0'ie1!
pora4a umy$& nie%iarygodn2 $prze'zno0'i2! 4e ni' 1e$t 'zym0,
?o4e $i. %yda%a3! 4e $tano%'zo naz/yt /rutalnie upra$z'zamy e%olu'1.! gdy4 nie
po%iedzieli0my ni'zego o miliona'h lat! % 'i2gu "t5ry'h prze/iega&a! o mo'y pro'e$u
zmiany! 0rodo%i$"u i przypad"u, W pe%nym $en$ie zarzut ten 1e$t $&u$zny J 1e$t to
upro$z'zenie e%olu'1i, Pomin.li0my de"ora'1. $to&u! przy$ta%"i i li"iery! /y $"upi3 $i. na
daniu g&5%nym, 7edna" % rze'zy%i$to0'i miliony lat nie roz%i2zu12 pro/lemu ani mu nie
zapo/iega12, Cza$ nie ma ni' %$p5lnego z g&5%nym pro/lememC 1e$t 1edynie miar2 $po$o/u
roz%o1u! a nie 1ego %yt&uma'zeniem, Pro'e$ zmiany $tano%i zaled%ie $t%ierdzenie
doty'z2'e $po$o/u roz%o1u J to zna'zy! 1a" do te1 zmiany do$z&o, -ie 1e$t %y1a0nieniem ani
$t%ierdzeniem i$tnienia przy'zynyC nie m5%i nam! dla'zego 0%iat % og5le 1e$t,
7edna" $p51rzmy %o/e' tego na rol.! 1a"2 odgry%a % tym $y$temie 0rodo%i$"o! "onie'zno03
i przypade"9 :o/rze! $p51rzmy, Co %yt%orzy&o 0rodo%i$"oQ 7a"ie 1e$t 8r5d&o "onie'zno0'iQ
Czym 1e$t tuta1 przypade" poza tym! 4e matematy'znym Fi"$emG! $t%ierdzeniem! 4e i$tnie1e
%$p5lny elementQ W$zy$t"ie te "%e$tie zo$ta&y "r5t"o u1.te % na$t.pu12'y'h $&o%a'h=
FS"oro 1e$t zmiana! to 1e$t te4 po%5d do nie1 J a po%5d zmiany mo4na odnale83 tyl"o %
'zym0! 'o nie 1e$t ni2 dot"ni.te, Wyni"a z tego! 4e 1e0li pro'e$ zmiany! 'e'hu12'y $i.
$pre'yzo%an2 i mo4li%2 do %y"ry'ia za$ad2 oraz o/e1mu12'y 'a&o03 rze'zy%i$to0'i
materialne1! Ba"ty'znie i$tnie1e! to 'a&a rze'zy%i$to03 materialna mu$i mie3 0rodo%i$"o
niematerialneG, Hmiana i e%olu'1a za"&ada12 /o%iem i$tnienie 0rodo%i$"a i %za1emne
oddzia&y%anie na $ie/ie % tym 0rodo%i$"u,
4ie1$z+e odrz$ce+ie o7owie2ci o oddzie-e+i$ i $7ikze+i$ wzec.2wi#%#
Ce- o7owie2ci
Odrzu'enie Ba"tu $t%orzenia 1e$t pog%a&'eniem ludz"iego rozumu, 7e$t nierozumne %
zna'zeniu $zale#$t%a, Odrzu'enie opo%ie0'i Pi$ma K%i.tego o oddzieleniu i upi."$zeniu
0%iata z przy'zyn nau"o%y'h ma % $o/ie ma&o$t"o%2 z&o0li%o03! gdy4 1e$t zde'ydo%anie
"rzy%dz2'e, Celem! dla "t5rego ?o14e$z napi$a& opo%ie03 za%art2 % K$i.dze >odza1u! /y&o
pou'zenie niepi0mienny'h ludzi o Bundamentalny'h pra%da'h religi1ny'h i moralny'h
9
,
-api$a& 12! /y mogli pozna3! 4e ma12 o/o%i2ze" 'z'i i %dzi.'zno0'i %o/e' 7ah%e! "t5ry
$t%orzy& %$zy$t"ie rze'zy! rz2dzi nimi i 1e o'hrania, -api$a& 12 ta"4e po to! /y o'ali3 $%51 lud
przed /a&%o'h%al$t%em! przypomina12' mu! 4e "a4de $t%orzenie ma po%5d $%ego i$tnienia!
"t5rym 1e$t %y4$za od niego przy'zyna! i 4e 1e$t przezna'zone do $&u4enia 'z&o%ie"o%i!
"oronie i ar'ydzie&u $t%orzenia! a nie do tego! /y to 'z&o%ie" mu $&u4y&,
/ej jz&k
?o14e$z %y"ona& $%o1e zadanie po mi$trzo%$"u, 7.zy" opo%ie0'i 'e'hu1e $i. z "onie'zno0'i
%iel"2 pro$tot2! ale 1e1 imponu12'e po$ta'i przema%ia12 mo'no do %yo/ra8ni! a rozleg&e
"$zta&ty %$ze'h0%iata ry$u1e ona przy u4y'iu o"re0le# uderza12'y'h zmy$&y, Opo%ie03
przypomina nierzad"o %znio$&o03 i rytm poez1i na1%y4$zy'h lot5%,
Sto pi.3dzie$i2t lat temu ludzie 0miali $i. z opo%ie0'i ?o14e$za! /o nie m5%i&a $&o%a o teorii
po%$ta%ania planet % mg&a%i'a'h! Bizy'e -e%tona 'zy teoria'h Kartez1u$za doty'z2'y'h
opty"i, :zi$ia1 u0mie'h po%ra'a! /o nie ma % nie1 ni' o teorii %zgl.dno0'i ani 4adnego
$t%ierdzenia na temat za$ad termodynami"i 'zy e%olu'1i, Ha $to pi.3dzie$i2t lat "ole1ne
po"olenie /.dzie 0mia&o $i. ze 0%ietnego do%'ipu! 4e ?o14e$z nie %yrazi& teorii nau"o%y'h
te1 przy$z&e1 epo"i, ;nnymi $&o%y! opo%ie03 1e$t odrzu'ana przede %$zy$t"im dlatego! 4e
?o14e$z nie /y& parta'zem i nie %ype&ni& le"'1i pra%d religi1ny'h i moralny'h nau"o%ym
4argonem! "t5ry $pot"a&/y $i. z apro/at2 %$zy$t"i'h epo",
O'zy%i0'ie na pr54no $zu"ali/y0my % te1 rela'1i %zor5% 'hemi'zny'h i t%ierdze#
matematy'zny'hC nie da $i. % nie1 odnale83 galerii 0%iade't% geologi'zny'h ani te4
prze%idy%a# doty'z2'y'h od"ry3 z za"re$u /iologii, -igdy nie mia&a /y3 opi$em nau"o%ym,
Ddy/y mia&a $pe&nia3 ta"i 'el! zupe&nie /y za%iod&a! pozo$ta%ia12' ;zraelit5% na pu$tyni z
ot%artymi u$tami i o'zami %ytrze$z'zonymi ze zdumienia, Szu"anie $prze'zno0'i ze
%$p5&'ze$n2 nau"2 % opo%ie0'i! "t5ra mia&a /y3 1a%nie nienau"o%a! 1e$t nie$pra%iedli%e,
Sama 1e1 natura i 1.zy" nada&y 1e1 ta" %ido'zn2 ela$ty'zno03! 4e pier%$i 'hrze0'i1a#$'y
"omentatorzy pra"ty'znie nie zna1do%ali $&o%a! "t5re nie dopu$z'za&o/y /ardzo r54ny'h
interpreta'1i Ba"tograBi'zny'h= ta" %i.' Fdzie#G m5g& ozna'za3 d%ie godziny! %iele dni! 'za$
nieo"re0lony 'zy na%et etap pozna%ania, St%orzenie ro0lin mia&o ozna'za3 naty'hmia$to%e
$t%orzenie do$"ona&y'h gatun"5% lu/ tyl"o $t%orzenie gatun"5% % po$ta'i zarod"o%e1! a/y
$i. roz%i1a&y, K%iat&o! Birmament! ziemia i li'zne inne $&o%a /y&y od po'z2t"u po$trzegane
1a"o 'e'hu12'e $i. ta" $amo nieo"re0lonym 'hara"terem,
4ie1$z+o23 jej odrz$ce+i#
Kr5t"o m5%i2'! opo%ie03 ?o14e$za % $po$5/ godny podzi%u $&u4y $%o1emu! a nie 4adnemu
innemu! o/'emu 1e1 'elo%i, Kr.po%anie 1e1 nau"2 "t5re1"ol%ie" epo"i 1e$t nie$pra%iedli%e i
podo/nie nie$pra%iedli%e 1e$t o"re0lanie 1e1 1a"o $prze'zne1 z nau"2 "t5re1"ol%ie" epo"i,
?o4e $i. ona $prze'i%ia3 J i 'zyni to J p$eudonau"o%ym teoriom pod$zytym BilozoBi2!
ponie%a4 ot%ar'ie %y1a0nia pra%dy BilozoBi'zne! le42'e u 8r5de& %$zel"iego i$tnienia,
0oc.odze+ie kr8-e%w# cz1owiek#, 7odej2cie (o)#z# do %ej kwe%ii
/ego %rz& z##d&
K%i.ty 6oma$z! pod'hodz2' do opo%ie0'i o $t%orzeniu z pun"tu %idzenia $%o1e1 %iary!
o"re0li& "il"a zdro%oroz$2d"o%y'h za$ad, <y&o dla niego 1a$ne! 4e pra%d. Pi$ma K%i.tego
nale4y utrzyma3 nienaru$zon2, O$tate'znie 1e$t to nat'hnione $&o%o <oga! zatem nie ma
4adne1 inne1 pra%dy! "t5ra mog&a/y /y3 /ardzie1 nieza%odna od te1, Wyda%a&o mu $i. te4
o'zy%i$te! 4e $"oro Pi$mo K%i.te mo4na na0%ietla3 na %iele $po$o/5%! to przy 4adnym
$tano%i$"u 'zy interpreta'1i nie nale4y o/$ta%a3 ta" 0'i0le! /y za"&ada3! 4e J gdy/y u$talono
z pe%no0'i2! 4e 1e$t Ba&$zy%a J "to0 mia&/y 12 mimo to uzna%a3, 6a"a o$o/a $&u$znie
%y%o&a&a/y dr%iny ludzi nie%ierz2'y'h! zamy"a12' im % ten $po$5/ drog. do %iary, 6oma$z
do$trzega&! 4e trze/a pami.ta3! i4 ?o14e$z m5%i& do ludzi niepi0mienny'h, :o$to$o%u12' $i.
do i'h nie%iedzy (6oma$z u4y%a $&o%a imbecillitas)! przed$ta%ia& tyl"o te rze'zy! "t5re /y&y
%yra8nie o'zy%i$te dla i'h zmy$&5%, W "o#'u 'z&o%ie" nie utra'i& %$"ute" grze'hu
poznania rze'zy naturalny'h ani %iedzy! dzi."i "t5re1 za$po"a1ane $2 potrze/y 'ia&a, E zatem
Pi$mo K%i.te nie u'zy 'z&o%ie"a o ty'h rze'za'h! le'z ra'ze1 poda1e nau". o du$zy! utra'on2
%$"ute" grze'hu,
/ego g18w+& 7rzed)io% z#i+%ereow#+i#
;nnymi $&o%y! 6oma$z %yra8nie inBormu1e na po'z2t"u! 4e nie po$zu"u1e % te1 opo%ie0'i
%y1a0nie# nau"o%y'h, 7ego zaintere$o%anie 1a"o teologa $"upia&o $i. na pra%da'h
metaBizy'zny'h! a te przed$ta%i&a ona ;zraelitom 1a$no= $t%orzenie 1a"o Ba"t i dzia&anie
%&a0'i%e <ogu! pier%$za przy'zyna %$zy$t"i'h rze'zy oraz przy'zyna 'elo%a 0%iata,
6oma$z nie intere$o%a& $i. zatem z/ytnio t2 opo%ie0'i2 % "onte"0'ie nau"o%ym, -iemnie1!
na0%ietla12' 12! /y& zo/o%i2zany %y"orzy$ty%a3 %$p5&'ze$n2 $o/ie nau".! ta" $amo 1a" my
dzi$ia1, 6oma$z do/rze zna& nau". $%oi'h 'za$5%! ale % te1 analizie nie pr5/o%a& 1e1 /ada3!
ulep$za3 ani "ryty"o%a3, 7edynie z nie1 "orzy$ta&,
4#$k# w jego cz##c.
E/y zrozumie3 $po$5/ przed$ta%ienia przez 6oma$za opo%ie0'i z K$i.gi >odza1u! "onie'zna
/.dzie 'o na1mnie1 po/ie4na zna1omo03 Bizy"i Ery$totele$a! o/o%i2zu12'e1 % trzyna$tym
%ie"u, Hdaniem ludzi tamty'h 'za$5% %$ze'h0%iat $"&ada& $i. z $iedmiu "on'entry'zny'h
$Ber planetarny'h! za%arty'h %e%n2trz 5$me1 $Bery J $Bery g%iazd $ta&y'h J % "t5ry'h
0rod"u zna1do%a&a $i. z "olei ziemia, -ad nie/em g%iazd $ta&y'h za'zyna& $i. 0%iat
nie%idzialny! to zna'zy nie/o "ry$tali'zne! 'zyli nie/o %5d! $tano%i2'e 8r5d&o de$z'zu! oraz
nie/o empire1$"ie! 'zyli nie/o 0%iat&a! /.d2'e mie$z"aniem anio&5%, ?ateria ty'h
nie/ia#$"i'h $Ber /y&a zupe&nie niezni$z'zalna! ponie%a4 i'h Bormy 'a&"o%i'ie %ype&nia&y 1e1
mo4li%o0'i, :o "a4de1 $Bery przypi$ana /y&a poru$za12'a inteligen'1a, 7e1 dzie&em /y&o
"iero%anie o"r.4nym ru'hem "on"retne1 $Bery, -ie mia&a 1e1 natomia$t przeni"a3 'zy
o4y%ia3! ta" 1a" du$za o4y%ia 'ia&o, Pod na1ni4$z2 $Ber2! "$i.4y'o%2! urz2dzone /y&y $Bery
'ztere'h 4y%io&5%! miano%i'ie ognia! po%ietrza! %ody i ziemi, W&a0'i%ie "a4da z ni'h
po%inna /y&a $i. mie0'i3 % $%oim naturalnym mie1$'u z do$"ona&2 r5%no%ag2C 1edna" %
rze'zy%i$to0'i /y&y one pomie$zane, Ponie%a4 i'h naturaln2 tenden'12 /y&o d24enie do
o$i2gni.'ia tego naturalnego mie1$'a! po%odo%a&o to 'hara"tery$ty'zne ru'hy
po$z'zeg5lny'h element5%, :latego ogie# $zed& do g5ry! a ziemia % d5&,
0rz&cz&+& 7ow%#+i# kr8-e%w# cz1owiek#
?a12' % pami.'i te %yo/ra4enia! mamy 1u4 niez&e po1.'ie o $po$o/ie! % 1a"i 6oma$z
tra"to%a& opo%ie03 o $t%orzeniu, Pier%$z2 przy'zyn2 $pra%'z2 /y& o'zy%i0'ie <5g! gdy4
6oma$z nie 'horo%a& na 4adne no%o4ytne $zale#$t%o na 7ego temat, <5g 1e$t r5%nie4
przy'zyn2 'elo%2! 'zyli "re$em %$ze'h0%iata, Wie'zne idee % umy0le <o4ym $2 przy'zyn2
Bormaln2 % zna'zeniu przy'zyny %zor'ze1, E ponie%a4 %$zy$t"ie rze'zy po'hodz2 od <oga!
zar5%no materia rze'zy! 1a" i i'h %e%n.trzne Bormy $2 od <oga! i$tnie12' o'zy%i0'ie tyl"o %
po&2'zeniu! 1a"o z&o4enia,
Dzie1o oddzie-e+i# 6 7ierwze %rz& d+i
E"t $t%orzenia /y& %ie'znym a"tem <oga, 7e0li 'hodzi o rozegranie $i. tego %ie'znego a"tu
% 'za$ie! to mia& on d%a etapy= oddzielania i upi."$zania, Pier%$ze trzy dni $t%orzenia /y&y
%ype&nione pra'2 nad oddzielaniem! gdy4 o'zy%i0'ie nie mo4e /y3 upi."$zania! dop5"i nie
ma 'zego0! 'o ma /y3 upi."$zone, Pier%$zy dzie# /y& 0%iad"iem oddzielenia 0%iat&a i
'iemno0'i, :rugi dzie# przyni5$& oddzielenie nie/a i ziemi ze $"lepieniem rozdziela12'ym
%ody, W trze'im dniu %ody na ziemi zo$ta&y ze/rane % morza'h! a morza oddzielone od
$u'hego l2du, Hiemia zo$ta&a opatrzona odpo%iedni2 dla nie1 ilo0'i2 ro0lin! podo/nie 1a"
'z&o%ie" no$i u/ranie! gdy4 /y&y one nie tyle ozdo/2! ile z%y'za1nym i przyz%oitym
przy"ry'iem nagie1 ziemi,
Dzie1o $7ikze+i# 6 ko-ej+e %rz& d+i
Kole1ne trzy dni /y&y %ype&nione przy1emnie t%5r'z2 pra'2 nad de"oro%aniem, <5g %y$t2pi&
%o/e' %$ze'h0%iata % 'hara"terze de"oratora %n.trz! zda12' de'ydu12'y $pra%dzian
/o$"iego do/rego $ma"u, 6a" %i.' % 'z%artym dniu $"on'entro%a& $i. na nie/io$a'h!
ozda/ia12' 1e $&o#'em! "$i.4y'em i g%iazdami, W pi2tym dniu %ody otrzyma&y
o$za&amia12'o r54norodne przy/ranie ry/! a po%ietrze J Bragmentary'zne pi."no pta"5%,
Sz5$ty dzie# zo$ta& przezna'zony na przyozdo/ienie ziemi z%ierz.tami! %0r5d "t5ry'h
znalaz& $i. i 'z&o%ie", 7e$t on 1edna" ta" %a4ny! 4e 1ego $t%orzenie za$&ugu1e na $pe'1alne
potra"to%anie i 1e otrzymu1e,
6oma$z przed$ta%ia to %$zy$t"o p&ynnie! %y1a0nia12' natur. r54ny'h $t%orze# % 0%ietle
nau"i $%oi'h 'za$5%! $ygnalizu12' zna'zne r54ni'e mi.dzy interpreta'1ami O1'5% Ko0'io&a i
poda12' po%ody $"rupulatnego porz2d"u! %ed&ug "t5rego rze'zy zo$ta&y $t%orzone, -ie"t5re
z ni'h! na przy"&ad po%ody $t%orzenia g%iazd! $2 niez%y"le %ni"li%e i po ludz"u
intere$u12'e, Ka4de $t%orzenie 'iele$ne ma trzy 'ele= $ie/ie! natur. %y4$z2 od $ie/ie i
%$ze'h0%iat, ?o14e$z! t&uma'z2' $t%orzenie g%iazd! roz%a4a tyl"o drugi J u4yte'zno03 dla
'z&o%ie"a= g%iazdy $&u42 'z&o%ie"o%i! da12' 0%iat&o potrze/ne do %y"ony%ania pra'y i
zdo/y%ania %iedzy! zape%nia12' zmian. p5r ro"u! "t5ra poz%ala uni"n23 nudy
$po%odo%ane1 $ta&ym "limatem! 'hroni3 zdro%ie i produ"o%a3 "onie'zn2 4y%no03 J $2 to
rze'zy niemo4li%e do o$i2gni.'ia % %arun"a'h nieu$ta12'e1 zimy 'zy lataC a ta"4e
do$tar'za12' do/ry'h %arun"5% do handlu i pra'y dzi."i mo4li%o0'i prognozo%ania
$ezon5% $u'hy'h i de$z'zo%y'h,
Od7ocz&+ek 5og# 6 dzieF i8d)&
:o "o#'a $z5$tego dnia $t%orzenie /y&o 'a&"o%i'ie u"o#'zone, Ho$ta&o 1u4 $t%orzone
%$zy$t"o! 'o mia&o "iedy"ol%ie" i$tnie3! 'zy to rze'zy%i0'ie! 'zy to poten'1alnie! to zna'zy
% $%o1e1 pe&ne1 do$"ona&o0'i lu/ % zarod"u, 7e0li 'hodzi o ludz"ie du$ze! to i$tnia&y one 'o
na1mnie1 % $%oim %zor'u J umy0le <oga, St%orzenie /y&o Ba"tem do"onanym i %5%'za$
<5g odpo'z2&, 7edna" odpo'zyne" <oga nie ozna'za % 4adnym %ypad"u! 4e 7ego dzia&anie %
0%ie'ie u$ta&o % $z5$tym dniu, -ie /y&o %y'ie'z"i na Floryd. 'zy re1$u po o'eanie na /o$"2
$"al.! /y u'ie' od %$zy$t"iego, <5g dzia&a nieprzer%anie! o'hrania12' 0%iat i rz2dz2' nim,
Si5dmy dzie#! ozna'zony rozumianym % tym zna'zeniu $po'zyn"iem <oga! uzna1e $i.
traBnie za 0%i.ty, P0%i.'enie %$zy$t"i'h rze'zy polega /o%iem %&a0nie na i'h odpo'zy%aniu
% <ogu! podo/nie 1a" <5g odpo'z2& % $o/ie % $i5dmym dniu,
0oc.odze+ie 7#+# 2wi#%#
Prze'hodz2' do $t%orzenia 'z&o%ie"a! od"ry%amy! 4e ma on za1mo%a3 mie1$'e $z'zeg5lne
J &2'zy3 % $o/ie 0%iat materialny i du'ho%y, W$"ute" tego element du'ho%y i materialny
% nim nale4y roz%a4y3 oddzielnie, 6a" napra%d. element du'ho%y nie %y%o&u1e 4adne1
ra'1onalne1 trudno0'i! 'ho'ia4 przez $et"i lat $tano%i& prze$z"od. dla intele"tuali$t5%, Ele ten
temat 1e$t na1/ardzie1 'hara"tery$ty'zn2 dziedzin2! % "t5re1 mo4na o/$er%o%a3 poty"anie $i.
rze"omy'h intele"tuali$t5% o niei$tnie12'2 prze$z"od.,
/ego d$z#
7e$t od razu o'zy%i$te (i $tano%i to ta"4e do"tryn. %iary)! 4e du$za Edama na pe%no nie
/y&a emana'12 $u/$tan'1i <oga! %yle%em /o$"ie1 i$toty, W 0%ietle tego! 'o zo$ta&o 1u4
po%iedziane o nie$"o#'zone1 do$"ona&o0'i i nieu$tannie rze'zy%i$tym dzia&aniu <oga oraz
1a%ne1 ograni'zono0'i i niedo$"ona&o0'i na$zy'h du$z! nie mo4e /y3 mo%y o i'h
uto4$amieniu ze $o/2, :u$za Edama mu$ia&a zatem zo$ta3 %yt%orzona! a i$tnie1e tyl"o 1eden
$po$5/ %yt%arzania $u/$tan'1i du'ho%e1! to zna'zy przez $t%orzenie, -ie mo4na 1e1 zro/i3
na druta'h! uple03! %yhodo%a3 ani %yprodu"o%a3, -ie mo4na 1e1 zro/i3 z 4adnego t%orzy%a
materialnegoC pr5/a t%ierdzenia! 4e 1e$t to mo4li%e! po'i2ga za $o/2 /ezz%&o'znie
$prze'zno03! 4e du$za 1e$t naraz du'ho%a i po$iada 'z.0'i, -ie mog&a te4 /y3 %y"onana z
4adne1 i$tnie12'e1 %'ze0nie1 $u/$tan'1i du'ho%e1! /o ta"a $u/$tan'1a! %&a0nie dlatego! 4e 1e$t
du'ho%a! 1e$t poz/a%iona 'z.0'iC nie mo4na %i.' ni'zego z nie1 za/ra3! nie ni$z'z2' 1e1
1edno'ze0nie, :u$za 'z&o%ie"a zo$ta&a $t%orzona i ozna'za to! 4e zo$ta&a u'zyniona
/ezpo0rednio przez <oga! ponie%a4 'a&"o%i'ie niezale4ny $po$5/ dzia&ania! 1a"im 1e$t
$t%orzenie! 1e$t %&a0'i%y tyl"o dla 'a&"o%i'ie niezale4nego $pra%'y, Cho'ia4 anio&o%ie
pragn.li pod123 $i. pe%ne1 dodat"o%e1 pra'y! $am <5g nie m5g& im po%ierzy3 4adne1 'z.0'i
tego dzie&a! gdy4 mog&a 1e %y"ona3 tyl"o %$ze'hpot.4na mo', Hgodnie z po%$ze'hnym
nau'zaniem O1'5% i :o"tor5% Ko0'io&a du$za ludz"a nie zo$ta&a %yt%orzona przed ludz"im
'ia&em! 'ho'ia4 z pun"tu %idzenia BilozoBii 1e1 uprzednie $t%orzenie nie 1e$t niemo4li%e, H
drugie1 1edna" $trony nie %ida3 4adnego po%odu! dla "t5rego mia&a/y i$tnie3 %'ze0nie1, 7e0li
Eugu$tyn ma $&u$zno03 i 'ia&o zo$ta&o $t%orzone % 'i2gu $ze0'iu dni $t%orzenia tyl"o
poten'1alnie! to o'zy%i0'ie nie ma po%odu! dla "t5rego du$za mu$ia&a/y "onie'znie
rozpo'z23 % tym 'za$ie rze'zy%i$te i$tnienie,
7e$t zatem 1a$ne! 4e % "%e$tii du$zy 'z&o%ie"a zar5%no %iara! 1a" i rozum r54ni2 $i.
diametralnie od teorii prze%idu12'y'h pe&n2 e%olu'1., Ponie%a4 du$za ludz"a ma 'hara"ter
du'ho%y! mo4e po'hodzi3 tyl"o od <oga! i to /ezpo0rednio, -ie mo4e /y3 mo%y o
po%olnym roz%o1u du$zy ani! % rze'zy $ame1! o 1a"im"ol%ie" 1e1 roz%o1u J nie tyl"o z te1
ra'1i! 4e nie i$tnie1e ni'! z 'zego mog&a/y $i. roz%in23 $u/$tan'1a du'ho%a! le'z ta"4e
dlatego! 4e $"oro 1e$t poz/a%iona 'z.0'i $"&ado%y'h! to po$iada $i. 12 od razu % 'a&o0'i lu/
nie po$iada $i. 1e1 %'ale, W %ypad"u "a4dego zagadnienia doty'z2'ego e%olu'1i 'z&o%ie"a!
1e0li mamy opiera3 $i. na pod$ta%a'h rozumo%y'h! du$z. trze/a %y&2'zy3 z dy$"u$1i, W
prze'i%nym razie umie$z'zamy 'z&o%ie"a na poziomie $t%orzenia materialnego %/re%
o'zy%i$temu Ba"to%i! 4e 1ego dzia&ania prze"ra'za12 ograni'zenia materii,
/ego ci#1o
W odnie$ieniu do $t%orzenia 'ia&a 'z&o%ie"a 0%i.ty 6oma$z m5%i! 4e nie po$&u4y& do tego
%y&2'znie 1eden 4y%io& (ogie#! po%ietrze! ziemia 'zy %oda), 6a" 1a" <5g ma % $o/ie
%$zy$t"o na $po$5/ u%znio0lony! a anio&o%ie ma12 % $o/ie %$zy$t"o na $po$5/
inten'1onalny (to zna'zy przez %iedz.)! ta" i 'z&o%ie" 1e$t $%ego rodza1u mi"ro"o$mo$em!
$"oro $"&ada $i. niemal z %$zy$t"iego= du'ho%o0'i % du$zy! podo/ie#$t%a do 'ia&
nie/ie$"i'h % tr%a&o0'i $%o1e1 "on$tru"'1i i element5% ziem$"i'h % /udo%ie Bizy'zne1,
K%e$tia %yt%orzenia 'ia&a 'z&o%ie"a o/e1mu1e %i.' % rze'zy%i$to0'i przygoto%anie materii
do odpo%iedniego przy1.'ia ludz"ie1 du$zy,
6ego przygoto%ania nie mog&y z pe%no0'i2 do"ona3 inne ludz"ie i$toty! 1a" dzie1e $i. dzi$ia1!
/o inny'h i$tot nie /y&o, -aturalnie nie mog&o to /y3 r5%nie4 dzie&o 1a"i'h0 inny'h z%ierz2t
J 1a"o 4e para tygry$5%! a tym /ardzie1 para g5r! nie mo4e przygoto%a3 materia&u
"onie'znego do po%$tania my$zy, <y&o to dzie&o <oga= mo4e /ezpo0rednio! przez
uBormo%anie 'ia&a %pro$t przez <oga! a mo4e po0rednio! to zna'zy za po0redni't%em
ni4$zy'h z%ierz2t! "t5re $pe'1alnie otrzyma&y/y ta"ie potom$t%o! 'zy te4! 1a" 'h'ia&/y
Eugu$tyn! 'ia&o zo$ta&o 1edynie poten'1alnie %yt%orzone % dziele $t%orzenia,
6oma$z! ina'ze1 ni4 Eugu$tyn! $"&ania $i. "u /ezpo0redniemu %yt%orzeniu 'ia&a 'z&o%ie"a
przez <oga ze %zgl.du na /ra" 1a"i'h"ol%ie" %y$tar'za12'y'h 'zynni"5% naturalny'h,
Hgadza $i. 1edna"! 4e nie ma 4adnego po%odu BilozoBi'znego! "t5ry /y $ta& na prze$z"odzie
$topnio%emu przygoto%aniu materia&u na ta"ie 'ia&o przez inne $i&y dzia&a12'e za
po0redni't%em mo'y dane1 im przez <oga, W "a4dym razie nie 'hodzi %'ale o to! 4e
goto%ego 'z&o%ie"a! $"&ada12'ego $i. z du$zy i 'ia&a! mia&/y %yt%orzy3 "to"ol%ie" poza
<ogiem, Pro/lem doty'zy 1edynie przygoto%ania materia&u! do "t5rego <5g t'hnie du$z.,
7ednym $&o%em! dop5"i 'hodzi o 'ia&o 'z&o%ie"a! nie ma po%odu do po%a4nego $prze'i%u
%o/e' teorii e%olu'1i, H drugie1 $trony nie ma te4 roz$trzyga12'ego po%odu do
entuz1a$ty'znego przy1mo%ania "a4de1 zapropono%ane1 teorii e%olu'y1ne1, Sporo $i. ta"i'h
teorii 1u4 po1a%i&o i pra%dopodo/nie %iele $i. 1e$z'ze po1a%i, 7a" dot2d nie do%iedziono
%'ale! 4e 'ia&o 'z&o%ie"a napra%d. roz%in.&o $i. z 1a"ie10 ni4$ze1 Bormy,
Fa"ty'zny pro1e"t ludz"iego 'ia&a /y& arty$ty'znym triumBem godnym /o$"ie1 pomy$&o%o0'i,
W$zel"ie %ady % "on$tru"'1i 'z&o%ie"a po'hodz2 z natury materia&u! "t5ry mu$ia& /y3 u4yty!
1e0li 'z&o%ie" mia& /y3 ogni%em &2'z2'ym 0%iat materialny i du'ho%y, Nadne umie1.tno0'i
rzemie0lni"a nie mog2 nada3 mie'zo%i t%ardo0'i! 1e0li 1e$t zmu$zony %y"ona3 go z 'ynyC ta"
$amo /o$"a pomy$&o%o03 nie 1e$t zdolna % naturalny $po$5/ uni"n23 %ad materii! 1e0li mu$i
ona %e103 % $"&ad za$adni'ze1 $tru"tury $t%orzenia, 7a" zo/a'zymy % dal$ze1 'z.0'i te1
"$i24"i! a potem 1e$z'ze % drugim tomie! te naturalne %ady zo$ta&y napra%ione przez dary
pozanaturalne! "t5re 'z&o%ie" otrzyma& na potrze/y 4y'ia % ogrodzie Oden,
6o pra%da! 4e nie"t5re z%ierz.ta ma12 o$trze1$zy %.'h ni4 ludzie! inne o$trze1$zy %zro" i ta"
dale1, 7edna"4e ta $u/telna r5%no%aga zo$ta&a naru$zona dlatego! 4e zmy$&y 'z&o%ie"a
zo$ta&y do$to$o%ane do 1ego %y4$zego $po$o/u pozna%ania J a/y 4aden ze zmy$&5% nie
za"&5'a& 1ego rozumu, -ie%ielu ludzi 1e$t o/darzony'h ta" o$trym $&u'hem! 4e nie mog2
my0le3 z po%odu ha&a$u! 1a"i ro/i "ot tupi2'y po "o'u, Pod %zgl.dem pod$ta%o%ego zmy$&u
doty"u! a ta"4e zmy$&5% %e%n.trzny'h! /ezpo0rednio $&u42'y'h rozumo%i J %yo/ra8ni!
pami.'i i %&adzy o$2du zmy$&o%ego J 'z&o%ie" zna'znie g5ru1e nad z%ierz.tami,
-ie mamy rog5% ani pazur5%! nie 1e$te0my po"ry'i $ier0'i2! a na$za $"5ra nie 1e$t zaz%y'za1
/ardzo gru/a, ;nnymi $&o%y! 'z&o%ie" 1e$t poz/a%iony /roni i o"ry'ia! "t5re po$iada12 z
natury inne z%ierz.ta, -ie ma na%et odro/iny Butra 'zy 'ho3/y "il"u "ol'5% 1e4oz%ierza,
Hamia$t ty'h naturalny'h za/ezpie'ze# po$iada 1edna" rozum i r.'e! a za i'h pomo'2 mo4e
$o/ie $porz2dzi3 /ro# oraz zape%ni3 o"ry'ie i inne rze'zy "onie'zne do 4y'ia! i to %
ogromnym %y/orze, 7edynie ludz"a $ami'a nie mu$i no$i3 przez 'a&e 4y'ie tego $amego
Butra,
Cz&o%ie" $toi %ypro$to%any! pod'za$ gdy inne z%ierz.ta poru$za12 $i. normalnie na 'ztere'h
&apa'h! i ma do tego /ardzo $&u$zne po%ody, 7ego zmy$&y $2 do$to$o%ane przede %$zy$t"im
do rado0'i intele"tualny'h! a nie do po$zu"i%ania przy1emno0'i zmy$&o%y'h, -ie po%inien
/y3 z%r5'ony t%arz2 do ziemi! 1a" gdy/y "on'entro%a& $i. na rze'za'h zmy$&o%y'h! le'z
ra'ze1 no$i3 g&o%. %y$o"o! dzi."i 'zemu mo4e mie3 rozleg&y %ido" na 0%iat zmy$&o%y!
rozgl2da12' $i. na %$zy$t"ie $trony, E/y 1ego %&adze %e%n.trzne mia&y pe&n2 $%o/od.!
m5zg 'z&o%ie"a 1e$t $&u$znie umie$z'zony nad %$zy$t"imi innymi 'z.0'iami 'ia&a! a/y ni'
mu nie 'i24y&o i nie za"&5'a&o 1ego dzia&ania, Ddy/y 'z&o%ie" nie $ta& %ypro$to%any!
mu$ia&/y u4y%a3 r2" 1a"o przedni'h &ap! ograni'za12' tym $amym po%a4nie i'h u4yte'zno03,
Ddy/y 'hodzi& na 'z%ora"a'h! mu$ia&/y $i. po4y%ia3 za pomo'2 %arg i u$t! 'o poz%oli&o/y
poz/y3 $i. %$zel"i'h podr.'zni"5% $aVoirViVreTu! ale 1edno'ze0nie $po%odo%a&o
pogru/ienie i $t%ardnienie %arg oraz $zor$t"o03 1.zy"a! ze $z"od2 dla %&adzy mo%y, Co
%i.'e1! 1a"o 4e lep$z2 'z.0'i2 $t%orzenia 1e$t ta! "t5ra $&u4y do przy1mo%ania po4y%ienia!
po$ta%a 'z&o%ie"a da1e mu %&a0'i%e mie1$'e % 0%ie'ie $t%orzonym= Aep$za 'z.03 ro0lin
("orzenie) 1e$t z%r5'ona "u ziemi! z%ierz.ta za1mu12 pozy'1. neutraln2! natomia$t 'z&o%ie"
"ieru1e $i. u nie/u,
/ego %ow#rz&zk#
-a $amym po'z2t"u <5g zau%a4y&! 4e 'z&o%ie" potrze/u1e pomo'y, 7e$t to Ba"t! "t5ry od te1
pory $po$trzeg&o J lu/ te4 zo$ta&o zmu$zony'h do 1ego $po$trze4enia J %ielu m.4'zyzn,
<y&o zatem %&a0'i%e! a/y "o/ieta zo$ta&a $t%orzona na $amym po'z2t"u, 7edna"4e Ba"t! 4e
Edam potrze/o%a& pomo'y! nie ozna'za! 4e "o/ieta zo$ta&a $t%orzona po to! a/y no$i3
ogrodni'z"i pod'za$ pra' polo%y'h, :o ta"i'h 'el5% /ardzie1 /y mu $i. przyda& na1emny
pra'o%ni", Ele o'zy%i0'ie ludz"a ra$a nie przetr%a&a/y d&ugo! gdy/y <5g $t%orzy& tyl"o
m.4'zyzn.,
Cz# i 7o8' %worze+i# ko'ie%&
Hgodnie z medy'yn2 $%o1e1 epo"i! "t5re1 o'zy%i0'ie 6oma$z nie ulep$zy&! "o/ieta /y&a
niepe&nym 'z&o%ie"iem! niedo"o#'zonym m.4'zyzn2, :o po%$tania te1 niepe&ne1 %er$1i
do'hodzi&o % %yni"u 1a"ie10 $&a/o0'i u 1ego rodzi'5%! 1a"iego0 ograni'zenia % materiale
'z&o%ie"a 'zy dzia&ania 1a"ie10 przy'zyny ze%n.trzne1! ta"ie1 1a" $ilny %iatr po&udnio%y %
momen'ie po'z.'ia, Pomimo to 6oma$z my0li! 4e nie$pra%iedli%ie 1e$t u%a4a3 "o/iet. za
"o$mi'zny przypade", Ona nie /y&a przypad"iem J to $t%orzenie zo$ta&o u'zynione 'elo%o!
umy0lnie zaplano%ane przez <oga, :ale1 za0 6oma$z nalega! a/y %&a0'i%ie rozumiane /y&o
po1.'ie podporz2d"o%ania "o/iety m.4'zy8nie, -ie ozna'za ono % 4adnym razie! 4e "o/ieta
1e$t nie%olni'2 m.4'zyzny! podleg&2 mu dla 1ego %ygody, >odzinna hierar'hia 1e$t ra'ze1
z%y'za1nym 0rod"iem "onie'znym do za'ho%ania porz2d"uC 1e$t to podporz2d"o%anie! a nie
ni4$za pozy'1a, O'zy%i0'ie! "iedy 'o na1mnie1 d%ie %olne o$o/y 4y12 %$p5lnie i pra'u12 na
rze'z %$p5lnego 'elu! %5%'za$ mu$i /y3 "to0 odpo%iedzialny! 1eden zarz2d'a! 1eden
"iero%ni", 6a"ie podporz2d"o%anie nie 1e$t z pe%no0'i2 ni4$zo0'i2, Przede %$zy$t"im nie
'hodzi o ni4$zo03 % zna'zeniu podmioto%ym= "o/ieta nie 1e$t 'z&o%ie"iem % mnie1$zym
$topniu ni4 m.4'zyzna! 1e1 du$zy nie mo4na odm5%i3 r5%no0'i z 1ego du$z2 i ta" dale1,
Podporz2d"o%anie to ozna'za ra'ze1 $t%ierdzenie! 4e i$tnie1e r54ni'a! nie1edna"o%e dary!
"t5re $tano%i2 dla $ie/ie prze'i%%ag.! t%orz2' z m.4'zyzny i "o/iety zr5%no%a4on2 'a&o03,
W0r5d $z'zeg5lny'h dar5% m.4'zyzny 6oma$z %ymienia $2d rozumu! "t5ry ozna'za /ez
%2tpienia do$"ona&o03 % rozumo%aniu $pe"ulaty%nymC poz%ala te4 tuta1 %y'i2gn23
o'zy%i$ty %nio$e"! a miano%i'ie! 4e "o/ieta %yr54nia $i. % rozumo%aniu pra"ty'znym,
/ej re-#cj# do )"cz&z+&
7e$t %iele po%od5%! dla "t5ry'h "o/ieta zo$ta&a odpo%iednio u"$zta&to%ana z $amego
Edama, W0r5d ni'h mo4na /y %ymieni3 o'hron. godno0'i pier%$zego 'z&o%ie"a 1a"o g&o%y
'a&e1 ludz"ie1 ra$y przez podo/ie#$t%o do <oga! "t5ry 1e$t g&o%2 'a&ego %$ze'h0%iata,
S&u4y&o to r5%nie4 z%i."$zeniu i za'ho%aniu mi&o0'i m.4'zyzny do "o/iety 1a"o te1! "t5ra
%y$z&a z niego $amego J nada1e to 1ego mi&o0'i do nie1 nie'o za/ar%ienia mi&o0'i rodzi'a do
dzie'"a, 6en %zro$t i o'hrona mi&o0'i ma %iel"ie zna'zenie % odnie$ieniu do rodza1u
ludz"iego! gdzie z%i2ze" d%5'h p&'i 1e$t nierozer%alny, S"oro % 4y'iu domo%ym
m.4'zyzna 1e$t g&o%2 "o/iety! $to$o%ne 1e$t! a/y "o/ieta po'hodzi&a od m.4'zyzny 1a"o od
$%o1e1 za$ady, :o tego z%i2z"u d%o1ga o$5/ zo$ta& od $amego po'z2t"u %pro%adzony
od'ie# 0%i.to0'i i "on$e"ra'1i %yni"a12'y z Ba"tu! 4e "o/ieta %y'hodz2'a z /o"u m.4'zyzny
1e$t Bigur2 Ko0'io&a %y'hodz2'ego z /o"u Chry$tu$a,
-ale4y $z'zeg5lnie pod"re0li3! 4e "o/ieta %y$z&a z /o"u m.4'zyzny! ut%orzona z 1ego 4e/ra,
-ie zo$ta&a %zi.ta z 1ego g&o%y! a/y nie /udzi3 $"o1arze#! 4e ma nad nim domino%a3! ani z
1ego $t5p! /y m.4'zyzna nie gardzi& ni2 1a"o podlega12'2 mu nie%olni'2, :la 6oma$za /y&o
o'zy%i$te! 4e 'ia&o "o/iety zo$ta&o ut%orzone /ezpo0rednio przez <oga! gdy4 na pe%no ni"t
inny nie m5g& $t%orzy3 ta"iego ar'ydzie&a z ta" pro$tego materia&u,
0od$)ow#+ie, i%o%+e z+#cze+ie 7&%#+i# o 7oc.odze+ie 2wi#%#
D-# $)&1$ cz1owiek#
-a "o#'u tego rozdzia&u nale4y $t%ierdzi3! 4e "%e$tia po'hodzenia 0%iata nie 1e$t
zagadnieniem 'zy$to $pe"ulaty%nym 'zy a"ademi'"im! "t5rego "on$e"%en'1e nie ma12
zna'zenia dla po$z'zeg5lny'h ludzi, Po pro$tu ludz"i umy$& nie 1e$t ta" $t%orzony! /y
le"'e%a4y& r5%nie za$adni'z2 $pra%., ?a&o pra%dopodo/ne! /y %rodzone! pal2'e pragnienie
poznania przy'zyny rze'zy! "t5re nie da1e ludz"iemu umy$&o%i $po"o1u! zado%oli&o $i.
%iedz2! do 'zego $&u4y to 'zy tamto "5&"o! pod'za$ gdy zna'zenie 'a&e1 ogromne1 ma$zyny
%$ze'h0%iata 1e$t u"ryte, Audz"i umy$& mu$i zna3 odpo%ied8 na to pytanie! 'ho3/y %iele
inny'h pozo$ta%a&o /ez odpo%iedzi, ; /.dzie zna& t. odpo%ied8! mimo 4e o/my0li 12 na
pod$ta%ie giganty'zne1 ilo0'i Ba&$zu! 1a"2 proponu1e o/a%ia12'y $i. pra%dy 0%iat,
D-# "&ci# cz1owiek#
O$tate'znie 'z&o%ie" mu$i 4y3 % tym 0%ie'ie! "orzy$ta3 z niego lu/ /y3 przez niego
%y"orzy$ty%anym ro" po ro"u, Czy4/y nie /y&o dla niego i$totne od"ry'ie! 4e ta 'a&o03 1e$t
poz/a%iona zna'zenia! a 1ego mizerne 4y'ie 1e$t rodza1em Bundamentalnego o/&.duQ Czy4/y
nie /y&o dla niego %a4ne! 4e nada1e mu $i. zna'zenie! "t5re 1e$t 'a&"o%i'ie Ba&$zy%e! "t5re na
przy"&ad redu"u1e go do elementu pro'e$u! przypad"u % /iologi'znym e"$perymen'ie! 'h%ili
% 4y'iu 1a"iego0 organi'znego mon$trum! %y"orzy$tu12'ego go dla %&a$nego uni'e$t%ieniaQ
Czy nie 1e$t i$totne! a/y od"ry&! 4e 0%iat! % "t5rym 4y1e! 1e$t inteligentnym %yt%orem
na1%y4$ze1 inteligen'1i! a on $am 1e$t 1ego $z'zytem! pod'za$ gdy %$zy$t"o! 'o 1e$t poni4e1
niego! pomaga mu % uzy$"aniu %ie'znie tr%a12'ego! %&a$nego 4y'iaQ ?a&o pra%dopodo/ne!
/y ludzie przy1mu12'y r54ne odpo%iedzi na pytanie o po'hodzenie %$ze'h0%iata prze4y%ali
$%o1e 4y'ie z ta"2 $am2 nadzie12! z ta"2 $am2 inten$y%no0'i2! z ta"2 $am2 od%ag2! z ta"im
$amym zaanga4o%aniem, Audzie /o%iem! 1a""ol%ie" nie0%iadomi /y /yli! nie $2
po%$ze'hnie g&upi,
Skr#j+ie 7rzeciw+e od7owiedzi, w 2wie%-e oce+& roz$)$
W na$zy'h 'za$a'h odpo%iedzi na pytanie o po'hodzenie %$ze'h0%iata $pro%adza12 $i. do
d%5'h= $t%orzenia i e%olu'1i, Ozna'za to! 4e i$tnie1e tyl"o 1edna odpo%ied8 J $t%orzenie!
gdy4 druga negu1e "onie'zno03 i$tnienia odpo%iedzi! uzna12' %$ze'h0%iat za poz/a%iony
przy'zyny i 'elu, -a p&a$z'zy8nie nau"o%e1 'z&o%ie"o%i niemal nie da1e $i. %y/oru!
przyna1mnie1 % zna'zeniu! 4e %y/5r mi.dzy $zale#$t%em i o/&.dem 1e$t dla ludz"iego
umy$&u nie%iel"i, 7edna z odpo%iedzi! opiera12'a $i. na $amo%y$tar'zalnym %$ze'h0%ie'ie
poz/a%ionym 0ladu te1 $amo%y$tar'zalno0'i! proponu1e 'z&o%ie"o%i pro'e$ zamia$t
%y1a0nienia! $prze'zno03 zamia$t pra%dy! Bi"'1. zamia$t Ba"t5%! /a&agan zamia$t %y1a0nienia
porz2d"u, :ruga! opiera12'a $i. na na1%y4$ze1 przy'zynie! "t5re1 i$tnienie mo4na %
o'zy%i$ty $po$5/ %y"aza3! 1e$t zgodna z Ba"tami i uzna1e przyrodzon2 zale4no03
%$zy$t"iego! 'o nie 1e$t <ogiem, :a1e 'z&o%ie"o%i %y1a0nienie! $ta%ia przed nim %yz%anie
pra%dy i 42da od niego $za'un"u %o/e' porz2d"u! "t5rego nie mo4e on przed $o/2 u"ry3,
* 2wie%-e ko+ekwe+cji k#"dej z +ic.
Chodzi o zna'znie /ardzie1 o'zy%i$ty %y/5r ni4 intele"tualny a$pe"t pra%dy 'zy Ba&$zu,
Chodzi o r54ni'. mi.dzy rozpa'z2 i nadzie12! mi.dzy 4y'iem ludz"im! "t5re nada1e $i. do
4y'ia! i ta"im! "t5re 1e$t te1 mo4li%o0'i zupe&nie poz/a%ione, 7e0li /o%iem 4y'ie ludz"ie nie
ma o$o/i$tego 'elu! to nie ma $en$u o$o/i$ta tro$"a o 0rod"i $&u42'e do 1ego prze4y'ia J
0rod"i! "t5re mog2 /y3 0rod"ami tyl"o % 'zy1e0 imi., 7e0li ponad 'z&o%ie"iem nie ma
ni'zego! to 1ego nadzie1a nie ma pod$ta%y! $mut"i J zna'zenia! %y$i&"i J uza$adnienia! a
od%aga J po%odu, ?i&o03! triumB! $u"'e$! $pra%iedli%o03 i 'a&a re$zta $2 $loganami
u"utymi po to! /y $"u$i3 'z&o%ie"a do %al"i! "t5r2 przegry%a! na%et 1e0li 12 %ygry%a, 7e0li
1edna" 'z&o%ie" po'hodzi z r."i <oga i idzie drog2 "u <ogu! 1e0li "a4dy %&o$ na 1ego g&o%ie
1e$t poli'zony! 1e0li ma %&adz. nad "a4d2 'h%il2 4y'ia! a 1ego o$tate'zny $u"'e$ lu/ "l.$"a
nie 1e$t tyl"o mo4li%o0'i2! le'z pe%no0'i2! to %tedy ma napra%d. 'o0! dla 'zego mo4e 4y3,
?o4e J i /.dzie J $ta%ia& 'zo&a zagro4eniom! przy1mo%a& 'io$y! podno$i& $i. $zy/"o po
pora4'e! odma%ia& "apitula'1i i gardzi& odda%aniem ho&du rze'zom! "t5re $2 1ego $&ugami,
6a" J to! 1a"a 1e$t odpo%ied8 na pytanie o po'hodzenie 0%iata! napra%d. ma zna'zenie,
?5%i2' "r5t"o! % zale4no0'i od te1 odpo%iedzi 4y'ie 1e$t ludz"ie al/o nieludz"ie,
ROZDZIA RIII
0A4 B*IA(A (Kw. PSAHT)
4iez+#+& 7#+
O$tatnio du4o m5%i $i. o tym! 'zego o 'z&o%ie"u nie %iemy, W nieda%no %ydanym
/e$t$ellerze po0%i.'ono %iele ponury'h $tron! /y $z'zeg5&o%o opi$a3 $z"ody %yrz2dzane
przez na$z2 nie%iedz.! a % %iel"i'h o0rod"a'h nau"o%y'h ot%arto in$tytuty $to$un"5%
mi.dzyludz"i'h! /y ut"a3 z na$ze1 Bragmentary'zne1 %iedzy %ytrzyma&2 t"anin., -au"o%'y
za1mu12 $i. "a4dym $z'zeg5&em Bizy'znego 4y'ia 'z&o%ie"a, ?imo 4e o/udzi&o $i. % na$
zaintere$o%anie /adaniami nad 'z&o%ie"iem! przeo'zono "%e$ti. pier%$zorz.dn2 J a
miano%i'ie! 4e pod$ta%o%2 rze'z2! "t5r2 nale4y %iedzie3 o 'z&o%ie"u! 1e$t to! "im on 1e$t,
Z##d+icz# wiedz# o cz1owiek$
Hanim /.dziemy mogli ze zrozumieniem rozma%ia3 o 1a"im"ol%ie" $z'zeg5le doty'z2'ym
4y'ia 'z&o%ie"a! mu$imy przyna1mnie1 pozna3 1ego natur., 7e0li tego nie %iadomo! nie mo4e
/y3 pra%dzi%e1 %iedzy o %&adza'h 'z&o%ie"a= mo4emy $i. nimi iryto%a3 1a" dzie'"o
z&o$z'z2'e $i. na za/a%"o%ego pta"a! 4e nie potraBi za0pie%a3! lu/ mo4emy i'h nie do$trze'!
podo/nie 1a" g&odu12'y 'z&o%ie" mo4e $iedzie3 do 0mier'i na /ez'ennym za/yt"o%ym
"rze0le! nie zna12' 1ego %arto0'i % "ategoria'h pieni.dzy i po4y%ienia, <ez te1 za$adni'ze1
%iedzy 'z&o%ie" mo4e $i. zado%oli3 1edzeniem $tr2"5%! "t5rymi 4y%i&y $i. 0%inie! pod'za$
gdy m5g&/y $po4y%a3 "r5le%$"2 $tra%.! lu/ mo4e %al'zy3 o niemo4li%eC ale na pe%no nie
mo4e zna3 /ez"re$u ani ograni'ze# $%oi'h nadziei, >54ne za'ho%ania domo%e1 ma&p"i 'zy
"anar"a g%arantu1e $ama "onie'zno03 natury! natomia$t 'z&o%ie" mu$i %iedzie3! 'zym 1e$t i
do"2d idzieC mu$i %y/ra3 'el dla $%oi'h dzia&a# i "iero%a3 1e do niego! gdy4 $2 one
zamierzone, 7edynie zna12' ta"i 'el! dopa$o%any do rodza1u $%o1e1 natury! 'z&o%ie" mo4e
o"re0li3! 'zy 1ego 4y'ie przynio$&o po%odzenie! 'zy "l.$".! /o 4y'ie ludz"ie mo4e /y3
o'eniane tyl"o % "ategoria'h 'elu! "t5ry 1e$t ludz"i,
Z##d+icz# +iewiedz# o cz1owiek$
E zatem za$adni'za nie%iedza o 'z&o%ie"u 1e$t /ra"iem te1 za$adni'ze1 %iedzy, Cz&o%ie"
mu$i $ie/ie zna3! mu$i %iedzie3 przyna1mnie1! "im 1e$t! 1e0li 1ego 4y'ie ma /y3 ludz"ie,
Pomimo za$adni'zego zna'zenia te1 pod$ta%o%e1 %iedzy ludzie od po'z2t"u J a mo4e
dzi$ia1 tym /ardzie1 J pope&nia12 po%a4ne /&.dy odno0nie do $ame1 natury 'z&o%ie"a,
/ej od)i#+&
Cz&o%ie" /y& po$trzegany 1a"o 'zy$ty du'h! anio& lu/ /5g! z Batalnym $"ut"iem % po$ta'i
rozpa'zy lu/ tragi"omi'znym % po$ta'i dzie'inny'h preten$1i, P%a4ano! 4e 1e$t on
mie$zanin2 lu/ zlep"iem du'ha i materii! upad&ym du'hem u%i.zionym % 'iele al/o
/&2dz2'ym umy$&em, :zi%ne mon$trum! "t5rego elementy $"&ado%e $2 ze $o/2 /ardzie1
niezgodne ni4 ole1 i %oda, W na$zy'h za0 'za$a'h po1a%i&a $i. $"&onno03 do zupe&nego
pomi1ania % 'z&o%ie"u elementu du'ho%ego, S"oro %y'hodzi $i. z ta"iego za&o4enia! to
droga pro%adzi $tale % d5& a4 do 'h%ili! gdy nie mo4na 1u4 zro/i3 na%et "ro"u dale1,
W tym materiali$ty'znym 0%ietle 'z&o%ie" /y& po$trzegany 1a"o z%y"&e z%ierz. J
nie%2tpli%ie z%ierz. mi&e! rozgarni.te i przy1azne! ale nier54ni2'e $i. za$adni'zo od re$zty
0%iata z%ierz.'ego, -ie"t5rzy $po0r5d po$trzega12'y'h 'z&o%ie"a % ten $po$5/ $2dz2! 4e
po%inien on ma"$ymalnie %y"orzy$ty%a3 $%o12 z%ierz.'o03, ;nni radz2 mu! a/y dla
za'ho%ania pozor5% pr5/o%a& o nie1 zapomnie3, 7e$z'ze inni pro$z2! /y dzia&a& ta"! 1a"
gdy/y mia& du'ho%2 du$z.! a 1edno'ze0nie upiera12 $i. przy 1ego 'zy$te1 z%ierz.'o0'i,
Kole1na grupa po$trzega 'z&o%ie"a tyl"o 1a"o z%i2ze" 'hemi'zny, 7ego i$tota zo$tanie
pe%nego dnia zredu"o%ana do %zoru 'hemi'znego! 1ego marzenia nie $2 ni'zym %i.'e1 ni4
to! 'o dzie1e $i. % pro/5%'e! a tym'za$em ma $i. z/ytnio nie mart%i3 a"'12 i rea"'12!
%y/u'hami! %ytr2'aniem $i. o$ad5% i dzi%nymi zapa'hami! "t5re zna'z2 1ego 4y'ie! $"oro
o$tate'znie nie mo4e ni' z nimi zro/i3, Wyda%a&o/y $i.! 4e ta "on'ep'1a umie$z'za
'z&o%ie"a %y$tar'za12'o ni$"o % hierar'hii rze'zy! /y zado%oli3 1ego na1/ardzie1 za%zi.tego
%rogaC ale "ole1na grupa %ynalaz&a 1e$z'ze /ardzie1 o/ra8li%2 o'en., Cz&o%ie" 1e$t tyl"o
ma$zyn2! z "onie'zno0'i %yt%arza12'2 $%o1e 'zyny! my0li! %al"i! z&udzenie mi&o0'i J ta"
1a" ma$zyna do produ"'1i "ie&/a$y %yt%arza $%51 produ"t! 1e0li poda1e $i. do nie1 %&a0'i%y
$uro%ie',
/ej Kr8d1#
6e napra%d. $tra$zne o'eny natury 'z&o%ie"a mog&y/y % na$ze1 epo'e %y%o&a3 parali4u12'y
$zo"! gdy/y0my nie /yli do ni'h 0%ietnie przygoto%ani, W rze'zy%i$to0'i nie $2 one na%et
za$"o'zeniem, S2 nieuni"nionym $"ut"iem niezgody na roz%a4anie 'z&o%ie"a % 'a&o0'i przy
o"re0laniu 1ego naturyC pragnienia al/o lu"ru! al/o 'ia$t"a! ale nie o/u naraz, Ponadto ta
o/ra8li%a niezna1omo03 'z&o%ie"a nie po1a%i&a $i. dzi$ia1 'zy %'zora1, Pr5/. poradzenia
$o/ie /ez 0%iata materialnego pod1.to /ardzo %'ze0nie % hi$torii ludz"o0'i! a r5%nie
energi'zna nega'1a 0%iata du'ho%ego %y%odzi $i. z 'za$5% gre'"i'h materiali$t5% i 1e$t
niemal po%$ze'hna % dzi$ie1$ze1 Emery'e, -aturalnie! 1e0li zaprze'za $i. i$tnieniu % ludz"ie1
naturze al/o materii! al/o du'ha! to zamia$t $po"o1nego! mi&u12'ego po"51 $t%orzenia
z%anego 'z&o%ie"iem po1a%ia $i. mon$trum, W$p5&'ze$na BilozoBia u&at%i&a zanego%anie
elementu du'ho%ego dzi."i dy$"retnemu zg&adzeniu intele"tu, Ddy nie dzia&a on nale4y'ie!
poznanie 'z&o%ie"a ograni'za $i. 1edynie do o/$zaru zmy$&5%! da12'ego nie%iel"ie
mo4li%o0'i odr54nienia 'z&o%ie"a od 0%iata Bizy'znego! % "t5rym $i. poru$za,
>cieczk# od +iej
-ego%anie elementu materialnego lu/ du'ho%ego % 'z&o%ie"u /y&o nierzad"o po%odo%ane
t'h5rzo$t%em J niemra%o0'i2 $er'a! "t5re po$zu"i%a&o u'ie'z"i od "&opot5% ludz"iego
4y'ia! zaprze'za12' 1ego 'z&o%ie'ze#$t%u, H materialn2 $tron2 ludz"ie1 natury z%i2zane $2
/o%iem trudno0'i! "t5ry'h nie uni'e$t%i ani %y%ra'anie o'zami ze zdzi%ienia! ani
na1d&u4$ze na%et g&./o"ie oddy'hanie! ani autohipnoza J ta" $amo 1a" z du'ho%2 $tron2
natury 'z&o%ie"a z%i2zane $2 ogromne o/o%i2z"i! "t5ry'h ani 4adna przy1emno03! ani
'odzienna rutyna! ani do/ro%olne roztargnienie nie %yma42 z umy$&u 'z&o%ie"a, :la
m.4'zyzn i "o/iet! "t5rzy %zdryga12 $i. na my0l o $ta%ieniu 'zo&a t%arde1 rze'zy%i$to0'i
Bizy'zne1 egzy$ten'1i! &at%2 u'ie'z"2 1e$t 1e1 nego%anieC podo/nie 'i! "t5rzy %oleli %y/ra3
0%iat z%ierz.'y J 'zy na%et nieo4y%iony J u&at%iali $o/ie drog.! negu12' i$tnienie 0%iata
du'ho%ego, Sz"oda tyl"o! 4e ludzie 'i nie mogli nigdy pod24a3 o/ran2 przez $ie/ie drog2
$amodzielnie! le'z za%$ze u$i&o%ali u$pra%iedli%i3 $i. %e %&a$ny'h o'za'h i % o'za'h
inny'h ludzi! rozg&a$za12' na 'a&y 0%iat $%o12 g&upot.! /y omota3 pro$ta'z"5%! niem2dry'h
tego 0%iata,
&cie 7#+# 2wi#%#
-ie trze/a t%orzy3 4adne1 $upernau"i ani po0%i.'a3 'a&ego 4y'ia na po$zu"i%anie 1e1
o/ie"t5% /ada#! a/y uzy$"a3 1a"20 %$"az5%".! 'zym 1e$t 'z&o%ie", -ie 1e$t ta" trudno
zdo/y3 zna1omo03 ludz"ie1 natury, Potrze/u1emy 1edynie przy1rze3 $i. ludz"im dzia&aniom!
$"&ada12'ym $i. na prze4y%anie ludz"iego 4y'ia %o"5& na$ 'zy te4! 'o %i.'e1! % na$ $amy'h,
?o4emy z/i3 $my'z2 $z'zenia"a! "t5ry pogryz& /uty! ale nie 1e$te0my ta" g&upi! /y 'h&o$ta3
ni2 drze%o za to! 4e pod'za$ /urzy z%ali&o $i. na da'h, :o%iadu1emy $i. 'o nie 'o o i'h
odmienny'h natura'h dzi."i $po$o/o%i i'h za'ho%ania! a % "a4dym razie $po$trzegamy! 4e
przylanie mo4e przynie03 1a"20 "orzy03 $z'zenia"o%i! ale nie /.dzie mia&o na1mnie1$zego
%p&y%u na drze%o, -ie dzi%i na$! 4e /zy nie 0pie%a12! 'ho'ia4 o'ze"u1emy 0pie%u od pta"a!
i mamy pe%no03! 4e na%et na1$tarannie1$ze podle%anie i na%o4enie % 4adnym razie nie
%yd&u4y 'hodni"a, We %$zy$t"i'h ty'h $ytua'1a'h po$t.pu1emy zgodnie z o'en2 r54ny'h
natur uzy$"an2 dzi."i zna1omo0'i i'h dzia&a#, :zia&anie /o%iem 1e$t za%$ze zgodne z natur2!
od "t5re1 po'hodzi, >ze'zy dzia&a12 na r54norodne! %&a0'i%e im $po$o/y z po%odu
%&a0'i%y'h im! r54norodny'h natur,
Z##d# "&ci#
?o4emy r5%nie4 naty'hmia$t odr54ni3 to! 'o 1e$t 4y%e! od 'zego0 mart%ego, Pytanie! 'zym
1e$t 'z&o%ie"! 1e$t 1edynie pytaniem o to! 'o ro/i! 1a"ie 1e$t 1ego $z'zeg5lne! %&a0'i%e mu
dzia&anie! 1a"i'h rze'zy! "t5ry'h nie mo4emy o'ze"i%a3 od a/$olutnie ni'zego innego na
0%ie'ie! mo4emy $i. po nim $podzie%a3, 7e0li 4y1e! mu$i dzia&a3! /o 1a" %idzieli0my %
1ednym z %'ze0nie1$zy'h rozdzia&5%! 4y'ie 1e$t immanentnym dzia&aniem, W %ypad"u
'z&o%ie"a J ta" $amo 1a" % %ypad"u pta"a! drze%a 'zy "onia J dzia&anie to 0'i0le
odz%ier'iedla natur. za$ady! z "t5re1 %yp&y%a,
/ej +ie)#%eri#-+& i #)oi%+& c.#r#k%er
7edn2 z ty'h rze'zy %y"ony%any'h przez 'z&o%ie"a! "t5re e%identnie go %yr54nia12! 1e$t
pozna%anie, Przedmioty! "t5rymi $i. to poznanie za1mu1e! naty'hmia$t %$"azu12 na natur.
'z&o%ie"a, 7u4 na pod$ta%ie ty'h paru $tron $ta1e $i. 1a$ne! 4e 'z&o%ie" zna 'ia$t"o! lu"ier!
$z'zenia"i! drze%a! "anar"i! 'hodni"i i /zy, W rze'zy $ame1 'z&o%ie" zna J lu/ mo4e zna3
J %$zy$t"ie rze'zy materialne, <y&o/y to niemo4li%e! gdy/y 1ego %&adza poznania mia&a %
$o/ie 'o0 materialnego! ta" $amo 1a" 1ego %&adza %zro"u nie mog&a/y %idzie3 %$zy$t"i'h
"olor5% przez zielone o"ulary, ;nnymi $&o%y! %$zy$t"ie natury 'iele$ne dzia&a12 % o/r./ie
ograni'ze# 'iele$ny'h, Ddy/y umy$& 'z&o%ie"a /y& 'iele$ny! %5%'za$ to ograni'zenie
'iele$ne za"&5'i&o/y pozna%anie inny'h natur 'iele$ny'h! podo/nie 1a" nieprzy1emny po$ma"
% u$ta'h 'z&o%ie"a %p&y%a na $ma" "a4de1 1edzone1 potra%y, E zatem z pun"tu %idzenia
przedmiot5% dzia&ania 'z&o%ie"a przyna1mnie1 1edno ta"ie dzia&anie J a"t poznania
intele"tualnego J 1e$t niematerialne! 'o ozna'za tyle $amo! 'o $t%ierdzenie! 4e 1e$t du'ho%e,
/ej +ie2)ier%e-+o23
6a" %i.' na pod$ta%ie z%y'za1ny'h dzia&a# 'z&o%ie"a 1e$te0my zmu$zeni przyzna3! 4e 1e$t %
nim dzia&anie niezale4ne od 'iele$ne1 natury, 7e0li to dzia&anie 1e$t niezale4ne! to o'zy%i0'ie
za$ada! z "t5re1 $i. %y%odzi! r5%nie4 1e$t niezale4na od natury 'iele$ne1 J 'zyli 1e$t
du'ho%a, S"oro ta niezale4na za$ada dzia&a# mo4e dzia&a3 niezale4nie od natury 'iele$ne1! to
mo4e ta"4e i$tnie3 niezale4nie od natury 'iele$ne1! ponie%a4 dzia&anie idzie za%$ze % 0lad za
natur2! od "t5re1 po'hodzi,
7e0li $po1rzymy na $pra%. z pun"tu %idzenia $amy'h dzia&a# 'z&o%ie"a! a nie i'h
przedmiot5%! to 1u4 $am Ba"t! 4e 'z&o%ie" rozumu1e! do%odzi! i4 za$ada 1ego rozumo%ania
1e$t niezale4na od natury 'iele$ne1, -a pier%$zy rzut o"a t%ierdzenie to %yda1e $i. nie1a$ne,
7e0li 1edna" roz&o4ymy 1e na elementy i przy1rzymy $i. im "ro" po "ro"u! 1ego pe&ne
zna'zenie %yra8nie $i. u%ido'zni, >ozumo%anie 1e$t 1edynie por5%ny%aniem 1ednego o$2du
z drugim! a o$2d 1e$t zaz%y'za1 por5%ny%aniem z a/$tra"'y1n2 ide2, ;nnymi $&o%y!
na1%a4nie1$zym Bundamentem niezale4ne1 natury rozumo%ania 1e$t po$iadanie przez na$
a/$tra"'y1ny'h idei, ?o4emy narze"a3 na %ilgotno03 lu/ za'h%y'a3 $i. pi."nem! ale nigdy
nie utopimy $i. od %padni.'ia % %ilgotno03 ani nie zranimy z po%odu uderzenia o pi."no,
Hnamy nie tyl"o t. oto rze'z! le'z ta"4e rze'zy % zna'zeniu a/$tra"'y1nymC 1e$t to
o$i2gni.'ie prze"ra'za12'e "on"retny 'hara"ter i po1edyn'zo03 0%iata 'iele$nego, :zia&anie
to da1e $i. %yt&uma'zy3 tyl"o na mo'y za$ady! "t5ra $ama prze"ra'za 0%iat 'iele$ny!
ponie%a4 J 1a" 1a$no nam po"a42 niegro8ne 'io$y pi2$t"i niemo%l.'ia J $"ute" nie 1e$t
%i."$zy od 1ego przy'zyny! dzia&anie nie prze%y4$za $po$o/u i$tnienia,
7a"o do%5d! 4e du$za 'z&o%ie"a ma 'hara"ter du'ho%y! przyta'za $i. li'zne "on$e"%en'1e
po$iadania przez niego a/$tra"'y1ny'h idei, Hau%a4a $i. na przy"&ad! 4e tyl"o 'z&o%ie"
m5%i! ma zmy$& moralny! %yzna1e idea&y religi1ne! mo4e $i. u'zy3! gotu1e 1edzenie!
$porz2dza /ro# i ta" dale1, :oda1e $i. do tego d&ug2 li$t. zna"omity'h do"ona# 'z&o%ie"a,
7edna" % rze'zy%i$to0'i te dodat"o%e argumenty nie $2 %'ale potrze/neC 1u4 dzi."i
pod$ta%o%ym argumentom! ta"im 1a" przedmioty dzia&a# 'z&o%ie"a i $ame 1ego dzia&ania!
pre'yzy1nie rozumiemy Bundamentaln2 r54ni'. dziel2'2 du$z. 'z&o%ie"a od du$z z%ierz2t,
H%ierz.ta! 1a"o 4y%e $t%orzenia! ta"4e ma12 %rodzone za$ady 4y'ia i dzia&ania! 'zyli du$ze,
W $%oi'h za'ho%ania'h nie u1a%nia12 1edna" dzia&ania niezale4nego od natury 'iele$ne1C i'h
dzia&ania nale42 do 4y'ia zmy$&o%ego, W "on$e"%en'1i za$ada! z "t5re1 %y%odz2 $i. te
dzia&ania! 1a"o 4e nie mo4e dzia&a3 niezale4nie! nie mo4e te4 niezale4nie i$tnie3, ; zno%u
trze/a pod"re0li3 'entraln2 pra%d.! 4e dzia&anie 1e$t ozna"2 natury du$zy! ta" 1a" $"ute" 1e$t
ozna"2 natury $%o1e1 przy'zyny, Wyra8nie ograni'zona 1e$t 1u4 $ama inten$y%no03 dzia&a#
z%ierz2t, H/yt g&o0ne ha&a$y 1e og&u$z2! a z/yt o$tre 0%iat&a o0lepi2! ponie%a4 zmiana
'iele$na %ymagana przy "a4dym dzia&aniu zmy$&o%ym ni$z'zy zmy$&! na "t5ry %p&y%a,
Przedmiot inteligen'1i J prze'i%nie= 1a"o do$"onal$zy nie ni$z'zy intele"tu! le'z go
udo$"onala dla potrze/ inny'h! inten$y%nie1$zy'h dzia&a#, E/y pod$umo%a3 to % pro$ty
$po$5/! %y$tar'zy %$"aza3! 4e na%et % $%oim poznaniu z%ierz.ta nie zna12 rze'zyC zna12
1edynie t. 'zy tamt2 rze'z! ale nie a/$tra"'1., -ie dzi%i %i.'! 4e nigdy nie $i.gn.&y po
na$t.p$t%a! 1a"ie po'i2gn.&o za $o/2 po$iadanie przez 'z&o%ie"a a/$tra"'y1ny'h idei, Kto0
po%iedzia& do/rze! 4e Fz%ierz. 1e$t dzi%n2 mie$zanin2 g&upoty i naturalny'h umie1.tno0'i!
zr.'zno0'i i niezdolno0'i do nau"i! naturalny'h mo4li%o0'i i /ra"u roz%o1uG, Czego0 ta"iego
nie mo4na po%iedzie3 o 'z&o%ie"u,
7edna"4e %y%nio$"o%anie na pod$ta%ie niezale4nego i$tnienia ludz"ie1 du$zy! 4e du$za 1e$t
'a&ym 'z&o%ie"iem! /y&o/y po%a4nym /&.dem, Cz&o%ie" 1e$t J lu/ przyna1mnie1 po%inien
/y3 J nie mnie1 ludz"i! gdy 1e! ni4 gdy my0li, <y&o/y zna'znie mnie1 m.'z2'e! gdy/y
"o/ieta mog&a za&at%i3 $pra%un"i % 'i2gu "il"u $e"und! "t5re prze/iegni.'ie przez dom
to%aro%y za1mu1e umy$&o%i! pod'za$ gdy 1e1 'ia&o $"uli&o/y $i. % 1a"im0 "2'ie lu/ roz&o4y&o
%ygodnie na &54"uC ale nie da $i. tego zro/i3, 6o ta $ama o$o/a 'hodzi! 0mie1e $i.! m5%i i
my0li, Cz&o%ie"a nie mo4na zdeBinio%a3 tyl"o za pomo'2 1ego du$zy, Audz"a du$za!
1a""ol%ie" %iel"ie mog2 /y3 1e1 przy%ile1e! 1e$t %'i24 tyl"o 'z.0'i2 'z&o%ie"a! niez/.dnym
elementem z&o4enia! 1a"im 1e$t 'z&o%ie", Wy&2'zenie 'ia&a z rozumienia tego! "im 1e$t
'z&o%ie"! 1e$t nie mnie1$zym znie"$zta&'eniem ni4 %y"lu'zenie du$zy, -iezale4nie od tego!
'zy z 'z&o%ie"a ro/imy /oga! anio&a 'zy z%ierz.! ni$z'zymy go, -ie trze/a $i. z/ytnio
%y$ila3= 1e0li o naturze 'z&o%ie"a 0%iad'z2 przedmioty! "t5ry'h doty'z2 1e1 dzia&ania! a ta"4e
$ame te dzia&ania! to niepotrze/na 1e$t do/ra zna1omo03 BilozoBii! /y do$trze'! 4e ma on
zar5%no 'ia&o! 1a" i du$z.,
/ej +ie7e1+o23
?o4emy Ba"ty'znie p5103 dale1 i po%iedzie3! 4e 'ho'ia4 niematerialna du$za 1e$t du'ho%a i
nie0miertelna! nadal 1e$t niepe&na /ez 'ia&a, :u$za ludz"a 1e$t o'zy%i0'ie pro$ta! /o ze
%zgl.du na /ra" %$zel"ie1 materialno0'i nie mo4e mie3 'z.0'i, Samo po1.'ie 'z.0'i za"&ada
ilo03! podzielno03! "t5ra 1e$t nieod&2'zna od materii i dlatego 1e$t nie do pomy0lenia %
%ypad"u $u/$tan'1i! "t5ra 1e$t niematerialna, Co %i.'e1! Ba"t! 4e 1e$t ona zupe&nie pro$ta! a
1edno'ze0nie zdolna do $amoi$tnego i$tnienia ($"oro 1e$t 'a&"iem 1a%nie zdolna do
$amodzielnego dzia&ania)! $tano%i deBini'1. 1e1 du'ho%ego 'hara"teru J $amoi$tna za$ada
dzia&ania! niezale4na od materii! 1e$t du'ho%a, 7e$t nie0miertelna! /o nie da $i. 1e1 uni'e$t%i3,
-ie da $i. 1e1 podzieli3 i nie mo4e $i. rozpa03C nie mo4na 1e1 oddzieli3 od 8r5d&a 1e1 4y'ia! /o
$ama 1e$t za$ad2 4y'iaC nie mo4na 1e1 o/r5'i3 % ni'o03! ni$z'z2' 'o0! od 'zego zale4y (1a"
mo4na zni$z'zy3 lamp.! %y%ra'a12' $to1a"! na "t5rym zo$ta&a umie$z'zona)! gdy4 1e$t
niezale4na, ;nnymi $&o%y! 1e$t niezni$z'zalna! /o nie ma mo4li%o0'i 1e1 zni$z'zenia ani od
%e%n2trz! ani z ze%n2trz,
?o4e o'zy%i0'ie zo$ta3 uni'e$t%iona przez <oga, 7edna"4e <5g nie tyle a"ty%nie %py'ha
ludz"2 du$z. % ni'o03! ile ra'ze1 po%$trzymu1e $i. od 1e1 za'ho%y%ania! przez 'o od'ina 12
od 8r5d&a i$tnienia, :u$za 'z&o%ie"a! 1a" %$zy$t"o! 'o 1e$t $t%orzone! tyl"o /o%iem
zapo4y'za $%o1e $"o#'zone i$tnienie od nie$"o#'zonego i$tnienia <oga, -ie 1e$t niezale4na
od pier%$ze1 przy'zyny ani %tedy! gdy za'zyna i$tnie3! ani gdy "ontynuu1e i$tnienie, 6a" 1a"
%$zy$t"ie rze'zy $t%orzone! ludz"a du$za $tano%i metaBizy'zne z&o4enie i$toty i i$tnienia,
7edna" /ez 'ia&a nadal 1e$t niepe&naC nie 1e$t % pe&ni $o/2! o ile nie 1e$t z1edno'zona z 'ia&em,
-ie 1e$t anio&em! przy/iera12'ym na t. o"az1. Bi"'y1ne 'ia&oC 1e$t na1ni4$z2 $u/$tan'12 %
0%ie'ie intele"tualnym i z $ame1 $%e1 natury "ieru1e $i. "u z&2'zeniu z 'ia&em, Pozo$ta%iona
$o/ie nie mog&a/y ni'zego rozpozna3, 7e1 umy$& pozo$ta&/y 'zy$t2 "art2! rady"alnie niezdoln2
do $pe&nienia $ie/ie o %&a$ny'h $i&a'h! 1a&o%2 i /ez'zynn2! niema12'2 dope&nienia
umo4li%ia12'ego 1e1 %'hodzenie % rela'1e z przedmiotami! "t5re mo4e pozna3 i przy$%oi3,
Patrzenie na o/e'no03 du$zy % 'iele 1a"o na "ar. i 'zynienie z 'ia&a %i.zienia! % "t5rym
du$za od$iadu1e %yro"! 1e$t niez%y"le po%a4nym /&.dem, Cia&o 1e$t do/re i 1e$t 8r5d&em
do/ra dla po&2'zone1 z nim du$zy, 7e$t 1edynym ogni%em! za pomo'2 "t5rego du$za mo4e
o$i2gn23 pe&n2 do$"ona&o03, -ie 1e$t dzi%a't%em %$ze'h0%iata! le'z ra'ze1 przed&u4eniem
harmonii o/e'ne1 % 'a&ym dziele /o$"iego Er'hite"ta= to! 'o niedo$"ona&e! za%$ze $&u4y
temu! 'o do$"ona&e! o"o J 'a&emu 'z&o%ie"o%i! 4y'ie %egetaty%ne J 4y'iu zmy$&o%emu!
4y'ie zmy$&o%e J 4y'iu intele"tualnemu! a %$zy$t"o $&u4y 'a&o0'i, -a %i."$z2 $"al. "a4de
$t%orzenie $&u4y $%emu dzia&aniu! $%o1e1 do$"ona&o0'iC to! 'o mnie1 $zla'hetne! temu! 'o
$zla'hetnie1$ze! %$zy$t"o J %$ze'h0%iato%i! a %$ze'h0%iat J <ogu, 6a" %i.' du$za 1e$t
niepe&n2 $u/$tan'12 d242'2 do $%ego %ype&nienia i ze %zgl.du na t. $"&onno03 1e$t za$ad2
dzia&ania, 7e$t do$"ona&o0'i2 %o&a12'2 o $%o12 pe&ni.C a pe&ni. t. uzy$"u1e przez z1edno'zenie
z 'ia&em,
/ej +ie7e1+o23, og8-+e 7ojcie )#%erii i Eor)&
6rudno03 polega na tym! 1a" z1edno'zy3 ta"2 %$pania&2 $u/$tan'1. du'ho%2 z materi2! "t5ra
dzi."i temu z1edno'zeniu $ta1e $i. ludz"im 'ia&em, -ie da $i. i'h po pro$tu zmie$za3,
Hupe&nie pro$te1 du$zy nie mo4na rozmie$za3 % materii! 1a" rozpu$z'zamy 'u"ier % "a%ie!
podo/nie 1a" nie mo4na %rzu'i3 pun"tu matematy'znego do "ieli$z"a %ina, -ie %y$tar'zy po
pro$tu rzu'i3 1edne1 na drug2! 1a" rzu'a $i. "amienie na $to$! /o $e"retem tego $t%orzenia!
'z&o%ie"a! 1e$t 1ego 1edno03 J 1e$t on %&a0nie 1edn2 'a&o0'i2 i %$zy$t"ie 1ego dzia&ania t.
1edno03 po0%iad'za12, -ie %y$tar'zy ta"4e za&o4y3 z%y"&ego z%i2z"u ty'h d%5'h rze'zy! 1a"
1e8d8'a % $iodle al/o $ilni"a % &odzi, 6e d%ie niepe&ne $u/$tan'1e mu$z2 zo$ta3 z1edno'zone
% $po$5/! "t5ry $po%odu1e po%$tanie 1edne1! "ompletne1! pe&ne1 'a&o0'i, ;nnymi $&o%y! du$za
mu$i /y3 $u/$tan'1aln2 Borm2 'ia&a,
Cz&o%ie"o%i! "t5ry nie 1e$t BilozoBem! $&o%a FmateriaG i FBorma $u/$tan'1alnaG %yda12 $i.
r5%nie onie0miela12'e! 1a" "omplet narz.dzi o$o/ie 'ierpi2'e1 na /ra" zdolno0'i
te'hni'zny'h, 7e0li opi$zemy materi. 1a"o element o"re0lony i Borm. $u/$tan'1aln2 1a"o
element o"re0la12'y rze'zy Bizy'zny'h! a na$t.pnie przypatrzymy im $i. razem na
"on"retnym przy"&adzie! to i'h przera4a12'y %ygl2d zni"nie! gdy4 prze$tan2 %5%'za$ /y3
o/'e i do$trze4emy % ni'h $tary'h! zna1omy'h $2$iad5%, 7e$t na przy"&ad o'zy%i$te! 4e przed
po1a%ieniem $i. du$zy i$tnie1e tyl"o mo4li%o03 i$tnienia 'z&o%ie"a! na$ienie i "om5r"a
1a1o%a! a nie 'z&o%ie"C a po u$t2pieniu du$zy nie zo$ta1e ni' poza trupem, 7e$t zatem 1a$ne! 4e
to du$za nada1e materii 'ia&a 1e1 ludz"i $tatu$! to ona nada1e 'ia&u 1ego %&a0'i%y 'hara"ter!
'zyni2' 1e ludz"im, :a1e 'ia&u i$tnienie i 1e$t 8r5d&em ludz"i'h dzia&a# 'ia&a, <yli/y0my
'a&"iem $&u$znie przera4eni! zdumieni i pe&ni niedo%ierzania! gdy/y z%&o"i u$iad&y i
zare'hota&y % t%arz 4a&o/ni"om,
Pra%da ta 1e$t ta"4e o'zy%i$ta! 1e0li $pogl2damy na ni2 od $trony %&a0'i%y'h 'z&o%ie"o%i
dzia&a#, Siedzenie godzinami przy trupie i u$i&o%anie %y%o&ania z nim "&5tni lu/ 'ze"anie!
a4 z u$t zmar&ego %y1dzie in$piru12'e $&o%o 'zy prze/&y$" geniu$zu! mi1a&o/y $i. z 'elem,
Ha$ad2 dzia&a# intele"tualny'h J 'zyli ta"i'h! "t5re odr54nia12 'z&o%ie"a od %$zy$t"i'h
inny'h $t%orze#! $2 mu %&a0'i%e J 1e$t du$za, 6o ona zatem 1e$t %yzna'zni"iem gatun"u %
'z&o%ie"u! 1ego Borm2 $u/$tan'1aln2,
Formy $u/$tan'1alne $2 'zym0 a"ty%nym i dominu12'ym, W$zy$t"ie 1e odzna'za %$p5lna
'e'ha i'h dzia&ania= niezale4nie od tego! 'zy $2 ni$"ie! 'zy %y$o"ie! mo4na 1e &at%o
rozpozna3! 1a" oBi'er5% armii %y$z"olony'h do do$"ona&e1 pre'yz1i, -a przy"&ad 4adna z
ni'h nie mo4e znie03 %y"ony%ania $%o1e1 pra'y za po0redni't%em pod%&adny'hC 4adna z
ni'h nie 1e$t r5%na innym % $%ym dzia&aniuC "a4da 1e$t z/yt $amo%y$tar'zalna! /y
podr54o%a3 paramiC %$zy$t"ie $2 %y$tar'za12'o pedanty'zne i %y$tar'za12'o "ompetentne!
a/y % "a4de1 'h%ili mie3 pod "ontrol2 "a4dy 'entymetr $%oi'h %&o0'i,
D$z# j#ko Eor)# ci#1#
Ce'hy te 'hara"teryzu12 naturalnie ta"4e du$z. ludz"2! "t5ra r5%nie4 1e$t Borm2
$u/$tan'1aln2, :u$za nie 1e$t z1edno'zona z materi2 'iele$n2 za po0redni't%em 1a"iego0
no0ni"a 'zy pod%&adnego! ta"iego 1a" du$za zmy$&o%a! inne 'ia&o 'zy 1a"a0 inna Borma
przypad&o0'io%a lu/ $u/$tan'1alna J i'h z%i2ze" 1e$t /ezpo0redni J i nie pozo$ta%ia
mie1$'a % 'z&o%ie"u na 4adn2 inn2 du$z., 7e$t 1edyn2 przy'zyn2 i$tnienia 'z&o%ie"a! 1ego
4y'ia! 1ego z%ierz.'o0'i i 'e'h ludz"i'h, -ie dzi%i to $z'zeg5lnie, Po%$ze'hn2 'e'h2 natury
1e$t Ba"t! 4e Bormy pot.4nie1$ze pode1mu12 $zerze1 za"ro1one dzia&ania, 6a" %i.' % hierar'hii
Borm Bormy nieo4y%ione pode1mu12 minimaln2 a"ty%no03! miano%i'ie $amo i$tnienie! Bormy
ro0linne pode1mu12 a"ty%no03 Borm nieo4y%iony'h i doda12 %&a$n2! Bormy z%ierz.'e
pode1mu12 a"ty%no03 Borm nieo4y%iony'h i ro0linny'h oraz doda12 %&a$n2 i ta" dale1,
?5%i2' ina'ze1! Bormy %y4$ze ma12 %i."$z2 ilo03 i$tnienia! pe&nie1 u'ze$tni'z2 % i$tnieniu
na1%y4$zym! ma12 % nim pe&nie1$zy udzia&, K'i0le1 na0ladu12 <oga i eliminu12 %$zy$t"ie
ni4$ze Bormy 1a"o z/yte'zne, Same z $ie/ie ma12 %$zy$t"o! 'o po$iada12 Bormy ni4$ze! a
opr5'z tego 'e'hy dodat"o%e, 7a" %$zy$t"ie inne Bormy $u/$tan'1alne! du$za 1e$t o/e'na %
"a4de1 'z.0'i o4y%iane1 przez ni2 materii! % "a4de1 'z.0'i 'ia&a! i % "a4de1 z ni'h 1e$t 'a&a,
Ogon "ota nie 1e$t mnie1 "o'i ni4 1ego g&o%a! a pale' 'z&o%ie"a nie 1e$t mnie1 ludz"i od 1ego
g&o%y, W$zel"i ludz"i 'hara"ter "a4dego mie1$'a % 'z&o%ie"u po'hodzi od o/e'ne1 % nim
$z'zeg5lne1 za$ady 'z&o%ie'ze#$t%a J 1ego du$zy, Hamia$t my0le3! 4e 'ia&o za%iera du$z.!
1a" ro/imy zaz%y'za1! traBnie1 /y&o/y mo4e my0le3! 4e to du$za za%iera 'ia&o,
Cz&o%ie" 1e$t zatem z&o4eniem materii i Bormy! du'ha i materii, Nadna z ni'h nie $tano%i o
rodza1u! o/ie $2 niepe&ne! natomia$t dzi."i i'h $u/$tan'1alnemu z1edno'zeniu po%$ta1e pan
0%iata materialnego! z%any przez na$ 'z&o%ie"iem J $t%orzenie! "t5rego Borma 1e$t
na1%y4$za $po0r5d %$zy$t"i'h Borm % materii i $tano%i $z'zyt domina'1i nad rze'zami
Bizy'znymi! gdzie $ta1emy na pograni'zu niezale4no0'i anio&5%, 6yle o naturze 'z&o%ie"a,
Wiemy teraz! 4e nie 1e$t <ogiem! anio&em ani z%ierz.'iem! le'z 'z&o%ie"iem,
*&7o#"e+ie 7#+# 2wi#%# do dzi#1#+i#
Og8-+ie, rozr8"+ie+ie i -icz'# w1#dz cz1owiek#
Spo1rzenie na dzia&ania 'z&o%ie"a po"a4e nam! 4e nie z/adali0my 'a&ego %ypo$a4enia
'z&o%ie"a, :u$za 1e$t pod$ta%o%2 za$ad2 %$zel"iego dzia&aniaC 1edna"4e lo"omoty%a! "t5ra
1e$t za$ad2 %$zel"iego ru'hu po'i2gu! $ama poru$za $i. za pomo'2 "5&, Ozna'za to! 4e du$za
nie %yt%arza dzia&a# 'z&o%ie"a /ezpo0rednio, Cz&o%ie" 'hodzi tyl"o za pomo'2 $t5p i n5g!
m5%i tyl"o za pomo'2 1.zy"a! my0li tyl"o za pomo'2 intele"tu, 6a" napra%d. tyl"o <5g
dzia&a /ezpo0rednio ze $%e1 i$toty! tyl"o On ra'ze1 1e$t $%o12 inteligen'12! ni4 12 ma, Pra%da
ta %yda1e $i. nie1a$na! 1edna" % rze'zy%i$to0'i 1e$t ta" o'zy%i$ta! 4e a4 trudna do
zau%a4enia, :u$za 'z&o%ie"a 1e$t Borm2 $u/$tan'1aln2= dzia&a /ezpo0rednio % $po$5/
$u/$tan'1alny! ta" /y dope&ni3 z&o4enie $u/$tan'1alne, -atomia$t dzia&ania 'z&o%ie"a %
o'zy%i$ty $po$5/ nie $2 $u/$tan'1alne= 1ego 0mie'h nie zagra'a domu! a my0li nie potrze/u12
"2pieli! "armienia i %y$y&ania do $z"o&y, S2 przypad&o0'iami % zna'zeniu BilozoBi'znym! to
zna'zy i$tnie12 tyl"o % 'zym0 innym! nie % $o/ie $amy'h, ;'h /ezpo0rednia przy'zyna 1e$t
zatem do ni'h do$to$o%ana J 1e$t Borm2 przypad&o0'io%2! nie $u/$tan'1aln2, Przy1mu12'! 4e
1e$t ina'ze1! za"&adamy! 4e du$za %yt%orzy&a %$zy$t"ie dzia&ania 'z&o%ie"a /ezpo0rednio, He
$%e1 i$toty du$za 1e$t za$ad2 o"re0la12'2! za$ad2 'zynn2! poru$za12'2, -ie mo4e %zi23
%olnego dnia! p5103 na z%olnienie le"ar$"ie ani zro/i3 $o/ie $1e$ty! /o $ama 1e1 natura
%ymaga nieprzer%anego dzia&ania o"re0la12'ego, Ddy/y /y&a /ezpo0redni2 przy'zyn2
na$zy'h dzia&a#! %5%'za$ na%et na moment nie przery%ali/y0my m5%ienia! my0lenia!
'h'enia! $&y$zenia! %idzenia i ta" dale1, :zi."i <ogu 1e$t to zupe&na niepra%da,
7e4eli mamy dzia&a3! mu$imy mie3 /ezpo0rednie przypad&o0'io%e za$ady dzia&ania, <.d2'
tym! "im 1e$te0my! /.dziemy mu$ieli mie3 i'h %iele, St%orzenia ni4$ze od 'z&o%ie"a
o$i2ga12 umiar"o%an2 do$"ona&o03 za pomo'2 "il"u ru'h5%! 'z&o%ie" o$i2ga %y$o"2
do$"ona&o03 dzi."i %ielu $"ompli"o%anym ru'hom! anio&o%ie o$i2ga12 pe&n2 do$"ona&o03 za
pomo'2 /ardzo! /ardzo ma&e1 li'z/y ru'h5%! pod'za$ gdy <5g ma nie$"o#'zon2 do$"ona&o03
% og5le /ez 4adnego ru'hu, <y3 mo4e pe&ne zna'zenie tego $t%ierdzenia mo4na u'h%y'i3
dzi."i por5%naniu z porz2d"iem ludz"im= nie"t5rzy ludzie utrzymu12 niepe%ny $tan zdro%ia
za pomo'2 %ielu le"ar$t%! nie"t5rzy za'ho%u12 do$"ona&e zdro%ie dzi."i nie%ielu
le"ar$t%om! pod'za$ gdy inni ma12 do$"ona&e zdro%ie! mimo 4e na%et nie %'hodz2 do apte"i
ani nie "orzy$ta12 z porad le"ar$"i'h, ;nnymi $&o%y! %ielo03 Borm przypad&o0'io%y'h %yra4a
1edno'ze0nie na$z2 do$"ona&o03 %zgl.dem 0%iata materialnego i niedo$"ona&o03 %zgl.dem
0%iata du'ho%ego,
Ic. 7od)io%
He %zgl.du na i'h li'z/. i z&o4ono03 rozr54nienie ty'h /ezpo0redni'h przypad&o0'io%y'h
za$ad dzia&ania! z%any'h zdolno0'iami 'zy %&adzami 'z&o%ie"a! nie 1e$t trudne, ?u$imy
tyl"o $po1rze3 na i'h przezna'zenie! /y u$trze' $i. nie$z'z.0li%e1 pr5/y %zi.'ia u'ha za
zmy$& %zro"u lu/ o"a za zmy$& $&u'hu, ;$tnie1e /o%iem %yra8na hierar'hia ty'h %&adz
'z&o%ie"a! pre'yzy1nie u&o4ona zgodnie z po%$ze'hno0'i2 przedmiot5%! do "t5ry'h $i. one
"ieru12, W&adze %egetaty%ne dzia&a12 tyl"o % 'iele danego 'z&o%ie"a! %&adze zmy$&o%e
dzia&a12 na %$zy$t"ie 'ia&a zmy$&o%e! pod'za$ gdy %&adze intele"tualne o/e1mu12 %$zy$t"o!
'o i$tnie1e, 6. $am2 hierar'hi. mo4na odnale83! 1e0li 1a"o miary u4y1emy $topnia
niematerialno0'i przedmiotu! "u "t5remu "ieru12 $i. r54ne %&adze, 6a" oto nagie 4y'ie
prze%y4$za nieo4y%iony 'hara"ter materii! poznanie zmy$&o%e przy1mu1e rze'zy materialne
% o$o/ie pozna12'e1! roz/iera12' 1e z zu4ytego o"ry'ia materii! le'z pozo$ta%ia12' im
zna1ome %arun"i materialne! a poznanie intele"tualne zupe&nie rozdzie%a $%oi'h go0'i z
%$zel"ie1 materii i %arun"5% materialny'h! nalega12'! /y przed %e10'iem do domu umy$&u
%&o4yli na $ie/ie /&y$z'z2'y $tr51 niematerialno0'i,
Ic. %rw#+ie
-ie 1e$t te4 trudno og5lnie o"re0li3 lo"aliza'1. 'zy te4 mie1$'e zamie$z"ania ty'h %&adz %
'z&o%ie"u, -ieorgani'zne %&adze intele"tu i %oli! dzia&a12'e % %e%n.trzne1 niezale4no0'i od
materii! mo4na odnale83 % 1edynym nieorgani'znym elemen'ie z&o4enia! 1a"im 1e$t 'z&o%ie"
J % 1ego du$zy, 6yl"o du$za mo4e dzia&a3 z %e%n.trzn2 niezale4no0'i2 od materii, W&adz
%egetaty%ny'h i zmy$&o%y'h 'z&o%ie"a na1%ido'znie1 nie da $i. odnale83 tyl"o % du$zy!
gdy4 $2 nieod&2'znie z%i2zane z materi2! ale nie mo4na te4 i'h z%i2za3 tyl"o z 'ia&em! /o
$amo 'ia&o nie mo4e %yt%orzy3 %&a0'i%y'h im dzia&a#, S2 ra'ze1 podporz2d"o%ane z&o4eniu
du$zy i 'ia&a ni4 "t5remu"ol%ie" z t%orz2'y'h go element5%, Wyni"a z tego 1a$no! 4e
%&adze intele"tu i %oli i$tnie12 r5%nie d&ugo 1a" du$za! 'zyli za%$ze, H drugie1 $trony %&adze
%egetaty%ne i zmy$&o%e i$tnie12 dop5ty! dop5"i tr%a z&o4enie! 1a"im 1e$t 'z&o%ie"! to zna'zy
do rozdzielenia du$zy i 'ia&a % 'h%ili 0mier'i,
Szczeg81owo
Prze'hodz2' do $z'zeg5&o%ego analizo%ania %&adz 'z&o%ie"a! napoty"amy do03 podo/ny
"&opot 1a" %5%'za$! gdy ro/imy pe&ny przegl2d 4y'ia %e %$ze'h0%ie'ie, Cz&o%ie" 1e$t
ma&ym %$ze'h0%iatemC /ez %2tpienia no$i % $o/ie pod$umo%anie 4y'ia %$ze'h0%iata i %
"on$e"%en'1i %ielora"o03 %&adz! "t5ra 1e$t na $%51 $po$5/ r5%nie zdumie%a12'a 1a"
$pe"ta"l urozmai'onego 4y'ia % 0%ie'ie! % "t5rym 4y1emy, <adanie "a4de1 z ty'h %&adz
oddzielnie! /ez z%i2z"u z ni'zym innym! przy'zyni&o/y $i.! 1a" $i. zda1e! 1edynie do
z%i."$zenia na$ze1 "on$terna'1i J ta" $amo 1a" /adanie po$z'zeg5lny'h element5%
%$ze'h0%iata! /ez pr5/y znalezienia i'h %$p5&zale4no0'i! %ype&ni&o/y 1edynie g&o%.
'z&o%ie"a Ba"tami! a o'zy %ido"ami % ta"im $topniu! 4e nie m5g&/y ani my0le3! ani %idzie3,
?u$imy zatem przez 'a&y 'za$ $tara3 $i. po$trzega3 te %&adze 'z&o%ie"a % odnie$ieniu do
$amego 'z&o%ie"a i re$zty 4y'ia %e %$ze'h0%ie'ie, ?u$imy od'zyty%a3 1e % i'h "onte"0'ie!
a nie 1a"o po1edyn'ze te"$tyC trze/a 1e ogl2da3 %e %$pania&o0'i 'a&ego o/razu! a nie %
g%a&to%nie oder%any'h %y'in"a'h,
4iek%8re w1#dze +i"ze
H tego pun"tu %idzenia 'z&o%ie" ma pe%ne %&adze %$p5lne z ro0linami! inne %$p5lne ze
z%ierz.tami! a 1e$z'ze inne 'hara"tery$ty'zne %y&2'znie dla $ie/ie, We %$zy$t"i'h trze'h
%ypad"a'h napoty"amy zno%u harmoni1ne $tapianie $i. 1edny'h rze'zy z innymi! 1a"ie
'hara"teryzu1e 'a&y geniu$z $t%orzenia, H%i2ze" mi.dzy tymi r54nymi %&adzami 1e$t ta"
/li$"i! 4e niemal opiera $i. pr5/om %yra8nego %y"re0lenia rozdziela12'e1 1e linii, -ie$tety ta
0'i$&a harmonia /y%a 'z.$to przy'zyn2 o'ho'zy'h pr5/ %ypro%adzania %nio$"u! 4e
'z&o%ie" 1e$t tyl"o ro0lin2 lu/ z%ierz.'iem! al/o te4 4e %$zy$t"ie z%ierz.ta i ro0liny $2 ta"
1a" my i$totami inteligentnymi,
*1#dze wege%#%&w+e
D&5%nym 'elem %&adz %egetaty%ny'h! %$p5lny'h 'z&o%ie"o%i i ro0linom! 1e$t
zapo'z2t"o%anie 4y'ia i 1ego o'hrona, Cel ten o$i2gany 1e$t za pomo'2 trze'h odmienny'h
dzia&a#! miano%i'ie rozmna4ania! %zro$tu J 'zyli z%i."$zania rozmiar5% do %iel"o0'i!
1a"ie1 %ymaga do$"ona&o03 'ia&a! i % "o#'u od4y%iania J 'zyli podtrzymy%ania 4y'ia,
Spo0r5d ty'h trze'h rozmna4anie 1e$t na1%y4$ze i z/li4a $i. 0'i0le do dzia&ania %&adz
z%ierz.'y'h! 'zyli zmy$&o%y'h, 7e$t 1edyn2 %&adz2 %egetaty%n2! "t5ra dzia&a na 'ia&o inne
ni4 %&a$ne,
*1#dze z)&1owe
W&adze zmy$&o%e 'z&o%ie"a $2 por5%ny%alne z tymi $amymi %&adzami u z%ierz.'ia,
-au'zy'iel! "t5remu zupe&nie /ra"u1e pe%no0'i $ie/ie! % o/li'zu /ardzo do'ie"li%e1 i
p$u12'e1 do/re $amopo'zu'ie "la$y m5g&/y $zy/"o u'ie' od pro/lemu! $t%ierdza12'
dogmaty'znie! 4e i$tnie12 d%a rodza1e ty'h %&adz! ze%n.trzne i %e%n.trzne! i mar$z'z2' na
'h%il. gro8nie /r%i! /y zga$i3 %$zel"ie pytania! zanim rozgorze12, <y&o/y to 1edna"
o'zy%i0'ie o$zu$t%o! gdy4 le"'e%a4y&o/y Ba"t! 4e 1e$t pi.3 zmy$&5% ze%n.trzny'h i 'ztery
%e%n.trzne! 'zyli &2'znie dzie%i.3, -au'zy'iel mia&/y %i.' na pe%no po%ody! /y uni"a3 ta"
z&o4onego tematu,
Zew+%rz+e
Ca&y o/raz pi.'iu zmy$&5% ze%n.trzny'h % dzia&aniu mo4na uzy$"a3! o/$er%u12' /analn2
$ytua'1.! gdy m.4'zyzna %ra'a do domu z pra'y i z1a%ia $i. % "u'hni pod'za$
przygoto%y%ania o/iaduC o'zy%i0'ie pod %arun"iem! 4e m.4'zyzna 1e$t normalny! pr5/u1e
tego 'zy tamtego! rzu'a u%ag. 'zy d%ie! a na$t.pnie prze$ta1e $i. pl2ta3 4onie pod nogami i
%y'hodzi, Ddy/y $p.dzi& d&ugie 'h%ile dziel2'e go od podania o/iadu na analizo%aniu
$%o1e1 "r5t"ie1 %ypra%y do "u'hni! %y"ry&/y 'o0 na$t.pu12'ego, :%a z 1ego zmy$&5%
ze%n.trzny'h na%i2za&y z rze'zy%i$to0'i2 zmy$&o%2 "onta"t r5%nie rze'zy%i$ty! 1a" "onta"t
pi.0'i z t%arz2! a 1ego na$t.p$t%em /y&y podo/ne zmiany materialne! 'ho3 o'zy%i0'ie
zna'znie deli"atnie1$ze= 1ego zmy$& doty"u zo$ta& uderzony przez 'iep&o "u'hni! a zmy$&
$ma"u zo$ta& dot"ni.ty przez prze"2$zenie! "t5re mia&o %p&y% zar5%no na $am zmy$&! 1a" i
na 1edzenie! "t5re o$tro4nie pod"rad&, >ozmy0la12' dale1! zau%a4y&/y! 4e d%a inne zmy$&y
ze%n.trzne! 'ho'ia4 nie uderzy&y 4adne1 rze'zy%i$to0'i zmy$&o%e1! zde'ydo%anie %e$z&y z
ni2 % "onta"t za pomo'2 'zy1ego0 po0redni't%a= 'zu& zapa'h goto%anego 1edzenia i $&y$za&
$&o%a! "t5re %ypo%iada& do 4ony, O$tatni z 1ego zmy$&5% ze%n.trzny'h! %zro"! o$i2gn2& 'el
/ez /ezpo0redniego "onta"tu i /ez zmiany materialne1 % 1ego o'za'h i ogl2dany'h
przedmiota'h= 1ego o'zy nie pog&a$"a&y Ba"ty'znie 4ony! ona nie %$pi.&a mu $i. do o'zu! a
1edzenie nie zo$ta&o zmia4d4one 1ego &a"omym $po1rzeniem,
*ew+%rz+e
Wiel"ie1 pomo'y % %y"onaniu te1 analizy do$tar'zy& m.4'zy8nie 1ego zmy$& %e%n.trzny!
z%any zmy$&em %$p5lnym! rozr54nia12'y zadania zmy$&5% ze%n.trzny'h! 'hroni2'y go od
u4y%ania o"a do $ma"o%ania i ta" dale1, Ka4dy ze zmy$&5% ze%n.trzny'h 1e$t /o%iem
z%i2zany ze $%oim "on"retnym przedmiotem, W "on$e"%en'1i niez/.dny 1e$t 1a"i0 %$p5lny
o0rode" po$trzegania zmy$&o%ego! rodza1 /iura inBorma'y1nego! rozr54nia12'ego zmy$&y
ze%n.trzne i i'h dzia&ania, ?.4'zyzn. zapro%adzi& na1pier% do "u'hni inny z 1ego zmy$&5%
%e%n.trzny'h J %yo/ra8nia J /o o'zy%i0'ie! 1e0li $po1rzymy teraz na te zmy$&y z 'zy$to
z%ierz.'ego 'zy te4 zmy$&o%ego pun"tu %idzenia! z%ierz. mo4e %pra%i3 $i. % ru'h % 'elu
zdo/y'ia /ra"u12'ego po"armu tyl"o dzi."i zdolno0'i za'ho%y%ania Bormy zmy$&o%e1!
zgromadzone1 przez zmy$&y ze%n.trzne, 7ego %y'oBanie $i. z "u'hni zo$ta&o natomia$t
pody"to%ane przez %&adz. o$2dzania i 1e1 zdolno03 /ezpo0redniego po1mo%ania $z"odli%y'h
i "orzy$tny'h 'e'h rze'zy zmy$&o%y'h! "t5re na pe%no nie $2 przedmiotem 1ego o"a! u'ha!
no$a ani 4adnego z inny'h zmy$&5% ze%n.trzny'h, -ie $2 to 'e'hy 0'i0le zmy$&o%e, W
"o#'u! gdy $iedzi! my0l2' nad tym %$zy$t"im! $%oimi opo%ie0'iami za/a%ia go 1ego pami.3
J o$tatni ze zmy$&5% %e%n.trzny'h! /.d2'y magazynem Borm zmy$&o%y'h, Formy $2 z nie1
$pontani'znie przy%ra'ane 1a"o prze$z&o03! niezmy$&o%a 1a"o03 umy"a12'a %yo/ra8ni i
%ymaga12'a z tego po%odu inne1 zdolno0'i 'zy %&adzy, 7e$t ona ta" $z'zeg5lna i ta"
przygodna! 4e potrze/u1e opie"i %&adz zmy$&o%y'h 'z&o%ie"a, -ale4y zau%a4y3! 4e zdolno03
o$2dzania i $po$5/ pode10'ia pami.'i $2 % $po$5/ analogi'zny /ardzo z/li4one do dzia&a#
intele"tuC r54ni2 $i. od ni'h $z'zeg5&o%ym 'hara"terem i ograni'zeniami materialnymi
$%oi'h przedmiot5%,
*&"ze w1#dze 7oz+#+i#
-iezale4nie od %egetaty%ny'h i zmy$&o%y'h za$ad dzia&ania 'hara"tery$ty'znymi dla
'z&o%ie"a zdolno0'iami ludz"imi $2 du'ho%e %&adze intele"tu i %oli! poznania i 'h'enia, ;'h
dzia&anie 1e$t ta" z&o4one i ta" %a4ne! 4e zo$tan2 om5%ione oddzielnie % d%5'h "ole1ny'h
rozdzia&a'h tego tomu, 7edna"4e % tym rozdziale potrze/a 1e$z'ze "il"u po$pie$zny'h
po'i2gni.3 p.dzla! /y u"o#'zy3 o/raz $z'zeg5lnego %ypo$a4enia 'z&o%ie"a! przyna1mnie1
1e0li 'hodzi o poznanie,
I+%e-ek% cz&++& i )o"+o2ciow&
P 'z&o%ie"a %yr54niamy d%ie %&adze intele"tualne, 7edna z ni'h mo4e %iedzie3! ale 1e$z'ze
nie %ie J 1e$t to intele"t mo4no0'io%y! druga za0 nie %ie! ale 'zyni %iedz. /ezpo0redni2
mo4li%o0'i2, >ozr54nienie to $tano%i 1edynie uznanie przez na$ Ba"tu! 4e 'z&o%ie" pozna1e i
4e pozna1e rze'zy a/$tra"'y1ne, ?a zatem %&adz. na/y%a12'2 %iedz., 7edna" przedmioty
na$ze1 %iedzy $2 po%$ze'hne! 'zyli a/$tra"'y1ne (do%iedzieli0my $i. 1u4 nie'o na ten temat i
zo/a'zymy to do"&adnie1 p58nie1)! a po%$ze'hni"5% nie da $i. odnale83! /&2"a12' $i. po
uli'a'h! u"ry%a12' % la$a'h 'zy plu$"a12' % $trumienia'h, Ddy/y i$tnia& tyl"o intele"t
mo4no0'io%y! tyl"o %&adza na/y%a12'a %iedz.! nie mo4na /y nigdy ni' pozna3, Konie'zna
1e$t inna %&adza! "t5ra /y dopa$o%y%a&a te "on"retne! i$tnie12'e na 0%ie'ie rze'zy do
przedmiot5% na$zego poznania, ; %&adza nada12'a tym rze'zom 'hara"ter po%$ze'hny!
zamienia12'a 1e % a/$tra"ty! nazy%ana 1e$t intele"tem 'zynnym,
Roz$) i i+%e-ek%
6o! 'o nazy%amy z%y"le pami.'i2 intele"tualn2! nie 1e$t napra%d. % og5le odr./n2 %&adz2,
7e$t to 1edynie a"t! % "t5rym na$z intele"t za'ho%u1e Bormy intele"tualne, -ie za'ho%u1e i'h
1edna" do"&adnie 1a"o prze$z&o0'i! ponie%a4 1e$t ona "on"retnym! ograni'zonym!
materialnym $"o1arzeniem! %&a0'i%ym %&adzom zmy$&o%ym! "t5re nie mo4e %y$t2pi3 %
odnie$ieniu do przedmiot5% niematerialny'h! po%$ze'hny'h, S&o%a Finteligen'1aG i FrozumG
nie ozna'za12 te4 r54ny'h %&adz! le'z ra'ze1 r54ne dzia&ania te1 $ame1 %&adzy= pier%$ze
$tano%i pro$te i /ezpo0rednie poznanie pra%dy! "t5re z/li4a $i. do typu %iedzy aniel$"ie1!
drugie natomia$t 1e$t mozolnym uzy$"i%aniem pra%dy za pomo'2 por5%na#! %&a0'i%ym
'z&o%ie"o%i, 6a"4e F$ynderezyG i F$umieniaG nie nale4y u%a4a3 za odr./ne %&adze= ta
pier%$za nie 1e$t ni'zym %i.'e1 ni4 uzdolnieniem! dzi."i "t5remu po$iadamy pier%$ze za$ady
pra"ty'zne! to drugie za0 1e$t po pro$tu pra"ty'znym o$2dem intele"tu % "%e$tii! 'o nale4y
ro/i3! a 'zego uni"a3! 'o 1e$t do/re! a 'o z&e,
0od$)ow#+ie
Ji-ozoEi# o7#r%# +# +iez+#jo)o2ci cz1owiek# %o Ei-ozoEi# $7od-e+i#
-a%et z ta" po/ie4nego $po1rzenia na 'z&o%ie"a %yra8nie %yni"a! 4e $"&ada $i. on z 'ia&a i
du$zy, Ha%iera on % $o/ie %&adze $t%orzenia nieo4y%ionego! ro0liny i z%ierz.'ia! ale
prze"ra'za 1e dzi."i 'hara"tery$ty'zne1 dla $ie/ie %&adzy ludz"ie1, -ie 1e$t z%ierz.'iem!
'ho'ia4 ma 'ia&o! ani nie 1e$t anio&em! 'ho3 ma du'ho%2 i niezni$z'zaln2 du$z., 7e$t
'z&o%ie"iem J ogni%em &2'z2'ym 0%iat materialny i du'ho%y, FilozoBia 0lepa na t.
pod$ta%o%2 %iedz. o 'z&o%ie"u $ta1e $i. z "onie'zno0'i BilozoBi2 upodlenia J niezale4nie
od tego! 1a" $z'zerze 1e1 t%5r'y pragn2 /roni3 'z&o%ie'ze#$t%a 'z&o%ie"a! 1a" %y$o"o 'h'2
go podnie03 i 1a" rozpa'zli%ie /roni2 i$tot ludz"i'h,
/e% )o"-iw# %&-ko wk$%ek z+iekz%#1ce+i# jed+ej %ro+& -$dzkiej +#%$r&
-ie $2 to tyl"o pompaty'zne $t%ierdzenia! na "t5ry'h popar'ie mamy 1edynie
Bragmentary'zne do%ody i lu8ne interpreta'1e, S2 to Ba"ty! ma12'e li'zne do%ody zar5%no %
teorety'zne1! 1a" i pra"ty'zne1 $Berze 4y'ia % d%udzie$tym %ie"u, -a poziomie teorety'znym
na przy"&ad! BilozoBia %$p5&'ze$na! nie %idz2' elementu du'ho%ego % 'z&o%ie"u! degradu1e
go do poziomu z%ierz.'ia! z%i2z"u 'hemi'znego lu/ ma$zynyC al/o te4! nie do$trzega12' %
nim elementu materialnego! degradu1e go do rozmiar5% %idma i %ygania ze 0%iata! %
"t5rym mu$i 4y3, W o/u %ypad"a'h $ta&o $i. ta" z po%odu niezna1omo0'i 'z&o%ie"a! a %i.'
ta"4e niezna1omo0'i 1ego 4y'ia, Pod$t.pnie na"&oniono go do pode1mo%ania pr5/ 4y'ia
z%ierz.'ego al/o parodio%ania 4y'ia aniel$"iego 'zy /o$"iego! le'z pro%adzenie 4y'ia
ludz"iego $ta%a&o $i. dla niego 'oraz trudnie1$ze,
/ej k$%kie) je% z+izcze+ie c#1ej -$dzkiej +#%$r&
W $Berze pra"ty'zne1! 1e0li 'z&o%ie" 1e$t z%ierz.'iem! o'zy%i0'ie nie mo4e %ymaga3 od
$ie/ie %i.'e1! ni4 %ymaga od inny'h z%ierz2t, 7e0li za0 to zro/i! na $pe&nienie ty'h 42da# nie
mo4na li'zy3, Wy$o"ie idea&y! $zla'hetne 'ele! $za'une"! honor! nieprzemi1a12'a mi&o03!
pano%anie nad $o/2! $pra%iedli%o03 i 'a&a re$zta $2 z&udzeniami! "t5ry'h po%a4ne
tra"to%anie 1e$t g&upot2, W ta"i'h %arun"a'h 'zemu4 /y 'z&o%ie" nie mia& pogr24y3 $i. %
le"'e%a42'ym pra%a %$zy$t"i'h inny'h ludzi /andytyzmie! 'zemu rz2d nie mia&/y gardzi3
po1edyn'zym 'z&o%ie"iem i pra%ami 'z&o%ie"a nale4nymi 1ego %&a$nym o/y%atelomQ Co
po%$trzymy%a&o/y go przed z%y"&ym o"ru'ie#$t%em! pode1mo%anym na na1"orzy$tnie1$z2
dla niego $"al.Q O%entualnie! %pada12' % drug2 $"ra1no03! dla'zego ludzie mieli/y nie tra'i3
nadziei %$"ute" o'zy%i$te1 /eznadzie1no0'i $%oi'h %y$i&"5%! /y 4y3 4y'iem aniel$"im
mimo /ra"u %ypo$a4enia! "t5re ma12 anio&o%ie! dla'zego nie mieli/y z $ie/ie dr%i3 z
po%odu a/$urdalny'h p5z! 1a"ie przy/iera12! $iada12' na tronie <ogaQ 7a"i moty% pozo$ta1e
'z&o%ie"o%i! /y %al'zy3 o $u"'e$! o pano%anie nad $o/2! 'not. i 'el! po "t5ry %arto $i.ga3Q
/ej ce-e) je% roz7#cz
Ae"'e%a4enie 1ednego a$pe"tu 'z&o%ie"a zamienia go % mon$trum, E/y u'zyni3 go %
'a&o0'i anio&em lu/ z%ierz.'iem! mu$imy % po&o%ie go uni'e$t%i3, E 'z&o%ie" nie mo4e 4y3
% tym $tanie (podo/nie 1a" nie m5g&/y 4y3 "o# roz'i.ty na p5&), Sama 1ego z%ierz.'o03 $ta1e
$i. 'zym0 o/rzydli%ym dla 0%iata z%ierz.'ego! a 1ego parodio%anie anio&5% J %$trz2$em
dla 0%iata nie%idzialnego, Ka4dy z ty'h /&.d5% mo4e przynie03 1edynie zupe&ne zagu/ienie
po1.'ia 1edno$t"i J nienaru$zalne1 o$o/y! "t5re1 nie %olno utopi3 % ma$ie! ra$ie 'zy narodzie
i "t5re1 nie %olno poz/a%i3 u'ze$tni't%a % 0%ie'ie! dla 1a"iego $i. narodzi&a, E zatem
"re$em "a4dego z ty'h /&.d5% mu$i /y3 rozpa'z, Cz&o%ie" ma 1eden 'el i otrzyma& natur.
%ypo$a4on2 ta"! /y go o$i2gn23 J i nieodpo%iedni2 do 4adnego innego 'elu, 7e$t o'zy%i$te!
4e n.dznie za%iedzie! 1e4eli do d24enia do nieludz"iego 'elu zmu$za go %&a$ne prze"onanie!
4e do 1ego o$i2gni.'ia potrze/a nieludz"i'h $i&,
ROZDZIA RIG
*OIA 0A4A B*IA(A (Kw. H1AHC)
4ie7okoj!c& E#k%
Poprzedni! ten i "ole1ny rozdzia& $2 po0%i.'one odpo%iedzi na pytanie= "im 1e$t 'z&o%ie"Q W
poprzednim rozdziale "on'entro%ali0my $i. g&5%nie na i$to'ie 'z&o%ie"a oraz 1ego %&adza'h
% u1.'iu og5lnym, W tym natomia$t przy1rzymy $i. do"&adnie 1edne1 z %&adz 'z&o%ie"a!
%yr54nia12'e1 $i. z &at%o0'i2 1a"o 1eden z na1/ardzie1 donio$&y'h Ba"t5% %e %$ze'h0%ie'ie
J 1ego %oli! 'zyli $ile nap.do%e1 ludz"i'h dzia&a#,
(#je)+ic# -$dzkiej wo-i
Audz"a %ola od po'z2t"u /y&a 1edn2 z %iel"i'h ta1emni' %$ze'h0%iata i pozo$tanie ni2 do
"o#'a! $z'zeg5lnie dla o$5/ oddany'h opi$y%aniu %$ze'h0%iata % "ategoria'h %zor5%
Bizy'zny'h, :la ta"iego urz.dni'zego umy$&u %ola 1e$t marudnym u'zniem przyno$z2'ym
%$tyd 'a&e1 in$tytu'1i $%o12 $%a%oln2 nieregularno0'i2, Pmy"a %$zel"im pomiarom i
%$zel"im o/li'zeniom, >z2dzi $"ompli"o%anym "r5le$t%em! 1a"im 1e$t 'z&o%ie" i 1ego
do/yte"! z /ez'zeln2 &at%o0'i2 i ogromnie energi'znie! a mimo to nie mo4na zare1e$tro%a3
na%et 0ladu te1 energii J 1a" gdy/y /y&a 0mie12'ym $i. 'ho'hli"iem! "t5ry miota
po"ra'znym gigantem %$ze'h0%iata mo'2 1a"iego0 du'ho%ego d4iud4it$u, W 0%ie'ie
$"r.po%anym 0'i$&2 "onie'zno0'i2 1edynie %ola 1e$t zupe&nie nieprze%idy%alna, W
$y$tematy'znym %$ze'h0%ie'ie %yr54nia $i. ona niepopra%nym indy%idualizmem,
Pozo$ta1e nie%iadom2 dla nau" Bizy'zny'h, -ie mo4na ni2 "iero%a3! le'z tyl"o o$tro4nie
na"&ania3! a mimo to 1e$t zdolna zarz2dza3 ota'za12'ym 12 0%iatem materialnym! pod'za$ gdy
$ama 1e$t zupe&nie nieu'h%ytna,
Ir&%#cj# z 7owod$ %#je)+ic&
-i' dzi%nego! 4e %ola przy%iod&a dzi$ie1$zy'h m.dr'5% do rozpa'zy, Po pro$tu nie pa$u1e
do uporz2d"o%anego o/razu! 1a"iego %ymaga12 na$ze 'za$y, E/y o'ali3 ten o/raz! "onie'zne
$ta&o $i. uni'e$t%ienie %oli! %ygnanie 1e1 z ziemi nau"o%ym Biat
10
J "t5re ('o 1e$t %iel'e
irytu12'e) $amo 1e$t %yt%orem ludz"ie1 %oli,
<.d2' o%o'em ludz"ie1 %oli! %ygnanie to ma % $o/ie 1e1 orze8%ia12'2 rozmaito03 J 1a"
gdy/y pod"re0lenia 0%ietnego do%'ipu= %ola od'zytu1e przera4a12'ym g&o$em %yro" $%ego
%ygnania i % tym $amym 'za$ie $&u'ha go pe&na tr%ogi! %le'ze $i. % rozdziera12'e1 $er'e
$amotno0'i i 1edno'ze0nie $iedzi % przytulnym domu! oto'zona przy1a'i5&mi, -ie"t5rzy
ludzie o$i2gn.li to %ygnanie! degradu12' %ol. do me'hani'znie monotonne1 regularno0'i i
"onie'zno0'i! /.d2'e1! 1a" t%ierdz2! po%$ze'hnym ru'hem %$zy$t"iego! 'o i$tnie1e, Cz&o%ie"
ro/i to! 'o ro/i! ponie%a4 nie mo4e $i. po%$trzyma3C po%$ta1e i upada! 'zmy'ha % u'ie'z'e
lu/ p.dzi do ata"u! dryBu1e lu/ d24y do %&a$nego 'elu! ale 'a&y 'za$ pozo$ta1e 'ia$no
%'i0ni.ty % z%arte $zeregi Bizy'zno0'i! gdzie ni"t nie %y&amu1e $i. z r5%nego mar$zu, 6a"
%idzi to o/5z determini$t5%! grupa niema&a na%et o/e'nie! 'ho'ia4 nale4y %&a0'i%ie do
%ie"u dzie%i.tna$tego,
;nna grupa dopro%adza do %ygnania %oli! 1ednym $"inieniem r54d4"i nau"i 'zyni2'
%$zy$t"ie rze'zy %e %$ze'h0%ie'ie r5%nie nieprze%idy%alnymi 1a" ru'hy %oli 'z&o%ie"a,
Chodzi tu o no%o'ze$n2 $z"o&. indeterminizmu! "t5ra t%ierdzi! 4e % 0%ie'ie % og5le nie ma
"onie'zno0'i! a pozorna regularno03 1e$t %yt%orem na$zy'h matematy'zny'h umy$&5%,
7edna"4e te'hni"a ta 1e$t dale"a od no%o'ze$no0'i! gdy4 nego%anie % 'h%ili napot"ania
pro/lemu na1pier% 1ednego! a potem drugiego $"ra1nego roz%i2zania dylematu 1e$t /ardzo!
/ardzo $tar2 $ztu'z"2,
Hna'znie /ardzie1 rozpo%$ze'hniony dzi$ia1 $po$5/ %yganiania %oli d24y do rodza1u
"ompromi$u! $pro%adza12' 'z&o%ie"a do z%ierz.'ia! "t5re nie 'ie$zy $i. %i."$z2 %olno0'i2 i
odpo%iedzialno0'i2 od inny'h z%ierz2t! ale nie 1e$t te4 /ardzie1 ni4 one podo/ne do ma$zyny,
S2 to e%olu'1oni0'i! "t5rzy pod/ili na$z2 pra$. popularn2 i o/1.li zarz2dzanie BilozoBi2
o0%iato%2! /y % eBe"'ie "ompletnie zru1no%a3 Bundamenty 'hrze0'i1a#$"ie1 'y%iliza'1i,
-a "onie' grupa mnie1 0mia&a od inny'h! "t5ra ni$z'zy ludz"2 %ol.! t%ierdz2'! 4e ludz"a
%iedza 1e$t ograni'zona do po$z'zeg5lny'h rze'zy zmy$&o%y'h, ?o4emy pozna3 tyl"o to! 'o
da $i. zmierzy3! z%a4y3 i zao/$er%o%a3 nau"o%o! zatem d24enie 'z&o%ie"a 1e$t ograni'zone
do po$z'zeg5lny'h rze'zy zmy$&o%y'h! z pomini.'iem %olno0'i,
W$zy$t"o to $&u4y po%$taniu o/razu r5%nie uporz2d"o%anego 1a" o/raz mia$ta! "t5re upiera
$i.! 4e a/y o/y%atele nie 'zuli $i. zdezoriento%ani! na uli'zny'h $ygnalizatora'h po%inny
0%ie'i3 $i. %y&2'znie zielone 0%iat&a, 7edna" o/raz ten nie 1e$t %'ale pi."ny J podo/nie 1a"
nie /y&/y pi."ny 0%iat zupe&nie $zary, -ie 1e$t te4 pra%dzi%yC nie $tano%i %&a0'i%e1
interpreta'1i ani 0%iata! ani ludzi, P$eudonau"o%i BilozoBo%ie $Ba&$zo%ali opi$y! za$t.pu12'
$&o%o Fporz2de"G $&o%em Fidenty'zno03G! a/y uzy$"a3 zgra/ny %yni" "o$ztem Ba"t5%,
J#k%& do%&cz!ce %#je)+ic&
7e0li mamy rozumie3 ludz"ie 4y'ie! 1e0li mamy po1mo%a3 na$ze dzia&ania i nimi "iero%a3! to
mu$imy u%zgl.dnia3 Ba"ty, -ie %yt&uma'zymy pope&nienia morder$t%a tymi $amymi
przy'zynami! "t5re t&uma'z2! dla'zego drze%o ro0nie! a "ot $i. %y'i2ga, W rze'zy%i$to0'i
%iemy! 4e dzia&anie 1e$t 'a&"o%i'ie na$z2 $pra%2, Fa"ty $2 ta"ie! 4e mamy zar5%no
po"re%ie#$t%o ze z%ierz.tami! 1a" i J r5%nie o'zy%i$ty J niepo%tarzalny dar %olno0'i,
<ez %zgl.du na to! 1a" /ardzo %yda12 $i. one gmat%a3 uporz2d"o%any 0%iat! "t5ry dla
$ie/ie nary$o%ali0my! mu$imy im $ta%i3 'zo&a! /o na$zym 'elem nie 1e$t u"o&y$anie $i. do
$nu /a1"ami na do/rano'! le'z o0%ietlenie na$zy'h nie$po"o1ny'h "ro"5% latarni2 pra%dy,
D!"e+ie $ cz1owiek#, jego i%+ie+ie
Si&2 nap.do%2 'z&o%ie"a na pe%no nie 1e$t $i&a ma$zyny, ?a on d24enie, W 1ednym z
%'ze0nie1$zy'h rozdzia&5% d24enie zo$ta&o opi$ane 1a"o $i&a nap.do%a "a4dego $t%orzenia
%e %$ze'h0%ie'ie, 7ego przedmiot zo$ta& u"azany 1a"o do/ro po$iada12'e po$ma" /y'ia
'h'ianym! "t5ry po'i2ga %$zy$t"ie rze'zy do dzia&ania, W przypad"u natur nierozumny'h
m5%imy o d24eniu naturalnym! 'zyli po$&u$ze#$t%ie naturalnym pra%om Bizy'znymC u
z%ierz2t J o d24eniu zmy$&o%ym! 'zyli po$&u$ze#$t%ie naturalnym pra%om Bizy'znym
dzia&a12'ym za po0redni't%em in$tyn"t5% z%ierz.'y'hC u 'z&o%ie"a %y$t.pu1e d24enie
ludz"ie,
Potrze/a i$tnienia %yra8nie ludz"iego d24enia $tanie $i. 1a0nie1$za! 1e0li zrozumiemy /li$"i
z%i2ze" mi.dzy $"&onno0'i2 d24enia oraz Borm2! 'zyli za$ad2 o"re0la12'2, Ka4da $"&onno03
dzia&a zgodnie z 1a"20 Borm2, ?o4e /y3 trzymana na &a#'u'hu $ple'ionym z ogni% $talo%y'h
lu/ r5%nie nieu'h%ytnym materialnie 1a" <o4e pole'enie! ale z $ame1 $%e1 natury mu$i /y3
z%i2zana 1a"20 Borm2, Ch%ila namy$&u %y1a0nia 'a&2 $pra%.= 1e0li $"&onno03 'o"ol%ie"
ozna'za! to ozna'za tenden'1. % o"re0lonym "ierun"u! a za$ad2 o"re0la12'2 1e$t %&a0nie
Borma, E zatem r54ni'a Borm %ymaga r54ni'y $"&onno0'i do upragniony'h przedmiot5%! to
zna'zy r54ni'y d24e#, 6a" %i.' $t%orzenia nieo4y%ione i 4y'ie ro0linne po$iada12 tyl"o
$%o12 %&a$n2 Borm. Bizy'zn2! $%o12 za$ad. $u/$tan'1aln2 1edno0'i i 4y'ia! na $"ute" 'zego
po$t.pu12! "onie'znie i 0'i0le! zgodnie z t2 1edn2 Borm2 % 'a&"o%i'ie prze%idy%alny $po$5/,
7edna"4e $t%orzenie! "t5re mo4e pozna%a3! po$iada %i.'e1 Borm ni4 tyl"o 1ego %&a$na, -ie
mo4e mie3 o'zy%i0'ie %ielu Borm $u/$tan'1alny'h! %ielu za$ad 1edno0'i i 4y'ia! ale mo4e
mie3 J niezale4nie od $%o1e1 Bormy $u/$tan'1alne1 J Bormy inny'h rze'zy! przy1.te do nie1
dzi."i poznaniu! determinu12'e poznanie i d24enie niezale4nie od determina'1i uzy$"ane1
przez nie dzi."i %&a$ne1 Bormie $u/$tan'1alne1, -a przy"&ad z%ierz. otrzymu1e dzi."i $%emu
poznaniu zmy$&o%emu po$z'zeg5lne Bormy J Borm. pta"a! "o0'i! 'z&o%ie"a, :zi."i temu
poznaniu 1ego d24enie uzy$"u1e naty'hmia$t $zer$zy za"re$! %i."$ze zr54ni'o%anie
przedmiotu, Cz&o%ie" po$iada dzi."i poznaniu intele"tualnemu po%$ze'hn2! $z'zeg5ln2
Borm. rze'zy! a przed 1ego d24eniem ot%iera $i. naty'hmia$t nie$"o#'zony horyzont, E/y
dotrze3 do tego nie$"o#'zonego o/$zaru do/ra! u"azanego przez po%$ze'hny 'hara"ter
poznania intele"tualnego! mu$i i$tnie3 d24enie %yra8nie ludz"ie! %yra8nie propor'1onalne do
ludz"iego poznania,
/ego zgod+o23 z 7owzec.+&) 7orz!dkie)
; nie %y%o&u1e to %$trz2$u % po%$ze'hnym pro1e"'ie rze'zy, -ie ozna'za! 4e $pe'1alnie dla
'z&o%ie"a zro/iono %y12te" od natury, ;$tnienie tego d24enia pod"re0la ra'ze1 Ba"ty! "t5re
$tano%i2 prze1a% porz2d"u godnego na1%y4$ze1 m2dro0'i ar'hite"ta %$ze'h0%iata, Cz&o%ie"
1e$t inny % $%oim d24eniu tyl"o dlatego! 4e 1e$t inny % $%o1e1 naturze, :la'zego mia&/y /y3
poru$zany ta" $amo 1a" "amienie 'zy z%ierz.ta! $"oro nie 1e$t ani "amieniem! ani
z%ierz.'iemQ W d24eniu %y$t.pu1e ta $ama pi."na hierar'hia! "t5ra 1e$t o/e'na % i$tnieniu!
do$"ona&o0'i! %$ze'h0%ie'ie! te $ame $topnio%e o/1a%ienia pi."na i do$"ona&o0'i!
przynale4ny'h <ogu,
I$dzki c.#r#k%er d!"e+i# $ cz1owiek#, d!"e+ie z)&1owe
Oto pra%dzi%y "lu'z do pozorne1 $prze'zno0'i d24e# 'z&o%ie"a! do po$tulo%ane1 'z.$to
%al"i mi.dzy 'ia&em i du'hem, Cz&o%ie" ma % i$to'ie d%a d24enia! /o 1ego natura 1e$t
po&2'zeniem materii i du'ha, Otrzymu1e Bormy inny'h rze'zy nie tyl"o $po$o/em
intele"tualnym! po%$ze'hnym! le'z ta"4e $po$o/em $z'zeg5&o%ym! zmy$&o%ym! ta" 1a"
z%ierz.ta, ?a zatem d%a d24enia= zmy$&o%e i intele"tualne, O/a $2 ludz"ie! o/a nale42 do
'z&o%ie"a i 4adne z ni'h nie po%odu1e % 4adne1 mierze umnie1$zenia 1ego ludz"ie1 natury,
Hanego%anie za0 "t5rego"ol%ie" z ni'h 1e$t dla 'z&o%ie"a r5%nozna'zne z uni'e$t%ieniem
1ego 'z&o%ie'ze#$t%a,
/ego E#k%
Ponie%a4 trudno 1e$t zaprze'zy3 i$tnieniu mo"ry'h $t5p 'zy prze$olonego 1edzenia! nie%iele
o$5/ "%e$tionu1e dzi$ia1 po$iadanie przez ludzi poznania zmy$&o%ego, :o$trzegamy r54ni'.
mi.dzy /r2zo%ym i Bioleto%ym "apelu$zem! $&y$zymy Ba&$zy%2 nut. %e %$pania&e1
doty'h'za$ arii! 'zu1emy zapa'h przypalone1 grzan"i zde'ydo%anie za p58no! /y m5'
'o"ol%ie" z ni2 zro/i3, ;nnymi $&o%y! po$iadamy r5%nie4 te Bormy $z'zeg5&o%e! "t5re
przy'hodz2 drog2 zmy$&5%= $z'zeg5&o%e Bormy rze'zy inny'h ni4 my $ami, S"oro d24enie
dep'ze po pi.ta'h poznaniu! $"oro $"&onno0'i id2 % 0lad za po$iadanymi Bormami! to
po$iadanie przez na$ d24enia zmy$&o%ego nie mo4e /udzi3 %2tpli%o0'i, ?o4emy nie lu/i3 J
i nie lu/imy J przypalone1 grzan"i 'zy Ba&$zy%y'h nut! /r2zo%y'h al/o Bioleto%y'h
"apelu$zy, ?o4emy 'ie$zy3 $i. J i 'ie$zymy J z rze0"iego po%ietrza 1e$iennego poran"a
'zy te4 leni%ie u$po"a1a12'y'h promieni letniego $&o#'a, ?o4na tu 'zy tam znale83 BilozoBa!
"t5ry temu zaprze'zyC ale i$tnie12 /ardzo du4e $zan$e! 4e $pot"amy go zim2 na Florydzie lu/
latem % $tanie ?aine,
:24enie zmy$&o%e! 1a" "a4de d24enie! ma do 'zynienia z do/rem 1a"o %&a0'i%ym $o/ie
przedmiotem= al/o roz$iada $i. %ygodnie! leni%ie radu12' $i. po$iadanym do/rem 1a"
na1edzony $z'zenia" drzemi2'y przy 'iep&ym "omin"u! al/o 'zu1nym %zro"iem ner%o%o
%ypatru1e o"az1i! /y $'h%yta3 do/ro! "t5rego 1e$z'ze nie ma! ale mu$i mie3, W tym o$tatnim
%ypad"u mamy po%5d do dzia&aniaC $"&onno0'i 'z&o%ie"a $2 1edynie deli"atnymi aluz1ami
lu/ do"u'zli%ymi 42daniami d24enia! "t5re nie pozo$ta%ia12 %2tpli%o0'i! 'zego mu %'i24
/ra"u1e! i nie da12 $po"o1u! dop5"i nie %yru$zy na d&ugie po$zu"i%anie do/ra,
/ego od)i#+&
6a"i 1e$t og5lny przedmiot d24enia zmy$&o%ego! natomia$t mi.dzy po$z'zeg5lnymi
przedmiotami tego d24enia %y$t.pu1e znamienna r54ni'a, D&odu12'y 'z&o%ie" /.dzie %al'zy&
o o"ru$zyn. 1edzenia! a 'z&o%ie" do/rze od4y%iony /.dzie z podo/n2 gorli%o0'i2 dele"to%a&
$i. o$tatnimi! %y"%intnymi przy$ma"ami na przy1.'iu, ;nnymi $&o%y! 'z&o%ie" nie tyl"o
$i.ga po do/re rze'zy i 'ie$zy $i. nimi! le'z ta"4e ro/i rze'zy /ardzo przy"re! "t5re %yda12
$i. "ategory'znie $prze'i%ia3 1ego $"&onno0'iom do rze'zy do/ry'h i przy1emny'h, ;$tnie12
zatem d%ie %&adze d24enia zmy$&o%ego= 1edna ugania $i. za do/rem po pro$tu 1a"o za
do/rem lu/ u'ie"a od 1ego prze'i%ie#$t%a! druga %al'zy % imieniu zmy$&o%e1 $trony na$ze1
natury J 1e$t przy%5d'2 d24enia /ardzie1 umiar"o%anego (po42da%'zego) i 1ego
przedmiot5%, W&adza ta J d24enie /o1o%e ('zyli gnie%li%e) J za1mu1e $i. do/rem 1a"o
'zym0 trudnym, 7ego za1.'ie polega na z%al'zaniu trudno0'i i /urzeniu prze$z"5d
napoty"any'h przez d24enie /ardzie1 umiar"o%ane,
Sz'zeg5&o%e om5%ienie ty'h d%5'h d24e# zmy$&o%y'h 1e$t tematem nale42'ym do drugiego
tomu te1 pra'y, 6uta1 %y$tar'zy 1e tyl"o "r5t"o opi$a3, 6a" %i.' z d24enia umiar"o%anego
/ior2 po'z2te" ta"ie za$adni'ze $"&onno0'i! 1a" mi&o03 i 1e1 prze'i%ie#$t%o J niena%i03 J
pragnienie i nie'h.3 doty'z2'e nieo/e'nego do/ra lu/ z&a! a ta"4e rado03 i $mute"! z "t5ry'h
pier%$za 1e$t odpo'zy%aniem % po$iadanym do/ru! a drugi J odraz2 %y%o&an2 przez
o/e'no03 z&a, Od d24enia /o1o%ego %y%odz2 $i. nadzie1a i rozpa'z! od%aga i $tra'h! a na
"onie' gnie%, :la 'el5% tego tomu %y$tar'zy zapami.ta3 rozr54nienie ty'h d24e# oraz
%$p5lne po'hodzenie %$zy$t"i'h $"&onno0'i od $"&onno0'i pod$ta%o%y'h J mi&o0'i i
niena%i0'i, Ca&y temat u'zu3 'z&o%ie"a! to 1e$t poru$ze# d24enia zmy$&o%ego! /.dzie
%y'zerpu12'o om5%iony % tomie na$t.pnym,
Zwi!zek d!"e+i# z roz$)e) i wo-!
Nadne z ty'h d24e# nie 1e$t 0%iade't%em i$tnienia d24enia intele"tualnego, W rze'zy%i$to0'i
mi.dzy d24eniem intele"tualnym i tymi d24eniami zmy$&o%ymi %y$t.pu1e /ardzo 'z.$to
o$try "onBli"t, 7a" mo4e za0%iad'zy3 nie1eden 'z&o%ie"! "t5ry upiera12' $i. rozpa'zli%ie przy
$%ym $zla'hetnym po$tano%ieniu! odma%ia przy1.'ia papiero$a! 'ho'ia4 na $am2 my0l o nim
do u$t nap&y%a mu 0lina! na$za po$ta%a %o/e' tego $zale12'ego % na$ "onBli"tu d24e# %
do1mu12'y $po$5/ u"azu1e i'h %za1emne rela'1e, Fa"ty'znie nie za1mu1emy %o/e' niego
neutralnego $tano%i$"a! nie 1e$te0my na%et 1ego /ez$tronnymi u'ze$tni"ami! le'z 1e$te0my
%iel'e zaintere$o%ani tym! a/y d24enie intele"tualne /ra&o g5r., Kiedy zatem 'z&o%ie"
%pada % g%a&to%n2 z&o03! m5%imy= Fnie po$iada $i. ze z&o0'iG, Cz&o%ie" F$zale1e z /5luG!
Fparali4u1e go $tra'hG i ta" dale1, Ozna'za to! 4e d24enia zmy$&o%e prze1.&y nad nim zupe&n2
"ontrol.! %$"ute" 'zego nie 1e$t 1u4 'z&o%ie"iem! nie 1e$t $o/2! le'z $ta1e $i. J na 'h%il. J
z%ierz.'iem, O'ze"u1emy naturalnie! 4e d24enia zmy$&o%e /.d2 pod%&adnymi % "r5le$t%ie
'z&o%ie"a, 7e0li 1edna" nie $2 u1arzmione! i'h oBiara do$ta1e $i. % $zpony d24e# z%ierz.'y'h!
a na1%y4$z2 $i&2 nap.do%2 1ego dzia&a# nie 1e$t %y&2'znie ludz"ie d24enie! 1a"im 1e$t %ola!
le'z "t5ry0 z 1e1 poddany'h,
:24enia zmy$&o%e $2 napra%d. po$&u$zne rozumo%i i %oli, Haz%y'za1 nie u'ie"amy %
0lepe1 pani'e od z&a 1a" o%'a przed %il"iem ani nie umy"amy 1a" "ot do domu przed
de$z'zem, ?ogli/y0my na%et 'elo%o $ta3 na ze%n2trz % de$z'zu z po%od5%! "t5re "otu
nigdy /y nie przy$z&y do g&o%y, Poru$zenia na$zy'h d24e# zmy$&o%y'h nie $2
in$tyn"to%nymi rea"'1ami z%ierz.'iaC "iedy za0 $2! nie 'hlu/imy $i. nimi! le'z %$tydzimy,
S2 $t%orzone po to! /y dzia&a&y zgodnie z rozumo%aniem /ytu intele"tualnego, 6o %&a0nie
rozumiemy przez $amo"ontrol. i 1e$te0my ra'ze1 z nie1 dumni! /o $tano%i do%5d na$zego
grunto%nego 'z&o%ie'ze#$t%a! na$zego pozo$ta%ania %iernymi $amym $o/ie,
-ie 4e/y te d24enia zmy$&o%e za%$ze $&u'ha&y rozumu, Dnie% mo4e %y/u'hn23 ta" nagle!
4e prze1mie "ontrol. % nie$podzie%anym /un'ie! a z%ierz.'a mi&o03 mo4e po%oli i
niepo$trze4enie przegry83 Bundamenty oporu! ta" 4e Bort za%ali $i. na $%oi'h o/ro#'5%!
"iedy % "o#'u rzu'2 $i. do 1ego o/rony, :u$za $pra%u1e nad 'z&on"ami 'ia&a 'a&"o%i'ie
de$poty'zn2 %&adz. i poru$za12 $i. one na 1e1 roz"az, >."a 'zy $topa nie /untu1e $i.
prze'i%"o %yda%anym przez du$z. pole'eniom ru'hu, -atomia$t rozum i %ola $pra%u12 nad
d24eniami zmy$&o%ymi 1edynie pe%ien rodza1 %&adzy polity'zne1, ?og2 $i. one /unto%a3 i
'zyni2 to,
Przy'zyna te1 r54ni'y 1e$t do03 o'zy%i$ta, Cz&on"i 'ia&a $2 %&adzami %y"ona%'zymi!
%ype&nia12 roz"azy, Same z $ie/ie nie ma12 z%ierz'hno0'i! zdolno0'i do poru$zania $i.,
-atomia$t d24enia zmy$&o%e ma12 rodza1 pe%ne1 %&a$ne1 z%ierz'hno0'i, S2 $t%orzone po to!
/y poru$za3 $i. na pole'enie zamierzone1 %oli 'z&o%ie"a! ale $2 te4 poru$zane przez
przedmioty zmy$&o%e i %yo/ra4enia po%$ta&e % %yo/ra8ni, Cz&o%ie" mo4e o/udzi3 $i.
rozgory'zony! /o /udzi" przer%a& 1ego u'zt. %e 0nie! zanim zd24y& 'o"ol%ie" ugry83! a
mo4e te4 $i. z/udzi3 z %e$t'hnieniem ulgi! u%alnia12' $i. od o"ropno0'i no'nego "o$zmaruC
a %$zy$t"o to $i. dzie1e! gdy 1ego rozum zo$ta& $'ho%any na no' pod 'i.4"im o"ry'iem
g&./o"iego $nu,
D!"e+ie i+%e-ek%$#-+e 6 jego E#k%
Cz&o%ie" ma %&a$n2 Borm. $u/$tan'1aln2! "t5re1 odpo%iada 1ego d24enie naturalne! i ma te4
Bormy zmy$&o%e! po$z'zeg5lne! gromadzone przez poznanie zmy$&o%e! "t5rym odpo%iada
1ego d24enie zmy$&o%eC %re$z'ie $ta1e $i. %$zy$t"imi rze'zami! po$iada Bormy %$zy$t"i'h
/yt5%! dzi."i poznaniu intele"tualnemu! a 1ego d24enie intele"tualne! 'zyli %ola! rzu'a $i. do
odpo%iedzi na to %&a0nie poznanie, ; zno%u to d24enie! 1a" "a4de inne! za1mu1e $i. do/rem
J t2 "u$z2'2 do$"ona&o0'i2! "t5ra po/udza do dzia&ania lu/ u'i$za 42dania d24enia! "iedy 1u4
1e$t po$iadana, S"oro 1edna" %ola "ieru1e $i. po%$ze'hnym! intele"tualnym d24eniem
'z&o%ie"a! 1e1 %&a0'i%ym przedmiotem 1e$t do/ro po%$ze'hne! poznane przez intele"t, ?o4e
o'zy%i0'ie $i.ga3 po 1a"ie0 do/ro po$z'zeg5lne! ale tyl"o do/ro po%$ze'hne! na1%y4$ze! 1e$t
godne 1e1 na1pot.4nie1$zy'h %y$i&"5% i tyl"o ono u$po"a1a %$zy$t"ie pragnienia %oli,
4#%$r# wo-i cz1owiek#, 7owzec.+o23 jej ce-$
:o/ro % og5lno0'i 'zy te4! /y u4y3 inny'h $&5%! to! 'o za$po"a1a pragnienie= $z'z.0'ie J
1e$t %&a0'i%ym 'elem %oli, Wola mu$i ma$zero%a3 pod tym $ztandarem z $ame1 $%e1 natury,
E/$olutnie ni'zego nie mo4na do"ona3 %y&2'znie ze %zgl.du na z&o, ?order'a mu$i
po$trzega3 $%o12 z/rodni. 1a"o do/r2 pod 1a"im0 %zgl.dem! a o$amotniona u'zenni'a mu$i
uzy$"i%a3 1a"ie0 do/ro % z%i2z"u z przed&u4a12'2 $i. t.$"not2 za domem! /o % prze'i%nym
razie nie /y&o/y ani z/rodni! ani 'handry, Czym"ol%ie" 1e$t po$z'zeg5lne do/ro! "u "t5remu
/iegnie %ola! mu$i /y3 malo%ane "olorami $z'z.0'ia, Kiedy 'el 1u4 1e$t %y/rany! %5%'za$
0rod"i z%i2zane "onie'znie z tym 'elem przy/iera12 tro'h. z 1ego "onie'zno0'i i mu$z2 /y3
'h'iane, 7e0li 'z&o%ie" do$trzega $z'z.0'ie % /oga't%ie! przy1emno0'i lu/ <ogu! to rze'zy
pro%adz2'e z "onie'zno0'i do /oga't%a! <oga lu/ przy1emno0'i nie mog2 /y3 mu niemi&e!
nie mog2 za1mo%a3 drugiego mie1$'a! dop5"i $am 'el nie ulegnie zmianie, Poda1my
"on"retny przy"&ad= 'z&o%ie" nie mo4e pope&ni3 grze'hu 0miertelnego! nie porzu'a12'
1edno'ze0nie <oga 1a"o $%ego na1%y4$zego $z'z.0'ia i o$tate'znego 'elu, -a tym %&a0nie
polega $tra$zna tragedia grze'hu 0miertelnego! 4e po'i2ga on za $o/2 porzu'enie <oga dla
1a"iego0 od/i'ia 7ego pi."na % "a&u4y 0%iata,
Ce-e ko+iecz+e
-iezale4nie od te1 normalne1 i /ez%zgl.dne1 "onie'zno0'i pragnienia na$zego "re$u! na$ze1
do$"ona&o0'i J "onie'zno0'i! "t5ra 1e$t pun"tem %y10'ia "a4dego % pe&ni do/ro%olnego
dzia&ania i "t5ra % pe&ni odpo%iada %oli J i$tnie1e inna "onie'zno03! "t5re1 %ola 1e$t % pe&ni
poddana, 7e1 o/razo%2 ilu$tra'1. mo4na do$trze' % 'h.'i! z 1a"2 'z&o%ie" porzu'a $%o12
gardero/.! /y u'ie' z pal2'ego $i. hotelu, Konie'zno03 1e$t o'zy%i0'ie hipotety'zna, ?5g&/y
pozo$ta%a3 na $tra4y i /roni3 $%oi'h u/ra#! a4 $pali $i. na popi5&! ale 1e0li 'h'e prze4y3! mu$i
u/rania pozo$ta%i3, -ie%2tpli%ie %y$t.pu1e tu element nie'h.'i! ale % tym $amym
momen'ie 1e$t te4 'a&"iem pe&na 'h.3 J nie opu$z'za on p&on2'ego hotelu 1a" nad2$ane
dzie'"o! le'z 1a" przera4ony "ot, Cz&o%ie" ten pragn2& tego "on"retnego 'elu u'ie'z"i i 'h'2'
go! z "onie'zno0'i pragn2& te4 %$zy$t"iego! 'o %i2za&o $i. z zadaniem u'ie'z"i! na%et
opu$z'zenia $%o1e1 gardero/y! na "t5r2 mu$ia& z trudem zapra'o%a3,
Ce-e wo-+e, +#%$r# wo-+o2ci
Co0 z te1 nie'h.tne1 'h.'i %y$t.pu1e % ludz"im de'ydo%aniu $i. na "a4de po$z'zeg5lne
do/ro! /o nie da $i. po$iada3 1ednego /ez pomini.'ia inny'h, 6yl"o % %ypad"u de'ydo%ania
$i. na nie$"o#'zone do/ro 'z&o%ie" porzu'a %$zy$t"o inne i otrzymu1e %$zy$t"o! tyl"o %
na1%y4$zym do/ru mo4na odnale83 "a4de inne do/ro, :o0%iad'zenie po"azu1e 1edna"
%y$tar'za12'o! 4e nuta nie'h.'i nie 1e$t po%a4n2 prze$z"od2 przy %y/ieraniu przez 'z&o%ie"a
$po0r5d /&y$z'z2'y'h "upon5% do/ra, Har5%no przy "onie'zno0'i naturalne1! 1a" i
hipotety'zne1 po1a%ia $i. zupe&na do/ro%olno03! &agodz2'a o$tre! $uro%e ry$y $rogiego
o/li'za "onie'zno0'i, H "olei % "onie'zno0'i przymu$o%e1! "onie'zno0'i $i&y! $uro%o03
zamienia $i. % /rutalno03, -ie ma tu ni'zego przy'i2ga12'ego %ol., E 1edna" 1e$t % tym
%$zy$t"im $&a/o03! /o nie ma ni'zego do03 $ilnego! /y ugi23 "ru'h2 %ol. na1$&a/$zego z
ludzi, Cz&o%ie"a mo4na po/i3 na miazg.! %rzu'i3 do $amo'hodu gang$tera! u%i.zi3 % o/ozie
"on'entra'y1nym lu/ na%et przy/i3 do "rzy4a! ale nie mo4na go zmu$i3! /y pragn2& ty'h
rze'zy, 7edn2 z na1/ardzie1 ta1emni'zy'h 'e'h ludz"ie1 %oli 1e$t /o%iem ta! 4e nie mo4na 1e1
poru$zy3 za pomo'2 4adne1 $i&y na 0%ie'ie, W po1.'iu %y%ierania na'i$"u na rze'z du'ho%2
t"%i przyrodzona $prze'zno03 i ni"t nie %ie o tym lepie1 od grze$zni"a, 6yl"o on $am i <5g
%iedz2! 1a" niedorze'zne 1e$t t&uma'zenie! 4e do pope&nienia grze'hu zo$ta& on zmu$zony,
*o-+o23 i ko+iecz+o23
S"oro przy1mu1emy! 4e i$tnie12 pe%ne rze'zy! "t5ry'h 'z&o%ie" mu$i pragn23 "onie'znie! to
1e$t 'a&"iem 1a$ne! 4e nie pragn2& on "onie'znie %$zy$t"iego! 'o %y/iera&, ;nnymi $&o%y!
'z&o%ie" % odnie$ieniu do pe%ny'h rze'zy "orzy$ta z daru %y12t"o%ego % 0%ie'ie
materialnym J daru %olno0'i, -ale4y 1edna" do/rze zrozumie3! 4e po1.'ia %olno0'i nie
u4y%amy tuta1 % ten $am $po$5/! % 1a"i 1e$t ono dzi$ia1 dumnie e"$pono%ane % ta"i'h
no%o'ze$ny'h $logana'h! 1a" F%olno03 $&o%aG! F%olno03 pra$yG 'zy F%olno03 $umieniaG,
Wolno03 nie ozna'za mo4li%o0'i ro/ienia %$zy$t"iego! m5%ienia %$zy$t"iego i %ierzenia %e
%$zy$t"o, 6o nie %olno03! le'z 1e1 nadu4y'ie, O tym! 4e 1e$t to nadu4y'ie! a nie $ama
%olno03! mo4na $i. $zy/"o prze"ona3! gdy ze1dzie $i. na poziom "on"ret5%, -ie 1e$t
%olno0'i2 'o0! 'o poz%ala m5%'y nama%ia3 t&um do pope&nienia 'udzo&5$t%a z 1ego 4on2!
nie 1e$t ni2 'o0! % imi. 'zego re"lamy % gazeta'h i przemo4na propaganda na"&ania12 ludzi
do nadu4y%ania mi&o0'i i le"'e%a4enia natury! ani nie 1e$t przy%ile1em %olno0'i
pod"opy%anie $ame1 $tru"tury $po&e'zne1! /ez "t5re1 'z&o%ie" nie mo4e 4y3, Wolno03 nie
ozna'za! 4e 'z&o%ie" zo$ta& pu$z'zony $amopa$ % 0%iat! z%olniony z %$zel"iego porz2d"u!
%$zel"iego "ierun"u! %$zel"iego 'elu, 6o nie przy%ile1! tyl"o $"azanie na zez%ierz.'enie
prze"ra'za12'e dale"o z%ierz.'o03 z%ierz2t,
*o-+o23 i 7r#wo
:la apo$to&5% anar'hii "a4de pra%o 1e$t o/raz2 "a4dego po1edyn'zego o/y%atela! "a4de
ograni'zenie 1e$t po%odem do /untu! a ludzie 4y12 tyl"o ta" d&ugo! 1a" d&ugo ma12 $i&.
Bizy'zn2 do %al"i o to 4y'ie z %$zy$t"imi innymi lud8mi, 6ym'za$em %&a0'i%ie rozumiana
%olno03 ozna'za 1edynie pra%o %y/oru 0rod"5% pro%adz2'y'h do 'elu, -ie ma "%e$tii
%olno0'i % odnie$ieniu do 'elu dzia&a# ludz"i'h! podo/nie 1a" nie ma 1e1 % %ypad"u! gdy 'el
ten zo$ta& 1u4 o$i2gni.ty % nie/ie, Wolno03 $tano%i ozna". odpo%iedzialno0'i 'z&o%ie"a! 1e$t
ra'ze1 po0%i.'eniem $i. o/o%i2z"om ni4 z%olnieniem od %$zy$t"iego! 'zego o$i2gni.'ie
%ymaga od%agi! potu i &ez, Wolno03 o/ra'a $i. 'a&"o%i'ie %o"5& 0rod"5% pro%adz2'y'h do
'elu, W rezulta'ie rze'zy! "t5re nie $2 0rod"ami! "t5re ra'ze1 od'i2ga12 'z&o%ie"a od 1ego
'elu! ni4 go do niego pro%adz2! nie mie$z'z2 $i. % za$adni'zym po1.'iu %olno0'i! le'z
$"&ada12 $i. na opi$ 1e1 upad"u i nadu4y'ia, 7e$t pra%d2! 4e 'z&o%ie" 1e$t % $tanie pope&ni3
morder$t%o! ale nie ozna'za to! 4e mo4e mordo%a3, Pope&nia12' z/rodni.! nie "orzy$ta ze
$%e1 %olno0'i! le'z 1e1 nadu4y%a,
Wolna %ola! 1a" "a4da inna %&adza 'z&o%ie"a! 1e$t /o%iem dana! a/y 'z&o%ie" m5g& uzy$"a3
$%o12 pe&n2 rang.! $%o12 'a&"o%it2 do$"ona&o03 J to 1e$t! a/y za 1e1 pomo'2 m5g& o$i2gn23
$%51 'el, >ozmy0lna nie'h.3 do tego 'elu 1e$t r5%nie ohydn2 per%er$12! 1a" u4y%anie przez
epi"ure1'zy"5% 0rod"5% %ymiotny'h po o/Bitym po$i&"u, W&adza %oli nie zo$ta&a $t%orzona
po to! /y "pi3 z porz2d"u $t%orzenia! le'z a/y u'zyni3 o$o/i$te o$i2gni.'ie z 1ego
do$"ona&ego %ype&nienia,
-iemnie1 1edna" 1e$t pra%d2! 4e %olno03 nie ozna'za /ra"u "onie'zno0'i, Czy 1e$t "onie'zne!
/y0my mogli %y/iera3 mi.dzy d%oma przedmiotamiQ Czy na przy"&ad Ba"t! 4e % moim
mie0'ie u"azu1e $i. tyl"o 1edna gazeta! ni$z'zy mo12 %olno03 % odnie$ieniu do gazetQ Czy
1e0li % mie0'ie 1e$t tyl"o 1eden teatr! to mo1a %olno03 zo$ta&a zli"%ido%anaQ O'zy%i0'ie!
1e0li 1e$t %i.'e1 ni4 1eden teatr 'zy gazeta! mog. do%olnie %y/iera3 mi.dzy "on"uren'y1nymi
do$ta%'ami rozry%"i 'zy %iadomo0'i, 7edna" 1e$tem r5%nie %olny na%et %5%'za$! gdy
do$ta%'a 1e$t 1eden= mog. 'zyta3 lu/ odm5%i3 'zytania! i03 do teatru lu/ pozo$ta3 % domu,
;nnymi $&o%y! Bundamentalna %olno03 dzia&ania lu/ niedzia&ania pozo$ta1e, 6eologo%ie
m5%i2 % tym %ypad"u o %olno0'i dzia&ania % odr54nieniu od %olno0'i %y/oru!
%ymaga12'e1 d%5'h lu/ %i."$ze1 li'z/y przedmiot5%C i %&a0nie ta %olno03 dzia&ania 1e$t
/ez%zgl.dnie "onie'znym elementem %olno0'i, 6o 1e$t %olno03! z "t5re1 "orzy$tamy przed
pod1.'iem "a4dego dzia&ania i na%et % 1ego tra"'ie! /o za%$ze mamy %&adz.! /y prze$ta3
'h'ie3, -ie 1e$t %i.' %'ale "onie'zne propono%anie 'z&o%ie"o%i %y/oru mi.dzy do/rem i
z&em! /y m5g& on za'ho%a3 %olno03, W rze'zy%i$to0'i zna'znie $zer$ze mo4li%o0'i
"orzy$tania z %olno0'i i$tnie12 %5%'za$! gdy % dane1 $ytua'1i z&o nie 1e$t % og5le o/e'ne!
natomia$t o %iele mnie1 $zan$ na %olno03 1e$t %tedy! gdy z&o $zale1e,
<ezpo0redni2 "on$e"%en'12 tego $po$o/u my0lenia 1e$t zdro%e $po1rzenie na pra%o, W tym
0%ietle pra%o nie 1e$t /o%iem pog%a&'eniem %olno0'i! le'z ra'ze1 1e1 g%arantem i o/ro#'2,
-a przy"&ad de"alog! eliminu12'y rze'zy! "t5re od'i2ga12 na$ od na$zego 'elu! nie uni'e$t%ia
materii %olno0'i! le'z "on'entru1e na nie1 na$z2 u%ag., Poli'1a $"ute'znie z%al'za12'a
z/rodnie 'hroni %olno03, Samo%ola! nieograni'zone dzia&ania na 1a"im"ol%ie" polu J nie'h
/.dzie to $amo%ola pra$y! radia! $&o%a! moralno0'i J 1e$t na1po%a4nie1$zym zagro4eniem! z
1a"im $poty"a $i. %olno03, Samo%ola nie tyl"o /o%iem nadu4y%a %olno0'i 1e1 %ino%a1'y!
le'z naty'hmia$t i /ezpo0rednio za"&5'a %olno03 inny'h! uniemo4li%ia12' im 'i2g&e d24enie
do 'elu dzi."i pode1mo%aniu %olnego %y/oru,
Dowod& +# wo-+o23
Ddy/y %olno03 ludzi ata"o%a&a 1a"a0 zazdro$na ra$a! "t5ra tego daru nie po$iada! to ta"2
napa03 mo4na /y zrozumie3, Kiedy 1edna" $ami ludzie pragn2 zanego%a3 t. zdolno03! gdy
z%al'za12 12 z 'a&2 energi2 Banatyzmu! z 'a&2 pomy$&o%o0'i2! 1a"2 dy$ponu1e /oga't%o!
%y"$zta&'enie i in$tytu'1e! a/y /roni3 nadu4y%ania tego daru! to mamy %tedy do 'zynienia z
per%er$12 prze0'iga12'2 %y/ry"i poga#$t%a, O/e'nie o/rona %olno0'i 'z&o%ie"a przed
ol/rzymi2 armi2 intele"tuali$t5% % Emery'e 1e$t % na1%y4$zym $topniu "onie'zna, 7a"i
mamy do%5d i$tnienia %olno0'iQ
Z +#%$r& -$dzkiego 7oz+#+i# 6 '-i"ze Kr8d1o wo-+o2ci
<ezpo0rednie 8r5d&o %olno0'i 'z&o%ie"a mo4na odnale83 % intele"tualnym 'hara"terze 1ego
poznania, :zi."i niemu 'z&o%ie" 1e$t 1edynym ziem$"im %idzem dramatu! "t5rym 1e$t
%$ze'h0%iat, ?o4e %e103 % na1g&./$z2 natur. %$zy$t"iego innego i %y103 poza $ie/ie! a 1ego
$po1rzenie nie 1e$t za0'ian"o%ym $po1rzeniem z%ierz2t! le'z "o$mopolity'zn2 per$pe"ty%2!
"t5ra zna %arto0'i i i'h ograni'zenia! /o ma materia& por5%na%'zy, W$zel"ie d24enie idzie %
0lad za poznaniem i 1e$t do niego propor'1onalne! gdy4 $amo z $ie/ie 1e$t z "onie'zno0'i
0lepe, Ca&y %$ze'h0%iat poru$za $i. "u 1a"iemu0 'elo%i= nie"t5re z 1ego $t%orze# po$u%a12
$i. % 'iemno0'i! po%olnymi! 'i.4"imi "ro"ami! pro%adzone poznaniem >z2d'y
%$ze'h0%iata! inne za0 poru$za12 $i. od przedmiotu do przedmiotu! "iedy /&y$" %iedzy
zmy$&o%e1 o0%ietli pi."no "t5re10 rze'zy zmy$&o%e1! pozo$ta%ia12' re$zt. za"ryt2 mro"iem
ta1emni'y, 7edna"4e ludzie! po$iada12' reBle"tor roz1a0nia12'y 'a&2 $'en.! %idz2 %yra8nie
prze$z"ody z&a! pomo' do$tar'zan2 przez po$z'zeg5lne do/ra! a przede %$zy$t"im 'el! do
"t5rego /iegn2, :24enia propor'1onalnego do poznania intele"tualnego nie mo4e za$po"oi3
4adna z atra"'1i %y$ta%iony'h % "rama'h na po/o'zu, Doni ono dale1! do 'elu %$zy$t"iego
J po%$ze'hnego do/ra! "t5re tyl"o 'z&o%ie" mo4e pozna3,
7e0li $po1rze3 z innego pun"tu %idzenia! to na$za zna1omo03 tego! 'o po%$ze'hne! poz%ala
nam zda3 $o/ie $pra%. z ograni'zenia J to zna'zy niedo$"ona&o0'i J tego! 'o
po$z'zeg5lne, ?o4emy do$trzega3 do/ro % rze'za'h po$z'zeg5lny'h i /ra3 1e $o/ie al/o te4
1e mi1a3! %idz2' i'h ograni'zenie! elementy niepo42dane, W&a0nie ograni'zenie %$zy$t"iego!
'o mnie1$ze od na1%y4$zego do/ra! po%odu1e! 4e do/ra po$z'zeg5lne nie mog2 %ymu$i3
ni'zego na %oli! podo/nie 1a" napar$te" %ody nie mo4e %ype&ni3 pi.3dzie$i.'iolitro%ego
%iadra, 7edynie do/ro niema12'e ograni'ze#! $&a/y'h pun"t5% i niepo42dany'h element5%
1e$t propor'1onalne do %oli, 6yl"o ono 1e$t %&a0'i%ym przedmiotem! mog2'ym poru$za3
%ol. % $po$5/ "onie'zny, W o/li'zu %$zy$t"iego! 'o ni4$ze! %ola 1e$t %olna,
Arg$)e+% )or#-+&
Od $trony moralne1 o'zy%i$tego argumentu na rze'z %olno0'i do$tar'za "il"a po$polity'h
Ba"t5%, O'zy%i0'ie 0mie$zne /y&o/y na"&adanie "omu0 mandatu za prze"ro'zenie pr.d"o0'i!
gdy/y nie /y& on % og5le "iero%'2! le'z "iero%a&a nim "onie'zno03, -agradzanie m.$t%a
/y&o/y g&upim ge$tem! gdy/y od%aga /y&a tyl"o g%a&to%n2 rea"'12 'zynni"5% 'hemi'zny'h,
E/$urdem /y&o/y nama%ianie 'z&o%ie"a do "ontrolo%ania u'zu3! zdo/y%ania 'el5%!
tr%ania przy idea&a'h! gdy/y % tym %$zy$t"im nie mia& on %y/oru, ;nnymi $&o%y! porady!
zale'enia! namo%y! roz"azy! nagrody! "ary! 'a&a pro'edura $2do%a J za"&ada12 %olno03
'z&o%ie"a,
W i$to'ie rze'zy /ez %olno0'i 'a&a "%e$tia moralno0'i i norm moralny'h 1e$t irra'1onalna,
7e0li pra%o moralne 'o"ol%ie" ozna'za! to 1e$t ono pra%em! "t5re nie zmu$za! le'z
zo/o%i2zu1e, Poddani tego pra%a $2 % $tanie 1e naru$zy3 J % prze'i%ie#$t%ie do poddany'h
pra%a Bizy'znego, Parlament nie na"&ada %ymaga# 'o do %iel"o0'i u$zu o/y%ateli! 'ho'ia4
42da p&a'enia podat"5%, W$p5&'ze$ny BilozoB t%ierdz2'y! 4e 'z&o%ie" 1e$t z%ierz.'iem!
z%i2z"iem 'hemi'znym lu/ ma$zyn2! a 1edno'ze0nie m5%i2'y o do/ru i z&u! przyz%oito0'i i
nieprzyz%oito0'i! $zla'hetno0'i i ha#/ie! og&upia $amego $ie/ie, Student a"'eptu12'y za$ady
ta"iego nau'zania po$t.pu1e roz$2dnie! gdy ma'ha r."2 na %$zel"2 moralno03,
Z $)ie+i#
O %iele /ardzie1 o$o/i$ty do%5d i$tnienia na$ze1 %olno0'i %yp&y%a z niezaprze'zalnego
Ba"tu! 4e zda1emy $o/ie z nie1 $pra%. J 'zyli ze 0%iade't%a p$y'hologi'znego $umienia,
Hanim 'z&o%ie" zapali papiero$a! %ie! 4e nie mu$i go zapala3! pod'za$ palenia 1e$t pe%ien! 4e
mo4e 1e % "a4de1 'h%ili przer%a3! a gdy 1u4 1e 'a&"iem $"o#'zy&! nadal ma prze"onanie o
$%o1e1 %olno0'i, Wie! 4e nie zo$ta& do tego pop'hni.ty przez $i&y "o$mi'zne, Cz&o%ie" %ie!
4e 1e$t %inny z&ego 'zynu! /o ma zupe&n2 pe%no03! 4e m5g& po$t2pi3 do/rze, Wie! 4e 'o0
nale4a&o/y zro/i3 naty'hmia$t! ale 1e$t r5%nie pe%ien! 4e mo4e tego odm5%i3,
-ie 1e$t e"$'entry'zny! dzi%a'zny ani $amotny % $%oim dzi%a't%ie, 6e $ame prze"onania $2
%0r5d ludzi 'a&"iem po%$ze'hne, W eBe"'ie! "iedy prze$t.p'a /&aga o lito03! t%ierdz2'! 4e
nie m5g& $i. po%$trzyma3 przed pope&nieniem z/rodni! to po%o&u1e $i. % rze'zy%i$to0'i na
/ra" po'zytalno0'i! przyna1mnie1 'h%ilo%y, ProBe$or mo4e $i. roz%odzi3 na teori2! 4e
ludz"ie po$t.po%anie 1e$t pody"to%ane dziedzi't%em $po&e'znym al/o 4e "ieru12 nim ta"
napra%d. neurony lu/ dzia&ania odru'ho%e! 1edna" pra%dopodo/nie donie$ie %&adzom
u'zelni o "a4dym $tuden'ie! "t5ry % 0rod"u %y"&adu g&o0no $i. 0mie1e lu/ 'hodzi po $ali,
Arg$)e+% z 5o"&c. rz!d8w +#d wzec.2wi#%e)6 7ierwo%+e Kr8d1o wo-+o2ci
-a "onie' do%5d i$tnienia %olno0'i oparty na pi."nie J porz2d"u <o4y'h rz2d5% nad
%$ze'h0%iatem, Ka4de inne $t%orzenie 1e$t poru$zane zgodnie ze $%o12 $z'zeg5ln2 natur2,
Kot nigdy nie $z'ze"a! a drze%o nie gryzie, :la'zego zatem 'z&o%ie" mia&/y /y3 1edynym
%y12t"iemQ Czemu mia&/y /y3 poru$zany 1a" 'o0! 'o nie 1e$t 'z&o%ie"iem! $"oro ma ludz"2
natur.Q :la'zego nie mia&/y /y3 poru$zany na $po$5/ ludz"i! to zna'zy % %olno0'iQ
:la'zego mia&/y /y3 przedmiotem "onie'znego ru'hu "ieru12'ego i$totami! "t5ry'h poznanie
1e$t ograni'zone do rze'zy $z'zeg5&o%y'h lu/ "t5re % og5le nie ma12 poznania! $"oro ma
po%$ze'hny horyzont! /.d2'y o/razem horyzontu <o4egoQ Czemu 1ego d24enie! zdolne
$i.ga3 po to! 'o po%$ze'hne! na1%y4$ze! mia&o/y /y3 zmu$zone do pragnienia rze'zy! "t5re
$2 ta" ot%ar'ie niedo$"ona&eQ ;nnymi $&o%y! 1a" %idzieli0my % rozdziale po0%i.'onym %oli
<o4e1! <5g 1e$t pier%otnym 8r5d&em na$ze1 %olno0'i z ra'1i $%oi'h /o$"i'h rz2d5% nad
%$ze'h0%iatem, 7e$te0my %olni! ponie%a4 %&adza 7ego %oli roz'i2ga $i. na %$zy$t"o! 'o
rze'zy%i$teC nie tyl"o na $t%orzenia! nie tyl"o na dzia&ania! le'z ta"4e na $po$5/ i'h
od/y%ania= %olny lu/ "onie'zny, Pier%$zy poru$zy'iel! 1e0li 'hodzi o "%e$ti. poru$zania
'z&o%ie"a! poru$za nim zgodnie z 1ego ludz"2 natur2 J % %olno0'i,
Po1a%ia $i. tu intere$u12'a "%e$tia po"azu12'a! 1a"2 $i&. ma "&am$t%o! 1e0li tyl"o 1e$t
%y$tar'za12'o %iel"ie i %y$tar'za12'o 'z.$to po%tarzane, O$tatnio modne $ta&o $i.
$pogl2danie na %$p5&'ze$ny'h BilozoB5% i %y'ho%a%'5% 1a"o na przy%5d'5%! pod'za$ gdy
Ko0'i5& tra"to%any 1e$t 1a" rea"'y1ny %r5g %$zy$t"iego! 'o godne 'z&o%ie"a, E 1edna"
gdy/y prze1rze3 li$t. pra%d! "t5re "a4dy "atoli" mu$i %yzna%a3 1a"o nieomylnie pra%dzi%e!
mo4na /y na nie1 znale83 na$t.pu12'e= 'z&o%ie" 1e$t i$tot2 $"&ada12'2 $i. z 'ia&a i du$zy! 1ego
intele"t dzia&a $pra%nie! mo4e z pe%no0'i2 pozna3 pra%d.! 1ego %ola 1e$t %olna! panu1e on
nad $%oim 4y'iem, ?o4na /y $i. %i.' za$tana%ia3 J "to 1e$t moim /li8nimQ
Re-#cje wo-i i i+%e-ek%$
>oz%i"&aniem %za1emny'h po%i2za# intele"tu i %oli za1miemy $i. % drugim tomie te1
"$i24"i, 6rze/a 1edna" tuta1 o ni'h %$pomnie3! ponie%a4 % 0%ietle tego! 'o zo$ta&o 1u4
po%iedziane! i'h /li$"ie %$p5&dzia&anie $ta1e $i. o'zy%i0'ie %ido'zne i Ba"t ten $ta%ia umy$&
% o/li'zu trudno0'i! "t5ry'h nie mo4na od$un23 na /o", Ponie%a4 "a4de d24enie 1e$t 0lepe i
idzie % 0lad za poznaniem! %ola o'zy%i0'ie zale4y od intele"tu! 1e0li 'hodzi o przedmiot 1e1
poru$ze#, -a przy"&ad 'z&o%ie" nie mo4e pragn23 <oga 1a"o $%ego nadprzyrodzonego
$z'z.0'ia! dop5"i nie pozna Do dzi."i %ierze, -iemnie1 1edna" %ola 1e$t za$ad2 %$zel"iego
ru'hu % 'z&o%ie"u! %i.' intele"t pod24a "u $%oim roz%a4aniom dzi."i temu! 4e 1e$t
poru$zany przez %ol., 6o od $ame1 dzie%'zyny % zupe&no0'i zale4y! 'zy /.dzie rozmy0la&a
nad $%oimi du4ymi $topami! 'o 12 przygn./i! 'zy nad zadartym no$"iem! 'o zna'znie 12
po'ie$zy,
*z#je)+& r$c.
Wola nie mo4e $i. poru$zy3! dop5"i intele"t nie rzu'i $%ego 0%iat&a! ale intele"t 1e$t
poru$zany przez %ol., Wygl2da to /ez %2tpienia na /&.dne "o&o, W rze'zy%i$to0'i 1edna" nie
ma % nim ni' /&.dnego, Ko&o $i. przery%a dzi."i przy1.'iu o'zy%i$te1 pra%dy! 4e 1edno z
ty'h poru$ze# mu$i /y3 pier%$ze, E 1e0li przy1miemy i$tnienie tego pier%$zego ru'hu! to
%ola i intele"t /.d2 1u4 rado0nie %$p5&pra'o%a3, 6o pier%$ze poru$zenie po'hodzi od
intele"tu! ze %zgl.du na za$adni'zy Ba"t! 4e mu$imy na1pier% 1a"20 rze'z pozna3! a/y0my
mogli 1e1 zapragn23, Co popy'ha intele"t do pier%$zego roz%a4aniaQ Pier%$ze poru$zenie
mu$i po'hodzi3 od ze%n.trznego $pra%'y, E 1edynym ze%n.trznym $pra%'2! "t5ry mo4e
dzia&a3 /ezpo0rednio na du$z.! 1e$t <5g,
*z#je)+# w&"zo23
W por5%na%'ze1 o'enie ty'h d%5'h %&adz 0%i.ty 6oma$z u%a4a intele"t za $zla'hetnie1$zy!
przyna1mnie1 teorety'znie i % do$"ona&ym $tanie nie/ia#$"im, ?a do tego po%a4ne po%ody,
H pun"tu %idzenia przedmiot5% ty'h %&adz 1e$t 1a$ne! 4e przedmiot intele"tu 1e$t pro$t$zy!
/ardzie1 a/$tra"'y1ny, Ozna'za to! 4e przedmiot ten 1e$t mnie1 $"alany po$z'zeg5lno0'i2 i
dlatego ma % $o/ie mnie1 ograni'zenia! mnie1 niedo$"ona&o0'i, H pun"tu %idzenia 'elu
'z&o%ie"a! "t5rym 1e$t %idzenie u$z'z.0li%ia12'e J /ezpo0rednie! intui'y1ne poznanie <oga
J $zla'hetno03 intele"tu %yra8nie $i. u%ydatnia! gdy4 do$"ona&o03 'z&o%ie"a! podo/nie 1a"
do$"ona&o03 "a4de1 inne1 rze'zy! polega na na1%y4$zym dzia&aniu 1ego na1%y4$ze1 %&adzy,
>ado%anie $i. <ogiem! 'z.03 ludz"iego $z'z.0'ia nale42'a do %oli! po1a%ia $i. 1a"o $"ute"!
1e$t $%ego rodza1u na$t.p$t%em %idzenia u$z'z.0li%ia12'ego,
W o/e'nym 4y'iu dzia&anie %oli mo4e /y3 o %iele $zla'hetnie1$ze od dzia&ania intele"tu z
ra'1i natury i'h przedmiot5%, Pra%da! przedmiot intele"tu! mie0'i $i. /o%iem % intele"'ie!
pod'za$ gdy do/ro! przedmiot %oli! zna1du1e $i. % rze'za'h, Fa"t ten ma donio$&e
"on$e"%en'1e pra"ty'zne, St2d %i.' 0%i.ty 6oma$z m5g& /y3 'zy$ty 1a" anio& mimo %iel"ie1
%iedzy o /rudzie moralnym! dete"ty% za0 mo4e po$iada3 /ieg&2 zna1omo03 metod
do"ony%ania roz/o1u i pozo$ta%a3 u'z'i%ym 'z&o%ie"iem, ;nnymi $&o%y! intele"t przy1mu1e
%$zy$t"o na $%oim poziomie, 6o! 'o znamy! i$tnie1e % na$ na na$z $po$5/ J 'zy 'hodzi o
ro/a"i! 'zy o <oga, Wiedza nie podno$i na$ ani nie degradu1e! le'z ra'ze1 zr5%nu1e rze'zy do
1ednego ludz"iego poziomu,
W prze'i%ie#$t%ie do intele"tu %ola nie przy1mu1e rze'zy do $ie/ie! le'z do ni'h %y'hodzi,
Sta1emy $i. tym! 'zego pragniemy, 7e0li mie0'i $i. to nie$"o#'zenie %y4e1 od na$! zo$ta1emy
%ynie$ieni ponad $ie/ie! na %ynio$&e %y4ynyC 1e0li za0 poni4e1 na$! zo$ta1emy 0'i2gni.'i do
poziomu tego! 'zego &a"niemy, 7e0li umie$z'zamy na$z 'el % <ogu! %zra$tamy do /o$"i'h
%y4yn! 1e0li za0 upa1amy $i. przy1emno0'iami z%ierz2t! zo$ta1emy %'i2gni.'i do grz.za%i$"a
z%ierz.'e1 egzy$ten'1i! a na%et g&./ie1! /o potraBimy %ymy0li3! 1a" $ta3 $i. /ardzie1
z%ierz.'ym od z%ierz2t,
0od$)ow#+ie, d!"e+i# $ cz1owiek#
-a pod$ta%ie tego przegl2du d24e# 'z&o%ie"a mo4emy zrozumie3! 4e p$u12 one g&ad"i i
1ednolity %z5r u&o4ony przez %$p5&'ze$n2 BilozoBi., S2 'zynni"ami niepo"o1u zar5%no %e
%$ze'h0%ie'ie! 1a" % 4y'iu po1edyn'zego 'z&o%ie"a J i za%$ze /.d2, ; Ba"ty'znie po%inny
/y3, Wed&ug plan5% /o$"iego Er'hite"ta d24enia $2 nie$po"o1nymi 8r5d&ami dzia&ania! "t5re
poz%ol2 'z&o%ie"o%i odpo'z23 dopiero! gdy zdo/.dzie mury nie/a i za'znie u'ze$tni'zy3 %
4y'iu <o4ym, Celem 4y'ia i %$ze'h0%iata nie 1e$t t.pa $tagna'1a! le'z %iel"ie o$i2gni.'ie! a
d24enia $2 $i&ami nap.do%ymi dopingu12'ymi na$ do zdo/y'ia tego %znio$&ego 'elu,
-a$ze d24enia zmy$&o%e nie $2 ani gniazdem rozpu$ty! ani na1%i."$z2 0%i.to0'i2, Widzenie
% ni'h /og5%! "t5ry'h nale4y 'z'i3 % opara'h "adzid&a! 1e$t r5%nie nie$&u$zne 1a"
za&amy%anie r2" z przera4enia i po$trzeganie i'h 1a"o rze'zy nie'zy$ty'h, -ie $2 ani 1ednym!
ani drugim, S2 1edynie /ardzo pro$tym i /ardzo ludz"im %ypo$a4eniem 'z&o%ie"a J o/razu
<oga, S2 zdolne zar5%no do o$i2gni.'ia %iel"i'h %y4yn! 1a" i do upadni.'ia na $amo dno J
ale tyl"o za namo%2 %y4$zego autorytetu! "t5ry 1a"o 1edyny za$&ugu1e na pot.pienie lu/
po'h%a&.,
6ym %y4$zym autorytetem 1e$t zamierzona %ola 'z&o%ie"a J 8r5d&o pot.4ny'h mo4li%o0'i i
ogromny'h o/o%i2z"5%! ot%iera12'e przera4a12'e per$pe"ty%y "l.$"i! dopingu12'e do
dzia&a#! "t5re o0mieli $i. pod123 tyl"o od%a4ne ludz"ie $er'e, 7edna" % %oli ma r5%nie4
$%o1e 8r5d&o po0%i.'enie! rozrzutno03 %&a0'i%a mi&o0'i! $u"'e$! 'nota i nie/o, :zi."i %oli
mo4emy zdo/y3 <oga! ale mo4emy ta"4e z%i2za3 $i. z $zatanem,
4ie7okoj!c& E#k% we wzec.2wiecie
Audz"a %ola 1e$t niepo"o12'ym Ba"tem %e %$ze'h0%ie'ie /y3 mo4e dlatego! 4e 1e$t
na1%y4$zym Ba"tem, Korono%ana g&o%a nigdy nie mo4e $po"o1nie odpo'z23, W podleg&ym
1e1 0%ie'ie! 'zy to zna1du12'ym $i. %e%n2trz 'z&o%ie"a! 'zy to poza nim! za%$ze tli $i.
mo4li%o03 /untu, 7edna"4e ta %&a0nie %ola da1e 'z&o%ie"o%i %&adz. nad 'a&ym
$t%orzeniem! z nim $amym %&2'znie, 6o ona 1e$t g&5%nym ogni%em % tym pi."nie %y"utym
&a#'u'hu /yt5%! roz'i2ga12'ym $i. od na1/ardzie1 prymity%ne1 Bormy i$tnienia przez 'h%a&.
anio&5% a4 do /la$"u! "t5rym 1e$t <5g,
4ie7okoj!c& E#k% w -$dzki) "&ci$
O'zy%i0'ie %ola 1e$t te4 niepo"o12'ym Ba"tem % ludz"im 4y'iu, 7e$t 'i2g&ym
przypominaniem! 4e 1e$te0my lud8mi J a 'za$ami $ta1e $i. to /ole$ne, <y&o/y nam o %iele
&at%ie1 patrze3 na $ie/ie 1a" na ma$zyny! utra'i3 $ie/ie % "o12'e1 mi.""o0'i emo'1onalizmu!
o/ali3 /ariery dziel2'e na$ od animalizmu J /ardzo &at%o! /ardzo $&a/o i /ardzo t'h5rzli%ie,
7e0li 1edna" i$tnie1e $ta&y o0'ie# dopingu12'y na$! /y0my /yli godni na$zego 'z&o%ie'ze#$t%a!
to 1e$t te4 'i2g&a o/rona przed o"ropno0'i2 rozpa'zy i /rudem $amo%oli, Wyt&a'za ona na
'a&e1 ludz"ie1 a"ty%no0'i %yra8ny ludz"i zna" Birmo%y= Fmo1eG J ozna". %&adzy!
%&a$no0'i! dumy! 1a" r5%nie4 odpo%iedzialno0'i,
Audz"a %ola 1e$t niepo"o12'a! /o 'zyni z na$ pe&ny'h u'ze$tni"5% do$"ona&o0'i <oga=
zdolny'h do pozna%ania i dzia&ania 1a" <5g dzi."i intele"to%i i %oli! do u'ze$tni'zenia %
dziele <o4e1 opatrzno0'i % $po$5/ niedo$t.pny dla 4adnego innego 'z&on"a materialnego
%$ze'h0%iata i do dope&niania o/razu <oga % tym %$ze'h0%ie'ie, 6yl"o my $po0r5d
%$zy$t"i'h $t%orze# mamy mo' do10'ia do /ezpo0redniego po$iadania <oga! /o tyl"o my
mo4emy po%$ta3 % ot%artym /un'ie prze'i%"o <ogu i tr%a3 % nim przez 'a&2 %ie'zno03,
ROZDZIA RG
>M<S 0A4A B*IA(A (Kw. HQAHL)
(#je)+ic# w&oko2ci i g1'i
W$pina'z"i %y$o"og5r$"ie i nur"o%anie g&./ino%e po'i2ga12 tyl"o nieli'zny'h!
%y$porto%any'h ludzi, W o/u ty'h za1.'ia'h %y$t.pu1e element nie/ezpie'ze#$t%a!
z%i."$zony /y3 mo4e %$"ute" po$ma"u tragedii! "t5ry nie$ie ze $o/2 e"$tremalna %y$o"o03
lu/ g&./o"o03, Cz&o%ie" %ie! 4e 1e4eli ze1dzie pod %od. odpo%iednio g&./o"o! zo$tanie
zmia4d4ony przez ota'za12'e go 'i0nienie, 7e0li %e1dzie odpo%iednio %y$o"o! nie e"$plodu1e
z /ra"u ze%n.trznego 'i0nienia! /o %'ze0nie1 udu$i $i. z /ra"u tlenu J ale udu$zenie $i. nie
1e$t du4o %ygodnie1$ze, Hape%ne %&a0nie element %ygody! a nie l." przed
nie/ezpie'ze#$t%em! zatrzymu1e %i."$zo03 ludzi na prozai'znym poziomie p&a$"ie1 ziemi,
Co"ol%ie" /y po%iedzie3 o emo'1onu12'y'h prze4y'ia'h z%i2zany'h z %iel"imi
%y$o"o0'iami i g&./o"o0'iami! pod %zgl.dem z%y"&e1 %ygody nie mog2 $i. one r5%na3 z
$enn2 uli'2 % letni %ie'z5r 'zy mi.""im Botelem przy 'iep&ym "omin"u % zimo%2 no',
Wi."$zo03 "o'ha12'y'h %ygod. ludzi nie mo4e 'a&"o%i'ie uni"n23 %$zel"i'h %y$o"o0'i i
g&./i! ale mo4e i'h nie lu/i3! gdy tyl"o $i. z nimi zet"nie, -ie'h.3 ta 1e$t zaz%y'za1
naty'hmia$to%a i 1ednozna'zna, Cho'ia4 %'hodzimy do %indy e"$pre$o%e1 z %&a$ne1 %oli!
1e1 niemal naty'hmia$to%e zapadni.'ie $i. o trzydzie0'i pi.ter % d5& pozo$ta%ia % na$
od'zu'ie niedo%ierzania i nie1a$nego przera4enia, -ie 1e$t to na%et "%e$tia zagro4enia 'zy
nie%ygody! le'z $"ute" tego! 4e z1e4d4ali0my z/yt $zy/"o, -ie 1e$te0my $"on$truo%ani
%ed&ug modelu e"$pre$o%ego! le'z z mozo&em %$pinamy $i. "ro" po "ro"u i na%et 1e$z'ze
o$tro4nie1 $'hodzimy % d5&, W ten $po$5/ dzia&a na$z umy$& i na$za %ola! i ten $am %zorze'
na0ladu12 %$zy$t"ie dro/iazgi % na$zym 4y'iuC % "a4dym razie o tyle! o ile mo4emy to
urz2dzi3, Ele za1mo%anie $i. tym nie mo4e 4adn2 miar2 %ype&ni3 nam 'a&ego 4y'ia,
Patrzymy % o'zy drugiego 'z&o%ie"a i nagle! 'a&"iem nie$podzie%anie! zau%a4amy! 4e
%za1emnie zanurzali0my $i. % g&./iny ludz"ie1 du$zyC 1e$te0my onie0mieleni i %y'oBu1emy
$i. z rodza1em o$zo&omionego niedo%ierzania, Deniu$z mo4e pra'o%a3 'a&ymi godzinami
nad opornym materia&em! a4 przy'hodzi nag&y /&y$"! "t5ry po$y&a 1ego umy$& %z%y4 1a"
prze$tra$zonego anio&a! /iegn2'ego do domu, -a%et geniu$z 1e$t nie'o o$zo&omiony i pe&en
niedo%ierzania! 'ho3 ta nie%iara mo4e zo$ta3 po"ryta "ompetentnym mil'zeniem,
Ddy $pogl2damy % d5& z o"na $zy/"o le'2'ego $amolotu! po'i2gi! $tat"i! mia$ta i la$y
%ygl2da12 1a" za/a%"i, Aed%ie mo4emy uzna3 1e za pra%dzi%e J i zno%u $i. po1a%ia
od'ie# o$zo&omionego niedo%ierzania, 7e0li mo4emy %yo/razi3 $o/ie 'z&o%ie"a ma12'ego
przed $o/2 ten $am %ido" /ez ru$zania $i. z po%ierz'hni ziemi! mo4emy mie3 pe%ne po1.'ie
o 1ego niedo%ierzaniu! gdy $ty"a $i. z Ba"tem $%o1ego poznania, Pmy$& przeno$i go na 1eden
"ranie' %$ze'h0%iata al/o ponad %$ze'h0%iat i ta" 1a" pa$a4ero%i $amolotu poz%ala mu
o/123 %zro"iem 'a&o03! 1a" gdy/y o/$er%ator nie $tano%i& 1e1 'z.0'i, Audz"i umy$& /ez
4adnego o$trze4enia $i.ga pod po%ierz'hni. ludzi i rze'zy do $ame1 i'h g&./i! a/y od"ry3 nie
'o0 na i'h temat! le'z $amy'h ludzi i rze'zy J % u&am"u 'h%ili! "t5ry %ymy"a $i. analizie! i
/ez etap5% po0redni'h J %yry%a12' na$ z apaty'znego dreptania, -i' dzi%nego! 4e "%e$tia
poznania od po'z2t"u $tano%i&a dla BilozoB5% za$adni'zy pro/lem i 4e za/ierali $i. oni do
niego % 'o"ol%ie" "%a0nym humorze! podra4nieni i pra%ie 8li na z%i2zan2 z nim $zy/"o03!
ta1emni'.! %y$o"o0'i i g&./ie,
4#%$r#-+e 7od%#w& %#je)+ic& 7oz+#+i#
Ponadto pro/lem ten ma /ezpo0rednie i de'ydu12'e zna'zenie dla "a4dego 'z&o%ie"a, 7e0li
/o%iem 1e$t pra%d2! 4e d24enie mu$i i03 % 0lad za poznaniem! to ludz"ie d24enie prze%y4$za
d24enie z%ierz.'e %&a0nie z po%odu tego ta1emni'zego! dale"o$i.4nego! po%$ze'hnego
poznania 'z&o%ie"a, 6o dlatego! 4e 'z&o%ie" mo4e przemierza3 %y$o"o0'i i g&./ie! mo4e go
zado%oli3 tyl"o na1%y4$ze do/ro, E zatem po%$ze'hne! a/$tra"'y1ne poznanie 'z&o%ie"a 1e$t
/ezpo0rednim 8r5d&em i %y1a0nieniem 1ego %olno0'i %o/e' d5/r ograni'zony'h i
niedo$"ona&y'h, 6o odr./ne ludz"ie poznanie da1e mu %&adz. nad 0%iatem materialnym i
$o/2 $amym oraz t&uma'zy o$tate'znie! 4e odpo%iedzialno03 z%i2zana z ludz"im 4y'iem!
mo4li%o0'i o$o/i$tego $u"'e$u lu/ pora4"i! z%y'i.$t%a lu/ "l.$"i! 4y'ia moralnego i 1ego
o$tate'zny'h "on$e"%en'1i J nie/a lu/ pie"&a J zna1du12 $i. % za$i.gu ludz"i'h dzia&a#,
7ednym $&o%em! 'z&o%ie" ma odr./ne ludz"ie pragnienia i pode1mu1e odr./ne ludz"ie 'zyny
ze %zgl.du na odr./ne ludz"ie poznanie, Audz"ie 4y'ie za1mu1e poziom nie%iele ni4$zy od
anio&5% i dale"o %y4$zy od z%ierz.'ego 0%iata materialnego, Pro/lem poznania nie ma
zatem 'hara"teru 'zy$to a"ademi'"iego, -ie mo4na go le"'e%a4y3! le'z nale4y go
$"rupulatnie z/ada3,
*781cze+o23 i 7ro'-e)
Ni%ori# w781cze+ego 7og-!d$
-i' %i.' dzi%nego! 4e dzi$ie1$za BilozoBia ma udzia& % po%$ze'hnym zaintere$o%aniu
pro/lemem poznania, Ha$"a"u1e natomia$t! dla'zego dzia&ania %$p5&'ze$ne1 BilozoBii
"on'entru12 $i. g&5%nie na nego%aniu ludz"iego 'hara"teru poznania 'z&o%ie"a zamia$t na
pr5/a'h 1ego %yt&uma'zenia, Fa"t 1e$t 1edna" o'zy%i$ty, Op5r %o/e' ludz"iego 'hara"teru
poznania 'z&o%ie"a 1e$t 1edn2 z za$adni'zy'h przy'zyn odrzu'enia $'hola$ty'znego
%y1a0nienia tego pro/lemu J nie$&u$znie u%a4anego za nai%ny pogl2du $'hola$ty"5%! 4e
poznanie 'z&o%ie"a prze"ra'za tre03 poznania zmy$&o%ego! a mimo to %y%odzi $i. od
zmy$&5% i 0%iata zmy$&o%ego, W$p5&'ze0ni odrzu'a12 al/o 1eden z ty'h d%5'h element5%!
al/o te4 i'h po&2'zenie, 7edna $z"o&a /.dzie $i. upiera3! 4e 0%iat zmy$&5% 1e$t 0%iatem
z&udze#! a "iedy pode1mu1emy pozna%anie ota'za12'ego na$ 0%iata! Ba"ty'znie pro1e"tu1emy
na niego dzia&anie na$zego umy$&u i to on 1e$t g&5%nym gra'zem % te1 grzeC druga zupe&nie
le"'e%a4y dzia&ania intele"tualne! degradu12' 1e do 0%iata zmy$&o%y'h! automaty'zny'h!
0lepy'h i in$tyn"to%ny'h $i&, W ten $po$5/ %y$o"o0'i i g&./ie! ta1emni'a i $zy/"o03! %raz z
'a&2 re$zt2 zo$ta12 zli"%ido%ane %$"ute" z%y"&ego rozdmu'hania 0%iata zmy$&o%ego al/o
zdu$zenia ludz"i'h umy$&5%, 7e$t to do03 %y$o"a 'ena za %ygod. p&a$"iego terenu,
S%#+owiko w781cze+&c.
?etoda u'ie'z"i od pro/lemu poznania nie 1e$t % 4adnym razie no%a, Pr5/o%ano 1e1! "iedy
BilozoBia /y&a % po%i1a"a'h! i %ielo"rotnie p58nie1C 0%iat %'i24 idzie naprz5d i ludz"ie
umy$&y r5%nie4, 7edna" 'z&o%ie"a pr5/u12'ego u'ie'z"i nie znie'h.'2 %'ze0nie1$ze
niepo%odzeniaC metoda ta nieu'hronnie zo$tanie %ypr5/o%ana pono%nie, Rr5de&
intele"tualny'h %$p5&'ze$ne1 pr5/y mo4na $i. do$zu"a3 % po'z2t"a'h ery no%o4ytne1! "iedy
to Kartez1u$z przy12& i$tnienie $ztu'zne1 przepa0'i mi.dzy umy$&em i 0%iatem rze'zy%i$tym!
a za&o4enie to zmu$i&o go do $"on$truo%ania Banta$ty'znego mo$tu 'a&"o%i'ie
nieuza$adnionego paralelizmu, Fanta$ty'zny mo$t przerzu'ony nad domnieman2 przepa0'i2
%yda1e $i. 'zym0 odpo%iednim! ale ludzie %zi.li go na $erio,
;mmanuel Kant nada& te1 hipotezie BilozoBi'zny po$ma"! pozornie 12 uza$adnia12'! "iedy z
typo%2 %$p5&'ze$n2 niezdarno0'i2 po0pie$zy& Fna ratune"G ludz"iemu 'hara"tero%i poznania
ludz"iego przed pozyty%i$ty'znymi ata"ami 7ohna Ao'"eTa! DeorgeTa <er"eleya i :aVida
SumeTa, >atune" zo$ta& o$i2gni.ty przez zamordo%anie oBiary, Kant opar& $i. na za&o4eniu!
4e to! 'o nie 1e$t Bormalnie uzy$"ane dzi."i do0%iad'zeniu! po'hodzi 'a&"o%i'ie z umy$&u,
6a"ie "ategory'zne $t%ierdzenie! 1a"= F'u"ier 1e$t $&od"iG! o'zy%i0'ie nie 1e$t dane Bormalnie
% do0%iad'zeniu! ponie%a4 nie da $i. do0%iad'zalnie z/ada3 $&od"o0'i 'a&ego i$tnie12'ego
'u"ru, E zatem mu$i ono % 'a&o0'i po'hodzi3 z umy$&u, O/a elementy oryginalnego
za&o4enia Kanta zo$ta&y p58nie1 niezale4nie roz%ini.te a4 do $%oi'h logi'zny'h "on$e"%en'1i
% po$ta'i naturalizmu i idealizmu, Pro/lemu poznania pono%nie uni"ni.to za pomo'2 te1
$ame1 metody nego%ania lu/ pomi1ania 1ednego z 1ego element5% $"&ado%y'h= 'z&o%ie"a lu/
umy$&u, 7edna" uparte Ba"ty pozo$ta&y nie%y1a0nione= ani 0%iat! ani umy$& nie poz%oli&y $i.
zle"'e%a4y3,
<li4e1 na$zy'h 'za$5% Senri <erg$on %y"ona& uprze1my ge$t % $tron. intele"tu! %/i1a12' mu
n54 % ple'y $t%ierdzeniem! 4e intele"t nie 1e$t narz.dziem %iarygodnego poznania! a
rze'zy%i$to03 1e$t 'zym0 ta" p&ynnym! 4e nie mo4na 1e1 pozna3 /ez zatrzymania 1e1 /iegu i
%$"ute" tego /ez 1e1 zaBa&$zo%ania, S"ute" /y& ta"i! 4e nie mieli0my 1u4 ani godnego u%agi
umy$&u! ani 0%iata! z "t5rym mogli/y0my na%i2za3 $ty'zno03, ;ntele"t 'z&o%ie"a nie /y&
%iarygodnym /ada'zem rze'zy%i$tego 0%iata! le'z Ba&$zerzem t%orz2'ym u4yte'zne (a nie
pra%dzi%e) po1.'ia! "t5ry'h 1edynym 'elem /y&o dzia&anie, William 7ame$ przy12& ge$t
<erg$ona z ot%artymi ramionami i roz%in2& $%51 pragmatyzm ('zyli zle"'e%a4enie pra%dy
na "orzy03 u4yte'zno0'i)! o/ra'a12' % ten $po$5/ uza$adnion2 nau"o%2 metod. /ada%'z2 %
ogromnie popularny i zupe&nie /ez%arto0'io%y $y$tem BilozoBi'zny,
:zi$ia1 zry%amy o%o'e tego dzi"iego za$ie%u, -a$za epo"a $tan.&a /o%iem nagle %o/e'
%yra8ne1 pr5/y 'a&o0'io%ego o/alenia intele"tu i 1ego dzia&a# lu/ na%et 1a%nego
zanego%ania 1ego i$tnienia, Ozna'za to! 4e mamy do 'zynienia z zanego%aniem ludz"iego
poznania J z %$zy$t"imi tego "on$e"%en'1ami= zanego%aniem BilozoBii! nau"i! ludz"i'h
dzia&a# i ludz"iego 4y'ia, 7e$te0my oBiarami %$p5&'ze$nego Frato%aniaG ludzi przez
For.do%ni"5%G 'z&o%ie'ze#$t%a,
O'ro+# 7oz+#+i#
W 1ednym z %'ze0nie1$zy'h rozdzia&5% %y"azano! 4e Ko0'i5& /y& zmu$zony po0pie$zy3 na
ratune" ludz"iemu 'hara"tero%i $ame1 natury 'z&o%ie"a i /roni3 %olno0'i ludz"iego
dzia&ania, 7e$t ta" r5%nie4 % %ypad"u ludz"iego poznania, Podo/nie 1a" Ko0'i5& t%ierdzi&! 4e
'z&o%ie" 1e$t i$tot2 ludz"2! a nie z%ierz.'2! aniel$"2 'zy /o$"2! i 4e 1e$t panem $%oi'h
dzia&a#! a nie nie%olni"iem 0lepy'h $i& i$tnie12'y'h % nim $amym lu/ poza nim! ta" te4
o/$ta1e przy ludz"im 'hara"terze 1ego poznania! przy %iarygodno0'i 1ego intele"tu, Poznanie
'z&o%ie"a nie 1e$t z%y"&ym poznaniem zmy$&o%ym! %&a0'i%ym z%ierz.tom! ani
%rodzonym! do$"ona&ym poznaniem anio&5%! ani te4 pe&ni2 %$zel"iego poznania! 1a" 1e$t %
%ypad"u <oga, 7e$t to poznanie propor'1onalne do ludz"ie1 natury! do du'ho%e1 du$zy
o4y%ia12'e1 materialne 'ia&o J poznanie ra'1onalne! 'zerpi2'e 8r5d&a ze zmy$&5% i 0%iata
zmy$&o%ego,
4#%$r# 7oz+#+i#
>54ni'a mi.dzy tymi d%oma $tano%i$"ami! z "t5ry'h "a4de t%ierdzi! 4e /roni 'z&o%ie"a!
polega % te1 "%e$tii na tym! 4e 1edno z ni'h nie tyl"o uzna1e i$tnienie elementu du'ho%ego!
le'z po$trzega go 1a"o integraln2 'z.03 naturalnego porz2d"u! a nie 'o0 nadz%y'za1nego!
nadprzyrodzonegoC drugie natomia$t! /.d2'e pod %ra4eniem o/razo%o0'i! rozmiar5%!
%ielora"o0'i i $ta&o0'i 0%iata zmy$&o%ego i %ra4e# zmy$&o%y'h! nie mo4e oder%a3 o'zu od
te1 Ba$'ynu12'e1 'z.0'i natury i dlatego nie %idzi ni'zego innego, -atura 'z&o%ie"a 1e$t %e
%$ze'h0%ie'ie 'zym0 zadzi%ia12'ym= 1e$t po&2'zeniem elementu materialnego i du'ho%ego!
ogni%em 1edno'z2'ym 0%iaty du'ho%y i materialny, 7edna" nie %yni"a z tego! 1a"o/y
'z&o%ie" /y& i$tot2 ponadnaturaln2! %y/ry"iem natury! par%eniu$zem! "t5rego nale4y
zdegrado%a3 do ni4$zego poziomu, 6a"4e 1ego poznanie 1e$t 'zym0 zadzi%ia12'ym J /ierze
po'z2te" ze 0%iata materialnego i $i.ga po du'ho%e %y4yny prze"ra'za12'e dale"o "a4d2
ni4$z2 od 'z&o%ie"a rze'z na 0%ie'ie, -ie 1e$t 1edna" z tego po%odu z1a%i$"iem
nienaturalnym! pozanaturalnym 'zy ponadnaturalnymC nie nale4y go tra"to%a3 "onie'znie
1a"o z&udzenia ani a/$urdalnego parado"$u %ymy"a12'ego $i. %$zel"iemu po1.'iu, 7e$t %
pe&ni naturalne i 'a&"iem naturalnie po$iada ta"ie du'ho%e 'e'hy! 1a" niematerialno03!
niezmienno03! po%$ze'hno03 i "onie'zno03,
/ego cec.&, +ie)#%eri#-+e9 +iez)ie++e9 7owzec.+e9 ko+iecz+e
Audz"ie poznanie "amienia! drze%a 'zy innego 'z&o%ie"a prze"ra'za dale"o po$z'zeg5lne
$po$trze4enia doty'z2'e tego "amienia! tego drze%a 'zy tego 'z&o%ie"a i %ypo$a4a o$o/.
pozna12'2 % po1.'ie! "t5re 1e$t po%$ze'hnie pra%omo'ne J 1edno z ni'h 1e$t pra%d2 o
%$zy$t"i'h "amienia'h! inne o %$zy$t"i'h drze%a'h! a "ole1ne o %$zy$t"i'h ludzia'h, 7e$t to
moneta "r5le$t%a pra%dy! "t5ra /.dzie a"'epto%ana na%et % %ie'zno0'i, 7e$t nie tyl"o
po%$ze'hna! le'z r5%nie4 ta" "onie'znie $ta/ilna 1a" natury pozna%any'h rze'zy! ponie%a4
%&a0nie te natury $2 pozna%ane, :op5"i "o&o nie mo4e zmieni3 $%o1e1 natury i 'i2gle 1e$t
"o&em! dop5"i 'z&o%ie" pozo$ta1e 'z&o%ie"iem! to zna'zy dop5"i i$toty rze'zy nie mog2 ule'
zaBa&$zo%aniu! dop5ty to poznanie pozo$ta1e niezmienne,
;$tnie1e ono % du'ho%e1 du$zy! % niematerialne1 %&adzy intele"tu! % 1edyny $po$5/! % 1a"i
mo4e % nim i$tnie3! to zna'zy % $po$5/ %olny od ograni'ze# materii, Prze%y4$za
przygodno03! zmienno03 i po1edyn'zo03 0%iata materialnego! przy/iera12' 'e'hy 0%iata
du'ho%ego! a mimo to %iernie przed$ta%ia 0%iat! z "t5rym %pro%adza 'z&o%ie"a %
/ezpo0redni2 $ty'zno03, W po1.'ia'h %ilgo'i! pi."na i 'z&o%ie'ze#$t%a rze'zy%i0'ie o/e'na
1e$t pra%da! 'ho'ia4 % 0%ie'ie zmy$&o%ym Bizy'znie i$tnie1e nie %ilgo3! tyl"o %ilgotne
rze'zy! nie pi."no! tyl"o pi."ne rze'zy! i nie 'z&o%ie'ze#$t%o! tyl"o ludzie,
/ego Kr8d1o, w $jci$ +eg#%&w+&)
E 1edna" pomimo %yra8nie du'ho%e1 natury poznania po%a4nym /&.dem 1e$t %y%odzenie
go od 1a"iego"ol%ie" 8r5d&a! "t5re 1e$t zaled%ie propor'1onalne do z&o4one1 natury! 1a"2 1e$t
natura ludz"a, H pe%no0'i2 nie pozna1emy rze'zy ta" 1a" <5g! 1edynie patrz2' na $amy'h
$ie/ie! pozna12' %&a$n2 i$tot., ;nten$y%ne i %y&2'zne $tudium na$ $amy'h mo4e na$ nau'zy3
'zego0 za$"a"u12'ego! ale li'z/a rze'zy! "t5ry'h na$ nie nau'zy! 1e$t niepod%a4alnie
ol/rzymiaC a 1e0li /.dziemy "ontynuo%ali to 1edno$tronne /adanie odpo%iednio d&ugo! to
"onie' "o#'5% nie /.dziemy znali na%et $ie/ie $amy'h, 7e$te0my lud8mi! a nie /ogami,
?o4emy pozna%a3 %$zy$t"ie rze'zy % $%oi'h du$za'h tyl"o %5%'za$! gdy i$tnia&y % ni'h
one! zanim za'z.&y /y3 pozna%ane, ;$tnie12 one % <ogu! /o$"im %zor'u! modelu! na "t5rego
%z5r %$zy$t"o zo$ta&o $t%orzone, Po$iadamy 1edynie norm. %&a0'i%2 na$ze1 naturze! Borm.
$u/$tan'1aln2! "t5r2 1e$t na$za du'ho%a du$za, ?a ona zdolno03 przy1mo%ania
nie$"o#'zony'h Borm inny'h rze'zy na $po$5/ pozna%ania! ale 1e$t to tyl"o zdolno03,
Cz&o%ie" pier%otny z Hiemi Ogni$te1 mo4e /ada3 $%o12 du$z. od dzi0 a4 po dzie# $2du
o$tate'znego! mo4e %pa03 % pra%dzi%y tran$ intro$pe"'1i! ale nigdy nie pozna i$tnienia
$amo'hodu, ;nnymi $&o%y! nie mo4emy pozna%a3 %$zy$t"i'h rze'zy! po pro$tu pozna12'
$amy'h $ie/ie! gdy4 nie 1e$te0my przy'zyn2 %$zy$t"i'h rze'zy,
:la 'z&o%ie"a! "t5remu Pan zale'i& $tudio%anie! hi$toria Katarzyny Siene#$"ie1 otrzymu12'e1
g&./o"2 %iedz. przez %lanie idei % 'udo%ny $po$5/ ma %dzi."! "t5ry mo4e $i. &at%o
za/ar%i3 zazdro0'i2, 7e1 %iedza nie %ymaga&a na%et godziny $tudio%ania! 1e1 umy$&u nie
rozpra$za&a tygodniami na%et 1edna trudno03! 4adna "$i24"a nie zm.'zy&a 1e1 o'zu! 4aden
/&2d nie za'h%ia& 1e1 opini2, Pomy0lmy o tym9 7edna" nie $2d8my! 4e 1e$t to z%y'za1na droga
na/y%ania ludz"ie1 %iedzy, 7e$t to $po$5/! dzi."i "t5remu uzy$"u12 %iedz. anio&o%ie! a
ludzie nie $2 anio&ami, -ie trze/a % og5le uza$adnia3 te1 $pra%y! tym'za$em nie"t5ry'h ludzi
zauro'zy&a rado$na &at%o03 %rodzony'h idei i do%odzili oni! 4e % ten %&a0nie $po$5/ ludzie
pozna12 0%iat, Ddy/y /y&a to pra%da! nigdy /y0my nie /yli poten'1alnymi zna%'ami 0%iata!
/o mieli/y0my na$z2 %iedz. od po'z2t"u, Sta%ali/y0my r5%nie4 %o/e' trudno0'i nie do
po"onania! a miano%i'ie! 4e o$o/y nie%idome od urodzenia nie zna12 "olor5%! a g&u'he od
urodzenia J d8%i."5%, ?o4na /y r5%nie4 %$"aza3! 4e to nie'o dzi%ne! i4 %$zy$'y ludzie
na1%yra8nie1 zapomnieli %$zy$t"o! 'o % naturalny $po$5/ zna12,
* $jci$ 7oz&%&w+&) 6 +# 7od%#wie rzecz& z)&1ow&c.
Wiedza nie z1a%ia $i. % na$zy'h g&o%a'h %le%ana z 1a"iego0 ze%n.trznego 8r5d&a! ta"iego
1a" od$eparo%ane idee Platona, Ka4dy nau'zy'iel za0%iad'zy! 4e nie da $i. ni'zego %la3 do
g&o%y u'znia! ani na%et %/i3 % ni2 m&ot"iem, P'ze# mu$i %y'i2gn23 r.". i $am na"armi3
$%51 umy$&, Przy ta"ie1 hipotezie nie /y&o/y % rze'zy $ame1 4adnego uza$adnienia! dla
"t5rego 'z&o%ie" mia&/y mie3 'ia&o, -ie /y&o/y ono pod$ta%o%2 'z.0'i2 $"&ado%2 $ame1
1ego natury! le'z % na1lep$zym razie prze$z"od2! a % na1gor$zym J %i.zieniem,
/ego 7o8' i 7o2red+ik
-a1mo'nie1$zym argumentem prze'i%"o tym marzeniom o &at%e1 do o$i2gni.'ia %iedzy
ludz"ie1 $2 Ba"ty %$"azu12'e do/itnie! 4e 8r5d&em na$ze1 %iedzy $2 rze'zy zmy$&o%e,
Pra"ty"o%anie % dzie'i#$t%ie 1e$t /ez%zgl.dnie "onie'zne do o$i2gni.'ia mi$trzo$t%a %
doro$&e1 %iedzy, K%iat zmy$&o%y dzia&a na na$ze zmy$&y! da12' po'z2te" poznaniu
zmy$&o%emu! %$p5lnego nam i z%ierz.tom! i zapi$u12' tr%a&y 0lad % po%$ta12'y'h %
%yo/ra8ni %yo/ra4enia'h 'zy te4 o/raza'h, Poznanie zmy$&o%e dopro%adza na$ do tego
mie1$'a! ale nie dale1, 7e$t to rado$ne poznanie dzie'i! pe&ne 4y%y'h "olor5%! perli$ty'h
d8%i."5%! $zy/"i'h ru'h5%! %$pania&y'h zapa'h5% i pozo$ta12'y'h % u$ta'h $ma"5% i
poz/a%ione %$zel"iego z%ierz.'ego $tra'hu! "t5ry m5g&/y przy3mi3 1ego rado03,
A'%r#.ow#+ie
Poznanie intele"tualne rodzi $i. z tego na1%y4$zego poziomu poznania zmy$&o%ego,
Prze10'ie od rze'zy zmy$&o%y'h do intele"tualny'h nie do"onu1e $i. 1edna" po pro$tu przez
$zy/"ie %ypo%iedzenie tego zdania! le'z $tano%i trudno03! "t5ra dla li'zny'h BilozoB5%
o"aza&a $i. z/yt %iel"a, Wyo/ra4enie 1e$t /o%iem zmy$&o%e! po$z'zeg5lne i "on"retne, Co
%i.'e1! 4adna rze'z zmy$&o%a nie mo4e dzia&a3 na $u/$tan'1. du'ho%2C nie mo4e 1e1 uderzy3!
0'i$n23! roz0mie$zy3 ani 'h%y'i3 za gard&o, 7a" zatem %yt&uma'zy3 po%$ta%anie %
du'ho%ym intele"'ie na pod$ta%ie ta"i'h 8r5de& niematerialnego! po%$ze'hnego i
"onie'znego po1.'iaQ
Pmy$&y ludz"ie e%identnie $2 na po'z2t"u pu$t2 "art2C ta"a %iedza 1a" na$za! 1e0li nie zdarzy
$i. 'ud! mu$i %y%odzi3 $i. ze zmy$&5%, 7e$t r5%nie4 /ez %2tpienia pra%d2! 4e "a4da rze'z %
0%ie'ie do0%iad'zalnym 1e$t po1edyn'za i "on"retna! a nie po%$ze'hna! pod'za$ gdy na$za
%iedza 1e$t na1%yra8nie1 po%$ze'hna, ?imo to 0%i.ty 6oma$z nie zgadza $i. z pogl2dem
przy1.tym p58nie1 przez Kanta! 4e po1.'ia po%$ze'hne po'hodz2 % 'a&o0'i z umy$&u, 7ego
niezgoda 1e$t %&a0nie odmo%2 uznania to4$amo0'i tego! F'o nie 1e$t Bormalnie uzy$"ane
dzi."i do0%iad'zeniuG! i tego! 'o po'hodzi F'a&"o%i'ie z umy$&uG, Wiele z tego! 'o %iemy!
nie 1e$t Bormalnie uzy$"ane dzi."i do0%iad'zeniu! 'ho3/y ta" prozai'zna rze'z 1a" $&ody'z
'u"ruC ale nie 'zyni to z nie1 'a&"o%i'ie %yt%oru umy$&u, Po%$ze'hno03 %iedzy 'z&o%ie"a
ma pe%ne pod$ta%y % "on"retnym! po1edyn'zym 0%ie'ie do0%iad'zalnym,
Kon"retna natura tego p$a 1e$t ta"a $ama 1a" natura innego p$a! a na%et %$zy$t"i'h p$5%, 6o
%&a0nie %$p5lna natura! "t5r2 po$iada12 %$zy$t"ie p$y! 'zyni z danego $t%orzenia p$a! a nie
"onia, W 1.zy"u te'hni'znym ozna'za to! 4e o"re0lona natura! 'zyli i$tota! "on"retne1 rze'zy
1e$t negaty%nie po%$ze'hna, S'hola$ty'y z%ali to ratio lu/ a/$entiaC my 1edna" u4y1my
znanego nam 1u4 $&o%a i naz%i1my to Borm2, 7e$t ona zr54ni'o%ana % "a4dym p$ie za
pomo'2 element5% indy%idualny'h! "t5re $"&ada12 $i. na Fdano03G "on"retnego p$a, Forma
rze'zy zmy$&o%e1 nie mo4e i$tnie3 % 0%ie'ie materialnym /ez element5%
indy%idualizu12'y'h! do$tar'zany'h przez materi. J 1e$t to Ba"t! "t5rego uznanie %ymu$za
na na$zym umy0le do0%iad'zenie, -ie goni na$ po%$ze'hny pie$ ani nie zo$ta1emy
przed$ta%ieni po%$ze'hne1 ludz"ie1 naturze, 7e$t 1edna" o'zy%i$te! 4e $ama o"re0lona Borma
nie $prze'i%ia $i. po%$ze'hno0'i, W rze'zy%i$to0'i i$tnie1e % %ielu p$a'h naraz,
Po$iadanie te1 Bormy % 1e1 po%$ze'hno0'i ozna'za zatem 1edynie po$iadanie 1e1 /ez
indy%idualny'h element5% nada%any'h 1e1 przez materi., Forma po%$ze'hna i$tnie1e
pier%otnie % rze'za'h, Czy mo4e ona /y3 1a"o0 %ydo/yta z po$z'zeg5lno0'i! Fdano0'iG
"on"retny'h rze'zyQ -a tym polega pra'a intele"tu! a/y % pro'e$ie a/$traho%ania nada&
Bormaln2 po%$ze'hno03 temu! 'o /y&o po%$ze'hne 1edynie na $po$5/ pod$ta%y 'zy te4
mo4li%o0'i,
Od 'za$u! gdy $'hola$ty"a zo$ta&a za"uta % dy/y! pro'e$ ten $ta& $i. $&a%nyC 1e$t 1ednym z
po'i$"5%! "t5rymi na1'z.0'ie1 $i. o/rzu'a nie$z'z.$n2 $'hola$ty'zn2 g&o%., W/re%
%$zel"im plot"om nie 1e$t to opera'1a 'hirurgi'zna roz'ina12'a element indy%idualny i
po%$ze'hny ani przy"le1enie po%$ze'hne1 ety"iet"i na o'zy%i0'ie "on"retn2 rze'z dla na$ze1
%&a$ne1! $u/ie"ty%ne1 przy1emno0'i lu/ "onie'zno0'i,
E/$traho%anie nie 1e$t % 4adnym razie oddzielaniem! le'z $tano%i po pro$tu odr./ne
roz%a4anie Bormy /ez u%zgl.dniania po$z'zeg5lno0'i dane1 rze'zy J tro'h. ta"! 1a" gdy/y
'z&o%ie" roz%a4a& 'zer%ie# 1a/&"a! nie za$tana%ia12' $i. nad 1ego $&ody'z2! al/o mi.""o03
piany mydlane1 /ez /rania pod u%ag. 1e1 $ma"u, 6e1 $ame1 $ztu'z"i u4y%a matematy"a!
roz%a4a12' ilo03 z pomini.'iem pi."na! 'zy te4 $ztu"a! "t5ra roz%a4a pi."no! nie
u%zgl.dnia12' drogie1 matematy"o%i ilo0'i, O'zy%i0'ie $'hola$ty'y nie opatento%ali tego
pro'e$u,
Po$iadamy %&adz. intele"tu z%an2 intele"tem 'zynnym! "t5re1 1edynym zadaniem 1e$t
o0%ietlanie o/razu 'zy te4 %yo/ra4enia zmy$&o%ego! a/y %yr54ni3 % rze'zy po$z'zeg5lne1
to! 'o po%$ze'hne! podo/nie 1a" reBle"tor pun"to%y %yr54nia 1edn2 dzie%'zyn. $po0r5d
'h5ru, K%iat&o to! $"upione na "on"retne1 naturze % %yo/ra4eniu! uzdalnia intele"t do
$"on'entro%ania $i. na %&a0'i%y'h przedmiota'h po%$ze'hne1 natury rze'zy z pomini.'iem
element5% u$z'zeg5&a%ia12'y'h 12,
Rez$-%#%& #'%r#.ow#+i# 6 7ojci# 7oz+#wcze
OBe"tem tego $z'zeg5lnego roz%a4ania! 'zyli pro'e$u a/$traho%ania! 1e$t Borma pozna%'za!
odz%ier'iedla12'a i$tot.! tre03 po1.'ia 'zy te4 Borm. rze'zy, ?5%i2' 0'i0le1! nie 1e$t ona z
pe%no0'i2 po%$ze'hn2 natur2 i$tnie12'2 % umy0le % ten $am $po$5/ 1a" na ze%n2trz, 7e$t t2
$am2 natur2 i$tnie12'2 % umy0le % inny $po$5/, Pod'za$ gdy % rze'zy "on"retne1! na
przy"&ad p$ie! i$tnie1e Bizy'znie! % umy0le i$tnie1e inten'1onalnie, 7a""ol%ie" % p$ie 1e$t ona
po%$ze'hna tyl"o pier%otnie! pozna%alna poten'1alnie! % umy0le 1e$t Bormalnie po%$ze'hna
i rze'zy%i0'ie pozna%alna,
Forma pozna%'za nie 1e$t z%y"&ym lu"$u$em! le'z 1e$t niez/.dna dla $pe'yBi'znie ludz"iego
poznania, :ana "on"retna rze'z 1e$t na pe%no po1edyn'za! a na$ze poznanie 1e$t z r5%n2
pe%no0'i2 po%$ze'hne, 7e0li ta "on"retna rze'z ma /y3 "iedy"ol%ie" poznana intele"tualnie!
mu$i $ta3 $i. rze'zy%i0'ie po%$ze'hna! rze'zy%i0'ie pozna%alna, <ez te1 uni%er$aliza'1i
intele"t mo4no0'io%y (na$za druga %&adza intele"tualna) nie mo4e %yt%orzy3 pozyty%nego
a"tu poznania, Przed$ta%my to na$t.pu12'o, W&a0nie dlatego! 4e intele"t mo4no0'io%y 1e$t
zdolny pozna%a3 %$zy$t"ie rze'zy! nie 1e$t zdetermino%any przez 4adn2 z ni'h! podo/nie 1a"
o"o nie 1e$t zdetermino%ane przez 4aden "olor! gdy4 mo4e %idzie3 %$zy$t"ie, <ez te1
determina'1i nie mog&o/y i$tnie3 poznanie! ta" $amo 1a" /ez 4adnego "oloru nie /y&o/y
%idzenia, ;ntele"t 1e$t determino%any przez Borm. pozna%'z2, Podo/nie 1a" Borma 'zy i$tota
nada&a natur. po%$ze'hn2 % porz2d"u Bizy'znym! dzi."i 'zemu i$tnie1e "on"retny pie$! ta"
$amo nada1e 12 % porz2d"u intele"tualnym! % eBe"'ie 'zego mamy %iedz. o tym p$ie,
?o4emy $po1rze3 na 'a&y ten o/raz 1a"o na pod%51ny udzia& % idea'h % <ogu= Bizy'zny %
porz2d"u i$tnienia i inten'1onalny % porz2d"u poznania,
Po%$ze'hny /&2d! "t5ry na$ta%i& %ielu BilozoB5% prze'i%"o $'hola$ty'e! $"upia $i. na Bormie
pozna%'ze1, W 1a"i0 $po$5/ rozpo%$ze'hni& $i. pomy$&! 4e $'hola$ty" nie ma % og5le
$ty'zno0'i ze 0%iatem J zna Borm. pozna%'z2! ide.! ale nie rze'zy%i$ty 0%iat, Fa"ty'znie
Borma pozna%'za nie 1e$t pozna%anym przedmiotem! le'z ra'ze1 'zym0! za pomo'2 'zego
pozna1emy rze'z, -ie 1e$t przedmiotem! le'z 0rod"iemC ta" 1a" 0%iat&o nie 1e$t 'zym0! 'o $i.
%idzi! le'z 'zym0! dzi."i 'zemu %idzi $i. "olory! ta" r5%nie4 Borma pozna%'za nie 1e$t
'zym0! 'o $i. pozna1e! le'z 'zym0! za pomo'2 'zego pozna1e $i. rze'z, ?o4emy Ba"ty'znie
prze4y3 $po"o1nie 4y'ie! na%et nie pode1rze%a12'! 4e mamy Borm. pozna%'z2! a mimo to 4y3
'a&"iem do/rze, 7e0li 1edna" nie przypu$z'zamy! 4e mamy poznanie! nie zdo&amy prze4y3
4y'ia $amodzielnie! le'z /.dziemy potrze/o%a3 holo%ania, 7edynie dzi."i anga4u12'ym
my0lenie! to 1e$t BilozoBi'znym! roz%a4aniom % og5le na%i2zu1emy do i$tnienia Borm
pozna%'zy'h,
-ie $pra%ia to! 4e na$ze poznanie 1e$t %y&2'znie po%$ze'hne! i nie zamy"a przed nami na
za%$ze poznania intele"tualnego po1edyn'zy'h rze'zy, <ezpo0redni przedmiot na$zego
poznania 1e$t po%$ze'hny! ale rze'zy po1edyn'ze ta"4e $2 przedmiotem! 'ho'ia4
po$trzeganym po0rednio! ta" 1a"/y0my ogl2dali 'o0 "2tem o"a! zamia$t patrze3 na to %pro$t,
W rze'zy%i$to0'i nie 1e$te0my % $tanie u4y3 4adne1 z Borm pozna%'zy'h /ez z%r5'enia $i.
do %yo/ra4enia! z "t5rego zo$ta&y one %ya/$traho%ane, :latego u4y%a12' i'h! mu$imy
po0rednio! nie %pro$t! roz%a4a3 po1edyn'ze rze'zy! na pod$ta%ie "t5ry'h po%$ta&y, 6o dzi."i
/ezpo0redniemu poznaniu intele"tualnemu znam F'z&o%ie"aG! ale po%iedzenie= F7an
?alino%$"i 1e$t 'z&o%ie"iemG! 1e$t r5%nie4 o%o'em dzia&ania intele"tualnego, Hna1omo03
"on"retnego! po1edyn'zego ?alino%$"iego 1e$t intele"tualna! ale % $po$5/ po0redni,
?i.dzy intele"tem i 0%iatem zmy$&o%ym nie ma przepa0'i! le'z ra'ze1 to4$amo03, Pozna3 to
% pe%nym $en$ie $ta3 $i. poznan2 rze'z2! to po$iada3 $%o12 %&a$n2 Borm. Bizy'znie i Bormy
poznany'h rze'zy inten'1onalnie, Pozna%anie 1e$t energi'znym dzia&aniem! a nie tyl"o
/iernym przy1mo%aniem 'zy ma'hinaln2 odpo%iedzi2, Stano%i ono ta" intymny z%i2ze"! 4e
nie mo4emy roz%a4a3 1edynie na$zego a"tu pozna%ania /ez roz%a4ania pozna%anego
przedmiotuC pozna1emy nie a"t na$zego poznania intele"tualnego! le'z a"t intele"tualnego
pozna%ania 'zego0,
0orz!dek 7oz+#+i#
Kiedy ma&e dzie'"o %yru$za % d&ug2! trudn2 drog. pozna%ania! rozpozna1e $z'zenia"a na
d&ugo! zanim pozna rodza1 z%ierz.'y! /o % pier%$ze1 "ole1no0'i pozna1emy rze'zy
po1edyn'ze! a nie po%$ze'hne, Poznanie zmy$&o%e mu$i na$t.po%a3 1a"o pier%$ze! $"oro
do$tar'za materia&u dla poznania intele"tualnegoC a doty'zy ono rze'zy po$z'zeg5lny'h!
po1edyn'zy'h, -iemo%l. ma Ba"ty'znie 1a"20 mgli$t2! nie%yra8n2 zna1omo03 rze'zy
nieru'homy'h! poru$za12'y'h $i. i "oloro%y'h! zanim za'znie /a%i3 $i. z ma&ym pie$"iem,
Prze'hodzi zaled%ie od mo4li%o0'i poznania do poznania rze'zy%i$tegoC % 0rod"u mi.dzy
tymi d%oma "ra#'ami zna1du1e $i. poznanie niedo$"ona&e! 'zyli zmie$zane, 6a" %i.'
'z&o%ie" $to12'y na %zg5rzu i $pogl2da12'y na drog. dale"o % dole na1pier% u1rzy! 4e 'o0 $i.
z/li4a! potem /.dzie m5g& rozr54ni3! 4e 1e$t to 1a"a0 4y%a i$tota! p58nie1! 4e to 1a"i0
'z&o%ie"! a % "o#'u rozpozna "on"retnego podr54nego, Pro'e$ ten %ygl2da ta" $amo! "iedy
roz%a4amy go pod "2tem 'za$u= dzie'"o odr54ni 'z&o%ie"a od inny'h i$tot 4y%y'h! zanim
nau'zy $i. odr54nia3 1ednego 'z&o%ie"a od innego, W porz2d"u intele"tualnym 1e$t ta" $amo=
na1pier% uzy$"u1emy po1.'ie og5lnie1$ze! a dopiero gdy poznanie $i. do$"onali! $ta1e $i. te4
mnie1 og5lne,
-a$z po$t.p 1e$t z "onie'zno0'i po%olny! do"onu1e $i. "ro" za "ro"iem! ponie%a4 na$ze
umy$&y nie przy1m2 %i.'e1 ni4 1edne1 Bormy pozna%'ze1 naraz, 6a 'zy inna Borma mo4e
za%iera3 %iele po%i2zany'h ze $o/2 po1.3! podo/nie 1a" lu$tro mo4e od/i1a3 po"51 pe&en
ludzi! ale % intele"'ie nie mog2 $i. urze'zy%i$tnia3 r54ne Bormy % tym $amym 'za$ie! ta"
$amo 1a" 'z&o%ie" nie mo4e /ie' naraz % r54ny'h "ierun"a'h, Ddy/y0my mieli przer%a3
roz%a4ania nad poznaniem intele"tualnym % tym mie1$'u! nie %y$zli/y0my poza to! 'o
$'hola$ty'y nazy%ali Fpro$tym po1mo%aniemG! to zna'zy poza poznanie rze'zy /ezpo0rednio
do$trzegany'h dzi."i Bormom pozna%'zym,
O'zy%i0'ie nie mo4emy $i. tu zatrzyma3! 1e$t to /o%iem zaled%ie pier%$zy z trze'h "ro"5%,
-a1pier% 'h%ytamy i$toty rze'zy! na$t.pnie por5%nu1emy te Bormy ze $o/2! do&2'za12' lu/
odrzu'a12' pe%ne %&a$no0'i! przypad&o0'i! $pra%no0'i i o"oli'zno0'i (pro'e$ ten nazy%any
1e$t o$2dzaniem i 1e$t to 4yzna gle/a dla 'odzienny'h /&.d5%)! % "o#'u por5%nanie $2d5%
da1e a"t! "t5ry ze %zgl.du na na$z typ intele"tualno0'i otrzyma& naz%. a"tu rozumo%ania, 6o
tuta1 BilozoBo%ie podlega12 o'enie i nierzad"o o"azu1e $i.! 4e tego rozumu im /ra"u1e,
0rec&zj# 7oz+#+i#
:op5"i nie %y'hodzimy poza pro$te po1mo%anie i$tot rze'zy! nie ma o"az1i do pope&nienia
/&.du % na$zym poznaniu, Hdro%y intele"t ta" $amo nie mo4e pope&ni3 /&.du odno0nie do
i$tot rze'zy! 1a" zdro%e o"o nie mo4e go pope&ni3 odno0nie do "olor5%! a zdro%e u'ho J do
d8%i."5%, ;$toty rze'zy $2 %&a0'i%ym przedmiotem intele"tu! po%odem! dla "t5rego i$tnie1e,
7e$t on $t%orzony %&a0nie po to! a/y 1e pozna%a&,
<&2d % o$2dzie i rozumo%aniu nie tyl"o 1e$t mo4li%y! le'z 1e$t po%$ze'hnie znanym Ba"tem,
Przyna1mnie1 %iele o$5/ poza nami 'z.$to pope&nia /&.dy, O$2dzanie i rozumo%anie
%ymaga12 &2'zenia i dzieleniaC mo4emy z&o4y3 razem nie%&a0'i%e rze'zy lu/ nie z&o4y3
%&a0'i%y'h i ro/imy to, W po1.'iu zrz.dy i$tnie1e pra%da! ta" $amo 1a" i$tnie1e % po1.'iu
'z&o%ie"a! ale o$2dzenie % tym "on"retnym przypad"u! 4e ten 'z&o%ie" 1e$t zrz.d2! mo4e
/y3 zupe&nie nie$&u$zne, ;nnymi $&o%y! nie mo4emy pope&ni3 /&.du odno0nie do i$tot rze'zy!
ale mo4emy $i. pomyli3 'o do %&a0'i%o0'i! przypad&o0'i i o"oli'zno0'i te1 'zy tamte1 i$toty,
Pod$ta%y na$zy'h /&.d5% % o$2dzaniu $2 % zna'zne1 mierze ta"ie $ame 1a" pod$ta%y /&.d5%
%e %nio$"o%aniu! 'ho'ia4 za$ady! na "t5ry'h pod$ta%ie do%odzimy! mog2 /y3 popra%ne,
?iano%i'ie do"onu1emy por5%na# z/yt $zy/"o! /ez namy$&u! /ez po%od5%
przema%ia12'y'h za ta"im z%i2z"iem! na pod$ta%ie uprzedze# zamia$t do%od5% i ta" dale1,
-ie"t5rzy ludzie pope&nia12 %i.'e1 pomy&e" ni4 inni! 'ho'ia4/y z tego po%odu! 4e nie
%$zy$'y ludzie rozumu12 r5%nie do/rze, -ie 1e$t to 1edynie "%e$tia lep$zego %ypo$a4enia
Bizy'znego J zdolnie1$zy'h narz2d5% zmy$&u! 4y%$zy'h %yo/ra4e# i lep$ze1 pami.'i J
le'z przede %$zy$t"im realne1 r54ni'y % 1a"o0'i $amego intele"tu, ?o4emy $i. roz%i1a3! ale
4adna magi'zna $ztu'z"a nie zmieni na$zy'h umy$&5% z poziomu %&a0'i%ego pra$ie
/ru"o%e1 % intele"t Ery$totele$a 'zy 6oma$za z E"%inu,
0rzed)io%& 7oz+#+i#
O/$zar pozna%ania! "t5ry ot%iera $i. dzi."i dzia&alno0'i intele"tualne1! %yda1e $i. niemal
nieograni'zony % por5%naniu z ni"&ym poznaniem do$t.pnym z%ierz.tom, 7e0li ut"%imy
%zro" % z%ierz.ta'h! to /.dziemy zdolni prze"ona3 $amy'h $ie/ie! 4e nie ma %y4$zego
$po$o/u pozna%ania od na$zego, W rze'zy%i$to0'i 1edna" ludz"a %iedza ma grani'e,
Hamia$t pod'hodzi3 do te1 "%e$tii z tego przygn./ia12'ego pun"tu %idzenia! z/ada1my! 'o
%&a0'i%ie pozna1emy,
* 2wiecie z)&1ow&)
7a" %idzieli0my! rze'zy po$z'zeg5lne pozna1emy za pomo'2 poznania intele"tualnego
po0rednio! dzi."i pe%nego rodza1u reBle"$1i nad %yo/ra4eniami po%$ta12'ymi % %yo/ra8ni,
Hnamy rze'zy "onie'zne! ta"ie 1a" pier%$ze za$ady 'zy pra%a 0%iata Bizy'znego! oraz rze'zy
przygodne! ta"ie 1a" /a/'ie i $z"olne lata, ?o4emy na%et %iedzie3 o pe%ny'h rze'za'h
przy$z&y'h! ta"i'h 1a" za3mienia 'zy 0nie4y'a % przy$z&ym tygodniuC ale pozna1emy te rze'zy
nie % ni'h $amy'h! le'z % i'h przy'zyna'h! podo/nie 1a" m.4'zyzna pozna1e! 4e zano$i $i.
na "&opoty! %idz2' niezado%olenie na t%arzy 4ony, 6a"ie przy$z&e rze'zy! 1a" 0mie'h!
grze'h! zgoda 'zy odmo%a! mo4emy 1edynie pr5/o%a3 prze%idy%a3! ryzy"u12' po%a4nie! 4e
na$ze przypu$z'zenia o"a42 $i. /&.dne, Widzenie $amy'h % $o/ie rze'zy przy$z&y'h! "t5ry'h
8r5d&em $2 %olne przy'zyny! 1e$t przy%ile1em nie ludzi! tyl"o <oga,
* d$z&
-a$ze du$ze! i'h natur. i %&adze! 1e$te0my % $tanie pozna3 nie dzi."i $poty"aniu i'h na uli'y
'zy a/$traho%aniu z na$ $amy'h! le'z dzi."i %y%o&y%anym przez nie dzia&aniom, -a
przy"&ad a"ty intele"tu i %oli pozna1emy przez reBle"$1.= pozna1emy! 4e pozna1emy!
roz%a4a12' a"t pozna%ania 'zego0! a to! 4e 'h'emy! roz%a4a12' a"t 'h'enia 'zego0, Hdolno03
reBle"$1i 1e$t na$zym %y12t"o%ym darem! %&a0'i%ym 1edynie naturze intele"tualne1, 7edynie
ludzie mog2 $tan23 z /o"u i "ryty'znie $po1rze3 na $ie/ie $amy'h i $%o1e dzia&ania z niemal
/ez$tronn2 o/ie"ty%no0'i2! z 1a"2 anio& m5g&/y ogl2da3 ziemi.,
0o+#d d$z!
>ze'zy %y4$ze od na$! ta"ie 1a" anio&o%ie i <5g! o'zy%i0'ie nie $2 propor'1onalnymi!
naturalnymi! /ezpo0rednimi przedmiotami na$zego poznania! ponie%a4 $2 'a&"o%i'ie %olne
od %$zel"ie1 materialno0'i, -ie ma $en$u $ta%a3 na 'zu/"a'h pal'5%! pr5/u12' $'h%yta3 1e
%pro$t do na$zy'h umy$&5%, ?u$imy $i. zado%oli3 pozna%aniem i'h na d&ugie1 i trudne1
drodze rozumo%ania na pod$ta%ie 0%iata materialnego! "t5ry 1e$t nam do/rze znany, W ten
$po$5/ mo4emy 1e pozna3 nie %y'zerpu12'o! nie /ezpo0rednio! ale 1a" % %ypad"u <oga!
od$zu"u12' % 7ego dzia&ania'h tropy m5%i2'e o 7ego naturze! zdziera12' niedo$"ona&o0'i
0%iata $t%orzonego! /y uzy$"a3 %e1rzenie % to! 'o nie$t%orzone! i przypi$u12' %$zel"2
do$"ona&o03 1edynemu mo4li%emu 8r5d&u do$"ona&o0'i, 6. %&a0nie metod. $to$o%ali0my na
$amym po'z2t"u te1 "$i24"i! gdy za1mo%ali0my $i. natur2 <oga,
E zatem m5%i2' "r5t"o! /ezpo0rednim przedmiotem ludz"iego poznania $2 i$toty rze'zy!
%ya/$traho%ane z po1edyn'zy'h! "on"retny'h rze'zy, -a te1 pod$ta%ie opiera12 $i. %$zel"ie
o$2dy i rozumo%anie,
E/y za"o#'zy3 na$ze /adania nad pro/lemem poznania! mu$imy 1e$z'ze om5%i3 "%e$ti.
poznania po 0mier'i! gdy4 du$za 'z&o%ie"a nie umiera! a %&a0nie % du$zy "on'entru1e $i.
ludz"ie poznanie, Po oddzieleniu od 'ia&a %$"ute" 0mier'i du$za tra'i narz.dzie /adania
0%iata materialnego! a 'o %i.'e1! &2'zno0'i z tym 0%iatem, <ezradno03 du$zy %yda1e $i.
na%et /ardzie1 uderza12'a! 1e0li pami.tamy! 4e nie mo4emy %y"orzy$ta3 4adne1 Bormy
pozna%'ze1 /ez z%ra'ania $i. do %yo/ra4e# po%$ta12'y'h % %yo/ra8ni! a te %yo/ra4enia
o'zy%i0'ie prze$ta12 i$tnie3 %raz ze 0mier'i2,
:u$za oddzielona 1e$t nadal t2 $am2 du$z2! ma do"&adnie t. $am2 natur.! "t5r2 mia&a przed
0mier'i2! i za'ho%u1e %$zy$t"ie Bormy pozna%'ze zgromadzone % 'i2gu 4y'ia, W
"on$e"%en'1i 1e$t du$z2 rozumn2! po$t.pu12'2 drog2 poznania za pomo'2 pro'e$u
por5%ny%ania! na "t5ry $"&ada $i. o$2dzanie i rozumo%anie, Pozo$ta%ienie 1e1 po 0mier'i %
'zy$te1 ni'o0'i /y&o/y tragi'znie1$ze ni4 poz/a%ienie arty$ty "olor5% lu/ muzy"a %$zy$t"i'h
d8%i."5%, <y&a/y ona na1/ardzie1 zrozpa'zona i $Bru$tro%ana ze %$zy$t"i'h i$tot, Ele 1a"
ta"a du$za mo4e pozna%a3Q
0oz+#+ie w d$z#c. oddzie-o+&c.
>oz%i2zaniem tego pro/lemu 1e$t pod$ta%o%a pra%da! 4e $po$5/ dzia&ania 1e$t
zdetermino%any $po$o/em i$tnienia, St2d %i.' Borma rze'zy materialny'h! "iedy ma
Bizy'zny $po$5/ i$tnienia! dzia&a 1a"o Borma $u/$tan'1alna "on"retne1 rze'zy! natomia$t "iedy
ma inten'1onalny $po$5/ i$tnienia! % umy0le 'z&o%ie"a! dzia&a 1a"o Borma pozna%'za
intele"tu! %y%o&u12' pozna%anie, :u$za oddzielona ma inny $po$5/ i$tnienia ni4 ten! "t5rym
'ie$zy&a $i. na ziemi J i$tnie1e /ez 'ia&a, W rezulta'ie po%inna te4 mie3 inny $po$5/
pozna%ania! "t5ry 'ho'ia4 nie nadprzyrodzony! nie 1e$t 1edna" naturalnym $po$o/em
pozna%ania du$zy a"tualnie o4y%ia12'e1 'ia&o,
R8"+ic# w 7or8w+#+i$ z 7oz+#+ie) zie)ki)
:u$za oddzielona ma $po$5/ i$tnienia %&a0'i%y ta"4e ta"im oddzielonym $u/$tan'1om
du'ho%ym! 1a"imi $2 anio&o%ie, :latego pozna1e nie tyl"o dzi."i Bormom zgromadzonym
pod'za$ 4y'ia! "t5re %y"orzy$tu1e ta"! 1a" anio&o%ie u4y%a12 $%oi'h po1.3! le'z ta"4e dzi."i
no%ym Bormom %le%anym przez <oga, 6en $po$5/ pozna%ania nie podno$i 1edna" du$zy do
do$"onal$zego poznania, Poznanie to 1e$t % rze'zy%i$to0'i gor$ze od tego! 1a"ie du$za
po$iada&a i %y"orzy$ty%a&a % odnie$ieniu do materialne1 'z.0'i 'z&o%ie"a, :u$za oddzielona
1e$t 1a" ma&y 'h&opie'! "t5ry %&o4y& u/ranie $%o1ego o1'a! al/o uli'zny a"%izytor $iedz2'y na
"onBeren'1i dyplomat5% z Ouropy, O/no$i $%51 $po$5/ pozna%ania na %z5r $tar$zego /rata i
nie 1e$t % pe&ni zdolna do po$&ugi%ania $i. nim,
Enio&o%ie po1mu12 za pomo'2 mnie1$ze1 li'z/y /ardzie1 po%$ze'hny'h Borm pozna%'zy'h i
dzie1e $i. to 'a&"iem do$"onale, :u$za $"onBronto%ana z ta"2 Borm2 1e$t 1a" 'z&o%ie"
niema12'y po1.'ia o BilozoBii! "t5ry zo$ta& zmu$zony do "orzy$tania z za$ad metaBizy'zny'h
0%i.tego 6oma$za, :o$trzega % ni'h 'o0! mo4e z ni'h zro/i3 1a"i0 u4yte"! ale nie przypomina
to % ni'zym tego! 'o 0%i.ty 6oma$z m5g& % ni'h zo/a'zy3 i 1a" m5g& 1e %y"orzy$ta3, 7edna"
%&a0nie dlatego! 4e te Bormy $2 'zym0 ta" aniel$"im! po'hodz2'ym /ezpo0rednio od <oga!
poz%ala12 uniezale4ni3 $i. od Bizy'zne1 &2'zno0'i ze 0%iatem zmy$&o%ym! gdy4 $2 'a&"o%i'ie
niezale4ne od odleg&o0'i i %olne od "onie'zno0'i odno$zenia $i. do %yo/ra4e# po%$ta12'y'h
% %yo/ra8ni,
0rzed)io%& %ego 7oz+#+i#
W $tanie oddzielenia od 'ia&a du$ze pozna12 inne du$ze ta" $amo 1a" anio&o%ie, ?a12 pe%n2
zna1omo03 %$zy$t"i'h rze'zy naturalny'h! ale poznanie to 1e$t ra'ze1 mgli$te i /ez&adne!
pod'za$ gdy anio&o%ie! z tym $amym rodza1em Borm pozna%'zy'h! ma12 do$"ona&2
zna1omo03 %$zy$t"i'h rze'zy naturalny'h, 6en /ez&adny 'hara"ter poznania du$z
oddzielony'h J $po%odo%any tym! 4e Bormy 1e przera$ta12 J ograni'za ta"4e i'h poznanie
rze'zy po$z'zeg5lny'h do nie%yra8nego %idzenia! ta" 1a" gdy/y i'h intele"t nie m5g&
uzy$"a3 pe&ne1 o$tro0'i, -a1%yra8nie1! a/y poznanie rze'zy po$z'zeg5lny'h /y&o 1a$ne i
odr./ne! % $amy'h Borma'h mu$i i$tnie3 $ilnie1$za determina'1a! ni4 Ba"ty'znie 1e$t o/e'naC
mu$i i$tnie3 1a"a0 inna $i&a "on'entru12'a intele"t na pun"'ie! gdzie $z'zeg5&y %yra8nie $i.
%yr54nia12! na przy"&ad pe%ne uprzednie poznanie! 1a"a0 %i.8 zaintere$o%ania! mi&o0'i!
naturalne1 $"&onno0'i do te1 po$z'zeg5lne1 rze'zy lu/ te4 $pe'1alne po$tano%ienie <oga,
W eBe"'ie du$ze oddzielone od $%oi'h 'ia& nie ma12 naturalne1 %iedzy o tym! 'o $i. dzie1e na
ziemi, ?og2 1a$no pozna%a3 rze'zy po$z'zeg5lne tyl"o dzi."i %$pomnianym przed 'h%il2
determina'1om! a determina'1e te nie mog2 uni'e$t%i3 Ba"tu oddzielenia du$z od 0%iata
materialnego i /ra"u i'h naturalne1 $ty'zno0'i z nim, Cudo%ne od$uni.'ie % 1edne1 'h%ili
za$&ony $po%i1a12'e1 ludz"ie po'zynania 1e$t o'zy%i0'ie mo4li%e i 1e$t pra%d2! 4e
/&ogo$&a%ieni % nie/ie dzi."i i$to'ie <oga 1a$no pozna12 % nadprzyrodzony $po$5/ a"'1.
dramatu rozgry%a12'ego $i. na ziemi, 7edna" naturalnie 1e$t to niemo4li%e % %ypad"u du$zy
po 0mier'i,
Spogl2da12' na panoram. ludz"iego poznania! mo4emy po123 'o0 z o$zo&omionego
niedo%ierzania! przera4one1 nie%iary %$p5&'ze$ny'h BilozoB5%, 6o poznanie %y%o&u1e
pra%dzi%y $zo", Si.ga z/yt %y$o"o %z%y4! z/yt g&./o"o % d5& i 'zyni to z $zy/"o0'i2
%y/i1a12'2 na$ z po%olnego mar$zu materialnego 0%iata, 7e$t na%et tro'h. irytu12'e % $%e1
ta1emni'ze1 nieu'h%ytno0'i, ;$tnie1e po"u$a! /y pod2$a3 $i. tro'h. 1a" 'z&o%ie"! "t5ry %idzi
'o0! 'o po pro$tu nie mog&o $i. zdarzy3! a 1edna" $i. zdarzy&oC nie uzna tego 'a&"iem! 'ho3
nie mo4e po pro$tu zaprze'zy3! nie przyzna12' $i. przed $o/2 1edno'ze0nie! 4e upar'ie %al'zy
z Ba"tami,
0od$)ow#+ie, w%rz! w&wo1#+& 7ro'-e)e)
W$trz2$ %y%o&any ludz"im poznaniem doty"a g&5%nie 'z&o%ie"a! "t5ry $"upi& 'a&2 u%ag. na
1edne1 'z.0'i %$ze'h0%iata i uniemo4li%i& $o/ie % ten $po$5/ do$trze4enie g&ad"ie1 harmonii
'a&o0'i, Studio%a& $tron. materialn2 ta" Ba'ho%o i dog&./nie! 4e % "o#'u do$zed& do
prze"onania! i4 ni' poza ni2 nie i$tnie1e ani nie mo4e i$tnie3, Popro$i3 go! a/y $po1rza& na
0%iat&o rozumu 1a" na %iel"ie $&o#'e! z "t5rego %y'hodz2 promienie! to niemal z/yt %iele!
/o ta"i o/raz %ymaga %idzenia 'a&o0'i %$ze'h0%iata! a nie tyl"o 1ego 'z.0'i, 6a" %i.' %
$amym 0rod"u %$zy$t"ie rze'zy $2 po1mo%ane przez $amo p&omienne $&o#'e J <oga
pozna12'ego za pomo'2 %&a$ne1 i$toty, ;m /ardzie1 za0 $i. od niego oddalamy! tym $&a/$ze i
mnie1 przeni"li%e $ta1e $i. 0%iat&o, Enio&o%ie po1mu12 dzi."i "il"u $ilnym promieniom J i
po1mu12 do$"onale, Cz&o%ie" za0! ponie%a4 promienie $&a/n2! potrze/u1e i'h %ielu! /y
o0%ietli3 $%2 drog.! i 0%iat&o to 1e$t niedo$"ona&e, W "o#'u! na poziomie z%ierz2t i $t%orze#
nieo4y%iony'h! 0%iat&o %yga$a zupe&nie i rze'zy mu$z2 /y3 pro%adzone % 'iemno0'i r."2
<oga,
W r5%nie $zero"im u1.'iu z drugie1 $trony %idzimy $t%orzenia! "t5re pra'u12 dla
udo$"onalenia $ie/ie $amy'h i 'a&ego %$ze'h0%iata! nie ma12' %&a$nego poznania! le'z
1edynie od'i$" poznania <o4ego, Stopie# %y4e1 mamy z%ierz.ta po$zu"u12'e $%oi'h
ograni'zony'h 'el5% za pomo'2 po$z'zeg5lnego poznania zmy$&o%ego! %y"lu'za12'ego
%olno03, Cz&o%ie" $i.ga dale"o % prz5d! do $%ego nie$"o#'zonego 'elu! za pomo'2
po%$ze'hnego poznania intele"tualnego! %idz2' zar5%no 'el! 1a" i "a4dy "ro" pro%adz2'y
do niego! ale mozolnie! "ro" po "ro"u! z %ieloma /&.dami, Enio&o%ie $i.ga12 do tego $amego
nie$"o#'zonego 'elu &at%o! naturalnie! do$"onale! z pe&nym i nieomylnym poznaniem,
-atomia$t <5g $am 1e$t tym 'elem! pozna12'ym i po$iada12'ym $ie/ie $am2 $%2 i$tot2,
Z+#cze+ie od7owiedzi, w od+ieie+i$ do wzec.2wi#%#
-ie, Poznanie intele"tualne 'z&o%ie"a nie 1e$t %y/ry"iem %e %$ze'h0%ie'ie materialnym!
le'z tyl"o "ole1n2 rol"2 Bilmu od$&ania12'2 pi."no i do$"ona&o03 <oga! naro4ni"iem pro1e"tu
pa$u12'ym do$"onale do po%$ze'hnego planu /o$"iego Er'hite"ta! ogni%em % &a#'u'hu
&2'z2'ym na1po0lednie1$ze ze $t%orze# z a/$olutn2 do$"ona&o0'i2 <oga, Poznanie
intele"tualne nie 1e$t %y/ry"iem! le'z %ymogiem 'z&o%ie'ze#$t%a 'z&o%ie"a! pra%o%itymi
ozna"ami 1ego pozy'1i pana materialnego 0%iata J u'ze$tni"a <o4e1 opatrzno0'i! ma12'ego
/o$"2 umie1.tno03 patrzenia naprz5d! roz%a4ania $%oi'h 'el5%! uzy$"ania tego "r5le$t%a dla
$ie/ie i dla inny'h,
* od+ieie+i$ do -$dzkiego dzi#1#+i#
Audz"ie poznanie! ponie%a4 1e$t ta" nieod&2'zn2 'z.0'i2 $amego 'z&o%ie"a! $tano%i
niez/.dny %arune" ludz"iego dzia&ania J intele"tualnego i "a4dego innego, <ez tego
po%$ze'hnego! "onie'znego! niematerialnego poznania nau"i Bizy'zne! BilozoBia i nau"i
humani$ty'zne nie mog2 i$tnie3, <ez zna1omo0'i a/$olutne1! po%$ze'hne1 pra%dy nie mo4e
i$tnie3 %olno03 ani moralno03! d24enie do nie/a ani o$tate'zne z1edno'zenie z <ogiem na
'a&2 %ie'zno03, 6yl"o i$toty o/darzone rozumem mog2 przetr%a3 nieu'hronn2 0mier3!
n."a12'2 %$ze'h0%iat materialny, 6yl"o 'i! "t5rzy zna12 rozleg&e prze$trzenie
niematerialno0'i! mog2 "o$zto%a3 4y'ia %ie'znego %raz z 1ego %ie'znym %idzeniemC
%$zy$t"o inne mu$i przemin23,
* od+ieie+i$ do $cze%+icze+i# w 58%wie
6yl"o o/ro#'5% rozumu 'z&o%ie"a mo4na zali'zy3 do przy1a'i5& 'z&o%ie"a i pra%dy! /o
tyl"o oni $2 goto%i $ta%i3 'zo&a Ba"tom i %zi23 na $ie/ie o/o%i2z"i i przy%ile1e
'z&o%ie'ze#$t%a, 7edynie 'i! "t5rzy a"'eptu12 pro%adzenie te1 intele"tualne1 latarni mor$"ie1!
$2 godni 'z&o%ie'ze#$t%a! "t5rym i'h o/daro%ano, 6yl"o oni ma12 mie1$'e % <o4y'h
plana'h i %y$u%a12 pra%omo'ne ro$z'zenia do nale4nego 'z&o%ie"o%i tytu&u J pana
%$ze'h0%iata,
ROZDZIA RGI
RODZI4A :*< * S*OIM DOM> (Kw. LQA1TC)
0#)i3 o z1o%&) wiek$ 2wi#%#
-a$ze umy$&y /y&y /om/ardo%ane t%ierdzeniem o e%olu'1i 'z&o%ie"a ta" u$ta%i'znie i z ta"
%ielu "ierun"5%! 4e mo4emy przeo'zy3 Ba"t! i4 idea ta 1e$t do$y3 0%ie4a, Audzie nie za%$ze
utrzymy%ali! 4e po'z2t"iem 'z&o%ie"a /y& 4a&o0nie po0ledni $tatu$ i 4e roz%in2& $i. on
$topnio%o do o/e'ne1 do$"ona&o0'i 1a" /ohater hi$torii o $u"'e$ie 4y'io%ym, Przez %ie"i
ludzie piel.gno%ali drogie %$pomnienia, Opo%iadali z do1mu12'ym 4alem hi$tori.
po'z2t"o%ego $z'z.0'ia i do$"ona&o0'i! "t5re ludzie $topnio%o tra'ili! zni4a12' $i. "ro" po
"ro"u do o/e'nego! n.dznego $tanu, -iezale4nie od tego! "t5re $tule'ie ozna'za& Fo/e'ny
%ie"G! /y& to za%$ze $tan n.dzny! gdy4 da%ne 'za$y /y&y za%$ze na1lep$ze,
(r#d&cj# i )i%o-ogi# Drek8w i Rz&)i#+
Hapi$ane 0%iade't%a ta"i'h %$pomnie# $2 /ardzo da%ne i $i.ga12 a4 dzie%i.'iu$et lat przed
Chry$tu$em! do Pra' i dni Sez1oda, Wed&ug tego pier%$zego z gre'"i'h poemat5% hi$toria
ludz"o0'i zo$ta&a traBnie podzielona na %ie" z&oty! $re/rny! mo$i.4ny i 4elazny, 6en pier%$zy
z&oty %ie"! zupe&nie r54ny od %ie"u hero$5% mitologii gre'"ie1! /y& moralnym ra1em, -ie
/y&o % nim grze'hu! nie$pra%iedli%o0'i ani 4adnego moralnego z&a! le'z %$zy$'y ludzie 4yli
% 'udo%nym po"o1u i harmonii,
:u4o p58nie1 rzym$"i poeta O%idiu$z za0%iad'zy& o 4y%otno0'i te1 $taro4ytne1 trady'1i!
rela'1onu12' ten $am podzia& hi$torii ludz"o0'i i zno%u o/$ta12'! 4e z&oty %ie" /y& 'za$em
%iary i $pra%iedli%o0'i, O'zy%i0'ie % "ategoria'h Bizy'zny'h realizo%a& on idea& ital$"i J
%ie'zne1 %io$ny z &agodnymi %ietrzy"ami i $amorzutnie rodz2'y'h $i. o/Bity'h plon5%! /ez
ta"i'h nieprzy1emny'h z1a%i$" 1a" 'h&5d! l5d 'zy 0nieg, :egenera'1a 'z&o%ie"a $tale
po$t.po%a&a! a4 na$t2pi& %ie" 4elazny (Fo/e'nyG dla O%idiu$za), O%idiu$z opi$u1e go ta"=
FO$tatni 1e$t %ie" 'z%arty! z t%ardego 4elaza, X H nim %$zel"ie1 z/rodni na 0%iat %yleg&a
zaraza, X W$tyd! nie%inno03 i %iara! i pra%da u'ie"&a, X ;'h mie1$'e %zi.&a 'hytro03! zdrada!
zem$ta %0'ie"&a! X Przemo' i 42dza /oga't%! %$ze'h z/rodni przy'zynaG
11
,
Miejce cz&++ik8w )or#-+&c. w %ej %r#d&cji
W 'i2gu %$zy$t"i'h ty'h %ie"5%! "t5ry'h naz%ami trady'1a poga#$"a opi$y%a&a pier%otny
$tan do$"ona&o0'i ludzi! $tale "&adziono na'i$" na 'zynni"i moralne, -ie u%a4ano! 4e
'z&o%ie"a po'i2ga12 % g5r. 'zy % d5& 0lepe! przemo4ne $i&y! pozo$ta%ia12'e go
poz/a%ionego uznania 'zy %iny! na%et 1e0li utrata z&otego %ie"u /y&a $po%odo%ana
o/aleniem panu12'ego /oga Saturna i za$t2pieniem go przez 7o%i$za, :o$"ona&o03 z&otego
%ie"u po$trzegano za$adni'zo 1a"o do$"ona&o03 moraln2, <y& on u%arun"o%any /ra"iem z&a
i 'e'ho%a& $i. g&./o"im po"o1em i harmoni2! odz%ier'iedla12'ymi na1g&./$ze pragnienia
ludz"iego $er'a, W te1 epo'e ludzie /yli $z'z.0li%i! /o /yli do/rzy, Kiedy za0 ta do$"ona&o03
$ta&a $i. 1edynie %$pomnieniem! na $'en. 0%iata %"ro'zy& grze'h,
*erje Ei-ozoEicz+e %ej 7ocz!%kowej e7oki
Bwi#% +ie+#wi2ci i ko+E-ik%8w (No''e)
:rogie %$pomnienia o$tate'znie porzu'ono! "iedy rene$an$o%i BilozoBo%ie $pr5/o%ali
przed$ta%i3 naturalny $tan 'z&o%ie"a ta"! a/y %e$prze3 teori. polity'zn2, -iez%y"le
przera4ony i /o1a8li%y 6homa$ So//e$! /roni2'y %&adzy i intere$5% angiel$"ie1 monar'hii!
t%ierdzi&! 4e %$zy$'y ludzie $2 % grun'ie rze'zy 0miertelnymi %rogami! ponie%a4 i'h
$z'z.0'ie polega na prze0'iganiu $%oi'h $2$iad5%, H natury %$zy$'y $2 r5%ni i egoi$ty'zni!
%i.' naturalny $tan 'z&o%ie"a /y& $tanem terroru! %o1ny i %&adzy utrzymy%ane1 $i&2 J a ta"i
$tan rze'zy /y& $z'zeg5lnie przera4a12'y dla 'z&o%ie"a ta"iego 1a" So//e$, Audzie % "o#'u
$po$trzegli /ez$en$ tego %$zy$t"iego i "onie'zno03 i$tnienia %$p5lne1 %&adzy /udz2'e1 u
%$zy$t"i'h $za'une", Hrze"li $i. $%oi'h pra% na rze'z %&ad'y! ale nie drog2 umo%y z
%&ad'2! le'z %$"ute" umo%y mi.dzy poddanymi, 6eraz $2 'a&"o%i'ie poddani "r5lo%i,
Bwi#% +ieko+%ro-ow#+ego i+d&wid$#-iz)$ (Ro$e#$)
7ean 7a'Yue$ >ou$$eau popad& % drug2 $"ra1no03! t%ierdz2'! 4e ludzie nie potrze/o%ali
4adny'h rz2d5%! "t5re zape%ni&y/y im po"51 i $z'z.0'ie, Potrze/o%ali 1edynie tego! /y
pozo$ta%iono i'h % $po"o1u, Po1a%ienie $i. teorii >ou$$eau /y&o &at%e do prze%idzenia,
<y&a 1ednym z o"re$o%y'h %y'hyle# %ahad&a! "t5re od po'z2t"u rzu'a&o 'ie# raz na 1edn2!
raz na drug2 $tron., Wy'hylenie % 1edn2 $tron. pro%adzi&o do $tano%i$"a! 4e 'z&o%ie" %
"t5rym0 momen'ie zo$ta& po%a4nie u$z"odzony! 1a"i0 integralny element 1ego natury $i.
pop$u&! %i.' teraz 1e$t za$adni'zo z&y, H%olenni'y drugiego $"ra1nego $tano%i$"a t%ierdzili!
4e 'z&o%ie"o%i ni' nie dolega&o i nie potrze/o%a& od ni"ogo 4adne1 pomo'y, O/e'nie 1e$t %
r5%nie do/re1 "ondy'1i 1a" za%$ze! r5%nie do$"ona&y 1a" % 'h%ili! gdy zo$ta& $t%orzony,
>ou$$eau! nieta"to%ny! $"r.po%any % to%arzy$t%ie! n."any "omple"$em ni4$zo0'i i mani2
prze0lado%'z2! nie tyl"o /roni& a/$olutne1 %olno0'i 1edno$t"i i nie$"r.po%anego
u'ze$tni't%a u'zu'ia % 4y'iu! le'z ta"4e ata"o%a& %$zel"2 %&adz., Cz&o%ie" zo$ta& zep$uty
%&a0nie %$"ute" i$tnienia %&adzy! dy$'ypliny i "on%enan$5%, -ale4y %i.' 1e o/ali3, W
$%oim pier%otnym $tanie 'z&o%ie" /y& do/ry! ta" $amo 1a" natura i <5g, Pier%otny po"51!
do/ro3 i nie%inno03 'z&o%ie"a zo$ta&y zni$z'zone przez in$tytu'1e $t%orzone przez ludzi,
Har5%no >ou$$eau! 1a" i So//e$ zaprze'zali! 1a"o/y % pier%otnym $tanie 'z&o%ie" 'e'ho%a&
$i. natur2 $po&e'zn2, 7eden przed$ta%ia& $po&e'ze#$t%o 1a"o ni$z'zy'iela ludz"ie1 natury!
drugi za0 1a"o $ztu'znego z/a%'. ratu12'ego 'z&o%ie"a przed nim $amym,
*781cze+& 2wi#% '1o%#
H nade10'iem na %$"ro0 materiali$ty'zne1 BilozoBii %$p5&'ze$ne1 $z'z.0li%e %$pomnienia o
pier%otnym $tanie do$"ona&o0'i 'z&o%ie"a mu$ia&y ode103, W$zel"a do$"ona&o03! o "t5r2
'z&o%ie" mo4e $i. u/iega3! mu$i mie3 8r5d&o % 'zy$to materialnym %$ze'h0%ie'ie! "t5ry na
pe%no nie %yt%orzy& 4adny'h $"ut"5% ponadmaterialny'h, Cz&o%ie" 1e$t integraln2 'z.0'i2
'a&"o%i'ie materialnego 0%iata i po%inno $i. go o/1a0nia3! /ada3 i o'enia3 ta" 1a" "a4dy inny
element %$ze'h0%iata, 6a" %i.' 'z&o%ie"a po%inno $i. u"azy%a3 1a"o %yt%5r
roz%i1a12'ego $i. pro'e$u % o/r./ie materialnego %$ze'h0%iata! %yt%5r 'zy$to materialny!
"t5rego pier%otny $tan /y& % na1gor$zym $tanie pier%otnym mu&em! a % na1lep$zym 0lep2
z%ierz.'o0'i2, 7ego o/e'na pozy'1a nie 1e$t $po%odo%ana degenera'12 'zy upad"iem! le'z
$tule'iami 'i2g&ego pi.'ia $i. %z%y4! "t5re pod %zgl.dem 1a"o0'io%ym nie zmieni&o go %
$to$un"u do 1ego z%ierz.'y'h przod"5%,
Drze'h! %iara! $pra%iedli%o03 i moralno03 nie odgry%a&y % po'z2t"a'h ludz"o0'i 4adne1
roli! podo/nie 1a" nie odgry%a12 po%a4nie1$ze1 roli % o/e'nym 4y'iu 'z&o%ie"a, Hmiana (na
lep$ze)! "t5ra na$t2pi&a % 'z&o%ie"u! $ama go %y1a0nia! ponie%a4 po$t.p zo$ta&
$po%odo%any $amym pro'e$em zmiany, Cz&o%ie" 1e$t %yni"iem 0lepe1 "onie'zno0'i!
%$p5&dzia&ania naturalny'h $i&! "t5re nie %ymaga12 %y1a0nienia, -ie mo4e pono$i3 4adny'h
za$&ug za $%51 o/e'ny lu/ da%ny $tan ani nie ma 4adne1 nadziei 'o do $%o1e1 o$o/i$te1
przy$z&o0'i, 7e$t $'h%ytany przez niepo%$trzymany /ieg po$t.pu /ez 'elu i po'z2t"u i 1e$t
niei$totnym etapem tego roz%o1u,
Z##d& '#d#+i# 7ierwo%+ego %#+$ cz1owiek#
K%i.ty 6oma$z /y& o/eznany z przod"ami BilozoB5% rene$an$u! zna& materializm % 1ego
na1%'ze0nie1$zy'h Borma'h! a marzenia i %$pomnienia pogan r5%nie4 mia&y $%o1e mie1$'e %
1ego umy0le, Kiedy 1edna" za'z2& $i. za1mo%a3 pier%otnym $tanem 'z&o%ie"a! nie odno$i&
$i. do 4adnego z ni'h, Hado%oli& $i. od%o&aniem $i. do rze'zo%e1 opo%ie0'i z K$i.gi
>odza1u! z/adaniem 1e1! przeanalizo%aniem %y'i2gni.ty'h z nie1 %nio$"5% i %ype&nieniem
pu$ty'h mie1$' uza$adnionymi hipotezami! ta" a/y przed$ta%i3 nam 'a&o0'io%y o/raz
'z&o%ie"a % 1ego pier%$zym domu,
I+%egr#-+o23 +#%$r&
Przed zag&./ieniem $i. % $am2 opo%ie03 0%i.ty 6oma$z o"re0la pe%ne pod$ta%o%e za$ady!
nada12'e 'a&e1 1ego analizie 1edno03 uderza12'o u%ydatnia12'2 1e1 rozumo%y 'hara"ter,
Pier%$za za$ada! przy "t5re1 o/$ta1e! m5%i! 4e %$"ute" grze'hu 'z&o%ie" nie utra'i& ni'zego!
'o le4a&o % 1ego naturze, Kiedy m5%imy o upad&e1 naturze lu/ o rana'h! 1a"ie ludz"a natura
ponio$&a %$"ute" grze'hu Edama! nie 'hodzi nam o to! 4e zo$ta&a ona po%a4nie potur/o%ana
i 1e$t $"azana na uty"anie przez 'a&e %ie"i /eznadzie1nego "ale't%a, 6o pra%da! 4e ludz"a
natura zo$ta&a zraniona! ale % tym $amym zna'zeniu! % 1a"im m5%imy o poranieniu
'z&o%ie"a! "t5ry zo$ta& porzu'ony nago na po/o'zu drogi, O/ie"ty%nie 1e$t on % te1 $ame1
$ytua'1i 'o 'z&o%ie"! "t5ry nigdy nie no$i& 4adny'h u/ra#! 1edna" z pe%no0'i2 'zu1e $i. o
%iele gorze1, E zatem ludz"a natura zna1du1e $i. % ta"im $amym $tanie! % 1a"im /y /y&a!
gdy/y Edam nigdy nie otrzyma& 4adny'h nadz%y'za1ny'h dar5%! ale zo$ta&a ogo&o'ona z
ty'h dar5%! "t5re Edam otrzyma&, 6o za&o4enie nie 1e$t nieuza$adnione, -a 0%ie'ie 1e$t
%y$tar'za12'o du4o grze'h5%! /y zape%ni3 nam materia& do grunto%nego z%eryBi"o%ania
Ba"tu! 4e grze'h $am % $o/ie nie ni$z'zy % ni'zym integralno0'i ludz"ie1 natury,
0rz&cz&+# i z##d+icze 7ojcie w&"zo2ci %#+$ 7ierwo%+ego
W drugie1 za$adzie 0%i.ty 6oma$z %$"azu1e! 4e przy'zyn2 pier%otne1 do$"ona&o0'i
'z&o%ie"a /y&a 1ego pier%otna $pra%iedli%o03, Hna'zy to! 4e 'z&o%ie" zo$ta& $t%orzony %
&a$'e u0%i.'a12'e1 i z du$z2 zupe&nie poddan2 <ogu, Poddanie to o/e1mo%a&o %$zy$t"o! %i.'
d24enie zmy$&o%e 'z&o%ie"a /y&o poddane 1ego rozumo%i! a 0%iat materialny /y& poddany
'z&o%ie"o%i, Har5%no $pra%iedli%o03 pier%otna! 1a" i pier%otna do$"ona&o03 $z&y u Edama
% parze, ?og&y $i. 1edna" rozdzieli3! gdy4 1edna mie0'i&a $i. % porz2d"u natury! 'ho'ia4 nie
% ludz"ie1 naturze! pod'za$ gdy druga prze"ra'za&a %$zel"2 natur., :latego u -a10%i.t$ze1
?aryi Panny /y&a ta $ama nadprzyrodzona do$"ona&o03 i do$"ona&a $pra%iedli%o03 'o u
Edama! z tym $amym pe&nym poddaniem 7e1 du$zy <ogu! ale nie /y&o nadz%y'za1ny'h
dar5%! to%arzy$z2'y'h pier%otne1 do$"ona&o0'i Edama,
Cz1owiek w ogrodzie :de+
:ary nadprzyrodzone! "t5re $"&ada&y $i. na pier%otn2 do$"ona&o03 Edama! nie /y&y
nadprzyrodzone! le'z pozanaturalne, Ozna'za to! 4e nie prze"ra'za&y zupe&nie mo'y 'a&e1
$t%orzone1 natury! 1edna" nie /y&y nale4ne 'z&o%ie"o%i zgodnie z za$adami rz2dz2'ymi 1ego
natur2, -a przy"&ad nie0miertelno03 dana Edamo%i r54ni&a $i. zupe&nie od te1! "t5r2
/.dziemy $i. 'ie$zy3 po po%$ze'hnym zmart%y'h%$taniu, 6a o$tatnia 1e$t 'zym0
%e%n.trznym! %yni"a12'ym z u'ze$tni't%a 'ia&a % du'ho%y'h przymiota'h du$zy,
-atomia$t nie0miertelno03 Edama mia&a 'hara"ter ze%n.trzny i pier%$zemu 'z&o%ie"o%i
zape%nia&o 12 8r5d&o ze%n.trzne, 7ego niepodatno03 na 'ierpienie! 'zyli nie'ierpi.tli%o03! nie
polega&a na niemo4no0'i zranienia! 1a"2 /.d2 $i. 'ie$zyli /&ogo$&a%ieni % nie/ie dzi."i
przeni"ni.'iu 'ia&a przez du'ho%e przymioty du$zy, <y&o to ra'ze1 uni"anie u$z"odze# 'ia&a
dzi."i roztropno0'i i opie'e Opatrzno0'i! 'zyli dar ra'ze1 ze%n.trzny ni4 %e%n.trzny,
Pano%anie 'z&o%ie"a nad 0%iatem $t%orzonym $z&o % 0lad za 1ego pano%aniem nad $o/2=
$"oro 1ego d24enie zmy$&o%e /y&o po$&u$zne rozumo%i! r5%nie4 z%ierz.ta /y&y po$&u$zne
1ego roz"azom, Ponie%a4 nie mia& %&adzy roz"azy%ania $%oim %&adzom %egetaty%nym! nie
m5g& te4 pano%a3 nad $i&ami %egetaty%nymi i Bizy'znymi 0%iata, ?5g& 1edna" /ez
prze$z"5d "orzy$ta3 z i'h pomo'y,
;nnymi $&o%y! po1edyn'zy 'z&o%ie" % ogrodzie Oden mia& zna'zn2 prze%ag. nad
po1edyn'zym 'z&o%ie"iem %$p5&'ze$nym! ale ni'zym i$totnym $i. od niego nie r54ni&,
/ego w&7o#"e+ie i 7o%7 i+%e-ek%$#-+&, w w&7#dk$ Ad#)#
Od Edama rozpo'z.&o $i. d&ugie 4y'ie ludz"o0'i, <.d2' 1e1 odpo%iednim pun"tem %y10'ia!
reprezento%a& do$"ona&o03 te1 ra$y, Podo/nie 1a" za'z2& i$tnie3 do$"ona&y Bizy'znie J /ez
mart%ienia $i. o narodziny! ro0ni.'ie! roz%51 mi.0ni i ta" dale1 J ta" te4 rozpo'z2& 4y'ie
do$"ona&y intele"tualnie, Fa"ty'znie ta o$tatnia do$"ona&o03 /y&a zupe&nie niez/.dna %
0%ietle 1ego pozy'1i= przy%5d'y ra$y i % "on$e"%en'1i nau'zy'iela %$zy$t"i'h! "t5rzy
przy1d2 po nim,
7a"o pier%$zy ludz"i nau'zy'iel Edam przyni5$& ze $o/2 %ypo$a4enie do tego zadania!
1a"iego nie mia& 1u4 p58nie1 4aden przed$ta%i'iel tego $zla'hetnego za%odu, -ie ogl2da&
<oga /ezpo0rednio! patrz2' na 7ego i$tot.! ponie%a4 1e$t to 'e'ha zupe&nie nadprzyrodzona!
"t5re1 nie mo4na tra'i3! gdy $i. 12 1u4 po$i2dzie, Ozna'za to! 4e gdy/y Edam zna& <oga % ten
$po$5/! nie m5g&/y zgrze$zy3, Pozna%a& ra'ze1 <oga ta" 1a" my! ale % do$"onal$zy $po$5/,
W "o#'u nie trapi&y go 4adne na$ze zmart%ienia o %y4y%ienie! odzie4 i mie$z"anie! nie
m5%i2' 1u4 o tro$'e o przy$z&o03 rodziny! "t5ra rozpra$za umy$& %$p5&'ze$nego 'z&o%ie"a,
Co %i.'e1! prze1rzy$to0'i 1ego rozumienia % na1mnie1$zym na%et $topniu nie m2'i&y u'zu'ia,
Opiera12' $i. na $"ut"a'h <o4ego dzia&ania! a $z'zeg5lnie dzi."i dzia&aniu ludz"iego
intele"tu i naturze ludz"ie1 du$zy! umy$& Edama $zy/"o i &at%o dor5$& do poznania <oga,
Hna1omo03 anio&5% na/y& % ten $am $po$5/, Wa4ne 1e$t 1edna"! a/y zazna'zy3! 4e Edam
pozna%a& te rze'zy oraz %$zy$t"ie inne ta" 1a" my J za po0redni't%em Borm pozna%'zy'h,
7e0li 'hodzi o zna1omo03 inny'h rze'zy! to Edam mu$ia& u'zy3 ludz"2 rodzin. i ni2 rz2dzi3! a
o'zy%i0'ie nie m5g&/y u'zy3 tego! 'zego nie umia& $am, 7ego naturalne poznanie roz'i2ga&o
$i. na %$zy$t"o! 'o ludzie ma12 %iedzie3! to zna'zy na %$zy$t"ie rze'zy za%arte % u"ryty
$po$5/ % pier%$zy'h! naturalny'h za$ada'h poznania, K%i.ty 6oma$z $"&ania& $i. do
prze"onania! 4e poznanie to J $tano%i2'e nadz%y'za1ny dar nie dla $amego Edama! le'z dla
Edama 1a"o przy%5d'y ra$y ludz"ie1 J /y&o 1a%ne! pe&ne i do$"ona&e, -ie 4e/y Edam
%iedzia& %$zy$t"o o "a4de1 po1edyn'ze1 rze'zy= 4e ten "amie# %padnie do te1 rze"i % te1 i te1
'h%ili i ta" dale1, -ie zna& te4 ta"i'h przy$z&y'h zdarze#! 1a" my0li ludzi, 7ego poznanie
nadprzyrodzone (zna1omo03 ta1emni' %iary) /y&o ograni'zone do rze'zy "onie'zny'h do
pra%id&o%ego rz2dzenia i "iero%ania ludz"im 4y'iem % tym pier%otnym $tanie i$tnienia,
-ie po1miemy % pe&ni intele"tualne1 %iel"o0'i Edama! 1e4eli nie $po1rzymy poza podaro%ane
mu /ogate za$o/y poznania J na u4yte"! "t5ry m5g& z ni'h zro/i3, Wielu %$ze'h$tronnie
%y"$zta&'ony'h ludzi $tano%i $pe&nienie na1$"ryt$zy'h marze# o$zu$taC %ielu e"$pert5% %
1edne1 dziedzinie 1e$t g&up"ami % inne1, Pope&niamy /&.dy %$"ute" po0pie'hu! uprzedze#!
nami.tno0'i i nie%y$tar'za12'y'h do%od5% J 1ednym $&o%em! ponie%a4 na$z rozum nie
panu1e % pe&ni nad $ytua'12, >ozum Edama mia& pe&n2 %&adz. nad $%ym %&a$nym
"r5le$t%em i nad 0%iatem, Edam nie m5g& pope&nia3 /&.d5% % o$2da'h i rozumo%aniu, <y&
zatem g&./o"o %y"$zta&'onym! /ardzo m2drym i nadz%y'za1 /y$trym 'z&o%ie"iem,
* w&7#dk$ jego dzieci
Ddy/y0my urodzili $i. % ra1u! mieli/y0my %$zy$t"ie zalety %yni"a12'e z pe&nego %&adania
rozumu! ale nie mogli/y0my o'ze"i%a3 %ypo$a4enia! 1a"ie otrzyma& Edam 1a"o przy%5d'a
ra$y, ;$tnia&y/y nadal lata nau"i! i to d&ugie, Pzy$"i%ali/y0my %iedz. za po0redni't%em
zmy$&5%! mu$ieli/y0my od"ry%a3 rze'zy na %&a$ne potrze/y! podlega3 nau'zaniu przez
inny'h i ta" pomalut"u zdo/y%a3 pe&n2 %iedz., 6o pra%da! 4e pra'a ta /y&a/y zna'znie
&at%ie1$za ni4 dzi$ia1! /o ni' J ani % na$ $amy'h! ani % 0%ie'ie ze%n.trznym J nie
za"&5'a&o/y pro'e$u nau'zania= 4adny'h $n5% na 1a%ie! leni$t%a! upa&u! zimna! g&odu!
pragnienia 'zy /5lu 4o&2d"a,
/ego wo-#9 7r#wied-iwo23 i 7ok8j
Przy 'a&e1 $%e1 inteligen'1i Edam m5g&/y /y3 "im0 /ardzo nieprzy1emnym! na%et
pra%dzi%ym utrapie#'em! gdy/y nie mia& r5%nie4 ogromne1 0%i.to0'i o$o/i$te1, W 'h%ili
$t%orzenia 1ego %ola /y&a do/ra, Ponadto nie mia&o/y $en$u! a/y <5g op58nia& $i. z
o/daro%aniem go 4y'iem nadprzyrodzonym! "a42' mu 'ze"a3 i mitr.4y3 'za$! /y za1mo%a&
$i. daremnymi zadaniami 'zy$to naturalnego 4y'ia, Edam zo$ta& $t%orzony % &a$'e
u0%i.'a12'e1 i ta" 1a" anio&o%ie przezna'zony /y& do 'h%a&y! nie /y&o %i.' po%odu! /y nie
mia& od razu rozpo'z23 za$&ugi%ania na $%o12 nagrod., La$"a u0%i.'a12'a i %yni"a12'e z nie1
pe&ne poddanie <ogu $tano%i&y %r.'z Bundament 'a&e1 do$"ona&o0'i $tanu Edama,
:zi."i &a$'e u0%i.'a12'e1 mia& te4 %$zy$t"ie 'noty! 'ho'ia4 o'zy%i0'ie te! "t5re za"&ada&y
pe%n2 niedo$"ona&o03! za'z2& %y"orzy$ty%a3 dopiero po grze'hu, 7a" m5g& od'zu%a3
$"ru'h. "to0! "to nie pope&ni& grze'huQ El/o 1a"2 rol. mog&o pe&ni3 mi&o$ierdzie % mie1$'u!
gdzie nie znano niedo$tat"uQ Cnoty! "t5re roz%in.&y $i. % dzia&anie! przyno$i&y 'zyny! "t5re
rozpatry%ane $ame % $o/ie da%a&y o %iele %i.'e1 za$&ugi ni4 na$ze! ponie%a4 do$"ona&o03
natury Edama u$u%a&a %$zy$t"ie prze$z"ody utrudnia12'e dzia&anie &a$"i i %$zel"2 mo4li%2
niedo$"ona&o03 1ego pra'! pod'za$ gdy my od'zu%amy 'i2g&y %p&y% 0%iata zmy$&o%ego!
trudno0'i z "on'entra'12 u%agi i o$&a/ienie %oli, 7edna" ponie%a4 na$ze 'zyny $2 'za$ami
dla na$ ta" trudne! $amo i'h pode1mo%anie ozna'za o %iele %i."$z2 'h.3! a na%et zapa&! ni4
gdy/y /y&y do"ony%ane z &at%o0'i2! dzi."i "t5re1 nie %ymaga&y/y %'ale $z'zeg5lne1 u%agi,
?og&o/y $i. nam %yda%a3 trudne do po1.'ia! 4e 'z&o%ie" ta" do$"ona&y intele"tualnie i
moralnie 1a" Edam m5g& zgrze$zy3! gdy/y0my nie %iedzieli! 4e na1%y4$za do$"ona&o03
anio&5% nie uodporni&a i'h na grze'h! oraz gdy/y0my mogli %ynale83 1a"2"ol%ie" inn2 ni4
na$za %olna %ola do$tate'zn2 przy'zyn. na$zy'h %&a$ny'h grze'h5%, Drze'h Edama
opi$zemy o/$zernie % drugim tomie te1 pra'y pod 1ego %&a0'i%2 naz%2 grze'hu
pier%orodnego, 6uta1 %y$tar'zy zazna'zy3! 4e na$za $ytua'1a nie poz%ala nam $zydzi3 z
Edama, Ddy/y0my urodzili $i. % ra1u! r5%nie4 urodzili/y0my $i. % &a$'e u0%i.'a12'e1! gdy4
pier%otna $pra%iedli%o03 Edama /y&a darem dla 'a&ego rodza1u ludz"iego! a nie tyl"o 'zym0
nale42'ym 1edynie do niego $amego! &a$"a za0 /y&a Bundamentem $pra%iedli%o0'i
pier%otne1, ?y ta"4e! ta" 1a" Edam! mieli/y0my pe&ni. 'n5t i 1a" on mogli/y0my 12 $tra'i3!
gdy/y0my $i. na to zde'ydo%ali, -ie mieli/y0my zag%aranto%anego nie/a ani nie /y&o/y
niemo4li%e! /y0my traBili do pie"&a, 6a"ie 'a&"o%ite /ezpie'ze#$t%o %yni"a 1edynie z
%idzenia <oga! "t5re 1e$t "o#'em! a nie po'z2t"iem ludz"iego 4y'ia, W rze'zy%i$to0'i 1e$t
pra%dopodo/ne! 4e 'z.03 z na$ zgrze$zy&a/y na%et! gdy/y Edam nigdy nie o/razi& <oga! a
na$z grze'h mia&/y ta"ie $ame tragi'zne "on$e"%en'1e dla na$zy'h dzie'i! 1a"ie mia& grze'h
Edama dla 1ego dzie'i, Ptra'ili/y0my na$ze nadz%y'za1ne dary i o'zy%i0'ie nie mogli/y0my
da3 $%oim dzie'iom tego! 'zego $ami 1u4 %i.'e1 nie po$iadamy,
/ego +#%$r# Eiz&cz+#, $cz$ci#
Pod'za$ "r5t"iego po/ytu % ra1$"im ogrodzie Edam i O%a /yli % /ardzo do/ry'h rela'1a'h,
O'zy%i0'ie mieli ludz"ie u'zu'ia, W "o#'u /yli lud8mi! a u'zu'ia $2 integralnym elementem
ludz"ie1 natury, 6o! 4e nio$&a i'h nadzie1a! zapala&o pragnienie! przynagla&a mi&o03! /y&o
'a&"o%i'ie "%e$ti2 i'h %olne1 %oli! gdy4 te u'zu'ia zna1do%a&y $i. pod pe&n2 "ontrol2
rozumu, 6rze/a 1edna" przyzna3! 4e tyl"o nie"t5re u'zu'ia d24enia umiar"o%anego! 'zyli
po42da%'zego J mi&o03! pragnienie! nadzie1a i rado03 J /y&y o/e'ne % ogrodzie Oden, ;nne
u'zu'ia J gnie%! rozpa'z! niena%i03! $tra'h i 'a&a re$zta J za"&ada12 i$tnienie z&a! a % ra1u
go nie /y&o, Wal"a 'ia&a i du'ha rozpo'z.&a $i. zatem dopiero %tedy! gdy $"o#'zy&o $i.
pano%anie po"o1u! /.d2'e elementem ra1u, W ogrodzie Oden nie /y&o 4ar&o"5% ani pi1a"5%!
ni"t nie "uli& $i. ze $tra'hu ani nie %rza& gnie%em! ludzie nie %y'hodzili z $ie/ie z po%odu
nami.tno0'i! a d24enie zmy$&o%e nie m2'i&o i'h intele"t5% ani nie de$ta/ilizo%a&o i'h 4y'ia,
6o nie ta"i $po$5/ rozpo'z.'ia przez ludzi i'h ziem$"iego 4y'ia prze%idzia& <5g,
0od%rz&)&w#+ie "&ci# cz1owiek#, jedze+ie9 7icie i cz&++o2ci "&ciowe
-ie ma pe%no0'i! 'zy Edam i O%a u4y%ali %idel'5%! ale 1e$t pe%ne! 4e od 'za$u do 'za$u
po0%i.'ali 'h%il. na ".$ 1edzenia 'zy &y" pi'ia, -ie mieli 'ia& u%iel/iony'hC i'h ludz"a
natura % 4adny'h za$adni'zy'h dzia&ania'h nie r54ni&a $i. od na$ze1, -aturalne zu4y'ie
energii z%i2zane z a"ty%no0'i2 Bizy'zn2! $palanie % "om5r"a'h i t"an"a'h! %ymaga&o
'i2g&ego uzupe&niania za pomo'2 1edzenia i tra%ienia, Ponadto! gdy/y % ra1u /y&y 1a"ie0
dzie'i! to "onie'zno03 %zro$tu %yt%arza&a/y u ni'h /ez %2tpienia ta"ie $ame "olo$alne
apetyty! 1a"ie o/$er%u1emy u dzie'i %$p5&'ze0nie,
Pier%$za para mog&a /y3 przez 'h%il. %egetarianami! "iedy 'ie$zy&a $i. pier%otn2
do$"ona&o0'i2! ale O%a mog&a /y3 te4 %y0mienit2 "u'har"2 i mog&a /y3 nadz%y'za1 dumna
ze $%ego talentu "ulinarnego, -ie da $i. zatem %y"re0li3 /eB$zty"a z ra1$"iego menu! /o
%y"orzy$ty%anie z%ierz2t dla %&a$nego do/ra 1e$t 1edynie pot%ierdzeniem pano%ania
'z&o%ie"a nad 0%iatem z%ierz.'ym! a nie do%odem o"ru'ie#$t%a, ?o4na /y argumento%a3!
4e O%a nie mog&a zo$ta3 $"azana na har5%". "u'henn2! ale ozna'za to przeo'zenie Ba"tu! 4e
goto%anie 1e$t har5%"2 tyl"o dla nieudolnego "u'harza! i na"re0lenie 'zy$to
%yo/ra4enio%ego J i Ba&$zy%ego J %izerun"u leni%ie upozo%ane1 O%y na odpo%iednim
tle! $p.dza12'e1 ta" niezli'zone godziny d&ugi'h dni, Nadna "o/ieta nie mog&a/y ro/i3 'zego0
ta"iego przez 'a&y 'za$,
4iecier7i%-iwo23
-aturalne zu4y'ie energii /y&o za$po"a1ane za pomo'2 z%y'za1nego 1edzenia, 7edna"4e! 1a"
do/rze %iemy! $topnio%emu zu4y%aniu $i. Bizy'znego organizmu 'ia&a ludz"iego 1edzenie
J na%et /ardzo do/re J nie zapo/iegnie, W nie/ie i$tnie1e %e%n.trzne za/ezpie'zenie
przed naturaln2 0miertelno0'i2! ponie%a4 du$za prze"azu1e 'ia&u nie tyl"o %$zel"ie mo'e!
"t5re po$iada 1a"o Borma $u/$tan'1alna! le'z ta"4e nie"t5re %&a0'i%o0'i! "t5re ma 1a"o
$u/$tan'1a du'ho%a, W ogrodzie Oden ta naturalna 0miertelno03 /y&a 'h%ilo%o
po%$trzymy%ana dzi."i $pe'1alnemu po4y%ieniu! "t5remu <5g nada& $pe'1alne %&a0'i%o0'i!
'zyli o%o'o%i z drze%a 4y'ia, H1adanie od 'za$u do 'za$u te1 4y%no0'i mia&o utrzyma3
'z&o%ie"a % "%itn2'ym $tanie do 'za$u! a4 <5g za/ra&/y go do %ie'zne1 $z'z.0li%o0'i %
nie/ie J gdy4 /ram2 z ra1u do nie/a nie /y&a 0mier3,
Edam i O%a nie mieli ela$ty'znie1$ze1 $"5ry! nie mieli te4 r2" i n5g! "t5ry'h nie da $i. od'i23!
ani p&u' odporny'h na zara4enie, Kol'e "rza"5% r54 % ra1u /y&y r5%nie o$tre 1a" %$z.dzie
indzie1! a $"5ra 'z&o%ie"a ta" $amo %ra4li%a, Edam i O%a nie mogli $i. zrani3 ani
za'horo%a3! ale nie dlatego! 1a"o/y i'h 'ia&a /y&y pod 1a"im0 %zgl.dem r54ne od na$zy'h, 6a
nie'ierpi.tli%o03 /y&a ra'ze1 darem ze%n.trznym J ta"im! "t5ry nie %yni"a z natury
'z&o%ie"a! le'z zo$ta& mu oBiaro%any z ze%n2trz, ?5%i2' po pro$tu! 'z&o%ie" uni"a&
zranienia i 'horo/y dzi."i $%o1e1 roztropno0'i oraz dzia&aniu <o4e1 opatrzno0'i! ta" 1a" %ielu
z na$ o/e'nie! tyl"o 4e % tym pier%otnym $tanie /y&o to rze'z2 z%y'za1n2 i po%$ze'hn2,
;nnymi $&o%y! 'z&o%ie" mia& %5%'za$ do03 roz$2d"u! /y trzyma3 pal'e z dala od 'ierni! /y
uni"a3 rze'zy $z"odli%y'h, Co %i.'e1! <o4a opatrzno03 g%aranto%a&a mu! 4e ni' go nie
za$"a"i%a&o, ?o4na $po"o1nie po%iedzie3! 4e %ielu przy1ezdny'h % -o%ym 7or"u da1e
<o4e1 opatrzno0'i zna'znie %i.'e1 za1.'ia ni4 Edam, O'zy%i0'ie Edam 'zerpa& o"re0lone
"orzy0'i ze $%ego pano%ania nad z%ierz.tami, W ty'h o"oli'zno0'ia'h nie /y&o dla niego
%iel"2 $ztu"2 utrzymanie $i. na "oniu 'zy od$tra$zenie z&ego p$a,
4ie2)ier%e-+o23
Cho'ia4 po$iadanie i'h dzi$ia1 /y&o/y /ardzo mi&e! 1edna" nie'ierpi.tli%o0'i i
nie0miertelno0'i Edama nie da $i. por5%na3 z tym! 'o o'ze"u1e na na$ % nie/ie, Naden z ty'h
dar5% nie prze%y4$za& % pe&ni $i& natury, 6rze/a 1e u%a4a3 za dary nie nadprzyrodzone! le'z
pozanaturalne! to zna'zy dary te1 $ame1 "ategorii 'o ten! "t5rym mo4na /y o/daro%a3 rolni"a!
/y m5g& pole'ie3 za polu12'ym na dr5/ 1a$trz./iem! po pro$tu ma'ha12' r."ami, Aatanie nie
prze"ra'za %$zel"i'h $i& natury! le'z po pro$tu nie nale4y do natury 'z&o%ie"a,
/ego re-#cj# do i++&c. -$dzi 6 r8w+o23 i +ier8w+o23
Przypu03my na 'h%il.! 4e Edam nie zgrze$zy&! a my! po ty'h %$zy$t"i'h %ie"a'h!
mieli/y0my 1a"o tury0'i %y/ra3 $i. na %y'ie'z". po 0%ietnie pro$peru12'y'h mia$ta'h ty'h
do$"ona&y'h ludzi, Czy /y&o/y to r5%nie nudne 1a" $tanie godzinami! /y zo/a'zy3! 1a" 1a"i0
ma$o%o %yt%arzany gad4et opu$z'za Ba/ry".Q W 4adnym razie, Prze'i%nie J za$"o'zy&a/y
na$ tam r54norodno03 ozna", 7edna o$o/a /y&a/y /y$trze1$za od drugie1! 1edna mia&a/y
$ilnie1$z2 %ol.! 1edna /y&a/y %y4$za! inna pi."nie1$zaC mia&y/y one r54ny %ygl2d! r54n2
o$o/i$t2 atra"'y1no03! /ardzie1 u1mu12'2 o$o/o%o03 i ta" dale1, Ny'ie z pe%no0'i2 nie /y&o/y
nudne! $z'zeg5lnie 4e na%et minimalny poziom "a4de1 z ty'h 'e'h nadal $tano%i&/y
do$"ona&o03 %y"lu'za12'2 %$zel"ie z&o i %$zel"ie /ra"i, -ie /y&o/y $alon5% pi."no0'i ani
'hirurg5% pla$ty'zny'h, -ie /y&o/y dzie%'zyny o pi."ny'h o'za'h i no$ie! o "t5rym
na1lepie1 /y&o/y zapomnie3, -i"t nie /y&/y ta" gru/y! /y /y3 z/yt gru/ym! ani ta" 'hudym!
/y %ygl2da3 1a" $z"ielet, He %zgl.du na do$"ona&o03 ludzi /y&/y to rodza1 $uper
Solly%oodu! /ez 4adny'h 'za12'y'h $i. pod po%ierz'hni2 o"rutny'h tragedii roz'zaro%a#,
Audzie /yli/y % $ame1 rze'zy nier5%ni= r54ni pod %zgl.dem p&'i! r54ni pod %zgl.dem 'ia&a!
r54ni pod %zgl.dem 'noty! r54ni pod %zgl.dem dar5% intele"tualny'h, 7edna" ni"t nie
'zu&/y $i. gor$zyC %$zy$'y 'ie$zyli/y $i. t2 $z'zeg5ln2 r5%no0'i2! "t5ra "a4dego 'z&o%ie"a
'zyni "im0 do$"ona&ym i $u%erenn2 i$tot2,
&cie rodzi++e w ogrodzie :de+, r8"+ic# 71ci
>ozmaito03 p&'i % pier%otnym $tanie 'z&o%ie"a %yni"a 1a$no z opo%ie0'i z K$i.gi >odza1u,
6o! 4e po%inna i$tnie3! %yni"a ta"4e z $ame1 natury ludz"ie1= gdy/y /y&a tyl"o 1edna p&e3!
gatune" /y&/y niepe&ny! a 'o %i.'e1! po1edyn'zy ludzie /yli/y niepe&ni! 1a"o 4e p&'i
na%za1em $i. uzupe&nia12 i do$"onal2, E zatem O%a zo$ta&a dana Edamo%i 1a"o pomo'!
$z'zeg5lnie przy dziele rozmna4ania $i.,
Rodze+ie dzieci
W ogrodzie Oden rozmna4anie o'zy%i0'ie /y i$tnia&o, 6oma$z $2dzi! 4e 1e$t to /ez %2tpienia
pra%d2! 'ho'ia4 mo4na /y argumento%a3! 4e $"oro rozmna4anie $&u4y utrzymaniu gatun"u!
nie /y&o "onie'zne % $tanie! % "t5rym ludzie nie umieraliC al/o przyna1mnie1 %y$tar'zy&o/y
ograni'zenie a"tu rozrod'zego do Edama i O%y! gdy4 mieli oni 4y3 za%$ze, 6a"a
argumenta'1a pomi1a Ba"t! 4e po1edyn'zy 'z&o%ie" 1e$t "im0 o %iele %a4nie1$zym ni4 0rode"
$&u42'y dla do/ra gatun"u, -atura prze%idu1e i$tnienie "a4dego m.4'zyzny i "a4de1 "o/iety
ze %zgl.du na nie0mierteln2 du$z.! "t5ra 1e$t 'zym0 zna'znie /ardzie1 tr%a&ym ni4
1a"i"ol%ie" gatune"! 'ho3/y na1/ardzie1 "ompletny, ;nnymi $&o%y! 'elem rozmna4ania nie
1e$t tyl"o tr%anie gatun"u! le'z ta"4e mno4enie nale42'y'h do niego 1edno$te", -a temat
pomy$&u! /y rozmna4anie ograni'zy3 do Edama i O%y! 0%i.ty 6oma$z m5%i! 4e pro%adzenie
4y'ia rodzinnego i po$iadanie dzie'i ta" $amo le4y % naturze 'z&o%ie"a 1a" 1edzenie, E $"oro
ta"! to % ogrodzie Oden nie /y&o/y /ezp&odno0'i ani %ie'znego dzie%i't%a! le'z %$zy$'y
4yli/y % ma&4e#$t%ie, W tym 'elu "onie'zne /y&o/y rodzenie $i. te1 $ame1 li'z/y 'h&op'5% i
dzie%'zyne"C 6oma$z $2dzi&! 4e rodzi'e /yli/y zdolni "ontrolo%a3 p&e3 dzie'"a! dzi."i
'zemu %yelimino%ano /y mie$i2'e mat'zynego niepo"o1u i domy$&5%, W "a4dym razie %
tamty'h 'za$a'h rodzi&y/y $i. dzie'i i na$t.po%a&o/y to do"&adnie ta" $amo 1a" dzi$ia1! gdy4
od $amego po'z2t"u ma&4e#$t%o ma 'hara"ter 0%i.ty, 7edna"4e ludzie uni"ali/y trudno0'i
Bizy'zny'h i /5l5% porodu dzi."i pozanaturalnym darom pano%ania nad natur2 i
nie'ierpi.tli%o0'i,
S%#%$ dzieci i o7iek# +#d +i)i
Ny'iu rodzinnemu % ra1u z pe%no0'i2 nie grozi&/y rozpad %$"ute" z%y"&ego znudzenia,
Hnu4enie /ra"iem 1a"iego"ol%ie" za1.'ia poza patrzeniem na $ie/ie na%za1em nie
pro%adzi&o/y par ma&4e#$"i'h do niei$tnie12'y'h $2d5% rodzinny'h, <y&y/y dzie'i J a to
naty'hmia$t ozna'za %iele godzin pra'y, Ddy4 dzie'i te /y&y/y ta"ie 1a" dzie'i dzi$ie1$ze=
/ez/ronne! %ymaga12'e opie"i! "armienia! nau'zania i "$zta&'enia,
<y&a/y ta"4e pra'a poza domem J 'o0! 'zym Edam m5g&/y %ype&ni3 %olny 'za$, Opo%ie03
/i/li1na m5%i nam! 4e pier%$i rodzi'e mieli $trze' ra1u i go upra%ia3, Wyda1e $i.! 4e
'z&o%ie" nie mia& uni"n23 pra'yC "iedy uda1e mu $i. od nie1 u'hyli3! 1e$t nieu'hronnie
nie$z'z.0li%y, Pra'a ta! 'zy to Edama! 'zy to O%y! /y&a/y 'zym0 podo/nym do rado0'i mat"i
z urodzony'h przez ni2 dzie'i! do arty$ty'zne1 dumy $zeBa "u'hni z du$zone1 potra%"i 'zy
upodo/ania! z 1a"im "$i.go%y! zami&o%any ogrodni"! odda1e $i. $%o1emu ho//y, -ie /y&a/y
4mudna! przy"ra i nu42'a! le'z $tano%i&a/y rado$ne 8r5d&o zado%olenia, Po%5d %yzna'zenia
pra'y na%et % ra1u %yda1e $i. zupe&nie o'zy%i$ty, Cz&o%ie" potrze/u1e 1e1 do pe&nego
roz%o1u $%oi'h zdolno0'i! a 'o %i.'e1! pe&ne1 do$"ona&o0'i $%o1e1 %iedzy J przyna1mnie1
do0%iad'zalnego od"ry%ania! 'o mo4e zdzia&a3 $am 'z&o%ie" i 'o mo4e o$i2gn23 natura pod
1ego prze%odni't%em,
W Odenie nie /y&o/y pry%atne1 %&a$no0'i, 6a"i podzia& %&a$no0'i 1e$t niez/.dny do
za'ho%ania harmonii! porz2d"u i %yda1no0'i tam! gdzie i$tnie1e $ta&a gro8/a nie&adu! zam.tu
i leni$t%a, -ie /y&o ta"iego zagro4enia % pier%otnym $tanie 'z&o%ie"a, Cz&o%ie" nie /y&/y
anar'hi$ty'znym indy%iduali$t2C 4y'ie $po&e'zne i polity'zne /y&o/y pra%dzi%2
"onie'zno0'i2 dla 'z&o%ie"a na%et % 1ego $tanie do$"ona&o0'i, Wyni"a to z $ame1
nier5%no0'i ludzi % tym pier%otnym $tanie J nier5%no0'i! "t5re1 na%et >ou$$eau nie zdo&a&
zaprze'zy3, D5ro%anie 1edny'h nad innymi pod %zgl.dem %iedzy i 'noty /y&o/y
nie$to$o%ne % tym $tanie! gdy/y $ama ta %y4$zo03 nie %no$i&a ni' do do/ra ty'h $&a/$zy'h,
Fa"ty'znie 1e$t og5ln2 za$ad2! 4e ta"a %y4$zo03 na"&ada o/o%i2ze" "iero%ania i
%$pomagania $&a/$zy'hC innymi $&o%y! %iedza i poznanie nie $2 tyl"o ma12t"iem! le'z ta"4e
nale4no0'iami! u$tano%ionymi dla do/ra inny'h,
&cie 7o1ecz+e w ogrodzie :de+
Ko+iecz+o23 i%+ie+i# org#+iz#cji 7o-i%&cz+ej
Co %i.'e1! 'z&o%ie" 1e$t z%ierz.'iem $po&e'znym, -ie mo4e o$i2gn23 pe&ne1 do$"ona&o0'i %
$amotni'zym $tanie 4y'ia, 7e$t pra%d2! 4e m5g&/y z po%odzeniem i$tnie3 $am! ale nie
m5g&/y po$i203 rado0'i z pe&ni ludz"iego 4y'ia! do "t5re1 uzdalnia go natura, W Odenie zatem
ludzie 4yli/y naturalnie % $po&e'ze#$t%ie! to zna'zy &2'zyli/y $i. dla o$i2gni.'ia %$p5lnego
'elu przy u4y'iu %$p5lny'h 0rod"5%! a to ozna'za o'zy%i0'ie %$p5lne "iero%ni't%o, 6o
1a$ne! 4e dzie$i.'iu $tra4a"5% "ieru12'y'h $i. %&a$nymi pomy$&ami! "iedy i 1a" do1e'ha3 do
po4aru oraz 'o ro/i3! a/y go uga$i3! /y&o/y $tra$zli%ym prze"le#$t%em dla Birm
u/ezpie'zenio%y'h, Podo/nie $po&e'ze#$t%o /ez $pra%u12'ego rz2dy nie /y&o/y % og5le
$po&e'ze#$t%em! le'z z/iorem uz/ro1ony'h po z./y 1ednoo$o/o%y'h /a$tion5% ludz"ie1
indy%idualno0'i,
4iewo-+ic%wo
Polity'zne $po&e'ze#$t%o Odenu nale4a&o/y za%$ze do typu! "t5ry ma %&adz. nad
'z&o%ie"iem lu/ "ieru1e go do 1ego %&a$nego i %$p5lnego do/ra, W&adza 1ednego 'z&o%ie"a
nad drugim! "t5r2 znamy 1a"o nie%olni't%o! a "t5ra polega na tym! 4e 1eden 'z&o%ie" u4y%a
innego tyl"o dla %&a$ny'h 'el5%! nie i$tnia&a % ra1u, Co %i.'e1! ta"a %&adza nie mog&a i$tnie3
do 'h%ili przer%ania %i.z5%! utrzymu12'y'h 'z&o%ie"a % podleg&o0'i <ogu,
0#+ow#+ie +#d 2wi#%e) )#%eri#-+&)
Spo&e'zne! rodzinne i indy%idualne 4y'ie 'z&o%ie"a /y&o o %iele &at%ie1$ze i przy1emnie1$ze
dzi."i %&adzy $pra%o%ane1 przez niego nad %$ze'h0%iatem materialnym! "t5re1 %zorem
/y&o 1ego pano%anie nad $o/2, ?5g& za%o&a3 tygry$a (1e0li go potrze/o%a&) i uzy$"a3
naty'hmia$to%e po$&u$ze#$t%o! podo/nie 1a" m5g& "iero%a3 %&a$n2 z%ierz.'2 natur2 i
uzy$"i%a3 naty'hmia$to%e i pe&ne eBe"ty, -ie mia& 1edna" ta"ie1 %&adzy nad 0%iatem
ro0linnym i nieo4y%ionym, ?5g& %o&a3 mar'he%". (1e0li 1e1 potrze/o%a&) a4 do
o'hrypni.'ia, ?u$ia&/y p5103 po mar'he%".! /o ona nie przy$z&a/y $ama do niego, Pano%a&
nad t2 'z.0'i2 0%iata 1a" nad $%o12 Bizy'zn2 natur2! "orzy$ta12' z nie1 /ez prze$z"5d!
rado0nie i $%o/odnie, -ie m5g& roz"azy%a3 ro0linom! ale m5g& uni"n23 "&opotli%e1 pra'y
rozgryzania t%ardego $elera % za'i$zne1 1adalni,
Brodowiko Eiz&cz+e 7ierwzego cz1owiek#, &%$#cj# w r#j$
Ddzie zna1do%a& $i. ogr5d OdenQ K%i.ty 6oma$z! opiera12' $i. na <i/lii! "t5ra opi$u1e
%yp&y%a12'e z ogrodu rze"i! $2dzi&! 4e po&o4ony /y& on gdzie0 na W$'hodzie, Ddzie"ol%ie"
/y&! 6oma$z $2dzi&! 4e mia& 'e'hy Bizy'zne na1przy1emnie1$ze1 'z.0'i W&o'h przy idealne1
pogodzie, -ie po%iedzia& tego %pro$t! ale %y"lu'zy& 0nieg i l5d! domaga12' $i.
umiar"o%anego "limatu i nalega12' $z'zeg5lnie na "orzy0'i p&yn2'e z 'iep&a $&one'znego,
?ia&o tam /y3 nie za gor2'o i nie za zimno! le'z % $am raz! i mia&a %y$t.po%a3 przy1emna
rozmaito03! "t5ra pomaga&a/y mie$z"a#'om nie z%ra'a3 u%agi na /ra" u/ra#,
/ego )iezk#Fc&
S"oro m5%imy o mie$z"a#'a'h! %arto /y3 mo4e zau%a4y3! 4e Edam /y& % ogrodzie Oden
imigrantem! pod'za$ gdy O%a J auto'hton"2, Edam! 1a" pami.tamy! zo$ta& $t%orzony poza
ogrodem i %pro%adzony do niego przez $amego <oga! pod'za$ gdy O%a zo$ta&a $t%orzona
na mie1$'u, Fa"t ten mo4e mie3 zna'zenie lu/ mo4e go nie mie3, :o Odenu nie %olno /y&o
%pro%adza3 p$5%! /o /y& on przezna'zony %y&2'znie do zamie$z"i%ania przez ludzi,
H%ierz.ta mog&y tam normalnie %'hodzi3 tyl"o na %yra8ny roz"az ludz"i'h mie$z"a#'5%,
Cz&o%ie" m5g& tam zro/i3 $o/ie $1e$t. i nie /udzi3 $i. z od"ry'iem! 4e na 1ego 4o&2d"u zro/i&
$o/ie mie1$'e do $pania "ot lu/ 4e od%iedzi&a go l%i'a! mierz2'a "ryty'znym o"iem 1ego
nie'hlu1ny %ygl2d, 7edna" 4y'ie % ogrodzie nie /y&o % 4adnym razie nieu$tann2 $1e$t2,
?u$ia&a tam /y3 pra'a! zar5%no dla m.4'zyzny! 1a" i dla "o/iety J du4o pra'y, Pra'a! "t5ra
mia&a tr%a3 % rado0'i! a4 FPan %$zy$t"i'h do/ry'h ro/otni"5%G
12
po&o4y&/y 1e1 "re$! /ez
trudu %pro%adza12' 'z&o%ie"a do 1ego %ie'znego domu! gdzie m5g&/y po raz pier%$zy
zo/a'zy3! 1a"ie %y4yny $z'z.0'ia mo4e o$i2gn23,
0od$)ow#+ie, r8"+ice w %o$+k$ do o7owie2ci z Kigi Rodz#j$
* %r#d&cji 7og#Fkiej
K%i.ty 6oma$z do$tar'zy& %ielu $z'zeg5&o%y'h inBorma'1i z tego rozdzia&u! poda12' nie"t5re
1a"o pe%ne! a inne tyl"o 1a"o pra%dopodo/ne! /y u"o#'zy3 pe&ny o/raz pier%otnego $tanu
'z&o%ie"a, 7e0li od&o4ymy te $z'zeg5&y na /o" i $"upimy $i. na nagim $z"iele'ie opo%ie0'i z
K$i.gi >odza1u! $tanie $i. 1a$ne! 4e nie mo4na 1e1 zle"'e%a4y3 1a"o po pro$tu "ole1nego mitu!
na%et 1e0li nie /ierzemy pod u%ag. nieomylnego autorytetu <oga pra%dy! "t5ry 12 nat'hn2&,
W odr54nieniu od trady'1i poga#$"ie1 nie 1e$t to rodza1 opo%ie0'i! 1a"2 ludzie %ymy0la12 o
$o/ie $amy'h 'zy na%et o $%oi'h "re%ny'h, Poganie Dre'1i i >zymu nadali pier%otnemu
$tano%i d&ugotr%a&o03! $nu12' d&ugie opo%ie0'i o $ielan"o%ym 4y'iu % 'i2gu ty'h
%$zy$t"i'h lat do$"ona&o0'i, 7e1 utrata zo$ta&a za0 przypi$ana nie %inie ludzi! ale o/aleniu
/oga, K$i.ga >odza1u t%ierdzi! 4e po/yt ludzi % ziem$"im ra1u /y& zaled%ie 'h%il2 % d&ugim
4y'iu pier%$ze1 pary ludzi! Bormu&u12' /ez ogr5de" /ole$ne i /ardzo niepo'hle/ne
przypu$z'zenie! 4e "r5t"otr%a&o03 prze/y%ania % ra1u /y&a /ezpo0rednio $po%odo%ana
umy0lnym dzia&aniem $amy'h ludzi, Opo%ie03 /i/li1na m5%i! 1a"2 %$pania&2 $zan$. mia&
'z&o%ie" i 1a" naty'hmia$t 12 zmarno%a&, Po 1e1 zmarno%aniu 'z&o%ie" pozo$ta& ta"i! 1a"i
/y&/y % $tanie 'zy$te1 natury J dzi$ie1$ze udr."i! pra'a i trudno0'i 'odzienne1 egzy$ten'1i
nie da12 pod$ta% do u4alania $i. nad $o/2 ani u$pra%iedli%iania $i. nie$pra%no0'i2,
Cz&o%ie" po$iada pe&ne %ypo$a4enie do 4y'ia,
* Ei-ozoEii re+e#+$
*e w781cze+ej Ei-ozoEii )#%eri#-i%&cz+ej
FilozoBo%ie rene$an$o%i! na prze"5r Ba"tom! zanego%ali $po&e'zn2 natur. 'z&o%ie"a! 'zyni2'
z niego drapie4ni"a lu/ %'ielenie 'n5t, K$i.ga >odza1u nie pope&nia podo/nego /&.du
odno0nie do na$ze1 naturyC <5g nie pope&nia /&.d5%, 7e0li 1u4 o to 'hodzi! to ta"4e 'z&o%ie"
nie mo4e o$zu"a3 $am $ie/ie % "%e$tii $%o1e1 natury! 'ho'ia4 mo4e opo%iada3 $o/ie /a1"i o
$o/ie $amym % 'elu u'ie'z"i od rze'zy%i$to0'i, FilozoBia materiali$ty'zna! "t5ra opano%a&a
%$p5&'ze$ny 0%iat! $pe'1alizu1e $i. % zaprze'zaniu Ba"tom, Czyni z 'z&o%ie"a 1edynie
z%ierz.! na %$"ro0 niemoralne! oraz negu1e niezaprze'zalny Ba"t po$iadania przez niego
niematerialne1! du'ho%e1 du$zy! a na%et 1e$z'ze /ardzie1 nieodparty Ba"t 1ego po'hodzenia od
pier%$ze1 i a/$olutnie do$"ona&e1 pier%$ze1 przy'zyny, 6a %er$1a ludz"ie1 natury! 1a"
%$zy$t"ie inne! nie mo4e da3 pod$ta% do $zydzenia z opo%ie0'i z K$i.gi >odza1u, 7a"
nie%2tpli%ie dzi$ia1 %idzimy! atmo$Bera %y4$zo0'i nie mo4e zatu$zo%a3 uparty'h Ba"t5%
przy'zyno%o0'i <oga i natury 'z&o%ie"a,
Z+#cze+ie %&c. r8"+ic
D-# z#c$+k$ wo'ec +#%$r& cz1owiek#
6yl"o /o%iem mierz2' $i. z tymi Ba"tami! zdo/y%amy pra%dzi%e zrozumienie natury
'z&o%ie"a, 6yl"o %tedy mo4emy %idzie3! 4e 1e$t du'ho%y i materialny! 4e "orzy$ta z
%olno0'i! "t5r2 na%et <5g mu$i $zano%a3 J %olno0'i! "t5ra mo4e go odep'hn23
za%$tydzonego od /ram ziem$"iego ra1u al/o %pro%adzi3 triumBu12'ego do %ie'znego ra1u z
<ogiem, 6yl"o u%zgl.dnia12' te Ba"ty! mo4emy do$trze' % 'z&o%ie"u to! "im 1e$t= i$tot.
$t%orzon2 do pra'y! do mi&o0'i! do ma&4e#$t%a i rodzinyC $t%orzon2! /y $i. u'zy3! do$"onali3
'not.! z/li4a3 $i. do <oga i % "o#'u odpo'zy%a3 z -im, ; tyl"o zda12' $o/ie $pra%. z ty'h
rze'zy! mo4emy za'ho%a3 u'z'i%o03 % $to$un"u do $ie/ie $amy'h,
D-# zroz$)ie+i# dzie1# 5o"ego
P'z'i%o03 %o/e' Ba"t5% uzdalnia na$ do do'enienia pra'y <oga i do$trze4enia! 1a" napra%ia
On /ra"i /.d2'e naturaln2 "on$e"%en'12 $amy'h element5% ludz"ie1 natury! 'ho'ia4 ta"a
"ore"ta %ymaga&a zaplano%ania przez na1m2drze1$zego ar'hite"ta %$ze'h0%iata dar5%
nadprzyrodzony'h, W 0%ietle Ba"t5% mo4emy do$trze'! 4e plany zo$ta&y zep$ute nie przez
ar'hite"ta! nie przez /udo%ni'zego! ale przez $amego 'z&o%ie"a,
D-# okre2-e+i# )o"-iwo2ci i ce-8w i+d&wid$#-+ego cz1owiek#
O/e'ny $tan 'z&o%ie"a 1e$t dzie&em 'z&o%ie"a! a nie <oga, ?imo to ta po'z2t"o%a tragedia
zo$ta&a prze"$zta&'ona % 8r5d&o nadziei i nat'hnienia dzi."i z/a%ieniu na$ przez Syna
<o4ego od /&.d5% ludz"i'h! "t5re nazy%amy grze'hami, :zi."i roli! "t5r2 <5g upar'ie
odgry%a % lo$ie na$ze1 natury! mo4emy mie3 nadzie1.! mo4emy pra'o%a3! modli3 $i.!
"o'ha3 i prze4y%a3 4y'ie a4 do 1ego pe&ni, ;$tnie1e /o%iem ra1! "t5ry mo4emy o$i2gn23 i
"t5ry $am tyl"o $pe&nia t.$"not. na$ze1 natury! $am nada1e ludz"iemu 4y'iu zna'zenie i 'el,
Si$toria po'z2t"5% 'z&o%ie"a 1e$t $mutn2 opo%ie0'i2 o tym! 1a" mog&o /y3! ale 1e$t te4
mgli$tym od/i'iem 'h%a&y! "t5ra mo4e 1e$z'ze zai$tnie3,
ROZDZIA RGII
RZD< 4AD B*IA(:M MA(:RIAI4<M (Kw. 1TCA1TS)
4#%$r# i ce- rz!d8w
W za"re$ie "onie'zny'h 0rod"5% anar'hia 1e$t $tanem rze'zy niez%y"le &at%ym do
zorganizo%ania, Potrze/a do nie1 1edynie ludzi zado%olony'h z 4y'ia /ez 'elu!
de$tru"ty%nego i z ta"2 opie"2! 1a"2 po1edyn'za o$o/a mo4e $o/ie $ama zape%ni3, W
prze'i%ie#$t%ie do nie1 polity'znie zorganizo%ane 4y'ie $po&e'zne %i24e $i. z %yra8nymi
pro/lemami! doty'z2'ymi 1ego u$tano%ienia i podtrzymy%ania, W tym %ypad"u ludzie
mu$z2 /o%iem 4y3 'elo%o! "on$tru"ty%nie i pod %$p5lnym! opie"u#'zym "iero%ni't%em,
W te1 "%e$tii na$ze 'za$y nie id2 na &at%izn.C anar'hia nie 'ie$zy $i. po%$ze'hnym uznaniem
% d%udzie$tym %ie"u, H drugie1 $trony rz2dy mog2 $ta3 $i. /o4"iem! "t5remu %$zy$'y
odda12 po"&on, F>z2dyG za"&ada12 "iero%anie! pro%adzenie, O/$ta%ali0my t%ardo przy tym
po1.'iu "iero%ania ludzi do pe%nego 'elu! 'ho'ia4 'za$ami $zli0my za dale"o! 1e0li 'hodzi o
%y"orzy$ty%any $po$5/ tego u"ierun"o%y%ania J na%et ta" dale"o 1a" %tedy! gdy
$2dzili0my! 4e rz2do%i %olno trzyma3 %$zy$t"i'h o/y%ateli za "ar"! /y "iero%a3 i'h
"ro"ami,
Ic. 7od%#wow& w&)8g
W "a4dym razie 1e$t dla na$ dzi$ia1 1a$ne! 4e rz2dy za"&ada12 'o0! 'o 1e$t rz2dzone! 'o 1e$t
"iero%ane, E zatem na1og5lnie1 przez rz2dy rozumiemy pano%anie nad $po&e'zno0'i2 lu/
"iero%anie ni2, Pod$ta%o%ym za&o4eniem rz2d5% 1e$t %i.' $po&e'zno03! a $po&e'zno03
za'zyna i$tnie3 %&a0nie dlatego! 4e 1edno$t"i &2'z2 $i. dla o$i2gni.'ia %$p5lnego 'elu! %
prze'i%ie#$t%ie do %y&2'znego po0'igu za indy%idualnymi 'elami % anar'hii, Enar'hia
ozna'za /ezpra%ie! pod'za$ gdy rz2dy ozna'za12 pra%o, Wadli%o03 lu/ upade" pra%a
$tano%i upade" rz2d5%! gdy4 pra%o 1e$t %&a0'i%ym a"tem "iero%ania! przynale4nym
rz2dom, Enar'hia nie %ymaga 'zynni"5% %y"ona%'zy'h ani $2do%ni'zy'h! ponie%a4 $"oro
z natury ozna'za /ra" "iero%ni't%a! nie ma pra%a do egze"%o%ania ani te4 norm! %ed&ug
"t5ry'h mo4na /y $2dzi3, Stan r5%no%a4ny anar'hii mo4na $zy/"o o$i2gn23 % "a4dym
$y$temie rz2d5% J %y$tar'zy do tego pro$te przeo'zenie za$adni'zego 'hara"teru
zgromadzenia u$ta%oda%'zego i pr5/a za$t2pienia go dzia&aniami %y"ona%'zymi lu/
$2do%ni'zymi, Fun"'1e %y"ona%'ze i $2do%ni'ze $2 /o%iem na$t.p$t%em pra%a! a ono
$tano%i a/$olutnie pod$ta%o%y i %&a0'i%y a"t rz2dzenia,
Po'z2t"o%y /ez%&ad! po "t5rym na$t.pu1e niezgoda! a % "o#'u rozru'hy J 'o0 ta"iego
mo4na /y o/$er%o%a3! gdy/y tuzino%i o/$er%ator5% partii $za'h5% poz%olono %y"ony%a3
%$zy$t"ie ru'hy %raz z gra'zami J $tano%i tyl"o /lady 'ie# tego! % 1a"im $tanie /y&o/y
$po&e'ze#$t%o! gdy/y /ra"o%a&o 1ednolitego "iero%ni't%a i 1edno0'i % $tano%ieniu pra%a,
Ddy/y0my roz%in.li t. hipotez. 1e$z'ze dale1 i za&o4yli! 4e o/$er%atorzy i gra'ze gromadz2
$i. nad niei$tnie12'2 parti2! uzy$"ali/y0my pe%ne po1.'ie o niemo4no0'i i$tnienia 1ednolity'h
rz2d5% i pra%a /ez Bundamentalne1 1edno0'i %$p5lnego dla o/y%ateli 'elu, <ez te1 1edno0'i
'elu! /.d2'e1 8r5d&em %$p5lnego 4y'ia! pod$ta%2 $po&e'zno0'i! 'eg&ami i zapra%2
/udu12'ymi $po&e'ze#$t%o! nie /y&o/y /o%iem rozgry%"i polity'zne1! % "t5r2 mo4na /y
gra3,
Ic. w1#2ciw& #k%
-a$ze 'za$y! a z%&a$z'za na$z "ra1! nie ma12 ni' prze'i%"o te1 "on'ep'1i rz2d5%, <y3 mo4e
na$za epo"a /.dzie %yr54nia3 $i. % hi$torii pod %zgl.dem po%$ze'hne1 a"'epta'1i dla ty'h
Bundamentalny'h po1.3 doty'z2'y'h rz2dzeniaC z pe%no0'i2 nigdy %'ze0nie1 % hi$torii 0%iata
nie /y&o ta" po%$ze'hne1 %al"i o %&a0'i%y a"t rz2dzenia! "t5rym 1e$t pra%o, K%iade't%em
tego 1e$t nai%na %iara % mo' pra%a! "t5ra dopro%adzi&a u na$ do pe%nego rodza1u ma$o%e1
produ"'1i a"t5% pra%ny'h o/e1mu12'y'h %pra%ia12'2 % o$&upienie rozmaito03 zagadnie#,
Wy"orzy$tu1emy pra%o do napra%iania "a4dego rodza1u z&a J go$podar'zego! Binan$o%ego!
Bizy'znego! moralnego i $po&e'znego J i to % ta" dro/iazgo%y'h $z'zeg5&a'h! 4e o"ry%amy
$i. nie'o 0mie$zno0'i2, -apra%d. %ierzymy % pra%o i 1ego mo', O$tatnim! 'ho3
z%yrodnia&ym! ho&dem dla te1 %al"i o rz2d 1e$t og5lno0%iato%e 'i24enie "u %&adzy
a/$olutne1 % pa#$t%ie! na%et %0r5d narod5% %al'z2'y'h z a/$olutyzmem,
Ic. %#+
-a$z %$p5&'ze$ny! niemal "ulto%y $to$une" do nau"i 1e$t %yrazem uznania %&a0'i%ego a"tu
rz2dzenia % materialnym %$ze'h0%ie'ie i na $"al. og5lno0%iato%2, H pe%no0'i2 metoda
nau"o%a i poznanie nau"o%e nigdy nie 'ie$zy&y $i. %i."$zym po%a4aniem, 7e$te0my na%et
$"&onni po$un23 $i. ta" dale"o! /y zaprze'zy3 pra%omo'no0'i %$zel"i'h inny'h metod i
pe%no0'i "a4dego innego poznania! redu"u12' %$zel"ie %y$i&"i intele"tualne do poziomu
nau" 0'i$&y'h, E 1edna" 'elem nau"i nie 1e$t ni' innego ni4 od"ry'ie pra%aC d24y ona do
od$&oni.'ia %$p5lnego $po$o/u dzia&ania i % rezulta'ie %$p5lnego 'elu, ?5%i2' "r5t"o!
nau"a 1e$t Ba"ty'znie domaganiem $i.! z 'a&2 pe%no0'i2! porz2d"u % naturze,
-a1%$panial$zymi 'h%ilami przygody z nau"2 $2 'h%ile! "t5re u0%ietnia12 od"ry'ia ta"i'h
%&a0nie pra%, -au"a nie pr5/u1e do'hodzi3 do %nio$"5% ani propono%a3 do%od5%C
intere$u1e $i. po%$ze'hnym 'zy te4 %$p5lnym pra%em opo%iada12'ym! 1a" dzia&a12 rze'zy!
to zna'zy za1mu1e $i. g&./$zym poznaniem pra% natury,
*781cze+& 7#r#dok, *#-k# o % ko+ce7cj rz!d8w
W z%y'za1ny'h 'za$a'h po%iedzieli/y0my! 4e to %$zy$t"o= pra%o! porz2de"! %$p5lny
$po$5/ dzia&ania i %$p5lny 'el! 0%iad'zy o $po&e'zno0'i i o 1e1 rz2da'h, Ele na$ze 'za$y nie
$2 z%y'za1ne, W$p5&'ze$ny! %y"$zta&'ony 'z&o%ie"! trzyma12'y $i. no%o'ze$ny'h za$ad! 1e$t
% te1 nietypo%e1 $ytua'1i! 4e opo%iada $i. za "o$mi'zn2 anar'hi2! a mimo to od'zu%a pe&ne
zauBanie do nau"o%ego po$zu"i%ania pra% rz2dz2'y'h t2 anar'hi2, ?u$i t%ardo utrzymy%a3
J % epo'e po"&ada12'e1 pe&n2 %iar. % mno4eniu pra% i mo'y rz2d5% J 4e %$ze'h0%iat
mu$i /y3 poz/a%iony pra%a i rz2d5%! gdy4 nie ma rz2d'y, Pod&o4em og5lno0%iato%ego
d24enia "u rz2dom a/$olutnym %e %&adzy polity'zne1 i "iero%aniu pa#$t%em 1e$t BilozoBia!
"t5ra negu1e nada%anie "ierun"u % 0%ie'ie i utrzymu1e! 4e po$t.p 0%iato%y realizu1e $i. /ez
"iero%ania, W$"ute" 1a"iego0 $zalonego parado"$u przypi$u1emy przy'zyn. niedomaga#
polity'zny'h i $po&e'zny'h z&emu "iero%ni't%u! z&ym rz2dom! pod'za$ gdy za przy'zyn.
do$"ona&o0'i %e %$ze'h0%ie'ie uzna1emy "ompletny /ra" u"ierun"o%ania! "ompletn2
nieo/e'no03 rz2d5%,
>z+#+ie w1#2ciwego #k%$ rz!dze+i# we wzec.2wiecie
6rudno uzna3! 4e ta $ytua'1a 0%iad'zy o inteligen'1i, H drugie1 $trony na$za epo"a pro%adzi&a
%iele za'ie"&y'h $por5% z inteligen'12 i uraza 1e$t ta" $ilna! 4e zde'ydo%ali0my $i.
inteligen'1i %yrze' lu/ na%et do%odzi3! 4e 'zego0 ta"iego %'ale nie ma, <y3 mo4e z/yt
%iele o'ze"u1emy! $zu"a12' inteligen'1i % o/ozie ta" za%zi.tego %roga, Rr5de& tego
%$p5&'ze$nego non$en$u! % o/li'zu porz2d"u % 0%ie'ie! mo4na $i. do$zu"i%a3 % pier%$zym
ata"u na "iero%ni't%o! pier%$zym u$tano%ieniu anar'hi'zny'h za$ad % "r.ga'h religi1ny'h!
"t5re naz%ano reBorma'12, 7e0li religia mo4e do/rze dzia&a3 /ez "iero%ni't%a! to o$tate'znie
nie ma po%odu! /y inne $pra%y zno$i&y %tr2'anie $i. rz2dz2'y'h, 6ym! 'zym /y&a reBorma'1a
% religii! % BilozoBii /y& $'epty'yzm! o/e1mu12'y 'a&y %a'hlarz mo4li%o0'i! od po"orny'h
%2tpli%o0'i po zu'h%a&e zaprze'zanie! i o$i2ga12'y $z'zyt % na$zy'h 'za$a'h! "iedy i$tnienia
%&adzy zdolne1 do %iarygodnego poznania po%$ze'hnego niemal nie /ierze $i. po%a4nie,
4eg#cj# rz!d8w we wzec.2wiecie
Kiedy BilozoBo%ie $"o#'zyli podrzyna3 $o/ie gard&o i o$i2gn.li zgodny %nio$e"! 4e nie mog2
do ni'zego do103! /o intele"t! za pomo'2 "t5rego mogli/y BilozoBo%a3! nie i$tnie1e! nau"a
/y&a goto%a! /y po$un23 $i. do zer%ania z o'zy%i$tymi %$"azaniami! i4 % "a4dym razie
mo4e do"2d0 do103, FilozoBo%ie naty'hmia$t po$pie$znie zaane"to%ali o/$zar nau"i i % 1a"i0
$po$5/ zro/ili z nie1 pod$ta%. BilozoBii! zapomina12'! 4e $ama nau"a nie ma pod$ta%y J
'hy/a 4e $'epty'zni BilozoBo%ie pomylili/y $i. na po'z2t"u! odrzu'a12' intele"tualne
pod$ta%y BilozoBii,
6en zam.t ta" mo'no $topi& $i. ze %$p5&'ze$nym 4y'iem! 4e ludzie $2 o/e'nie % $tanie
zanego%a3 rz2dy nad 0%iatem i $ta3 na $tra4y 0%iato%ego pra%a, Fa"ty'znie $tali0my $i. ta"
nie0%iadomi niedorze'zno0'i ta"iego $tano%i$"a! 4e za'zynamy od'zu%a3 pe%n2 %y4$zo03 z
1ego po%odu i u0mie'hamy $i. %$p5&'zu12'o do o$5/ t%ierdz2'y'h! 4e 1e0li porz2de" i po$t.p
% $pra%a'h polity'zny'h %ymaga12 i$tnienia rz2d5%! to anar'hia nie 1e$t roz%i2zaniem! gdy
'hodzi o porz2de"! pra%o i po$t.p %e %$ze'h0%ie'ie, 7a"ie to 0mie$zne9
Ko+iecz+o23 i%+ie+i# rz!d8w we wzec.2wiecie
:la %$p5&'ze$ny'h mo4e nie zna'zy3 %iele! 4e pra%d. o <o4y'h rz2da'h nad %$ze'h0%iatem
poda1e %pro$t Pi$mo K%i.te i 4e $am Chry$tu$ do/itnie 12 pod"re0la&, 7edna" nieodparty'h
do%od5% nie mo4na pomi1a3 mil'zeniem przyna1mnie1 % imi. rozumu, E do%ody $2 nie do
odpar'ia, Widzieli0my to 'z.0'io%o na po'z2t"u te1 "$i24"i! "iedy do%odzili0my i$tnienia
<oga, P%ypu"lony zo$ta& %tedy Ba"t! 4e $ta&e dzia&anie i$tot nierozumny'h na rze'z $%o1ego
do/ra %ymaga i$tnienia "ieru12'e1 nimi inteligen'1iC innymi $&o%y! 4e porz2de" %e
%$ze'h0%ie'ie %ymaga na1%y4$zego rz2d'y,
Kiedy za1mo%ali0my $i. opatrzno0'i2 <o42! $z'zeg5&o%o z/adane zo$ta&y trzy domniemane
%y1a0nienia porz2d"u %e %$ze'h0%ie'ie J przypade"! "onie'zno03 i 1a"a0 przy'zyna %
o/r./ie %$ze'h0%iata, Ka4da z ni'h zo$ta&a odrzu'ona= przypade"! ponie%a4 nie $tano%i&
%y1a0nienia porz2d"u! le'z $t%ierdzenie i$tnienia porz2d"u! "t5ry % %ypad"u roz%i2zania
prze%idu12'ego przypade" $ta& z nim % $prze'zno0'iC "onie'zno03! /o %ymaga&a tyle $amo
%y1a0nie#! 'o porz2de"! "t5ry mia&a %y1a0nia3C z "olei Ba"t! 4e po%$ze'hny porz2de"
o/e1mu1e %$zy$t"o %e %$ze'h0%ie'ie! uniemo4li%i& t&uma'zenie i$tnienia pra% za pomo'2
1a"ie1"ol%ie" przy'zyny naturalne1! "t5ra $ama $tano%i przedmiot tego porz2d"u i dzia&a
zgodnie z tymi pra%ami, W tym $amym rozdziale o opatrzno0'i zo/a'zyli0my %yra8nie! 4e
%e%n.trzna 'elo%o03 rze'zy J przypi$anie u'ha do $&u'hania! o"a do patrzenia! 1edno$t"i do
gatun"u i ta" dale1 J /y&a r5%nie4 rze'z2 $t%orzon2! %ymaga12'2 g&./$zego z%i2z"u z
ota'za12'ymi 12 rze'zami, ;nnymi $&o%y! 4adne $t%orzenie nie /y&o z tego pun"tu %idzenia
odizolo%an2 i$tot2! le'z $tano%i&o element po%$ze'hnego planu i$tnie12'ego % umy0le
inteligentne1 pier%$ze1 przy'zyny,
6a pra%da o <o4y'h rz2da'h /y&a 1a" zapada12'a % pami.3 melodia! od "t5re1 'z&o%ie" nie
mo4e $i. u%olni3, Po1a%i&a $i. pono%nie przy /adaniu $t%orzenia i e%olu'1i! "iedy
pod"re0lili0my! 4e <5g 1a"o do$"ona&y $pra%'a dzia&a zupe&nie ina'ze1 ni4 7ego $t%orzenia,
?y mu$imy dzia&a3! /y uzy$"a3 /ra"u12'2 nam do$"ona&o03! pod'za$ gdy <5g mo4e dzia&a3
1edynie! dziel2' $i. $%oim do/rem! ponie%a4 od %ie'zno0'i po$iada %$zel"ie do/ro,
7edynym mo4li%ym 'elem! dla "t5rego m5g& $t%orzy3 0%iat! /y&o zatem podzielenie $i.
$%ym /o$"im do/remC a to ozna'za! 4e 1edynym 'elem! do "t5rego 0%iat m5g& zo$ta3
$"iero%any! 1e$t $am <5g, O'zy%i0'ie ta"ie zadanie u"ierun"o%ania 0%iata %ymaga&o
na1%y4$zego! propor'1onalnego do 'elu rz2d'y! gdy4 %$zy$t"ie u$tano%ione pra%a
mu$ia&y/y mie3 na %zgl.dzie ten 'el,
W tym rozdziale melodi. $&y$zymy zno%u, -ie da $i. 1e1 %y'i$zy3, ; %'ale to nie dzi%i,
;$tnienie porz2d"u i rz2d5% % 0%ie'ie 1e$t ta" za$adni'zym Ba"tem! 4e mu$i on $i. 'i2gle na
no%o po1a%ia3 za "a4dym razem! gdy m5%imy o <ogu lu/ 0%ie'ie, W tym rozdziale
dotrzemy napra%d. do $amy'h pod$ta%! /ada12' temat %y$tar'za12'o $z'zeg5&o%o! /y
od"ry3 z%i2ze" Ba"tu rz2d5% nad 0%iatem z a/$olutnie pier%$zymi za$adami my0lenia i /ytu,
O'zy%i0'ie zadanie to %ymaga "om/inezonu! dynamitu! 'i.4"ie1 pra'y i mn5$t%a potuC ale
1e$t %arte %y"onania,
Z##d& do%&cz!ce rozwi!z#+i#
E/y roz%ia3 pod$t.pn2 Borm. $tra'hu! "t5ra no$i euBemi$ty'zn2 naz%. leni$t%a! do/rze
/y&o/y nada3 temu zadaniu przy$t.pny %ygl2d i $t%ierdzi3 od razu! 4e za$ady! na "t5ry'h
opiera $i. do%5d na rz2dy nad 0%iatem! mo4na $pro%adzi3 zaled%ie do d%5'h J
miano%i'ie za$ady ra'1i do$tate'zne1 i za$ady 'elo%o0'i, O/ie mo4na naty'hmia$t
$pro%adzi3 do pier%$zy'h! a/$olutnie pod$ta%o%y'h za$ad to4$amo0'i i nie$prze'zno0'i, <ez
ty'h o$tatni'h za$ad nie mog&o/y i$tnie3 my0lenie! a 'o %i.'e1! /yt,
W $Berze "on"ret5% za$ada ra'1i do$tate'zne1 $ta1e $i. do$"onale prze1rzy$ta dzi."i Ba"to%i!
4e p$y $z'ze"a12! a "o0'i "ur'za"5% $2 /ardzo $z"odli%e dla $z'zeni2t! 'ho'ia4 'hle/ i mle"o
$2 zupe&nie niegro8n2 diet2 zar5%no dla "undli! 1a" i p$5% ra$o%y'h, W po$ta'i teorety'zne1
za$ada /rzmi na$t.pu12'o= F%$zy$t"o! 'o i$tnie1e! ma % $o/ie do$tate'zn2 ra'1. $%o1ego
i$tnienia i $%o1e1 harmonii z innymi rze'zami! 'zy to dzi."i %&a$ne1 i$to'ie! 'zy to dzi."i
'zemu0 innemuG, -a1%yra8nie1 rze'zy %yni"a12'e z $ame1 natury p$a! z Ba"tu! 4e 1e$t p$em!
ma12 do$tate'zn2 ra'1. % naturze p$a, W tym zna'zeniu za$ada ra'1i do$tate'zne1 1e$t 1edynie
o/$ta%aniem przy za$adzie to4$amo0'i= ten pie$ 1e$t p$em! ta natura 1e$t $o/2! %i.'
o'zy%i0'ie mo4na $i. po nie1 $podzie%a3 $z'ze"ania, >ze'zy nie %yni"a12'e z $ame1 natury!
le'z po'hodz2'e z ze%n2trz nie mog2 mie3 do$tate'zne1 ra'1i % naturze, Pie$ umieraC a zatem
1ego i$tnienie %yra8nie nie %yni"a z $ame1 p$ie1 natury, 6o! 'o nie po'hodzi od natury! mu$i
po'hodzi3 od 'zego0 innego! to zna'zy $poza natury! a po%iedzenie! 4e do$tate'zna ra'1a
'zego0 po'hodzi $poza natury! 1e$t 1edynie po%o&aniem $i. na za$ad. nie$prze'zno0'i, ;nnymi
$&o%y! t%ierdzimy! 4e ten pie$ nie 1e$t 'zym0 innym ni4 pie$! 4e nie 1e$t 1edno'ze0nie p$em i
/ogiem! 4e nie mo4e 1edno'ze0nie /y3 /ytem przygodnym i /ytem "onie'znym,
Ha$ada 'elo%o0'i! po$iada12'a nieo'enion2 zalet. z%i.z&o0'i! 'ho'ia4 nie da1e 0%iatu
$po"o1u! /rzmi= F%$zy$t"o! 'o dzia&a! dzia&a dla 'eluG, :o$trze4enie! 4e za$ad. t. mo4na
naty'hmia$t $pro%adzi3 do za$ady ra'1i do$tate'zne1! nie %ymaga przeni"li%ego umy$&u, 6a"
napra%d. $t%ierdza ona 1edynie Ba"t! 4e "a4de dzia&anie ma ra'1., Ka4da natura przyno$i
o"re0lony! 'zyli %&a0'i%y $o/ie! $"ute", :latego pie$ $z'ze"a! a 'z&o%ie" 0mie1e $i. lu/
my0li, ;$tnie1e zatem ra'1a do$tate'zna tego $ta&ego $po$o/u dzia&ania! te1 $z'zeg5lne1
determina'1i! 'zy to po'hodz2'a od $ame1 natury! 'zy to od "ogo0 innego! "to prze"aza& 12 te1
naturze, 7e0li te1 do$tate'zne1 ra'1i nie ma! to nie dzi%my $i.! gdy pie$ za0mie1e $i. nam %
t%arz al/o te4 na$z narze'zony $i2dzie na ziemi 1a" pie$ i za'znie %y3 do romanty'zne1 pe&ni
"$i.4y'a, 7a" %ida3! zanego%anie za$ady 'elo%o0'i po'i2ga za $o/2 naty'hmia$t
zanego%anie za$ady nie$prze'zno0'i, 6en oto 'h&opa" mo4e /y3 naraz 'z&o%ie"iem i p$em,
S"ute" % po$ta'i $z'ze"ania m5g&/y i$tnie3 /ez 4adne1 determina'1i 'zy te4 $"&onno0'i
o"re0lone1 przy'zyn2, ?5g&/y po pro$tu /ez po%odu %y$"o'zy3 z gard&a 'z&o%ie"a i zmieni3
$i. % $z'ze/iot "anar"a zaraz po opu$z'zeniu podnie/ienia, 6a $ama $zalona hi$toria doty'zy
dzia&ania! "t5re przynio$&o ten $"ute"! %&adzy! "t5ra %yt%orzy&a to dzia&anie! i % "o#'u
natury! do "t5re1 ta %&adza nale4y, W$zy$t"o /y&o/y poz/a%ione determina'1i! a mimo to 12
mia&oC %$zy$t"ie rze'zy /y&y/y tym! 'zym $2! a 1edno'ze0nie 'zym0 innym, Eli'1a mia&a/y
no%2 "rain. 'zar5%,
;nnymi $&o%y! przy'zyna $pra%'za nigdy nie 1e$t do$tate'znym %y1a0nieniem dzia&ania, Fa"t!
4e 'z&o%ie" rzu'a 'eg&2! nie $tano%i % 4adnym razie 'a&e1 hi$torii, Kiedy poli'1a go $'h%yta!
zada mu $zor$t"o "il"a pyta#! $z'zeg5lnie! dla'zego rzu'i& 'eg&2, 6o! 4e prelegent pro%adzi
%y"&ad! nie 1e$t do$tate'znym %y1a0nieniem 1ego przemo%y, W rze'zy $ame1 'za$ami
mog&o/y /y3 trudno ta"ie do$tate'zne %y1a0nienie poda3, 7e0li na$t.pu1e 1a"ie0 1edno
dzia&anie! a nie inne (1a" $i. dzie1e %$z.dzie! gdzie i$tnie1e ta"i porz2de"! 1a"i odna1du1emy %
0%ie'ie)! to mu$i i$tnie3 determina'1a! ra'1a! 'el tego dzia&ania,
Dowod&
Pami.ta12' do/rze te pod$ta%o%e za$ady! mo4emy prze103 do /adania! po%iedzmy! /ardzo
m&ode1 "apu$ty! "t5ra zo$ta&a 0%ie4o po$adzona, -ie zu4y%a ona 'za$u na pr5/y odnalezienia
$ie/ie! na przygoto%y%anie $i. do %y/oru za%odu! nie 'ze"a na odpo%iedni na$tr51, -ie
za$zy%a $i. % 1a"im0 "2'i"u! /y $zlo'ha3 i u4ala3 $i. nad $o/2! ani nie $zu"a /ratnie1 du$zy!
le'z naty'hmia$t %ypu$z'za "orzenie % po$zu"i%aniu %ilgo'i! %y$ta%ia12' $i. przy tym na
0%iat&o i 'iep&o $&o#'a, Co %i.'e1! %$zy$t"ie ty$i2'e "apu$t $adzony'h 'o ro"u zro/i
do"&adnie to $amo, 6uta1 z pe%no0'i2 mamy i$toty inteligentne! dzia&a12'e % na1/ardzie1
inteligentny $po$5/= pode1mu12'e $ta&y! u"ierun"o%any %y$i&e"! /y o$i2gn23 $%2 na1%i."$z2
do$"ona&o03 i do$"ona&o03 $%o1ego gatun"u, -a1%ido'znie1 to u"ierun"o%anie po'hodzi z
$ame1 natury "apu$tC 1edna" determina'1a natury nie t&uma'zy $i. $ama! gdy4 natura nie
zrodzi&a determina'1i! nie i$tnia&a przed 1e1 po1a%ieniem $i., Pporz2d"o%anie te1 metody
po'hodzi od "ogo0 ze%n.trznego %o/e' te1 natury, 7e0li przypomnimy $o/ie! 4e nie tyl"o
"apu$ta! le'z ta"4e %$zy$t"ie $t%orzenia nierozumne 'e'hu12 $i. tym $amym
uporz2d"o%anym dzia&aniem! otrzymamy do%5d i$tnienia inteligen'1i! "ieru12'e1 %$zy$t"imi
$t%orzeniami nierozumnymi,
?o4na zaprote$to%a3! 4e nie do%odzi to porz2d"u 0%iata! le'z 1edynie porz2d"u % o/r./ie
"a4dego gatun"u! podo/nie 1a" zorganizo%ana i "o'ha12'a $i. rodzina nie 0%iad'zy
"onie'znie o do/rze rz2dzonym pa#$t%ie ani na%et pa#$t%ie! "t5rego rz2d 1e$t umiar"o%anie
przyz%oity, 7e$t to $tare za$trze4enie! 4e 'elo%o03 %e%n.trzna nie do%odzi 'elo%o0'i
ze%n.trzne1! i %$p5&'ze$na u&uda! i4 mo4na uzna%a3 pra%a nau"o%e rz2dz2'e
po$z'zeg5lnymi naturami i 1edno'ze0nie zaprze'za3! 4e natura 1a"o 'a&o03 do"2d"ol%ie"
zmierza, 7e0li przy1miemy! 4e nie mo4emy pozna3 'a&y'h plan5% <o4y'h za pomo'2 na$zy'h
$"o#'zony'h umy$&5%! niemo4li%e 1e$t uznanie i$tnienia porz2d"u % o/r./ie gatun"u! a
na$t.pnie zanego%anie go %e %$ze'h0%ie'ie,
Szczeg81owe $w#gi +# %e)#% rz!d8w +#d wzec.2wi#%e)
Rz!dc# wzec.2wi#%#
Przede %$zy$t"im 4adne $t%orzenie ani 4aden gatune" nie $2 odo$o/nione, Wpada12 na
$ie/ie! %al'z2! 1edno'z2 $i.! "armi2 i $2 "armione= ma12 %za1emne rela'1e! to zna'zy i$tnie1e
%0r5d ni'h porz2de" J porz2de" 'a&o0'i, Samo to przyporz2d"o%anie 1edne1 rze'zy do
drugie1 1e$t 'zym0 $t%orzonym, -ie i$tnie1e $amo z $ie/ie! nie %y1a0nia $amo $ie/ie! nie no$i
% $o/ie do$tate'zne1 ra'1i $ie/ie, :latego mu$i mie3 do$tate'zn2 ra'1. z ze%n2trz! mu$i
po$iada3 poza $o/2 przy'zyn. 'elo%2 J 'el! "t5rym nie 1e$t ono $amo, ?5%i2' po pro$tu!
rz2d'2 i 'elem o$tate'znym %$ze'h0%iata 1e$t 'o0! 'o umy"a $amemu %$ze'h0%iato%i! 'o nie
podlega 1ego ograni'zeniom, 6ym 'zym0 1e$t <5g, 7a" 1u4 %idzieli0my! %$zy$t"o! 'o
$t%orzone! %$zy$t"o! 'o nie no$i % $o/ie do$tate'zne1 ra'1i $ie/ie! podlega naturalnemu! 'zyli
$t%orzonemu! porz2d"o%i, ; tyl"o <5g! "t5ry 1e$t % na1%y4$zym $topniu $amo%y$tar'zalny!
zna1du1e $i. poza tym porz2d"iem,
6e1 $ame1 "%e$tii mo4na do%odzi3 z innego pun"tu %idzenia! %$"azu12'! 4e "re$ 'zy te4 'el
odpo%iada po'z2t"o%i 'zy te4 przy'zynie $pra%'ze1, Ponie%a4 <5g 1e$t przy'zyn2 0%iata!
1e$t te4 1ego o$tate'znym 'elem i 1edynym mo4li%ym "iero%ni"iem 'zy te4 rz2d'2
pro%adz2'ym 0%iat do tego o$tate'znego 'elu, ?5%i2' pro0'ie1! %$zy$t"o! 'o dzia&a! dzia&a
dla 1a"iego0 'elu, Ca&"iem pier%$zy! 'zyli % pe&ni niezale4ny dzia&a12'y! od "t5rego zale4y
%$zy$t"o inne! mu$i dzia&a3 dla $ie/ie,
Wielu ludzi poz%oli&o $o/ie %m5%i3! 4e %$ze'h0%iat nie ma rz2d'y! gdy4 przeo'zyli
uderza12'2 r54ni'. mi.dzy rz2dami nad 0%iatem i ludz"im rz2dem 'zy "iero%ni't%em %
1a"ie1"ol%ie" Bormie, 6a" $amo 1a" nie mo4emy %la3 %iedzy do g&o%y innego 'z&o%ie"a! nie
mo4emy te4 umie0'i3 za$ady dzia&ania % 4adne1 inne1 i$to'ie, ?o4emy %y$z"oli3 p$a! /y
$z'ze"a& na intruz5%! ale nie mo4emy %y$u%a3 ro$z'zenia! 4e %poili0my p$u $z'ze"anie,
-iezale4nie od tego! 1a" &agodne mo4e /y3 na$ze "iero%ni't%o 'zy rz2dy! za%$ze $2 one
rodza1em g%a&tu! przyna1mnie1 % tym zna'zeniu! 4e za%$ze na$t.pu12 z ze%n2trz, -ie mog2
$i. nigdy r5%na3 z nie%ymu$zonym! p&ynnym "iero%ni't%em po'hodz2'ym z $ame1 natury,
Kiero%ni't%o 'zy te4 rz2dy <oga nie $2 1edna" g%a&to%ne na%et % tym zna'zeniu, -ie
po'hodz2 z ze%n2trz! ponie%a4 7ego przy'zyno%o03 J % prze'i%ie#$t%ie do na$ze1 J $i.ga
do g&./i /ytu, Sama $z'zeg5lna natura 1e$t za0 ta"a z po%odu <o4y'h plan5% i i'h
%y"onania, 6o On umie$z'za % p$ie $z'ze"anie, 6o! 4e /yty pod24a12 za 7ego
"iero%ni't%em z &at%o0'i2! naturalnie! %$"ute" $amy'h za$ad natury! nie do%odzi! 4e nie ma
rz2d5% nad natur2, ;$tnie1e ra'ze1 'i2g&a deBilada natur % rytm rz2d5% <oga,
0odd#+i
7e0li 'hodzi o poddany'h! '54! nie 1e$t "onie'zna 4adna in%entaryza'1a, Hnalezienie
$t%orzenia niepodlega12'ego tym rz2dom 1e$t r5%nie niemo4li%e! 1a" znalezienie $t%orzenia
'a&"o%i'ie $amo%y$tar'zalnego, <5g 1e$t 1edynym /ytem $amo%y$tar'zalnymC od -iego
%$zy$t"o zale4y i do -iego %$zy$t"o d24y 1a"o do $%o1ego 'elu, On $am 1e$t rz2d'2
%$ze'h0%iata, W$zy$t"ie zna1du12'e $i. % nim rze'zy potrze/u12! /y On 1e "u $o/ie "iero%a&!
'o ozna'za! 4e %$zy$t"o od -iego zale4y pod %zgl.dem $%o1e1 natury i i$tnienia,
:o$trze4emy t. zale4no03 pono%nie i pe&nie1 % "il"u mie1$'a'h, 6eraz %y$tar'zy %$"aza3! 4e
ozna"2 po%$ze'hno0'i rz2d5% <oga 1e$t po%$ze'hne o/o%i2zy%anie pra% natury, S2 one
%&a0'i%ym a"tem 7ego rz2d5%! "ieru12'ym %$zy$t"ie $t%orzenia do %$p5lnego 'elu
$po&e'zno0'i! 1a"2 1e$t %$ze'h0%iat,
Ic. 'ez7o2red+io23
-ie ozna'za to o'zy%i0'ie! 4e 1e0li 'z&o%ie" $po1rzy $zy/"o % g5r.! $&y$z2' %al2'y $i. na
niego o/ry% $"alny! mo4e do$trze' <oga! 1a" po%oli $i. pro$tu1e po pop'hni.'iu g5ry r."2,
<5g nie mu$i o$o/i0'ie! /ezpo0rednim ru'hem poru$za3 %$zy$t"iego! 'o poru$za $i. na
0%ie'ie! ta" $amo 1a" prezydent Stan5% H1edno'zony'h nie mu$i o$o/i0'ie egze"%o%a3
"a4dego pra%a Bederalnego, W rze'zy%i$to0'i na1%y4$za do$"ona&o03 rz2d5% <oga 1e$t
%yra8nie1 %ido'zna % 7ego podzieleniu $i. przy'zyno%o0'i2 ze $%oimi $t%orzeniami,
?etody dy"tatora! mimo %$zy$t"i'h pozor5% $i&y! $2 przyznaniem $i. do $&a/o0'i, 6a"i
%&ad'a mu$i zni$z'zy3 %olno03! %ytra'i3 "on"urent5% i $"on'entro%a3 'a&2 %&adz. %
$%oi'h r."a'h! /o % prze'i%nym razie nie 1e$t do03 $ilny! /y i$tnie3,
Ic. 7owzec.+o23
-ie ma te4 nie/ezpie'ze#$t%a przy ty'h <o4y'h rz2da'h! 4e 1a"a0 przy'zyna podrz.dna
prze"ro'zy roz"azy i /ez %iedzy %&adzy 'entralne1 zapro%adzi rz2dy tyranii, Widzieli0my
1u4! za1mu12' $i. poznaniem i opatrzno0'i2 <oga! 4e nie umy"a ?u na%et na1dro/nie1$zy
$z'zeg5&, Fa"ty'znie i$tnienie "a4dego $z'zeg5&u 1e$t mo4li%e dlatego! 4e i$tnie1e on %
umy0le <o4ym! gdy4 %$zy$t"o %e %$ze'h0%ie'ie 1e$t tyl"o odt%orzeniem modelu! "t5rym $2
<o4e idee, <o4a gazeta 1e$t 'zym0 nie do pomy0lenia, -ie 4e/y gazety mu$ia&y /y3 'zym0
z&ymC po pro$tu % 0%ie'ie nie dzie1e $i. ni'! 'o $tano%i&o/y dla <oga no%2 %iadomo03, W
ta"i'h o"oli'zno0'ia'h na%et /o$"a 'ierpli%o03 nie /y&a/y % $tanie znie03 gazety, We
%$ze'h0%ie'ie nie dzie1e $i. te4 ni'! 'o mog&o/y zni%e'zy3 $tarannie opra'o%ane plany
<oga, -ie ma gro8/y o/alenia 7ego rz2d5% % zama'hu $tanu! gdy4 %$zy$t"o %e
%$ze'h0%ie'ie 1e$t od -iego % pe&ni zale4ne, -ie ma przy'zyny mog2'e1 za"&5'i3 7ego
dzia&anie! ponie%a4 4adna przy'zyna nie 1e$t od -iego niezale4na,
Ic. k$%ecz+o23
-a%et %ypade" /untu 'z&o%ie"a nie %ymy"a $i. porz2d"o%i /o$"i'h rz2d5%, Kiedy /o%iem
grze$zni" u$u%a $i. poza <o4y porz2de" pro%adz2'y do 'elu %$ze'h0%iata! rzu'a $i. % <o4y
porz2de" $pra%iedli%o0'i! "t5ry r5%nie4 1e$t elementem planu %$ze'h0%iata, Sam /unt
z%i2zany z grze'hem nie mo4e /y3 pe&ny! gdy4 Bizy'zny a"t grze'hu! $"oro i$tnie1e
rze'zy%i0'ie! mu$i $i. %y%odzi3 od pier%$ze1 przy'zyny %$zel"ie1 rze'zy%i$to0'i, 7e$t
1edynie niedo$tat"iem $ma"u! /ra"iem uporz2d"o%ania! dziur2 % ludz"im 'zynie! za "t5r2
odpo%iedzialna 1e$t %y&2'znie ludz"a %ola,
Ko+ekwe+cje rz!d8w +#d 2wi#%e)
0od%rz&)&w#+ie
Hag&./ia12' $i. % $z'zeg5&y! mu$imy po&o4y3 na'i$" na d%a $"ut"i ty'h <o4y'h rz2d5%=
podtrzymy%anie rze'zy % i$tnieniu i rola odgry%ana przez <oga % ru'hu $t%orze#, 6o! 4e
r."a <o4a 1e$t "onie'zna do utrzymy%ania rze'zy % i$tnieniu! 1e$t pra%d2 %iary a4 naz/yt
1a$no %ido'zn2 na pod$ta%ie Pi$ma K%i.tego i %ielo"rotnie $Bormu&o%an2 przez Ko0'i5&, 7e1
pra%dzi%o03 mo4e o'zy%i0'ie $t%ierdzi3 $ama %&adza rozumu, ?u$imy tyl"o u'h%y'i3
zna'zenie po1.'ia podtrzymy%ania! /y do$trze' 1ego "onie'zno03, Odno0nie do na1/ardzie1
o'zy%i$tego zna'zenia tego $&o%a! miano%i'ie "ontynua'1i i$tnienia! mo4na /ez trudu
$po$trze'! 4e /yt 1e$t niezale4ny od podtrzymy%ania przez inny /yt o tyle! o ile 1e$t
niezale4ny od niego pod %zgl.dem i$tnienia, Ozna'za to! 4e %$zy$t"ie rze'zy %e
%$ze'h0%ie'ie "ontynuu12 i$tnienie dzi."i <ogu,
Hrozumie1my to do/rze, -ie 'hodzi tu o odpar'ie uderzenia 'zy %yr%anie dzie'"a $pod "5&
$amo'hodu, ;$tnie12 na tym 0%ie'ie rze'zy! "t5re nie %ymaga12 ta"iego podtrzymy%ania, -ie
1e$t na przy"&ad "onie'zne umie$z'zanie du$zy % namio'ie tleno%ym ani o'hrona anio&a
przed /om/ami, Chodzi o do$tar'zanie i$tnienia z 'h%ili na 'h%il.! tro'h. podo/nie 1a" z
'h%ili na 'h%il. do$tar'za $i. 'z&o%ie"o%i po%ietrza! /y podtrzymy%a3 1ego 4y'ie, 7a"
%idzieli0my % 1ednym z %'ze0nie1$zy'h rozdzia&5%! i$tnienie 1e$t 1edn2 z ty'h do$"ona&o0'i!
"t5re nie $2 integraln2 'z.0'i2 natury! $ame % $o/ie nie ma12 ograni'ze# i % "on$e"%en'1i $2
udzia&em! po4y'z"2 ze 8r5d&a po$iada12'ego 1e % nie$"o#'zone1 pe&ni,
<y3 mo4e mo4na /y to u123 pro0'ie1! m5%i2'! 4e podtrzymy%anie 1e$t "ontynua'12 a"tu
$t%orzenia! "t5ry po raz pier%$zy do$tar'zy& i$tnienia, 6yl"o ten /yt 1e$t niezale4ny od
%$zel"iego podtrzymy%ania! "t5ry 1e$t niezale4ny od $t%orzenia! "t5ry po$iada pe&ni.
i$tnienia z $ame1 $%e1 natury J nie i$tnienie z%ierz.'e! nie i$tnienie ludz"ie! nie i$tnienie
aniel$"ie! ale i$tnienie /ez o"re0lenia, ;nnymi $&o%y! niezale4ny od podtrzymy%ania przez
inny'h 1e$t tyl"o /yt 'a&"o%i'ie $amo%y$tar'zalny J 'zyli $am <5g, W$zy$t"o inne! 'o 1e$t!
"ontynuu1e i$tnienie tyl"o dlatego! 4e do$tar'za go /ezpo0rednio <5g,
Pytanie! 'zy <5g m5g&/y uni'e$t%i3 1a"ie0 $t%orzenie! 1e$t 1edynie pytaniem! 'zy m5g&/y On
1a"iemu"ol%ie" $t%orzeniu od'i23 8r5d&o i$tnienia, Odpo%ied8 1e$t o'zy%i$ta, St%orzenie
"a4de1 rze'zy $t%orzone1 /y&o ze $trony <oga a"tem %olnymC o'zy%i0'ie "ontynuo%anie
tego a"tu $t%orzenia r5%nie4 1e$t 7ego %olnym a"tem, Pni'e$t%ienie nie %ymaga&o/y od
<oga 4adny'h $pe'1alny'h dzia&a#! le'z /y&o/y 1edynie zaprze$taniem 7ego $t%5r'zego
dzia&ania, ;nnymi $&o%y! gdy/y <5g $ta& $i. nagle 'zym0 $taty'znym! 'o %$p5&'ze0ni
BilozoBo%ie $2 $"&onni tolero%a3 1a"o /o$"o03! %$ze'h0%iat zapad&/y $i. % ni'o03,
Ca&"iem inne od pytania! 'zy <5g mo4e uni'e$t%i3 1a"ie0 $t%orzenie! 1e$t pytanie! 'zy mo4e
uni'e$t%i3 'a&y %$ze'h0%iat, -a pod$ta%ie na$ze1 %iary uzna1emy! 4e <5g nie uni'e$t%i
ludz"i'h du$z ani anio&5%, 7e0li 1edna" od&o4ymy na /o" lornet". %iary i $po1rzymy na to
pytanie go&ym o"iem rozumu! /.dziemy mogli uzy$"a3 rozumo%2 o'en. pra%dopodo/ne1
d&ugo0'i i$tnienia %$ze'h0%iata materialnego, <5g % $%y'h "onta"ta'h ze %$ze'h0%iatem
nie ma % "o#'u %iel"iego %y/oru, ?u$i dzia&a3 al/o % $po$5/ naturalny! al/o
nadprzyrodzony! to zna'zy al/o % rama'h o"re0lony'h przez $ie/ie pra% tego %$ze'h0%iata!
al/o %y'hodz2' poza nie, W rama'h pra%! 'zyli % $po$5/ naturalny! <5g z pe%no0'i2 nie
uni'e$t%i $u/$tan'1i du'ho%y'h! ta"i'h 1a" du$ze i anio&o%ie! z tego /ardzo %a4nego
po%odu! 4e nie da $i. i'h zni$z'zy3 % a/$olutnie 4aden naturalny $po$5/, -ie ma naturalne1
$i&y zdolne1 do i'h zni$z'zenia, 7e0li 'hodzi o rze'zy materialne! '54! z 'zy$to naturalny'h
po%od5% %yda1e $i. ra'ze1! 4e $ama materia 1e$t 'i2gle podmiotem %$zel"i'h zmian, 7e$t
ra'ze1 podmiotem ni4 przedmiotem roz"&adu, W ta"im razie ozna'za to nie%iele %i.'e1 ni4
t%ierdzenie! 4e z przy'zyn naturalny'h rze'zy materialne pozo$ta%a&y/y za%$ze 'o na1mnie1
mo4no0'iami,
W %ypad"u dzia&ania nadprzyrodzonego! 'zyli poza pra%ami natury! odpo%ied8 1e$t 'a&"iem
pro$ta, <5g 'zyni 'uda! /y o/1a%i3 $%o12 &a$".! a uni'e$t%ienie nie o/1a%ia &a$"iC Ba"ty'znie
nie o/1a%ia ni'zego! /o $amo z $ie/ie 1e$t ta" a/$olutn2 nega'12! 4e nie pozo$ta1e po nim
na%et e'ho! po "t5rym mo4na /y 1e zlo"alizo%a3, :o <o4e1 mo'y i do/ro'i /ardzie1
przynale4y za'ho%y%anie! 'zyli podtrzymy%anie! rze'zy ni4 uni'e$t%ianie i'h za pomo'2
'a&"o%i'ie /ez'elo%y'h 'ud5%,
S"ute" podtrzymy%ania 1e$t do03 &at%ym materia&em do /ada#! /y3 mo4e dlatego! 4e ta"
/ardzo na$ prze%y4$za, Przyna1mnie1 nie "ompli"u12 go dzia&ania $t%orze#! gdy4 i$tnienie
1e$t $"ut"iem %&a0'i%ym <ogu, S"ute" rz2d5% <oga! 1a"im 1e$t poru$zanie przez -iego
$t%orze#! 1e$t zno%u 'zym0 innym! gdy4 tuta1 $t%orzenie %"ra'za g&./o"o %e %$zy$t"o poza
'udami <oga,
0or$z#+ie %worzeF
Moc 5o"# i ko+ekwe+cje 7rz&cz&+ %worzo+&c.
<5g mo4e o'zy%i0'ie %y%o&a3 "a4dy $"ute"! "t5ry mo4e %y%o&a3 przy'zyna $t%orzona! ta"
1a" /i$"up mo4e %y%o&a3 %$zy$t"ie $"ut"i! na "t5re poz%ala %&adza prze"azana przez niego
"$i.dzu, Przy'zyno%o03 "a4de1 przy'zyny $t%orzone1 1e$t /o%iem g&./o"o za"orzeniona %
<ogu, 7e$t prze"azaniem! u'ze$tni'zeniem! udzia&em % /o$"ie1 mo'y, ?5%i2' $z'zeg5&o%o!
<5g mo4e /ez 4adne1 przy'zyny %t5re1 nada3 materii Borm.! mo4e poru$za3 'ia&a! ludz"i
intele"t i ludz"2 %ol., -ale4y tuta1 do/rze pami.ta3 to! 'o po%iedzieli0my %y4e1 o rz2da'h
<oga! miano%i'ie 4e poru$zanie natury przez <oga nie 'zyni %o/e' nie1 4adnego g%a&tu! 1a"i
$pra%ia poru$zanie 1e1 przez 'z&o%ie"a, W rezulta'ie <5g nie mo4e zmu$i3 ludz"ie1 %oli!
gdy4 1e$t to u4y%anie %o/e' nie1 $i&y, <5g poru$za 12 % %olno0'i! zgodnie z 1e1 natur2,
P1rzymy to lepie1 do$&o%nie za 'h%il.,
-a1pier% mu$imy dot"n23 "%e$tii $po$o/u poru$zania przez <oga! "t5ra zo$tanie pod1.ta
%pro$t % pier%$zy'h rozdzia&a'h drugiego tomu te1 "$i24"i, 7e$t to poru$zanie tyl"o %
zna'zeniu przy'i2ganiaC nie 1e$t eBe"tem p'hni.'ia 'zy roz"azu! ale %yni"iem uro"u! n.'enia!
o'ho'zego po0pie'hu! "t5ry %z/udza do$"ona&o03 do/ra, Przy'i2ganie %$zy$t"i'h
upragniony'h rze'zy na tym 0%ie'ie 1e$t tyl"o opo%ie0'i2 podr54ni"a o 'uda'h -a1%y4$zego
:o/ra! pomi1a12'2 mil'zeniem nie%y$&o%ione rado0'i! "t5re 1a"o 1edyne mog2 za$po"oi3
od'zu%any przez ludz"2 %ol. g&5d po%$ze'hnego do/ra,
6yle na temat mo4li%o0'i dzia&ania <oga %e %$ze'h0%ie'ie, >ze'zy%i$ty Ba"t poru$zania
$t%orze# przez <oga 1e$t pod$ta%2 podany'h %'ze0nie1 pier%$zy'h d%5'h do%od5% na
i$tnienie <oga, W na1"r5t$ze1 po$ta'i przy'zyna Ba"tu poru$zania przez <oga 1e$t na$t.pu12'a=
'zynne za$ady 0%iata $t%orzonego J 'zyli Bormy rze'zy J $2 zale4ne od pier%$ze1
przy'zyny nie tyl"o pod %zgl.dem $%y'h %e%n.trzny'h! naturalny'h przymiot5%!
rze'zy%i$tego i$tnienia i podtrzymy%ania % i$tnieniu! le'z od <oga zale4y ta"4e pod1.'ie
przez nie dzia&ania! 'zyli prze10'ie od z%y"&e1 mo4li%o0'i ru'hu do ru'hu rze'zy%i$tego, W
"o#'u rze'zy%i$te $2 nie tyl"o natura! i$tnienie i podtrzymy%anie, 6a"4e poru$zenie do
dzia&ania i $amo dzia&anie $2 rze'zy%i$te! a %i.' mu$z2 $i. %y%odzi3 ze 8r5d&a %$zel"ie1
rze'zy%i$to0'i,
5o"e dzi#1#+ie w k#"d&) %worzo+&) 7r#wc&
-ie 'hodzi tu o u'zynienie z <oga 1edyne1 przy'zyny! a z %$zy$t"i'h $t%orzony'h przy'zyn
J tyl"o Bigurant5%! narz.dzi <o4e1 przy'zyno%o0'i, Kiedy %&amy%a'z uderza $%o12 oBiar.
% g&o%.! zupe&nie $&u$znie o/%iniamy o to %&amy%a'za, -ieporozumienie % te1 "%e$tii
%yni"a zaz%y'za1 z tego! 4e %yo/ra4amy $o/ie <oga i przy'zyn. $t%orzon2 1a"o d%a "onie
%'i2ga12'e 'i.4"i &adune" na $trome %zg5rze dzia&a#, <5g i przy'zyna $t%orzona nie pra'u12
tu4 o/o" $ie/ie % tym $amym porz2d"u, 6en pier%$zy 1e$t przy'zyn2 pier%$z2! a ta druga J
%t5r2! 'o ozna'za! 4e pier%$za przy'zyna dzia&a przez drug2, <.dzie to mo4e &at%ie1$ze do
zrozumienia! 1e0li $o/ie przypomnimy! 4e dzia&anie <oga przypada ra'ze1 na przy'zyn.
$t%orzon2 ni4 na 1e1 $"ute", W&a0'i%ym $"ut"iem <oga 1e$t poru$zenie przy'zyny %t5re1 do
$tania $i. przy'zyn2 rze'zy%i$t2! 1e1 przemiana z poten'1alne1 % a"tualn2! a na$t.pnie
"ontynuo%anie podtrzymu12'ego dzia&ania przy'zyno%ego te1 $t%orzone1 przy'zyny,
/ego ko+iecz+o23 w $jci$ og8-+&)
6o <o4e poru$zanie przy'zyn %t5ry'h 1e$t a/$olutnie po%$ze'hne, Ozna'za to tyl"o tyle! 4e
4adna rze'zy%i$to03 nie uni"a zale4no0'i od pier%$ze1 rze'zy%i$to0'i, W rze'za'h! "t5re nie
mog2 /y3 poru$zane % $po$5/ "onie'zny przez 4adn2 przy'zyn. $t%orzon2! ta"i'h 1a" ludz"a
%ola! to <o4e poru$zanie mu$i od/y%a3 $i. /ezpo0rednio, Co0 z tego /y&o 1u4 %ido'zne
%y4e1! "iedy %$"azy%ali0my! 4e poru$zenie <o4e nie tyl"o nie ni$z'zy %olno0'i! le'z 1e$t 1e1
1edynym mo4li%ym 8r5d&em, 7e0li %ola ma "iedy"ol%ie" do"ona3 %y/oru! to z pe%no0'i2
mu$i /y3 poru$zana od poten'1alnego do rze'zy%i$tego 'h'enia= 1e0li 1e$t poru$zana przez
1a"i"ol%ie" z/i5r o"oli'zno0'i! nie 1e$t % i'h o/li'zu %olnaC 1e0li poru$za $i. $ama! to 1e$t 1u4
zdetermino%ana! to zna'zy nie po$iada "onie'znego do i$tnienia %olno0'i /ra"u determina'1i,
Wola ludz"a mu$i /y3 poru$zana! ale na $po$5/ zgodny z 1e1 %olno0'i2, 6yl"o <5g mo4e
poru$za3 %ol. % %olno0'i,
Ko+iecz+o23 w $jci$ zczeg81ow&) 6 w od+ieie+i$ do -$dzkiej wo-i
<rzmi to /ardzo nie1a$no i po%inno ta" /rzmie3! /o 1e$t to ta1emni'a J %iel"a ta1emni'a,
H%i2zana z ni2 pozorna $prze'zno03 nie 1e$t 1edna" trudna do u$uni.'ia, >oz%i2zanie
%ymaga 1edynie przypomnienia $o/ie! 4e ni' rze'zy%i$tego nie i$tnie1e /ez podtrzymu12'e1
r."i <oga, Wola 1e$t rze'zy%i$to0'i2! "t5ra mu$i mie3 do$tate'zn2 ra'1. % pier%$ze1
przy'zynie, E"t %oli te4 1e$t rze'zy%i$ty i te4 mu$i zo$ta3 $pro%adzony do tego $amego
8r5d&a rze'zy%i$to0'i! ale $am $po$5/ dzia&ania %oli J 1e1 %olno03 J r5%nie4 mie0'i $i.
zde'ydo%anie % porz2d"u rze'zy%i$to0'i! a % "on$e"%en'1i nie 1e$t z%olniony z zale4no0'i
od <oga, 6. $am2 nut. mo4e za0pie%a3 i pta"! i 0pie%a" opero%y! ale %olno03 drugiego
%ymaga %y1a0nienia % nie mnie1$zym $topniu ni4 "onie'zno03 dzia&ania pier%$zego,
7edynym zado%ala12'ym %y1a0nieniem 1e$t <5g, W 1a"i $po$5/ <5g mo4e poru$za3 %ol.!
za'ho%u12' 1e1 %olno03Q E/y to zrozumie3! "onie'zne 1e$t po1.'ie! 'zym 1e$t poru$zanie
przez <oga, 7e0li pami.tamy! 4e <o4e poru$zenie 1e$t tym $amym 'o 7ego i$tota! 1a$ne 1e$t! 4e
zrozumienie nie$"o#'zono0'i %y"ra'za poza $i&y $"o#'zonego umy$&u, :o"&adnie tuta1! %
nie$"o#'zono0'i <o4ego poru$zania! le4y ta1emni'a ludz"ie1 %olno0'i, ; 1e$t to ta"4e /ardzo
do/re mie1$'e na ni2,
Moc 5o"# i c$d#
Poza dzia&aniem <oga % materialnym %$ze'h0%ie'ie! "t5re polega na u$tana%ianiu 1ego
pra%! i'h podtrzymy%aniu i %ype&nianiu! i$tnie1e 1e$z'ze inny rodza1 dzia&ania /o$"iego
>z2d'y! "t5ry naz%ali0my dzia&aniem 'udo%nym, 6o! 4e ta"ie dzia&anie! prze"ra'za12'e
u$talony porz2de" natury! i$tnie1e! mo4na do$trze' na pod$ta%ie li'zny'h opo%ie0'i o 'uda'h
% Pi0mie K%i.tym, Pra%da ta zo$ta&a r5%nie4 uro'zy0'ie $Bormu&o%ana przez Ko0'i5&! na
przy"&ad przez So/5r Waty"a#$"i
1(
= F7e0li "to0 t%ierdzi! 4e 'uda $2 % og5le niemo4li%e i $t2d
%$zy$t"ie o ni'h opo%iadania! na%et za%arte % Pi0mie K%i.tym! trze/a uzna3 za /a0nie i
mity! al/o 4e 'ud5% nigdy nie mo4na pozna3 % $po$5/ pe%ny! ani 4e na i'h pod$ta%ie nie da
$i. nale4y'ie uza$adni3 <o4ego po'hodzenia 'hrze0'i1a#$"ie1 religii J nie'h /.dzie
%y"l.tyG,
W rze'zy $ame1 mo4li%o03 'zynienia 'ud5% po%inna /y3 /ezdy$"u$y1na ze %zgl.du na $am2
natur. rz2d5% nad 0%iatem, <5g nie z%i2za& $o/ie r2"! u$tana%ia12' porz2de" naturalny! a
'ud nie 1e$t ni'zym %i.'e1 ni4 dzia&aniem <oga poza naturalnym porz2d"iem! "t5ry zo$ta&
przez -iego % %olny $po$5/ u$tano%iony i 1e$t ?u 'a&"o%i'ie podleg&y, -ie 4e/y <5g m5g&
za$"o'zy3 $amego $ie/ie 'udo%nym dzia&aniem prze"ra'za12'ym 'a&y porz2de" natury, -ie
po%inni0my $o/ie %yo/ra4a3! 1a" %y'oBu1e $i. zdumiony i tro'h. rozgory'zony! 4e nie
pomy0la& o 'zym0 ta"im %'ze0nie1, Wie'zna %iedza <oga o/e1mu1e %$zy$t"o! 'o $i.
"iedy"ol%ie" %ydarzy! 'zy to % $po$5/ naturalny! 'zy to 'udo%ny,
H pun"tu %idzenia przy'zyn $t%orzony'h 'ud 1e$t dzie&em nadz%y'za1nym! ale po$trzegany
o/ie"ty%nie 1e$t 1edynie o/1a%ieniem o'zy%i$te1 pra%y! 4e u$tano%ienie naturalnego
porz2d"u nie %y'zerpa&o ani nie ograni'zy&o mo'y <oga i 4e porz2de" ten 1e$t zale4ny od
<oga! a nie <5g od porz2d"u, Porz2de" naturalny i 'uda nie $to12 naprze'i% $ie/ie!
piorunu12' $i. %za1emnie %zro"iem 1a" nieprze1ednani %rogo%ie, Cud nie 1e$t pog%a&'eniem
natury ani zni$z'zeniem 1e1 pra%C 'o0 ta"iego 1e$t niemo4li%e! gdy4 po'i2ga za $o/2
$prze'zno03= <5g dzia&a&/y prze'i%"o $amemu $o/ie, Cud pozo$ta%ia niet"ni.t2 natur.
rze'zy! nie rani pra% naturyC natomia$t przez 'ud da1e $i. pozna3 mo' prze"ra'za12'a
%$zel"ie ograni'zenia natury,
Rozr8"+ie+ie wiecz+ego 7r#w#9 o7#%rz+o2ci i 5o"&c. rz!d8w
E/y to %$zy$t"o do/rze zrozumie3! %arto pod "onie' tego rozdzia&u mimo'hodem
%$pomnie3 o %za1emny'h po%i2zania'h pra%a %ie'znego! opatrzno0'i i rz2d5% nad
0%iatem, K%e$ti2 pra%a %ie'znego /.dziemy mu$ieli za123 $i. $tarannie % drugim tomie te1
"$i24"i, 6uta1 %y$tar'zy zau%a4y3! 4e 1e$t ono pier%$z2 za$ad2! z "t5re1 %yni"a opatrzno03 i
rz2dy nad 0%iatem, Opatrzno03 1e$t planem <oga! o/e1mu12'ym "a4dy $z'zeg5& %e
%$ze'h0%ie'ie! a rz2dy nad 0%iatem $2 po pro$tu %y"ony%aniem tego /o$"iego planu, Pra%o
%ie'zne i opatrzno03 i$tnie12 o'zy%i0'ie od 'a&e1 %ie'zno0'i % umy0le <oga! natomia$t
mie1$'em rz2d5% nad 0%iatem 1e$t $am %$ze'h0%iat, Ha'z.&y $i. one %raz z nim! /o i'h
%&a0'i%ym zadaniem 1e$t "iero%anie %$ze'h0%iata do 1ego o$tate'znego 'elu J <oga,
0od$)ow#+ie, +ie)o"+o23 z#+egow#+i# 5o"&c. rz!d8w we wzec.2wiecie
Ze w781cze+&c. 7owod8w
H tego %$zy$t"iego %yni"a o'zy%i0'ie! 4e %$p5&'ze$ne zanego%anie rz2d5% nad 0%iatem to
ni mnie1! ni %i.'e1! tyl"o zanego%anie %$zel"iego "re$u! 'elu 'zy $en$u %$ze'h0%iataC %ielu
%$p5&'ze$ny'h BilozoB5% /.dzie 1a%nie upiera3 $i. przy ta"ie1 nega'1i, ?imo to zda1e $i.! 4e
BilozoBia %$p5&'ze$na rozpa'zli%ie $"upia $%o1e %y$i&"i na pod$ta%a'h 1edno0'i % 0%ie'ie,
;'h $pe"trum roz'i2ga $i. od panteizmu przez BilozoBie organizmi'zne a4 po "ompletny
materializm, Dodz2 $i. %pra%dzie! 4e %$ze'h0%iat 1e$t 1edno0'i2! 4e ma 1a"ie0 $poi%o! ale
prze'z2 i$tnieniu $poi%a! "t5re go %i24e i "t5re &2'zy "a4d2 $po&e'zno03 J %$p5lnego 'elu,
Spro%adzenie 0%iata do materii nie da1e nam 1edno0'i! le'z dy$propor'1., -ie $tano%i te4
%$p5lnego 8r5d&a! "t5re mog&o/y %y1a0ni3 harmoni1ne %$p5&dzia&anie %e %$ze'h0%ie'ie,
-a pe%no 4adna ze %$p5&'ze$ny'h teorii nie %y1a0nia zdetermino%anego $po$o/u dzia&ania
panu12'ego %e %$ze'h0%ie'ie, Stano%i on pra%o! a pra%o 1e$t a"tem rz2dzenia, D&o$zenie
1edno0'i 0%iata! %y'h%alanie od"ry3 doty'z2'y'h 1ego pra%! upieranie $i. przy pryma'ie
nau"i i 1edno'ze0nie nego%anie rz2d5% 1e$t niedorze'zne, >z2dy /ez %$p5lnego 'elu $2
$prze'zno0'i2 $am2 % $o/ie, 7e0li "o$mo$ 1e$t anar'hi2 poz/a%ion2 mo4li%y'h do %y"ry'ia
pra%! to %5%'za$ mo4na za"%e$tiono%a3 i$tnienie rz2d5% J ale nie % innym %ypad"u,
4# 7od%#wie ic. ko+ekwe+cji
Ddy/y zanego%a3 i$tnienie rz2d5% %$"ute" zanego%ania %$p5lnego 'elu %$ze'h0%iata!
%5%'za$ nie ma uza$adnienia dla nau"i i BilozoBii ani nie ma po%odu! dla "t5rego rze'zy $i.
dzie12! gdy4 po%5d! przy'zyna rze'zy! $am 1e$t $t%ierdzeniem 'elu! porz2d"u! rz2d5%,
:la'zego mieli/y0my po$zu"i%a3 pra%! 1e0li nie ma i'h uza$adnienia ani 8r5d&aQ Czemu
$zu"a3 przy'zyn o$tate'zny'h! 1e0li nie ma po%odu dla 4adne1 przy'zynyQ Ca&a rozgry%"a
intele"tualna! "t5r2 ludzie pode1mo%ali od %ie"5%! 1e$t pr54n2 rozry%"2 dzie'"a, -a te1
za$adzie pr5/y rozumnego ludz"iego 4y'ia i ludz"iego dzia&ania $2 niedorze'zno0'i2
przy/iera12'2 rozmiary do%'ipu na "o$mi'zn2 $"al., Czy mo4e i$tnie3 zdetermino%any!
uporz2d"o%any $po$5/ 4y'ia i dzia&ania! "t5ry nazy%amy ludz"im! gdy 4y'ie to i dzia&anie
nie ma 'elu! nie ma "re$uQ Czemu ro/i3 ra'ze1 to ni4 tamto! po 'o 4y3 zgodnie z tym 'zy
tamtym $tandardem! dla'zego rozr54nia3 'z&o%ie"a i grud. ziemi! 1e0li nie ma po%odu te1
r54ni'y! 1e0li nie ma determina'1i! u"ierun"o%ania! rz2d5%Q
Hanego%anie rz2d5% i 'elo%o0'i 0%iata /rzmi 0mia&o % $ali %y"&ado%e1 'zy "$i24'e! "t5r2
/.dzie 'zyta&o nie%iele o$5/, 7edna" na przenie$ienie go z te1 a"ademi'"ie1 atmo$Bery do
pra"ty'zny'h $z'zeg5&5% 'odziennego 4y'ia! /y rozpo'z.&o % pe&ni $%e ni$z'z2'e dzia&anie!
nie od%a4a $i. ni"t poza lud8mi! "t5rym r5%nie dale"o do 0%iata a"ademi'"iego! 1a"
gang$terom i dy"tatorom %o1$"o%ym, 6u 'zy tam nai%nie my0l2'y $tudent da1e pu/li'znie
%yraz temu! 'zego go ta" po%a4nie nau'zono! lu/ Ba"ty'znie %pro%adza to % 4y'ie %
"on"retnym dzia&aniu J i zo$ta1e zmia4d4ony Bal2 przera4enia i pot.pienia! po%$ta12'2 na%et
% te1 in$tytu'1i! % "t5re1 go tego $zale#$t%a nau'zono, Szale#$t%o to po pro$tu nie /.dzie
dzia&a3! nie mo4e dzia&a3 % 'odziennym 4y'iu, W rze'zy%i$to0'i $tano%i ono uni'e$t%ienie
pod$ta% %$zel"iego dzia&ania, Spro%adza 4y'ie do $zalonego "r.'enia $i. % "5&"o! "t5rego
1edynym za"o#'zeniem mo4e /y3 %y'zerpanie,
0r#wd# o 5o"&c. rz!d#c.
Pra%da o /o$"i'h rz2da'h nad %$ze'h0%iatem $tano%i odpo%ied8 na %$zy$t"ie t.$"noty!
"t5re od 'h%ili zai$tnienia 'za$u rodz2 $i. % g&./ina'h ludz"iego $er'a= t.$"noty za
1edno0'i2! dzia&aniem! po$t.pem! $pe&nieniem! nadzie12! po"o1em! do$"ona&o0'i2! <ogiem,
Pra%da ta da1e 1edyn2 tr%a&2 pod$ta%. nau"i! "t5r2 dzi$ia1 ta" %y$o"o 'enimy! pod$ta%.
BilozoBii i z%y"&ego ludz"iego 4y'ia, 7e1 zaprze'zenie 1e$t pog%a&'eniem rozumu i
'z&o%ie'ze#$t%a! o/ala12'ym %$zy$t"o! 'o ludz"o03 'eni, Pra%dy te1 nie mo4na na%et na
'h%il. oddzieli3 od $z'zeg5&5% 'odziennego 4y'ia! nie %pro%adza12' naty'hmia$t zam.tu!
anar'hii! $tagna'1i i o$tate'znie rozpa'zy, ?5%i2' "r5t"o! 1e$t ona J 1a" "a4da pra%da J
zgodna z Ba"tami= Ba"tami doty'z2'ymi 0%iata i 4y'ia % nim,
Do7e1+ie+ie o'r#z$ 5og#
Pra%da o <o4y'h rz2da'h dope&nia %izerune"! zary$o%any z le""a przez /o$"iego Er'hite"ta
% do$"ona&o0'ia'h %$ze'h0%iata, 6e nie%yra8ne o/razy! te %2t&e od/i'ia <o4e1
do$"ona&o0'i! uzy$"u12 prze1rzy$to03 poz%ala12'2 1e rozpozna3! gdy do$trzegamy i'h z%i2ze"
z orygina&em= "iedy %idzimy! "u 'zemu %$"azu12! % 1a"im "ierun"u d242, -a pod$ta%ie te1
/o$"ie1 harmonii % $po&e'zno0'i! "t5r2 1e$t %$ze'h0%iat! i 1e1 $ta&ego d24enia do o$tate'znego
'elu %idzimy <oga nie 1a"o nudn2! $taty'zn2 i$tot.! za "t5r2 ozi./le opo%iada12 $i.
%$p5&'ze0ni BilozoBo%ie! ale 1a"o 4y12'2 inteligen'1.! "t5re1 inten$y%ne dzia&anie $i.ga
o$tatnie1 'h%ili 'za$u i na1%i."$zy'h g&./i natury, -ie 1e$t On zimnym! o/o1.tnym! tyra#$"im
%&ad'2 0%iata! o "t5rym zapomnia&! le'z o$o/i0'ie "ieru1e na%et na1dro/nie1$zymi
dzia&aniami 0%iata i ludzi, -ie 1e$t nie$"o#'zenie odleg&ym i ni' nie zna'z2'ym dla 'z&o%ie"a
/ogiem! "t5ry $pra%ia! 4e %$p5&'ze$ny 'z&o%ie" "uli $i. % $o/ie 1e$z'ze mo'nie1! le'z
/ezpo0rednio o/e'n2 pier%$z2 przy'zyn2 i pier%$zym poru$zy'ielem! z "t5rym na$ze
przezna'zenie %i24e na$ % o$o/i$te1 1edno0'i na 'a&2 %ie'zno03, On 1e$t rz2d'2 0%iata,
ROZDZIA RGIII
RZD< 4AD B*IA(:M D>CNO*<M (Kw. 1TOA1TL)
0oroz$)iew#+ie i j#ko 7od%#w# "&ci# 7o1ecz+ego
4# 7od%#wie +#%$r& rz!d8w
:zia&anie polity'zne polega na %$p5lne1 pra'y dla %$p5lnego 'elu i pod 1ednolitym
"iero%ni't%em, H%r53my u%ag. na $&o%o F%$p5lnyG! ponie%a4 za "a4dym razem! gdy %
o/$zarze polity"i %$pomina $i. o %$p5lno0'i! 1e$t to uro'zy$te og&o$zenie Ba"tu
porozumie%ania $i., Audzie nie o$i2ga12 %iele % z%i2z"u polity'znym! 1e0li $2 ta"
za%zi.tymi %rogami! 4e /udu12 mi.dzy $%ymi umy$&ami nieprzeni"alny mur z&o0li%o0'i,
>z2dzenie za"&ada /o%iem i$tnienie %$p5lnego dla %ielu ludzi 'elu! gdy4 polega na
"iero%aniu %ielu do tego 1ednego 'elu, 6o! 4e poza 'elem indy%idualnym mu$i i$tnie3 inny
'el! 1e$t %ido'zne dzi."i "ontra$to%i mi.dzy anar'hi2 i rz2dem, Enar'hia $tano%i $z'zyt
zupe&nego intere$o%ania $i. %y&2'znie %&a$n2 "orzy0'i2! pogo# za indy%idualnym 'elem z
pomini.'iem 'a&e1 re$zty, Aogi'znie /ior2'! anar'hia o$i2ga %i.' pe&ny roz%51 % %ypad"u
$amotnego mie$z"a#'a %ymar&e1 %y$py J a przyna1mnie1 %y$py %ymar&e1 du'ho%o,
W$p5lny 'el ludzi! "t5rzy nie potraBi2 $i. ze $o/2 porozumie%a3! 1e$t nie do pomy0lenia,
Spr5/u1my $o/ie %yo/razi3! 4e ludzie i$tnie12! nie ma12' ze $o/2 a/$olutnie ni' %$p5lnego J
ani ra$y! ani gatun"u! ani idea&5%! ani my0li J a uzy$"amy o/raz ta" /eznadzie1nie $mutne1
$amotno0'i lu/ ta" ol/rzymiego o"ru'ie#$t%a! 4e %$zel"ie znane nam niedole i %o1ny ludzi
na/ior2 przy nim rado$nego %ygl2du, Ddy/y0my przy1.li niepra%dopodo/n2 hipotez.! 4e u
ta"i'h ludzi i$tnia&y/y 1a"ie0 rz2dy! to /y&y/y one 'zym0 1a&o%ym! pogr24onym % za$to1u i
mart%ym, W&a0'i%y a"t rz2dzenia! 'zyli 0rode"! za pomo'2 "t5rego o$i2ga $i. ten %$p5lny
'el ! miano%i'ie pra%o! 1e$t /o%iem porozumie%aniem $i. rz2dz2'ego z rz2dzonymi!
prze"azy%anym z o"r.tu Blago%ego $ygna&em dla Bloty, 6a"ie rz2dy mog&y/y &adnie
%ygl2da3 pod $z"&em lu/ %$ta%ione % $ygnet! z pe%no0'i2 1edna" nie mog&y/y $&u4y3
ni'zemu poza de"ora'12,
H/adanie "%e$tii porozumie%ania $i. ma zatem za$adni'ze zna'zenie! gdy4 pozo$ta&a 'z.03
te1 "$i24"i /.dzie doty'zy&a zagadnienia rz2d5%, W poprzednim rozdziale przy1rzeli0my $i.
og5lnie rz2dom nad 0%iatem materialnym! a ta"4e tym! 1a" <5g mo4e i mu$i %p&y%a3 na
poru$zanie $i. $t%orze# do i'h 'elu, W tym i "ole1ny'h rozdzia&a'h z/adamy 7ego rol. %
rz2da'h nad 0%iatem $t%orze# J anio&5%! ludzi i $t%orze# nierozumny'h,
4# 7od%#wie r8"+ic& w rz!d#c.
Hanim zag&./imy $i. % zagadnienie porozumie%ania $i. anio&5%! do/rze /y&o/y upora3 $i. z
nieuni"nionym zarzutem prze'i%"o "onie'zne1 roli porozumie%ania $i. % rz2dzeniu, Kto0
z%r5'i na pe%no u%ag. J za%$ze $i. na to %$"azu1e J 4e z%i2z"i 'hemi'zne i drze%a nie
porozumie%a12 $i. ze $o/2 ani z innymi 'z&on"ami $%o1ego gatun"u! a mimo to dzia&a12
zgodnie z niezmiennymi pra%ami! da12' % ten $po$5/ niepod%a4alny do%5d i$tnienia
rz2d5%, Harzut 1e$t intere$u12'y pod tym %zgl.dem! 4e "&adzie na'i$" na d%ie r54ne
"ategorie $t%orze# podlega12'e "iero%aniu przez <o4e pra%o rz2dz2'e %$ze'h0%iatem,
7edna "ategoria J to zna'zy 0%iat nieo4y%iony! ro0linny i z%ierz.'y J podlega rz2dom i %
4adnym zna'zeniu nie rz2dzi $i. $ama, >o0liny i $t%orzenia nieo4y%ione $2 zupe&nie
poz/a%ione mo4li%o0'i porozumie%ania $i.! a mimo to %y$t.pu1e u ni'h do$"ona&a 1edno03
dzia&ania! 'elu i "iero%ni't%a, 6rze/a tu zau%a4y3! 4e "iero%ni't%o to 1e$t 'a&"iem
1edno$tronne, K%iat ro0linny i nieo4y%iony przypomina 0%iat nie%olni"5%! "t5ry'h
nie%olni't%o 1e$t ta" $"ra1ne! 4e i'h 'el! "iero%ni't%o! a na%et i'h odpo%ied8 na to o$tatnie
po'hodzi od tego! "to nimi rz2dzi, St%orzenia te $2 /iernymi u'ze$tni"ami <o4e1 opatrzno0'i,
W 0%ie'ie z%ierz2t i$tnie1e pe%ien rodza1 porozumie%ania $i.C % "a4dym razie %yda1e $i.!
4e "undel nie %aha $i.! 1a" popra%nie od'zyta3 pe%ne $ie/ie! ni$"ie %ar'zenie /uldoga! a
"ot"a i 1e1 "o'i.ta $"ute'znie prze"azu12 $o/ie %za1emnie potrze/y i pragnienia, 6uta1
de'ydu12'e zna'zenie ma Ba"t! 4e %0r5d z%ierz2t nie ma ta"iego $po$o/u porozumie%ania $i.
1a" mi.dzy poddanym i rz2dz2'ymC to zna'zy nie rozpozna12 pole'e# natury 1a"o pole'e#! nie
$2 0%iadome pra% 1a"o pra%! le'z zna12 1edynie "onie'zn2 odpo%ied8 na ze%n.trzn2 za$ad.!
"t5ra za%ar&a $%o1e in$tru"'1e % pod$ta%o%y'h za$ada'h natury z%ierz.'e1, 7e$t to 1edynie
inna po$ta3 /iernego u'ze$tni'zenia % opatrzno0'i,
:ruga "ategoria $t%orze# 1e$t rz2dzona % na10'i0le1$zym zna'zeniu tego $&o%a, -ie tyl"o
podlega12 one rz2dzom! le'z /ior2 % ni'h ta"4e 'zynny udzia& i J % /ardzo rze'zy%i$tym
zna'zeniu J rz2dz2 $i. $ame, P'ze$tni'z2 % <o4e1 opatrzno0'i /iernie! przez po$&u$ze#$t%o
pra%om Bizy'znym! oraz 'zynnie! dzia&a12' 1a"o za$ada "iero%ania %o/e' $ie/ie $amy'h i
inny'h, S2 to $t%orzenia nale42'e do 0%iata rozumnego i intele"tualnego= ludzie i anio&o%ie,
St%orzenia te mog2 ro/i3 to! 'o im $i. m5%i! ale %iedz2! 4e do ni'h $i. m5%i oraz 'o zo$ta&o
im po%iedziane, 7e0li po%5d 1a"iego0 roz"azu /.dzie nie1a$ny! mo4e to z pe%no0'i2 %y%o&a3
pe%n2 dy$"u$1.! o$tr2 "ryty". 'zy na%et ot%arty /unt, 6e $t%orzenia porozumie%a12 $i. nie
tyl"o mi.dzy $o/2! le'z ta"4e z rz2d'2 i 1ego rz2dami= zna12 %$p5lny 'el i r54ne 0rod"i! "t5re
do niego pro%adz2! oraz 0%iadomie zda12 $o/ie $pra%. z pra% "ieru12'y'h do tego 'elu,
W$zy$t"o to zo$ta&o %yra8nie %ypo%iedziane % 'zym0! 'o $i. $ta&o $ym/olem Emery"i=
zgromadzenie generalne! z 1ego domoro$&ymi i prza0nymi polity"ami! 1a$no u"azu1e %yra8n2
r54ni'. mi.dzy rol2 ludzi i re$zty 0%iata materialnego % <o4y'h rz2da'h, Kiedy ta"ie
ze/rania $tan2 $i. po%$ze'hne %0r5d p'he& 'zy pta"5%! /.dziemy mogli za'z23 $i. niepo"oi3
o realno03 tego rozr54nienia, :o tego 'za$u ludzie /.d2 0%iad'zy3 o te1 pra%dzie! 'ho3/y
na%et gromadzili $i.! /y 12 nego%a3,
:zi."i intele"tualne1 naturze anio&o%ie i ludzie $2 %olni, ?o4emy %y/iera3 0rod"i
pro%adz2'e do %$p5lnego 'elu, Wolno03 ta %pro%adza nie%2tpli%ie indy%idualno03 my0li i
dzia&aniaC % ten $po$5/ zapo'z2t"o%u1e nie$"o#'zon2 r54norodno03 4y'ia $po&e'znego i
1edno'ze0nie po%odu1e! 4e droga porozumie%ania $i. z%ana mo%2 $ta1e $i. "onie'znym
%arun"iem i$tnienia %$zel"iego 4y'ia $po&e'znego, ?o%a 1e$t /o%iem 0rod"iem! dzi."i
"t5remu uderza12'o r54ne indy%idualno0'i &2'z2 $i. % 1edn2 $po&e'zn2 'a&o03! $"&adnie
dzia&a12'2 dzi."i rz2dom dla $%ego %$p5lnego 'elu, -a1%'ze0nie1$ze 0%iade't%o grupo%ego
dzia&ania po1a%ia $i. %raz z pier%$zym 0%iade't%em porozumie%ania $i. z%ierz2t,
H%ierz.ta t%orz2 1edna" ra'ze1 'a&o03 materialn2 ni4 moraln2! popy'ha 1e 'udza %ola! a nie
1edno'z2 $i. % 'elu $amodzielnego "iero%ania $i. "u 0%iadomie rozpoznanemu %$p5lnemu
'elo%i, 7edna" na%et ta"ie grupo%e dzia&anie! 1a"im dy$ponu12 z%ierz.ta! nie mog&o/y
i$tnie3 /ez przyna1mnie1 minimalnego poziomu porozumie%ania $i.,
0oroz$)iew#+ie i #+io18w
?u$imy zatem do%ie03! 4e anio&o%ie porozumie%a12 $i. ze $o/2! zanim /.dzie % og5le
mo4na m5%i3 o i$tnieniu u ni'h rz2d5%= a ponie%a4 nale42 oni do $t%orze# intele"tualny'h i
po%inni /ra3 'zynny udzia& % rz2dzeniu $o/2! i'h porozumie%anie mu$i $i. od/y%a3 nie
tyl"o na poziomie "onta"t5% mi.dzy pod%&adnymi! le'z ta"4e na poziomie rela'1i
pod%&adny'h z rz2d'2 i rz2dem, :o%iedzenie! 4e u anio&5% i$tnie1e porozumie%anie $i.! 1e$t
niezmiernie pro$te, -atura aniel$"a nie nale4y do typ5%! "t5re $iedz2 ponuro % "2'ie! nie
ma12' ni' do po%iedzenia i 'zu12' $i. 'a&"iem $amotnie % %iel"im 0%ie'ie, Enio&o%ie $2 o
"ro" %y4e1 od ludzi pod %zgl.dem odz%ier'iedlania do$"ona&o0'i <o4y'h, W por5%naniu do
i'h zdolno0'i intele"tualny'h na$ze umy$&y $2 "u0ty"a12'ymi o "ula'h "ale"ami, S2 oni
naturami intele"tualnymi! a to ozna'za! 4e mu$z2 mie3 zna1omo03 'elu! dla "t5rego zo$tali
$t%orzeni i dla "t5rego dzia&a12! a ta"4e pro%adz2'y'h do niego 0rod"5%, ;nnymi $&o%y! ze
%zgl.du na $am Ba"t po$iadania intele"tu mu$z2 zna3 'el rz2d5% i pra%a! za pomo'2 "t5ry'h
1e$t on o$i2gany= gdy/y im tego odm5%iono! zmieni&o/y i'h to z anio&5% % i$toty zna'znie
ni4$ze od ludzi,
7a" %idzieli0my! na te1 $ame1 pod$ta%ie intele"tualno0'i anio&5% nale4y uzna3! 4e po$iada12
oni %olno03 J %y/5r 0rod"5% pro%adz2'y'h i'h do 'elu! gdy4 d24enie idzie % 0lad za
poznaniem! a d24enie intele"tualne mo4e za$po"oi3 tyl"o do/ro po%$ze'hne! 'zyli
na1%y4$ze, ?imo 4e nie ma %0r5d ni'h ni"'zemny'h temperament5%! $2 o$o/o%o0'iami
niez%y"le $i. od $ie/ie r54ni2'ymi! "t5re "onie'znie potrze/u12 porozumie%ania $i. 1a"o
0rod"a 1edno'zenia %ielu % $po&e'zn2 i polity'zn2 'a&o03, Enar'hia! pami.ta1my! nie mo4e
%y$t2pi3 u z%ierz2t! /o 1e1 %arun"iem 1e$t po$iadanie poznania i %olno0'i, Ce'hy te $2
r5%nie4 8r5d&em 'zynnego udzia&u % rz2da'h! ale tyl"o 1a"o %arune" porozumie%ania $i.,
W tym! 'o doty'zy natury intele"tualne1! pe%n2 po'ie'h2 1e$t to! 4e "a4da 1edno$t"a ma przez
'a&y 'za$ 'o0 do prze"azania, Dro/o%e mil'zenie pa'1ent5% % po'ze"alni u le"arza 1e$t
'zym0 upiornym! tym'za$em $%o/odna paplanina "o/iet % tram%a1u %yt%arza "rzepi2'2!
ludz"2 atmo$Ber., 7e$t pra%d2! 4e nie mamy ni' do po%iedzenia tyl"o %tedy! gdy na$ze
umy$&y! $er'a i %yo/ra8nia $2 'a&"o%i'ie /ez'zynneC nigdy nie 1e$t ta"! /y0my mu$ieli
rozpa'zli%ie po$zu"i%a3 oryginalne1 my0li! /o "a4da my0l! "t5ra po'hodzi od na$! 1e$t
oryginalna, O$o/i$ty 'zynni" za/ar%ia12'y "a4d2 my0l i "a4de u'zu'ie 1e$t ta" zde'ydo%anie
oryginalny! 4e ni"t nigdy %'ze0nie1 go nie %idzia& ani nigdy go zno%u nie u1rzyC ni"t nie
mo4e do niego dotrze3! dop5"i nie %ydo/.dziemy go na ze%n2trz i nie podaru1emy go
0%iatu, W$zy$t"ie te rze'zy nie $tano%i2 /o%iem tyl"o odpo%iedzi na /od8'e ze%n.trzne!
le'z $2 'a&"o%i'ie nieo/li'zalnym i % pe&ni u"rytym %yni"iem 0'i0le o$o/i$tego dzia&ania,
W odr54nieniu od inny'h $t%orze# 'z&on"o%ie 0%iata rozumnego i intele"tualnego mog2
o$i2gn23 $%o12 pe&n2 do$"ona&o03 %y&2'znie za po0redni't%em inny'h! to zna'zy dzi."i
4y'iu $po&e'znemu, Spo&e'ze#$t%o! 'zy to u ludzi! 'zy to u anio&5%! nie 1e$t lu"$u$em
'y%iliza'y1nym! le'z naturaln2 "onie'zno0'i2, >e$zta $t%orze# ma roz/udo%ane
%ypo$a4enie do 4y'ia i potrze/u1e go /ardzo! /o 4y'ie to 1e$t $amotne i pionier$"ie, Cz&o%ie"
ma tyl"o $%51 rozum! r.'e i inny'h ludzi! a anio&o%ie J 1edynie intele"t! %ol. i inny'h
anio&5%, Poz/a%ienie ty'h i$tot mo4li%o0'i porozumie%ania $i. /y&o/y zna'znie
po%a4nie1$ze ni4 %yr%anie l%u z./5% 'zy %&o4enie "otu $"5rzany'h /u'i"5%,
Porozumie%ania $i. anio&5% potrze/u1e nie tyl"o natura aniel$"a! le'z ta"4e 'a&y pro1e"t
%$ze'h0%iata, W miar. 1a" z/li4amy $i. do do$"ona&o0'i <oga! o/raz <o4y'h do$"ona&o0'i
$ta1e $i. do$"onal$zy, W$pinamy $i. po $topnia'h do$"ona&o0'i od z%y"&ego i$tnienia przez
4y'ie! poznanie zmy$&o%e! poznanie rozumo%e! 'zyli ludz"ie! po %y4yny 4y'ia
intele"tualnego anio&5%, Ka4dy z ty'h $topni do$"ona&o0'i ma %&a$ne! %yp&y%a12'e z
%&a$ne1 natury dzia&anie! % pe&ni z ni2 harmoni1ne, 6a" %i.' na1%y4$ze i "onie'zne <o4e
dzia&anie $tano%i $u/$tan'1alne porozumie%anie $i.! "t5rym 1e$t 6r51'a K%i.ta, 7ego
na1%iernie1$zym o/razem 1e$t prze"azy%anie my0li i /.d2'e 1ego "on$e"%en'12 po/udzanie
do mi&o0'iC na$t.pnie! % miar. 1a" $'hodzimy % d5& dra/iny do$"ona&o0'i! %y$t.pu1e
prze"azy%anie 4y'ia za pomo'2 rozmna4ania $i. u z%ierz2t i ro0lin! a na "o#'u mo4na
%y"ry3 1u4 tyl"o led%ie %ido'zny 0lad 6r51'y K%i.te1 % i$tnieniu 0%iata nieo4y%ionego,
7edynie 'z&o%ie" 0%iadomy $%o1e1 $&a/o0'i o0miela $i. nie dzieli3 $%o12 $i&2C tyl"o
'horo%ity mu$i o$z'z.dza3 zdro%ie! a ignorant J $"2pi3 $%e1 %iedzyC 1edynie g&upie' nie
mo4e zaoBiaro%a3 4adne1 m2dro0'i, Po%$ze'hne pra%o doty'z2'e do$"ona&o0'i na"azu1e 1e1
/o%iem! /y $tara&a $i. rozpo%$ze'hni3! udziela3 $i. innym, S"2pie' po$iada12'y %iel"ie
/oga't%a 1e$t godny pogardy na%et %e %&a$ny'h o'za'h! gdy4 % pe%nym zna'zeniu 1e$t ta"
t.py! 4e nie zau%a4y& 1e$z'ze $%ego /oga't%a, 7ego $er'e %'i24 1e$t $er'em dzie'"a uli'y!
zmu$zonego %al'zy3 z./ami i pazurami o "a4dy gro$z, Porozumie%anie $i. anio&5% 1e$t
o'zy%i$t2 pra%d2! do "t5re1 %y"azania niepotrze/ny 1e$t 4aden inny argument poza natur2
aniel$"2, 6a"a do$"ona&o03 mu$i /y3 rozpo%$ze'hniana! rozdzielana! i mu$i $i. to od/y%a3 %
1edyny $po$5/ do$t.pny naturze intele"tualne1! to zna'zy intele"tualnie J przez u"azy%anie
innemu umy$&o%i po1.'ia pra%dy,
/ego 7odw8j+# +#%$r#, o2wiec#+ie i )ow#
Og5lnie rze'z /ior2'! intele"tualne porozumie%anie $i. anio&5% odpo%iada porozumie%aniu
$i. ludzi, ?o4na 1e opi$a3 1a"o u1a%nianie po1.3 aniel$"i'h innemu anio&o%i, W0r5d na$
porozumie%anie $i. przy1mu1e pod%51n2 po$ta3 nau'zania i po pro$tu m5%ienia! u"azy%ania
po1.'ia 1a"o zale4nego od pier%$ze1 i na1%y4$ze1 pra%dy lu/ od indy%idualne1 %oli
m5%i2'ego, ?o4emy demon$tro%a3 %olno03 'z&o%ie"a lu/ %$pomina3 o na$zym
zami&o%aniu do opery! ulu/ione1 re$taura'1i i na$ze1 $"&onno0'i do to%arzy$t%a pe%ny'h
ludzi, P anio&5% to rozr54nienie 1e$t zna'znie o$trze1$ze ni4 u na$, 6eologo%ie nadali tym
$po$o/om porozumie%ania $i. imponu12'e naz%y ilumina'1i (lu/ o0%ie'ania) i mo%y,
O0%ie'anie 1e$t po pro$tu 'zym0! 'o nazy%amy nau'zaniem! o'zy%i0'ie 1e0li przez nau'zanie
rozumiemy u"azy%anie pra%dy! a nie przed$ta%ianie $zalony'h teorii 'z&o%ie"a! "t5ry
upar'ie u$i&u1e $i. %yr54ni3! 'zy rozhi$teryzo%anego ma1a'zenia nieprzygoto%anego
%y"&ado%'y, Po1.'ie u1a%niane % o0%ie'eniu 'zy ilumina'1i nie zale4y od na$ze1 %oli! le'z
od pier%$ze1 pra%dy! to zna'zy odpo%iada rze'zom ta"im! 1a"ie $2, O'zy%i0'ie nie u'zymy
ludzi %5%'za$! gdy zanudzamy i'h $%oimi marzeniami! ro/imy na ni'h %ra4enie do/rymi
inten'1ami 'zy po'hle/iamy im $%oimi 4y'zeniami, P anio&5% u'zenie od/y%a $i. zupe&nie
inn2 metod2 ni4 u ludzi, Enio&o%ie nie u'z2 $i. na%za1em! roz%i1a12' d&ugi 'i2g
rozumo%ania! /y zarzu'i3 "ot%i'. pra%dy % umy0le drugiego, >ozumo%anie 1e$t ludz"2
"onie'zno0'i2 % ludz"ie1 $&a/o0'i! "ul2! na "t5re1 %$piera12 $i. na$ze umy$&y! "u0ty"a12' "u
pra%dzie, P'zenie aniel$"ie nie 1e$t przypra%ione $por2 $z'zypt2 o/raz5%! przy"&ad5% 'zy
prze'i%ie#$t%C $2 to %yt%ory %yo/ra8ni! a anio&o%ie zupe&nie 1e1 nie ma12, :la ni'h zadanie
nau'zania 1e$t 'a&"o%i'ie pro$te, :opro%adza12 oni innego anio&a do poznania pra%dy!
uma'nia12' $&a/$zy intele"t! a na$t.pnie u"azu12' po1.'ie! "t5re 'h'2 prze"aza3 J /ior2'
ni4$zego anio&a za r.".! a na$t.pnie zapala12' 0%iat&o,
6o pra%da! 4e uma'nianie innego intele"tu 1e$t nie'o ta1emni'zym dzia&aniem, -ie mo4e $i.
ono od/y%a3 przez 4adne /ezpo0rednie dzia&anie na intele"t aniel$"iego u'znia! do"r.'enie
mu 0ru/! do$ta%ienie "il"u podp5re" 'zy %lanie przede$tylo%ane1 mo'y, 6yl"o <5g mo4e
dzia&a3 /ezpo0rednio na intele"t i %ol., 7e$t to ra'ze1 po0rednie %ydo/y%anie z u'znia 'zego0
lep$zego ni4 to! 'o dot2d /y&o % nim na1lep$zeC mo/ilizo%anie go do dzia&a#! "t5ry'h nie
m5g&/y do"ona3 $am, K%i.ty 6oma$z da1e nieo'enion2 %$"az5%".! gdy do opi$ania $po$o/u
dzia&ania %y4$zego anio&a na intele"t ni4$zego u4y%a $&o%a Fumo'nienieG, :zi."i temu
uma'nianiu ni4$zy anio& rozumie zna'znie lepie1! podo/nie 1a" ma&y 'h&opie' 0pi % /urzo%2
no' zna'znie lepie1 % &54"u mamy! 'ho'ia4 $amo $panie 1e$t 1ego %&a$nym za1.'iem! a
malut"ie dzie'"o 'hodzi $pra%nie! ma12' zape%nion2 pomo'! ale naty'hmia$t upada! gdy
zo$ta1e 1e1 poz/a%ione, 6a" $amo m&odzi m.4'zy8ni $2 od%a4nie1$i i /ardzie1 $z"odli%i %
doda12'e1 otu'hy o/e'no0'i gangu,
Pra%dzi%e zna'zenie tego $tarannie do/ranego przez 6oma$za $&o%a 1e$t na%et do/itnie1$ze,
6o! 'o ni4$ze! za%$ze dzia&a lepie1 % po&2'zeniu z %y4$zym i dlatego 4y'ie %egetaty%ne u
z%ierz2t ma %y4$zy poziom ni4 u ro0lin! a 4y'ie zmy$&o%e u 'z&o%ie"a J %y4$zy poziom
ni4 u z%ierz2t, ?imo 4e por5%nanie nie 1e$t do"&adne! ponie%a4 rodza1o%o 1e$te0my r5%ni!
to $amo mo4na % nie%iel"im $topniu do$trze' % dzia&ania'h ludzi= 'z&o%ie" lepie1 gra %
golBa! gdy 1ego prze'i%ni'y $2 od niego lep$i % te1 grze! i lepie1 my0li! gdy mo'u1e $i. z
partnerem intele"tualnym! "t5ry prze%y4$za go o "la$., H drugie1 $trony "il"a lat $p.dzony'h
% ryn$zto"u nie u&at%i edu"a'1i "ulturalne1 "o/iety, O/$er%u1e $i. te4 %yra8ne o/ni4enie
poziomu intele"tualnego my0li'ieli Ko0'io&a! gdy /ra"u1e pra%dzi%ego $prze'i%u,
-ienapr.4ane mi.0nie %iot'ze12, Sam Ba"t %$p5&dzia&ania z %y4$zym intele"tem %zma'nia i
u$pra%nia umy$& ni4$zego anio&a,
:rugi etap tego nau'zania! 'zyli u"azy%anie po1.'ia! do"onu1e $i. przez 1ego pro$te
roz/ieranie, Widzieli0my! 4e %y4$zy anio& pozna1e za po0redni't%em mnie1$ze1 li'z/y
/ardzie1 po%$ze'hny'h po1.3C prze"azanie i'h /ez 4adne1 zmiany ni4$zemu anio&o%i /y&o/y
1a" danie dzie'"u u/ra# 1ego o1'a, ?og2 to /y3 zna'znie lep$ze u/rania! ale $2 o %iele za
du4e dla dzie'"a, 6a" $amo %y4$ze po1.'ia $ame % $o/ie $2 zna'znie lep$ze! ale prze"ra'za12
mo4li%o0'i ni4$zego intele"tu i przyno$z2 1edynie mgli$te i /ez&adne poznanie, ?u$z2 zo$ta3
przy'i.te i u"$zta&to%ane! /y pa$o%a&y do intele"tu aniel$"iego u'znia, Potrze/u12
u$z'zeg5&o%ienia! o"ro1enia i'h po%$ze'hno0'i,
Nadnego z aniel$"i'h do"tor5% nie mo4na napra%d. naz%a3 $pe'1ali$t2, 6ematy"a i'h
nau'zania o/e1mu1e %$ze'h0%iat rze'zy $t%orzony'h, -ie doty'zy i$toty <oga ani %idzenia
u$z'z.0li%ia12'ego te1 i$toty, W "o#'u "a4dy anio& %idzi /o$"2 i$tot. % 'a&e1 1e1 pe&niC poza
tym nie mo4na 1e1 u"aza3 % nau'zaniu! gdy4 nie mog2 1e1 o/123 grani'e 4adnego po1.'ia /ez
%zgl.du na to! 1a" /ardzo /y&o/y ono po%$ze'hne, 6o aniel$"ie nau'zanie "on'entru1e $i. na
dzie&a'h <o4y'h zna1du12'y'h $i. % <ogu 1a"o $%o1e1 przy'zynie! to zna'zy % plana'h
/o$"iego Er'hite"ta J <o4y'h idea'h J i i'h %y"ony%aniu, O'zy%i0'ie %y4$i anio&o%ie
po$iada12 te plany % $po$5/ na1/ardzie1 z/li4ony do po$iadania i'h przez <oga! 1a"o 4e $2
do$"onal$zymi o/razami <oga i zna1du12 $i. /li4e1 8r5d&a ty'h idei,
-a1lep$zym /oda1 przy"&adem tego u"azy%ania pra%dy u anio&5% mo4e /y3 promie# 0%iat&a!
"t5ry m"nie ze $%ego 8r5d&a! rozpada $i. tu i 5%dzie na r54ne "olory! ale nigdy $i. nie
zatrzymu1e! dop5"i nie o$i2gnie grani' $t%orzenia, 6a" $amo o/1a%ienie %y4$zego anio&a
rozprze$trzenia $i. nie na 1ednego anio&a! le'z na %$zy$t"i'h ni4$zy'h od niego! do$to$o%u12'
$i. do umy$&u "a4dego z ni'h! le'z nigdy $i. nie zatrzymu12'! dop5"i nie o0%ie'i na1ni4$zego
anio&a, Promie# aniel$"iego 0%iat&a nie mo4e przeni"n23 %oli 4adnego innego anio&a J ta
1e$t nienaru$zalna, -a%et anio&o%ie mog2 tyl"o na"&ania3 %ol. drugiego do dzia&ania, ?og2
12 "u$i3 'zym0 roz"o$znym! le'z nigdy nie mog2 %y%iera3 tego nieza%odnego 'zaru! "t5ry
1e$t %&a0'i%y 1edynie -a1%y4$zemu :o/ru,
7edna"4e ten aniel$"i promie# 0%iat&a rozpo0'iera $i. na intele"ty %$zy$t"i'h ni4$zy'h
anio&5%! o0%ie'a12' 1e! o'zy$z'za12' z %$zel"ie1 nie%iedzy i do$"onal2'! podo/nie 1a"
promienie $&o#'a u$u%a12 'iemno03! da12' 0%iat&o i u"azu12' %zro"o%i przedmiot %idzenia,
O'zy%i0'ie promie# ten za%$ze /iegnie z g5ry na d5&! od %y4$zego anio&a do ni4$zego! /o
u'zy3 mog2 tyl"o 'i! "t5rzy %iedz2 J przyna1mnie1 u anio&5%, -ie ma tu mo%y o tym! /y
"to0 /y& %i."$zym e"$pertem % 1edne1 "%e$tii i mnie1$zym % inne1! /y m5g& /y3
nau'zy'ielem 1edne1! a mu$ia& u'zy3 $i. drugie1, W 0%ie'ie aniel$"im %y4$i anio&o%ie
za%$ze $2 /li4e1 <oga! przodu12 % poznaniu i 0%i.to0'i i dlatego %iedz2 %i.'e1 o %$zy$t"i'h
rze'za'h ni4 'i! "t5rzy $2 od ni'h ni4$i,
W pou'za12'e1 ilumina'1i anio&5% nie ma na%et 0ladu $"2p$t%a, Wy4$zy m5%i %$zy$t"o! 'o
%ie! dziel2' $i. % pe&ni $%o12 prze%ag2 z %$zy$t"imi innymi anio&ami i odpo%iada12' % ten
$po$5/ na 'e'hu12'e do/ro pragnienie rozprze$trzeniania $i., 7e$t to 'i2g&e du'ho%e rodzenie!
intele"tualne p&odzenie! "t5re 1e$t a/$olutnie /ezgrani'zne, Wy4$zy anio& nie $ta1e $i. z tego
po%odu ani odro/in. gor$zy, -adal 1e$t %y4$zy! /o 1ego %i."$ze poznanie 1e$t %&a0nie 1emu
%&a0'i%e! te intele"tualne u/rania pa$u12 tyl"o do niego, W$zy$'y inni % nim u'ze$tni'z2! ale
niedo$"onale! "a4dy propor'1onalnie do $%oi'h mo4li%o0'i intele"tualny'h, Eniel$"ie
nau'zanie 'i2gnie $i. eon za eonemC $"oro nie ma no'y! "t5ra mog&a/y 1e przer%a3! aniel$"ie
$&o#'a %y$y&a12 $%o1e promienie % 'i2gu %ie'znego dnia! /o za%$ze /.d2 no%e rze'zy do
u"azania! doty'z2'e 0%iata rze'zy $t%orzony'h J o/1a%ienia! "t5re na1$zy/'ie1 i na1lepie1
otrzymu12 %y4$i anio&o%ie, -a%et gdy 0%iat przeminie i zo$tanie og&o$zony $2d! /.dzie
i$tnia&a $ta&a "onie'zno03 ilumina'1iC ni4$ze umy$&y za%$ze /.d2 potrze/o%a&y od %y4$zy'h
anio&5% uma'niania i o/1a%iania! gdy4 aniel$"ie nau'zanie 1e$t tyl"o 'zym0 udzielanym!
po4y'zanym! ta" 1a" po%ietrze po4y'za d8%i." od gard&a 0pie%a"a i nie mo4e go za'ho%a3
/ez 'i2g&ego %$pierania przez 0pie%a12'e gard&o,
Mow# #+io18w
-ie %$zy$t"ie aniel$"ie rozmo%y $2 uro'zy$tym pou'zeniem, P anio&5% i$tnie1e r5%nie4 ta
/ardzo o$o/i$ta mo%a! "t5ra prze%i1a $i. %e$o&o przez dni ludz"iego 4y'ia % /ar%ny'h
$tro1a'h paplania! plote'ze"! nadziei! marze#! 4y'ze# i prze4y3, Ka4dy /o%iem anio& po$iada
ten /ez'enny $"ar/ % pe&ni oryginalnego i ta1emni'zo indy%idualnego poznania! "t5re 1e$t
niez/y%aln2 %&a$no0'i2 o$o/o%o0'i,
/ej +#%$r#
K%i.ty 6oma$z nazy%a ten typ aniel$"i'h rozm5% Fmo%2G, Eni ilumina'1a! ani mo%a nie
po'i2ga za $o/2 4adnego ryzy"a ani trudu z%i2zanego z %yt%arzaniem d8%i."u! %ymo%2 i
arty"ula'12! nie m5%i2' 1u4 o $eplenieniu i 12"aniu $i.! "t5re %y%o&u12 ta"ie dzi%a'zne $"ut"i
% %ypad"u ludz"i'h rozm5%, O/a typy aniel$"iego porozumie%ania $i. do"onu12 $i. /ez
%y$i&"u i z na1%y4$z2 pre'yz12 przez $am pro$ty a"t m5%ienia, P anio&5% $amo $"iero%anie
po1.'ia do innego anio&a zape%nia 1ego zrozumienie,
Pzy$"u1emy po1.'ie trzema r54nymi metodami= na%y"o%o! ta" 1a" pami.tamy ta/li'z".
mno4enia! nie "orzy$ta12' z nie1 'z.0'ie1! ni4 to "onie'zneC rze'zy%i0'ie! gdy roz%a4amy 1e
tu i teraz i % pe%nym zna'zeniu m5%imy $ami do $ie/ieC 'elo%o! 1a"o $"iero%ane do "ogo0
innego! ta" 1a" %5%'za$! gdy %pro%adzamy ide. % 4y'ie! /udu12' dom! u"azu12' pra%d. lu/
od$&ania12' ta1ni"i na$ze1 o$o/o%o0'i, W 4adnym razie nie %y$tar'zy na"aza3 po1.'iu! /y
z1a%i&o $i. % umy0le inne1 o$o/y, Kne/el zatrzyma na$ze my0li $z'zelnie zam"ni.te % na$
$amy'h! g&u'hota 1e$t prze$z"od2! "t5ra "a4e nam "r24y3 %o"5& 'udzego umy$&u! a na%et
$ame $&o%a $pi$"u12 prze'i%"o nam! odma%ia12' d8%igania 'i.4"iego /rzemienia g&./o"ie1
"on'entra'1i lu/ niezgra/nie ni$z'z2' deli"atne od'ienie my0li! z/yt "ru'he1 i do$"ona&e1! /y
mog&a znie03 prze"azy%anie, -a$ze po1.'ia mog2 zo$ta3 u"ryte przed innymi! /o odm5%imy
i'h u"azania lu/ tyl"o dlatego! 4e o'i.4a&o03 na$zy'h 'ia& $pra%ia! i4 nie da $i. opi$a3 pi."na!
"t5re ta" urze"a na$ze umy$&y, 7e$te0my zmu$zeni do u4y%ania ze%n.trzny'h $&5% i zna"5%
i 'z.$to $ama ta ze%n.trzno03 $tano%i "on"retn2 prze$z"od., 6ego %&a0nie utrudnienia nie
ma12 anio&o%ie,
/ej 7o8'
S"2d $&u'ha12'y anio& %ie! 4e $i. do niego m5%iQ Odpo%ied8 na to pytanie %yda1e $i. nam
zde'ydo%anie ta1emni'za! 'ho'ia4 od 'za$u do 'za$u otrzymu1emy %$"az5%". J gdy
'zu1emy na $o/ie 'zy10 %zro"! 'h%ytamy my0l przed 1e1 u"o#'zeniem 'zy $&o%o! zanim
zo$tanie %ypo%iedziane, K%i.ty 6oma$z m5%i 'a&"iem pro$to! 4e podo/nie 1a" na$ze zmy$&y
$2 poru$zane przez rze'zy zmy$&o%e! ta" $amo intele"t anio&a 1e$t poru$zany przez rze'zy
intele"tualneC ta" 1a" zna"i zmy$&o%e po/udza12 zmy$&y ze%n.trzne! podo/nie za pomo'2
po1.3 mo4na po/udzi3 do u%a4ania umy$& anio&a,
Kiedy za$tana%iamy $i. nad tym! 4e 1eden anio& mo4e m5%i3 do drugiego z drugiego "o#'a
nie/a! mo4e $i. nam %yda%a3! 4e nie/o 1e$t pra%dzi%ym ra1em dla pod$&u'hi%a'za, 6o
pra%da! 4e odleg&o03 nie odgry%a 4adne1 roli % aniel$"ie1 rozmo%ie! gdy4 dzia&ania
intele"tualne anio&5% $2 oder%ane od 'za$u i prze$trzeni! zamy"a12'y'h % $o/ie materi. J
utrudnie#! "t5re $2 0'i0le po&2'zone z na$z2 rozmo%2 za po0redni't%em z%i2zany'h z ni2
%yo/ra4e# i ze%n.trzny'h $&5%, E 1edna" Ba"ty'znie nie/o /y&o/y dla pod$&u'hi%a'za
pie"&em! /o 'ho3/y anio&5% dzieli&o od $ie/ie 'a&e nie/o! 1eden mo4e m5%i3 do drugiego %
pe&ne1 dy$"re'1i! ponie%a4 1edynym 0rod"iem po/udza12'ym u%ag. 1e$t %ola m5%i2'ego,
Fa"ty'znie ni"t $i. nie mu$i do%iedzie3! 4e 'i d%a1 % og5le ze $o/2 rozma%iali, -ie ma
4adnego $po$o/u pod&2'zenia $i. do rozmo%y! gdy4 nie prze'hodzi ona przez 4adn2 'entral.,
Z#kre i %e)#%
W przypad"u ilumina'1i m5%i2 tyl"o %y4$i anio&o%ie! ale % /ardzo o$o/i$te1 rozmo%ie
anio&5% % 4adnym razie $trona m5%i2'a nie 1e$t tyl"o 1edna, -i4$i anio&o%ie mog2 m5%i3 do
%y4$zy'h! a na%et do $amego <oga! i ma12 im 'o0 do po%iedzenia, Pami.ta1my! 4e mo%a ta
zale4y od %oli m5%i2'ego oraz 1ego o$o/o%o0'i! "t5ra 1e$t %&a0'i%a %y&2'znie 1emu, Co
m5%i <ogu "t5ry0 z ni4$zy'h anio&5%Q -o '54! ta nieprzer%ana "on%er$a'1a z <ogiem 1e$t
poga%.d"2 za"o'hany'h! 'i2g&ym %yra4aniem podzi%u! u%iel/ienia i /o1a8ni %o/e' 7ego
ma1e$tatuC a od 'za$u do 'za$u od/y%a $i. o"az1onalna narada na temat tego! 'o nale4y zro/i3
% za"re$ie porz2d"o%ania %$ze'h0%iata,
Rz!d& #+ie-kie w 7orz!dk$ 7owzec.+&)
0ojcie .ier#rc.ii
:o$"ona&o03 aniel$"iego $po$o/u porozumie%ania $i.! % tym "onie'zne pomini.'ie
mo4li%o0'i nieporozumie# i uprzedze# u'zu'io%y'h! "t5re ta" utrudnia12 4y'ie $po&e'zne
ludzi! m5%i 'o0 o do$"ona&o0'i 'h5r5% aniel$"i'h, Ho$ta&y one naz%ane hierar'hiami, K%i.ty
6oma$z zdeBinio%a& to o"re0lenie 1a"o F0%i.te %&adzt%oG! %y'i2ga12' z niego pe&ne
"on$e"%en'1e % po$ta'i %&ad'y i 1ego poddany'h J $po&e'zno0'i! 'zyli grupy "iero%ane1
przez %&ad'. do 1e1 'elu, <5g! na1%y4$zy %&ad'a! 1a"o pier%$za przy'zyna! pan i rz2d'a! 1e$t
%&ad'2 %$zy$t"i'h anio&5% oraz %$zy$t"i'h ludzi! a na%et %$zy$t"i'h $t%orze#,
W$ze'h0%iat za0 1e$t %&adzt%em! "t5rego %&ad'2 1e$t <5g! poddanymi J %$zy$t"ie
$t%orzenia! a %$p5lnym 'elem J <5g,
Nier#rc.i# -$dzk#
7edna"4e hierar'hia 1e$t 0%i.tym %&adzt%em! 'o ozna'za! 4e o"re0lenie to 1e$t za$trze4one dla
$po&e'zno0'i zdolne1 u'ze$tni'zy3 % 0%i.to0'i <oga! zdolne1 do 'noty i z%y'i.$t%a lu/
grze'hu i "l.$"i! 'zyli $po&e'zno0'i 'e'hu12'e1 $i. %olno0'i2 i moralno0'i2, -ie %$zy$t"ie
$po0r5d ty'h %olny'h i moralny'h $t%orze#! "t5ry'h %$p5lnym %&ad'2 1e$t <5g! nale42 do
tego $amego $tanu % o/r./ie %iel"iego <o4ego imperium, Spo$5/ rz2dzenia "a4d2 grup2
idzie za natur2 i dzia&aniami rz2dzony'h przez -iego poddany'h! ponie%a4 <5g 1e$t /ardzo
m2drym %&ad'2, Sierar'hia ludz"a otrzymu1e rz2d od <oga % po$ta'i o/raz5% zmy$&o%y'h i
1e$t oddzieln2 %&adz2C hierar'hia aniel$"a otrzymu1e <o4e "iero%ni't%o % 1ego intele"tualne1
'zy$to0'i! /ez po0redni't%a rze'zy zmy$&o%y'h,
Nier#rc.i# #+ie-k#
S"oro $pra%o%anie rz2d5% oraz 4y'ie polity'zne i $po&e'zne $2 zgodne z naturami i
dzia&aniami poddany'h! z%&a$z'za gdy rz2d'a 1e$t m2dry! %yni"a z tego naty'hmia$t! 4e
4y'ie $po&e'zne i polity'zne anio&5% 1e$t 'a&"o%i'ie r54ne od na$zego, -ie /.dzie po'i2ga&o
za $o/2 i$tnienia /ra't% trze8%o0'i 'zy to%arzy$t% "rze%ienia do/ry'h o/y'za15%! nie
/.dzie % nim "lu/5% $porto%y'h ani "5&e" "ra%ie'"i'h! a me'ze! rozgry%"i i $porty /.d2
'a&"iem %y"lu'zone, W$zy$t"ie te dzia&ania za"&ada12 i$tnienie 'ia&! a anio&o%ie i'h nie ma12,
Po$iada12 oni tyl"o d%a dzia&ania o 'zy$to intele"tualne1 naturze! nale42'e do typu dzia&a#
przynale4ny'h <ogu J dzia&ania intele"tu i %oli, W$zel"ie r54ni'e % o/r./ie $tanu
aniel$"iego mu$z2 $i. na ni'h opiera3,
Ka4dy anio& 1e$t odr./nym rodza1em! ponie%a4 mno4enie 1edno$te" % o/r./ie rodza1u! "t5ry
nie o/e1mu1e indy%idualizu12'e1 za$ady materii! 1e$t niemo4li%e, ?imo to % o/r./ie $tanu
aniel$"iego napoty"amy trzy g&5%ne modele dzia&alno0'i intele"tualne1! trzy $topnie
po%$ze'hnego po1mo%ania! "t5re t%orz2 trzy Fmia$taG aniel$"ie! 'zyli trzy hierar'hie
anio&5%, Pier%$i z ni'h zna12 ta"ie po1.'ia rze'zy! 1a"ie i$tnie12 % a/$olutnie po%$ze'hne1
przy'zynie= $amym <ogu, Sto12 oni % przed$ion"u <oga, :rudzy! o poznaniu mnie1
do$"ona&ym! mnie1 po%$ze'hnym! zna12 ta"ie po1.'ia rze'zy $t%orzony'h! 1a"ie i$tnie12 %
na1/ardzie1 po%$ze'hny'h przy'zyna'h $t%orzony'h, 6rze'i zna12 po1.'ia rze'zy 1a"o
zale4ne od i'h %&a$ny'h przy'zyn $t%orzony'h,
Podo/nie 1a" % 4adnym mie0'ie %$zy$'y ludzie nie mog2 /y3 Bun"'1onariu$zami poli'1i
drogo%e1 'zy $tenograBami! r5%nie4 %0r5d anio&5% mu$i i$tnie3 rozr54nienie urz.d5% i
o/o%i2z"5%! 1e0li ma nie do103 do po%$ze'hnego zam.tu, 6a" %i.' % "a4dym z trze'h
aniel$"i'h mia$t %yr54nia $i. trzy r54ne porz2d"i, Pier%$ze aniel$"ie mia$to "on'entru1e
dzia&ania na $amym <ogu= "ontemplu1e i$toty rze'zy % <ogu, ?ie$z"a12 % nim SeraBini J
na1%y4$i ze %$zy$t"i'h anio&5%! 'e'hu12'y $i. na10'i0le1$zym z1edno'zeniem z <ogiem i
na1gor.t$z2 mi&o0'i2 do -iego, Od te1 p&omienne1 mi&o0'i po'hodzi i'h naz%a, Kole1ni $2
Cheru/ini! o/darzeni pe&ni2 m2dro0'i ('o ozna'za i'h naz%a) i 'ie$z2'y $i. na1g&./$zym
poznaniem <o4y'h ta1emni' J m2dro0'i <o4e1 opatrzno0'i, Widz2 oni %yra8nie pier%$z2
$pra%'z2 mo' /o$"iego modelu, O$tatnie mie1$'e % tym porz2d"u za1mu12 6rony!
po$iada12'e do$"ona&2 zna1omo03 "re$u %$zy$t"i'h rze'zy! a %i.' rozporz2dzenia <o4y'h
%yro"5%, 6rony ma12 pe%n2 'e'h. %$p5ln2 dla 'a&ego tego porz2d"u! Cheru/ini r5%nie4 12
ma12! ale ma12 ta"4e $%o12 $pe'1aln2 'e'h.! a SeraBini ma12 'e'hy zar5%no 6ron5%! 1a" i
Cheru/in5%! a ta"4e %&a$n2 'e'h.! 1e$z'ze %y4$z2, W rze'zy $ame1 %za1emne po%i2zania %
o/r./ie "a4de1 hierar'hii o/o%i2zu12 po%$ze'hnie= na1ni4$zy porz2de" ma %$p5ln2 'e'h.!
"t5r2 po$iada te4 i prze%y4$za porz2de" /ezpo0rednio %y4$zy, Porz2d"i te1 pier%$ze1
hierar'hii mo4na por5%na3 do ludzi! $po0r5d "t5ry'h %$zy$'y $2 przy1a'i5&mi "r5la,
7edna"4e 1eden ma pra%o prze/y%a3 pouBale % 1ego o/e'no0'i! drugi zna 1ego ta1emni'e! a
trze'i 1e$t z nim z&2'zony nieu$tannym to%arzy$zeniem,
W&a0'i%ym przedmiotem drugiego aniel$"iego mia$ta! za1mu12'ego $i. po%$ze'hnymi
przy'zynami $t%orzonymi! 1e$t og5lny porz2de" 0rod"5% % "onte"0'ie o$tate'znego 'elu,
:latego r5%nie4 %ymaga ono %yr54nienia trze'h porz2d"5% aniel$"i'h, Pier%$zy t%orz2
Pano%ania! do "t5ry'h nale4y rozr54nianie rze'zy podlega12'y'h rz2dom, -a$t.pne $2 ?o'e!
po$iada12'e %&adz. realizo%ania rze'zy! "t5re ma12 /y3 %y"onane! przez nada%anie
przy'zynom po%$ze'hnym "onie'zne1 energii, O$tatnie J W&adze J za1mu12 $i.
$z'zeg5&ami doty'z2'ymi "on"retny'h $po$o/5%! 1a" ma12 /y3 przepro%adzone rze'zy! "t5re
ma12 /y3 %y"onane lu/ zle'one,
Pra'a trze'iego aniel$"iego mia$ta ma przede %$zy$t"im 'hara"ter %y"ona%'zy! ponie%a4
przedmiotem 1ego dzia&ania $2 przy'zyny po$z'zeg5lne rze'zy $t%orzony'h, Przy%5d'y
mia$ta! H%ierz'hno0'i! za1mu12'y $i. g&5%nie po'z2t"ami dzia&a#! prze%odz2 aniel$"ie1
pra'y %y"ona%'ze1! polega12'e1 na og&a$zaniu $pra% <o4y'h, Kole1ni $2 Er'hanio&o%ie!
"t5ry'h zadaniem 1e$t o/%ie$z'zanie %iel"i'h rze'zy ludziom i tro$"a o do/ra! "t5re ma12
'hara"ter 1edno'ze0nie og5lny i $z'zeg5&o%y! ta"ie 1a" pra%dy %iary i "ult <o4y, W "o#'u
na$t.pu12 Enio&o%ie! "t5rzy og&a$za12 z%y'za1ne rze'zy i opie"u12 $i. do/rami
po$z'zeg5lnymi! indy%idualnymi,
Ka4dy z ty'h porz2d"5% o/e1mu1e %ielu! /ardzo %ielu indy%idualny'h anio&5%, Ddy/y0my
znali i'h do$"onale! mogli/y0my rozpozna3 %$zy$t"ie %&a0'i%e im dzia&ania a4 do
na1dro/nie1$zy'h $z'zeg5&5%, Ponie%a4 1edna" znamy i'h tyl"o niedo$"onale i nie%yra8nie!
nie mo4emy pozna3! 4e "a4dy z ni'h ma $%o1e $z'zeg5lne zadanie i $%o1e $z'zeg5lne mie1$'e
% o/r./ie $%ego porz2d"u J ta" $amo 1a" $poty"a12' o/'ego ro/otni"a % mie0'ie! % "t5rym
i$tnie1e %y&2'znie przemy$& %&5"ienni'zy! nie mo4emy %iedzie3 ni' ponadto! 4e pra'u1e %
Ba/ry'e, -ale4y zau%a4y3! 4e pod$ta%2 ty'h porz2d"5% $2 r54ne do$"ona&o0'i naturalne
r54ny'h anio&5%! "t5re 1a" %idzieli0my! rzutu12 na $Ber. &a$"iC %$"ute" tego /.d2 tr%a&y
na%et %5%'za$! gdy 0%iata nie trze/a 1u4 /.dzie "iero%a3 do 1ego %&a0'i%ego 'elu,
Ha$adne %yda1e $i. tuta1 po$ta%ienie pytania! 1a" du4a 'z.03 te1 nau"i o hierar'hia'h
aniel$"i'h polega na %ierze, 6a" napra%d. zna'zna 1e1 'z.03 nie pozo$ta%ia %2tpli%o0'i,
Wiara! 4e anio&o%ie m5%i2 do $ie/ie na%za1em i do <oga! %yni"a %yra8nie z r54norodny'h i
li'zny'h 0%iade't% ta"i'h rozm5% % Pi0mie K%i.tym, So/5r Aatera#$"i
1+
zdeBinio%a&! 4e
i$tnie12 trzy hierar'hie anio&5%! a % "a4de1 z ni'h $2 trzy 'h5ry, W$zy$t"ie za0 naz%y ty'h
'h5r5% $2 za%arte % Pi0mie K%i.tym, ?o4na do tego doda3 0%iade't%a po'hodz2'e z
liturgii Ko0'io&a= 6e :eum! oBi'1a "u 'z'i Enio&5% Str545%! ?i'ha&a! >aBa&a i ta" dale1,
Sz'zeg5&o%e roz%ini.'ie i o/1a0nienie BilozoBi'zne $2 dzie&em 0%i.tego 6oma$za!
opra'o%anym na pod$ta%ie /ogate1 trady'1i O1'5% Ko0'io&a! z%&a$z'za 0%i.tego Drzegorza i
P$eudo:ionizego! /i/li1ny'h opi$5% zada# anio&5% oraz trady'1i BilozoBi'zne1 doty'z2'e1
i$tot poru$za12'y'h $Bery nie/ie$"ie, K%iatu oddzielony'h inteligen'1i 6oma$z nada1e no%2!
organi'zn2 $tru"tur.! opiera12' i'h uporz2d"o%anie na za$adzie 'oraz $&a/$ze1 ilumina'1i
intele"tualne1! do$"onale %yzna'za im mie1$'e % porz2d"u po%$ze'hnym i utrzymu1e
perBe"'y1n2 harmoni. $topni u'ze$tni't%a % do$"ona&o0'i <o4e1,
Rz!d& i 7orz!dek w 7iek-e
Ko+iecz+o23 .#r)o+ii w 7iek-e
6ra"tat doty'z2'y rz2d5% nad 0%iatem du'ho%ym /y&/y niepe&ny! gdy/y nie po0%i.'ono %
nim ani $&o%a pie"&u, O'zy%i0'ie % pie"le r5%nie4 i$tnie12 rz2dy i pe%ien rodza1 porz2d"u!
gdy4 1a"o dzie&o <o4e nie mo4e ono um"n23 planom /o$"iego Er'hite"ta, W pie"le
%y$t.pu1e rodza1 prze%rotne1 harmonii! zgodno03 % niegodzi%o0'i! 1a"2 mogli/y0my znale83
%0r5d z&odziei 'zy morder'5%, 7e$t to %$p5&dzia&anie nie przy1a8ni 'zy $ympatii $po&e'zny'h!
le'z z1adli%o0'i na"iero%ane1 na %$p5lny 'el J nie do"ona#! le'z ni%e'zenia, Pod$ta%2 te1
zgody! tego porz2d"u pie"&a! $2 dary naturalne upad&y'h anio&5%! podo/nie 1a" naturalne dary
do/ry'h anio&5% t%orz2 pod$ta%. i'h hierar'hii, :ary naturalne nie podlega12 utra'ie
%$"ute" $amego grze'hu! %i.' Au'yBer i 1ego z%olenni'y przenie0li $%2 naturaln2 %y4$zo03 i
ni4$zo03 do "r5le$t%a grze'hu, Au'yBer 1e$t tam na1%y4$zy! ponie%a4 1e$t % naturalny $po$5/
na1do$"onal$zym ze %$zy$t"i'h dia/&5% i ponie%a4 1ego grze'h /y& na1%i."$zy,
-ie mo4e to /y3 dla niego %iel"2 po'ie'h2! gdy4 nie i$tnie1e pot.4nie1$za przy'zyna
nie$z'z.0'ia ni4 u'zynienie z&a! $z'zeg5lnie dla 'zy$te1 inteligen'1i, <y'ie przy%5d'2! /y'ie
na1%i."$zym! % grze'hu ozna'za 1edno'ze0nie /y'ie na1/ardzie1 nie$z'z.0li%ym, -ie%iel"ie
zado%olenie! 1a"ie mog&o/y p&yn23 z po'zu'ia %&adzy! o/ra'a $i. % popi5& %$"ute" tego! 4e
na1%i."$zy z dia/&5% 1e$t pod%&adnym na1mnie1$zego z do/ry'h anio&5%! ponie%a4 %$zel"i
porz2de" i %&adza zna1du12 $i. pier%otnie % <ogu! a $t%orzenia u'ze$tni'z2 % ni'h
propor'1onalnie do $%e1 /li$"o0'i %o/e' <oga, W rze'zy $ame1 do popio&u 'z.$to dole%a $i.
tro'h. o'tu! na przy"&ad gdy z%y"&y 'z&o%ie"! ta"i 1a" pro/o$z'z z Er$! otrzymu1e pe&n2
%&adz. nad 'a&2 pie"ieln2 hord2,
Mow# di#'18w
W pie"le nie /ra"u1e rozm5% J 'ho3 nie%2tpli%ie dale"o im do /udu12'y'h J gdy4 dia/&y
nadal po$iada12 $%o12 aniel$"2 %ol. i po1.'ia, -ie ma 1edna" ilumina'1i ani nau'zaniaC nie
tyl"o dlatego! 4e dia/&y $2 ta" zupe&nie z&e! 4e nie pomaga12 innym % a/$olutnie 4aden
$po$5/! le'z ta"4e dlatego! 4e ilumina'1a od/y%a $i. za%$ze % "onte"0'ie porz2d"u pier%$ze1
przy'zyny! a dia/&y zna1du12 $i. %o/e' nie1 % 'a&"o%itym nieporz2d"u, :o/re anio&y m5%i2
1edna" dia/&om od 'za$u do 'za$u o nie"t5ry'h rze'za'h! "t5re mu$z2 %iedzie3! /y plany
<o4e1 opatrzno0'i mog&y $i. po%ie03,
Audzie na ziemi nie mog2 o$i2gn23 do$"ona&ego 4y'ia $po&e'znego anio&5%! ale nie
po%$trzymu1e i'h to od marze#, <y3 mo4e to dlatego! 4e 1e$te0my ta" /li$"o $po"re%nieni z
anio&ami! na%et %$"ute" 'h%ilo%ego roz%a4ania i'h 4y'ia dopada na$ no$talgia podr54ni"a,
Enio&o%ie %yda12 $i. nam %iel"imi /ra3mi! "t5rzy %yprzedzili na$ % drodze do domu o
%iele nu42'y'h mil, Hazdro0'imy im tro'h.! marzymy o po%ro'ie do domu i pr5/u1emy
znale83 'h%ilo%e $'hronienie! %ygl2da12' 'zego0 podo/nego do domu u "re$u drogi, 6a
t.$"ni2'a za do$"ona&o0'i2 i /ezu$tannie dopingu12'a ludzi rodzina da1e $i. nam od'zu3 %
4y'iu $po&e'znym r5%nie $ilnie 1a" % 4y'iu indy%idualnym, Audzie marz2 o do$"ona&ym
$po&e'ze#$t%ie! przeno$z2 te marzenia na papier % tonie $"ru$zonym lu/ %o1o%ni'zym i z
nieuni"nion2 daremno0'i2 u$i&u12 1e %'ieli3 % 4y'ie % mura'h ziem$"iego mia$ta,
-ie dzi%i %'ale! 4e nad tymi marzeniami i elegan'"o opra'o%anymi teoriami uno$i $i. 1a"i0
'ie# anio&5%C tragi'zne 1e$t 1edna" to! 4e % plany te nie %ple'iono ni' %i.'e1 z aniel$"iego
%zoru, -aga pra%da 1e$t ta"a! 4e ludzie nie $2 % $tanie % pe&ni zrealizo%a3 aniel$"iego
przepi$u na utopi., Ch%yta12 $i. z regu&y 1ednego 'zy d%5'h a$pe"t5% aniel$"iego
$po&e'ze#$t%a! ignoru12' zupe&nie re$zt., -a przy"&ad %$p5lnota d5/r u anio&5% %yda&a $i.
ludziom %$pania&ym idea&em= ?iano%i'ie /ogat$i po%inni rozda%a3 %$zy$t"ie $%o1e do/ra!
niezmordo%anie! nieprzer%anie! rado0nie! % /&y$"u %$pania&omy0lno0'i r5%nie 4y'ioda1nym
i nieza%odnym 1a" 'iep&y u0mie'h %io$ennego $&o#'a J gdy/y ta" /y&o! $to$un"i
mi.dzyludz"ie /y&y/y idealne, Ci! 'o $2 %y4e1! za%$ze po%inni /y3 %y4e1! a 'i! 'o ma12
na1%i.'e1! za%$ze po%inni mie3 na1%i.'e1= inteligentnie1$i po%inni /y3 za%$ze %&ad'ami! a
mnie1 inteligentni J poddanymi! nie%yda12'ymi z $ie/ie na%et pomru"u niezado%olenia,
7edna"4e "a4da z ty'h rze'zy u ludzi $ta1e $i. utopi2,
0od$)ow#+ie, 7rze7i +# $%o7i
W rze'zy%i$to0'i aniel$"a utopia nie $"&ada $i. z tego 'zy innego ze %$pomniany'h
'zynni"5%, 7e$t pra%d2! 4e i$tnie1e pe&na %$p5lnota d5/r i /ezgrani'zna ho1no03 %y4$zy'h
anio&5%C ale ta %$p5lnota d5/r nie po'i2ga za $o/2 /ez"la$o%o0'i aniel$"iego $po&e'ze#$t%a!
a ho1no0'i %y4$zy'h anio&5% % rozda%aniu do$"onale odpo%iada ho1ne podporz2d"o%anie
$i. ni4$zy'h % przy1mo%aniu, W tym $po&e'ze#$t%ie %y4$zo03 1e$t %&a0'i%ie mierzona
/li$"o0'i2 %o/e' <oga, Wi."$i anio&o%ie to 'i! "t5rzy na10'i0le1 odz%ier'iedla12 /o$"2
do$"ona&o03 i$tnienia! poznania i mi&o0'iC ho1ni to 'i! "t5rzy ma12 na1%i.'e1 do dania! a da%'y
nie tra'2 d5/r! "t5re rozrzu'a12 ta" $%o/odnie! mimo 4e inni 1e otrzymu12, Wy4$zo03 %i24e
$i. tuta1 z o/o%i2z"iem 'i2g&ego u'zenia inny'h! 4e mo4na im pomaga3! a podporz2d"o%anie
po'i2ga za $o/2 $ta&2 goto%o03 u'zenia $i.! 4e pomo' mo4na przy1mo%a3, Porz2de" 1e$t %i.'
do$"ona&y! a rz2dy $2 &agodn2 i nieza$t2pion2 pomo'2,
Miejce cz1owiek# w rz!d#c. +#d 2wi#%e) d$c.ow&)
6a"ie1 do$"ona&o0'i nie %idziano 1e$z'ze na ziemi ani te4 nigdy $i. 1e1 nie zo/a'zy! 'ho3/y z
tego po%odu! 4e ludzie nie $2 anio&ami! le'z upad&ymi lud8mi, Sierar'hia aniel$"a 1e$t ze
$%e1 natury zde'ydo%anie r54na i do$"onal$za od hierar'hii ludz"ie1! 1edna"4e nie r54ni $i.
od nie1 ta" /ardzo! /y nad dziel2'2 1e przepa0'i2 nie mo4na /y&o przerzu'i3 mo$tu
nadprzyrodzono0'i, W nie/ie ludzie /.d2 /o%iem 1a" anio&o%ie! a 'o %i.'e1! ze%r2 $zeregi
przer%ane przez grze'h dia/&5%, Wznio$&e marzenia ludzi $2 g&./o"o za"orzenione %
plana'h <o4y'h, -ie zo$tan2 %yr%ane z ludz"i'h umy$&5% %$"ute" 'i2g&e1 utraty z&udze#!
%$"ute" $ta&y'h ni'zym na%y" roz'zaro%a# i "l.$", Audzie /.d2 marzy3! a marzenie %
"o#'u $tanie $i. pra%d2 J i ni2 pozo$tanie,
&cie 7o1ecz+e w +ie'ie
7edna"4e gdy ludzie %ezm2 nale4ny im udzia& % 4y'iu $po&e'znym nie/a! aniel$'y do"torzy
/.d2 mieli przed $o/2 pier%$zorz.dne zadanie dyda"ty'zne, <.dziemy mu$ieli nau'zy3 $i.
%iele J ta" %iele! 4e 'a&2 %ie'zno03 $p.dzimy na te1 nau'e, -ie /.dzie ona 1edna" polega&a
na tym! 4e /.dziemy $iedzie3 % zaa/$or/o%ane1 'i$zy! $pi1a12' %iedz. i nie 0mie12' zdradzi3
na$ze1 nie%iedzy 'zym0 ta"im 1a" nieroz%a4ne $&o%o, <.dziemy mieli mn5$t%o do
po%iedzenia! a anio&o%ie mn5$t%o do nau'zenia $i.! /o "a4dy z na$ %no$i ze $o/2
ta1emni'zo /ogat2 o$o/o%o03 J o$o/o%o03! "t5ra nie u$t.pu1e przed 4adnym /ada'zem
pra%dy poza nami, ;nnymi $&o%y! &2'za $&u42'e do porozumie%ania $i. mi.dzy nami i
anio&ami /.d2 mia&y pe&n2 przepu$to%o03, W prze'i%nym razie nie /y&o/y ono /o%iem ani
ludz"ie! ani aniel$"ie= "t54 przepu0'i&/y ta"2 o"az1.! mog2' % "a4de1 'h%ili %tr2'i3 $&5%"o
to tu! to tamQ
ROZDZIA RIR
ROIA A4IO;* (Kw. 11TA11Q)
I%o%& +ie'iekie 7or$z#j!ce 2wi#%e) )#%eri#-+&)
W$p5&'ze$ne odrzu'enie pogl2du o dzia&alno0'i anio&5% % 0%ie'ie materialnym 1e$t Ba"tem
nie%ymaga12'ym do%odzenia! z%&a$z'za dla %$p5&'ze$ny'h ludzi, S2 oni ra'ze1 z niego
dumni! %idz2' % nim do%5d $z'z.0li%ego prze10'ia 0%iata z niemo%l.'t%a do do1rza&o0'i=
od&o4enia poety'zny'h i mity'zny'h pogl2d5%! /y "armi3 $i. $ta&ym po"armem Ba"t5%, W
rze'zy%i$to0'i nega'1a dzia&alno0'i anio&5% %yni"a nie tyle z tego! 4e 0%iat ta" /ardzo ur5$&!
ile ra'ze1 z tego! 4e $ta1e $i. dzie'inny,
*781cze+# +eg#cj#
Ponie%a4 mo4na $i. $podzie%a3! 4e dzie'"o %e8mie /a0# za rze'zy%i$to03 i nie zau%a4y
%yni"a12'ego z nie1 mora&u! "o#'o%y mora& $tarannie $i. pod"re0la, Podo/nie dzi$ia1 /ierze
$i. na $erio i %y0mie%a nie"t5re 'zaru12'e opo%ie0'i Banta$ty'zne, -a %ido"
/o4onarodzenio%e1 po'zt5%"i! przed$ta%ia12'e1 anio&"i zapala12'e g%iazdy malut"imi
0%ie'z"ami 'zy gra12'e na $"rzyp'a'h! /y %iatr za'z2& 0pie%a3! u0mie'hamy $i. z
polito%aniem %o/e' pozo$ta&o0'i $tarego prze$2du! "t5ry %'i24 nie mo4e umrze3, W i$to'ie
rze'zy ni"t nie $2dzi po%a4nie! 4e g%iazdy $2 1a" uli'zne latarnie i 4e za$pane i zie%a12'e
anio&y mu$z2 1e zapala3 %ie'zorem! a rano ga$i3! ani 4e muzy". %iatru emitu1e 1a"a0
nadprzyrodzona rozg&o0nia, E gdy/y na%et nie"t5rzy ludzie 4y%ili ta"ie Banta$ty'zne
pogl2dy! to i ta" /yli/y mnie1 /li$'y o/&.du ni4 'i! "t5rzy $2dz2! 4e 0%iat&o po%$ta&o z
'iemno0'i! a %iatr z pr54ni, Fanta$ty'zne opo%ie0'i nie $2 1edna"4e %y1a0nieniami
BilozoBi'znymi ani teologi'znymi tra"tatami, S2 Banta$ty'znymi! pi."nymi opo%ie0'iami!
"t5re z%y"&e dzie'"o od razu do'eni,
Hna'znie 'z.0'ie1 odrzu'anie dzia&ania anio&5% 1e$t "%e$ti2 ra'ze1 nie'h.'i ni4 prze"onania
J podo/nie 1a" dzie'"o /roni $i. przed popo&udnio%2 drzem"2! "t5ra przery%a mu za/a%.,
W$p5&'ze$na nega'1a nie 1e$t $"ut"iem prze"onania! 4e nadprzyrodzono03 nie mo4e i$tnie3
(1a""ol%ie" niedorze'zne mog&o/y /y3 ta"ie prze"onanie)! le'z eBe"tem nie'h.'i do dzia&ania
ponadzmy$&o%ego! "t5re przery%a za/a%. polega12'2 na "on'entro%aniu $i. %y&2'znie na
/la$"u 0%iata zmy$&o%ego, Ddy m5%i $i. o $amy'h anio&a'h i dzia&ania'h aniel$"i'h!
pro/lem nadprzyrodzono0'i nigdy $i. nie po1a%ia! gdy4 anio&o%ie! 1a"o $u/$tan'1e
$t%orzone! $2 'z.0'i2 i elementem porz2d"u naturalnego, -atomia$t za%$ze i$tnie1e "%e$tia
nadzmy$&o%o0'i! ponie%a4 $2 oni 'zy$tymi inteligen'1ami! poz/a%ionymi %$zel"i'h
przymiot5% i 'e'h 'iele$ny'h, ; %&a0nie z po%odu $%o1ego ponadzmy$&o%ego 'hara"teru
anio&o%ie %ypadli z &a$" %$p5&'ze$nego 0%iata, St%orzenie ponadzmy$&o%e automaty'znie
ograni'za 'a&"o%ite zaa/$or/o%anie 'z&o%ie"a 0%iatem zmy$&o%ym! "&adzie "re$
dzie'innym preten$1om do trzymania %$zy$t"iego % gar0'i! /y przy/iera3 po$ta%. nau"o%'a
lu/ z nie1 rezygno%a3, Kiedy %"ra'za anio&! 'z&o%ie" mu$i prze$ta3 gra3 <oga, E 'z&o%ie"
lu/i gra3 <oga,
W&a0nie to a/$olutne oddanie $i. za/a%ie % materializm zde'ydo%anie od%r5'i&o
%$p5&'ze$n2 BilozoBi. od intele"tu i rzu'i&o 12 na mielizn.C teraz nie 1e$t 1u4 ani BilozoBi2! ani
nau"2! le'z 1e$t 1edynie antyintele"tualna,
0o%wierdze+i# .i%or&cz+e
H pun"tu %idzenia hi$torii to %$p5&'ze$ne $tano%i$"o 1e$t niemo%l.'iem na r."u, Enio&o%ie
poru$za12'y %$ze'h0%iat naty'hmia$t znale8li mie1$'e % BilozoBii W$'hodu, P$ytuo%anie
przez Platona $u/$tan'1i du'ho%e1 ponad "a4d2 rze'z2 'iele$n2 $tano%i&o integralny element
1ego do"tryny $amoi$tny'h idei, Ery$totele$! 'ho'ia4 nie zgadza& $i. z plato#$"2 nau"2 o
oddzielony'h Borma'h! przy12& i$tnienie %&adzy anio&5% nad 0%iatem materialnym!
a'z"ol%ie" ograni'zy& 12 do /ardzie1 po%$ze'hny'h 'zynni"5% dzia&a12'y'h % 0%ie'ie
'iele$nym J 'ia& nie/ie$"i'h, FilozoBo%ie ara/$'y! % tym E%i'enna! uzna%ali nau'zanie
Platona! ale $t%orzyli z ty'h $u/$tan'1i du'ho%y'h 0'i0le $po1on2 'a&o03! z%an2 intele"tem
'zynnym, O1'o%ie Ko0'io&a i $'hola$ty'y poddali r54ne $u/$tan'1e 'iele$ne z%ierz'hni't%u
r54ny'h anio&5% J nie z po%odu 1a"ie10 $z'zeg5lne1 $ympatii do anio&5%! le'z ze %zgl.du
na o"re0lone! uporz2d"o%ane u&o4enie rze'zy przez <o42 opatrzno03, W$zy$'y oni 1edna"
za'ho%ali za$adni'zy pogl2d o dzia&aniu du'ho%ym %e %$ze'h0%ie'ie materialnym, :opiero
"iedy 0%iat %$p5&'ze$ny 'oBn2& $i. do o"re$u dzie'i#$t%a BilozoBii gre'"ie1 %raz z
odrodzeniem materializmu % pi.tna$tym i $ze$na$tym %ie"u! %$zel"a a"ty%no03 $"upi&a $i.
%y&2'znie % o/r./ie 0%iata materialnego, Kiedy za0 ta BilozoBia do$z&a do pe&nego roz"%itu!
1a"im 'ie$zy $i. o/e'nie! % grani'a'h 0%iata materialnego $"upiono %$zel"ie i$tnienie!
%$zel"ie 4y'ie i %$zel"i /yt,
I%+ie+ie dzi#1#F #+ie-kic. w 2wiecie, dow8d
;$tnienie dzia&a# aniel$"i'h % 0%ie'ie materialnym $t%ierdza 1a$no Pi$mo K%i.te, <y
przyto'zy3 tyl"o 1eden przy"&ad= "iedy podr54u12'y eunu'h zo$ta& o'hrz'zony! Filip zo$ta&
przenie$iony % inne mie1$'e z &at%o0'i2 i $zy/"o0'i2! z 1a"2 umy$& 'z&o%ie"a prze'hodzi od
1edne1 my0li do inne1, Fa"ty'znie ta"a $ytua'1a 1e$t % na1%y4$zym $topniu uza$adniona! a
na%et %ymaga 1e1 'a&y ota'za12'y na$ porz2de" rze'zy, W 0%ie'ie polity'znym domagamy
$i.! /y %&adz2 po$z'zeg5ln2 rz2dzi&a i "iero%a&a %&adza po%$ze'hnaC dlatego $"rupulatnie
rozr54niamy 'oraz %y4$ze %&adze mia$t! hra/$t%! $tan5% i rz2du Bederalnego, ?y0l ta nie
/y&a ol0nie%a12'ym nat'hnieniem! nigdy nie $&y$zanym %e %$ze'h0%ie'ie, Stano%i&a 1edynie
"ole1ny przypade" ludz"iego geniu$zu na0ladu12'ego mi$trzo$t%o natury, W 0%ie'ie
materialnym po$z'zeg5lno03 Bormy ozna'za $t%ierdzenie 1e1 podporz2d"o%ania= minera&y $2
podporz2d"o%ane ro0linom ze %zgl.du na zdolno03 ro0liny do przy$%a1ania $o/ie inny'h
Borm przy i'h 1edno'ze$nym ni$z'zeniu! ro0liny u$t.pu12 z%ierz.tom! "t5re mog2 przy$%a1a3
$o/ie Bormy dzi."i poznaniu po$z'zeg5lnemu! a %$zel"a natura Bizy'zna podlega %&adzy
intele"tu i 1ego zdolno0'i do przy$%a1ania $o/ie %$zy$t"i'h Borm,
Ogr#+icze+i#
Ka4da Borma materialna 1e$t z ra'1i $%o1e1 materialno0'i po$z'zeg5lna i ograni'zona do tu i
teraz! natomia$t Bormy aniel$"ie $2 po%$ze'hne %&a0nie dlatego! 4e $2 %olne od materii,
Podo/nie 1a" %e %$ze'h0%ie'ie materialnym i$tota mnie1 po$z'zeg5lna "ieru1e i zarz2dza
i$tot2 /ardzie1 po$z'zeg5ln2! ta" po%$ze'hne Bormy du'ho%e po%inny "iero%a3 o"re0lonymi
i po$z'zeg5lnymi Bormami $t%orze# materialny'h, W rze'zy%i$to0'i zda1e $i.! 4e i$tnienia
rz2d5% $pra%o%any'h przez anio&5% %ymaga12 $"ut"i! "t5re % 1ednym z %'ze0nie1$zy'h
rozdzia&5% naz%ali0my przypad"ami! to zna'zy ta"ie! "t5re nie $2 /ezpo0rednim rezultatem
4adne1 przy'zyny materialne1! le'z po1a%ia12 $i. nie$podzie%anie % %yni"u zderzenia
przy'zyn materialny'h, ;nnymi $&o%y! % 0%ie'ie materialnym zdarza12 $i. rze'zy! "t5ry'h nie
%y1a0nia12 % pe&ni $ame przy'zyny materialne, Sta1e $i. to o'zy%i$te z%&a$z'za %tedy! gdy
pami.tamy o po%$ze'hno0'i o/o%i2zu12'ego % nim porz2d"u,
0oz#+ow#+ie god+o2ci 7rz&cz&+ )#%eri#-+&c.
-ie ozna'za to! 4e do aniel$"iego %ypo$a4enia $&u42'ego do $pra%o%ania rz2d5% nale4y
lampa Eladyna, Enio& nie mo4e zmieni3 "onia % "ro%. $"inieniem 'zarodzie1$"ie1 r54d4"i
ani innego magi'znego przedmiotu, Fa"ty'znie nie mo4e on $am z $ie/ie %yt%orzy3 4adnego
"on"retnego z&o4enia materialnego J ani drze%a! ani $"a&y! ani z%ierz.'ia, -ada%anie
"$zta&tu materii za pomo'2 1e1 Bormy nie 1e$t zadaniem anio&a! le'z nale4y do przy'zyn
materialny'h lu/ $amego <oga, ?o4emy %p.dzi3 $i. % 'horo/. $amym my0leniem lu/
dopingo%a3 $i. do %y$i&"u %&adz2 %oli! 'ho3 od da%na 1e$te0my %y'zerpani! natomia$t anio&
nie mo4e ni'zego ta"iego zdzia&a3 % 0%ie'ie materialnym, >54ni'a polega na tym! 4e na$za
du$za 1e$t /ezpo0rednio z&2'zona z materi2 1a"o 1e1 Borma! pod'za$ gdy anio&o%ie ta"iego
z%i2z"u z materi2 nie ma12 i dlatego nie mog2 %y%o&a3 Bormalne1! %e%n.trzne1 zmiany,
W$zel"ie zmiany! 1a"ie mog2 %yt%orzy3 % materii! mu$z2 /y3 do"onane z ze%n2trz! za
pomo'2 przy'zyno%o0'i ze%n.trzne1,
O'zy%i0'ie mog2 oni %y%o&a3 % materii pe%ne zmiany, W "o#'u i$tota %y4$za ma %$zel"2
%&adz. nad ni4$z2! %i.' $"oro pta" mo4e o'zaro%a3 'z&o%ie"a! a re"in J odgry83 mu nog.!
to nie mo4na odm5%i3 mo4li%o0'i do"ony%ania zmian anio&o%i, ;$totnie anio&! /.d2' i$tot2
%y4$z2! $pra%u1e %&adz. nad %$zy$t"im! 'o 1e$t od niego ni4$ze! % do$"onal$zy $po$5/,
Poru$zy on 'iele$ny'h $pra%'5% dzia&a# &agodnie1! $"ute'znie1 i $ilnie1 ni4 1a"a"ol%ie"
przy'zyna materialna, -ie ma pra%dzi%ego po%odu do za$"o'zenia! "iedy za pomo'2
przy'zyny materialne1 anio& %y%o&u1e ta"ie $"ut"i! 1a"i'h $pra%'y materialni nigdy nie
/yli/y % $tanie $ami %y%o&a3, -ie dzi%imy $i. $pe'1alnie! 4e "u'harze pra'u12'y przy u4y'iu
ta" toporny'h $uro%'5% 1a" ogie#! dr5/ i tro'h. 'zer$t%ego 'hle/a potraBi2 %yt%orzy3
przepi."nie zrumienionego pie'zonego "ur'za"a nadzie%anego Bar$zem! 'ho'ia4 do/rze
%iemy! 4e gdy/y ogie#! "ur'za"a i 'hle/ pozo$ta%i3 $amym $o/ie! to nigdy nie /y&y/y %
$tanie o$i2gn23 ta"ie1 do$"ona&o0'i,
Enio&o%ie mog2 poru$za3 'ia&a za pomo'2 ru'hu 'iele$negoC i nie trze/a tego /ardzo
po%a4nie uza$adnia3, Pzna1emy mo' /y"a! z%&a$z'za 1e0li matador 1e$t nie'o po%olny 'zy
niezdarny! a anio& z pe%no0'i2 1e$t "im0 %y4$zym od /y"a, 7e$t nie do pomy0lenia! 4e /y"
mia&/y rzu'i3 anio&em! natomia$t le4y 'a&"o%i'ie % za$i.gu mo4li%o0'i! /y anio& rzu'i&
/y"iem, Poru$zanie 'ia& przez anio&5% 1e$t 1edynie "ole1nym przypad"iem do$"onale
zaz./ia12'e1 $i. hierar'hii /yt5%! % "t5re1 ten ni4$zy! %y"onu12' $%o1e na1%y4$ze dzia&anie!
doty"a %y4$zego porz2d"u, Poru$zanie $i. prze$trzenne $tano%i /o%iem! 1a" do$trzegli0my
pod'za$ roz%a4a# nad $topniami 4y'ia! na1%y4$ze dzia&anie z&o4enia 'zy$to materialnego i
o'zy%i0'ie po%inno /ezpo0rednio podlega3 naturze %y4$ze1! du'ho%e1,
6rudno03 z%i2zana z t2 pra%d2 doty'zy ra'ze1 %yo/ra8ni ni4 po1mo%ania, H &at%o0'i2
rozumiemy! 4e ludzie rzu'a12 pi&". r."ami 'zy uderza12 % drz%i no$em! ale dzia&anie anio&5%
% odnie$ieniu do ta"i'h rze'zy nie %yda1e $i. r5%nie &at%e do po1.'ia, S2dzimy! 4e /ra" 'ia&a
1e$t %yra8nym upo0ledzeniem! $z'zeg5lnie % grze ta"ie1 1a" /a$e/all 'zy But/ol amery"a#$"i,
Pro/lem %yni"a z na$zego uporu! /y %yo/ra4enia doty'z2'e ludz"i'h dzia&a# przeno$i3 na
0%iat anio&5%, Ptrzymu1emy! 4e ponie%a4 'z&o%ie" nie mo4e rzu'i3 pi&"i! nie u4y%a12' r2"!
anio& 1e$t o'zy%i0'ie r5%nie /ezradny, 6a" napra%d. 'ia&o ra'ze1 ograni'za i zmnie1$za
dzia&ania $u/$tan'1i du'ho%e1! ni4 % ni'h pomagaC na$za ludz"a du$za nie mo4e poru$za3
inny'h 'ia& poza na$zym %&a$nym dlatego! 4e 1e$t z&2'zona z na$zym 'ia&em 1a"o 1ego Borma,
Enio& nie 1e$t ograni'zony "on"retnym 'ia&em i mo4e $%o/odnie poru$za3 innymi 'ia&ami
/ez "orzy$tania z 'iele$nego po0redni"a, ; ten /ra" 'iele$nego po0redni"a uniemo4li%ia nam
na"re0lenie o/raz5% %yo/ra4enio%y'h tego pro'e$u! ta"i'h 1a" anio& przygoto%u12'y $i. do
uderzenia 'zy %ygina12'y $i. %e %dzi.'zny &u" przed rzu'eniem pi&"i,
6rze/a $tale pod"re0la3! 4e to dzia&anie aniel$"ie mie0'i $i. % porz2d"u naturalnym, Pod
4adnym %zgl.dem nie 1e$t ono $prze'zne z natur2 ani przy'zyno%o0'i2 materialny'h
przy'zyn %t5ry'hC $amo 1e$t 'z.0'i2 natury i przy'zyn2 %t5r2, 7edyne! 'o 'zyni %o/e'
przy'zyn materialny'h! to udo$"onalenie i'h dzia&ania dzi."i z&2'zeniu z przy'zyn2 %y4$z2,
7e$t zupe&nie pe%ne! 4e anio&o%ie $ami z $ie/ie nie dzia&a12 'ud5%, 7e$t to o/$zar %&a0'i%y
<ogu! ponie%a4 'ud mu$i prze"ra'za3 'a&y porz2de" natury, Czyni2 oni rze'zy! "t5re
rze'zy%i0'ie mog2 $i. %yda%a3 'udo%ne po$z'zeg5lne1 przy'zynie materialne1! 1edna" z
drugie1 $trony "amienio%i %yda%a&o/y $i. 'udo%ne J gdy/y "amie# m5g& $i. zdumie%a3
J 4e malut"i 'h&opie' mo4e mu prze"azy%a3 pozanaturalny dar latania % po%ietrzu,
Dzi#1#+i# #+io18w w 2wiecie -$dzi
Dzi#1#+ie 7o2red+ie, +# i+%e-ek% i wo-
Ddy prze'hodzimy do 0%iata ludzi! po%inno naty'hmia$t $ta3 $i. o'zy%i$te! 4e anio& ta"
$amo nie mo4e %la3 %iedzy do ludz"iego rozumu! 1a" nie mo4e tego zro/i3 'z&o%ie" /.d2'y
%y"&ado%'2, ;ntele"t 1e$t /o%iem 1edn2 z ty'h %e%n.trzny'h przypad&o0'i! t"%i2'y'h
/ezpo0rednio % $u/$tan'1i du$zy! "t5ry'h nie mo4e /ezpo0rednio do$i.gn23 $%oim
dzia&aniem 4adne $t%orzenie J ani 'zyta3 % u"ryty'h % nim my0la'h! ani umie$z'za3 o/o"
ni'h no%y'h my0li, 7e0li 'z&o%ie" 'h'e! a/y 1ego anio& $tr54 %iedzia&! o 'zym my0li! mu$i to
ot%ar'ie po%iedzie3, -a%et anio& nie mo4e 'zyta3 % 'udzy'h my0la'h,
Dzi#1#+ie 'ez7o2red+ie, +# w1#dze z)&1owe
Enio&o%ie mog2 o'zy%i0'ie u'zy3 ludzi % nie'o podo/ny $po$5/! % 1a"i o0%ie'a12 ni4$zy'h
anio&5%, 7edna"4e metoda nie 1e$t do"&adnie ta"a $ama, ?u$i i$tnie3 to $amo %zma'nianie!
'zyli u$pra%nianie! intele"tu oraz przy"ra%anie aniel$"iego po1.'ia! /y mie0'i&o $i. %
ni4$zym umy0le! ale to nie %y$tar'zy, Audz"i intele"t nie mo4e po123 nieprzet%orzone1
intele"tualno0'i, 7ego naturalny $po$5/ po1mo%ania to a/$traho%anie idei z o/razu
zmy$&o%ego! 'zyli %yo/ra4enia, :latego aniel$"a idea mu$i otrzyma3 po%&o". zmy$&o%2! /y
ludz"i umy$& m5g& 12 %'h&on23, :o tego! a/y anio& m5g& na$ o0%ie'i3! nie 1e$t "onie'zna
na$za %iedza o tym! 'ho'ia4 mu$imy o'zy%i0'ie zda%a3 $o/ie $pra%.! 4e po$iedli0my no%2
ide., Pra%ie to $amo dzie1e $i. % $pra%a'h ludz"i'h i % og5le o tym nie my0limy, 7a" %ielu
pra'o%ni"5% rzu'a&o 1a"20 my0l % o/e'no0'i $zeBa! a na$t.pnie $iada&o %ygodnie i 'ierpli%ie
'ze"a&o! poz%ala12' 1e1 %ni"n23 ta" g&./o"o % umy$& $zeBa! a4 uzna%a& 12 za %&a$n2 i
przepro%adza& do "o#'a9 Wiele na$zy'h do/ry'h my0li! nat'hnie#! po$tano%ie#! nadziei i
do/ry'h u'zyn"5% 1e$t %yni"iem nie na$ze1 %rodzone1 do/ro'i! le'z 'ierpli%e1 pra'y
u'z2'ego na$ anio&a! raz za razem po%tarza12'ego niedo'enian2 le"'1.,
Zwi!zek z -$dzk! god+o2ci!9 #)ow&%#rcz#-+o2ci! i wo-+o2ci!
-a$za %ola 1e$t r5%nie nienaru$zalna 1a" intele"t, Naden naturalny 'zynni"! z anio&ami
%&2'znie! nie mo4e 1e1 zmu$i3 do dzia&ania ani /ezpo0rednio poru$zy3, Wp&y% na %ol.
od/y%a $i. po0rednio= przez na"&anianie! przed$ta%ianie godny'h mi&o0'i przedmiot5% i
po42dany'h dzia&a# oraz gro4enie 1e1! podo/nie 1a" na"&aniamy dzie'"o do 'zego0! o/ie'u12'
mu "a%a&e" 'ia$ta! al/o $tra$zymy prze$t.p'. gro8/2 "rze$&a ele"try'znego,
Sny o$trzega12'e 75zeBa przed Serodem /y&y 'a&"iem z%y'za1nymi dzia&aniami anio&a, -ie
4e/y %$zy$t"ie $ny mia&y aniel$"ie po'hodzenie lu/ materi.C 1edna" nie 1e$t trudno do$trze'!
4e anio&o%ie ma12 zdolno03 %z/udzania o/raz5% % na$ze1 %yo/ra8ni i do$tar'zania na$zym
zmy$&om ze%n.trzny'h /od8'5%, ?o4emy pop.dzi3 do teatru % 0rod"u zimy! trz.$2' $i. z
zimna! a u"azany 1edynie na $'enie upalny letni dzie# ta" poru$zy na$z2 %yo/ra8ni.! 4e
po%ietrze %yda $i. nam parne i za'zniemy o/le%a3 $i. potem, -ie%iel"i % $umie /5l
4o&2d"a mo4e uru'homi3 % na$ze1 %yo/ra8ni $zereg niez%y"le przygn./ia12'y'h o/raz5%! a
/zy'zenie po1edyn'zego "omara %y$tar'za nam do %yo/ra4enia $o/ie! 1a" nogi po"ry%a12
$i. 0ladami ugryzie#, 7e0li niezdarna $i&2 rze'zy iluz1a $'eny! niedy$pozy'1a 'iele$na 'zy
le""ie poru$zenie 1ednego z na$zy'h zmy$&5% mo4e ta" 4y%o %p&yn23 na %yo/ra8ni.!
mo4emy /y3 zupe&nie pe%ni! 4e anio&o%ie mog2 to zro/i3 zna'znie lepie1,
Har5%no zmy$&y! 1a" i %yo/ra8nia $2 %&adzami 'iele$nymi! organi'znymi J zdolno0'iami
%y$t.pu12'ymi i u ludzi! i u z%ierz2tC pod z%ierz'hni't%em 0%iata du'ho%ego ot%iera12 $i.
one o'zy%i0'ie na dzia&ania du'ho%e, Pode1mo%anie przez anio&5% dzia&a# % ty'h o/$zara'h
nie %ymaga od ni'h ni'zego nadz%y'za1nego, 7e0li mog2 oni poru$za3 % prze$trzeni rze'zy
materialne! mog2 te4 $tymulo%a3 na$ze zmy$&y i %yo/ra8ni., W odr54nieniu od intele"tu i
%oli na$ze zmy$&y i %yo/ra8nia $2 do$t.pne z ze%n2trz,
A+io1owie A 7o1#Fc& do 2wi#%# )#%eri#-+ego
:zia&ania anio&5% % 0%ie'ie ludzi nie $2 aBrontem dla na$ze1 $amo%y$tar'zalno0'i! godno0'i
'zy %olno0'i! podo/nie 1a" dzia&ania proBe$ora nie naru$za12 godno0'i ani %olno0'i 1ego
$tudent5%, Ot%iera12 ra'ze1 przed ludz"imi umy$&ami %i."$ze prze$trzenie! %zma'nia12 1e i
doda12 $i&, :zia&ania te $2 do$"onaleniem ludz"ie1 natury pod %zgl.dem 'zy$to naturalnym!
"t5rego 1edna" ludz"a natura $ama z $ie/ie nie 1e$t zdolna o$i2gn23,
A+io1owie %ow#rz&z!c& i 7e1+i#j!c& 7o1$gi
Miejce w&"z&c. #+io18w
W 0%ie'ie materialnym nie ma ta" %iel"iego zadania do %y"onania! /y nie m5g& $i. nim
za123 na1mnie1$zy z anio&5%, ;$tnie1e 1edna" uporz2d"o%any podzia& dzia&a# aniel$"i'h!
zgodny z <o42 opatrzno0'i2! "t5ry pier%$ze1 hierar'hii anio&5% pozo$ta%ia %y&2'znie
o/o%i2z"i z%i2zane z d%orem nie/ie$"im, K%i.ty 6oma$z przyr5%nu1e go do $po$o/u
$pra%o%ania %&adzy % "r5le$t%ie 0%ie'"im! gdzie nie %$zy$'y dorad'y "r5la $2
am/a$adorami, -ie"t5rzy pozo$ta12 $tale na d%orze! $2 dopu$z'zani do ta1ny'h $pra% i
doradza12 "r5lo%i! inni za0 otrzymu12 pole'enia i zamy$&y "r5la oraz prze"azu12 1e
Ba"ty'znym po$&a#'om,
Ogr#+iczo+# -icz'# #+io18w 7e1+i#j!c&c. 7o1$gi
-a d%orze nie/ie$"im na1%y4$za hierar'hia (SeraBini! Cheru/ini i 6rony) nale4y do <o4y'h
domo%ni"5%! "t5ry'h %$zy$t"ie dzia&ania $2 $"on'entro%ane na $amym <ogu, Pier%$zy
'h5r drugie1 hierar'hii (Pano%ania) po0redni'zy mi.dzy d%orem nie/ie$"im i 1ego
po$&a#'ami! natomia$t d%a pozo$ta&e 'h5ry drugie1 hierar'hii (?o'e i W&adze) oraz trze'ia
hierar'hia (H%ierz'hno0'i! Er'hanio&o%ie i Enio&o%ie) Ba"ty'znie rz2dz2 0%iatem
materialnym, H nadprzyrodzonego pun"tu %idzenia! 1a"o 4e %$zy$'y anio&o%ie 'ie$z2 $i.
%idzeniem u$z'z.0li%ia12'ym! %$zy$t"i'h te4 nazy%a $i. anio&ami to%arzy$z2'ymi!
$to12'ymi przy tronie <o4ym, 7edna" z naturalnego pun"tu %idzenia anio&ami
to%arzy$z2'ymi $2 pier%$ze 'ztery 'h5ry (SeraBini! Cheru/ini! 6rony i Pano%ania)! a
pozo$ta&e pi.3 (?o'e! W&adze! H%ierz'hno0'i! Er'hanio&o%ie i Enio&o%ie) o/e1mu1e anio&5%
zarz2dza12'y'h, Drup2 o %iele li'znie1$z2 $2 anio&o%ie to%arzy$z2'y, Wnio$e" ten opiera $i.
na te1 pod$ta%ie! 4e to! 'o do$"onal$ze % 0%ie'ie! 'o $tano%i %yra8nie1$zy i pe&nie1$zy o/raz
<o4e1 do$"ona&o0'i! 1e$t te4 /li4$ze zamiarom natury i 1e1 6%5r'y, Podo/nie 1a" li'z/a
anio&5% 1e$t zna'znie %i."$za od li'z/y rodza15% po$iada12'y'h 'ia&a! ta" i anio&5%
%y4$zy'h 1e$t o %iele %i.'e1 od ni4$zy'h,
Ro-# #+io18w w 2wiecie -$dzi
Ro-# do'r&c. #+io18w 6 o7iek#
Sz'zeg5ln2 Bun"'12 do/ry'h anio&5% % odnie$ieniu do 0%iata ludzi 1e$t opie"a, :la doro$&y'h
ludzi mo4e to /rzmie3 z le""a o/ra8li%ie! gdy4 ozna'za o'hron.! "iero%anie! in$piro%anie!
po'ie$zanie i doda%anie otu'hy, Czemu to %$zy$t"o mia&o/y /y3 niez/.dneQ Czy4 'z&o%ie"
nie 1e$t % $tanie zad/a3 o $ie/ieQ Po 'o tra"to%a3 go 1a" dzie'"oQ
O'iek% o7ieki
Wyzna'zanie ludziom anio&5% $tr545%! Ba"t zupe&nie pe%ny dzi."i li'znym $t%ierdzeniom %
Pi0mie K%i.tym! nie 1e$t indy%idualnym %y12t"iem doty'z2'ym ludzi! $tano%i2'ym
za/ezpie'zenie przed i'h dzie'inn2 $&a/o0'i2! le'z pot%ierdza 1edynie integralne mie1$'e %
do$"onale uporz2d"o%anym %$ze'h0%ie'ie, 6ym! 'o ni4$ze! rz2dzi % nim to! 'o %y4$zeC
ru'homym i zmiennym J nieru'home i niezmienneC ni4$zymi rze'zami materialnymi J
%y4$ze rze'zy materialneC tym! 'o 'iele$ne J to! 'o du'ho%e, H pe%no0'i2 'z&o%ie" dzi."i
%olne1 %oli mo4e uni"n23 z&a! ale nie % pe&ni! o 'zym %ymo%nie za0%iad'za 'i2g&e
z%y'i.$t%o nami.tno0'i, Podo/nie te4 po%$ze'hne poznanie pra%a naturalnego mo4e
pro%adzi3 'z&o%ie"a do do/ra! le'z $to$o%anie tego pra%a do po$z'zeg5lny'h przypad"5%
z/yt 'z.$to $tano%i dla 'z&o%ie"a o"az1. do po%a4nego /&.du, Pomimo pomo'y po'hodz2'e1
/ezpo0rednio od <oga! pomo'y &a$"i i 'n5t! pozo$ta1e mn5$t%o mie1$'a na pra'. anio&5% nad
pra"ty'znym do$"onaleniem i $to$o%aniem ty'h 'n5t, -ie trze/a nadyma3 $i. py'h2 na
%zmian". o te1 opie'eC $p51rzmy na ludz"ie do"onania,
Dod+o23 i 7odzi#1 %r8"8w
Opie"a aniel$"a nie ograni'za $i. do grupy! "la$y 'zy ra$y! le'z o/e1mu1e "a4d2 indy%idualn2
i$tot. ludz"2, 7e0li trudno nam u%ierzy3 % e"$tra%agan'1.! z 1a"2 <o4a ho1no03 %yzna'za
oddzielnego "$i.'ia nie/io$ dla "a4de1 ludz"ie1 i$toty! to 1e$t ta" g&5%nie dlatego! 4e
"on$e"%entnie le"'e%a4ymy godno03 1edno$t"i ludz"ie1 % pro1e"'ie %$ze'h0%iata i plana'h
/o$"iego Er'hite"ta, H ty'h $amy'h po%od5% u"rzy4o%any Syn <o4y /y& zgor$zeniem dla
pogan,
W 0%ie'ie materialnym <o4a opatrzno03! 'ho'ia4 o/e1mu1e na1dro/nie1$ze $z'zeg5&y!
%ido'znie zamierza ota'za3 i ota'za $z'zeg5ln2 opie"2 to! 'o tr%a&e, :latego na przy"&ad
%idzimy! 1a" natura pode1mu1e %y12t"o%e 0rod"i o$tro4no0'i! /y zape%ni3 za'ho%anie
gatun"u! i za'ho%u1e pozorn2 non$zalan'1. %o/e' 1edno$t"i! gdy pod'za$ tar&a ry/a $"&ada
miliony 1a1! z "t5ry'h tyl"o nieli'zne mog2 o$i2gn23 do1rza&o03, 7edno$t". ludz"2 z pun"tu
%idzenia 1e1 %ie'zno0'i 'zy tr%a&o0'i 'eni $i. %y4e1 od %$zel"i'h gatun"5% materialny'h!
ponie%a4 1e1 rozumna du$za z $ame1 $%e1 natury 1e$t przezna'zona do %ie'znego i$tnienia,
;ndy%idualne tr%anie gatun"u ludz"iego 1e$t przedmiotem $z'zeg5lne1 opie"i <o4e1
opatrzno0'i, 6ro$"a ta prze1a%ia $i. 'o na1mnie1 ta" $amo %yra8nie 1a" % odnie$ieniu do
gatun"5% materialny'h, Ka4da ludz"a i$tota ma $pe'1alnego anio&a $tr54a! /o 1e$t ogromnie
%a4na dla plan5% /o$"iego Er'hite"ta,
Fa"ty'znie nie ma pra%dopodo/nie 'z&o%ie"a! "t5ry /y otrzymy%a& pomo' zaled%ie 1ednego
anio&a $tr54a! gdy4 nie ma 'z&o%ie"a! "t5ry nie nale4y do 1a"iego0 %i."$zego 'ia&a J
1a"iego0 organizmu $po&e'znego, S"oro za0 te organizmy! podo/nie 1a" pra%a nimi rz2dz2'e!
ze $%e1 natury $2 %ie'zne! ma12 $%oi'h %&a$ny'h $tr545%, ;$tnie1e anio& $tr54 "r5le$t%a!
"ra1u! mia$ta! a /y3 mo4e na%et die'ez1i! paraBii! za"onu 'zy "la$ztoru,
Eniel$'y $tr54o%ie po$z'zeg5lny'h ludzi po'hodz2 z na1ni4$zego 'h5ru trze'ie1 hierar'hii J
'h5ru anio&5%, O'zy%i0'ie "a4dy anio& r54ni $i. od %$zy$t"i'h pozo$ta&y'h ta" /ardzo 1a"
"amie# od drze%a! /o dzieli 1e przepa03 gatun"u, W 'h5rze! "t5ry do$tar'za ludziom anio&5%
$tr545%! panu1e ten $am porz2de" $topnio%o ro$n2'y'h do$"ona&o0'i! "t5ry mo4na odnale83
% 'a&ym %$ze'h0%ie'ie! i 1e$t on %y"orzy$ty%any przy przydzielaniu anio&om zada#
opie"u#'zy'h, :o$"onal$zy anio& otrzymu1e %i."$ze zadanie! dzi."i 'zemu za'ho%u1e $i.
propor'1e mi.dzy do$"ona&o0'i2 natury i do$"ona&o0'i2 Bun"'1i, :o$"onal$i anio&o%ie $2 na
przy"&ad %yzna'zani na $tr545% ludzi! od "t5ry'h %ymaga $i. %i.'e1 pod %zgl.dem
do$"ona&o0'i du'ho%e1! ta"i'h 1a" 0%i.'i! pod %zgl.dem %y$i&"5% intele"tualny'h! ta"i'h
1a" geniu$ze! 'zy pra'y dla %$p5lnego do/ra! ta"i'h 1a" polity'y J i ta" dale1, Kiedy o/ie"t
opie"i ma 'hara"ter /ardzie1 po%$ze'hny! %y/rany anio& $tr54 po'hodzi z %y4$zego 'h5ru,
:latego na 'oraz %y4$zy'h mie1$'a'h li$ty mia$t! "ra15%! "r5le$t% i ta" dale1 napoty"amy
'oraz %y4$ze 'h5ry aniel$"ie przezna'zone do $trze4enia 0%iata ludzi,
Prze'hodz2' do "on"retny'h przypad"5%! 0%i.ty 6oma$z negu1e! 1a"o/y 7ezu$ Chry$tu$ mia&
anio&a $tr54a! ponie%a4 od $amego po'z2t"u 4y'ia po$iada& On %idzenie u$z'z.0li%ia12'e! a
zadaniem anio&a $tr54a 1e$t pro%adzenie ludzi do tego %idzenia! $tano%i2'ego i'h %ie'zne
$z'z.0'ie, :latego indy%idualny 'z&o%ie" nie ma anio&a $tr54a % nie/ie 'zy % pie"le! le'z
ra'ze1 to%arzy$za "r5lu12'ego %raz z nim % nie/ie lu/ prze0lado%'. %ymierza12'ego mu
"ar. % pie"le, Chry$tu$ mia& ra'ze1 anio&a u$&ugu12'ego ?u ni4 'hroni2'ego Do $tr54a,
-atomia$t 'z&o%ie" % ogrodzie Oden rze'zy%i0'ie potrze/o%a& anio&a $tr54a! 'ho'ia4 nie
m5g& mu zagrozi3 /unt 1ego natury zmy$&o%e1 ani 0%iat materialny! % "t5rym 4y&, 7a"
do%iod&y %ydarzenia! i$tnia&o za%$ze na1%y4$ze zagro4enie % po$ta'i ata"u dia/&a,
-ie%ierz2'y! ludzie na %$"ro0 8li! a na%et $am Enty'hry$t! /.d2 mieli anio&5% $tr545%! gdy4
%yni"a to z po%$ze'hnego $po$o/u uporz2d"o%ania %$ze'h0%iata i ludzi, 6a opie"a nie 1e$t
te4 daremnaC /ez nie1 ludzie 'i /yli/y 1e$z'ze o %iele gor$i, Fa"ty'znie %in2 za utrat.
$trze4one1 du$zy nale4y o/ar'za3 nie zanied/anie anio&a $tr54a! le'z niegodzi%o03
indy%idualne1 du$zy! "t5ra za%$ze mo4e $i. $ama pogr24y3 % pie"le,
Opie"a nad "on"retn2 du$z2 za'zyna $i.! zdaniem 0%i.tego 6oma$za! % momen'ie narodzin!
a nie % 'h%ili po'z.'ia, Cho'ia4 1e$t pra%d2! 4e dzie'"o % &onie mat"i 1e$t z pe%no0'i2
o/darzone ludz"2 natur2! 1edna" 1e$t ono ta" $ilnie z%i2zane z mat"2! 4e 1e$t niemal 1e1
'z.0'i2! ta" 1a" o%o' 1e$t 'z.0'i2 drze%a, W tym 'za$ie dzie'"o 'hroni anio& $tr54 mat"i! a
nie 1ego %&a$ny anio& $tr54, Opie"a ta rozpo'zyna $i. % 'h%ili narodzin i tr%a do momentu
0mier'i! "iedy ludz"a natura rozpada $i. %$"ute" rozdzielenia 'ia&a i du$zy, Przez 'a&y o"re$
4y'ia 'z&o%ie"a anio& $tr54 nie opu$z'za go na%et na 'h%il. J na%et przez 'h%il. nie 1e$t
on poz/a%iony opie"i tego nie/ie$"iego "$i.'ia, <ez %zgl.du na to! 'o ro/i ze $%oim
4y'iem! 4aden 'z&o%ie" nie dozna1e utraty napi.te1 'zu1no0'i i nie$trudzone1 'ierpli%o0'i
$%o1ego anio&a,
*71&w +# %r8"#
7a" anio& $i. 'zu1e z tym %$zy$t"imQ Czy4 nie /y&o/y zupe&nie uza$adnione! gdy/y anio&
grze$zni"a pier%$ze1 "la$y rzu'i& ze %$tr.tem 'a&2 t. ro/ot.Q Wyda1e $i. przyna1mnie1! 4e
mia&/y pra%o do pe%nego roz'zaro%ania 'zy na%et rozgory'zenia! %idz2' ta"ie "ompletne
marno%anie 1ego %$pania&y'h %y$i&"5%, 7edna" % i$to'ie rze'zy $po"51 i $z'z.0'ie anio&a %
4aden $po$5/ nie zale42 od dzia&a# 'z&o%ie"a, -ie u"ry%a u'zu3 J 1ego $er'e zo$ta&o oddane
<ogu, Enio& $tr54 po$iada %ie'zne $z'z.0'ie i dzi."i temu ma nie%zru$zon2 o'hron. przed
%$zel"im $mut"iem, 7ego %ola 1e$t do$"onale zgodna z %ol2 <o42! %i.' niezale4nie od tego!
'zy 'z&o%ie" zmierza % porz2d"u za$&ugi "u %ie'zne1 nagrodzie! 'zy % porz2d"u
$pra%iedli%o0'i "u %ie'zne1 "arze! nie mo4e %y%o&a3 $mut"u anio&a ani %znie'i3 "onBli"tu
mi.dzy <ogiem i 7ego po$&a#'em, ;$tnie1e 1edna" realna mo4li%o03 "onBli"tu mi.dzy
anio&ami $tr54ami d%5'h r54ny'h o$5/ 'zy pa#$t%! na przy"&ad % razie %o1ny! gdy 'ele lu/
potrze/y o/ie"t5% opie"i r54ni2 $i. diametralnie, 6uta1 zno%u "onBli"t 1e$t /ardzie1 pozorny
ni4 rze'zy%i$tyC z pe%no0'i2 nie mo4e on $po%odo%a3 po1a%ienia $i. gory'zy mi.dzy tymi
anio&ami, O/a1 /o%iem $2 do$"onale z1edno'zeni z <ogiem! % pe&ne1 harmonii z 7ego /o$"2
%ol2! a /o$"a %ola 1e$t o'zy%i0'ie zgodna z $o/2 $am2, KonBli"t %yni"a z niepe&ne1
zna1omo0'i <o4y'h plan5% i u$ta1e zaraz po i'h u1a%nieniu, Enio&o%ie %iedz2 o tymC %
o"re$ie poprzedza12'ym to o/1a%ienie nie zry%a12 $to$un"5% dyplomaty'zny'h! nie
odma%ia12 rozma%iania ze $o/2 ani nie zatru%a12 atmo$Bery ohydnymi %y'ie'z"ami
o$o/i$tymi, Ka4dy $tara $i. na1lepie1 %y"ona3 %&a$n2 mi$1.! zado%olony! 4e %ype&nia
zadanie zle'one mu przez 1ego /o$"iego Pana,
6a nau"a o anio&a'h $tr54a'h % 4adnym razie nie 1e$t tyl"o ludo%ym $entymentem %
Ko0'iele! 1a" my0la& Kal%in, ;$tnienie i'h opie"i 1e$t a/$olutnie pe%ne i 1e$t przedmiotem
%iary oparte1 na $amym Pi0mie K%i.tym, 6o! 4e "a4dy %ierz2'y ma o$o/i$tego anio&a $tr54a!
%yni"a 1a$no z Pi$ma K%i.tego i 1e$t po%$ze'hn2 nau"2 O1'5% Ko0'io&a, H%y'za1ne
nau'zanie :o"tor5% Ko0'io&a m5%i! 4e nie tyl"o "a4dy %ierny! le'z ta"4e "a4dy 'z&o%ie"
ma $%o1ego anio&a $tr54a! natomia$t z Pi$ma K%i.tego %yni"a 'a&"iem 1a$no! 4e %&a$nego
anio&a ma "a4de "r5le$t%o! pro%in'1a i mia$to, K%i.ty 6oma$z $2dzi! 4e o$o/y pu/li'zne!
przezna'zone do pra'y dla do/ra %$p5lnego! ma12 dodat"o%ego anio&a! "t5ry 1e$t miano%any
$tr54em ty'h "on"retnie pu/li'zny'h zada#, 6o! 4e "a4da paraBia! za"on! "la$ztor i ta" dale1
ma %&a$nego anio&a! 1e$t opini2 pra%dopodo/n2! "t5ra %yni"a /ezpo0rednio z za$ad
"ieru12'y'h og5ln2 opie"2 $pra%o%an2 przez anio&5%,
Ro-# di#'18w 6 #%#k
Opr5'z do/ry'h anio&5% $2 ta"4e anio&o%ie upadli, Fa"t ten "a4e naty'hmia$t pode1rze%a3!
4e dzia&ania anio&5% % 0%ie'ie materialnym nie ma12 %y&2'znie 4y'zli%ego 'hara"teru,
:ia/&y nie 4y%i2 mi&o0'i ani do <oga! ani do 'z&o%ie"a, Sama i'h natura da1e im zdolno03
dzia&ania na zmy$&y i %yo/ra8ni. ludzi! na"&aniania ludz"ie1 %oli i "armienia intele"tu
'z&o%ie"a materia&em pozna%'zym, ?a12 one moty% do dzia&ania i zdolno03 do dzia&aniaC i
Ba"ty'znie dzia&a12 %e %$ze'h0%ie'ie materialnym od 'za$5% pier%$zego 'z&o%ie"a,
I%+ie+ie wrogo2ci i jej 7rz&cz&+&
-aturalnie ta"ie dzia&ania $2 zde'ydo%anymi ata"ami na ludzi J ata"ami! "t5ry'h hi$toria
$i.ga "orzeniami po'z2t"5% %$ze'h0%iata, :ia/&y tra%i teraz przede %$zy$t"im przera4a12'a
niena%i03 i za%i03 %o/e' <oga, Py'ha dopro%adzi&a 1e do ma&po%ania $amo%y$tar'zalno0'i
<oga i ona ta"4e nie poz%ala im teraz zapomnie3 za%$tydza12'ego zdema$"o%ania i'h
nie%y$tar'zalno0'i, 6a" 1a" pop'hn.&a 1e do ma&po%ania $amego <oga! teraz popy'ha 1e do
ma&po%ania /o$"i'h rz2d5% nad 0%iatem, Kr5le$t%o $zatana %y$y&a am/a$ador5% do 0%iata
materialnego! /y 'zyni2' na1gor$ze z&o! $tarali $i. udaremni3 <o42 %$pania&omy0lno03,
-iezale4nie od te1 py'hy i za%i0'i %o/e' rze'zy <o4y'h i$tnie1e te4 %yra8na niena%i03 i
za%i03 doty'z2'a ludzi 1a"o u'ze$tni"5% <o4ego 4y'ia i $z'z.0'ia J za%i03 popy'ha12'a
dia/&y do "a4dego %y$i&"u mog2'ego prze$z"odzi3 % tym z1edno'zeniu <oga i ludzi,
Ogr#+icze+i#
:ia/&y nie $2 maruderami dumne1 niegdy0 armii! ra/u12'ymi %$z.dzie i za%$ze! ile"ro3 ma12
o'hot.C nie $2 /andami partyzan'"imi! "t5re um"n.&y 0'iga12'e1 1e armii! ani armi2 z&a! "t5ra
roz/i&a do$z'z.tnie legiony <oga, W 4adnym %ypad"u nie %ym"n.&y $i. $pod "ontroli! le'z
$2 ra'ze1 deBinity%nie i 'a&"o%i'ie poddane <ogu, >ozmiary i $i&a dia/el$"i'h ata"5% na
ludzi podlega12 <o4ym %yro"om! a rz2dy <o4e $2 %y$tar'za12'o m2dre! /y na%et ta"ie
rze'zy %&2'zy3 % pro1e"t udo$"onalania %$ze'h0%iata J <5g %ie! 1a" %y"orzy$ta3 z&o!
"ieru12' 1e do %i."$zego od niego do/ra,
Jiz&cz+e #%#ki di#'18w, +k#+ie9 o'ej#9 o7%#+ie
Od 'za$u do 'za$u! ale rzad"o! dia/e& ro/i $pe"ta"ularny popi$! ata"u12' ludzi Bizy'znie,
?og&o/y to mie3 %iel"ie zna'zenie dla 'el5% re"lamo%y'h! gdy/y dia/e& potrze/o%a&
re"lamyC 1e$t natomia$t ma&o i$totne z "a4dego innego pun"tu %idzenia, 6eologo%ie
%yr54nili trzy "ategorie ata"5% Bizy'zny'h! o 'oraz %i."$zym $topniu /ez$ilne1 Burii,
Pier%$zy! z%any n."aniem! polega na ata"u $"on'entro%anym ra'ze1 na oto'zeniu 'z&o%ie"a
ni4 na nim $amym= 1e$t to ha&a$o%anie! rozrzu'anie rze'zy! &amanie me/li! ta1emni'ze
$tu"anie % drz%i i 0'iany i ta" dale1, W&a0nie tym rodza1em dr.'zony /y& 'o no' przez %iele
lat pro/o$z'z z Er$ % 'i2gu 4a&o0nie "r5t"i'h 'h%il! "t5re m5g& przezna'zy3 na $en, O/$e$1a!
prze'i%nie! 1e$t ata"iem o$o/i$tym! le'z za$adni'zo ze%n.trznym! $"iero%anym na o/ra4enia
Bizy'zne i %y%o&anie przera4enia, 7ego $"ut"i nie $i.ga12 dale1 ni4 "on$e"%en'1e ata"u! "t5ry
m5g&/y pod123 "a4dy 'z&o%ie" %zgl.dem innego! uderza12' go 'zy "opi2',
Pra%dzi%2 "ulmina'1. o$i2ga12 te ata"i % tym! 'o nazy%amy op.taniem, 6uta1 dia/e& z%ra'a
$i. "u %e%n.trznemu pano%aniu nad zaata"o%an2 o$o/2! gdy4 prze1mu1e niemal 'a&"o%it2
"ontrol. nad ni4$zymi %&adzami op.tanego= %yo/ra8ni2! zmy$&ami! a na%et 'zynno0'iami
'zy$to %egetaty%nymi i z%ierz.'ymi, 7e$t to ta" rze'zy%i$te! 4e op.tany nie panu1e pod'za$
op.tania nad tymi %&adzami, 6rze/a pami.ta3! 4e ten ata" r5%nie4 1e$t 1edynie Bizy'znyC nie
ma zna'zenia moralnego i nie 1e$t zdolny %p&y%a3 na %ol. ani dzia&a3 /ezpo0rednio na
intele"t, Ozna'za to! 4e nie mo4e on zmu$i3 'z&o%ie"a do pope&nienia grze'hu, Cza$ami na
op.tanie zez%ala <5g /ez 4adne1 %iny op.tanegoC % inny'h %ypad"a'h i$tnie12 przy'zyny!
"t5re mo4na $tano%'zo przypi$a3 oBierze= na przy"&ad 1a%ne $przedanie du$zy dia/&u!
o$&a/ienie %oli przez regularne $to$o%anie hipnozy! Blirto%anie z dia/&em al/o ot%arte
zapro$zenie go przez $ean$e $piryty$ty'zne! 'z.$te "orzy$tanie z u$&ug a$trolog5%! %r54e" i
ta" dale1,
A%#ki )or#-+e
W rze'zy%i$to0'i zna'znie po%a4nie1$ze $2 moralne ata"i dia/&5%, 7edna" ponie%a4 $2 o
%iele po%$ze'hnie1$ze i nie $2 %'ale $pe"ta"ularne! ludzie /o12 $i. i'h zna'znie mnie1,
-azy%amy 1e "u$zeniem, <&.dem 1e$t o'zy%i0'ie po'ie$zanie $i. my0l2! 4e %$zy$t"ie po"u$y
po'hodz2 od dia/&a, Po"u$y ma12 % rze'zy%i$to0'i % pe&ni $"ute'zne przy'zyny!
umie1$'o%ione % pragnienia'h! na%y"a'h i to%arzy$t%ie 'z&o%ie"aC 'o %i.'e1! nie"t5re z
ni'h mog2 po'hodzi3 od $amego <oga, K'i0le rze'z /ior2'! "u$zenie nie 1e$t /o%iem % "o#'u
ni'zym %i.'e1 ni4 e"$perymentem! $pra%dzianem! ma12'ym o"re0li3 $i&y "u$zone1 o$o/y, ;
%&a0nie ta natura "u$zenia po"azu1e /ardzo 'zytelnie r54ni'e mi.dzy po"u$ami
po'hodz2'ymi od <oga! 'z&o%ie"a i dia/&a,
Po"u$y po'hodz2'e od <oga ma12 ra'ze1 po"aza3 $amemu 'z&o%ie"o%i i innym ludziom! 'o
$i. "ry1e % danym 'z&o%ie"u i do 'zego 1e$t zdolny, :latego o"ropne po"u$y i pr5/y! "t5rym
podda%ani /yli 0%i.'i! /y&y dla ni'h $amy'h i dla inny'h 0%iade't%em! 1a" %iele mu$z2 oni
'ierpie3 dla <oga i 1a" 'a&"o%i'ie $2 od -iego zale4ni, Po"u$y po'hodz2'e od ludzi $&u42
zaz%y'za1 'elom o$o/y "u$z2'e1 J 'h'2'e1 'o0 od"ry3 i /y3 mo4e uzy$"a3 dla $ie/ie, 6a"
%i.' "u$zenie <oga 1e$t dla 'z&o%ie"a grze'hem! ponie%a4 %yni"a ze z%2tpienia 'zy te4
niepe%no0'i 'o do <o4e1 mo'y, ;nny'h ludzi 'z&o%ie" mo4e "u$i3 al/o po to! /y im pom5'!
al/o /y im za$z"odzi3, Kiedy 'elem 1e$t $z"odzenie ludziom! i'h du'ho%e u%iedzenie!
"u$i'iel %y"onu1e pra'. dia/&a J 'elem ata"5% moralny'h dia/&a 1e$t /o%iem %&a0nie
z%iedzenie 'z&o%ie"a! dopro%adzenie go do grze'hu, ?5%i $i.! 4e nami.tno0'i 'z&o%ie"a i
ota'za12'y go 0%iat "u$z2 'z&o%ie"a! 1edna" 1e$t ta" tyl"o pod %zgl.dem materialnym J
przez da%anie mu materia&u do grze'hu, O'zy%i0'ie nie "ry1e $i. za nimi 0%iadomy zamiar
"u$zenia! o ile nie $2 %y"orzy$ty%ane przez 0%iadomego $pra%'.! ta"iego 1a" dia/e& 'zy
inny 'z&o%ie"C Ba"ty'znie 1edna" 'z.$to $i. ta" dzie1e, Po0rednio mo4emy o/ar'za3 %in2 za
%$zy$t"ie grze'hy i po"u$y dia/&a! gdy4 %zor'em %$zel"iego grze'hu i ni$z'zenia ludz"ie1
integralno0'i /y&o "u$zenie O%y przez dia/&a, W prze%a4a12'e1 1edna" 'z.0'i /ardzo &at%o
podda1emy $i. grze'ho%i $ami! /ez udzia&u dia/&a! a na%et /ez 1a"ie"ol%ie" pomo'y inny'h
ludzi, -ie mo4emy %y"ona3 nadprzyrodzone1 pra'y "onie'zne1 do o$i2gni.'ia nie/a /ez
nadprzyrodzone1 pomo'y! natomia$t nie 'ierpimy na ta"2 nie%ydolno03 % porz2d"u z&a J
1e$te0my 'a&"iem zdolni do pope&niania grze'h5% $"azu12'y'h na$ na pie"&o /ez 4adne1
ponadludz"ie1 pomo'y, -ie %$zy$t"ie grze'hy mo4na przypi$a3 dia/&om! ale nie ma ta"ie1
"ategorii grze'h5%! do "t5ry'h pope&nienia dia/e& ludzi nie "u$i&,
Pod'za$ "u$zenia dia/e& mo4e ro/i3 r54ne 'udo%ne i nadz%y'za1ne rze'zy! podo/nie 1a"
do/rzy anio&o%ie, -ie mo4e 1edna" 'zyni3 pra%dzi%y'h 'ud5%, :ia/&y nie utra'i&y %$"ute"
$%y'h grze'h5% 4adny'h $%oi'h naturalny'h mo4li%o0'i! ale nie uzy$"a&y te4 % %yni"u
upad"u 4adny'h $i& nadprzyrodzony'h, :zie&a dia/&5% $2 'udami tyl"o z pun"tu %idzenia
przy'zyn materialny'h! za pomo'2 "t5ry'h zo$ta&y do"onaneC %.4e %yt%orzone przez
egip$"i'h 'zaro%ni"5%! ogie# z nie/a! "t5ry po'h&on2& $tada i rodzin. Sio/a! a ta"4e
za%alenie $i. domu! %$"ute" "t5rego zgin.li 1ego $yno%ie! nie /y&y $ztu'z"ami! le'z
$uro%ymi Ba"tami! "t5ry'h t%5r'2 /y& dia/e&, -a pe%no nie /y&y 'udami,
Wyda1e $i.! przy1mu12' naturalny $pryt dia/&a i &a$"a%o03 <oga! 4e $"oro tyl"o 'z&o%ie" raz
grunto%nie po"ona dia/&a! ten po%inien zupe&nie zanie'ha3 u4ytego $po$o/u ata"o%ania
dane1 o$o/y, Haz%y'za1 $i. ta" dzie1e, W "o#'u nie ma $en$u rzu'ania armii % /51 prze'i%"o
Borte'y! "t5ra udo%odni&a! 4e 1e$t niez%y'i.4ona, H drugie1 $trony! 1e0li dia/e& %y"ry1e 1u4
$&a/e mie1$'e! 1e$t niemal pe%ne! 4e na$t2pi2 % nim przy$z&e ata"i! pode1mo%ane % ten $am
$po$5/,
0od$)ow#+ie, ro-# #+io18w # reE-ekj# +#$kow#
?a&o pra%dopodo/ne! /y % na1/li4$zy'h "il"u lata'h roli anio&5% % rz2da'h nad 0%iatem
materialnym zo$ta& po0%i.'ony arty"u& nau"o%y, -ale4y gor2'o $o/ie 4y'zy3! /y 4aden
amery"a#$"i milioner gn./iony %yrzutami $umienia nie zo$ta%i& zapi$u na $t%orzenie
la/oratorium za1mu12'ego $i. ta"imi /adaniami, Wyni"i /y&y/y z g5ry $"azane na "ompletnie
nienau"o%y 'hara"ter, -au"a nie mo4e zapropono%a3 4adnego do%odu doty'z2'ego anio&5%
$pra%u12'y'h rz2dy! /o "%e$tia ta po pro$tu nie podda1e $i. nau"o%ym metodom
/ada%'zym, H tego $amego po%odu nie ma pod$ta%! /y ata"o%a3 nau"o%o rol. anio&5% %
na$zym 0%ie'ie, -au"a i rze'zy%i$to03 ponadzmy$&o%a nie mog2 $i. na%za1em ze $o/2
upora3, 7e0li nau"a "iedy"ol%ie" my0li! 4e ata"u1e 'zy uni'e$t%ia po1.'ia anio&5% i dzia&a#
aniel$"i'h! to 1e$t %e %&adzy no'nego "o$zmaru, Hna'znie zdro%$zy p$y'hi'znie od
nau"o%'a ata"u12'ego $"alpelem 'zy mi"ro$"opem nie%idzialne! nieu'h%ytne! niematerialne
$u/$tan'1e aniel$"iego 0%iata /y& :on Ki'hot! ata"u12'y "opi2 %iatra"i,
Ro-# #+io18w # reE-ekj# Ei-ozoEicz+#
>oli anio&5% nie mo4e r5%nie4 o/ali3 reBle"$1a BilozoBi'zna, -ie"t5rzy BilozoBo%ie $2dzili! 4e
znale8li $po$5/ 1e1 o/e10'ia przez zd&a%ienie ze%n.trzne1 $tra4y 0%iata aniel$"iego J
ludz"iego intele"tu, -ie$tety %raz ze 0mier'i2 intele"tu BilozoBia prze$ta&a oddy'ha3 i /yli
BilozoBo%ie zo$tali poz/a%ieni %$zy$t"iego poza %ypo$a4eniem nau"o%ym, W 0%ietle ta"i'h
Ba"t5%! 1a" intele"t 'z&o%ie"a! porz2de" %$ze'h0%iata i hierar'hia /yt5%! i$tnienie anio&5% i
i'h dzia&ania % 0%ie'ie materialnym 1e$t %ymagane, Eutenty'zno03 te1 potrze/y do$trzeg&y
'a&e po"olenia BilozoB5%,
7e$t pra%d2! 4e dzia&alno0'i do/ry'h anio&5% nie mo4na do%ie03 tyl"o $i&ami ludz"iego
umy$&u J "a4dy z 1e1 $"ut"5% m5g&/y %yt%orzy3 /ezpo0rednio $am <5g, Wyda1e $i.
1edna"! 4e 1ednozna'zny do%5d o/e'no0'i i dzia&ania $u/$tan'1i du'ho%y'h przed$ta%ia nam
dzia&alno03 dia/&5%, -ale4y pami.ta3! 4e BilozoBia i nau"a nie %y'zerpu12 mo4li%o0'i
zdo/y%ania przez 'z&o%ie"a %iedzy pe%ne1, Cz&o%ie"o%i mo4e 1e$z'ze prze"aza3 pra%d.
6en! "to zna 'a&2 pra%d.C mo4e on otrzyma3 %iedz. % nie$"a4one1 Bormie /ezpo0rednio od
Pier%$ze1 Pra%dy, ; drog2 o/1a%ienia! na pod$ta%ie autorytetu Pier%$ze1 Pra%dy! "t5ra ani
$i. nie myli! ani myli3 nie mo4e! mo4e $i. do%iedzie3! 4e rola anio&5% %e %$ze'h0%ie'ie
materialnym 1e$t niepod%a4alna,
Ro-# #+io18w # reE-ekj# )or#-+#
Bwi#do)o23 7o+#d-$dzkiej 7o)oc&
>eBle"$1a moralna $tano%i dodat"o%e 8r5d&o prze"onania o dzia&alno0'i anio&5%! ponie%a4
u0%iadamia lepie1 ni4 'o"ol%ie" innego! 4e 'z&o%ie" potrze/u1e pomo'y ponadludz"ie1,
-a$za ludz"a $&a/o03 1e$t do$"ona&ym po%odem dla $i&y i pomo'y anio&5%, :o$trze4enie
%iel"i'h ma$ zna'znie %y4$zy'h /yt5%! z%ra'a12'y'h piln2 u%ag. na mo4li%o03 upad"u
'z&o%ie"a! $pra%ia! 4e do"tryna o anio&a'h $tr54a'h 1e$t "onie'zna! 1e0li ludz"iego $er'a ma
nie ogarn23 przera4enie, 7e0li mamy o'zy $zero"o ot%arte na $&a/o03 'z&o%ie"a i mo' $i& z&a!
to ot%iera $i. prze$trze# dla pe&nego roz"%itu 'n5t za$adni'zy'h dla prze4y%ania 4y'ia na
$po$5/ ludz"i, <ardzo 'h.tnie za'ho%amy %tedy roz$2dn2 o$tro4no03! nie 4y%i2' %'ale
urazy do pra%dy o zdro%e1 po"orze, E m5%i2' "on"retnie! 1e$t zna'znie mnie1
pra%dopodo/ne! 4e /.dziemy Blirto%a3 z grze'hem! po"u$2 'zy o"az12 do grze'hu na
pod$ta%ie Ba&$zy%ego za&o4enia! 4e ta'y porz2dni ludzie 1a" my nie ulegn2 rze'zomC
nie%iel"ie 1e$t nie/ezpie'ze#$t%o! 4e roz%iniemy J % porz2d"u moralnym J t. nieo$tro4n2
pe%no03 $ie/ie! %$"ute" "t5re1 gin2 hutni'y o %ieloletnim do0%iad'zeniu, Po%inni0my
roz%i1a3 zdro%2! ra'1onaln2 /o1a8#,
*#r%o23 %ej 2wi#do)o2ci
Po'ie'ha i od%aga p&yn2'e z o/e'no0'i anio&5% $tr545% nie $2 za'h.t2 do niemra%e1
mierno0'i! le'z in$pira'12 do prze"ra'zania $amy'h $ie/ie, Hna'zenie 'z&o%ie"a %e
%$ze'h0%ie'ie! "t5re pod"re0la Ba"t aniel$"ie1 opie"i! 1e$t 'zym0! 'zego nale4y $i. mo'no
trzyma3 1a"o tr%a&e1 pod$ta%y $za'un"u dla $amego $ie/ie oraz 1a%nego o/alenia o0lizg&y'h
teorii! "t5re topi2 'z&o%ie"a % ma$ie, Czy$to03 %'ale nie 1e$t ta" trudna % o/e'no0'i anio&5%!
"t5rzy $to12 /ezu$tannie % o/e'no0'i <oga, W$zy$t"ie 'noty $2 o'zy%i$tymi "on$e"%en'1ami
przy1.'ia przez 'z&o%ie"a pra%dy o aniel$"i'h rz2da'h nad 0%iatem Bizy'znym, <y3 mo4e
na1/ardzie1 o'zy%i$ta ze %$zy$t"i'h 1e$t ta! "t5ra /.dzie %zra$ta3 na1%olnie1 J mi&o$ierna!
ludz"a 'nota %dzi.'zno0'i, Ddy/y tyl"o anio&o%ie patrzyli na na$ gro8nie! upomina12' na$!
lu/ $tali nad nami o$tenta'y1nie! a4 po'zu1emy $i. zo/o%i2zani pomy0le3 o napi%"u! "iedy
zna'z2'o za"a$zl2 J le'z nie! oni $2 do$"onale dy$"retni, 6yl"o od na$ zale4y! 'zy
%ymamro'zemy $&o%o podzi."o%ania! 'zy te4 nadal /.dziemy %ynio0le u%a4a3! 4e i'h
niezmordo%ana $&u4/a nam $i. nale4y,
ROZDZIA RR
ROIA I>DZI I 0RZ:Z4ACZ:4IA (Kw. 11SA11L)
Stare rze'zy mog2 /y3 na1lep$ze! ale 1e0li ta" 1e$t! to $2 one /ardzo 8le tra"to%ane! /o nie
po0%i.'amy im %'ale %&a0'i%e1 u%agi! na 1a"2 za$&ugu1e do$"ona&o03, Stare rze'zy $ta12 $i.
ta" znane! ta" %ygodne! 4e %yda1e $i.! i4 do$to$o%u12 $i. do na$zego "$zta&tu! zrze"a12' $i.
%&a$nego! 1a" gdy/y 1edno'ze0nie o/e1mo%a&y na$ i og&a$za&y rezygna'1. z $ie/ie $amy'h!
a/y $i. z nami po&2'zy3, Sta12 $i. Ba"ty'znie 'z.0'i2 na$ ta" /ardzo! 4e do$trzegamy 1e ta"
$&a/o 1a" $ie/ie $amy'h, Ddy z%r5'imy nagle u%ag. na $tar2 rze'z! niemal na$ to $zo"u1e i
1e$t r5%nie 4enu12'o "&opotli%e! 1a" nie$podzie%ane u0%iadomienie $o/ie prze$adne1
intro$pe"'1i, Stare rze'zy po%inno $i. u%a4a3 za o'zy%i$te! podo/nie 1a" u%a4amy za
o'zy%i$te na$ze r.'e! o'zy 'zy umy$&, Ozna'za to! 4e po%inno $i. % og5le nie z%ra'a3 na nie
u%agi,
0od%#wow# 7r#wd# 6 i+%egr#-+o23
W 'a&e1 te1 "$i24'e /ezu$tannie po1a%ia&a $i. pe%na Bundamentalna pra%da! %i.' $pot"anie
tego $tarego przy1a'iela % o$tatnim rozdziale nie 1e$t ni'zym za$"a"u12'ym, 7e$te0my 1u4 ta"
przyz%y'za1eni do te1 zna1ome1 pra%dy! 4e od/ieramy 12 1a" $tarego przy1a'ielaC i 1a" $tarego
przy1a'iela mo4emy &at%o uzna3 12 za o'zy%i$t2! min23 12! przeo'zy3! ma12' pe%no03! 4e
na$ze za0lepienie nie %y%o&a 4adny'h %za1emny'h o$"ar4e# ani tr%a&e1 %rogo0'i, <y3 mo4e
na1lepie1 %yrazimy t. zna1om2 pra%d.! z%ra'a12' u%ag.! 4e t'h5rz po%i."$za %ielo"rotnie
nie/ezpie'ze#$t%a! z "t5rymi mu$i $i. zmierzy3! i umiera ty$i2' razyC a 1edno "&am$t%o mu$i
za%$ze /y3 za"ryte "il"oma innymi, Przy'zyn2 o/u ty'h z1a%i$" 1e$t to! 4e nie mo4na
pomin23 1ednego Ba"tu /ez za$ypania na$ $et"ami inny'hC nie mo4na roz"ru$zy3 1ednego
"amienia pra%dy! ta" /y nie po1a%i&a $i. naty'hmia$t "onie'zno03 rozleg&e1 napra%y ma12'e1
zapo/ie' za%aleniu $i. /udyn"u, ;nnymi $&o%y! 'z&o%ie" nie mo4e igra3 z 4adn2 'z.0'i2
<o4y'h plan5% /ez zni$z'zenia 'a&ego gma'hu,
7e0li przez t'h5rzo$t%o! nie'h.3 do przy"ry'h pra%d! nie%iedz. lu/ py'h. 'zy z
1a"iego"ol%ie" innego po%odu ode1miemy na1mnie1$z2 rze'z <ogu! %$ze'h0%iato%i 'zy
1a"ie1"ol%ie" 1ego 'z.0'i! zredu"u1emy %$zy$t"o do 'hao$u, Stanie $i. ta" nie%2tpli%ie
dlatego! 4e 'a&o03 1e$t ta" do$"onale uporz2d"o%ana na %z5r pra%dy <o4e1! i4 nie toleru1e
na1mnie1$zego /&.du, Pozo$ta1e Ba"tem! 4e 1e0li pr5/u1emy u'ie' od %$ze'hmo'y <oga!
rzu'amy $i. % poz/a%ion2 $"rupu&5% pa$z'z. /ezdu$zne1 ma$zynyC 1e0li %yno$imy
'z&o%ie"a ponad %$zy$t"o inne! ni$z'zymy goC 1e0li pr5/u1emy uni"n23 gory'zy i %al"
0%iata materialnego! u'ie"a12' od niego! gu/imy $i. % mro'znym 0%ie'ie Bantaz1iC 1e0li
%y$&a%iamy 0%iat materialny! $ta1emy /ezradni % o/li'zu pot%ornego /5$t%a
$Ba/ry"o%anego przez Ba&$z,
7ednym $&o%em! nie ma $u/$tytutu dla pra%dy! 'a&e1 pra%dy, -ie ma %e %$ze'h0%ie'ie
za"2t"a! "t5ry /y&/y ta" odleg&y! /y0my mogli % nim pogrze/a3 przy"ry Ba"t! 4e nie da $i.
od"ry3 'a&ego %$ze'h0%iata, Fa"tom trze/a $ta%i3 'zo&a J %$zy$t"im Ba"tom, 6rze/a
przy123 pra%d. J 'a&2 pra%d., :zia&a12' %/re% $o/ie! 'z&o%ie" nie mo4e od%r5'i3 $i.
ple'ami od Ba"tu! od pra%dy! od $z'zeg5&u % plana'h %$ze'h0%iata, ?o4e 1edynie uda%a3!
4e to ro/i! %y"rzy"u12' $%e preten$1e g&o0nie1! gdy z&o%ie$z'zy odg&o$ "ro"5% pra%dy
rozlega $i. % "orytarza'h 1ego umy$&u,
0og-!d +iewo-+ik#
-ie trze/a zatem $i. dzi%i3! 4e pogl2d ludzi na temat dzia&a# $t%orze# materialny'h %
$pra%a'h %$ze'h0%iata ma po%a4ny %p&y% na i'h pogl2dy doty'z2'e <oga i 'z&o%ie"a!
z%&a$z'za gdy ten pier%$zy pogl2d 'e'hu1e uni"anie Ba"t5%, ?5%i2' "on"retnie! %za1emny
z%i2ze" pogl2d5% na temat 0%iata materialnego! 'z&o%ie"a i <oga 1e$t zdumie%a12'y,
We8my na przy"&ad niemal po%$ze'hny %0r5d dzi$ie1$zy'h BilozoB5% pogl2d! "t5ry
na1%y4$ze dzia&ania przypi$u1e materii! a Ba"ty'znie t%ierdzi! 4e nie ma poza ni2 ni'zego
innego J 4adnego innego 8r5d&a do$"ona&o0'i, 7e$t to pogl2d na 0%iat! 'z&o%ie"a i <oga
typo%y dla nie%olni"a, W ta"im 0%ie'ie 'z&o%ie" 1e$t tyl"o elementem /ezmy0lne1 ma$y 'zy
pro'e$u! "t5rego po'z2te" 1e$t poz/a%iony zna'zenia! 4y'ie J nadziei! a 0mier3 nie 1e$t
u%ie#'zona 'elem, <5g % ta"im 0%ie'ie nie i$tnie1e,
0og-!d %c.8rz#
O/raz ten 1e$t ta" $tra$zny! 4e ni' dzi%nego! i4 ludzie $t'h5rzyli na 1ego %ido", -ie zo$ta%ia
on mie1$'a dla <oga ani odpo%iedzialno0'i moralne1! pozornie u%alnia12' % ten $po$5/
'z&o%ie"a od 1ego 'i.4ar5%, 7edna" nie pozo$ta%ia te4 mie1$'a dla porz2d"u! inteligen'1i!
'elu! %arto0'i 'zy $en$u, 6o o %iele za du4o dla ra$y! "t5re1 pier%$zym pytaniem 1e$t
Fdla'zegoG i "t5ra $tale po$zu"u1e $z'z.0'ia, -ie"t5rzy %$p5&'ze0ni pr5/o%ali u'ie' od tego
horroru! negu12' 1ego i$tnienie, Przypomina12 oni id2'ego $amotnie drog2 przera4onego
'h&op'a! "t5ry pr5/u1e opano%a3 $z'z."anie z./5%! zape%nia12' $amego $ie/ie! 4e du'h5%
nie ma, -ie ma 0%iata materialnego! a 1e4eli i$tnienie! 1ego dzia&ania nie nale42 % 4adnym
zna'zeniu do niego! le'z ra'ze1 do du'ha! na1lepie1 na$zego ludz"iego, ;nni ludzie nie mieli
energii na%et na ten %iel"i ge$t prote$tu prze'i%"o horroro%i, 6'h5rzo$t%o o$i2gn.&o % ni'h
na1%y4$zy 'el J n.dzn2 "apitula'1. polega12'2 na $amo/51$t%ie 'z&o%ie'ze#$t%a! "iedy
ludzie po%iedzieli! 4e 'ho'ia4 dzia&anie po'hodzi nie tyl"o od $t%orze# materialny'h! to
1edna" i'h $z'zeg5lne dzia&anie 1e$t 'a&"o%i'ie przemo4ne, ?5%i2 oni! 4e $t%orzenia
materialne dzia&a12 z "onie'zno0'i2 i nieu'hronno0'i2! "t5ra nie dopu$z'za "ontroli! przer%y
ani u'ie'z"i, W o/li'zu tego nieu/&aganego ru'hu 0%iata materialnego ludzie $2 /ezradnymi
pion"ami,
0og-!d cz1owiek#
W prze'i%ie#$t%ie do tego znie"$zta&'onego %idzenia plan5% /o$"iego Er'hite"ta i$tnie1e
pogl2d ludz"i! "t5ry J ponie%a4 'z&o%ie" 1e$t 'ieniem <oga J 1e$t ta"4e pogl2dem <o4ym,
Widzi on % 0%ie'ie materialnym pra%dzi%e dzia&anie! realizu12'e na"azy Bizy'znie
"onie'zny'h pra%C 1e$t ono 1edna" tyl"o 'z.0'i2 dzia&ania % 0%ie'ie! przy'zyno%o0'i2
podrz.dn2! za1mu12'2 zde'ydo%anie podporz2d"o%ane mie1$'e % Bun"'1ono%aniu
uporz2d"o%anego %$ze'h0%iata, St%orzenia materialne $2 % "o#'u poddane na1%y4$zemu
poru$zy'ielo%iC podlega12 "iero%aniu przez ty'h! "t5rzy $2 %y'io$ani przez <o42 opatrzno03
J przez $t%orzenia intele"tualne! z%ane lud8mi i anio&ami, Pra%da! 4e 1e$t to trudny pogl2d=
42da od%agi! domaga $i. odpo%iedzialno0'i! dzia&ania! %ytr%a&ego %y$i&"u! ale zo$ta%ia
ta"4e mie1$'e na $en$! na nadzie1.! $u"'e$! na ludz"ie 4y'ie, 7e$t to pogl2d ma12'y %$zel"i
/la$"! nieugi.to03! &agodno03 i po"51 'a&e1 pra%dy,
Dzi#1#+ie %worzeF cie-e+&c.
7e0li $i. pami.ta! 4e a"ty%no03! o "t5re1 tu mo%a! nie doty'zy i$tot 4y%y'h! le'z $t%orze#
nieo4y%iony'h! Ba"tu dzia&ania materialnego nie mo4na po%a4nie "%e$tiono%a3, :zia&anie
i$tot 4y%y'h /y&o 1u4 do03 o/$zernie oma%iane % te1 "$i24'e, 6uta1 intere$u1e na$ nie
immanentne dzia&anie! od/y%a12'e $i. %e%n2trz i na rze'z $pra%'y! le'z dzia&anie
ze%n.trzne! %y'hodz2'e z podmiotu na ze%n2trz J ten rodza1 dzia&ania! "t5re do$trzegamy
na przy"&ad % rea"'1i 'hemi'zne1! $u/$tan'1a'h radioa"ty%ny'h! % d&ugim i pe&nym %dzi."u
po%ie%ie %iatru! $trumieniu de$z'zu 'zy przy'i$zonym padaniu 0niegu,
Cz.03 ludzi negu1e i$tnienie ta"iego dzia&ania! ale nie%ielu! /y3 mo4e (i /ardzo $&u$znie) z
tego po%odu! 4e odmo%a ta to 'o0 zna'znie %i."$zego ni4 1a%ny g%a&t zadany zdro%emu
roz$2d"o%i, Odmo%a ta $ama % $o/ie 0%iad'zy o %&adzy <oga! 1a" gdy/y /y& On tyranem
$&a/eu$zem! "t5ry nie 0mia& podzieli3 $i. z ni"im $%o12 %&adz2! $trzeg2' $%e1
przy'zyno%o0'i % pazerny $po$5/! ta" a/y "to0 inny! ma12' % nie1 udzia&! nie m5g& od"ry3
7ego za$adni'ze1 $&a/o0'i, Ne/y 'hroni3 $ie/ie! u'zyni& On ze %$zy$t"i'h $t%orze# z%y"&e
marionet"i $%o1e1 %$ze'hmo'y, -ega'1a ta! gdy/y zo$ta&a podtrzymana! ozna'za&a/y! 4e 'a&y
porz2de" przy'zyny i $"ut"u a/$olutnie nie i$tnie1e % 0%ie'ie materialnym, W 1e1 eBe"'ie
/adania nau"o%e /y&y/y 1a&o%ymi! pu$tymi ge$tami poz/a%ionymi %yni"u! a 'a&y o/$zar
dzia&alno0'i ludz"ie1! odpo%iedzialno0'i moralne1 i 'elo%ego dzia&ania /y&/y 1edynie
mgli$tymi iluz1ami umy$&u z/yt d&ugo u%i.zionego % $amotnym odo$o/nieniu,
?ia&a/y ona na%et dal$ze $"ut"i, Hna'zy&a/y /o%iem! 4e i$tnienie 0%iata materialnego nie
ma a/$olutnie 4adnego po%odu, :o$"ona&o03 $u/$tan'1i mie0'i $i. % 1e1 Bun"'1i! to zna'zy
po%odem dzia&ania $t%orze# 1e$t zdo/y%anie /ra"u12'e1 im do$"ona&o0'i, ;nnymi $&o%y!
i$tnie12 one dla o$i2gania $%ego 'elu, 7e0li zanegu1emy to dzia&anie! to %y$adzimy %
po%ietrze rozumo%e pod$ta%y i$tnienia 0%iata materialnego, P1mu12' to %$p5&'ze$nymi
$&o%ami! zni$z'zymy dynami'zny 'hara"ter 0%iata! zredu"u1emy go do $tagna'1i! roz"&adu!
o$tate'zne1 ni'o0'i,
S7o8' %ego dzi#1#+i#, w&j#2+ie+i# Ei-ozoEicz+e
Hde'ydo%anie %i."$za li'z/a ludzi 'h.tnie przy1mu1e i$tnienie dzia&a# 0%iata materialnego,
Pr5/u12' %y1a0ni3 ten o'zy%i$ty Ba"t! BilozoBo%ie zapropono%ali r54ne opinie! "t5re 'a&"iem
nie8le %y'zerpu12 mo4li%o0'i i niemo4li%o0'i, Fa"ty'znie 1edna" %&a0'i%ie "a4de
dzi%a't%o %$p5&'ze$ny'h BilozoB5% mo4na $pro%adzi3 do 1ednego z trze'h %y1a0nie#
BilozoB5% da%nie1$zy'h, Hdaniem 4ydo%$"iego BilozoBa E%i'e/rona dzia&anie materialne ma
1edynie 'hara"ter pozorny! napra%d. za0 1e$t ono $"ut"iem $i&y du'ho%e1! przeni"a12'e1
%$zy$t"ie 'ia&a, Platon i ara/$"i BilozoB E%i'enna ('ho'ia4 ze zna'znymi r54ni'ami
doty'z2'ymi $z'zeg5&5%) %y1a0niali dzia&anie materialne! m5%i2'! 4e materia odgry%a
1edynie rol. przygoto%ania! u$ta%ienia $'eny! rozmie$z'zenia! pra%dzi%e za0 dzia&anie 1e$t
$po%odo%ane za$ad2 niematerialn2! du'ho%2, Dre'"i materiali$ta :emo"ryt $2dzi&! 4e
dzia&anie $t%orze# 'iele$ny'h /y&o tyl"o przypad"iem przep&y%u atom5% z 1ednego 'ia&a do
drugiego,
Ery$totele$ i 0%i.ty 6oma$z %ni"n.li g&./ie1 % ten pro/lem i roz%i2zali go! odpo%iada12' na
pytanie! dla'zego 'ia&a % og5le dzia&a12! a nie na pytanie! 1a" to ro/i2, >oz$trzygn.li! 4e
za$ad2 dzia&ania 1e$t indy%idualna do$"ona&o03 dzia&a12'ego 'ia&a J i 1e$t to %&a0nie /ardzo
roz$2dne! /o nie%ielu ludzi ulega po%a4nym zranieniom %$"ute" uderzenia przez uro1ony
$amo'h5dC tyl"o rze'zy%i$te 'ia&o mo4e dzia&a3 i tyl"o % ta"im $topniu! % 1a"im 1e$t
rze'zy%i$te, ;nnymi $&o%y! dzia&anie 'ia&a 1e$t propor'1onalne do po$iadane1 przez nie
do$"ona&o0'i! do urze'zy%i$tnienia 1ego mo4li%o0'i, ?o4e ono dzia&a3 na inne 'ia&a tyl"o %
ta"im $topniu! % 1a"im tym innym 'ia&om /ra"u1e do$"ona&o0'i! to zna'zy % 1a"im ma12
nie$pe&nione mo4li%o0'i, E/y %yrazi3 to za pomo'2 /ez%zgl.dnie z%i.z&e1 terminologii
$'hola$ty'zne1! mu$ieli/y0my po%iedzie3! 4e 'ia&o mo4e dzia&a3 % ta"im $topniu! % 1a"im
1e$t % a"'ie! i zgodnie z mo4no0'iami przedmiotu! na "t5ry dzia&a,
:la Ery$totele$a i 6oma$za naty'hmia$t %y$un.&a $i. tuta1 na pier%$zy plan "%e$tia
"ontynua'1i hierar'hii /yt5%! o "t5re1 ta" 'z.$to /y&a mo%aC ponie%a4 $"ala dzia&ania %
'ia&a'h odpo%iada $"ali i'h do$"ona&o0'i, 7e0li /.d2 i$tnia&y 'ia&a! "t5re 'a&"o%i'ie
urze'zy%i$tni&y $%o1e mo4li%o0'i! 'ia&a! "t5ry'h Borma % pe&ni %y'zerpa&a mo4li%o0'i i'h
materii! to /.d2 one 'ia&ami % na1%y4$zym $topniu 'zynnymi! pier%$zymi poru$zy'ielami
'iele$nymi, -au"a 'za$5% Ery$totele$a i 6oma$za u%a4a&a! 4e ta"imi do$"ona&ymi 'ia&ami $2
'ia&a nie/ie$"ie, :latego zo$ta&y one umie$z'zone na $z'zy'ie dra/iny dzia&ania materialnego
i mia&y mie3 %p&y% na %$zel"ie inne dzia&anie 'iele$ne,
Z##d# %ego dzi#1#+i#
Pod$ta%a nau"o%a tego %nio$"u zo$ta&a 1u4 da%no temu zanie'hana! $t%ierdzono /o%iem
nau"o%o! 4e g%iazdy i planety nie $2 'ia&ami innego rodza1u ni4 te! "t5re i$tnie12 tuta1! na
ziemi, 7edna" za$ada metaBizy'zna %y1a0nia12'a dzia&anie 0%iata materialnego J za$ada
indy%idualne1 do$"ona&o0'i J nie $tra'i&a ni' na %a4no0'i, Hal24"ami dzia&ania materialnego
$2 mo4li%o0'i! urze'zy%i$tnione lu/ nie! "t5ry'h %za1emna zale4no03 dzia&a /ez przer%y
zgodnie z uporz2d"o%an2 do$"ona&o0'i2 %$ze'h0%iata materialnego,
*71&w +# -$dzkie dzi#1#+i#
Cho'ia4 6oma$z $2dzi&! 4e 'ia&a nie/ie$"ie $2 pier%$zymi poru$zy'ielami 'iele$nymi i
odgry%a12 /ezpo0redni2 rol. % dzia&aniu "a4de1 ni4$ze1 rze'zy materialne1! da& 1a$no do
zrozumienia! 4e i'h %p&y% nie roz$tra1a ani nie uni'e$t%ia o/$zaru dzia&ania ludz"iego, W
"o#'u 'ia&a nie/ie$"ie $2 tyl"o "ole1nym elementem do/rze uporz2d"o%anego %$ze'h0%iata!
ta" $amo 1a" 'z&o%ie", 6a" 1a" on! ma12 $%o12 o"re0lon2 natur., 7edne nie ni$z'z2 drugiego!
le'z ra'ze1 %$p5lnie z nim za1mu12 przezna'zone im! uporz2d"o%ane mie1$'e % <o4y'h
plana'h,
Rozr8"+ie+ie dzi#1#F -$dzkic. i dzi#1#F cz1owiek#
E/y do$trze' do"&adny %p&y% $pra%'5% materialny'h na ludz"i porz2de"! trze/a "onie'znie
zrozumie3! 4e 'z&o%ie"a doty'zy %iele rze'zy zna1du12'y'h $i. poza 1ego "ontrol2, -a
przy"&ad %zro$t 1ego /rody! 1e1 rozmiar! $&o%a! "t5re m5%i %e 0nie! 'zy ru'hy! "t5re
%y"onu1e % roztargnieniu, W$zy$t"ie te rze'zy! odr./ne od 'zyn5% $pe'yBi'znie ludz"i'h!
nazy%amy F'zynami 'z&o%ie"aG, W&a0'i%e 'zyny ludz"ie po'hodz2 z intele"tu i %oli
'z&o%ie"a i 1e$t on i'h panem, >54ni'. mo4na pro$to %yrazi3! m5%i2'! 4e 'zyny! nad "t5rymi
rodza1 ludz"i %&ada du'ho%o! nale4y odr54nia3 od ty'h! "t5re zna1du12 $i. poza "ontrol2
du'ho%2 i "t5ry'h po'hodzenie oraz $pe&nienie ma12 'hara"ter materialny,
5ez7o2red+i w71&w +# -$dzkie dzi#1#+ie
7e0li %yrazimy to % ten $po$5/! to nie 1e$t trudno do$trze'! 4e 'zyny ludz"ie nie ma12
/ezpo0redniego z%i2z"u z dzia&aniem 'ia& materialny'h! a tym /ardzie1 nie i$tnie1e 4adne
/ezpo0rednie podporz2d"o%anie, Ozna'za to tyle $amo! 'o po%iedzenie! 4e rze'z materialna
nie mo4e dzia&a3 na du'ho%2! 4e /urza pia$"o%a nie mo4e /rudzi3 anio&a! g%iazda J
%p&y%a3 na %oln2 %ol. 'z&o%ie"a! a planeta J %le%a3 idei do ludz"iego umy$&u, Ddy/y
/y&o ina'ze1! nie mog&y/y to /y3 dzia&ania ludz"ie, Ddy/y 'z&o%ie" dzia&a& ta" 1a" re$zta
natury materialne1! zgodnie z "onie'znymi pra%ami Bizy'znymi! zna'zy&o/y to! 4e nie ma
%olne1 %oli! nie ma %y/oru dzia&ania! odpo%iedzialno0'i! pano%ania nad $o/2 ani ni'zego
innego, 7ednym $&o%em! ludz"i 0%iat 1u4 /y nie i$tnia&,
<ezpo0rednie dzia&anie g%iazd na ludz"i intele"t 'zy %ol. 1e$t metaBizy'znie niemo4li%e i
1e$t ta"4e % o$trym "onBli"'ie z niezaprze'zalnymi Ba"tami doty'z2'ymi 'z&o%ie'ze#$t%a i
ludz"iego dzia&ania, -iemnie1 1edna" %iara % podporz2d"o%anie 4y'ia 'z&o%ie"a g%iazdom
1e$t od %ie"5% u'ie'z"2 t'h5rzy przed %al"2 o /y'ie 'z&o%ie"iem J a o/e'nie % %i."$zym
$topniu ni4 "iedy"ol%ie", St2d pe%ien $&a%ny amery"a#$"i Belietoni$ta! nieda%no zmar&y!
m5g& napi$a3! 4e o/e'nie a$trologia nie 1e$t 1u4 pode1rzanym za%odem %y"ony%anym przez
n.dzny'h mie$z"a#'5% o/rze4y "rainy 'ieni i dla ni'h, :zi$ia1 $z'zeg5lnie 1e$t ona /rzyt%2!
"t5re1 'h%yta $i. ton2'y 0%iat! i ma z%olenni"5% % na1%y4$zy'h %ar$t%a'h, Pe%na "o/ieta
%r542'a z g%iazd pozo$ta%i&a % 'h%ili 0mier'i ma12te" li'z2'y 3%ier3 miliona dolar5%! inna
za0! ro/i2'a $z'zeg5lne %ra4enie $%oim rodo%odem i pozy'12 $po&e'zn2! % lutym uma%ia
$pot"ania % Palm <ea'h! % mar'u! "%ietniu i ma1u % -o%ym 7or"u! a % 'zer%'u J %
Aondynie,
*71&w 7o2red+i
6o! 4e g%iazdy 'zy 1a"ie"ol%ie" inne 'ia&a mog2 mie3 po0redni %p&y% na 'zyny 'z&o%ie"a!
%yni"a % o'zy%i$ty $po$5/ z $ame1 1ego natury, 7e$t on zar5%no materialny! 1a" i du'ho%y i
1ego materialna $trona mo4e o'zy%i0'ie podlega3 dzia&aniu "a4de1 inne1 $i&y 'iele$ne1, E 1ego
$trona materialna ma /ez %2tpienia %p&y% na dzia&ania du'ho%e, -ie 1e$t to 4adna no%ina
dla ni"ogo, -ie 1e$t ta1emni'2! 4e pe&nia "$i.4y'a i $po"o1ne morze odegra&y $zla'hetn2 rol.
% aran4o%aniu ludz"iego roman$u,
Prze'hodz2' do $z'zeg5&5% doty'z2'y'h %p&y%u ty'h rze'zy na intele"t 'z&o%ie"a! 1e$t
o'zy%i$te! 4e agonia Bizy'zna nie 1e$t $tanem! % "t5rym 'z&o%ie" do"onu1e na1%i."$zy'h
o$i2gni.3 my0li'iel$"i'hC 4e za"&5'anie 1ego %&adz zmy$&o%y'h przez niezno0ny ha&a$
Ba/ry'zny! /urzli%e po/udzanie 1ego nami.tno0'i 'zy "&./ienie $i. %yo/ra4e# roz$tra1a12
pra'. intele"tu, 6e $ame rze'zy ma12 nie%2tpli%y udzia& %e %p&y%aniu na %olny %y/5r
'z&o%ie"a 'zy te4 % 1ego upo0ledzaniu, 7edna" niezale4nie od $"ali za/urze# organi'zne1
$trony natury 'z&o%ie"a 1e$t Ba"tem! 4e doty'z2 one 1ego $trony organi'zne1! a nie du'ho%e1,
-ie ma mo%y o /ezpo0rednim %p&y%ie na intele"t i %ol., -i' nie 1e$t % $tanie zmu$i3 %oli
do dzia&ania= za"&5'anie 'zy /ra" za"&5'e# J %&a0nie dlatego! 4e 1e$t ona %oln2 %ol2, 7e1
dzia&anie %ymu$za tyl"o po%$ze'hne! na1%y4$ze do/ro, W$zy$t"o! 'o 1e$t od niego mnie1$ze!
mo4e prezento%a3 $i. "u$z2'o! ale nigdy nie 1e$t 'a&"o%i'ie prze"onu12'e,
*71&w +# 2wi#% d$c.ow&
O'zy%i0'ie anio&o%ie 'zy dia/&y nie mu$z2 zmy"a3 pod da$ze" pod'za$ "%ietnio%y'h ule%
ani $mutno %zdy'ha3 % /la$"u %io$ennego "$i.4y'a, Po%odzie 'zy 0nie4y'e! g%iazdy 'zy
$&o#'a nie mog2 mie3 %p&y%u J ani /ezpo0redniego! ani po0redniego J na dzia&ania
$u/$tan'1i du'ho%y'h! gdy4 nie ma mi.dzy nimi pun"tu "onta"tu materialnego, W i$to'ie
dzia&anie materialne dozna1e ograni'ze# na%et % 0%ie'ie materialnym, -a%et gdy/y i$tnieli
napra%d. na1%y4$i! do$"onali poru$zy'iele 'iele0ni! "t5ry'h %yo/ra4ali $o/ie $taro4ytni! i'h
dzia&anie na $t%orzenia 'zy$to materialne nie od/y%a&o/y $i. % odnie$ieniu do $pra%
ludz"i'h z ta"2 nieu'hronno0'i2 i "onie'zno0'i2! 1a"2 'h'ieli/y nam %m5%i3 a$trologo%ie!
gdy4 z pun"tu %idzenia porz2d"u %'i24 nie%yt&uma'zalne /y&y/y te przypad"i 'zy zderzenia
przy'zyn materialny'h! "t5ry'h nie mo4na $pro%adzi3 do 4adne1 naturalne1 przy'zyny
Bizy'zne1,
0rzez+#cze+ie
?i&o0ni"5% a$trologii nale4y zali'zy3 do ra'1onali$t5% i %$p5&'ze$ny'h Batali$t5%! "t5rzy
ra'ze1 z o/urzeniem negu12 ide. <o4e1 opatrzno0'i 1a"o niegodn2 'zy to <oga! 'zy to
'z&o%ie"a i % ten $po$5/! parado"$alnie! $zu"a12' tr%a&e1 pod$ta%y 0%iata i 4y'ia! lgn2 do
ni$z'zy'iel$"ie1 $i&y z%ane1 przezna'zeniem, -a%et gdy/y 1edynym po%odem mia&o /y3 to!
4e po1.'ie przezna'zenia odgry%a ogromn2 rol. % 4y'iu /ardzo %ielu ludzi! %arto 1e
przeanalizo%a3,
Og8-+# deEi+icj#
?5%i2' og5lnie! przezna'zenie mo4na zdeBinio%a3 1a"o u"ryt2 przy'zyn.! "t5re1 dzia&ania
ni' nie mo4e uni"n23, Fa"ty'znie deBini'1a ta mo4e /y3 interpreto%ana na /ardzo %iele
$po$o/5%, W 1ednym zna'zeniu za t. u"ryt2 przy'zyn. mo4na u%a4a3 rozporz2dzenie
g%iazd! % %yni"u "t5rego do"onu1e $i. % $po$5/ "onie'zny a/$olutnie %$zy$t"o! na%et ta"
niez%y"le intymne rze'zy! 1a" pozna%anie i mi&o03, 6o 1e$t %&a0nie zna'zenie! % 1a"im
po1mu1e to $&o%o Batali$taC zo$ta&o ono $tano%'zo pot.pione 1a"o herety'"ie przez $o/ory
Ko0'io&a,
Zgod+o23 7rzez+#cze+i# z o7#%rz+o2ci! i r8"+ic# )idz& +i)i
;nne! 'a&"o%i'ie zdro%e zna'zenie! uto4$amia przezna'zenie z <o42 opatrzno0'i2 J 'zy to
/ezpo0rednio z <o42 opatrzno0'i2! 'zy to z 1e1 $"ut"ami! to zna'zy uporz2d"o%anymi
$"&onno0'iami %$zy$t"i'h $t%orze# i i'h dzia&aniami % "onte"0'ie 'elu %$ze'h0%iata, W tym
zna'zeniu przezna'zenie 1e$t po pro$tu pono%nym przed$ta%ieniem nau"i Ko0'io&a! z "t5r2
$i. 1u4 zapoznali0my pod'za$ oma%iania opatrzno0'i <o4e1! i pro/lem nieuni"nione1
"onie'zno0'i ni$z'z2'e1 ludz"2 %olno03 tuta1 nie %y$t.pu1e J niezale4nie od tego! 1a" %iel"a
/y&a/y nieomylna $"ute'zno03 <o4y'h %yro"5%,
Starania! /y od'zyta3 na$ze przezna'zenie! $tano%i2 giganty'zne zadanie! polega12'e na
pr5/ie od'zytania umy$&u <oga! ponie%a4 1e0li do'ie"amy! dla'zego rze'zy na tym 0%ie'ie
$2 u&o4one % uporz2d"o%any $po$5/! to po%odu tego J o$tate'zne1 odpo%iedzi J nie da $i.
znale83 % g%iazda'h! %n.trzno0'ia'h "ur'za"5%! u"&ada'h "art! Bu$a'h her/aty ani 4adny'h
inny'h atry/uta'h od'zyty%a'zy przy$z&o0'i, Odna1dziemy go % plana'h /o$"iego Er'hite"ta
%$ze'h0%iata, Fa"ty'zne %y"onanie ty'h plan5% mo4na o'zy%i0'ie znale83 % $amym
%$ze'h0%ie'ieC ozna'za to! 4e Bormalna realiza'1a <o4y'h plan5%! Bormalne rozporz2dzenie
$t%orzeniami! "t5ra 1e$t $"ut"iem <o4e1 opatrzno0'i i mo4na 12 nazy%a3 przezna'zeniem %
zna'zeniu "atoli'"im! 1e$t %$z.dzie %o"5& na$, Hatem prze%idu12' pogod.! nie pr5/u1emy $i.
%$pi23 do %n.trza <oga! 1edna" % /ardzo rze'zy%i$tym zna'zeniu od'zytu1emy <o4e plany
% Bormie! % "t5re1 %y"onu12 1e przy'zyny %t5re,
4ie$c.ro++o23 i 7owzec.+o23
7e0li pami.tamy o rozr54nieniu przezna'zenia przy'zyno%ego! "t5rym 1e$t opatrzno03 <o4a! i
Bormalnego! "t5re 1e$t $"ut"iem opatrzno0'i! to $topie# nieu'hronno0'i % przezna'zeniu
(u1mo%anym tyl"o % zna'zeniu "atoli'"im) rozumiemy z &at%o0'i2 i pra%id&o%o,
Przezna'zenie przy'zyno%e! "t5rym 1e$t <o4a opatrzno03! 1e$t o'zy%i0'ie 'a&"o%i'ie
nieomylne i pe%ne, <5g nie pope&ni2 /&.d5% i nie otrzymu1e %iadomo0'i ze 0%iata, Prze'ie4
1e$t to ta1emni'zo %$ze'hmo'na nieomylno03 nie$"o#'zenie do/rego <oga! "t5rego "a4de
dzia&anie 1e$t g%aran'12 integralno0'i "a4de1 $t%orzone1 natury, Przezna'zenie Bormalne!
"t5re 1e$t $"ut"ami <o4e1 opatrzno0'i 'zy te4 rozporz2dzeniem przy'zynami %t5rymi i i'h
dzia&aniem! nie no$i % $o/ie metaBizy'zne1 nieu'hronno0'i, Przy'zynom %t5rym $ta%iamy
'zo&a 'odziennieC % rze'zy $ame1 %&a0nie % 'elu udaremnienia przy'zyny %t5re1 no$imy
para$ole % de$z'zo%e dni! dzi."i 'zemu 0mie1emy $i. z de$z'zu, K%iat 'zy$to materialny
%yt%arza $%o1e $"ut"i z Bizy'zn2 "onie'zno0'i2! pod'za$ gdy 0%iat ludz"i dozna1e tyl"o
moralny'h rz2d5% pra%a <o4ego,
-a pod$ta%ie tego rozr54nienia &at%o ta"4e o"re0li3 poddany'h przezna'zenia i rozmiary
1ego "r5le$t%a, E/$olutnie %$zy$t"o /o%iem podlega przezna'zeniu przy'zyno%emu J
planom /o$"iego Er'hite"ta! 'zyli opatrzno0'i <o4e1, Przezna'zeniu Bormalnemu! 'zyli
dzia&aniu przy'zyn %t5ry'h! %y"onu12'y'h <o42 opatrzno03! podlega12 tyl"o te rze'zy! "t5re
$2 % naturalny $po$5/ podporz2d"o%ane przy'zynom %t5rymC a to ozna'za! 4e $amego <oga!
anio&5% i %&adze du'ho%e 'z&o%ie"a nale4y z niego %y"lu'zy3,
Ro-# cz1owiek#, dzi#1#+i# Eiz&cz+e w 2wiecie )#%eri#-+&)
Prze'hodz2' do o$tatniego etapu rz2d5% nad 0%iatem! roli odgry%ane1 przez 'z&o%ie"a %
dzia&ania'h "o$mi'zny'h! 1e$t o'zy%i$te! 4e materialna $trona 'z&o%ie"a nie %ymaga
$z'zeg5lnego oma%iania, -ie mo4e podnie03 g5ry! 'ho'ia4 mo4e %zi23 na r.'e niemo%l.C
mo4na go utopi3! za$trzeli3! prze1e'ha3! udu$i3 lu/ zli"%ido%a3 przy u4y'iu ty$i.'y inny'h
mnie1 lu/ /ardzie1 arty$ty'zny'h $po$o/5%, 7ego materialny /yt i dzia&anie podlega12 tym
$amym pra%om i ograni'zeniom oraz 'ie$z2 $i. tymi $amymi mo4li%o0'iami 'o re$zta
$t%orze# materialny'h, 6ym! 'o go %yr54nia! 1e$t dzia&anie intele"tualne, K%e$tia
%yr54nia12'y'h 'z&o%ie"a dzia&a# ludz"i'h % Bun"'1ono%aniu %$ze'h0%iata doty'zy tego! 'o
mo4e on z nim zro/i3 za pomo'2 $%o1ego umy$&u,
Dzi#1#+ie 2ci2-e -$dzkie
Dzi#1#+ie w1#dz i+%e-ek%$#-+&c. cz1owiek#, +# $)&1& i++&c. -$dzi
Ograni'zmy ten pro/lem 1e$z'ze /ardzie1 i zapyta1my! 'o 'z&o%ie" mo4e u'zyni3 z umy$&ami
inny'h ludzi za pomo'2 $%o1ego %&a$nego, E pro0'ie1! 'zy 1eden 'z&o%ie" mo4e u'zy3
innegoQ Fa"tu! 4e 'z&o%ie" potraBi u'zy3 innego 'z&o%ie"a! dziel2' $i. z nim %&a$nymi
ideami! t%ardo do%odz2 $y$tematy'zne do0%iad'zenia ludz"iego 4y'ia, 7e0li zdolno03 ta nie
1e$t Ba"tem! le'z iluz12! to 1e$t to ogromne z&udzenie dzi$ie1$zego 4y'ia! na "t5re marnu1e $i.
niezli'zone godziny i nie%iarygodne pieni2dze, -ie1a$no03 przy tym zagadnieniu doty'zy
natomia$t $po$o/u! % 1a"i to prze"azy%anie! 'zyli "omuni"o%anie! idei $i. od/y%a,
Pe%ne %y1a0nienie poda& E%erroe$! "t5ry t%ierdzi&! 4e 1eden 'z&o%ie" u'zy innego! da12'
u'znio%i idee nale42'e do nau'zy'iela, Podo/nie mo4na zatan"o%a3 1eden $amolot z
drugiego $amolotu! "t5ry odda1e mu %&a$ne pali%o, Wy1a0nienie to ozna'za&o! 4e nie tyl"o
rze'z pozna%ana 1e$t ta $ama! temat 1e$t identy'zny! le'z ta"4e na%et Borma pozna%'za o/u
intele"t5% 1e$t 1edna i ta $ama, Platon u'zyni& z nau'zania 'o0 % rodza1u /udzi"a J 1ego
'elem 1e$t 1edynie od0%ie4enie pami.'i u'znia! /o zdaniem tego BilozoBa %$zy$t"ie idee
zna1du12 $i. od $amego po'z2t"u % "a4dym umy0le i %y$tar'zy 1e tyl"o roz/udzi3! /y
prze"$zta&'i&y $i. % rze'zy%i$t2 %iedz., Ery$totele$! a za nim 6oma$z! t%ierdzili! 4e "a4dy
'z&o%ie" za'zyna 4y'ie z pu$tym umy$&emC 4e "a4dy umy$& 1e$t odr./n2! o$o/i$t2 %&adz2!
"t5ra mu$i $i. do$"onali3 przez odr./ne! o$o/i$te idee, 6en pu$ty umy$& ma mo4li%o0'i! a
nau'zanie 1e$t 1edynie i'h urze'zy%i$tnianiem! $pro%adzaniem zdolno0'i pozna%ania do
rze'zy%i$tego poznania, -au'zy'iel nie 1e$t %5%'za$ $amolotem'y$tern2 ani /udzi"iem!
le'z pomo'ni"iem murarza przyno$z2'ym materia&y muru12'ym u'zniom,
Co %i.'e1! 1a" 1u4 do03 o/$zernie m5%ili0my! "ana&em! "t5rym %iedza %'hodzi do umy$&u!
$2 zmy$&y, Audz"i umy$&! nie li'z2' /ezpo0redniego dzia&ania <oga! mo4e gromadzi3 idee
tyl"o z %yo/ra4e# po%$ta12'y'h % %yo/ra8ni! "t5re z "olei $2 %yt%orem dzia&ania zmy$&5%,
Hadaniem nau'zy'iela 1e$t zatem nie /ezpo0rednie umie$z'zenie idei % umy0le u'znia J
42danie tego /y&o/y %yg5ro%ane na%et % odnie$ieniu do anio&a J le'z ra'ze1 do$tar'zanie
materia&u do t%orzenia idei! zape%nianie pode10'ia zmy$&o%ego i %yo/ra4enio%ego 'zy te4
1a" to u1mu1e 0%i.ty 6oma$z! %zi.'ie u'znia za r.". i popro%adzenie go po%oli i o$tro4nie
od tego! 'o znane! do tego! 'o 1e$z'ze nie znane,
W "on$e"%en'1i pier%$zym i pod$ta%o%ym %arun"iem 1e$t! 4e nau'zy'iel mu$i zna3 to!
'zego pr5/u1e nau'zy3= mu$i %iedzie3! do"2d idzie! 1e0li ma pro%adzi3 inny'h do 'elu
o"re0lone1 %iedzy, 7ego rze'zy%i$ta metoda! podo/nie 1a" metoda %$zel"i'h $ztu"! mu$i /y3
%zoro%ana na metodzie $to$o%ane1 przez natur.! gdy4 1a" pod"re0la 0%i.ty 6oma$z!
'z&o%ie" pozo$ta%iony $o/ie $amemu przemie$z'za $i. "ro" po "ro"u od rze'zy! "t5re %ie!
do ty'h! "t5ry'h mu$i $i. 1e$z'ze nau'zy3, Prze'hodzi on od naturalnie znany'h za$ad do
%nio$"5%! "t5re z ni'h %yni"a12, -atura 1e$t za%$ze g&5%n2 przy'zyn2! a ta"4e %zoremC
$ztu"a pode1mu1e $ztu'z"i natury! a potem z "olei 1e1 pomaga,
?5%i2' 1e$z'ze "on"retnie1! nau'zy'iel /ierze u'znia % "ar/y i pro%adzi go do rze'zy! "t5re
ma pozna3! %y'hodz2' od $"romny'h zapa$5% 1ego %iedzy! przed$ta%ia12' mu 'zytelne
przy"&ady! podo/ie#$t%a i "ontra$ty! %zno$z2' $i. $topnio%o od pra%d mnie1 do /ardzie1
po%$ze'hny'h lu/ $'hodz2' t2 $am2 drog2 od pier%$zy'h za$ad do mnie1 po%$ze'hny'h
%nio$"5%, 7edna" 1ego $z'zeg5lnym zadaniem 1a"o nau'zy'iela 1e$t po"azanie z%i2z"u
mi.dzy za$adami i %nio$"ami, Wed&ug o$trego %yra4enia Ery$totele$a do%5d
(%y"azy%anie! nau'zanie) 1e$t $ylogizmem po%odu12'ym %iedz.,
6a metoda nau'zania %yra8nie u"azu1e ograni'zenia i rozmiary te1 zdolno0'i 'z&o%ie"a do
nau'zania inny'h, ?e'hani" $amo'hodo%y! 1a"o me'hani"! nie mo4e nau'zy3 $taty$ty"a
/a%ienia $i. li'z/ami! a $taty$ty"! 1a"o $taty$ty"! nie mo4e o0%ie'i3 me'hani"a % za"re$ie
4y'ia %e%n.trznego $amo'hodu, -ie ma 1edna" 'z&o%ie"a! 'ho3/y /y& niez%y"le m2dry!
"t5ry nie m5g&/y $i. 'zego0 nau'zy3C i nie ma te4 'z&o%ie"a! 'ho3/y /y& "ompletnie
niedou'zony! "t5ry /y nie zgromadzi& 1a"ie10 %iedzy! /ra"u12'e1 "omu0 innemu, ?o4na
Ba"ty'znie po$un23 $i. tro'h. dale1 i po%iedzie3! 4e na1pro$t$ze dzie'"o mo4e! u4y%a12'
$%ego rozumu! po%iedzie3 na1%i."$zemu z anio&5% rze'zy! "t5ry'h $am z $ie/ie nie m5g&/y
pozna3! ponie%a4 umy$& 'z&o%ie"a 1e$t %e%n.trznym $an"tuarium! gdzie $%o/odnie mo4e
%'hodzi3 tyl"o <5g! i dlatego "to0 inny mo4e pozna3 my0li na$zego umy$&u tyl"o %tedy! gdy
mu 1e %y1a%imy! do$to$o%u12' $i. do 1ego poziomu, Ddy/y na1/ardzie1 u'zony ze
%$zy$t"i'h ludzi pr5/o%a& u'zy3 anio&a pra%d naturalny'h! to /ez %2tpienia /y&o/y to z 1ego
$trony arogan'"ie! gdy4 1ednym z prze1a%5% %y4$zo0'i anio&5% nad ludz"2 natur2 1e$t
%&a0nie i'h a/$olutnie do$"ona&e poznanie od $ame1 'h%ili i'h $t%orzenia,
4# 2wi#% )#%eri#-+&
W&adza na$zego umy$&u nad materi2 niez%i2zan2 Bormalnie z ludz"2 du$z2 1e$t zupe&nie
zero%a, ?o4emy zga$i3 0%ie'. le""im dmu'hni.'iem! ale 4adna "on'entra'1a umy$&o%a!
'ho3/y na1%i."$za! nie zdmu'hnie p&omienia, -a%et % odnie$ieniu do na$zego %&a$nego
'ia&a $"ut"i! "t5re mo4emy $po%odo%a3 za pomo'2 umy$&u! mu$imy %y%o&y%a3 przy u4y'iu
narz.dzia % po$ta'i materialne1 %&adzy! 1a"2 1e$t %yo/ra8nia J przepra%ianie $i. przez
%yimagino%any o'ean mo4e % na$ %y%o&a3 'horo/. mor$"2! a zep$uty termometr
$po%odo%a3! 4e za'zniemy dr4e3 z zimna % przegrzanym po"o1u, 7edna" %yo/ra8nia nie
z&amie nam nogi! a 4aden umy$&o%y %y$i&e" % po&2'zeniu z %yo/ra8ni2 nie %y%o&a 1e1
zro0ni.'ia $i. z po%rotem, ;nnymi $&o%y! narz.dzie! "t5rym 1e$t %yo/ra8nia! ma /ardzo
%yra8ne ograni'zenia, ;nten$y%na "on'entra'1a umy$&o%a mo4e $po%odo%a3! 4e $taniemy
$i. o/o1.tni na /od8'e zmy$&o%e, :latego 0%i.ty 6oma$z m5g& zo$ta3 poddany przypalaniu
o%rzodzone1 nogi i /y3 'a&"iem nie0%iadomym /5lu i przypalania, -ale4y 1edna" zau%a4y3!
4e "on'entra'1a nie uni'e$t%ia ze%n.trzny'h /od8'5%! "t5re le"'e%a4yC 6oma$z m5g&/y
nie%2tpli%ie popra%i3 humor "u'harzo%iparta'zo%i! ale pop$ute 1edzenie nadal /y&o/y
pop$utym 1edzeniem,
Oddzielenie du$zy od 'ia&a %$"ute" 0mier'i nie z%i."$za %&adzy umy$&u i %oli 'z&o%ie"a
nad $t%orzeniami materialnymi! le'z o'zy%i0'ie 12 zmnie1$za, W %yni"u 0mier'i 'z&o%ie"
tra'i 0rode" porozumie%ania $i. ze 0%iatem materialnym, Od te1 'h%ili na%et ta" %zgl.dnie
pro$te dzia&anie! 1a" poru$zanie $i. % prze$trzeni 'zy zep'hni.'ie %roga ze $'hod5%! le4y
poza za$i.giem 'z&o%ie"a,
Dzi#1#+ie w1#dz rozrodcz&c.
C54! ta" 1a" inne %&adze 'z&o%ie"a! %&adze rozrod'ze ma12 naturalnie te $ame ograni'zenia!
'o 0%iat Bizy'zny! "t5rego $2 integraln2 'z.0'i2, :latego mog2 one przyno$i3 1edynie $"ut"i
Bizy'zne, P z%ierz2t ni4$zy'h du$ze zmy$&o%e! 'zyli z%ierz.'e! po%$ta12 /ezpo0rednio %
%yni"u rozmna4aniaC % "o#'u $2 1edynie Bormami materialnymi i ta" 1a" inne Bormy
materialne %yt%arzane $2 %$"ute" dzia&ania przy'zyn materialny'h, 7edna"4e du$za
'z&o%ie"a 1e$t du'ho%a! a $u/$tan'1. du'ho%2 mo4e %yt%orzy3 tyl"o /ezpo0rednie! $t%5r'ze
dzia&anie <oga, H pe%no0'i2 nie mo4e ona po'hodzi3 od przy'zyn materialny'h! gdy4 dale"o
1e prze%y4$zaC nie mo4e te4 po'hodzi3 od przy'zyn du'ho%y'h! gdy4 z $ame1 $%e1 natury $2
one zupe&nie pro$te! niezdolne do podzia&u! %zro$tu 'zy zmnie1$zania $i., 6%ierdzenie! 4e
rodzi'e %yt%arza12 du$z. $%ego potom$t%a! 1e$t ta" napra%d. r5%nozna'zne z
zanego%aniem 1e1 du'ho%ego i nie0miertelnego 'hara"teru, E to ozna'za napra%d.
zanego%anie 'z&o%ie'ze#$t%a du$zy! zali'zenie 1e1 do te1 $ame1 "ategorii 'o du$ze ro0lin i
z%ierz2t! po'hodz2'e od materii! zale4ne od nie1 i roz"&ada12'e $i. %raz z roz"&adem materii,
Audz"a du$za po'hodzi zatem /ezpo0rednio z r."i <oga, -iezale4nie od tego! 1a" /ardzo
dumny ze $%ego dzie'"a mo4e /y3 m&ody o1'ie'! mu$i on przypi$a3 <ogu %i."$ze dzie&o,
:zie'"o /ardzie1 nale4y do <oga ni4 do rodzi'5%, :zie&em rodzi'5% 1e$t zape%nienie
materia&u! z "t5rego z/udo%ane 1e$t 'ia&o! przygoto%anie domu na przy1.'ie nie0miertelnego
go0'ia J ludz"ie1 du$zy,
Dzi#1#+ie w1#dz od"&wi#j!c&c.
7e0li 'hodzi o od4y%ianie! to 'z&o%ie"! ta" 1a" %$zy$t"ie inne i$toty 4y%e! po$iada to
niez%y"&e i ta1emni'ze dzia&anie! za pomo'2 "t5rego 4y%no03 i napo1e zamienia12 $i. %
integralne 'z.0'i 1ego natury, Pier%otny depozyt 'z&o%ie'ze#$t%a nie podlega podzia&o%i ani
nie roz'i2ga $i. 'oraz 'ienie1! /y przedo$ta3 $i. dale1! % miar. 1a" 1edno$t"i nale42'e do
ludz"ie1 ra$y ro$n2, -a$t.pu1e 1ednozna'zne i $u/$tan'1alne prze"$zta&'enie $i. po"armu %
materia& ludz"i! z "t5rego $"&ada12 $i. ludz"ie 'ia&a,
Miejce cz1owiek# w rz!d#c. +#d 2wi#%e), * od+ieie+i$ do dzi#1#F 5o"&c. i #+ie-kic.
Hanim za"o#'zymy ten o$tatni rozdzia&! do/rze /y&o/y pod$umo%a3 %&adze rz2dz2'e
0%iatem! gdy4 ma12 one %p&y% na ludzi, Widzieli0my! 4e 'z&o%ie" 1e$t zupe&nie poddany
rz2dom <o4ym! to 1e$t poru$zaniu przez <oga, -ie 1e$t ono %'ale znie%ag2 dla natury
'z&o%ie"a! le'z 1e1 g%aran'12! a na%et 1edyn2 przy'zyn2 i$tnienia 'z&o%ie"a! 1ego 4y'ia!
du$zy! %olno0'i i $pe&nienia, Enio&o%ie nie mog2 dzia&a3 /ezpo0rednio na na$z intele"t ani
%ol., -iezale4nie od $%e1 %&adzy $2 oni /ezradni % o/li'zu indy%idualno0'i %olne1 %oli
'z&o%ie"a, :o/rzy anio&o%ie %y"onu12 $%2 %&adz.! $trzeg2' 'z&o%ie"a! o'hrania12' go od
ze%n.trznego z&a! u'z2' go $u/telnie! anonimo%o! dzia&a12' $"ute'znie na 1ego zmy$&y i
%yo/ra8ni.! za'h.'a12' go i doda12' mu otu'hy, :ia/&y u4y%a12 te1 $ame1 aniel$"ie1 %&adzy
do "u$zenia 'z&o%ie"a! a 'za$ami ata"o%ania go Bizy'znie! ale za%$ze % grani'a'h
za"re0lony'h przez <o4e mi&o$ierdzie,
* od+ieie+i$ do dzi#1#F )#%eri#-+&c. %worzeF cie-e+&c. i i++&c. -$dzi
*1#dz# +#d o'! i )iejce cz1owiek#
St%orzenia materialne nie mog2 prze"ro'zy3 /arier du'ho%e1 natury 'z&o%ie"a! podo/nie 1a"
anio&o%ie, Pry%atno03 1ego intele"tu i %oli 1e$t od nie'h $ilnie1$za, 7edna"4e z%ierz.'a
natura 'z&o%ie"a 1e$t o'zy%i0'ie ot%arta na %p&y% dzia&ania materialnego! %i.' 1ego intele"t
i %ola mog2 po0rednio ulega3 do pe%nego $topnia poru$zaniu przez ze%n.trzne dzia&anie
Bizy'zne, Cz&o%ie" "orzy$ta pogodnie ze $%o1e1 niezale4no0'i r5%nie4 pomimo %y$i&"5%
innego 'z&o%ie"aC 1ego intele"t i %ola zno%u nie uzna12 4adnego pana poza <ogiem, Audzie
mog2 u'zy3 'z&o%ie"a! tro$z'z2' $i. o materia&y "onie'zne do pozna%ania= mog2 dzia&a3 na
1ego natur. Bizy'zn2, 7edna" ni"t ani ni' nie mo4e mu ode/ra3 pano%ania nad %&a$nym
4y'iem i %yni"a12'e1 z niego odpo%iedzialno0'i! "t5r2 pono$i za 1ego "l.$". lu/ $u"'e$,
0od$)ow#+ie, %rezcze+ie %ego %o)$
Hadanie tego tomu mo4na %yrazi3 z na1%i."$z2 pro$tot2! m5%i2'! 4e /y& on po0%i.'ony
$tudiom nad <ogiem i 0%iatem, Pe&ne zna'zenie tego $t%ierdzenia ozna'za z pe%no0'i2! 4e
prze$tudio%ali0my % nim niemal %$zy$t"o, O'zy%i0'ie ta"i materia& prze"ra'za&/y o %iele
mo4li%o0'i "a4dego tomu! a % "$i24'e te1 nie pr5/o%ali0my prze$tudio%a3 %$zy$t"iego %
"a4dym $z'zeg5le, Wpatry%ali0my $i. ra'ze1 $tale % po%$ze'hn2 harmoni. 0%iata i 1e1
St%5r'.! $"upia12' $i. na og5lny'h zary$a'h plan5% /o$"iego Er'hite"ta! ta" a/y pi."na ty'h
plan5% nie za"ry&a ma$a $z'zeg5&5%, -a%et te og5lne zary$y! % "t5ry'h przed$ta%iali0my
Er'hite"ta i 7ego plany! ro/i2 pot.4ne %ra4enie, Poru$zyli0my na przy"&ad pro/lem i$tnienia
<oga! na$t.pnie prze$tudio%ali0my 7ego natur. i przymioty! za1rzeli0my % %e%n.trzne 4y'ie
<oga! "t5re $tano%i 6r51'a K%i.ta J odr./no03 trze'h O$5/ <o4y'h % 1edne1 /o$"ie1
naturze,
-a$t.pnie prze$zli0my do po'hodzenia $t%orze# od <oga! "t5re o/e1mu1e i'h %yt%orzenie!
'zyli $t%orzenie! oraz %yr54nienie %0r5d ni'h $t%orze# aniel$"i'h! 'iele$ny'h i ludz"i'h,
>oz%a4anie "a4de1 z ty'h natur %ie#'zy&o pytanie o podtrzymy%anie i'h 4y'ia i harmoni1ne
%$p5&dzia&anie! "t5re zape%nia12 po%$ze'hne rz2dy nad %$ze'h0%iatem,
Studia te u1a%ni&y d%a Ba"ty! od'ina12'e $i. %yra8nie 1a"o %yz%anie dla %$p5&'ze$ne1 my0li=
%a4ne zna'zenie 1edno$t"i ludz"ie1 i uporz2d"o%ane plany /o$"iego Er'hite"ta,
0#+ 2wi#%#
O/a $2 %yz%aniem dla %$p5&'ze$ne1 my0li, Pier%$zy o$tro negu1e Ba"t! 4e 'z&o%ie" mu$i
prze"ona3 $amego $ie/ie do i$tnienia na p&a$z'zy8nie 'zy$to materialne1! gdzie 1e$t o$o/i0'ie!
'a&"o%i'ie niei$totnyC 4e 1e$t 'z.0'i2 pro'e$u! 'h%il2 % "o$mi'znym roz%o1u! 1edno$t"2 %
ma$ie ra$y! "la$y! partii 'zy po pro$tu Hiemi, 7e$t "ategory'znym odrzu'eniem t'h5rzo$t%a!
"t5re zrezygno%a&o/y z pra%! nadziei! idea&5%! $u"'e$u! niezale4no0'i i "ontroli! /y uni"n23
o/o%i2z"5%! roz'zaro%a#! "l.$"i! pra'y i $amo"ontroli, 7e$t o/urzonym ata"iem na teorie
na"&ania12'e 'z&o%ie"a do rezygna'1i i 'ynizmu %e %$zy$t"i'h o/$zara'h %yr54nia12'y'h
'z&o%ie"a po'zyna#= %iedzy! mi&o0'i! "ontrolo%anego dzia&ania! o$i2gania 'elu godnego
'z&o%ie'ze#$t%a, H na$zego $tudium %yni"a /o%iem 1a$no! 4e 'z&o%ie" 1e$t napra%d. panem
0%iata i $amego $ie/ie! 4y%i'ielem $ie/ie i inny'h! rz2d'2 nad $o/2 i innymi! gigantem na
ziemi! "t5ry ma12' do dy$pozy'1i tyl"o $%51 rozum i r.'e! %y"orzy$tu1e $t%orzenia
materialne i nie mo4e /y3 %y"orzy$ty%any przez ni' na 0%ie'ie, 7e$t inteligentny! %olny!
odpo%iedzialny, 7ego 4y'ie ma $en$! zmierza do o"re0lonego 'elu! "t5ry 1e$t intymnie
o$o/i$ty, ; tyl"o on $po0r5d %$zy$t"i'h $t%orze# % 0%ie'ie materialnym mo4e po%iedzie3! 4e
/.dzie lu/ nie /.dzie $zed& drog2! "t5ra 1a"o 1edyna zapro%adzi go do domu, On 1e$t panem!
re$zta za0 J 1ego $&ugami, On 1e$t panem 0%iata,
5oki Arc.i%ek%
:rugi Ba"t 1e$t 1e$z'ze /ardzie1 Bundamentalnym %yz%aniem dla na$zy'h 'za$5%, 7e$t on
1a%nym /untem prze'i% o/&.do%i utrzymu12'emu! 4e 0%iat nie ma $en$u! /5g J inteligen'1i!
a 'z&o%ie" J 'elu, Odma%ia utrzymy%ania potulnego mil'zenia % o/li'zu niedorze'zno0'i!
ta"i'h 1a" za&o4enie! 4e porz2de" po%$ta& z nieporz2d"u! 'o0 z ni'zego! po$t.p J przez
przypade" lu/ /ez %y1a0nienia! a rz2dy J z anar'hii, >zu'a %yz%anie %$p5&'ze$nemu
0%iatu! /y $pr5/o%a& %&2'zy3 te niedorze'zno0'i % "on"retne ludz"ie 4y'ie! i gardzi
intele"tualn2 nieu'z'i%o0'i2! "t5ra g&o$i 1edn2 do"tryn.! a 4y1e inn2, -a$ze $tudium
%y"aza&o % o'zy%i$ty $po$5/! 4e <5g i$tnie1e J na1/ardzie1 inteligentny! % pe&ni
%$ze'hmo'ny! nie$"o#'zenie m2dry! 'a&"o%i'ie do$"ona&y <5g, Od/i'ie <o4y'h
do$"ona&o0'i % 0%ie'ie $t%orze# nie /y&o nigdzie lepie1 %ido'zne ni4 % uporz2d"o%ane1
hierar'hii do$"ona&o0'i i ograni'ze#, W 0%ietle tego Ba"tu! a ta"4e i$tnienia %&adzy i rozumu!
u%ido'zni& $i. porz2de" i m2dro03 <o4y'h plan5% i rz2d5%, -a te1 $ame1 pod$ta%ie u"azano
te4! 4e pr5/a nego%ania <oga J pr5/a %y1a0nienia 0%iata /ez <oga! nau"i /ez <o4y'h
rz2d5%! a BilozoBii /ez pier%$ze1 pra%dy J 1e$t niemo4li%a, ;nnymi $&o%y! na pod$ta%ie
niez/itego 0%iade't%a z/udo%anego przez -iego gma'hu %$ze'h0%iata u"azali0my i$tnienie
i natur. /o$"iego Er'hite"ta! ta" a/y /y&y %ido'zne dla o/raz5% 7ego /o$"o0'i! "t5rym
po%ierzy& On pano%anie nad ziemi2,
P>HUP;SU
W -iemo4li%a do oddania % 1.zy"u pol$"im gra $&5%= angiel$"ie $&o%o conversion ozna'za zar5%no
na%r5'enie! 1a" i p$y'hologi'zne z1a%i$"o "on%er$1i! a salvation J z/a%ienie i %yle'zenie (przyp,
t&um,),
@ Cytat z 7oy'eTa Kilmera (przyp, red,),
) 2 P 2!19 (przyp, red,),
9 Eutor nie dy$"utu1e tuta1 ze $tar2 4ydo%$"2 i 'hrze0'i1a#$"2 trady'12 o napi$aniu 'a&e1 6ory przez
?o14e$za! uzna%an2 przez 0%i.tego 6oma$za, K%e$tia Ba"ty'znego J d&ugiego i $"ompli"o%anego
J pro'e$u po%$ta%ania Pi.'io"$i.gu nie ma zna'zenia dla 1ego %y%od5% (przyp, t&um,),
10 La', nie'h $i. $tanie (przyp, t&um,),
11 O%idiu$z! Przemiany! prze"&ad <, Ki'i#$"iego % %y/orze 7, Kr5"o%$"iego! Wro'&a% 19(
(przyp, red,),
12 Wed&ug o"re0lenia >udyarda Kiplinga (przyp, red,),
1( ?o%a o So/orze Waty"a#$"im ;! "t5ry o/rado%a& % lata'h 1)W91)@0 (przyp, t&um,),
1+ ?o%a o So/orze Aatera#$"im ;I! "t5ry o/rado%a& % ro"u 121 (przyp, red,),