21.

YZYIL
[61]
Nisan 10 Say: 16
Trk-Yunan ilikilerinde 1999da balayan detant dnemi, Kbrs sorunu dn-
daki Ege adalar, kta sahanl, Ege Denizinin paylalmas konularnda olan
problemleri ikinci plana itmitir. Ancak Kbrsta gelimelerin kmaza girmesi ha-
linde Ege Denizi sorunlar Kbrs ile birlikte gndeme gelecek ve detant politika-
sn da etkileyecektir. Bu almada Ege adalar ve kta sahanl sorunlar teknik ve
hukuksal adan incelenmi ve gelecekte tekrar karlaacamz sorunlarn alt i-
zilmitir.
Yunanistann 1830da Osmanl Devletinden bamszln kazand tarihten
balayarak srdrd genileme politikas Trk-Yunan ilikilerinde sorunun te-
mel nedenidir. stiklal Harbi sonucunda Lozan Antlamas ile noktalanan sre-
ten sonra, 1950li yllara kadar ilikiler sorunsuz devam etmitir. Bu sorunsuz d-
nem Yunanistann Anadoludan yenik olarak ayrlmas, Yunanistandaki i sava-
lar, 2. Dnya Savanda Yunanistann Almanlar tarafndan igali, 2. Dnya Sava-
sonrasnda her iki devletin ortak tehditlere maruz kalmas, Trk-Yunan ilikile-
rinde her iki devletin ulusal karlar sonucu zorunlu olarak gelien detant dnem-
dir.
Yunanistan kendisini Dou Romann varisi saymakta ve Megal-i dea ad ile
bilinen emperyal bir politika izlemektedir. Elde etmek istedii topraklarn byk
bir blm de Trkiye Cumhuriyetinin topraklardr. Bu politikann sonucu bask
altnda olmad dnemlerde Yunanistan Batl devletleri de arkasna alarak geni-
leme politikasn srdrmeye devam etmek istemektedir. 1952de her iki devletin
NATOya katlmas ve gvenlik ynnden rahatlamasnn akabinde Yunanistan
Kbrs gncel hale getirmi ve Trkiyenin kar klar sonucu gerilim bala-
mtr. Atina 1972-1973de ise Egede Kta Sahanl, Karasular gibi sorunlarla
kriz yaratmtr.
Trk-Yunan ilikilerinde en ok glk arz eden husus olan Ege sorununun k-
keninde, Trk topra iken On ki Adalar olarak bilinen takmadalarn 1912de tal-
yanlara braklmas vardr. Deniz hukukundaki gelimeler, Ege Denizinin ekono-
mik adan deer kazanmas, kta sahanl, karasular ve adalarn kta sahanl
olup olmamas gibi sorunlar su yzne kartmtr.
* 21. Yzyl Trkiye Enstits Ynetim Kurulu yesi
Trk-Yunan Uzlamazlnda
Ege Sorunlarnn Almas
Erturul GVEN*
Erturul Gven
21. YZYIL
[62]
Nisan 10 Say: 16
ki devlet arasndaki mevcut detant politikas bu sorunu zmeye yeterli deil-
dir. Ancak dostluun gelimesi ve Atinann AByi istismar ederek srdrmeyi de-
nedii emperyal politikasndan vazgemesi sonucunda teknik dzeyde olan Ege
sorunlarnn zlmesi mmkndr.
Uluslararas Deniz Hukukunda Ada Kavram Nasl Dodu?
Ada kavram uluslararas hukukta 1930 La Haye Kodifikasyon Konferansnda
domutur. Konferanstaki tanmda ada; sularn en yksek olduu zaman s-
rekli olarak akta kalan etraf sularla evrili kara paras olarak belirtilmi-
tir. Ancak konferansta bunun dnda da eitli grler ileri srldnden, bu ta-
nm grlp kabul edilmemi, sadece komisyon raporunda yer almtr.
1958 Cenevre Karasular Ve Bitiik Blge Szlemesinin 10. maddesinde
Bir ada, sularn en yksek olduu zaman akta kalan, etraf sularla evre-
li bir doal kara parasdr tanm yaplmtr. Bu ikinci tarifteki srekli olarak
ifadesi adann tanmndan kartlm ve doal olarak tabiri ilave edilmitir.
BM Deniz Hukuku Szlemesinin 121. maddesi de bu son tanm kabul et-
mitir. zetle uluslararas hukuk bakmndan adann drt temel unsura dayand-
21. YZYIL
[63]
Nisan 10 Say: 16
n sylemek mmkndr. Bunlar; karasularnn paras olmas, doal olarak
meydana gelmi olmas, sularn en yksek olduu dnemde su yznde kalma-
s ve etrafnn sularla evrili bulunmasdr. Grmeler srasnda devletlerin; ada-
nn boyutlar, adann zerinde fiilen yaanmas veya yaamaya msait olmas,
adann ekonomik yeterlilii, adann corafi konumu, gibi kavramlarn da bu ta-
rif dnda deerlendirilmesini istedikleri grlmtr. Bugn ada konusunda
devletleraras anlamazlklara zm getirmeyi amalayan bu neriler resmi
herhangi bir belgeye girmemi ve yukardaki tarif geerli olarak kabul edilmi-
tir.
Adalarn Uluslararas Hukuk Asndan Etkileri Nelerdir?
Adann kara lkesi gibi hukuksal imkanlara sahip olaca dnlmtr.
Balangta kara sularnn mil olmas, bitiik blge ve dier kara lkesinin
imkanlarnn fazla olmay dolaysyla bu kavram zerinde fazlaca durulmam-
tr. Ancak sonra bu konudaki gelimeler 200 mile
varan mnhasr ekonomik blge gibi ok geni
deniz alanlarnn ortaya kmas karsnda, ulus-
lararas hukukta adalarn sahip olacaklar deniz
alanlarnn snrlandrlmas yoluna gidilmitir.
1958 Cenevre Kta Sahanl Szlemesinde
adalarn da kta sahanlna sahip olduu konusun-
da hkmler bulunmaktadr. Ancak bu konuda
uluslararas anlamazlklardan bazlarnn Ulusla-
raras Adalet Divanna (UAD) gtrldnde;
adalarn deniz sahalarna sahip olmalarnn
mutlak ve kat bir kural olamayaca, adann
zelliklerine, corafi konumuna gre deerlen-
dirilmesinin gerekeceinin kabul edildii g-
rlmektedir. Buna gre; adann boyutlar, corafi konumu, nem arz etmektedir.
BM Deniz Hukuku szlemesinde; yaamaya elverili olmayan ya da kendine
ait bir ekonomik yaam bulunmayan kayalklarn kta sahanlna ya da mn-
hasr ekonomik blgeye sahip olamayacan kabul etmektedir. Karasular ve bi-
tiik blge iin de ayn eyleri sylemek mmkndr.
BM Deniz Hukuku Szlemesinin 15. maddesinde; uluslararas yapla
geli hukuku, snrlandrma srasnda zel durumlarn varl sz konusu
ise adalara kara lkelerinden daha az etki tanmak ya da hi etki tanma-
mak gr benimsenmitir. zellikle kta sahanl snrlandrlmas srasnda
adalarn ana lkelerine ya da komu devlet lkelerine yaknlklar, uluslararas
hukukta nem arz etmektedir. Sz konusu adalara ya dar bir kta sahanl tann-
makta ya da yalnzca karasular ile yetinmek mecburiyetinde braklmaktadr.
Yunanistan kendisini
Dou Romann varisi
saymakta ve Megal-i
dea ad ile bilinen
emperyal bir politika
izlemektedir. Elde
etmek istedii
topraklarn byk bir
blm de Trkiye
Cumhuriyetinin
topraklardr.
Trk-Yunan Uzlamazlnda Ege Sorunlarnn Almas
Erturul Gven
21. YZYIL
[64]
Nisan 10 Say: 16
Uluslararas Hukukta Karasular Tartmalar
Karasular; bir ky devletinin kara lkesini evreleyen ve uluslararas hukuka
uygun olarak aklara doru belirli bir genilie kadar uzanan deniz kuana ve-
rilen isimdir. Bir devletin kylarndan itibaren hakimiyeti altnda bulunan belirli
genilikteki su erididir. Karasularnn hukuki nitelii konusunda iki ayr gr ile-
ri srlmektedir:
- Karasular kara lkesinin parasdr. Devletin karasularndaki hakimiyeti kara
lkesi zerindeki hakimiyetinden farkszdr.
- Karasular prensip olarak ak denizin parasdr. Ky devletlerinin bu para
zerinde ancak snrl bir denetim yetkisiz sz konusu olabilir.
Karasular ve bitiik blge hakkndaki Cenevre Szlemesi (29 Nisan 1958) bi-
rinci gr benimsemekle birlikte karasular stndeki hakimiyetin szlemede
yer alan hkmlere ve devletler hukukunun dier kurallarna uygun olarak yr-
tlmesini ngrmektedir.
B.M.D.H.S.nin karasular genilii baln tayan 3. maddesinde; her
devlet karasularnn geniliini, szlemeye uygun olarak belirlenen esas iz-
gilerden balayarak 12 deniz milini gemeyecek bir snra kadar saptamak
hakkna sahiptir denilmitir. B.M.D.H.S ky devletlerine 12 mile kadar varan
bir kara suyuna sahip olma hakkn ilke olarak tanmaktadr. Ancak ky devletleri-
ne tannan bu takdir hakknn, corafi ve hukuksal nedenlere bal olarak, kstla-
malara tabi olaca tabiidir. Karlkl kylar olan iki devlet arasndaki uzaklk 20
mil olan iki komu devletin 12er mil mesafeyi kabul etmeleri halinde 24 millik
mesafe kalmadna gre olanaksz durum ortaya kmaktadr. Bu konu mezkur
szlemenin 15. maddesi ile dzenlenmitir. Buna gre bu gibi hallerde eit uzak-
lk ilkesi geerlidir.
Deniz alanlarnn snrlandrlmasnn her zaman bir uluslar aras yn mevcut-
tur. Kyda devletin kara lkesindeki mutlak egemenliinden farkldr. Tek ky
devletinde bu tek ynl tasarruf olduu halde karlkl karlarn sz konusu oldu-
u durumlarda uluslar aras hukukun konusuna girmektedir.
Bugn Karasular Uygulamalar ve Tartmalar
1989 sonlarnda 108 devletin 12 millik karasular geniliine sahip olduu gz-
lenmektedir. Geriye kalan devletlerden bir ksm 12 milin altnda ve bir ksm ise 1
milin stnde karasular geniliini kabul etmektedirler. Bu mesafeler 3-4-6-15-
20-30-35-50-70-100-150 ve 200 millik karasular eklinde deiik uygulamalar-
dr. Baz komu devletler arasnda karasularnn snrlandrlmas gerekmektedir. K-
ylar birbiri ile yan yana bulunan devletlerin arasndaki karasularnn yan snrnn
saptanmas bu ynden nem arz etmektedir. Ancak karlkl kylara sahip olan
21. YZYIL
[65]
Nisan 10 Say: 16
komu devletler arasnda da, aradaki deniz alan genilii uluslararas hukukun ta-
nd karasular geniliinin iki katndan az ise, karasularnn snrlarnn belirlen-
mesi gerei domaktadr.
1958 Cenevre Szlemesine kadar uygulanan hukukta, bu konuda bir kuralla-
madan sz etme olana yoktur. Uygulamada ve uluslararas yarg ve hakemlik ka-
rarlarnda, lkelerin corafi durumlarna gre, gerek karlkl snr gerek yan snr
iin en derin noktalarn birletirilmesinden oluan thalweg izgisinin veya sa-
dece yan snr kylarn genel ynne indirilen dikey izgilerin komu devletler ara-
snda karasular snrn oluturduklar grlmektedir.
1958 Cenevre K.B.B.S. (md. 12/1) ve 1982 B.M.D.H.S. (md. 15) ile ngr-
len ve dolaysyla bu gn ayn zamanda yapla geli deeri olduu genellikle kabul
edilen hkmlere gre ise, karasularn snrlandrma kurallarn u ekilde zetle-
mek mmkndr.
Taraflar anlaabilirse snrlandrma anlama ile gerekletirilecektir.
Anlama olmad zaman, tarihsel haklar ya da dier zel durumlar baka tr-
l bir snrlandrma gerektirmiyorsa, karasular snrlandrmas eit uzaklk ynte-
mine gre yaplacaktr. Anlamann olmad hallerde eit uzaklk yntemi ile
zel durumlarn gerektirdii yntemler arasnda, birbirine stnlk tanyan her-
hangi bir genel kural mevcut deildir. Snrlandrmada eit uzaklk ynteminin il-
ke olarak zel durumlarn gerektirdii yntemlerin kural dl oluturduu gr-
bugn kabul grmemektedir. Her somut duruma gre baka zel durumlarn
varlnn saptanmas olana mevcuttur. Tarihsel haklara gelince, bu kavram ile bir
Trk-Yunan Uzlamazlnda Ege Sorunlarnn Almas
Erturul Gven
21. YZYIL
[66]
Nisan 10 Say: 16
ky devletinin uzun sreden beri teki devletlerin itiraz ile karlamadan, olaan
llerin tesinde gerekletirilen karasular genilii uygulamalar sz konusu
edilmektedir. Bu uygulamalar zaman ile ky devletine ait haklara dnebilmek-
tedir.
Karasular Rejimi Nasl Tanmlanyor?
Karasular, ky devletinin deniz lkesidir. Bugne kadar yaplan deniz hukuku
konferanslarnda bu konuda gr birlii salanm ve antlamalarda da bu konu
tartmaya yer brakmayacak ekilde yer almtr. 1958 Cenevre Ky Bitiik Bl-
ge Szlemesinin 1. maddesinde karasularnn lkenin bir paras olduu ak-
a belirtilmektedir. B.M.D.H.S.nin 2. maddesinde de ky devletinin egemenlii
kara lkesinin ve i sularnn, bir takmada devleti sz konusu olduunda da tak-
mada sularnn tesinde karasular denilen bir bitiik deniz blgesine kadar uzanr
denilmek suretiyle bu konuyu tartmaya yer brakmayacak ekilde ortaya koy-
mutur. Ky devleti lkesini oluturan karasular zerinde uluslararas hukukun
zararsz gei hakk ile ilgili olarak kabul ettii kurallar dnda, btn egemenlik
haklarn kullanma yetkisine sahiptir. Bu, devletin lkesi zerindeki egemenlik
hakknn bir sonucudur.
Ky devletinin yabanc gemilerin zararsz gei haklar bakmndan, dorudan
gei hakknn kullanm erevesinde ve bu hakk kullanan gemilerin zerinde sa-
hip olduu yarg yetkisi bakmndan haklar mevcuttur.
1
Buna karlk, her devle-
tin, kendisi ile uyrukluk ba bulunan kii ve gemiler gibi eyler zerinde, lkesi
dnda da birtakm yetkilere ve zellikle yarg yetkisine sahip olduu kabul edil-
mektedir. Yabanc bir geminin bir ky devletinin karasularnda bulunmas duru-
munda teorik olarak ortaya kan yetki atmasn zmek gerekmektedir. Uygu-
lanan uluslararas hukuk bu konuda badatrc bir kurallar btnn kabul etmi-
tir. Uluslararas hukukun kabul ettii temel ayrm, gemilerin, ticaret gemisi ya da
sava gemisi olmasna gre farkl kurallar getirmektedir. Ancak, gemiler zerinde
ky devletinin yarg yetkisi konusunda devlet gemileri arasnda bir ayrma gidil-
memitir. Ticari olmayan devlet gemilerine sava gemilerinin hukuksal rejimine
benzer bir rejim uygulanmas kabul edilmitir.
1 Ky devletinin uluslararas deniz hukukunun tand zararsz gei hakkn mevcut szle-
meye uygun olarak kullanan gemilerin geilerini szlemeye aykr olarak engellememek
kayd ile ky devletinin ulatrmaya ait dzenlemeler yapmak, ulatrma gvenliini sala-
mak, deniz ulam ara ve gerelerinin korunmasn salamak, denizalt kablolar ve borula-
rnn gvenliini salamak, canl kaynaklarn korumak, balklk, evre korunmas, bilimsel
aratrmalar, gmrk, maliye, salk ve g konularn dzenlemek hakkna, bunlar yasal
olarak dzenleme ve yarg yetkisini kullanma hakkna sahip olduu sylenebilir.
B.M.S.H.S.nin 21. maddesi bu konudaki yetkileri kapsamaktadr. Bir devletin egemenlii-
nin gerei olarak ky devletinin karasularnda bulunan yabanc gemiler zerinde bir yarg
yetkisine sahip olmas gerekmektedir.
21. YZYIL
[67]
Nisan 10 Say: 16
Kta Sahanl Ne Demek?
Kta sahanl, ky devletinin kara lkesinin denizin altnda sren doal
uzantsna verilen isimdir. Hukuk asndan kta sahanl kavram kinci Dn-
ya Sava sonras ortaya atlm ve jeoloji ilminin belirledii verilere dayand-
rlmtr. Dnya yer bilim (jeoloji) asndan incelendiinde iki deiik yer ka-
buuna sahip bulunduu bunlarn; ktalar ve okyanus taban eklinde olduu
grlmektedir. Yer kabuunun yaklak % 40n oluturan ktasal kabuun ka-
lnl ortalama 35 km. olup, hafif granit malzemeden olumaktadr. Okyanus
tabann oluturan yer kabuunun ortalama kalnl ise 6 km. olup daha ar
bazaltik malzemeden olumaktadr.
1958 Cenevre Szlemesinin kta sahanl kavram konusuna en belirgin
katks bu alann d snr ile ilgili olandr. Sz-
lemeye gre, bir ky devletinin kta sahanlnn
d snr iki ayr lye gre saptanabilecektir.
200 metre derinlik, 200 metre derinlikten sonra,
eer bu blge iletilebilirse iletilebilme imkan-
lar tanmaktadr. Szlemede ky devletinin hak
ve yetkilerine de deinilmitir. Buna gre, bu
haklar ve yetkilerin mnhasr olarak ky devleti-
ne ait olduu ve ky devletinin bunlara sahip ol-
mas iin herhangi bir uygulama ya da ilana ge-
rek olmad kabul edilmitir.
Kta sahanl konusunda hukuksal duruma
k tutan bir baka unsur da U.A.Dnin kararlar
olmutur. Bunlardan balcalar; 20.2.1969 tarih-
li kuzey denizi kta sahanl davalar karar
olmutur. Bir tarafta Hollanda ve Danimarka, dier tarafta F. Almanyann bu-
lunduu kta sahanl uyumazlnda U.A.D.n ky devleti lkesinin denizin
altndaki doal uzantsnn kta sahanl kavramnn temel ilkesi olduunu be-
lirtmitir. Ayrca kta sahanl snrlandrlmasnda uygulanmas gereken kura-
ln haka ilkeler olduunu da kabul etmitir.
1958 Cenevre Szlemesinde kta sahanlnn d snrnn tespitinde 200
metre derinlik lsnn yannda iletilebilme zelliini de kabul etmitir.
Ancak iletme teknolojisindeki byk gelimeler bu konuda anlamazlklara
neden olmutur. 200 metre derinliin altna inebilme imkanlar jeolojik tespit-
lerin tesinde imkanlara sahip olunmas ile kan bu tartmalar 3. Deniz Hu-
kuku Konferansnn da gndemini oluturan maddelerden birisi olmutur.
1958 Cenevre Szlemesinin 2. maddesi ve B.M.D.H.S.nin 77. maddesi
kta sahanl zerinde ky devletinin egemen haklara sahip olduunu
bildirmektedir.
BM Deniz Hukuku
Szlemesinin
15. maddesinde;
uluslararas yapla
geli hukuku,
snrlandrma srasnda
zel durumlarn varl
sz konusu ise adalara
kara lkelerinden
daha az etki tanmak
ya da hi etki
tanmamak gr
benimsenmitir.
Trk-Yunan Uzlamazlnda Ege Sorunlarnn Almas
Erturul Gven
21. YZYIL
[68]
Nisan 10 Say: 16
Ege Adalarnn Trkiyeden talyaya, talyadan Yunanistana Geii
Ege adalarnn aidiyetini dzenleyen iki temel belge bulunmaktadr. Bunlar-
dan birisi 1923 tarihli Lozan Antlamas dieri 1947 Paris Antlamasdr. Lo-
zan Antlamasnn 15. maddesi ile Trkiye 12 Adalar olarak adlandrlan tak-
madalar ve bunlara bitiik adacklar talyaya devretmitir. Paris Antlamas
ile de ayn ekilde Yunanistana bir devri olmutur. Her iki antlama arasnda
farkl hkmler bulunmamaktadr. Paris Antlamas bir anlamda, Yunanistan
On ki Adalarla ilgili olarak, talya ile halefiyet ilikisi iinde irtibatlandr-
mtr.
Trkiyenin Karasular ve Kta Sahanl Alanlar
Trkiye herhangi bir ilana gerek kalmadan karasular d snrndan balaya-
rak uzanan kta sahanl alanlarna sahiptir. Ancak bu gn iin Trkiye yalnzca
Karadenizde SSCB ile kta sahanl snrlandrmasn gerekletirebilmitir. Ni-
tekim, Trkiye ile SSCB arasnda 23.6.1978de bir kta sahanl snrlandrlma-
s anlamas imzalanmtr. SSCBnin 1991de dalmas ile birlikte Trkiyenin
bu devlet ile olan kta sahanl snr Rusya Federasyonu, Ukrayna ve Grcistan
ile geerli olmutur.
Uluslararas snrlara ilikin anlamann otomatik olarak sonraki devletle-
ri de balamas yeni bir anlamaya gerek kalmadan bu devletle geerli
duruma gelmitir. Ancak bugn Karadenizde Bulgaristan, Egede Yunanis-
tan ile karlkl ve yan kta sahanl snrlar, Akdenizde Suriye ile kta sa-
hanl yan snr ve Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti ile karlkl kylar ara-
snda kta sahanl snrnn belirlenmesi gerekmektedir. Bunlardan problem
olan Egedeki durum ve Yunanistanla yaplmas gereken kta sahanl snr-
lamasdr.
Trkiye ile Yunanistan Arasnda Egede Kta Sahanl Uyumazl
Ege kta sahanl problemi 1972-1973de ortaya kmtr. Yunanistann
Egede petrol aratrmas konusunda ald kararlar izleyerek Trkiye de
18.10.1973de TPAOya Egede kta sahanl zerinde belirli blgelerde pet-
rol arama ruhsatlar vermitir. Anadolu ve Trakyaya yakn Yunan adalarna
karasular dnda kta sahanl alan brakmayan ve bunlarn arkalarna da ge-
en bu aratrma ruhsatlar verilmesini Atina 7.2.1974de resmen protesto et-
mitir. Ankara 27.2.1974 tarihli bir nota ile bu alanlarn Trkiyenin doal
uzants iinde bulunduu ileri srlerek Yunan protestosunu reddetmitir.
Bylece ortaya kan uyumazlk, Trkiyenin 1974de TPAOna yeni ruhsat-
lar vermesi ve Atinann bunlar protesto etmesi ile srmtr. Ankara ve Ati-
nann Mays 1975te Dileri Bakanlar ve Babakanlar dzeyinde bir araya
21. YZYIL
[69]
Nisan 10 Say: 16
gelmeleri de sorunun zn zemedii gibi yeni sorunlar karmtr. Trki-
yenin uyumazln grmeler yoluyla zmn nermesine karlk Yuna-
nistann U.A.D.na gitme grnde olduu grlmektedir.
Trkiye Ege Ak Denizinde Sismik Aratrma Yapyor
Ege kta sahanl sorunu 6-9 Austos 1976da Trkiyenin Ege ak deniz ala-
nnda sismik aratrmalar yapmaya balamas ile daha gergin bir ortama girmitir.
Yunanistan 6 ve 9 Austos 1976 tarihli notalar ile bu ak alan altnda bulunan k-
ta sahanlnn kendisine ait olduunu ileri srerek Trkiyeyi protesto etmitir.
10.8.1976de ise, Yunanistan bu konu ile ilgili olarak, bir yandan, BM Gvenlik
Konseyine, te yandan da, tek tarafl bir biimde U.A. D.na bavurmutur.
Yunanistann Gvenlik Konseyine bavurusu Trkiyenin bu aratrmalarnn
kta sahanl haklarn inedii ve dolaysyla uluslar aras bar ve gvenlii teh-
dit ettii gerekesine dayanmaktadr. Gvenlik Konseyi, 25.8.1976 tarihli ve 395
sayl karar ile, bir yandan taraflara uyumazlklar konusunda dorudan grme-
lere tekrar balamalarn tavsiye ederken dier taraftan sorunu U.A.D.na gtrme
nerisinde bulunmutur.
Uluslararas Adalet Divannn Karar
Atinann U.A.D.na tek tarafl olarak bavurusunda iki istekte bulunduu g-
rlmektedir. Birinci istei, esasa ilikin bir karar verilene kadar Divann ihtiyati
tedbir karar vermesi, ikincisi ise doudaki Yunan adalar ile Trkiye arasndaki k-
ta sahanl snrlandrmasnn hangi kurallara gre yaplacann saptanmas olmak-
tadr. Yunanistann bu uyumazln zne ilikin isteinden de anlalaca gibi,
Trkiyenin batsnda bulunan adalarn Yunanistana bakan taraflar ile da-
ha beride kalan adalarn otomatik olarak Yunanistan lehine kta sahanl
dourduklar varsaymndan hareket edilmekte ve bylece bu alan uyumaz-
lk d kabul ettirilmeye allmaktadr.
U.A.D. Atinann bu bavurusu karsnda, durumu Ankaraya bildirerek g-
rn isterken, statsnn 41. maddesine dayanarak koruma nlemi alma ko-
nusunda da bir karara varma yoluna girmitir. Atina Divana bir ad hoc yarg
atamasna karn, Ankara herhangi bir ad hoc yarg atama yoluna gitmedii gi-
bi, 25-27.8.1976da yaplan davann szl aamasna da katlmamtr. Ancak
Ankarann 26.8.1976da bir mektup ile Divann zellikle yetkisizliini ileri s-
ren gzlemlerini Divana iletmitir. Davaya hem yazl hem szl aamasnda
katlan Atinann koruma nlemi istemini Divan 11.9.1976 tarihli karar ile
reddetmitir. Divann ret gerekesi Trkiyenin yapm olduu sismik aratr-
malarn, Yunan kta sahanl zerinde yapld bir an iin kabul edilse dahi, Yu-
nanistana onarlmaz zararlar verecek nitelikte olmay grne dayal olmu-
Trk-Yunan Uzlamazlnda Ege Sorunlarnn Almas
Erturul Gven
21. YZYIL
[70]
Nisan 10 Say: 16
tur. Zira sismik aratrmalar kta sahanln delmek veya benzeri zarar vermek
gibi bir durum yaratmamaktadr.
Ankara Uluslararas Adalet Divannn Yetkisini Reddediyor
Ankarann Divann yetkisizliini ileri srmesi zerine Divan nndeki dava-
nn ikinci aamasn, ze gemeden nce, Divann usul bakmndan yetkisini ince-
lemesi oluturmutur. Bu konuda Divan ilgili hazrlklar yaparken, te yandan, ta-
raflarn aralarnda yeni grmelere baladklar grlmektedir. Nitekim uzmanlar
dzeyindeki heyetler 2-11 Kasm 1976da Bernde tekrar bulumular ve 11 Ka-
sm 1976da ksaca Bern Anlamas diye anlan bir tutanak ile uyumazl -
zme gtrecek ze ilikin kurallar tespit ederek ayrca grmeleri aksatacak,
rahatsz edecek her trl faaliyetten kanlmas karar alnmtr. Bern Anlama-
sn taraflarn heyetlerinin ve 1978de babakanlarn bir araya gelmesi izlemitir.
Bu arada Divan yetki konusunda yazl aamas-
n bitirmi, Ankara yetkisiz olduunu ileri srd
Divana herhangi bir yazl gr bildirmemitir.
Divan, taraflar 9-17 Ekim 1978 tarihlerinde szl
aamaya armtr. Ankara bu aamaya da katl-
mamtr. Ancak Yunanistann yetki konusunda ile-
ri srd grlerini rtmeye ynelik bir mek-
tubu bu divana sunmutur. Gerek yazl gerekse
szl aamada Yunanistan Divann yetkili olduu-
nu iki ana gerekeye dayandrmtr. Bunlardan bi-
rincisi; Trkiye ile Yunanistann da taraf olduklar
1928 tarihli Uluslararas uyumazlklarn Bar
zm Konusunda Genel Senedin 17. maddesi olmaktadr. Ad geen maddeye
gre, taraflar aralarnda cereyan edecek her trl olumsuz faaliyetten kanlmas
karar alnmtr. Bern Anlamasn taraflarn heyetlerinin ve 1978de Babakan-
larn bir araya gelmesi izlemitir. Ad geen maddeye gre, taraflar aralarnda do-
an hukuksal uyumazlklar belirli bir sre iinde hakemlie sunma karar alm-
larsa, herhangi bir sorunu divan nne gtrme yetkisine sahip olmaktadrlar. Yu-
nanistann Divann yetkisine ilikin olarak ileri srd ikinci gereke ise, Tr-
kiyenin zellikle 31.5.1975 tarihli Babakanlar aras Brksel Ortak Bildirisi ile
uyumazln Divana gtrlmesini kabul etmesi olmaktadr.
Uluslararas Adalet Divan Ankarann
Kendisini Reddetmesini Kabul Ediyor
U.A.D., Atinann her iki gerekesi ile Ankarann grlerini de inceledikten
sonra 19.12.1978 tarihli karar ile kendisini bu uyumazla bakmaya yetkisiz
olduunu kabul etmitir. Divan Atinann 1928 Genel Senedine dayanarak ileri
1958 Cenevre
Szlemesinin
2. maddesi ve
B.M.D.H.S.nin
77. maddesi kta
sahanl zerinde ky
devletinin egemen
haklara sahip olduunu
bildirmektedir.
21. YZYIL
[71]
Nisan 10 Say: 16
srd yetkisizlik kararnn gerekesini, Atinann Genel Senede taraf olurken
koyduu bir ekinceye dayandrmtr. Bu ekincede, Yunanistan lkesel yetki ala-
nna giren sorunlar Genel Senedin ngrd yntemlerin dnda brakmtr. K-
ta sahanl snrlandrmaslkesel sorunu oluturduundan, Divan genel senet er-
evesinde Trkiye bakmndan da yetkili olamayacan kabul etmitir. Divan Yu-
nanistann 31.5.1975 tarihli ortak bildirisine dayanarak yetki gerekesini ise bu
ortak bildiri ile Trkiyenin Yunanistana tek tarafl olarak Divana bavurma hak-
k tanmadn bildirmek suretiyle reddetmitir.
1980ler de Egede Gerginliin kinci Aamas ve Davos Sreci
Divann 1978 kararn teknik heyetler aras iki toplant ile birka diplomatik g-
rme izlemi ise de, 1981 ylnda Papandreunun Babakan olmas ile soruna -
zm arama almalar son bulmutur. Bu arada Mart 1987de ortam tekrar gergin-
lemi ve Trkiye, Yunanistann Egede aratrmalar yapmas zerine 26.3.1987
tarihli bir Bakanlar Kurulu karar ile TPAOna yeni bir aratrma ruhsat vermitir.
Ancak sorunlarn zm konusunda 1987 Nisanndan itibaren iki devlet arasn-
daki diplomatik abalar artmtr. 30-31 Ocak 1988 gnleri iki babakan Davosta
bir araya gelerek sorunlarn zmne ynelik bir takm almalar yaplmasna
karar vermilerdir. Bunu 3-4 Mart 1988de iki babakann bulumas izlemitir.
24-26 Mays 1988de Ankara ve Atinada toplanan Trk Yunan Ortak birlii Ko-
mitesi almalar ile Haziran 1988de Babakanlarn Atina grmesi ve 5-6 Ey-
ll 1988 Siyasi ve Ortak birlii Komiteleri toplantlar izlemi, ancak Davos s-
reci 1989da kesintiye uramtr.
1990larda Egede Diplomasi Savalar
1990da Dileri Bakanlklar dzeyinde yeniden balatlan diyalog, 1991de
kesintiye uram, Ocak 1992de iki cumhurbakannn Davosta karlamalarna
ramen sonu alnamamtr. Kardak kayalklar krizine kadar bu ekildeki giriim-
ler devam etmi, Kardak Krizi ile grmeler kesintiye urad gibi baa dnle-
rek o gne kadar gelinen noktadan baa dnlmtr. Trkiyede Babakan M.
Ylmaz tarafndan Yunanistana tekrar koulsuz bar ars yaplm ise de esasen
Papandreunun gidii ile yumuamas beklenen Trk-Yunan ilikileri Yunan mu-
halefeti tarafndan i politika malzemesi yapld iin bir gelime salanamam-
tr.
Kardak Kimin Veya Kayalklarda Sava?
Ocak 1996da Kardak kayalklarnda balayan her iki lkenin kayalklara asker
karmas ile sava noktasna trmanan gerilim Egedeki sorunun ne kadar drama-
tik boyutlar kazanabileceini gstermitir. Trkiye, Kardak Kayalklarn Lozan
Antlamas ile talyaya devretseydi, bunlar otomatik olarak Yunan egemenliine
Trk-Yunan Uzlamazlnda Ege Sorunlarnn Almas
Erturul Gven
21. YZYIL
[72]
Nisan 10 Say: 16
geecekti. Ancak kayalklar talyaya devredilmemitir. Lozan Antlamasnn
16. maddesi Trkiyenin, milin tesinde bulunan On ki Adalar dndaki dier
adalar zerindeki haklarndan vazgetiini ve bu adalarn kaderinin ilgililerce d-
zenleneceini belirtirken, milin tesindeki adacklar veya kayalklar hakknda
bir hkm getirmemitir. Bu durumda, Anadoluya 3,8 mil uzaklkta bulunan, an-
cak On ki Adalarn en yakn olan Kalimmostan 5,5 mil mesafede bulunmas ne-
deniyle bitiik adack da saylmayacak olan Kardak ve benzeri kayalklarn
talyaya devredildii sylenemez.
Buna ramen talya ile Trkiye, Kardak da dahil olmak zere On ki Adalar ci-
varndaki adacklar ve kayalklarn aidiyetini kapsayan konularda anlamazla
dmlerdir. Ankarada 4 Ocak 1932de Dileri Bakan Tevfik Rt Aras ile
talyan Bykelisi Aloisi tarafndan imzalanan bir anlama ve ayn gn imzaclar
arasnda teati edilen mektuplarla bu anlamazlk ksmen halledilmitir. Burada
Meis adas ile Anadolu arasndaki deniz snr ve baz adacklar ve kayalklarn
aidiyeti saptanmtr.
TBMMnin 1933te kard yasa ile onaylanan bu anlama, Milletler Cemiye-
tine kaydettirilerek hukuken geerli hale getirilmitir. Bu arada teknik dzeyde
srdrlen almalar sonucunda 28 Aralk 1932de Trk Dilerinden bir ube
mdr ile talyan Bykelilii deniz ataesi tarafndan zabt veya proto-
kol niteliinde bir belge imzalanmtr. Deniz snrlarn saptayan bu dzen-
lemeye gre Kardak kayalklar snrn talyaya ait ksmnda kalyordu.
Ancak bu dzenleme hukuki geerlilik kazanmamtr.
Trk i hukuku bakmndan geerli onay ilemleri yaplmad gibi, Milletler
Cemiyetine de kaydettirilmemitir. M.C. Szlemesinin 18. maddesi; kayd ya-
plmayan anlama ya da uluslar aras taahht balayc olamaz demektedir.
28 Aralk mutabakat 4 Ocak anlamasnn mtemmim cz deildir. Byle olsay-
d 4 Ocak anlamasn onaylayan TBMMnin 1933 tarihli yasasnda 28 Aralk bel-
gesinden sz edilmesi gerekirdi. Sz konusu yasada byle bir atf yoktur. Byle
bir kayt olsa dahi geerlilii olamayacaktr. Zira M.C. genel kurulunun 1920de
ald bir karara gre; M.C.ye kayd yaplmayan bir protokoln hukuken bala-
ycl yoktur. Sonu olarak 28 Aralk mutabakatnn balayclnn olmadn,
hukuken geersiz olduunu ve Kardakn bu durumda Trkiyenin egemenlik sa-
hasnda kaldn syleyebiliriz. Bu hususu kantlayan belgelerden bazlarn saya-
cak olursak;
- talyann, 1935de Trkiyeye bir nota ile bavurarak 28 Aralk 1932 muta-
bakatna resmiyet kazandrlmas iin hukuki formalitelerin tamamlanmasn iste-
yen nerisi,
- 1947 Bar Antlamas mzakereleri srasnda, Yunan delegasyonu tarafndan
1932 anlamalarna atfta bulunulmas nerisine kar SSCB temsilcisinin bu an-
lamann geersiz olduunu ileri srmesi sonucu Yunan talebinin reddedilmesi,
21. YZYIL
[73]
Nisan 10 Say: 16
- 1950de Ankaradaki Yunan Bykeliliinin, Trk Dilerine bavurarak
28 Aralk mutabakatna mektup teatisi yoluyla geerlilik kazandrlmas nerisi,
- 1953 ylnda Ankaradaki Yunan Bykelisi Contoumasn Dileri Ms-
tear M. Nuri Birgi nezdinde benzer giriimde bulunmas,
- Yunan bykeliliinin 1955 ve 1956da On ki Adalarn kuzey alanndaki
karasular snrlarnn anlamayla saptanmas yolundaki nerilerin Kbrs sorunu-
nun alevlenmesi sonucu ele alnamamas.
Btn bunlar, bu hususu kantlayan olay aka ortaya koyan belgelerdir. Do-
laysyla, Kardak Kayalklar Trkiyenin egemenliinde kalmtr denilmesi
sonu itibariyle doru bir yargdr.
13 Nisan 1996de Babakan Kostas Simitis
ABD Bakan Clintona gtrd teklifte; Tr-
kiyenin Egede Kardak ve kta sahanl konula-
rnda La Haye Adalet Divanna gitmeyi kabul et-
tikleri taktirde, kendilerinin de karasularn 12
mile karmaktan vazgeeceklerini bildiren bir
gelime basna yansmtr.
Trk-Yunan likilerinde Yumuama
TrkYunan ilikilerinde 1999da balayan
yumuama dneminden nce Ankara mteaddit
defalar Atinaya yumuama ars yapm ancak
karlk grmemitir. Atina uluslararas politika-
nn gerei olarak yumuama politikasn kendi istedii zamanda devreye sok-
mutur. Bunda Yunanistann PKKya destek olmas ve A. calann yakalan-
mas ile terre destek faaliyetlerinin ortaya kmas, sorun karan deil bar
politika izleyen kk, madur lke pozisyonu ile batl devletlerden yardm al-
ma politikas, zellikle Kbrs konusunda destek almak istemesi,
Papandreunun i politikadaki baarszlklar sonrasndaki lm ile ABne
uyum iin bir dizi i ve d tedbir alma ihtiyac, Kbrs konusunu hatta Ege so-
rununu kendi zerinden atarak Trkiyenin ABne girmesi konusunda aba
gstererek AB ile Trkiyeyi kar karya getirme dncesi yumuama poli-
tikas izlenmesinin nedenleridir.
Ege Kta Sahanl Uyumazl ile ilgili olarak taraflarn hukuksal g-
rleri:
Yunanistan btn adalarn kta sahanlnn bulunduunu, adalarn lkeleri eit
olarak deerlendirilmesi gerektiini ileri srerek;
Ancak bugn
Karadenizde
Bulgaristan, Egede
Yunanistan ile karlkl
ve yan kta sahanl
snrlar, Akdenizde
Suriye ile kta sahanl
yan snr ve Kuzey
Kbrs Trk Cumhuriyeti
ile karlkl kylar
arasnda kta sahanl
snrnn belirlenmesi
gerekmektedir.
Trk-Yunan Uzlamazlnda Ege Sorunlarnn Almas
Erturul Gven
21. YZYIL
[74]
Nisan 10 Say: 16
- Trkiyenin taraf olmad 1958 Cenevre Kta Sahanl Szlemesinin 1.
madde (b) fkrasna dayanarak, adalarn da kendi balarna kta sahanl bulundu-
u,
- Yunanistann kta lkesi ve adalardan olumas ve bu siyasal ve lkesel b-
tnln arasna yabanc bir deniz alannn girmemesi gerektii, (devlet lkesinin
btnl ve blnmezlii ilkesi gereke gsterilmektedir)
- Egede iki komu devlet arasndaki kta sahanl snrlandrmasnn eit uzak-
lk ilkesine uygun olarak Trkiye ile Ege Adalarnn en douda bulunanlar arasn-
da yaplmas gerektii,
hukuki gerekelerine dayandrlmaktadr.
Trkiye: Egenin kendine zg koullar nedeniyle Anadolunun kta sa-
hanl zerinde yer alan ya da Anadolu kylarna daha yakn bulunan ada-
larn kta sahanlna sahip olamayacaklar ileri srlerek;
- Btn uluslararas antlamalarn yaplageli kurallarnn ngrd gi-
bi, kta sahanl snrlandrmasnn bir anlama ile gerekletirilmesi ge-
rektii,
- Divann 1969 kararnda da aka bildirildii gibi, kta sahanlnn en
belirleyici zelliinin onun kara lkesinin denizin altndaki doal uzantsn
oluturmas olduu iin, snrlandrmadaki temel genin Anadolunun do-
al uzants zerinde yer alan Yunanistana ait adalarn kta sahanlnn
olamayaca,
- Anlama yaplmad zaman, U.A.D. da kabul edildii gibi, uluslar ara-
21. YZYIL
[75]
Nisan 10 Say: 16
s yaplageli kurallarna gre kta sahanl snrlandrlmasnn haka il-
kelere uygun olarak yaplmas,
hukuki gerekelerine dayandrlmaktadr.
Trkiye, Egenin kendine zg durumu olan bir yar kapal deniz oluu,
Egenin bu zelliinin gz nnde tutulmas gerektii ve bu zellikler dikkate al-
narak haka ilkelere gre uygulamann yaplmas, Lozan Antlamasnda Egede
Trkiye-Yunanistan arasnda dengenin kurulmu olduu, bu denizden her iki l-
kenin eit koullarda yararlanmasnn gerektiini savunmaktadr.
Sonu Deil, Ancak
Trk-Yunan ilikilerinde Ege sorunlar ve Kbrs her iki ulusun karlar ile ya-
kndan ilikilidir. karlar reel politika konusu olup ksa sreli dostluk demeleri
ile zlemez. Dostluklarn gelimesi ve bu konularn i politika malzemesi yapl-
mamas ancak teknik seviyede yaplacak grmeleri yapanlara rahat nefes aldra-
bilecek Uluslararas Hukuk kurallarnn getirdii usul erevesinde zm bulun-
mas yoluna gidilebilecektir. Yunanistann sorun karma politikasndan vazge-
mesi bu sorunlarn zmnde nemli bir aama olacaktr. Ancak halen izlenen
yumuama politikasnn samimi olmad, gerekten samimi olarak izlenmesi ha-
linde yararl olaca, burada zerinde durulmas gereken husustur. Gerek bir yu-
muama politikas kapsamnda silahlarn azaltlmas, turizm, ortak yatrmlar, Ege
Denizinde ortak arama ve iletmelerin kurulmas ve benzeri uygulamalar her iki
devletin de yararna olacaktr.
Silah almlarnn azaltlmas teklifi Yunanistandan gelmi olmakla birlikte, sa-
mimi deildir. Trkiyenin silah almlarnn sadece Yunanistan iin olmad orta-
dadr. Komu devletleri ile sorunlar olan, geni bir corafyaya yaylan Trki-
yenin silah azaltmasna yanamamas istismar konusu yaplmamaldr.
Yunanistann 2009da balayp halen devam eden ekonomik krize Trkiyeye
kar silahlanma yarna girmesinin neden olduu bilinmektedir. Silahlanmann
Trkiyeden ziyade bte ve ekonomik byklk itibariyle Yunanistana zarar
vermektedir.
Kta Sahanl konusunda grmeler baladnda; hukuksal adan Trki-
yenin ileri srd gerekelerden doal uzant gr U.A.D.nn 1985de
Libya-Malta kta sahanl davasnda sz konusu olmu, ancak bu gr gcnden
biraz kaybetmitir. Ancak Haka lkeler uygulamas uluslararas hukukta tart-
masz ekilde kabul gren bir gerekedir. Kbrs konusunda anlama kta sahanl
ve Trk-Yunan ilikilerine zmde rahatlama getirebilecek unsurlardan birisidir.
Ancak Kbrs konusunda son be yllk gelime izlenecek olunursa uzlama y-
nnden deien fazla bir ey yoktur. Ege ve adalarn kta sahanl konusunda da
ayn eyleri sylememiz yanl olmayacaktr. 21. YZYIL
Trk-Yunan Uzlamazlnda Ege Sorunlarnn Almas