21.

YZYIL
[39]
Nisan 10 Say: 16
* Fiziki
1 Mensur Tarcai, ah ve Etom, Gozare, Say 155, 1383, s.36-37
ran, ierisinde bulunduu corafyann en eski ve kkl medeniyetlerin-
den birisidir. Gnmzde ok tartlan ve pek ok uluslararas krizin merke-
zindeki lke olarak gsterilen ran, bu yndeki tartmalarn odanda bulun-
masn, sahip olduu tarihsel sre ve dini zelliklerinden kaynaklanan id-
dial konumuna da borludur. 1979daki Humeyni devrimine kadar batnn
sadk mttefiki olan ran, krizin odanda olan bir lke olma grntsnden
olduka uzakt. Ancak devrimden sonra sadece ran deimemi, ayn za-
manda yakn evresinde ve dnyada ran algs da kkl bir deiime ura-
mtr.
rann nkleer teknoloji ile ilgili ilk giriimleri, Trkiye ile paralellik gs-
termektedir. ki lke de yaklak ayn yllarda barl amal nkleer teknolo-
jiyi lkelerine transfer etme almalarna balamtr. Sz konusu almalar
her iki lkede dnemsel kesintilere uramakla birlikte, ran 1973 dnya petrol
krizinin salad ekonomik getiriler ve bu yndeki kararll nedeniyle nem-
li bir avantaj salamtr.
ABD Destekli randan eytan lke rana
ran, dnya kamuoyunu megul eden nkleer faaliyetlerine 1957de
ABDnin destei ile balatmtr. 1958de Uluslararas Atom Enerjisi Ajan-
sna (UAEA) ye olmu, 1968de ise ABD desteiyle Tahran niversitesi
bnyesinde 5 Megavatlk bir Aratrma reaktr kurmutur.
1
rann nkleer
enerji almalarnn balamas ve gelimesinde sadece ABD deil, Bat Al-
manya ve Fransa da nemli roller stlenmitir.
1974 ylnda Bat Almanya firmas Siemens ve yan kuruluu Kraftwerke
Unionun (KWU)Busheirde balatt almalar, devrim sonrasnda kesin-
tiye uram, 1980-1988 ran-Irak sava boyunca, Irak tarafndan 6 kez bom-
balanarak tamamlanamadan kapatlmtr. 1980lerin sonunda Bat Almanya,
Nkleer ran
ve
Gergin Ankara
Selim SUNAL*
Selim Sunal
21. YZYIL
[40]
Nisan 10 Say: 16
spanya ve Arjantin firmalarndan oluan bir konsorsiyum Busheir santralini
bitirmeyi nermi, ancak ABDnin basks nedeniyle anlama salanamam-
tr. 1990da benzer bir anlama, spanya Ulusal Endstri Enstits (INI) ve
Nkleer Ekipman (ENSA) ile, Busheir tesisinin tamamlanmas, spanya Ulu-
sal Uranyum letmesi (ENUSA) ile de reaktr yaktnn salanmasna ynelik
yaplm, ancak yine ABDnin basklaryla iptal edilmitir.
2
Bat Avrupal bir tedariki bulamayan ran, in ve Rusyaya ynelmitir.
ubat 1995de santralin tamamlanmas ve nkleer bilim adamlarnn eitimine
ynelik Rusya ile yaplan anlamann ardndan, Tahran, nkleer almalar
erevesinde ilikilerini geniletmi, Rusya Federasyonu, Arjantin, spanya,
in, Kuzey Kore, Pakistan ve Belika ile de ibirliine girmitir. Bu abalar
sonucunda, bugn ran 20den fazla (nkleer santral, aratrma reaktr, zen-
2 Andrew koch-Jeanette Wolf, rann Nkleer Tesisleri, 1998, Silahszlanma almalar
Merkezi.
21. YZYIL
[41]
Nisan 10 Say: 16
ginletirme tesisi, vb.) nkleer tesise sahip olmutur. Esfehan (nkleer tekno-
loji merkezleri), Natanz (uranyum zenginletirme tesisi), Arak (dteryum
aratrma laboratuar) ve Busheir (hafif su reaktr) sahalar en nemli nkle-
er tesisleri olarak bilinmektedir.
ubat 2003te, rann kendi kaynaklarna dayal bir nkleer enerji plan ge-
litirdiini aklamasyla, uluslararas kamuoyunda kayglar artmtr. UAEA
denetilerinin incelemeleri srasnda tespit edilen baz paralardaki nkleer
kirlilikte, yzde 36ya varan orannda zenginletirilmi uranyum 235 bulun-
mutur. Ajansn kasm 2003 tarihli raporuna gre;
3
en az 9 tane daha nce bil-
dirilmemi d yardm (bilgi, malzeme, tesis bile-
eni, vb.) tespit edilmi ve bu yardmlarn en az
4 farkl lkeden temin edildii belirtilmitir.
Uluslararas kamuoyunda gven boluu yaratan
bu bulgular ran, dnemin ABD Bakan Geor-
ge Bush tarafndan tarif edilen er ekseninin
bir paras olarak hedef tahtasna oturtmutur. Bu
tarihten sonra zellikle srail yanls bat basnn-
da, rana ynelik youn bir kampanya balatl-
mtr.
ran ise nkleer politikasnda, nkleer silah ve
nkleer enerji arasnda ayrmn dikkate alnmas
gerektiini vurgulayarak, nkleer enerjiyi; bar-
l amalarla kullanma hedefi dorultusunda,
teknolojik gelimede, tp-tarm alanlarnda ve
zellikle elektrik enerjisi retiminin temeli olarak nitelendirmekte, uranyum
zenginletirme faaliyetinin nkleer silah elde etmek hedefi dorultusunda ol-
madnn altn izmektedir.
4
Ancak rann, aklam olduu nkleer enerji-
yi gelitirme programnn samimiyeti asndan, masum olmadn gsteren,
en azndan bir dizi ihmalleri bulunduu, Nkleer Silahlarn Yaylmasnn n-
lenmesi Antlamasnn (NSYA) yrtlmesinden ve denetiminden sorumlu
olan UAEAnn Genel Direktr El Baradei tarafndan aklanmtr.
ran, uluslararas balaycl olan NSYAy 1 Temmuz 1968 tarihinde im-
zalam ve 2 ubat 1970 de onaylamtr. Antlamann birinci maddesi; nk-
leer silaha sahip devletlerin, nkleer silaha sahip olmayan devletlere hibir e-
kilde nkleer patlayc veya bu patlayclarn yapmnda kullanlabilecek mad-
de, teknoloji, bilgi, vs. vermemesini; ikinci maddesi ise, nkleer silaha sahip
3 Peter Crail, Jean du Preez, IAEABoard Deplores Irans Failure to Come into Full Compli-
ance: Is Patience with Iran Running Out?, 2004. http://www.nti.org/e_research/e3_48a.html
4 Joby Warrick, Iranian Nuclear Plans Found; U.N. Teams Discovery Raises Doubts about
Tehrans Vow of Candor, Washington Post, 13 ubat 2004
Nkleer reaktr
1968'de ABD tarafndan
kurulan ran'n nkleer
faaliyetlerinin nne u
an en byk ta ABD
koymaktadr. 1979 ran
devrimi ve eski ABD
Bakan George Bush'un
er ekseni tanmlamas
ran'n u an ABD iin ne
ifade ettiini aka
ortaya koymaktadr.
Nkleer ran ve Gergin Ankara
Selim Sunal
21. YZYIL
[42]
Nisan 10 Say: 16
olmayan devletlerin hi-
bir ekilde nkleer patla-
yc veya bunlarn yap-
mnda kullanlan madde,
teknoloji, bilgi, vs. edin-
mek ynnde giriimde
bulunmamasn emret-
mektedir. NSYAnn 9.
maddesinde ise, 1 Ocak
1967den nce nkleer
silaha sahip olan lkeler;
yasal olarak Nkleer Si-
laha Sahip Devlet, dier
lkeler ise Nkleer Sila-
ha Sahip Olmayan Dev-
let olarak tanmlanmtr.
Antlamaya taraf olan ve
henz nkleer silahlara
sahip olmayan devletler,
nkleer silah retmeyi ve
elde etmemeyi ykm-
lenmilerdir.
5
Ancak,
1993 ylnda NSYAdan
ekilen Kuzey Kore, ilk
nkleer denemesini Ekim
2006de, ikincisini ise,
Mays 2009de gerekle-
tirmitir.
rann uranyum zenginletirme ve dntrme tesislerini tamamlamas ha-
linde ise, nkleer silahlanma asndan gri blge oluturaca ve tesislerini
UAEAdenetimine asa bile, (Kuzey Kore rneinde olduu gibi) NSYAnn
istedii zaman askya alabilecei ve UAEA denetilerini lkeden kardktan
sonra, nkleer silah iin gerekli olan malzemeyi ok ksa bir srede retebile-
cei ne srlmektedir.
ABDnin nndeki Soru: Nkleer bir ranla Nasl Yaanr?
rann nkleer tutkusunun tek nedeni srail deildir. zellikle, Irakn iga-
linin ardndan blgeye yerleen ABD ile birlikte artan ve slami rejim asn-
dan yaamsal tehdit alglamas boyutuna kan gvensizlik hissine ek olarak,
5 Nkleer Silahlarn Yaylmasnn nlenmesi Antlamas iin Bkz. Birlemi Milletler Web.
Sitesi http://un.org/depts/dda/treaty/
21. YZYIL
[43]
Nisan 10 Say: 16
saygnlk ve bask arac, nkleer faaliyetlerinin en nemli nedeni olarak grl-
mektedir. Prestij, rann nemli bir karakteristik zellii olan ulusal onurunu
yanstmaktadr. Siyasi yelpazede ekonomisi, toplumu ve siyasi olgunluu a-
sndan ok daha aa grdkleri komu Pakistann daha ileri askeri teknolo-
jiye sahip olmas, ranllar iin kesinlikle kabul edilemez bir durumdur. rann
nkleer seenei deerlendirmesine neden olan ikinci faktr, bask aracdr.
Tahrandaki birok kii iin, uygun bir nkleer programa sahip olmak, lke-
nin Washingtonla pazarlk konumunu glendiren en nemli etken olarak g-
rlmektedir.
6
Bu olgu, rann yaam alan ile dorudan ilgilidir ve nkleer tut-
kusunu anlalr klmaktadr.
Bu noktada dnya kamuoyunun zihnini megul eden soru; rann nkleer
programnn sonulanmas (atom bombas elde etmesi) durumunda, rann po-
litikalarnda ne gibi deiiklikler yaanabileceidir. ABDnin blgesel politi-
kalarndaki deiim ne olacaktr? ABD ve srail, nkleer silaha sahip bir ran
kabul edecek midir? Nihayet, ABD ve srail, ran ile muhtemel bir sava g-
ze alabilecek midir?
6 Zbigniew Brzezinski/Robert M. Gates, rann Zaman Geldi, 2004, ss. 42
Nkleer ran ve Gergin Ankara
Selim Sunal
21. YZYIL
[44]
Nisan 10 Say: 16
ran ile ABD arasnda devam eden sre, bir dnem yaanan Kba Fze
Krizinin
7
ar ekim hali olarak deerlendirilmektedir. Bununla beraber,
Ortadounun muhtemel bir savan iine srklenmesi ABDye kar sala-
mayacaktr. Aksine, blgenin istikrarszlatrlmas ve dnyann byk bir b-
lmnn enerji kayna olmas nedeniyle, tahmin edilemez ve sra d ykc
sonular da beraberinde getirecektir.
8
Dier bir endie ise, rann nkleer te-
sislerinin ABD-srail tarafndan vurulmas durumunda, rann nkleer reakt-
re yakt yklemesi ve reaktrde test almalarna balama zaman ile ilgilidir:
Bu ilemden sonra kacak sz konusu bir sava, ok ciddi radyasyon tehlike-
sine yol aabilir.
Bu kayglarn yan sra, Washington ile Tahran arasndaki dmanln tuhaf
bir istikrar sz konusudur. ki devlet arasnda
yaklak eyrek asrdr srmekte olan blgesel
gerilim, adeta istikrarn bir sembol haline gel-
mitir. rann Rusya ve in ile yapm olduu
anlamalar elini glendirmektedir. yle ki ran,
enerji ihra eden bir lkedir ve dnyada kantlan-
m petrol rezervlerinin yzde 8.5ini, doal gaz
rezervlerinin ise yzde 14.5ini elinde bulundur-
maktadr. in, rann gneyindeki doal gaz ya-
taklarnn gelitirilmesi konusunda Tahran yne-
timi ile anlamaya varm; 4,7 milyar dolarlk
Gney Pars projesi kapsamnda Petro Chinann
Mart 2010da doal gaz karmaya balayacan
duyurmutur. Bu anlamayla in, rann en ok d ticaret yapt lke konu-
muna ykselmitir.
Bu iliki modeli, ABD asndan sorunun sava yolu ile zmn zorla-
trm ve hatta nkleer bir ran ile yaamann yollarn aratrmaya balamtr.
Bu aamadan itibaren nemli olan, rann oluturduu nkleer tehdidin nasl
anlald deil, mevcut plann nasl deitirileceidir.
Bu gre gre; (1) rann nkleer silahlara sahip olmas ncelikle ABD
iin deil, komular iin bir tehdit oluturacaktr. Washington, El Kaide gibi
rgtlere yataklk eden otokratik Arap rejimlerini rann nkleer silahlarna
kar korumas karlnda, bu lkelerden ekonomik, politik ve sosyal alanda
reforma gitmelerini isteyebilir. (2) Oluturduu nkleer kalkanla Ortado-
unun koruyucusu haline gelecek olan ABD, OPECin kartelini krabilir. Bu
7 Dnyay nkleer kaosa ve nkleer dehetin eiine getiren Ekim 1962 Kba Fze Krizi: So-
uk Sava dneminde, ABD ile SSCB arasnda yaanmasna ramen, Trkiyeyi kontrol d-
nda nkleer harbin hedefi haline getiren ve ulusal gvenliini pazarlk konusu yapan ger-
ginlik dnemidir.
8 Zbigniw Brzezinski, Amerika ve Dnya, s. 78, Profil Yaynclk, ubat, 2009
Tahrandaki birok kii
iin, uygun bir nkleer
programa sahip olmak,
lkenin Washingtonla
pazarlk konumunu
glendiren en nemli
etken olarak grlmek-
tedir. Bu rann nkleer
tutkusunu anlalr
klmaktadr.
21. YZYIL
[45]
Nisan 10 Say: 16
sayede petrol retim miktar ve fiyatlar zerinde kontrol salayan ABD, her
yl milyarlarca dolar tasarruf edebilir. (3) srail, rann nkleer program do-
laysyla kendisini tehdit altnda hissetmesi, yllardr tkanm durumda olan
Ortadou bar grmelerine yeniden hz kazandrabilir. Buna karn sra-
ille Filistinliler arasnda bar salanmas, Tahrann sraile ynelik tehditle-
rinin de zayflamasn ve blgedeki gerginliin sona ermesini beraberinde ge-
tirecektir. (4) ABDnin nkleer tehdit altna girecek Ortadoulu mttefikleri-
ne silah ve mhimmat ile eitim ve danmanlk salamas, hem mevcut itti-
fakn gelitirilmesini salayacak, hem de savunma sanayisine hz kazandra-
caktr. (5) ABD, blgedeki otokratik rejimlere dolar akn kesebilir; Was-
hington bunu sadece petroln fiyatn aa ekerek ve silah ihracatn artra-
rak deil, gvenlik salad lkelere bu gvenliin bedelini deterek yapa-
caktr. Uzun vadede ABDnin terrle savanda
zafere ulamas, Irak ve Afganistandaki sava-
lara akan milyarlarca dolardan tasarruf edilmesi
anlamna gelecektir
.
9
rann nkleer gce ulamas halinde ise, bl-
gesel yeni dinamikler oluacak, Suudi Arabistan
ve Irak, ran korkusuyla blgedeki daha kk
lkelerle ibirliine gidebilecektir. ABDnin Av-
rupal mttefikleri ve hatta in ve Rusya bu ko-
ullar altnda ranla kurduklar ticaret ilikilerini
bir kez daha gzden geirebilecektir. ran, uranyum zenginletirme program-
nn ABDlilerin yreklerine korku salacan dnyor olsa bile, yeni duru-
mun Ortadouda ABDnin etkisi ve etkinliinin yeniden douu anlamna ge-
lecektir.
Trkiye Nkleer rana Hazr m?
Trkiye ile ran arasnda tarihi sre ierisinde corafi, kltrel, i ve d
politika etkileri bakmndan dnemsel inili-kl ilikiler yaanmtr. Bu
ilikiler, her iki lkenin i ve d politikalarn etkilemekle birlikte, tarihi tec-
rbe birikimine dayal olarak aklc politikalarla almtr. ki lke arasnda va-
rolan olumsuzluklar, zellikle ABDnin Irak igal etmesinin ardndan azalma
gstermi, blgesel, ekonomik ve politik ilikileri gelimitir.
Trkiye, blgesinde nkleer silahlara kardr. Ancak, nkleer teknolojinin
barl amalarla kullanmnn herkesin hakk olduunu savunmaktadr. Bu
dorultuda Trkiye, rana yaptrm uygulanmamas ynnde ABD ile youn
9 Adam B. Lowther, Irans Two-Edged Bomb, http://www.nytimes.com/2010/02/09/opini-
on/09lowther.html
ran'n in ve Rusya ile
kurduu yakn ilikiler,
ABD asndan sorunun
sava yolu ile zmn
zorlatrm ve hatta
nkleer bir ran ile
yaamann yollarn
aratrmaya balamtr.
Nkleer ran ve Gergin Ankara
Selim Sunal
21. YZYIL
[46]
Nisan 10 Say: 16
bir diplomasi yrtmekte, ABD ile ran arasnda giderek ykselen nkleer tan-
siyonu drmeye almaktadr.
Uluslararas Atom Enerjisi Ajans Genel Direktr El Baradeiin rann
nkleer tesislerinde kullanaca yakta ilikin olarak, Trkiye, zenginletiril-
mi uranyum iin takas merkezi olabilir nerisi, ABD, Fransa, ngiltere, in,
Rusya Federasyonu ve ran tarafndan kabul grm, Bat ile ran arasnda
Trkiye zerinden gereklemesi ngrlen takasn, Trkiye asndan da
memnuniyetle karland yetkili azlardan ifade edilmitir. Ancak, 21 Ekim
2003de, ngiltere, Fransa ve Almanyann ran ile yapt grmelerin ardn-
dan yaynlanan Tahran bildirisi
10
gz nne alndnda, grmelerin ayn
baarszla uramasndan endie edilmektedir.
Takasn ne ekilde yaplaca ynndeki devam eden grmelerin, Birle-
mi Milletler tarafndan rana yaptrm uygulanmasnn nnn kesilmesi ve
bu yntem ile rann zaman kazanmaya alt dnlmektedir. Bu sebep-
le, Trkiyenin son dnemdeki ABD ile ran arasnda yapm olduu arabu-
luculuk giriimlerinin yan sra, konunun BMye tanmas halinde Trki-
yenin gsterecei tutuma ynelik de basklar artmtr.
Bu giriimlere ramen rann nkleer programnn, blgede kendisine bi-
tii roln nemli bir paras olduu gz ard edilmemelidir. rann nkleer si-
lah yapabilecek nkleer teknolojiye ve bilgiye sahip olmas, blge lkeleri,
zellikle srail, Krfezdeki Arap lkeleri ve hatta Trkiye iin de endie ve-
ricidir. ran, elde edecei bu yetenek ile, blgesel ve uluslararas politikada eli-
ni glendirecektir. Nkleer gc elde etmi bir ran iin Trkiye, birinci n-
celikli olmasa bile, nkleer silah tehdidine maruz kalacaktr.
Nkleer silaha sahip bir ran, blgesel hiyeraride de Trkiyeden bir basa-
mak yukar kacaktr. rann, bu silahlar Trkiyeye kar kullanmak isteme-
dii ve hatta istemeyecei kabul edilse bile, gelecek yllarda ran ile yaana-
bilecek muhtemel bir sorun karsnda ran, mdahale edilemez bir lke ha-
line gelecektir. Trkiye ise, baka birok imkanna ramen, stratejik olarak s-
radanlaarak blgesel bir g olma iddiasn kaybedecektir.
Trkiyede Ortadou kaynakl tehditler konusunda yaplan almalar, nk-
leer balk olmasa bile, rann balistik fzelerinin Trkiyenin gvenlii iin
bir tehdit oluturduunu gstermektedir. Trkiyenin nemli bir ksm sz ko-
nusu fzelerin menzili iindedir ve ranla Trkiye arasnda bunlarn kullanm
ya da kullanma tehdidini tetikleyecek sorunlar mevcuttur veya ilave yeni so-
runlar domas muhtemeldir. yle ki, nkleer gc elde etmi bir rann, Or-
10 ran uranyum zenginletirme ilemine ara vermi, Avrupallar ise rann barl nkleer tek-
noloji hakkn tanm ve rana yardm etmeyi ykmlenmilerdir. Ancak, Avrupa ykml-
ln yerine getirmeyince, ran 2005te zenginletirmeye yeniden balamtr.
21. YZYIL
[47]
Nisan 10 Say: 16
ta Asya ve Kafkasyada etkinliini ciddi ekilde arttrmas ve Trkiyenin
enerji politikalarn etkilemesi sz konusudur. Bu durum, blgedeki gvenlik
sistemini daha da karmak hale getirecektir. Bununla birlikte, rann nkleer
program sebebiyle yaanan veya muhtemel yaanacak sorunlar, Trkiyenin
barl amal nkleer teknoloji transferinde zorluklarla karlamasna neden
olacaktr.
Dier yandan, Kuzey Irakta bamsz bir Krt varlnn oluumu ve PKK
ile mcadelede ABDnin yava ve yetersiz kalmas, Trkiyenin gvenlik ve
savunma politikasnda zafiyete yol amaktadr. Bu durum, Trkiye-ran iliki-
lerinde zorunlu ibirlii srecini beraberinde
getirmektedir. Bunun en somut rnei, son d-
nemde PKK terr rgtne ynelik yaplan ibir-
liidir. Ancak Trkiye, ran ve Suriye Irakn top-
rak btnlnn bozulmasna ynelik duyarll-
n ortaya koymasna ramen, ortak bir Krt politi-
kas gelitirme ynnde gerekli ibirlii gelitir-
me iradesini gsterememilerdir. nk, her
lkenin Irakn toprak btnlnden ne anladk-
lar ve kimin tarafndan bozulmasna kar olduk-
lar noktasnda, aralarnda derin ayrlklar vardr.
rnein; Irakta bir ii devletin kurulmasna
rann itiraz yoktur. Hatta, Suriyenin bile iine
gelmektedir.
Bu farkllklara ramen blgede gl bir Tr-
kiye-ran ilikisi, ABDnin amacna hizmet etme-
se de, zellikle Kuzey Irak ve Irak politikasna
ilikin birok konuda Trkiye ve ran, ABDden farkl dnmektedir. Bu i-
birliinin ne kadar sreceini ise, rann nkleer program ve Irakn gelecei
zerindeki g hesaplar belirleyecektir. Bu hesaplarn arasnda, rann nkle-
er bir g olmas da vardr. rann direnci, kararll ve Rusya-in-ran ge-
nindeki iliki yumanda, ABDnin rana ynelik bir harekat gze alamaya-
can dnenler az deildir. Nitekim ran, %3 geen oranda uranyum zen-
ginletirme ilemini baardn ve %20 zenginletirme almalarn balatt-
n dnya kamuoyuna ilan etmitir. ayet, rann niyeti nkleer silah elde et-
mek ise, hedefe giden yolda en nemli aamay gemi, hatta yolu yarlam-
tr.
ABD Bakan Barack Obama, rann nkleer silah sahibi olmas durumun-
da, zaten kark olan Ortadouda bir silahlanma yar balayabileceini ifa-
de ederek, Endiemiz, rann bizi, srail gibi mttefiklerimizi ve komular-
n tehdit edebilecei deildir. Gerek endie; rann nkleer silaha sahip ol-
mas, blgede silahlanmay tetikleyebilir. Msr, Suudi Arabistan, Trkiye gibi
rann, nkleer
silahlar Trkiyeye
kar kullanmak
istemeyecei kabul
edilse bile, ran ile
yaanabilecek
muhtemel bir sorun
karsnda ran,
mdahale edilemez
hale gelecektir. Trkiye,
stratejik olarak
sradanlaarak
blgesel bir g olma
iddiasn kaybedecektir.
Nkleer ran ve Gergin Ankara
Selim Sunal
21. YZYIL
[48]
Nisan 10 Say: 16
lkeler, kendilerini nkleer silah konusunda zorunlu hissedebilir. Bu durum-
da, dnyann en krlgan blgesi tepeden trnaa silahlanr ve potansiyel bir fe-
laketin reetesi kar eklindeki demeciyle aka vurgulamaktadr. Bu varsa-
ymn reetesi; Ortadouda felaketle sonulanabilecek bir sava ya da yeni bir
Souk Sava demektir. Blgede nkleer silah sahibi srail, Rusya, ran ve
blgedeki s ve askeri varlyla ABD, dengeleyici unsurlar ok az olan bir
souk savan habercisidir.
Trkiyenin ABDden bamsz politikalar gelitirme iradesini sakl tuttuu
lde blgedeki etkinliinin artmas sz konusudur. Bu nedenle Trkiye, bl-
gesel politikasnda ABD-srail politika ve stratejilerinin bir paras olmamaya
zen gstermelidir. Ortadouda geni apl bir barn gereklemesinin
nndeki en nemli engel, hala srailin uzun vadeli hedefleri ve bunlarn
ABD tarafndan destekleniyor olmasdr. Trkiyenin en nemli kar, blge-
sel istikrardr. Trkiye, olumsuz gelimelere gebe sz konusu sorunun, sava,
nkleer gce ulam bir ran ya da uzun dnemli bir belirsizlik yaanmasn-
dan en ok zarar grecek lkedir. 21. YZYIL