BR FELSEF METAFOR YOLDA OLMAK

*


brahim Hakk AYDIN
**



ZET
Felsefe tarihinde, felsefenin ne olduunu anlatmak iin eitli yntemlere ba
vurulmutur. Bu yntemlerden biri de metafor yntemidir. Nitekim, bir konuyu
baka bir ekilde ifade etmek, alamak amacyla kullanlan metafor sanat,
felsefede sahasnda lkadan beri pek ok filozof tarafndan kullanlmtr. Bu
almamzda, felsefenin ne olduunu anlatmak iin kullanlan felsefe yolda
olmaktr metaforik tanm ele alnacaktr. Ayrca yolda olmak metaforu, slam
dnce tarihinde de nemli lde kullanlm olmas nedeniyle de ayr bir
nem arz etmektedir. Bunun iin bu alma dnce tarihimizde ki yolda ol-
mak metaforuna snrl da olsa bir alm getireceini dnyoruz. Felsefenin
anlam bilgelik yolunda olmak, btn varlklarda gerein n arama ise, bu
yolda olmak, insan olmann zorunlu bir gereidir. Varlk konusu olarak da fel-
sef yolda olmann anlam, cevaplardan ok, sorular nemser. Bunun iin de
bu almamzda, felsefenin bir metaforik anlatm olan "felsefe yolda olmak-
tr." konusu ilenmeye allrken sorgulama ncelenmitir.
Anahtar Kelimeler: Felsefe, Metafor, Yolda Olmak.

ABSTRACT
A Philosophic Methaphor To be on the Way
In the history of philosophy, several methods were employed to describe what
philosophy is. One such method is the metaphorical method. Indeed, the art of
metaphor, used to paraphrase an issue, has been employed by many philoso-
phers since the antiquity. This study deals with the metaphorical description
used to describe what philosophy is: Philosophy is to be on the road. Another
important point is that the metaphor of being on the road has been extensively
used in the history of the Islamic thought. We believe that this study will con-
tribute to disambiguation of the metaphor of being on the road in our history of
thought. If philosophy intends to be on road to wisdom, or search for the light
of truth in all beings, then to be on this road is a prerequisite of being human.
In this context, questions are far more important than answers. Accordingly,

*
Bu makale 910 Aralk 2004 gnlerinde Krkkale niversitesi I. Ulusal Sos-
yal Bilimler Sempozyumunda sunulan bildirinin gzden geirilmi metnidir.
**
Atatrk niversitesi, lahiyat Fakltesi, slam Felsefesi Anabilim Dal.
ibrahimhakkiaydin@gmail.com


brahim Hakk AYDIN
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VI (2006), say: 4
10
the study gives emphasis to interrogation as a method in discussing this meta-
phorical description of philosophy as philosophy is to be on the road.
Key Words: Philosophy, to be on the way, metaphor


Felsefede Metafor Kullanm
ngilizce bir kelime olan metafor (metaphor), Trkede
benzetme, eretileme, eski Trkede mecaz, Arapada istia-
re kelimeleriyle karlanmaktadr. Metafor; bir eyi veya bir fikri
ona ok benzer niteliklere sahip baka bir ey ile genelde gibi,
benzer szcklerini kullanmakszn istenen tanmlamay yap-
mak, anlatma slup gzellii ve kolayl katmak iin kullanlan
szck ya da szck kmesidir. Baka bir deyile metafor; bir
kavram, kelimeyi, terimi, olguyu daha gzel ve iyi anlatmak
amacyla, baka bir anlamda olan bir szckle, ilgi kurularak
benzetme yoluyla kullanlmasdr. Bir meseleyi baka bir ekilde
ifade etme anlamna gelen metaforun felsefede kullanm amac,
ifadeye bir slup gzellii vermek, anlalmasnda glk ekilen
konular biraz daha anlalr klmak ya da anlalmasna katk
salamaktr.
Felsefe tarihinde, felsefeyi anlamsz, karanlk ve bulank, be-
lirsiz ifadelerden kurtarp, berrak ve ne sylendii anlalan yap-
c bir yntemle ortaya koymak iin, metaforik (deimeceli) ifade-
ler kullanlmtr. zellikle felsefenin anlalmasndaki zorluklar
dnlrse, metafora duyulan gereksinim daha iyi anlalacak-
tr. Bu zorluklardan biri de, felsefenin ne olduunu anlatmak is-
tediimizde karmza kmaktadr. Ancak hemen unu da be-
lirtmek gerekir ki, buradaki anlatm kolayl, iimizi entelektel
bir dzeyde kolaylatrmaktr. Yoksa metaforun sunduu bu ko-
laylk, yeterince birikime sahip olmadklar iin o alan doru an-
lamas ve icra etmesi mmkn olmayanlara ynelik deildir. Fel-
sefenin ne olduunu anlatmay kolaylatrmak amacyla kullan-
lan metaforik ifadelerin anlalmas iin de zaman zaman baka
yorum ve aklamaya gerek duyulmaktadr. Bu gereksinim sonu-
cunda ilk a filozoflarndan beri, metafor yntemi kullanlmak-
tadr.
1
Bu konuda baz rnekler verebiliriz:

1
Bkz. Nihat Keklik, Felsefede Metafor, s. 2, 12, 36, 73, 114.
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi VI (2006), Say: 1
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VI (2006), say: 3
11
Sokrates (m. . 470399)in insan ruhunu balmumuna ben-
zetme metaforunu diyaloglarnda nakleden Platon (M. 427347)
mehur maara metaforu ile idealar teorisini bir takm maddi
sembollerle anlatmaya almtr.
2
Dier taraftan, Augustinus
(354-430), Drst insan, kle olsa da hrdr; kt insan kral ol-
sa da kledir;
3
ifadesiyle, Frbnin (870-950) de, Fazl ehir,
tam shhatli bir vcuda benzer ki, btn organlar onu hayat dev-
resinin sonuna kadar korumak hususunda yardmlarlar.
4
ifade-
lerinden bu yntemi kullanm olduklarn anlyoruz. Felsefe ta-
rihinde bunun gibi metafor rneklerini oka grmekteyiz.
Kukusuz Felsefe; gnlk yaamda ok sk kullandmz bir
kelime deildir. Oysa bizim kiiliimiz, dncelerimiz, davran-
larmz ve etrafmzda yaananlar, etkisi altnda olduumuz felse-
femizin rndr. Ya da felsefemiz kiiliimizin, dncelerimi-
zin, davranlarmzn ve etrafmzda yaananlarn; rndr.
Yani, o souk, anlalmas zor belki de uzak kabul edilen felsefe,
bizim en yaknmzdadr. Bu anlamda, aldmz nefeste, attmz
admda, doada grdmz her eyde aslnda felsefenin gere-
ini grebilmek mmkndr. Onunla bu kadar i ie olduu-
muzdan, o pek ok ekilde farkl metaforlarla tanmlanmaya al-
lmtr.
Felsefenin ne olduu konusunda da, felsefe tarihinde dier
alanlarda olduu gibi, eitli metaforik ifadeler mevcuttur. rne-
in, Descartes (15961650), Felsefesiz yaamak gz kapal ya-
amaktr.
5
eklinde felsefeyi tanmlamak istemitir. Filozoflar
pazaryeri madrabazlarna benzeterek felsefenin tanm konu-
sunda ilgin bir metafor yapan Jean-Jaques Rousseau (1712
1778) ise yle diyor; Felsefenin ne olduu konusunda onlar din-
lerken, insan kendini adeta bir Pazar yerinde avaz avaz ran bir
sr madrabaz arasnda sanr. Her biri bana gelin, bana gelen
aldanmaz diye barr durur.
6
Schopenhauer (17881860) da
felsefe konusunda u ifadelere yer vermitir. Felsefe, birok kafa-
lar olan bir canavardr ki, bunlardan her biri ayr bir lisanla ko-

2
Platon, Devlet, ev. S. Eybolu ve A. Cimcoz, VI. Basm, stanbul 1988, s.
199200.
3
Nihat Keklik, Felsefede Metafor, stanbul 1990, s. 36.
4
Frb, Kitab-u Ara-i Ehlil-Mednetil-Fzla, nr. Albert Nasr Nader, Beyrut
1991, VII Basm, s. 120.
5
Ren Descartes, Felsefenin lkeleri, ev. Mesut Akn, stanbul 1983, s. 35.
6
J.J. Rousseau, limler ve Sanatlar Hakknda Nutuk, (M. E. B.yay.) s. 41.
brahim Hakk AYDIN
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VI (2006), say: 4
12
numaktadr. Filozoflar ise, adeta gece vakti nara atp insanlar
rahatsz eden klhanbeyleri gibidirler.
7
Bunlarn yannda bu tr
pek ok metafor rnei vermek mmkndr. Felsefe, okyanuslar
ortasndaki geminin haritasdr. Bu harita olmadan, ne kaptan
limana demir atabilir, ne de yolcular limana ulap zlemlerine
varabilir. Felsefe, insan yaamnn pusuladr. Felsefe yolda ol-
maktr. Biz bu rneklere, ilgin bir metaforla son verelim, felse-
fe, uyuyan kpei uyandrmak
Felsefe Nedir?
Felsefenin ne olduu, felsefe tarihinin en zor sorularndan bi-
ridir. Verilecek her cevap yeni bir yorumu getirecek ve yeni a-
lmlar salayacak kadar genitir. Bilindii gibi felsefe kelimesi-
ni zmlediimizde, Latince'de "philo" sevgi; "sophia" bilgi de-
mektir. Felsefenin de bu iki szcn bileimi olan
"philosophia"dan geldii kabul edilir. Hatta bazen ayn szck,
philosophos bilgelii seven kimse anlamnda filozof diye de
anlamlandrlmtr. Yani bu da felsefeyle ayn anlama gelebilen
bir szck olarak da kabul edilmitir. Fakat filozof aslnda fel-
sefenin problemleriyle ilgilenen mtefekkirlere, kendi sistemi
iinde dneminin gerekli bilgilerini akl ilkeler erevesinde bir-
letirerek bir sistem oluturan, yani hikmet yolunda olan kimse-
lere verilen bir ad olduu da bilinmektedir. Felsefe, bilgiyi, bilge-
lii sevmek olduu gibi, bilgiyi aratrmak ve peinden komak
anlamnda da kullanlr. Bilgi ise, renme, aratrma veya ince-
leme yoluyla, akl abayla elde edilen gerektir. Bu gerek ayn
zamanda dnyay ve insan tanmay salar. Belirli bir davran,
yaam iinde karlalan olaylarda nasl bir tavr alnacan da
ifade eder. Bu anlamda Felsefe, genel bir dnya anlaydr. Bu
anlaytan belli bir davran tarz kar diyebiliriz.
8
Zaten filozof-
lar insan yaamyla ilgili her eyi akl yardmyla dnerek felse-
feyi her eyi aratran, her eyin peinden koan bir alan yapm-
lardr. Bu da bir anlamda yolda olmak, yaam yolunda olmaktr.
Felsefe, ayrca bu yolda taknlacak tavr olmak bakmndan da
edeptir. Felsefe bilgi akdr, bilgi zlemidir, sla hasretidir. Felse-
fe yaamn en genel anlamyla var olu boyutuna kadar inen sis-
temli dnme ve bunlarla ilgili rnlerin toplamn anlatr. y-

7
Schopenhauer, The World as Will and Idea, transl. By R. B. Haldane and J.
Kemp, London I, 123.
8
http://www.geocities.com/wankeragnostic/felsefe.html (Kasm 2004)
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi VI (2006), Say: 1
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VI (2006), say: 3
13
leyse felsefe insanda yaayc dncenin olgunlamas, bu derin
dnceye dayal bir gr ya da eylemdir. Felsefe insann akln
veya dier yetilerini kullanarak var olanlar hakknda merakla ce-
vaplar peinde olmak etkinliidir. Yani felsefe bir aktivite, hep bir
eyler elde etmek iin aratrmak onun peinde komaktr. Haki-
katin, hikmetin yolunda yolcu olmaktr.
Felsefe nedir? sorusuna szck olarak hikmet sevgisi ya-
ntn verirken, teknik bir terim olarak, bu soruyu hi de kolay
bir ekilde cevaplandramyoruz. lk filozof olarak kabul edilen
Thalesten, gnmze dein bu alana ilgi duyan ilgililer, bu so-
ruya genel geer, net, kolayca anlalabilen ortak bir tanm yap-
labilmi deildir. lkemizin son dnem felsefecilerinden biri olan
Hseyin Batuhan, kendisine yneltilen Felsefenin ne olduunu
syler misin? sorusuna, Elli yldan fazla bir zamandr, arada bir
bu soruyu kendime sorarm, ama ak seik, zellikle ksa bir ce-
vap veremediimi grdm
9
eklindeki yant sanrm bu konuda
gzel bir rnektir. Dolaysyla felsefe ne gibi anlam ve deer ta-
r konusunda ortak bir yant bulunmayp, farkl deerlendirme-
lere yer verilmitir. Herkesin zerinde tamamen birleebilecei
felsefenin bir tanmn verebilmek mmkn gzkmemektedir.
nk felsefenin objesi hakkndaki anlay zamanla deimekte-
dir.
10
Yani felsefenin ne olduu anlatlmas g bir kavramdr.
Bugn iin felsefenin gemiine, yzeysel bir ekilde eildii-
mizde bile, onun ne olduuna ve ne ile ilgilendiine dair yzlerce
aklamayla karlarz. rneim Felsefe yolda olmaktr tan-
mn ilk kullanan Karl Jaspers (18831969), Felsefe Nedir
11

adnda drt yz ksur sayfalk bir kitap kaleme alm olmasna
ramen, yine de felsefenin ne olduunu yeterince anlattn sy-
leyemiyor. nk felsef eylem iinde bulunan her kii kendi an-
layna, mktesebatna, iinde bulunduu koullara gre, felse-
fenin ne olduunu ifade etmeye almtr. Bunun bir rneini -
Felsefe nedir?- sorusuna ayn cevab verecek iki filozof bulmak
mmkn deildir
12
diyen B. Russell (18721970) oluturmutur.
Bunun byle olduunu anlatmak iin o, Alp dalarnda gezintiye
kan sanatkr ve iktisat iki kiinin ayn manzaray grmelerine

9
Hseyin Batuhan, Uur Felsefe reniyor, III. Bask, stanbul 2002, s. 9.
10
Emin Eriikil, Filozofiye Balang, stanbul 1936, s. 1.
11
Karl Jaspers, Felsefe Nedir?, Trkesi . Zeki Eyubolu, II. Bask, stanbul
1995.
12
B. Russell, Dnya Grm, ev. S. Tiryakiolu, stanbul 1977, s. 5.
brahim Hakk AYDIN
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VI (2006), say: 4
14
ramen, deerlendirmelerinin farkl olacana iaret eder. Sanat-
kr elalenin gzelliini dnrken, iktisat, o elaleden enerji
retimini dnecektir.
13
te bunun gibi, felsefe de gzlemlenen
elale konumundadr. Bunun byle olmasnn nedenlerinden biri
de, felsefeyi anlatmak iin, yaln ve dz bir anlatm ynteminin
yetersiz kalmasdr. Bu sknty George Berkeley (16851753)
Herkes tarafndan anlalmak istiyorum
14
diyerek dile getirmi-
tir. Bu anlatm zorluundan dolay felsefenin ne olduunu anla-
tabilmek iin yardmc anlatm teknikleri kullanlmtr. Bunlar-
dan biri de metafor (benzetme, mecaz) yntemidir. Dolaysyla
dier bilim dallarnda olduu gibi, felsefede de bu yntem kulla-
nlmaktadr.
15
Kolay anlatlmayan ve tanm yaplamayan felsefe-
nin ne olduunu anlatmak iin metaforik giriimlerde bulunul-
mutur. Yukarda da belirttiimiz gibi felsefenin ne olduunu an-
latabilmek iin Felsefe Yolda olmaktr metaforu da kullanlm-
tr.
Felsefe Yolda olmaktr
Yolda olmak kavram zellikle Trk slm Dnce Tarihin-
de bir kk metafor olarak vardr. Ancak felsefenin tanmlanma-
s asndan felsefe tarihinde ilk kez K. Jaspers tarafndan dile
getirilmi olan Felsefe yolda olmaktr metaforik tanm, znde
insann zaman iindeki kaderini, kendine tatmin imkann, yk-
sek alanlarda da bir yetkinlii gizler. Felsefe yolda olmaktr, ifa-
desinde ki yol bir metafordur. Vatanda Mehmet efendi iin yol
yoldur, fakat entelektel aba iinde olanlar iin durum farkldr.
Yolda olmann amac, gidilecek yerin gizemidir. Bu yolda bilgi ta-
nr, bilgi boaltlr, bilgi yklenir.
Dnce tarihimizde bir kk metafor olan yolda olmak
kavram, hakikatin peinde, hakikati bilmek iin abalayarak,
arayarak yolda olmak, yahut ann keml ve huzurunu bulmak-
tr.
16
Buradaki bilmek, cmle ve bilgiler deil, bizzat varla a-
lan insann tarihinin gereklemesidir. nk felsefede ne st
ste yl, ne de yan yana konulmu dzenlemeler vardr. Felsefe
baka bir nesnenin, olgunun, etkenin etkisiyle yn belirleme de-

13
B. Russell, The ABC of Relativity, London 1941, pp.15-16.
14
E. A. Burt, The English Philosophers from Bacon to Mill, the Modern Library,
New York 1939, A Treatise Concerning the Principles of Human Knowledge,
pp. 533
15
Bkz. Nihat Keklik, Felsefede Metafor, s. 2, 12, 36, 73, 114.
16
Jaspers, Felsefeye Giri, s. 31.
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi VI (2006), Say: 1
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VI (2006), say: 3
15
ildir. Her felsefe kendini, kendi gerekletirmesiyle tanmlar.
17

Yani felsefe kendi yolunu kendi belirler. Bu ekilde yolda olmak
ile felsefe arasnda benzerlik kurulmutur. nsan olmak, bir en-
telektel abann iinde olmay gerektirir. Bunun iin yaamn
iinde olan bir insan, mutlaka bir yoldadr. Felsefeyi daima yol-
da olmak olarak kabul etmek, insanlarn aratrma ruhlarnn
da gelimesi ve gncel olaylar takip edebilmeyi renebilmeleri
demektir. Bu bakmdan felsefe abasnda en temel ruh Aristote-
lesin szyle; nsanlar doal olarak bilmek isterler. Anlaydr.
Gerektende insan insan yapan en nemli zelliklerden biri,
onun kendisini evreleyen dnyay, iinde yaad toplumu,
gemiini ve btn yanlar ile bizzat kendisini tanmak ve bilmek
yolunda, bu yolun yolcusu olmak olsa gerek.
Hangi yolun yolcusu olmak? Nereye doru yol almak? nsa-
nn zaman zaman durup yaamn gzden geirmesi ve sorgula-
mas, insan olmann belki de en birinci gereidir. Platonun felsef
teoriyi, bilginin ruhsal seyri olarak anlayndan hareketle, fel-
sefenin; akl yetisine sahip bir insann dncesinde en yksek
konumunda bulunan Tanrsal bir seyir olan bir yolda ilerlemek
olduu sylenebilir. Descartesa gre felsefe szcnden bilgelii
inceleme anlalr. Bilgelikten anlalan sadece eylemlerimizde
lllk deil, ayn zamanda yaammz ideal anlamda ynet-
mek iin insann bilebilecei tm nesnelerin tam bir bilgisi ve in-
sanl aydnlatmak, rnek olmak anlalr. Nitekim bilge, filozof,
hakm olmak, dier meslekler gibi deildir. rnein bir ressam
hayatnn her ann resimleriyle dzenlemez, mzisyen de yledir.
Mzik yaparken mesleini icra eder, fakat yemek yerken, gezer-
ken, konuurken vs. mzik birikimini genelde kullanmaz ve kul-
lanmas da gerekmez. Marangozluk, hattatlk, mhendislik gibi
meslekler de byledir. Hekim size sigarann zararl olduunu ve
imemeniz gerektiini syler, fakat kendi o an bile bunu iiyor
olabilir. Ancak bilgelik yolunda olmak byle deildir. deal an-
lamda filozof yaamn her ann kontrol etmek istediinde, haya-
tn her annda filozoftur, filozof olmayaca bir an bulunamaz, o
her an o yoldadr. nk o her eyi ile rnek olma durumunda-
dr. Bundan dolay filozof yolda olan, felsefe de yolda olmaktr.
Aslnda gerekte tam bilge olan yalnz Tanrdr, yani her e-
yin gereine ilikin tam doruyu O bilir. nsanlar ancak birta-

17
Jaspers, Felsefe Nedir?, s. 48.
brahim Hakk AYDIN
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VI (2006), say: 4
16
km gereklere ilikin az ya da ok bilgi sahibi olduklar lde
bilgedirler.
18
nsan olmann gerei, hep en iyiye, en doruya en
mkemmele doru yol almak olduunu dnrsek, felsefenin,
bilgi edinme yolunda hatta mutlak bilgi sahibine, gerek hakika-
te yani Tanrya doru ilerleme abas olduunu da anlayabiliriz.
Dier taraftan, Platona atfedilen Felsefe insann mmkn olduu
lde ilhi olana (laha) benzemeye almasdr
19
eklinde ki
tanm, Allahn eylemlerine benzemeye almaktr
20
tarznda
dzenleyen Kind, o yolda yrmeye iaret etmitir. nsan elbette
ilh olamaz, belki Onun sfatlarna bir benzeyii olabilir. Bu an-
latmlar da aslnda felsefe, en mkemmele giden yolda olmak an-
lamndadr. Bir ycelie, erdemlilie, yetkinlie ulamak amacy-
la bir apa iinde olmak, o yolda olmak, o yolda yrmektir. Hat-
ta ulalmaz oluundan hareketle, yolda olmak; yol olmak, yolda
olmakla btnleip tek bir btn olmaktr. Yolda olmak filozofun
evidir. Yolda yrmek hikmet akyla hakikate yrytr. Yolda
olmak bir bakma da hedefe ulaamamaktr. nk hedefe
ulamak yolu bitirir, yolun bitmesi de yaam bitirir. Bu anlamda
da felsefe yolda olmaktr, yani bir aray ve yaamn iinde olma
halidir. Bu aray arayan hibir zaman sonuca ulatrmayacak
bir araytr. Felsefe iin ulalamasa da, hacca giden karnca mi-
sali, bu yolda olmak bile yeterlidir. nk hareket etmek yolda
olmak demektir. Entelektel bir hareket iinde olmak ise, felsef
anlamda yolda olmaktr. Yine Kindiye gre, arzu ve istekleri l-
drp, erdeme gitmenin bir yolu olan felsefe,
21
ahlkl yaam yo-
lunda yrmektir. Yani nemli olan, olmas gereken hakikatin,
hikmetin yolunda olmaktr.
Yolda olmak, pozitif bir deiimdir. Hem ruhi, hem fikri,
hem de fiziki deiimdir, geliimdir, yenilenmedir. uras bir ger-
ek ki insan hayat boyunca bir yerlere doru hareket etmekte-
dir. Hareket etmek de, yaamak da yolda olmak demektir. An-
cak nemli olan, hakikate giden yolda olmaktr. Zaten Karl

18
Descartes, Felsefenin lkeleri, s. 3334.
19
Aslnda bu tanm Platonun Phedon (64) adl eserinde felsefeyi lm Tecr-
besi ve Rpublique (613 a 7)de bu aalk Dnyadan ka olarak ifade
etmesinden esinlenerek yaplm olduunu Mehmet Bayraktar bey belirtmi-
tir. Bkz. Mehmet Bayraktar, slm Felsefesine Giri, Ankara 1997, s. 21.
20
el-Kind, Yusuf Yakub b. shak, f Hududil-Ey ve Rusmih, Resilul-
Kind el-Felsefiyye (iinde), nr. Muhammed Abdulhd eb Rde, Kahire
1978, II. Bask, I, 121122.
21
el-Kind, f Hududil-Ey ve Rusmih, s. 122.
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi VI (2006), Say: 1
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VI (2006), say: 3
17
Jaspersn da belirttii gibi hakikate giden yolda,
22
en yksek
iyinin bilgisine ulalabilecek yolda, zgrce olabilmektir. nk
felsefe yapmak; akln bilgisinin snrlarndan balayp en yksek
iyinin, Tanrnn bilgisine, insann zgrlne ulaabilmesidir.
Yani esas olan, insann hangi yaamn yolcusu olduudur, nere-
ye doru yrddr! Ya da, yrnen yolun farknda olabil-
mektir. Yolu, bindii tatn yolu olarak anlayan ada insana
yrd yollar anmsatlmaldr. Yolunu tanyp, yryebilmek,
yrmeyi gze alabilmek. Bilgece yaamann ykselii, o yolda
olan insan iindir.
Yolda olmak, bir anlamda da ile ekmektir. deal yolda y-
rmek zordur. Yolda yryen, ulamak istedii eye henz ula-
amamtr. Ulamaya abalayan, bir amaca doru yryen yol-
dadr. Ancak bu yol asfaltlanm, przsz yollardan deildir, bu
yol ok meakkatlidir. k felsefe yolunda olmadaki temel ilke,
hi yrnmemi bir alanda kiinin kendi yolunu kendisinin a-
masdr. Zaten yolda olmann esprisi de bu deil midir? Karl
Jaspersin dedii gibi, Felsefi meselelerde herkes, kendini hkm
vermeye muktedir grr.
23
Felsef dnceyi her fert bizzat kendi
yaamaktadr. M. Heidegger (18891976)in de dedii gibi, filozo-
fun yolu nnde deil arkasndadr. Felsefe yapan hakmin yo-
lu yrnmemi, bilinmezliklerle doludur. Hakm, izlerin ardndan
giden deildir. Kltrnn, toplumunun deerlerini tanyarak,
insanla, zenginlik getirecek biimde yorumlar, onlarn yrye-
bilecei yeni yollar sunar. Yukarda da ifade ettiimiz gibi, hakm
kendi yolunda yrr. nsann kendini idare etmek iin kendi gz-
lerinden (yetilerinden) istifade etmesi, gz kapal bakalarnn
ardndan yrmesinden daha hayrldr.
24
Yolda olmak yaamak-
tr, yollarn bitmesi, yaamn bitmesi demektir dedik. Bu yol e-
tin, zor ama hibir zorluk, hibir g insann iindeki varolma
akn ortadan kaldramaz.
25

Bu yol yle bir yoldur ki, yola kp da hedefe ulamak, her
yolcunun baarabildii bir ey deildir elbette. Feriduddin-i

22
Karl Jaspers, Felsefeye Giri, ev. Mehmet Akaln, II. Bask, stanbul 1981,
s. 31.
23
Jaspers, Felsefeye Giri, s. 28.
24
Descartes, Felsefenin lkeleri, s. 35.
25
Ahmet nam, Gnlden Bilime, 22 Eyll 2001 tarihli Cumhuriyet Bilim Tek-
nik Dergisi, s. 9
http://flag.blackened.net/kara/gonul/eren.html (Kasm 2004)
brahim Hakk AYDIN
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VI (2006), say: 4
18
Attarn Simurg (Anka Kuu) hikyesi gibi. Binlerce ku Simurgu
bulmak ve Simurg olmak iin Yola kyorlar, birbirleriyle ve ken-
di kendileriyle tartarak, sorgulayarak. Binlerce kutan ou bu
yolda hedefe ulaamadan pes ediyor. Sonunda direnenlerden ka-
la kala otuz ku kalyor. Simurg Farsada Otuz ku anlamn-
dadr. O kular da belki de kendilerinin Simurg olduunu, tam
anlamyla ancak hedefe, hakikate eritiklerinde anlayabilirler.
26

te bunun gibidir, felsefe yolunda olmak, hedefe ulaabilmek,
hakm olabilmek.
nsann kendini gerekletirmesi, bu dnyada var olabilmesi,
evrene sesini duyurabilmesi iin yolda olmas gerekiyor. Sorun
insann bu yollarn zenginliini kavrayamaynda, kavrasa da
gerekletiremeyiindedir. nnde bulduklarn gereince sorgu-
layamayndadr. Gz kapal olarak bakalarnn ardndan,
bakalarnn atklar yoldan yrmesi insann insanlna, yolda
olmann zne aykrdr. Zaten bundan dolaydr ki, filozof kendi
yolunu kendi aar. Hakm alm yollardan gz kapal, sorgu-
lamakszn yrmez, yolda bilgece yrr. lkelerle, bilimin n-
da evrenin ona sunduu hayat yolunu filozof kendi yetileriyle,
mktesebatyla yeniden oluturup o yolda olmaya aba gsterir.
te bu da felsefenin kendisinden baka bir ey deildir.
Belki de yolda olmay u kssa daha gzel anlatmaktadr. Al-
lah dostlarndan birisi, bir mridi ile yolda gidiyormu. Sofi d-
nm ki, mridim ayan nereye basyorsa ben de oraya ba-
saym, bu ekilde mridimin yolundan yrm olurum. Bu
dnceyle devaml mridinin ayak izlerinden yrmeye balar.
Bunu hisseden mrit sofiye dnp yle diyor: Benim bastm
yere bassan dahi basm olmazsn. Cbbemi giysen, cbbemi
giymi olmazsn. Sarm sarsan dahi, sarm olmazsn. Benim
derimi yzp sana giydirseler bile, yine giymi olmazsn. Benim
yaptm uurluca yapmadka, benim yolumu sorgulayarak,
bilgece yaamadka, benim bastm yere basm saylmazsn.
te burada felsefenin, yolda olmann ne olduu ortaya kyor.
Sorgulamak! yle bir yol belirlemek ki, yolun belirleyici nirengile-
ri kimden, nerden gelirse gelsin, sorgulamadan irdelemeden, ya-

26
Pehlevice asll olan bu kelime, Si otuz, Murg ku anlamlarna gelmekte-
dir. Ancak Smurg otuz ku anlamna geldii gibi, Anka kuu anlamnda
da kullanlmaktadr. http://members.fortunecity.com/lika14/lika36.htm
(Kasm 2004)
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi VI (2006), Say: 1
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VI (2006), say: 3
19
amadan, hayata yanstmadan benimsemeyi ret eden bir anlay-
la yolda olmaktr felsefe.
Felsefe hi kesintiye uramayan insanlk etkinlii, dnceler
serveni olmas bakmndan da belki basit anlamyla ilk insan-
dan beri yrylerin gerekletii ve Dnya durduka devam
edecek olan bir yoldur. nk felsefe sorularla, sorgulamalarla
balar. Felsefeci ncelikle nnde hazr bulduu temel inanlar,
varsaymlar ve kendine sunulan zm nerilerini eletirel bir
yaklamla alternatiflerin olup olmadn aratrp sorgular. Bu
anlamda da Sokrates sorgulanmam hayatn anlam olmadn
belirtmitir. Bu sorgulama ve aray srekli olduu ve olaca
iin de, felsefe yolda olmaktr. Sokratn hayatn anlaml olmasn
sorgulamaya balam olmas, bilgi eylem btnln sala-
yarak nsan- Kmil olma yolunda olup ilerlemeyi gerektirmekte-
dir. Bu yolda ilerleme de felsefenin nerdii, yapmak istedii ey-
lemlerdendir.
Yolda olmak, olgunluu, yetkinlii znde saklar. Bu yetkin-
lik aklanabilen bir bilinlilik iinde, nermelerde, insann kendi
z ile ilgili aklamalarnda deil, oluun kendiliinden, ortaya
kt insan varlnn tarihsel gereklemesinde bulunur. Bu
gereklii, her zaman iinde bir insann bulunduu, durumda
kazanmak, felsefeyle ilgili dnmenin, anlamdr. Bunu araya-
rak, sorgulayarak yolda olabilmeyi yahut olgunluk ve yetkinliin
huzurunu bulmay hedefler.
27
Buna biz belki de felsefenin birey-
sel yn diyebiliriz. nk felsefe, salt bilmek olmakla kalmayp,
ayn zamanda ferdin bir yaam biimi olmas bakmndan da yol-
da olmak anlamn tamaktadr. nsann var olduu sre iinde
hakikati bulmak, bilmek, ulamak iin abalamas, insan olma-
snn gereidir. Dolaysyla, btn eksikliklere ve zorluklara ra-
men her an yolda olmak insan iin bir zorunluluktur.
Yolda bir hedefe doru yrmek ilkesini, din retilerin an-
latm kalplarnda da bulmak mmkndr. nk evrenin gi-
zemlerine doru yrmenin pek ok yollar var. Yrnecek yolla-
rn eitlilii, insan olabilmenin nemli olanaklarndandr. Haki-
kat yolculuunda takip edilmesi gereken yol bir tane deildir.
Belki de var olanlarn saylarnca hakikate giden yollar vardr.
Dini metinlerde de bunu destekleyen ifadeler bulmak mmkn-
dr. rnein, Kuran- Kerimde Bizim urumuzda, abalayanlar

27
Jaspers, Felsefe Nedir? S. 4748.
brahim Hakk AYDIN
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VI (2006), say: 4
20
elbette yollarmza eritireceiz
28
ifadeleri yer almaktadr.
nemli olan, hakikate ulamak iin yolda olmak, aba harca-
mak, bunu da bilhassa bugn kolektif bir uurla yapmak, nihai
hakikate ulatran bu yollarn veya merdivenlerin okluu bura-
da karkla yol amaz. Aksine, ok defa yrmeyi kolaylatrr.
Hakikati bilme noktasnda kesin bilgi, son durum sz konusu
deildir. Hep yrmek ve daima yolda olmak...
Sonu
nsan olarak, baka hibir varlkla kyaslanamayacak kadar
deiken bir varlk olduumuzu kabul edersek, kendimizi ve d-
nlerimizi daha rahat deerlendirebiliriz. Atalarmz bizden
farkl insanlar olmadklar gibi, asrlar nce yaam insanlarn
da bizden hibir fark yoktu. imizde tadmz potansiyel g-
ler ayn idi. Ama herkesin, karlat problemler deiik olduu
gibi, ayn olan problemleri de ele alp ilemesi deiiyor. Bunun
sonucunda da yollarn farkllamas ve oalmas ortaya kyor.
Aslnda btn hakmlerin ulamak istedii hakikat, yollar ayr
ayr olsa da, esasta ayndr. Her hakm bir yoldadr. nk yolda
olmak, insann z varl ile yaam yolunda bilgece bulunmasdr.
Gerek hakikat! Bunun da esas varolmaktr, bilgece yaamaktr.
Eylem iinde, bir yolda olmaktr.
Bilgece yolda olmann amac, eriilip son biimini alm bir
durum olarak kurallatrlacak nitelik de deildir. nsann duru-
mu kendi var oluunun srekli abasnn ya da baarszlnn
bir grntsdr. Yolda olmak ferdi bir durutur. Yoksa dei-
meyen kurallarla belirlenmi bir yol olmayp, herkese kendi yo-
lunu belirleme hakkn veren bir anlaytr. te bu yzden, yolda
olan insan, mutluluu da varoluun zyle birletirdii en geni
etkinlikte bulur. Bu etkinlik dnmektir, sorgulamaktr. Lakin
insann dncesi realitelerden kopuksa onun gerei de realite-
lerden balantsz olacaktr. Felsefe yolda arayc olmak ya da
ann yatknlk ve dinginliini bulmaktr. Bu balamda felsefe ve
yol i iedir. nk dnce, gerek olmayan varsaymlar ba-
rndrdnda, bilime ve temel nirengilere aykr olduunda, rn-
leri itibariyle yol gsterici deil, kargaa yaratan bir etkinlik olur.
Ragp el-sfehannin Felsefe, ilim ve aklla hakka, geree ulat-

28
K. K. 29 Ankebut / 69.
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi VI (2006), Say: 1
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, VI (2006), say: 3
21
ran yolda yrmektir
29
Devaml sorgulayc bir yaklamla, hep
daha iyiye, daha yetkine doru bir aray iinde olmak, yolda ol-
maktr.


29
Ragb el-sfehan, Mfredatu Elfazil-Kuran, Hkm Maddesi, Beyrut 1992,
s. 128.

KAYNAKA

Hseyin Batuhan, Uur Felsefe reniyor, III. Bask, stanbul 2002.
E. A. Burt, The English Philosophers from Bacon to Mill, the Modern Library,
New York 1939, A Treatise Concerning the Principles of Human
Knowledge,
el-Kind, Yusuf Yakub b. shak, f Hududil-Ey ve Rusmih, Resilul-
Kind el-Felsefiyye (iinde), nr. Muhammed Abdulhd eb Rde, II.
Bask, Kahire 1978.
Emin Eriikil, Filozofiye Balang, stanbul 1936.
Frb, Kitab-u Ara-i Ehlil-Mednetil-Fzla, nr. Albert Nasr Nader, VII Ba-
sm, Beyrut 1991.
http://www.geocities.com/wankeragnostic/felsefe.html (Kasm 2004)
http://members.fortunecity.com/lika14/lika36.htm (Kasm 2004)
http://flag.blackened.net/kara/gonul/eren.html (Kasm 2004)
Ahme namt, Gnlden Bilime, 22 Eyll 2001 tarihli Cumhuriyet Bilim Tek-
nik Dergisi, s. 9
Ragb el-sfehan, Mfredatu Elfazil-Kuran, Hkm Maddesi, Beyrut 1992.
Karl Jaspers, Felsefe Nedir?, Trkesi . Zeki Eyubolu, II. Bask, stanbul
1995.
Karl Jaspers, Felsefeye Giri, ev. Mehmet Akaln, II. Bask, stanbul 1981.
Nihat Keklik, Felsefede Metafor, stanbul 1990.
Mehmet Bayraktar, slm Felsefesine Giri, Ankara 1997.
Platon, Devlet, ev. S. Eybolu ve A. Cimcoz, VI. Basm, stanbul 1988.
R. Descartes, Felsefenin lkeleri, ev. Mesut Akn, stanbul 1983.
J.J. Rousseau, limler ve Sanatlar Hakknda Nutuk, (M. E. B.yay.)stanbul.
B. Russell, Dnya Grm, ev. S. Tiryakiolu, stanbul 1977.
B. Russell, The ABC of Relativity, London 1941.
Schopenhauer, The World as Will and Idea, transl. By R. B. Haldane and J.
Kemp, London