FRENK HAVASINDAN MODERN NSANA LM VE

SMET ZEL

Dr. brahim TZER

Z: lm ve beraberinde gelen dnceler, insanolunun dnyay

mekn tuttuundan bu yana en byk problemlerden biri olmutur. Ki-
milerine gre lm bir kurtulu, kimilerine gre de hayat karsnda diri
durmann vazgeilmez bir koulu ve hayat otantik tarzda yaamak iin
olas bir durumdur. Bu noktadan deerlendirildiinde lm, insanlarn
varlk sebeplerini kavray durumlarna gre farkllk gstermektedir.
smet zel, Modern Trk iiri olarak adlandrabileceimiz, son
40 yl iersine alan dnemde lm zerine en ok iir yazm olan air-
lerimizden biridir. zelin bu zaman dilimi iersinde deiiklik gsteren
sosyal durumu, lm fikrini alglama seviyesinde de nemli farkllklar
ortaya koymutur. Onun iir izleinden hareketle lm zerine yapla-
cak olan bir zmleme, airin durmu olduu yerin daha net anlalmas-
na da yardmc olacaktr.
Makalede, airin lm e kar alm olduu tavrn net olarak or-
taya konabilmesi iin, bu noktada yazlm en baarl iirlerden olan
Frenk Havas isimli iir zmlemeye allacak; smet zelin iir
dnyasna yn veren imajlar ve metaforlar zerinde durularak modern in-
sann lm karsndaki durumu ifade edilecektir.
Anahtar Kelimeler: smet zel, farkndalk sreci, lm izlei,
modern insan, iir zmlemesi
The Death and smet zel to Modern Human from Firenk
Havas
ABSTRACT: Death and the hence coming thoughts has been one
of the major problems since the existence of humankind on this eart.
Some people consider death as a deliverance, some as an end, and some
as a inevitable condition to stand alive against life and likely situation to

Bu makale, 25-26 Kasm 2004 tarihinde Marmara niversitesi Trkiyat Aratrma

Enstits tarafndan dzenlenen Uluslar Aras lm Sempozyumunda sunulan bildi-
riden geniletilerek yazlmtr.

Krkkale ni, Fen-Ed. Fak. TDE Bl. ibrahimtuzer@yahoo.com

190

TBAR-XXII-/2007-Gz/Dr. brahim TZER
live it an authentic way. From this point of view, death varies in
accordence whith peoples understanding of their basis of existence.
smet zel is one of the poets who has written many poems on
death in the last 40 years that we can call as the area of The Modern
Turkish Poetry. As a matter of fact, the changes in zels social life
during this period has accordingly and significantly changed the level of
his percep of death. An analysis on death through his poetry will also
help us clearly understand the poets point of view.
In this article aims at analyzing one of the best poems called
Firenk Havas in order to introduce the poets attitude towards death
clearly and to state modern mens situation against death through the
images and metaphors conducting the poetic world of smet zel.
Key Words: smet zel, period of awareness, the thema of death,
modern human, analysis of poem

lm ve beraberinde gelen dnceler, insan olunun dnyay
mekn tuttuundan bu yana, en byk problemlerinden biri olmutur.
Kimilerine gre lm bir kurtulu, kimilerine gre en byk anksiyete
kayna, kimilerine gre bir son, kimilerine gre de hayat karsnda di-
ri durmann vazgeilmez bir kouludur. nsanlarn lm karsnda alm
olduu tavr, onlarn varlk sebeplerini kavraylaryla dorudan ilgilidir.
Ne zaman ve nasl sona erecei belli olmayan, ama bir gn mutlaka bite-
cek olan bu hayatn anlamna dair herhangi bir endiesi olmayan insann,
lm karsnda da tkenmesi kanlmazdr.
Dnyadaki varoluunu sorgulamaya balayan insan, hayatn anla-
myla ilgili bilgilenmeyi, dier bir ifadeyle farkndalk srecini ya-
amaya balar. Bu srete insan, var olmay unutma durumundan var
olmay dnme durumuna geer. Sz konusu ikinci srete esas olan
varln gidii deil oluudur. Var olmay dnme snrnda hare-
ket eden insan, eyaya ve hadiselere sradan hayat olaylar gibi bakmaz.
Kendi olanaklarn ve snrlarn kefederek ne olduunun bilincine
varr. Onun iin var olanlar ve varlkta olanlar hep birer oluun
devamdr. Martin Heidegger bu duruma otantik olma adn verirken,
var olmay unutma durumuna da otantik olmama (Stener 2003: 75-
83) demektedir.
nsanolunun mevcut olan dier canllardan fark, sadece bir gn
leceini biliyor olmasnda deildir. En byk fark, insann lmle kar
karya olduunun bilincine varmas ve varoluunu lme doru yapt
yolculukta kazandn bilmesidir. Dolaysyla lm, hayatmz otan-
tik bir tarzda yaamamz iin olas klan bir durumdur. Her ne kadar
lmn fiziksellii insan tahrip etse de lm fikri insan korur (Yalom
1999: 54) ve onun gndelik kazanmlarn pei sra tkenip yitmesini en-
191

TBAR-XXII-/2007-Gz/ Frenk Havasndan Modern...
geller. Bu bilinlenme sayesinde insan, dier canllardan ayrlmakla kal-
maz, beer ierisinde de farkl bir konuma ykselir. smet zel, insan
klnda karmza kan bir kimsenin insan olup olmadn lm kar-
snda taknm olduu tavr dolaysyla anlayabileceimizi (zel 1999:
88) syler. lmn insan hayatna katm olduu anlam ifade iin,
Heideggerden hareketle yalnzca insanlar lr, dierleri telef olur der
ve insan olmann telef olmaktan kurtulmak olduunu dile getirir. (Ak-
man 1992: 5)
II.
Modern dnyann insanlar ve eyalar zerindeki ypratclk ve
kimliksizletirme abas, etkisini en ok da lm dncesi zerinde
gstermitir. yle ki modern zamann insan, hayatn sradanlklar ara-
snda krletiinden, lebileceini dahi aklna getirmez. Modern ncesi
ada lmn evcilletirilmi olmas, modern insanlar tarafndan anla-
lamaz (Bauman 2000: 127). Otantik olmayan bu hayat tarz iinde
lm ve ller mekandan/kentten uzaa atlr. Baudrillard, Simgesel
Dei Toku ve lm adl kitabnda llerin zaman ierisinde, ky ve
kent merkezlerinin scakln yanstan ve insanlarn bir araya toplanmak
iin de kullandklar mezarlklardan alnarak da doru atldklarna
dikkat eker ve yeni kentler ya da ada metropollerde gerek fiziksel
mekan gerekse zihinsel mekan anlamnda ller iin ngrlen hibir
eyin (Baudrillard 2002: 197) olmadn syler.
Modern insan, lmn bizi benliimizin asl gerekliine uyandr-
dn, (E. Frankl 1999: 111) ve var olmay dnme durumuna ar-
dn unutmu durumdadr. Montaignenin alar ncesinde dile getirdi-
i nasl yaanacan renmek istiyorsan lm dn (Montaigne
1995: 74) nasihatinin tam tersine o, lm giderek hayatndan daha ok
uzaklatrmaktadr. Fakat bu durum lmn onun hayatndan tamamen
ortadan kalkt anlamna gelmez. lm varln beenilmeyen, plak
ve nemini kaybetmi bir gerek olarak srdrmektedir.
Gelip geici olan kazanmlarn arkasn kovalayan modern zamann
insan, hayatn gizine srtn dnmtr. Yaad mddet boyunca i
dnyasn zenginletirmeyi deil de ksrlatrmay seen bu insann, top-
lum tarafndan kendisine sunulan peinen kabul etmekten baka ans
olmaz. Kendilik vasfn kazanma yolundan ok uzakta olan modern
insan iin lm, zelin ifade ettii gibi ok dar anlamldr. Belki an-
laml bile deildir (zel 2000: 93).
Buraya kadar altn izmeye altmz iki ayr varolu tarznn
kabul sonucu ortaya kan lm fikri, smet zelin Firenk Havas
(Erbain, ule Yay., 8. Bask, stanbul, 1998, s.201-208.) isimli iirinde
balk altnda dikkatlere sunulur. iirin btnne konu edilen modern
192

TBAR-XXII-/2007-Gz/Dr. brahim TZER
insann lm karsndaki tavr, Capriccio lm, lm Cantabile ve
Requiem balklar altnda ok farkl ynleriyle ele alnmaktadr.
III.
ncelikle iirin isminin Firenk Havas olmas bildik, tan-
dk olmayan ve okuyucunun geri plan kltrnde karln tam olarak
bulamayaca bir dnyann varln hissettirir. En azndan iire, Umberto
Econun dedii gibi, rnek okur (Eco 1996: 35) seviyesinde yaklaarak
onun anlamn tamamlamaya altmzda, airin okuyucuyu byle bir
dnyann varlndan haberdar etmekte olduunu ve devam edecek olan
msralarn bu dnyaya dair iaretler tayacan anlarz. Frenk kelime-
si, Osmanllarn Avrupallara zellikle Franszlara taktklar bir isimdir.
Geleneksel kltre yani alaturka olana ters derek, alafranga yaam
biimini benimsemi olanlara da ayn ismin verildii grlr.
Alafranga hayat tarzn yaayan Frenklerin memleketi Fransa, in-
sanolunun akln nderliinde hareket ederek tabiat, daha genel anlamda
var olan deitirebileceinin farkna vard yerdir. Modernlikle akln
zdeletirilmesi daha ok Fransaya zg bir eilimdir (Tourane 2000:
34). Aydnlanma Devrini, Rnesans, Reformu ve Fransz Devrimini
skolastik zihniyetten syrlarak, kendi iradesiyle gerekletiren ve mo-
dern dnyann kaplarn aralayan 19. yy. insan, lm karsnda da ak-
lyla ba baa kalmtr. Dolaysyla o madd olann pei sra gittiinden,
metafizik olana srtn dnm ve lmn gerek anlamn idrak edeme-
yerek ruhunun d alanlarndan merkezine ynelememitir (Gasset
1998: 41).
smet zel, bu dnem insannn lm karsndaki duyu tarzna,
aslnda iirinin en banda iaret etmitir. iirin balnda kullanlan
hava kelimesi, ayn zamanda mzik paralarnda bir tr olarak da kul-
lanlmaktadr. Bylelikle Firenk Havas dendiinde, dans havas,
roman havas, oyun havas gibi mzikal bir dnyann snrlarna gir-
mi oluruz. Bu dnyada nemli olan, keyif ve nee halinin devam etmesi-
dir. Ne olursa olsun bu havann bozulmasna izin verilmez. zel, bu
kelime oyunuyla modern insann lm gibi ok nemli bir varolu tarz
karsnda taknm olduu tavra iaret eder. Burada dikkati eken nem-
li bir zellik, blm balklarnn iirin ismiyle hem ierik hem de kurgu-
sal dzlemde paralellik gsteriyor olmasdr.
Modern lm:
iirin ilk blm Capriccio lm adn tar. Nee ve keyif an-
lamlarna gelen Capriccio kelimesi, hicivsel aktarml mzik paralar-
na da verilen bir isimdir. smet zel, bu blmn hemen banda:

193

TBAR-XXII-/2007-Gz/ Frenk Havasndan Modern...
Gln bir lmle ld deniyor Max Stirner iin
nk mahvna sebep nihayet bir sinektir
ama Fanya Kaplan
nasl ld diye sorsak sanrm
iimiz fazlasyla ciddileir.

Bize ne bakasnn lmnden demeyiz
nk baka insanlarn lm
en gizli mesleidir hepimizin
baka lmler eker bizi
ve bazan bakalar
lm eker bizim iin (s. 201).
diyerek, allmadk bir sylemle, tam da bala uygun olarak dikkatleri
lmn zerine eker. Zygmunt Bauman, lmllk, lmszlk ve
Dier Hayat Stratejileri isimli kitabnda, insanlarn kendi lmlerine
tank olmasalar da bakalarnn lmne tank olduklarn ve bunun da
insanlarn baarlarna anlam kattn yazar. Bunun anlam: Biz lme-
miiz, biz hl yayoruz demektir. ou kltrde bylesine byk yeri
olan, uzun yaama duyulan arzu, gerekte ou insann kendi akranlar
ldnde bile yayor olmay istemesi anlamna (Bauman 2000: 51)
gelmektedir. zellikle, hayata gbek bayla balanm olan modern
insanda grlen bu tavr, iirde ironik bir tarzda ele alnr. Nitekim, ben-
cillii iddetle savunan ve Benden gayrisi benim umurumda deildir.
Beni benden baka hibir ey ilgilendirmez. nsan insan eden bencilli-
idir. (Hanerliolu 1997: 50) diyen anarizmin savunucusu Max
Stirnerin (1806-1856) ve 1918 tarihinde Lenine suikast giriiminde
bulunan, fakat baarl olamaynca gn sonra kendisi suikastla ldr-
len Fanya Kaplann nasl yaad deil ne ekilde ld merak konu-
sudur.
smet zel, Henry Sen Neden Buradasn isimli kitabnn birinci
blmnde, baka insanlarn lmnn bu denli merak edilmesinin bi-
yografi yazarl gibi bir meslek dourduunu dile getirir ve sona eren
hayatlarn sadece birer bilmece olduunu syler (zel 2004a: 41). Bu
bilmeceyi zmek de baka insanlarn lmn en gizli meslei haline
getirenlere dmektedir. Max Stirner ve Fanya Kaplann lm bu a-
dan deerlendirildiinde ayr bir anlam kazanr. Gerekten de Fanya
Kaplann lm zerine sz syleyeceklerin ii, airin dedii gibi, faz-
lasyla ciddidir. nk Lenin gibi birine suikast giriiminde bulunan
kii, (stelik bir de bayan olunca) biyografi yazarlarna, sonunda bir
sinein yznden bile lm olsa, bireyin hayat ierisindeki yerini kafa
kurcalayan sorularla belirlemeye alan Max Stirnerden daha fazla
malzeme vermektedir.
194

TBAR-XXII-/2007-Gz/Dr. brahim TZER
smet zel birinci blmn devamnda, lm gereinin modern
zaman yaayan insan tarafndan nasl deitirildiini/gizlendiini dile
getirmeye devam eder:
lmle aka olmaz diyenler
kyasya yanldlar bu ada
Taksitle lm diye bir roman yazld artk
nce l/Sonra de denilmek suretiyle
alp geildi bu roman da (s.202).
lmn/lmlln stesinden gelemeyen modernite, bu byk
gerei gz nnden ve zihinden uzaklatrma yollarn arar. Baumann
dedii gibi, onu baa klabilir kk paralar halinde akla uydur-
maya alr. lmn metafizik boyutuyla ilgilenmeyen modern insan
iin artk o, evcil deildir. Kalabalklarn mutluluunu dnen mo-
dern zamann ynlendiricileri lm vazgeilmez bir tketim arac
olarak grrler. Hastalklarla bouan insan, lmn souk nefesini
hissetmeye balayp yok olup gideceini anladnda, Kierkegaardn
ifadeleriyle sylersek, lmcl hastalk olan umutsuzlukla
(Kierkegaard 2004: 13) ba baa kaldnda kendisini hi ekinmeden
modern tbbn/tketimin kucana atar. lm bu ekilde uzaklatrd-
na inanan ve varolmay unutma durumunda yaamaktan kendini ala-
mayan modern insan, lr gider fakat arkasnda, kendisine nce l sonra
dersin denilen bir yn tedavi masraflar kalr.
smet zel, bu blmn sonunda lmn farkl bir ynne dikkat
ekmeye balar. Bu durum, frenk havasnn en ve akrak ksmnn da
artk sonuna gelindiinin bir iaretidir:
Dolarn dalgalanmasna brakld bu ada lm
geceleri ehrin varolarnda ikmete mecbur edildi
gndzn kimlik soruldu ona
sac m solcu mu olduu sorusuna cevap verdi
seken bir kurun kadar
kurun bir k denizi kadar bile
taraf tutmayan lm (s. 202).
Her zaman ve her yerde uyank olan lm, artk daha dar bir er-
evede ele alnmaktadr. Bu erevenin snrlar smet zelin bizzat
kendisi tarafndan da ok iyi bilinir. Toplumsal alandaki alkanty kendi
biyografisinde de yaayan air, kontrol edilen/gdlen kalabalklarn bir
rpda lmle nasl buluturulduklarna iaret eder. Sona eren hayatlarn
hi kimse iin bir kymeti yoktur. nemli olan, varolu sebebini umur-
samayarak otantik olma snrnn ok uzaklarnda yaayan insanlarn
kiisel/ideolojik doyumlardr.
195

TBAR-XXII-/2007-Gz/ Frenk Havasndan Modern...
ehrin insannn lm ya da benin douu:
iirin ikinci blmnn ad lm Cantabiledir. Cantabile -
talyanca bir mzik terimidir. Bu mzik trnn en nemli zellii dinle-
yicisine, melodi vastasyla konuuyormu gibi hitap etmesidir. Firenk
Havasndan sylemeye devam eden smet zel, iirin hemen banda
yksek bir perdeden konumaya balar:
Ben ne byk bir dalgnlkla bakm olmalym ki hayata
grmedim orda inko damlar ve plastik srahilerin tanrsn
yerimi yadrgadm
yerim olmad zaten kendi mezarmdan baka
lgnn biri sanlmaktan saknmaya vaktim olmad
durmadan beyaz bir aygrla taardm derin gllerden
bir gebe ksrakla kaardm derin ormanlara
gnein zekasyla doymak isterdim
kaba solgun katlar sunard
ehrin insan bana
ehrin insan, ehrin insan, ehrin
kaypak ilgilerin insan, zarif ihanetlerin (s. 203).
Hayata dalgnlkla bakm olmak, Heideggerin ifade ettii var
olmay unutma durumunda olmak demektir. Eyann ve etrafta olup
biten hadiselerin oluu zerine dnmeden hayret ierisinde kalp,
sradanlaarak/krleerek yaamak demektir. smet zel, Henry Sen
Neden Buradasn isimli kitabnn ikinci blmnde Hayrete uramak
skntlarmzdan kurtulmamza yarayan yolu amyorsa hayret ettike
salaklarz. Salaklatka da titizlik gsterme yetimizi kullanamayan bir
kimse oluruz. (zel 2004b: 13) der. Bunun sonucunda da titizliini
elden karm birinin ahlak sahibi olamayacan belirtir. air sknts-
nn yani dalgnln farkndadr. ehrin insannn sahip olduu kay-
pak ilgilerin ve zarif ihanetlerin, kendisini otantik olmaktan/ahlak
sahibi olmaktan alkoyduuna inanr. Yeri bu insanlarn yan deildir.
Bunu belirtmek iin kullanlan kelimeler, imajinatif deeri son derece
yksek olan sz dizimleridir. Gllerden beyaz aygrla tamak, derin
ormanlara gebe ksrakla kamak ve gnein zeksyla doymak
istemek. Bu kelimeler hep, tertemiz ve duru olana ulatktan sonra orada
oalma istencinin birer ifadesi, anti-konformizmin bir uzantsdr. Ter-
temiz ve duru olan ise, varolu sebebine uygun hareket edilen ve olu-
un arkasndaki byk srra eriilen yerdedir. Fakat ehrin insan onu,
kaba solgun ktlar sunarak konformizmin ierisine ekip sradanla-
trmak ister.
airin bu farkndalk srecine gelmesi birden bire olmaz. Artk
burada, yaanm olan ahsi tecrbelerden hareketle konuan bir benin
196

TBAR-XXII-/2007-Gz/Dr. brahim TZER
varl sz konusudur. Bu ben, kendi eksikliklerini tamamlamak ve
zedelenmiliklerinin acsn dindirmek ister. Bunu baarmak iin de, Carl
Gustav Jungun dedii eylemi, dnyay merkezinde kendisi olmak kay-
dyla yeniden, tamam-etme eylemini gerekletirmeye alr (Jung
2003: 9). Bu durum iirin devamnda yle dile getirilir:
Ogn bugn, ehri dnyann stne kapatp braktm
kapattm gm marapayla yaralanm azm
ham elmalar yemekten gveren dudaklarm
mrldanmasn ehrin mutantan ve kibirli arsn.
Azck gece alaym yanma yalnz
serelerin uykusuna yetecek kadar gece
bcekler iin rutubet
rmcekler iin kuytu
biraz da sabah sisi
yabani gvercin kanatlar renginde
biz artk bunlar olarak gidiyoruz
eylesin neyleyecekse ehrin insan

ehrin insan, ehrin insan, ehrin
bozuk paralarn insan, sivilcelerin (s. 204).
ehir atafatldr, grkemlidir. erisinde kendinden uzaklam
bir yn kibirli kalabal barndrr. ehrin ve kalabaln bilincine
varan ben, artk kendine dnmek ister. Bu dnm ister istemez,
benin dnya modeli ve grnde sarsc bir deiiklii de beraberinde
getirecektir. Bu yeni oluturulan dnyada, ehrin insannn srekli bera-
ber olduu fakat bir trl farkna varamad deerler vardr. Bunlar,
gece, rutubet kuytu ve sis. Sere, Bcek, rmcek ve
yabani gvercindir. Benin, tam anlamyla kendisini bulabilmesi iin
asl gerekli olan varlk artn imler bu kavramlar. Nasl bcekler rutu-
bette, rmcekler kuytuda, yabani gvercinler de sabah sisinde hayat
bulup, varolabiliyorsa, ben de gecenin o saran ve huzur veren dingin-
liinde olmak istemektedir. iirde kullanlan gm marapa meta-
foru, benin arnmak iin ihtiya duyduu suya gnderme yapar.
Bu varolu tarz ehrin insannn anlayabilecei bir durum deildir. O,
modern dnyann kendisine sunmu olduu yasak elmalardan nemala-
np, yal yiyeceklerle iyice semirir ve sivilceleriyle ba baa kalr. smet
zel, gidilecek yerin neresi olduunu iirin ikinci blmnn son ks-
mnda dile getirir:

ite ldm, ite son kadife iekleri
son defneler, baldranlarla kefenlediler beni
197

TBAR-XXII-/2007-Gz/ Frenk Havasndan Modern...
btn kaaklar iin ince bir melhem oldu benim lmm
btn honutsuzlar yanlarnda saklayacak
benim lmmden yaylan krpntlar
boaz tokluuna alanlar
zenle kilitleyecek gslerine
benim lm olmam
hi bir yaprak damarndan
hibir su znden atamayacak beni
ortaya benim lmm srlecek
pey akesi olarak
tanrlarn lmn bir stlenen knca
ama neler olup bittiini hi bir yetten
hibir vakit anlamayacak ehrin insan

ehrin insan, ehrin insan, ehrin
pahal zevklerin insan, ucuz cesaretlerin (s. 205).
Dnyay, kendi varolu sebebini merkeze koyarak tamam etme
eylemi sona ermi, ben bir paras olduu btne yani hakik ruha
kavumutur. Bilinli iniler, bilinli klar geirmi; bilinli
daralmalardan, bilinli genilemelerden etkilenmi insann hayat
artk sona ermitir. Bu ayn zamanda insann tazelenebilmesinin de
sonudur. nk insan, zelin dile getirdii gibi, can tad mddete
her an iten ie kaynyor demektir. Bu kaynay artk lmle son bul-
mutur (zel 2004b: 15). Fakat sona eren ben/ruh deil, tazelen-
menin ne olduu hakknda bilgisi olmayan ehrin insannn ok deer
verdii madd varlk, yani bedendir. Bu benin hayat, kadife iek-
leri ve defnelerle bezenmi bir hayattr. Fakat ehrin insan, len bu
bedene baldranlar lyk grr. airin ad geen iekleri iirinde
kullanmas bouna deildir. Yaz k yapraklar yeil olan defnelerin ve
her zaman parlakln muhafaza eden kadife ieklerinin karsna, ze-
hirli bir ot olan baldranlar karlarak, iirin en bandan beri dikkatlere
sunulan iki farkl hayat tarz sembolletirilir.
Bylelikle ikinci blmn bandan beri Cantabilein nakarat b-
lm gibi tekrarlanan ehrin insannn zellikleri netlik kazanm olur.
Buna gre ehrin insan, kaypak ilgilerin, zarif ihanetlerin, bozuk
paralarn, sivilcelerin, pahal zevklerin ve ucuz cesaretlerin esiri
olan konformist bir insandr. ehirli olanlar, yani kaaklar, honut-
suzlar ve boaz tokluuna alanlar bu ruhun hapsedildii kafe-
sin/bedenin lmn, kendi hesaplarna arabuk tketmeye alrlar.
nk hayattayken srekli olarak yenilenmek, toplumsallama sreci
ierisinde kendisine sunulan/dayatlan peinen kabul eden ehrin insa-
nna gre deildir.
198

TBAR-XXII-/2007-Gz/Dr. brahim TZER
air, bu noktadan sonra iirin nc blmnn de temelini olu-
turan nemli bir yere varr. Artk benin/ruhun tad deerler bir
insana, daha geni bir ifadeyle bir lmlye ait deildir. Gndelik
olann snrlar ierisinde deerlendirilemeyecek olan bu kazanmlar,
yaratl sebebinin ve lmn doru olarak kavranld bir hayat tarzna
iaret eder. Bu hayat tarznda, var edilen her ey, yaratcsndan izler
tar. Yapran damarnda da, suyun znde de varlk/hayat, yok-
luk/lm bir aradadr. Fakat ehrin insan bunu hibir vakit, asrlar
ncesinden haber verilmi olmasna ramen, hibir yetten anlayamaz.
Onun durumu veba salgnndan kaarak lmden kurtulduklarn zanne-
den ve ibret iin nce ldrlp sonra da diriltilen halknkine benzer:
Kendileri binlerce olduklar hlde, lm korkusuyla yurtlarndan -
kanlar grmedin mi? Bunun zerine Allah onlara: ln (diye) bu-
yurdu, sonra da onlar diriltti. phesiz ki Allah, insanlara kar gerek-
ten byk ihsan sahibidir, fakat insanlarn ou kretmezler (Bakara
Sresi 2/243).
lm: olmak/lmek:
burada bitti artk iim, ocam yok
uzun yola kmaya hkm giydim
Mataramda Tuzlu Su/smet ZEL

iirin nc ve son blmnn ad Requiemdr. Kelime anla-
m olarak at demek olan requiem, Hristiyan inanlarna gre, len
kiinin ruhunu rahatlatmak amacyla yaplan cenaze treninde alnan
mzie de denir (Longman 1987: 885). Mozartn ller iin besteledii
ve ok beenilen eserinin ad da Requiemdr. smet zel artk
Firenk Havasndan sonuncusunu seslendirir. Neeli bir giriin ve din-
leyiciyi iine eken bir syleyiin ardndan gelen at havas, lm ve
lmllk zerine sylenen tam bir final havas niteliindedir.
Bozkrda yaz akamlar seni seyrederdi
seni seyrederdi ormanda grbz sabah
arkanl bir gnele yaanan k
ar, kanl bir gnele yaanan hasat zaman
bekarlarn kaburgalarna gmleyen karanlk
isterik kokusu beyaz dantelalarn
seni seyrederdi
sen diriyken sana bakmak
bal ve sonlu bir urat sanki (s. 206).
iirin zellikle ikinci blmnn tamamnda kendini hissettiren
ben, artk yerini yukarda da ifade edildii gibi, varolu sebebinin ve
lmn doru olarak kavranld bir hayat tarzna brakmtr. Byle bir
199

TBAR-XXII-/2007-Gz/ Frenk Havasndan Modern...
hayat, Gabriel Marcelin ii boalm hayatlar (Aydoan 2001: 27)
diye adlandrd ve yaamlarn kesintisiz ekilde geici kazanmlara
dayanarak devam ettii bir hayatn tam karsnda yer alr. Bu hayatta
lm fikri gnn her saatinde ve yln her mevsiminde dipdiridir. Bl-
mn isminden de anlalaca zere, olua hayranlk duyanlarn ve
lm huzurla karlayanlarn sonuna kadar yaadklar bu hayat, artk
geride kalm ve zlemle anlr olmutur.
Gvdene imrenirdi ok atmay bilenler
gvden akln gibi engebeli ve dakikti
sokaklarda kavga kard senin yznden
sen topuunu gsterirdin ve dv balard
ejderlerle arprd bey ocuklar
mminler mriklerle savard.
Toprak ve yamur savarlard
anahtar ve kilit
birbirlerine girerdi ekmekle bulutlar
kan ve su
nadirle zenit.

Istrdn salkmlar balar bozulunca
tohumlarn bilgisine hsmdn
beyninde yelkenlerini aarak
serinlerdi ksr kadnlar
sen diriyken
sepetlerine iek doldurup insanlar
peinden gelirlerdi
servenler peinden yrrd endazelerin
mekikler otlaklarn yrngesindeydi
ayklard insanlarn ryalarn
yaktklar tts, okuduklar yasin (s. 207).
Btn skneti ve anlamyla, var olmay dnme durumunda
yaayanlara cesaret kayna olan bu hayatta, topraa atlr atlmaz yeni
filizler, yeni ular vermek iin len, tohumlarn bilgisine dahi ya-
kn olunur. Byle olunca kavga karmak, dv balatmak, ar-
pmak hatta savamak bile ayr bir anlam kazanr bu hayatta. Bir
evin ierisinde bir odadan dier bir odaya geme rahatlnda karlanr
lm bu hayatn insan iin. Ne var ki kendi kuyusunda kaybolmu olan
modern dnyann/ehrin insan, bunlardan hibirinin anlamn kavraya-
maz. Her geen gn insan iradesine ve zekasna mahkum olan fakat
lm fikrini evcilletiremeyen modern dnyada, ryalarda verilen mj-
deler, asrlar ncesinden yazya dklm szler, birer iaret fiei
200

TBAR-XXII-/2007-Gz/Dr. brahim TZER
grevi grmezler. smet zel, bu noktadan sonra iirin sonuna doru
yaklaldnn iaretini verir ve iirin sesi birden artar:
Sonra ldn, sonra slkladlar seni
gsterisiz tabutunu yuhaladlar
lahana yapraklar attlar sana
sonradan grme tombul ortayallar
semiz, gen burjuvalar seni
tepeden trnaa fermuarlad.
akam gezmesine kan emekliler bile
duygusuzca silkeledi zerlerinden
senin gzyalarn (s. 208).
lm fikrini ldremeyen modern insann, bu gerek kar-
snda ba vurduu arelere dikkat eker air burada. Artk sz konusu
olan, arkasndan atlar yaklan ve lmn tevekklle karland bir
hayat tarz deildir. Modern zamann insan, lm ve lmll haya-
tndan karmak iin ne gerekiyorsa yapar. Baudrillard, bat kltrnn
tmyle salkl olma yani yaam lmden temizleyip kazma zerine
oturtulduunu (Baudrillard 2002: 290) syler. lm her ne pahasna
olursa olsun sterilize etmek, rtmek, gerekmektedir. Hayattaki varolula-
rn mideleriyle orantlayan gen burjuvalar da lm fikrini
fermuarlayarak imdilik, hayatlarndan uzaa atarlar. Bylelikle, al-
lageldii gibi gndelik ilerini yapmaya devam eden ve hayatlarnn
sonuna yaklaan emekliler de lmekten rahatsz olmam olurlar. ii-
rin son ksmnda, lm dncesinin modern insann hayatndaki yeri
zerine kesin hkm verilir:
Bir souk uzay
parltsyla anlyorsun artk
kuru bir bilgisayar tkrtsyla
ayorlar tayapraklarn ancak
bir alkol komas srasnda
senin yorgunluklarn
hastanelere makbuz yaptlar
ekingen duruunu intihara kar
kullanyorlar koularda
nk oktan lm gtrd seni
lm lm
gndelik szlerimiz arasnda
geecek kadar kaba (s. 208).
Hem lm gerei hem de lm fikri, modern dnyada sradan i
ve kavramlar kadar dahi yer almaz. nsanlarn hayatlarndan snr d
edilen lm, etraftakilerin keyfini kardndan mstehcen ve rahatsz
201

TBAR-XXII-/2007-Gz/ Frenk Havasndan Modern...
edici bir ey haline gelmitir (Baudrillard 2002: 294). evreden geenle-
rin gzleri ve duygular rahatsz olmasn diye cenaze alay programlar
bile en dk seviyede tutulur. Bylesine kaba olan bir gerein,
kimliklerin ve szcklerin iinin boaltld uzay-zamann (Bauman
2000: 241) yaayan modern insann hayatnda, bir boluktan ve hilikten
teye gitme ans yoktur. lm ve insann bir gn lecei fikri, zelin
dedii gibi sadece souk uzay parltsyla kalr ve unutulur gider. -
lm, bu haliyle bile gndelik szlerimiz arasnda geecek kadar ka-
badr.

KAYNAKA

AKMAN, Nuriye (1992), deal Bir slm Dzeni Gerekmiyor, -Sosyalizmden
slma Ulaan air smet zel Zihin Servenini Anlat-, Hrriyet Gzt.,
Y. 44, S. 15888, 5 Temmuz.
AYDOAN, Ahmet (2001), Metafizik Nedir?, z Yay., stanbul.
BAUDRILLARD, Jean (2002), Simgesel Dei Toku ve lm, (ev. O. Adanr),
Boazii niversitesi Yay., stanbul.
BAUMAN, Zygmunt (2000), lmllk, lmszlk ve Dier Hayat Stratejile-
ri, (ev. N. Demirdven), Ayrnt Yay., stanbul.
ECO, Umberto (1996), Anlat Ormanlarnda Alt Gezinti, (ev. K. Atakay), Can
Yay., stanbul.
E. FRANKL, Victor (1999), Duyulmayan Anlam l, (ev. S. Budak), teki
Yay., Ankara.
GASSET, Ortega Y. (1998), Tarihsel Bunalm ve nsan, (ev. N. G. Ik), Metis
Yay., stanbul.
HANERLOLU, Orhan (1997), Ruhbilim Szl, Remzi Kitabevi, stanbul.
KIERKEGAARD, Sren (2004), lmcl Hastalk Umutsuzluk, (ev. M. M.
Yakupolu), Dou Bat Yay., Ankara.
HAYRT Neriyat lm Aratrma Merkezi Mel Heyeti (2001), Kurn- Kerim
ve Muhtasar Meli, Hayrt Neriyat, stanbul.
JUNG, Carl Gustav (2003), Drt Arketip, (ev. Z. A. Ylmazer), Metis Yay.,
stanbul.
LONGMAN (1987), Dictionary Of Contemporary English, Richard Clay Ltd.,
London.
MONTAIGNE (1995), Denemeler, (ev. S. Eybolu), MEB Yay., stanbul.
ZEL, smet (1999), Tahrir Vazifeleri, le Yay., stanbul.
-------, ------- (2000), Faydasz Yazlar, le Yay., stanbul.
-------, ------- (2004a), Henry Sen Neden Buradasn 1, le Yay., stanbul.
-------, ------- (2004b), Henry Sen Neden Buradasn 2, le Yay., stanbul.
202

TBAR-XXII-/2007-Gz/Dr. brahim TZER
STEINER, George (2003), Hedegger, (ev. S. Sahra), Hece Yay., Ankara.
TOURAINE, Alan (2000), Modernliin Eletirisi, (ev. H. Tufan), YKY., s-
tanbul.
YALOM, Irvn (1999), Varoluu Psikoterapi, (ev. Z. . Babayiit), Kabalc
Yay., stanbul.