FERDINAND DE SAUSSURE

ADA FELSEFE KURAMLARI DERS FNAL DEV

10 HAZRAN 2014
OKAN KK
701343001
FERDNAND de SAUSSURE
Saussure 26 kasm 1857 den cenevrede dnyaya geldi. 15 yanda ana dili
franszca nn yan sra almanca ingilizce latince ve yunanca biliyordu. 1872 de her
dilin temelinde iki ve nszl kkler bulunduu iddias ile zamann nl
dilbilimcisi ve aile dostu Adolphe Pictet gitti ve ondan byk vgler kazand. Bir
sre sonra cenevrede niversite eitime balar ve sanskrite renir. Daha sonra
Dillerinde nllerin lk Sistemi zerine Bir nceleme isimli almasn yaymlar.
Litvanya ve parise de giderek almalarna devam eder. Ancak 1891 de bilinmeyen
bir sebepten cenevreye geri dnyor.
Burada alkol alkanl ve kendisi ile ayn dzeyde olmayan bir kadnla
yaad ilikiden dolay olduu dnlerek uzun biir sre sessiz kalyor. Fakat
1907 yl ocak aynda Genel dilbilim dersleri vermeye balayarak sessizliini
bozuyor. Bu derslerde 20. Yzyln dil devrimini gerekletiren konular
temellendiriyor. 22 ubat 1913 te vefat eden Saussure bu derslerini
kitaplatrmamtr. Dersleri alan iki rencisi ders notlarn toplayarak bugn
elimizde bulunan Genel Dilbilim Dersleri kitabn 1916 ylnda yaynlyor. Kitap
dnyada dile olan bak temelden deitirmesinin yan sra semiolojinin de temelini
atarak toplumsal bilimlere yepyeni bir yaklam kazandrmtr. Saussure den sonra
toplumsal bilimler eskisi gibi olmamatr. Kitap birok dile evrilmi ve bugnde
zerine birok alma yaplmaktadr.
Dilde Devrim: Dizelge anlayndan Dizge anlayna
Ferdinand de Saussuren Dil zerine grleri 20. yy n hemen banda
devrimsel bir dnme tekabl eder. Dile dair kavraymz temelden deiir.
Bunun sebebi saussuren dilbilim aratrmalarnda grd bir eksiklii ele
almasdr. O, bir bilim dalnn nesnesini belirlemeden yntem kuramayacan
dnmektedir. Bu yzden dilin ne olduunu mahiyetini sorgular. Buda felsefece bir
itir ve bu gne kadar bu denli ele alnmamtr.

Platon dan beri filozoflarn dil hakkndaki grleri, onu dnmeye eitlemek
ve dnmenin de olgular ile mtakabiliyetini aratrp bu dncenin adlandrlmas
ile snrlamtr. Saussuree kadar dil darda hazr bulunan blmlenmi dnyann
adlandrlmas olarak grlyordu ve dil zerine almalar ise dnce ve nesne
rtmesinin nasl olduunu aratrrken, dnmeyi inceleyen mantk, psikoloji gibi
bilimlerin yntemlerini kullanyordu. Saussure ise dilbilimin nesne olarak dili alan
bir bilim olmak istiyorsa dili zerk bir varlk olarak almak gerektiini savunarak
dilin neliine ynelip onu bu alanlarn dna tamaya almtr.
Saussure ncesi dile yaklam nesne ile rten adlarn bir dizilimi olarak
dizelgeci gr olarak adlandrlmaktadr. Dizelgeci grn temel dil sorunu nesne
ile dncenin ve szcn arasndaki ba aklamakt. Platon ve aristotelesten
balayarak dnce tarihine baktmzda dnce ve varln rtt varsaymn
hatrlarz. Dncenin yasalar varln yasalardr ki eer varolanlar doru bir
ekilde dilde yanstr, akln yasalar ile bunu ifade edersek doru konumu
oluyorduk. Burada dikkat edilmesi gereken ilk nokta dizelgeci grn varln,
varolanlar olarak zaten hazr ve nazr bir ekilde bizim adlandrmamz beklediidir.
Saussure bu yaklamn yanl olduunu vurgular, nk Dil den nce
dnyann hazr bir snflanmas sz konusu deildir. Bu yzden dnya hazr ve nazr
karmzda deildir. karmzda hazr ve nazr olan Dildir. Varlk kendi halinde iken
varolanlara ayrlm deildir. ayrmlar dilde buluruz, dnyann kendisinde deil. dil,
nden kendi eklemlenmesi ile varolanlarn ayrmn bize sunar. Farkl dillere
baktmzda bu dillerin dnyay nasl farkl biimlerde snfladn grrz. Bu da
bize var olanlarn nceden kendinden snfl olarak bizi beklemediini, onlarn
snflanmasnn bir imkan tadn gsterir.
AD (SES)
NESNE
(DNYA)
KAVRAM
(DNCE)
kinci olarak dizelgeci gre gre szler anlamn eylere tekabl ederek alr.
eylerin yasalar dilin ve dncenin yasalar ile rtr. Ama dnyay nasl hazr
buluyorsak onu en iyi ekilde dile dkmektir. Saussure bu noktada dizelgeci
yaklamn dilin zerkliini tanmadn syler. Halbuki dilin yaps kendisine isel
olmak anlamnda zerktir. Bu yap, dncenin ya da verili olgularn yapsnn bir
yansmas deildir. nesnenin ve onun yaps ile dil arasnda bir ncelik sz konusu
ise gr as,yani dil, nesneyi yaratmas anlamnda nce gelir.
Dizelgeci yaklam dile gramatik adan yaklar ve dnmenin yasalarn
aratran mantk bilimini kullanr. Yukarda deindiim gibi bu bak asnn ortaya
kmasnn sebebi mutakabiliyeti grtr. Ancak saussuren yapt devrime
tamda buradan gemek mmkndr. Saussure dilin nesneye bal olmadn onun
kendi iinde zerk bir yap olduunu ileri srer. Ve dilbilimin yntemi mantk
ve/veya psikoloji olamaz. Bylece de onun yntemini belirlemek dilin ne olduunu
belirlemeye bal olarak, mstakil bir dilbilimin kuruluuna geer. Derslerinde ele
ald konu genel dilbilimin nesnesini ve yntemini ortaya koymaktr.
Saussuren yaklamna dizgeci yaklam diyebiliriz; nk o dili bir
dizge(sistem) olarak grr. Dil kendi ierisinde zerk bir yapdr. Toplumsal bir
mahiyet ile dnyay ve biz bireyleri kuran bir dizgedir. Bu dizgeyi anlatmaya dilsel
yapnn birimi olan gstergeye getirdii farkl yaklam ile balayacaz. Saussure
devriminin temeli, dilin temeline yerletirdii gsterge kavram ile balar.
Gsterge:
Yukarda ki emada saussure ncesi dil grnn dilin birimine dair grn
temsil etmeye altm. Bu gre gre dil, dnya-kavram-ad lemesinin
rtmesine dayanyordu. Ve dilsel aratrma bu ksml birimin arasndaki
ilikileri aratryordu. Ancak bu aratrmann birim grnde temellenen skntdan
dolay mantk ve/veya psikolojik yntemleri kullanarak olutuuna deinmitik.
Saussure ise gsterge olarak isimlendirdii dil birimini dnyadan koparr.
Bunun dnyann dili skaladn anlamak yanl olur. Saussurenn amac dili
dilbilim tarafndan incelenebilecek, ve dilbilimi mstakil bir bilim yapacak olan
nesnesinin zerkliini ortaya koymaktr. Dilin zerklii dilin birimi olan bu gsterge
kavramda yatar. Saussure gstergenin dilsel olarak verili oladuunu syler. O ad ve
dnce nin bir araya gelii ile gstergeyi oluturduunu, dnyann verili olmayan
mahiyette oluundan dnyay blen ve anlamlandran ksmn bu gsterge olduunu
iddia eder. Yani, gsterge bir ses imgesinin bir kavram ile birlemesinden oluan
yapdr. Saussure ses imgesini gsteren kavram ise gsterilen olarak isimlendirir; bu
ikisinin birliktelii ise gstergeyi oluturur.
Gsterge de gsterilen olan kavram dnya ile rttrlmeye allmaz.
Gsterilen varolan imler diyebiliriz. nk dnyay farkl dillerde farkl ekilde
blnmesinin kayna burada yatmaktadr. Kavramlarn ierikleri farkldr. Ancak
buradan gsterilenin birim olduu sonucunu karmak yanltr. Dilde gsteren ve
gsterilen her daim birlikte bulunur. Burada nemli olan adn yani gsterenin
gsterileni imlediidir, nesneyi deil.
Gsteren ve gsterilen toplumsal uzla ile bir araya gelir. Bu aktr nk
aa kavram ile onun iitsel gstereni a--a- sesleri keyfi olarak bir araya gelir.
ngilizcede t-r-e-e sesi ile trke a--a- sesi arasnda bir benzerlik yoktur; ama
imledikleri kavramlar benzerdirler. Buradan saussure gsteren ve gsterilen
arasndaki ilikinin tamamen keyfi olduu sonucunu kartr. Topluluun
ounluluunun kullanm ile bir tr uzlam ile ortaya kmaktadr gsterge.
Gsterge saussure gre dilsel birimdir. Gsteren ve gsterilen ayrm yapmtr.
Bu ayrm sanki gstergeninde birimleri olduundan dilsel birimin gsterge olmad
gibi bir yanlgya drebilir bizi; ancak saussure gsteren ve gsterilenin
birlikteliini bir kadn iki yzne benzeterek ayrlamayacaklarn anlatmaya alr.
Dil de gsteren ve gsterilen birbirlerine skca baldr. Keyfi bir zorunluluu koar
diyebiliriz.
Dilin tm gereklii gstergeseldir. Gsterde gereklikten bamsz bir dil
dzenini belirler ve dili, ses ve dnce arasnda ba olarak konumlar.
1
Yani
gstergenin doasn bu ekilde belirlemek dilin kendi bana zerk bir yap
olduunu ortaya koyar; ve bu yapnn temelinde gsterge bulunmaktadr.
Gsterge sadece dilin deil toplumsal bilimlerin ou iin geerli bir bilimdir.
Taylan altuun da deindii gibi saussure ile birlikte szck ile szcn anlamn
oluturan ey arasndaki balanty konu edinen semantik bak asndan, gstergeyi

1
Altu, Taylan, Dile Gelen Felsefe, YKY, 2001, ss 177
ve gsterge dizgelerini inceleyen semiolojiye devrimsel bir gei yaanmtr.
2

Saussuren de dedii gibi Semioloji, yani gstergebilim, gstergelerin zniteliini,
hangi yasalara bal olduunu retecek bize. Dilbilim, bu genel nitelikleri bilimin
bir blmnden baka bir ey deil. Onun iin, gstergebilimin bulaca yasalar
dilbilime de uygulanabilecek.
3
Bylece saussuren izinden giden birok dnr
toplumsal kltrel olaylar gstergebilim ile yorumlamlardr. nsann anlam katt
her yerde gsterde vardr ve gstergenin olduu yerde ise dizge vardr.
4

nsann anlam rettii her alan gstergebiliminin alanna girmesi saussure
dilbilim incelemesi yaparken bu alanlarn yntemini ve nesnesinide belirleyen bir
konuma getirmitir. Dizge gstergelerden olumaktadr ve bu gsterge toplumsal
uzlam yoluyla gsteren ve gsterilen arasndaki keyfi baa dayanr. Gstergebilim
sayesinde birok dnr kltrel dizgeleride bu yntemle incelemitir.
Dilbilimin nesnesinin belirlenmesi
Yukarda anlattmz dil tasvirinde birtakm glkler ortaya kmaktadr. Dil
toplumsal olarak verili olduundan ve bir gr, yap sunduundan dolay bu
grn dna kma diye bir ey sz konusu deildir. dil incelemesinde
zmlemeden nce gelen hibir nesne yoktur. Byle nesnelerin var olmay
dayanak noktas eksiklii dourur. Dil, Dilsel olgularn nesnel sabitlikleri olmad
iin bu olgulara dayanmaz. Dilbilimde dil bir btn olarak hem gstergeler hem de
bu gstergelerin sistemli rgtlenii ierisinde ele alnmaldr. Ancak bir dili
zmlerken bamsz deilizdir. Yine baka bir yap ierisinden bu yapya
yaklarz. Kanlmaz olarak benimsenen bak as nesnesini yaratr. Ancak
dilbiliminin nesnesini belirlemek ve yntemini ortaya koymak mmkndr.
Sz ve Dil ayrm
Dil yetisi konuabilmeyi imler. Ancak biz insanlar konuurken hem kurumsal
anlamda bir dili kullanrz hem de zgr bir ekilde bu kurumun olanaklarndan
faydalanarak ifadelerde bulunuruz. Saussurede dil bilimin konu edindii nesne
kurumsal/toplumsal dilken, sz yani bireylerin bildiriim iin dili kullanmasna

2
Altu, Taylan, Dile Gelen Felsefe, YKY, 2001, ss 177
3

3
Saussure, Ferdinand, Genel dilbilim dersleri (ev: Berke Vardar), Birey ve Toplum yaynlar,1985, ss 37
4
Aktaran taylan Altu culler jonathan 95
szdr. Saussure bu ayrmda dili incelenebilir bir yap olarak biimsel bir sistem
olarak sunar. Bireylerin kendini ifade iin hazr olarak bulduklar dili kullanmas ile
konutuklarn ve bireyletiklerini; dilin ise bireylerin zihinlerinde var olarak
devamlln saladklar grndedir. Dil bireylerin zihinlerinin bir toplam olan
formel bir sistemdir.
Dilbilim toplumsal nitelikli dile ynelerek, bunu dil yetisinin btn dier
gereklemelerinin kural, ilkesi saymas gerekir. Bylece heterojen dil yetisi
ierisinde hem kendine yeten bir btn hem de bir snflandrma ilkesi olan bir nesne
edinmi oluruz.
5

Dil dil yetisinin toplumsal bir rn olarak bireylerin konuabilmesine yarayan
zorunlu uzlamlar salayan biimdir. Dil bir anlama rn olduundan, bu rnn
birimlerinin znitelikleri zerine tartmak gereksizdir. Dilbilimci dikkatini dilin
birimleri ve rgtleniine rahatlkla verebilir. stelik insanlarn konuma yetisi temel
tekil etmez, temelde insanlarn gsterge kurma yetisi yatar ki birey bu gstergeleri
toplumdan alr. Dil dil yetisine birlik verir. Bu sebeplerle dilbilim toplumsal olan dil
ile ilgilenir.
Sz evrimi
Sz ile dil arasndaki ayrma biraz daha deinerek bireyler aras konumaya
deinir saussure. Ona gre iki insan konuurken toplumsal dile bir bildiriim iinde
yle baldr: iki kiiden biri bir dncesini dile getirirken beynindeki kavrama
denk gelen sesi kartr bu ses kardaki kiinin kulana arpar ve sese bal olan
kavram getirir. ki insann beynindeki kavramlarn yaklak olarak ayn olmas
topumsal bir uzlann varlndan kaynaklanr. Yani konuma ncesinde her iki
insanda da ayn gstergelerin bulunmas gerekir. Her insan konutuu dilin bir
blmne ve konuma kurallarna sahiptir. Ancak sadece bir blmne sahiptir.
Daha ncede sylediimiz gibi dilin dil yetisinden bamsz olan biimsel varl
burada yatmaktadr. Bir dil onu kullanan insanlarn tamamnn beyninde olan
szlerin toplamdr. Yani sz ve dil tam olarak ayrlamaz, ancak dil bir biim olarak
var olur. Sz ise dilde bireyin zgrlk alan olarak ortaya kar.

5
Altu, Taylan, Dile Gelen Felsefe, YKY, 2001, ss 180
Dil hibir bireyde eksiksiz olarak bulunmaz, dil ancak toplumda eksiksiz
olarak bulunur. Bireyler belli saylarda gstergeleri, dilbilgisi yardm ile
rgtleyerek konuurlar. Dilin toplumsall ortak gstergelerin uzlamllnda
yatmaktadr. Dilin dizgesellii ise gstergelerin dilbilgisi ile o dile has bir ekilde
rgtleniidir. Gstergeler saussure n armsal ve dzenleyici yeti dedii bir
yeti ile dizgeselletirilir/rgtlenirler.
Dil yetisinde dilin rol edilgindir. O bireyin belleine edilgin bir ekilde
aktarlr, yani dilin almlanmasnda kiinin bir ilevi yoktur. Ancak sz etkindir. Sz
dilden ayrmak; toplumsal olguyu bireysel olgudan ve zsel olan rastlantsal olandan
ayrmak demektir.
Dil ve aslnda gstergebilimin irdeleyecei btn alanlar birey stdr.
Birey onu ne yaratabilir ne de deitirebilir. Bir dilin ileyiini anlamak iin nce
onu edinmek gerekir. Henz bilmediimiz bir dil bize ses btnlkleri gibi gelir,
ancak onu rendiimizde seslerin ayrmna ve bu seslerin gnderimde bulunduklar
kavramlarn ayrma ahit oluruz. Dil bu anlamyla kurallar nceden belirlenmi bir
oyun gibi zerktir. Biz bir dili renirken onun zerine dnmeyiz, onu edilgin
olarak almlarz. Ne bir ndnm ne de dnm yoktur. Bu haliyle dil bir tr kod
zellii tayan biimsel bir gerekliktir.
Sz bireyin kendini gerekletirme edimidir. Birey dilsel kodlar kullanarak
kendi dncesini ifade eder. Dilin biimsel olduunu sylemitik. unu ekleyelim.
Dil sz ile yaar; sz dilin yaamdr. Sz dilin kullanmnda bireyin zgrln ve
yaratcln seslendirir.
Sz de bireyin zgrl cmle kurarken gstergeleri dizmesinde yatar. Ancak
saussure cmle kurmay hem dilin belirli yaplarndan kaynaklanan hem de bireyin
ifade ederkenki yaratclndan kaynaklanan bir birim olarak sunar. O bazen dilde
belirlenmi bazende sz de yaratcln etkisi ile oluturulmu bireydir.
Gstergelerin diziminde dil ile sz arasndaki dalgalanma ortaya kar.
Sz ve dil ayrmnda saussure, bu ikisinin birbirlerini gerektirdiklerinin altn
izer. Soyut dil dizgesi potansiyel olarak vardr ve gereklie dklmesi iin sz e
muhtatr. Birey dil btnnn belli bir blmn konumasnda ve zihninde
eylemsel klar. Her ikiside dil yetisi iinde var olmaktadr.
Dilin toplumsal kristallemesi sz dolam sayesinde olur. bir kavram ve bir
ses imgesi, nce bir sz ediminde birlesinler ki, birbirlerine balanabilsinler. Dil
sz aracl ile deiebilir. Belli toplumsal gruplarn yeni gstergeler oluturmas ile
dili deitiriler.
Dil ve sz ayrmn ortaya koymamzn sebebi dilbilimin inceleyecei nesnenin
ayrmna varmakt. Dilbilimi sz deil dili inceler. Belli bir dilin gstergeleri ve bu
gstergeler aras yapy irdeler.
Kkten nedensiz ve grece nedenli gstergeler
Daha nce gstergenin saussure iin ne anlama geldiine deinirken, gsterilen
ve gsteren arasnda keyfi bir ba ile olutuunu sylemitim. Bu ba toplumsal bir
uzlamdan kaynaklanmaktayd. Gsteren ve gsterilen arasnda ise hibir isel
neden yer almamakta idi. imdi ise dilim birimleri olan gstergelerin bir blmnn
grece nedenli olduunu syler bize saussure. unu gzden karmamalyz ki
gsteren ve gsterilen arasnda bir nedensellik bulunmaz, ancak baz kelimeler dilin
kurallar gerei bir baka gstergede dayanak bulurlar. rnein gz ve gzlk
gstergeleri arasnda byle bir grece nedensellik durumu vardr. burada Dilin
kurallarna dayanlarak adlandrma yaplmtr.
Saussure iin bu bir geitir. nk dilin yapsall, yani sistemi burada
yataktadr. Gstergenin kkten nedensizliinden bir sistem kmas elbetteki sz
knusu olamaz, ancak dilin tm dizgesi bu nedensizlie balyken aklmz
nedensizlii kstlayabildii lde dilin dizgesini var eder.
Her dilde hem kkten nedensiz hem de grece nedenli gstergenler vardr.
Akln nedensizlii snrlamas dilin kurall hale gelmesine yol aar. Bir dil ne kadar
ok grece nedenli yap ierirse, o derece kuralldr. Yani keyfiliin snrlandrlmas
dilin daha kurall bir dil olmasn salar. Kkten nedensizlik gsterge telakkisi dilin
dardan hibir etkiyi kabul etmediini gsterir. Grece nedenlilik ise dilin bir dizge
olduunu.
Saussure gstergenin nedensizliini gsterenin izgisellii gr ile aarak
dilin dizgeli durumuna geii salamaya alr. itsel bir imge olan gsteren
zamana bal olarak dz bir izgi eklinde yaylr. Gstergenin izgisellii iki eyi
ayn anda sylememizin nn kapatr. Bu sayede dizimin temelini oluturur.
Gstergenin tarihsellii: deime ve deimeme
Gstergeler keyfidirler. Bu durum onlarn hem deime hem de ayn kalma olanan
kendilerinde tadklar anlamna gelir. Gsteren ve gsterilenin herhangi bir aklsal nedene
gnderme yapmayan birlii onun olduundan baka bir ekilde olmasn engelledii gibi, ok
basit bir ekilde yerine baka bir birliinde koyulabilecei anlamn tar. Ancak dil kendini
bir st yap olarak bireye dayatt iin gelenek bireyin onun deitirmesinin nnde bir set
oluturur. Ancak biliyoruz ki gstergeler zaman iinde deimektedirler. Kavram basit bir
ekilde baka bir ses imgesi ile imleyebiliriz ancak bunun gelenekte yer etmesi gerekir. te
gstergenin tarihsellii yerleik toplumsal gstergelerin hem deimemesi ynnde bask
yaparken, dilin salt biimsel doas onun gerekletirilmesi olan szn bir grup insan
tarafndan kullanmna kar kaytsz kalamaz. Dil deime nnde aresizdir, deimemede
ise tek dostu gelenektir.
Dil bireyden seme zgrln alr. Tek bireyin giriimi dilde baarszlkla
sonulanacaktr. Her eyden nce birey dilin tamamna btn gstergeler ve dilsel dizge
hkim olamaz. Ancak gstergenin keyfiliinden kaynaklanan bir seme ve dizim zgrl
de vardr. Bireyin dili bir biim olmaktan kartp gerekletirmesi, yani somutlatrmas, dili
zamana tabi klmak demektir. Dil zamana tabi olduunda deiime alr. Zaman dili kullanan
toplum zerinde etkilidir ve zamann dil zerindeki etkisi dolayldr. Yani dil topluluu dilin
tarihsel olmas grevini stlenir. Dil tarihsellik ve konuan topluluk ile btnlemi olur.
6

Dilin nelii hakknda bir ey daha eklemi olduk. Dil konuan topluluk yardm ile
tarihsellie alr ve deiime urar. Saussure bu noktada dili dilbilimin zerk nesnesi olarak
ele almada bir ayrm daha ne srer. Bu ayrm konuan topluluun kulland dilin durumunu
incelemek ve bu topluluun edimi sonucunda deien dilin deiimini incelemektir.
Ezamanllk (senkronik) ve artzamanllk (diyakronik)
Dilin tarihsellii iinde bir zaman kesitinde alnm gstergeler ve aralarnda ki
bantnn incelenmesi; ezamanl bir incelemedir. Gsterge ve bantlarn Zaman iindeki
deiimlerinin incelenmesi ise artzamanl bir incelemedir. Ezamanl incelemede deiim

6
Altu, Taylan, Dile Gelen Felsefe, YKY, 2001, ss 192
gereklemedii iin dilin bu eksende incelenmesinde zaman dikkate alnmaz. Art
zamanllkta ise ancak tek bir olgu aratrlabilir, dier olgular yeni bir dzlemde var olmaya
devam ederler.
Saussure bu ayrm yapmasnn temelinde art zamanllkta dilin dizgesinin tamamen
deitiini iddia etmesi olduunu anlayalm. Dil bir btndr ve bir elemannn deiimi
dizgenin tamamn etkilemektedir. Ezamanl olarak incelediimiz dilin bir gstergesi ya da
dilsel kural deitiinde artk yeni bir ezamanl dil haline gelmitir. Bu farkllk mantksal
ve psikolojik bir farkllktr.
7

Ezamanllk dili incelenebilir soyut bir yap olarak kurduundan nemlidir. Dil bir
anlk rgtleniinde incelenebilir. Dilbilimin nesnesi ite bu ezamanl dildir. Dili konuan
toplulukta tarihsellii yaratmakta ise de dili ezamanl olarak yaar. Dilbilimcinin dili
somutluktan hareketle inceleyebilmesinin kayna da konuan topluluktur. Daha ncede
anlattm gibi dil onu konuan-gerekletiren insanlarn beyinlerindeki gsterge ve dizgenin
toplamdr. Dilbilimci konuulan dile ynelir ve onu buradan soyutlar.
Konuulan dilin anlam baka bir ynden de ezamanldr. Hatrlayacamz gibi dil
birey tarafndan edilgin olarak almlanyordu ve bir dili gstergelerin edinilmesi ile
reniyorduk. te renilen ve ortak olarak kullanlan bu dil ezamanl olgular ierir. Zaten
artzamanl dil aratrmalarnda birey bu deiimi alglayamamaktadr. Saussure n bir baka
iddias da bireylerin ediminde yaayan dilin gstergelerinin psikolojik bir gereklie sahip
olmasndadr. Bu psikolojik gereklik gstergenin anlam kazanmasn da salamaktadr.
Hlbuki artzamanl bir incelemenin konusu bireylerce psikolojik bir gereklik olarak
alglanmaz.
Bylece ezamanl ve artzamanl dilbilim olarak iki ayr nesneye sahip olduk:
Ezamanl dilbilim, birlikte var olan terimleri birbirine balayan ve konuanlarn
kolektif zihninde bir dizge meydana getiren mantksal ve psikolojik bantlarla ilgili
olacaktr.

7
Altu, Taylan, Dile Gelen Felsefe, YKY, 2001, ss 193
Artzamanl dilbilim bunun tersine kolektif zihnin alglamad, fakat bir dizge
oluturmakszn birbiri yerine geen ardk terimleri birbirine balayan bantlar
inceleyecektir.
8

Artzamanl betimleme ezamanl betimlemeye dayanacandan dilbilim almasnda
daha temel bir konumdadr. nk bir dizgeyi bilmeden ondaki deiimi aklayamayz.
Ayrca Saussure dilde deienin ilk bata dilsel birimler olduunu dizgenin ayn kaldn
belirtir. Ancak daha sonra eer deien e dilin de deimesine sebep olursa dizge
deiebilir. Bu yzden biimsel bir aratrma yapmak sz konusu ise dilin ezamanl
durumuna eilmek daha yerinde olacaktr.
Dildeki deime ise herhangi bir amallk iermez. Eer dilde bir deime oluyorsa
bu konuan topluluktan kaynaklanr. Dilden kaynaklanmaz. Dil bir amaca hizmet
etmemektedir. Konuan topluluk ise mevcut nedensiz gstergeden baka bir nedensiz
gstergeye gemektedir. Dilsel deimede olan biten budur. Dilsel deimede, bir dizgeden
baka bir dizgeye geen dilsel tzlerdir; dilsel biimin eleri deildir. her dil durumunda
insan zihni, verilmi bir tze szm ve ona yaam vermitir.
9

Bir Deerler dizgesi olarak Dil
Ancak bir ezamanl aratrmada dil karmza bir deerler dizgesi olarak kar.
Saussure bu noktadan sonra ezamanl dil incelemesinde dilin bileenlerini ortaya koymaya
alr. Soru udur: konuanlarn zihinlerinde birlikte var olan gsteren ve gsterilen; yani
gsterge- nasl bir dizge oluturur.
Dil iki ana unsurdan oluur: eler ve dizge. Dilin somut dilsel kendilikler olarak
birimler olduuna daha nce deinmitik. Ancak bu konuya deinirken gemi ile
karlatrmasn yaptk ve Saussure ncesi dil kavraynda gstergenin nesneye karlk
geldiini ve de bu dncenin zorunlu olarak nesnenin de bir dzeni olduunu atfettiini
sylemitik. Saussure bu gr eletirmiti. Buraya kadar gstergeleri anlatrken adlarn
dzenli kavramlara nedensizce balandn sylemekten ileri gitmedik. imdi bir adm daha
atmamz ve gstergelerin nasl anlamlandn incelememiz gerekiyor.

8
Saussure, Ferdinand, Genel dilbilim dersleri (ev: Berke Vardar), Birey ve Toplum yaynlar,1985, ss 92
9
Altu, Taylan, Dile Gelen Felsefe, YKY, 2001, ss 195
ncelikle dilin birimi ne gsteren ne de gsterilendir, ancak gstergedir. nk
gstergeyi iki paraya ayrdmzda ne ses konumada anlaml olan bir zihin esine tekabl
eder ve bo bir grlt olarak kalr ne de kavram ses kazanmadan dile dhil olur. Konuan
bireyde kavram ses ile bir araya gelmelidir ki dile katlsn. Ses dz bir izgiye benzer ve daha
nce deindiimiz gibi dili renen kii ses beklerinin karln almladnda ancak
anlaml paralar halinde kavranr.
Bir konumann anlalmas iin o konumann dz bir izgiden paralara ayrlmas
gerekir. Bu zorunludur. Cmle iindeki kelimeler seilemedike sz evrimi gerekleemez.
Gstergenin dilsel kendilii teki kendiliklerden ayrlmadka, snrlanmadka belirlenemez.
Ve hatta bir gsterge kendisi harici btn dier kendiliklerden ayrlmadka eksiksiz olarak
belirlenemez. Bu ayrma etkinlii dilim biimidir, toplumsal dil ile bireye verilidir. Dili
aklayanda budur. Dilsel tz deil dilsel biim aklamaktadr.
Saussure buradan dilsel birimin zdeliini tartmaya geer. ki tip zdelik vardr:
maddesel ve bantsal zdelik. 20.45 Cenevre Paris treni rneinde Saussure, 24 saatte bir
deien treni ayn yapan eyin bantsal bir zdelik olduunu syler. Bunun nedeni trenin
dizge iindeki konumunun ayn kalmasdr. Burada farkl gnlerdeki iki tren ayn ekilde
bantlanm olduundan ve ayn ileve sahip olma ynnde zdetirler.
10
Gstergelerin
zdelii bantsal trdendir. Dizelgecilerin savunduu gibi maddesel deil.
Dilde balantsal zdelik ise bir szcn farkl cmlelerde kullanmlarnda ortaya
kan psikolojik gerekleimlerin ayn szcn rnekleri olmalarndan kaynaklanr. Bir
szck baka bir szce indirgenemediinden ayn psikolojik gereklemeleri yaarz.
Anlam dier gstergelerin bu gstergeyi snrlamas ile sesin dierlerini deil onu gstermesi
ile oluur. dil elerinin en ayrt edici zellii, dierleri ne deilse o olmaktr.
11
Btn dil
dizgesi zdelikler ve bunun doal karl olan ayrmlar iinde organize olur.
12
Yani bir
gstergenin zdelii, dizgedeki dier gstergeler olmamaklndadr, ayrt
edilebilmesindedir.
e ancak dizgeden kalkarak belirlenebilir. Ancak dizge paralardan kalklp ina
edilmi bir yapda deildir. Hatta Saussure iin dizge eleri ve eler aras balantlar bizzat
kendi yaratr. Bir enin teki eler olmamas sayesinde seilebilir olduu dncesi bu

10
Altu, Taylan, Dile Gelen Felsefe, YKY, 2001, ss 198
11
Saussure, Ferdinand, Genel dilbilim dersleri (ev: Berke Vardar), Birey ve Toplum yaynlar,1985, ss 165
12
Altu, Taylan, Dile Gelen Felsefe, YKY, 2001, ss 198
iddiay anlalr klar. nk dizge eleriyle birlikte vardr ve bir enin ortaya kmas
ancak dier elerin varl ile yani dil iinde mmkndr.
Dil bir tz deildir bir biimdir. Ve dilde nesneye gnderim yapan pozitif birimler
yoktur sadece ayrmlar vardr. Maddesel zdelik bulunmadndan, bantlar ile dilsel
elerin anlamlar belirlendiinden dolaydr ki; dilin biimi bir deerler sistemi olarak
karmza kar. Negatif kstlamalarn var ettii zdelik: ite deer budur.
13

Deer ve anlam kavramlar dilde olan gsterge kavramna sadece gsteren-gsterilen
ikiliinde katlmad ortadadr artk. Gstergenin anlam deerler sistemi iinde dier
gstergelerle snrlanmasnda da yatar. Gsterge bylece kendi kapal kutusundan kar ve
evresi ile anlaml klnm olduu gsterilir.
Buraya kadar anlatlan deerin anlam biime olan atfnda gizlidir. Ancak Saussure
iktisattan devirdii mbadele kavramyla farkl bir deer den daha bahseder. Saussure ayn
ticarette olduu gibi szcklerin kendilerine benzemeyen bir eylerle, yani baka kavramlarla
ve kendisine benzer eylerle yani szcklerle karlatrlabilmelerinden doan deere de
sahiptirler. Deer somut bir ey deildir; bir dei-toku dizgesi ierisinde, ilevsel
edeerlikler ve ayrmlar iinde var olur.
Gstereni gsterenle balama anlamlama iken; gstergelerin sistem iindeki mbadele
ve ayrmlar ile ortaya kan deerinden anlam var olur. Eer ikincisini grmezden gelirsek
yukarda anlatmaya altm hataya der ve dizelgeci anlaytan sadece bir atm teye
gitmi oluruz. Bu sebeple dilbilimde deer sorunu ncelii vardr.
Gstergeler iin anlattklarmz gsteren iinde geerlidir. Dil iin biim demitik ve
ses ise maddesel bir tzdr. Peki, dilde gsterenin mahiyeti nedir? Saussure gre gsteren sz
de gerekletirilmedi durumda bir zihin elemandr. itimsel bir imdir ve ayn gsteren iin
anlattmz ekilde balamnda deer kazanr, ayrmlarda kendisi olur.
bir dil dizgesi, bir dizi kavram ayrl ile birlemi bir dizi ses ayrldr.
14
Ancak
dilin deer ve anlamlamann birliktelii olduunu gzden karmamalyz. Gsterge dilin
ierisinde ayrmlarla belirmi bir dmdr.

13
Altu, Taylan, Dile Gelen Felsefe, YKY, 2001, ss 200
14
Saussure, Ferdinand, Genel dilbilim dersleri (ev: Berke Vardar), Birey ve Toplum yaynlar,1985, ss 113