You are on page 1of 59

YOLLUK DZAYNI

Yolluk Tasarm
Yolluk sisteminin amac, sv metali, gerekli hzda
scaklk kayb olmadan, trblanssz ve crufsuz olarak
kalp iine gndermek ve datmaktr.

abuk oksitlenen metallerde oksitlenmeye engel olmak
iin daha az trblansla ak istenir. Buna karlk
dkme demirde buna gerek olmamaktadr.

Dolaysyla yolluk seimi, dklen metal cinsine de
baldr.




deal bir yolluk sistemi u fonksiyonlar yerine getirmelidir:

1) ok scak metale ihtiya gstermeden kalb abuk
doldurmaldr.
2) Curuf, pislik, kum taneciklerinin, vs.nin kalp
boluuna dolmasn nlemelidir.
3) Hava veya kalp gazlarnn akan sv metal iine
girmesini nlemelidir (aspirasyonu nlemelidir).
4) Maa veya kalptaki erozyonu nlemelidir.
5) Katlama iin faydal termal gradyan temin etmeli
ve dkm parasndaki distorsiyonu minimuma
indirmelidir.
6) Sv metali istenilen zaman aralklar ierisinde kalp
boluuna doldurmaldr.
7) Kolayca dklebilmeyi salamaldr.
Aratrmalarda kullanlan stlm seramik kalplar ile
normal dkmlerde kullanlan souk kalplarda yolluk
dizayn da deimektedir.

Yolluk dizaynnda ana nokta, dey ve yatay yolluklarda
ak prensiplerini incelemektir. Bu prensipler yardmyla
yaplan hesaplar, dkm zamannn hesaplanmasna ve
bundan daha nemli olarak gaz absorpsiyonu, crufun
dkme kamas gibi sorunlarn nlenmesine
yarayacaktr.

ncelikle akkan ak iin hidroliin ana prensipleri ve
bunlarn yatay ve dey yolluklara olan uygulamasn
gzden geirmek gerekir.
Burada hidrolikten balca iki prensip alnmaktadr.
Devamllk kanunu (Law of continuity)
Bernouille denklemleri .
DEVAMLILIK KANUNU

ekildeki sistemde kenarlarn impermeable
(geirmez) ve skmayan bir akkan ile dolu
olduu kabul ediliyor. Bu durumda
Q=A
1
v
1
=A
2
v
2
dir

Burada,
Q=ak debisi
A=Kesit alan
V=Ak hzdr

Not: sv metal ok az
sktrlabileceinden pratik olarak
skmayan olarak kabul edilebilir.

Ancak burada srtnme ile olan
kayplar ihmal edilmektedir. Ayrca
kum kalplar permeable (geirgen)
olduklarndan iin iine baka
faktrler de girmektedir.

Q = A
1
v
1
= A
2
v
2

Q=ak debisi
A=Kesit alan
V=Ak hzdr
BERNOUILLE DENKLEMLER

Bernouille denklemleri basn, hz ve
referans dzlemine olan ykseklik ile
alakal ve "enerjinin korunumu"
prensibinden faydalanlarak ortaya
konmutur.

2 noktasndaki ak enerjisi, 1 noktasndaki
enerjiye eittir. Ancak 1 den 2 ye geerken
meydana gelen trblanstan dolay,
enerji kayb mevcuttur. O halde
Hesaplamalarda kolaylk salamak
amacyla enerji terimleri? Mesafe
birimi ile temsil edilecektir. Bu
mesafeler ise, akn olduu dzlemden
(referans dzlemi) itibaren olan
mesafelerdir.

E
1
= E
2
+ E
kayp(1-2)
Dolaysyla sabit ve birim arlkta bir sv
partikl 1 noktasnda belirli bir potansiyel
enerjiye sahip olacaktr ki bu enerji, referans
dzleminden olan (h) yksekliine baldr.
Eer srtnme kayplar ihmal edilirse, ayn
partikl 2 noktasnda bir kinetik enerjiye
sahip olacaktr ki bu da, 1 noktasndaki
potansiyel enerjiye eit olacaktr. (Enerjinin
korunumu prensibi). Basn enerjisi eit
miktarda kinetik enerjiye dnm olur. 3
noktas ise gei blgesidir.

E
1
= E
2
+ E
kayp(1-2)
Dolaysyla srtnme kayplar yoksa
E1 = E2 = E3
Olacaktr veya genel olarak, bir noktadaki
basn, kinetik ve potansiyel enerji toplamlar,
dier noktadaki toplama eit olacaktr. rnek
olarak ekildeki (1) ve (2) noktalar alnp,
enerji toplamlar eit olacak ekilde Bernouille
denklemleri yazldnda,


V P v m h g m E .
2
1
2

m: svnn ktlesi (Kg)
g: yerekimi ivmesi (9,81 m/sn
2
)
h: ykseklik (m)
v:akkan svnn hz (m/sn)
P:svnn basnc
V:svnn hacmi
Potansiyel Enerji Kinetik Enerji
Basn Enerjisi
V P v m h g m E .
2
1
2

m: svnn ktlesi (Kg)
g: yerekimi ivmesi (9,81 m/sn2)
h: ykseklik (m)
v:akkan svnn hz (m/sn)
P:svnn basnc
V:svnn hacmi

Potansiyel Enerji
Kinetik Enerji Basn Enerjisi
(1) ve (2) noktalar alnp, enerji toplamlar
eit olacak ekilde Bernouille denklemleri
yazldnda,
ekildeki dolu tank iin: balang hz
(1 noktas) Sfr olduundan


P
1
= 1 atm., P
2
= aa kyor =1 atm. P
1
=P
2

O halde, sistem atmosferik basn altnda olduundan



g= 981 cm/sn
2


=44,3
v
H
V 2 g h

Kalb doldurma zaman

g g
v A
V
t
t=Kalb doldurma zaman
A
g
=yolluun kesit alan
v
3
=v
g
=yolluktaki sv metalin hz =

Q
V
t
V= kalp boluunun hacmi
cm
2
.cm/sn
2

rnek

ekildeki dkmn dolma
zamannn hesab.
(Kalba giri kesiti 3 cm
2
dir.)

44,3
g g
v A
V
t
Aspirasyon (Gaz Emii)

Buraya kadar kalp kenarlarnn geirgen olmayan
olduu kabul edilmiti. Ancak ou dkmn kum
kalba yapld ve kum kalbn da geirgen olduu
gz nne alnrsa yolluklarda, kalptan gaz emme
durumu olup olmayacann kontrol edilmesi gibi
bir durum ortaya kacaktr.

Bu gazlar hava, su buhar, kalpta balayc olarak
kullanlan organik maddelerin paralanma rnleri
olabilir.

ncelikle bir dey yolluk ele
alndnda, ii basitletirmek
iin, dkm havuzunda metal
yksekliinin hep sabit
tutulduu kabul edilecektir.

geirgen olmayan duvarlar gz
nne alnarak Bernouille
denklemleri 1 ve 3 noktalar iin
uygulandnda,

= 44.3
cm/sn
Olacaktr. (srtnme ihmal edilmitir.)
Ayn denklemler 2 ve 3 noktalar iin
dnldnde, devamllk kanununa gre
A
2
.V
2
= A
3
.V
3
olacaktr.

2 ve 3 noktalarnda hz eittir (kesit ayn). Oysa bu,
enerjinin korunumu prensibi ile uyumaz gibi
gzkyor zira 2 noktas daha yksek olup, 3
noktasna nazaran daha byk potansiyel
enerjisine sahiptir. Bu eitsizlik, basn enerjisi
teriminden ileri gelmektedir. Denklemler yle
yazlabilir:
P
2
basnc 1 atm den h
2
w
kadar dktr. O halde
kalp geirgen ise, 2
noktasnda kalptan gaz
emii olacaktr.

v
2
=v
3

P
2
= 1 atm-h
2
w
Gaz Emie Engel Olmak

Gaz emie engel olmak iin dey yollukta baz
deiiklikler yaplmaldr. Bunun iin 2 ve 3
noktalarnda tekrar Bernouille denklemleri
tatbik edildiinde, bu sefer, basncn her iki
noktada eit olaca dnlecektir.

P
2
=P
3

P
2
=P
3

P
2
=P
3
= 1 atm ise,
absorbsiyona engel olunabilir. O halde
Olacaktr. Ayrca
A
2
.V
2
= A
3
.V
3
veya


Alnrsa

Olacaktr.
O halde

Veya

h
C
h
T
h
2
=(h
T
-h
C
) ve


Bu oran, daha nceki rnekten grld gibi
"P
2
" basncn oluturacak (1 atm) ve
aspirasyon olmayacaktr. Burada 2 ile 3 aras,
hiperbolik bir eri eklindedir. Bununla beraber
pratikte A
2
ile A
3
dz izgi ile birletirilir. Burada
belirtildii gibi h
C
yksekliinin de nemli bir rol
olmaktadr.

Alttan Yollukla Besleme

Genellikle birok dkm uygulamasnda, alttan
besleme tercih edilir. Bu sayede yukardan
beslemede meydana gelen srama ve oksidasyon
eilimi giderilebilir.

Dkmn dolma zamannn hesab (bu ekilde)
daha deiik olacaktr.

ekildeki dkm dnldnde h
T
(dey yolluk
ykseklii),kalpta metal ykseldike azalacaktr.

t =Dkm balangcndan itibaren geen zaman,
h
T
=Toplam ykseklik,
h
m
=Kalpta metal ykseklii,
A
G
=Giri yolluunun kesit alan,
A
K
=Kalp yatay kesit alan.

Belirli bir (d
t
) zaman aralnda kalpta, metal (d
h
)
kadar ykselir ve metal hacmi (A
K
.d
h
) kadar artar. d
t

zamannda giri yolluundan geen metal miktar,
cm
3
, (A
G
.V.d
t
) olacaktr.
Kalpta ykselen metal ile yolluktan giren metal
(d
t
zaman aralnda) eittir:


olur
Eer dkmn dolmas iin gerekli toplam zaman t
f

ise ve dkm ykseklii de h
m
ise,
t=0 - t=t
f
ve h=0 h=h
m
arasnda integral olarak
zaman belirlenir.


olacaktr
h
T
=Toplam ykseklik,
h
m
=Kalpta metal ykseklii,
A
G
=Giri yolluunun kesit alan,
A
K
=Kalp yatay kesit alan.
Alttan beslemede dkm zamannn daha uzun
olaca aktr. Verilen rnek iin hesaplandnda;

=13cm A
K
=1250cm
2

olacaktr.
Eer kc kullanlyorsa, ayn hesap kc iinde yaplr ve A
K
yerine kc kesiti
kullanlr.
Yatay Yolluklar
Dey yolluu takiben, metalin kalba dzgn bir
ak ile girmesini salayan yolluklardr. Bunlar ayn
zamanda minumum s kayb ve trblansl olarak
dkm yapmay salayacak ekilde olurlar.

Ayrca metal iindeki pisliklerin de metale girmesini
nlerler. Bu arada istikamet deiimlerinde yatay
yolluklarda da bir aspirasyon grlebilir.

Metal ak, keskin keden dnerken yatay
yolluk iinde bir bzlme gsterir. Bu olaya
"Vena Kontrakta" ad verilir.

90 derecelik dnlerde erisellik verilmedii durumda hava
kabarc oluumu: vena Kontrakta
Vena Kontrakta
2 ve 3 noktalan iin Bernouille denklemleri
yazldnda,

A
3
>A
2
, P
3
=1 atm ve V
3
deki hz V
2
den kk V
3
<V
2
, o halde
Vena kontrakta
Vakum oluumu
Sv metal
Kalp
A
2
.V
2
= A
3
.V
3

V
3
<V
2,
o halde


P
2
<P
3
=1atm
P
2
, 1 atm olacaktr. O halde aspirasyon mevcuttur
Keskin ke, daha yumuak geili keler elde
edilecek ekilde dzeltilir. "Vena kontrakta"nn
gerektirdii ap deerleri, deneysel sonu olarak
aadaki bant ile verilmektedir.

Veya

Yolluklandrma Sistemleri

Her ne kadar sonsuz ekil ve sayda yolluklandrma
sisteminin olaca tahmin edilirse de, aslnda 4 esas
eit mevcuttur.
1- Yass, plaka ekilli ve byk yzeyi yatay olacak
ekilde dklen paralar iin yolluklandrma
(yandan yolluk).
2-Kompleks ekilli dkmler (ekseri ok maal)
alttan, stten veya yandan besleme.
3-Yn kalplama ki bu, (1) ve (2) nin bileik halidir.
4-Cruf tutucu sistem.

Plaka ekilli dkmler

Bu tip dkmler ile yaplan
deneysel almalarn byk bir
ksm, effaf kalba dklen su ile
yaplmtr. Tipik bir sistem, ekil
de grlmektedir. Bu sistemde
husus zel dikkat gerektirmektedir.

Dey yolluun ekli Dz olan
yolluklar Bernouille analizlerinin
de gsterdii gibi, nemli
aspirasyona sebebiyet
vermektedir. Dolaysyla yolluk
yukardan aaya daraltlm
ekilde olacaktr.
Plaka ekilli dkmler

Dey yolluk altnda bir cep
oluturulur. Birok dey yolluk
ekillerinin denenmesinden
sonra, ekil deki tip kabul
edilmitir. Bu cebin yatay kesit
alannn, tabanda yolluk
alannn 5 katndan fazla
olmaldr. Ayrca, cebin yolluk
altndaki uzan, yolluk (yatay)
derinliinden fazla olmaldr.

Dey yolluk, yatay yolluk, giri yolluu oranlar.

Bu orann en iyimser olarak 1:4:4 olmas gerektii
belirlenmitir. Burada dey yolluk alan, yolluun
tabannda llen alandr. Giri yolluklarnn dkm
boluuna girii 1 atm olarak alndna gre, yatay
yolluklarda ve dnemelerde basn kayplarnn
olmamas gerekir. Bunun iin de sv metalin biraz
basnl gnderilmesi gerekmektedir; bu da yatay
yolluk kesitlerinin daraltlmas ile salanr. Ayrca
yaplan deneyler, sv metalin %56 snn utaki
yolluklardan, %44 nn de dierlerinden
beslendiini gstermektedir.

Dey yolluk Yatay yolluk Giri yolluu
(1)
2
xp=3.14 3.31x1.9x2=12.54 0.63x5x4=12.53
2 adet 4 adet
1/4/4
Rosenthalle gre 1/2/2 de iyi
sonu vermektedir.
Kompleks dkmler (ri para dkm)

ri para dkmnde,
ierdeki metali kartrmak
gayesiyle durgunluktan
kurtarp harekete geirmek
iin deiik yolluklandrma
sistemleri drlmtr.
Bunlardan bazlar ekil de
grlmektedir.

Burada esas olan kademeli beslemedir. Bu
denemelerin hemen hepsi baarsz olmu ve
metalin kalp iinde, kat zerinde istenildii gibi
hareket etmediini ortaya koymutur.

Ancak yatay yolluklarn, bir yukar ynl dey
yollua balanmas ile iyi neticeler elde
edilebilmitir.

Burada yukar dey yolluk
dkmle btn uzunluu
boyunca temas halindedir, ve
kc fonksiyonunu da
grmektedir.
Yma kalp

Bu ekonomik bir kalplamadr; bilhassa kk
ve benzer paralarn beraber dklmelerini
salar. Burada, ortadan bir dey (aa)
yolluktan yanlara kan yatay yolluklar ile
dkmde ok hatalar olabilir zira metal,
dey yolluktan akarken srayarak baz
hatlardan kalba girebilir. Bunun iin en ok
tercih edilen metot yledir: kaln bir aa
dey yolluk, rnein 4 adet (dipte) yatay
yollua balanr; bunlar da, yine 4 adet
yukar dey yollua bal olurlar. Bylece
dey yolluktan aaya inen metal, yukar
yolluklarda yava olarak, daha dorusu
homojen bir ekilde ykselir ve dkm
kalplarn doldurur. Burada yukar yolluklar,
ayn esnada kc roln de oynamaktadrlar.

Cruf tutucu sistem

Yass plaka dkmnde, ekildeki gibi
uygun yolluklandrma da, cruf (oksit),
pislikler uzantlarda kalacaktr. Baka bir
tipte, yolluktan sonra bir silindirik ksm
oluturulup (bu, kc olabilir) merkezka
olay ile daha hafif olan crufun (dross)
merkezden yukar gidii ve ar olan metalin
temiz halde kalba girii salanr. Bunun
gereklemesi iin de baz artlar vardr.

Silindirik ksmn giri kesiti, k kesitinin
en az 1,5 misli olmal ve metal, kmadan
nce 270 lik bir dn yapmaldr ki
merkezka olay gerekleebilsin.
rnek
Yanda ekil ve boyutlar verilen
yatak gvdesinin boluksuz
dklebilmesi iin gerekli kc
hesabn NRL metoduna gre
yapnz.

Dkm paras ve kcnn,
rnein 90 saniyede
dolabilmesi iin giri yolluk
kesitleri (dairesel) apnn
tespiti.

Yatan her iki yana
(G<3K olduuna gre)
ubuk olarak alnp,
balantlar ihmal edilerek
aadaki ekilde zme
gidilebilir.

Dairesel ksmda:

Her bir ubuk iin boyutlar: 10+27,5+10=
47.5 cm boy
5 cm en
2.5cm kalnlk
Olacaktr.

Bir kenar iin hesap yapldnda:


V
D
=47.5x5x2.5=594 cm
3

V

=594x0.25=148.5149cm
3

ekil den kc boyutlar:

h

3.7 cm
d

7.4 cm bulunur.

Besleme kontrol ise u ekilde yaplr!


ki adet kc kullanldnda ise:
149/2=75 cm
3

h

3 cm
d

6 cm alnabilir.
ki kc arasnda beslenen mesafe 10 cm, her
kcdan kenarlara olan besleme mesafesi de 15 cm
dir. Ayrca kcnn kaplad saha da hesaba
alndnda,

15+10+6+6+15=52 cm >47.5 cm besleme olacaktr.

NOT: Dier para, ilkinin simetrii olduu iin yaplan
hesaplar bu para iin de geerli olmaktadr.
Dolaysyla ayn boyutlarda iki kc elde edilecektir.
Sonu olarak, btn dkm paras iin iki adet 150
cm hacminde kcnn kullanld kabul edilebilir.

Dolma zamannn hesabnda yine eklin
simetrikliinden faydalanarak yalnz bir kc, bir
kenar ve bir giri yolluu iin ilem yaplabilir;
ayn sre zarfnda dier parann da dolaca
dnlr. (A
g
: giri yolluk kesiti).

Dkm parasnn dolma zaman:

V
D
=594 cm
3


Q=A
g
.V, olduuna gre,

Q=A
g
.126

kcnn dolma zaman ise;

Dolaysyla,

A
g
= 0.096 cm
2
,
d
g
=3.6 mm olur.

You might also like