ABDULLAH CALAN

NASIL YAAMALI?

ABDULLAH CALAN

NASIL YAAMALI?

WEANN
SERXWEBN 70

Abdullah CALAN
Nasl Yaamal?
Weann Serxwebn: 70

nc bask: Eyll 2008

NDEKLER

NSZ ..................................................................................................................... 7
KRDStAN'DA SANAtIN LEv
vE DEvRMC BR RoMAN tASLAI .................................................... 15
Sanat ve edebiyat ruhun ihtiyacdr ...................................................................... 16
Smrgecilik sanatn da dmandr ................................................................... 18
Nasl yaamal sorusuna verilecek cevap bir romandr ................................... 20
Krdistan roman zgn olmak zorundadr ....................................................... 24
Dnem iyi ilenmeden kiilikler iyi zmlenemez ........................................ 29
Eski dnya kontrol altnda ................................................................................... 34
Bizde kadn-erkek ilikisi sava ilikisidir ........................................................ 39
Krdistan'da sevgi katledilmitir ........................................................................ 47
Cinsellik zerindeki mlkiyet damgasn siliyoruz ......................................... 53
NASIL YAAMALI? ........................................................................................... 61
Her eye itiraz etme ve tepki gsterme temelinde
devrimci teori ve eyleme ulatm ........................................................................ 63
12 Eyll faizmine kar zgrlk davasn
bir halkn yaam gereine dntrdk ........................................................... 69
Kadnn en gzeli, en deerlisi ... nasl ortaya kar .................................... 77
Yaptmz, yaam tehdit eden her eye kar bir var olma savadr ......... 84
Vatana ve snfa balanmayan sevgi bir hitir .................................................. 90
Her elin kart bir yerde yuva yaplmaz ........................................................ 99
Gerekler temelinde sevebilirsen sev, yaayabilirsen yaa ............................ 107
KAZANILACAK BR DNYA vAR ............................................................ 115
Cinsellie yanl yaklam ve muazzam sosyal kmaz ................................. 117
Anti-sosyal kiilik gerillaya salam yaklaamaz ............................................. 119
Kadna yaklamm, TC ile lm-kalm savana dnt ............................ 121
Sevgiyi gelitirdiin oranda sava,
sava gelitirdiin oranda sevgiyi gelitirirsin ............................................... 125
nsan atom gcnde bir yetenektir ..................................................................... 128
Boyun emektense mcadele yolunda her gn lmek daha yerindedir ....... 130
Kleler de e edine hakkn mcadeleyle kazandlar ...................................... 131
Apoculuk, en zor ilere girimekten ekinmemektir ...................................... 133
Soruna ulusal yaklam, uluslararas alana da katk sunar ............................. 135

Bir taraf olarak kendi kaderinizi zgrce belirleyin ...................................... 136

Kiiler ahsnda ulusal ve toplumsal dzeyi zmlyoruz ........................ 139
rgtsel izgiye gelmeyenler, zgr ilikiye de gelmiyorlar ....................... 143
Risk gze alnmadan zafer kazanlamaz .......................................................... 145
Basit bir duygu bile bir halkn umudunu yerle bir edebilir ........................... 147
Amalara sk ballk mutlaka kazandrr ....................................................... 149
KRDStAN DEvRM, KADININ ZGRL
vE toPLUMSAL DEvRMDR ................................................................ 155
Kaba cinsellik tkenitir ..................................................................................... 157
Klasik Krt erkek-kadn tipi birbirine kar yeniktir ..................................... 161
zgr iliki iin savamamak zgrle ihanettir ......................................... 163
Bizde ak byk siyasal birliktir ....................................................................... 168
zgrlk savala yaratlr ................................................................................... 171
Erkek, kadnn zgrlk yolda olmaldr ...................................................... 176
PKK akn yaayn ............................................................................................. 178
Kadn sorununu zmek zaferi kazanmaktr ................................................... 180
Doru yaamn savana ve ilikisine ulaacaksnz ...................................... 183
YAAMAK N SAvAMALI
vE SAvAtA YAAMI oRtAYA IKARMALIYIZ ............................. 187
Amac unutup aralara fanatike tapmak felakettir ....................................... 188
Hareketimiz sosyal devrim anlaydr ............................................................. 191
Aile kurumu, sosyal iliki nasl olmal ............................................................. 194
Hikayemizi doru bilmek zorundayz ............................................................... 198
Ne yaamak, ne de yaamamak hayat durdurur ............................................ 199
Devrimci iliki ve tarz dnda baaracan dnen ahmaktr .................. 204
Yaam hakk sava hakkdr ............................................................................... 208
zgr sosyal yaam istiyorsan, Krdistan kanununu uygulayacaksn ....... 210
Eskiye ait her ey ayp, irkin, kt ve yanltr ............................................ 214
Kolay yaanlmadn Avustralya'daki Krt ocuu da biliyor .................. 217
Duygulara, geleneklere yenildin mi her eyi kaybedersin ............................ 220
Cinselliin ve cinsel ilikinin kanunu vardr .................................................. 223
Bir kadn ve erkek yaratmak sava kazanmakla mmkndr .................... 226
Kzlarmz ve erkeklerimiz byk zgrlk iindir ....................................... 230
zgrlk kolay olsayd, Ronahi ve Berivan kedilerini yakmazd .............. 235
ahadet yaamn denmesi gereken karldr ............................................ 236

NSZ

Nasl Yaamal?, gnmzde Krdistan tarihinin en byk

sorusu olarak soruluyor. Ve ancak bir insan devrimiyle, bir
yaam devrimiyle cevabn bulabilecek nitelikte bir sorudur.
Tarihte byk iz brakan, uygarla byk katk sunan, etkileri gnmze kadar devam eden devrimlerin en belirgin
zellii, eski yaamn ykl zerinde ortaya kardklar ve
kalclatrdklar yeni yaam biimidir. Nasl Yaamal?
sorusuyla byk sorgulama mcadelesine girimeyen, bunun
cevabn vermeyen, gncel olan amalar dna tamayan
devrimlerin zamanla silinip gittiini tarih yazyor. Yakn tarihin devrimleri de bu sorunun nasl yakc bir ihtiya olduunu ok iyi gsteriyor.
zellikle hareket sahas Krdistan olunca, bu konuda Nasl
Yaamal? deyip gememek ve adeta akan sularn durduunu
unutmamak gerekir. Bu gereklik, sorunun byklne birka
kat byklk daha katar. Bu sorusuz belki her ey yaplabilir,
ama yaplamayacak tek ey de, uruna bunca bedeller verilen
devrimdir. phesiz bu bir iddia deil; nitekim inceleyen herkes, her gnn, her saatin, hatta her ann bunun pratik gerekliiyle dolu getiini rahatlkla grebilir. Denilebilir ki, tari7

hin en eitli ve en kapsaml zmlemesini yapan Bakan

APO'nun dile getirdii her kelimenin iinde bu gerek gizlidir.
Tekrarlyoruz; asla unutmamak gerekir ki, buras Krdistan. Bu
topraklarda yaam kazanamayanlar hibir eyi kazanamazlar.
Kendini zgrletiremeyenler hibir eyi zgrletiremezler.
Bamsz kiilii yakalayamayanlar klelikten kurtulamazlar.
Bu nedenle Nasl Yaamal? ok nemli; ekmek, su ve hava kadar ihtiya duyulan bir sorudur. Bir kere smrgecilie
ait olan yaam, yaam deildir. Krdistan'da binbir trl yntemle insanca yaam durdurulmutur. Diri denilen ldr;
yaam denilen zindandr; onurlu denilen utan verici dknlktr. Ayaktaki ller topluluu... Her eyiyle yitirilen bir
lke ve bir halk gereklii... Nitekim Krdistan devriminin bir
zorluu da, yaamn ne olup ne olmadn ayaktaki llere
kavratma gibi bir ek grevle kar karya olmasdr.
Bakan APO, bu kitaptaki bir deerlendirmesinde, Nasl
Yaamal sorusuna verilecek cevap byk bir romandr diyor. Kolay deil byle bir cevap olabilmek. Herkesin altndan kamayaca (kamad) dnya kadar ar bir itir. Bakan
APO'nun nderlik tarznn benzersizlii, kendisinin deyimiyle
Krt diyalektiini iletme derinliini yakalam olmas, bunun gereklerine gre bir mcadeleyi esas almas ve Nasl
Yaamal? sorusuna cevap verebilme gcne ulamasnda ortaya kyor.
Her eyin arptld, hibir eyin olmas gereken yerinde
olmad, kiiliklerin byk dknlk batanda bodurulduu, birbirine zt gereklere yer deitirildii Krdistan'da
Nasl Yaamal? sorusunun cevab byk savatr. Bu
sava, ilk akla gelen kuru kuruya silah kullanma biimi deildir; PKK'nin aydnlatma sreci ncesine kadar akla gelmeyen
uygulama kompleliidir. Eski olan her eyi byk ykma, yerine byk yapma eylemidir. Bunsuz hibir birey alnndaki
utan lekesini kaldrma gcn gsteremez. Bakan APO bile, nefes kesen amansz mcadelesine ramen, hala bu utan
8

lekesini tam silemediini sylyorsa, herhalde hi kimse bu

byk utan lekesini mendille silebileceini dnme gafletine giremez.
Nasl Yaamal? sorusuna ulamak ve bunun cevabnn
nasl verilebileceini gstermek, dnyada solan insanln yeniden eski merkezi olan Krdistan'da yeertildiini ortaya
koyar. Byk dnen, kolaya tenezzl etmeyip byk riskli
mcadeleyi esas alan Bakan APO, Nasl Yaamal? sorusuna verdii cevapla, kapsaml sosyal yaam zmlemeleriyle, bu alanda da byk bir atlma gemitir. Bu byk atlm
karsnda herkes kendi kkln dehetle farketmitir.
Atlan her kurunun, dklen her damla kann, katlanlan her
zorluun boa gitmedii ve gitmeyecei, her eyin yeni bir
yaamn harc olduu ok arpc bir biimde gsterilmitir.
Bu ayn zaman Krdistan devriminin ina srecine geiini
ifade eder.
Nasl Yaamal?, Bakan APO nderliinde PKK'nin yeni
bir admdr. Sosyal, siyasal ve kltrel bunalmn btn arlyla yaand dnyann Krdistan parasnda yeni bir
yaamn tarihi yazlyor. PKK dmanlarn en ok korkutan
gelime budur. Kald ki, PKK'nin baarl askeri savam, mthi irade keskinlii, tavize ve teslimiyete tmden yabanclaan
bamszlk izgisi vb. her eyi, son tahlilde yeni bir yaam
iindir. Tabii ki, bir yerde kadn bu yaamn temelidir. Zaten
Krte'de Jinn bir anlam da yaamdr. Fakat en ok
yaamdan drlen kadn, Bakan APO'nun zgrlk zmlemeleriyle adna uygun bir yaplandrma srecine tabi tutuluyor. Artk gelinen noktada kadn sorunu-nun ne olup ne olmad
konusu tarihsel ve gncel ynleriyle zmlenmi, imdi bunun
pratik admlar zorlanmaktadr.
zellikle son iki yldr Bakan APO'nun sosyal yaam zmlemeleri ulusal kurtulu mcadelesine yeni bir soluk kazandrmtr. Kabul grmesi gereken erkek ve kadn tipini btn
ynleriyle izah etmitir. Nasl Yaamal? kitab yaplan bu
9

zmlemelerden derlenmitir. Kitabn bir zellii, 10 yl akn

sredir yrtlen savan, eski yaamn ykl temelinde yeni
yaamn yaratlmasnda katettii mesafenin birok ynyle
yanstm olmasdr. Ayrca sadece Krt insan deil, dier halklardan insanlarn da kendilerini grebilecei deerlendirmeler kiilikleri sarsc niteliktedir. Bu anlamda her okuyan sorgulayan, nasl yaadn sorduran bu kitap, kendi alannda ilktir. Yaam sorunlarnn ortaya konulmas ve buna zmlerin
getirilmesi itibariyle, kendisini ve toplumu yeniden yeniden yaratmak isteyenlerin zerinde younlaacaklar, inceleyecekleri,
ok kapsaml sonular karacaklar deerli bir kaynaktr.
Weann Serxwebn
Ocak 1995

10

11

12

Yeni dzenlerin, yeni ilikilerin ifade tarzlarna,

slup-hitaplarna ulamak, her gn eskiyi yakp ykmak ve
yeniden yapmaya yol amak romans bir yaamdr

13

14

KRDStANDA SANAtIN LEv

vE DEvRMC BR RoMAN tASLAI

Top lum sal ge li me, terk edil me si ge re ken ki i li i her

ynyle konuturan toplumsal gerekliin amansz eletirisi temelinde ortaya kar. Bylece kabul gren kiilii konuturacak
top lum ili ki le ri nin top lam so nu cu olan ya am bi i min de
olduka zmleyici ve dntrc bir gerei ifade eder.
Ulusal ekillenmelerde niteliksel dnm anlar, devrim anlar oluyor. Her toplumsal oluumun gerekletirilmesi iin
kkl bir altst olu anlamna gelen devrim, ncelikle bilimsel
alanda geliir. Bilimsel gelime, beraberinde daha somut olarak
rgtsel ve eylemsellikle birlikte; dar gelen, artk yaamn
nnde engel tekil eden styap ilikilerini tasfiye etmeyi de
nemli bir grev olarak nne koyar. Hi phesiz devrimci hareket dnsel abalarn, eski dncelere, ideolojilere kar
mcadelesini kkl verdii oranda, kendi ideolojik muhtevasn, izgisini ortaya karr. Yine bu mcadelesini, mevcut styap kurumlarna kar pratik bir abaya indirgediinde artk yasalarn kabuuna smaz. Yasal ve barl yntemlerle yetinemez. iddetli yntemlerle siyasi dorultusunu amaya alr.
Siyasi gelimesini gerekli grr. Bylelikle devrimcilerin nce
15

ideolojik ve giderek siyasi alanda gelimesi ortaya kar. Devrimin iddeti, rgtl ve olduka da youn uyguland oranda,
mcadele askeri alana da kayar. Bylelikle devrimin ideolojik,
politik gelimesi srp gider. Eer zafere ularsa altyapsn da
dnme uratr, eski retim biimini ykar. Engel tekil eden
ilikileri datr. Yeni mlkiyet ilikileri bata olmak zere, retim glerinin gelimesine elverili ereveyi oluturarak, gelimesini tamamlamaya alr.

Sanat ve edebiyat ruhun ihtiyacdr

styapda balayan devrim, bylelikle altyapnn dnme
uramasyla ilerler, yetkinleir. Burada cevaplandrmamz gereken en nemli soru udur: Edebiyatn ilevi nedir? Veya genel
olarak sanatn, zel olarak da edebiyatn ve onun en nemli
blm olan romann devrimsel ilevi nedir sorusuna cevap
vermemiz gerekiyor. Sanat olmadan, toplumlardan bahsedemeyiz. Dolaysyla sanat toplumsallamann, toplumsal gelimenin
vazgeilmez bir aracdr. zellikle insann doa karsndaki
yaklamn bilimle, politikayla tam zmleyememesi, yine
maddi tatminle ruhunu tam doyuramamas, onu deiik bir tatmin biimine, yani sanata gtrr. Bu anlamda sanat, ruhun ihtiyacn gidermeyi esas alr. Hi phesiz, bunun dnceyle de
ilikisi vardr. Ama sanatn zgl bir alan ifade ettiini de rahatlkla belirtmek mmkndr.
Ruhsal isteklerin brnd ok eitli biimler, sanat rnleri olarak karmza kar ve manevi bir tatmini salar. Dzenin rnleri de zaman zaman sanat etkiler. Yine politik gelime
de, sanatla ok yakndan ban kurar. Ama btn bunlara sanat
diyemeyiz. te yandan ekonomide de, politikada da sanattan
bahsedilebilir. ok eitli ideolojiler de sanata yaklar. Burada
anlalmas gereken; sanatn dier toplumsal faktrlerden iddetle etkilenmesi, ama onlarla aynlamamas veya onlarn pa16

sif bir glgesi olmasdr. Kendisinin ise aktif, vazgeilmez bir

ihtiya olarak hissedilmesi, yaanmas sz konusudur.
Denilebilir ki yaamn, insanln ihtiyalarna gre ekillendirilmesi, bunda gzlenen tm yntemler, aralar sanat kapsamna
girer. Gzel ses dediimiz olay, gze iyi grnen manzara, ruha
iyi hi tap eden i ir ve ya bir des tan, sa nat t r ola rak
deerlendirilir. Belki bunlar olmadan da yaam srdrlebilir
ama bu bir soyutlamadr. Her bakta mutlaka gzellik, irkinlik
ayrm vardr. Yine insan ruhunun her yaklamnda hoa giden
vardr, gitmeyen vardr. Doru davran vardr, yanl davran
vardr. Bir toplum, dolaysyla bir birey ne kadar ykselmise
(zellikle sanat etkinlikleri sz konusu olduunda), gelime salamsa, bir de bu ynyle ilerlemenin ifadesi oluyor. ok geri
sanat biimleri iinde kalan veya ok geri davran biimleri iinde seyredip giden birinin ilkelliinden bahsedilir. Ruhsal derinlii, zenginlii olmayan, bir mzikten, bir manzaradan, birok eitli sanatsal davran biimlerinden etkilenmeyen, bunun farkna
varmayan bir kiiliin hayat damarlar kurumutur. Dolaysyla
sanatn, toplumsal ilevi tartmaszdr. Onsuz yaam, ancak bir
hayvann yaamna yakn seyreder. Hayvanln insanlkla birletii snr ifade edebilir. Bu da kabul edilecek bir yaam deildir.
Bu anlamda, her toplumsal gelime dneminde veya niteliksel srama aamalarnda salanan gelime dorultusu, sanatn da gelime dorultusunu belirler. Kald ki, nemli toplum sal al tst olu d nem le ri, ay n za man da sa na tn
a ba la ry la be lir gin le ir. Her al tst olu n ce lik le sa nat sal
alanda geliir; hem sanat etkiler, hem de etkilenir. zellikle
devrimsel dnemler, sanatla hazrland gibi, sanatn da niteliksel ve gl biimlere kavumasnda nemli etkide bulunur. Sanat, bu anlamda yaamn zorluklarna kar geni bir
soluklanmadr. Yani daralan insan ruhunun, btn duyum kabiliyetinin srama yapmasdr. Var olanla veya eskiyle yetinmemesidir. Yetinmemesi demek, g kazanmas demektir. Sanatsal devrimin tanm da byle yaplabilir.
17

Krdistan lkesi ve toplumu sz konusu edildiinde, sanatn

bu ge nel ta n m na uy gun sy le ne bi le cek olan, top lu mun
btnyle smrgeci ve feodal koullarda nefes alamaz ve kendini ilerletemez duruma geldii, bunun da sanat olduka olumsuz etkilediidir. Fakat burada en nemlisi udur: Halkn, birok
styap kurumlamasnda, ilikilerinde, glerinde zorland veya tketildii halde, snrl da olsa kendisini ancak sanatla yaatabileceini, kendi kimlik ifadesini yine ancak sanatla srdrebileceini gryoruz. Bu da sanatn gcn gsterir. Sanat belki de
en son yenilecek ve kaybedilecek toplumsal zellik oluyor.

Smrgecilik sanatn da dmandr

Smrgecilik, ayn zamanda sanatsal katliam da gerekletirmeye byk zen gsterir. Krdistan'da her dzeyde yaplan
katliam, nemli oranda sanatn katliamn da gerekletirmitir.
Fakat sanat, biraz ruhla ilgili olduu ve daha ok canl, yaayan
bir kategoriye girdii, yine manevi yan ar bast iin, maddi
koullardaki kadar katliam kabul etmez veya boa karr. Sanatn byle bir zellii de vardr.
Dolaysyla Krt toplumunda, halk gereinde kimliin az
ok sanatla devam ettirilmesi anlalrdr. zellikle folklor ve
mziin, ulusal kimliin ayakta kalan belirgin biimleri olmas
bu nedenledir. Ancak sanatn birok etkinlii arptlm, asimile ye u ra tl m tr. By le lik le ha kim ulu sun sa na t iin
kullanlan bir ara olmutur.
Smrgeci egemenlik, ayn zamanda bir sanatsal egemenliktir. Bu da ifadesini, ncelikle halkn sanat gereini yaatmama,
arpklatrma, kendine mal etme, tannmaz hale getirme, ardndan kendi sanatn ezilen halkn sanatym gibi gsterme
yaklamnda bulur. Yine smrgecilik tm resmi kurumlarda
ve zellikle devlet gcne dayanarak, bunu ezilen halkn duygu
dnyasna, ruh dnyasna rnga etmek ve sen aslnda hakim
18

ulustansn, onun gibisin, farkl bir kimliin yoktur kansn

uyan dr mak iin mu az zam bir ege men lik ge li tir mi tir. Bu
ynyle de hakim ulus kendini benimsettii oranda, bir ulusun
imhas tamamlanr. Bylece ulusal kimlik silinir, hakim ulus
kimlii egemen klnr. Nitekim bu, Krt gereinde en ok
iler le mi bir hu sus du ru mun da dr. Bu ne den le ha kim ulus
gereine kar ok az bir direnme vardr. Tabii bu da smrgeciliin ne kadar ilerlediini gsterir.
O halde, sanatsal alanda smrgecilie kar mcadele kmsenemez. Yine sanat alannda ok snrl da olsa, ulusal
kimliin baz ynleriyle varln srdrmesi, ulusal kurtulu
mcadelelerinde nemli bir ka temel de tekil edebilir. Balang dnemlerinde, zellikle kltrel-sanatsal faaliyetler uluslamaya, ulusal mcadeleye katkda bulunur. Belli bir dneme
kadar da olduka bir rol oynar. Fakat siyasal-askeri iddet olmadan, kltrel-sanatsal mcadelenin fazla bir anlam ifade etmeyecei, ilevini tamamlamayaca da ok ak grlr.
Krt aydnlarnn veya ilkel milliyetilerin, sanat bu anlamda
doru deerlendiremeyen yaklamlarndan bahsedilebilir. Sradan bir sanat, kltr, edebiyat faaliyetini ulusal kurtuluulukla,
zellikle siyasal-askeri grevlerle kartrdklarn veya bu ynl
grevlerini grmek istemediklerini, sanata da hakkn veremediklerini, bir karkla yol atklarn iyi biliyoruz.
Devrimci mcadelemizin gelimesiyle birlikte sanatn hem
devrimdeki ilevi amlanm, hem de yanl anlaylarn devrimdeki olumsuzluklar tehir edilmitir. Sanatn rolne gereken
arlk verildii gibi, bunun oportniste kullanlmasna kar
da gereken eletiriler yaplmtr. Bunun ne kadar doru olduu, ykselen devrim mcadelemiz iinde sanatsal gelimenin
bir gibi byd, bunun yannda sanatsal alann siyasi-askeri alana etkisi kadar, bu alanlarn da sanatsal alan etkiledii
ortaya kmtr. Bu anlamda sanat etkinlii, devrimci ilevine
doru temellerde kavuturulmutur. Yzyln bandan beri,
hatta daha ncesinden sanatsal dzeyde salanmak istenen ulu19

sal kimlik dev gibi bir sramay, ancak siyasi-askeri bir mcadele ile ortaya karmtr. Ama bunun yannda sanatn da ilevi
azalmam, tam tersine daha da artmtr. yle ki, bugn Krdistan devrimi en nemli bir altst oluu yaarken, sava btn
kitleye mal olup derinlemeyi, her snf ve tabakay kapsamna
almay srdrrken, sanatn ilevinin azalmas urada kalsn,
daha da arttn ve somut bir ihtiya haline geldiini grmekteyiz. Halk ynlar, devrimci mzikle, folklorle, resimle daha
canlanr bir duruma gelmekte ve daha iyi bir yaam biimine
kendilerini adapte etmeye almaktadrlar. Yani bu anlamda fiilen bir sanatsal devrim de yaanyor. Fakat buna ramen bunun
kendiliindencilie terk edilemeyecei, tam tersine ok kkl
bir sanat izgisine ve onun pratik almasna ihtiya olduu
aktr. Dolaysyla mevcut eksikliklerin giderilmesi iin adeta
bir sanat cephesini yaratmak gibi bir almaya ynelmek hem
ihtiyatr, hem de bu olduka devrimci gelimeye katk tekil
edecek bir sahadr.

Nasl yaamal? sorusuna

verilecek cevap bir romandr
Bizim bu sahada gelitirmek istediimiz aslnda devrimci bir
ro man tas la dr. Bu na, Krt top lu mun da olu tu ru lan
krdmn zl srecinin, yeniden kurulua ynelme srecinin romanla tasvir edilmesi veya romanla dile getirilmesi de diyebiliriz. Nasl yaamal sorusuna vereceimiz cevap, bir anlamda roman olur. Devrimin ideolojik, politik, askeri izahn,
yine stratejisini ve taktiini gelitiriyoruz. Bu ynl gelimeler
srp gidiyor. Ama ayn zamanda devrimci yaam nasl olmal
sorusuna da cevap vermezsek, devrimimizi nemli bir ruhsal gelimeden, davran biiminden mahrum etmi oluruz ki, bunun
salkl olmayaca aktr. Dolaysyla bir devrimci militan iin
nasl yaamal sorusu yakcdr. Kald ki, partimizin nderlik
20

ettii ulusal kurtulu mcadelesi, btn toplumu sararken, sadece

militan iin deil, tm bireyler iin devrimci bir yaam tarznn
nasl gelitirilmesi gerektiini ekmek, su kadar kesin bir ihtiya
haline de getirmitir. Toplumumuzda muazzam ruhsal gerilikler,
davran bozukluklar vardr. Bunun smrgecilikle, kemalizmle
ve yine ortaa kalntlaryla ilikisi ok skca irdelendiinde,
zmlendiinde grlecektir ki, yklacak ve tepki duyulacak ne
kadar iliki, yaam biimi varsa, hepsinin yerine kurulacak yeni
iliki ve yaam biimlerine de o denli ihtiya vardr.
te roman, biraz da bu ikilem arasndaki abay ifade eder.
Almas gereken iliki ve yaam biimiyle, korunmas gereken
iliki ve yaam biimini aratrr, soruturur, zmler, yeniden
kurar. Bu biraz da, sanat teknii iyi kullanlarak yapld oranda, devrime en iyi katklardan biri sunulmu olur. Tabii ki
devrimci mcadelemiz sz konusu olduunda, bu devrimin tarihsel gerekleri, dayand toplumun biimlenii, zellikle yakn tarihi srele birlikte gnmzde yaad gereklik ve olas gelime ynleri bilime yakn bir dzeyde deerlendirilmeye
tabi tutulduunda ve romana byle bir zemin sunulduunda, bu
roman ihtiyacnn sosyalist bir gereklik esasna dayandn
veya dayanmas gerektiini belirtebiliriz.
Bu ayn zamanda bilimsel veriler temelinde ortaya kan ve
kendisini artk her ynyle tutuculatran, geriye eken ve reformize ederek biraz modernize etmek isteyen tutuma, bunun her
trl temsiline bir eletiriyle karlk verir. Bunun yannda, alabildiine ileri dorultuya sahiplenir, bunun nclne ynelik
zlem, tutku ve ycelmeyi esas alr. Bu roman, tam da yaanlan
gereklii bu biimiyle ele alrken, aslnda yklmaya yz tutan
bireysel yaamn dayand toplumsal alt ve styapyla birlikte
ykln gzlemler, en radikal biimde eletiri yapar. Ama ayn
zamanda yerine konulmas gerekenin nasl olmas gerektiini ortaya karmaya, benimsenmesi gereken yeni yaamn btn alt
ve styapnn temel talaryla balantsn kurmaya alr. Bu,
bir tipin veya birka tipin ahsnda btn bir toplumun yeniden
21

kuruluuna yol aabilir. Burada ele alnabilecek -be tip, ayn

zamanda tarihsel-toplumsal gerekliin zmlenmesine yol
aar. Bir ka ti pin han gi ge ri ta ri hi ve bu ta ri hin top lum sal
ilikilerini temsil ettiini iyi zmler, iyi gzlemler, iyi eletirir,
yeniden kurar. Bunu ne kadar derinlikle, ne kadar gzellikle, ne
kadar sanatsallkla ele alrsa, o denli salam bir sanat eseri ortaya
kar. Artk buras sanatnn gcne baldr. Biraz hayalini konuturur. Yani bilimden ziyade burada hayallerini konuturmas,
istemlerini, zlemlerini, tutkularn dile getirmesi sz konusudur.
Neye karym, neyi istiyorum, neyi ykmalym, neyi yapmalym; ne irkindir, ne gzeldir; ne yaanlmaz, ne yaanlr; ne kabul edilir, ne reddedilir; ne tercihimdir, ne tercihim deildir sorularn, ok ak sorar ve keskin cevaplar verir. Verecei cevaplar
da btn toplumun genelini balayacaktr.
te gelitirmek istediimiz roman tasla da bu sorular etrafnda az ok ortaya karlmak durumundadr. Yaanlan gereklik de bir anlamda budur. Bu gerekliin muazzam tutucu,
muhafazakar, yani smrgecilikle, feodal kalntlarla balantsnn yansra, ayn zamanda sahte bir modernizmle nasl toplumun cilaland da ortaya konulmaya allmtr. Hatta sahte
yurtseverlik, sahte sol yaftas altnda mevcut kiilik veya kiilik le rin ne ol du u izah edi lir ken, bu nun ya nn da ye ni bir
toplumsal kurtuluun ulusal kimlikle balants veya temsili kiisel dzeyde nasl oluyor; byle kiilikler nasl ortaya kyor
ve nasl mcadele ediyorlar; bu da ortaya konulmutur.
Bir de ortayolcu tiplerden bahsedilmitir. Bir aya ortaa kalntlarnda, bir aya yeni toplumsal ekillenmede olan tiplerin
srekli iki tarafn da izdmn temsil etmeleri ve her nemli
dneme kendilerini dayatmalar eletirilmitir. zellikle nderlik
zmlemelerinin (temel zmlemeler de diyebiliriz) bu konuda ortaya kard gelimelerin nemle incelenmeye, dolaysyla
devrimci bir roman iin bir malzeme olarak deerlendirmeye tabi
tutulmas katk sunabilir. Bu izgiler az ok zmlemelerde ortaya konulmutur. Temel kiilik zmlemeleri; yaamda, scak
22

savam iinde denenerek ortaya karlmtr. Yani bunlar hayali

deil, mcadelenin ortaya kard gereklerdir.
Dolaysyla olduka gereki bir romann dayanaca veriler,
malzemeler sz konusudur. Birok lkenin edebiyatnda salanamayacak malzeme elde edilmitir. PKK'nin nderlik ettii
ulusal kurtulu mcadelesinin ortaya kard kahramanlklar,
hyanetler, ortayolculuklar muazzam malzemelerdir ve hatta her
bir dnem veya bir tip zerine bile kitap yazlabilir. Biz sadece
bunlarn en genel ifadesini, parti ve ulusal kurtulu srecine
bal olarak vermeye alyoruz. Roman tasla, bir yandan faist Trk s mr ge ci-ke ma list ger ek li i ni, bir yan dan
Krdistan ortaa airet-feodal gerekliini, dier bir yandan
ise emekilerin, iilerin, yoksul kylln durumunu, aireti-feodal balardan koparlarak ekillendirilen kiileri, ilikileri
dile getirmeye alyor. Ve PKK bir anlamda bu demek oluyor.
Roman bu anlamdaki bir gelimeyi sanatsal dzeyde gelitirmeye koyuluyor. Devrimsel gelimenin hem bir rndr, hem
de devrimsel gelimeye olduka biim verir. Her ne kadar iirle, mzikle, resimle devrim gerekletirilemiyorsa da, onu en
zl gelitirmeye romann katk sunaca da phesizdir. Taslak
az ok bunun ieriini vermeyi amalamtr.
Aslnda temel tiplemeler sz konusudur ama, benzer birok
tip le me yi ko nu tu rur sak mal ze me da ha da zen gin olur.
Dolaysyla ayklanarak, en iyi ksmlar birletirilerek, yani bir
senteze ulalarak roman gerekletirilebilir. Vermeye altmz roman taslanda eitli gruplarla sondajlar yaplmaktadr.
Hangi yaama tepki duyduumuz, hangi yaam zlediimiz sorgulanyor. Yine ne iyidir, ne gzeldir; ne dorudur, ne yanltr;
ne irkindir, ne ktdr sorular burada ska soruluyor. nk
roman biraz da bu temel kavramlar iinde geliir. Nereden geliyorsunuz, eski yaam nedir, ondan kopuunuz nasldr; yine yeni
yaamla balantnz nedir, buna nasl balandnz, nasl gelitirmek istediniz sorular ska soruluyor. te yandan hzl gelimeme, devrimci bir militan haline gelmeme neyi ifade eder; bunun
23

eitli g rn t leri neler dir; kiilik te neye yol aar? Bun lar
sorgulanyor ve olduka da doru bir yntemle, devrimin gelimesi bu ynyle bir katkya kavuturulmak isteniyor.

Krdistan roman zgn olmak zorundadr

Hi p he siz Krdistan'da dev rim ci ro man tas la n
gelitirirken, baka uluslarn deneyimlerinden de yararlanmak
nem tar. zellikle temel devrimleri yapm olan bir Fransz
roman gerei, yine Rus roman gerei ve hatta slam devriminin dou dnemindeki baz zellikleri ile Victor Hugo, Balzac
vb. byk romanclar vardr. Fransz devrimiyle bunlarn balants kurulur. Yine Rus devriminin Tolstoy, Dostoyevski, ernievski, Gorki vb. ile ilikisi nedir; bunlar devrimin hangi aamasnda ve ne tr rnlerle devrime katkda bulunmulardr?
slam devriminin baz temel zellikleri nelerdir; zellikle daha
sonra nasl gericilemi, tutuculua dnm ve temel baz kiilik zelliklerini nasl ortaya karmtr? Nasl bir aile, nasl
bir kadn-erkek tipi ortaya karlmtr?
Ortadou toplum gereinde bunlar gz nne getirilebilir.
Tabii ki Krdistan roman kendi somut gereinin de biraz benzer siz ol du u nu gz n ne ge tir mek du ru mun da dr. Krt
toplumsal zellikleri, yaad tarihten tr dier toplumlara
ok az benzer. Dolaysyla orijinalliini ok iyi gz nne getirmek gerekir. Yani Krdistan roman, biraz daha zgn bir roman ol mak du ru mun da dr, tak lit faz la ge li ti re mez. Trk
romanclnn da taklit edilmesi gelitirici olmaz.
Bunu devrimci mcadelemiz olduka arpc bir biimde ortaya koymutur. Dikkatli bir sanat faaliyeti, gelien devrimimizin
sanata da byk soluk aldrdn, sanatla da devrimin ok gelitirilebileceini kestirir. Byle bir almayla g yetirebilir, gl
rnler ortaya karabilir. Mcadelemizin youn yaad bu aamaya,nasl yaamal sorusuna byle bir romanla cevap yetitir24

mek de kmsenemez bir katkdr. mkanlarmz el verseydi,

ideolojik-siyasi-askeri grevler yannda, bylesi bir edebi greve
de katkmz sunabilirdik. Zaten frsat bulduka bunu yapmaya
alyoruz. Nitekim bu abalar, katky ifade ediyor.
Bu ko nu da id di a l olan mi li tan la rn sa na tn, zel lik le
edebiyatn, romann bizde neyi karlamakla ykml olduunu
gz nne getirerek, bu arada nasl yaamal sorusuna en doru
cevab vererek katk sunabileceklerini unutmamalar gerekiyor.
Yine ska belirttiim gibi, birok rnek gz nne getirilebilir. Her halkn tarihinde buna benzer baz atlmlar vardr.
Bey lik le rin a a a l d nem le rin de, Krt ede bi ya tn da ba z
gelimeler olmutur. Krt tarihinin, bilinen da kkeninin,
kaynaa geliimizin belli olmayan dnemlerinde nasl ifade
edildiini baz destanlarda grmek mmkndr.
Demirci Kawa gibi isyan eden tipler ve Mem Alan gibi
baz edebi anlatmlar var. Bunlar toplumsal gelimenin nemli
doruklarndan g olarak gelitirilmilerdir. Dou lehesine gre bir anlatmla veya yntemle gnmze kadar etkili olmulardr. Bir Ehmed Xan'nin Mem Zin'i bi le bu an lam da,
zellikle krallarn otoritelerinin halklar iin daha iyi bir ulusal
ve toplumsal ereveyi izdii dnemdeki ihtiyacn da ifadesidir. Beylerin blp paralama tarzlar ve srekli birbirleriyle
atmalarn, ulusal birlii gerekletirmemelerini, feodal slalenin iindeki grnmne kadar anlatmaya alyor. Burada
anlatlan, aslnda birlie gelmeyen, halkn birliini ulusal dzeye tarmayan kat feodal beylik gerekliidir. Bol bol fitne-fesat var, uak var; onu dile getirmeye alyor. Fakat kkl bir
devrimsel sre yaayamad iin daha gl bir anlatmla
tamamlayamyor, gelitiremiyor.
Nitekim Krdistan ciddi bir devrim yaayamad iin tarihte
gl roman rneklerine rastlayamyoruz; ne 18., ne 19., ne de
20. yzylda.Yazlanlar, kemalizmin imha temelinde ortaya kan Trk romanlardr. Bu konuda bir Yaar Kemal bile aslnda
Trklemi Krt gereinden esinlenerek yola kan ve bunu
25

edebiyatla srdren gerein ismidir. Byle bir romancla sahiptir. Buna benzer birok romanc vardr. Btn cumhuriyet
ta ri hi bo yun ca is yan la r ezen ve da ha son ra Tr ki ye ile
birletiren, buna ilericilik biiminde tanm yapan romanclardr
bunlar. Bir yerde kemalist ahlak, tahribat ve imha edebiyatla da
meru gsterilmitir. Bu temelde oluan bir dzen; ilerici olan
ve yaanmas gereken bir gzellik olarak dayatlmtr. Tabii bu
edebiyatla alanan, reddedilmesi gereken eylerdir. Bu romanlarn perspektifi, Krdistan gerekliine acmamak, bunun ne
olduunu anlamamaktr. Her eyi inkar etmektir, hem de hzla!
Tekrar o eski olumsuzluklar dememektir. Krtleri gerici ve
vahi olarak yanstmaktr.
te, ister Trk, isterse Krt kkenli olsun, imdiye kadar
Krdistan'a ilikin iyi romanclk, sanatlk, edebiyatlk bu
temelde bir ileve sahiptir. Tabii bu romanclk son derece tahribat yaratmtr. zellikle kiilik ekillenmesini arpk gelitirmitir. zgr, gereki dnmeyi engellemitir. Trklemeyi,
metropole tanmay, kendi lkesini ve halkn hor grmeyi, ondan kolayca vazgemeyi beraberinde getirmitir. Bu, metropole, Avrupa'ya muazzam bir ak, kendinden ka srecidir.
Ayn zamanda ruhundan ve beyninden ka srecidir de. Hatta
bu sre, lanetlemeye kadar ilerlemitir. ok az gerekliine
sahip kabilmitir. Her ey ok ucuz elden karlmtr. Adn
azna alanlar da ya ajanlatrlmlar, ya da ibirlikiliin baz
karlar temelinde edindii misyonlar temelinde ortaya kmlardr. Yurtseverlik, toplumsal zgrln yanndan bile gemeyen kavrama dntrlmtr.
Tabii bunu devrimci hareketin kna kadar daha trajedilemi ve derinlemi olarak gryoruz. zellikle her isyann baarszl, byle bir sonuca gitmede rol oynamtr. syan sonras, yani beyaz terr dnemi Krt halk gerekliini aslnda
isyan dneminden daha tehlikeli ve bitiin eii diyebileceimiz bir noktaya kadar getirmitir.
te mevcut tipler, bu genel anlatm erevesinde ortaya k26

t. Bizler biraz byle ortaya ktk. Sizler bylesine bir genellemenin ifadesi olarak, ne olduunuza, ne yapmak istediinize tanm koyabilirsiniz. Bir anlamda bu, kiinin artk gereki deerlendirme srecine kavumas da oluyor.
Kendi gereini doru kavramayanlar, asla ciddi bir eylemin
sahibi olamazlar. Ar duygusal yanyla ortaya karlar ve bu
ortaya k da her trl etkilenmeye aktr. Neden? nk
gerein tanmna gre bu bir k deildir. Kendisinden habersizdir. Biz bir anlamda buna gafil konum diyoruz. Buna
cehaletin bir biimi de denilebilir. Dikkat ederseniz, hepinizin
youn bir biimde yaad gerekliktir bu. Ayn kkene sahipsiniz. Bu kkenin bilinci ve duygusu sizde ne kadar gelimi,
belli deil. Kemalizm iine szd kadar szm, ailecilik-airetilik iine szd kadar szmtr. lke kavramndan, halk
kavramndan yoksunluk alabildiine yaanmtr. Trk aydn
zellikleri son derece demagojik bir biimde yansmtr. Yine
feodal demagoji yansmtr. Ana-baba-ata ideolojisi yansmtr. Btn bunlar da kiilii temel gereklikten, tarihi gereklikten, a da ger ek lik ten uzak tut mu ve ko par m tr.
Dolaysyla zayf kalyorsunuz. deolojide, politikada, eylemde
ve yaamda zayfsnz. Her sahada inleyen, szlayan, bunalan,
netlemeyen, keskinlemeyen, zmlenmeyen, zme gtrmeyen tipler yn sz konusudur. Bu kiilik zellikleri devrimci nc iine tarlmtr. Bunu tabii ki en keskin devrim klcyla amaya altk. ounuz bu temelde devrime akn da
ettiniz, bu en kestirme gelime yoludur dediniz. Dzene tepki
duydunuz, devrime geldiniz. Tabii ki parti iinde yaadnz,
bu eskinin binbir biiminin deiik tarzda srdrlmesidir. Buna kar tepkiler bir yerde devrimle kar-devrimin rgt iindeki savamdr. Ayrca bu srete kaybedenlerin ve kazananlarn ortaya k ahsnzda yaadnz bunca gelimelerdir.
Dikkat edilirse, biz roman taslan bireylerin devrim srecine, partileme srecine, ulusal uyan ve toplumsal zgrleme
srecine katlyla balatmak istiyoruz. Devrimci roman, bir
27

anlamda k byle yaptrmakla grevli oluyor. Balangtaki

inanlmaz zayflklar, gszlkler ve mulaklklarla ie balamak zorunda olduumuz gzard edilemez. nk gereklik,
esas iti ba riy le by le ol du u nu or ta ya ko yu yor. Bu nu
demagojiyle, ok glym, ok kararlym demekle insan
aamaz. Tabii ki sahte duygularn, cesaret gsterilerinin fazla
anlam ifade etmediini imdi ok daha iyi anlyoruz. Girilen
her trl iliki ve eliki dzeylerinin ciddi olmadn, sonu
alamayacan gryoruz. ok abartmac kiilikler kadar, ok
l kiiliklerin de devrimin k anna pek denk gelmediini
rahatlkla belirtiyoruz. Ama btn bu abalara ramen, devrimci kn da PKK somutundaki younluk ve tempo ile balants tam kurulamad gibi, gelimelerin arpkl sancl yntemle aklk kazand.
Tipimiz, bylesine bir ortamn btn zelliklerine biraz aktr. Bunu ne ayplayp altndan syrlmak, ne de rtbas ederek
iinden kmak doru bir yaklam deildir. Yaplmas gereken,
gerein doru tespiti kadar, bunun bir kader olmadn ortaya
koymaktr. Dolaysyla eskiyi ykarken veya aarken, yeniyi yakalamada ve ina etmede ok eyin de gerekli olduunu ve bizim iin de bunun yaamsal olduunu grmek, kararlatrmak,
bu nu azim-ira de g c ne d n tr mek, her sa ha da onun
iiliini, abasn sonu alc klmaktr.
Ro man tas la n da bir tip le me yi biz koy ma ya a l r ken,
onun bilimsel yann ortaya koymak kadar sanatsal yann da
gz nne getirerek konuya yaklam gelitirmek istedik. imdi
bunu tartyoruz. Roman gelitiriliyor, bir anlamda. Daha dorusu yaamdaki gelimeler artk yazya dklmeye doru gidiyor. Ska sorduumuz sorular, romanlk sorulardr. Nasl yapmal? Nasl yaamal? Bunlar en ok sorulan sorulardr; tesadf
deildir. Hemen her gn davranlara mdahale var. Bu yeniden
yaplandrmay ifade ediyor, iin inceliini ortaya koyuyor.
Baz iliki ve davranlara tepki duymak, eski tarzn arzu ve istemini reddetmek, yerine yeni tarzn istem ve iradesini ortaya
28

karmak, zellikle toplumsal geleneklerle aile kurumu dzeyinde hesaplamak ynnde mcadele var. Aile, airet-kabile
gereinin niteliini btn ynleriyle ortaya karmak, onun
yaam zerindeki etkilerini grmek ve bununla savamak; yeni
dzenlerin, yeni ilikilerin ifade tarzlarna, slup-hitaplarna
ulamak, her gn eskiyi yakp ykmak ve yeniden yapmaya yol
almak romans bir yaamdr ve bu youndur. Roman geleneinde en ok ilenen hususlarn, duygu dzeyleri olduunu gryoruz. Bilin dzeyi daha ok bilimsel ifadelerle deerlendirilir. Roman phesiz bilin dzeyini de ieriine katar. Ama
arlkl olarak duygular dzeyini ve ruhsal ifadetarzlarn yakalamaya alr.

Dnem iyi ilenmeden

kiilikler iyi zmlenemez
Bu mcadele ayn zamanda duygularn savamdr. Bunun
iine sevgi girer, onun youn ifadesi olarak ak girer; ayrca
bunun fke belirtileri ve hatta ihanetler anlatlr. Yine irkinlik,
gzellik kavramlar devreye girer. Ortayolcunun, kahramann
tiplemesi gelitirilir. Btn bunlar, biraz da soyutlanarak yaplr. Yani tek tek kiileri gzleme temelindeki bir anlatm yerine,
az ok srece katlan herkesin ortak zellikleri, romanda ilenmeye allr. Bu bir soyutlamadr. Somuttan soyutlama, soyutlama dzeyinden de sk sk bireylere indirgeme, ilerideki gelime yi gz le yip sap ta ma bir ro man tek ni i olur. Ta bii ba z
eler, yine baz dnemlerde ok younca ilenir. Dnemler iyi
ilenmeden eler iyi ilenemez. Hatta elerin baz ynleri,
baz dnemlerde younca ilenir. Baz dnemlerde onlardan
eser kalmaz. Ve bir de karmak ilenir. Yani tek bir ileyi,
yalnz bana duygunun gelimesi deildir. Etki-tepki i iedir.
Kin, sevgi; gafil, uyank; devrimci, kar-devrimci i iedir. Yine silik tip ile, ona kar kan gzde tip atma halindedir. Ba29

zen bu atma younluk kazanr, bazen aama salayarak zme gider, bazen de tkanr ve bunalma girer. Dnr bir de.
Dnm mutlaka yaar. Dnrken bazen kazanlr, bazen
kaybedilir. Bazen alr, bazen ycelir. likiler ve elikiler
byle bir karmaklktan kurtulup daha dzenli ve daha ileri bir
dzeye ktklar gibi, bountuya gelip lrler de. Roman biraz
bu dzlemde ifadeye kavuturma temelinde allmaldr.
zellikle taslakta rneklendirmeyi kendimden balattm. Bunun yannda, baka kiileri de konuturuyoruz. Ve yle anlalyor ki, ok sayda kiiyi konuturmaya devam edeceiz. Her
konuan kii kendi ahsnda birok gerei dile getiriyor; temel
yanlar olduu kadar, tali yanlar da ortaya koyuyor. Geneli
balayan yanlar olduu kadar, ok ayrks yanlar da vardr.
Ama hepsinden sonra yaplacak bir sentezlemeyle roman somutlatrabiliriz.
Zaten romanlarda genellikle kiiler; iradeler, duygular ve tutkular konuur. Bizim de bireyleri bu anlamda konuturmamz
(zellikle bunlar az ok bir genellemeyi dile getiriyorlarsa),
doru bir yntemdir. Burada mhim olan temel ile tali olan
ayrt etmek, btn toplumsal-ulusal, hatta temel insani olan
grebilmek, ayrntya bomamak, arpc ve temsil dzeyi olmayan fazla sktrmamaktr.
Tabii dil, slup gc de ok nemlidir. Zaten sanatn da rol
buradadr. Bu alan hayli yaratclk isteyen bir alan oluyor.
Yaam da biraz sanatkaranedir, anlatm da hi phesiz onu
tamamlayacaktr. Gelitirilen taslak da bu erevede oluyor. Bu
ereveye baz tipleri oturturken, bazen zindan kllar da dillendiriyoruz. nk zindan kllarn yaad baz gerekler
vardr. ok acmasz bir zindan gereini zmlemeden, onlarn duygu, yaam dzeylerini btn ynleriyle dile getirmeden
roman tamamlanamaz, eksik kalr. Dolaysyla zindan kllar
konuturmaya devam etmek lazm. Onlarn birok olumlu ynleri kadar, tehlikeli ve rm ynleri de vardr. Bunlardan baz tipler canavarca, baz tipler kahramanca kt; bunlar ortaya
30

koymak, grmek gerekiyor. Duygu, tutku adna dzeni en kof

yaayanlar, dzene tapnanlar var. Hem de bunu devrimci maskeyle yapanlarn az olmadn grdk. ok sahte bir zindan
edebiyat, dzene zlem, devrimci zlem diye ortaya konulmak
istendi. Hatta abartma, demagoji olduka fazla. nk pratik,
somut yaam yok. Bylece sahteliin zemini ok daha gl
oluyor, bunun eletirisini yapmak lazm ve halen de bunun zerinde durmaya devam ediyoruz.
Bundan ok daha nemli olan, da pratii vardr. Bu da
pratiinin zellikle geriletirici, vahiletirici zellikleri kadar,
toplumsal zc, zgrletirici yann da ortaya koymaya altk. Silahl militan deerlendirilmeye allyor. Silahl militan kimdir, nasldr? Halen zmlenmesi, nemli bir grev
olarak duruyor.
Parti iinde bilimsel ifade taktik ifadeye kavuturulduu kadar, onun edebi ifadesi de gerekletirilmeye allyor. Tabii
btn bunlar yaplmaya allrken, eski kurumlarla balantlar iinde zellikle airet-aile kurumu ska ele alnd. Neden?
nk buras, bir yerde toplumsal gereimizin genel zindandr; genel tutuculuk, genel zincirleme alandr. Bu arada her snf, tabaka ve btn olarak toplumsal kitle devreye girdii, bir
yer de al tst ol du u iin, e hir li ay dn zel lik ler, ky l
zellikler anlatlmaya allyor. ehirli aydn kimdir veya ehir nedir? Bundan balyoruz. Bu oluan aydn neyi, kimi temsil ediyor? Geleneklerimizle ne kadar balants var? zgryurt se ver ger ek li i ne ka dar esas al yor? S mr ge ci lik,
kemalizm ve kar-devrimden ne kadar etkileniyor ve onu ne
kadar esas alyor?
imdi ehirlerdeki oluumda bunlar daha iyi aydnlanyor.
Kyl, daha ok ortaa, hatta ilka kkenli birok oluumu
temsil ediyor. Olumlu yurtseverlik yanlar var. Topraa bal,
dayankl ama ok ie kapatlm, ok geri koullarda tutulmutur; adeta konuamaz, kendini dillendiremez bir duruma gelmitir; bunu ifade ediyor. Bunun saflardaki yansmalar hep an31

latlyor. Ana tipler var. Bunlarn yaratclktan uzak, olduka

bastrmac, tasarrufu, hazra konmac olan zellikleri dile
getiriliyor. Yine deiik kk trevler de var. Tipik airet kafals, tutucu kafals, yine ya itibariyle yal yurtsever, gen
yurtsever gibi baz tiplerin dile getirilii sz konusu oluyor.
Yi ne sos yal bir ke sim ola rak ka d nn ka t l , onun yol
at etkiler var. Kadn zgrl biiminde tabir ettiimiz,
Krdistan'da ge nel z gr l n en nem li kri te ri ve bir
kategorisi ortaya kyor; onun deerlendirilmesi yaplyor.
Kadn zgrl nedir sorusuna karlk verilmeye allyor. Tabii kadn sz konusu olduunda, hele devrime katldn da b t ny le ira de za yf l n, ne yan s tl m sa onun
temsilini dile getiren e olmutur. Bir yerde en gafil, bir yerde en saf, bir yer de en iz d m tip ola rak ira de si fel
olmutur. Bu ok baml kiilik ve katlm tarz oluyor. Mutlaka bir yerlere bal bir yryn sahibi oluyor. Koltuk denekleriyle yryen bir tip biiminde geliyor. Veya ok duygusal, ok des tek siz, ok ha zr lk sz tip ola rak ka t l yor. En
nemlisi de toplumsal deer yarglarnn ok acmasz konutu rul du u bir cins ola rak ka tl ma s sz ko nu su dur. Fe o dal
yaklamlardan, kendisini bir meta, bir mal olmaktan teye
gtremiyor. Brakalm zgrlemeyi, kendini mal olmaktan
karmay, daha da kts, ince bir mal olmay grev sayarak,
bunu savunma kl bir katlm oluyor.
Militan, bu konuda en ksr bir durumu yayor. Kadnn,
kendi eski yaamn devrim iinde ok ince bir tarzda, daha da
gelitirilmi bir mal olarak srdrme niyeti var. Kald ki bir roman, arlkl olarak kadn-erkek ilikilerine de yer verir. zellikle onlarn iliki ve elikilerini dile getirmek ister. Daha dorusu devrim dneminin romannda, ister aile kurumu ilikisini,
ister aileden veya geleneklerden kopan iki tip arasndaki ilikileri ele alsn, biz buna, devrimin veya kar-devrimin savunduu tipler arasndaki iliki dzlemi de diyebiliriz. Bunlarn kar
karya gelilerini, iliki biimlerini ele aldmzda, aslnda d32

zenin daha ince tarzda srdrl kadar, yaratc emee, zgr

emee, zgr katlma dayanmayan tehlikeli, mlkiyetli olma
ilikilerinin remesiyle kar karya geliyoruz. Feodal iliki
tarznn deiik bir biimde kapitalizme dayal olmasndan veya me ta nn dev ri me ta rl ma sn dan, onun ken di ni e it li
biimlerde srdrmek istemesinden erkek egemenlikli yaklam, kadnn kendini ince tarzda pahal sunma tutumu anlalmaldr. Redler, tepkiler, zayflklarn kt deme ve buna benzer eyler... Nitekim Krdistan somutu sz konusu olduunda,
ailenin byk aalar vardr. Aile smrgeci ve ibirliki dzene dayanak tekil ediyor. Bunun kadndaki veya evlilik olayndaki temsili, zellikle erkeklerin aile iindeki ok dengesiz ve
sorumsuz durumu, devrime kt etkilerle katlm, yine kadnn
ok kleci ve ok bal tarz, aslnda daha iyi tahlil edilmemi,
aydnlatlmam yaklam tarz yaam tehdit ediyor.
zgrln ok uzandaki yaklamlar, parti iinde adeta
geleneklerin ok ar etkisindeki kiilikler devrimimizi boa
karacak niteliktedir. ster red biiminde, ister mal olma veya
kabul etme biimindeki ilikilerin tehlikeleri oka ortaya kmtr. Hele daa kadnn da kmas, her sahaya kadnn da
alnmas, bu konuda etki-tepkileri daha da ileri boyutlu klmtr. Kadnn devrimci harekete doru kanalize edilememesi, ekilememesi ve bir noktada tutulmas, durdurulmas ama gelmesi halinde ok dzeysiz-seviyesiz ilikilerle gelmesi, dolaysyla
orduyu bozmas, aslnda devrimci llerin tam hakim olmamasndan tr kargaaya yol amas ve bunun da yaam tehdit etmesi sz konusu oluyor.
Ksacas, yeni yaam ve iliki biimlerine ulaamamann skntlar yaanyor. Roman bu anlamda daha somutlamaya,
sosyal yerde ne kmaya alyor. Roman biraz da budur.
Evet, tiplemeler eitli ynleriyle byle deerlendirilirken,
kadn-erkek-aile ilikileri balamnda da iyi bir tahlile tabi tutulur. zetleme bir de bu ynyle yaplr. Her militanmzn yaad benzer durumlar sz konusu oluyor. Dolaysyla roman iyi
33

bir alan tekil eder. Biz bunu da biraz vermeye altk. Neden
kadnla ie balamak gerektii, sonularyla birlikte ortaya konuldu. ok u noktalardan baz rnekler verilmeye alld.
Seilen veya ele alnmak istenen kadn ve ilikilerin dzenle
balants (ki bunlar bir edebi ifadeyle izah edilmeye muhtatr)
ibirliki mi, ajan m, devrimci mi; kesin tanm yok. Yani
bilimsel izah yok, mmkn de deil. Olsa olsa biraz tahminler
ve yorumlarla gelitirilebilir. Bunu en iyi edebiyat yapar ama
sonular ok nemli. Burada zmlenen, ilkin smrgecilik
olur, kemalizm olur, aristokratizm olur veya sekinlik olur.
Parti sz konusu olduunda, ibirliki egemenlik, PKK'ye,
devrimci harekete dayatmalar, bunun ok ince entrikac yaklamlar ve yine devrimci militan tipin btn zelliklerine ters
yaklamlar...

Eski dnya kontrol altnda

Devrimci tipin nasl geliecei, ldrc, boaltc ve soutucu yaklamlarn neden ortaya kt anlatlmaya allmtr. D zen bu ki i li e ol duk a ya am ve ri yor.
Krdistan'dayken kap sam l bir ya am la r var. Ol duk a
aristokrattr. Yine Ankara'daki yaamlar en az TC'nin resmi
dzeyine uygundur. Yani arkas byle bir gce dayaldr. Kar
taraf, tabii tam tezat bir durumda. Yoksul kyllkten kayor,
smrgecilie byk tepkiyle byyor. Aristokrat ailede yetien kiilii dzenden koparmay, bakalama uratmay esas
alyor. Bu sava eitlidir; ideolojiktir, siyasidir, eylemseldir,
rgtseldir, duygusaldr, tepkiseldir, sevgiseldir, yurtseverdir,
tutkuludur, fkelidir, ykcdr, yapcdr. Yani kendi iinde
birok zellii barndryor. Grnte bir sosyal iliki, kadnerkek ilikisi, ama znde muazzam dzenlerin, smrgeci-ibirliki dzenin, buna kar oluturulmak istenen devrimsel
klarn muazzam atma noktas oluyor. Ayn zamanda bir
34

ykl ve yapl anlatm oluyor. Bir ynyle neredeyse parti

tarihi gibi bir anlama kavuuyor. Dier bir anlamda devrimci
eylem romanlatrlyor veya yaanlan bir anlamda byle bir
z ifade ediyor. Yani yaamn kendisi roman oluyor. Ve bunun sa de ce te kil bir olay ol ma d , ge nel bir zel li i di le
getirdii anlalyor. Neden? nk Krdistan somutundaki
ajanlk objektif bir kurum niteliindedir. Adeta toplumun kendi kendine kar bir ajan kurum gibi almas sz konusudur.
Ailecilik, temelde smrgecilie, dzene alyor. birlikilerin bu konuda ok yaygn ve benzer zellikler temelinde
cumhuriyet dneminde ekillendii, onlarn ocuklarnn da
bunun temsilciliini yaptklar grlyor.
Yeni oluan devrimsel gelimenin, buna kartlk iinde olduu grlyor. Dolaysyla bir harekete ne kadar kii katlrsa katlsn, benzer zelliklerle geldikleri ve k yaptklar; ibirliki
szmalarn da benzer zellikte olduu ve bylece bir genellemeye
doru gittiimiz daha iyi anlalyor. Baz tiplemeler yaplrken,
bu anlamda ne kadar ifade ediliyor? rnein roman taslanda
izilen tipleme, acaba ayrks mdr? Bakyoruz, fazla ayrks deil. Yaanan birok rnek daha sonra grld ki, bir nevi onun
tekrar oldu. Partiye kendini dayatan, provokeye neden olan
tip ler, onun ben ze ri ol du. Ay n k la r, ay n ke li me le ri
kullanyorlar. Mesela militanlamay engelliyor, iradeyi kryor;
soutucu, boucu ve tkatc oluyor. Bu bir yerde yeni militan
zelliklere, bir duygusal ldrc etkidir. Yani bu, eski statkonun ilgi ve yaklam tarzn gsterir. Yoksa kendiliinden bu tr
duygularla militann kna cevap verilmiyor. Nedenleri var.
Dier yandan militan tip, gerekten zl aba sahibi oluyor,
yeniyi yaratmak istiyor. Bunun da nedenleri var. Yeni dnya olmazsa, onun hibir ans yok. Eski dnya kontrol altndadr;
smrgecilik ve ibirlikilik onun mutlak hakimidir. Militan bu
eski dnyay ykt oranda yaayacak. Onun iin de ykmda
gldr, aba sahibidir, tutkuludur, her trl gelimeye aktr.
Onun dnyas, gelecekte kazanlacak bir dnyadr. Tabii buna
35

kar olan tip, ken di es ki ha re ket tar zy la, tem bel li iy le,
slupsuzluuyla, tepkiciliiyle, ertelemeciliiyle, bozgunculuuyla, rtclyle unu dile getirmeye alyor: Ben eski
konumumdan razym. Aslnda bir yerde onu savunuyor veya
onu korumaya alyor. Bunun felsefi, ahlaki anlam budur.
Her ne kadar, ideolojiyi, parti ve devrim izgisini savunuyorum diyorsa da, bunun somut varl ifadesini byle buluyor.
Neden byle oldu? nk byle olmak zorundayd. Acaba
bizim militan veya nc tipimiz byle yapmasayd daha m iyi
olurdu? elikisiz bir biimde balasayd, bu srete, byk
oranda dzenin denetimi altnda boulabilirdi. ok erkenden
dzen zelliiyle karlama, dzen zellikleriyle elikili gelime, dman karsnda, feodal-aireti ve aileci zellikler
karsnda uyank hale getirir.
PKK'deki tarz biz byle balatm oluyoruz. Sadece bu ie
yoksul kyllerle balansa, ou zavall, saftr. tesini hi gremezler, kolay kolay kontrol altna alnabilirlerdi; nitekim yle
oluyor. Ama balangtan itibaren byle kar-devrimin bir tarz n, tem si li ni et ki siz le tir mek, TC'yi et ki siz le tir mek,
ibirlikileri etkisizletirmek, yine onlarn grnmeyen-grnen yn le ri ni, rt bas edi len, mas ke li ve ya ak yn le ri ni
grmek demektir. Gerileri bunlarla kartrmak, attrmak, elikiyi ilerlie sevk etmek demektir.
Bunun daha birok yn izah edilebilir. Mhim olan yine
sonutur, devrimsel dnemin balang srecidir. Ama burada
inat tipler ortaya kt. Roman ilgilendiren konu buras, bu tiplerin byle geliimi. Kar taraf yle bir tutumun iine girdi ki,
bunun iinde akla-hayale gelmeyen her ey var. Bir ibirliki olarak var, bir entrikac olarak var, bir kemalist olarak var, bir kadn
olarak var, bir kyl dman olarak var, bir cinsel yaratk olarak
var, bir hakim veya egemen olarak var, bir tahriki ve bir provokatr olarak var, bir taktik ustas olarak var. Yine kendi karlar
asndan bir yaklam, bir yaam tarz var. Yine yzyllardan
beri denenen bu yntemlerden g alan bir kiilii var. Bu, resmi
36

dzenin ifade edilmi, rgtlenmi, nder olmu tarzdr.

Kar tarafta ise kendine gre iddial bir nderlik k var.
O da kendisini eskisi kadar kolay teslim etmiyor. Eski dzende,
aile iinde kendisini teslim ettii gibi etmiyor. Kemalizme,
Trkiye'ye, ibirlikilie, aala, yine aileye kendini teslim
etmiyor. Kadna eski tarzla yaklamyor. Ne yaklayor, ne de
yaklatryor. Belli llerde zgr olmay esas alyor. Eskiyi
redle birlikte, yeni araylar son derece gl oluyor ve bundan
taviz vermiyor. Bu konuda kendini zgr tutuyor. zgr tutumun bilinle, iradeyle, azimle ifadesi oluyor. te btn bunlarn giderek younca yaanmas, tempoyu hzlandrarak yrtmesi var. Ve bu partileme denilen hikaye zerinde, sava izgisinin gelitirilmesi konusunda etkide bulunuyor. Bunu dalga
dalga topluma yayyor.
Ksaca aileyi, kle kadn paralyor; yine ibirlikilii datyor. Aile ierisindeki kadn-erkek ilikilerini datyor ve maskelerini dryor. Kim nedir, nasldr; onu aa karyor. Nasl
olmal veya nasl yaamal sorusuna cevaplar yetitiriyor.
Bylece bu yaam gerekten tam bir roman malzemesi oluyor.
Yaam az ok bunu dile getirdi ve roman taslana yansd.
Tabii daha da gelitirilmesi gereken hususlar var. Sadece yaanm dile getirmek ancak an olabilir, nk roman bunlar aan
bir kategoridedir. Roman, ksmen filizlenmeye balam olan
biraz hayal ve biraz da tasarm gcn oluturarak amaya, nasl olmas gerektiine gtren filizdir. ok gr geliebilir, ok
iyi bir zgrlk aac olabilir. Ama ok arpk yana da vurabilir. Romann burada ilevi vardr; tam zgr gelien bir dzeyi
yakalayabilir; zgrlk aac, zgr yaam tarz eklinde etkili
ola bi lir. Aa ba ka tr l de kar, boy-u ve rir ama
beslenmezse roman arpk geliir, fazla ykselmez. Yine her
trl tehlikeye ak olur; ete-kemie kavumam omurgasz bir
gelime olur. Fazla bir estetii yok bu oluumun, dolaysyla
yklabilir. Roman, bunu biraz nlemeye alabilir.
Roman, nasl olmas gerektiine dair kendi hayallerini, tasla37

n devreye sokar. dealizmi, azmi, tutkular dile getirir. Peki

btnyle bu mudur? Hayr! Bir gerein u vermesi vardr; bu
u vermeyi grmedike gereki bir romann yazlmas mmkn deildir. Fazla toplumda yenilik ans olamaz, tkenmi
olan ifade edemez. Roman tam bir kurgu, tam bir tasar deildir. Gerein u verme halinin byk bir abayla, tasarm gcyle, hayal gcyle dile getirilmesi oluyor. Aslnda deiik bir
eylem tryle, bir yerde yaanann tamamlanmas anlamna geliyor. nk fiilen yaanlan bile biraz budur. Yani bilime gre,
hikayeye gre bir eyler yaanm ama tasarlar ve hayaller var.
Onlarn baarlmam ve arptlm olan, yine olduka salam
gelimi olan var. te bunlar roman dile getirecek.
Tabii buna, bir estetik sanattr, diyoruz. Sanatn btnyle ilevi budur. Yaam estetize etmek, daha da gzelletirmek sanatn grevidir. Roman da demek ki byle bir ileve sahip olacaktr. Tabii burada kabul edilenle-edilmeyen, reddedilenle-reddedilmeyen var. Yani kapsam olduka genitir. Yurtseverlikle
balantsn kurmaktan tutalm iyi bir rgt savasnn zelliklerini yakalamaya kadar.
Evet, tekrar belirtiyorum: Bunun bilimsel izah mmkn ve
yaplyor da. Hikayeleri, anlar bolca yazlyor, fotoraflar ekiliyor, yaynlanyor. Ama daha byk iliki dzenleri, iliki
zlemleri, tasarmlar, hayaller nerede kald? Devrim ayn zamanda byk bir hayali de ifade eder. Devrim, hayali ve ufku
ne kadar genise, o kadar geliir. Ama bu tam bir hayal midir?
De il; onun bir top lum sal ger ek li i var. Kal d ki bi zim
hazrladmz taslakta da hem hayal, hem u verme noktalar
olumutur. Dolaysyla biraz gereki bir deerlendirme olur.
Belirttiim gibi, eitli alanlardan statkocuyu, militan, kahraman konuturmak nemlidir. Kadn-erkek ilikileri balamnda
taraflar konuturmak, kesim olarak kadnlar konuturmak, yine sosyal snflar konuturmak nemlidir. Nasl konutuklarndan da teye, nasl konumalar gerektiine arlk vermek gereklidir ve bu, roman iin anlamldr. Birok dillendirmeler,
38

yaamlar var. Bunun nasl oluan, nasl olmas gerekeni var.

Bu konuda bol malzeme sz konusu. imdi bu malzemeleri
topluyoruz. Ayklayacaz, daha sonra iyi bir anlatm tekniiyle
romana dntreceiz. Yapmak istediimiz bir almann, bu
genellemeler dorultusunda olduunu syledik. Tartyoruz
birok erevede. Sadece tartma da deil, hatta yayoruz. Ayn zamanda ortak yaamlar da var. Etkilemeleri ortaya kt.
Devrimci grevlere ballk yannda, rgtsel grevler, hatta
eylemsel militan grevler gzard edilemez. Bunlar i iedir.
Bunlar balantl olmadan, devrimci bir romana ulalamaz.
Bunlarn hepsi i iedir.
Devrimci bir roman, bir statkocu asla yazamaz, hafzasna
sdramaz. Yine btn parti dzeyini gremeyen, yaayamayan birisi de fazla iddial olamaz. Dtan bir gzlemci, phesiz
roman yazabilir, ama en iyi romann, gerei biraz sca scana yaayan militanlardan gelebileceini de syleyebiliriz.
Devrimci edebiyaty, devrimci militann abalar iinden karmak mmkndr. Gereki roman, bazlar daha ok bu kategoride yazabilir. Bu konuda sanatkar dediimiz baz tipler,
phesiz dtan da gzlemleyerek yazabilir.

Bizde kadn-erkek ilikisi sava ilikisidir

Bu anlatm bir romana malzeme olacak biimde vermeye
a l tm. Si zin de bu grup ola rak ge li tir mek is te di i niz
hususlar var m? Tartmaya katk bakmndan baz sorularnz
var m?
D: Bakanm, bu konumanzda, aralarnda bu kadar eliki
olan iki birey yan yana gelebiliyor veya yaayabiliyor. Bu
bayanla olan ilikide, ilk etapta bir araya getiren zellikler
nelerdir?
P.: Grnte devrime ilgi duyuyor. Kemalizmin ibirliki-

39

si bir aileden geldii halde, Krtle ilgi duyuyor ve gruba katlmaya karar veriyor. Kadn olarak zgr olduunu (grnte
tabii) hissettirebiliyor. Her erkekle son derece zgrce tartabiliyor. Bu zellikleriyle gz nne getirildiinde, grup iin ideal
bir eleman olabilecei tasarlanabiliyor, dnlebiliyor. Tabii ki
soru iaretleri de az deil. zgr hareket tarznn tamamen grnte olduu, daha sonra anlald. En kat banaz bir aileci
olduu, kemalizme szmona eletirisi olmasna ramen en
banaz kemalist bir zihniyet tad, solcu geiniyor ama pek
solculukla alakasnn bulunmad, ok kirelenmi bir aristokrat tip olduu ortaya kt. Bu konu da o zaman net olmad
iin bazlar kukulu tiptir, bazlar iyi tiptir diyebiliyordu.
O dnemin yzeysellii anlatlmtr. Sadece yzeysellii deil, her trl ihtimali de gz nne getirerek, bir iliki denemesi nin hem zel an lam da, hem ge nel an lam da sa kn ca l
olmayacana hkmedebiliyordum. Aileyle ilikiler, partiyle
ilikiler kemalist anlay temelinde geliiyor. Kendini ilerici,
modern sayyor. Dier taraftan biz de modern bir Krdistan yaratmak istiyoruz. Bakalm buna ne diyecek diye dnyoruz. Acaba ne kadar byle bir Krdistan'a aktr? Kendisi,
am diyor. Denemek iin ok bire bir iliki. Sosyalist
olduunu iddia ediyor, hem de militan sosyalizmi kabul edeceini gsteriyor; onu da deniyoruz. zgr kadn temsil ettiinin
iddiasnda. zgr kadnla iliki deneyimi bakmndan bakalm
ne kadar zgr yaklama sahiptir? Byle yaklatk.
Aslnda bir kukulu denemedir. Niyet ihtiyatl olmay gerektirir. ok uyank olunmazsa birok eyi gtrebilir ve birok
gzellii de bodurucudur aslnda. Kadn olarak grnte gldr. Kadnln kullanarak bodurabilir. birliki nderlikten gelmedir. ok entrikac, ok komplocu zellikleri var. Solculuu kullanyor. yi bir sol demagojiyle sosyalizm niyetlerini
kullanabilir. Krtlk yapyor. Krtlkle ok iyi savat
iin, Krt yurtseverliini bodurabilir.
Bu tehlikeler var ama kar tarafn da eer derli-toplu, planl
40

hareketi varsa kurduu ilikiler, bir yerde nemli ittifak ilikileri de oluyor. ok zayf bir konumdan k iin, bu ittifak
kul la na bi lir. En azn dan MT'in ya nl tl ma s bu te mel de
olmutur. Yine kadn iin zgrlk yaklam nasl olabilir,
sorusuna bir cevap iin bu tip denemeye tabi tutulabilir. Yani
ka dn z gr l iin bir k nok ta s ter sin den de ol sa
yaptrlabilir. Baarlsa, kendisi zgr bir kadn olsa iyi. Olmazsa, tuzaklara drmezse daha ileri bir kn zemini haline getirilebilir. Ayn ey sosyalizm ve yurtseverlik iin de geerlidir.
ok cret de istese, temkinlilik de istese, bu iliki byle ele alnp, balang byle yaptrld.
Tabii o zamann duygu yanlar da var. Bir yanyla olduka
gvenme, deerli bir militan ve bir kadn olabilir inanc var.
Ama kukular da yok deil. Hangisi baskn kar, sre belirler.
Biz devrimci eylemi srdrrz, dorular koyarz, oldu oldu,
olmazsa da tedbirimizi elden brakmayz.
Tabii kar tarafn da sabit olmad sonradan ortaya kt.
Grnd biimiyle deildir. Halen netlie kavumamtr.
Dolaysyla davran tarzlaryla kendini gizleyen bir ajan m,
sylendii gibi 8 yandan beri zel yetitirilen nder bir kiilik
midir? Feodal-ibirliki nderliin iddias ve yaklamlar budur. Daha iyi aa kmam bir ajan da olabilir. Btn bunlar
ancak pratik kantlar. Devrimci bir militan deil, tam tersine ldrc bir militan. zgr bir kadn deil, tam tersine feodal
tarzda kulland kadnlk, ancak saray entrikalarnda grlebilir. Durumu ok ustaca gren ama ayn zamanda baml, kleletirici bir tip olduu ortaya kt. Mimik hareketlerinden tutalm cinsellie kadar her eyi bir mal, mlkiyet biiminde emekilere kar koz olarak kullanyor. Drmek istedii, ok baml, mlkiyetli kadn temsilcisi olduu ortaya kt.
Bunlarn bir ksm roman taslanda anlatlmaya allmtr.
Bu tipin her gnn bir saldr arac olarak kullanmas sz konusu. Kadn kiiliini, dzen kiiliini, aristokrat kiiliini her
saat, her saniye saldr gc olarak kullanyor. Her geen gn
41

bu yaklam daha da younlayor. Baz militanlarmz onu bir

gn bile gzlemlediklerinde, byk tepki duyuyorlar, hatta hemen imha edilmesi gereken biri olarak deerlendiriyorlar.
Dnemler anlatlmtr, tekrarlamak istemiyorum. Mhim
olan bu s re le rin ta sa r, ha yal, ol gu d zey le ri ni bi rey ler
asndan deil, dnemler asndan yakalamaktr. nk orada
bi rey le rin ah sn da ya a nan, bir ulu sal uya n tr, emek
sahiplerinin bilinlenmesidir. Yaama doru gz aldnda ve
ya a ma ce sa ret edil di in de kar ta raf tam ter si ne bu Krt
direniini bomak ve mutlaka denetiminde tutmak istiyor. Nereye gtrecei belli deil ve kadnln ok tehlikeli kullanyor. zgrlemek isteyen kadna zellikle byk bir tepkisi var
ve imhaya kadar gtryor. Tek bir zgr kadnn kmamas
iin eitli tedbirler alyor. Aslnda onun bu tedbiriyle baarya
ulaan tek bir zgr kadn ortaya kmayacak. Mutlak kle kadn tipinin saflarda egemen olmas ynndeki istemi kesindir.
ok arpk olarak kadn cinselliini olduka kt tarzda kullanyor. Yalnz kendisini deil, btn rgtsel kadn tipleri ok
arpk bir cinsel anlayla eski toplum yapsn srdrmeye al yor. n k o ke ma lizm d ze ni ni Krdistan'da da ha da
yaygnlatrma abasnn ok gl bir temsilcisidir. Hi almadan, aba harcamadan, ibirliki zellikleri kullanyor, Krt
erkeklerini kontrol altna almaya alyor. Mesela ben bir tip
olarak gelitike zerimde gzlemler yapyor. Saflarmzdaki
ba z ar ka da la r mz iin sy le dik le ri var dr. Ben o
arkadalarmzn isimlerini fazla kullanmak istemiyorum; falan kii kyldr, ok rahatlkla avucuma alabilirim diyor. nderlik zellikleri var, onu kullanarak; kadns zellikleri var,
onu kullanarak, rahatlkla kontrol ederim diyor. Zaten zgrl de byle anlyor. Bir zgr kadn olarak, herhangi bir erkei etkilemek istediinde, basit kadn ilikileriyle dize getirecek davranlarla onu bouyor, balyor, tutuyor, imha ediyor.
Feodal-ibirliki nderlik zellikleri sz konusuysa en deme aadr, en deme airet nderidir. Sol zellikleriyle bazlar42

n kontrol etmek isterse, en popler bir aza sahip olduundan

mkemmel sosyalizm aksann kullanr. En deme solcudan daha iyi bir hatiptir, daha iyi bir konumacdr, etkileyicidir. Bu
et ki le rin al tn dan han gi er kek kur tu la bi lir? zel lik le
Krdistan'n o ok geri braklm yapsndan, yoksul kesim
lerinden hangisi bu yaklama dayankldr? Hele Krt erkei
duygu ynnde karlarsa, oka balanr. Eer ok gzelse,
kuklas olur. Zaten tamamen byle birisinin etkisi altna girdi
mi, nefes almas mmkn deildir. Etki altna girmedi mi tepki
gerekir; tepki de bir gnde kavgaya dnr; o kavga da ok direngen olduu iin lmle sonulanabilir. lm, acaba bu iliki
sz konusu olduunda ne anlama gelir? Farkl dalr, byk
darbe alr, zel ilikinin bir anlam kalmaz. Bu da hedeflere ters
bir yaklamdr. Bu anlamda vurmak, boyun emekten daha kt. Onun istemedii bir iliki tarzn benimsedin mi, lmden
daha beter ktn m, tasarlarn suya der. Ne yapacaksn o
zaman? Ortada deiik bir yol tutturacaksn. Ama o da deiik
bir yola frsat vermiyor. Zaten bu konuda kar taraf ok iyi anlyor. u szleri syleyebiliyor: Sosyalizm iin, parti iin
katlanamayacan hibir ey yok. Parti kar sz konusu olduunda, her eye katlanrsn. Ben sana ne kadar hakaret etsem,
hibir erkein asla kabul etmeyecei bir davran gnde krk
defa da sana dayatsam, sen kabul edersin. Evet bu szleri
sylemitir. Sradan bir kyl erkei olsa, bir tek davrana bile
rahatlkla bilinen tabiriyle karlk verir. Ama ben vermedim.
Tabii bunun byk sonular ortaya kmtr.
Bu saydm temel zellikler derinletirilip daha da alabilir.
Ama biraz da u nemli oluyor burada: Duygu adna tahamml,
siyasal-rgtsel gelime adna tahamml var. Dnemler dikkate
alnmtr. Mesela yurt dna karken ona verilen izlenim, ben
lke iindeyim. Eer kuku duymasa, byk ihtimalle ste
verecei bir rapor sz konusuysa, kontrolm altndadr diyecek. Yani bu balar bir yerde dman yanltmada kullanm dee ri ne sa hip tir. Bel ki bu nun iin sab re di le bil mi tir. Ama
43

dev rim ci ola bi lir umu du da var. Bu nun iin sab re dil mi
olabilir. Bir de ilkeli ve insan deitirme konusunda ok byk
bir azmimiz var. Bunu mutlaka deitireceiz diye sabrediyoruz. Tahamml edilemez snrlara geldii halde bu sre uzatlyor. Ama yle bir dneme geliyor ki, artk i komploya vardrlyor. Ya o seni, ya da sen onu gtreceksin. Artk kontrole alacaksn. yle bir abayla ykleniyor ki, 3. Kongre'de bombam
patlatacam diyor. Patlatmaktan kastettii, birka bayanla veya birka erkekle kurduu ilikileri kar tarafn banda patlatmaktr. Yani kendisine gre bir erkein byle olmamas gerekir;
byle bir erkek veya kar taraf, reddedilmesi gereken bir taraftr; reddetmeyi ya komployla, ya da kongrede antaj, skandallar
yaratarak salanacak. 3. Kongre'yi boa karmak demek, 15
Austos Atlm'n boa karmak demektir.
Btn bunlar sadece ikili ilikiler dzeyindeki bir etki-tepkiden ibaret deil, kocaman bir ulusal hareketin boa karlmasn da amalayabilir. Tabii buna kar tedbirler alnyor. Yani biz
btn itenliimizle onu doruya ekmek istediimiz halde,
kendisi de bunun baarlmamas iin tedbir alyor. Zaten kar
taraf buz gibi, ylan soukluunda bir tip. Bazen u szler akadan da olsa syleniyor: u yemee veya u eye zehir konulduunu mu sanyorsun? Korkmanza gerek yok veya Beni
ajan m sanyorsun? Yani bu tip szleri bile syleyebiliyor.
Geri vaziyetin kendisi de zaten budur. ok youn sorularla
tahrik ediyor. Bu bir taktiktir. te bir sabr, bir tarz var burada.
Doru, belki bir dakikada aa karr ve tepkinizi dile getirirsiniz. Ama bu en son gelinen nokta oluyor.
Biz, bu ki i li i z mek le, ke ma liz mi, TC'yi ve bi raz da
MT'i zmledik. Yine kar tarafn ailesi, bizim iin biz bu
kiiyi, bu ilikiyle devlete balamak istedik diyor. Bu tip de
aileye ok bal o zaman. Bizim de bu aileyi Krdistan hizmetinde kullanma isteimiz ok nemlidir. Biraz da kullandk.
Ama ok drste, Krdistan yurtseverliine ve devrime hizmet temelinde yaptk bunu.
44

Eer dik kat edi lir se, o u nu zun ya a d na ben zer bir
ilikimin olmad grlr. Bizde ilikilere sonuna kadar anlam
verme, yklenme, srdrme ve gelitirme zellii var. Aslnda
ortada bir zel iliki falan yok, evlilik ilikisi de lafta kalyor.
Burada bir sava ilikisi var. Fakat grn baka trldr.
imdi burada sradan bir kyl yaklamm olsa, ya derhal boyun eerdim, ya da atrdm. Yani bu belli bir ilikiye dnp giderdi. Olmayan bir ilikiye, kendimi inandrabilirdim; siyasi ynn dnmeyebilirdim. nk ounuzun girdii ilikilerde siyasi dzey yoktur. Ne getirir, ne gtrr biimindeki
yaklamlar yoktur. Daha ok abartlm, gereklerden kopmu
yan ar basar. Tabii bu, sizi fazla gelitirmez. Kolay kurulur,
kolay bozulur; nk ieriksiz ve amaszdr ilikileriniz. En
nemlisi de, iliki sanatnda gl deilsiniz; aslnda iliki kurma gcnz yok. Halen de ou arkadamzn iliki kurma gc zayftr.
Benim en byk gcm nedir? liki zerinde ok srarl duruyor, ok kapsaml ele alyor, ok tahlil ediyorum. ok zel
iliki biiminden kadnn kendini erkek yerine koyup kar taraf da boyun edirtmeye kadar gtrecek yaklamlar gzden
karmyorum.
Aslnda bu tipin ok tehlikeli ynleri grlebiliyor ama hemen klasik yaklamlara bavurulmuyor. Sen misin bu kadar
konular altst eden deyip tasfiye edilmesi saatliktir. zel
ilikiye cevap vermedii iin, yarglamak basittir. Btn bunlar
yaplmyor. Bunun yerine bu sorun srece yaydrlyor, derinliine ele alnyor. Burada kadn kimdir, ibirliki kimdir; kemalizm nedir, TC nedir sorularna daha kapsaml, derin cevaplar
bulmaya alyorum. Bu arada zgr kadnn yaratlmas gerektiine inanyorum. nk bu tip, kleletirici bir kadn temsil ediyor, hem de en tehlikeli kadn. O zaman zl kadn nasl
olabilir? Zaten bu ynde de sava var.
zgr kadn ele alma konusunda baz tiplerle ilikilerin gelitirilmesine muazzam tepki duyuyor ve imhac tarzda yakla45

yor. Bu amal ilikinin gelitirilmesini istemiyor. Tabii bunda

da bilinen klasik silahlar var; zel iliki yaftasn kullanmak
istiyor. Ben burada zel iliki yaftasn esas alsam, bu konuda
zgr kadn alanna doru yol almazsam, bir Krt erkei gibi
davransam aslnda kadn zgrl konusunda fazla baarl
olamayacam gibi birok olumsuzlua yol amam da iten bile
deil. Bu adan yaratc bir faaliyet alanm olarak kleletirici
kadn sorununa hem teorik, hem pratik dzeyde ykleniyorum.
te bunu roman taslanda grmek zor deil.
zellikle 1980'lerin ortalarna doru bunun btn tehlikeli
ynleri ortaya ktka, zgrl boan bir tip olma ihtimali
ykseldike bu faaliyetler derinleiyor. ok sayda kadnn zgrlk faaliyetine katlmas gerei ortaya kyor. zgr ilikilerin ancak devrimin gelitirilmesiyle imkan bulaca, zgr
kadnn ortaya kmasyla biraz geliim salayabilecei anlalyor. Balangta kurulacak ilikilerin fazla deerli olmayaca, sradan tutkularla, ite sokakta rastlatk, bilmem mahallede rastlatk, okulda rastlatk yaklamlaryla ciddi bir iliki
temelinin kurulamayaca grlyor.
Aslnda ciddi denilen ilikilerin bir yerde devrimin kendisi
olduu, bu konuda nc rgt rolnn, gelien-baarlan alma la rn ka d nn z gr l iin b yk bir te mel ol du u,
ncelikle bu temelde ballklarn gelimesi gerektii, bunlar
salanmadka girilecek ahsi ballk ilikilerinin kesinlikle
tehlikeli olabilecei aktr. Ciddi bir yurtseverlik temeli olmayan, zgrletirilmek istenen bir halka, rgte balanmayan bir
bireysel iliki tarz, ne kadar safa da olsa aslnda kiiyi arptabilir. nk iinden geldii ortam klasik aile koullardr, dzenden etkilenmedir. Sonu ise; sz konusu kiinin bu kurumlarn ilikileri gerei olarak kesin kaybetmesidir.
Bu yzden kadnlara, erkeklere ynelik gelitirilen baz yaklamlar vardr. nce onlar temel deerlere balama abas bu
srete derinliine ele alnyor. Zaten yzeysel, basit, gnlk
duygu ilikilerinin fazla anlam ifade etmeyecei, zellikle kle46

letirici olduu ortaya konuluyor. Klasik aile ilikilerinden, edost ili ki le rin den uzak du run, de ni li yor. Mev cut
evliliklerinizin ve duygularnzn fazla deeri olmad gibi,
bunlar tehlikelidir de. yleyse byk ballklarn nasl gelimesi gerektii o eitli konumalarda, rnein 1992 Temmuz
konumalarnda iyi dile getirildi. Buna benzer bir sr deerlendirme yapld. Ve bir baktk, bu abalar biraz daha zgrletiriyor. Bu, ii biraz daha bilimsel ele almak kadar, daha kkl,
radikal ve derinlii olan iliki tarzna yol ayor. Biraz daha
kadn sayg ve g kazanyor. Erkek biraz daha gereki oluyor, feodal aile geleneklerinden kurtuluyor. Kadn biraz daha
gzn bilimsel gereklere ayor, temel deerlere balanyor;
hemen bir erkee deil. imdi erkein kadn hemen bir mal gibi grme durumu da ortadan kalkyor ve bunlar zgrlksel gelimeler niteliinde oluyor.

Krdistan'da sevgi katledilmitir

Bu hususlar roman taslanda, zmlemelerde de belirtildi, ele alnmaya alld. u ortaya kt: Krdistan'da sevgi
de katledilmitir. Nitekim birok smrgeci az da, vahidir
Krt, sev gi or ta m, se vil me-sev me di ye bir ey yok tur,
bilmezler diyor. Bu gerekten de biraz byledir. Smrgecilik bu konuda da katliam roln oynamtr. Dolaysyla devrimci eylemimizin bir sevgi eylemi olduu anlatlmaya allmtr. Sevgi yolu, sevgi tarz devrimle birlikte ele alnyor,
objektif temel konuluyor. Sevgi ve saygnn nasl geliebilecei, nelere bal olarak ilerleyebilecei ortaya konuluyor. zgr temeller burada byk anlam ifade ediyor. Bu konuda yine estetik devreye giriyor. Fiziki, ruhi ve bilinli olmann estetikle balants kuruluyor. Bunlarn insan gzelletirebilecei ortaya kyor. Bir anlamda bizim sava gereimizin,
ye ni den ya p lan d rr ken, g l sa va tr ma nn-sa va ma nn
47

gl bir sevgi ilikisine yol aabilecei vurgulanmtr. Balangtaki ucuz duygularn, sevgilerin savaa g vermedii
veya bundan alkoyduu, gericiletirecei, hatta her trl tasfiyecilie kadar gtrebilecei ortaya konulmaya allmtr.
Bu konudaki doru yaklamn olduka byk deeri olduu,
Krdistan'da da ok nem li so nu la ra yol a t , ka d nn
klelik yaklamn ykarak byk kna, ailenin eski tarzdaki yapsnn zlne, erkein eski zihniyetinin yklna
yol amtr. Bu ayn zamanda nemli bir devrimsel gelime
oluyor. Bu da tam bir sanat yndr aslnda. Romann en ok
ilenecek yn budur. Roman aslnda fiilen, nemli oranda
ipularyla yaanmtr. Onun tamamlanmas, tasarm gcyle,
hayallerle, tutkularla, iradeyle, azimle, estetikle beslenecek
yn de diyoruz ki, gelitirilmeye deerdir.
D: Bizim saflara katlmadan nce balattmz iliki, o klelik tarzdr. Daha sonra bizi saflara getiren srele birlikte saflarda yava yava klelikten kopuu yayoruz. Yani zgrln gerekli olduunu, eski yaamn kle bir iliki tarz olduunu anladktan sonra artk zgrlk arayna giriyoruz. Gerekten zgrlk nedir? Kafada nasl somutlatrlmaldr? zgrle nasl ulalr, yntemi nedir? abas nasl gelitirilir? Bu tartlarak konulabilir. nk saflarda bu tr ilikiler ya da kopular ok youn olarak yaanyor.
P.: Evet, zellikle geldiiniz alanlarda bu az tartlmtr,
biraz kapal kalmtr. Dadaki faaliyetler de biraz byle. Biz
tartmay erken balattk. Ortadou sahasnda biraz da gelitirdik. Dediim gibi dadakiler hi tartmad. Askeri yaamn da
arlndan tr ne frsat buldular, ne de frsat tanyabildiler.
Zindandakiler bunu dzenin mantyla ele aldlar. Yani tam
yle dzenin iliki tarzn devrimcilikle maskeleyerek veya cilalayarak devrimci iliki edebiyatn gelitirmek istediler. Dardan birok kzn bilinen muazzam sevgi laflarna, kucaklama
yaklamlarna ve benzeri tutumlara, ieridekilerin de ayn yantlar, daha ok PKK'nin tasfiyeye uratlmak istendii srele
48

birlikte oldu. Tasfiyecilik slubunun derinletirildii ener provokasyonu somutunda bu ortaya konuldu. rnein devrimci
zne veya drstlne inandmz bir arkadan kendini nasl duygu arptmasna urattn, onu korkun boyutlara trmandrdn deerlendirdik. Bunun gibi birok ilikinin ieride
yaand, erkek-kadn ilikilerinin neredeyse devrim, parti ilikisinin yerini tuttuu biliniyor.
Yine dzenden gelen genlerin, rencilerin 12 Eyll ortamnda ok ekilsiz, amasz yaadklar ilikiler var. Biraz da TV
kl t ry le, d ze nin, o 12 Eyll'n Ame ri ka l la tr ma,
Hollywoodlatrma (ki emperyalist yaam tarz oluyor) yolunda
genlie empoze ettii sahte ilikiler ortada. Tabii klasik kyl
kkenli elerimizde de kadna ancak cinsel temelde yaklam
olduu iin, dzenin bu sahte sevgi ilikilerinin hepsi yaygnca
dayatld. Halen de younca bunun etkisini yaayanlar vardr.
Ben kendimi bu konuda iyi bir zmleme aray yaptm. Bu
konuda sanyorum daha derinliine kavranlmak durumundaym.
Yap asndan olsun, hatta ok eitli yaklam sahipleri asndan olsun, burada gerek bir devrim yaptk aslnda.
Benim balangtaki iliki biimimde her ey vard. Dzenin,
kyllk zelliklerinin etkilemesi vard. Yine ok yzeysellik
vard. Tabii arkadalarn iliki yaklamna gre bir kiiliim de
yoktu. Bunu bir kader olarak grmek, bunu zincire vurulmu
bir so run gi bi an la mak mm kn de il di. Fa kat ok ucuz
brakmak da mmkn deildi. Hesabn sonra sorma yaklam
var d. Tas fi ye ci nin ve i bir lik i nin tas fi ye si ni TC'nin
tasfiyesine dntre dntre intikam almak vardr. Aslnda
meseleye klasik anlamda yaklamyorum da. Hatta ne klasik
anlamda, ne modern anlamda. Benim kadn ilikilerimde z
nemlidir.
Sorunu tanmlama asndan cevap vermeye alyoruz. ok
eletirisel yaklayoruz. Bir defa unu kabul etmiyoruz; aile dediin byle olur, kadn-erkek ilikisi byle kurulur, cinsellik yle
ifade edilir ve tatmin bulur gibi sorunlarla yetinmek istemiyorum.
49

Tam tersine ok gereki yaklayoruz. Hem bilimsel, hem ruhsal,

hem siyasal boyutlarn btnyle i ie grerek deerlendirme
tarzna ulayoruz. Hatta zgr olan nedir? zgrlk ile sevgi
arasndaki balant nasl kurulur? Gzellikle balants nasl kurulur? Onu vermeye alyorum, onu tarttryorum.
Dikkat edilirse, yapmzdaki militanlar iin bylesine bir
yaklamn fazla gelimediini sylemek zor deil. Her biri ya
inkar eder, ya klece balanr; ok bireycilik var. Hatta serbest
braksalar birbirlerini hangi hallere getireceklerine gerekten
insann tahamml etmesi zordur. Bu ilikinin ok az zgrl
esas alaca aktr. Hatta taraflar tannmaz hale getirecektir.
Bir tarafn ok rahatlkla bir kocakar durumuna gelmesi iten
bile deildir. Bu durum devrimde istismara, devrimin muazzam
tasfiyesine yol aacaktr. Disiplin yok, dzen yok. Tabii herkes
bir e- dost ili ki si ne de niy le pay is te ye cek, bu da dev ri mi
durdurmaya gtrecektir. Kendi bana bir iliki bile byk bir
tasfiyecilikle sonulanabilir.
Dier yandan gelitirilmek istenen veya zgrlkte iddial
olan nderlik tarz, ncelikle btnyle ilikiyi kopartyor,
paralyor. Mlkiyet konusu olmaktan kartyor. Erkei, egemen er kek ko nu mun dan kar mak is ti yor. Ka d n, cin si ye ti
mlkiyet temelinde kullanma esi olmaktan karmaya yneliyor. Erkek egemenlikli anlaylarla olduka mcadele edilirken,
kadnn ne olduu sorulmaya allyor. rnein, toplum gereinde evlilik iin ne diyebilirim? Krt Bahesinde Szlei
adl deerlendirmesinde Yaln Hoca dncesini biraz ilerletiyor. Evlilik zerine deerlendirmeler yapma gerei duymutum. Hayli ilgin ve dikkatle baz sonular karlabilecek deerlendirmelerdir. Tabii birlikteliklere fazla kar olmamakla
birlikte, ister evlilik eklindeki zel ilikinin, isterse bugn
Trkiye'de yaygnlatrlmak istenen eitli yaam biiminin,
birok eyi gtrd, hatta tkettii anlalyor. Mesela baz
sonular karmtr: Aile sevgi adna kuruluyor, bu sevginin
doal bir sonucudur diyor. Hatta diyor ki, tketiyor bu. Bi50

zim yaklamlarmzdan bunu karm; biraz da bu anlama gelebilir. Evlilik olay altnda yatan etkenlerin boucu olduunu
fark etmitir. Ayrca yaklamlarmzdan baz temel noktalar
tespit etmitir: Evlilik olayn grmtr; ana-baba evlilii,
ken di z ev li lik de ne yi mim ve top lum da Krt ev li li i nin
mthi kurutucu, boucu etkisini fark etmitir. te orada bizim
devrimimiz iin Byk bir sevgi eylemi olabilir diyor.
Demek istediim, grebiliyor. O blm hayli incelenmeye
deer. Fazla tekrarlamak istemiyorum o blm. Kutsal aile
zerine Abdullah calan'n eylemi tr. Birincisi, ana-baba
evliliinin babasn tkettiini grmtr. Babas kutsal aile dzeninde bir tr ldrm birisidir. kincisi kendisinin evlilik dene yi mi bir cen de re ol mu tur. n c s, Krt ai le ler. En
azndan 1992 ncesinde PKK savas olma tehlikesine kar
ocuklarn alp Avrupa'ya gtrp evlendirmeleri. Gerillaya
kama korkusu evlilikle alt edilmeye allmaktadr. Bunlar bir
grup eylemliliktir diyor. Bunlara zgrletirme eylemiyle
verilen karlk sonucu mlkiyetin tabannda korku vardr. Korkunun kaldrld toplumda cimri zel mlkiyet de olmaz.
Korku mutlaka cimridir. zel mlkiyet biriktirilmi cimriliktir.
Evlilik en gizli zel mlkiyettir. Dikkat edin, bunlar bizim
g r me de ak lk ol sun di ye ya z yor. s ter imam ni ka h
olsun, ister kilise tanmas, ister laik yerel yneticiler tarafndan
imzalansn, nikah bir borlar hukuku szlemesidir. Temelinde
de birliktelii balatma deil, sreklilii gvenceye alma duygusu vardr. Nikah, sevginin tkenecei korkusudur. Bu nedenle sevgiyi tketmektir. ki cinsin bir olmas ancak yaklamda
sonsuzluk varsa insana layktr. Birlikte yaamak bir servendir.
Her an birbirini yeniden kefetme yrekliliidir. Her an yeni
ise, birlikte olmak sonsuzdur. Sevgi ancak yreklilikle mmkndr. Ak, ancak sevdiine gkleri zaptedebilenin hakkdr.
Esa ret zin ci rin den hal k ya da zel ml ki yet zin ci rin den
emekiyi kurtarmak, g zaptetmekle zdetir. G zaptetmek, gven kazanmaktr. Gvenilir olmayann sevme gc
51

yoktur diye devam ediyor. rnein reel sosyalizmde cinsel

oburluun zgrlk olarak grlmesine Abdullah calan'n
tepkisinin byk olduuna inanyorum diyor zlen Sovyet
sistemine ilikin. Bakan APO, feodal kutsal aile zlmeden
Krdistan'n zgr olamayacana inanyor. Kutsal aile, tutsak
iliki ve tutsak kadn demektir. Bu zmleme eylemi zgrletirmektir. APO'nun kutsal aileye cevab kadn zgrletirme
eylemidir. Gerilla kadn srecinde ise, kendi kadn cenderesinden intikam almak olarak dnm. Rahatlatcdr.
Sylei bu blmde bunlara deiniyor. Yani bir yerde anladklarn zetlemi oluyor. Tabii bu zmlemelerde zgrl
yakalamak mmkndr. Tartmak iin de cesur olacaksnz.
Benim grebildiim, geldiim alanda cesurane bir tartma
olmad gibi ka vardr. Yaadnz baz ilikiler sizi biraz
bunalma sevk etmitir. Ve bunun bende ne kadar yaandn
ve nasl sonulandn sizi aydnlatsn diye sundum. Yani bir
yerde herkes bundan en byk pay, dolaysyla cesareti alsn
diye anlattm. Tabii birou ne tutkusunu, ne kleliini, ne duygularn dile getiriyor; rtbas ediyor, bunalma sokturuyor. imdi ben de yaadm ama benimki, ite byk zgrlk hareketiyle cevap vermektir. Evliliin veya ilikilerin kleletirici zelliini aslnda daha da derinletirip zmleyebilirim; zgrlk
eylemini trmandrabilirim.
Tabii politika yapyorum ben. Bu konuda sizler gibi bunalma sevk ettiremem. zel ilikim ad altnda kendimi yere
ykamam, olay yaratamam. Btn iliki biimlerini politikay,
hatta askeri faaliyetleri glendirmeye verdim. Yaadnz her
eyin zmlenmesiyle birlikte siyasi yap, askeri yap glensin. ok az arkada buna dikkat ediyor. rnein kadnn da zgrlemesinin gerillaya katks olabilecei ortaya karld. Ordulaabilmesinin nn amak, dnyada ok az devrimin yapt eylemdir. Ben buna cesaret ettim. Kadnn gerillada rol oynayabileceine veya ordulamada yer alabileceine cesaret etmek gerek dedim. Ama nasl cesaret ettim? Bu cesareti neye
52

baladm? zgrle, kadnn zgrlk eylemine. Kadnn sk

gcn biraz oluturmu durumdayz.
Ama birok kii buna ulam deil. Bunun deerini fazla
bilmiyor, zm olamyor. Bu ayr mesele, ama nderlik kendi
somutunda bunu zmtr. Bu konuda cesareti partiye, hepinize veriyoruz. Bu, biraz daha sizi zgr klyor. nderlik sahas
bu konuda biraz daha zgr klyorsa bunun nedeni gven gcn elde etmi olmasdr. nderlik sahas zgrlk eylemini
biraz ilerletmitir, kadn tanmlamtr, zgrl tanmlamtr. Eylemle bunu ilerletmitir. O adan gveniliyor, gvenildii iin zgrlkler biraz younlayor.
Buna dayanarak biraz daha zgrlkte younlaacaksnz.
Yine ucuz yol burada yok. Kiiliiniz kapsam kazanacak. Bir
yandan siyasileecek ve askerileecek, dier yandan duygu yceliine, iliki zgrlne ulaacak. Eskiden yaadnz kalntlarla savam baaryla sonulandracaksnz, daha ileri dzeyi yakalayacaksnz. Hatta bu konuda estetiinizi bile gelitireceksiniz. Bunu devrimin ieklenmesi biiminde deerlendirmeye tabi tutacaksnz. Ksacas, bir devrimci bu ynleriyle de
urar ve kendini yetkinletirir, tamamlar dedik.

Cinsellik zerindeki
mlkiyet damgasn siliyoruz
Bu tartmalarmzn anlaml ve gelitirici bir zellikte olmas, ben militan olacam, bunda kararlym diyenin buna katlanmas gerekir. Bunu yrtme gcne ulamas gerekir. ounuzun geleneksel yaklamlar temelindeki pratiine bakyorum,
bunalmlar biiminde sonular veriyor. Birok arkadan kadn
zgrl tutkular veya duygular, frsat bulursa yanl kanallara aktlacak. Egemenlikle sonulanabilir. Erkek egemenlikli
olabilir, kle kadn duygularyla ykl olabilir. Bir de ok zel
53

olabilir. En nemlisi de temel grevlerle bal olmayp, ar

abartmal bir biimde ortaya kabilir. Estetik yn hi olmayabilir. Toplumsallatrc, ulusallatrc, yurtseverletirici yan
ikinci planda kalabilir. Nitekim hepsi de biraz byle oluyor.
Tabii bunlara kar eletirisel oluyoruz. Byle ilikilere parti
iinde, hele ordu iinde fazla yer verdirmiyoruz. Doru katln
ve zgrlein. zgrletike de anlaml ilikiler gelitirilebilir.
Ama bunun ne kadar zor olduu, ne kadar byk bir eylem gerektirdii aktr. imdi birok militanmzn bu zgr iliki sahasn inkar ettii, rtbas ettii, yce tutkulara frsat vermedii,
bazlarnn da saptrdklar biliniyor. Btn bunlar fazla anlaml
deil. Kendi eylemimi srdryorum. Kendine gvenen kadna
tabii ki, frsat vermeliyiz. Madem bu kadar tutarl kalmak istiyoruz, kadn zgrlne yer vereceiz. zgr bir zemine dayansnlar, zgr bir ifadelendirmeye kavusunlar, zgr bir tercih im ka n na ka vu sun lar. Fa kat ucuz ev li lik le ri, ucuz
duygusallklar dayatmak bana gre ok tehlikeli. ster kadndan, ister erkekten kaynaklansn buna yer vermeme konusunu
ustaca gelitirmek nemlidir. Bu en ok da kadn zgrlk hareketine bir zemin ve yol aldrma ansna sahiptir.
Bu konuda zellikle biraz daha dneceksiniz. zgrlnze gven geliecek. Kendinizi hem tanmlamada, hem yrtmede g kazanacaksnz. Bu tabii ki, sizi daha gl tutumlara; erkek egemenliine kar olsun, kadn dknlne kar
olsun gl konuma getirecektir. Buna dayal ilikilerin anlam
ve nemi olabilecektir.
Roman taslanda tabii ki bunlar ipucu biiminde verilmeye
allmtr. Yine zmlemelerde bu konulara ilikin ipular
vardr. Yap deerlendiremiyorsa, bu onun sorumsuzluudur.
Bu konuda fazla duyarllktan, nderlii kapsaml deerlendirme gcnden yoksundur.
D: Bakanm, zellikle bizim geldiimiz alanda bu zgrlk
anlay tam kavranmamtr. Biz de kavramamtk. rnein,
zgrlk adna, zgr irade adna tamamen kar cinse tepki
54

duymak, onu reddetmek var. Bu ekilde yaklamlar var...

P.: Evet, ba z la rn da red det mek var dr. Fa kat bu
reddetmenin akabinde, frsat olursa zaptetmek, sen kaba bir
cinsel varlksn, seni yle kullanrm demek de vardr. Onun
altnda bir ikiyzllk var. Buna dikkat etmek gerekiyor. En
ok reddeden her an tehlikeli olabilir. Aslnda yle yzeysel
ilikiye, rahat kabul eden iliki tarzna da fazla gvenmemek
gerekir. Konu biraz bizim saladmz derinlikte ele alnmaldr. z biraz yakalamak gerekiyor. zellikle kadn kesiminin
erkek kesimini ok iyi tanmas gerekir. imdi bu haliyle ounuza braklsa gelitireceiniz ilikiler sakatlklarla dolu olur.
nk her PKK'liyim diyeni insan sanyorsunuz. liki iine
girince de bitiyorsunuz, mahvoluyorsunuz. Durumun byle olmadn benim deneyimim ok net ortaya koydu. Byk deneyim, byk mcadele var. Sizin derinleme, younlama, zgrl ok ynyle kavrama ihtiyacnz var. Bunu adm adm
partiye uygulatn. Bunu biraz da ustaca yapmalsnz.
Cinsellie tepki mi, hayr! Ben cinsellii de bu konuda biraz
izaha kavuturdum. Cinsellik zerindeki mlkiyetin damgasn
sil me ye ha len b yk zen gs te ri yo rum. He men her gn
diyebilirim ki, ben, benim diyen bir kzda bile cinsellii mlkiyet temelinde sunma zellii ar basyor veya kaba zevk
anlamnda bir yaklama giriyor. kisi de bence birbirini tamamlar. Birisi fahielik denilen olaya, dieri ise kendini lime
li me edip krk tr l sat ma ya g t rr. Ben de ken di
deneyimimde kar tarafn yaklamnda biraz bunu grdm;
cinsiyetini milimi milimine satma. Aslnda bunun dier bir yz fahieliktir. Toplumda yaygnca yaanan bunun bir rneidir,
yani ok iyi bir mlk gibi grmek ve satmak. Satmann aa
km bir biimi fahieliktir, dieri ise sadece evlilikle gereklemitir. Evlilii bir fahielik kurumu olarak belki deerlendirmem; bu yanl anlalp kaldrlamayacak ve beni zor duruma
drecek ama evlilik ikili fahieliktir diyebilirim. Evlilik d
olan genel bir fahieliktir.
55

Aslnda hem genel fahielii, hem ikili fahielii amak gerekir. Byk sevgiye biraz bu temelde ulalabilir. Bu da ok
byk bir devrimsel eylemlilie ihtiya duyar, dnce gcn
gerektirir. ok gl olmayan kiilikler bunu yakalayamazlar.
Bu deerlendirmede sevginin byk bir gven veya gle balantl olabilecei ortaya konuluyor. Olursa, bu saydm eyler
belki alabilir. En deme tiplere bakn, evlilik kurumu iine girince bir-iki yl sonra gerekten fahielie yol ayor. Kadnn
da, erkein de gz dardadr. Kadn da bin defa aldatr, erkek
de bin defa aldatr. Bu, ikili fahielik deil de nedir? Benim hala en byk zlemim bu konulardaki fahielii amaktr. Taraflarn ikiyzllne ben tahamml etmem tabii. Yani benim
halen kendime biraz gvenim var. Halen bykln peindeyim, sevginin peindeyim, glendirmenin peindeyim. Ama
ou arkadan kavram dzeyinde bile bizi anlamas ok geri
durumda. Birok erkek olsun, kadn olsun iin tanmna bile
do ru yak la myor. Ama yine de dev rim umuttur, umut da
byk gelimeye doru yz tutuyor. Ucuz zm yok.
Ksaca, kaba cinsel yaklam gerekten saygszlatrr. Ben
bunu kendi kiiliime yediremiyorum. Byle bir evlilik olsun,
by le bir zel ili ki ol sun, by le bir duy gu ili ki si ol sun,
ka pa l ym. As ln da dik kat edin, ka d na yk sek il gi de
gsteriyorum ve ykseltmek istiyorum. Bu konuda da ok deiik bir yaam hayata geirmeye altma, bu konuda uluslararas alan bile biraz zorladma, etkilediime inanyorum.
Ama halen de ciddi bir grev olarak gryorum. Ne inkarclkla, ne kabalkla, ne erkek egemenliiyle, ne ucuz ihtiyacm
var anlayyla bu sorun zmlenemez. Eer bugn dman
karsnda darbe yememisem, kadn karsnda darbe yemediimden ve bu konuda da baardmdan trdr. Bu kadar zgr kadn eer benim etrafmda toplanyorsa, onlara vereceim
eylerin olmasndan trdr. Hibir erkein gtremeyecei
kadar bir kadn hareketini gtrebiliyorsam, bu ulatm gten trdr. rgtn de temelinde devrim var, zgrlk var.
56

Yoksa niye ben byleyim? Niye dierleri byle deil? Kimseyi

zorlamakla, rgt gcyle, otorite gcyle de getirmi deilim.
Bir zgrlk hareketinin derinletirilmesi sz konusudur. lgi
duyuyorsanz, yol almaya alrsnz.
D: Bakanm, bu hareketin TC'yi de etkilemesi sz konusu.
zellikle Tansu iller'in babakan olmas bizden etkilenmenin
sonucudur.
P.: Gayet tabii. TC, byk zgr kadn hareketimize, tepeden bir Tan su iller'le ce vap ver mi tir. O da Tan su il ler
ahsnda kadn kar-devrimin nderlik sahasna ekmek istiyor. Ni te kim Krdistan'a gi der git mez bir ok ka d n ken di
eitimlik sahasna ekmesi de bununla balantldr. Direkt bizim etkimizle Tansu iller ortaya kt. Kald ki, DYP kongresinde bile erkek kesiminin yenilmesi bizim eylemimizin bir sonu cuy du. Bir de ka dn z gr l nn ge li me si Trkiye'yi
cesaretli klmtr. Dahas da var; aydnlarn byk tartmas
bu zmlemeler temelindedir. Trkiye'deki kadn zgrlk
hareketinin de etkilenmesi iddetlidir. Bu basn-yayn organlarna da yansyor. Ama arptarak, znden boaltarak bunu yapyorlar. Kar-devrime ya da sradan bir yaama hizmet ettirmek
iin kul la n yor lar; o ay r bir me se le. Ama hay li et ki le yi ci
olduu ak tabii.
Cesur olmak gerekiyor. Kesinlikle salam bir mantk yaps
kadar, gelikin duygu gcyle savatan kopmam temel gerek li i gr mek, i te yurt se ver lik, ta rih, halk, par ti le me,
rgtleme temelinde gnlk yaamn devrimci dayanklna
ters dmeden duygu ve sevgi gcn gelitirmek nemlidir.
Tabii bir de bunun arptclarn grmek gerekiyor. lkinde kadn biraz cesaretleniyor, zgrleiyor ama bunu kullanmak isteyen bir sr erkek veya erkek egemenlikli anlay vardr. Fazla
politik olmaynz, bu konuda fazla kendinizi tecrbeye kavuturamaynz zayf kalmanza ve birok hatay yapmanza yol
ayor.
Ksaca, eitiminize duyarl yaklaacaksnz, kiilik geliimi57

ne, dnmne yksek deer bieceksiniz, parti zeminini olduka deerlendireceksiniz. Gzden geirmeleri srekliletireceksiniz, kalntlar atacaksnz. Yenilikleri edineceksiniz ve
ucuz beklentilerle, ucuz hasretliklerle bu iin gidemeyeceini
bileceksiniz. Bunlar sizi ilerletebilir. Kadn zgr militan tipini,
kadn hareketinin zgrletirme dzeyini gelitirebilir. Genel
devrime ballkta gelime greviniz yannda, byle bir greviniz olduunu da syleyebilirim. Yani kadnn zgrlne ok
ynl anlam vermeyenin partilemeye, savamaya katk yapabileceini sanmyorum veya bu konuda eksik kalacan dnyorum. Kendinize gveniyorsanz en yceyi grebilirsiniz,
duyabilirsiniz, birliktelii gereki zemine oturtabilirsiniz. Bu
konudaki iddianza bal, hrsnza bal, tutkunuza bal, devrimciliinize bal olarak bunu yapabilirsiniz. Ama bunu yapama d nz za man ucuz bu na lm la ra d mek, en gel le me ler
yaratmak ve bunda srar etmek de bir tasfiyeciliktir. ok srar
edilirse engelleme denilir ve atlr. Bu durumlara dmeden,
zor da olsa ycelme yoluna kendinizi vereceksiniz.
u anda PKK'nin nderlik dorultusu byledir. lerletmeye
byk istekle katlm gstermek, ok dikkatli ve duyarl bir zgrlk yrynn sahibi olmak, gzettiimiz bir husustur.
Kendimiz de bu temelde bir yrye sahibiz. Hareket nderlii bu temelde yryn biraz daha yetkinletirerek, bunu btn yapya, giderek halka mal etmeye alyor. Bu anlamda zafer yryn yetkinletirmek istediini gzard edemeyiz.
Bugnk almamz konuya biraz derinlik kazandrd. Daha
somut olarak dinlemeye alacaz. Kendinizi gzden geirin,
soru sormay kapsaml kln. Cevaplar da kesin, sonu alc,
zellikle de eitim ve pratiinize hizmet edici nitelikte olmal.
Gemite ne olursa olsun baarma azminizi krmayn. Sanyorum bizim de desteimizle ileri klar yapabilirsiniz. Bu biimde Beritan (Glnaz KARAtA)'n ansna da layk olunur.
23 temmuz 1993
58

Eer Krt kadnlarnn istemini

gerekletirirseniz,
kurtuluun dev bir admn atm olursunuz

59

60

NASIL YAAMALI

Genelde her devrimin uzun bir sre boyunca sorduu en

temel sorulardan birisi de yaamn nasl olmas gerektiine ilikindir. Allagelmi geleneklerle son derece tutucu, gelimeye
kapal ve yaam boan bir tarzdan kurtulma istei, ok itiraz
gtren bir yaam yerine yeniye ve bu temeldeki bir oluuma
ilgiyle ve bir soruyla balayan, giderek bunu devrimci teori ve
devrimci pratikle gelitiren abalar bir anlamda byle bir soruya cevap vermelidir.
Devrim, Nasl yaamal? sorusuna cevaptr. Devrim kendi
ba na salt as ke ri, si ya sal ve r gt sel ku ral lar ve pra tik ler
sergilemek iin deildir. Btn bunlar sosyal bir yaamn alt ve
styapsn salamak iindir. Kiilikler aras arpklklarn baskya, her trl smrye, bu temelde yalana ve ikiyzlle dayal iliki biimleri yerine, bask ve smrden uzaklam,
herkesin emeine dayal olarak belli bir ortaklaal eit ve zgr iradeyle kurmak isteyen abalardr. Bunlar yine devrim srelerinin en ok dikkat ettii ve yerletirmek istedii deerler
oluyor. zgrlk, zgr ilikiler sistematii her devrimin byklne bir cevap tekil ediyor.
61

Her eye itiraz etme ve tepki gsterme

temelinde devrimci teori ve eyleme ulatm
Denilebilir ki, Krdistan gereklii de hibir lkeyle kyaslanmayacak kadar bu sorunun yakcln dayatmakta ve o
denli de acil cevabn istemektedir. Ben kendi yaam pratiimi
zetlemeye altm. Bildiiniz gibi Diriliin yksnde ocukluktan itibaren kendi yaam pratiimi anlatmtm. te orada da grld gibi, hemen her eye bir itiraz ve tepki gsterdim; hemen her eyin aleyhte olduu bir dzene daha gzm
aar a maz ona kar ol dum ve bo u cu bir dn ya ya kar
bakaldryla ilk eylemimi balattm.
1970'lerdeki devrimciliimiz ok sonralardr. ocukluk ve
yine okul yllarm da aslnda bir yerde dzenle uyumamak,
ya ni bir yan dan d ze ni ken di ne uy dur ma ya a l r ken, bir
yandan da ondan kurtulmaktr. Bilinen kurallar ve ahlakszlklarla, aile kurallar ve ekonomik durumlarla, hemen hemen
hepsiyle yaanlan elikiler byk bir itiraza, kiilik zerinde bask ve bakaldrya yol ayor. Ben bu kadar bakaldrmay neden uygun buldum? Dikkatli bir okuyucu bilir ki, zgrle yol amak isteyen bir kiilik bundan baka trl yapamaz. Baz aile koullarnda belki tatminkar bir ocukluk
yaam mmkndr. Yani baz aileler olanaklar, szleri ve
dzenin emrine sokma gleriyle ocuu yola sokabilirler.
ocuklar ya dine, ya ekonomik dzeye, ya da dzenin iinde
ilerleme olanaklarna ve yine aile otoritesinin durumuna gre
eitilir ve yola sokulurlar. Bu temelde yerlemi kurallar vardr. Hele biraz da durumlar elverdi mi veya insan frsatlarla
ken di si ni bes le ye bil di mi, yol alp git mek o ka dar zor
deildir. Erken yalarda bu yola koyulurlar.
Tabii kadnlar ok daha sk bask ve gzetim altnda bytlrler. Onlara daha katmerli kurallar dayatlr; boyun emeci ve
itaatkar bir yaam kabul ettirilmeye allr.
Kendi durumumu zetlerken, phesiz ayn eyin benim iin
62

de geerli olduunu syleyebilirim. Yani ailenin acmaszlklar, ky dzeninin anlamszl, ilerleme ans vermeyen her trl koul; iyi, doru ve gzel bildiin ne varsa hepsine ulamama, bunun yaratt umutsuzluk ve hatta tepki, insann gnlnce yaayamad bir hayat... Kii ne istiyorsa, karl yok denecek kadar azdr. Yani dilediin gibi dolaamyorsun, dilini
konuamyorsun, fazla kltrl deilsin. ok vahi, krc ve
gelime vaat etmeyen ortamlar, bu konuda bir hayli zlm
bir aile. zellikle geleneksel aile anlamnda bile bir zl ve
gszlk yaanyor. te btn bunlar bizim insanmzn hem
nedenleri, hem de sonular ve amalardr.
Yaamm ite byle balad. Ne yapyordum? Elimden hibir ey gelmiyor olsa da, dalara kyordum, evden kayordum. Yani mutlaka bir ura iindeydim. O gnleri hatrladmda, bu konuda civa gibi bir hareketlilik iinde bulunduumu anlyorum. lle de bir ura buluyordum. Hatta bo durma ma ha re ke ti var d. Ya ni o b yk le rin, ken di le ri ne g re
zel ku ral la r olan la rn gz le ri da i ma ze rim dey di. te
bilmem uray izdi, buraya el att, diyorlard. Kendilerine
gre bir dzeni dayatmak istiyorlard. Tabii biz de ok hareketliydik. Yaptmz, yerleik olanla savat. ounun raz
olduu dzene ben raz olamyordum. Deiik ilgiler, deiik
yaklamlar, deiik tutkular, deiik heyecanlar peinde kouyordum. Dzenin istedii gibi deil de, biraz benim houma giden tarzda bir yaamd.
Dzen nasl olmal? Tabii burada da nasl yaamal? sorunu yakcdr. Kaderime raz olmama, bakalarnn bana bitii
kaderi de kabul etmeme ve kendi kaderimi kendi gcmle belirleme abas vard. Daha dorusu byle bir yaama byle bir
cevap vard. mkanszdr, zordur, demedim. Herkes bu ahlaka
son derece uymasna ramen, ben gittike gittim. ounun
ulamak isteyip de ulaamadn esas aldm; dnme gerei
duyup da dnemediini, yapmak isteyip de yapamadn
yapmaya altm veya bakalarnn yapp da benim yapmak is63

temediim eylerle uratm. Btn bu dnem, aslnda dayatlan bir yaama tepkidir.
Okul yllarnda veya dzenle tantmda, kurallara ok
dikkat ederdim. Aslnda bu benim bir yaam taktiimdi. Grnte kurallara veya toplumsal meruiyete ok balydm. Ama
iten de sorgulamadan etmem ve etmedim. Yine ilk defasnda
ok balydm. Fakat onu gittike derinliine sorguladm. Ayn
ekilde dzene uyum gstermeye alyordum, ama yine de
ok kkl bir tepkim geliiyordu. retmenlerime ve byklerime ok balydm; ama byklkleri srekli sorguluyordum.
Bu aslnda bir tr mevcut durumu gz nne getirmek veya
fazla tartmamak, ama onu olduu gibi kabul etmemekti. Alttan alta onun sorgulamasn yap ve almas gerekiyorsa a! Bir
anlamda yaama hep byle baktm.
Siz ise onunla bir uyum gsteriyorsunuz, mr boyu ondan
uzaklaamyorsunuz, onu sorgulayamyorsunuz. Veya dzenin
meruiyetini hi tanmyorsunuz ve bu da kaba anarizm oluyor. Bu seferki dzeni tanmayz deyip sadece tepkiden ibaret bir kar koyutur ki, bu da baarszla gtrr. Davranlar anariste ve bozguncu tarzda oluyor. zlem ise aslnda
dzene uymaktr.
Bylece gittike kkleen bir sorgulama ve dzeni kkl sorgulamadan geirme gerekleti. Aile, din, hukuk, siyasi dzen,
eko no mik fa a li yet ler, ky ve kent ya a m gi bi bel li bir
eletiriyle yaklamadm hemen hemen hibir olay, olgu ve
iliki kalmad. Tabii bunlar ancak 1970'lerden itibaren bir teori
dzeyine karmaya baladm. nceleri sadece belki sizin de
yaadnz gibi ilgi ve itirazlar vard. Yani teori durumuna ykselme durumu yoktu. Bu belli bir birikimden sonra oldu ve biz
buna katldk. Yani belli bir bilgi temeli aldktan sonra, btn
bu itirazlarm ve sorgularm bir devrimci teoriye, bunu da
Krdistan'a lke adn takmaktan kimlik gereini duymaya ve
kendini yllarca sorgulayp bir kimlik sahibi olarak adlandrmaya kadar gtrdm. Giderek bunu bir parti teorisi, parti ilkesi
64

ve ilk gruplamaya vardrdm.

Bu ayn zamanda nasl? sorusuna bir cevap olmaktadr.
Roman Tasla'nda bir devrimci grup faaliyetine balarken,
na sl bir ce vap iin de ol du u mu bi raz an lat ma ya a l tm.
1975'lerden itibaren bir devrimci grup glenmeye balyor.
Aslnda bu, dzene kar bir tr cevaptr. syanc grup, zgr
ilikiler (iinde bayan da var), eitli kesimlerden ve lkenin
deiik blgelerinden gelen insanlar var. Bu bizi bir tr tatmin
ediyor ve bir cevap oluyor.
Burada nasl oluyor? Biliyorsunuz ki, ilikiler son derece
zayftr, pamuk ipliine bal ilikilerdir. lgiler, yoldalk ilikileri zayftr, aslnda herkes toplumda ne ise onu yayor. Ailesi ne ise onu temsil ediyor, snf ne ise onu temsil ediyor.
Hat ta umut la r ney se as ln da odur. Dev rim ci lik 1970 'lerin
modasyd. Bizimkiler de moda gerei katlmlard. Dolaysyla zl, kkl bir dnmle ele alnmamt. Sonu bizim
devrimcilemeyen ilikilerimizle birlikte sk sk dklmeler
oldu; grup ok zor geliti; kkl teorik ve rgtsel pratie
ynelmeme durumu dodu. Yzeysellikle dnemin deerlendirilmesi ve kolay ayrlmalar gndeme geldi. Yeni yoldalk
ilikileri gelitiriliyor ve bu ilikilerde aslnda tutku var. nsan
bunlar en iddial balar dzeyine getirmek istiyor. Ama dzen ii ili kiler o kadar gl ki, r nein okul ve aile her
eyin stnde tutuluyor ve bu nedenle devrimci pratie g
verilmek istenmiyor. Dolaysyla grup ok havada kalacak ve
kar emrettii yerde kesilip atlacaktr.
Biz bu yllarda ite bunun sancsn ektik. Ucuz devrimcilik,
kolay zlmeler, kendini fazla pratie vermeme... Ben bu dnemi yoldaln, ulusal-yurtsever dncenin ve balarn adeta
pamuk ipliine benzer zayf dnemi olarak deerlendiriyorum.
Sizlerin de yaadnz buna benzer sreler var. Yani pamuk
ipliine bal bir sre. Aslnda devrimci niyet var. Yeni balar,
yeni ilikiler oluturulmak isteniyor. Ama karlar ve dzen buna asla frsat vermiyor. Benim o zamanki btn heyecanm ve
65

tutkularm bu anlamda sert kayalara ve kiiliklere arpp geri

dnyor veya ok etkili balara dnemiyordu.
Tabii orada ayn zamanda bir kadn ilikisi de vard. Btn
iyi niyete ramen, snf gerei ok katyd; aile gerei her
eye hakimdi. Devrimcilik biraz grnteydi ve onu temelindeki devlet balar balyordu. Dolaysyla fazla devrimci
bir iliki geliemiyordu. Tm zorlamamza ve gerekelendirmemize ramen, kat gereklik daha baskn kt. Devrimcilik ge li in ce, i te ora da da g rl d gi bi, d zen ki i li i,
devlete ve ibirliki egemen kesimlere bal kiilik srtyor,
gittike kendini dayatyor, egemenliinden vazgemek istemiyor. Bu konuda her trl oyunu deniyor. kiyzllk, saygszlk ve seviyesizlik gittike kendini incelterek dayatyor.
Kendi dzeninden memnun oluyor, ona sarlyor. Devrimci
ili ki ye en ufak bir il gi gs ter mi yor. Bu o bil di i miz ok
tehlikeli yaam sreciyle sonuland. Bir devrimci iliki deneyimi var. Aslnda ideolojik, siyasal vb. birok gereke sralanmasna, yurtseverlik ve sosyalizmin gerekleri hatrlatlmasna ramen, btn bunlar lafta kalabiliyor. Grup geliiyor,
buna karlk o, grubu kendi gereine gre ayarlyor. Dnm ve deiim bir yana, her eyi kendine uyarlyor; giderek
devlet ve aile karna dntryor. Kendi kadnln da bu
temelde, zel ba ya da zel ilikiler alan denilen dzenin tabir ettii kavramlar temelinde zel balar gelitirmek
iin, gi de rek bu nu ev li lik ad al tn da kul la n yor. Bun la rn
hepsi aslnda formalite kavramlardr. Yani dzende ad vardr, ama pratikte ciddi hibir yan yoktur. Kurallar deniliyor
ve sadece emrediliyor. Biz de yle olsun, diyoruz.
Bu bence ounuzun yaad bir durumdur. te bir gen
yirmi yana doru geldi mi, mutlaka birilerini ister, birilerini
sevme gereini duyar. Bence burada dzene klece bal olma vardr.
Ben burada kendi gereimi biraz aacam. Aslnda bu
yata herkes belki bir eyler dnr diye, ben de bunu dn66

me sevdasnda deildim. Hatta temkinliydim ve kar koyuyordum. Devrimci tarz gelitirmek istiyordum. Ama dediim
gibi devrimci tarzda olmuyordu. nk gstermelik bir durum ve yalanclk vard. Tehlikeyi sezmitim. Yani tutucu tarzn kiilii boacan biliyordum ve bunun iin de byle bir
duruma girmedim.
Burada belki ilginizi ekiyor diye sorguluyorsunuz. Bazlarnzn yaad duygusal durumlar da var. Sevgi olay biraz
deerlendirmeye tabi tutulabilir. Aka itiraf edeyim ki, o zaman sevme veya sevilebilmenin olabileceine inanmyordum.
Acaba sizler nasl denediniz, sevme sevilme olayn nasl yaa ya bil di niz? Ben o krk se kiz so ru yu bu olay do la y sy la
sormutum. Bir yerde bu sorularn temel bir soruya indirgenmesi yle olabilir: Sevgi zaman mdr, sevgi ortam mdr?
Yani lkemiz koullarnda ve kendi toplumsal gereimizde
acaba bu her bakmdan mmkn mdr? Ama herkes az ok
byle eyler deniyor. Bana gre bu bir gelenektir. Veya dzen
yle bir ey ayarlam ki, herkes yapyor, sen de yap, herkes evleniyor, sen de evlen, herkes yle bir kz veya erkek
oluyor, sen de ol gibi bir kural iliyor. Ben aslnda buna itirazla karlk verdim. Yani kendi kiiliimdeki sorgulamada
bu sorunu da zdm ve kendimi byle grmek istemedim.
Yapmak istediimde de kendi tarzm uygulamak istedim. Ayn zamanda kendi iradem ve gcmle yapmak istedim.
Krdistan'da in sa nn g c de dev rim ci a bay la ba lar.
Devrimci aba g oluturur ve bu g iradeye gtrr. rade
de byle bir ilikiye cesaret ettirebilir. Sevginin byle balamas gerektii kansndaydm. Sevgi, dzenin kurumlarna ve onlarn sana verdii gce gre deil, senin devrimi gelitirme gcne gre balamaldr. Tabii dediim gibi bu baarya ulamyor. nk dzenin kendisi byk engeldir. Sana kaya gibi arpyor ve boa kartyor.
Daha sonraki devrimcileen srete akla kavuturulan
sevgi olay, olsa olsa mevcut byk saygszlk ortamna, b67

yk elikili ve baskc ortama sert bir cevap verme eklinde

geliebilir. Mevcut ilikiler alm-satm ilikileridir. Al sana u
kadar balk paras, al sana u zenginin olu ya da kz, al sana
u kadar altn, elbise... Btn bunlar aslnda iin saygszln
gelitiren ynleridir. Kald ki dncesi yok, sosyallemesi yok,
siyaseti yok, gc yoktur. Para ve pulla, renkli, cicili elbiselerle
birbirlerini aldatmaya alyorlar. O adan da bu ilgimizi ekmedi. Ben bunu saygszlk olarak grdm. Dolaysyla sorgulama srecine aldk. te herkesin ei ve ocuklar var, benim
de byle bir durumum olsun demedim. Tamam, benim byle
bir durumum oldu, ama teslim olmadm. in ilgin olan yan
burasdr. in iinde ne kadar duygular olursa olsun (ki bizim
en avantajl bir ynmz de budur), temel deerlerle elitiinde, duy gu la ra esir ol ma mak nem li dir. Ya ni par ti ba n
duygularn stnde grmek, bence byk bir olaydr. ok zorlanarak da olsa, ben bu gc gstermiim, lke yoluna sokmay
baarmm. likiyi ite burada aramak nemlidir. sabetli bir
deerlendirme. ok seviyorum, sevgim uruna dnyay yakarm, kendimi kul ederim gibi hafifliklere girmemiim. Karmzdakini ekmeye almm.
Bu, Krdistan'da belki de bir erkein ilk defa denedii bir
yoldur. En deme Krt erkei bir aile iin, bir tarla paras iin,
bir kadn iin hemen katil olabilir. Hatta bir tavuk iin kavga
edebilir; basit bir kfr nedeniyle yine kavgaya giriebilir. Ama
sra temel bir baa gelince, gelin lkemiz uruna, halkmz uruna, zgrlmz uruna bir eyler yapalm dersen gelmezler. Hele bunlar iin ailesinden, mal ve mlknden vazgemek
imkanszdr. Kendisini ekemezsin. Varm diyenler de, Barzani
ti pi es ki i bir lik i fe o dal aa tip le ri dir. Bu ii sat mak iin
yaparlar. Krtlkleri alm-satm ilikilerinde olduu gibidir.
Demek ki farkm vardr ve bu olduka nemlidir, hatta tektir
diyebilirim. ok deer verdiim insanlar, aileden ve dzenden
kopmuyorlar ve gcn bizim gcmze katmyorlard. Veya
bir verip on almak istiyorlard.
68

12 Eyll faizmine kar zgrlk davasn

bir halkn yaam gereine dntrdk
Bugn 12 Eyll 1993. 12 Eyll darbesinin askeri marlarla
geen ilk yllarnda olduu gibi, ya hep ya hi diyorlard. Gerek ten 1980 'lerde ta ri hin ka ran lk la rn da yok olup git me
aamasndayken, bu bask yllarn nasl kaldrabildik, nasl karlayabildik? imdi belki daha rahat gelebilir. Gl olduumuz ve baaracamz sylenebilir. Ama ben o kadar rahat deilim. Trk genelkurmay bugnk gazetelerde, bahara kadar
yok edeceiz diyor. Geri eskiden 48 saat iinde yok edeceini sylyordu. imdi ise bahardan bahara erteliyor. Bu onun ne
kadar zayf dtn de gsterir. Kald ki kimin kimi yok edecei de ayr bir tartma konusudur. Ama yine de niyetini dile
getiriyor, hem de en st dzeyde! Elde hibir ey yoktu, bir
kadro var. Birka militan bulunsa bile, onlar da bir atmlk barut gibidir. Umutlar ve aresiz ortam biraz grn, insan eylemini ve direncini grn. nsan nasl glenir? Bunu ok iyi bir
biimde anlayn. Azim ve iradeniz var. Ama ne kadar are
oluyorsunuz? Bilmek yetmiyor, zindan ve ikenceyi yaamak
durumu daha da ktletiriyor.
Bu sahaya ilk geldiimde, ilk kez benimle kan deerli yol
arkadam tek odalk bir ev bulmutu. Tahta bir sedir ve bir de
snger yatak vard. Hatrlyorum, orada ilk gnmzde birka
zeytin ve domates bulabildik. Nitekim biz iki kiiydik ve byle karladk. Ekmek ve soanla idare ettik. Ka hafta dayanacamz belli deildi. Yurt dyla, Ortadou'daki rgtlerle
herhangi bir ilikimiz yoktu. Gryorsunuz ki, bugn buradaym, yzbinlerce insan ayaktadr. Her gn onlarca dman askeri devriliyor. Gnlk masrafmzn ne kadar olduunu biliyor su nuz. Biz ba lar ken bor luy duk. Bu nun on-on drt
yllk hikayesi vardr. Yollar nasl ald, gnler soluk solua
nasl tketildi? Biz kendimizi nasl ayarladk? Bunlar temel
retici yaam dersi olarak grlmelidir. Sanmyorum tarihte
69

kendini byle bir ie vermenin baka bir rnei olsun. Bu

kavranmad iin, herkes gereken ilerlii ve zerine deni
yapmasn bilemiyor.
12 Eyll darbesi dnyadaki en faist, emperyalizm tarafndan
en ok desteklenmi, ieride mutlak anlamda bir kamuoyu destei salanm ve baar ans yzde yz planlanm bir hareketti. Zaten kimse ardna bile bakmad. Biz bu darbenin hedefiydik ve belki de en erkenden bitirilebilecek olan bir gtk.
Mucize gibi geliyor. Hala byk bir tartma iinde bulunuluyor. Ama direnmek ve dmana kar baarmak gerekleen bir
durumdur. Biz bunu oktan atk. Sadece direnmek deil, sadece siyasal ve askeri gelimeyi garantiye almak da deil, btn
bunlar dev boyutlardadr. En nemlisi ruhumuzu yeniden kazanm olmaktr. Kiiliin zgr yeniden yapl da byk bir
gelimedir. Her devrim bir anlamda eski kiiliklerle yaplyor.
Eski kiiliklerle yaplacak devrim, geriye ark etmelerin ve
daha sonra devrimin bana gelen felaketlerin de nedenidir. Deni le bi lir ki, bu ra da ay n za man da ge ri ye ark ede bi le cek
kiiliklerin de btnyle ve ilk defa dntrlmesi sz konusudur. Kiilik burada ardna kadar zmleniyor. lkeye dnn btn emareleri alyor. Bolevik Partisi'nde yaplmayan
PKK'de ya pl m tr. Kr dis tan dev ri mi her tr l ted bir le
nlenmeye allmtr. Ama PKK de bu kadar derinleiyor. Bu
da bir kazanmdr. Bu, ad-san unutulmu bir lke ve kimsenin
kimlie bile layk grmedii bir halk gerei iinde yaplyor.
Bunlar ak olan gereklerdir.
Gerekleeni yalnz bir ynyle de deil, btn ynleriyle
by le gr mek ge re kir. Bu, id di a l olan bir ki i lik iin, bir
militan iin byk nem tar. Bu temelde dnya da zerine
gelse, kolay ezilmeyecektir ve tersine baars tmyle garantilenmitir. Ksacas yklendik ve buraya kadar getirdik.
Bu nasl oldu? Bunun nedenini, kaybettireni, kazanan, kazandran nasl tanmlayabiliriz? Dn tan, yaz iz... Hatta
bu ok zengin bir harekettir. Ne temelde geliim oldu? Ben id70

dialym. ddial olduum kadar, bunun gelime salayamamas

mmkn mdr? Biz bunu belli bir gelimenin yeni bir aamas
olarak deerlendiriyoruz. Yenilgiye giden kanallar tkatld,
d me ye yz tu tan rk yer ler atl d. Ya a ya bi le cek olan
filizlendi, o yola koyuldu. Hata olmasa ve eskisi gibi tekrar yaatlmasa, en az bizi yorar. Ona yn veren ideolojik ve siyasal
izgiden taviz verilmeden yrnrse, grkemli bir biimde arzulanan dnyay zaferle gerekletirir.
Demek ki, 12 Eyll faizmine kar bylesine tarihsel ve
evrensel bir cevap sz konusudur. Bu sradan bir faizm deildir: Krt halk asndan yok edicidir; Trk halk asndan ise
mutlak bir drc ve kleletirici faist bir harekettir. Uluslararas emperyalizmin btnyle destekledii bir harekettir.
Her tr l ge ri ci li i Hitler'i bi le ge ri de b ra kan bir tarz da
uygulayc bir harekettir. Biz buna kar byk gelimeler saladk. Bunun zerinde ileride daha ok durulur. zgrlk davasn btn bir halkn yaam gereine dntrdk ve bu
hepinizin yaam gereine damgasn vurdu. Temel dorular,
temel yaamsal ilkeler vard ki, bu byle oldu. z biraz bu ilkelerde gizliydi ki, bu byle oldu. Buna nderlik eden gerek
bu konuda hem doruyu temsil etti ve hem de pratik admlar
ok yerinde att ki, bu byle oldu. Tersi durumda bu faizmin
elinden bir tek insan kurtarmak bile mmkn deildi. 12 Eyll faizminin baz yneticileri hala yayor ve bu durumu
grdke kahroluyorlar. rnein Kenan Evren, Benim bir
askerimin dmesi dse, sabaha kadar uyumam diyordu.
Oysa imdi gnde yalnz bir askerin dmesi deil, yirmiotuz askeri ve belki de yzlere varan askeri dyor. O zaman
bu adam ker. Ni te kim k yor lar. Ge ne ral ler ti ril ti ril
titriyorlar. Ayakta duracak halleri bile yok. Bunlarn durumu
ok geri bir admdr. nk bunlar kendilerini lp bierek
hazrlam bir kesimdir. Trk ordusu en rgtl, en derli toplu
vuran bir gt. Ama imdi kahroluyorlar.
Peki, kim onlar bu duruma getirdi? Tarz, temposu, alma
71

biimi, sabr, inad, tutkusu, inanc ve bilinci neydi? Ne kadar

g verdi, ne kadar alanlar gelitirdi ve tarihi hale getirdi? Sormak gerekir. Bu yldnmleri neydi? Bu anlamda tarihsel dersler karmak ve glendirmeye temel tekil ettirmek gerekir.
Partililerin bir ksm bu yllarn dehetini grmedi. nemli bir
kesimi de bu yllarda ehit dt. Fakat biz gnmze kadar bu
srecin tanyz. Tkenmeye yz tutan, kendini dillendirmek
ve adn koymaktan aciz bir ulus ve halk gereinden, bugn
kazan mam yakn dr diyen bir halk ger eine ula tk. En
soluksuz insanlardan binlerce savay zgr dalarda diledikleri gibi bir yaamla kar karya getirdik, yaamla btnletirdik. Bunlar anlamak, adn koymak gerekir. Nasl oldu? Belki
de gnn dar ve yzeysel deerlendirilmesi her eyi anlamaya
yetmez. eitli yorumlar her eyi bilince yerletirmez. Bu byk gereklikle balantl olmayan bir devrimci kiilik de doruyu temsil edemez ve roln oynayamaz.
Olan ger e i mi ze olu yor. Ol du u ka dar da in san
yor gu num di yor. Hal bu ki yor gun luk tan da pek bir eser
yoktur. nsan baaramaynca durum byle olur. Ben herkesten
ok daha fazla zorda olandm. En bata hedeflenendim, epeevre kuatlm bir kiiliktim. Ama nasl hareket ettim, nasl
yklendim, nasl yneldim? Nasl bu duruma ulatm? Biz yle bir tarz ortaya koyduk, yle bir ynelim ifadesi olduk ki,
kolay kolay anlalr bir durum deildir. Zaten daha nce de
Trk fa ist ger e i ne, i gal ve is ti la ge le ne i ne kar
bakaldrlar olmutu. Onbinlerce kitle ayaa kalkmt. Fakat
iki hafta iinde her eyini yitirmilerdi. Bu adamlarn ldrd
yanlgl nokta, hibir eyin kalmadn ve bunun bir tek kiinin bilin eylemi olduunu sylemeleriydi. MT'in 1980'lere
kadarki deerlendirmesi, benim bilinli bir kiilik olduum anlamna gelen cinstendi. Veya drt drtlk kontrol altndadr
gibisinden bildikleri bir konumdaydm. Bir eyler dnyor,
ama zerinde gnlk denetim var; istersek nefesini bir anda tkarz biiminde dnyorlard. Doru, o ilk grubu ortaya 72

kardmz gnlerde durum buydu... Kendime kabul ettirmem

iin -drt yl daha yaamam gerekti. Krt sorunu var m yok
mu, bu konuda ta 1970'lere kadar phe ve tereddtle yaadm.
1970-75 arasndaki dnemde kk bir gruba kabul ettirmek
iin bin dereden su getirmek zorunda kaldm. Bunlar eyleme
kaldrmak iin, yine 1975-80 yllar arasnda grlmemi bir
propaganda eylemini yrttk. Harekete gemek ve karar vermek iin yllarca dndk.
Btn bunlar olurken, devlet bizleri sinek yerine koyuyordu.
Masa bandan bile kalkamaz diyorlard. Byle olacamz
kimsenin aklna bile gelmiyordu. Daha sonra dman ok tehlikeli olduunu anlaynca rejimi deitirdi. Byk hata yapt,
bizleri elinden kard. Kontrol yntemleri yetmedi. lk defa
bunlarn elinden parti kiilik yapm kurtarabildim. Tutarllk
neydi, hassasiyet nedir; bunlar farklyd. Kendimizi, ruhumuzu
ve bilincimizi bin yllk egemenlikten kurtardk. Bu dzeyde
dnlrse, aslnda bir anlamda namus ve onur savamdr.
Biz hi kimsenin aklna bile getiremeyecei bu onur savamn
tek bamza verdik ve giderek bir partiye bile dntrebildik.
1980'lere geldiimizde, aslnda her eyin o kadar gelimesi
bile mucizeydi. Deil 1980 sonrasn yaamak, 1970'lere gelip
dayandmzda, mrmz bu kadardr, bu kadar da byk bir
aba ve baardr dediimiz bir noktadaydk. MT'in uzanan
eli grtlamzdayd. Takipteydim ve istenildii gibi bitirilebilirdim. Dman, Haki katledilirken, bunu sadece hissettirdi. ok
kolay mdahale edebilirdi. Yani durum yleydi. Bu asil bir
ha re ket tir. Ankara'nn mer ke zin de, bir an lam da MT'in
kucanda harekete yol aldryoruz. O da kendine gre bizi bebek yerine koyuyor. Ama daha sonra ne tr bir bebek olduumu zu deh et le fark ede cek ti. Ba ka bir de yi le Tru va At
anlamndaki yaklam dehetle grecekti. Bunlar olmasayd,
Krtln ortaya kmas mmkn deildi. Byle bir durumu
grubun knda esas almak mmkn deildi.
Bu da bir sreti. Hele 1979'da Diyarbakr'dan kmak, bunu
73

partilemeye ve biraz da eyleme tarmak eklindeki her sre

bal bana bir tarihtir. Dedim ya, 1980 sonrasnda direnmeye
cesaret etmek, direnii srdrmek inanlmaz eylerdi. Bunlarn
hepsini yaptk. Yukarda da syledim, tarih 1993 ylnn 12
Eyll'dr. Generaller, katliamclar, alanlara adm atamayan
Trk ordusu, tm kuatmalara ramen teslim alnamayan ve
di re nen bir Krt ba kal d r s ve dn ya ya ta rl m bir
Krdistan gerei, zaferi zorlayan bir iktidar yry!..
Yaammzn son yirmi-yirmibe yln byle geirdik. Bir
ulus yok, inanm ciddi bir grup da yok! ne ile kuyu kazar
gibi gelimelere yol aldrdk. lkenin ad var m, smrge midir? nandn m, gruba var msn, ne kadar varsn? Bir kuru paran var m? te btn bu sorularla ie baland. Sorumluluklarna ite byle dahil olacaksn. Bunu yapmazsan, bu hareketi
anlamamsn demektir. Anlamayanlar da roln asla oynayamazlar. Bu gereklere hakkn veremeyenler, devrimci gelimeleri de ortaya karamazlar. Zindan direniilii, da direniilii ve ehit ans zerine, insan, gerekleri ancak byle deerlen di re rek, ken di ni bu ger ek le re g re ye ni den ka za na rak,
umutlarn ve zellikle onlarn byk irade gcn anlayarak
kendi yneliine temel tekil ettirebilir. Bugne kadar byle
geldik. Deerlendirmek, sonu karmak ve glendirmesini
bilmek, her parti kadrosunun ve komuta kiiliinin grevidir.
Bunu kavramak ve byk admlarn sahibi olmak gerekir.
Parti tarihinden bahsettim. Bu, yerinde ve byk anlam olan
bir tarihtir. Eer bu byle kavranlrsa, bilinte dier sorunlar
ve hemen her konu daha iyi anlam bulacaktr. Gerillaya katlm,
sosyal yaam devrimciletirmek ve zgrletirmek, yani her
konuda bu grleri temel almak anlalmtr. Bu dorultuyu
yakalayan, ortaya kabilecek her soruna bu dorultu temelinde
cevaplar verebilir. Umarm kendi gelimenizi bu erevede gittike derinletiriyor, partilemeyi, hatta askerilemeyi daha
doru ve olduka gereki yakalyorsunuz. Bu temelde kazanan
PKK ve PKK direniilii olur, daha da fazla olacaktr. Bunda
74

herhangi bir kuku olmad gibi, gemiin o muazzam inanszl, inkarc ve alabildiine smrgeci koullara gre ayarlanm dzen ii yaamdan bu temelde kopu salanabilir. Bize
zg olmas ve kendi irademizle kazanmamz gereken yaam
bylece boy atabilir. Bu gerek bir yeniden doutur; kendi lkemiz koullarnda zgr yaam gn be gn kendi z irademiz le ve onun ey le miy le ger ek le tir mek tir. Bir in sa na
biilebilecek en yce deer bu eylemdir; en yce deer gerekten bu byk zgrlk atlmdr. nsanlarmza sunabileceimiz bi ri cik ya am se e ne i buy du ve bu nu da su na bil dik.
nemli olan bunun verilmesiydi. Bunun iin dklen kan da
yerindedir, ekilen ac ve ikence de yerindedir. Eer kymeti
bilinirse, btn bunlardan bizim iin kabul edilebilir tek yaam
biimine ve kazanlm bir lkeye kavuulabilir. nsan da ite
budur. Yaamak istiyorum, kendi kaderimi tayin etmek istiyorum diyen insann arzular byledir ve gereklemesi yine budur, byle olur. Yaplan da budur.
Demek ki, 1993 ylnda 12 Eyll faizmine byle byk bir
karlk vermekle grevimizi biraz yerine getirdiimizde, bu temelde bata ehitlerimize, ac ve ikence eken zindan direniilerine ve dadaki direniilere ve ilgilenen herkese kar en
iyisi yaplm, herkes bu temelde en iyisini ortaya koymutur.
Bu anlamda da tarihe kar ilk defa aln ak ve gelecee kar
umutla kalkyor ve yol alyorlar. phesiz sonu zaferdir.
Kendi payma en az hata yapmaya altm. Tm yoldalarn
gsterdii ve ifa ettii ball hem yarattk ve gelitirdik, hem
de buna en iyi karl verdik. Yani kendi yaammzn deerlendirilii de hi phesiz bu gelimelerin ana izgisidir. Kararl
ve sz vermi bir insan dmann hilelerini ve btn acmaszlklarn bilmeli; buna kar koymal, ama kolay yklmayan ve
ye nil me yen bir kar k esas alan bir ya am d ze yi ne
ulamaldr. Bu, direnirim, ne kadar dayanabildiysem biiminde deil, mutlaka yaamal ve yaatmalyz diyen bir kiilik yaklamdr. Baka trlsne yer yoktur. Zamansz ve baa75

rsz lme geit yoktur. Yaam mutlaka olacak, bunu hi kimse

elinden skp alamayacak: Biz bu tarzda yaama deer bitik.
Byk yklenmek ve yaam kazanmann byk dnce gc
kadar byk tutku sahibi olmak, btn tutkular ve yaam emarelerini bu temelde younlatrmak, bunun dndaki her eye
dur demek gerekir. Senden de kaynaklansa, bunun karsnda
en ufack bir yetersizlie ve eksiklie aman vermemek gerekir.
Benim tarzm budur. Bu anlamda yetersiz kalnd m, kii kendi si ni bi le af fet me me li dir. Her ke si bu na kat mak iin
grlmemi bir alma ve vuru tarzn dayatmak, gerekirse
b tn d ze ni kar ya al mak, tek bir in sa n ka zan mak iin
gerektiinde her eyi ortaya koymak, bylece yaama kar saygnl kantlamak arttr. Byle kazanmay onurluyum ve namuslu kalacam diyen insann gereine dntrmek, ite
ben de varm, ben de bu lke ve halkn insanym lafn deil
de, kendini biraz gerekletirmek bu yaklamla oluyor. Bugn
halkn bana olan byk destei, byk sevgisi ve saygs bu
nedenledir. Tarihte belki de ilk defa herkesin zleminde yatp
da gereklemeyene gerekletirilme ansn verdik. Btn zorluklar ve ikencelere ramen, bundan byk mutluluk duyuyor
ve kutluyorlar.

Kadnn en gzeli, en deerlisi ve

en sevilmesi gerekeni nasl ortaya kar?
En by, ilikiye verdiim deer, zmleme gcn ulusal dzeye tad. Byk bir ihtimalle ounuz ilikilerin klesi si niz. zm g c ola ma d nz iin, ili ki de
boulmusunuz. Tabii bu da militan dzeyin, rgt ve sava
dzeyinin dmesine yol ayor. Yrtc olmayan ve fazla alm salayamayan kiilikler devrim yapamaz. Byle kiilikler
de sevgi olayn yakalayamaz ve bir gzellii yaayamazlar.
Sevginin ve gzelliin kaynann ne olduu aslnda bu deer76

lendirmelerde gizlidir. Benim kadna yaklamm ta ocukluktan beri kadn hem ekici ve hem de rktc bulmak veya
kadn hem ok tehlikeli bulmak ve hem de ondaki zellikleri
yakalayabilmektir. irkin olanlar, kirli ve kle olanlar, gzel
ve zgr olanlar ayrmn hep yaptm. Birisini tepelerken, dierini ortaya karmaya altm. Bu bende bir izgidir ve bugn bu izgi dnyay ikiye ayrmtr: zgrlkler dnyas ile
klelikler dnyas. Gryorsunuz bu, byk bir oluum ve dnme yol ayor. Yani u anda biraz zgr olup ve biraz
zgrle yol alp da gelitiremeyeceim hibir iliki yoktur.
Hatta herhangi bir gen kzn kiiliini zmlediimde, eer
biraz zgrle niyet etmise, kendisini alma uratmamak
sz konusu olamaz. Zaten nereye gidiyorsam, orada hemen
herkes ayaa kalkyor ve canlanma geliiyor. Hemen her gen
kz g buluyor, hatta kendisini kazanmaya alyor. Biimi
deiiyor, fizii geliiyor, dili geliiyor, ruhu geliiyor ve bu
da doru sevgiye yol ayor. Belki daha ok younlalamamtr, ama insanlarmz eken ilikiler ite byle ortaya kmtr. Deneme dzeyinde de olsa, ilikiler nasl olmal sorusuna az ok cevaplar veriliyor.
Burada bir mantk var, bir deerlendirme kabiliyeti var. Hi
de duygulara dme, dknlk yapma durumu sz konusu deil. Sayg var. rnein ben kendim aslnda ok ahlakiyim. Hatta dindar birinden daha fazla ahlaki zelliklerim var. Ama dierlerinden ok zgrlkym. Yani davranlara ve onlar
temsil eden kiiliklere zgrlk yaklarm, eer bu bir kadn
olursa mutlaka zgrlk dnyasna katmalym derim. Bu da
ok biimlendirilmi bir yaklam tarzdr. Ama dikkat edin,
acaba sizler byle misiniz? Duygularmz var, diyorsunuz. Acaba duygularnz nasl katlyor? Feodal tarzda mdr, kleci tarzda mdr, kk-burjuva tarzda mdr? ok ar, haksz ve ieriksiz midir? Btn bunlarda l olmazsa, tehlikelisiniz demektir. Ben bu tarz kabul edemem. ok kapal tarznz da olabilir, onu da kabul edemem. O kadar kapal, o kadar yreksiz77

sen, sen nasl devrimcisin, derim. rnein ben nasl halkmn

yreini kendime atm? Hepinizin yreini de yle aarm.
yle olur mu, diyeceksiniz. Almak zorundasnz. nk bana
g re y rek ol ma dan dev rim ci olu na maz. Y re i mi ta ri he
gmmm, yreimi mezara gmmm, yreimi pamuk ipliine balamm diyen bir devrimci olamaz. Bunu yapmak
yaama hakarettir.
Saflarda dknler var. Frsat buldular m, haydi kaalm, diyorlar. Nereden kardnz bunu? te bir erkek veya herhangi
birileri bir yerde brakldnda, ikinci gn hibir kuralla badamayan, ne devrimci ne de geleneksel deerlere sabilen drc yaklamlar sergileniyor. Dayanamadklarn sylyorlar. te bizde de ortaya kt. Bu birbirini yceltmek deil, birbirinin tutkular ve gdlerine taklp gitmektir. Sava gelitiremiyorlar. rgt yok, eitim yok. Birbirlerini buluyor ve drmeye alyorlar. Byle bazlar kt ve hak ettikleri cezalara arptrldlar. Cezalandrlmalarnn nedeni aslnda birbirleriyle iliki gelitirmeleri deil, grevlerine ihanet etmeleriydi.
Bu nasl bir cinsel yaklamdr ki, seni birlii kertmeye gtryor? liki kuruyorsun, grevden kayorsun. Kadn-erkek
ilikisi veya cinsellik o kadar ok ajan nitelikte bir iliki midir
ki, seni ihanete gtryor? Veya sen bunu ele alrken korkmuyor musun? Bunu biliyorsan o zaman ne diye ilikilerini uyumlu, dengeli, gl ve doru gtrmedin?
Ta bii tarz nem li dir. Ken di mi kont rol ede me dim
deniliyor. Sonra bizimki kyor, aa gibi kadn grdm, dayattm ve kardm diyor. Kadn da evden kaan kzlar gibi
erkei bulduunu ve katn sylyor. Evimizi yktn sen!
Katn da geriye ne kald? Byle yaanmaz. Ne byle erkek
ne de byle kz kabul grebilir. Ama dedim ya, dier yandan
benim de soruna bir yaklam tarzm vardr. Her gn bu kadar
abalarn iindeyim.
Kadnn en gzeli, en deerlisi, en sevilmesi gerekeni nasl
ortaya kabilir? Bu iyi bir sorudur. Gnahtr, kadna yaklal78

maz, aslnda el bile uzatlamaz diyenler var. Ne demek yani?

Sen yaam sava veriyorsun. Kadn da yaamn ayrlmaz bir
parasdr. Fakat bunlarn el uzatma veya katlma dedikleri ey
birbirlerini drmedir. Baka bir biim dnemiyorlar. Hepsine yoz iliki adn takmlar. Her ilikiye yoz iliki adn takmak ne lde doru olur? Evet, yoz iliki var, kartc iliki
var, ihanet kadar tehlikeli iliki var. Ama bana gre her ilikiye
yoz ili ki ad n ver mek de bi raz zor dur. im di b tn
PKK'lilerin dilindedir, ileride amaya alacam. erevesi
belli, ierii belli, amalar belli; muhtemelen her ynyle deerleri glendiriyor. Bu temelde bir iliki geliimi olmutur.
Nedir buradaki yozluk? Bir katlm olay, bir sevgi olay, hatta
bir ak olay gelimitir. Bunlar hep yeni kavramlardr veya
muhtevasnn yeni gelitirilmeye alld kavramlardr. Hayr, el ele vermek, bilmem hangi davranta bulunmak tehlikeli
ve yoz biiminde deerlendiriliyor. Tam hasta!
imdi ben burada kaba cinsel ilikiden sz etmiyorum, yanl an la l ma sn. Ama s ra dan bir flrt ola y n, ya ni
birbirinden honut olma ve g alma konusunu hemen yoz
iliki saymak biraz tehlikelidir. Hayr, bunlar bizde ihanet teme lin de ele aln d iin bel ki y le ola bi lir. Ama bi zim
gelitirdiimiz tarzda olursa yle olmaz. Bir erkei sevmek isteyen bir kadn sevebilir. Yine bir erkek bir kadn eitli dzeylerde sevmek isteyebilir. Kendine sevgi engeli koyarsan,
kendine katlma engeli koyarsan, o zaman sen ne kadar zgrsn? Bunu feodalizm de istemiyor muydu? Ama dieri de dnlemez: u kadna (veya erkee) dayanamadm, kendimi
kaybettim demek de olmaz. Nasl oluyor yani, zgr irade
bunu kabul edebilir mi? likilerde kiinin kendisini bu kadar
salksz durumlarda tutmas doru mudur? Tabii kimse bunlara doru drst el atma cesareti de gsteremiyor. Ya ok tutucu ve muhafazakar kalnyor, ya da frsat buldular m birbirlerini kartyorlar. Veya ok ucuz ilikilerle yetinme durumu
var. Bunlar yaama saygl yaklamlar deildir.
79

Krt in sa n ye ni den do ar ken, he men he men b tn

kavramlara yeni ve doru yaklamlar getirmelidir. Biz muhtevay gelitirmeli veya bu konuda cesur olmalyz. Biz hayatmz ortaya koyan, adayan kiileriz, yaamn her sorununa cesur yaklarz. Bu konuda bencil yaklamayz. nk halkn
fedaisisiniz. Fedai insan neden bireyci ve bencil yaklasn?
Byle bir insan zgr, soylu ve temiz yaklar. Neden kadn
iin hep yaklamayn, tehlikelidir, denilir? Neden adeta lanetli
olduu ve adam gtrecei sylenir? Karndaki en azndan
insandr. Neden byle olsun? Bunlar beni bile rktyor. Bazen acaba yanl m yapyorum, bu kzlara bu kadar deer
ver mek do ru olur mu? di ye ken di me so ru yo rum. Ya ni
dncem hep ikircikli ve elikili geliiyor. Neden olmasn?
Hatta neden olaanst bir yaam kaynana dntrlmesin?
Tabii bu ayn zamanda byk bir snf savamdr. Hala her
gn urayor, her gn mcadele veriyoruz. Yani durum ok
ak, ser best si niz de ni li yor. Han gi niz in sa nn bra vo
diyebilecei bir ilikiyi kurabilirsiniz? te bir gen kzmz
kendisini zgr tuttu, kendisini drtmedi; erkeklerle olan
ilikilerinde ve her trl ilikide kendisini yce tuttu biiminde deerlendirebileceimiz ka yoldamz var?
Erkeklere de fazla gvenilmiyor. l yok, kural yok. Byle
erkei ne yapacaksn? Grlyor ki, burada ciddi bir savam
sz konusudur ve bu hepimizi yakndan ilgilendirir. Benim btn yaptm soruna biraz daha cesaretli yaklamaktr. Hem gven ve cesaret veriyorum, hem de rnek zmlemelerle sorunu biraz ayorum. Tabii siz de biraz daha cesur katlabilirsiniz.
Sorunu saa sola ekitirmeden veya tutucu ve drc burjuva liberalizmine dmeden, kendi tarzmz ortaya karabilmeliyiz. Bunlar aslnda ok daha genie tartlacak hususlardr.
Ama detayl ele almak istediimiz hususlar var. Ben btn bunlara sadece giri dzeyinde bir yaklam gsteriyorum.
Nasl yaamal sorusuna cevaplar kapsaml olmak zorundadr. Bu konuda kiinin gc biraz da iine girecei zm80

leyicilie baldr. Burada da o en deme mmin geinenden,

en deme muhafazakar kesilenden daha fazla ahlaki, yine en
deme zgr olduunu syleyenden daha zgr olunmaldr.
Bu konularda bizim en salkl dediimiz tutum biraz iyi kavranmaldr.
Bir de devrim dnemindeyiz. Bizim imdi kurmu olduumuz ilikiler normal dzen ilikileri deil, balang ilikileridir, tarihsel bir dnemin ilikileridir. Sizlerle olan ilikiler,
sradan ilikiler olamaz. Yani zellikle nderlik zel, bireysel
ilikiler gelitiremez. Fazla zel ve bireysel ilikiden ziyade
lkeye ynelinir, ya da btn kadn cinsini ilgilendiren yaklamlar gelitirilir. Genel bir kadn dzeyi, genel kadn zellikleri nasl olmal, en sevilmesi gereken iliki biimleri nasl olumaldr? Dikkat ederseniz, sanki bir laboratuvarda bir deer yaratyormusunuz gibi bakyorsunuz bu ilikilere. Bu hemen
zel iliki kuralm demekle olmuyor. Bu i hemen birbirimizi
yle balayalmla da olmuyor. Birok ey tartlacak, deerlendirilecektir. Geriye en salam, ulusa ve halka mal edilecek
olan, topluma nc dzeyde sunulacak olan kalr. Salam kadn-erkek ilikileri, salam yoldalk ilikileri, zgr iradeye
dayal salam ilikiler, temiz, onurlu ve tutkulu ilikiler nasl
olmal sorusu yakc ve nemlidir.
Btn bunlar deerlendirilirken, grevleri unutmuyoruz. rgtsel grevler, eylemsel grevler, her trl eitim grevleri sava kadar zordur. Yani sosyal ilikiler gelitirmek, duygu ilikilerini gelitirmek zordur. Duygular kesinlikle zayf kiiliklerin
ii deil, byk savalarn iidir. Duygular eer dzenden
kaynaklanyorsa kukusuz gericidir. Tersine byk devrimci
tutkulara balysa ok deerlidir. Dediim gibi her duyguyu ve
her ilikiyi yozluk iareti olarak nitelendirmek ve kestirip atmak tehlikelidir.
Biz giderek Krt olaynda zmlenmeyi ve yeni yaama
ulamay gelitiriyoruz. Sevgiyi yaratmak, insanlarn sayg dzeyini belirlemek ve kadn-erkek ilikilerini dzenlemek bunun
81

en nemli bir evresidir. ok ak, kabul edilemeyecek tonlarca

erkek yaklamlar var. Yine kzlardan kaynaklanan bir yn
kle yaklamlar var. Biz btn bunlar dzenlemeden, partiyi
nasl nc parti haline getirebiliriz? Krdistan'da smrgeci
g ler ve ku rum lar dan zm bek le ne mez ki! Trk ka dn
modeli, Trk kadn-erkek modeli, kemalist model kadna ne
verdi? Bize ne verebilir? Hatta emperyalizm ne verebilir? Feodal aile geleneklerinin lkeyi ne hale getirdii ortadadr. Her
eyi sen salayacaksn. Bunun iin de benden isteyebileceiniz
daha zgr ortam, daha zgr dnme ve tartma, daha zgr
katlm gereidir. Bunlar da vardr. imdilik byle gelitiriyoruz. Faydal olabiliyor, gelimeler anlamldr. Gensiniz, alacanz daha epeyce yol var. Kadn olarak kendinizi derinlemeye
tabi tutun. ok ynl, iradeli, aydnlatlm, glendirilmi hale
gelin. Hemen her yannza, her zelliinize maddi ve manevi
anlamda biim vermeli, yani kendinizin olan bir ilikiyi artk
gndemletirebilmelisiniz. Bu kendini bulmaktr, var etmektir.
Hani kadnn ad var kendisi yok denilir ya, burada olmas
gereken sadece ad var ile yetinmek deil, kendisi de var
gereine ulamaktr. Ben buna olduka ilgi gsteriyorum. Yani
var olan bir kadn ortaya karmak, byle bir kadn var etmek
ok nemli bir olaydr.
Bizde kadn ok irkin, ok tehlikelidir. Var olacak kadn ise
ok deerli bir olaydr. Bunu arptmamak ve deerden drmemek gerekir. Bir kadn var etmek, bir ulusu var etmektir;
partiyi zgr klmak, yaam muazzam bir gce kavuturmaktr.
Ama dedim ya, bu asla sizin yaptnz biimde olmaz. Ben yllardr urayorum ve hala tam baarabilmi deilim. Hala kendimi zorluyorum. Zaten aile bizi tketen bir kurumdur. Ballk la r ok yn l ge li tir me den, ben ken di mi onun ar k na
kaptrr mym? Birisi ailede, toplumda ve hem de zel iliki
ad altnda beni bu kadar yiyip yutacak durumdayken, ne diye
kendimi kaptraym? lrm de kendimi salam tutarm.
imdi bu sorun sizin iin ok daha yakcdr. Elinizi kim
82

tutsa, ikinci gn drebilir. Hangi erkei gelitirdiniz? Hangi

er ke i z gr ve eit ira de ye ka vu tu ra bil di niz? Ne ka dar
g ve ne bi li yor su nuz? Onun iin ken di ni zi bi raz
sorgulamalsnz. Tutku ve duygudan nce, bizim bu kar karya olduumuz iliki nedir demelisiniz. Hepinizin az ok aldatldn gryorum ve daha sonra bu bama bela oluyor.
Tabii insan saygl olmal, biraz ulus dzeyinde dnmeli.
Gerek kadn z be z byle olmal, yani yaamn zm gc
ve bir taraf olmaldr. Hangi kadn yoldamz bunu kendisine
sorun etmitir? Bu hi belli deil. Var m yok mu, bir gr sahibi mi, bir almas var mdr? Beni bile anladklarn sanmyorum. Benim arkamda bir trl, karmda bir trl. Anlam da
veremiyorum. te o szn ettiim feodal ilikiyi, mal-mlk
ilikisini dayatan tip gibi beni basit bir kadn numarasyla balamak istiyor. Benim biraz gcm var. Benim bu gcm kullanarak, birdenbire ok iren bir biimde baa gemek istiyor.
ok zgrce yaanmas ve insann onuru olmas gereken bir
cinsellik zerine siyaset bina ediyor. te Krt erkei cinsellie
ok dknce baldr, byle satn alnabilir; bir de kadn iin
namus meselesidir diyor. Cinselliin byle ele alnmas en byk ahlakszlktr. Ahlak ve namus bunun neresinde? Tabii ben
bunu kabul etmeyince, neden bu adam byledir? deniliyor.
zgrle davet ediyorum, hayr, cinselliimizi ancak bu kadar pazarlarz deniliyor. Ben hayr diyorum, cinsellii ancak
doal yaayabilirsin. Doal yaayamadn m, sen bir sahtekarsn.
u kadar bireyci, u kadar mal-mlk sahibi gibi szler
benim devrimci anlayma smyor. Sava biraz daha bu temelde geliiyor ve iddetlidir. Aslnda aratrmaya deer bir konudur. Yani zgr irade kolayca gelimiyor. Neden buna bu
kadar yklendiler deniliyor. Tabii ki zerinde kapsaml durmamz gerekir. Hatta siz niye katlamyorsunuz, hatta nnde engel oluyorsunuz, bunu biraz anlamalsnz. Oysa ben zgrlnze yksek deer bitiimi kantlamm. zgr iradeniz ve
83

bilinciniz ayaklanmtr. Olanak ve frsat elde edilmitir. imdiki yaamn eskisinden daha deerli olduunu inkar edemezsiniz. imdiki yaam ok daha stndr ve kararnz geliiyor.
Bu da insana saygnn temelidir.

Yaptmz, yaam tehdit eden

her eye kar bir var olma savadr
Bu tartmalar byle yryor. Sizler de kapsaml katln.
Nasl yaamal sorusuna, btn ulusa mal edilecek ve hatta
insanla deer katabilecek bir cevap vermenin mmkn olduunu sanyorum. Tartma erevesini byle gelitirmeye
alyorum. Acaba sizin yaklam gcnz nasldr? Tabii sizin ilgileriniz ve yaklamlarnz da deer ifade eder. nk
bu tek tarafl olacak gibi deildir. Kendinizi katmalsnz. En
dorusu da budur diye dnyorum. Eksiklii var m, bilemiyorum. Daha da almasn istediiniz hususlar olabilir. Banda da syledim. En rahat olabileceiniz, nemli her soruna,
hemen hemen tabu diye arzedilen her eye ok rahatlkla yaklam gsterme olana var. Ne mutlu insanmz kendi ellerimizle yeniden yaratmaya diyoruz. nsanlk bu frsat elde etmitir. Sizin durumunuzu bilemem. Benim durumum biraz
tartmaya olanak veriyor. Karnzda bir kii olarak hem cesaret verme, hem de zm gc olmamda bir zemin sunma
sz konusudur. Bunu doru deerlendireceksiniz. Herhalde
epeyce g alacak ve bu arada tabii katlacaksnz. Hepiniz
ok iyi birer yolda aday olabilirsiniz.
Sizin durumunuzda ilikilere girildiinde, byk ihtimalle
salam olmayan rk yanlarla giriliyor. Yani esasta korunan,
sizi dzene ve toplumsal gerekliinize balayan genlerdir. Benim baka bir farkm da burada balyor. Kendimi ilikilere yirmi yl olaanst kattm. Denilebilir ki, mevcut olann iinde,
bu en gl tarzda katmadr. Oyuna btn gcmle varm. r84

gt kurmaya btn ciddiyetimle varm. Birok rgt elemanna

bakyorsun, fantazi gibi gryorlar, bo vakitleri deerlendirme
olarak gryorlar. Yine okullardr, aileleridir, drt-drtlk
sryor. Fark buradayd. Devrimcilii bir fantazi, bir lks, bir
moda olarak kendilerine yaktryorlard. Tabii byle olunca
devrimci denilen ilikiler de aldatc, zden yoksun, fazla derinlii olmayan, ok rahatlkla kullanlabilecek, oynanabilecek ve
braklabilecek deerler olacakt. Bu noktada direnmemiz gittike geliti. Mademki devrim deerli bir ey, o zaman insan
btn gcyle ve en deerli yanlaryla kendini buna katabilmelidir. Bunun byk bir rgt savamna dntn biliyorsunuz. Kendimizi olaanst rgte vermeye, rgt yaratmaya,
bireysel ilikilerde salayamadmz gc rgtsellikte aramaya, rgt ii ideoloji ve siyaseti gelitirmeye ve srekli pratie
yklenmeye altk. Bu neye cevaptr. Bu aslnda dzenden,
dzen ii arkadalklardan bulamadmza byk bir cevaptr.
Ora da ki te mel ili ki mi Ro man Tasla'nda or ta ya
koyuyorum. Dikkat ederseniz ok ilgin bir tarzdr. Bir yandan
benim olaanst ilgilerim, yaklamlarm ve ekim gcm, dier yandan kar tarafn olaanst tutuculuu, buz gibi soutuculuu ve bouculuu, aslnda nereye gtrlmek istendiinin
belli olmad bir durum... Canl olup olmad da belli deil.
Bazen adeta ylan gibi srgan, bazen yine ylan gibi souk, fakat yine de bir ekime var. Ben neden brakmyorum? Neden o
bu tar z terk et mi yor? Ro man Tas la bi raz da bu ili ki yi
ieriyor. unun iin esas alyor: Aslnda iliki kurulmayabilir
de, annda terk edilebilir de, fakat peine dlyor. Dier bir
zellik de ite buradadr. Bir ilikinin sonunu getirmeden brakmamak veya ne olup olmadn aa karmak var. yiyse iyi,
ktyse kt; yaanlacaksa yaat, atlacaksa at! Mcadelesiz,
hesapsz ve sorgusuz brakmamak, fakat hemen zamannda bitirmek... Yani bir iliki tarz... Ne her eyini onun uruna yak,
ne de bir rpda yakl! Hayr, kar taraf anlamaya ve zmeye
al! Bu ayn zamanda kelime anlama savadr, kendi zele85

tiri srecidir sanrm. Dikkat edilirse oradaki zeletiri ok ilgintir. Bir grup-parti ilikisi, grupta bir kadn ilikisi ve orada
bir sosyal dzenle sava ilikisi ok ustaca, hem de sabr ve ilgiyle yrtlyor. Kurallara uygun davranma, ine ucu kadar
bir gelime z varsa yakalamaya alma, deerli militan arkadalarn bir gn tahamml edemedikleri bir ilikiyi veya lmle
cezalandrmak istedikleri bir yaklam on yl amanszca ve gittike dayanlmaz boyutlarda yaamaya cesaret etme var. Tabii
bunun devlet boyutu, bunun rgt zerindeki tahribat, ama rgtn de bununla balantl gelimesi ayr bir siyasal deerlendirme konusudur. Buras edebiyatn ii deil. Sonuta ne kt?
Byk bir aile eletirisi, kadn zmlemesi, buradan daha da
ulalan sonular; yani ilikiler nasl olmal sonucu kt.
Krt in sa n ara sn da ki ili ki d ze yi ne dir? li ki
krdmleri, l ilikiler, pamuk ipliine bal ilikiler, hele
hele temel yksek deerlere balanmam ilikiler, yurduna
ve halkna ihanet, gszleen, dmana yalvaran, peke eken ili ki d ze ni ka pa ra eder? Bu te mel de ka dn-er kek
ilikisi nedir? Bu ilikiler ok kaba bir cinsellik etrafnda kurulmu ilikilerdir. unu ok iyi aa kardk: ster ky ister
kent yaamnda olsun, Krt olaynda temel ulusal, siyasal,
kltrel, hatta sosyal ve ekonomik karlardan o kadar uzak
drlmlk var ki, bu temelde deerlerden yoksunluk o
kadar ileri dzeydedir ki, insanlarn elinde kala kala ok kaba
gdleri kalyor. Bunlar nedir? Bunlar alk gdsdr, cinsellik gdsdr. Bunlar da en kaba biimde grldnde,
karl yarabbi kr, bugn de doyduk oluyor. Bu temelde bir kuru ekmek ve pilava talim yap! Yine ok kaba bir karkoca ilikisiyle dnyal esas al! En ufack bir gzellik, bir
sosyallik aramak yok, hele bir siyasal temele bal dnmek
hi yok. Geriye ne kald? Bir bulgur pilav bulduysan, bravo
sana. Bulduysan bir kar veya koca, varm youm budur
dersin! Nitekim sonu da budur. Birine bir ey olunca, "varm
youm gitti" denilir, kendini bitmi sayar. Dnya bu kadar m86

dr? Siyasal dnyaya ne oldu? Askeri dnyan var m? Kltrel

ve felsefi dnyan nerede?
Da ha da aa bi li riz. Dn ya hi yok mu? Krt in sa nn da
dnya yoktur. nk dman her eyi elinden almtr. Dikkat
edilirse, smrgeciliin yaratt bir ruhsal durum var. zellikle aile temelde smrgeciliin byk bir arpklna veya
drme kurumuna dnmtr. Burada kadn-erkek ilikisinden ziyade ileli, ekilmez ve yaam zehir eden bir iliki
sz konusudur. Ben kendim bu ilikiden kaarak devrimci oldum. Ailedeki tahamml edilmez iliki ve yaam grdke
dehete kaplyor, kendimi Ankaralara, okullara ve devrimcilie atyordum. Krt ailesi aa-yukar byle olan bir ailedir.
Baz ibirliki aileler farkl olabilir, ama genel dzey byledir.
Benim yaadm bu konuda en dipteki yaamdr sanyorum;
en yoksul, en zorlu ve en iddiasz bir durumun iliki biimidir.
Dolaysyla bu ilikilerden hzla kopuyorum. Bu ilikiler bana
hibir ey vaat etmiyor, o zaman kendim yaratmalym. Yani
kendin dn, kendin bul. Bu da benim olaanst llerde
devrimci deerlere ve tarza yol vermeme veya ona ulama abalarma yol ayor. Kendimi herkesten daha fazla mecbur
hissediyorum. Bu benim kendimi katmama, abalarm olduka younlatrmama, devrimin hemen hemen her trl grevine sarlmama neden oluyor. Teori ise teori, silah ise silah, her
eyi bulma zorunluluuna gtryor.
Bu deerlendirme sreci boyunca byk sevgisizlik olayna
biz tanm yapabildik. Baktm ki, benim yaadm gereklik,
bir ulusun yaad gerekliktir. O rm, neredeyse hakknda artk "lmtr" kararna varlm veya ldrlmelidir ferman verilmi gerekliini grnce, ite o zaman dirilie doru
yol almak, kendini buna gre yaratmak gerekirdi.
Dikkat edin, benim abalarmn dier bir anlam da dirili
abalardr. Bu ad daha koymuyorum, canlandrma abalardr.
Karma kan hemen hemen her ey ezik, snk, iddiasz,
ilgisiz, cansz, biraz yaamdan uzak. Yaam benimle biraz g
87

kazand. Neden? Bu da imdi Krdistan'da byk bir olay. Ben

kendimi nasl yaam kaynana dntrdm? Dnce taycsym; kendimi duygu, tutku, g, silah, ksacas her eyin taycs durumuna sokmuum. Bu ne demektir? Bu, dmana
veya yaam tehdit eden btn her eye kar bir var olma
savadr. Bu konuda o kadar bytyorum ki, ulusal dzeyi
zorluyor ve hatta ayorum.
Gryorsunuz ki, bu temelde ilikiler bende daha kapsamldr; bilime dayaldr, ahlaki ve felsefi temeli yenidir. En nemlisi de gce baldr, yani devrimci bir tarzn ilikisidir. Savala
yaratyorum ve birok eyi bu temelde datyorum. Kadn ilikisindeki soruna yneldim; orada klelie, kleletirmeye ve
mal-mlk olayna yneldim. Bir rpda birok zgr aday
ortaya kardm. Eskiden bir kadndan fersah fersah kaardm.
Hatrlyorum, ky imamna gidiyor ve kadnlar dnde oynuyorlar, kendilerine bakmam gnah m, sevap m diye soruyordum. O da yz metre teden bakabilirsin, fazla gnah saylmaz diyordu. Ben bir dnem bunu yaayan biriydim. Ama
imdi bu soruna olaanst bir katlmm var. Eskiden ok ok
bir gen kz ile bir er kek bu lu un ca, he men bir bi ri mi zi
beendik, birbirimize gz koyduk der, ekip giderlerdi. imdi
gryorsunuz: Kadn kesimi o kadar gelimi ki, klelikten kap kurtulan gen kzlar evremize doluuyor, militan ilikiler
geliiyor, ordu oluyorlar, hemen hemen her trl abaya kouyorlar. ok ileri dzey ve iliki araylar var. Hepiniz de olduka kapsaml ilikiler gelitirebiliyorsunuz. yle ok dar deerlendirmeler yok, bir de ok kapsaml yoldalk, arkadalk
tesis etme durumu vardr.
ounuzun kenarndan geemedii, g bulamad arkadal biz nasl gelitiriyoruz? Daha ocukken benim tutkumdu; kadn da oyunda olmal, yaamda yer almal diyordum.
imdi buna en kapsaml cevab veriyoruz. Toplumun dtalad kadn gerei imdi mcadeleyle yaama yava yava
kendini katyor. Eskiden bir kadn ilikisi ok kaba bir cinsel
88

ilikiydi. En deme erkek veya kadn bu konuda ok kaba bir

ili kiy le bir bir le ri ne yak la yor lar d. Kal d ki ev li lik ler de
byledir. Bir Krt erkeinin bir Krt kznda dnce gc
aradn sanmyorum, tartma gc aradna inanmyorum.
Kald ki byle bir ey mmkn de deildir. Birbirinin yanna
gitme, kimsin nesin biiminde sorma diye bir ey yok. ok
uzaktan ka gz iaretleriyle bir beeni ifadesi sz konusu. Ya
da khnemi duygular diyebileceim, iinde ok fena beslenmi duygularla bir gn buluur, kavuuruz biiminde bir yaklam olduka egemendir. Aslnda ben btn bunlar yktm,
krdm. Hasret dleri nedir? Yllanm duygular nedir? Hatta
bunlarn hepsi tehlikelidir diyorum. Yaayacan yaa, doru
sev, sevgini aa vur. Tabii sevgiyi aa vururken kurallar
koyuyorum. Orada seni yurtseverlie aryorum. Seni zgrlemeye, partilemeye ve savamaya aryorum. Yiitsen, sevgin ve tutkunda glysen, orada kendini gster. Yiitlik bu sahalarda olur. nk bunlar olmadan sen bir hisin,
senin sevginin be paralk bir deeri olmaz.
Tabii bunlar iddial arlardr, gerek yiitlik gerekeleridir.
Varsa, gen kzlarn ve erkeklerin ilikisine ve gereine bravo
diyorsun. Baaramazsa zaten lmtr. Veya hayatn ortaya
koyacak, sevgiyi kazanacaktr. Ben etrafmda bu kadar insana
ar yaparken haklym veya esas kavramm. Yaam bu temelde kazanlyor. Dolaysyla zl olanlar katlyor. Yeni bir
iliki tarzdr, ben yiidim, iddialym diyen gen kz benim
yanmda olacaktr. Baka aresi yoktur. nk bu aamada bu
konuyu en ok gelitiren, ona aklk kazandran, onu doru katan benim. Yani nderlik olayna balanalm denildiinde, bu
u anlama geliyor: nderlik, tarihsel ve toplumsal adan, bu
aamada zmleyici temel g oluyor. Dier gler veya ilikiler insan fazla yaatmyor. likilerinizin olduu rgt, erkek,
kadn, aile ya da ynetici, yani ne olursa olsun, her bakmdan
tatmin edemiyor, doyuramyor. Bunun dier bir boyutu da, insann yaamna fazla sevgi ve sayg katamamas oluyor. Ne89

den? nk eksik, baars yok. Adamn devrime inanc olsa

da, ne kadar yapabilecei bellidir. Gl bir devrimci deil,
olamad iin de zaten seni tutamaz, seni anlayamaz. Sen de
fazla anlayamaz ve tutamazsn. Bu gerek bir zm bekleyen
bir elikidir. Tabii zm yaayan biri ilikilerde de gldr.
zm esasta halleden biri, kadn veya kadn-erkek ilikisini
doru ele alr, ilikiye doru yn verebilir.

Vatana ve snfa
balanmayan sevgi bir hitir
Biz, Temmuz Konumalar'nda baz temeller koyduk. Geen
yllarda da aynsn syledik. O doruydu ve imdi sloganlamtr. Vatana ve snfa balanmayan sevgi bir hitir. Balanmas iin de elbette zl abaya ihtiya vardr. Lafta istiyor,
ama pratikte tersi iliyor. Byle erkei veya kz ne yapacaksn?
likileri ka para eder? Sevgiye gtrmez, ldrr, yakar. Tabii
bunlar bizim "nasl yaamal?" sorusuna verdiimiz cevaplardr, diyorum. Dorudur, zordur; sevgi sava kadar zordur. Sevgiyi yaratmak, sevgiyi oluturmak, sevgiyi esas alan bir yaam
gerekletirmek savatan baaryla kmak demektir. Bu da
eittir ordu kurmak, rgt kurmak, kesin grevlere baaryla
karlk vermektir. Ondan sonra sizin birbirinize deer verme
ve sevgi sunma hakknz olabilir. Dediim gibi bu konuda ikiyzlle ve yzeysellie fazla mahal yoktur. Yaam sana gerek le tir me yi art k l yor. Ger ek le ti rir sen ya a ya bi lir sin,
savarsan yaayabilirsin. Yaam zgrletike sevilmelidir ve
bir insan da bunsuz olamaz. Hala bu sorunlar etrafnda younlayor, diyeceksiniz. Oysa kimlerin yaamaya hakk var, kimler zgrlkten yana, kimler ona hakkn ve anlamn veriyor,
kimler bunun sahtesidir? zmlemeler gece gndz bununla
urayor. Sizler, eitli alanlardan gelen zgrlk adaylar olarak, eitli sorunlarla birlikte km ve katlmsnz. Fazla 90

zm gc olamamsnz. Gryorsunuz ki, imdi durumlar biraz daha farkldr. Dorusu da biraz byle olmak zorundadr.
Her eyden nce eit ve zgr koullar gerekiyor.
Benim yaptm dier bir i, bir insana sunabileceim en iyi
deer, ona biraz daha zgr dnme frsat vermektir. Bu ona
zgr davranma frsatn verir, onu bastrmadan ve ona hakim
olmadan nce, iradesini ortaya karan koullar yaratr. Dikkat
edin, btn Krt halkna da verdiimiz budur. Kadnlara da
verdiimiz budur: radesini ortaya karma, irade sava. Bu
mkemmel yrtld. nk iradesi olmayan ilgisizdir, sevgiyi
fazla ortaya karamaz.
l canlar, dedik. l bedenlerle insan sevmez, sevilmez.
Belki bazlarna acayip gelebilir, ama amakta yarar vardr.
Krt kadnlarnn ounun bedenleri l, kokumu, souk ve
ok kabadr. Fizikleri biraz byledir, ruhlar donuktur. Fikir dzeyi hi yoktur. Kyl kzn al, kk-burjuva kzn veya erkeini al, syle syle, hitir; bir papaan kadar bile szckleri
tekrarlayamaz. Neyi yaayacaksn? Sevgi duyguda, dncede
ve yaam paylamada katlm ister. Ama bizimki buzda gibidir ve ya do nuk tur, bir-iki sz ck le her e yi kes ti rip atar.
Byledir, yani her trl saygszl dayatr. nsan bu yaamdan
ne anlar? Bir kz byle bir erkee yknr, bir erkek bir kza
zenti duyar ve ok ksa bir sre iinde birbirlerini mahvederler. Neden? nk ilikiler temel deerlerden yoksundur.
Ak syleyeyim; ben byle bir ilikiyi beenmiyorum ve
hi kimseye de yaktramyorum. Belki size ar mdahale
ediyorum, ama mdahale etme gereini duyuyorum. nk biiminizden tutun slup ve yaklamlarnza kadar her eyinizin
dzeltilmesi gerekiyor. imdi zgr bir insan, Krdistan'da
kendi yaamm birinci derecede ben kararlatryorum. Bu,
ulusun kararlarna kadar gidiyor. Yani daha da sylyorum,
neyle yaamak isterim? Gerek kadn ve gerekse erkek ltnde en namuslusu, en drst nasl olmal; dier bir deyile sadece ahlaki adan sylemeyelim, felsefi ve siyasal adan nasl
91

olmal? Yeni bir dnya kurmak isteyenler hangi kiiliklerden

olumal? Bir kadn nasl olmal? Kendiliinden ortaya ktn
sanmayn. Bizim ok sk deerlendirmeyle ortaya karma tarzmz olmasa, sizin ounuz imdi birer ev kzydnz, birer erkek klesiydiniz. Mevcut mdahaleler sizi az ok dndrmeye gtryor. Aslnda parti iinde yrtlen bir politikadr: Kadn serbest brak, klelemek ister. Buna engel koy, uzun sre
kendi ayaklar zerinde yrsn, konusun, tartsn, eline silah
da alsn. Bakalm ne yapabilir? Yani ok ak, bizde kadn
erkein glgesinden bile kamaz. Sen bu kadar baml bir kiiyle hangi zgrl paylaabilirsin? Erkek de bu kadar kle
bir kadn grdkten sonra, kendisinde ne kadar zgrlk duygular gelitirebilir? Mal gibi bir klesi var, kendisine her trl
basky, smry, ikenceyi ve daya uyguluyor. Bu anlamda
bu erkek de bitmitir, kabasaba birinin tekidir. Kadn da kendine byle bir erkei yaktrmtr. Yani bir yerde tencere yuvarlanm, kapan bulmu! O bunu dryor, bu onu dryor.
O buna en kaba biimde yaklayor, bu ona en kaba biimde
yaklayor. te burada kiiliin drlmesi, sevgi ve saygnn
bitii ortaya kyor. Nitekim Krt ailesindeki yaammz budur.
Ta bii b tn bun lar ar du rum lar dr. in den gel di i niz
koullar sizleri az ok bu durumlarda yaatmtr. Ama bizim
ortammzn daha farkl olduunu gryorsunuz. Yine kendi zgcme dayanarak bir eyler yapmaya alyorum. Bireysel,
grupsal, partisel ve ulusal dzeye ilikin hitaplarm, arlarm,
zmlemeler ve ilikiler var. Byk zgrlk tutkunu olduum iin, bir anlamda kadn konusunda da binlercesini ortaya
karma var. Kanmca hibir erkek bu kadar kapsaml olamaz.
Bir erkein bir kadnla ilikisi snrldr. Hele Krt erkei sz
konusu olduunda, zellikle bu aamada dardr, yle fazla anlam ykleyemez. Bu da tehlikelidir. Ben biraz anlam ykledim,
geni tuttum ve bunun sonu alabilecei ortaya kt. Bir kadn
balasayd veya ben ok dknce balansaydm, belki bir ulus
biterdi. Eer o iliki olaynda byk bir hata yapsaydm (ki bu
92

tehlike vard), belki de ulus olmaktan kardk.

Evet, yaklamlarn erevesini az ok yaadnz. Sanrm
eskisine gre epeyce dnme ve bak as kazandrma ortaya
kt. Kiiliinizde eskiden daha fazla gven var. Kendiniz kendinizin olmas gerektiini dnyorsunuz. Erkek karsnda
son derece boyun een bir tipten, seim kabiliyetine ulaan bir
kiilik haline geliyorsunuz. Evet, tahmin ediyorum. Ne nasl
sevilir, ne nasl yaanlr, ne nasl kabul grr, ne nasl reddedilir? Herhalde bu konularda az ok irade gc kazanld.
Ben her zaman sylyorum: Beni sevmeye cesaret edecek
bir kz vatann u kadar sevmek zorundadr, u kadar zeki olmak zorundadr, u kadar rgt sorunlarna g yetirmek zorundadr. Etmedi mi, ben fazla sevmem. Kendini bana zorla
m sevdirecek veya zorla m beni kendisine mal edecek? Tabii
tutturduum yaam dzeyim var. Ona sayglysa, davaya bu
ka dar yat kn ola cak. Cins ay r m n da za ten bu ra da
yapyorum. nk ben biraz deneyim yaadm. Karmdaki
kadn kendisini milimi milimine pazarlamaya alyordu. Bir
yer de ba na mal ol, bir yer de TC'ye mal ol, bir yer de
ibirlikilie mal ol gibi. Tabii ben de onu vatana mal etmeye
alyordum, arkasndaki ilikiyi de ekiyordum. Bu byk
bir savaa dnyordu. Ama sizinki byle deil. Neye baklarak karar veriliyor? Belki de herhangi bir Krt erkeiymi
gi bi ele al d. Ya ni bi raz oyun oy na dn m, cin sel li i ni
kul lan dn m, "k ro"yu drt drt lk ba lar sn bi i min de
yaklat. Birok iliki biraz byledir. Ama byle bir erkek olmadm kantlayabildim. Sanyorum ilk defa bu ie at.
nk beni kontrol ettiini sanyordu. Tabii Krtlerde birok
iliki byle kontrol edilir. Hem de bu yaygndr.
Benim byle biri olmadm grnce, karmdaki ne yapt?
"O zaman bu nasl bir erkektir, bu cinsten olarak kendini nasl
tatmin ediyor, acaba dier kzlarla ilikileri var mdr" biiminde provoke etmeyi denedi. te evli erkek kadnlarla byle iliki kurar m? Birka bayanla siyasi iliki oldu mu, derhal pro93

voke ediyor. Hatta ldr, kadn yaatma, tek kadn benim, benim dmda hibir kadn yok diyor. Yani dier kadnlarla en
ufak bir iliki dnlmeyecek, hatta birisi ne karlmayacak
gibi mthi bir feodal iliki oldu. Bu konuda da baz rnekler
var ki, fel edicidir. Tabii bunun hikayesi daha derindir. liki
biraz daha alrsa, nasl olmu da bizim haberimiz yok diyeceksiniz. Ama bana gre iin iinde devlet de vard. Devlet,
kadn ve aristokrasi birleince, bu ortaya kt. Ben de mal eden
bir adamm, yani Krdistan'da ortaya kan hayli byk bir
olaym. Korkun ykleniyorum, korkun kullanmak istiyorum.
Zaten byk oynuyordu. Bir kadn-erkek ilikisi, devlet ilikisi
ve bu da sava ilikisi oldu. Aslnda biraz da ben byle yaptm.
Sizce yapmamal mydm? Yapmasaydm, PKK ortaya kmazd. Bu herhalde dmann zerine dahiyane bir yry tarz olsa gerek. Bu erevenin MT erevesi olduunu herkes
kukuyla izliyordu. Ama ben tam iin gbeine iniyordum.
Na sl olur? Bu bir yer de ken di mi in ti har va ri bir ey le me
sokmakt, ama bu konuda da ok iyi taktik ve rol oynama var.
Ayn zamanda drstedir. Eminim ki sizin sinirleriniz yirmidrt saat dayanamazd. Ama benimki dayanabiliyor. Bu beni
politikada byk duyarlla ve ustala gtrd. Kendime olaanst hakim olmaya gtrd. Kadn hemen cezalandrsaydm, herhalde benim farkl bir erkek olmadm ortaya kard.
Ne ldrdm, ne de dknletim. Ya da namus gerei mi byle oldu? Hayr. ok ince, ok usta bir sava yrttm. Grdnz gibi orada Trk devleti kaybetti.
leride bu daha iyi anlalr. Tabii o da ok yoldamz vurdu, mahvetti. Bu kontrgerillay belki hala o ynetiyor. Mantk
bu, ldrc ve bodurucu bir mantk. Grnte bir kadn-erkek ilikisiydi, ama znde muazzam bir sosyal ve siyasal iliki, ok acmasz ve ikenceli bir ilikiydi. Aslnda birok iliki
byledir. likilerde neden ucuzca kaybediyorsunuz? Niye ilikilerle byyemiyorsunuz? ok kolay teslim olduunuz iin.
inizden en deme olan yirmidrt saat iinde bir ilikiye tes94

lim olursa, bundan yarar grr m? likiye doru bir giri yapmazsa iflah olur mu? Salam bir dnce yaps yok, salam
bir sevgisi ve saygs yok. Neymi? likilere gdler, bencillik
ve frsatlk egemen olmu! Bu iliki neyse, sen de o kadarsn.
Bunun ierii ne kadar kkse, sen de o kadar kksn. Kendini aldatma! Birok bayan ve erkek arkadamza bakyorum,
aslnda kk ilikilerin, cce ilikilerin insandr veya ilikisi
yoktur. Ben yirmi-otuz yldr bu ilikilerin teorisini yapyorum,
eitimini hazrlyorum. Hanginiz benimle biraz hareket etse
ilerletirim. Bu byk bir tecrbeyle mmkn olabilir. Ama sizi
ilikilerle ba baa braksak, belki de incir ekirdei kadarsnz.
Bu insana baknca zlyorum.
Dedim ya, ben ilikileri engelliyor deilim. Ama yle bir
iliki kurun ki, insan bravo desin. artm koydum: Nasl ak
olunur? Birisi benim koyduum llerde ak gerekletirsin,
alklayaym. Onu byk deer olarak ifade edelim, yceltelim.
Ama en deme ilikiye bakyorum: rgtten ve savatan uzak
dsn, aile ve yaam sorunu ortaya ksn! Bu tr bir ak ben
ne yapaym? Bunu bama m alaym? Bana marazi duygular
deil, kahramanca duygular lazm. Bana ok kahramanca ballk lar la zm. Ayp de il, ben by le ba l lk lar la va ta n
kazanrm. Bana ne byle erkekler ne de byle kzlar lazm.
ok ak konuuyorum, ben marazi duygular ne yapacam?
Ben sadece gzelliin yoldaym, yceliin yoldaym. Biz
kadnz, zavallyz, bize fazla yklenme, cinsimiz cibiliyetimiz
byle denilebilir mi? Hayr, ben byle kadnla yaamam. Beni
zorla m kendinize ortak edeceksiniz? Ben kadnda mthi gzellik ararm, kadnda yiitlik ve ycelik ararm, yani z ve biim ararm. Byle kadn yokmu! Yoksa, ben de kendimi kire
ve pasa bulatrmam. Bazlar belki bundan rker. Bizim Bakan nasl insanm da haberimiz yokmu diyebilir. Tabii bakan varsa byle bakandr. nderse byle nderdir. Yoksa, baka trls nderliin vasflaryla badaamaz. Bakan gzellik
vermesin, Bakan ycelik vermesin, Bakan o ycelie ar
95

olmasn: Byle biri bakan deil de her eydir. Sizi bu temelde

ekmesem, benim bakanlm nerede kalr? Sizi vatana mal etmesem, sizi yiite bir yryn ve savan eleman yapmasam, bakanlm nerede kalr?
lgilenmemiz bu erevededir. Ben cesaret ettim, bu kadar
kadnla ilgilendim. Kendilerini bu kadar birletirdik, bu kadar
g sahibi kldk. Bence kmsenemez. Bu da bu yaklam saye sin de ol du. Eer di er ka dn so ru nu na yak la mn et ki si
altnda olsaydm, tek bir kadn sava ortaya kmazd. Bunu
da unutmayn. Hibiriniz saflarmza gelmezdiniz. Eer bende
feodal kadn anlay egemen olsayd, bu saflarda tek bir kadnn barnmas mmkn myd? Tabii siz bunu da bilmezsiniz.
Ne ilgimiz var diyebilirsiniz. Hayr, o iliki zmlendi ve
by le ce siz or ta ya k t nz. Onun iin bu hi ka ye nin na sl
olduunu aratracaksnz.
Biz neyin rnyz? Ben sizde tam eit ve zgr arkadalk
ge li ti ri yo rum. Bu ayp de il. Ben ce ayp olan ka t lm da
y ce li i ve b yk l sa la ya ma mak tr. Ayp olan
sevmemektir. Btn ynleriyle sevilebilecek ilikileri ortaya karmak, onur duyulacak bir ilikiyi ortaya karmak, kiiyi
balayacak ve zellikle onu grevlere balayacak iliki ve kadnla yaamak ayp deil, tam tersine bence en tercih edilmesi
gerekenidir. Kendimi yle balamtm, yle satmtm, yle geleneklerin klesiydim, urann mal mlkydm demek,
bir ke re in sa na ha ka ret tir. Evet, ba l lk lar olur, ama
ballklarn by de dediim gibi geliir. Tabii bu zordur,
za ten be nim ge li tir mek is te di im bu ak tr; Krt a k dr,
byk Botan akdr, byk rgt ve eylem akdr. Hesabnza
gelirse, bu aka katln. Hesabnza gelmezse, kaderinize ksn
ve evi niz de ka ln. Son ra bi zim yol da mz ak de il dir,
gerekleri dobra dobra koymad demeyin. Sevginizde zgrsnz, ama sevgi babo bir gd tufan deildir. Zaptu-rapta
geleceksin, gerisi lgnlktr. te al ka, aldat, sat! Geriye ne
kald elimizde? Her trl irkinlii yaa, ikinci gn ben iliki
96

kuracam da, benim yaamak istediim kadn veya kadnlar

kokumu olacak, sahtekar ve dkn olacak, elinden hibir i
gelmeyecek, konuamayacak, tartamayacak, karar veremeyecek de!.. Nasl olur? Ben bu sava btn ynleriyle birlikte
yaamak iin veriyorum. Bizim kadnlarmzn dili eksiktir,
ce sa re ti yok tur, o bu i le re faz la ka tl ma sn, uzak dur sun
demek, kleliin ta kendisidir. Byle olsayd, bu anlay kabul
etseydik, hibiriniz ortaya kmazdnz.
Bylesi ilikilerin byklne ulamak zordur. Ben de onun
iin diyorum ki, zgr ilikiyi kurmak sava kadar zordur. Ben
ne yapaym, bu iin tabiatnda bu var. Kolay iliki yoktur. Zorla
gzellik olmaz, derler; ben de kolaylkla iliki olmaz, kolaylkla gzellik olmaz, diyorum. Ksp darlmanz beni ilgilendirmez. Bu iin zn de bu var. O za man biz de bir bi ri mi zi
drrz der ve drrseniz, ben de sizi mahvederim. Nasl
drrsn bu sava? Tabii ounuz bunun farknda deil.
Ama bunlar bir anlamda APO yasalardr. Ben kendi eylemimin
ne tr eylem olduunu biliyorum. Kadnlara dayattm yasalarn ne olduunu da biliyorum. "Biz bunlar dnememitik"
demek olmaz. Dnememisen, sen maceracsn. Benim de bir
namus anlaym var, bir sevgi anlaym var. Bunca yldr bu
kadar sabreden, kendini bu kadar disipline eden insan yle
kolay aldanmaz ve aldatmaz da. Ben bir yere gittiimde, neden
herkes heyecana kaplyor? Neden ayaa kalkyor? Neden iliklerinden boanrcasna eskiden boalyor? Buna tanksnz. Siz
de biraz byle olun. Bir yere girdiniz mi, her yannz k sasn
ve ilham versin, yrekleri canlandrsn. Senin iin yine geldi
bamzn belas, yine geldi dedikodu kayna denilirse, sen bu
kiilikten ne anladn? Her eyin en iyisini ve en gzelini yaratmak zor bir ey midir? te ben de kendimi yaratmm. Benim
kendiliinden mi byle yaratldm sanyorsunuz? Ben aslnda her gn kendimi rs ve ekile dvyordum. Tabii kiinin
kendisini topluma, halka ve partiye kabul ettirmesi byk bir
sava ister. imdi dostun, dmann ve herkesin ilgisini ekiyo97

rum. Bununla rgt, bununla sava oluyorum. Krt ruhunu ve

yreini yaratyorum, Krt bilincini yaratyorum, onun savan
yaratyorum. Eer kendimi sistemli olarak yaratmasam, baar
kof bir erkeklik anlayyla olur mu?
Bilirsiniz, toplumda en deme erkeklik kabadaycadr. Biraz
parasna, biraz sopasna gvenen en deme erkek saylr. Bunun da bir hi olduunu biliyoruz. ok deiik bir erkek tipi
izmeseydim, kiiyi bir araya getirmem mmkn deildi.
Kolayca aldanan, geleneklere ve dzene kolayca kendini kaptran birisi olsaydm, bu hareketi byle bir hale getirmek mmkn myd? Belli ki glenme biraz byle oluyor. Belli ki zafer
bu kiilik temelinde gerekleebiliyor. Siz kzlar da biraz bu temelde kendinize gelebiliyorsunuz. nk dier biimler sizi
fazla gl ve iddial klmyor. Dier ortamlar sizi fazla gl
klmyor. Belki bazlar, sen parti nderisin, der. Oysa ben parti
nderliini sfrdan yarattm. Amansz savamla yaratyor ve
hala yle gtryorum. Benim gnlk mesleim, yrtme tarzmdr. PKK olmasa, yine bir PKK yaratrm. Tarz ve yaam
biimi haline getirmiim. Bizleri, nderlik olayn anladnz
tahmin ediyorum. Herhalde doru kavramaya ve mmknse
birlikte yol almaya g yetirirsiniz.
Ben Krt ka d n ola y na kar ol duk a du yar l ym. Bu
konuda gerekten ok tarihsel, ok teorik, ok zmleyici bir
yaklamn sahibi ve mcadelecisiyim. Siz de bunun sonucu
olarak biraz geliiyorsunuz. Benim gcm bu kadar, insan daha
fazlasn da ancak zgrlkte gtrebilir. G kayna olma konumunuz ve katlm dzeyiniz beni glendirebilir. Bu da sizin
glenmenize yol aabilir. Sizleri biraz daha inceltmek, hatta
ekici klmak gerekir. yle olmasa sizi tepeler ve dtalarlar;
arlnz olmaz. Yeni insan yaparken, kadn da ok zenle
yapmak gerekir. Bunu birlikte yapalm, diyorum. Tek tarafl bir
dayatmayla olmasn. nk kadn imdiye kadar tek tarafl yaplmtr. Erkek buyurmu, kadn da hanmck olmutur. Benim
tarzmda bu yoktur. Benden asla hanmck yaklamn bekle98

meyin. Karmdaki kadnn nasl olmas gerektiini engince dnerek, biraz karlk verin. Ben de hala bilemiyorum, drt
drtlk kadn nasl yaratyoruz, diyorum. Ama duygularm ve
sezgilerim var, uras yle olmal, buras byle olmal, diyorum. Belki bir devrimci o kadar ulaamayabilir dersiniz. Aslnda ular. Her devrimde ulamtr. Deerlerin en gzelini yaratmak, hemen her eye en deerlisini katmak zorundadr. Bu
arada ilikilerin en kabul edilebilinenini de pratie karmak
zorundadr.
Ama bu hibir arkadamzn aklna gelmez. Eskiden kalma
ne varsa onunla yaar. Ama teorisi ve eylemi devrimciymi!
Dediim gibi, bu her devrimde baaa gidiin ve geriye ark
ediin de asl nedenidir.

Her elin kart bir yerde yuva yaplmaz

Nasl yaamal sorusuna ilikin genel bir ereveyi oturturken, baz somut rneklemelerle daha da aklayc cevaplar
gelitirmek mmkndr. Yine kendimden balayaym. nce
Krdistan'da yaamaya hak k olan bir ki ilik ken dini nasl
or ta ya ser me li? Ben srf bu ce vap iin ken di mi yl lar dr
eitiyor, uratryor ve younlatryorum. Denilebilir ki, en
byk abay kendime veriyorum. nsanlk kadar eski olan
bilimleri, felsefeleri ve dinleri, gzmn grd, kulamn
iittii ve ruhumun duyduu ne varsa her eyi grmeye, duymaya ve anlamaya abalyorum. Sonu, kendini en ok kabul
ettirecek ruhsal, fiziksel ve bilimsel llere gre insanmz bana ne der, tm insanlarmza hitap etmek iin dikkatimi ekecek
sorun nedir? ok uratm; ailemi etkileyebilirim, kym etkileyebilirim, arkada evremi etkileyebilirim. Fakat bunlar bana yetmiyor. zellikle btn halkmz, ulusumuzu ve mmknse insanl etkileyebilmek iin nasl olmalym? yle bir
ey bulup temsil etmeliyim ki, herkes ite bu beni ilgilendirir
99

desin. Bu ne demektir? Bu derin insani, derin ulusal, ayn zamanda derin bilimsel temeli al, bunun abasn acmasz sergile
ve sonuta etkili ol!
Dikkat edin, etkinlik sava ne kadar insanlarn karlarn
tespit etmeye ve ulusun temel politikasn belirlemeye bal? Bir
de grmek, duymak ve anlamak yetmiyor. Bu mthi abayla,
gnlk almayla olur. Sonuta, bu insan kendini biraz kabul
ettirebilir. Kendimi ulusa kabul ettiriyorum, snfa kabul ettiriyorum, kadnlara kabul ettiriyorum. Kadnn derin ihtiyac nedir?
Kadn bask altndadr ve toplumsal yaamn dna itilmitir. Kiiliinden habersizdir. O zaman yapmam gereken ey onun bu
temel ihtiyacn yakalamak, onun zgrlk ihtiyacna ortam
hazrlamaktr. Usta olan hem bunu dnr, hem de yapar. Geriye
bakarsnz, koup frlayarak gemisiniz. Dikkat edin, kadnlar
ekmek kolay deildir. Siz kzlar ok rkeksiniz, zaten yle bir
gcnz de yok. Birileri almak istiyorum der, birileri veriyorum der. Sizin yaamnz bu alveri engeline takldr. zgr
iradenizle olduka az talepler ileri srebiliyorsunuz. Talepler ileri
srseniz de gerekletiremezsiniz. zgr iradesini gerekletiren
pek yoktur. Ama ben byk dnrm. Kadn siyaseti veya temel kadn ihtiyac nedir, ortamn kurar ve siz skn edersiniz.
Dolaysyla dier hareketler kadn hareketini yaratamadlar, dzen
ii bir temsili aamadlar. Ama bizde daha zgrleme oluyor, daha ileri admlar atlyor. Bu konuda banz kaldrmsnz. Nereye kadar gideceinizi zgrlk belirler. yle gidiyorsunuz. Bunun
derin insani zlemi ok gl temsil etmekle mmkn olduunu
gryorsunuz. nderlie gvendiinizi sylyorsunuz ya, gvenin temel nedeni budur. Yoksa benim kara kama, kara gzme
hay ran ol du u nuz iin de il, te mel bir ih ti ya c n za ce vap
verdiim iindir.
Bu ne oluyor? Bu, kadn hareketinin yaratlmas ve temellendirilmesi oluyor. Daha da tesi zlemler, seim kabiliyeti, beenidir. Bu da hangi kiilikte mmkndr? rnein bu konuda da
byk bir yar balatm durumdaym. En ok sevilen nedir,
100

kimdir? Bu nasl olmaldr? Bir sevgi teorisi ortaya kardk. Kabul edilebilir bir sevgi nasl gelimelidir? Sevgi yasalarnn anlam ifade edebilmesi ve genel bir kabul grmesi iin, baz temel
deerlere bal olmas gerekir. Yani gnlm dt, sevdim yerine (ki, bu yasalarmza gre sevgi deil ihanettir) yasalarmza
dikkat edilmelidir. Siz kzlar bile sonuna kadar hareketlesiniz,
nderliklesiniz. Ama hala arada muazzam mesafeler var. Bazlarnz, ben bir erkei kolay yaayaym dersiniz. Bir erkek, bir
kadn kolay yaayaym veya elde edeyim der. Bana gre bu henz ok zordur. Zor olabilir, ama istediin gibi yaayabilirsin,
para var, her trl yetki var, olanak var diyebilirsiniz. Zordur, bu
iin yasalar var. Yasalarna ters dersen, bizim u alayp
szlayan ocuklarn durumuna dersin. Alayp szlamak da en
azndan ayptr. Alamay bile byk yapmak gerekir. ocuklarnki gibi olmasn. Yaamm bilimsel temelde hazrladm iin,
sk sk sorarlard: Sosyal yaamn nedir, aile ilikilerin nasl, anababa, e-dost ilikilerin nasl? Millettir; oluk ocuk, sevgi-ak
nedir, diye sorar. Mkemmel bir cevap oluturuyorum.
Akn yasalar, sevginin kurallar dedim. Neden bana katlmyorsunuz? nk size zor geliyor. Kk-burjuvalarsnz,
kendinizi zor ie koturacanza, gnlk yaarsnz. Ama ben
y le de i lim. Bi raz akl l ol du um iin ken di mi or ta ye re
atmm. Zaten szm var. Nitekim annem-babam da bana,
Sana kimse kz vermez demilerdi. Ne ben alrm, ne de kimse bana verir. Benim iin bir ilke oldu. Neden kimse bana kz
vermez veya neden ben istemem? Sanrm biraz gereki olduum iin. Bana kz vermek, lgnlk anlamna gelir. nk
yaamm yle rgtlemiim ki, yerleik kurallara gre biri bana kz verdi mi, yand. nk byk abalarm var, byk uralarm var. Yani dzen kiiliklerine gre kumara atlmtr.
rnein bir denemem vard: Ailesi, biz devlete bal istedik
diyordu. Aslnda byk bir siyasal olaydr. Bir deneme ve devlete balanmayla devleti bitirme erevesinde bir iliki, belki
de bir taktik ilikidir. Ama btn bu anlamlar ieriyor. Aile de
101

o zaman armt. ou hala benim o zamanki ilikimi anlamak istiyor. Benim mi kz aldm, onlarn m bana kz verdii
belli deil. Hala aknlar. Gerekte bir taktik, ok ani ve olduka beklenmedik bir hareket tarz. Kz taraf da benim kzdan
neyi isteyip istemediimi kestirmi olmaktan uzak. Ben tam ne
istediimden uzak deilim, devrim istiyorum, devrime gre
ka dn is ti yo rum. Ama te mel de iin iin de si ya set var.
Anlalamad, ben de anlatmak istediim gibi anlatamadm.
Onlar beni hi anlamadlar. Bu byk bir savaa dnt. Dolaysyla kz alp verme hikaye oldu.
Ama size gre kolaydr; "aldk verdik; kabul ettim aldm,
verdim hallettim" dersiniz. Olmad, byk bir soruna dnt,
deil mi? Benim kz alp verme meselem bir devlet sorununa
dnt. Neden? Demek ki anamn sylediklerinde de, benim
sylediklerimde de hakllk var. nk akll insan biraz byle
dnr. Feodalizm ve burjuvaziyle ilikisi var, ben de proleterhalk kkenliyim. Ben de kkenimi inkar etmiyorum, o hi
etmiyor. O beni ekiyor, ben onu ekiyorum. O devlete ulatracaz diyor, ben devleti kullanacam, yediklerini burunlarndan getireceim diyorum. E dost adna korkun bir sava, tipik
bir APO sava...
Beni byle de tanyn. Benimle savayorlar m, benimle anlayorlar m, belli deildir. Bunda haklym. nk dostluklar
sahte, grkemli deil. Dostluum dillere destandr. Bu zeminde
dostlua dayal olarak kalyorum. ok hassasm, yersiz tek bir
hareketim bile olmaz. Mthi etkileme gcm var; saygl ve
balym. Bu adan gvenirler. te hala buralardaym, istediim gibi de yaarm. Nereye gitti, ne yapyor, demezler. Hakldrlar. Beni saat saat izlemeleri gerekir. Ama gven duyduklar,
baz dost evreler benden ktlk gelmeyeceini bildikleri iin
imdiye kadar zgrm. Bunun iin kesinlikle boyun emem.
Ben zgrl esas almm. Hibir Krdn yapamayaca bir
d yaam baarmm.
unu demeye getiriyorum: zel bir iliki kurmak istedik.
102

Sonu genel bir siyasal olaya dnt. Zaten kar taraf da, nedir bu bamza gelen diyordu. Duygusallk var, ite tatmin ettik, yeter! Hayr, hi de yle kolay mesele deildir. Burada
Krdn lm hikayesi gizli. Ben de sizin gibi kendimi orta yere
atsaydm, birbirimizi beendik, kandrdk, yedik itik, bitti bizim i deseydim, imdi Krtlk kalmam olacakt. Ama siz
byle yaamaya, kolay yatmaya bin defa razsnz. kinci gn
bitersiniz. tiraznz yok, seim yeteneiniz yok, aratrmanz
yok. Aslnda ne istediinizi bilmiyorsunuz.
Biliyorsunuz, insann zayf taraflar gdsel yanlardr. Hep
gdlerin peinde koarsanz, zihin ve ruh ycelii arkasndan
komazsanz, hayvanlara yakn bir yaam seviyesi iinde kalrsnz. Askeri yetenekleriniz hi olmaz. Geriye Krt ailesi, Krt
kars ve kocas kalr. Krt kars ve kocasnn tahlilini ok iyi
yap ma l s nz. Krt o cu u, Krt ana s ve ba ba s, bi raz
byynce Krt olu ve kz...Tam deil, ama ben de yleydim;
bir Krt olu olmaya alyordum. Oul onbe-yirmi yana
gelince, herkes yandm Allah diyor. Dier bir admz da biliyorsunuz: Herkes bize Yandm Allah etesi diyordu. Bunu
bize bouna sylemediler. Bu da Trk solunun yaktrmasyd.
Yedi yandayken, herkes Allah hibir aileye byle bir ocuk
nasip etmesin diyordu. Ben kimsenin ocuu mer'in ocuu
gibi olmasn" szlerini hatrlyorum. Kyde adm kmt. En
umutsuz, en kanlmas gereken ocuktum. Hakkmdaki deer
yarglar, "onlarn ocuu yand, onlarn ocuundan i kmaz biimindeydi. Kyl anlayna gre herhalde aykrlklar
var. Size anam anlattm. ocuu byynce bir ana ne yapmak
ister? Evermek ister. Bende bu anlayn olmadn gryor,
yoldan kt, kimse kendisine kz vermez, yand benim ocuum diyordu. Siyasete atldmda da, herkes yand gzyle
bakard. Dedim ya, isim oldu Yandm Allah etesi!
Kimsenin kz verip vermemesi nemli deil, benim kz alp
vermem nemli. Alp vermekten teye ne istenmeli? Herkes
mkemmel seyretmek zorundadr. Ulusal dzeyde nder nedir,
103

bakan nasldr? Bakan aptal olsa, bakan byk olay yaratmasa aldatr. Bakanl Barzani'nin bakanl gibi olur. Barzani
bakanl nedir? Kyller onun karsnda elpene divana durur,
kadnlarn dili kesilir. Onbe yandaki kzlarn yetmilik adamlara verirler. Koar gider o kz. Birisi asla gnlndekini syleyemez. Ama bir de bana bakyorsunuz: Bana edilmedik bir ey kalmad, bana yapmadnz brakmadnz. Neden? nk ilkelerim vard, yaamm vard. Her gn onunla oynuyorsun, onunla
eliiyorsun. imdi bizim gibi kzlar iin, nderlie lmne
bal kzlar iin bu nasl sylenir diyeceksiniz. te grdk,
gerek bir ballk olup olmad ortaya kt. Byle birok
bayan vard. Bana lmne bal olduklarn sylediler. kinci
gn bakyorsunuz, bizim kz nereye kamtr da farknda deiliz. Tabii bizim kzn kz olabilmesi iin, kudretli olmas gerekir.
Sulamyorum da, hakkdr. Byk nderlik lleriyle oynuyorum, o bunlara nasl g yetirecek? Ama kz gerilla sevdals, byk oynuyor. Byk oynuyorsan, bykln nedenlerini dn.
Benden ille de silah istiyor. Ben daha elime silah almamm.
Hem de duramam diyor. Ellerine silah verdik. te biri geldi
grdk. Kolu kanad krplm hepsinin. Hani sen sz vermitin?
Tabii moralleri bozulmasn diye zerlerine gitmiyorum. O zaman
kendini aldatma, ciddi ol. Silah isteyen sendin, silah yaamak
iin istedin. O zaman yaam gerekletir. Yapmyorsan neden
gevezelik ediyorsun, neden kolay lyorsun?
Bunlar yakc sorunlardr. En nemli sorun, birbirimize nasl
yaklaacamzdr. Bu benim iin de hala sorundur. Ben bir
kza nasl yaklaacam, kz bana nasl yaklaacak? Hala bu
ko nu da bir ey ya pa ma dn m; bir ba kan by le olur mu
diyeceksiniz. Evet, Bakan biraz byle, Bakan biraz urayor.
steyebilecek erkek nasl olmal, kz nasl olmal, neye bal olmal? Bunlar dnyorum, tartyorum. Siz onbe yanda
karar vermisiniz; ben krkbe yana gelmiim hala tartyorum. Yandk, evde kaldk filan demeyin. Benim kadar evde
kalacak deilsiniz ya, en ok evde kalan benim. Ama iddialarm
104

var. Bu i kolay bir i deil. Kocakarlama irkindir. Koca olmak da irkindir. Kzm veya karm szleri hala kulam
trmalar; byle byklk taslayamam. Birisine kzm veya
olum diyecek gc kendimde gremem. Kudretsiz olduum
iin deil, ama bunlar bana kaba laflar olarak geliyor. Ben
ocuklara bile ocuk demem. ocuklarla ok yakn arkada
gibi ilikilerim var. Bir gen kza da ok yakn bir arkada gibi
davranrm. Yetmilik bir nineye de byle yaklarm. Onun
mr boyu yaayamad ve duyamad duygular ve yaam
kendisine hissettiririm. Bunu ocua da hissettiririm. Bunlar
neden gerekli? Bunlar insan olmann ve kendimize saygnn gerekleridir. Ama siz gzkaraca bunu istiyorum, bunu alyorum diyorsunuz. O gcnz yoktur.
rnein duygu durumunuzu ele alaym. zgr evlilik, zgr
ak istiyorsunuz. Bundan kuku yoktur. Peki, bunun nasl gerekleebileceini dnemediniz mi? Ben size ykleniyorum. Ama
kendime de ykleniyorum, yalnz size deil. Bunlar akn yasalardr, ben de uymak zorundaym, siz de uymak zorundasnz. Bir
akn en azndan bir lke erevesi gerekli. Yurt dndasn, bir
gn adamn kar bozuldu ve gelip evde seni bast, eini-dostunu
alp gtrd diyelim. Ne yapabilirsin? Bunlar dnya tarihinde de
oktur. Demek ki bir akn ncelikle bir lke ba ve temeli olmal, kurtarlm blge olmal. Bu, hibir ey gelitirilemez demek de il dir. Ama l ken i gal al tn da, yurt d n da her an
elkonulabilecek durumdasn. Buraya kurulup normal bir yaam
yaayamazsn. Ben buraya normal kurulup yaasam yandm demektir. Herhangi birileri burada kral gibi yaayabilir, ama ben
uyku bile uyuyamyorum. Neden? Buna yattm, kendimi buna
kaptrdm an, parti gitti saylr. Gney Krdistan zemininde arkadalarmzn kamp pratii var. te Haftanin'de biraz daha ky
kuralm, Xan Krk'de biraz ky kuralm, olmadysa bunu biraz
Zel'de yrtelim dediler. Sonu gerillay saa yatrma ve
tasfiyeye gtrme oldu. Halbuki oras sava alanyd, hi de ylesi durumlar yoktu. Ama bilerek saa yatmak buna yol at. Ora105

da yle fazla ky kurulacak durum yoktu. Oradaki da keilerine

baksaydnz, onlardan dersler karrdnz. Da keisi almevim var diye kesinlikle bir yerde srekli kalmaz. Keilere
baksaydnz, epey teori oluturabilirdiniz. Ama bizim gerillamz
imhann eiinde, lm tehlikesi altnda.
Ben gereki bir insan olduum iin, ilk sevgi aratrcs ve
yol acsym. Ama olmad yerde de kendimi yatrmyorum.
Sizde bunlar var m? Hi yoktur. Sevgi anlaymz byle midir? Hayr. Gerekiyim, krkbe yana gelmiim. Bir nderlik
izgisi olarak dnn. Benim gibi olun demiyorum, bu kolay
da deildir. Fakat baz olgulara anlam vermek iin ihtiyacnz
var. Yirmi yandayken de ben byleydim. Gereki olduum
iin bu koullarda ne kimse beni kabul eder, ne de ben kimseyi
kabul ederim. Elin kzn ne yapacam, o benim gibi adam ne
yapacak? Gerek de biraz byleydi. Resmi bir ilikiye ynelmek istedik. Sadece ayrlk demiim, sava demiim. Sizinle
hala sava m yrtyorum, tersini mi yapyorum, aslnda belli
de il. Ya man olan ne dir, bu nu za man be lir le ye cek. Yi ne
gerekiyim. Savala sevgi birbirinin ikizidir. Krdistan sz konusu oldu mu, ilgiler ve duygular bir kuyuya da drebilir.
Byle yapmasaydm, bu Krt olayn zme gtremezdim.
Prdikkat izliyorlar. Saflarda binlerce bayan ve erkek birikmi.
Geici nlemlerle ilikilere ambargo koymak var. Bu bazlarna
ldrtc gibi gelebilir. Adam eskiden nianlanm, evlenmi.
Ona da ambargo var. Bu kendisine ldrtc gibi gelebilir. Adam
duygusallk gelitirmek istiyor. Buna da ambargo var. Ordu ve
ordu yaam sz konusu oldu mu, bunlar durur. Peki, hi mi olmayacak? Olacak, ama nasl? te o zaman lkeyi, bir para topra kazan. Bir ku bile yuva yapmak iin nce zgr bir yer
bulur. Her elin kart bir yerde yuva yaplmaz. Sen dmann
kar kar igal ettii bir yerde ak yuvas kuramazsn. Yandk
diyorlar. Sorun yanma sorunu deil, gerekilik sorunu.
Biroklar saflarmzda kendimizi tutamadk, trajik oldu, baz
uygulamalar da yaadk diyorlar. Kz-erkek ilikisi olmu, s106

nakta bilmem ne olmu. Tabii grevler bir tarafta kalm. Kendileri iliki peinde. Sonu, bir blgeyi kertiyor, rgt dalyor. Bu
yzden ilikiyi kurtarmak iin yoldan katlediyor. liki ad
altnda lm hazrlad. Ak byle olur mu? Cinsellik byle
deerlendirilir mi? Bu ok irkin, ok drc bir temeldir. Yine
bir sevgi gerekiyor. O zaman sen ne yapyorsun? Bunu snakta
tketici bir tarzda bitiriyorsun. nce lke sevgisine balanmak
gerekir. lke sevgisinin geliebilmesi iin, lkeyi kazanmaya
ihtiya var. Sen lkeyi kazanmak iin aklna onun gerillasn,
silahn, eylem tarzn, taktiini getir. Sevginde iddialysan, bu
sevginin gerekleecei alan kurtar, onun rgtn kur. Ben
bunlar dnememitim diyorlar. O zaman sen sahtekarsn, kendini aldatyorsun. Bu kez intiharvari ynelim iine giriyor. Sen lmek iin savamyorsun, sen kurtarmak iin yola kmsn.
Bakyoruz adam istedii gibi yaayamyor, bu durumda kuralsz
ve hesapsz gerillaya giriyor. Bu hepinizde olduu gibidir. Sevginiz de hesapsz ve kuralsz, lme gidiiniz de hesapsz ve kuralsz. Bu, zmlenmemi kiiliktir, bu bir anlamda kendini kumara
yatrm kiiliktir. Ben bu yata normal dzende deilim. Devrimde ki i nin d ze ni mi olur? Dev rim de her ey anor mal dir,
olaanstdr. Halbuki byklk deer yaratmaktr.

Gerekler temelinde sevebilirsen sev

yaayabilirsen yaa
Batan beri bu ite kadn da olmal, dedik. Kadn nasl olacak? Benim kadna bir sorum var: Sen kimsin, nesin, nereden
geliyorsun? Hakl olarak kadn tanmak istiyorum, btn ynleriyle tanmak istiyorum. Neden kendimi balayaym? Krt
olayn, Krt ulusunu gelitirmek istiyorum. Zaten kar-koca
ilikileri ulusu bitirmi. Bir de ben mi hata yapp bitireyim? Buna frsat verir miyim? Madem bana nder de deniliyor, o halde
yklenmeliyim. Bu kadn kimdir, nedir, nasl deerlendiririz?
107

Tm kadnlar btn ynleriyle deerlendirmeye alrz. Hepiniz

kur naz s nz; ufa ck bir ak ver sem, bir ok er ke i
kandrabilirsiniz. Erkekler zaten cinsellie ok yanl yaklarlar. rnein sadece cinsellie ilikin politikay doru belirleyememek ordulamay bitirir. Politikada belirlemenin kolay yapldn sanyorsanz, dar grlsnz. Cinsellie ilikin muazzam bir politik yaklam var. nk bu durumuyla Krt erkei
ve kadn cinsellikte birbirlerini tketir. Dikkat edin, onikionbe yalarnda evlilikler nedir? Kadn daha yirmibe yana
gelmemi, be-on ocuk besler. Erkek de artk kamburlamtr.
Yirmibe yana gelindiinde, ortada ne erkek, ne de kadn kalr. On tane ocuun bytlme sava korkuntur. ocuklar zaten okuyamazlar. Kadn zaten mahvolmutur. Ne anladk bu kar-kocalktan? Korkun bir olay, ben dehetle karladm. Ben
bu ite yokum dedim.
Btn bunlara ramen, kadn gereini gryorum. Nasl gryorum? Kadnn zgrl yle olur diyor ve bunu giderek
gelitiriyorum. zgr kadn hareketini fiziine kadar indirgiyorum. Arkadam ban yle kaldracaksn, bacaklarn yle
yrteceksin; u yryn kle tarz, u bakn ka tarzdr,
yoldala fazla smyor; u duygularn feodalizmden kalma,
u ilgilerin kaa ve ihanete gtrr, diyorum. Neredeyse eletirmediimiz yn kalmam. Tabii ulusal kadn yaratyoruz. Bu
nasl olacak? Mthi bilinli olacaksn, ruhun ayna gibi net
gsterecek; fiziin artistik olacak, heykel gibi olacak... Ben ne
yapaym? Henz yirmisine bile gelmemi, sklm pklm kadn olmu. Byle bir kadn tipini zgrlk olaymza sdramam. Es ki den yap m lar sa, onun so rum lu su ben de i lim.
Saflarmzda gelitirmek istiyorlarsa, sen eini bu hale getiremezsin. Bir defa on ocuk olmaz. Mevcut ekonomik ve sosyal
koullarmz, siyasal gereimiz bunu kaldramaz. Onu da brak, ilk ilikileri de belli deil. rnein sev sevebilecein kadar, sevil sevilebilecein kadar; esaslar dahilinde zgrsn. lk
adm bile atamyor. Peki, ilk adm atamayan kii nasl evlene108

bilir? Bir el skmas, bir bakmas bile gereki deil. Bence

baklar yaman olmal.
ki kiiyi bir yere braksan, ikinci gn bizim iliki ya kam
ya da ihanete uramtr. Biz byle kadn-erkek ilikisini ne yapacaz? Hrmeti ve saygs, dengesi ve ls yok. Yani sevginin ilk szcklerini bile birbirlerine sylemezler. Birbirimizi niin seviyoruz, neden birbirimizle el ele tutuuyoruz? Bunun anlamn birbirinize anlatamazsanz, ikinci gn skandalla, dme ve
drlmeyle sonulanrsa, biz bu kadn-erkek ilikisinden ne
anladk? Olacana hi olmasn. En deme erkek ile kz birbirini
sevmek adna ilikide olsun ve grlecektir ki, bu benim bama
bela olacak. Nasl bela olacak? Ben senin bilmem neyin deilim; bana bakacaksn, ben oturmak istiyorum; bakmazsan kserim, alarm... Erkek yapm, fukara kzcaz niye yapmaz!
Ben ger ek i in san ol du um iin, ken di mi bu oyun la ra
kaptrmyorum. Siz de kendinizi kaptrmayn. Bir erkek sizi alr,
ikinci gn suyunuzu karr. Feleinizi aarsnz. Ben ne oldum,
neden byle oldum, diye yaknrsnz. Sen nce dnseydin, erkeini tansaydn. yi dnememisin, bu i dnceyle olur.
Ben sevgi olmasn demiyorum. Olsun, ama doru olsun. Eminim
ki, sizin ilikilerinizde saydm bu birka temel zellie dikkat
etmek bile yoktur. Siz kendinizi ok duygusal sanrsnz. Ama
ben kendimi orta yere atmm, kendimi en sevimli duruma getirdiimi biraz biliyorum. Beni doru sevmesini bilen kii yok denecek kadar azdr. Ben kendimi neden sevimli duruma getiriyorum? Tabii ulusal dzeyi yaratmak iin bunu yapyorum. Btn
Krt ka dn la r be ni sev mez se, ben n der ola mam. Hat ta
kadnlara kar byle doru bir yaklam tutturmasam, ben bir
kadn dostu olamam; dierleri gibi olurum. nderlik deniliyor,
bu isme bal olunmak zorundadr. zde ve biimde her eyin
mkemmel gelimek zorundadr. Dierleri byle mi? Barzani gibi, birer aa gibi bastrp alr. eker kz, koyar parasn veya
bastrr sopasn, kurar haremini, gtrr.
Tabii siz daha bu dnyalar tanmyorsunuz. Eski aalk gibi
109

iki dakikada nefesinizi bitirirler. Dzene de aldanmayn, irentir. Dzen, kadn daha da drmtr. Aile ii huzursuzluk toplumun her yann kaplamtr. Bu aalktan daha kt bir dzendir. Bir kt dzen daha var: ren kapitalist dzen. Geriye zor
olan kalyor. Gerekler temelinde sevebilirsen sev, yaayabilirsen yaa. ncelikle bir mcadelemiz var, bir savamz var. Bir
gen kz da sev gi ola y n ger ek le ti rin ce, onun ne ka dar
savaabileceini gz nne getir. Benim yaklamlarm var. Bir
kyl kz da karma geebilir. Aratrrm, kendisinin gelitirilebilecek ynlerinin neler olduunu bulmaya alrm. rnein
eri il mez ka dn ti pi ola rak gs te ri len bir Tr kan oray'da
bulunmayan baz zellikleri onda grebilirim. Nitekim kyl kzlar zgrlk olayna kmlarsa, sevilme olayna konu olabilirler. Yine rnek kabilinde, ok sevildikleri sylenen nl kadn artistler doru zgrlk yaklamyla ele alnsn, sonuta bunlarn
sevilmedikleri grlecektir. rnein, geenlerde Madonna'nn
sevgiden dt syleniyordu. Erkeklerin tapt kadna imdi
hi ilgi yok. Sevgi olay kendiliinden, sadece duygularn byklyle ortaya kmaz. Ama bu durumda olan ok kadn ve erkek
var. Birdenbire arplyor ve tutuluyor. Bu i o kadar kolay deil.
Ufak bir ilikiyle birbirini drme sz konusu.
Ben bu konuda da duyarlym. Sonuna kadar zgr dnyaya
katlm olmadan, kendimi balar mym? Benim en byk savamm beni kendine balamak isteyenlere kar oldu. Anam
balamak istedi. Anama, sen beni dnyaya getirirken, ok dnerek ve geleceimi tasarlayarak dourmadn dedim. Tabii
bizim ilikimiz yleydi. ok arpc bir szd ve hala aklmdadr. Senin gibi benim ocuklarm olmayacak demitim. yi
dndm anlalyor. Siz gler geersiniz. Ama sorumluluk
duyulduu zaman, ocuklar byle yaplmaz. Sen ocuun dnyasna hibir ey sunmayacaksn. Ne okul, ne salk, ne vatan,
ne zgrlk var; hibir ey yok. ocuk sereceksin ortaya. Bu
olmaz. Ben buna hayvanlamann eiinde yaamak derim. Ne
mutlu bana ki, gnah ilemedim. ocuklara nce bir vatan, bir
110

zgrlk ve zgr yaama olana gerekir. Kt bir kocanz

olacana, zgr yaama ansnz olsun, daha iyidir. Kt koca
siz yirmisine gelinceye kadar sizi feci yapard. Deneme kabilinden birinizi kocaya verelim, bir hafta sonra karmza alalm:
Eer posanz kmamsa, bana ne derseniz deyin. Neden?
nk durum uygun deil, koullar kaldrmyor. Sevgi olay
yle kolay yrtlmyor. Bu ileri ben bu hale getirmedim.
Ben bilimin takipisiyim, ben zgrlk felsefesini uygulamaya
alyorum. Sonu byle oldu, kadn sorunu, duygu ve sevgi
sorunlar byle ortaya kt.
Bir erkekle gznz kapatmayn, eletirin. Beni bile beenmeyin, eletirin. Benim bile beenmeyeceiniz ok ynlerim
olabilir. Eletirin; uran beenmiyoruz, dzelt deyin. Hakknz
var nk, nderiniz diye geinen birisine bu tip eletirilerinizi
gelitirirsiniz. nder size nasl ekil vermek istiyorsa, siz de
ona yle ekil verebilirsiniz. Bir Krt kadnna gre Krt erkei
nasl olmal? Bu sorunun cevabn bende bulursunuz. nk
nder dzeyinde kendini yrtmek isteyen birisiyim. Eer Krt
kadnlarnn istemini gerekletirirseniz, kurtuluun dev bir admn atm olursunuz. Siz sylemezseniz de, ben kendimi Krt
kadnna gre ayarlyorum. Beni her kadn beenebilmeli. Yetmez mi yolda, diyebilirsiniz. Yetmez, kendimi daha da beendirtmeliyim, her eyimle kendimi beendirtmeliyim. Bu ok
nemli, nk ben sahtekar olamam. Ulusal dzey bana bu kadar ballk arzediyor, ben de ciddi olmak zorundaym. Bu kzlar nasl zorluyorsam, yle sava, yle bilinlen, yle rgtlen diyorsam, onlarn idealini de temsil etmek zorundaym.
Siz de, nasl kabul olmalyz, sorusuna anlaml bir biimde cevap olarak yetiirsiniz.
Erkek iin de nasl bir erkek? Biz, nasl erkek, sorusunu
oktan hallettik diyebilirsiniz. Bana gre yanlyorsunuz. Beendiiniz baz ynler olabilir, ok tutulduunuz baz tipler de
olabilir. Yeilam kltrnden veya feodal kltrden etkilenmi
olabilirsiniz. Ama bana gre yetmez. Yeni bir erkek anlayna
111

ulan. Size ilk elini uzatmaktan her trl davrana kadar tamamen istediiniz gibi olmal diyorum. Ayp mdr? Byle talep
etmek hakknzdr. Size elini doru uzatmayan, doru yaklamayan adam ne yapacaksnz? Size sevgisi ve saygs olmayan ne yapacaksnz? Bylelerini banza bela edersiniz. Nitekim erkekler mevcut koullarda kadnlar zerinde bir izbandot
gibidir. Fiziksel ynden de zayfsnz, ounlukla ezilip gidiyorsunuz. Nasl bir erkek sorusu sizin iin de ok yakcdr.
Fiziinden tutun duygularna kadar sizi ezmeyecek erkek aray nemlidir. Hemen kaba cinsellii dnmeye gerek yoktur.
likiler hemen cinsellik iin deil, ruhlarn ve bilincin geliimi,
hatta cinselliin yceltilmesi iindir. Bu ok gl bir kadn-erkek birlikteliini dourur. Yklmaz veya kolay oyuna gelmez,
vatanna ihanet etmez, zgrle ve insann bireysel ruhuna
ters dmez. Bu gibi ilikiler yaam bnyesine yol aar.
Tabii biz bunu savala yaratacaz, diyoruz. Ben kendim de
bunun konusuyum. Nasl erkek olmal sorusuna cevap veriyorum. Nasl kadn olmal sorusuna da cevap yetitirmeye alyorum. Bunu byk bir sabr ve inatla yrtyorum. Kendimi
ortaya atmm, eletirilere de am. Siz de doru yaklan.
Baz nemli sonulara birlikte ulaabiliriz. Hi ayp deil, ben
yetkilerime ve gcme dayanarak oniki yandaki kz ezip
kocakarlatracama, onda sonsuz irade gcn gelitiririm;
onun gzelliini, zlemini ve seim yeteneini aa kartrm.
Bu benim iin daha tercih edilen bir yntemdir. Benim kendime
saygmn en nemli gerei de budur. Bir kadna veya gen kza
kar asla ezici olmam, onu asla kendime muhta etmem, asla
baml ve uydu bir kiilik haline getirmem. Kadn kendi zgrln konutursun. zm byle gryor ve kendim de
bunu istiyorum.
Benim yaam llerim kapsamldr. Hi kimse yanl anlamamal. Benimle yaama llerini gelitiren kadn btn ulusal
dzeye hitap edebilir, btn grevlerde baar vaat edebilir. Kar
veya koca olmu, nemli deildir. Yolda olunmutur. nsan yol112

da olduktan sonra evlilikler de yapabilir. Ama ncelikle kesin

yoldalk snrlarnda buluulmaldr. Bu konuda ok iddial, iddial olduu kadar da gereki ve gerekletirici olunmaldr.
Son tartmalar byle biraz daha somutlatrmak istiyorum.
Bence tabu olarak grlen sorunlara hi yaklamamak yerine,
cinsellikten estetie, ruhsallktan bilin keskinliine kadar her
eyi kendi zgrlk savamza gre veya temelde ona bal
olarak ve onu gelitirmek anlamnda deerlendirmeye tabi tutmalyz. Tartmalar gereki yrtebilmeliyiz. Gerek yoldal birbirimize dayatmalyz. Bu konunun en az bir gerilla eylemi kadar deerli bir eylem olduunu asla gzard etmemeliyiz. Dknle kesinlikle geit yoktur, kendini kaybetmeye ve
irkinlemeye gerek yoktur, saygszla gerek yoktur. Yaam
yasalarmz sava yasasdr. Bir anlamda askeriz. Tepeden trnaa kadar her zerremizde askerlii gz-ard etmeyen byk zgrlk yar ve ona doru koan bir yaam: Ura bu erevededir. Sizlerle bu erevede tartyoruz, younlayoruz. nanyorum ki sonular baarl olur ve sizler gibi hayatn ortaya
koyan yoldalara da bu yarar.
Geldiiniz alanlar sizi daraltm, zgrlk tutkularnz hem
bastrm, hem de bu tutkular fazla biimlendirilmemitir; zgrlk savamna bal olarak ele alnamamtr. Bu nedenle
bir sl ve hatta zaman zaman bunalm yaama sz konusu
olmutur. Bu normal ve kabul edilebilir bir dzey olmamaldr.
zgrlk istemi yine olmaldr. Ama onun zgrlk savamna
ball, zgr yaama ball da gz nne getirilerek, gerekirse yenileme ve dnme uratma salanmal, bylece katlm gereki klnmaldr. Son zamanlarda esas olarak btn
yapmza biraz yaatmak istediimiz ey budur. Candan katln,
kendinizi yaama doru verin. Kazanan yine sizler olursunuz.
Bu anlamda da nderlik gereini btn ynleriyle kavramak
ve uygulamak zgr kadna ve zgr ilikilere gtrr.
12-13 Eyll 1993
113

ok byk tabularnz var, kar ka cesaret

bile edemiyorsunuz. Bu sadece kadnlar iin deil,
erkekler iin de geerlidir.

114

KAZANILACAK BR DNYA vAR

Kavramlara aklk kazandryoruz, eski yaama eletiri getiriyoruz. Yeni yaam nasl olmal sorusunu ska soruyoruz. Devrime kalkan bir kiiliin toplumun btn eski balarndan
kopmaya, bir anlamda boanmaya alt gibi, bir kadnn da
btn klelik zincirlerinden kopmay bilmesi, zgrlemesi iin
gerekiyor. Kadna dayatlan gelenee, ahlaka ve statye aile, evre, dzen erevesinde sadece tepki duymak kendi bana devrimci olmaya yetmez. Kadn bir de yeniyi grme, yeni yaama
ulama, bunu kendine yedirme kn gerekletirirse zgrlk
yoluna girmi olur. Ama baz ok byk tabularnz var; kar
ka cesaret bile edemiyorsunuz. Bu, sadece kadn cephesi iin
geerli deil. Sadece toplum iin de deil, partiye tarlm yap
iin de sylyorum. Bu, erkek yapsnda da var. Bunu son
dnemlerde gelitirdiimiz zmlemelerde olduka amaya altk. Bu konuda rgt ve askeri disipline uyalm, diyoruz. Bu
kt deil, kimse fazla arlklarda bulunmaya cesaret etmiyor
ama kendi bana bir zm deildir. Kadnlarn dalarda silahyla eit ve zgr koullarda yer almas ileri bir admdr.
Erkeklerin basksn duymadan yaamas da bir eitlik ltdr.
Ama temel konularda yaam zmlenmi midir, hayr.
115

Her an taraflar birbirlerine yanl ynelebilirler; mesele ok arpcdr. rnein kyl kkenliler hzla bir ka-gz iaretiyle birbirlerini kandrp kaabiliyorlar. Gereki deerlendirmek
zorundayz. Nasl oldu da bizim baz savalarmz frsat bulup
birbirini kard, gitti; ihanetin daniskasn yapt. te yneticidir,
ama yannda bir bayan zayflk gsterince, rahatlkla ok bireyci
bir temelde btn grevleri, kurallar bir tarafa brakarak, hatta ihaneti gze alarak, her trl dengesiz ilikiye girebiliyor. En kts
de yoldaa iliki biimlerini birbirlerine kar gelitiremiyorlar.
Bir Hogeldin demeyi bile doru biimde yapamyorlar. zellikle bazlar sevgi-ak konularnda iki doruyu bile bir araya getirip tavr sergileyemiyorlar. Bu durum yaygndr. Sevgi adna
belirtilecek birok davran, rahatlkla yozluk biiminde en tehlikeli yorumlanmaya tabi tutuluyor; zellikle erkekler tarafndan kadnn idam fermanna yol alabiliyor. Kendisi de kandrlm gya!
Bu kadar haksz, eitsiz bir deerlendirmeye dlebiliyor. Dier
yandan aslnda yoz mudur, deil midir, o da belli deil.
Peki yoz olmayan nasl olacak? Hi kimse kendine bunu da
sorun yapmyor. Adeta kendisine yeni bir zincir takp yaama kar mahkum oluyor. Daha da derinletirdiimizde, toplumsal alana kadar uzandmzda (ki ona ihtiya var) parti iine girmekle
ne birdenbire zgrleiliyor, ne de eskinin alkanlklarndan kurtulunuyor. zellikle eskinin ahlaki gelenek yapsndan kurtulmak
urada kalsn, bu daha da bastrlyor, hatta inceltiliyor.
Burada baz kavramlara daha da aklk getirmek gerekir. Biz
son bir iki yldr bu konuda baz zmlemeleri gelitirdik. Cinsiyete dayal bir kyl yaamnn, kk-burjuva yaamnn nitelii zerine gzlemler yaptk. Buna dayal namus anlayn ve
hatta bunu esas alan sosyal, ekonomik, siyasi etkiler meselesini
zenle iledik. Grnte cinsellie ok kart duranlarn, aslnda ok kaba bir cinsel yaklam iinde olduklar grlyor. Gerek kadnda, gerekse erkekte bunun ok irkince bir dzeyde
gtrld, cinselliin hep bir dknleme arac olarak ele
alnd ve kiilerin kendini bundan kurtaramad biliniyor.
116

Cinsellie yanl yaklam

ve muazzam sosyal kmaz
Dnya genelinde baktmz zaman emperyalizmin bu sorunu kendine gre daha olumlu ve ileri ynde zmlediini, fakat
baml lkelerde, kle halklarda ise cinselliin nemli bir toplumsal drl olgusuna dntrldn dnyoruz. Bizim gibi daha da geri toplumlarn ok ilkel bir cinsel anlayla,
onun ok drlm biimini i ie yaadklarn grmemek
mmkn deil. Bunun smrgecilikle balantlar var. yle bir
bask ve yoksullama durumunu yaratm ki, alk gds ve cinsel gdden baka bir sosyallemeye, hele hele siyasallamaya,
ideolojiklemeye frsat tanmamtr. Aslnda namus anlay bir
ideolojik anlaytr. Ama bizde bundan ne anlalr? Adamn bir
kars, kz, bilmem nianls var. Kendisince onlara gz koyanlar namussuzdur; onlar ok iyi korumad m bu kez kendisi namussuzdur. Bunun dnda bir ieriinin olduunu sanmyorum.
Bunun ne kadar yetersiz olduunu imdi daha iyi anlyoruz. Aslnda bu anlayn kadn da, kz da, nianly da kurtaramayaca ok aktr. Bir yerde kendi iinde en namussuz anlaytr.
imdi cinselliin byle tabulatrlmas kiiyi nereye gtrr?
Sosyallemeden, ekonomik imkanlardan, siyasi glenmeden uzak
bir kiilik konumuna drr. Byle bir kiiliin elinde gdlerini
konuturmaktan baka bir ey kalmaz. Bu ok somuttur. Tabii alk
ve cinsellik gdleri ok dar bir snrn altndaysa, bu ikisi birbirini
mthi besler. Alk gds geliti mi, cinsellik ok geliir; cinsellik gds geliti mi dierini gelitirir; dolaysyla ikisi birbirini derinletirir. Ve bu, muazzam bir sosyal kmazdr. Daha da tesi bir
anlay durumuna getiriliyor. Bu bizde ilkel aile anlay, karmkocam anlay, ocua mthi tapnmac anlaytr. ocuu fel
olmutur ama o, ocuunu dnyann en deerli varl olarak grr. Halbuki ocuu bana en byk ktl getirmitir. Ama ona
gre bu mmkn deil. Ben halen aarm; kendi yaam deneyimimde de bunu akladm. ocuk iin hibir ey yok ama, bunlarn
117

bu kadar ocua dkn olmalarn nasl izah edeceksin? Madem

bu kadar sevgin doruysa, ocuu neden aclarla, zdraplarla kar
karya brakyor? Bu eliki iinde hepsi bouluyor. Aile satyor
kendisini, piyasaya sunuyor, en kt bir tarzda insan ticaretine yol
ayor; ocuunu da satyor, hatta kzn da satyor. Ve ona gre bir
anlay. Muazzam bir eliki altnda bouluyor. Daha da belirtilecekler var. Btn yaam birka gdy tatmine gre ayarlyor: Alk gds ve cinsel gd tatmini. Neden baka tatmin yollarn
aramyor?
te onun iin size soruyorum: Neden rgtsel tatmin zayf,
siyasal tatmin zayf, askeri tatmin zayf? Bana gre kaba alk ve
cinsellik snrnda aklp kalmsnz da ondan. Bunun da etkisi
dnlebilir. Buradaki tutuculuk, rgtsel-siyasal dzeyde bir
tutuculuk olabilir. Yaam ok kaba bir cinsel al tatmin biiminde deerlendirirseniz, siyasal tatmini, rgtsel tatmini dnmeyebilirsiniz. Kafanz srekli bu olgulara takld m, birok eyi
kaybedersiniz. Herhalde birok kadromuzda bu var. Aktan anladklar da byk ihtimalle muazzam cinsel tutkudur. Kzn erkee, erkein kza bu bak almak zorundadr. Amayan sen
ldrsen de rgtsel, siyasal hat'a ekemezsin. Nitekim aniden
kaabiliyor. Bu konu onlarca-yzlerce deneyimi ortaya kartt.
Cinsellik olayn yceltmek nedir? Kadn cinsini, erkek cinsini biraz sosyallemesine, giderek siyasallamasna bal olarak
ele almak gerekir. Byle bal olarak ele almak, ideolojik-politik
yetkinlemeyi ve pratik yeterlilii gerektirir. Bunun gsterilmesi
iin, o kaba yaam alkanlnn atlmas, almas lazm. Nasl
alacak? Klelii gelitiren bir evliliin zm olmadn biliyoruz. Kaba bir evlilik, aslnda insann enerjisini bitiriyor, rgt
d brakyor. Gerilla ve rgt hattna ulatrmas ok zor. 15 yanda yaplan evliliklerin sonucu ykmdr; bunu iyi biliyoruz. Bu
srecin tersine girmesi, ycelmeyi yaamas gerekir. Biz sevgiyi
gelitirmek istiyoruz. Ama bunun zemini, bunun gc ve bunun
anlay nerede? 15 ya alt evlilikler, dediim gibi tketiyor. Bunun stne k ise kaba biimi kabul etmiyor.
118

Yce biimi deneyeceksin. Bunun yakalanmas kkl baz sorunlarn halledilmesine bal. Taraflarn siyasi, aydn ve sosyal
olmalar gerekiyor. Aksi halde kadn erkee, erkek kadna nasl
bakacak; ok kaba bir cinsel varlk gibi. Bir kadnla bir araya gelirken, bir konuma gc biiminde yaklamazsa, bir arkada gibi grmeye yanamazsa, bu tuhaf bir iliki olur. Bu, iki insann
bir araya gelii olmaz. nsan olmann snrlarn aar. Ya
karsndakinin farkl bir cins olduunu hi grmez, ya da sadece
bir kar cins olarak grr. ok ilkel snrlar altnda yaanan bir
durumdur. Tabii insan bu deil; sosyal varlktr, siyasal varlktr,
dnen varlktr. Bunun gereklerini yerine getirdiin zaman ycelme balar. Onun iin ne yapacaksn? Sosyallemekle, arkada
olmakla balayacaksn. Derin bir arkada olacaksn. Arkada olmak, bizim rgt llerimizde yoldalktr. Yoldaln siyasal
boyutu, rgtsel boyutu var.
Bu yaklam ile eski geleneksel namus veya cinsel yaklam atyor. Bu atmay nasl halledeceksin? Ya devrimle halledeceksin ya da kar-devrimle. Kar-devrimin 15 ya altn kaba cinsel
uygulamalaryla kendisine dayanak yapmak istediini iyi biliyoruz.
Bizim ise, tam tersine bu kaba cinsel yaklama dayal evlilikleri ilemez duruma getirerek bozmak istediimizi herkes biliyor.

Anti sosyal kiilik

gerillaya salam yaklaamaz
Bundan byk bir savamn doduunu tekrar vurgulamama
gerek var m, bilmiyorum. Gdler ok gldr, alkanlklardan daha gldr. Bir doa parasdr gdler; alk gds,
cinsel gd gibi. Ama insann da insan olma snrna doru geldiinde biraz gdlerini snrlayarak insan olduunu unutamayz. Veya gdlerini biraz siyasete, sosyallemeye, dnmeye
dntrerek, insanlkta eik aamasn gerekletirdiini
unutamayz. Kaba cinsel snrlarnda Afrika halklar dolar. Cin119

selliin hangi seviyesinde olduklarn biliyoruz. te AIDS

hastal da biraz bununla balantldr. Bir yandan emperyalizmde cinselliin seyrettii dzeyin, dier yandan ilkel Afrikalnn
cinsellik dzeyinin atmas bu hastaln kaynadr. Nfus patlamas bu elikinin bir sonucudur. Emperyalizmin yaam standartlaryla, halklarn yaam standartlar ve cinsel yaamlar bir
nfus patlamasdr. Bu, kendi bana doay tahrip edecek, toplumu yaanamaz duruma getirecektir. Diyeceksiniz ki bizim iin
bu kadar evrensel dnmeye gerek yok! Hayr, kendi yapmza tarlm sorunlar amaya alyoruz. Kolaya kamak yok.
Tabii burada ncelikle sosyallemeyi deneyeceksin. Sosyallemek ite bir araya gelmektir. Kadn ve erkein birbirlerine yaklamasdr. Birbirlerine birka sz sylemesidir. Bizde bazen
ambargo var, konumaya bile yasak getiriyor; bu bir zm deil. Konumaya frsat verdirmiyor. Birbirini hemen kandrma var.
Bu nasl bir zmdr, bizim getirdiimiz nasldr? Konumaya
evet, yaknlamaya evet; ama bu kendi bana bir zm deildir.
Hemen cinsellii konuturmaya hayr. Bu da seni en kabasndan
bir duruma drr.
Peki dorusu nedir? te Krt toplumu veya bizim genel
insanmz, Trkiye'de de pek farkl deil. Muazzam bir sosyal
gerilik, olaanst ekonomik gerilik vardr. Bundan siyasal gerilik, gszlk kar. Bunun da rgtszlkle balants vardr.
Vuru tarzndaki zayflk da askeri alana yansr ki, bununla da
hisin. Bu kiilik gerillaya salam yaklaamaz. Ben de kendimi
hazrlamm bu konuda. Kendi deneyimimi incelemenizde yarar gryorum. En iyi taraflarmdan birisi bence bu olsa gerek.

Kadna yaklamm,
TC ile lm kalm savana dnt
Arkada olmaya evet dedim kendi kendime. Kzlarla arkada
olmak, oynamak gzel, fakat evlilik snrna geldiimde bir tep120

ki duymaya baladm. Bu kurum beni yiyebilir dedim. Olduka tereddtl yaklatm. Sonra daha gelimi dzeyde bir kadnla ilikiyi derinletirmek istedim. Fakat burada da kendimi
yitirmedim. Geleneksel aile llerine girebilirdim; olduka temkinli yaklatm. Biliyorsunuz byk bir savaa dnt bu. Neredeyse TC ile lm-kalm savana kadar gtrd. Eer ben
kendimi geleneklere terk etseydim, bir de tutuculuu yaasaydm
kzlar bir tarafa, erkekler bir tarafa deseydim, bu, beni feodalizme gtrrd. Aile arayna girseydim, bu da beni oraya gtrrd. Yine kurulan ilikide kk-burjuva yaklamna
dseydim, o da beni devlete teslim olmaya gtrrd. Brakalm benden bir devrimcinin kmasn, bitmi tkenmi kkburjuva bir memur kabilirdi ancak. Ama tersine bu olaya
dengeli, ihtiyatl yaklatm. Geleneklere ve dzenin dayatmalarna boyun emediim iin bu olay devrimcilememde ok byk
rol oynad. imdi biliyorsunuz kadnla urayorum, yaknlayorum. En byk yaknl biz gerekletiriyoruz, ama halen soruna zld gzyle bakamyoruz. Bu biraz gelimeye yol
at, inkar edilemez.
Peki genel kadro yaps ne yapyor? Gerekten ekiniyoruz,
bazen neredeyse skandal kyor. Bir gryorlar, duygulandk diyorlar. Bu yaklam ikinci gn kamaya gtryor. Bir araya geliler neden hemen irkinleiyor ve sonra kaa yol
ayor? Halbuki olduka tartman lazm. Senin bin yllk sorunlarn var, tartabilirsin. Bir defa arkada yapabilirsin, yolda yapabilirsin. Biz sava arkadaln, rgt arkadaln, hatta daha
da ilerisini gelitirmek istiyoruz. Acaba bu sevgi biliniyor mu,
sevginin gerekli olduuna inanlyor mu? Sevginin bizde katledildiini de ortaya koyduk.
Smrgecilik sevgi katliamdr; ayn zamanda iki cins
arasndaki salkl ilikilerin katliamnn mezar kazcsdr. Dzen de, gnlk olarak gelenekler de btnyle iliki ve sevgi katliamdr. Bunlar da bir veridir.
Peki sevgi katliamna kar nasl kurtulu mcadelesi vere121

ceiz? Bu da bilimsel bir tespit. Madem katliam var, o zaman

bu katliama kar direni olmaldr. Sen bunu gzard edersen,
sevgiyi gelitiremezsin. Benim ok nceden bir deerlendirmem vard: Bizim devrim ayn zamanda bir sevgi devrimidir.
Bu da bilimsel bir terimdir; yle sembolik, edebi bir tanmlama deil. Gerek sevgi katliamna kar sevgi devrimini dayatmak gerekiyor.
Bu hi phesiz kadn-erkek cinsi arasnda daha youn gelitirilebilmitir. Buna duygu diyoruz. Yalnz kadn-erkek cinsi arasnda deil, kendi hemcinslerimiz arasnda da gelitirmek
zorundayz. Erkein erkee saygl yaklam var m? Smrgecilik, feodalizm mahvetmitir. Kadnn kadna saygs var m?
Hayr; kskanlk, ekememezlik adeta kurt gibi kemiriyor
ilikileri, samimiyeti, sevgiyi, saygy. Btn bunlar nasl nleyeceksin? ncelikle, tanmakla. Ben size henz tanma safhasndasnz desem, siz aarsnz. Tanmay biraz tarihi temelde
yapmak lazm. Cins olarak nereden nereye geliyorsun; hangi
sorunlar yayorsun? Tanmak, bu sorunlara verilecek cevaplardr. Yoksa hayvanlar da kar cinsten birbirlerini grdler mi hemen gdsel yaklarlar; bu bir tanma olay deildir. nsann
tanm bunun stndedir. Tarihte bama ne geldi; tarihsel ve
gncel durumum, grevim nedir sorular etrafnda tartmay
salarsanz, k imkann bulursunuz.
Bu tanmay salamadan sen hangi ak ilikisini gelitireceksin? Ak da iki insann her dzeyde birlemesi anlamnda dnmeyin.
Ak olay daha deiik bir kavramdr: Ak, insann zgrlemesine duyulan tutku, insann gzelliine, insann davran btnselliine ve gcne gsterilen saygdr. Bireysel aktan
bahsetmiyoruz; bu konuda bir hitir. Canm unu istiyor, bunu
istiyor demekle olmaz. Senin nnde bir tahribat, bir katliam
var. Onu gidermeden, amadan sen bir ey yapamazsn. Ya alr
kaarz ya da inkar ederiz yaklam yanl. nce arkada ve
yolda olunmal. Bunu tartalm.
122

nce kimiz, neyiz, nereden geliyoruz? Yeni bir toplum kurmak istiyoruz. Yeni toplumu, eitlii, zgrl, saygnl,
sevgiyi nce kendi aramzda gerekletirelim. Bu konuda asgari
bir soru sorma gcn, asgari sayg ifaden olmadan biz yeni toplumu, sosyalizmi kuruyoruz dersen, buna kargalar bile gler.
Bu, birbirini kandrmaktr. Bir bayan sev, ikinci gn yneticiye
yaltaklanarak mesafe almak ister ve en iyisi byle diye dnr. Ynetici de yetkisini, hemen kadn bir aa gibi egemenliine alarak, uaklna ekerek kullanmak ister. Sen ne yaptn
burada? Eskiyi en kt ekilde bamza bela ettin. Eitlik, zgrlk nerede kald!
Saflarmz imdi serbest braksak, yars eskinin karsdr, yars eskinin kocasdr. Hani biz yeni toplumu kuracaktk. Yeni toplum dlerimizi, umut ve amalarmz sen eski aile dzenini
hortlatarak bitirmenin eiine getiriyorsun. Bu tehlike kendini az
hissettiren bir tehlike deildir. zmeye alyoruz. Bazlar benim lzumsuz ilerle uratm dnebilir ama, yle deil.
Kzlar, erkekler birbirlerini nasl tanmal? Belki ok sama bir
soru gibi gelebilir ama bana gre halen bu aama yaanyor. Tanmaktan teye, acaba birbirinize yaklam gc gsterebilir misiniz? Gsterirseniz bravo. Hatta unu syledim: Doru temelde
ak gelitirene bravo derim. Gerek temellerde bir sevgiyi, bir
ak yayorlarsa, insan gurur duyar. Ama var m byle bir durum? kisi bir araya gelmi, bir bakyorsun rgt tasfiyecilii gelimitir. Buna nasl ak, duygu, tutku diyeyim!
Senin varn-youn rgtndr; ama bu yaklamnla rgtn
bitiriyorsun. Demedik mi baka trl yapabiliriz. "Cephe gerisi
gerekiyor, olmad m bizim iin ka lazm! Ak bu mu
olmalyd, akn gc buna m yol amalyd? Hayr, tam tersine. Bir lkede az ok senin bamsz eylem alann olmadan bir
defa sevgi ortam yoktur. Sevgi iin lke gereklidir. Her yerde
sevilir dncesine ben fazla katlmyorum. Kular bile ancak
yuvasnn yaknnda seviebilir. Onlarn da kendilerine gre bir
zgrlk anlaylar vardr. Avrupa'da ak yapamazsn. Bizim
123

iiler gitmi, Avrupallara zeniyorlar. Ve Avrupallarn da dalga getikleri, adam yerine koymadklar Yeilam'a zeniyorlar.
Bilmem Amerika'ya yknlyor. Yeilam'da sadece rezalet ve
skandal geliir, ak deil. Peki sizin dndnz biimde lkeyi nasl kurtaracaz; halka nasl balanacaz; hele hele rgt
balarna nasl yneleceiz? Yllardr bu baarlamyorsa, o zaman ak hi baarlamaz. Bu son tahlilde nasl geliiyor?
Cinselliini kendine gre her dzeyde yaayabilirsin ama, siyasette baarn olmaz. rgtsel baarn olmaz; olmad m a kalrsn; a kaldn m ne sen o taraf, ne de dier taraf seni idare
edebilir. Sonuta taraflar birbirlerine girer; kendini deiik yere
satmak isteyecektir. Sorun boyutlu aslnda. Grnte, iki gentir el ele tututu, seviti, oldu bitti bu i diyebilirsiniz. Ama bakyoruz ki, hi de yle olup bitmiyor. Duygu sorunu bal bana
da gibi. Ben bu yama geldim, biliyorsunuz mthi rgt ilikilerini gelitiriyorum. rgt balarnda siz kadnlarla da ilikileri gelitiriyorum ama, henz sen bu kadar sevgi, bu kadar ak
sahibisin diyemiyorum. Evde kaldk bile diyebilirim. Gerekiyim. Sevgiyi ben halk dzeyinde dnrm, lke dzeyinde
dnrm. Bana ndersin deniliyor. Tabii nder btn kadnlar iin, btn erkekler iin sevgiyi retmek zorunda. Olmazsa
sahtenin teki olur. Ama sizin yaadklarnza bakyorum, ya
elimizi bu iten ekeriz, ya da bireysellii iliklerimize kadar yaarz diyorsunuz. Olmuyor; olmad iin de siz doru bir sevgi
tanmna, doru bir iliki tanmna ulaamazsnz. Bunalm balar. Evet, rgt de kaybeder ama sen de bitersin.
imdi bu konuda gerekler nasl ortaya karlr ve zlr. Bu
konuda bir mcadele tarzmz var, daha fazla amak istemiyorum. Kesin sosyallemekle, siyasallamakla, rgtsellemekle
zme doru gidilebilir. Sorunu aynlatrmyor ama balar da
kesindir. Hele bizim mcadele koullarmzda, parti yaammzda daha da kesindir. Birisinden taviz verildi mi, dieri geriler. Birisini inkar ettin mi , dierini zayflatm olursun. Dengeyi nasl
tutturacaz? Bunun iin komple devrimcilik, diyorum. likiler
124

dzeyini ok sanatkarane yaratacaksn, rgt unutmayacaksn.

Sava zaten mevzide yaadn bir olaydr. Yine lke tutkun, zaten her eyin temeli, zeminidir. Karndakine biraz da bu llerle gideceksin. Gzel bir erkekle mi, kzla m birlik kurmak
istiyorsun, o zaman bu temel kavram esas alacaksn. Gzelliin
ancak bu temelde bir anlam olabilir. Cinsler aras bir ilikinin
ycelii veya ie yararll ancak bu temelde ortaya kabilir.
Aksi halde aleyhte sonulanr. Dur hele tutkumu yaayaym, dur
hele evliliimi yaayaym, dur hele kendimi yaayaym dersen
sonularna da katlanrsn. rgt ortamnda kendini yaayanlarn ne duruma geldiklerini grdnz. Byle oldu mu, hibir ey
kalmaz. Zordur, nclk yle kolay ortaya kmyor. Siz neden
apsz kalyorsunuz. Bu ynyle de kendinizi zmlemeye tabi
tutamyorsunuz. Bu daha zor bir zmleme biimidir. rgt olaynda kendini zmleyemeyenler neredeyse gzyana bouluyorlar, intihara kalkyorlar, kaa yneliyorlar. Bu konuda
kendini zmleyememek, gzyana boar, intihara gtrr. ki
kiinin bireycilii ok daha tehlikelidir.

Sevgiyi gelitirdiin oranda sava,

sava gelitirdiin oranda sevgiyi gelitirirsin
Dolaysyla aile zmlemesi birey zmlememizle i iedir,
ama daha kapsamldr. Aileyi devrimciletirmek veya erkek-kadn ilikilerini devrimciletirmek bireyi devrimciletirmekten daha zordur. nce bu alanlardaki tutuculuklarnz, alkanlklarnz
greceksiniz. Mmknse bu temelde eskiyi katletmeyi gze alacaksnz. Eskiye dayal her eyde sevgi-duygu yok. Aslnda varsa da o sevginin iinde ihanet var, katliam var; kii olarak kadnn
bin defa kendini inkar etmesi, be paralk duruma veya onursuz
biri haline getirmesi var. Ne anladk bu sevgiden, ilikiden? sterseniz deneyin derim, bu konuda da zgrsnz, ama bir hafta
gemeden bu ilikinin sizin banza ne getireceini greceksi125

niz. Neden mi? Nedenleri sralanyor. Kadn erkein aleyhinde

bir dolap gibi alyor veya onu bir deirmen gibi tyor. Erkek bir hafta dayansa bravo derim. Eer kadn onurundan taviz
vermiyorsa, erkek gnlk olarak cinsel ilikiden tutalm yemeimeye, bilmem her trl ilikiye kadar egemenlik ister. Erkek
kadna hakaret etme, hie sayma ve saygszlk etmeye gre ekillenmitir. Bu anlamda sper bir gericidir. Kadn ise onurum
kalmad, bir kocakar, yatalak oldum; fiziki olarak, ruhi olarak,
dnsel olarak bittim diyor. Bir kyl kadnna bakn, dncesi bitmi, fizii kle olmu ve ylp kalm. Bedeninde ruh
diye bir ey grmek mmkn deil. Bu kadn erkek ne yapacak?
Tekmeleyecek, hakaret edecek. Yaklam bu yaklam deil midir? Tabii byle bir kar bir ey yapamaz, bitiktir.
Hani kurduunuz ak vard, duygu vard; ama sizin iin 20
yanda yaam ld. Ben, yaama sayglym. Bir de bu ynyle
yaam kurtarmaya ahdettim. Kadn-erkek ilikilerinde bu dzeyi kabul etmeyeceim. Bu, byk bir savaa dnt bende. Ne
kendimi byle bir koca, ne de karmdakini byle bir kar haline
getiririm. Grld gibi bugn bu sava genelleti ve bir cinsin
zgrlk savamna dnt.
Evet, imdi sizinle verdiim bir savatr. Sizin parti iindeki
yaamnzla verilen savatan baka bir ey deildir. Aslnda sava cinsel adan yayorsunuz. Bunu cinsin zgrl adna yrtyorsunuz. Baka trl alternatifi ise dier yaam biimidir.
sterseniz deneyin. Ama ikinci gn ikayet etmeyeceksiniz. rgt bana yardmc olsun, beni cephe gerisine alsn, beni sava dna atsn demeyeceksiniz. Avrupa'da birka kii kt. Aslnda
doru drst yaamasn bile bilmiyorlar. Buna evlilik de demeyeceim. Bunlar imdi en byk hainlerdir. Frsat bulsalar, partimizi bitirirler. Gney'e kaanlar oldu; bunlar da frsat bulsalar
partimizi bitirirler. Bamza bela olan bir kz vard. On yl
srtmzda tadk. En son merkezimizden birisini alp kat.
Paramz da ald. ok nemli grevler vard, onlara da ihanet etti. En deme kontra byle vurur mu darbeyi? Kendisi diyordu,
126

onlar vurduum darbenin acsn yllarca duyar. Yiitlie bakn! Byle onlarca rnek kt. Yine bir tane gerillada vard, yaramaz biriydi. Nasl kandrd; yetkisine dayanarak gitti. imdi
itiraflar kouunda bir oruspudur. ok byk bir ac ama gerek. Btn kzlar bu hale getirmeye alyorlard. Szde birbirlerini alp katlar. Szde kurtarma hareketi dzenlemilerdi.
Parti iindeki rnekleri fazla amak istemiyorum. Kendi yaadm deneyimleri, mcadeleleri anlattm. ok stratejik ve ayn
zamanda komik. Zor bir sorun. Ak pek kolay deil, byk sayg isteyen itir. Onun da temeli rgtlenmelere ve baarlara
dayanr. Ben ak syleyeyim; baaramayan kadna ben metelik
kadar niye deer vereyim! ster erkek olsun, ister kadn olsun,
deer grmeyince saygn olmaz. Saygn olmaynca sevgin olmaz,
bundan da gl iliki olmaz. ok ak: rgt yenilsin; vatan,
millet, halk tmyle elden gitsin; sen ben ak kurtardm,
Avrupa'da yaam ayarladm, bilmem falan rgte sndm
diyeceksin! En byk namussuzluktur bu. Birbirlerinizi bu ekilde kurtarmak, birbirlerinizi bu ekilde sk skya korumak, namus mudur! Bunlar yakalayp paralasan, haklsn. Bu anlamda
tavr dorudur. Dier yanna bakyorsunuz, ilikilere zgrlk,
eitlik, sayg ve sevgi sanmyorum baka yerde bu kadar verilsin, bir baka kii bu i iin bu kadar urasn.
Ksacas yrtyoruz mcadeleyi. Hi kimse kolay zm
beklememelidir. Emek ister bu konular da. Madem duygulara
sayglyz, o zaman onun emekle balantsn kuracaz. Bu
konuda emee saygszlk etmemek gerekiyor. Yani kendinizi ne
kaptrn, ne kapn. Ucuz erkek yaklamlarna alet olmayn.
Emeiniz olmadan zellikle erkeklerin ynetici kesimine dayanarak kendinizi ucuz kurtulu yoluna veya rgtte mesafe almaya
kaptrmayn. Ne ucuz sevin, ne de ucuz sevilin. Kendinizi
sevginin yoluna doru koyun.
Sevgi gereklidir. Devrimcilerin sevgi olayna doru yaklamamalar, sevgi gelitirmemeleri tehlikelidir. Bir slogan ortaya attk: Sevgiyi gelitirdiin oranda sava gelitirirsin, sava
127

gelitirdiin oranda sevgiyi gelitirirsin! Doru bir formldr. Bu her dzeydeki savamdr; ben kendi deneyimimden biliyorum. Neden bu kadar ilgi gsteriyorum kadn cinsine?
Aslnda sava gelitirmiim de ondan. Ben eskiden byle deildim. Siz neden imdi detayl, duyarl bir ilgi gelitiriyorsunuz?
Biraz savaa ilgi duydunuz da ondan; gerillaya katlmak isteyen
kzn sevgisinde ycelik balar da ondan. Tabii sadece istemek
yetmiyor. Onun rgtn, tarzn ve taktiini gelitirirseniz en
deerli sevgi balarna ularsnz. Ve buradan lke kurtulur. yleyse lkenin ve insann temel kurtulu gc olun. ok saygl
varlklar ortaya karn.

nsan atom gcnde bir yetenektir

Kadn sorunu tartmalarn byle deiik alardan ele alrken, ama, parti yaamndaki tkanklklar gidermek ve devrimci
militann ileyiini fazla engelle karlamadan cokulu bir aka
doru gtrmektir. Bilindii zere, insan byk bir enerji deposudur. O enerji sakl kaldka rr, doaya karr, doa kanunlarna gre ilev grr. Biz yaayan insan potansiyel olmaktan
karp enerjiye dntrmek, bunu da temel zmleyici alan
olarak siyasi ve giderek askeri savama aktarak aktif bir e haline getirmek istiyoruz. Gerekten insan atom gcnde bir
yetenektir; mesele onu patlatabilmektir.
Bunun kadn sorunuyla ilikisi nedir diyeceksiniz? Kaba bir
cinsellikten kurtulamam insan, adeta bir patlamadr. Ama ernobil gibi kaza yapar; sadece insanlar ldrr, fel eder,
kansere gtrr. Biliyorum tutsak ettikleri insan var, kadn var.
Btn yetenekleriyle boulmu, yaamadan lmtr. Bunu
paralamak gerekir. Neden ok saptrlm kiiliklerin potansiyelleri aktifletirilmeye allyor? Bu tamamen egemen snfn smrc iren karlarna gre bir kadn ayarlamas, bir
iliki ayarlamasdr. Buna kar savalmadan yaama sayg ge128

litirilemez. Nereden baklrsa baklsn kadnn etrafndaki dnyann sert darbelemeler temelinde yeni kavramlarla kirinin
giderilmesi, bununla birlikte daha temiz-berrak bir enerji aktlarak, kadnn kiiliini bulan ve aktifleen bir varlk haline getirilmesi tartmasz bir devrim grevidir.
Buna inanyoruz ve kadn enerjisini aa karmak iin de tm
gcmz ortaya koyuyoruz. Snfsal bask, gelenek ve ahlak, yine erkek egemenlikli toplumun muazzam denetimi kadn olduka nefes alamaz duruma getirmitir. Devrim her bask altndaki
grubu, halk, topluluu aa kartrken, bir yandan da bunlardan kuvvet oluturuyor. Kadn iin bu daha ok gereklidir.
ncelikle gereklii yanllar ve dorularyla tanmak, ardndan bir de dntrmek gerekiyor. Yanl-doru veya gzel-irkin belirlendikten sonra dnm balatmak gerekiyor. Bylelikle
yanl ve irkini atrp, doruyu ve gzeli egemen klma grevi
gerekletirilebilir. Bunu da devrim yapar. Sorun objektiftir ve devrimin de es geemeyecei bir grev alandr. Bizde bu en tkatan
bir etkendir. Parti iinde olsun, parti dnda olsun, kiiler birbirlerini glendirme yoluna girmemilerdir. Hala tkezleme yolunu
yayorlar. Mesela eitlik dzeni diyorsunuz; eitlik ne demektir? Evlilii ele alalm; buna, insan soyunun yry beraberlii
veya birliktelii diyelim. Eer bunda ama beraberlii, karar
beraberlii varsa, bu, elik salanm demektir. Fakat bu birliktelik kurumu olan aile kurumu drmenin, yry dorultusuyla
elitirmenin bir arac durumuna gelmise, bu durumda o toplumun, ulusun karna kart bir konuma gelmise o zaman biz salkl bir elik-evlilik ilikisinden, zgr ilikilerden bahsedemeyiz.
Dolaysyla aileyi bu temelde sert bir eletiriye tabi tutmamz, yine
ilikileri eletiriye amamz kanlmazdr.
Bu nasl iliki, nasl yaamdr; ite bunu parti ortamnda ok
ynl abalarla ilerletmeye alyoruz. Bunun da anlalmayacak, yadrganacak bir yn yok; nk grevdir. Zaten kadnlar,
toplumun dayatt bask ve kabul edilemez durumlardan dolay
partiye akn ediyorlar. En temel neden budur. Bunun karln
129

grmelisiniz. Parti zgrlk yaklamn vermekle ve kadn da

uygulamakla mkelleftir. nsan kendi istemlerini buna ters
drmemelidir. zellikle kendi zlemlerini savamyla birletirmelidir. Nitekim partinin sava bir anlamda kadn savamdr
da. Aradaki ba iyi kurmasn bilmek gerekiyor.

Boyun emektense mcadele yolunda

her gn lmek daha yerindedir
Geleneklere mahkum olup bountuya gelmektense, zgrlk
uruna byk bir mcadeleye ynelmek bin defa yerindedir. Deil yllarca, bir an bile tahamml edilemez koullara boyun emektense, mcadele yolunda her gn bin defa lmek daha
yerindedir. zgrlk ekmek-sudan daha nce gelir. Ekmek-su
temel ihtiyatr deyip de krettiinizde yaamn en temel bir
deerine ters dm olursunuz. Bu sizin baaaya gidiinizin
de temel nedenidir. Ama bunun yerine zgrlk ve onun
mcadelesine ynelirseniz, bu doru bir tutumdur.
PKK gelimesinin tanm byle yaplr. Nitekim esas olarak
PKK'nin bu zellii kadn ekmitir. Biz zmlemelerle buna
aklk getiriyoruz, yine bunun gereklerinin nasl yerine getirileceini belirliyoruz. Hi phesiz reetevari veya yle bir anlk
zm getiremeyiz. Her sorunun zmnde olduu gibi, burada da yllarn mcadelesine ihtiya vardr. Ayrca her alanda olduu gibi bu alann da yaratcla ihtiyac vardr. En nemlisi de
bu, rgtle olur. rgt de eittir sava demektir.
Bu konuda zellikle benim gelitirdiim tartmalar biraz kiiseldir; parti de tartr ve giderek kendisine mal eder.
Dolaysyla tartmaya katlmak hem hakknz, hem de grevinizdir. Parti birliine ters dmeden onu glendiren zelliine
dikkat ederseniz, tabu diye bir ey tanmadan sorunu tartmaya,
zme sokun. Bizim kadna gstereceimiz, bu anlamda erkee de gstereceimiz sayg, geleneklerin ar etkisi altnda inim
130

inim inlemektense zgrle g yetirmesini salamaktr.

Saygnn en gereki ifadesi budur. Hatta diyebiliriz ki, devrimimizin en byk zellii insann saygdeer bir varlk olduunu,
insan olmann onuruna sayg gsterilmesi gerektiini ortaya koymasdr. Daha da somutlatrrsak: Problem var. Kyller 15 yana gelmeden ban balamak biiminde bir zmle
sonulandrr. Burjuvazi, emperyalizm kadn en kt bir meta
haline getirerek, daha da insafszca zme gtrr. Onu plak
bir metaya dntrr. Sosyalist veya zgrlk zm byle
olamaz. Ne feodalizmin kadn yedi peeye brndrerek rtbas
etmesi, ne emperyalist kapitalizmin ak pazarda suni
mekanizmalarnn yarda yapmas bir zm tarz olamaz. zgrlk yaklam insanidir ve bu temelde bizim dnya grmz de vardr. ncelikle tartmak bunun kavranmas iindir.
Git filann kzn al getir, u kz bul ilet, kar reklama, piyasada kullan demek tek kelimeyle saygszlktr. Bundan da teye hakarettir, kfrdr, lmden beterdir, yaamn tehditidir.
Dolaysyla sorun yaamsaldr. Zaten kadnlar bu nedenle partiye gelmek istiyorlar. Yine bu nedenle partiden hakl olarak baz beklentiler iindedirler. zgrlk beklentilerinize doru zm
istiyorsunuz ve bunun iin gznz krpmadan kahramanca
kendinizi feda ediyorsunuz. Yzlerce bayan yoldamz teslim
olmamann, boyun ememenin bu zgrlkle balants iinde
kendini feda etmitir. Bir bombayla, bir kurunla bu soylu tutumu sergilediler. Bunu grmemek, grp de hakkn vermemek
byk saygszlktr. Bu byk deerlere hakkn vermemek, onlarn ansna bal olmamaktr.

Kleler de e edinme hakkn

mcadeleyle kazandlar
ereve eer byleyse, kavraynz gelimelidir. Doru-yanl
ayrmn cesaretle yapmalsnz. Her ilikide olduu gibi, burada da
131

devrime hizmet eden biimler var. Bu ayrmlar yapacaz. Evet

veya hayr denilecek durumlar var. zgrlk alandr buras. Bunu aa karacamz kadar, koruyup kollarz ve zaferini salarz.
Bunun da dmanlar vardr. Parti iinde en younluklu bir sava
bu alanda verilir. Parti iine tarlm kadn demek, zerinde en ok
savam verilecek bir olaya balang yapmak demektir. Kadn-erkek ilikilerine eit ve zgr yaklam imkan tanmak demektir. Siz
bu gerei iyi gremediniz. likilere dz, ocuka, seviyesizce ve
yzeysel yaklam gsterdiniz. Bu, geleneklere gre hafifliinizin
bir izahdr da. Halbuki byk savam iin biz baz balanglar
yaptk. Kadn partiye katld diye kurtuldu mu, hayr. Sadece byk
savam ansn elde etti. Kadnn eline silah verdik, kendini kantlad m, hayr. Kendini kantlamas iin bir frsat sunduk. Tabii
bunlar da ok ters yorumlayanlar az kmad. Bir iki silah patlatyor
ve bylece kendini drt drtlk devrimci yerine koyuyor. Yine
saflarda birka gn bakalarnn gcyle ayakta kalmay, kiiliinin ispat gibi deerlendiriyor. Bunlar ok ocuka ve bireysel yaklamlardr, balang admlardr; gerisi byk bir mcadele
tarafndan belirlenecektir. Kald ki sava vermenin platformunu yakaladnz, ama sava kazanmadnz; kazanmak iin ok abanz
olacak. Tabii bizim kadna mcadele dayatmasnda bulunmamz
onu kendine getirmenin yegane yoludur. Onun aleyhinde olan her
eyle savayoruz. Hakkn olan her eye ula ama, mcadele
edilerek bu baarlabilir.
Klelerin uzun sre e edinme hakk yoktu, mcadeleyle e
edinme hakkn kazandlar. Serflerin de fazla zgr e edinme
hakk yoktu, uzun sren mcadele sonucu bu hakk elde ettiler.
Proletarya da tam zgr e edinemedi. Sosyalizm buna biraz imkan verdi. Tarihe baktmzda bir ailenin geliimi bile halklamakla, bir lkede younlamakla, devletlemekle balants
vardr. ingenelerde neden fazla aile kurumu gelimemitir?
nk yerleri yurtlar, belli bir ulusal kimlikleri yokur.
Btn bunlar, baz nyarglarnz ykmak ve sizi gereklerle
temas ettirmek iin sylyorum. Bu kadar yzeysel, gsz
132

insanlar ne yapabilir? Yalnz kadn da deil, erkek de yle. Bu durumu yaarken, beendirtme kabiliyetinizi nasl gelitireceiz veya bu hangi yzle olacaktr? Hi bunu dnmediniz mi? Ayp
deil, ben de bir anlamda kendimi beendirtmeye alyorum.
nk nder bir yerde kendini halkna sunan kiidir. Halkm beni beenir mi beenmez mi veya kadnlar beni beenir mi beenmez mi gibi bir sorun olmamakla birlikte, yle bir zenginlik
yaratacaksn ki, halkn seni benimsesin. Bir aa gibi stne kurulamazsn. Ona beylik-paalk yapamazsn. Biraz can varsa o da
ksn diyemezsin. Onu karnda cce haline getiremezsin. Ama
sizin geleneksel yaklamlarnz byledir. Bu temelde bir koca karlaynz, bir egemen snf karlaynz, bir erkek karlaynz var. Bir halk, bir lke nedir? Ne nerededir? Ne nereden geldi,
nereye gitti? Ben bunun neresindeyim? Buna benzer sorular sormuyor ve cevap vermiyorsunuz. Adeta, byle gelmi, byle gidecek diyorsunuz. Tabii devrim bunlar deitirmek istiyor.

Apoculuk
en zor ilere girimekten ekinmemektir
Oldum olas ben, bu durumu yaayan insanmz beenmedim.
ddiasz, hafif, aresiz, verimsiz olan bu insana, bu kiilie tepki
duydum ve devrimcilie yneldim. ok sorunlu bir insan kendini
nasl zenginletirir sorusuna cevap olmaya altm. Ulusal dzey,
sosyal dzey, hatta insani, yani enternasyonal dzeyle acaba beni
biraz dinlerler ve biraz anlarlar m konusunda younlatm. Ama
siz daha ok bir aile erevesinde yaklayorsunuz. Bu kadar dar
ve geri yaklalmaz soruna. Bir kymet ifade etmesi iin dzeyin
gl olmas gerekiyor. Tabii bu da parti silahyla, rgt gcyle
salanr. Siyasi yeteneinle, zmleme kabiliyetinle, savama ustalnla zenginleirsin. Sonuta maddiyat da getirirsin, maneviyat
da. O zaman g-kuvvet senindir. Byle insanlar birbirleriyle yryebilir. Uluslararas dzeyde beni niye kimse kabul etmiyor bir
133

nder olarak. nk Krt halk ok yoksul, onu stratejik bir kuvvet

haline getirmedike, uluslararas dengede nemli bir rol oynayacak bir konuma getirmedike biliyorum ki, benim de deerim fazla olmaz. Bu beni stratejik nderlie gtrd. Aslnda bir
benzetmeyle kadn yerine koyarsanz Krt halkn daha iyi
anlarsnz. rnein siz kadnlar niye kimse fazla ciddiye almaz?
Erkekler niye ok ucuz yaklarlar. ok hakl olarak beklentiniz
olan doru bir sevgi, geim, salk, eitim yaklam niye
nlerinize konulmaz? nk fakirsiniz, yani gszsnz. Erkek
ilk rpda ben bu kadn kaa ve nasl alrm diyor. Neden? nk fazla arlnz yok. rnein bir Alman kz bir Trk kzna
gre bir kymet ifade eder. On tane Trk erkei karsnda ezicidir.
Trk erkei karlk yapar o kzlara. Ama ayn erkek, Anadolu
kzna kar izbandot gibidir. te bunu anlamak zorundayz. Neden Trk kzna gelince byledir? Zaten ne gc var! Yine
dncesi zaten bitirilmi durumda. Yrei atyor mu, belli deil.
Ben bunun dehetine kapldm iin zgrlk sorununa el
attm. Btn bunlar, belki size artrmaz ama benim iin bir
nevi hidrojen enerjisinin roketleri itmesi gibi bir itim nedenidir.
Kabul edilmez statler vardr. Bu PKK'ye yol aar; bu da
sorunlara zm yolu demektir. Siz ise ancak alarsnz. Vay
bamza gelen deyip, kader olarak bakyorsunuz. Benim iyiliim, gzelliim hibirinizin denemedii bir biimde buna kader
gzyle bakmamamdr. Hemen giri ve kartr, sonu ne olursa
olsun; Apoculuk biraz da budur ve dorudur.
Bunlar sadece sizin iin deil, erkek iin de gereklidir. Kendi
hayat hikayemi iyi biliyorum. Kadn-erkek ilikisi sz konusu olduunda, gen yata ne kimse beni mutlu grrd, ne de ben
byle bir eyi kendime yaktrrdm. Her eyi kendi zgr irademle yaratmazsam namerdim, dedim ve dzene dayal baz ilikileri almaya altk; genlik yllarnda, bu ayp deil, bir
bayanla iliki kurmaya altm. Bunu aklamz. Sonralar unu ok iyi anladk ki, dzenin hazrlad ve gelitirdii hibir
ey yle keyfince alnp kullanlmaya msait deildir. Dzenin
134

sunduu her ey onun kar iindir. Buna kar bir tutum iinde
olmak byk bir yaklamdr aslnda.
Dolaysyla dzenden kaynaklanan birok ilikiye, kiilie
hakl olarak kukuyla yaklamak gerekiyor. Bunu polislik anlamnda sylemiyorum. Bir deerlendirmemde, abartmal tarzda
sylense de, kadn iin objektif ajan olma nitelii en yaygn
cins demitim. Neden objektif ajandr? Hakim iradeyle sper
teslim olmutur. Hakim iradeye, erkek egemenliine, snf egemenliine bu kadar tabii olan bir kiilik, elbette ki bir objektif
ajandr. Bu gereklik klelii, teslimiyeti ve uzlamay krkler.
Bu adan zgrlk yaklamna ok yklendik. unu da syledik: Kadn tam zgrletirirsen, ok radikal bir devrime yol am olursun. Dorudur bu deerlendirme. nk yoksul bir
halkn stratejik kymeti yoktur. Bir ynyle de tam tutsaklk kendin iin bir kuvvet ortaya karma zeminini sunar. Eer
kendimize admz bile yaktramayacamz kadar dmsek,
bilin ki, deerimizi ok yitirmiiz. Bu aile, kadn ve erkek iin
de sylenebilir. Yaamsal kymet yoksa, bu demektir ki, birileri
seni ok drm. O zaman buna kader mi diyeceksin; byle gelmi byle gider mi diyeceksin? Hayr. Bunun nedenleri
toplumsaldr, zm de toplumsaldr ve dili de mcadeledir.
ok ak ki sizi bir mcadele slubuna, yntemine aryoruz.
Her eyden nce mcadelenin tanm ve amac vardr. Ardndan
kymet kazanm kiilikler ve ilikiler. Grlyor ki, anlattklarm gereklerimize hayli uygun ve gereklidir.

Soruna ulusal yaklam,

uluslararas alana da katk sunar
Bu meseleyi tabulatranlar, duygusallk stne duygusallk,
sululuk stne sululuk, cinsellik stne cinsellikle bastranlar
kimlerdir? Meselenin dmanlardr. Direkt ya da dolayl kadn
saymayanlar, sevmesini bilmeyenlerdir. Bunu kendine yaktran
135

kle kadndr. Bu tr dalgalanmalarla kendini geitiren kimdir;

neyin nesidir? Yarasn anlamayan, kleliini anlamayan ve buna uygun mcadele vermeyen kadn nedir? Mcadelesi soylu, ilkeli, kararl deilse, bu demektir ki sadece bir adi kadn olmann
oyunlar iindedir. Erkek iin de geerlidir; kadna sadece boyun
edirmekle urar. Bu erkek partinin bir kadna neden ve nasl
ilgi gsterdiini bilmiyor. Yine arkada veya yolda olmasn bilmiyor; ikinci gn ilikileri saptryor. Byle bir erkek, devrimciden baka her eydir. Sorun, kiilii aa karmada, bir yerde
turnusol kad grevini gryor.
Gryorsunuz ki, konu karmak; siz kadnlarla ciddi bir toplant yapmaya kimse girimiyor. Ben sorunun ne kadar teorik olduunu ve hatta siyasal, rgtsel bakmdan ne kadar nem
arzettiini anlatsam belki diliniz uuklar. Bu akll olmanzn da
balangcdr. Dncenize ykleniyorsunuz yava yava, bu iyi
bir gelimedir. Klelii kader olarak gren statye, tutuma ve eski yaama kar savamay iyi balattk. Sizleri nce dnen, tartan ve bamsz olarak ayakta duran bir kadn haline getirmenin
koullarn yarattk. En yaknlarnzn bile sizinle tartma toplants yapmadn bilirsiniz. ok sevdikleriniz, sevgilileriniz
olabilir ama bunlar tenezzl edip de ciddi bir tartmay,
deerlendirmeyi sizinle yapmazlar. Hep bastrrlar, kandrrlar.
Hayr bu sevgili yaklam deildir, aldatmacadr. Bizim zgr
ilikilerin nne ciddi tartmay, deerlendirmeyi koymanz ve
buna deerli kiiliklerin zgrletike, bamszlatka layk olabileceklerini dnmemiz ok anlalrdr. Bunu reddetmenin,
yadsmann yansra srekli her trl drme ve basitletirme
yaklamlarn egemen klmann kabul edilmezlii de anlalrdr. Biraz sayg istiyorsanz, biraz toplumsal kurumlarda-kurulularda ciddiyet istiyorsanz, ite byle elde edilir.
Parti iindeki tartmalar bu dzeyde gtryorum. Siz de hemen akla gelecek her soruna bu tartmann nda yaklayorsunuz. Adam cinsel sorun mu diyor, al sana bunun yaklam; ak
sorunu mu diyor, al sana akn kanunu; sevgi veya bir insanla be136

raberlik-birliktelik mi istiyor, al sana bunun kural; estetik-gzellik mi istiyor, al sana yntemi... Dikkat edilirse, burada keyfiyet
yoktur, gereki bir yaklam vardr. Ama sizin hisleriniz baka,
tutkularnz bakadr. Kendi tutumunuzda srar etmenin tutuculuk olduu, rgte-partiye kar direnme anlamna geldii, zellikle bu konudaki gzkaraln ihanete gtrd rnekleriyle
verilmitir. Kolay deil gerek kadn-erkek ilikisi, elik-dostluk
ilikisi. Bu kadn-erkek ilikilerini reddetmek deildir, ilikilerin
deiimini, dnmn gerekletirmektir. Kald ki dzenin belirledii ilikiler, gelenekler, dogmalar ve yasaklar doruyu vermiyor bize, tersine aldatyor bizi. Devrim ise doruyu veriyor
ama bu da yaratclk istiyor, soyluluk istiyor, ycelik istiyor.
Bazlar hala iyi anlatyorsun da somut zm yok diyor; somut zm baka nasl olacak! zm dedikleri galiba illede iki
kiinin bir araya gelmesi ve birbirlerini alp kamasdr. Yani tortu
bir iliki isteniyor. Bu ilkellemedir, seviyeden dmedir veya inkardr. Ulusal dzeye zm getirmek bizim bu yaklamlarla
balantldr. Ulusal aile, ulusal sevgi, ulusal ahlak, ulusal ak,
ulusal kadn, ulusal erkek, hatta her dzeyde ilikilerin bu erevede ele alnmas en dorusudur. Biliyorsunuz bu, ulusal dzeyde olduu kadar da enternasyonaldir. Ulusal dzey zmlendi
mi, enternasyonal dzeye de katk sunulmu demektir. ok ak;
biraz byle gelimek durumundadr.

Bir taraf olarak

kendi kaderinizi zgrce belirleyin
Sizler tartmalar tabii ki gelitirebilirsiniz. Bizden en ok isteyebileceiniz bir tartma zgrldr. Ortam basks olmayacak, ama sizler de rgtn disiplinine ve bu konudaki muazzam
yanl anlaylara, dayatmalara doru karlk vermelisiniz. En
nemlisi de doru bir yaamn sekin ve mcadeleci bir taraftar olmalsnz. Diliniz almal, beyniniz almal, yreiniz at137

maldr. Bu konuda bir yaratl, yetkinlemeyi kendinizde salamalsnz. Yani bir tarafsnz; bana gre ayarlanmayn veya erkee gre ayarlanmayn, kendinize gre ayarlann. Salnz,
zgrlnz, bir cins olarak kendi kaderinizi belirlemeniz iin
ne gerekiyorsa onu yapn.
zgrlk yaklam budur. Sizin yaadnz ok zel sorunlar
bu erevede zme kavuabilir. Gemite yaadnz baz hafif ilikiler olabilir; onlar ne ok dert edinin, ne de ok zleyin.
Kaybedilecek bir dnyanz yok, ama kazanacanz bir dnya var.
Eer byleyse gemiin etkisi altna girmeyerek, ona duyacanz
tepkiyle gelecee grkemli yry balatabilirsiniz. Nitekim
halkmz zgrletirmek teorimizde biraz byle geliti. Yine bireysel zgrletirme pratiimiz de bu hususlardan g ald. Tm
bunlar esas alan bir iliki tarzna girin. Adn ne koyarsan koy,
bu makuldur, deerlidir. Yine adn ne koyarsan koy, bu ereveyi yrtan, dtalayan tarz makul ve deerli deildir.
Bu ereveyi tutturabilecek misiniz? Benim bu konuda abalarm var. Bunu kavrayp gelimenize uyarlayabiliyor musunuz?
Tartmalarda yntem hatasna dmeyin. Gemite bilmem ne
yapld; benimle filan erkek arasnda ne oldu vb. noktalara taklmak tartmay seviyesizletirmektir. Hatta ak da olmu
olabilirsiniz, szl veya evli de olabilirsiniz ama bu zgrlk sorunlar yine de geerlidir. Kadn tartmas denilince herkes hafiflik anlyor, ama tam tersine ciddidir. likilerin hepsine yoz
diyerek kestirip atmamak lazm; ok deerli ilikiler gelitirilebilir. Bu konuda ilkelere, erevelere dikkat edilmek kaydyla,
bunlar maske edinip kendi adiliini, kendi anti-sosyal, anti-siyasal ve rgtsel gerekliinizi gizlemeyin. Gerekten bu ereve ve ilkeyi benimseyerek insanlara, erkeklere yaklamnz ok
gerekli olduu gibi, sizi epey gl de klabilir. Hatta bu bir
grevdir. Yani sadece bir teorik tartma gereksinimi deil, ciddi
bir rgtsel grevdir. Dolaysyla erkekleri eitmelisiniz.
Bunun zerine ok dneceksiniz. Sizin sorununuz burada
bireycilik yapmak deildir. rgt bireyciliini tarttk ve birey138

cilii uruna kendini ne hale getirenleri grdk. Siz de duygu bireyciliini yapmayn. Srf isteim, srf akm, bilmem
duygularm biiminde rgt altst etmeyin. Duygularnz kolektiflesin, sevgileriniz genellesin, beeni durumunuz tek bir
kiiyi putlatrmasn. Zaten byle yapmazsanz, bizim anlaya
asla ulaamazsnz. Ulusal dzeyden bahsediyorum. Kald ki, ulusal dzey ve gzellik aray, sevgi kavray, beeni kavray,
red kavray, irkinlik kavray gelimedike siz bireysel anlamda da doru tercih gelitiremezsiniz. Ama sizin yaklamlarnz muazzam bireycidir. Tutkuyla balandnz biri varsa,
lseniz de brakamyorsunuz. Hain bile olsa onunla gidiyorsunuz. Fiziiniz gitmese de kalbiniz ve duygularnz gider. Bunlar sizi sulamak iin deil, ok hayati gerekleri grmeniz ve
buna gre esas halkalar yakalamanz iin sylyorum...

Kiiler ahsnda ulusal ve

toplumsal dzeyi zmlyoruz
Evet, tartmalarla konuyu daha da derinletirebiliriz. C.
arkada siz ne diyorsunuz?
C.: Krdistan gibi bir lkede byle bir sorunu bu dzeyde
gndeme getirmek yle kolay deil. Sanyorum bunun imdiden
gndeme getirilmesi gelitirilmek istenen devrim ve dmann
olas tuzaklarn boa karmak asndan nemlidir.
P.: Devrimin nndeki tuzaklar nceden grmek ve gidermek asndan byk neme haizdir diyorsunuz...
C.: Evet. Benim grebildiim, bu, sadece kadn gericiliine
kar deil, ayn zamanda erkek gericiliine kar da verilen bir
mcadeledir. Bu anlamda da nemli. Fakat bayan arkadalarn en
ok grmeleri gereken nokta, sanki bu mcadeleye kendi abalaryla ulalm gibi bir yanlgl yaklamdr. Onun iin de fazla
deerini bilmeme tutumu var. Halbuki, Parti nderlii'nin
abalaryla bu ortama ulatlar. Bunu iyi deerlendirmeleri ve bu139

na dayanarak zgrlemeyi baarmalar gerekir. Ancak bu tarzla kendilerini benimsetebilir, kavratabilirler; baka trl zor. Bu
konuda byk aba sergilemeleri gerekir. Salt partinin abalaryla
benimsemeleri zordur.
Bana gre parti, sorunu ok net ortaya koyuyor. Gerekten vatan olmayan bir halkn evlatlarnn bu koullarda kiisel sevgiden bahsetmeleri doru deil. Kald ki bunun gereklemesi de
mmkn deil. Vatan olmayanlarn zgrl de yoktur. Bu durumda istediimiz kadar zgr olduumuzu syleyelim, bu gerek olamaz. Hele hele Trkiye koullarnda yaplan devrimci
evliliklerin devrimci evliliklerle hi alakas yok. zgrlemeden zgr iliki gerekleemez.
P.: Yani geleneksel evliliklerden daha tehlikeli.
C.: Evet. Zaten tehlike, bunun devrimcilik adna
yaplmasndadr. nsann lkesi zgrletii oranda insan zgrleebilir. O zaman zgr iliki de yakalanabilir. Bu olmadan ne
tr bir iliki olursa olsun, onun zgr bir iliki olmayaca ak.
Kendim inanmyorum.
P.: C. arkada ilke dzeyinde doru yaklayor. Fakat una ters
dmyoruz; bu ilke esas alnmak kaydyla, kii kendi sevgilerini,
beenilerini ortaya koyabilir. Tabii ilke ve ama asla gzard
edilmeyecek. Unuttum amac, kalbim takld denilerek, parti bir
tarafa, lke bir tarafa atlrsa geriye ka kalr. Nitekim zgrlk
isteminin altnda bu temelde birok sapknlklar gelitirildi. yi niyetli olsanz da, kuracanz ilikinin amacn, srecini ilkeye gre
ok sk skya denetlemezseniz, gerekten ok ahmaka kaybedebilirsiniz. lke ile pratik arasndaki balantya ok dikkat etmeniz
gerekiyor. nk bu konuda sanldndan daha fazla ilke ad altnda inkarclk, pratik ad altnda da dknlk yaanyor. Teori-pratik birliktelii her meselede olduu gibi, burada da ok balantldr.
zgrlk ilkesini hayata geirmek, tam bir sava iidir. zellikle
nderlik gereini mutlaka iyi anlamalsnz. Olaylar hem aa
kavuturuyoruz, hem de pratikte yrtyoruz.
Aslnda ben sadece sizlerle bireysel zm gelitirmiyorum. Bel140

ki bir grupsunuz ve parti iine tarlmsnz ama ulusal dzeyin,

toplumun tmnn zmlenmesi iin sizleri ele alp iliyoruz.
Dolaysyla kendinizi, dar yaklald gibi ucuzca zgrletim, birey olarak kazandm diye aldatmayn. Kazandm dediinizde,
ulusal dzeyi zmlemi olacaksnz. Ama bu konularda ne kadar
dar olduunuzu da siz ok iyi biliyorsunuz. Nitekim herkes rgtsel darl iliklerine kadar yayor. Sanki sorunu bireysel dzeyde
halletmekle kendini kurtarm oluyor. Hayr. Kadn sorunu zmek
bir e-dost, aile kurmak deil, ulusal dzeyde zgrl yakalamak,
yine savata zafer kazanmak demektir. Herkes soruyor, kadn sorunu nedir; zm nasl olur? te byle olur.
Trkiye solunun sylemine bakarsan, devrimci evlilik diyor,
ama bu devrimci evlilikten baka her eye benziyor. Ben ingene evliliinin daha anlaml olduunu sylyorum. Bunu sylemitim; epey fkelendiler. Klan ilikilerinden daha tehlikeli
bulduumu da belirtmitim. Tekrar azma almak istemiyorum o
rgtleri. Daha sonra bunun kontra ilikileri olduu da ortaya kt. Trkiye sol pratiinde byle geinen yaklamlar, zgrln
canna okumaktr. PKK bu konuda dorular gerekten gelitirdi, nemli bir aamaya gtrd. Trkiye'nin en deme
sosyalistinin ilikileri bile iflah olmaz bir kk-burjuva olduunu sylemeliyim. Kadn en iren hale getirmitir. Ben Sakp
Sabanc'nn ailesinde belki bir gzellik bulabilirim ama bu sahte
solcularn ailelerinde gzellik bulamam; daha da drlmlk
vardr. Kk-burjuvazinin ahmakl, kendini kandrml var.
Hatta o kapitalistten daha kt bir durumu yayor. Tpk
Sovyetler'deki kapitalizme benziyor. Ama kapitalizmin bu kadar
deerli olmad aktr. Bizim kk-burjuvazinin kapitalist yaklam, Trk byklerinin kapitalist yaklamna gre solda
sfrdr. Tabii devrimci yaklam vardr ve gl temsilini yapmaya alyor. Biraz anlyorsunuz sanyorum. Sorunla kafasn
en ok uratran Z. arkada ne diyorsun?
Z.: Aslnda burada da partileme sorunu var. Ona ulaan kiilii yakalama sorunlarndan tr partileme yaanmyor. Kadn
141

zgrl sorununda da yle. Aslnda ulamak istediimiz hedefi grebiliyoruz, karmzda sosyalizm var, gzel bir dnya var.
Oraya gitmek istiyoruz ancak o zgrl kendimizde gerekletirme noktasna gelindiinde esas sava yaanyor. Yine
amalarla mevcut gereklik arasnda bir eliki yaanyor. O hedeften aslnda hi kopulmuyor, yani gidilmek istenen hedef bizim iin ok net. C. arkadan deindii noktalar ben belirtmek
istiyorum. elikiler aslnda gelecee aktarlmyor. zgr bir toplum yaratma temelinde sorunun zm, hedefi belirleme anlamnda pusulay doru koymaktr. Ama bugn yaanan elikilerin
zm noktasnda fazla militanca bir yaklam, fazla cesur bir
yaklam sergilenmiyor. Gerekten elikiler kendi aknda gidiyor; onlar dondurmak ve gelecee aktarmak yle olmuyor. Bu
elikilerle boumak gerekiyor, savamak gerekiyor. Eer
gelecek hedefi doru tespit edilmise ve sava yntemleri de doru kavranlmsa, sorun artk elikilerle salkl bouma ve burada yenilmeme sorunudur. Ben dorunun gerekletirilmesinin
gelecee ertelenmesi gerektiine inanmyorum; bugnden bunun
iin savamak gerekiyor. zellikle kadn kiilii sz konusu
olduunda, bu kadnn kendini gerekletirme sava, kadnn
kendisini bulma savadr. Eer kadnn yitirildii ve hatta
sevginin de yitirildii noktadaysa, bu doru tespit, kadnn kendisini bulma savam sevgiyle yaratma savadr. Bu emekte kendini bulma savam, ayn zamanda kar cinsle kendini zgrce
btnletirme savamdr, onu da yaratma savamdr. Bunlarn
i ie yrtlmesi gerektiini dnyorum. nk paralandnda savata zayf dyor. Sava btnlkl kavranamyor.

rgtsel izgiye gelmeyenler

zgr ilikiye de gelmiyorlar
P.: Benim uygulamalarm nasl gryorsun? Sorunu gele142

cee erteleme midir, yoksa savan kzgnl ortamnda bile cesurca bir yaklam mdr?
Z.: Bence gl bir yaklam. Burada kendi amdan en azndan kavramaya altm noktalar var. Her eyden nce nderlik dzeyinde yrtlen sava...
P.: nderlik deyip ilahlatrmaya gerek yok; ayn zamanda
parti dzeyi, yani militan dzeyi sz konusudur.
Z.: Parti dzeyi ok farkl bir olay, nderlik dzeyi ok gl
bir tarih zmlemesi zerinde gerekleiyor. Gerek bayan ve
gerekse erkek arkadalarn zmleme dzeyi ise ok zayf. Kendi gereimiz asndan bunu ele aldmzda, gerekletirilmek
istenen savan iine ekildiimizde bile aslnda nasl bir savan iine ekildiimizi farkedemiyoruz; akna dnyoruz, savruluyoruz saa sola. Esas sorun o noktada yaanyor. Yani
buradaki byk elikinin grlmesi gerektiini dnyorum.
P.: Yani rgtsel olayda iine girdiiniz bir durumun benzeri ile kar karyayz. Birey olarak rgtlenmeye doru gelemeyenler, bu iliki sahasnda da doruya, partiye gelemiyorlar. Bunu
kendine gre ok eitli biimlere brndrerek engelleme konumuna, tutuculua yol alyorlar.
Z.: Bir de u noktaya deinmek istiyorum: elikilerin zm
gc nderlik dzeyinde ok byk. Bizlerde ise henz elikilerin kavran bile yok. O kadar st dzeyde bir zm dayatlyor ki, kendi elikileriyle henz tanmam insanlar bunun
altnda eziliyorlar, kavrayamyorlar.
P..: O zaman savata da ezilirsiniz.
Z.: Bu adan zellikle nderlik dzeyinde yrtlen savan,
(ben daha nce de belirtmitim) bence kendi iinde tad birok risk var. Mesela ben o noktay fazla anlamyorum, yani
zorlanyorum. nk o, belki de gelime kaydedebilecek arkadalarn ar bir yk altnda ezilmelerini beraberinde getiriyor ve
sapmalara yol aabiliyor.
P..: Sanmam. Sizinki, benim kendime gre bir parti anlaym var, bir rgt anlaym var; bunu dilediim gibi yaamakta
143

zgr olmalym eklindedir.

Z.: Hayr, onu demek istemiyorum.
P..: Olduka benziyor. Srf kadn olarak yaama isteiniz var.
Ben, tabii kadn olarak hepinizin istediiniz gibi yaamanz bazen topa da tutuyorum. Cuma arkada da belki bunu fark ediyor.
Acaba bunun anlamn biliyor musunuz? Adamn sakat bir nianllk anlay var; bunu havaya uuruyorum. Kendine gre bir kadnlk anlay var, bununla alay ediyorum. Btn bunlar size gre
bir dayaktan daha iddetlidir. Bazen sizin sylediinizin ok tersini sylyorum. Senin sevmeye hakkn yoktur, yaklamaya bile hakkn yoktur diyorum. Bunlar zellikle nderlik dzeyinde
ok gereklidir. Bu yaklam, Krt insann terbiye etmede, Krt
kadnn kendine getirmede nclk dzeyinde yerine getirilmesi gereken bir durumdur. Siz ise bu konuyu herhangi bir birey gibi ele almay esas alyorsunuz. Tipik bir kk-burjuva eitlik
anlayyla kar karyayz. nderlik dzeyi ulusal dzeydir.
Bunu bir trl grmek istemeyiinizi anlamyorum. rgt olaynda da bylesiniz. Kk-burjuva eitlik anlay sanrm birok arkadamzdaki dzeydir. Saygy da yitiriyorsunuz. imdi
ulusal dzeyi asla grememi olarak, benim byle bireysel yorumlanmaya, kadnn da bireysel yorumlanmaya bu kadar tabi tutulmas asl tehlikedir. Tm bu kzlarn hepsini az ok biz biraz
kendine getiriyoruz. Mesela benim grebildiim birok arkadata (kz olsun, erkek olsun) baz tabular var. Bir kza ilgi duymusa, o onun olmal! Bir kzn yaklamnda da buna benzer bir
durum var. Brak onu deyince bu, bazlarna gre saldrdr; onun
ok kutsal deerlerine, zlemlerine saldrdr. Deil aslnda; tersine onu bir elikiye kaldrmaktr. Bir mcadeleye ekmektir.
Belki de yapabileceim en byk iyilik budur. Burada tipik bir
sinema oyunu demeyeceim ama ona benzer bir oyunla kar karyasnz ve biraz da bu oyun gereklidir. Baka trl evlendir kzerkei veya szlendir kz-erkei, acaba o insandan bir hafta sonra
eser kalr m? ok gerici tutkulara sarlrsan, acaba sende lke
sevgisi, hatta zgr iliki imkan kalr m?
144

Risk gze alnmadan zafer kazanlamaz

Tm bunlar ok s bir ekilde deerlendirmeniz bir kavray
noksanl ile izah edilebilir. Bunu hzla gidermelisiniz.
Fethedilecek byk bir dnya var. Tabulardan uzak durun. Ben
ak sak iliki kurun demiyorum. Bundan nefret ederim,
seviyeye ok dikkat ederim. Bana gre kadnla hareket etmek,
artistik bir dzeyde srekli gelimelidir. En gzel konumalar,
en gzel ilikiler, en gzel szler bu iliki sahasnda dile getirilmelidir. nemli bir yaklam. oklar bunu olduka gizli yapar.
zel iliki alandr der. Ben biraz tersini sylyorum; mmknse bunu biraz aa vurun. Dedim ya, ulusal dzeye yayn.
Gzellik ve sevgi btn halk iin gereklidir; ona mal etmeye
aln. Sizin tehlikeli iliki olarak grdnz eyler biraz buna
benzer yaklamlardr. Tabii cesaretiniz yok bu konuda. Biz de
bir ulusal dzeye hitap ettiimiz iin biraz cesur olacaz. Risk
gze alnmadan zafer kazanlamaz. Ben bol bol ak denemesi yapn demiyorum, bol bol iliki kurun ve ykn da demiyorum. Benim dediim u: lkeli olduunuz kadar, pratikte de zengin ve
retken olmaya aln. Kendinizi eitin, yoldalarnz eitin. Birisi size gerek sevgi olayn m dzenliyor, mthi cevaplarnz
olmaldr. Ucuz yaklamlar iine girmeyin. Buna verilecek ok
anlaml cevaplar vardr. Mesela beni ok seviyorsunuz, halk da
beni seviyor, deil mi! ok acmasz grevler nnze koyuyorum. Sevginin karl savatr, diyorum, iyi anlayn. Dndryorum btn bir ulusu. Yzlerce kadn dndryorum ve
zgr kadn biraz byle ortaya kyor.
Tabii bizim iliki dzeyimizi kavramayan birok e vardr
(kontrgerillaclar benim hakkmda kitap da yazmlar). Sk sk
rnek veriyorum: Fatma (Kesire Yldrm) esi, kadnln en
szlm, merkantilist (hep almay esas alan iktisat retisi)
dnemin ticareti gibi, en gelimi bir tccar, tefeci anlayyla bir
verirken bin almaya alan kandrmac bir tarzda kullanyordu.
Cinselliini, kadnln, gcn, sosyalliini, hatta siyasalln
145

partimize katmaya alrken ve szmona benimle paylamaya

karar vermeye alrken bir baktm ki, deveyi havuduyla (semeriyle) ykleyecek. Bana dayanarak btn partiyi teslim alacak ve
beni de kendisine sadk bir erkek durumuna getirecekti. Nasl anladm bunu? Dayatlan bu anlay grdmde, amansz darbeyle ou erkeimizin yapt gibi onu lime lime etmedim. Benim
sonu alc tarzm vardr ve ona gre yklendim. Bu, benim iin
byk bir mcadele olay olmalyd; yle yaptm.
Ne grdk biz burada? Dzenden verili ilikinin karl ok
olabilir. Buradan yararlanabilirsin, ama o da btn gcn yutabilir. Partiye g katmak adna partiyi tasfiye edebilirdi. Birey olarak da kendini glendirmek istedi. Doru tutum iinde
olmazsan, yerle bir olursun. Tabii inkarc davranmyoruz. st
tabakadan da deerli devrimciler kabilir, fakat istisnadr bu.
Yaanan bu deneyimden sonu karmak gerekir. likide zgrl esas almak iin binbir eit dndm. Bir kii bir dier
kiiyle ilikiye geerken neyi almal, neyi vermelidir? Eite,
zgrce yaklam nasl olmaldr? Bu byk deneyimi biz baaryla atlatmasaydk, bugnk salam ereveyi sunmamz
mmkn deildi.
Bu hemen herkes iin az ok geerlidir. Ama eminim ki
herhangi baka birisi benim yerimde olsayd, ya 24 saat iinde
kavga eder, onun sonularn yaard ya da uydusu olurdu.
Aslnda bu ulusal dzeyde genelletirilmesi gereken bir ilikidir.
nk herkesin az ok buna benzer sorunlar var. Bu deneyimden unu kardm: Cinsellik nedir, bununla nasl oynanyor; farkl snflardan olmak nedir, bu nasl alnyor satlyor, g alp
verme ilikisi nedir? Bir de yoldalk sonucunu kardk; gerek
yoldalk nedir sorusunun cevabnda younlatk. Yoldalk zerine olduka deerlendirmeler gelitirdik. Birok teorik deerlendirmeyi hayatn iinden kardm. Amansz bir temelde rgt
ii savam vard. Gerilla vard, bir de bu sahadaki sava vard.
Dile kolay; ben burada baka bir yaama girmedim. Hayr, yaammda btnyle sava genelletirdim ve btn kadnlara mal
146

ettim. O yle btn kadnlar bomaya alrken, ben btn kadnlar ayaa kaldrmak istiyordum. te zm.

Basit bir duygu bile

bir halkn umudunu yerle bir edebilir
Bizim bu dzeye ulatrdmz zme, kar-devrim cephesinden nasl bir karlk verildi? Biliyorsunuz, zindanda ener
provokasyonunda, en ok direnen bir bayan yoldamz sahte bir
ak ayayla partiye en byk darbe haline getirilmek istendi. Tabii ki bu da TC'nin PKK'ye dayatt bir ak maskeli saldryd.
Eer benim yaadm tecrbe olmasayd, bu ak hikayesi bile
PKK'yi yerle bir etmeye yeterdi. yle ayarlanm bir hikaye ki,
grnte mthi duygular var. Okudunuz mektuplar. Sen Rosa Lxemburg'un da ok stndesin, sen dnya kadnnn yle
temsilcisisin" methiyeleri altnda iirler, akla hayale gelmez tutkular, vgler, hep imzal. Baktm yoldam kskvrak balanmtr. ok alttan aldm, ok bilimsel yaklatm, bu TC oyununu
bozalm diye. Direkt veya dolayl sonularnn giderilmesi ok
nemliydi ve zerine gittim. Btn cezaevine, binlerce yoldaa
yanstlan iliki tarzyd.
Bizim yoldalar ki, bir deri bir kemik paras kaldlar; byk lm orucunda yemediler-imediler, byk kahramanlk
gsterdiler, tarihte eine ender rastlanr bir direni sergilediler.
Dier taraftan baktk ki, insan haklar, yeme-ime haklar deniliyor. Bizden bile fazla bir cezaevi yaam bolluu oldu. Yoldalar parti onuru iin kendini bir deri bir kemik haline
getirdiler. Kemal PR'in cesedini biz grdk. Adeta kuruttular
kendilerini. Sen ise biraz daha fazla yemek iin, biraz daha
fazla szmona insan haklar iin btn partiyi hizmetine
koturmak istiyorsun.
Baka baz provokatrler daha kt. Snrsz bir yaam zgrln dayatyorlard. Dnyada bu mmkn mdr? D147

man bu hakk verebilir mi? Verse de aldatmaca deil mi? Zindanda ak yaanabilir mi? Esirsin. Belki benim de canm ister
ama, bu dknlktr. Dorusu ulusun kaderi zerine, direniin kaderi zerine, savan kaderi zerine dnmek deil midir? Sana bu kadar yapan dmana senin de bir eyler yapman
deil midir? Tersi bir gelime oldu mu, bu byk bir saptrma,
hem de ak adna byk bir saptrma olur. Tutkulu mektuplar
yazmlar. yle seni severim, byle kucaklarm vb. deniliyor. Tamam sev ve kucakla ama bunun gereki yollarn biraz
dnsene! Bu nasl mmkndr?
Bunu hatrlatmaya altk. Bir baktk ki, bize kar byk
direnmeler var; hala da bu yzden yerine oturmalar var. Dzenin iine oturacaklar, Avrupa'ya oturacaklar. Kendilerine gre
bir ak yaayacaklar. Bana arparsn, ulusal dzeyi bitiren bu
ak, duyguyu...
Yani nereye getiriyorum? Grnte basit bir kiisel duygu
ama altn deersen bir halkn umudunu yerle bir ediyor. Demek
ki iliki yle kolay bir mesele deil. Savatm bu ak, duygu hikayelerine kar. Dmanmz da oalyor ama lkeyi korumak,
partiyi korumak, her eyden nce gelir. nsan da kurtarmak ancak bu temelde mmkn olur.
Ulusal dzeyde benzer zmlemeler daha da gelitirilebilir.
Benim iin unu da diyebilirler: Evlilik kurumuyla oynuyor.
Zaten bazlar kadnlar yoldan karm diyorlar. Bu laflar epey
syleniyor, daha da sylenecek. Bir defa kadnlar yoldan karmak nedir? Kadnlar soktuunuz yol kimin yoludur? Bu yol kadnlar nereye gtrr? Tartmak zorundayz. Erkeklerin
dayatt yol nereye gtrr? Uydu kadnn yolu neye yol aar?
Dourduu ocuklar, bytt evlatlar, dmana nasl hizmet
ediyor? Bunlar tartmak zorundayz. Basit aklar nasl bir felaketle sonulanyor veya nasl tkatmakla kiiyi ok erkenden bitiriyor? Tartmak zorundayz. Ben dier konular da tabu olarak
grmyorum. Cinsellik, tketilmesi gereken deil, yceltilmesi
gereken bir kavramdr.
148

Amalara sk ballk,
mutlaka kazandrr
phesiz, bizim gelitirdiimiz zmlemeleri parti kadrosunun bilince karmas, zellikle bunun pratik admlarn atmas
kolay deil. Devrimin btn sorunlar byledir. Kolayna kaarsan bu oportnizme kaymak olur. Bizim tarz esas alrsan ok
riskli, ama sonu alrsn. Tabii bu kadar kadn daa ekmek, erkeklerle yan yana tutmak hep riskli. Fakat yzyllarn hesabn
da amansz bir sava ortamnda sormak en dorusudur. Riskli
ama hesaplamay ancak byle yerlerde gerekletirebilirsin. Ktye kullanrsan ordunu kaybedersin, o zaman da kellenle dersin. Riskin dier bir karl da budur. Kadn aldn m karna
zgrletireceksin; uydulatrdn m (ki karmdaki anlaylar yle yapyordu), karln kellenle dersin ve kendini drdn
m bitersin. Baka trl olmuyor. Sen ulusal dzeyi yaratyorsun; btn kadnlar ve erkekler yara kalkacaklar. Baka trl
muazzam drlml nasl aacaz? Burada ite sevginin
gc, akn gc seni bu yarta gl klyorsa yrt, yok sen
saflarn gerisine dersen ve biraz da saflarn gerisine ekersen,
senin yaptn en deme gerici harekettir ve kabul da grmez.
Bu temeldedir PKK'deki tartmalar, zmlemeler.
Sanyorum zerinize den epey grevler olacak. Mesela siz de
sanrm sorunu gemite ele aldnz. Ama bakyorsunuz bizim zmlemeler daha derin ve grevlere biraz daha farkl yaklamay gerektiriyor.
Z.: Dorudur Bakanm. zmlemeler olduka gelikindir
ama, ulamda epey zorlanyoruz. zmlemeler epey yksek
dzeydedir. Tabii bizim toplumumuzun konumu da bellidir. Kadn daha da drlm, o nedenle birdenbire ulamas zaten imkansz. Ben nderliin belirlemelerini dier tarihi klara
benzetmek istiyorum. Mesela baz liderlerin klar vardr. zellikle kadnn varmas gereken hedefe ve amaca ulama noktasnda epey baarl admlar atlmtr. Mesela bir Muhammed
149

dneminde slamiyet'in k, yine dier klar vardr.

Krdistan'da da yledir. Biz bunu nderliimizin ahsnda
grebiliyoruz. Fakat bana gre ar, yani ok zor ulalmas
gereken...
P.: Tabii bir anlamda sorunu mevcut erkeklerin aleyhine zyoruz. Elbette ok zor. Btn erkekler bu konuda bencildir.
Z.: Erkek egemenlii ardr.
P.: Birisi yle mi demi: Ben enayi miyim kendi egemenliimi kendi elimle ortadan kaldraym! Biraz gerei ifade
ediyor ama, artk biraz kadn lehine hareket etmeye devam ediyoruz. Benim iin en tahamml edilemez bir iliki biimi, bir
kadn ile bir erkein birbirlerini kabul etme biimidir. Bana gre ilikiler ya olaanst seviyeli, bir iir gibi olmal veya bir
sanat dokusu gibi dokunmal ya da savalmaldr. Siz ok ucuz
bir kabule yanayorsunuz. Bir de zerinde tartyorsunuz. Bol
bol dedikodusu yaplr ve kavgas karlr. Bana gre burada
toplumun byk bir kaybedilii vardr. Kendi zelliim olarak
ele aldm bir husus, bu konuda kendimi seviyesizletirmememdir. Kadn konusunda ilikilerim gldr. Baz uyguladm ilke, tutum ve tavrlar var. Onur, ilke, aba vb. hepsi iinde
var. Kadn gericiliine kar dayanmak, smrgecilie kar dayanmaktan ok zor. ok erken yata ana-babama kar direnme
gsterdim. Kardelerimle hala kavgalym. Bu sizin iin bir
anlam ifade etmeli, nk es geilecek bir husus deildir. Kadn konusunda da yle byk bir mcadele var.
Ge kavramsanz, kavramakta zorluk ekiyorsanz, bunu
kendi dz, darack anlaynza balamalsnz. Kald ki PKK'de
byme genelde de vardr. PKK'nin kzlarnda ve erkeklerinde
belli bir ycelmenin olduunu dnyorum. Hatta PKK'ye adm
atann bu konuda yiit olduu kansndaym. En azndan sevginin ilk halkasn da yakalamlardr. Tabii bu, kendi bana yetmez. PKK gibi bir rgte gelmek, PKK gibi bir rgtte rahatlkla
alma ve savama gcn gstermek, sevgiyi balatabilir. Fakat bununla yetinmek, bununla oynamak en byk alaklktr.
150

Bundaki yanlgl tutum felakete gtrr.

Aslnda btn bunlar nderlik tarafndan dnlr ve partiye
de politika olarak yanstlr. Parti iinde bir cinsel politikadan tutalm bir ak politikasna kadar hepsi var. Bunu anlayamyorsanz, kendi geriliinize verin. Kadn rgtsel balamadan tutalm
duygusal balamaya kadar bir yaklam vardr. Kadnn gerillaya balanmasndan tutalm sosyallemeye katk sunmasna kadar yaklamlar, politikalar vardr. Anlayamamsanz, kendi
geriliinize verin.
Kadnlar ok iir yazarlar, trk sylerler, duyguludurlar. Bizim de bir trk syleme, iir okuma tarzmz vardr ilikilerde.
Biz iiri, trky rahatlamak iin deil, bir ulusal dzeyi
yreklendirmek iin okuduk ve syledik. nderlikten baka
eyler istenemez. nderliklerin zorluklar buradadr. Kadro da
bunu biraz anlayacaktr, uygulayacaktr, bu disiplini sergileyecektir. Gemite bu kadar anlayabildiinizi sanmyorum.
Z.: nemli bir gelime var parti iinde. Bu topluma kabul ettirmedir, bnyeye kabul ettirmedir, nemli admdr. Fakat...
P.: Yine de arabilirsiniz, korkarm ok zorlanrsnz.
Z.: O noktada kalmz.
P.: PKK'deki kzlar melekleme hamlesine kalkmtr. Nedir
melekleme? ok zordur, biliyorsunuz. Siz lm gze alan
insanlarsnz, hem de buna layksnz. Bu tam anlalamamtr.
Zaten her ey tam anlalm olsayd nderlere ihtiya olmazd.
Belli bir trman salyoruz, yceliin olduu kesin. Bunun dmanlar da ok, dostlar da ok. Kolay olmayaca aktr. Ben
de gnlk olarak bir gerillaya ulayorum, bir ncy yetkinletiriyorum. Siz kadnlar da dalga dalga geliyorsunuz, onlarn da
nn amaya alyorum. Gelenler evremizde bir enkaz gibiydiler, biim filan yoktu. En kts de kendiliinden bu gelimeyi saladklarn dnyorlar. yle deil, dnyann abas
gerekiyor. Bunu anlayamamanz byk bir talihsizlik ve yetersizliktir. Sanyorum temel bir hata da burada yaplyor. Byk
devrimlere has bir yaklamn bu konuda sergilendii dnle151

bilir. ok bilimsel diye tabir edilen devrimlerde bile her ey yardan yarya projedir, topyadr. Bu konu bizim iin de, slamiyet
iin de byledir. Hz. Muhammed, slamiyet iin der ki son dindir.
Kapitalizm sonsuz kardelik, bartan bahseder. Sosyalizm komnizmin en son evre olduunu syler. Bunlar projedir. Kadn
iin de eitlik ve zgrlkten bahsediyoruz. Bu bir proje ama
snrl bir gereklemesi de ok deerlidir, dev bir admdr.
Devrim imdi byle seyrediyor kadn konusunda. Ayn eyler
erkek iin de geerli. Sorun tek tarafl deildir, etle trnak gibidir.
Ak olalm, gemiten kopu kadar zgrlk halkalarn
eklemede iddial olalm. Krp dkmeyelim. zellikle rgtsel
yaama, savaa engel olunmamal. Byle bir durumda olundu
mu hemen tavr alnmal. Yaam glendiren bir tarz her yerde
ve her zaman oturtalm. Bunun iin kendimize gvenelim.
Kaybedilmi olan iyiliklerimizi, dorularmz, gzelliklerimizi
kazanalm. Doru yoldayz. Amalarmza smsk bal yaarsak, yine mcadele silahn somut koullara uygun kuanr ve yerinde kullanrsak mutlaka kazanacaz.
24 Eyll 1993

152

Krdistan devrimi ilk defa uluslararas apta

bir kadn devrimi olabilir

153

154

KRDStAN DEvRM KADININ

ZGRL vE toPLUMSAL DEvRMDR

ok nemli bir aamadan geiyoruz. Btn gcmz, btn yeteneklerimizi harekete geirmeliyiz. Bunu sylemeye bile
gerek yok. Ama bu maalesef zamannda anlalmyor. Tam tersine byle karartmak, irkinletirmek, olumsuzlatrmak iin ne
kadar sz ve davran gerekiyorsa o sergileniyor. Bir tartma
yrtyorlar ki adamn yreini azna getiriyorlar. Bunlar dmana cesaret veren tartmalardr. En zor koullarda bile ben,
tek bir umutsuzluk douracak ne bir szck sarfettim, ne de bir
hareket sergiledim. Ama bu kavranlmyor. Hep kendi basitliklerini, grupu niteliklerini, irkinletirici yanlarn konuturuyorlar.
Gerek bir PKK kadrosu, ilikilerinde ekici, zgrletirici,
aydnlatc, srkleyici yn bir an bile gzard edemez. Bunun
yannda tepki, kartma, teslim alma, bozma, boma ve tkankla gtrmenin de bir klelik tarz olarak reddedilmesi gerektii ok aktr. Bu konuda byk bir savammz vardr. Grmek gerekir; o adan ilikiyi nasl tkatyorum, nasl itiyorum,
155

nasl teslim alyorum, nasl bastryorum, nasl boa karyorum, nasl saa-sola ekitiriyorum, nasl yaanmaz duruma getiriyorum, nasl mulakla itiyorum, nasl umutsuzluun ilikisine dntryorum demeye kimsenin hakk yoktur. Bunlarn
hepsi dmana hizmet eder. liki, umut ilikisi olacak. liki,
yengi-baar imkann iinde tayacak, uruna itenlik, iyimserlik yaklam gerektirecek. Aklama, zmleme ansn srekli verdireceksin ki, iliki ve yaam biraz ilerlemi olsun.
Savarken bile gzel olmay bilmek, btn byk savalarn zellikleri olsa gerek. nemli bir savan komuta kiilii
eer ok arpc olmazsa o sava idare edemez. Dnn ben
bu zelliimi biraz gelitirmezsem kimseyi dinletemem. Yoksa
sizin gibi ok zorda, skntda olan savalar kap gider. Btn
hnerimi ortaya koyacam ki, bu sava en gzeli olsun. Yani
olaylar beni zorluyor, gnlk uygulamalaryla srekli irkinletiriyor, tahamml edilemez duruma getiriyor. Ben btn bunlar
grerek sava ve yaam tarzm gzelletiriyorum, ekici klyorum. Siz sanyorsunuz ki, kendiliinden bu byle oluyor.
Kendini yetkinletirmek, kendini ok zor bir mcadele tarznn
yrtc gc haline getirmek, onun yeterli koullarna sahip
olmak, byk bir sorumluluktur. Bu olmadan mcadele edilemez. Bizim ou komutanmza bakn, ii-gc sava, yaam,
ilikiyi irkinletirmektir. Bu byk bir elikinizdir. Maalesef
sluptan, hitaptan tutalm yorumlay tarzna, nn amaktan
tu ta lm ona bir umut ver me ye, i le rin ne den-na sl
baarlabileceine dair bir yol-yntem belirlemeye kadar btn
bu konularda tkanm bir komutan var karmzda. Zor bela
eline verilen birka imkan bitirmenin abas iindedir. Ynla
byle komutanlarmz veya savalarmz var.
Benim byle bir duruma dmem savan bitmesi demektir.
ok nemli bir davann sava veriliyor.
Tm gcmzle gerek bir nder nasl olmal kuralna sk
skya bal kalyoruz. nk, ortammz irkinletiren davranlar fazla. Hemen her eye irkin yaklam var; kadn-erkek
156

ilikileri sz konusu olduunda bu ok daha arpcdr. Bu konularda alnmas gereken ok byk bir mesafe var. likiye ustaca yaklam, ilikiye gzelce yaklam, ilikiye tam bir sanat
inceliinde yaklam gerek bir komuta kiiliinin eiterek, hayat tan ders ka ra rak ula ma s ge re ken, vaz ge il mez bir
zellii olmaldr.

Kaba cinsellik tkenitir

Cinsellie ilikin de irade olacak. u kk hatrlatmay yapsam belki biraz daha arpc olur: Neden ok iradeliyim? Bizde
kar-koca veya kadn-erkek cinsellikte bir felsefeye sahiptir,
hatta dnyann btn anlamn basit bir cinsel birlemede grr.
Aslnda muradna erme, cinsel bir gddr. Bu, hayvanlarda
da var, insanlarda da var. Doal bir durumdur ayn zamanda;
gd var diye de sulamyoruz, normaldir. Ama bizimkilerin
bundan kard siyasi sonucun ne olup olmad ok nemli.
Erkek cinsellikte tam bir hakimiyeti arar. Cinsellikte baarl
olamad m, erkeklikten olduunu dnr ve kendini intihara
kadar gtrebilir. Bu neden byledir? Bu konuda da doru sonulara ulamak gerekiyor. Erkek cinsellikte baarl olamad
m kendini yaanmaz buluyor. Kadnda bu durum kendini deiik gsterir. Cinsellii, erkei elinde tutmada, kontrol etmede
en byk silah olarak kullanr. Dnn, burada bir anlay ortaya kmtr. Erkek cinsellikte baarnca kendini tam bir erkek
veya bir diktatr gibi grrken; kadn da btn zavallln, zayfln giderme temelinde tam bir dii olarak grr. Biraz da
erkein bu konuda ne kadar dkn olduunu gz nne getirerek, onunla yaamaya kendini kaptrr. te cinsellik burada tehlikeli bir namus anlayna da yol ayor. Ben cinsel olarak filan erkein malym dedikten ve artk bunun zerinde bir namus anlay bina edildikten sonra (ki bizde temel ahlak normu
da budur) ortaya kan, ok tehlikeli bir sonutur.
157

Vatan igal edilir, vatana bin defa tecavz edilir, insann hemen her trl sosyalleme, siyasallama gereine amansz tecavz edilir, ama bunun iin kln kprdatmaz, namus ve onur
diye bir tek duygu grlmez. rnein bana gre bu konuda Afrika yerlilerinin anlaylarna daha normal bir ahlaki yaklam
olarak deer verilebilir. Cinselliklerini asla bir kullanlma arac
olarak dnmezler. Bunu namusa da dayandrmazlar.
Bizde neden bu byle olmutur? Tabii bunun iin de tarihi,
toplumsal, dini birok adan izah getirme ihtiyac vardr. Yani
kendi somutu iinde incelememiz gerekir. Ama ilk rpda syle ne cek olan, bu nun teh li ke li ve ol duk a tu tu cu, ol duk a
vatansallamaktan tutalm her trl zgrlksel gelimeye ters
dm bitik bir tipin yaam tarz olduudur.
Daha da somutlatrrsak; iradeyi siz yitiriyorsunuz. Cinsel
birleme ounuz iin bir tatmin, bir tkenme arac, bir taraftan
adam ol ma, bir ta raf tan mu ra d na er me, bir ta raf tan da
dnyasn bulma gibi bir ey. Ve buna benzer bir sr sonu.
Normaldir; cinsel birlemede tatmin olunabilir. Normal bir
olaydr; aslnda doaldr. Ama bizim bununla yetinmediimiz
ok nemlidir. Bunun zerine ina ettiimiz dnyalar, anlaylar, elikiler ok nemlidir. Sanki adamn muradna ermesi
her eyi hallediyormu gibi, btn elikileri zyormu gibi,
aldm kz, buldum kocay deniliyor. Bir de onlar idare edecek ufak bir dnyalar, maalar oldu mu bitti yaam; bin defa
bunu tekrarlarlar. Kadnn da erkein de kendilerine gre bir
yaam felsefesi olmutur. Zaten bizim toplum btnyle byle.
ok kaba, ok doal bir cinsellik bizde bir tkenitir. Dman
grmek, temel siyasal, toplumsal gelimelere anlam vermek,
hayatn daha zengin, daha gzel olabileceini grmek yok, varsa yoksa kaba bir cinselliktir.
Toplum yoksul, erkek yoksul, kadn yoksuldur. Tek zevk
olarak cinsellik akla geliyor. Dier btn hayat deerlerinde,
fel se fe de, si ya set te zevk yok, teh li ke var! r gt le ne cek
herhangi bir ey yok! En basit zevki cinsel zevktir. Biraz da
158

doal gd durumundadr. Bu, tehlikeyi daha da karmaklatryor.

Benim bu konuda aldm tedbir veya bu konuda pratiimle
gelitirmek istediim bir eyler var. Tabii bu temelde topluma
ben biraz hor baktm, yani bunlarn bu tip cinsellii bende ok
erken yalarda tepkiye yol at. Nitekim aile gereimizde,
anam-ba bam da ben bu nu gr dm. Faz la bil mi yo rum ama
cinsellik olaynda byk problemleri olduu kansndaym.
Kavgalar biraz buna dayanr gibime geliyor. Bununla yaam
byle tahamml edilemez boyutlara getirdiklerini dnyordum. Dengesiz bir evlilik. ok dengesiz, ok yabanclam
ilikiler ve sonu Krt ailesinin iine dt vahim bir durum.
Krt ka d n nn, er ke i nin ne ka dar ken di ni mah vet ti i ni
erkenden grdm. Btn ky erkeklerinin ok basit bir cinselliin ara y iin de ol duk la r n, bu nun iin ka dn kav ga s
yaptklarn, nerede bir kz varsa erkenden onu bu temelde ele
geirmek istediklerini tespit ettim. Hatta bir babann oluna kz
alrken bile kendisini dnd oluyor. Ky ortamnda bu durumlar da vardr. Oluna ald kza bile gz dikme durumu
yaygndr, siz bilmiyorsunuz. Bu bir psikolojik durumdur. Aslnda fazla pratik yaam bulmasa da byle bir psikolojik-sosyal
gereklik vardr bizim toplumda. te kadnn da bundan kard tek sonu; hibir eyim yoktur, kaba bir kadn olma durumum var; bunu namus diye erkee dayatrm ve mr boyu
yaar giderim eklindedir. Kadnn artk bu durumda beynini
altrmas, ruhunu glendirmesi mmkn deil. Yani 15 yandan itibaren lmtr. Baka bir gzel yaam olabilir mi,
baka bir zgrlk imkan mmkn m? Bunu dnmyor. Fiziiyle dmtr, ruhuyla gitmitir, dncesiyle zaten hi
yoktur. te cinsellik burada ok tehlikeli rol oynuyor. Halbuki
cinsellik, tersine bir rol oynamas gerekirken, bizde byle arpka iradesizlie yol ayor.
Neden bu olaya erkenden eletirisel yaklatm ve kolay etkisi altna girmek istemedim? Neden iradeyi elden brakmak
159

istemedim? Bu ok nemli bir zelliktir. Sanrm hibirinizde

kolay gelimeyen ve grlmeyen bir zelliktir. Benim karmdaki bayan (Fatma-Kesire Yldrm) unu fark ediyordu:
Hi bir Krt er ke in de ol ma yan zel lik. Kla sik Krt
erkeinde var olan zellik ise, ufak bir cinsel etkilenme ile u
ya da bu yn de e rilt me dir, eik ha le ge ti ril me dir ve
istendii gibi ynlendirilmedir. Bunu ok iyi grd iin,
kadnl biraz etkili deerlendir, parti iinde btn erkekleri he men et ki le ye bi lir sin tar zn da yak la yor du. Krt
erkeinin byle derin bir zaaf sz konusudur. Buras ok ilgin ve olduka da zerinde durulmaya deerdir; nemli sonular karlmaldr. Benim zelliim, burada ok ilgintir.
rnein baka bir arkada olsa, ite bir Kemal PR arkada,
der hal is yan eder, by le ey mi olur ek lin de yak la r.
Bende ise, ok fkeli de olsam, byle olmamas gerekir ve
asla doru deildir anlaynda da olsam karmdakini hemen
vurup, asma, kesme, atp boama veya kama yntemlerine
bavurmadm. Benim buradaki pozisyonum da ilgintir. Hibir erkek aslnda kendi evinden kamaz. Ben katm ve 15
gn bayann olduu yere gitmedim. Hem de ilerin en amansz olduu zamanda. Genellikle erkek kadn kovar, kural budur. Ben ok etkili olduum halde evden katm.
Bu da bir tarz. Tehlikeli. Hele bakalm ne oluyor? Ve tabii
kar taraf kontrol ediyoruz. Bunu geleneksel bir erkek olarak
deerlendirmemek iin, 10 saat bile tahamml edilemeyecek
duruma 10 yl sabrla tahamml ettim. Mesele, cinsel iliki,
irade nedir ne deildirden teye olay anlamak gerekiyordu.
Bu ba yan i bir lik i bir ai le den ge li yor. Krt ol du u nu,
sosyalist olduunu, kadn olduunu sylyor. imdi btn bunlar ne olabilir? Bir sosyalist byle olabilir mi? Bir Krt byle
olabilir mi? Bir aydn-entellektel byle olabilir mi? Dieri
kuku getiren yanlardr. Kadnl nasl kullanmak, sosyalist
maskesi altnda ne yapmak istiyor? Krtlk maskesi altnda feodal-komprador kiilik neye gtrmek istiyor?
160

Klasik Krt erkek-kadn tipi

birbirine kar yeniktir
Dikkat ederseniz tam bir macera. Maceradan da teye byk
bir bouma, bana gre byk bir sava aslnda. Siz bu savalar kendi savalarnz olarak anlamadnz iin bence toplumsal
zmleni dzeyiniz, ilikileri salamlatrma dzeyiniz ok
geridir. Tabii ilgi ekici balanglar derken bunu vurguluyordum. Kesinlikle burada, sonuna kadar ben drstm. Aslnda
her trl doruya da am. Ama kar taraf da grecek kadar
irademe hakimim. Burada bizim yerimizde baka bir erkei dnn! Ya kadnn tam emrine girer, ya kadn boar, ya da ldrr. Baka orta yol yoktur. Hem de 10 saat iinde, bilemedin
birka hafta iinde karna kacak sonu budur.
Or ta yer de dev le te ok da ya nak te kil eden bir ai le var.
Grubun zerinde tehlikeli baz tasarruflar sz konusu. imdi
ben ya grup iini, Krt iini brakacaktm, bir kk memur
gibi aman Allah bir daha bu ilere tvbe diyecektim, ya da bu
iin sonunu getirmeye alacaktm. Hepinizin byk ihtimalle
ilikilerde, yaklam tarznda bundan deiik durumlar vardr.
likinin siyasi, sosyal, kltrel, ruhi atmosferini hi gz nne
getirmemisiniz. Cinsellik hotur, zevk getirir deyip iradeniz
orada krlmtr. Veya cinsellii grmeme, duymama, yaamama durumu sz konusu. Bu olay bazlarnda ok etkili. Sanrm
bu da en az dieri kadar tehlikeli bir sonuca gtryor.
Cinsellikte tutku ve duygu younluu tabii ki bizde tamamen
tarihi bir erevede oturmak zorunda. likiler bir sosyalist iin
ok nemli. Sradan ele alrsa bandan yenilir. Tarihi temelde
kadn cinsellikte byk bir tkeni, byk bir biti gereini
yayor. zgrlkle hi alakas yok. Erkek zaten byk yanlglarn kurban. Dnn hemen hepiniz ilikiye byle balyorsunuz. yleyse kald m sosyalizm, kald m direni, kald m
irade zgrl? Dayanakl irade hep yenilmitir. te onun iin
sizi zgrle ve gl iradeye ekmekte zorlanyoruz. Benim
161

u anda en byk sorunum budur.

Bu noktada cinsellii nasl zmeye doru gtryorum?
Aslnda bu sonucu daha nce anlayp formle edebilirdiniz.
Dmann bu ilikiyi yzyllardan beri byle kulland, namus an la y n dan tu ta lm zevk an la y na ka dar b yk bir
arpkla drd kesin. Bunu gryorum. Fakat tedbir ne
olmaldr? te kendime uyguladklarm var. Mesela kolay bir
kadn bulabilirdim, ok erken yalarda ky usul beni evlendirebilirlerdi. Hatta sanyorum ailede byle bir aray vard. Ama
bana sylemeye bile cesaret etmediler. Zaten sen bu halinle
evlenemezsin, kz bulamazsn dediklerini hatrlyorum. Benim zaten byle bir niyetim de yoktu. Halbuki ok muhafazakardm. Hatrlyorum, ky imamna, Hoca filan kadnlarn
oynad oyun var, bakmam gnah mdr diye sormutum.
Hoca fetva verdii zaman, Bakabilirsin, gnah deil demiti.
Ben o zaman cesaretle baktm. Fetvaya dayal, ocuk yata biraz byle olur. Terbiyeli-edepliyim aslnda. Dinin kurallarna o
zaman balydm. Bakma derse, bakmazdm. Gnahtr, yaklamam. Tabii daha sonra snf llerine, sosyalist llere
gre baktm. Siyasalda okuyorum, en st brokratlarn ocuklar var. Kald ki, yine trmanyorum, etkili oluyorum. Tek bir
szck bile kullanmyorum. Brak cinsellik arayn, o zamanki akm muhafazakarlmd.
O zaman kendime gre bir sosyalist araym var. Ulusal sorun la u ra yo rum. Onun d n da bir mer ha ba bi le
diyemezdim. Belki de beni ekici buluyorlard. nk Krt
szcn dile getirdiim zaman bile byk alk aldm hatrlyorum. Alklayanlarn hepsi de yar yarya kz-erkek burjuva ocuklar; beni olaanst bir biimde destekliyorlard. Ama
buna ramen tek bir szckle naslsnz demezdim. Yine de
ilgileri vard. Ortaokulda da burjuva, kk-burjuva ocuklaryla, kzlaryla birlikte okumutum. lgi ekici de buluyordum.
Fakat asla ucuz bir merhaba demek, bir iliki, bir burjuva
kzna, ocuuna naslsn demek yoktu. ok gzel bulduum
162

halde tek bir naslsn demezdim.

Ya ni ha zr de er ler me se le si dir. Si zin elin g ze li ni, elin
parasn, elin imkann hrsz gibi alma durumunuz var. Benim
ise, son derece kendimi kapal tutmam var. Demek ki bu, snf
tavr, ulus tavr gerei oluyor.
Muhafazakarm, ama bir zgrlk araymn iten ie devam ettiini bu tip gelimeler gsteriyor. Ky kzlarna bakyorum, yal-bal adam alm. Halen aklmda. rnek olmas
asndan sylyorum. Yani arkada olmas gereken bir kz, fakat bir baktm adam bir kavga yrtm, olduysa kendisi iin,
olmadysa olu iin alm. Bir sr kz hatrlyorum, benden bir
eyler renmek istiyordu. Tabii o zaman benim kz anlayacak,
bilgi verecek gcm yoktu.
Bana gre bunlar ok byk hakszlktr. Yani biraz gzde
bir kzn kaderi zerinde, bu kadar onun iradesi dnda bir
kavga niye oluyor? Benim bacm vard. Bir gn aalarn kynden geldiler bacy istediler. Kimdir bunlar? Halen hatrlyorum, pek iime sindirmedim. Bu enite kim oluyor? Biraz
para, baz eyleri bacya veriyorlar. Hi iyi bir tarz deil ve
halen hor grrm. Bu iliki kle ilikisidir. Byle binlerce
olay sende birike birike bir zgrlk anlayn ortaya karyor.
te cinsel irkinlikler, etrafmzda ky delikanllarnn, kzlarnn ok ksa sredeki evlilik ilikilerinin ortaya kard sorunlar. siz-gsz, bir eyiz iin, bir balk paras iin btn
erkekliini, btn genliini kurban ediyor.

zgr iliki iin savamamak

zgrle ihanettir
Btn bunlar bizi temkinli olmaya itecekti. Bu iin kolay
olmadn, byk sorunlar tekil ettiini dnmeye gtrecekti. Nihayetinde bu temelde bir iliki denemesine giritim.
Burada sizin sandnz gibi bir iradenin hemen krlmas ve163

ya ok rahat kadn-erkek ilikisine girilmesi var m? Kendinize

bakn, bir de bana bakn: Nereden alp nereye gtryorum?
Kadn olaynda bir gzellii yeni yeni ortaya karyoruz. Veya
erkek-kadn kiiliindeki gzellii, sevilme imkann gerekten
hem bilimsel, hem de sanatsal olarak daha yeni yeni iliyoruz.
Bu konuda biraz gelime salamz. likide ok erken yalarda bana gre gzel kadn olmal ve hatta byk bir tutkuyla gzel araym var. 7 yamdan beri kiileri byle deerlendiririm.
Gzellik lleri eitlidir, hareketlilikten tutalm fizie, gl
bir hitap zelliinden mantkl olmasna kadar, byle baz zelliklerdir. Halen de gzellik llerini nasl ortaya karabiliriz
aray iindeyim. Sizin byle bir araynz var m? Uruna bir
mcadeleniz var m? Bana gre gzelliin deerlendirilmemesi, hatta gericilik dncesi de byle geliir. Bir gen kzn
kleletirmeye tabi tutulmas, paraya dayanlarak satlmas byk bir sorun ortaya karr. Gzel bir kzn ok irkin bir adama srf paras iin mal edilmesi kabul edilemez.
Bu ne getirir? Kadn zgrl yaklamn sende gelitirir
mi? Neden ok irkin veya malna, parasna, gcne dayanan
birisi gidip bir kz alp gtrsn! Neden? Ky ortamnda byle
bir sr iliki var. Kimisi kendi gcne, kimisi aile gcne, kimisi parasna dayanyor. Ve kyn iyi kzlar, gzel diye tabir
edebileceimiz kzlar byle karlp gtrlyor. Bizim toplumda byle bir sr yaklam var. Hepsi 12 yanda ama bir
feodal, bir komprador o kzlar satn alyor. Serhat'da byle bir
sr kz Kayseri tccarlar tarafndan nasl batya karld!
Tm bunlar dndrcdr.
Toplum btnyle biraz byledir. Ve bu byk bir sosyal
yaradr. Btn bunlarn zerine youn dnmezsen nasl bir
zgrlk anlayna, gzellik anlayna sahip olacaksn ve
hatta nasl bir devrimcilik yapacaksn? Sizde byle dnceler
geliti mi? Bana gre bu duruma kar mcadele yurtseverliin ayrlmaz bir parasdr. nk kadn gzelliimizin, kzlarmzn byle satlmas vatana ihanet kadar tehlikelidir. Kay164

seri tccarlar gelip (hepsi de faist) son derece gzel, geliebilecek kzlarmz satn alp gtryorlar. Paras olan, her
yer de kz la r sa tn alp g t r yor. Bu va ta na iha net ka dar
tehlikeli bir gelimedir. Zaten kendi insan deerlerine byle
bakan vatann da gremez. Grmediini de biliyoruz. Ne tarihten, ne doa gzelliinden, ne de iliki gzelliinden anlar.
Bu tip ihanet etmitir. yle bir deerlendirme de gelitirebiliriz: Kadn konusunda byle bir irkinlii kendisine layk gren, ister kz ister erkek olsun, vatanszlk kadar bir ihanet suuna, zgrle ihanet etme suuna bulamtr.
Neden? te burada anlattm erevede hakszlklar, sular
ve irkinlikler var. Sen bu suu ilemisin, o zaman nasl yurtsever, nasl zgrlksever olacaksn!
Sizin kadn uruna veya erkek uruna verdiiniz sava nasl?
Alr kaarm, mal yaparm! Tam dzenin dayatt bir biimdedir. Kavganz yok. Onun iin de irkinleiyorsunuz. Byk
irkinlikler, kabul edilemez durumlar var. Bunlar grmek bile
istememisiniz. imdi benim btn gzellikleri kurtarma adna
bir sava gelitirdiime, byle savam olur mu diyeceksiniz.
Evet, benim byle bir savamm var. Yalnz kadn gzelliini
kurtarma deil, bu ayn zamanda doa gzelliklerini, tarihi gzellikleri kurtarma savadr. Evet, btn bunlar olmad m nasl
yurtsever olacaksnz, nasl zgrlk tutkularnz geliecek?
Sizde ne var, nasl geliiyor? Dadan kolay ka, tarihi deerlere
hi anlam verme, kadn ya cinsel bir aratr, ya da al kendine
mal et, ne yaparsan yap kullan yaklam var. Yrei, ruhu
byle olan birisi devrimci olamaz. Onda gzellik, hele bunun
rgtl, saval geliemez.
Byk ihtimalle kiilikleriniz biraz zmsz. Tabii bunu,
yalnz sorulan bu soruya deil, birok soruya cevap vermek
asndan vurguluyorum. likilerdeki hakk, emei grmemekten tutalm ok irkin bir durumu kendinize yedirmeye kadar
hepsi yenildiinizi gsteriyor. Bu durumunuzla byk bir yurtsever zellikte olmayacanz, byk bir zgrlk savas ol165

mayacanz aktr. Bunun cinsellikle ilikisi byledir. Cinsellik silahyla biz nasl drlmek istendik? Benim buna kar
byk savamm nasl geliti? Kadn konusunda toplum nasl
drlyor ve benim bu konudaki savamm nasl geliiyor?
Ta bii ki er kek iin de bun lar ge er li dir. Er kek de bi raz
byledir. Erkek dediin byle olur, yle g gsterisi yapar;
byklarndan tut yryne kadar farkl anlam var yaklam iindedir. Bununla salkl erkek olunamayacan yllardr
dnyorum. Yani erkei de pek kolay beenmiyorum. Bu
kadar urap duruyorsunuz, kabul edilebilir bir erkek lsn ben hala tam ortaya karamadm. Byk bir ksmn irkin
buluyorum. Ben kendimi ok mu beeniyorum? Hayr. Ama
ken di mi ok be en me sem de bu nun iin a l yo rum.
Bazlarnz kusursuz bulabilirsiniz, ama ben her gn kendimle
savayorum. Kendimi yle kolay kolay beenmiyorum. Ama
btn irkinliklerinize onay siz veriyorsunuz. Benim gibi
ya man bir adam ele ti ri lir mi, be nim gi bi bir adam ne den
anlalmyor diyorsunuz.
Neyinle beenileceksin, neyinle gzelsin, neyinle vneceksin? Bu gereklerin karsnda acaba kendine erkeim diyebilecek misin? Cinsel anlamda da deil, gurur anlamnda, erkeklik duygusu anlamnda ne kadar erkeksin? Belki de bir kadndan daha beter kadnlamsn. Erkeklik olsayd biz bu durumlarda olur muyduk? Tabii bu soruyu yllardr ben kendime
soruyorum. Bizde bu kadar kabadaylk yaplyor, ama ayn
adam en temel deerler karsnda bir kadndan daha beterdir.
Bunun kabadayl ka para eder?
Gryorsunuz ki, sorunlara yle kolay yaklalmyor. Cinsellii ben sizin gibi yorumlayp uygulasaydm, oktan bitmitim. Ama byk bir gzellik savasym. Kadnn kurtuluunda da ok byk abalarm var. Gzellii yaratma uruna ok byk abalarm var. Sizin yaadnz elikileri ben
kendime bir saniye bile yaktrmam. Bana gre devrimciliin
byle yanlar da var.
166

Devrimimizin bir gzellik devrimi, irkinlie kar bir sava devrimi olduunu, acaba iyi idrak edebilecek misiniz?
Cinselliin bile ele alnnn byk bir devrimsel deeri olduunu acaba kavrayabilecek misiniz? Aslnda bir yerde cinsel
elikiyi ortaya karyorum. Bu konuda zmsz kalan arkadalar zme tevik ediyorum. Bu kadar gen kz ve bu
kadar erkek saflardadr. Bunlar eski anlaylarna gre hemen
her an bir bir le ri ni et ki le yip kan d ra bi lir ler ve ucuz
duygulanmalarla birlikte hemen ya szleirler, ya da evlenirler. Bu konudaki duyarllk herkes iin geerli. Fakat dikkat
edin ben kendimi byle aldatmyorum; 45 yana gelmiim,
ounuz ise daha 20 yanda.
Bir kanunu uyguluyoruz. Tamam, bir araya gelebilirsiniz
ama yle sandnz, eskiden kurduunuz gibi cinsler aras
iliki olmayacaktr. Peki nasl kurulacak? Birounuz genliimiz elden gidiyor diyor, yine bu ocuklar hemen evlense olmaz m, muratlarna erseler diyen akl hocalar da bizde
az deil. Byk aklar yaasalar olmaz m? Olur mu olmaz
m konusunu tartn diyorum. Hatta cinsel iliki nasl gelitirilebilir konusunu da tartn. Eer sava gereimize ihanet
etmeyecekseniz veya bunun savaa bir katks olacaksa, doru biimi bulmusanz, bravo diyeyim size. artm var; savatan bizi uzaklatrmasn. Ak tartn; byk ak olun,
yeter ki savatan bizi uzaklatrmasn veya dman bamza
za fer ilan ede cek du ru ma ge tir me sin. O za man a k n ve
ilikini alklayaym.
Bizim oportnistler veya soruna ok tehlikeli yaklaanlar ne
yapyorlar? Ama yine de ak olmal! Akn derin tarihini ben
ortaya koydum. Bazlar kadn bamza bela, geici tedbirler
alalm veya srekli baz tedbirlerle geitirelim dediler. Bunlar
hep ar so run lar la or ta ya k t. Ken di le ri ne g re, bir ak
dzenleri olumu, onlara btn partiyi aalm! Ama bunlardan
bir tanesi partiyi bitirmeye yeter. Aslnda kontrolsz ve iradesizdir. En tepeden en tabana kadar iliki kurmay serbest brak167

sam, ingene adrndan daha beter ederler veya ikinci gn dmana teslim olurlar. Savama iradeleri kalmaz. Bunlarn anlad anlamda bir cinsellik, bir ak tehlikelidir. Gerekten yalnz
onlarn karnn doyurmak iin bile birka birlii altrmak
ge re kir. G ven lik le ri ni sa la mak iin bu ge re kir. Ak iin
gvenlik gerekir. Ak iin para gerekir, bilmem baka neler
ge re kir. B tn bun lar iin bir ka ge ril la bir li i ni dev re ye
sokmak gerekir.
imdi birok ynetimlerin de bu konuda iine dtkleri durumlar var. Biraz bizim kontrol gcmz olmazsa, baz karargahlar bu duruma getirecekler. Biraz getirmiler zaten. Bunu
oka tartmalyz. Ynetimlerde biraz da bayan olsun dedik.
Fakat bayan-erkek ynetimini biraz ilerletmek yerine, kadn-erkek ilikisini bitirie gtryorlar. Ynetim ilemez duruma geliyor. Aratrdk, bir bayanla ve bir erkekle aylarca tartan birisi (birinci derecede eitim sorumlusudur) 3 ay gidip eitim
adaylaryla grmemi, konumam bile. Kendi kendilerini
byle aylarca bir eye verebilecek kadar dknleenler var. Ve
sonra baktk ki, bu yaygndr.

Bizde ak byk siyasal birliktir

imdi tm bunlar halen sorun olarak devam ediyor. Bana gre yine de kadn iin iinde olmal. Hemen kadn bir tarafa atp
byle ucuz bir balanma ekli yerine, onun gereini aa
kar mak, cins ler ara s e li ki yi z mek, yi ne ucuz cin sel
tat min ve ya e- dost tat mi ni ye ri ne, do ru ve g l ola n
bulmak gerekiyor. Cinselliin gcn, kadnn gcn ortaya
karalm. nk cinsellie, zgrlk isteniyor. Bu konuda bastrmac olamayz. Madem ilke byledir, hele bakalm ne kadar
zgrleiyorlar. Dedim ya, yeni yaam felsefemiz eit-zgr
ilikilere dayal.
lk gn kendini kampmzda veya sava birimimizde ilikiye
168

byle bela eden bir ak nasl onaylayabilirim? Bu duyguyu, bu

ilikiyi nasl normal grebilirim? Hele dman daha bandan
be ri ajan l y la dev re ye gir me yi esas al m sa bu na kar
tavrmz ok aktr.
Bu durumda pratikte kim kendini kantlar veya ondan da teye sava pratiine nasl hizmet eder? Tamam, kadnsz devrim
olmaz veya kadnsz erkek de olmaz, ama kurtulua hizmet
eden kadn-erkek ilikisi nasl olur? Bunu en azndan tartalm.
Acele etmeyelim veya durumu tanyalm. Birbirimizle sevgiyi,
ak, yemeyi-imeyi, konumay nasl paylaacamz bilmeliyiz. Kaba bir cinsellikle tanrz dersen, bunu insan olan
byle ele almaz. Biz insan toplumu kurmak istiyoruz. Hem de
en zgrlk olann.
Daha kendini tanyamamsan, gdlerinin esiri olursan ok
ksa bir sre ierisinde brakalm sosyalizmi kurmay, acaba ilkel klan toplumdan sonraki toplumu kurabilir miyiz? Ben
bunlar dnemiyorum diyemezsin. Sen devrimcisin, bunlar
dneceksin. Yeni toplumu kuracaz, hem de zgrlk temelinde. Benim duygularm galebe alyor, benim gdlerim
ayaklanyor, mantk dinlemem diyorsan, devrim sabote oldu.
Ben gzkara sevdalym diyorsan, sevdan yakt, bitirdi, dmana yem ettirdi. Kafam kark, dayanamyorum diyorsan,
sen devrim yapmaya deil, ba belas olmaya gelmisin. Tutumlar objektif olarak byledir. Gerisi, ak zor bir olay. Ak ok
ince bir olay, byk tutkudur. Ak sanattr. Ak rgttr. Ak
eitimdir. Ak ilikidir. liki gcdr, iradedir, aklktr. Ara
ki bunlar bizde bulasn. Mumla ara ki bulasn. Ben bunlardan
anlamam, ben bu ak bilmem, benim aradm ak yledir
byledir diyen akn bizi ne hale getirdiini grdk.
Mem Zn olaynn niye o kadar zor gelitiini daha nce
sylemitim. Orada bir ak denemesi var. Biraz feodal kurallar
zorluyor. Aslnda bu, ulusal-demokratik devrim zlemidir. Belki de Cizre beyliklerinde yle bir olay hi gememitir. Ama
Ahmed Xan birlik istiyor. Feodal-aristokratlarn arasnda
169

bir li in ol ma y , i te Acem, Arap, bil mem Bi zans

hkmdarlarna istila, igal imkann veriyor. Krtlerin 1600'lerde bir devlet olma, yani bir uluslamaya balang yapma
durumu var. Bunun nnde feodal aristokratlar, beyler byk
ihtimalle engeldir. Bunun zmn Mem Zn edebiyatnda
gstermeye alyor. Yoksa bir bey olu ile bir bey kz rahatlkla birbirlerini bulup evlendirilebilirler. Bu zor deildir. O
yzyllarda zaten btnyle beylikler aras evlilikler de byledir. Btn st tabakann evlilii bey olu ile bey kz evliliidir
ve zorluk da yok. Birbirlerini glendirme temelinde halen de
yapyorlar. Burada kural d durum; beyleri bir st birlie, bu
dneme gre aslnda bir devlet olmaya (bir krallk olmaya da
diyebiliriz) zorlama isteinin olmaydr. Bu gelimenin nnde ite o beylikler engeldir. Bu Mem Zn destanyla somutlatrlmak isteniyor.
Zor bir ak. Neden zor bir ak? Birlik ok zor, devlet olmak
ok zor. Bu nun ger ek le ti ril me si iin bu a kn o bey li i
ykmas, feodal itleri yrtmas gerekiyor. Bir birlik istemi olduu, kitap okunursa grlr. Birok eski kuraln yklmas gerekir. Birok fitne-fesat var; onlarn ortadan kaldrlmas, biraz
zgrlk gerekir. Bunlarn olmas demek, ulusal demokratik
devrimin gereklemesi demektir. Ulusal demokratik devrim
olmad iin Mem Zn'de baarl birliktelik salanamyor.
Yani bir yerde Krtlerin baarl birliini salayamamas veya
birleememesi anlamna geliyor.
Bizim de byk bir siyasal olay gerekletirme grevimiz
var. Siyasal birlik, byk bir olay ve buna biz byk ak da
diyebiliriz. nk btn kk aklarn anlam ifade edebilmesi
iin bu birliin gereklemesi gerekir. Kendinizi Mem Zn'in
yerine koyun; aknz baarmanz iin bir siyasal birlie gerek
var ve TC'ye kar bir kk alan kurtarmaya ihtiyacnz var.
Tehlikeden uzak kaln. Aksi halde cinsellik arayna benzer
durumlar ihanettir. nk iradesizlie der. radesizlie dt iin birimi ynetemez. Birimi ynetemedii iin darbe yer.
170

Dar be ye di mi, bu iha net su u olur. Sa n yo rum bu nu

uygulayanlar da var. Bazlar hak ettikleri tarzda cezalandrld.
radesi krlm ve dayanamam! Tabii dayanamaz. Onun iin
ak ok zor. Bazlarna gre, bulutun mu hemen iini bitirirsin;
yz yze veya gz gze geldin mi, akn istediin gibi yaayabilirsin! Ak karsnda sen kendini aldatabilir misin? Dman
gerei karsnda sen kendini aldatabilir misin? Aldattnda
sen ona ak diyebilir misin? Bu gaflettir. Tabii bunlar ben icat
etmiyorum. Dmann egemenlii altndaki ak byledir. rnein Botan'da bir kz vard. Birka baarl eyleme girmiti;
olduka yetkin, ne kadar da gzel eylemci diyordum. Bir erkek
vard, o da Botanl, Bozan myd neydi, alakt. Zor bir dnemde frsat bulup kamlar. Bunlar Diyarbakr zindanna dtler.
Kz bir genelev kadn gibi kullanyorlar, dier alak da bir itiraf olarak halen kullanlyor. te ok gzel geliebilecek bir
kzn iine dt durum. Szde o da bir militand.
Btn bunlar ok arpc sonular getirdi ve bazlar cezalandrld. Ucuz ak kurbanlar! Kimi gitti itiraf oldu, kimileri
ca ny la de di. Ben uzun s re den be ri ie kor kun bir ak
dzeyiyle baladm. Benim tanr akm da vard, size anlattm.
Tanr araym korkuntu. te bilim akm, felsefe akm var.
Btn bunlarsz ak olunamaz. Ondan sonra siyasi tutkum var.
Dikkat edin ben siyasi bir kariyerist deilim. Kendimi siyasetle
budala da etmi deilim, ama byk bir siyasal savam verdiim ortada. Byk bir siyasi birlik, byk bir siyasal savam
gerekiyor. O adan muazzam bir politik grevle kendimi bal
hissedeceim ve yapacam.

zgrlk savala yaratlr

Savaa korkun yaklamlar var. Burada da sava temellendirdik. nk her ey onunla zmlenebilir. Sava bir tanr gibi. Tanrya ne kadar tapnrsan savaa da o kadar tapnacaksn,
171

hatta bir sava tanrs, sava tanras gibi olacaksn. u anda

bizim en byk tanrlarmz sava tanr ve tanralardr. Kimdir
bunlar? Sava zaferle kapatacak olan kiilikler, nderliklerdir.
Sava tanrs olmak ne demektir? Btn bunlar dnmezseniz, siz yaam nasl kurtaracaksnz? Banza her gn dman
uaklar glle yadryor. Byk sava kahramanlnz olmazsa, aknz nasl kurtaracaksnz? Tarihe bakn, gafil kralieler,
ga fil kral lar na sl git mi! Si zin b ra ka lm kra li e ve kral
olmanz sradan bir asker olma gcnz bile yok.
imdi ben bunlar syledim diye kendinizi ldrecek misiniz, vay gururuma dokundu mu diyeceksiniz? Ac gerek
by le. Tan r a ol ma nz iin ok b yk sa va ver me niz
gerekiyor. Feodal entrikac tanra olmamak iin mcadele
etmeniz gerekiyor. te benim karmdaki kadn biraz da byleydi. Sanki ben kralm veya kral olmaya gidiyorum bir kralie
eksik. Krallar yaratan kii! Kald ki i byle de ele alnmyordu. Hat ta (sa n yo rum by le bir de er len dir me de ol du)
Fransa'da bir hikaye varm; bir kral var, bir de krallar yaratan
kii... Bir baktm ki benim arkamda gya beni yaratan kii rolnde! Bu kiinin brakalm kral yaratmasn, scak sudan souk
suya elini dedirmezdi. Beni bir kyl yerine koyalm. rnein
ok alan, muazzam emek sarfeden bir kyl. Gya o arkadan
benim ipimi elinde tutan bir aa, bundan daha da kt bir kadn
yanamas. Btn erkekliimize bu temelde yanayor. Mahareti nedir? Zekiymi, kurnazm, kadnm! Tabii bu toplumda olduka da etkili olmu bir yaklam. Birok kiiyi smrgeciler
byle ynetmi. Aalar kylleri byle ynetmi. Kadn entrikacl erkei byle ynetmi. te btn bu hnerleri birletirerek beni de yenecek! Benim ne olduumu sonra gsterdik.
Beni nasl ynetirler? TC beni nasl ynetir? Devlet halen
beni kontrol altna almaya alyor. Bakalm kim kimi kontrol
altna alyor.
Gryorsunuz ki, hayli dall-budakl fakat ok nemli hayat
hikayemi dile getiriyorum. Madem zgrlk, madem gzellik
172

is ti yor su nuz iin do a sn da bu ger ek ler ya t yor. Ki mi

endieleniyor, kimi tkanyor. Kzlarmz-erkeklerimiz her gn
kendilerini ortaya koyuyorlar. Bu yrekler acs. yi ki biraz yolu yordam belirlemiiz. Sizi fazla alatmyoruz. Yoksa haliniz
alanacak kadar zavallca.
Sava tanrlar byle olur mu hi? Byk komutanlar byle
olur mu hi? Militanlar byle olur mu hi? Ben bile bu halimle
halen acaba durumlar kurtardm m, kurtarmadm m diye
kendime soruyorum. Kzlar var mesela, onlarn arkadaln
laykyla yapyor muyum, yapmyor muyum diye soru soruyorum. Kendimi srekli ayarlyorum: Bir kadnla ilikiden tutalm gzellikle, savala, gemile ve gnlk olarak yaamn her
eyiyle balants nasl olabilir diye dnyorum. Aksi halde
ken di mi yi ti ri rim. Yi ti rir sem ufak bir ak ver sem, ira de
noksanl gstersem, bu, rgte ve halka mal olur, zarar orada
ortaya kar. Yani ekmesem bir trl, atsam bir trl; bir aa
gibi dayansam bir trl, bir kle ruhlu gibi dayansam bir trl.
Bunlar byk sorunlardr. Dnn ben de ok etkili bir kii
durumundaym. Olduka da kendini zgr gtren, iddial bir
tutum sahibi olan biriyim.
Her gn komutanlarmzdan haber geliyor; kzlar hizmeti gibi kullanyor, birisinin emrine girmi, gdlerine teslim
olmu, yoz iliki gelitiriyor diye rapor stne rapor geliyor.
yle midir deil midir, bu ayr bir durum ama eskiye boyun
e dik le ri ak. im di siz d nn bi raz. Be nim du ru mum
biraz daha farkl. Bana gre, kadnla ilgili bir eilim gelitirmek istiyorsan bu zgrlkle balantl olmaldr. Bu kiiliklerin zgrlk savamna ne verdin, ne istiyorsun onlardan?
Kle bir kadn mal gibi almsn yanna, utanmyor musun
derler adama. Partinin bir kzn doru-drst rgtlemeden,
bilinlendirmeden, onu kendine alet edersen utanmaz msn
bundan? Bizim yneticilere soruyu byle sormalym. Onu
kle gibi yannda tutsan da utanmaz adamsn; nk onu bir
z gr lk sa va s ola rak biz ek tik ya n m za, ala n m za.
173

im di kz iin de, ka dn iin de bu ge er li dir. Ya n m za

zgrlk savas olmaya geldi. Fakat diiliiyle bizi drmeye veya bizi byle etkilemeye geldi mi, o da ok irkin bir
durumdur. Mutlak anlamda zgrlk iin kendisine bir imkan
yaratmak, partiden g almak iin geldi. O zaman bunun iin
kendini eitecek, rgtleyecek, mutlaka iyi bir zgrlk savas olacak ki, sevilebilsin, yz tutacak bir hal alsn.
Bunlar sz verdiimiz hususlar deil mi? Doru-drst herhangi bir marifeti yok, savaa ve rgtlemeye nasl yaklat
belli deil, bir bela. Her an cinselliiyle veya kadnlyla etkilemek istiyorsa, bu bir sutur. Kadnln veya cinselliini byle kul la nr sa, bu ok teh li ke li ve ajan lk olur. Er kek da ha
tehlikelidir. O da her an bu etkiyi yaayabiliyor ve dayanamadm, kadn byle kullandm diyor. Kadn byle kullanan btn erkekler de dmtr. Bunun sonucu birlikler, blk blk, ta km ta km bi rim ler im ha ya terk edil mi tir. Ya ni bir
kadnn yaklam uruna bu kayplar yaanrsa, bu tarihimizin
en gerici ekilde tekrar hortlatlmas demektir.
Eskiden bir kadn iin bir adam ldrlrd, sen bir takm
ldrmsn. 50-100 tane rnekleri var. Halen bazlar bunu
gizli yayor, aa kmayan bir sr durum var. Ben bir tek
artla kadnl-erkekli kalnabileceini kabul ederim; mutlak anlamda bilinte ve ilikide siyasal patlama. Yani rgtlenmede
ve eylemde gelime varsa ve bu da gnlk olarak kendini kantlyorsa, o zaman buna rza gsterilebilir. Kadn gelip her trl
g re ve ta lip ola bi lir ve fark l cins ler ol du u iin ay rm
yapmadan her trl grevi de alabilir, eitlik byle gerekleir.
Her trl grevlendirmeye dahil olsun, ama bunun lleri var.
Ordu llerine, parti llerine uyacak. Bu llere uyduktan
sonra bunun mantn, cesaretini, ynetim kabiliyetini sergileyecek. Bu durumda komutan da olsun, niye olmasn? Niye hep
erkek ynetsin ve kadn da hep ynetilsin? Tersi eski smrlme veya eski ezilme dneminden kalma bir tavrdr. Bizde yar
yarya olmasn ama en azndan gcne, yeteneine gre kadn
174

da ynetici olabilsin. Eer hi yoktur dersek, o zaman bunlar

kle veya cins olarak fazla zgrlemeyecek doal bir zellikle
yaratlmlardr! yle deilse, o zaman eitlii gze alacaz.
Btn bu hususlar aslnda ok kapsaml bir tartmadan da
teye uygulamaya kavuturmamanz sizin grevlere ne kadar
yetersiz yaklatnz gsteriyor. Kald ki, iin bir de onur
ksm var. Grevlerde baarsz olacaksn, eitim, rgtlenme
ve sava fazla gelitirmeyeceksin ama tenezzl edeceksin! Bu
ol maz. Ra hat sz olan otu ra bi lir. Vay duy gu la rm var, vay
akma uzanmak istiyorum, vay anama-babama, hatta ocuuma, karma-eime ulamak istiyorum gibi szler benim iin
gerekten onursuz laflardr. Devrime kalkan kiilikler, bu laflarn fazla geerlilik ifade etmediini bilirler. Bunlarn ierii,
anlam yoktur. Her ey klla biiliyor. Diyelim adam seni
imhaya alyor, bu durumda nerede kald senin akn, duygularn! ncelikle i, bu byk eylemi sonuca balamaktr.
Siz bunlar ok rahat dnp yerli yerine oturtabilirdiniz.
Yani insan onuru bu tr tutumlar kaldramaz. Yanmdaki kadn
veya yanmdaki erkek grevlerine bal deilse, grevlerini
drt el le ye ri ne ge tir mi yor sa, ben ni ye il gi du ya ca m! O
zaman gerekten sizin onurunuz, gururunuz krlmyor mu?
Hatta gizli frsat bulduunda , ilikiyi derinletirelim dersen,
o zaman sen bir alaksn ve giderek hainleirsin. Benim kendime uyguladm baz ilkeler var. Eer iler bir gn salam
gitmezse, kesinlikle brak etrafm yanltmay, ncelikle kendimle urarm. Bir dostun veya bir yoldan yanna gidebilmek iin nce kendimi zmem lazm. Baary nce biraz
yaratacam ki, yzm tutsun.
Bu bir snama ve kendinizi byle snayacaksnz. Kadn konusu da byledir. Grevlerde kendini sna, ne kadar yaman sava olduunu kantla, ondan sonra kadnla sayg temelinde
konumalarn olabilir. Kadn da biraz kendini kantlamasyla
an cak say g de er bir tu tu mun sa hi bi ola bi lir. Bu onur
konusudur; bizim kiilik, namus anlaymzdr.
175

Bunlar olmadan yz yze baklamaz, bir yerde kalnamaz,

hele gdlerin ayaklanmasyla, bilmem zaaflarn hortlatlmasyla, tutkularn, bilmem neyin kendini dayatmasyla iliki kurulamaz. Yine de sizin iin dorusu buradadr. Kesin kadn da
yanmzda olmal, kesin ak da olmal, kesin sevgi de olmaldr. Ama kanunlar, kurallar, zemini de byledir. Bunu anlamalsnz ve uygulamalsnz. Hele devrimciler bundan kesin
sorumludur. Senin byle dediin Krt zor kar ortaya veya
byle devrimci bizde zor bulunur denilebilir, ama dieri de
belli ve ka para ettii de ortadadr. lm, bitmi, elinden
hibir i gelmiyor.

Erkek, kadnn zgrlk yolda olmaldr

Sanyorum imdi biraz daha iyi anlyorsunuz: Neden kolay
iliki, neden kolay cinsellik, neden kolay ak olmadn. Onu
imdi ok daha iyi anlyorsunuz ve bunlarn kolay olmadn
biz biraz ortaya kardk. En byk hain yaam tehlikesine girme den, ger ek le ri bi raz by le g t re bil dik, onun sa va m
imkanlarn yakalayabildik. imdilik birbirimize yapabileceimiz en byk iyilik birbirimizi savatrma imkann yaratmaktr. Bir kz savatrmak iin sonuna kadar boy ln. ary
iyi bir sava, iyi bir rgtlenme temelinde yapn. Tersinden rgt, sava tasfiye temelinde ilikiler olmaz. Ama maalesef
imdiye kadar hepsi de tasfiye temelinde oldu. Ben bile u halimle (aslnda gryorsunuz ne kadar byk iliki ustas ve iradesiyim) acaba ne olabilir diye derin derin dnyorum.
Daha nce anlattm; bu ilikiler nasl byle oldu diye. likiyi tanmyorsunuz, anlamyorsunuz; yapacanz tek ey kendinizi derinletirmeniz, younlatrmanz ve mmknse ilahlatrmanzdr. Baka trl Krt iinin altndan klamaz. Tabii
varsa yetenekleriniz, ak olma gcnz, ilah olma gcnz,
militan olma gcnz, o zaman baarabilirsiniz.
176

Peki siz nderlii nasl tandnz? Sradan bir dost bile bizi
biraz doru tanrken, siz niye bizi bu kadar geri ve dar tanmsnz. Szde siz bizim militan yoldalarmzsnz. Militan yoldalar birbirlerine byle mi yaklar? Ben sradan insanlarn yanna giderim, hepsi heyecana gelir, hepsi aka gelir. Ben de bu
ilikiyi anlamaya alyorum. Syrlacaksnz, gereklere byk dnm gc vereceksiniz. Aslnda ereveyi daha da derinletirme gereini duyuyorum, biz bu ii biraz edebiyatlara
brakmak istedik ama yle gzkyor ki, bu iin edebiyatn da
en iyi biz yapmak durumundayz veya yapmamz gerekiyor.
Kadn bir g kaynadr aslnda. Kk grmeyelim; gc
kurutulmutur ama eer ilenirse g kayna olmaya adaydr.
Ama u anda adeta kr bir kuyu gibi, bulatn m batarsn. Aydnlatc, arpc, yakc bir g kayna olmay denemelisiniz.
Youn bir siyasal, sosyal, kltrel ve edebi savamn ilgi oda
olmalsnz. Mmknse kendinizi yetitirin. Erkekler eer bu
konuda iddialysa baz kadnlar yetitirsin. Kar cinstendir diye ya inkar etmek, ya da saldrmak yerine, onun gereini biraz
ortaya kartalm. Byle bir sr arkada yaratmaya aln,
yardmc olun. nk kzlar biraz zor durumda. Yani onlarn
hem fiziki, hem cinsi, hem ruhi ve hem de toplumsal olarak ok
zorluklar var. yi bir erkek yolda onlara zayflklarn ktye
kullanmada deil, gidermede yardmc olmaldr; erkekliini
byle gstermelidir. Kaba anlamyla cinsel hakimiyet temelinde
deil, gerek eitlik ve zgrlk yolda gibi bunu gsterebilmelidir. Militan dediin, bu tutumun sahibi olmay becerendir.
Dnn, bir kadn bana dayanarak lkeyi dmana peke
ek mek, b tn ka dn la r z gr lk ten uzak tut mak, b tn
kadnlarmz basit bir ilikiye kle etmek, bunun mcadelesini
amansz yrtmek istedi. Bu tehlike son derece somuttur. Bugn
byle yzlerce iliki bizim kadrolarn bana geliyor. O zaman tabii ki ben kendime nder diyorsam, siz Bakan diyorsanz, hele
ulusal dzeyde artk bu kabul de grmse olaanst olmak zorundaym. Militanlar da yle. Her ilikiyi kabul edemezsiniz.
177

ok ak ki, ilikinin daarcnda her eyi aratracaksnz.

Dedim ya, yetkinlik arayacaksnz. Kald ki, bunu kendim iin de
aryorum; ulus, parti ve halk iin aryorum. Ne kadar bilin, ne
kadar davran gc, ne kadar cesaret, ne kadar fedakarlk, ne kadar ustalk, ne kadar her ynyle yeterlilik varsa hepsi partiyi
oluturma, kadro rgtlenmesini salama esaslardr. zgr kadn yaratma esaslardr. Dolaysyla ekieceim tabii, bu uurda
sava yrteceim. Aksi durum birbirimizi aldatmak olur. Partiyi
aldatrsak halk aldatm oluruz.
Siz hemen ilikilere bir rpda teslim olduk diyorsunuz. Partiye de, kendinize de yaklamlarnz hep byle. Ucuz tepki, ucuz
duygulanma, hemen birbirini benimseme veya reddetme. Siz bitirdiniz militan tutkusunu, militan akn, militann grev anlayn. Benim sizden istediim ne? ler sizin sandnz gibi deil,
yaptnz gibi olmuyor. u anda gelitirdiimiz tutum, biraz yol
aldryor. nk kolay beenenlere, kolay tepki duyanlara, duygulananlara kolay cinsellie saflar ak tutsam acaba bir gn
ayakta kalabilir miyiz? Kolay cinsel iliki gelise, ortada irade diye bir ey kalr m? rade eitimi diye bir ey kalr m? Dolaysyla benim biraz gelitirmek istediim, tek ideal are gibi geliyor.

PKKakn yaayn
Aknz yeni olmal, ama bunun byk savana hazr msnz? ok zor bir sava ama baka aremiz yok. Hepiniz byle
yapn demiyorum ama, PKK aknn biraz byle ak olduunu,
bu gelitirilen savamnn biraz byle bir savam olduunu da
kesin gz nne getireceiz. Birbirinize ucuz tepkiyle yaklan
demiyorum. Btn bunlardan kan sonu; rgt saflarn, ordu
saflarn altst edecek anlamsz kadn tepkileri veya erkek dayatmalar deil. Son derece birbirinize ihtiyacnz var. Ama son
derece zmlenmesi gereken sorunlarnz var. Mutlak anlamda
birbirimize muhtacz ama mutlaka yerine getirmemiz gereken
178

eitsel, rgtsel, eylemsel grevlerimiz var. Bu grevler yerine

getirilmeden sen bir erkein elini tutamazsn, bir erkek senin
elini kolay tutamaz. Btn bunlarn savan gelitirilmesi dzeyiyle orantl olmas gerektii biiminde bir formln doru olduu kansndaym. Yani bir sempatinizin, bir ilginizin ne kadar
sava gelitirmekle balantl olmas gerekir? Hatta onu ne kadar gelitiriyor, ne kadar yaam alan ayor? Bu temelde ona
kendinizi benimseteceksiniz, onu benimseyeceksiniz.
Btn llerimde bu var. Dnn, beni sevmek isteyen kzn gz hemen Krdistan'da ve savatadr. Binlerce kadn var
ve yzlerce de ehidi var. Bunu ben gerekten anlaml buluyorum. Ama birok sava arkadamzn ilikisi, bitiriyor. Her
kim benimle iliki kurmaya gelirse, nce benim amacma, benim sa va m ma ina nr. Bu ok ak. Ama bir ok la r k za
yak la yor, onu d r mek iin; er ke e yak la yor onu
d r mek iin. Ta bii ki, dik kat li ola ca z. Biz, d re cek
ilikiye geit vermeyiz. Zaten Krt bu temelde bitmi, tkenmi
kadn ve erkek demektir. Birliktelikleri lm, tkenmi bir birlikteliktir. Biz o tarz nasl uygulayabiliriz? Bu konuda sergilenen a ba lar, ok zor lu a ba lar dr. Ama bir Krt
zmlemesidir, ulusal dzeyin zmlenmesidir, kadn zgrlnn yaratlmasdr. Bu kesinlikle kolay bir sorun deil. Siz
de zgrlk savas olduunuzu sylyorsunuz, ama ben de
zgrlk savan yrtyorum. Acaba kendiniz iin sava
yrtecek gc gsteriyor musunuz? Size sunulan sava imkanlarn deerlendirebiliyor musunuz? Baka trl nasl yol alacak s nz PKK'de, Kr dis tan ger e in de? Ger ek ler or ta da.
Baka yolu varsa siz bana gsterin, beni inandrn, beni balayn. zgr tartmaya am. rnein kzlar beni balasn.
Kald ki buna am, en ufak bir snrlama da koymu deilim.
Kavgamn srdrcsym. Siz de btn ynleriyle bu kavgay
bilerek bize katln ve sonra anlamadk, duymadk demeyin.
Er kek ler de bu nu an la sn lar. Or ta da ili ki le rin ne ka dar
amansz olduunu grsnler. Eski erkekliimiz byledir, y179

ledir demeyin. Eski erkekliin Allah belasn versin. Eski erkeklik kadndan daha beterdir. Bu erkeklii ne yapacaksn, ka
para eder bu erkeklik? Biraz i yapabilen erkeklik, sorunlar
yle grp deerlendirebilen erkekliktir. Kald ki, o erkekliin
de zmlenmeye ihtiyac var. Yalnz kadn zmlenmesi deil, daha fazla erkek zmlenmesine ihtiya var. Biraz da bunu baarmaya alyoruz. zmlemeleri gelitirmeyeyim mi,
yarm m brakaym? O zaman elde bir ey kalr m?
zmlemelere kesin ihtiya vardr. Bu ayn zamanda kontroldr. Kontrol; parti lleridir; nderlik lleridir. Tm bunlar
l diye koyuyorum. Kontrol; kadnn orduya doru ekilmesidir; ordulamasdr; eitlik ve zgrlk temelinde grev almasdr;
komutanlamasdr. Kontrol; erkeklerin de bu konuda parti gereklerine uygun grevlerine sahip kmasdr; doru ak, doru
duygu ve doru sevgi anlayna ulamasdr. Btn bunlar olduktan sonra gelimez olur mu? Bile bile bazlar bozarsa ve sava
rgtyle oynarsa kaybedip gider. Byle muazzam alan bir rgte, sava ve rgt dl, onun olduka aydnlatlm dzeyine
karanl dayatrsan, kaybedersin. Bu konuda kontrol geliiyor,
daha da geliecek. Bundan sonra yle kolay kolay PKK kadrosu
olunamayacan anlamalsnz. Gerekmiyor mu? Gryorsunuz,
siz sava bununla kazanacaksnz. Baka trl lnz gmecek
yer bulamazsnz; cesetler rr, kokuur.

Kadn sorununu zmek

zaferi kazanmaktr
Dediim gibi sorun nemli ve ciddidir. Bizim iin kadn
sorununun zm demek, ulusal kurtuluun zaferini kazanmak, lke sahibi olmak demektir. Dnyann bu sorunu zememesi, zmde hi gelimenin olmayaca anlamna gelmez.
Kadn sorunu hibir ulusta bizimki kadar arlam deildir.
Onlar devletlemi, olduka toplumsal ynden gelimi uluslar,
halklar oluyor. Bizim iin mhim ve gerekli olan kendi somut
180

koullarmza gre bir zmdr. Bunun dnya apnda da etkileri olaca aktr. Biz unu da syledik: Karlam bir toplumuz, yani kadna uygulanan basknn da tesinde bir smrgeciliin dayatld bir toplumuz. Bu anlamda kurtulu tam bir
kadn kurtuluudur, tam bir kadn devrimidir.
Krdistan devrimi, ilk defa uluslararas apta bir kadn devrimi olabilir. Bu zmlemelere dikkat edilirse, Krdistan devrimi tam bir kadn zgrl, kadnn toplumsal devrimidir. Teorisi de var, pratii de var. in bilincinde olanlar bunu byle ele
alr ve z me do ru g t rr ler. G t rl d m dn ya da ki
kadn kurtuluuna da epey katkda bulunacak bir gelimedir.
Yeter ki zerinde srarla durulsun ve dnlsn. Ortaya koyduumuz yaklam tarzn partiye egemen klarsak, halkmz
iin mthi bir zm sz konusu olur. Herkes olduka bilinli
ve kaderini tayin etme durumunda. En ufack bir erkek gerilii,
kadn gerilii olmaz, dayatmas olmaz, drcl olmaz.
Kadn mkemmel ortaya kabilir, erkek mkemmel ortaya kabilir, ideal bir eitlik ve zgrlk imkan ortaya kabilir.
Ama bu sadece bir ama olur.
Gnlk olarak ben zm iin bunlar yapyorum. PKK'de
biz bunlar gelitirebiliyoruz, gcmz yeterse daha fazlasn
yapacaz. Kendimizi zdmz oranda insanl da zm
olacaz. Baarl bir Krdistan devrimi iyi bir insanlk devrimidir. Bunun sonularn da kmsememeliyiz. Tabii ki, devrim oldu, sorun zld de demeyelim. imdi de zm var,
zaferden sonra da devam edecek, ama daha deiik koullarda
ve biimlerde srecek. Aslnda sorunu zmz. Ben kendim
iin zmde ok gl bir konumda olduumu belirtiyorum.
Ken dim de z d m, in san lk iin de bir zm dr.
Devrimleri biz her zaman byle grrz. Varsn insanlk bin yl
sonra tam kavusun. O mhim de deil. Kald ki, bizim her insan ksa bir srede komnizme gtreceiz diye bir derdimiz
de yok. Komnizmi de ieren mcadele on bin yl nce de vard, imdi de var, on bin yl sonra da olacak. On bin yl nce de
181

ok gl zmler vard, imdi de var, ileride de olacak. Sorun o zaman da var, imdi de var, sonra da olacak. Mhim olan
anlk olarak doru pozisyonda olmaktr. Sorunu ortaya koymak
ve zm ola na n da yat mak tr. Ta bii bu nu PKK'de
salyoruz, dalga dalga halkmz iinde de salyoruz. nemli
olan da budur.
Devrimimiz insanidir. Kadn konusunda da en byk devrimdir. Teorisi de pratii de iyi geliiyor. zm biraz byle
grmeliyiz. Yoksa Krdistan'da devrim yaptk, acaba dier lkelere benzemez miyiz demek, doru bir yaklam deil. Kald ki dier devrimler sorunu ne kadar zd? O da ayr bir mesele. Fransz devriminde, slam devriminde, Rus devriminde bu
sorun farkl llerde olmutur. Onun iin orada sorun tam
zmlenemedi. Havale edildi de dememeliyiz. Onlarn zm
gc o kadar. Kmsenemez de bu.
K sa ca s, bu ko nu da de rin le e cek si niz, an la ya cak s nz.
Kendi kiiliinizi btnyle nasl yaanlr sorusuna cevap
kiilii haline getireceksiniz. Bunu yeni mi anlyorsunuz? Yaramaz ocuklar m veya 35 yandaki ocuklar m diyeyim?
Kendinizi hara-mezat ortala atyorsunuz. Buna nderlik
tarz denilir mi? Buna nasl cesaret ettiniz, ayorum. Her hareketinizi, her admnz, sz ve eyleminizi bir yaam kaynana eviremezseniz asla kendinize nder deil, militan bile
diyemezsiniz. Gerek militan btn dnce ve eylemini bir
yerin kazanlmasna, bir zorluu kolayla, bir baarszl
baarya, bir imkanszl imkana eviren, bir bilinsizlii bilince, bir rgtszl rgtlle, bir eylemsizlii eylemlilie dntren kiidir. Komutan budur. Bunu nasl yeni yeni
fark ediyorsunuz? Siz byk oranda nderlik tarzn bastrma,
balklamasna dalma, hrszlama, birbirlerinin boazna girme,
birbirlerinin emei zerine ucuz kurulma, deer vermeme ve
kendi emeini anlayamama eklinde uyguluyorsunuz. Bunun
btn yanlgl sonularnn ruhta dknle, davranta karmakarkla yol atn fazla grmyorsunuz. Ne, nasl ya182

anlr, nasl elde edilir, nasl temsil edilir? Hi bu sorulara cevap vermiyorsunuz. Byle yaadnz sanyorsunuz. Bu bir
gaflet yaamdr. Bizde bir sulunun yaam tarzdr.
Su, ceza, gaflet ve hiyaneti grdnz. Tm yaptm bir
sulu, bir gafil kiilik olmaktan kendimi karmaktr. Bu neyle
mmkndr? Savaabilen, bunun dnce ve pratiine biraz
imkan kazandrabilen bir kiilik olmakla mmkndr. Var m
baka trl bizi sutan, gafletten kurtaracak yaam biimi?
Yok! Nasl yaktracaz gafilce, haince bir yaam kendimize?
Asla! O zaman bu hiyanet ve klelik suudur ve affedilmek
iin byk yurtsever, byk zgrlk ol, diyoruz. Onun iin
de biraz benim gibi alacaksn. Ben niye sz gcne bu kadar
deer veriyorum? yi rgtlenmek iin. rgtlenmeyince sava
olmaz ve insanlar birletiremezsin. Birletiremedin mi savatramazsn. Savatramadn m adna bile sahip kamazsn. O zaman brak yaam kayna olmay, bakalarnn elinde ucuz
kullanlan bir malzeme olursun. Bu, yaama en byk saygszlk deil midir? Btn bunlar sadece yle biliyor veya gryor
deilim. An anna dncede, pratikte deerlendiriyorum, arptryorum, ilerletiyorum. Bizde devrim bir kimyasal olaydr
diyelim; onunla halkmz ok paslanm bir teneke olmaktan
karn altn gibi parldayan bir madene dntrmek istiyoruz.
Devrim bir anlamda da budur. Kiiler iin de bu byledir. ok
kir-pas tutmu bir kiilikten parldayan bir kiilie ulamak
byle salanr. te eylem, ileyen demirdir. Kendimizi adeta
ekile rs altnda dvdryoruz, elikletiriyoruz, parlatyoruz, savatryoruz, amalarmza ulatryoruz.

Doru yaamn savana

ve ilikisine ulaacaksnz
Btn bunlar ilk admlar attnzda bilecektiniz. Belli ki
as ln da dev ri me ok ters yak la m s nz. Par ti ye bin bir
yanlgyla gelmisiniz. Ben iki szckle balarken yaklamm
183

ney se, im di de odur. Yn tem de di ki tut tur ma mak yok,

sonular kestirmemek yok. Her eyin an anna farkndaym.
Frsatlar mthi deerlendiririm. Sonu aldm ve buraya kadar geldim.
Her militanmz bunu esas alsayd, byle yaayabilseydi, bu
lkede dman filan kalmazd. Ne kadar eski yaam tarz varsa
olur olmaz bize de dayatlyor ve bizim emeklerimizi boa
karma gibi olumsuz bir rolde oynanyor. Olmayacak duaya
niye amin diyeceksiniz? Doru yaama geleceksiniz. Doru
yaamn savamna ve ili kisine, onun her trl teorisine,
pratik esaslarna doru yaklaacaksnz. ddiasz, iradesiz ele
almayacaksnz. Emeksiz, aresiz karlamayacaksnz. Dikkatsiz, duyarsz izlemeyeceksiniz. nsana en byk deeri vereceksiniz. lginiz, ilikiniz, iradeniz en yksek seviyede olacak.
abanz olduka youn olacak, dnceden kopmayacaksnz.
Yaam tutkunuz, cokunuz ak derecesinde olacak. Vuru tarznz son derece keskin, zamannda olacak. Yine sizi can alc yerinden vurmay engelleyecek bir koruma gcnz olacak. Ona
gre muazzam tedbiriniz, dikkatiniz olacak.
Byle yaarsanz bu, kabul edilebilir bir yaamdr. Byle bir
yaam tutturursanz, savata da olsanz, en byk zorluklarla i
ie de olsanz, bizde grld gibi byk bir tahamml gcn, sabr gcn ve hatta onu cokuyla karlama gcn gsterirsiniz. Gryorsunuz bu kadar zorluklara, bu kadar dayatmalara ramen gerekten kral gibi yaayabiliyorum. Kral
gibi derken, en yce, en soylu ve en zgr yaam kendim iin
gerekletirdiimi kastediyorum. ngrdklerim ve gnlk
olarak tm gcmle yklendiklerim beni demek ki, dmanmdan koruyabilecei kadar, halkma ulatrabilecek, halkm baarya gtrebilecek bir yaamn sahibi de yapabiliyor.
Ben amansz srelerden veya yokluklardan buraya geldiime gre, sizin bu kadar yaam olanayla kendinizi yaatamamanz sizin iin bir talihsizlik, gerek bir geriliktir. Bence
zgr yaama imkanlarnz var. Gerisi tabii sizin rgt sila184

hyla, onun her trl eitimiyle, her trl taktiiyle savaarak

yaamay kazanmanzdr. Bu ilk anda da byledir, son nefese
kadar da byledir. Bunun dnda yaam imkannn olmadn
bileceksin. Gerekten sadece bilmek deil, budur yaam deyip bundan baka hibir eye zemin sunmayacaksn. Ufak bir
an lam sz l , ufak bir yer siz li i bi le af fet me ye cek ka dar
keskin olacaksn.
Yaamn bilincinde, sorumluluunda olacaksnz. Ben imdiye kadar, biraz byle yaadm. Hem nderlik gereiyle balantlarnz byle koyacaksnz, hem de onun yaam tarzyla bu
kadar elieceksiniz veya binlerce kilometre uzanda olacaksnz! Kendinize ok ayp ediyorsunuz, ok yazk ediyorsunuz.
Gerek nderler kendini yaatmasn bilirler, ama byle nderlerden veya yoldalardan kilometrelerce uzak olanlar yaamay
kaybederler. Dolaysyla mesafeyi kapatalm. Size de kendi rolnzn sahibi yapabilecek bir tarzn gl militan haline getirecek ne varsa onu yaktralm. Umudunuz olsun, ama abalarnz da onu gerekletirecek kadar bilinle, rgtlkle an
anna donatlm olsun. Biz her zaman byleydik. Kazandran
bu tutumdur. nanyorum ki herhangi biri beni uygularsa, sradan bir uygulama gcne kavuturursa, PKK gereinde zaferi
yakalar. Bu kadar gelimelerden sonra kendi kendini boa karanlar, ancak baarszlktan bahsedebilirler. Sradan bir drstlk temelinde bu savan gerekleriyle bu iin banda olanlar
kendi kendilerini drmedike, kendi kendilerini engellemedike baka engellenemezler, drlemezler ve baardan da
alkonulamazlar. Bizim yaammz biraz bunu ispatlamtr. Siz
daha fazlasn ispatlayabilir ve baarabilirsiniz.
ocak 1994

185

Devrime zorlayan, sosyal bunalmn dzeyidir

186

YAAMAK N SAVAMALI VE
SAVATA YAAMI ORTAYA IKARMALIYIZ

Sosyal gerekliimiz biraz zl kavranlmak istenirse grlecektir ki, aslnda olduka tkanm, bundan da teye zlm, kendisi olmaktan kmtr. Bu, hem ok geri ve hem de
zmsenmi bir dzeyi ifade ediyor. ok geri bir durumda olan
Trk ulusal, sosyal, siyasal ve kltrel yaps iine alnma
durumu ok ar geliiyor. Bu arlk ok geri braklmaya yol
ayor. Byk zmszlk, sosyal bunalm bu temelde derinleiyor. En ok aile, yine ailenin ezilen taraf olan kadn en geri
bir konuma mahkum ediliyor. Bylece aile yaam adeta bir genel zindan yaam haline geliyor. Onda hi salkl bir birey yetitirilemiyor, iliki retilemiyor. Bir anlamda smrgeci katliam aile ii bir iliki tahribat ve katliamna dnyor. Bunun
sonucu olarak ailede bir teslimiyet, olduka bozulmu bunalml tipler ve onlarn her trl geri ilikileri sz konusu oluyor. Tabii bu da ar bir durumu tekil ediyor.
Biz PKK'yi balatrken, bunun daha ok bylesi geri bir
sosyal yapya ve aile yapsna isyanmzla balants olduunu
arpc bir ekilde ortaya koymaya altk. ok geri ve kabul
187

edilemez aile ii ilikiler, ailenin kendini ok zor yaatabilmesi, bizi ok erkenden ve ok derinden dndrd. Bundan k yap mak iin bir yan dan dev le tin sun du u bir k k
memur olma, dier yandan rgat veya hamal gibi bir cretli iilie ynelme yol gibi geliyordu. Tabii bu konularda i bulmak ve memur olmak da aslnda aslann aznda olan anst.
te btn bu ar durumlar bizi devrimci zme itiyordu.
Bilindii gibi biz PKK hareketine ynelii bylesine eine ender rastlanan bir elikiler yuma iinde ele almaya, bamzn aresini bulmaya, giderek gerekleri daha iyi, ok ynl
ve ulusal dzeyde grdke bunu derinletirmeye ve zm
gc olarak sosyalizmi teorik klavuz olarak bellemeye arlk
verdik. Bu bizi basit gruplamadan gnmze kadar bir hareketin geliimine kadar gtrd.

Amac unutup aralara

fanatike tapmak felakettir
Bir parti hareketi aslnda sosyal zm hareketidir. Verilmekte olan btn bu sava ok geri, imha ve zmsenmenin
ileri dzeyini yaayan, bu anlamda insan en ktrm ve yaanmaz duruma getiren gidiata bir son vermek ve mmknse zgr sosyal gelime yoluna sokmak iindir. Dikkat edilirse siyaset de, askerlik de bunun iin oluyor. Yani kabul edilemez bir
sosyal yaama, klelikten de teye bir tketme ve yutmayla
kar karya olan bir sosyal yaama kurtulu ansn vermek
iin bu ka dar ide o lo jik, si ya sal ve ey lem sel fa a li yet
gelitiriyoruz. Bu tanma bakldnda ve bunu kendinize uyarladnzda, kiminiz ideoloji ve politikay, kiminiz pratii feti
haline getiriyorsunuz. Yani aslnda bunlarn birer ara olduunu
unutuyorsunuz. Bir fanatik gibi, bir memur gibi z ve amac
unutup aralara tapnagelen biri gibi szmona salt askerlikten
anlayan, salt siyasetten ve partiden anlayan, ounlukla sosyal
188

ya am la ili ki si ni ku ra ma yan bir fa na tik gi bi iin ii ne

atlyorsunuz. Dediim gibi btn bunlar hem eylemin ve hem
de partilemenin aslnda daha zgr bir sosyal yaama kanal
amak iin olduunu, bunlarn ara olduunu gremez duruma
getiriyor. Bu durumda rgt ok brokratik bir kalba, yine ordu militarist bir kalba dklr, sosyal yap zerinde bir cendere olur; sosyal yaam bir de kendi nc gleri tarafndan bask
altna alnr, bildiimiz u reel sosyalizmin bunalm ve zlne benzer bir durumu ortaya karr.
Gerekten burada yaplan hatalarn nasl byk olumsuzluklara yol atn reel sosyalizmin deneyi ok iyi retiyor. Fakat
sizinki bu da deildir. Bizim PKK'de gzlemlediimiz durum
biraz daha farkldr. Siz yle reel sosyalizmi uygulayacak bir
gce de ulamamsnz. Daha dorusu gerekleen anlamyla
baz rnekleri bile uygulama gcnden yoksunsunuz. Veya
byle bir durumunuz fazla gelimi deildir. Sizinki belirttiimiz gibi ok geri ve zmsenmi bir sosyal yaamla, olduka
yarm yamalak ve aslnda niin olduuna pek anlam verememi
bir siyasal ve rgtsel yaamn karmakl ve kargaasndan
ibarettir; sizin yaamnz byledir. Ayrma yoktur; niin siyaset, niin rgt, hatta niin askerlik sorularna verebileceiniz
net cevaplarnz yoktur. Nasl bir sosyal yaam, yaanan sosyal
yaam nedir? Sizde bu konularda da bir netlik yoktur. Adam ne
yaanlan biliyor, ne de yaanlmas gerekeni netletiriyor. Yaadnz gerekten bir karmaa durumu oluyor. Halbuki devrimcilik nasl sosyal yaanldn kavramak kadar, bunda k
da ok iyi kararlatran ve buna azmettiren, ayn zamanda yine
bunu hangi rgt aracyla ve eylemiyle gerekletireceini belirleyen ve yrten eylemin addr, faaliyetin btnldr.
Aile ii olsun, aile d olsun, kadn-erkek ilikisi olsun, erkek-erkek ilikisi olsun, kadn-kadn ilikisi olsun, bilmem byk-kk, ana-baba-ocuk ilikisi olsun, ihtiyar-gen ilikisi
olsun, her trl kme ve topluluk ilikilerinin, sosyal ilikilerin
hemen hemen her dzeyi, onun alt ve styapsyla ilikileri
189

anlamnda olsun sosyal ilikilerinizin olduka salam bir tanmdan uzak kald, bu konuda bir devrimcinin yakalamas
gerekenin ok gerisinde olduu, dolaysyla sorunlara yerinde
karlk veremedii aktr. Niin rgt, niin eylem sorularna
karlk verilemedii gibi, nasl bir sosyal yaam sorusuna da
cevap verilemiyor. Bylece fazla baarl admlar da atlamyor.
Daha da tesi biz biraz kantladk ki, dmann uygulamalar
sadece mevcut sosyal yap zerinde smrgecilii gelitirmek
deildir. Trk smrgeciliinin baz karakteristik zellikleri
vardr. Kendisinin ok geri ve barbar dzeyi yznden, egemenlik altna ald m, ya hayvanlatrmaya kadar gtrr, ya da
imhann snrlarna getirip dayandrr. Sylemesi ayp deil,
ounuzun ilikileri bu zellikleri yanstyor.
Benim Krdistan iin gerek teorik ve gerekse pratik olarak
gelitirmek istediim eylemin temel felsefesi ve zellii udur:
Siz byk oranda dmann istedii biimde zmsenmi ve
biraz da insanlktan kmsnz. Bu itham ardr, ama gerekidir. Biz bundan kn somutunu yaatmak istiyoruz. Eer bu
tanm doruysa, o zaman devrim u oluyor: Bu iki kabul edilemez; hibir gerekeyle savunulamaz zmsenme dzeyiyle,
onunla atba giden hayvanlama ve ilkelleme dzeyinden k sava. imdi ya buna inanacaksnz, ya da yutulup gideceksiniz. Bunun orta yolu yoktur. zellikle PKK'de olsun, onun
her alanna yansmasna ilikin olsun, sizin yaptnz i btnyle kartrma oluyor. u anda Krdistan genelinde her ey
dmann istedii gibi olmasa da, partinin nc, nderlik dzeyinin de istedii gibi deildir. En tehlikelisi de budur.
Biz bunu fazla sorun yapmayalm. Yine de bize doru tanm
gerekir. Bizim devrimciliimizin temelinde gerekten bu vardr,
benimkinde bu vardr. Zaten benim btn eylem gcm ve alma tarzm belirleyen budur. Ben bouna aile zmlemesi
yapmadm. Aslnda sizleri imdi tek tek sorgulamak gerekir:
Siz yaplan bunca zmlemeyi kendi yaramaz kiiliklerinize
ne kadar uygulayabildiniz ve buna ne kadar g yetirebildiniz?
190

Siz buradan kaybediyorsunuz. nc g olarak, nc militan

olarak bilin dzeyinde bir eyler bilseniz bile, bunu pratik yaamla btnletiremediiniz iin, neden iyi rgt kmyor,
neden iyi eylemci kmyor, neden iyi komutan olunamyor sorular da kendiliinden cevaplanyor.

Hareketimiz sosyal devrim anlaydr

Yllardan beri bizim de bir tarzmz var; bunu ok ynl anlattk. Hem anlay dzeyinde ve hem de onu hayata geirmede
muazzam yklenimlerimiz var. Beni ilerleten, bu anlay dorultusundaki eylemdir. Hem anlayn doruluuna inanyorum,
hem de eylemimi amansz klyorum ve bylece inanlmaz olan
gerekletirilebiliyor. Peki, bu niye sizde gereklemiyor? Ben
sadece siyasal, rgtsel ve askeri anlamda sylemiyorum, sosyal yaamn gelitirilmesi asndan da soruyorum. Nasl bir
sosyal yaam ve iliki dzeni iinde bulunuyorum? Aslnda bunun ok byk bir eylemliliini de yrtyorum. Ben bu yaa
kadar neden kendimi bu halde tutuyorum? Bu en byk eylemlerden birisidir. Sosyal ilikiler dzlemi asndan kendimi byle netletirmem, kesinletirmem, toparlayc ve ekici klmamn
altnda byk bir sosyal devrim anlay yatyor. Veya esas
devrim zaten sosyaldir. Yani parti almas, askeri alma bir
aratr. Ama da, yaanlr dzeye gelmek iin byle sosyal bir
yaama canllk kazandrmaktr.
Neden byle net konuuyorum? nk bizim insanlarmzn
dili parampara ve kekemedir, kavray yoktur. Neden kendimi
byle direkt ekici, her gidilen yerde ciddiye alnacak biri gibi
dntryorum? Tarihte ve gnmzde hibir ada ulusun
sayg duyamayaca gnmzn en ba belas bir resmi yapya,
ulusal ve siyasal bnyeye teslim olmay kabul etmediimiz ve
di ren di i miz iin, sos yal yn den ka bul d ze yi ni bi raz
yakalyoruz; kendi halkmzn ve dostlarn arasnda ilgi buluyo191

ruz; dmana bile sayg telkin ediyoruz. Daha somut konuursak, ben yllarca kendimi bir kylye dinletemezdim. stemim
ve arzum ne olursa olsun, ne anama, ne babama, ne kylye, ne
okul ve ocukluk arkadalarma kendimi dinletebildiimi size
anlattm. Orada ok ilgin bir mcadele srecinden getim. Yine sosyal yaam asndan baz temel hususlar netletireyim:
Byle bir ky ortamnda aile ilikilerinin nasl engel olduunu
ve ok yapay bir elikiyle ailelerin birbirine nasl dman edildiini, bunu nasl tehlike olarak grdm size anlattm. Bu
ne demektir? Biraz sosyal gelime istemek demektir. Sosyal gelimenin nnde mehur Krt elikisi var; kan davas, kap
kom u kav ga s, it kav ga s, eek kav ga s, bir ka r tar la
kavgas... te bunun tehlikesini grmek demektir. Bu da ok
geri ve ilkel bir sosyal dzeye tepki durumudur. Bundan rahatsz oluyorum. Daha erkenden buna bulduum cevap zddna
ulamak oluyor. Zddna ulamak nedir? Yerlemi ky sosyal
yaps da demeyeceiz, sosyallemeye olduka kapal bir yapya kar biraz sosyallik yaratmaktr. Daha o dnemlerde kendi
yatlarmzla gerekirse gizli ilikiler kurmaktan geri durmadk.
Yamz yedi-sekiz, bilemedin on'du, ky ortamnda ilk gizli
ilikilerimizi byle kurduk. ok iyi hatrlyorum, aile byklerimizden gizli dman denilen ailelerin ocuklaryla ilikiler
kurduk. Gizli bir rgtlenme... Onlarn dman olarak bellediklerini ben arkada olarak karlamaya altm. Yani yerleik
amaca ters bir ama. Bizim mcadelemiz onlarn dmanlk
kavramn kabul etmemekle balad.
Dikkat edilirse, bu, sosyal bir elikiyi byle tersyz edip
zm arama ihtiyacn ifade ediyor; hem de daha o ocuk halimle.
Aile ii bir elikiden sz ettik. Aile en temel sosyal birimdir.
Ailenin zerimizdeki basks ok somuttu. Zaten kendi iinde
bir zmszl yayordu. Ebeveynler stte zaten tamamen
kilitlenmi, en youn bunalm yaayan bir gerei ifade ediyordu. Bu bize yansyordu ve bu da tabii Krdistan genelinde
192

yaanan bir durumdu. Buna biraz da kapitalizmin damgas vurulunca, 1950'lerde filan diyelim, eski klasik dzen dald. Yeni dzene kar da hibir savunma silah ve tedbiri yoktu. Tabii
bu da ailedeki ocuklar zerinde en ters sonular verir. Bunlar
nelerdir? O dnemde bazlar ocuklarmza dini retelim,
bazlar ilkokula gnderelim, bazlar tarlaya gnderelim, iyi
ift srsn, yine bazlar gitsin ukurova'da alsn, ya da
baka bir ehirde inaat iisi olsun diyorlard. On-onbe yana gelen bir ocuu ailesi mutlaka byle bir zmn iine atmak ister, o da bir tanesine sarlmak zorundadr. Tarlaya davransan ahmak bir kyl olup karsn; o koullarda din bilgisi
almak istersen bir softa olup karsn. Trk okulunda kk bir
memur olursan en silik ve inkarc biri olup karsn. Bir inaat
iisi veya bir rgat olursan, kan ter iinde boulup gidersin veya hibir ie yaramazsan, o zaman da bir lmpen-serseri olarak
dolanp durursun. Yani baka bir seenek yoktur.
Tabii biz bunlarn hepsini yava yava hissediyoruz. Bunlar
adeta zerimize gelen ve bizi bomak isteyen kabark deniz
dalgalar oluyor. Bunun aile iindeki etkisi nasl oldu? Aile bizi
byle kabara ekmek istediinde, biz biraz itiraz ettik. Bu da
bir sosyal kavga oluyor. Giderek ya eski geleneksel kanallara,
ya yeni-smrgecilik kanallarna ailenin bizi katmak istemesine
tepkiler ve isyanlar geliiyor. Burada nemli olan, zellikle
benim kendi deneyimimde dayatlan kabul etmek yerine, biraz
kendimizi deneyip snamak, hemen her ie bir adm atmak, ama
hibirini benimsememek, ailenin ilk ocuu olmay reddetmek,
bu anlamda kendini hayrsz ocuk olma konumuna drmektir. Bu ne anlama gelir? Bu bir elikiye bulamak anlamna gelir; yani aile elikisine dmektir. Aile elikisine dtn
m, bu da mcadeleyi gerektirir. Tabii mcadele de g ister.
G ol man iin de sa a so la yk le ne cek sin, ken di ni
yoklayacaksn. Yoksa bir serseri olup karsn. Biz de aileden
kamaya altk. Bunun hikayesini anlattm. Kiisel bamszlk iin akrabalara snmak, birka hafta ie gitmek, doada
193

bulunan bir eyleri toplamak, (fazla eilim duymadysak da)

zenginlerin bahelerinde bir eyler toplamak veya biraz hrszla ynelmek... Bunlar kendini bamszlatrmak isteyen insann aklna ilk gelebilecek ilerdir. Burada nemli olan yutulma
tehlikesiyle kar karya getiren ok geri bir sosyal ve ailesel
yapya kar itirazc yaklamakt. Bunun sonular biliniyor.
Bundan karlacak en nemli sonu udur: Eer siz byle
bir sosyal-ailesel yaam itirazsz karlamsanz, byk ihtimalle zmsenmeyle birlikte geleneklerin, zellikle aile geleneinin etkisi altna girmisiniz demektir. Bu da kiiliinizi
nemli oranda arptmtr. Verilmeyen bir mcadele sizi biraz
bu konuma getiriyor. Yani mcadele etmek de bal bana bir
yetenek ister. Bu yetenei de gsteremediniz mi, lmpen-serseri takmna dersiniz. Kendi gerekliinizi bu anlatm iinde
bulabilirsiniz. Ya dzene ait zelliklerin olduka benimsenmesi
biiminde tatmin olmusunuz, ya ailenin gelenekleriyle bymsnz, ya da arlkl olarak lmpen-serseri olmu, isiz
g sz ve d n ce siz kal m s nz. Bu si zin ger ek li i ni zi
nemli oranda aklyor. Ama bunlar doru bir insan yaklam
veya makul bir insani zm deildir. Devrimci zm ite tam
da bu noktada devreye girer, hem de amansz bir biimde girer.

Aile kurumu, sosyal iliki nasl olmal?

sterseniz bu noktada kafanz olduka kartran ailede anababa elikisinin, aileden kurtulduktan sonra evlilik (veya ailenin retilmesi diyelim) konularna yneliminizin nasl olduunu aydnla kavuturmaya alalm. Aile tanm aslnda ocuklarn da nasl bir aile iine yuvarlanacaklarn gsterir. nceden kararlatrlm, her eyiyle belirlenmi bir sosyal kurum;
anari ve bunalm iine dm, ama yine de geleneklerle ar
bir biimde yrtlen bir kurum... Ta atlasa sizin gelitireceiniz de bunun bir milim tesine ancak geebilen benzer bir ku194

rum olacaktr. te sosyal ilikiye giri, ounuzun denedii

moda deyimiyle kadn-erkek ilikisi.
imdi bu konuyu biraz balantlandrmak gerekir; sosyal
ilikideki smrgecilii, bunun aile zerindeki yansmasn grmek gerekir.
Bunlar aslnda daha nceki anlatmlarda epeyce var, tekrarlamayacaz. lave edilmesi gereken; senin zne gre, kltrne
gre, baz kimlik gereklerine gre bir sosyal yaam olanan
smrgecilik zaten vermiyor. Onun ne dilini, ne kltrn fazla
dikkate alacaksn, hatta ondan uzaklaacaksn. imdi kendi
egemen ulus diline ve kltrne yneldin mi, onu yaamak iin
bile ok gelimi olman gerekir. En azndan bir orta burjuva dzeyine gelmen gerekir. Orta burjuva olmak ise belki bin kiiden
birkana nasip olabilir. Burada yine tam bir darboazla kar
karya bulunulmaktadr. Sosyal yaamn, dilin, kltrn aslnda imha srecindedir; dman seni ondan uzaklatryor. Onunkine de ulaamyorsun. nk seni zmseyecek yle bir burjuvazi de yok veya bu binde-onbinde bir kiiye nasip olabilir. O
zaman geriye kalan kesim smrgecilik kskacndaki bir sosyal
gereklii yaayacak veya hep onun hayaliyle avunacak. Buna
bir de sinema, tiyatro ve televizyonun etkilerini ekleyelim.
Bunlarn pohpohlad byle bir yaam veya arpklk var. Her
gn onun bombardman altnda yaanyor. Bunun varaca u
noktada bizim insanmz ayaa kalkamaz; Yaar ne yaar ne
yaamaz durumuna gelir.
Eer b tn bun lar do ruy sa, mev cut ya a mn bir
sahtekarlktan ibaret olduu ortaya kar. te tam da bu noktada bireycilik kendini gsterir. Sosyalleme, sosyal yap ve
toplum dzeni bu kadar yaanlmaz duruma getirildikten sonra, birey mthi bir biimde kendini yaamaya sevdalandrlr. Yani kii toplum beni fazla yaatmyor, toplumsal tkeni ve zl bu kadar gelimi, o halde bireycilie ykleneyim der. Gemisini kurtaran kaptan, keyi dnme anlayna sarlr. Kk bir memur oldu mu, ne mutlu bana
195

der. Bir i buldu mu, benden daha iyisi yok diye dnr.
Aslnda bir emekidir, ama anlay budur. Gzkaraca bir
bireycilie, bir ekmee, bir aile ilikisine, bir ahbap-avuluk
ve hemehricilie yapr. nk ancak onlarla tutunabilir.
Gelikin bir toplum olma ans yoktur.
He men bu ra da r gt ii ne ge le lim. By le bi ri ufak bir
yetkiyi ele geirdi mi, ona gzkaraca yapyor. Tabii bu tip,
partinin, rgtn ne amala var olduunu unutuyor. Onun iin
nemli olan burada byle bir eyi tutmasdr. Toplumsallk
d ze yi ol ma d ve ulu sal lk sa va m n ver me di i iin,
dediim gibi parti iinde neyi ele geirirse benimdir diyor.
Bireycilik, yetki bireycilii, komuta bireycilii, ksacas gzn
neye kestirdiyse onun iin bireycilik. Etkisini nereden alyor?
Datlm ve her trl tehlikeye maruz braklm sosyal kiilik ler... Dik kat edin, bun lar ne re dey se par ti yi ya a na maz
duruma getirecekler. Byle bir maddi temeli var.
Ayrca unu da aydnlatmak gerekiyor: Alk gdsnn
genelde insan gzkara yapt bilinir. Bir toplum ok yoksul
ve a brakld m, aslnda fazla dnemez, siyaset yapma gereini duymaz, btn benlii ile bu gdsn tatmin etmeye,
maddi yaam kurtarmaya alr. Bizim toplumumuzun ezici
bir biimde bu konumda yaadn zaten biliyoruz. imdi ekmek kavgas gereklidir diyelim, bunu kmsemiyoruz, ama
ekmek bulma koullar ok arlamsa ve smrgecilik bu
kavgay gerekten ok anlamsz hale getirmise, normal ekonomik ve sosyal faaliyet veya byle bir ekonomik ve sosyal
dzen yoksa, sen neyin kavgasn vereceksin? Daha dorusu
ek mek kav ga s nn dev rim le ba n ku ra m yor. Ku ra ma d
iin szmona ar gibi korkun alyor. Ancak bir ekmei
kurtaramyor. Burada ne elikisi var? Eskiden kleler alrd, efendiler kleyi doyururdu. Eskiden efendi birdi veya kleyle efendi yz yzeydi ve efendi klesinin ekmek ihtiyacn,
emniyet ihtiyacn vb.'ni kesin karlard. Ama imdi klelik
yle genellemi ki, bizimkilerin efendisi bir devlet mi, dnya
196

m belli deil. Smrgecilik, emperyalist sistem ve milyonlarca kle... Yani bir devletin veya bir sistemin kleleri diyelim.
Saylar da usuz bucaksz, belli deil. Bu ayn zamanda bir
efendinin klesine bakmasndan daha kt bir durumun domasna yol ayor. Yani ilka kleliine katlanlamaz. nk
bu klelik karn doyurmuyor. Bakn, ilka kleliinde klelerin karn doyurulur. Ama imdi herkes bir cret karlnda
kendini satla karyor, alan yoktur. Zaten kapitalizmin en
byk tahripkarl da buradadr. nsanlar doyuracak bir sistem deildir kapitalizm. Nfusun yarsn isiz durumda brakyor byle bir sistem... Dolaysyla ekmek kavgasnn kapitalizm tarafndan anlamszlatrlmas ve yerine getirilecek bir
seenein de olmamas sz konusudur. Ama devrimci seenek
de bulunamad iin, kapitalist sistem iinde kr bir ekmek
kavgas var. Bizim gibi toplumlarn delirtilmesi durumu var.
nsanlar kendi lkesinin btn retim olanaklarndan kopuyorlar, kapitalizmin kaplarna kouyorlar. Neymi de ekmek
bulacaklarm! Aslnda ne kadar ekmek bulacaklar belli deil; bulsalar bile onun anlamnn ne olduunu kestiremezler.
u halde bizde ok yanl bir ekmek kavgas veya ekmek
kavgasn baaramama durumu var. Bu sosyal bir mcadele
deil, belki ekonomik bir mcadeledir. Onun bile baar ans,
doru yolu yoktur. Dier bir deyile aileyi belirleyen gerekliklerden biri budur. Yani ekmek kavgas u anda ailelerin en
temel sorunudur, dieri de neslin srdrlmesi, cinslerin karlkl ilikileridir. Bu da ok geri bir dzeydedir. Gerekten
insan topluluklar ilk kurulduklarnda belki bu mevcut dzeyden daha doal ve anlaml bir dzeydeydi. Burada tahlilini
geli tir me miz ge reken hu sus u dur: Dn yada ok geli mi
sosyal, siyasal ve kltrel yaplar veya iliki dzeyi bir yerde
ilkel insann ilikilerinden daha anlamszdr. Zira bu gerekten delirtici bir elikidir. ok kaba bir cinsellik oldu mu, cinsin srdrlmesi, ilkel klanlarn iliki dzeyi biiminde de olsa (ki bizde zaman zaman buna yaklalyor) mmkn ve an197

lam l dr. n k il kel klan d ne min de kla n av c lk la

geindirirsin. Dnya zaten bombotur; istediin kadar avclk
yap, istediin kadar topraa yerle, snr yoktur. Bu nedenle
klan er e ve sin de ai le-ka dn-er kek ili ki si faz la prob lem
deildir. Gnmz dnyasna doru geldiimizde, emperyalist-kapitalist dzenin topluma egemen kld bir sistem var.
Belli bir konformizmi, tketim kalplar, kltrel yaps, hatta
bilinen aile yaps, yine bir kadn, bir erkek ve birka ocuklu
aile yaps var. Bu sistem onu bile zor srdren bir sistemdir.
Bizim buna ulama olanamz yoktur. Hatta ortalama kkburjuva yaamna bile ulama olanamz yoktur. Aslnda klan
koullarnda bir sosyal durum var. Fakat onu bile srdrmek
iin bo topraklara, avcla, yani toplaycla gereksinim
var. Ama bizde o da yoktur. Ve bu aslnda cinsler arasndaki
bunalmn en temel maddi nedenidir. Bir yandan sisteme yk n yor, ama di er yan dan ken di si klan d ze yin de dir. Ne
klan dzeyindeki elverili koullarda yaama ans var, ne
sistem koullarnda yaama ans var. te delirme!..

Hikayemizi doru bilmek zorundayz

Baz olgular artk anlamanz, baz eyleri kavramanz gerekir. Bu konuda neden devrime byk ihtiya var? Aslnda ben
oraya geliyorum. Bu nedenle size baz dorularn amanszln
gstermek istiyorum. Saptrmayalm. Bizim insan soyundan olduumuzun inkar edilemeyeceini sanyorum. Eer yleyse,
insan soyundan geliyorsak, hikayemizi doru bilmek zorundayz. Bu da insan olmann bir gereidir. arptmaya ve saptrmaya hi gerek yoktur. Gerekliimizi doru kavramak zorundayz. Bu adan yle srf macera olsun diye devrimci seenee
ba vu rul mu yor. Ya am ola na ol ma d iin, ey lem ve
askerlie aslnda devrimci seenein zorunlu bir arac olduu
iin ba vu ru lu yor. Bu ek mek ve su ka dar ge rek li dir. Eer
198

bunlar bir zaruret ise devrimci yaamla oynamay bir yana brakn, o zaman siz kendinizi yarm dakika bile soluksuz brakabilir misiniz? -drt gn susuz brakabilir misiniz? O zaman
devrimsiz de, devrimci faaliyetsiz de brakamazsnz.
Demin sylediim biimde insanlar delirmi olmaktan zora
dtler mi, balarna geleni anlamakla mkellef olurlar. Gerekten burada sizi biraz daha zl olmaya ynelten ve gereklerini mutlaka yerine getirmeye zorlayan sorunlar sz konusu
sanyorum. Devrime zorlayan, bunalmn dzeyidir. Sosyal
bunalm, hatta imkanszlk. Aileyi yrtemiyorsun, retemiyor sun. Bu ya lan m? Ak. Krk tak la da at san, ken di ni
smrgeciye, emperyaliste, haine de satsan, almyorlar seni.
Burada devrim gndeme girer. Bu doruysa ve sen ben devrimci eylemi gelitiremedim, rgtlenmeyi bilmiyorum dersen, bir alaksn, bir hrszsn, bir erefsizsin, devrimci deerlerin bir apulcususun, onlarla oynuyorsun. Delirmi biri deilsen, bu szleri syleyemezsin.

Ne yaamak, ne de yaamamak
hayat durdurur
imdi bu terimi biraz daha amak gerekir. Nereye gelip dayandk? Alk sorununa, cinsin srdrlmesi veya insan soyunun sr d rl me si so ru nu na ge lip da yan dk. Evet, in san
soyundanz. Bir ekmek kavgasnn doru halledilmesi gerekir.
Bir de cinsin veya soyun doru srdrlmesi gerekir. Yol kapal, kapatlm. Ne klanlar gibi kalyoruz (ben bir klan gibi bir
da banda yaamak istiyorum, ama her taraf tutulmu, kimse
brakmyor beni), ne ilkaa ve ne de ortaaa ynelmek mmkn. Yeni a yaamak istiyorum. Avrupa'ya, dnyann drtbir
yanna katnz; oralar da kapatlm. Tam bu noktada devrimci
tarz gn de me ge li yor. im di da ha da so mut ko nu ur sak,
bazlar (biz onlara iyi aile ocuklar diyelim) ana babay bir
199

maala, bir iilikle kurtarmak isterler. Birisi kurtarr, ikisi kurtarr, ama ezici bir ounluk kurtaramaz. nk maddi olarak
ailenin kurtuluu u anda mevcut smrgecilik ve emperyalizm
koullarnda bu teslimiyetle mmkn deildir. Adam neredeyse
Trkiye'nin ya r s n i siz le ti ri yor. Gn de on bin ler ce ki i
isizler ordusuna katlyor. Nasl sana i verecek? Emperyalist
sistemin kendisinde de isizlik en nemli sorundur. Maddeten
bu mmkn deildir.
nsan bilimsel olursa, bylesi gereklerin snrlarn grerek
kendini eitir. Ekmek kavgas yrtemiyorsun, ama te yandan
maallah soyun srdrlmesi asndan emperyalistten ve smrgecilerden ok daha hzl bir reme sz konusu. imdi bu
zm mdr? Bunun zm olmadn iyi anlamak gerekir.
Birey olarak bile ekmeini kurtaramyorsan, daha yirmi-otuz
yana gelmeden on ocuklu bir aileyi nasl yaatacaksn? Burada yaam durur.
Bizim insanmzn byle aileleri kurtarmak iin dmedii,
kabul etmedii bir stat yok. Ama yine de bulamyor. Neredeyse cinsi cibiliyeti, yine aile, ocuklar bana bela olmu.
Kadn erkein, erkek kadnn bana bela. Biliyorsunuz, u
anda aileler hrgr ocadr. Kendim de devrimcilie ynelirken, by le si bir ai le den ka mak iin dev rim ci li i ter cih
et tim. ok so mut tur be nim du ru mum. O ai le yi gr dk e,
devrime gnde on adm atyordum. Baka bir ey bu durumu
kurtaramaz diyordum ve bu dorudur.
imdi daha somut olarak kadn-erkek ilikisine gelelim. Tamam, ayp deil; dedim ya, soyun srdrlmesi iin kadnerkek ilikisi ekmek ve su gibi, alk gds gibi doal bir ihtiyatr. Ama eer dman seni insan soyu, insan soyunun
kimlikli bir esi olarak grmyorsa, seni kendi yaps iinde
eritmek istiyorsa, burada her ey deiir. Dman seni eritmeyi de beceremiyor, nk sistem eritemiyor. Eskiden bir airet
dierini yok ederek iini hallederdi. imdi dnya apnda katliamla da halledemiyor. Tam bir fiziksel imha bu koullarda
200

mmkn deil. Aslnda o da bir zm; eskiden bu tr zmler vard. Dediim gibi kendi zgr ekonomik ve sosyal
yaam iin de hibir seenek kalmam. Bundan kan sonu
tekrar delirme oluyor. Yani maddi koullar sizi delirtiyor, zvanadan karyor, sosyal yaamdan koparyor. Soyun srdrlmesi iin ilikiyi kurun bakalm! Srdrn bakalm, nasl
sr d re cek si niz! l m m ka bul ede lim, tes li mi ye ti mi?
Teslimiyetin iinde de bir kurtulu ans yok ki! Dediim gibi
smrgecilik mevcut durumuyla onu da idare edemiyor. lmek: Bazlar intihar ediyorlar. Bu ynyle intihara ynelimi
ok iyi anlamak gerekir. Bizde birok arkadan durumu intiharlktr. Aslnda ok geri bir sosyal yaam dzeyinde seyretmek intihardr. Bunlar ok younca yaanlyor. Aslnda kendimize ayaktaki ller topluluu da diyebiliriz. te Yaar
ne yaar ne yaamaz teorisi! Tam buna gre bir ayakta duru! Evet, ne yaad belli, ne yaamad.
Burada devrim yine bir seenek olarak kendini nasl hissettiriyor? Bu staty kabul etmedim, ben zgr yaamak istiyorum. Bunun iin ne gerekiyor? Bunun iin toplum, parti, g ve
sava gerekiyor. Bunlar neden size hatrlatyorum? nsan kendi ne esef et mek ten, ken di siy le alay et mek ten ken di ni
alkoyamyor. nk nasl yaamal sorusunu karmak benim iin o kadar somut ki, sizin hala bunun iin nasl mcadele
edilmesi gerektiini anlamamanz tuhaf. Bunun iin bu durum
an cak l gn lk te o ri siy le ve ya il kel klan d rst l nn, o
hayvanlama dzeyinin de ok tesinde bir aalk konumla
izah edilebilir. Dman bile kar cepheden vururken aslnda
ok nettir ve yle fazla alacak bir durumu yoktur. Bizdeki
kadar kendi bana bile bela olma durumu yoktur; gerekten benim en ok uratm durum budur. Baz kylleri grrdm;
fukara, feryat-figan ediyor. Zaten onlardan kamak iin de
devrime yklendim. Dokunsan alyor, dokunsan patlyor. Bunun normal bir durum olmadn, aslnda bundan kurtulmak
iin devrim aracna yklendiimizi biliyorum. ok ak bunlar.
201

Peki, ya saflarmzda halen kartrc olmak, delileri oynamak, alaklar ve aptallar oynamak hangi akln gereidir? imdiye kadar kendimizi eitememenin veya bir yere gidip de bir
almaya anlam verememenin neyle balants var? Ekmek
kavgasndan tutalm asgari insan soyunu srdrme bilgisine kadar gereki olmak zorundasn. PKK olaynda bu gereklii yakalayamayan kimse, dediim gibi ya alan, ya da aptaln tekidir. Veya hrszdr, oportnisttir, kontradr, kar-saldr konumdadr, dmandandr. Dikkat edilirse konuyu daha da byle genellemeler dzeyinde tutuyoruz. Neden byle yapyoruz? Siz
baz temel kavramlar bile gzard ederek yaamak istiyorsunuz. Halen ikide bir bunu dayatmak istiyorsunuz. Hala ciddi bir
kiilik gelimesine bir trl ynelmek istemiyorsunuz.
Ben sy le dim, il kel klan top lu lu u nu, ai re ti ok iyi
tayabilirdik, ama sizi bu halinizle tamak ok zordur. Neden
ok iyi ve ciddi bir devrimci olmanz gerektiini imdi biraz
daha iyi anlyorsunuz sanyorum. Dnya sana o kadar kapatlm ki, yaam o kadar lmn snrna kadar getirilip dayatlm ki, o kadar lgnlatrc klnm ki, bu durum devrim iin
her olana ve her eylemi mkemmel ele alman ok iyi hissettiriyor. Neden anlamayacaksn ki? Gerekler bu kadar yakcysa, kurtuluun seenei de bu kadar biricikse, o zaman her trl
ie salam girersin ve hakkn verirsin.
Ucuz ya a yan la ra, bil mem sa a sav rul duk, ken di mi zi
zah me te sok ma dk, ucuz ili ki pe in de ko tuk di yen le re
soruyorum: Var m ucuz ilikinin temeli? Bilmem kendimi
fazla vermedim deniliyor. Var m yaamn ans? Birbirinizle
iliki kurabilir misiniz? Biz incelterek, ok kurnaz yntemlerle
yine yaarz diyenler olabilir. Hrszl, ikiyzll ve lafazanl brak, gereki ol, gereklerinle badar hale gel, bunu
biraz ciddiye al! Gerekten unu inkar edemezsiniz: Ciddi bir
n c grup ve ya ken di iin de b tn bu elikilere zm
arayan bir grup bu gereklerle orantl yaamasn bilmek
zorundadr. Ben nedenlerini daha da aabilirim. lmn eii202

ne getirilmi, imha srecine sokulmu, yine klan toplumunun

tesine gtrlm bir yaam ben ne yapaym? Bu temelde,
bir, dman bana bir i sunsa, bilirim beni nereye gtrr. ki,
kendimi kandrsam, bilirim sosyal yaamda beni nereye gtrr. Siz imdiye kadar bunu nasl hissetmediniz? Genelde baar
yok, rahat uyku uyursunuz, rahat yemek yersiniz. Serbest braksak kimbilir birbirinize neler yaparsnz?
Ama burada da ne yayoruz, ne yaamyoruz. Bu doru
deilse syleyin; durumlar salt sylediim gibi deil, baka
almaklar ve seenekler de var deyin; tartma zgrl
var, sy le ye bi lir si niz. Yi ne nem li olan ken di n c lk
dzeyimizin aydnlatlmasdr, onun iliki dzenine bir anlam
verilmesidir. Halk gerei byle, toplumun iinde bulunduu
dayanlmaz yaam gerei byledir. Bunlar bizim devrim gereine mthi sarlmamzn gerekesidir. PKK, tamamen bu
ne yayor ne yaamyor, ne l ne diri, can ekien insanlk
trajedisine kar bir yaam seeneidir. ok trajik, ok rezil,
glnesi, alay edilesi, lanetlenesi durumdan kurtulmak iin
rgte, rgtsel ilikiye ykleniyor, siyaset yapyor, eylem
yapyor. Tm bunlar ara oluyor.
Bi zim iin ka bul edi le bi lir bir va tan, bir top rak par a s
gerekiyor. nsanlar belli bir toprak parasna dayanarak yaarlar. Havada yaayan topluluklar yoktur; ayda da henz yer
almam ki gidip yerleelim. Eskiden beri atalarn nerede
yaamlarsa, orada kaderini zorlayacaksn. Yine kimlik gerekir. nsanlar eitli ulusal topluluklar biiminde yayorlar.
Senin de bir ulusal topluluunun belirginlemesi gerekir. Sosyal kimlik, kltrel kimlik gerekiyor. Bunlar biraz yaayp
bulacaksn. Biz btn bunlardan yoksunuz. Bunlardan yoksun
oldun mu insan olmaktan uzaklarsn. Yine yaamak istiyorsan yol budur; dediim gibi yaamn dier yollar ne yaar ne
yaamaz yoludur. Bu bilimsel tespit, devrimci irade veya styap filan deil, bir objektif gereklik durumudur. Gerein,
maddi alanda yaamn neden ar bir bunalm iine itildiinin
203

izahdr. Dier styap ilikileri veya sosyal ilikiler, manevi

ilikiler bu maddi yapdan etkilenir. Maddi temel bu kadar uygun deilse, styap ilikileri, moral ilikileri, duygu ilikileri
geliemez. Geliebilmesi iin tek bir art var: Devrimci iliki.
Anladnz m? Devrimci iliki art!

Devrimci iliki ve tarz dnda

baaracan dnen ahmaktr
Ben bu tecrbeye dayanarak sylyorum. Siz benden ne etkilisiniz, ne glsnz, ne de akllsnz. Ben halen eski tandklarmla (yal bal insanlar, hatta ocuklar bile dahil) ilikile rin dev rim ci tarz da sey ret me si iin l m ne bir a ba
iindeyim. Niin? Yani siz akllsnz, gzel cmbr cemaat kurarsnz da, ben beceriksiz miyim? Bu aslnda byle deil, benim tutumum derin bir endieden kaynaklanyor. likinin devrimci tarzna o kadar ihtiya var ki, bu o kadar zorunlu ki, baka bir ey dnemez durumdasn. Dnebileceini, yapabileceini syleyen ahmaktr. Byle biri hem kendisini, hem de
partiyi aldatyor. imdi hepinizi az ok sorgulamaya ekelim.
Sizi ailenizin yanna, ocuklarnzn yanna, hemehrilerinizin
yanna brakalm; bir kadn bir erkein, bir erkei bir kadnn
yanna brakalm diyelim; her an devrimci bilin ve duygu dzeyi alr ve hatta yitirilir. Zaten hemehricilik ok gl; mahallicilik ve ahbap-avuluk zaten yaamnzda ok etkilidir.
Kendinizi onlardan uzaklatramyorsunuz. Ama bana bakn,
benim durumum biraz farkldr. Tek de kalsam, ok sk bir konumu srdryorum. Neden? nk sizin o devrimci tarz gzard etme durumunuz, o demin sylediimiz zmszle,
hem de parti ad altnda prim vermektir.
Yani benim bu kadar disiplinli yaamam, her gnm tamamen devrimin amalar dorultusunda geirmem ve koturmam
neden ok gereklidir? te yaanlan bu zeminden biraz daha
204

par ti yi uzak tut mak ve ya par ti yi dev rim ci bir r gt ola rak
gelitirmek, geri toplumsal yapy saflara yanstmamak, parti
iliki dzenini olduka devrimciletirmek, devrimciletirmekle
bu na l ma bir zm bul mak iin ok ge rek li dir. Bu da bir
tanmdr, bunu anlamak gerekir.
Bu arada bir noktaya daha aklk getirelim: Neden kolay
duygular yaanlamaz? O ok tutkun olduunuz karasevdalarnz neden gerekleemez? Ayp olmasn, benimkiler de vard, ta
ilkokuldan beri. Burada byklk, neden yaanlmaz kavramak kadar, nasl yaanlmas gerektiine de anlam vermektir.
Byklk ite buradadr. Eer bu konuda biz de sizin gibi hata
yapsaydk, temel bir yaam hatasna dseydik, PKK ve bu sava olmazd, hatta sizin yaamnz olmazd. Dikkat edin, benim
yaamm nasl? Bu, byk bir ahlak, byk bir siyaseti, byk bir evliya, byk bir nefis savas, byk bir asker gibi
ok eitli adlar altnda dile getirilebilir. Bunun iin byle
olmak durumundadr. Demin syledim; aleyhinde o kadar koullar var ki, sen yaam byle dzenlemek zorundasn. Hepinizin iliki hatalar, byk yaam hatalar var. Doru dzenlerseniz, bu hatalarn iine dmezsiniz.
Ben ken di ken di mi mi n der ilan et tim? Ha yr! Bu
kavramdan en ok ekinen benim. nsanlarn karsna bile kmann benim iin ne kadar zor olduunu biliyorum. Ama bir
birey olarak kendimi byle drmemenin savamn verdike,
yenilmemenin savamn verdike, herkes beni u anda bir nder konumunda deerlendiriyor. Bana ne kadar zor gelse de, ne
kadar sklsam da mecburum. Bu byle rgtlenmi bir kiilik.
Za ten ken di mi n der ilan edip et me mem de nem li de il,
reddediyorum dersem de nemli deil. nk bu bir olgu haline gelmi ve yaamn doal bir sonucu. Kim beni seti? Benim
iin parmaklar hibir zaman kaldrlmad. Aslnda ortaya kan
bir oluumdu. Veya zmlenme, dnm, rgtleme ve eylemleme sonuta nderlik denilen byle bir olay ortaya kard. Benim kiiliim, ocukluum nerede kald dersem, bireyci205

liim nerede diye kendime sorsam kestiremem. Kendimi byle

bir konuma getirmiim.
Bu temelde byk bir kurum ortaya kt. inde sosyal, siyasal ve askeri her trl yaamn zetlendii veya byk dnme urad bir olay, bir kiilik, bir kurum sz konusu. Tutarl
olmann baka aresi, baka yolu yok. Yani byle olacaksn.
Dedim ya, toplumsal dzey deerlendirmelerin, dost-dman
tanmlamalarn ve bu konuda kendinle tutarl olman gerekir.
Sonuta nder olacaksn.
Aslnda sizin de bylesi grevleriniz var. nderleme grevleriniz var. Nasl ordulayorsunuz? Bu sizin meselenizdir.
zne ihanet etmemek, zgrlk emellerine ters dmemek
iin bizim nasl yaadmza bakmalsnz. Bu eer kolay
olsayd, herhalde sizden daha kurnaz olurduk, kestirmeden
daha iyi yaardk.
imdi yine size gelelim: Acaba sizi tutan ne var? Aslnda
hepsine aydnlk getirdik. Aile ii geleneklerin etkisi veya
dmann dorudan ya da dolayl dayatmalarnn etkisi altnda
yaayamayacanz, neden partiye alnmanz, neden partilemeniz gerektii akla kavutu. Fakat imdi yine de kalntlarn etkileri var. Burada hala ahbap-avuluktan sz ediyorsunuz; siyasi ve askeri ilikilerin ve yaamn gelimeyiinden
sz ediyorsunuz. Hatta bazlar saptrmaclk yapyor, devrimci yaamn kanunlaryla oynuyor. Hala oynayanlar var. Bunu
byk sorun yapacaksnz. Aksi halde bu yaam ekilmez. Bu,
yaam deildir. Devrimci yaamn kesin kanunlar var. Bu kanunlarn gereklerine gre oldu mu yaarsn. Kendinizi neden
mthi eitmeniz gerektii, neden devrimin kanunlar ve kurallarna uygun hale gelmeniz gerektii ok aktr. Bu, yaamanz iindir. Baka yolu yoktur.
Yine ilikiler sorununa gelelim. u anda benim durumuma
dik kat edin. Be nim du ru mum as ln da bir ulu sal ve si ya sal
iliki durumu, bir askeri iliki durumu, hatta kltrel ve sosyal iliki durumu, yine ekonomik iliki durumudur. Tabii ken206

di ahsmda zmlediim bir ulus, insanlk oluyor aslnda.

Ama uygulama sahas kendi ilgi alanmz olarak dndmz insan topluluklar iin diyelim. Bunu gzard edemezsin.
nk nderlik kuram ve kavram gereince bu byle deerlendirilmek zorunda. Peki, sizinki nasl? Tamam, benim bu
konuda kendimi akla kavuturmam biraz ilerlemitir. Bunun nda kendinize bakarsanz, sizinki arlkl olarak ya
kendini bulamamak, ya kendini eski kalntlarn aas yapmak, uyank kk-burjuvas yapmak ya da eskiyi retmektir.
Eskiyi retme objektif ajanlk olur ve srar edersen ihanete
kadar gider. Her trl saplantl durum sizin kalntlar meselesini srarla srdrmenizden ileri geliyor.
Tekrar nderlik zmlemelerine dikkat edin: nderlik yedi
yandan gnmze kadar kendini nasl ele alm? Bir ocuk
nasl bymeli, bir ana-baba nasl olmal, bir kadn nasl olmal, bir erkek nasl olmal, bir kurum nasl gelimeli, bir devrim
rgtne giri nasl olmal? Bu zmlemelerde bu sorulara
muazzam cevaplar verilir. Yine bizi fazla ilgilendirmez, biz
bildiimizi okuruz derseniz, o zaman kesinlikle eek teorisine
gre yayorsunuz demektir. Bilirsiniz, her gelen eee biner,
vurur srtna yk ve srer. Eein elinden baka bir ey gelir
mi? Eek budur, eein ilevi budur. Ya da kpek teorisine gre
yaanr. Aslnda iyi kpekler var, yaramaz kpekler var. Karlkl dalaarak birbirine girmek, rgt iinde anlamamak, rgt
iinde dzene girmemek bu teoriye gre yaamay dayatmaktr.
Zaten dman da bunun adn koymu: ti ite krdrtma kanunu.
Bu durumda ona gre yayorsun demektir. Hi kimsenin buna
hakk yoktur. Biz bunlarla savamak iin partileiyoruz.

Yaam hakk sava hakkdr

Btn bunlar kavramamak tuhaftr. Yine belirtiyorum, bazlar hi anlamak bile istemiyor. Anlamazlarsa btn bunlar hem
207

sylenir, hem de gerekleri yaptrlr. Biz kendimize kesinlikle

say g sz lk et tir me ye ce iz. Dik kat edin: Ben ha len na sl
yayorum, sosyal yaamn neresindeyim? Bir yerde ben de bir
militanm. Militan sosyal yaamn neresinde, sosyal yaamn
hangi sorunlaryla urayor, hangi dzeyinde seyrediyor? Bu
halimle bile kendimi kolay kolay beenmiyorum. Sanrm baz
yeteneklerim aa kmtr. Toplum iinde, halkn huzurunda,
sizin gibi kiilikler, her soydan ve boydan insanlar karsnda
bunlara verilen bir kymet var. Ama ben bundan adeta emin
deilim, kendimi adeta ok yetersiz bir konumda gryorum.
Habire bunun zerinde dnyorum. Daha iyisini nasl ortaya
karabilirim diyorum. Neden? Bunun zerinde dnmek gerekir. Madem bu kadar dinleniyoruz, madem bu kadar dikkate
alnyoruz ve buna ramen gerekliimiz hala byleyse, bundan karacanz baz sonular olacak. ler o kadar kolay deil, yaam o kadar kolay deil. zgr ve kabul edilebilir bir yaam anlayacaksnz.
Siz niin devrimci oldunuz? PKK tr bir devrimin kabul
edi le bil me si iin, ya a mn na sl kat le dil di i nin mut lak
anlalmas kadar, yaam srdrlmek isteniyorsa, zgrlk
snrlar dahilinde hem bilinci ve plan, hem de abasyla nasl
g t rl me si ge rek ti i ne emin ol ma nz ge re kir ki, bu par ti
iin de ya a ya s nz. Yok sa ya am b yk i ken ce olur; ok
soysuz, sorumsuz, serserice ve kendini yk yapma anlamnda
yaanr ki, bu hi kabul edilmez. Parti zmlemesi, ordu zmlemesi, bir btn olarak mcadele zmlemesi demek,
aslnda PKK'de bizim bu yaammz anlamak demektir. Siz
benden daha akll olamazsnz, yaama benden daha fazla
hakknz olamaz. Zaten ortaya kan da biraz budur. Yaama
hakk nerede? Yaam hakk sava hakkdr, eylem hakkdr.
Eylem hakk rgt hakkdr; rgt hakk da eitim hakkdr,
kendini yetitirme hakk ve grevidir. Bu aslnda grevden
ziyade bir haktr.
Ben bunu akla kavuturaym: Siz partilemeyi zorunlu
208

bir grev, yine eylemi de bir grev olarak almayn. Bunlara birer kutsal hak gzyle bakmalsnz. Hak nedir? Hak, bir insann ok istedii bir edimidir, var olu tarzdr. Yani rgt olma
hakknz var; eylem yapma hakknz var, greviniz deil. Grev
biraz zorunluluu ve yaptrm ierir. Sizin iin aslnda henz
bu duruma da gelinmemitir veya bundan nce bir hak olarak
kavramanz gerekir. Ne mutlu, bana bir rgtlenme, partileme ve eylem hakk verildi diyeceksiniz. Zaten dikkat ederseniz, be ni ele aln, biz de ki ba z sa va lar si lah lan ma,
rgtlenme hakk byk bir haktr diyorlar. Tabii bazlar da
hakk gasp ediyorlar, byle apulculuk yapyorlar. Bu ayrdr.
Demek ki partilemeyi, PKK temelinde bymeyi bir hak olarak kavramak ve hakkn tannmasn da bu ereve iinde ele
almak gerekiyor. Daha sonra bunu grev olarak bellemek ikinci
bir admdr. Herkesin grevidir; eylem, onun rgtlenmesi ve
yrtlmesi haktan sonra gelir.
Dikkat edilirse, btn bunlar tam bir amansz yaamn gerei
olarak ortaya konuldu, bir zorunluluk deildir. Mecbur olmaktan da teye (ki bu da var), byk gnlllk ve arzu sz konusu. Ba ka bir yo lu muz yok. B tn bun la rn hep si bi raz da
PKK'nin z olu yor. PKK'lilemenin esa s olu yor. Bu nu
sa la ya ma yan, PKK'lilemeyi by le kav ra ya ma yan, di er
hususlarda ne kadar ilerlediini sylese de, aslnda botur. Byle biri PKK'li olamaz veya erge bela olur, oportnist olur,
provokatr olup kar.
imdi baz eyleri anlamaya balyoruz sanrm. Bu sosyal
gereklik asndan daha aydnlatlmas gereken eyler var diyorsunuz. Herhalde parti saflarmzdaki iliki dzeyleri ile sosyal yaam kartryorsunuz. Ona aklk getirmek iin bunlar
da belirttik. Bizim yaammz hedefler asndan, nasl bir dzen asndan sosyaldir. Bir sosyal amac var. Ama u anda tamamen younlam bir siyasal ve hatta askeri yaamdr. Yani
yaammzda sosyal ama var, hatta en zgr sosyal ama iin
varz. Ama ona ulamak iin de u anda siyasiyiz, daha da tesi
209

u anda tam askeriyiz. Neden? nk mthi bir biimde siyasileemez ve askerileemezsek, zgr sosyal yaam amacna
ulaamayz. Bu kavramlar daha fazla aydnlatp gelitirmeye
gerek var m? Anlamanz zor olmasa gerek. nk zgr sosyal ya a ma ula mak iin ke sin lik le yk sek bo yut lu as ke ri
yaam yaamak gerekiyor.

zgr sosyal yaam istiyorsan

Krdistan kanununu uygulayacaksn
Askerlik nedir? Askerlik, en rgtl zor demektir. Zor nedir?
Zor, yeni bir topluma gebe olan her eski toplumun ebesidir,
onun dourtucu aracdr. Denilebilir ki, bu bizim iin belki de
en ok gerekli olan aratr. Zor arac da ordu aracdr. Ordu,
sava rgtdr. Btn engelleri tepelemek kadar, yeni bir toplumu oluturmann nc modelidir. ncelikle ordulaacaksn,
ordulamay bileceksin, siyasileeceksin. Byle oldun mu, byk ihtimalle sosyal yaam ve ilikiyi kavrayabilirsin. Bu bir
yasadr; Krdistan devrimi veya PKK devriminin yasas. Bakalar buna hi gerek duymaz. rnein bir yn baka parti de
vard, bunlar hi askerileme karar vermemilerdir. Bunlar savamaya daha zaman bulamamlardr. Biz bunlara reformist
diyoruz. Reformist demeye de gerek yok. Bunlar aslnda smrgeciliin arklar altnda varlklar ile yokluklar bir olan,
ad var olan kendisi olmayan eylerdir. Krdistan'da kabul
edilebilir, biraz zgr, z kimlikli ve z iradeli bir yaama gitmek is ti yor san, as ker ol mak zo run da sn. Onun her tr l
savam imkanlarn, nc gcn, partisini, eitimini, her trl
hazrln ve giderek savamn gerekletirdin mi, o ad kendine takabilirsin; yani sosyal yaama giri yapabilirsin. Sosyal
yaamn baz ilikilerini gelitirebilirsin.
imdi bu i ok zor diyeceksiniz; fakat bu bir Krdistan kanu nu dur, ya ni ya am ka nu nu. Eer z gr lk is ti yor san bu
210

byle. Yok, kartrclk istiyorsan, oportnistlik istiyorsan o

ayr bir ey. Biliyorsunuz, tam da bu noktada saflarmzda baz
ular ortaya kt. Bizi sosyal ynden gerilikle itham edip de
kendilerinin sosyal gelimenin ban ektiklerini syleyenler
grld. Bunlarn bir dier iddias da kaskat ve yaamay bilmeyenler olduumuz eklindeydi. Ki, baka rgtler bunu daha
da somut bir biimde bize yaktrdlar. imdi ben yapmzda
nasl bir sosyal yaam gerilii olduunu biliyorum. Dier rgtlerin kendilerinin nasl yaadn onlara brakalm. Fakat
bizim iimizdekilerin, bize yaamay bilmediimizi sylerken,
kendilerinin nasl yaadklarna biraz anlam verelim.
Bi li yor su nuz, ba z pro vo ka tif, ya ni PKK'yi tas fi ye edi ci
tipler ortaya kt. Bunlarn en temel bir iddias parti iinde bireyleri tatmin edebilecek bir yaamn olmad, yaamn ok
soyut ve hatta robot gibi olduu, sosyal yaam biraz gelitirmek gerektii biimindeydi. Burada bir de zellikle kadn-erkek ilikileri sz konusu olduunda, kendilerini iyi bir sosyal
yaam uzman gibi sundular. Aslnda bu mthi bir sivillemedir; biz buna sivilleme dedik.
Sizin ne kadar askeriletiiniz de tartmal. Daha doru drst bir gerillalamay, ordulamay salayamamz, o daha askerilemenin iine ilk adm atmam, bu konuda en ufak bir
sorumluluk stlenmemi, bundan kamtr. Bize nasl bir sosyal yaam diye dayatyor. Byk bir olaslkla rtl olarak ounuzun baz eski sosyal yaam anlaylarnza hitap ediyor.
Aslnda bazlarnn deil, yaygnca yaanan bir durumu hortlatmak istiyor. Dorudur, nk ok youn bir siyasal ve askeri
yaam iine almz, bu anlamda sosyal yaam olduka tasfiye
etmiiz. Demin sylediim gibi, ok ilkel ve zmsenmi sosyal yaam reddediyoruz. Ama zgr sosyal yaam da henz
oluturamamz. Yani bunun ortam yok. Ne kazanlm bir
toprak sahibiyiz, ne de kazanlm zgr halk dzeyinde bir
gelimesi var. Ne olacak peki? Youn bir siyasal ve askeri dzeyde seyredecek. Bu iin kural gerei byle olacak. rnein
211

birok devrimde bu byledir. Bakn tarihte birok devlet kurulmutur. Hatta Osmanllarn Yenieri ordusuna bakn. mparatorluun kurulu ve bytl yllarnda Yenierilerin sosyal ilikisi, aile ilikisi yoktur. Youn bir askeri gtrler, hem de o
dnemin en amansz gcdrler. Aile ilikileri yoktur. Hi kimse anasn, babasn bilmez. Hepsi devirme ocuklardr. Evlilikleri yoktur. Sanrm onbe yla kadar byle devam eder.
Biz de bunu esas alalm demiyorum. Tarihte birok orduda
byle bir durum sz konusudur. Neden? nk o dnemin byk askeri grevleri vardr, nce orduya ihtiya gsterir. Bu rnekleri oaltmak mmkndr. imdi bizim iin iler daha
amanszdr. Ancak biraz askerileirsek bir eyler kurtarabiliriz.
Askerilemekten, onun siyaseti olmaktan ktn m klesin.
Elinde hibir ey kalmaz. Neyin bizi askerilemeye ittiini ok
iyi biliyoruz. Askeri yaam kendi gnlmzle semedik. mhadan kurtulmak iin setik. Gerekten insan olmaktan karlma
du ru mun dan kur tul mak iin bak tk ki ken di miz ey lem ci
olmuuz. Ben bir karncay bile ezemezdim, bundan ekinirdim. imdi en ok kan dken rgtn sorumlusuyum veya bu
ileri sfrdan balatarak biraz gelitirdim. Neden? nk beni
yaam mecburiyetleri buraya ekti. Yoksa herkes silah patlatrd
da, ben patlatamazdm. Belki herkes iyi bir kavgac olurdu da,
ben olmazdm. Ruhsal bir eilim olarak bu byleydi. Ama u
anda Krdistan'da Trk zoru sz konusu olduunda, tarihte de
ona kar en byk direnmeyi ben yrtyorum. Nasl oluyor
bu? Mec bu ri yet ten, ba ka ya am yo lu bu lun ma d iin.
Dman byle. Yaam istiyorsan, zor da olsa byle ykleneceksin. Biraz akll olduum ve kendimi gereklerle alay ettirmek
is te me di im iin as ke ri ve si ya sal so run la ra yk len dim.
Akllysan ve yaamak istiyorsan bu byledir. Sahtekar olursan,
kaak olursan aldatrsn, aldanrsn, kaarsn. Kazanr msn
hi? Tutarlysan, o zaman mthi bir asker olacaksn.
Ben bu konuda hala size ayorum. Benden daha fazla asker
olmak zorundasnz diyorum. nk ben biraz ideolojiyle, bi212

raz sosyal ve siyasal yaamla urayorum. Ama sizin gibiler

tamamen askerlikle urarlar. Askeri alanla urald iin,
benden daha fazla asker olunabilir; ordulama ve gerilla savann her trl biimi konusunda uzman olunur. Bu sizin asl
mesleinizdir.
imdi ben buradan bakyorum; askeri sorunu, bir gerilla blgesinin sorunlarn oradaki komutandan on kat daha iyi gryorum. Demek ki bu komutan aslnda askeri olmaktan ok uzaktr. te bunun iin baaramyor, bunun iin ordu kuramyor.
Benim kadar bunun mecburiyetini hissetse, yaamn ancak
mutlaka bu temelde salanabileceinden emin olsa, aslnda
orduyu kurar. Eline o kadar da olanak gemitir. Biz sfrdan
balayarak bu savam olanaklarn ortaya kardk. Kendi elinde var olan hazr olanaklarla destan yaratr. Ama dkn ve
serseridir; aslnda zorunluluu da, zgrl de grmyor. Dolaysyla bu ileri byle saptrp gtryor.
Askerileemeyenler, daha da genelleme olarak siyasilemeyenler, bu ynyle de kendilerini gelitiremeyenler ne iyi bir
rgt yneticisi, ne de iyi bir komutan olurlar. ounun yaad dzey budur. Peki, ben neden biraz daha farklym? Benim farkm kavraymn gereklerle balantsndan, sorumluluktan ileri geliyor. Hayvanlamaya hayr, yok olmaya hayr,
ne yaar ne yaamaz konumuna hayr! Hi olmazsa kendimi
kolay yem ettirmeyeceim. Bu duygularla ilikinin kymetini
bil, her topluluun kymetini bil! yi eit, iyi asker ol, bir
silah iyi koru, iyi elde et, iyi kullan! Ksacas her trl olana iyi deerlendir! Frsat ok iyi gr ve yklen! Doru olan
by le dir. Eer siz de bun lar ge li mi yor sa ni ye? Bi raz
ser se ri lik, bi raz gaf let, as ln da bi raz da k le lik var. Ar
smrgecilik ve toplumsal zelliklerin etkilerine bakyoruz.
Toplum zaten lanetlidir, kiiyi amatan alkoyuyor. Bununla
da belki unu kavryorum: Demek ki, asker olmak ok zorunluymu. Krdistan'da biraz namuslu ve onurlu bir sosyal iliki
iin buna ok gereksinim var.
213

Eskiye ait her ey

ayp, irkin, kt ve yanltr
imdi belki biraz daha iyi anlarsnz diye hepinizin olduka
aina olduu, belki de hasretini ok ektii iliki ve duygu dze yi ne de ak lk ge ti re lim. Sk a u nu sy le dik: Ucuz
duygulara gerek yok, olanak yok. Bir duygu ve sevgi katliam
da var. Dman seni vururken, ayn zamanda senin normal insanca duygulanman, sevilmeni ve hatta alaman bile nlemitir. Kendinizi smrgecilerin karsnda hissedin: Ne glersiniz,
ne alarsnz. Kendini Trk subaynn karsnda hisset: Ne
glebilirsin, ne de alayabilirsin; put gibi durursun. Demek ki
bu smrgecilik normal bir duyguya da yer vermez. nsan sizin
iliki durumunuza, duygulanmalarnza anlam vermek istiyor.
Ben de yleydim, ama kendimi zmleyerek bugne geldim.
Halen byk duygu savamn, sevgi savamn yrtyorum.
Benim iin gerekten ok zor. Her gn bu kadar askerlie,
ordulamaya ve savam sorunlarna yklenirken, te yandan
sempati ilikileri gelitiriyorum. Bizim bu ocuklarmz nasl
sevmek gerekir? Bunlarn ilikilerini eek ya da kpek kanununa gre ilikiler olmaktan karp nasl biraz daha insani
ve kabul edilebilir ilikilere dntrmek gerekir? Buna inanlmaz lde ilgi duyuyor ve ilerletmeye alyorum. nk ortada o kadar iliki dayatmas var ki, kimini ihanete, kimini
eeklie, kimini her trl dknle gtrr. Bir de ok irkindir. Dikkat edin, bizim eylemimizde irkinlikten kanma
zellii var. Bu ok somut.
Kendimi tandmdan beri bana gre bir kii net konumak,
hzl yrmek ve komak, amacn aka ortaya koymak, gzel
olmak, olduka ekici olmak zorunda. Ben byle olmayan insandan srekli kaarm. ok somut belirtmek gerekir: Bizi devrime eken en temel neden de ok erken yalarda bata aile olmak zere evremizde grdmz byk irkinliktir, bu irkinlie duyduumuz tepkidir. Kadna ve erkee bakyordum,
214

hepsi irkinlik abidesiydi. Hala hepsi aklmda, ilikilerine bakyor dum, ir kin lik ti. Aman Al lah di yor dum. Kom u la ra
bakyordum; hala ounu hatrlyorum: Nasl iliki, nasl bir
yaam, ne kadar byk ayp, bunlar bu yaam kendilerine nasl
layk gryorlar diyordum. Dediim gibi bunun hikayesi uzun,
ayrca anlatmak gerekir.
Tabii btn bunlar beni devrime, devrimin partisine ekti.
Duyduum utanla devrime yneldim. Siz u ayptan, bu ayptan tr devrime geldiniz. Zaten lkeniz harap edilmi, halknz zaten her trl utanlas ve lanetli durumu yayor. Byk
ayplarnz var. Genel dzeyde olduu gibi aile biriminde de bu
byle. Yani nereye bakarsanz ayp, ayp, ayp; irkin, irkin,
irkin; kt, kt, kt; yanl, yanl, yanl! Btn bunlara
kar savam seni nereye eker? Bunlar seni iyilere, dorulara,
gzelliklere eker. te yaam bir de bu anlamda durdurulmutur. Ve bu anlamda yaam zorlayacaksn. Bu kavramlarla kendinizi sorgulayn. Gzelliin neresindesiniz? Eri olmayan hangi tarafnz, yanl almayan hangi ynnz, saptrlmam nereniz, oynanmadk neyiniz kalmtr? Her birinizi teker teker
kaldrp sorgulayabilirim. Bu zor deil. Ne kadar yanla, irkinlie, utanmazla batm olduunuzu gsterebilirim.
Ben gcm nereden alyorum? Dikkat edin: Kii olarak
kmda ne bir silah, ne para vard. Dikkat edilirse, ben kendi
yaklam dzeyimle g kazandm. nsanlar etkileme gc.
Gerekten bir kuru param, bir tek fieim bile yoktu, borluydum. Beni tutacak tek bir aile ferdi bile yoktu. Ama buna ramen yine de ok etkili olabildiysem, bunun nedenlerini aratrn. yle ettin, byle ettin, bizleri veya dman kandrdn
diyemezsiniz. Hayr, en ok aldatlamayacak bir dmanla kar
karya olduumuz gibi, sizin gibi en aldatlamayacak kiilerle
de kar karyayz. Sizler ok materyalistsiniz, karnza olmazsa bir adm bile atmazsnz. Aslnda sizde fazla irade ve
romantizm yoktur. ok karcsnz. Mutlaka karnza elverdii iin baz admlar atyorsunuz. Bizimki biraz farkldr. Bence
215

ayptan kurtulma, bilimle balanty kurma, yani doruya gelme, irkinlikten kanma ok sistemli bir duygudur. Bam
kesseniz, ben irkinlikle yaamam. Kadn veya erkek, fark
et mez; her ey mut la ka inan s nr la r na g re ay r ma ta bi
tutulur. Kime, neye ne zaman bakarsam bakaym veya deerlendirirsem deerlendireyim, bir lm de budur. Yani bilimsel
bir yaklamdr. Btn bunlar tabii kiilik yapmzda bu temelde etkili olmay salyor.
Bu kavramlara ne kadar aklk getirilmi, ne kadar hakk verilmi, doruya ne kadar ynelinmitir? Bunlar kendinize uygulayn. Siyasal dorularla, rgt dorularyla, askeri dorularla oynarsan, gereklerle balantsn koparrsan, sonuna kadar
irkince, ahlakszca ve alaka birok eyi benimsersen, devrimciden baka senden her ey kar. Ama kendini biraz bu llerle yetitirirsen, o zaman baarrsn. O zaman sen yaman
adamsn, zgrsn, deerlisin; herkes seni tutar ve sever. Ak
sylyorum: Yaamn kanunu bu.
u anda benim durumum nedir? Sanrm biraz bana ilgi duyulabilir. Benim biraz yaama ansm var, sanrm maddi ve
manevi olarak biraz byledir. Dikkate alnyorum; dman bile beni dikkate alyor. Dman da artk asp kesmekten ziyade
(ki dmandr, byle yapmak isterdi, ama gc yetmedi, yetmez), yaayabilir, onlarn da yaamaya hakk var diyor. Bu
noktaya geliyor. Btn bunlar nemlidir. Eer siz daha da
kahramanlamak istiyorsanz, kiiliinizi bu temelde zme
tabi tutmak ve gelitirmek zorundasnz. Bu PKK'lilik de ok
nemli. Biliyorsunuz, PKK hareketi kahramanlk hareketidir,
bi lim sel ola rak da by le dir. Onun ele man la r bi raz
kahramanla yarar veya ona ular tarzda yaayacaklar. Bu
da bizim vermek istediimiz tarz oluyor. Zaten kahramanlk
tarz hem tarihsel adan, hem toplumsal adan, hem de gnmzn siyasal ve askeri gereklii asndan kanlmazdr.
Kahraman, cceler gibi kalamaz, sradan savaamaz. Her ey
sizi kahraman olmaya ve savamaya zorlar. Bu da bir kanun216

dur. Benim icat ettiim bir tarz deil, zgr yaama ulamann
tarz ve kanunudur.
Tabii ben kendimi keyfim iin byle tutmuyorum, ikence
olsun diye kendimi size dayatmyorum. Veya bir artist olmakla
kendimi size kabul ettirmiyorum. Aslnda yaamn mutlak kanunlarna gre hazrlamaya alyorum. Baz yaam kanunlar
var ve bunlar beni byle olmaya mecbur ediyor. Ya sizler hangi
kanunlarn peindesiniz, hangi kanunlara gre yayorsunuz?
Sizinkiler nemli oranda ktln, irkinliin, aybn kanunlardr. Bir devrimci bunlar asla kabul edemez. Bu anlamda
kendi i savamnz baarmak zorundasnz.

Kolay yaanlmadn
Avustralya'daki Krt ocuu da biliyor
imdi ben bunlar bu kadar genelleme dahilinde sylerken,
bazlar da hala geliyor ve bize yaam dersi vermeye alyorlar. Byle ayb, karmda kimsenin yaamasn kabul etmem ve bu anlamda herkes benim karmda ezilir. Evet, yani
ben onu ok iyi bilirim. Yaamaya hakk varm! Hayr. nderlik izgisinde gerekleen ahadetlerin dili budur; ahadetin yolu kesindir. spatlanan bu husus baz biimleriyle yaanlmaz. Bizim tarzmz ahadeti kesinletiriyor, kanlmaz klyor. ahadetin nderliini yrtmek kolay deil. Siz bunu ne
kadar kavramsnz, bu da ayr bir olay. ahadetin nderliini
yrtmek ok byk bir kiilik ister. Krdistan gibi bir lkede
insanlar karsz bir damla kan bile dkmezler. Bu kadar byk fedakarlk iin ok byk bir kiilik nderlii gerekir.
Eer btn bunlar hakkyla anlalrsa, glenmeniz nnde
herhangi bir engel kalmaz.
Dedim ya, parti iinde yle anlalmaz sorunlar kyor ki,
insan esef ediyor; askerlie gelemiyor, rgte gelemiyor
denilmesine esef ediyorum. Bunlar, nasl hala bylesi byk
217

bir parti ve kahramanlk hareketine kar ileri srlebilir? Demek ki hibir ey vermemiiz; demek ki bizim yardmclarmz, partililer inanlmaz bir gaflet iinde, sahtekarlk iinde.
Yoksa ahadet izgisi ok somut. ahadet nderlii yaam nderliidir. Yaarken nasl olduunuz ortada. imdi bizim karmzda byle durmak mmkn m? imdi halkn yanna gidip bakn: Kimse byk sayg duymadan, byk heyecan duymadan karmzda durmaz. Bugn kk bir mektup okudum,
aslnda buraya getirmek istiyordum. Mektup bir ailenin ocuundan geliyor. Kendilerine gre bir hitap tarz gelitirmiler
bana kar. Ta Avustralya'dan geliyor ve ok anlaml buldum.
Gzel bir sayg ve sevgi anlayyla birer paragraf yazmlar.
Eminim ki, yazlanlar onlarn z duygulardr. Onlardaki sadelik, itenlik ve doruluk belki en deme partilide yok. Yani
belki vg dolu szckler de dizerler, ama bu zde sadelik ve
drstlk yok. Bu ok nemli. nk iyi tannmtr. Onbeine gelmemi ocuklar iin bile yaam ne anlam ifade ediyor,
inanlmaz doruluk ve arpclkta deerlendirilmitir. Dediim gi bi ko lay ya a nl ma d n ta Avustralya'nn bir
kesindeki ocuk da kavrayabiliyor.
Gerilla komutan, alan sorumlusu olacaksn da insanlar bu
kadar kartacaksn, etrafn bu kadar zorlayacaksn. Byle olmaz ki! Bu sorumsuzluktur, irkinliktir. Kendilerini hala bu biimde bize dayatanlar gafil ve alaktr. Adna ne derseniz deyin. Bizim gerekliimiz bu kadar somutken, sen parti iinde
oka ileri srld tarzla ne yaayabilirsin, ne de buna msaade edebilirsin. Dediim gibi bu da PKK'nin sosyal yaama
nasl giri yaptn gsteriyor. Byk sevgi, byk sayg olayna nasl kapy araladn ortaya karyor. Neden bunu saptralm? Neden bunu bozalm? O zaman mnafk, saptrc olursunuz. Bununla da mcadele ediyoruz. nk kabul grmez.
Bizim zorlandmz nokta urada: Bylesi srarl dayatmalar
neden? Biz iimizdeki dmana kar sert bir tasfiye hareketi
srdrmek istemiyoruz. Tabii bu, parti iinde istediim gibi
218

kalabilirim, deebilirim anlamna gelmiyor. Tersine rgt her

eyden nce byle bir kiiliin tutumunu kabul etmiyor. Yani
olmad varsaylr. Ben byle de yaayabiliyorum diyebiliyorsan, gerekten de kendine en byk ktl yapyorsun.
Yani kendine lmden daha beter bir durumu yaktryorsun.
Sen aslnda gafillerin anlamas gereken beterin beteri bir lm
hak ediyorsun. ok affedilmez bir su iliyorsun, ok byk bir
namussuzluu dayatyorsun. Byk bir ahlakszsn, byk bir
aymazsn, gafilsin, byk bir serserisin sen. Bence kiiler bunu
her eye dayatabilirler, ama bu rgte dayatamazlar. Senin konumun ite budur. rgtn vicdann, kahramanlk hareketinin
bykln kt kullanyorsun. Tabii bunun cezasnn ne olacan da var kendin dn. te bu hastalkl kiilik durumu,
bir trl rgtn kanunlar ve kurallarna gelememe ve bilinen
baa gelenler... Bu bir anlamda akla bile gelmemesi gereken tutum, davran ve anlaylardan ileri geliyor.
Btn bunlar bir btn olarak PKK hareketinin tm gereklii ile sosyal yaama (buna sanat, kltrn eitli biimlerini ve
hukuku da ekleyebiliriz) nasl yaklat konusunda bence sizi
olduka netletiriyor. Yine manevi dnyanza, ahlak ve duygu
durumunuza nasl yansmas gerektiini de ortaya karyor.
Yoldalar arasndaki ilikiye nasl yaklalacan da gsteriyor.
Byk bir dzen ilikisi, byk bir sayg ilikisi, byk bir yrek ilikisi... ok aktr, baka bir sonu karlamaz. Amaca
ne kadar bal? Hangi dmana ynelinecei ve hangi gerekeye dayanarak yol alnaca bu kadar akken, yoldalar aras ekime, didime, boa karma, ezme ve kartma szck olarak
bile akla gelemez. Bu byk bir sutur. Yine bunun da tesinde
devrimci yaama ve taktie gelememeyi yok varsayn. Byle
biri aldatlmtr, bunun bir sonucu olabilir veya dzenin ajanlatrc etkisinden henz kurtulamamtr denilebilir. Bunlar
bir an nce giderin. Bunlar incelterek srdrrm, dayatrm
dersen, o zaman ya ok iyi bir ajansn, ya da ok serserisin.
Baka da mmkn deil.
219

Duygulara, geleneklere yenildin mi

her eyi kaybedersin
ok iyi biliyorum ki, bizim eylemimiz ulusal kimlii, halkmzn zgrln getiriyor. Bu biraz daha gergin olmayan
sosyal yaama da gtrr veya her dnem bizi buna bir tarzda
yaklatrr. imdiki dnemin sosyal dili nedir? rnein demin
de syledim; arkadalk, yoldalk balamas zerine ok deerlendirme yaptm. Hatta erkenden bir arkada bulmak iin
nasl gizli faaliyete girdiimi ve gnmze kadar bu rgtlenmeyi nasl gelitirdiimi anlattm. Kadn iin de sylemitim.
Benim ilgimi eken bir erkekle, bir kzla iliki kurmaya altm. Dier deerlendirmelerde de ad geti. Yani ocukken ne
ya par sn? Oyun oy nar sn, ar ka da lk ya par sn; il gim ok
somut. Deerlendirmede de belirttim. Kadn (imdi yal biridir) gelin olduktan sonra bile, benim kendisiyle oynama istemim nemlidir. Demek ki iliki dzeyini byle gelitirmek
asndan tutarlym.
ok erkenden bunu byle ele alan birisi, imdi ne dzeye
ulatrmtr? Sizin de ilikileriniz olduu iin sylyorum.
PKK'de bu ko nu ya ili kin man tk ne dir, ili ki nin ge li i mi
na sl dr; bu nu ar tk gr me nin za ma n dr. Krdistan'daki
elikilere verilen anlam, kadnn ele aln hikayesi ok kapsamldr. likiyi byle bireyselletirmeyeceksen, genelletirmek kanlmazdr. Siz genel dzeyi zmlemeden, bireysel
dzeyi halledemezsiniz ki! Benim anamla da ilikilerim vard.
Neydi ilikim? O, bir anann mutluluunu bana dayatmaya alyor, ben ocuk hukukunu dayatmaya alyorum. O, bir ocuk anasna gre yle olur diyor. Ben de bir ana ocuuna
gre yle olmak zorunda diyorum. ddialarm ok gl ve
olduka gerekiydi. O koullarda, bir ocuk karsnda sizin
iyi bir ana olduunuzu sylemeniz ok zor diyordum. Bir ocuun geleceini hesaplamak, onu biraz yaama hakkna kavuturmak asndan verebileceiniz ey yok denilebilecek ka220

dar az. Ne yaplmal? Civciv rneini tam o srada gstermitim, sorumsuz bir ocuk anlayyla. ocuktan da fazla bir ey
istemeye hakknz yok. Nasl byrse yle, ne tr yaparsa yle
yapar. ok erken yalarda cevap bu. Bu da bir iliki, bir elikinin dile getiriliidir.
Daha sonra rgtmzn balangcnda da bizim gelitirdiimiz bir iliki dzeyinden sz ettik. Buna ok ilgin bir iliki
diyorsunuz. lginlikten de teye neye benziyor, ne anlama
geliyor, ne sonuca gtryor; bunlar anlatlmtr. Ne biim
bir erkek-kadn ilikisi? Daha dorusu tam bir iliki: Mthi
siyasal, mthi ulusal, mthi sosyal, mthi rgtsel, mthi
eylemsel, mthi ahlaksal nk. Aslnda balangta hi de
byle dnlmyordu. Ama geree ters dmemek, geree
saygy yitirmemek asndan, kolay kolay gereklerle bam
koparmaya frsat vermem. Duygu durumudur ite, zaten bu
iliki iine girseniz giderdiniz. vnmek gibi olmasn, u anda da bundan kendini kurtaran kii olarak ben tek kendimi gryorum. Buradan doru zme yol aldk. Sonra baktmz
bu ilikide devletilik, her trl feodallik, her trl burjuva
kurnazl, her trl dknlk grdk; velhasl insanlkla ilgili ok az ey kt bu ilikiden. Bir lm, bir yaanmama
durumu ortaya kt. Bandan bunlarn olduunu hesaplasaydk, kesinlikle bundan mthi kaardk.
Ben ana ilikisini de ele aldm. Biraz uratk. Tabii hemen
braktk. O orada gitti, ben burada byle yaadm. O da aslnda
bir iliki dzeyi ve elikilerin ok hzl bir mcadelesiydi. Daha sonra smrgeciler bu ocuu neden dizinin dibinde bytmedin dediler. O da dizimin dibinde kalmasn istemez olur
muydum demiti. Nedir dizinin dibinde kalmam? Bu, zincirlenmem demekti. Smrgecilik de bunu istiyordu. O bir ana ve
geriliinden dolay aslnda ok zorda olma konumundayd. ocua kar grevlerini yerine getiremezdi. Aslnda getirmedi
deil, ocuklarn korumak iin baya byk bir savalk
yapt. Hakkn vermek gerekir.
221

Ge er ken be lir te lim: Krdistan'da bir ana o cuk la r iin

byk savar. Btn analarn hakkn byle vermeyi de nemli
gryoruz. Ama onun savaln da grdm. Beni en ok
neye kar karrd? Muhtemelen kendine gre baz dmanlarna kar. Hi faydas olmad diyemeyiz. Belki kt bir boyunemeci olabilirdim. En azndan kim sana bir tokat vurduysa
sen de mutlaka intikamn alrsn biiminde bir ilkel anlayla
da olsa, beni bu snrda tutmaya byk zen gsterdi. Onun
kendine gre dman kavram vard. Onun kavramnn ieriini
kabul etmesen bile, bir dman kavramn gzard edemezsin
ve dmana kar da byle kavgac olursun. Bu izlenimler ocukta daha sonra etkili olabilir. Yani korumas vardr, kendisini
ayakta tutmas vardr. ok geri bir mcadele biimi de olsa, sonuna kadar teslim olmamay srdrmesi de yaamda etkili olabilir. Bu ayr bir ey, bunu fazla amaya gerek yok.
Balangta, kadnlar da iin iine girsin dedik, iliki de
olsun, duygu da olsun. Yine byle bir iliki zaten herkeste var;
bizde de olsun, dedik. Fakat herkeste olmayan bir ey giderek
kendini gsterdi: Gereklerle ban yitirmemek ve bu konuda
hassasiyeti elden brakmamak. Duyguymu, tutkuymu, geleneklermi, toplumun ngrdkleriymi, koullarn dayanlmazlym; bunlarn karsnda yenilmemen gerekir. Tam da burada hepinizin taklabilecei her eye kar direnie geme gereini duyuyorum. Bir kez daha direni. Direniin hikayesini de
size bir kez anlattk. Ben kurulan iliki biiminde bunu byle
gelitirmek istemedim. Tam tersine sonuna kadar bir insan kazanmak iin, bir insan yrtebilmek iin harcadm abay
bakasnn sergileyebileceini ve tahamml gsterebileceini
sanmyorum. Ama mcadele gc olmasn da bildik.
Bu noktada kendiniz iin karmanz ve bellemeniz gereken
en nemli sonu u: Orada biti kanunu var. Bunun devletle
balants ne kadar bilinlidir, ne kadar kendiliindendir, o kadar nemli deil. Karnzdaki bilinli veya bilinsiz dmana
hizmet eden birisi, bu da o kadar nemli deil. Kendisi bir
222

snfn temsilcisi; ne olursa olsun, ilikiler sorunudur. Bir erkein bir kadnla ilikisinde siyasallk, rgtsellik ve hatta askerlik... Btn yaam byle ilgilendiren hususlarda bir lnn
olmas gerekiyor. Siz bu ly buldunuz mu, bulmadnz m?
Beni ilgilendiren yn burasdr. Yoksa ne kadar ak yaarsanz
yaayn, cinselliiniz nasl geliirse gelisin, bizi ilgilendirmez.
Bizi ilgilendiren baz llerdir. likiyi belirleyen, sevgiyi, ak, evlilii ve her eyi belirleyen birtakm dayanlmaz ller
var. Tekrar adn koyalm, bunlar kanunlardr. Bu bir rgt kanunu, sava kanunudur.

Cinselliin ve cinsel ilikinin

doru kanunu vardr
Siz benden daha fazla sevdal ve tutkulu olduunuzu syleyemezsiniz. Biz zaten yaama kar en byk tutkuyu ispatlamz. Savata yaam ortaya karmz, yaamak iin sava!
Kadn ilikisinde de byle. Sizin lleriniz ya tam teslim olmak, ya da iyice krp dkerek bitirmektir. Burada hem ierik,
hem de ona ulama amac deiiktir. Benimki ile sizinki arasnda dalar kadar fark var. te kadn ilikisini, yine erkek-kadn
ilikilerini genelde politika olarak hala biz yrtyoruz; hem
oluturuyor, hem de yrtyor ve gelitiriyoruz. Ama dikkat
edilsin, hala youn bir aba iindeyiz. Neden? Size kalsa, bir
erkei veya bir kz buldunuz mu her ey biter. Dar bir yn iinde kolay ak, kolay duygu, bilmem kolay ne! Ama ben ne kolay
tutku duyuyor, ne de kolay sevebiliyorum. Ne yle kolay yaayabiliyorum, ne byle kolay yaayabiliyorum. Neden? Sanrm
bir de buray anlamanz daha somut olabilir. nk bir birey
olarak, bireyci bir tip olarak kalsam, kendimi rahatlkla halledebilirim. Ama bir militan olarak, hele hele bir nder militan olarak kendimi kolay halledemem.
Zaten byk kavga neydi? Anasnn ilk ocuu kendini ana223

s nn di zi di bi ne atar, kz o cu u ana s nn bir de di i ni iki

et mez. Er kek de din mi by le, ka dn de din mi by le olur.
Bunlar byle kabul etseydik, gerekte biz o zaman bitmitik.
Kendimizi o iliki boyutunda zemeseydik, gerekten kaybetmitik. Bizden PKK gibi bir rgt, hele bugnk savam dzeyi beklenemezdi. Duygularla sava arasndaki ilikiyi, kadn-erkek ilikileriyle sava arasndaki ilikiyi size aklyoruz. Ben
genelde kadna vurmam, yani sert deilim. ster dman olsun
ister olmasn, bu duygu bende fazla yok. Ama ok nemli bir
mcadele verilmitir ve hala veriliyor. Sanyorum bu arkadalarn hepsi parti iinde kendilerine gittike, bu ne biim yaamdr, nereye gidiyor, bamza neler gelecek diye soruyorlard.
Belki hem rkyor ve ekiniyorlar, hem umutlanyorlar, hem de
ilgin buluyorlar. Fakat bunun bir sava olduu kesindir ve olmak zorundadr da. Yani ilgiliyim. Diyorum ya, dmanm bile
olsa, aslnda bir kadna fazla ezelim havasnda yaklamyorum.
Ama yle bir mcadele dayatyoruz ki, bu, her kadnn kolay
kaldrabilecei bir mcadele deil. Belki tarihte ilk defa kadn
cinsi byle bir mcadeleyle tanyor ve bana gre tanmak zorundadr. Kadn veya kadn-erkek ilikisini yaratyoruz. nsan
sizin ilikilerinize baknca, ancak bu akla gelebilir. Yannzda
bir kadn veya bir koca varsa, bu bence krdr demeyin.
ki si ni kar ya alp ba kn: Say g ve l bu la maz s nz,
ilikilerine ok az anlam verirsiniz.
Genelde birliktelikleri reddetmiyorum, mmkn deildir bu.
Fakat toplumsall yayoruz. Yani u kanunu kabul etmeyeceiz: Alk gds hayvanca saldrya gtrr, dolaysyla gzmz neyi grrse hayvanca saldrrz; cinsellik gds yine hayvanca bir gddr, birbirimizi grdmzde hemen saldrya
geeriz! Hayr, biz bu hayvan kanununa yer vermeyeceiz. Bizim devrimimizin dier byk bir kanunu da budur. Ekmein
doru kazanlmas kanunu olduu gibi, cinselliin veya iki cins
arasndaki ilikinin de doru kazanlmasnn yolu vardr. Bir kanunu bulacaz, kanunun gereklerine gre yaayacaz. Sen hay224

van kanununu ilettin mi, hayvana uygulanan muameleye maruz

kalrsn. nsan ilikisi boyutuna getirmek istiyorsan, gereklerini
yerine getireceksin. Ak syleyeyim: PKK saflarnda hayvan
kanunlarna ilerlik tanmyoruz. Bana gre bireycilik de bir tr
hayvanlktr. Ulusal dzeye, sosyal zgrlk dzeyine ulaamam, onu amalamam, onu arala (yani rgt ve savala) btnletirememi biri bana gre terstir. Kendisine gre ne kadar dayanlmaz olursa olsun, cinsellik de dahil, onun ilikisine ilerlik
ans vermeyeceiz. Biz de alr birbirimizi kaarz, birbirimizi
ktye kullanrz diyenler kabilir. Denesinler, olabilir, bu da
bir savatr. Sen hayvanln savan verirsen, ben de insanln
savan veririm. Ya bizim sevgi-sayg llerimize gre yaamn
yoluna gireceksin, ya da baka trl bir savam vereceksin. Bizim sevgi-sayg llerimize gre yaamn yoluna girmek ayn
zamanda kocaman bir lke kazanm olacaktr, koca bir sava
olacaktr. Dedim ya askerlik bir kanundur.
O halde, herkes birazck deil baya asker olacak, siyasal olacak, rgtsel olacak. Bundan sonra sosyal iliki iste, o zaman sevgi ilikisine de biraz yer verilebilecektir. Savan ve rgtn hizmetinde bir iliki. Gnlm istiyor da, baaramam diyemezsin.
Hayr, gdlerin ve gnln ne kadar istiyorsa, beynin de savaa
ve rgte yetecek. Gaflete dtm, kendime hakim olamadm
da diyemezsin. Bunlarn hepsi bo laflar. Bu konuda da bir forml
sylemitim: Savarsan gzelleirsin, gzelleirsen sevilirsin!
Bunun anlalmayacak hibir yan yok. Bu bir formldr. Savamak iin de iyi eitici ve rgtleyici olacaksn, iyi militan
olacaksn, kolektif olacaksn, iyi takipi olacaksn, dmana iyi
kar koyacaksn, vatan iyi kazanacaksn, halkn saygsn iyi kazanacaksn. O zaman sevgiye de hak kazanm olursun. O zaman
senin sevgine onay verilebilir. Bu olmazsa senin yaaman hi
mmkn deil. Karn veya erkein varsa, o da elinden alnr. Bakn, ak sylyorum, gznn yana baklmakszn elinden
alnr. Bu bir kanundur, bunu ben icat ediyor deilim. Nitekim ben
byle yaptm. Tabii dnecek olursanz, bizim eylemimizin altn225

da binlerce gen kzn szmona nianlsnn, kocasnn veya

babasnn elinden alnmas vardr. Binlerce erkei de kadnlar ve
kzlarn elinden kurtardk. Eylemimizin bir yannn da bu olduunu sanrm yeni yeni gryorsunuz. Sizleri doru bir ilikiye ekmek, doru sosyal ilikiye ekmek, doru militanla ekmek iin
aba harcyoruz. Zorlanyorsunuz, ama sizin yaadnz zorlanma benim yaadm zorlanmaya gre yzde birdir? Yani ben sadece bir birey olarak yaamadm, ulusal dzeyi de bu temelde
zmeye tabi tuttum. Sizin zorlanmanz yle pek fazla deil, hatta
siz zmlenmi doru izgide yol alyorsunuz. Biz kendimizi nasl hallettik? Daha gensiniz, hele biraz fedakarlk yapn.
Eskiden de mehurdur sanrm, ocuklar rtn ispat edinceye kadar kendilerine ad koymazlarm, kendilerini evlendirmezlermi. Tarihte byle birok rnek var, ille bir kahramanlk
eylemiyle kendini kantlayacak. Eski bir gelenektir, sayg duymak gerekir. imdi bu bizde yaamsal bir sorun. Zaten ilikiler
bu kadar bataksa, baa bela getiriyorsa, en demeniz bile savaa ve rgte zarar vermeden ne kadar duygu ve ak ilikisi gelitirebilir? Kendine gvenen varsa parman kaldrsn, alk
alalm. Ayp deil, byle birisi varsa ortaya ksn, kendisine
bra vo di ye lim. Adam bu ka dar b yk sa va ve bu ka dar
mcadeleci; zaten kendisine sayg duyulur, herkes ona yksek
deer bier. Zaten kendisi btn ilikilerinde byktr. Yok,
bunun yerine kartc olacak, her trl rgt kuralna ve her
tr l y ce li e ters d e cek! Ney mi de, bi rey ci li i
yaayacakm! Asker gibi yaamak yok. Aldanmayn.

Bir kadn ve erkek yaratmak

sava kazanmakla mmkndr
Bizim kadn-erkek ilikilerinde ulusal dzeyde getirdiimiz
yaklamlar hayli nemlidir sanyorum. Yani deminden beri
Krt ili ki si ni an la t yo rum. ok ge ri, ka bul edi le mez ve
226

yaanlamaz dzeyde rgtszdr, irkindir, yitiktir, her trl

yoklukla kar karyadr. Oradan karyoruz. Dikkat edin,
savan bir anlam da sizi byle doru bir iliki, gzellik ve
sevgi anlayna ulatrmaktr. imdi bakn, delikanllar ve gen
kzlar olarak ilgi duyabilirsiniz. Size ve bu gen kzlara belki
ilgi duyulabilir. Neden? nk biraz sevilecek pozisyonlar yakalyorlar; tam deil, biraz yakalyorlar. Kiilikleri henz baz
po zis yon la ra tam ula m ol mak tan uzak. Bi raz ve ya ba z
ynleriyle sevebilirsiniz. u anda ben bile hala kendimi tam sevebilir veya sevilebilir dzeyde tutamamm, uramaya devam ediyorum. Belki size acayip gelebilir, ama hala kendimi
beendirtmeye alyorum. Btn halka, bu arada kadnlara,
kadn zgn zelliine kendini benimsetmeden, nasl salkl
bir erkek olduunu syleyebilirsin? Bunu yapamazsan, erkek
egemenlikli her trl zelliklerinle, snfl toplum tarihi boyunca gelitirilmi pisliklerinle kendini dayatacaksan, o zaman da
zgr ilikiden bahsedemezsin. zgr bir iliki dzeyin olmad iin egemen dzeyi dayatrsn. Egemen dzey de klelii,
uzlamay ve teslimiyeti gelitirir; bu da zaten ordumuzu tasfiyeye gtrr, sava kahramanln bitirir.
u ortaya kyor: Kabul edilebilir bir kadn ve erkek yaratmak, aslnda sava kazanmak iin arttr. Yani iki cinsin kabul
edilebilir iliki llerini fiziksel, ruhsal, dnsel, yine rgtsel ve eylemsel ynleriyle hazrlamak demek aslnda yaam
aralamak demektir. Tabii baka trl kimse sizi kabul edemez.
Bunun iin syledim, bizde iliki kurmak ok zordur. Ne bir
kzn bir erkei kavramas, ne de bir erkein bir kz kavramas
mmkndr. Bu ok zordur, ok zor ulalr. Kendi deneyimim
var. Ben de kolay ilikilere ulamak istemiyordum, hem de ok
iyi niyetliydim, hala ok iyi niyetliyim, safm aslnda, ocuk gibiyim. Ama bu byk savam veriyorum. Gereklerle balant m ko par ma d m iin, ok a sy le di im gi bi o cuk a
zlemlerim ve heveslerim olmasna ramen, bunlar bir ynyle
hep ger ek ler le ba lan t l ol du u iin ken di ken dim le
227

urayorum. Yahu neden byle oluyor, bizlere yazk deil

mi diyeceksiniz. Bu bir zgr yaam tarz, zgr yaamda bir
sevgi, bir gzellik, bir kabul edilebilirlik ls. Aksi halde ne
olur? Aksi halde ulusal dzeyde her trl irkinlie, klelie
meydan vermi oluruz. Boyun emecilik ve uzlamaclk temelinde hatal yaklamlar geliir. zgrlk gelimez, sonu olarak ordu gelimez, sava gelimez. Geliecek olan dman
iradesidir ve yaanmazlktr.
Ben deli miyim; benim kadar yaama tutkun insan var m?
Erken yalarda bu soruna nasl yaklatm gsterdim. Hala
yaamn zm, kadnn zm, erkein yaklam zerine
bu kadar ey sylyorum. Benim derdim size ikence ektirmek deil. Hala frsat bulsalar baz serserilerin neyi gelitirmek
isteyeceklerini biliyorsunuz sanyorum. Evet, evlilik kanunlar!
Adeta evde kalm kzlar veya erkekler gibi yanz gemiyor
mu? Doru, yanz geiyor. Bu da bir kanun. Yann gemesini istemiyorsan, ulusunun lmn nle, halknn dayanlmaz
yaamnn veya yaanlmazlnn nne ge. Yiitsin deil mi?
Erkek dediin adam kendini yiit sayar. Demin syledim ya, en
ilkel topluluklarda bile evlenmek iin byk bir canavarn
vurulmas gerekir. Adn almas iin bile bu gerekir. Zaten bu
kahramanlk adlar da hep bu tarzda kalmadr. Sen psrn teki sin, ken din bir ka r dan da ha be ter sin; ev len sen ne olur,
evlenmesen ne olur! Zaten bana gre bizim erkeklerin erkeklii
kukulu, hemen hepsi kocakar, siyasal ve sosyal anlamda ok
kukulu. Cinsel adan erkeklermi! Aman Allahm, korkun
lde aypl bir erkeklik!
Baka bir yerde amtm, burada fazla amayaym; kadnlar
bir eyi fark etmiler, erkein cinsel dknln. Bilirsiniz,
cinsellik veya cinsel gd kolay kolay nne geilemez bir
alkanlk. Zaten ad zerinde, bir gd; alk gds gibi bir
gd. Korku gds gibi bir ey. Kadn bakyor, hakim erkek
bunsuz yaayamaz. Buna gre tavr gelitiriyor. Krdistan lle rin de bi raz da ha ko yu bir fark koy mak ge re kir. Sos yal,
228

siyasal, bir btn olarak askeri anlamda erkek erkek olmaktan

kt, dman ona hep karlatrma temelinde yaklat iin,
kadndan daha beter bir duruma dmtr. Kadnlk aslnda
salt cinsel bir kavram deildir. Tarih iinde ele alndnda
grlecektir ki, sosyal, siyasal ve zellikle askeri alandan koparld oranda kadn karlar, ezilen kadnlk denilen durum ortaya kar. Yani kadnlk aslnda bir sosyal ve siyasal gelimenin rndr. imdi bizim erkeimize bakalm; Krt erkei
sosyal, siyasal ve askeri gelimelerden alkonulduu gibi, bakalarnn ua ve ibirlikisidir de. Bir kadn da erkein ibirlikisidir aslnda. Ama erkek baka bir egemen ulusun, baka
bir egemen snfn kadndan da beter bal bir ibirlikisidir.
imdi bu tanm da iyi anlayalm: Bizim erkek neden salam
bir erkek deildir, anlalyor. Evet bu kadar baml bir erkek
olursan, erkekliini yalnzca neyle kantlarsn? Kaba cinsellikle, sanrm kadnda da cinsellik ok erkenden bir duygu olmaktan kyor. Nitekim cinsellii de ldrmler, onu da biraz iyi
anlatmak gerekiyor. Sanrm bu biimde aptallap gidiyor. Byk oranda erkek de cinsel olarak bir g olmaktan kyor.
Bel ki de otu zu na ula ma dan bi ti yor. Otuz'undan son ra
ih ti yar l yor. Ba kn, za ten ka dn biz de otuz'undan son ra
yaamdan kesilmitir. Hatta yirmibe'inden sonra. Erkek de
yledir. Balangta zellikle bir gd olarak cinsellik kapannda kendilerini bitirmilerdir. Cinselliin dayanlmaz boyutu diyelim, onlar yle elikileri doru ele almadan gmdrmtr.
Ben bu adan bizdeki iliki tarz lmeden nceki lmdr diyorum. Ben ok ekindim, rnein buna kar kavgam baarl
yrttm iin imdi biraz varm. u anda bu yama ramen,
bir cins olarak da konumum kabul edilebilir sanrm. Yani bir
erkek olarak da yle kimseye yk olabilecek durumda deilim.
Ama en zengin birok erkeimize bakn. Eminim ki, karlar
varsa, kesinlikle normal bir ilgileri yoktur, hi yoktur. Ama asln da ka dn da ora da t ken di i iin mut lak muh ta tr;
gelenekler ve maddi zorunluluklardan tr o bildiklerini sr229

drr. Kesinlikle zgrlkle alakas yoktur. Hele gzellikle, kabul edilebilir zgr bir yaamla, yaam snryla hi alakas
yoktur. Yaayp gider. te bunlar yaarken ayakta lenlerdir.
Yaama byk saygszlk!
Aslnda bu hikaye daha uzun. Siz daha dnceleri gelitirmeyi
bilmiyorsunuz. Biz bu hususlar da ok kapsaml zmeye altk. Bunlar kendi durumunuza uyarlamada yoksul kalyorsunuz.
Bunlar size gre es geilecek dncelerdir veya bireysel durumlarnza uyarlanamayacak dncelerdir. Bu byk yanlgy yaayamazsnz. Biz yaamn kanunlarn aklyoruz. u dorudur:
PKK'nin y rt t sa va m ay n za man da ge le nek ler le ve
bun lar la ol duk a i ie ge mi olan d ma nn im ha et me,
tketme, bir soy olmaktan karma, zgr kimlik sahibi bir toplum olmaktan kararak en aalk ve en kksz bir duruma drme, belki de hayvanlk snrnda bir smrgecilikle gtrme
abalarna kar savamdr. Bu anlamda ok kaba bir cinsellie,
onun etrafnda ok geri bir aile tarzyla gtrmek istedii bir
topluma veya kabul edilemez bir sosyalleme ve sosyal ilikiye
kar isyandr. Biz buna isyan ederiz. Bunu reddettike, bunu atka ve yktka, rgte baar kazandrdka, savaa baar saladka biraz vatan kazanlr, biraz halk kazanlr, biraz insanlk
kazanlr ve o zaman cinsler de kazanlr. Cinslerin bu temelde
birbirlerini kazanmalar ok nemlidir. Zaten bu kazanmdan sonradr ki, sen iliki, duygu, sevgi ve cinsellik olmaldr diyebilirsin.
Bunlar iin savam veriliyor.

Kzlarmz ve erkeklerimiz
byk zgrlk iindir
Bizim Krdistan'daki devrimimiz bir sevgi devrimidir. Biz
bunu bouna sylemedik. Bizim devrimimiz en byk tutku
iindir. Bu zaten ok somuttur. yle olmasayd, biz bu kadar
in sa n, bu ka dar gen k z e ke bi lir mi yiz? B yk tut ku
230

olmazsa, byk bir heyecan ve duygu bykl olmazsa, bu

mmkn deildir. PKK'de bu bykl grmemek iin kr
olmak gerekir. Bunu byle grmek yerine, bireycilii yaamaktan sz edilemez. Hayr, hi kimse bu bykl dtalayamaz,
bu bykle layk olmayan bir yaklam sergileyemez. Bu,
PKK gerekliinin doasna aykrdr. Kimse kimseyi kandrmasn. Hi kimse iin ucuz iliki yok, benim iin de yle.
unu syleyeyim; ben kadn dkn deilim. Tersine kadn
bi ze ok muh ta tr. Fa kat bir ili ki yi ka zan mak iin sa va
gerekiyor, emek gerekiyor. Bu kzlar kendiliinden bize ilgi
duymuyorlar. Onlar bize undan ilgi duyuyorlar: Onlar az ok
zgrlkle tantryoruz, kendilerine yaamlarnda grmedikleri bir konuma zgrln, rgtlenme zgrln, ilgi eken bir yaam sunuyoruz; birinci elden bunu sunuyoruz. ok
somut, bunun bir mcadeleyle ilikisi var. Yoksa bizim nasl bir
sava ve ate ordusu olduumuz belli. Ama kendileri de ok iyi
bi li yor lar ki, bi raz onur, e ref ve bi raz ki i lik el de et mek
istiyorlarsa, aslnda bizimle birlikte yol almalar gerekir. Bunu
adlar gibi biliyorlar, ilgileri bu temeldedir. z budur. Bakalar gafil olabilir, bakalar yanl bir i yapm olabilir, ama
z budur. PKK'ye kadnn katlmnn temelinde bu vardr. Bu
kanundur, bu kadn katlmnn kanunudur.
Bu ilke veya kanun ok nemli. nk bu tarz ben kendim
hazrlamm ve bir kanun dzeyine gelmitir. Kadn bu harekete lmne ve bu kadar ehit vere vere geliyor. Hi kimse kocas olduu iin geldi diyemez. u airet iin geldi denilemez.
Kesin olarak ve ezici bir biimde kadn katlmnn altnda yatan ve kanla kendini kantlayan zgrlk tutkusudur. Onun
onur lu, e ref li ya am ge re i olur. Sen bu na la yk olur san,
ilikinin bir anlam olabilir. Saygszlk edemezsin. zgr bir
katlmdr. Boyun edireyim, zayftr, kullanaym veya saptrarak kullanaym diyemezsin. O zaman kanuna ters dersin.
Kanuna ters dtn iin de cezalandrlrsn. Orada byk bir
zgrlk katlm var ve ona da mutlaka bir karlk vereceksin.
231

Biliyorsun, zgr katlm savata adamdan zafer ister, eitlik ister, her trl rgtllk dzeyi ister, gnlllk ister; kesinlikle
l ke yi kur tar ma y ve onun her tr l sa va m n ba a ry la
vermeyi ister. zgr ilikiye girmek istiyorsan bunlar yapacaksn. Bunlar yapamyorsan yaklaamazsn. likiye gcn yok,
dryorsun, bir tr ajansn, ahlakszsn, dmanlasn.
Ben kendimi bir aile ba olarak grmyorum, ama PKK'yi
bir aileye benzetelim, onu bir aile yerine koyalm. Bir kzmz
neden bir ahlaksza verelim veya iyi bir delikanlmz neden
serseri bir kza kurban edelim? Bizim de herhalde bir aile kadar
onurumuz vardr. Kald ki, bizim ailemiz gerekten savakan
bir ailedir. lkesi var, mthi savam var. Ailemizin llerine
saygl olacaz. Hi kimse ben bireyciliimi yle konuturdum, benim iimde zapturapta gelmez tutkular, duygular ve
g d ler y le fr sat bu lur sa ayak la nr, or ta l al tst eder
diyemez. Hayr, bizim ailemiz ok ciddi bir ailedir. Belki hayrsz biri olarak her aileye dayatmada bulunabilirsin, ama bizde
asla! Sevebilirsen byk sev. En yiit erkeklerimiz de, kzlarmz da byk sava iin, byk zgrlk iindir; onun soylu ve
onurlu yaamnn ncleridir. Ben de dahil, hi kimsenin bunu
arptmaya hakk yoktur. Ben zaten bunun byk hizmetini yapyorum. ok iyi biliyorum, bir erkeimizin ancak ucuz bir kar
olarak grebildii binlerce kza inanlmaz bir yaknlk gstermi ve hizmetle yaklamm. Siz ok akll veya ok yiit ve
oturakl erkeksiniz de ben deli miyim ya da basit bir hizmeti
miyim? Ben bu sahada bir zgrlk savaln deniyorum.
Siz de yle eyler sunun, hizmet edin, ilikiniz gelisin.
Ben kazandm ilikiyi kolayca, alaka ve dknce kullandrtmam. Eer sen erkeksen, erkekliini nce sosyal, siyasal
ve askeri alanda kantla! Yine sevgi isteyen, byk etkiye yol
amak isteyen bir kzsan, nce mcadele saflarnda nasl onurlu, zgr ve eit kimlikli kiilik olduunu kantla! Sevginin
kayna budur.
imdi bilemiyorum, kavram dzeyinde sorunlar ok arpc
232

ve pratii gr. Nasl yaayalm? Pratik budur ite; bu en byk

pratiktir. u anda buradaki birlikteliiniz en byk pratiktir, gerillladaki saflama byk pratiktir. Daha ne istiyorsunuz! Birbirini drerek alp kamak, rezilce birtakm ilikiler olmaz.
Hayr, sevgi byle olmaz, cinsellik de byle olmaz.
Biz cinsellii ayplamyoruz, ama byle onursuz biimler
altnda kullanlmasna da ancak tkrerek karlk verebiliriz.
Cinsellik yceltici olmal, iliki son derece saygdeer olmal.
Biz bu biimleri bulamyoruz deniliyor. Sen dmann aalk bir uasn, insan deilsin. Bylelerinin de iliki hakk
hi yoktur. Klelerin evlilik haklarnn olmadn biliyorsunuz. Klelerden de beter bir durumda bulunduunuza gre,
kurtulamazsanz evlilik hakk filan olamaz. Kendinizi zgr
sanyorsunuz. TC seni zgrletirmi midir? Buna inanyor
musun? Seni kleden daha beter yaptrmam mdr? Klelerin sosyal iliki kurma hakk yoktur. Kleler sadece bakasna
uaklk yaparlar. Klenin kars da, kocas da olamaz. Kle
kadn alnp satlr, erkek ise her ite kullanlr. Yani klelik
teorisine doru karlk vereceksek, bize dayatlann klelikten teye bir anlam varsa, o zaman sosyal ilikinin ne olduunu, kadn-erkek ilikisindeki zgrln ne olduunu anlarsn. zgrlk uruna savam verirsin.
Ben her eyin ilahasn yapyorum demiyorum. Ama benim
deneyimim unu gsteriyor: Bir eye hak kazanmak iin onun
uruna nce iyi bir mcadele vermek gerekiyor. Ben de ucuz
iliki aradm ve buldum da. Ama bama ne bela gelecekti. rnein ordu ne iindir? Ordu bin trl dmanla vurmak iindir, zgrle ulamak iindir; birbirinize zgrce ve eite kavumanz iindir. Ailelerinizin sizi yetitirme tarz dikkate alnrsa, hibiri dieri iin deildir. Her biri bir ihanet iindir, bir
aalk durum iindir. Birbiriniz iin olmak istiyorsanz, bunun
byk bir emek ve sava hareketiyle balants vardr. Bu ilkeyi
ikide bir bozmayalm, alaka ve ikiyzlce sabote etmeyelim.
lke ilkedir ve gerekleri yerine getirilmelidir. Birbirinizi kazan233

mak iin byk bir savama ihtiyacnz var. Yani soylu sevgi
istiyorsak, bu biraz byle ele alnmak zorundadr.
Dedim ya, ayp deil. Ben denedim, birok kzla ilgiliydim,
ok sevdiklerim vard. Hepsi hala aklmda ve hepsini atm. Sevdiklerim beni neye ard? Mmknse bizim iin sevilebilecek
bir lke yarat, birlikte yaanlacak zgr bir toplum yarat! Senin
sevgiden karacan baka bir sonu olamaz. Tabii sevdikleriniz
varsa, sevmesini biliyorsanz... Ben sevgi yorumunu byle yapyorum. Sadece kadn veya insan gzelliine deil, her gzellie
baktmda, gzel olan hemen her eyden kardm sonu, onu
bir vatana dntrmek, yani vatan kazanmakt. Hemen ardndan vatan nasl kazanacaz sorusu gndemleti. yle rgtsz
g olunur mu? Ordusuz, gsz sava verilir mi? Btn bunlar
olmadan gzellie ulalr m? Smrgecileri grmyor musun?
Onlar seni byle en ufak bir eye ulatrmaz. Verirse ancak
uaklk iin verir. Ve bu bir kandrmacadr.
imdi tm bunlar niye tekrarlamaya alyorum? Kavrayta ok inatsnz. Yani kavrama noksanl, kavramaya kar
inat var. zel lik le de onu ken di ya a m n za uy gu la ma da
zorlanyorsunuz. PKK'nin i bykln bir trl kendinize
yediremiyorsunuz. nderlik gereinin aslnda ne ifade ettiini
kendinize uygulayamyorsunuz. Uygulama gc yerine kendi
bireyciliinizi dayatyorsunuz. Orada da atma oluyor. nk
ilke vardr, onun uruna byk mcadele vardr. Ve sen de
militansn. Bununla atmayacaksn, buna biraz deer katacaksn. unu da syleyeyim: Hibirinizin destan yazmasn istemiyoruz, ama hi olmazsa kolay yutulacak bir sava olunmamasn istiyoruz. Kabul edilebilir snrlar dahilinde bir sava
olun. Bu da bizim iin byk deer ifade eder. Ama bu ite
nder olmak istiyorsanz, onun da kanunu ve kural var. Ben
ulusal dzeyi zmlyorum, ikiyzllk edemem. Siz belki
ahbap-avuluk ve blgecilik gerei veya bireyselliiniz uruna kendinizi subjektivizme, daralmaya, yzeysellie, kandrmacla koyuverebilirsiniz. Ama benim iin bu mmkn deildir.
234

zmlemeyi ulusal dzeyde, hatta mmknse btn insanl

ilgilendirecek dzeyde gtrrz. Tabii btn dinler, felsefeler
ve siyaset insanlk iindir, yalnz bir ulus iin deildir, btn
cinsler iindir. Eer sosyalistsek, gerekten en gelimi eitlik
ve zgrlk iindir. Bunlar uygulamay bilmeliyiz.

zgrlk kolay olsayd,

Ronahi ve Berivan kendilerini yakmazlard
Hayret ediyorum, neden bizi anlamyorsunuz? Hele sizin gibi
gen kzlar neden anlamyorlar? O byk direniin sahipleri
Berivan ve Ronahi arkadalar; zellikle Ronahi arkada bizi olduka iyi anlayan bir arkadamzm. Zaten raporunda da bunu
grdk. Bir baka raporunda, Atekes srecindeki ikinci basn
toplantsndan ok etkilendim. O kadar imkanlar yaratp bayanlara deer ve her trl gelime iin destek vermenize ramen,
bizlerden halen o dzeye gelen kimse yoktur. Oysa ki youn
emekler verilmitir. Bilincimizle doru bir kiilii yakalayan halen fazla kimse yoktur. Partiyi tandka daha da balanyorum.
Kiilikleri ve olaylar, sava gerekliini, dnemi deerlendirdiim de, ba l l n ge re i olan is te ni le ni ve ba zen de da ha
fazlasn vermeye alyorum diyor. Dediim gibi tarz kesin,
bence ok nemli. Siz de biraz dnmelisiniz. Onun ansn
yaatmann yolu, onun gibi kavray gcne ulamaktan, onun
gibi salam bir yaam disiplinine sahip olmaktan geer. inizden
bazlar ona layk olmak isteyebilir. zellikle yaamnn PKK ile
btnleme srecini nasl ele aldn, kendisini nasl dnme
urattn anlayn. Bizzat kendi el yazmalarnda var. Bunlara bakn, renin ve saygl olun. nk bunlar byk deerlerdir.
zgrlk kolay olsayd, onlar o yolu denemezlerdi.
Ronahi yolda bir cmlesinde, nderlik ruh ve can veriyor,
nemli olan bunu yaama geirmektir diyor. Bunu kendilerini
yakarak yaama geirme eyleminde bulunuyorlar. Bu byk bir
235

olaydr. Siz de biraz drstseniz, cesaret ve fedakarlk dediiniz

eyin ne olduunu grn ve anlayn. Madem bu eylem bizim
admza yaplyor, biz de saygl olmak zorundayz. Ucuz yaadk demek yakr m hi? Ben deerlere srarla ters den
kiilere ayorum. Bunlara hi acmak istemiyorum. Bu yce
deerlere bal olmadnz mddete, sizi kesinlikle adam
yerine koyamayz. Bu da onlarn vasiyeti ve anlarna ball
ifade eder. Onlarn nasl insan olduklarn, nasl gen kzlar
olduklarn ve nasl bir yaam tutkusu iinde kalmak istediklerini
bileceim ve yle ykleneceim. Kesinlikle byle yapacam.
Benden baka bir ey beklemeyin. Ne kadar drlm, ne kadar gafil olursanz olun, onlarn yaamlar sizin iin en byk
buyruktur. Madem yiitlik ordusunun bir erisiniz, bu buyrua
gre yaayacaksnz. Siz ARGK'ye, kadn ordulamasna gelmek
istediinizi sylyorsunuz. O zaman bunun komutanlar byledir
ve buna uymasn bileceksiniz.
Ben bile onlarn hizmetindeyim. Onlar yaamla dopdolu insanlard. Bir yaam zmlemesi var, ona bakn, hayretler iinde kalrsnz. Bir cinsellik tanmlamalar var; erkekle kadnn
birbirlerini en ok aldattklar saha diyorlar. Ne kadar byk
bir deerlendirme! Yani oyun var iinde diyor; sahtelik var,
klelik var. Onun zgrl ok zor diyor. Maalesef biz
Parti nderlii'nin istedii byle bir zgrle tank olmadk
diyor. Fakat hedef olarak nlerine koyuyorlar. Tabii bunlar bal kalmamz gereken deerlerdir. Byle binlercesi var. Hala
anlayamadk, gereklerini yerine getiremedik demek, asla ne
kabul edilir, ne de gereke saylr. Gensiniz, yiitsiniz, bu deerlere can gnlden katlacaksnz.

ahadet yaamn denmesi gereken karldr

Biz ok kaybetmi bir halkz. Sadece erkein ve kadnn silueti kalmtr, kendileri yoktur. Moralinizi bozmak iin bunu
236

sy le mi yo rum, ka zan ma tut ku nu zun ge li me si iin

vurguluyorum. skeleti kalm, cesedi kalm, grnts kalm
erkek ve kadnlarsnz; ne ilikisi, ne saygs, ne sevgisi! Her
ey ayp, her ey bunalm ve utan iinde. Hibir erkein bir
kza salkl bakacan, hibir kzn kolay kolay bir erkei kabul edebileceini sanmyorum. Bana gre byk su vardr orta da. n k in san lk la oy nan m, n k il kel klan
topluluklarnn koullarnda bile kabul edilemez her ey dayatlmtr. Nitekim insanln geliim srecine damgasn vuran
ne kadar kanun ve kural varsa hepsinin dna karlmz. Tabii ki biti, byk yok olu yaratlmtr. Devrim tam da bunu
gidermenin ilacdr. Devrimci slubun, devrimci tarzn, ite bu
byk ahadetlerin anlam budur. Biz bile buna dayanarak ne
kadar grev yapyoruz. ahadetlerin baka tr hibir anlam
olamaz, ancak byle bir anlam olur. Tabii o da yetmez, ehit
olmak iin ehit olunmaz. Mutlak yaamn denmesi gereken
bir karl olduu iin lnr, mutlak gerekli olduu iin
lnr. Biraz daha olsun, biraz daha kan dklsn diye kan dkl mez, eer ok ge rek li de il se tek bir dam la kan bi le
dklmez. Ben gerekten tasavvur edemiyorum. Ben kendimi
ne iin byle yaatyorum? Dikkat edin, inanlmaz boyutlarda
yaatyorum. Bana gre kendini kolay feda etmek, kendini kolay ldrtmek kesinlikle kabul edilemez. Veya lmcl bir yaklam kendime yedirmem dnlemez. Neden? Yaama saygdan tr. Hele zellikle genelin yaamn bu kadar ilgilendiriyorsak kolay lmeyeceiz. Kolay lenlerin gerekten bizim rgt gereklerimizin, onun amalarnn ok gerisinde olduklarn
sylemeliyim. Byle ucuz dmelere ok fkeleniyorum.
Ben burada ehitleri kastetmiyorum. Kimi kastediyorum? En
ok kendimi. rnein lm nlemek iin, bir yerde kendimi
af fet tir mek iin bu ka dar yak la yo rum. Ama yz de yz
sorumlu olduklar ve bir tedbirle ok eyi dzeltebilecekleri
halde, bunu yapmayp da kendilerini karmzda yaatanlar acaba ne kadar fkelendiimi biliyorlar m? Bunlar ne kadar alak
237

ve aalk olduklarn biliyorlar m? Bazlar rgt bizi anlamaz veya yaam kanunlar bizim nasl bir lmn peinde olduumuzu grmez demesinler. Hayr, grr. Dediim gibi ahadetlere bu kadar byk anlam veriyorum. Ama zamansz, yerinde olmayan bir damla kann dklmesinin de kabul edilemeyeceini bu kadar ak sylyorum. Kendimi istediim gibi
yaamyorum, ama byk yaam tutkusu kadar byk lm
uzakln da her an yanmda tutuyorum. Bu tip davalarn temsil dzeyi byle olur. Kendimizi kandrmayalm. Bu kadar
kayp, u eksiklikten tr yaamdan vazgei kabul edilemez.
Kendinizi bu kadar tannmaz hale getirmiseniz, hzla dzeltmelisiniz. Yaam byle kolay ele alnacak bir husus deildir.
Cinslerin karlkl ilikileri, ortak yaamlar olmadan da yaam
olamaz. Birinci adm yaamaksa, ikinci adm rgtl veya
sosyal gereklik olarak yaamaktr. Bu da kadn-erkek birlikteli in den ge er. Eer biz de iki si de bu ka dar teh li ke dey se,
herkes kendi eyleminin ne anlama geldiini, kendi yaamnn
ne anlama geldiini anlamaldr.
Bana gre imdiye kadar yaadnzn olmamas gerekir.
Nasl dtnz, niye kolay lyorsunuz, ldryorsunuz? Bunun olmamas gerekir. Olmusa bile grmezlikten geliyorum.
Benim felsefem ve yaklammda bunu onaylamak yoktur. Ben
ilk gnden bugne kadar, kendimi tandmdan beri, yaman
yaatyorum. Bir anlamda hi yaamyorum. Ama bir anlamda
da en stn yaayanm. En byk otorite ana-baba myd, bir
kral kadar onlara kar durdum ve halen de yleyim. Dnyaya
kar duruyorum. lkem var, yaamma saygm var. Byle belledim, byle gtryorum. Tamam, sizi de eken budur, belki
bundan etkilendiniz, ama bizim iin etkilenme yetmez. Siz
militan arkadalarsnz, sradan sempatizanlar filan deilsiniz,
kendinize bir de bunu yaktrmsnz. Kendinize sava arkadalar diyorsunuz; ordu, kurmay ve nderlik sfat yaktryorsunuz. O zaman bunun hakkn vereceksiniz. Benimle kolay arkada olunamaz. Kolay arkada olunabileceini sanrsanz ya238

nlr ve yanltrsnz. Bu da yoldalkta en ktsdr. Her ey

yaplmal, ama yoldala bu yaplmamal.
Btn bunlar yalnzca bir ulusun lm kalm savamnda
gerekli deil, insanlk iin de ok gereklidir. Kendini buna
vermeyecek bir insan tasavvur edemiyorum. Duygularmz da,
gdlerimizi de bunun hizmetine sokmamay dnemiyoruz.
Ama ille de kar kutupta yer alnacaksa, buna kar iddetli sava m mz olur. Kim se biz den saf la r mz da k le li e, onun
dayanaklar olan bilinsizlie, basit bir balla ve irkinlie
onay istemesin. Buna onay vermeyiz, vermeyiz, vermeyiz.
Buna karlk biri zgrln savamna aksa, ben onun en
byk ve bata gelen hizmetkarym. Bu kiinin bu savamnn
emrindeyim ve zaten alyorum.
G r yor su nuz ki, par ti ve onun sa va m ger ek li in de
yaamn btnselliine ilikin daha belirgin ve net olmak mmkndr. Bu temelde kendini yanlglar ve yetmezliklerden arndrmak kadar, yetkinlie ulatrmak da ok nemli ve hatta vazgeilmezdir. Bu sadece bir grev deil, hepiniz iin bir haktr:
nsan olma hakk. Ve bu byk tutku yaratr. Byk tutku byk rgt, bu da sava yaratr. Byk savaanlar da her zaman byk iliki sahibi olurlar; byk ulus ilikisi, byk
zgrlk ilikisi, byk birey ilikisi, byk sevgi ilikisi, byk sanat ilikisi olurlar. Buna ihtiyacmz var. Biz bunun iin
yolu biraz araladk. Siz bunu biraz frsat bilerek, genliinizin
de verdii enerjiyle daha fazlasn yapmalsnz. Yoksa bu dzeyi bile kavrayamama ve onun gerisinde seyretme ne kabul
edilebilir, ne de size kesinlikle bir ey kazandrr. k iin bu
iyi bir balangtr demelisiniz. Olduka kavray zenginlii kadar abann gereini de hissederek ve bu abay yerinde sergileyerek katlmalsnz. Bu, savata da olsa sizi salam bir yryn sahibi yapabilir ve mutlaka kazandrr.
13 Haziran 1994

239