Malzeme Secimi

pdfcrowd.com open in browser PRO version Are you a developer?
Try out the HTML to PDF API

Site Mens
MALZEME SEM

Eskiden mhendislikte kullanlan malzemeler genellikle metal arlkl idi.
Bugn ise kompozit malzemelerin gelimesi ile birlikte daha hafif, daha
dayankl ve ekonomik tasarmlar yapma imkan ortaya km oldu.
Mhendislik tasarmlarnda elik her nekadar nde olursa olsun kompozit
malzemelerin yan sra lastik, tahta, cam vs. de mhendislikte youn olarak
kullanlan malzemelerdendir. Ancak mhendislikte kullanlan elik d
malzemeler elik malzeme kullanmnn sadece 7% si mertebesindedir.
Word Steel Associaton (WSA) 2010 yl verilerine gre dnyadaki elik
retimi 1.5 Milyar Ton/Yl mertebesine ulam olup bu miktarn yaklak 30
Milyon tonu Trkiyede retilmektedir. Bu nedenle biz burada sadece elik
seimi konusunu ele alacaz.
Tasarmnz ne kadar iyi olursa olsun eer kullanlan malzeme uygun deilse
sonu hsran olur. Tabii tasarm iin sadece uygun eliin seilmesi
yetmez eer gerekiyorsa bu elie birde uygun sl ilem uygulanmaldr. Bu
nedenle bir makine mhendisi metalurji mhendisi kadar olmasa bile elik
malzeme konusunda belli bir bilgi ve tecrbeye mutlaka sahip olmaldr.
BR MHENDS HKAYES
MHENDSLN ALFABES
MHENDSLKTE NEML
FORMLLER
NEML ZGL AIRLIKLAR
POMPA SEM
FAN SEM
MALZEME SEM
BORULAMA
RULMAN SEM
RULMAN ETLER
GEME TOLERANSLARI
YZEY LEME ARETLER
Anasayfa Hakkmzda Forum Dosyalar Foto Galeri Ziyareti Defteri letiim
pdfcrowd.com open in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

Burada aktarmakta yarar grdm bir dier husus elik iin asla demir szcnn kullanlmamasdr. Kalitesi en
dk malzeme bile karbon ierdiinden elik olarak tanmlanr. (dilimize inaat demiri, parmaklk demiri vs olarak
yerlemi malzemelerin hepsi eliktir). stisnai bir durum olarak yksek frnlardan ktktan sonra elikhaneye
gnderilmeden kalplara dklerek endstriyel alanlarda dkmclere hammadde olarak satlan metallere tm dnyada
olduu gibi lkemizde de "Pik Demir" denilir.
Bir makine mhendisi yapt tasarm iin malzeme seerken aadaki zellikleri dikkate almak durumundadr. Bunlar;
Mekanik zellikler : ekme mukavemeti, sertlik, tokluk, sneklik, ekillendirilebilirlik, yorulma direnci, akma direnci, vs.
Kimyasal zellikler : Kimyasal bileenler, Korozyon dayanm, zlebilirlik vs.
Termal zellikler: Is iletim katsays, Is tutma kapasitesi, genleme katsays, vs.
Elektrik zellikleri: Diren, dielektrik dayanm, kapasitans deeri vs.
Isl ilem zellikleri.
Manyetik zellikleri:
Optik zellikleri : sourma, yanstma dereceleri.
Ekonomik zellikler : Fiyat, temin edilebilirlik, vs.
elik konusundaki nemli standartlar aadaki kurumlar tarafndan
yaynlanmtr.
Bunlar;
1. AISI ...: Amerikan Demir elik Enstits standartlar
2. SAE ...: Otomotiv mhendisleri topluluu standartlar
3. ASTM..: Amerikan malzeme deneme topluluu standartlar
4. AFNOR .: Fransz standartlar enstits
5. JIS ..: Japon standartlar enstits
6. BS . : ngiliz standartlar
7. ISO ...: Uluslararas standartlar organizasyonu
8. EURONORM : Avrupa standartlar
YZEY LEME ARETLER
AFT YATAK DZAYNI
YATIRIM PROJELER
EVRENN KRONOLOJS
YARARLI WEB STELER
LML KAZALARI
ERGONOM
LETME MERDVENLER
GRLT
TABLOLAR
LGN VE ETC
PROBLEMLER
PROBLEM 1
PROBLEM 2
PROBLEM 3
PROBLEM 4
PROBLEM 5
PROBLEM 6
PROBLEM 7
PROBLEM 8
MHENDSLN TARH
ARMET
EBU'L-ZZ
EBU'L Z POMPASININ SW
MODEL
HELEZON KONVEYORLER
BANTLI KONVEYORLER
YIIN HACIMLARI
VDA-CVATA
Site Haritas
Site Haritas
Ziyaret Bilgileri
Aktif Ziyareti 3
Bugn Toplam 96
Toplam Ziyaret 87029
9. DIN ..: Alman standartlar enstits
10. TSE...............: Trk Standartlar Enstits
Yukarda belirtilen kurulularn hepsi elii kendi normlarna gre snflandrm bulunmaktadr. Bunlardan sadece AISI
ve SAE ayn elik iin ayn kodu kullanr. Bir dier husus farkl firmalarda aa be yukar birbirine benzer elikleri
retiliyor olmasna ramen tamamen bire bir ayn elik retilmemektedir. Belli bir eliin muadilini ararken o eliin
grubundan yola kmak gerekir. rnek: DIN normunda belirtilen bir yap eliini Amerikan normlarnda ASTM
spesifikasyonlarnda aramak gerekirken, sl ilem eliklerini hem ASTM hem AISI/SAE nomlarnda aramanz gerekebilir.
Muadil elik gruplar iin http://www.steelstrip.co.uk/international_equivalents2.htm sitesinden veya
http://www.scribd.com/doc/18522305/Din-SAE-JIS-Material-Specfication-With-en-Equivalant sitesinden yararlanabilirsiniz.
AISI/SAE standartlarnda elik gsterimi AISI/SAE XX XX formatndadr. Buradaki ilk iki rakam eliin trn son iki
rakam ise bu eliin iindeki karbon orann belirtmektedir. rnek: SAE 1050 gsteriminde 10 malzemenin dz karbon
elii olduunu, 50 ise %0.48-%0.55 aras da karbon ierdiini belirtmektedir. lk iki rakamn detaylar iin referans:
http://www.engineeringtoolbox.com/aisi-sae-steel-numbering-system-d_1449.html
Malzeme tipi, retici ad, ticari marka, fiziksel zellikler konusunda en
geni bilgi taramasn "Material Property Data" MATWEB sitesinden
yapabilirsiniz.
elik standartlar arasnda bana gre mhendislik kullanm asndan en
aklayc bilgiler DIN normunda belirtilmi olduundan bu sitede malzemeleri
DIN standartlarnda belirtilen Gere says (Werk stoff number) cinsinden
vermeye gayret edeceim. Zira bir malzemenin Gere saysn (W.S.Nr) n
tespit edebilirseniz o malzemenin kimyasal analizi, mekanik zellikleri, sl
ilem bilgilerine daha kolay ulaabilirsiniz. Hangi standartta olursa olsun
malzeme belirlendikten sonra bu malzemenin dier standartlardaki
muadillerini gsteren bir ok tablo bulunmaktadr bunlardan ASTM muadili
malzemelere
http://doc.diytrade.com/docdvr/229183/23523299/1318158849.pdf den
ulaabilirsiniz
DIN standartnda gere says X.XXXX formatnda verilir. Burada ilk rakam
elik iin her zaman 1 dir. 0 ise pik demir veya ferro alamlar iin
kullanlr. 2 demir iermeyen ar metaller, 3 ise hafif metaller iindir.
Sondaki drt rakam malzemenin kimyasal kompozisyonunu belirler.
rnek : W.S.Nr: 1.2710 (45NiCr6) ieriinde 0.40-0.50 % Karbon, 1.2-1.5
% Krom, 1.5-1.8 % Nikel bulunan souk i takm eliidir.
elik standartlar konusunda Stahl schlussel olarak bilinen Almanlarn
elik anahtarn CD veya katalog olarak temin edilmesi yararl olacaktr. Bu
DLLER
DLLERN SELMES
DLLERDE DEVR VE TORK
HESABI
MODUL VEYA PD SEM
DL TERMNOLOJS
INVOLUTE PROFL
DL FORMLLER
PROFL KAYDIRMA
MEKANZMA ANMASYONLARI
DL MALZEMELER
DZ DL DZAYNI
DZ DL DZAYNI RNEK
PROBLEM
HELS DL DZAYNI
Helis dili dizayn rnek
problem
Konik dili dizayn
MUCZEV KRLK
sitede ekli malzeme tablolar STAHLSCHLUSSEL den alnmtr.
Ref: http://www.stahlschluessel.de/en/cdcontent.html
Stahl schlussel katalounda grup 17 de DIN normundaki tm elikler 1 den
sonraki drt rakama gre sralanm bulunmaktadr. Burada eliin sras
bulunduktan sonra son kolondaki grup numarasndan o eliin mekanik
zelliklerinin ve sl ilem bilgilerinin belirtildii sayfalara ulamak mmkn
olur.

Hangi elik hangi artlarda, nerelerde kullanlr konusuna gemeden nce elikler iin genel bir tarif yapacak olursak;
elik ieriinde maksimum %1.6 Karbon ieren Demir alaml bir malzemedir. Dz karbonlu eliklerde C oran %1 i
gemez. Tm eliklerin bileiminde ayrca Mn, Si, P ve S bulunur. elikte en belirleyici zellik kendisine mukavemet ve
sertlik deerlerini kazandran %C miktardr. %C miktarnn yaratm olduu baz olumsuzluklarda vardr. %C miktar
arttka eliin sneklik, tokluk, kaynaklanabilirlik zellikleri azalr.
DIN normunda ksa gsterimde iinde St olanlar yap eliklerini, C ile balayanlar alamsz ve sl ileme elverili dz
karbonlu eliklerini belirtir.
C nin alt indisleri ise aadaki anlamlara gelir.
C : Alev veya endksiyon bobini ile yzey sertletirmeye uygun elikleri.
C : Kkrt ve fosforu dk elikleri
C : Belli bir kkrt aral olan elikleri belirtir.
elikler aadaki gibi snflandrlabilir. Ancak bir elik cinsi zellikleri itibari ile birden fazla snfa girebilir. Bunlar;
1. Kalitesiz yumuak elikler
2. Kolay kaynak elikleri
3. Yap elikleri
4. malat elikleri
5. Islah elikleri
6. Transmisyon elikleri
7. Paslanmaz elikler
8. Takm elikleri
9. Kullanm yerlerine gre
dier elikler.
Olarak kategorilere ayrlabilirler
Kullanm yerleri iin rnekler verilerek hangi eliin nerelerde kullanld ve farkl standart gsterimlerdeki birbirine muadil
elikleri MUADL ELKLER tablosundan grebilirsiniz.
f
k
m
Bu noktada u bilgiyi vermek yararl olacaktr. Trkiyede sanayide en fazla kullanlan malzeme gsterimi yap elikleri iin
St37, St42 vs,
imalat elikleri iin ise C1010, C1030, C1050 vs eklindedir. Trkiyede imalat elikleri iin kullanlan bu gsterim Makine
Kimya Endstrisi (MKE) elikleri iindir. Bu kurum SAE normlarndaki gsterimde bulunan SAE yerine harfini koymutur.
rnek: SAE1010 muadili 1010, SAE1040 muadili 1040 vs. Tasarmlarnzda malzeme gsterimlerini uluslar aras kabul
grm standartlarda belirtmek hem o malzemenin zelliklerine daha kolay ulamak hemde yurt d paylamlarda ayn
dili kullanm olmak asndan olduka nemlidir.
SAE standartnda belirtilmi baz dz karbonlu eliklerin mukavemet deerlerine ve sertlik deerlerine SAE ELK
DAYANIMLARI tablosundan ulaabilirsiniz. Alaml eliklerin mukavemet deerlerini vermek istemedim nk alaml
eliklerin uram olduklar sl ilem yntemi eliin mukavemet deerlerinin ok farkl gereklemesine neden olmaktadr.
1. KALTESZ YUMUAK ELKLER
Tasarmda kullanlacak malzemede ekme dayanm, anmaya kar diren,
scakla duyarllk, ekme veya uzamadan kaynaklanacak sorunlar sz
konusu deilse kalitesiz yumuak elikler kullanlabilir. p tenekesi, bahe
parmakl gibi kullanm yerlerinde aranacak zellik sadece korozyona kar
dayankllk ise bu gibi yerlerde dk karbonlu elik kullanlmas ayn zamanda
malzemenin kolay kaynak yaplabilmesini, yumuak olduundan kolay ekil
verilebilmesini ve bylece hem iilikten hem malzeme maliyetinden tasarruf
edilebilmesi salanm olur.
Dk karbon elii olarak belirtilen bu elikler ieriinde %0.05-%0.15
arasnda karbon iermekte olup SAE1010 veya DIN-C 10 (1.1121)
standartlarnda tanmlanmlardr.
2. KOLAY KAYNAK ELKLER
elikte karbon oran ve kalnlk arttka kaynak edilebilirlik zorlar ve ancak
bir takm nlemler alnmas ile gerekleebilir. 20 mm den ince malzemelerde
C% 0.25 den az ise herhangi bir nleme gerek kalmadan malzemeyi kaynak
etmek mmkn olur. Bu tip eliklere kolay kaynak elikleri denir. Silolar,
basnsz kaplar, aseler, genel amal konstrksiyonlar iin kolay kaynak
elikleri seilir.
Kolay kaynak edilebilir elikler iin W.S.Nr: 1.0301 (C10), W.S.Nr: 1.0401
(C15), W.S.Nr: 1.1121 (Ck10) rnek olarak gsterilebilir.
Yanda bir malzemenin kaynak edilebilirliini gsteren bir diyagram verilmitir.
Bir malzemenin kalnlk- C% si deerleri
A blgesine dyorsa malzeme herhangi bir nlem alnmadan kaynak
edilebilir demektir.
k
B blgesine dyorsa malzemede kaynaktan nce n stma yaplmaldr.
C blgesine dyorsa malzemede kaynaktan nce n stma yaplmal ve
kaynaktan sonra ise gerilim giderme tavlamas uygulanmaldr.
Eer kaynak edilecek malzeme alaml bir elik ise bu diyagram kullanmak
iin
nce e deer karbon oran (EC) bulunmaldr.
Dz karbonlu eliklerde EC= (C+Mn/4+Si/4) %
Dk alaml eliklerde EC= (C+Mn/6+Cr/S+Mo/4) %
Dk alaml eliin kimyasal bileenlerine gre hesaplanan EC deeri hangi
dz karbonlu eliin EC deerine yaklak olarak denk geliyorsa ilgili dk
alaml elik iin ayn EC deerindeki karbonlu elik iin uygulanan kaynak
yntemi uygulanr.
3. YAPI ELKLER
DIN normundaki yap elikleri DIN 17100 altnda toplanmlardr. DIN normu
ksa gsterimde nnde St bulunan tm malzemeler yap eliidir.
Bir yap eliinin belirtilen mukavemet deerleri scak veya souk haddeden
geerek alm olduu form iin geerlidir. Eer Yap elii tornada veya
frezede tala kaldrlarak inceltilecek olursa ortaya kacak olan mukavemet
deerleri katalogda belirtilen deerlerden ok daha dk olur nk yap
eliklerinde i ksmlardaki mukavemet deerleri kabuktaki mukavemet
deerlerinden ok daha dktr.
Bu nedenden yap eliklerine kesme ve delik delme ilemleri hari tala
kaldrmal ilemler ve sl ilemler uygulanamaz. Yap elikleri temin edilmi
olduu formda kesilir, bklr, delinir ve kaynak edilebilir.
Yap eliklerinde ksa gsterimde verilen rakam genellikle eliin Kg /mm
cinsinden ortalama kopma dayanmn belirtir. rnek: W.S.Nr: 1.0037 (St 37-
2) ieriinde max 0.17% Karbon olan ve kopma mukavemeti 34-45 Kg /mm
arasnda bulunan yap eliini gsterir. Bu deerler dizayn deerleri olmayp
dizayn deerleri belirli emniyet katsaylarna blnerek elde edilir.
Bu deerlendirme dier elik trleri iin doru deildir.
DIN normuna gre yap elikleri Tablo 1 de verilmitir.

DIN 17100 normundaki yap elikleri
W.S.Nr: 1.0035 (St 33)
f
2
f
2
W.S.Nr: 1.0037 (St 37-2)
W.S.Nr: 1.0036 (USt 37-2)
W.S.Nr: 1.0038 (RSt 37-2)
W.S.Nr: 1.0116 (St 37-3)
W.S.Nr: 1.0044 (St 44-2)
W.S.Nr: 1.0114 (St 44-3)
W.S.Nr: 1.0507 (St 52-3)
W.S.Nr: 1.0050 (St 50-2)
W.S.Nr: 1.0060 (St 60-2)
W.S.Nr: 1.0070 (St 70-2)
Ksa gsterimlerde geen U harfi malzemenin kaynar elik olduunu, R harfi durgun elik olduunu ifade eder. Bu
noktada Kaynar elik, Durgun elik tanmn yapalm.
elik retilirken iinde bir miktar oksijen kalr. Oksijenin varl eliin kimyasal bileimlerinin elik iinde homojen
dalmn engeller. Kullanm yerine gre eliin kimyasal bileimlerinin homojen dalm gerekli ise retim esnasnda
deoksidasyon yntemi ile oksijenin giderilmesi gerekir. Ancak bu maliyeti ykselten bir husus olduundan bu zelliin
gerekli olmad yerlerde kullanlacak malzeme iin bu zellik salanmaz.
Deoksidasyonu yaplmadan retilmi eliklere Kaynar elik, Deoksidasyon uygulanarak retilmi eliklere ise Durgun elik
denir. Genellikle %0.25 den daha dk karbonlu elikler kaynar elik olarak retilirler
Amerikan standartlarnda AISI/SAE 1020 ve ASTM 283C, ASTM A570 Gr40 yap eliklerine rnek olarak gsterilebilir
4. MALAT ELKLER
4.1 KARBONLANMA YNTEM LE KABUK SERTLEEBLR MALAT
ELKLER (SEMENTASYON ELKLER)
Bu elik tr ieriinde % 0.29 dan daha az Karbon olmasna ramen
karbonlama yntemi ile yzeydeki karbon orannn %1 e kadar
arttrlabildii, daha sonra su verilerek yzeyin 65 HRC deerine kadar
sertletirilebildii elik trleridir . Bu elik trleri yzeyinde anmaya
maruz kalaca iin yzeyin sert, ar ykler tayaca veya oklara
maruz kalaca iin i yap tokluunun fazla olmas istenen paralar iin
kullanlr.
Bu elikler Dz karbon elii olabildii gibi Alaml elikte olabilir. Bu
eliklere Trkiyede SEMENTASYON elikleri denilir. Trkiyede en ok
kullanlan sementasyon elikleri unlardr.
C10 (1.0301)
C15 (1.0401) SAE 1020
21 Ni Cr Mo2 (1.6523) veya muadili: SAE 8620
16 Mn CrS 5 (1.7139) veya muadili SAE 5115
15 Cr3 (1.7015) veya muadili SAE 5015
SAE 4320
SAE 3315 (DIN 14 NiCr14)
SAE 3415 (DIN 14 NiCr 18)
SAE 4120 (DIN 20 CrMo5)
DIN normuna gre Karbonlama yntemi ile Kabuk sertleebilir imalat
eliklerinin kimyasal kompozisyonu Tablo 2 de, mekanik zellikleri ise
Tablo 21 de verilmitir.
4.2 NTRRLEME YNTEM LE KABUK SERTLEEBLR MALAT
ELKLER (NITRIDING STEELS)
Yzey sertliinin arttrlmas iin uygulanan bir dier yntem Nitrrleme
yntemidir.
Bu yntemde azota zengin ortamda malzeme 600C de uzun bir zaman
bekletilerek malzeme yzeyinde azot miktar arttrlarak yzeyin su
verilmeden sertletirilmesi salanr. Anma ve yorulma direncinin ok
yksek ve yzey sertliinin 72 HRC sertliklerine kadar kmas gereken
makina paralar iin bu tip elikler kullanlr.
DIN normuna gre Nitrrleme yntemi ile Kabuk sertleebilir imalat
eliklerinin kimyasal kompozisyonu Tablo 3 de mekanik zellikleri ise
Tablo 22 de verilmitir
4.3 OTOMAT ELKLER (Free cutting steels)
Karbonlu eliklerin tezgahlarda kolay ilenebilirliini salamak iin
ieriine kurun, kkrt, fosfor katlarak talan uzamadan krlmas
salanr. Bu tip eliklere otomat elikleri denir. Bu elikler genellikle
souk haddelenmi olarak piyasaya srlr.
DIN normuna gre otomat eliklerinin kimyasal kompozisyonu Tablo 4
de, mekanik zellikleri ise Tablo 23 de verilmitir.
Trkiyede yaygn kullanm olan otomat elikleri unlardr.
SAE 1113 (DIN 9 S 20)
SAE 1117 (DIN 15 S 20)
SAE 1137 (DIN 35S 20)
5.ISLAH ELKLER (Heat Treatable steels)
Makine retiminde kullanlmak zere su verilerek sertlikleri derinlemesine
arttrlabilen eliklere slah elikleri denir. Bu elikler yaln karbonlu elik
(rnek 1.0501 C35) olabildii gibi alam elii (rnek: 1.6582 34 CrNiMo6) de
olabilirler.
Alam elikleri ieriinde Ni, Cr, Mo, V, W gibi elementlerin yer alm olduu
eliklerdir.
Bu eliklerin imalat elikleri grubunda verdiimiz eliklerden en nemli fark
derinlemesine (tam) sertleebilir elik olmalardr.
Alaml eliklerin deriniine (i blgelerde) sertleebilme yetenei dz
karbonlu eliklere gre daha fazladr nk ieriinde bulunan Cr, Ni, Mo gibi
elementler su verme esnasnda eliklerin atlama, arplma risklerinin dz
karbonlu eliklere gre daha az olmasn salar.
Gerek dz karbonlu eliklerde , gerekse dk alaml eliklerde su verilerek
kabuk sertlii ancak belli bir derinlie kadar salanabilmektedir. Tam
sertleebilir alam eliklerinde ise bu derinlik daha fazla olup ASI/SAE
normunda bu derinlii garantili olarak salayan malzemeler SAE standart
gsterimde sonlarna H harfini alrlar. rnek: SAE 1040H, SAE 4140H, SAE
5160H.
Alam elementleri elie aadaki zellikleri katarlar. Bunlar;
Krom (Cr) : eliin sertletirilebilme zelliini, ekme mukavemetini ve korozyona dayanmn arttrr.
Nikel (Ni) : eliin ekme mukavemetini, yorulma (fatigue) direncini, tokluunu ve korozyona dayanmn arttrr.
Molibden (Mo) ; eliin sertletirilebilme zelliini arttrtr.
Fosfor: eliin ekme mukavemetini gelitirir ancak tokluu azaltr.
Silisyum (Si): nce taneli elik yapsna elverir, sertletirilebilme zelliini, ekme mukavemetini ve elektriksel zelliklerini
gelitirir.
Wolfram (Tungsten) (W) :Sertliin ok fazla yksek deerlere ulaabilmesini salar ve anmaya direnci arttrr. Ancak
bu element ok pahaldr.
Vanadyum (V): ekme mukavemetini, yorulma (fatigue) direncini ve ok darbelere direnci arttrr.
Mangan (Mn) : eliin ekme mukavemetini ve ok darbelere direncini arttrr.
Kurun (Pb) : lenebilirlii arttrr.
Bakr (Cu) : Korozyona dayanmn arttrr.
Alimnyum (Al): nce taneli elik yapsna elverir. elik ierisindeki znm oksijeni giderir.
Alam elementlerinin elik zelliklerini hangi ynde etkilediini TABLO 41 den grmeniz mmkndr.
DIN normuna gre ksa gsterimde elik simgesinin bana X gelirse bu eliin
yksek alaml elik olduunu belirtir. rnek: X 120 Mn 12.
Alam elikleri genellikle durgun elik olarak dklrler.
Trkiyede sk kullanlan slah elikleri;
34CrNi Mo6 (1.6582) muadili SAE 4340
50CrV4 (1.8159) muadili SAE6150
50CrMo4 (1.7228) muadili SAE4130
42CrMo4 (1.7225) muadili SAE4140
SAE1340
DIN normuna gre slah eliklerinin kimyasal kompozisyonu Tablo 5 de,
mekanik zellikleri ise Tablo 24 de verilmitir.
6. SOUK EKME ELKLER (TRANSMSYON ELKLER)
malat ve slah elikleri normal oda scaklnda bir veya birka kalptan
geirilerek belli bir ekil almalar salanyorsa bu eliklere Souk ekme elik
veya Transmisyon elii denir. Souk ekmeden maksat sl ileme gerek
kalmadan malzemenin akma (Sy) ve kopma (Su) mukavemetlerini arttrmaktr.
Scak haddelenmi sacn sadece inceltilerek mekanik zelliklerinin gelitirilmesi
gerekiyorsa ekme yerine oda scaklnda haddeleme yeterlidir. Bunlara ise
souk haddelenmi elik denilir.
Souk ekilmi veya haddelenmi bir malzeme haddeden veya kalptan
yaklak h11 toleransnda kar. Bu nedenle hassas bir yzey gerekmiyorsa
malzeme yzeyinin ilenmeden de kullanlmas mmkn olur. Souk ekmenin
bir dier avantaj da tezgahlarda ilenebilirlii (kan talan daha kolay
krlabilmesini) arttrmasdr.
Souk haddeleme veya ekmede ezme oran genellikle 8% mertebesindedir.
nk mukavemet deerlerinde en hzl artma bu orana kadardr. Eer
gerekmiyorsa bu oran 15 % yi gememelidir. Yksek oranda bir ezme
yaplmsa mutlaka yumuatma tavlamas da yaplmaldr.
DIN normuna gre souk ekme eliklerinin kimyasal kompozisyonu Tablo 6
da, mekanik zellikleri ise Tablo 25 de verilmitir.
7. PASLANMAZ ELKLER
eriinde 12% ile 26% orannda Cr bulunan malzemelere paslanmaz elik
denir. Bunlar ad zerinde paslanmayan (Korrozyona dayankl) eliklerdir. Bu
eliklerin bir dier zellii yksek scaklklara dayankl olmalardr.
Paslanmaz elikler ikiye ayrlr. Bunlar;
1. ekil verilebilir Paslanmaz levha ve ubuklar
2. Paslanmaz elik dkmler
7.1. EKL VERLEBLR PASLANMAZ
LEVHA VE UBUKLAR
Paslanmaz levha yzey kaliteleri 1. kalite
ile 8. kalite arasnda deiir.
1.Kalite paslanmaz levhalarda yzey
dzgnl aranmaz. Kalite numaras
arttka yzey kalitesi de artar. 8.kalite
paslanmaz levhalar en parlak yzeye sahip
olup baz yerlerde ayna olarak kullanlrlar.

Paslanmaz ubuklar ise yzey kaliteleri A
dan F ye kadar artar. A kalite paslanmaz
ubuk yzeyleri kaba olup, F kalite ise en
parlak yzeye sahip paslanmaz ubuklardr
ekil verilebilir paslanmaz elikler i
yaplarna gre 3 e ayrlr. Bunlar
1. stenitik paslanmaz elikler
2. Martensitik Paslanmaz elikler.
3. Feritik Paslanmaz elikler
7.1.1 STENTK PASLANMAZ ELKLER
Bunlar dier paslanmaz eliklerden ayran en nemli zelikler
Korrozyona kar yksek dayanmlar olmas,
Tokluklarnn yksek olmas
Mknatslanmamalardr.
Bu malzemeler Petrokimya ve gda sanayisinde kullanlrlar. Genellikle 8%
Ni, 18% Cr ierirler.
Piyasada AISI 301, 302, 303, 304, 305, 308, 309, 310, 314, 316, 317,
321, 329, 347, 348 kalite olarak bilinen paslanmaz elikler stenitik
paslanmaz eliklerdir.
7.1.2 MARTENSTK PASLANMAZ ELKLER
Bu paslanmaz eliklerin en nemli zellii sl ilem yolu ile sertliklerinin
arttrlabilmeleridir. eriinde 0.40% karbon olan AISI 4140 de sertlik sl
ilem yolu ile ok yksek deerlere karlabilir. Bunlarn eriinde Ni pek
bulunmaz.
Bu paslanmazlar korrozyona kar en az diren gsteren malzemelerdir.
Piyasada AISI 403, 410, 414, 416, 418, 420, 422, 431, 440, 501, 502
kalite olarak bilinen paslanmaz elikler martensitik paslanmaz eliklerdir.
7.1.3 FERRTK PASLANMAZ ELKLER
Bu paslanmazlar sl ileme uygun deildir (sertlik verilemez) ve
mknatslanrlar. Eer sertletirilmeleri gerekirse souk haddeleme ile
sertlik kazanabilirler. Bu paslanmazlarda korrozyon dayanm ve tokluk
dktr. eriklerindeki C oran 0.2% civarndadr. Otomotivde eksoz
borularnda ve kimyasallar iin depo, tank vs imalatnda kullanlrlar.
Ayrca s iletim katsaylar yksek olduundan kazan imalat iin
uygundurlar.
Piyasada AISI 405, 430, 446 kalite olarak bilinen paslanmaz elikler
ferritik paslanmaz eliklerdir.
ekil verilebilir paslanmaz eliklerin kimyasal kompozisyonlarn Tablo 7 de,
mekanik zelliklerini ise Tablo 26 da bulabilirsiniz.
7.2 PASLANMAZ ELK DKMLER
Paslanmaz elik dkmler 2 eittir.
1. Korrozyona kar direnli paslanmaz elik dkmler
2. Yksek scakla direnli paslanmaz elik dkmlerdir.
Korrozyona kar direnli paslanmaz elik dkmler vana ve pompa gibi
korrozyona maruz yerlerde kullanlrlar.
DIN normuna gre paslanmaz elik dkmlerin kimyasal kompozisyonlar Tablo
8 de, mekanik zellikleri ise Tablo 27 de verilmi bulunmaktadr.
Yksek scakla direnli paslanmaz elik dkmler 650 C ile 1250 C aras
scakla dayanabilirler ve daha ok trbin, frn gibi yksek scakla maruz
yerlerde kullanlrlar.
Yksek scakla direnli paslanmaz elik dkmlerin DIN normuna gre
kimyasal kompozisyonlar Tablo 9 da, mekanik zelliklerini ise Tablo 28 de
verilmitir.
8. TAKIM ELKLER
Yksek alaml ve yksek oranda karbon ieren eliklere takm elikleri denir. DIN normunda ksa gsterimdeki simgelerin
banda X bulunursa bu eliin yksek alaml olduunu belirtir. rnek: X36 Cr Mo17 (1.2316).
Bu malzemelerin slah eliklerinden en nemli fark i yaplarndaki temizlik nedeni ile belirtilen mukavemet ve sertlik
deerlerinde sapmann minimum olmasdr. Bu nedenle takm elikleri slah eliklerinden ok daha fazla pahaldr. Takm
elii pahal olduu iin kullanclarn takm elii satn alrken meneine dikkat etmeleri ve mutlaka sertifika talep
etmeleri gerekir.
Bu malzemeler sl ilem grmemi olarak satn alnr ve kullanc tarafndan ilendikten sonra sl ilem uygulanr. Bu elik
ancak sl ilemden sonra kendinden beklenen zellikleri salayabilir.
Takm eliklerinin genel zellikleri aadaki gibi sralanabilir. Bunlar;
Yksek mukavemet
Yksek sertlik
Yksek tokluk
Yksek sneklik
Yksek anma direnci
Yksek scaklklarda alabilme
Yksek s iletim kabiliyeti
Yksek ilenebilirlik
Yksek Parlatlabilirlik
Yksek ekilendirilebilirlik
Dk termal genleme
Yukarda sralanan olumlu zelliklerin bazlar baz takm elii gruplarnda yoktur. Takm elikleri be gruba ayrlr. Bunlar;
1. Karbonlu takm elikleri
2. Yksek hz takm elikleri
3. Souk i takm elikleri
4. Scak i takm elikleri.
5. Darbeye mukavim takm elikleri
8.1 KARBONLU TAKIM ELKLER
Bu takm eliklerine Trkiyede Su elikleri de denilir. Bu malzemede Karbon
0.16% ile 1.4% arasnda deien ana unsurdur. Bu malzemede Cr ve V
(vanadyum) ok azdr.
Karbonlu takm elii ok sert bir kabuk altnda yksek mukavemette bir z
gerektiren yerlerde kullanlr. Yksek scaklklara dayankl deildir.
Kullanld yerler; ekillendirme ve iirme kalplar, kesme kalplar, ahap
ileme kesici takmlar (rende iskarpile vs.), ee, klavuz, rayba vs. olarak
sralanabilir.
DIN normuna gre karbonlu takm elikleri kimyasal kompozisyonu Tablo 10
da, mekanik zellikleri ise Tablo 29 da verilmitir.
8.2 YKSEK HIZ TAKIM ELKLER
Yksek hz takm elikleri derin sertleebilir eliklerdir. Bunlar yksek
mukavemetli ve anmalara kar direnli malzemelerdir.
Bu eliklerin hepsinde 4% Cr bulunur. Baz Yksek hz elikleri Molbden (Mo)
esasl bazlar ise Wolfram (W) esasldr. Not: Wolfram baz kaynaklarda
Tungsten olarak geer
Kullanld yerler: Freze aklar, torna kalemleri, rayba, klavuz, azdrmalar,
zmba ve kalplar.
DIN normuna gre yksek hz takm elikleri kimyasal kompozisyonu Tablo 11
de, mekanik zellikleri ise Tablo 30 da verilmitir.
8.3 SOUK TAKIM ELKLER
Bunlar normal scaklklarda yksek mukavemet ve anma direnci gsteren
malzemelerdir. Bunlarda balca element mangan (Mn), Krom (Cr) ve Wolfram
(W) dr. Su verme srasnda arplma riskleri ok dktr.
Kullanld yerler: Souk zmbalar, mastarlar, makaslar. rnek: 1.2379 (X155
CrV Mo12 1) Rulo saclarn boya kesilmesi veya dilinmesi iin kullanlan souk
makas baklarnn imalatnda kullanlan eliktir.
DIN normuna gre souk i takm elikleri kimyasal kompozisyonu Tablo 12
de,
Trkiyede en ok kullanlan souk i takm elikleri;
SAE 1390 (DIN 90 Mn V 8)
SAE 5190 (DIN 105 MnCr4)
SAE 7245 (DIN 45 W Cr 7)
SAE 512200 (DIN X 210 Cr 12)
8.4 SICAK TAKIM ELKLER
Bunlar ad stnde scakl yksek ortamlarda mukavemetlerini, anmaya
kar diren zelliklerini ve tokluklarn kaybetmeden alabilirler. Bunlarn
karbon oranlar dk olup 0.3% ile 0.5% arasndadr. Balca elementleri
Krom (Cr) ve Wolfram (W) ve Molibden (Mo) dr.
Scak i takm eliklerinin zellikleri aadaki gibidir.
Darbelere kar dayankldrlar ancak yksek scaklklarda darbe
mukavemetleri der.
Yksek scaklklarda 40-55 HrC aras sertlik deerlerini korurlar.
lenmeleri kolaydr,
Scaklktan tr genlemeleri dktr
Su verme srasnda arplma minimum seviyededir.
550C de 1750-2500 (N/mm ) arasnda akma mukavemetini srekli olarak
korurlar.
Kullanm yerleri: Beyaz eya sektrnde extrusyon kalplar, scak rulo sarma
mandrelleri, scak makaslar, scak dme kalplar, vb.
DIN normuna gre Scak i takm elikleri kimyasal kompozisyonu Tablo 13
de,
Trkiyede en sk kullanlan Scak i takm elikleri
SAE 5330 (DIN X 32CrMoV33)
SAE 7430 (DIN X 30WCrV53)
SAE 7930 (DIN X 30WCrV93)
8.5 DARBE TAKIM ELKLER
Darbe takm elikleri darbeli alacak
2
Darbe takm elikleri darbeli alacak
takmlarm imalatnda kullanlrlar. Bunlarda
balca element silis(Si), Krom (Cr) ve
Wolfram (W) dr. Bu eliklerde karbon
0.5% yi gemez. Anmaya kar direnleri
orta seviyededir.
Kullanld yerler: Keskiler, zmbalar,
ekiler. Bunlarda yksek scaklklarda
alma zellikleri yoktur.

9. KULLANIM YERLERNE GRE BAZI ELKLER
9.1 RULMAN ELKLER
Rulmanlarda kullanlan bilya ve makaralarn
imalatnda kullanlan eliklerdir. Bu elikler
Islah elikleri grubundan olup bu eliklerin
DIN normunda kimyasal kompozisyonu
Tablo 14 de, mekanik zellikleri ise Tablo
33 de verilmitir.

9.2 YAY ELKLER
Yay imalatnda kullanlan eliklerdir. Bu
eliklerin DIN normunda kimyasal
kompozisyonu Tablo 15 de, mekanik
zellikleri ise Tablo 34 de verilmitir.
Trkiyede en ok kullanlan yay elikleri;
SAE 9245 (DIN 46 Si 7)
SAE 9255 (DIN 55 Si 7)
SAE 9265 (DIN 65 Si 7)

9.3 SIFIR DERECE ALTI ELKLER
Sfr derecenin altnda tokluklarn
kaybetmeden almas gereken yerlerde
kullanlacak eliklerin DIN normunda
kimyasal kompozisyonu Tablo 16 da,
mekanik zellikleri ise Tablo 35 de
verilmitir.
9.4 AIK HAVA KOULLARINA
DAYANIKLI YAPI ELKLER
Akta boyanmadan iklim koullarna diren
gsterebilen yap eliklerine weathering
steels denir. elik konstrksiyon
binalarda korozyona kar boyanmadan
diren gsteren bu elikler ASTM
spesifikasyonlarnda A 242, A588 olarak
snflandrlrlar. Bu malzemeler piyasada
Corten-A, Corten-B olarak bilinirler.
DIN normunda bu eliklerin kimyasal ve
fiziksel zellikleri Tablo 17 de verilmitir.

9.5 YKSEK SICAKLIK YAPI ELKLER
Yksek scaklklarda mukavemet
zelliklerini kaybetmeden bulunmas
gereken
(frn, ocak, kazan vs) yap eliklerinin DIN
normunda kimyasal kompozisyonu Tablo
18 de,
verilmitir.
Trkiyede yksek scakla dayankl yap
elikleri ERDEMR de 6335, 6341, 6347,
6352 kalite olarak retilmektedir.
Yksek scakla maruz kalacak frn gibi
ekipmanlarn baz aksamlarnn dkmden
yaplmas gerekecek ise bu durumlarda

Krom Nikelli alaml dkm (Tablo 28)
kullanlmas gerekir. rnek: Gx40 CrNiSi 27
9.6 BASINLI KAP ELKLER
Yksek basn altnda alacak kazan ve
kaplarda kullanlmas gereken
malzemelerin DIN normunda kimyasal
kompozisyonu Tablo 19 da,
verilmitir.

9.7 VALF (sbap) ELKLER
Burada bahsedilen valf, vana deildir. Trkiyedeki deyimi ile sbaplardr.
Bunlar motor ve kompresrlerlerde kullanlrlar. Sbablarda kullanlan
eliklerin temel zellii korozyona kar direnli olmalar, darbelere dayankl
olmalar, valf (sbab) ile valf yatann szdrmazln salayabilmek iin ok
yksek yzey hassasiyetinde ilenebilir olmalar ve uzun mrl olmalardr.
Bu eliklerin DIN normunda kimyasal kompozisyonu Tablo 20 de,
mekanik zellikleri ise Tablo xx de verilmitir.
9.8 MANYETK ALANDAN
ETKLENMEYEN ELKLER
Elektronik sanayisinde, yer kre bilimsel
aratrmalarnda, jeolojik incelemelerde,
bilimsel aratrmalar yapan gemilerin dner
ekipmanlarnda (aft vs.) , navigasyon
hizmetlerinde kullanlan uydularda
manyetik alanlardan etkilenmeyen elik
kullanlmas gerekmektedir. Bylesi kullanm
yerlerinde kullanlan eliklerin DIN
normunda
kimyasal kompozisyonu Tablo 39 da,
mekanik zellikleri ise Tablo 40 da
verilmitir.
9.9 OTOMOTV SANAYSNDE KULLANILAN ELKLER
Otomobil retiminde temel faktr aracn gvenilir ve ekonomik olmasdr.
Otomobili arlkl olarak ase ve kaportadan oluur. Bu nedenle kullanlacak
malzemenin hem gerilim mukavemetinin yksek, hem de hafif olmas gerekir.
Bu zelliklerin yannda kaporta sacnn kolay ekil verilebilir yani kalplarda
derinlemesine ekilebilir olmas (deep drawing), korozyona kar dayankl
olmas, yzeyinin boya tutmasna elverecek kadar przl olmas ve mrnn
uzun olmas gibi birok zellik aranr.
Otomobil retiminde 6 mm den kaln yass malzemelere plaka, 6 mm den ince
yass malzemelere ise sac denilir (sheet). Plakalarn kolay kaynak edilebilir,
saclarn ise kalplarda kolay ekillendirilebilir ve korzyona dayankl olmas
hedeflenmitir. Bu hedefe ynelik olarak otomotiv endstrisinde kullanlan
saclarn C% si genellikle 0.25% nin altnda tutulur ve ekme muvemetini
arttrmak iin dk alam kullanlr
Yukardaki nedenlerle Amerikadaki otomobil reticileri elik reticileri ile i
birlii iinde otomotiv sanayisine ynelik sac retimi iin standartlar
gelitirmiler ve bu standartlar ASTM spesifikasyonlarnda yaynlamlardr.
Otomotive ynelik gelitirilen malzemeler genel olarak HSLA (High strength
low alloy) olarak adlandrlr. Bunlardan 6 mm den ince saclar ASTM A1008 ve
A1008M spesifikasyonlar ile 6 mm den kaln plakalar ise ASTM A656 ve
A656M spesifikasyonlar ile tanmlanm ve SAE standartlarnda SAE 942X ile
SAE 980X arasnda derecelendirilerek yaynlanmlardr.
Trkiyede otomotiv endstrisine ynelik sac retimi sadece ERDEMR de
gerekletirilmektedir. Bunlar; Erdemir Kalite numaralar ERD 7114, 7115,
7116 kalite yalanmaya dayankl ekstra derin ekilebilir zellikli malzemeler ile
ERD311 312,323, 324 kalite dk karbonlu galvanize edilmi saclardr.
9.10 ELK DKMLER
Hacim olarak byk veya kapal yerlerinin istenen ekillerde ilenmesi mmkn olmayan, imalat maliyeti asndan seri
olarak retilmesi gereken, vibrasyon snmlenmesi gereken ekipmanlar elik dkm olarak imal edilirler.
Pompa, motor, redktr gvdeleri gibi seri retilecek, vibrasyon, s, ok veya anmaya maruz kalacak ekipmanlarn
imalat iin piyasada en fazla kullanlan elik dkm kalitelerine aadaki linklerden ulaabilirsiniz.
Yksek s, ok ve anmaya mukavim elik dkmler
Korozyana, deniz suyuna mukavim, vakum altnda veya dk scaklklarda alacak elik dkmler
PK DEMR
Malzeme konusunu kapatmadan nce dkmclerin ana hammaddesi olan pik
demirden bahsedelim.
Yksek frnlarda demir cevheri ile kok kmrnn kire ta gibi curuf yapc
katk malzemeleri ile birlikte stlmasyla scak maden retilir. Normalde scak
maden pota veya torpidolar vastas ile elikhaneye gnderilerek elik retilir.
Ancak zaman zaman elikhanede, dier nitelerde ortaya kan arza
durumunda, veya ortaya kan arz talep dengeleri dorultusunda Erdemir,
Kardemir gibi entegre demir elik kurulular pik demir dkm de
yapmaktadrlar.
Pik demir ieriinde ok yksek (3.5%-4.5%) karbon bulunmaktadr. Yksek
karbon oran pik demirini ok krlgan yapt iin haddelenebilir, veya
dvlerek ekil verilebilir olmas mmkn olmaz. Bu nedenle pik demir sadece
dkmhanelerde kalplara dklerek biimlendirilebilirler.
Bu malzemelerin en nemli vasf ucuz olmasnn yan sra dkm neticesinde
ortaya kan makina parasnn i yaplar gzenekli olduu iin vibrasyon
snmleme kaabiliyetlerinin yksek olmasdr. Bu nedenle tezgahlarn ana
gvdeleri ounlukla dkmdr.
ANA SAYFAYA GER DN
Yer salayc: Yurdum Yazlm

Malzeme Secimi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Malzeme Secimi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

pdfcrowd.com open in browser PRO version Are you a developer?

Try out the HTML to PDF API

You might also like