stanbul Ansiklopedisi Ktbhanesi.

3
Geen asr aydnlatan kymetli vesikalardan bir eser
HATI RAL AR
Ac d e d e Halil br ahi m
Resimler: Sabiha Bozcalnn
Resad Ekrem Kou ve Mehmed Ali Akbay
STANBUL ANSKLOPEDS
ve Neriyat Kollektif irketi
Sirkeci, Mhrdarzde Han
s t a n b u l
AI DEDENN HATIRALARI
Geen asrn ikinci yarsnda kaleme alnm olan A Dede ibrahim
Beyin Htralar, tarih ve cemiyet i lmi bakmndan ok zengin ve kymetli
bir vesikadr. Herbi ri drder beer yz byk sahifelik ciltten mrek-
kep olan bu htralar, niversite Ktbhanesi ni n Trke yazmalar ara-
snda bulunmaktadr.
istanbullu, orta halli, hatt fakirce bir ailenin evld olarak domu,
ilk rdi ye mektebinde mahdud bi r tahsil grm, sonra ktiblikle memu-
riyet hayatna atlm, evvel Mevlevi ve sonra Nakibendi tari katna intisb
etmi olan ve hayatnn sonlarnda yine mevlev olan, tarikatta A De-
delie kadar ykselen brahi m Bey, kendisine mahsus zarif ve tatl bir
hikye slbuna shibdir. Htralarnda, kuvvetli bir mhid olduunu
gsteriyor. Bu muazzam eserde yz yl evvelki Trk hayat, istanbul, Er-
zincan, Erzurumam, Hicaz ve Edirne vilyetleri arasnda dolam bi r
memurun hayat, o memleketlerin hli, resm direler, kalemler, tekkeler,
tekke hayat, eyh efendiler, bu eyh efendilerin nfuzu pek irin bir
lisanla anlatlmtr.
Ben, bu zengin ve kymetli eserden, tahsili mahdut olan muharri ri ni n
hikmet konutuu yerleri ayklayp atarak sizlere en irin, en gzel ta-
raflarn sunacam. A Dede ibrahimBeyin bz garib hallerini ve ar
derecede samim itiraflarn ho grnz, Bu kitab ile ktphanenize pek
orijinal, inann bana, pek kymetli bir eser koyacaksnz.
ibrahim Beyin hal tercemesi bu hatralarnn iindedir. lm tri -
hini maalesef tesbit edemedim, ya yze yaklam olarak meruti yeti n
ilk yllarnda stanbulda vefat etmi olacaktr. Hafzas ok zengin ht-
ralarla dolu Edirneli Rakm Bey, memuriyetden Edirnede emekliye ay-
rlan A Dede brahim Beyin ak sakall bir pr olduunu sylemitir. .-
Nerede olduunu bilmediim kabri nr ile dolsun.
R. E. KOU
7
A I D E D E N N
Sem eden dervi
ONDOKUZUNCU ASIR BALARI NDA STANBUL'DA
ESNAF TABAKASI NDAN B R A LE
Zeytin yal dolma yerken cin taifesinin zabtctdii kadn Gksudaki Lleci
Baba Kandilli dinlisinin lmden kurtard yenieri Silah yerine sopa ile
gezen askerler Arab Bcir Aann chzadcbandaki kona Babasnn avu-
lukdan mh'zimlie terfii iin Serasker Paaya istida veren ocuk Serasker Pa-
ann Asker Mektebe yazdrtamad olan Tekatln ne olduunu bilmiyen
mlazim aa.
Cenab Hakkn bu s kulu Mehmed A l i Olu brahi m Hali l, hicretin
1244 (Mild 1828 -1829) ylnda stanbul'da Kandilli kariyesinde dnya-
ya gelmiim.
PederimMehmed Ali Aadr, onun babas Kastamonulu Hali l Aa ki ,
Uzun Hali l Aa denmekle mehur olup Yenieri devrinde Anadoluhisar-
nn ky aas gibi hatr saylr bir aas imi, erkek kardei de Saray-
Hmyndan Msr ars Kethdal ile ra Duyurulmutur. Hali l
Aa vefat ederek pederimMehmed Ali Aa drt be yasnda yetim kald-
cihetle bunun yannda terbiye edilmitir, yni sabahleyin beraber dk-
kna gidip akam dahi beraberinde bulunurmu. Uzun Halil Aa'nn ha-
remi Emine Hanm ki , o vaktin stlah ile byle htnlara Emine Molla
derlermi , pederim Mehmed Ali Aa'nn vlidesidir. Emine Molla'nm i ki
hemiresi daha olup. zten Kandillide yerlemi olduklarndan, o da ko-
casnm olumundan sonra hemi releri ni n yanna Kandilliye tanmtr.
Bunlarn peder ve valideleri mazbutum deilse de, birisi Hatice Molla
nmnda olup Berber Es'ad Aann zevcesi idi ki , Es'ad Aa gayet yah
olup kyn hatr saylr bir aasyd, zira byk pederi Ehlullahdan Salih
Dede nmnda bi r zt olup hanesinde lle yapp satarak akesiyle gc-
ni rmi . Ekser vakitlerini, Kandilliden ieri Gksu tbir olunur mesire-
ghda bir aa altnda zikir ve fikirle geirirmi, lkabna da Lleci Baba
derlermi .
Esad Aann haremi Hatice Molladan i ki olu ve kz vard. Olu-
nun birisi Emin Efendi olup pederinin vefatndan sonra Kandillide ber-
ber dkknna oturdu, pederinin yeri ni tutup hatr saylr olmutu. Dier
olu smail Aa olup o da berber idiyse de Emin Efendi gibi olmayp
11
harabati mereb olarak iy iretle megul i di . Gelelim merhumun kz-
larna :
Birisi Fatma Hanm isminde olup Aba Hac Ahmed Aa nmn-
da bir adama, dieri Nefise Hanm, Kanlca'da Hnkr Hamlaclarndan
mtekaid bir adama, nc ise, dile Hanm, Gksu Ustas Edhem
Efendiye varmlard. Velhsl bu hemi relerden bir ok olan ve kz
evlt dnyaya gelip deta Kandi lli kynn islm mahallesinin nsfndan
ziyadesi bizim akraba ve taallkattan ibaret olmutur.
Es'ad Aann biraderi Ari f Aa ki , Gksu'da Yenieri Aas imi,
Fatma Hanmn ifdesine gre Tophne-i mire Yoklamacs iken vefat
eden Abdlkadir Efendi bu Ari f Aa'nn olu imi. Abdlkadir Efendinin
i ki mahdumu vardr: Birisi Ari f Beydir ki Hssa Ordusunda avutur.
Dieri ismail Efendi ki , pederinin kalemine mlzim olarak devam et-
mektedir.
Byk valide Emine Molla Kandilli'ye geldikten sonra, Pdihn sr
ktibi Mustafa Paa merhumun Abas olup ayda beyz kuru maala
mtekai d bulunan Bolulu Hasan Aaya varmtr. Bu Hasan Aa, Aba
Hac Ahmed Aa'nn amcas olup bunlara erke Oullar:;, denilirmi,
buna sebep Kastamonuda erke nmnda olan ky vaktiyle bunlarn
ecdad bin ve in etmiler imi.
Hasan Aa'nn eski hareminden bir kerimesi olup ismine Behiye Ha-
nmderlermi , byk valide bu vey kzn pederimMehmed Ali'ye tezvi
edip ondan bu s brahi m dnyaya gelmitir. Benimyedi deimde iken
byk validemEmine Molla zeytinyal dolma piirip bundan bir tane va-
lideme yedirmi, validemdolmay alp azna koyar koymaz, bitiik kom-
u, bahesinde ku vurmak iin tabanca atm, dolma validemin aznda
kalp baylm, bu halde kendisini cin taifesi zabt ve istil etmi. Anambu
illetten bir suretle kurtulamayp onbe, yi rmi gnde bi r kere yere de-
rek kendisini tahtalara arpp elleri ayaklar kilitlenir, yannda bulunan-
lar ghal ile bir saat kadar ellerini outurarak aarlard. Nihayet artk
babal htnlar gibi olmutu, pederimkendisini benimhatrm iin boa-
mamtr.
Dnyaya geldiim zaman pederim Askir-i Nizmiyye-i hne Ba-
avuu olup mnu'da Rusya muharebesinde olmakla mektubla mjde
vermiler. Pederim de zten Yenieri olup Yenieri vak'asnda her naslsa
Kandilli ahlisi muhafaza ederek ele vermemi. Yeni nizam kurulunca,
korkusundan gidip asker yazlmtr. Olvakit daha kfi mikdarda tfek
mevcud olmadndan, bunlar, halktan fark-u temyiz olunmak iin belle-
rine beyaz birer evre balayp ellerinde birer sopa olduu halde arlar-
da gezerlermi. Sonra pederim mlzim oldu.
Aba Hasan Aann byk validemEmine Molladan bir kz olup
Esma adn koymular. O vakit biz, akraba ve taallkat cmleten Kandil-
12
li'do otururduk. Esma Hanm byyerek gzelce bi r hanm olmakla ok
kimseler talib olmu. Nihayet, Kandilli'de shilhanesi olan Salih Paa mer-
hum ki , o vakit Valide Sultan Kethdas i di , bunun efendilii zamannda
yetitirdii Beir Aa ismnde hatrl ve zengin gayet sevgili bir Arab k-
lesi vard; bu Beir Aa Esma Hanm isteyp evlenmitir.
Beir Aann Istanbulda ehzdebamda maret Sokanda haremve
selmlkl bir kona olduundan haremi Esma Hanm ve validesi Emine
Molla ile vey byk pederim Hasan Aa stanbula tandlar. Mezkr
konak hl mevcuttur, bir tarafta o vakit mehur Dastan' allme-i asr
Hseyin Efendi Hazretlerinin ve karsnda Mliye Hazinesi Mmeyyizlerin-
den merhumRstem Efendinin konaklariyle dier tarafnda Eknekiba
Hasan Aa'nn ve yine karsnda imaret Abasnn haneleri vardr.
Pederimasker olup taralarda gezdiinden, ben validem ile Kandil-
li'de yalnz kaldm. Sekiz on gnde bir kere validemile beraber stanbul'a
Esma Hanma gidip drt be gn orada misafir olurduk. Beni Kendillide
mahalle mektebine verdiler. Sekiz dokuz yama geldim. Allann takdiri,
Kur'n bi r trl drst okuyamadm. Beir Aa'nn o zaman daha dn-
yaya evld gelmemiti. Ben de gzelce bir ocuk olduumdan pek ok
severdi.
Byk validem ve pederim de birlikte olmamz arzu ederlerdi, ni-
hayet validemle beni yanlarna alp artk Kandillice btn btn alka-
mz kesildi.
Beir Aa. kendi evld i misimgibi okuyup yazmama alrd. Hibir
eye darlk ektirmemek zere, gerek elbisece, gerek paraca mkemmel
bakard. deta paa evld gibi gezerdim. BabamMehmed Aa o tarihte
Msr muharabesinden taburu ile stanbul'a geldi, validem henz taht
nikhnda i di .
Babamavu olduundan. stanbula dndkten sonra mlzimlik iin
tertib eyledii arzuhali o zaman Serasker bulunan merhum Rza Paaya
benimelimle takdimetmek iin bir Cuma gn beni alp skdara Seli-
miye klasna gtrd. Setre pantalon giyerdim. Gayet gzel lepiska sa-
larm olduundan validem kesmeye kyamazd. Kzlar gibi rp belime
kadar uzatrd. Hatt mektebe baladmda srma ile rmlerdi . O vak-
ti n deti vehile basmdaki fesin etrafn pskl kaplam, zerine l
oyma kt konmutu. te bu ssle Selimiye klasna gittim, kouta
oturdum. O gn klada olan zabitler gelip beni ziyaret edip sever, ve
cmlesi :
Mehmed Aa! Cenab Hak sana byle bir evlt vermi daha ne
istersin?! derlerdi.
Vakt ki Serasker Paa terif buyurup klada olan kuleleri gezmeye
balad, pederimbeni elimden tutup merdivenden st kata kard. Arzu-
13
hali elime verip kendisi grnmemek iin geriye ekildi. Ben orasn bir
maher gibi paalar, yaverler, kavaslar, hademelerle dolmu grnce, bu
hl bana bir dehet vermekle alayarak geriye, babamn yanna geldim.
Babam:
Olum, korkma, yr! diye tevik ettiyse de gnlmde asla cesa-
ret eseri kalmamt. O srada orada duran kavaslardan birisi babama:
Aa, ne istersin? Bu ocuk korkuyor, zor etme, yazktr!
Demesiyle babam:
Birader, Paa Efendimize arzuhal verecektir! dedi. Kavas:
yleyse sen karma, ocuu benimyanma brak! deyip beni ya-
nnda saklad.
Serasker Paa kuleden avdet edip divanhaneye doru gelmesiyle, i ki
tarafta olan paalar, yaverler, kavaslar yarlp aralarnda kaldm. Hemen
Serasker Paa benimhizama gelir gelmez kavas beni nasl ittiyse. gkten
yere bir ey der gibi birdenbire Serasker Paann nne dtm. Paa
durdu. Eteini ptm. Arzuhali elimden alp, fakat ap okumadan eilip
benimyzm ve arkamdaki salarm okayarak:
Sen kz msn? Olan msn? dedi.
Olanm! dedim.
yleyse niin salarn kesmiyorsun? dedi.
Validem kesmiyor! dedim.
Gld. Hey'eti muazzama cmleten bizi seyretmekte olduklar halde
arzuhali okudu. Sonra tekrar ei li p:
Seni Mekteb-i Harbiye'ye yazdraym! Orada gzel gzel okursun,
sonra benimgibi paa olursun! dedi.
Ben:
Validem raz olmaz! dedim.
Tekrar glp arzuhali yannda bulunan Darbhor Reid Paa merhu-
ma veri p:
Bu ocuun pederini bulun da mlzim edin ve hemsyleyin bu
ocuu Mekteb-i Harbiye'ye yazdrsn! dedi.
Reid Paa merhum:
Ferman Efendimizin!
deyip yerle beraber temenna etti. Ben de tekrar eteini pp ekildim.
Arkadan gelen paalar cmlesi birer birer yanma gelip severlerdi. Heyet
ekildikten sonra o kavas beni alp pederime teslimetti, hemdo :r.u".
olacan tebi r etti. Eve geldik. Hikyeyi valideme syledim. Validem:
Ben evldm mektebe vermem!
diye kyametleri kopard. Ertesi gn babamla beraber Reid Pasa
merhumun konana gittik. Paa benimmektebe yanlmakbtm i m pek
ok srar etti. Babam:
14
Efendim, ben de evlt da sizindir! Lkin bunun bir acuze byk
validesi vardr ki , sonra Efendimizin banz artr, Hnkrn atnn aya-
na kapanp ocuu vermez, sonra i mkl olur! dedi.
Paa bu szlere itibar etmeyip srar etti, pederim de:
Siz bilirsiniz, ben veremem, dedi.
Velhsl tam bir ay byle uratlar, nihayet olmayacan anlayp
beni braktlar.
Babam Hassa Ordusu Bursa Redif Alayna mlzim tyin etdiler.
Lki n o zamann mlzimleri imdiki vaktin miralay gibiydi. Hatt m-
lzmlk buyuruldusunda lkab Izzetl Aa yazlrd. te bir mddet de
mlzimlikde kald. Bir takm ie gce yaramaz zabitlerin tekatl mu-
rad olunduu srada, zabitlerin cmlesi Selimiye klasna celb ve cem
olunarak tekade ayan olanlar bir tarafa, ie yarayacaklar bir tarafa tef-
ri k edilirken, babam, daha genlik zaman olmakla, ie yarayanlar tara-
fna ayrmlar. Kendisinin efkr askerlikten kmak olduundan her na-
slsa o karklkta tekad tarafna gizlice gemi, ismini tekadlk def-
terine yazdrm, u arada da Kavakl Emin Paa merhum grp zten
babam bildii cihetle:
Kandillili.. Orada ne geziyorsun?..
Demi ise de:
Hi efendim., aman efendim., merhamet buyurun efendim...
diyerek ve eteini perek ii alevlendirmiyerek kendisinin murad
zerine tekadler arasna karm. Serasker Riza Paa Hazretleri bu te-
kad olacak zbitan tarafna dnerek:
Aalar!.. Pdihmz sizin bunca vakit hizmetlerinizden memnun-
dur, hir mrnzde Pdihmza da ile hanenizde ikamet edin, sonra
tekad bertnz elinize verilecektir!..
Deyp yannda bulunan Paalara hitaben:
Aalarn bellerinde olan kllar aln!
Diye emretmesi zerine herkes bellerinden kllarn zp teslim
etmi. Badehu muzika selm alup cPdiahm ok yaa!:> kelm ile ora-
dan doruca herkes hanesine dalmtr.
Pederimdahi eve gelip hikyeyi bylece vldesi Emine Mollaya nak-
letti . Akamoldu, enitemBeir Aa eve geldi, ona da bylece ifade etti.
Enitempek riza gstermedi ise de :
Artk ne re, kader byleymi!..
Dedi. Paderimzannedermi ki , herkes ald maa ile tekad olacak.
Byle iitmi, halbuki i ki ay sonra beratlar kp da tekadlere otuz ku-
ru tekad maa tahsis olunduunu grnce pek ok pi man oldu ise de
resi yoktu.
lb
SEHZDEBASINDAK TASMEKTEP
* *
Kayyumbadan muallim Tatlcnn olu Gzel Mehmed Ccmaleddin On
yandaki Mehmed Cemaleddine k olan dokuz yandaki brahim Leyl ile
Mecnun kitabm okuyan ocuklar Sprge pnden kandil fitilleri yapan mu-
allim efendi Kalfalk hediyesi bir Kandilli Yazmasiyle bir srmal evre ve gazi
altun Vcznccilcrdeki tatlc dkkn Ak hastas ocuk.
Beir Aann konann civarnda imarete bitiik bir ta mektep var-
d. Beni oraya verdiler. Mektebin hocas, ehzade Camii erifinin kay-
yumbas aksakall sulehdan bir adamd.
Hergn erkenden mektebe devama baladm ise de, yam dokuz ol-
duu halde henz Kur'an- drst okuyamazdm. Mektebe konulmami ki
hafta kadar olmutu. Bi r gn yine erkenden mektebe gittim, Hoca Efen-
dinin yanndaki pencere iinde oturur Mehmed Cemleddin Efendi nmn-
da benden bir veya i ki ya bycek bir ocuu erkenden gelmi buldu-
umdan, ocukluk lemi bu ya, konumak iin yanna gi tti m. Onun otur-
duu pencerenin eni dar olmakla, dizdize ve yzyze oturduk. Dadan te-
peden konuurken o ocuun ok gzel yznn zerimde gayedici bi r
tesir yaptn duydum, ki beni bilhara Cenb- Hak'kn kudret ve azame-
ti ni n k edip tarikata sokan, bu gzel yzn, o masumamda uyandr-
d ate oldu.
zerime bir fenalk, baygnlk geldi, Mehmed Cemleddin u hli-
mi grmesi yle:
Aman kardeim!.. Sana ne oldu?!
Deyip hemen yerinden kalkarak bir bardak su getirdi, bu sudan g-
halle birka yudum iebildim, Mehmed, eliyle, rahmet gibi yzme su
serpip ykamaya balad. Bunun zerine biraz kendimi toplayp olduka
aklm bama geldi. Oradan kalkp yerime geldim. Y ar baygn bam
rahleye koyup bi r zaman gya uykuya vardm. Gzm atm grdm ki ,
mekteb lebleb dolmu ve hoca efendi gelmi, Mehmed Efendi vukuat
tamamiyle ona arzetmi, Hoca efendi ocuk birdenbire hastalanp uykuya
varmtr, zannetmi.
Mehmedle beraber mektebdeki ocuklarn bana baktklarn grdm.
Bundan sonra Mehmed Cemleddin ile arkada olmak, ruhumun gdas
oldu.
16
Ah o masumarkadalk... O masumak... Mehmed Cemleddin bi r
Btf ocuu i di . Mektebe ge gelirdi. Mektebde kalfambaka ocuk ise de
Mehmed Efendi bana iltifat etmek iin arasra yanna arp :
Gel bakaym nasl okuyorsun?
Diye nne alp okuturdu. nnde otururken terlerim, dilim dolar-
d. Bir gn sebebini sordu :
Kardeim.. Bilmiyorum.. Yzne bakamyorum.. Yzne baktka
bana bir alama geliyor.. Bu ne haldir? dedim.
Bi r kahkaha ile glp:
Bende bir kitab vardr, onu vereyimoku!.. O kitab okuduka bu
hl senden defolur.. Haydi imdi yerine git ve alama!.. Yarn kitab alp
erken gelirim! dedi.
Ertesi gn Mehmed Cemleddin o kitab geti rdi :
A l kitab oku ama, burada okuma! Kimseye gsterme... Geceleri
evde gizli oku!...
Buyurdu. Atm baktm, iinde gzel gzel resimler vardr.
Aman bu nasl kitabdr?! dedim.
O :
Kimseye gsterme, gsterirsen seninle selma gelmem! dedi.
Kitab Mushaf erf kesesine koyup eve geldim. Bi r tenha odaya gi-
rerek kapuyu kilitledim. Okumaya baladm. De kalka, yuvarlanarak
kitab okumaya baladm. Anladm ki bu kitab, bir k ile mauka ze-
rine yaplm bir kitabdr. Bilhara Mecnun ile Leyl hakknda yapld-
n anladm. Kapuya validem gelip :
Olum a kapuyu, taama gel!..
Demesiyle beraber, kitabda resimler olduundan gstermemek iin
odada sakladm. Taamettikten sonra amdan alp yine odaya girip kapu-
yu kilitledim. Uyku gzme girmedi. Velhsl sebaha kadar kitabdaki
Leyl ve Mecnun ile uratm. Gzya ile yastm suya dm gi bi s-
lattm. Sabaha yakn bir mikdar uyku ektim. Ertesi gnde kitab Meh-
med Efendiye iade ettim. Mehmed Efendi :
te o kitabda olan Mecnun sensin! Lkin Leyl ben deilim! Be-
nim adm Mehmed'dir... Sen var kendine bir Leyl bul! dedi.
O saat rengim kpkrmz oldu. Cevap bulamadm. Cenab Hak'ka
dndm:
Ey yerlerin gklerin Tanrs!.. brahi m kulun daha masumdur!
Senin cemlinin aksinden bir zerresini Mehmed kulunun yznde gr-
mesi ile Mecnun'a dnd... Senden merhamet!.. Senden kerem!.. Senden
meded!... Ey Erhamcrrhimn!..
Dedim. Hemen bamzerinde olan gam ve elembulutlar paraland
Hoca Efendi, ehzade Cami-i erifinin Kayyumbas, sulehdan, eh-
l gzl, ksa boylu, imanca, dima kandil fi ti li yapp cmi-i erife, ura-
A Dedenin atralan F: 2
17
ya buraya satard. Pek ok sprge alp onlarn tellerinden pamukla fiti)
yapp ktlara deste deste ederek bir byk sandk iinde saklard. O
asrda sk sk ehzade ve sultanlar dnyaya gelmekle yedi gn yedi gece
donanmalar yaplmas det olmutu, her donanmada teki beriki gelip
destelerle Hoca Efendiden fi ti l alrlard. O gn Hoca Efendinin ahvline
gz altndan dikkat ettiimde onu grdm ki , hem elinde fi ti l yapar,
hem de ehl gznn ucuyla arasn benimMehmed'e bakar...
Fitil aldm ele kandilim dolu yadr
Grdm ki bizim Hoca pskll beldr!
Hoca Efendi elindeki fi ti lleri tamam edip ocuklara ders vermeye
baladnda, ocuklar birer birer gelip ders alrlard. O aralk Mehmed,
Hoca Efendiye gizlice bir ey syledi, Hoca Efendi de ban edi, yni
szn kabul etti. Biraz mddet sonra Hoca Efendi bana hitaben:
brahim Bey!
Diye ard, gittim, dedi ki :
Benimbugn iimoktur, Mushaf al gel de bugn sana Mehmed
Efendi ders versin!..
Hemen Mushaf alp Mehmed'in nne diz ktm. Okumaya baladm.
Bi r gn Hoca Efendi fi ti lleri tamam edip ban ap duvara daya-
yarak Mehmed Efendiye bir ey syledi. Mehmed, yazmakta olduu ya-
zsn elinden brakp Mushafn at ve Ez Besmeleyi ekip yksek
ses ile Kur'n okumaya balad. Gaayetle l ve bl davudi bir sads vard.
Mehmed'den i lk yaz mekini aldm gnn ertesi i di , evden gayet
l bir Kandilli yazmasyla srma islemeli bir evreyi birbirine sarp
ucuna bir adet Gazi altn balayp elime verdiler. Mektebe gidip Meh-
med'in ekmecesine koydum. Mehmed'in yeri evvelce arzolunduu zere
Hoca Efendinin yannda pencere iinde olup onun srasnda dahi kz o-
cuklar oturup asla ve kat' olan ocuklar oraya gitmezlerdi. O gn Meh-
med yerine oturunca, evre ve yazmay ve altn grd, ap bakt, sonra
Hoca Efendiye bir eyler syleyip verdi. Hoca Efendi yzme bakp te-
bessm etti. Anladm ki Mehmed : < brahim dnk gn yaz meki al-
mt, hocalk olarak bana bunu hediye etti, ben de zt linize lyktr
diye takdim ediyorum. demiti. Hoca Efendi yazm beendi, Mehmed'e.
Sen buna himmet et! Bu ocuk senin ran olacaktr!
Dedi. Ertesi gn de Mehmed'e, kalfalk, bir kese ve bir Gazi altn ge-
ti rdi m.
Bi r Cuma gn Cuma namazndan sonra Mehmed'lerin Vezneciler-
deki dkknna gittim. Mehmed'in babas revanici i di . Validem para ver-
di , bir byk tabak alarak ihtiyar ayvazmzla beraber dkkn nne g
line Mehmed :
Buyurun kardeim!
18
Dedi. Yanma oturdum, babas na:
Hem mekteb arkadamdr, hem de benden yaz yazar! dedi.
Mehmed'in babas maallah! deyip ismimi sordu, Mehmed benden
evvel:
brahim Beydir!
Dedi. Pederi gelip eliyle yzm ve salarm okayarak beni sevdi.
Ben ise utancmdan terledim, Mehmed:
ok sevme, mahcubdur, skld! dedi.
Sonra babas :
Ne alacaksn olum? demesiyle:
Bi r okka revani isterim! dedim.
Bastne! deyip tabaa bi r okka revani koyup;
Mademki benim olumun mekteb arkadasn, bu seferlik para
erme, sonra bir daha alrsan verirsin! dedi.
Ben bu szden ziyadesiyle sklp hemen elimdeki olan paralar n
-mlesini dkkna brakp koarak katm. Ayvaz da arkamdan koa-
rak ve. . >
Dur beyim koma!..
Diyerek geldi.
19
SLEYMANYE MEKTEB RDYES
lk Rdiycler Maal talebeler Dersdc ve gzellikdc birinci Kandillili
Ziya Bey (Mehur Ziya Paa) ntilanda perde arkasndan yardm Mfetti
mamzdenin falakas ve sevgili gzel talebesini dmee kyamyan muallim Efendi
Ders alrken uyumamak iin enfiye eken talebeler Sultanahmcd Camiinde
yaplan umumi imtihanlar Mektepten kaleme.
1257 (M. 1841) tarihinde Sleymaniyede vki Mekteb-i Rdiyeye
girdim. 01 tarihte Dersaadette i ki Rdiye vard. Birisi Sultanahmet! Ca-
mi i erifi ittisalinde, dieri Sleymaniye Camii erifi ittisalinde. Bunlarn
nzn mehur Imamzade merhum i di . Ders ve yaz hocalar mkemmel
ve mteaddi d idiler. Lkin Sultanahmed Mektebinin maa olmayp ancak
yeil oda, sar oda, mavi oda namlaryla mteaddi d odalar olup lyikiyle
imtihan verenler yle odalara naklounurlard. Ve hem de bu mektebde
olan kirdan paazade, beyzade olup yle pek ok derse almazlard.
Sleymaniye Mektebi ise bir bycek kubbeli ta mekteb olup Sultanah-
med mektebi gibi mteaddi d odalar olmayp ancak birinci hocaya bir ufak
oda var i di . Hem de mektebin drt tarafnda bulunan uzun rahlelerin
herbirini bir snf addederek snf rbi ve slis ve sni derlerdi. Mesel
mlzimlcrden ledel imtihan snf rbia gese onbe kuru maa alr ve
slis olsa yi rmi kuru alr ve sni olsa yirmibe kuru alr. Buradan ancak
kaleme ra buyurulurdu. Birinci hocamz mehur Grc Numan Efendi
i di ki , marnileyh mamzdenin damad i di ve gaayet lim, fzl, mt-
tek bir zt i di . Beher hafta Sal gnleri mamzde Efendi mektebe terif
edip ocuklar imtihan ederdi. te leyl nehar efkr derslere verip bir de
sofuluk gelip geceleri namaz ve niyaz ve derse bakmaklk ile megul olur-
dum.
Nihayet dersimiz izhar'a kp fakir de onbe kuru maa olan snfa
ktm. Artk para hevesi de baka eydir. Geceleri saat bee altya kadar
derse bakp sabahlar dersten evvel arkadalarmza mzakerecilik ederdim.
Yni onlara derslerini okutup hoca efendi gibi. ders takri r ederdim, ite
bu da bir baka meraktr. O kadar deilse de hemen aka gayet leziz bir
tatl eydir.
Geenlerde Adana valisi olup vefat eden mehur Ziya Paa merhum,
zten Kandi lli li olup Kandi lli mahalle mektebinde dahi birlikte okumu
20
idik. ite bu zt da ol vakit Sleymaniye mektebinde idi ve hem de konak-
lar oraya civar i di . Hemehrilik bu ya, fakiri ziyadesiyle severlerdi. Ol
tarihte hemsin idik, yni on drt, onbe yalarnda idik.. Lkin o, ol kadar
zeki ve o derece fatin idi ki deta sual ve cevapta birinci hoca Numan
Efendiyi durdururdu, binaenaleyh Numan Efendinin ziyadesiyle sevgili
bir danesiydi. Hatt bir gn mamzcle Efendi mektebde imtihan ederken
bizim dersimize nbet gelip. zharclar! dey ardlar. mtihana gider-
ken Ziya Bey yanma gelip: brahim! Sen kapunun nne otur, ben per-
denin arkasndan sana sylerim, imtihan verirsin! Y i rmi kuruluk snfa
karsn!;:, dedi.
Fakir de canma minnet memnun oldum ve yle yaptm. ocuklarn
cevap vermediklerine fakir cevap vermeye baladm. mamzde memnun
olup. aferin olum! deyip brleri ni n yzne tkrrd. Sonra bir baka
defa dahi sual olur her naslsa mirimumaileyh sesini ziyadece karmakla
mamzde iitip derhal Numan Efendiye hitaben: Perdenin arkasnda
birisi var. abuk su habisi tutup bana getirin!:- demesiyle havfmdan az
kald ki pantalona salvereyim. Numan Efendi darya kp sual etti.
Anlad ki Ziya Beydir, ele vermemek iin: Kimse yok imi!:;, dedi. mam-
zde: Hayr efendim, ben iitiyorum!:;, dedi. Tekrar kp: Efendim Ziya
Bey bendeniz imi! dedi. mamzde: Getirin u hnzr! dedi. Zarur
ieriye getirdiler. Falakay getirip Numan Efendi nne yatrp bire
Numan Efendi elleri titreyerek yavaa bir i ki denek vurup oradan mam-
zdenin eteini pp: Kulunuza balayn! demesiyle affedip falaka-
dan kaldrdlar.
Sonra mamzde fakire hitaben: Seni sar yan! te bu hafta ben
seni snf slise karacak idim. bunun iin karmam.. Gelecek hafta seni
imtihan edeyimeer imtihan veremezsen gr ben sana ne yapyorum! de-
yip huzurundan dar ktk. Lkin imdi Ziya Beyin elinden yakamz kur-
taramyorum. Sen bana sebep oldun, dayak yedirdin diye. Ne ise zrler
ile gnln aldk.
Ders cihetinden Sleymaniyeliler, yaz cihetinden Sultanahmedliler
birinci idi ama, bizim iimizde hsn gibi hatt gzel Ziya Bey var i di .
Sleymaniye Rdiyesindc yi rmi kuru maaa kmtm. Maa yle
dursun, ocuklarn iinde yle mektebin alt tarafndan st tarafna ge-
mek pek byk bir rtbe alm gibidir. te bu hl ile gece ve gndz ders-
lere alrdm. Gece yarsna kadar uyku yok. Ama genlik lemi, uykum
ziyde galebe ediyor. Bunun defi ni n resini sordum: Enfiye ek! dedi-
ler. Artk baladm enfiye ekmeye. Filhakika ihtidalarda uykuyu defetti,
sonralar fayda vermeyip bilhara terk dahi edemeyip bir de enfiye ek-
meye baladm. Etrafma topladm ocuklara da ders verirdim. Birka
seneler bu hl ile urap yle di hocalar gibi olmayp kane, mestne
21
bir hocalk mesleine girdik. Niyet ettim ki buradan kaleme gitmeyip
doruca bi r medreseye girip orada tahsil-i ulm ile megul olaym...
Rdiyelerde Molla Camiye kadar ders grlp oradan sonra her
sene icra olunan umum imtihanda kaleme ra Duyurulurdu. Vakta ki
fakir dahi Molla Cmi'yi tamamettim, 1262 senesiydi, (M. 1845) umumi
imtihana girdim.
Bu imtihan Sultanahmed Cmi-i erifinde olur. mtihana i ki ay kala-
rak, her nereden imtihan olunacak ise oradan ders gsterirlerdi. Sley-
maniye mektebine o sene imtihan dersi olarak fermanlarn tarihi olan
Tahri ren f evili ehri Rebilevvel sene isneyn ve sittine ve mieteyn
ve elf, ite bu ibareyi verdiler. Artk bu ibareyi deta bir risale ekline
koyduk. Sual ve cevaptan tam i ki ay buna alp ders yaptk. Vakta ki
imtihan zaman geldi, bir gn evvel mamzde terif edip bizleri huzuruna
arp buyurdu ki :
Sultanahmed mektebinin ocuklar sizin kadar ders yapamam-
lar.. Binaenaleyh size nazar isabet etmemek iin en sonra u suali sora-
cam, sakn cevap vermeyiniz!
Dedi. Biz de:
Hayr efendim, cevap veririz! dedik.
A ocuklar.. Siz bilmez misiniz ki gz isabeti vardr!.. Olmaz!
Diye tenbih edip gi tti . Ertesi gn oldu. artk gayet l ve bl bay-
ramlk elbiselerimizi giymi olarak, Ziya Bey dahi bizimle beraber, Sul-
tanahmed Cmi-i erifine gittik. -
Cmi-i erifin Mekteb-i Rdiye cihetine adr i pleri ile hatt-i fasl
ekilip orada toplandk. Lkin i ki taraf olup birisi biz, dieri Sultanah-
medliler. Birbirimize hin kz gibi bakyoruz, talebelik hli bu ya... Ni -
hayet, Cmi-i erifin mihrab nne fevkalde ziynet verilip minderler
denmi... eyhlislm, Sadrzam vesir vkel gelip oturdular. O sene
her naslsa Zt- hne terif buyurmadlar. te ibtid Sultanahmedliler
girdiler. nk bunlarn pederleri orada mevcuttur. Sleymaniyelilerin
pederleri de dkknlarnda i ile meguldr, mtihan bir saat kadar uza-
d. Sual olunan yi rmi kadar eyin ancak onunun cevabn verdiler. Sonra
onlar kp Sleymaniye takm girdik. Lkin biz ba bozuk... Ki mi sa-
rkl, ki mi fesli. Hele fakir fesli takmndan idim,
te bize o gn krk sual oldu. Bir azdan cmlemiz cevap veriyoruz!
Bizim byle barmamzdan vkelya bir glme arz oldu. Bunlarn gl-
mesinden bize bi r baka ne'e gelip daha ziyde ak ve evke gelip artk
laubali olduk. Ortadan hicb defoldu. te cevap veremiyeceimiz sual
dahi en sonra ird olup hemen onun da cevabnda iken mamzde Efendi-
Haydi., haydi... Anladk.. Gidin!..
Diye deta kovdu. Oradan kalkp doruca evlerimize geldik. bu in-
22
tihanda ders cihetinden Siileymaniyelilcr birinci ve yaz cihetinden Sul-
tanahmedliler birinciydi. Ancak, bizimiimizde hsn gibi hatt gzel Zi -
ya Bey vardr. Yni hsnde ve hatta ve dersde Ziya Bey birincidir.
mti handan sonra hangi kaleme gitmek arzu edersiniz diye herkese
sordular. Fakire de sordular. Gnlme ciheti askeriye geldi, nk asker-
li k Cenab Hakka giden i ki yoldan biridir. Seraskerlik kalemlerinden bi-
rine ra Duyurulmam niyaz eyledim. Beni mstear Beyefendiye gn-
derdiler. O da beni o zaman ordular ruzname kalemi tbir olunur kaleme
gnderdiler. Mdr Nazm Efendiydi, doruca gidp eteini ptm. O da
beni stanbul ordusu mmeyyizi Muhtar Efendinin maiyetine verdiler.
Mektepten imtihan ile gelmi olduum cihetle dierlerinden fark ve tem-
yiz iin yerdeki olan mindere oturtmayp yukarda olan minder zerine
oturttular. Sair mektep arkadalarmzn ekserisi Bbliye gittiler. Ez-
cmle Ziya Bey dahi Bbliye ra buyurulmutur. Ziya Bey Bbliye
bir baka ziya ve feyz bahsetmitir vesselam.
23
I
ABDLHAMD'N SON YILLARINDA KALEM
VE TEKKE HAYATI
Seraskerlik Levann Kalemi Derdest torban Szn geirmek iin on-
dokuz yanda sakal brakan kalem efendileri Bu efendilerin her birinin deryay
akda sekiz on kt'a sefineleri vardr Yusuf sni Osman Bey skdarda Nuh
Kuyusunda Kartalbaba Tekkesi Tariki nazeninde k sadk Edhcm Efendi
Tekkeye mrid olan gen ktip Yaln ayak ve srlnda entari ile arya giderek
eyhine uaklk eden mrid Evdeki yatan tekkeye nakli Kzl Dede Efendi
Gen ktibi, eyhlerin elinden kurtarmak iin are evlendirmek imi Ycnibae-
de bir lem. '<
Seraskerlik levazm kaleminde mdrmz Nazmi Efendiydi. Bu zat
nc Orduyu Hmyn muhasebecisi oldu. 1272 (M. 1856) senesi Rusya
muharebesinde Serdar Ekremmer Paa merhuma ziyadesiyle mensubi-
yet kesbederek deta serdar, Nazmi Efendi demek derecesine varmt. Bu
kalem, stanbul Hassa Ordusiyle Anadolu ve Rumeli ve Arabistan ordu-
larnn elbise ve levazmat saire hesaplarnn grlmesine mahsus olup
her ordunun bir mmeyyizi ve be alt maiyet efendisi vard. Beni stan-
bul ordusu mmeyyizi Muhtar Efendinin maiyetine verdiler. O zamanlar,
enitem Beir Aann ehzadebandaki kona; daha satlmamt, hepi-
miz orada oturuyorduk. Mektebi Rtiyede Mollacmb ye kadar ders gr-
m ve olduka lezzet alm olduumdan dersi terketmemek iin Bayazd
Camii erifinde Kara Halil Efendi demekle mehur fzl ve lim bir zatn
dersine oturup czhar okumaa baladm. te sabahlar orada ders oku-
duktan sonra doruca Seraskerlik kapsndaki kalemime gelirdim. Grm
olduum Arabi kuvvetiyle kalemde pek abuk i renip grmee bala-
dm. Muhtar Efendi beni fevkalde sevdi. Mdrmz Nazmi Efendi de
ziyadesiyle severdi. Rtiye mektebinden imtihanla ra buyurulduum-
dan sair efendilere tercih ederlerdi. Maa cihetiyle de hatrlydm. Bir
ka seneler bu hal ile geti. Byk efendiler srasna getim. Zaten sofu
mereb olduumdan sakal salvermitim. Bunun asl sebebi, kalemce de-
ta mmeyyiz refiki gibi ilere bakardm. Hatt her mmeyyizin birer
derdest torbas vard ki evrak bunun iindedir. Her sabah efendiler san-
dktan karp mmeyyizlerin nne koyarlar. Mmeyyizler ap ktlar
efendilere datrlar. Bizim mmeyyiz Muhtar efendi derdest torbasn
24
bana havale etmiti. Geri Muhtar Efendinin refi ki Aksarayl Y eni cen
Aas? tbir olunan Mehmet Efendi namnda sakaln boyar bi r efendi
idiyse de, biare hibir eyden haberdar olmadndan, emektarl hase-
biyle yle bi r kede otururdu, arasrra derkenar ederdi.
Gnlerden bi r gn, Mstear beyin aas, beraberinde Osman Bey
namnda bir ocuu kaleme getirip mdr Nazmi Efendiye:
- - Bunu Beyefendi sizin kaleme ra buyurdu! Diye brakp gi tti .
Mdrmz dahi beni arp ;
te Osman Beyi sizin orduya verdim, yer gsterin de otursun! Dedi.
Ben de nmdeki erkn minderinde yer gsterdim, oturdu. Osman
Beye yle bir nazar ettim, bi r ey deil, di bir kopil ocuktur. Fakat
yazs zararszd. Bi r mddet sonra ktlar derkenar etmee balad.
Ben de btn btn mmeyyiz refiki gibi oldum. Baz sual ve cevap iin
stanbul ordusu meclisine girerdim. Nizamiye muhasebecisi Emin Efendi,
Mstear Nfi Efendi vesair kalemmdrleri i iin ekseriya arrlard.
Muhtar Efendi yalnz ubuunu yakp :
Benim elim ayam brahi m Efendidir, Cenab Hak senden raz
olsun olum!
Diyerek ok ok dua ederdi. dete baba oul gibi olmutuk. Kona
skdarda Nuhku3'isunda i di . Ayn zamanda tekke i di , pederi eyhti. Son-
ra vefat ederek Muhtar efendi yerine postniin olmusa da kendisi kalem-
de mmeyyiz olduundan yerine bir vekil tyin etmitir. Tekkenin ismine
Kartalbaba Tekkesi derlerdi. te beni yazn, ekseriya cuma geceleri
alp gtrrd. Cuma gnleri de beraber krlarda dolardk. Cumartesi
gn de beraberce kaleme gelirdik.
Yukarda kaleme ra edildiini sylediim Osman Bey, be alt ay
iinde maallah birdenbire serpildi. Boy pos ve bir baka gzellik peyda
etti. Bi r Yusuf Sn oldu. ocukluk arkadam Revanicizde Mehmed
Cemaleddini hatrladm. Kalem mahalle mektebi deildi. Kalem odasn-
daki efendilerin her birisinin deryay akta sekiz on kt'a sefineleri vard.
Osman Beyi kendime yardmc olarak yanma aldm. Her gn sabahtan
akama kadar dizimin dibinde oturur, akran ve emsallerinin hibiriyle l-
fet ve muhabbet etmezdi. Kendisi o vakit Saffet Paa Tekkesinde bulunan
eyh efendiye mensup olup Nakiye tari katndan i di . Ben henz bir tari -
kata dahil olmadmdan Osman Bey bana Nakiye tari katnn ahvalinden
bahsederdi. Onu mest ve hayran dinlerdim. Onun szleri beni tarikata gir-
mee evketti. Bu aralk Kandillide oturuyorduk. Kayk paras gibi ma-
sarifi zaide oluyor, hem de vaktiyle kaleme gelemiyorumdiyerek o zaman
maam da idareye kfi olmala Lleli Camii erifi karsnda kmaz so-
kak iinde bir ev kiraladm. Yalnz validemle beraber oraya tandm.
Halimde yine bir perianlk balad. Dostlarn srar ile bi r eyhe intisap
etmee karar verdik.
25
O zaman krs eyhi Hasan Efendi Hazretleri, Halveti tarikat eyh-
lerinden ve fdaldan bir zat olup hanesi Llelide mehur Saati Emin
Efendinin dkknnn bitiiinde, bakkaln zerinde caddeye nazr i di . Sa-
ati Emin Efendi de eyh Efendinin akrabasndand. Evimin yaknl
hasebiyle geceleri oraya devama balamtm. Her gece ders mzakere
eder. ancak pazartesi ve cuma geceleri cemiyeti kbr ile evinde muka-
belei erife icra olunurdu. eyhe intisap ile akmz sknet bulacak yer-
de zikrliahn harareti ltebih. afyona cil vermek iin tiryakilerin eker
yemesine dnd. Saati Emin Efendinin Edhem Efendi namnda ve be-
nimle yat bir olu vard. Maliye hazinei celilesine devamederdi. Bana da
benzerdi, yni sar sakallyd. Lkin EthemEfendi tari ki nazeninde gayet-
le k sdk, lim, fdl, sz bilir bir zat i di . Kalender mereb i di . Beni
ok sever, saatlerce yanna alp muhabbet ederdi. smimi Dervi brahim
koymutu :
Dervi brahi m... k!... Naslsn, gel bakalm, biraz aktan dem
vuralm!.. Diye Saatizde ile saatlerce sohbet ve muhabbet ederdik ki ,
bir dakika bile gelmezdi. te bu EdhemEfendinin sohbet ve muhabbetin-
den mnevi pek ok ahval zuhur edp eyhimize kar olan akmz o de-
receye vard ki bir gn yatam evden Hazreti eyhin hanesine nak-
lett-di.
Evden yata Hazreti eyhin hanesine nakletmitik ya... Kalemden
doruca eyhin hanesine gelip hemen setre pantalonu karp bir uzun
entari zerinde hrka, bamda arakye, zerinde yemeni, ayamda pa-
bu, yalnayak dergha lzumu olan eyleri satn almak zere Lleli cad-
desinde mecnun gibi gid'p gelirdim. Kalemefendileri grp ahvalime ta-
accp edp hayran ve sergerdan kalrlard. Ben asla aldr etmezdim.
Kendimi bir dilenci ekline koymutum. Ak gnlm o kadar alaltm-
t ki byklk ve kibir deil, kendimi insandan bile addefmezdim. Bi r
ah licenabn kapusunun ktmiri olmak isterdim. Akbet yine, gnl-
Gndz bu hal i le... Geceleri ise. o derghn deta hademesi gibi ih-
vann hizmetleriyle megul idim. Hatt o derecede hizmet ederdim ki
abdesthanelere varncaya kadar temizlerdim Osman Bey sureta eyh
Efendiyle grmek ve asl maksad beni grmek iin bz cuma gnleri
mezkr haneye gelirdi. O geldii zaman hizmetimbir kat daha artard.
eyh Hasan Efendi o kadar derin bir adam deildi. Beni asl, ak
deryasnda Nuh'un gemisi gibi yzdren. eyhin evinin bitiiinde ve
Lleli Cmi-i erifinin karsnda olan ufak bir mescid i di ki , ismi Kzl-
ta Cmiidir. te o mescidde merhum Kuadal'nn halifelerinden Kzl
Dede Efendi nmnda bir zt olup mescidin ufak bir odasnda otururdu.
Ksa boylu, sar ksa sakall, etine dolgunca, banda Kaadir tac olup
yz kan gibi krmzyd. Ekseriya akamlar mescidin kapusu nne san-
mn arzusu zere oldu.
26
dalye koyup otururdu. Gerek Babli, gerek mliye ve ir di relerden ev-
lerine dnen bz rical ve kibar Dede Efendiyi oturur grrler, derhal at-
larnn balarn br duvar tarafna evirip yle edibne huzurundan
geerlerdi. Zira bu ztn keif ve kerametini grmlerdi . Lkin gazabl
olduundan yle herkes attan inip elini pmeye cesaret edemezdi. nk,
hikmetini bilemem, pek ok hiddetliydi. stemedii bir zt olursa' elini
pmeye gelse ona elini vermeyip tekdir ederdi. Bzan :
Kr eytan!
Diye barrd. Bzan pek byk bir ri cale:
Naslsn? Ne iliyorsun Deli Ahmed!?
Der idi ki herkes ona Ahmed Efendi Hazretleri, yahut Ahmed Paa
Hazretleri derlerdi. te Dede Efendinin srrna ve ahvline kimse vkf
olmamt. Ancak Saati Zde EdhemEfendiyi pek ok sever, muhabbet
ederdi. Dima odasna kabul eder. bzan taralardaki ihvanna mektub
yazdrrd. Hatt:
cret vereyim ktib sana!
Diye oturduu minderin altndan elini sokup il il paralar karp
EdhemEfendiye verirdi. Dede Efendi her gece eyh Hasan Efendinin ya-
nna gelir, ekseriya mukabele gecelerinde hazr bulunurdu. Beni ak ve
can ile hizmet eder grnce ziyade muhabbet etmeye balad. Hizmetine
kabul etti. uraya buraya gndermeye balad. te asl feyzimi bu zttan
aldm.
Validemin bana olan muhabbeti fevkalde olup hibir kere of dememi -
ti r ve bu ahvlime de taaccb etmemitir. O zaman Serasker Kapusunda
bulunan J urnal Kalemi Mdr Cafer Efendinin validesi, validemin zi-
yade sevdiklerinden idi, kendi evinde brakmayup birlikde otururlard.
drt gnde bir kere gidip validemi ziyaret ederdim. te ah-
vlimiz bir hayli zaman byle geti. Babam, byk validem, halamkzla-
riyle cmleten Kandillide idiler. Bu sevda bamzdan gitmedikten mada
gnden gne fazlalasyordu. Validemin korkusu. Olum sonra btn b-
tn kalemi terk ile sefil decektir, nasl edelim? i di . Bz zevat ile
mavere idp beni evlendirmeye karar vermiler. Bir gn beni Ca-
fer Efendinin Langa Yenikapusunda olan konana davetle bu sz sy-
lediler. Bu teklifi nasl iittimse hemen o anda bunlardan nefret ettim.
Bi r daha yanlarna gitmemeye yemin ettim. Bu sz EdhemEfendiye hi-
kye ettim. Onlar da Dede Efendiye arzetmi, Dede Efendi tarafndan da
bana emir ve irde edildi, valideme :
Siz bilirsiniz!
Cevabn verdim. Validem hemen Kandilli'ye babama haber gndermi.
Byk validem ve halam cmleten memnun olmular.
Ben yine gndzleri kalemdeyim. Akamlar eyh Hasan Efendinin
hanesinde hizmet ederim. Kz] Dede Efendi ile merref olurum
27
Validem artk etei elinde olduu halde ahbaplar ile beraber
urada burada kz aramaya baladlar. Mukaddert- lh, Sley-
mniye'de eyhlislm Kapusunun alt tarafndaki eski merhum ey-
hli slmn konann karsnda bir hanede Tccarn- Mtebern-
dan Mehmed Ali Aa nmnda bir ztn haremi Emine Hanmn o
cukluktan terbiye ettii bir erke cariyesi varm.. Emine Hanmn va-
lidesi byk hanm da erke olup bizimkilerin ahbab i di , bir gn oraya
gidip beyn- hl etmeleriyle onlarn kalbinde bu cariyeyi vermeye ga-
yetle rabet hsl olmu, akam Mehmed A l i Aa da muvafakat etmekle
bir i ki gn zarfnda sz alnp veriliverir, nikh akdolunur. Ancak cemi-
yetin icras iin ay mhlet isterler. Beni taraya bi r memuriyetle gn-
derecekleri sz ayi oldu. Validem, aman dn yapalm diye kz evine
haber gndertti. Dnn Kandilli'de olmasna karar verilmekle gelin de
oraya gnderilir. Velhsl emr-i zifaf Kurban Bayramnn birinci Cuma
gecesine tesadf etmekle yats ezannda toplar atlp namaz kmdktan
sonra, det-i kadme zere nmzde mumdonatlm tablalar ve may-
tablar ekilmekte ve fiekler atlp ilhiler okunmakta olduu halde aha-
ne mestne haneye getirilip emr-i zifaf icra edildi. Ertesi gn erkenden
Kandilli'den bir kaya binip det zere Mehmed Ali Aay grmeye s-
tanbul'a geldim. Konaa gidip Aann elini ptm. Bana tek tal bir el-
mas yzk hediye etti. nk Aa gayet zengindi. ehzdebanda Direk-
lerarasnn arkasndaki Baheli Hamam ile arkapusunda rcler Ba-
ndaki ifte Hamam onundu. Bunlardan baka be alt gemisiyle ir
dkknlar ve han gibi emlki vard. Beni sevip asl dmd yerine koy-
du. Aramzda fevkalde muhabbetler olup yekdierimize gidip gelmeye
baladk.
Bi r mddet sonra stanbuldaki eski eve tandk. Burada akamlan
eve gelip geceleri eyh Efendinin hanesine gitmek deti ne yine baladm.
Fakat artk eskisi gibi ak vadisinde olmayp grnte akll, batnda
deli, efendiler gibi geceliimi giyip akll uslu olduum halde giderdim.
Bu arada kalemarkadalarmzdan bir zt evlendi, Kalemdeki efen-
dilerin daveti icb etti. Kalemde yeti ti rmekte olduum Osman Bey:
Siz byk efendilerle gitmeyip bizim davet olunduumuz gece
beraberce gider iseniz ben de dne giderim, yoksa gitmeyeceim!
Dedi. Beraber gitmeyi vdettim. Btn efendiler sevindiler.
Davetli bulunduumuz Perembe gecesi oldu. Akam zeri kalemden
birlikte olarak kalkp o zamann Yenibahe ayrnda olan dn evine
gittik. O tarihte, det, alg ve kekler kapudan karlarlard. Bylece
karlanp bir byk odaya girdik. O byk oda ayra nazrd. Manzara
ho ve ltifdi. Akamn gariblii de inzimametmiti. Osman Beyle bir
keye oturdum. Efendilerden ne"elenmek isteyenler iin ayrca bir oda
hazr olup kalkp oraya gidip gelirlerdi. Gne batt, efendiler iip birer
28
kede uyudular. Osman Bey de ban dizime koyup uyudu. Ev sahibi bir
krk getirip zerine att. Ben hi uyumadm. Bir kemaneci ve birka al-
gcy getirtip karmda sabaha kadar pes perdeden aldrp sylettim.
O gece iime den hznle Mevlevihneye gidip sikke-i erif giyip mu-
hib olmaya niyet ettim. Tark-i Mevlevi, binbir gn ile karmaya bir
zr ile muktedir olamayanlara yalnz sikke-i erif giyip semaa meket-
meye ruhsat verirdi ki , bunlara muhib tbir ederlerdi.
I
29
KASIMPAA MEVLEVHNESNDE
Mevlevi kesimi sakal, byk Zarif nevlevi kyafeti Kasmpaa Mevlevi-
hanesinin yin nleri Meydan muhabbete ba vurup boy gsteren dedeler
eyh kei eyhin odasnda bir temizlik ilekeler pilv Tekke yirmi alt
yandaki bir genci anasndan ve karsndan nasl ekip alr eyh atl, dervi ya-
ya Evld babay tekrar evine eker.
eyh Hasan Dededinin izniyle Kasmpaa Mevlevihnesine gidip se-
maa meketmeyi kurdum. Zira Kasmpaa Mevlevhnesinin eyhi em-
secldin Efendi vefat edip mahdumu A l i Efendi postnin olmutu. A l i Efen-
di ocuk olmakla, Mesnevhn mehur Hsameddin Efendi merhumun ira-
deleriyle Kasmpaa Mevlevihnesinde kdemli Mevlevlerden gayet bid
ve zhid hakkak Kadri Dede Efendi nmnda bir zt vekleten postnin
yapmlard. Kadri Dedenin hanesi de Aksaray'da olup eyh Kadri Dedeye
ifde ettiimde bil tereddd ak ve muhabbetle kabul etti. Hemen dede-
lerden birisine emredip bir adet sikke-i erife getirip oday halvet ederek
tekbir ile bama koydu. Bi r mddetik orada zikir ile megul oldum.
Sonra ocuk eyh Ali Efendinin huzuruna kp ellerini ptm.
Sema' meketmek iin mutfakta bulunan ilekelerden bir dedeyi a-
rtp beni ona teslimettiler. Mevlevhnenin mutbana geldim. Lleli'de
bulunan efendilerden birka zt, zten Kasmpaa Mevlevhnesinin mu-
hiblerinden i di . Mevlevi esvablar ile gidip yin-i erifde bulunurlard.
O gece onlarla bir yere toplanp Mevlevhnenin ak ve muhabbeti ile
sabah ettik. Yeniden bir l sikke-i erif yaptrmak ve Mevlevi elbisesi
diktirmek gibi eyler konutuk. Ertesi gn erkenden Lleli'den doruca
Kasmpaa Mevlevihnesine gidip mutbakda sema' mekederek oradan
doruca Seraskerlik Ruznmc Kalemine, akam da kapudan kp yine
doruca Mevlevhneye gider, sem mekedip akam ezaniyle bera-
ber Lleli'deki evime dnerdim. Osman Bey bu yorgunluuma ac r:
Canna yazk deil mi efendim? Niin bu hallere dyorsun!?
diye teselliye urard.
imdi o hlleri dnyorum da akll adamii deil diyorum!..
On gn tlim edip krknc gn sema' meki tekmil oldu.
Kasmpaa Mevlevhnesinin yin gnleri Pazar olmakla ir dede-
ler mi si lli sema'hneye duhulm Kadri Dede Efendiye arz ile izin iste-
30
diler. Onlar (!a memnun olup msaade buyurdular. Fakat Mevlevlcrin
deti nden olarak sema' bitirenler, yin gnnde sema'hneni n alma-
sndan evvel, yni drt be raddelerinde dedeler iln eder. sekiz on Mev-
levi tennure giyerek ve birka Mevlevi ney ve kudm vurarak bir acemi
tlimi icra edilir. Sonra alelsul muayyen vakitte ir dedelerle beraber
sema'hneyc gi ri li r. Benimhakkmda da o kaide icra olundu. O gn sev-
gi li Osman Beyimi de Mevlevhneye davet etmitim. Bz arkadalar da
beni grmek iin Mevlevhneye gelmilerdi. Boyumuzun. sakal ve byk,
tamamen Mevlevye mahsus sakal ve byk, hatt byklarm o kadar ter-
biyeli ve dzgn idi ki , bz ihvan: Y brahim Efendi! Bu senin byk-
larn satlmak mmkn olsa yz aded Osmanl liras verip alrdk!:- der-
lerdi. te byle endamile. tesadf mevsim bahar i di , beyaz tennure ve
ellki hrka ve kt'as gayet gzel sikke-i erife gzel ve rengi l, pek
yakmt. Velhsl o gn ziyaretiler beni seyre gelmi gibiydi. Hatt
gze gelmekten korkarak bz dualar okurdum. Ziyaretiler pek oktu.
Vaktaki meydanc dede yksek sesle ;
Sema'hneye buyurun!..
Dedi, dedeler, sri srafil'e itaat eder gibi kabirleri olan hcrelerden
birer birer meydan- muhabbete bavurup boy gstermeye baladlar.
O srada ben de, dedemle beraber hcreden, topal eekle kervana ka-
rr gibi bas gsterir gstermez, dedelerin o cemiyet-i kbrsn grdk-
de ak ile kendimden getim. Ancak ayaklarm kendiliinden hareket
ederdi. Gzlerim ve rengimmevta gz ve rengine girmekle yanmda bu-
lunan dedemkorktuumu sanarak nasihat verdi, ben: .-Bu hl korkudan
deildir, belki ak- lhinin melalidir! dedim. Dedeler ve ziyaretiler
kark olarak sema'hneye girdik. Meydan, benimgibi muhibb-i Mevln
olanlara mahsustu. Meydana evvel sa ayam bastkta, gz yam ben-
den evvel sema'hneni n zeminini pt. Birka ayak i leri varp usul zere
eyhin makam nnde ba kestim. Muhiblerc mahsus olan yer sema'h-
nenin ufak kapusunun sol cihetindedir, mest bir halde oraya ekilip ir
muhiblerin alt tarafnda durdum. eyhi bekliyorduk. Terifi biraz gecikti.
Bu mddet zarfnda biraz kendime geldim. Gz ucuyla etrafa nazar ettim.
eyh efendimizin geldiini, cmle kapusunda olan nbeti askerler tara-
fndan Has dur!.. Selm dur!.. nidsiyle silhlarn akrtsndan anladm.
eyh: Esselm aleykm diyerek ba kesmesiyle cmle dedeler
birlikte ba kestik. Meydanc dede efendi redd-i selm eyledi. Sonra le
namaz klnd. Namazdan sonra herkes yerlerine ekildi. Ben de yerime
ekilip yer pp oturdum. Hazin hazin gzel bi r sesle ar- erif okundu.
Bundan sonra bir na'ti erif e baland. Sonra neyzen dede efendinin
taksime balamas ir neyzenlerin demlenmesi de beni bir ak umman
31
gibi srkledi . Sultan Veled devri ne balamak zere ayaa kalktk. De-
vi r tamamolup eller omuzda, balar kesik olduu halde:
Halk lem ylda bir gez d in kurban eder
Dembedem saat be saat ben senin kurbannm!
Diyerek eyhin huzuruna doru birinci sema'a baland. Cmlenin
malmu olduu zere drt defa sema' olur. Mevlevi stlahnda buna Drt
selm derler. Herbi ri hryr- Gzin Efendilerimizden birine rci 'di r.
Bi ri nci sema'a baland. Ehli ni n malmu olduu zere sa ayaa
ark, sol ayaa direk tbi r ederler, yni dima sa ayak yerinden kal-
kp ark eder, sol ayak yerinde durur, her arkta sm-i Cell hafiyyen
zikrolunur. Yni kalbden Allah! zikriyle megul olunur. Ben de bu min-
val zere sem'a balayp, vaktaki tennure tamamiyle ald ve ak havas
iini ve dn sard, o beyaz tennure dalgalanmaya balad. Etrafa gzu-
cu ile nazar etmek lzmdr ki arpmasn, Donanmy- Hmyn gibi bir-
bi ri ardnca hareket etmek iktiza eder. sm-i Cell ile megul oldum. Et-
rafta olan ziyaretileri, alim-i sem gibi krev bi r hat, dedeleri bu hat
iinde beyaz bulut, Hazret-i eyhi de, makamnda, krmz post zerinde
yeil destarl sikke-i erif lbis olduu halde merkez-i dire gibi sabit ve
mstahkem grdm.
Bi ri nci selm tamam oldu. kinci selma kmadm. Tb- tevnm
kesilmiti. Makammda durdum. ir dedeler i ki nci ve ilnihaye drdnc
selma balayp bitirdiler. Nihayet herkes yerinde oturdu. Hitamehu
misk diye bi r ar- erif okundu, du edildi. Dem-i Hazret-i Mevln e-
kilerek yin-i erife nihayet verildi. Herkes hcreleri ne gittii gibi ben de
dedemle beraber hcreme gi tti m. Osman Bey de geldi. Sigara ve kahve
i i ldi :
Bugn sizi fevkalde mestnelik kaplamt! dedi.
Dedem de:
Dorusu cmleten tahsin ettik, sdk bi r Mevlevi fkaras olacak-
tr!., dedi.
Meydn- muhabbette i lk semaimpek mestne olmutu. Ben, Dedem
ve Osman Beyle muhabbette iken eyh Hazretlerinin di resi nden bi r dede
gelerek bana :
Buyurun, sizi eyh Efendimiz istiyor! dedi.
Derhal kalktm. Dedemden ruhsat ve Osman Beyden izin aldm. Aca-
ba bi r kstahlk m vki oldu? Zira sema' esnasnda ak- cnn ile ken-
dimden gemi bir halde idim diye dnerek eyh Hazretlerinin huzu-
runa ktm. Mevlevi deti zere ba kesip kapu yannda durdum. eyhin
vekili olan Kadri Dede Efendi Hazretleri de eyhin diresinde ve odasnda
bi rli kte oturur ve dedeleri idare ederdi. Kadri Dede Efendi bana:
brahi m Efendi! eyh Efendimiz sem ve ahvlinizi gaayetle be-
32
enmi, fevkalde mteekki rdi rler, biz de memnun olduk, sizi Hazret-i
Mcvln Efendimize havale ve tebir ve takdir ederiz! dedi.
O saatte kalben Hazret-i Mevln'nm ruhni yeti ne tevecch ettim.
Bi r ey syleyemedim. Teekkr makamnda bam kesip be dakika ka-
dar durdum. Sonra Kadri Dede Efendi :
sti rahat buyurun! dedi.
Dar ktm. eyh diresinin kahve ocanda benimgibi muhib i h-
vanlar vard, beni salvermeyip kahve ocana aldlar. Onlar da:
Bugn Mevlevihnede sizin muhabbet ve sohbetinizden baka mu-
habbet ve sohbet yoktur azizim!
Dediler. Fevkalde iltifatlar ettiler. Sonra ir ihvanlarmz ve Osman
Beyle beraber stanbul'a gidip evlerimize daldk.
Bundan sonra her hafta Pazar gnleri kaleme gitmeyip Kasmpaa
Mevlevihnesine devam etmeye baladm. Ney meketmek istedim. Her-
nedcnse Kadri Dede Efendi ruhsat vermedi:
Sen neyzen olma! Sem'zen fukaradan ol! dedi.
Ak- Mevln bende yle artt ki , artk dier gnlerde de Mevlev-
hneye gitmeye baladm. Ekseriya Cuma gnleri Mevlevi elbisesini gi -
yerek Kadri Dede Efendi Hazretleriyle beraber Eyyub civarnda Blbl-
deresinde Mesnevhan Hsameddi n Dedenin ziyaretine giderdik. Bi r gn
eyh Efendi ile Dede Efendi benim ak-u evkimden konumular: Va-
ka brahim Bey ileke deildir, muhibdir, lkin manen ilekeleri pek
ok gemitir, binenaleyh bunu bu direye alp kei yaplm. diye ka-
rar vermiler. Benim bu karardan haberimyoktu. eyh diresinde bulu-
nan ileke Abdullah Efendi iitip bana mjde verdi :
Sana bi r mjdem var! Seni eyh diresine alacaklar, eyh kei
olacaksn!., dedi.
Ehl-i tark olanlar bi li r. Mevlevhnelerde olan ilekeler mutbakda
hizmet ederler. Ancak bu ilekelerden bi ri veya ikier ileke yukar
eyh dairesine alnp eyhin kahve ocanda hizmet ederler. Buna eyh
Kei tbi r olunur. Bu Abdullah Efendi zmirliydi, Sultan Bayazd'da
dkknn akrabasndan birisine verip Mevlevhneye gelip ileke olmu-
tu. Ertesi Pazar beni eyhin huzuruna kardlar, Kadri Dede Efendi :
Pazar gnleri bzan diremize byk zevat geliyor, onlara ly-
k ile hizmet edilemedii cihetle Pazar gnleri burada hizmet edersiniz!
dedi.
Ben ba kesip:
Fermannz bin can ve ba ile aldm, deil el ve ayak ile ba ve
can ile hizmet edeceimi iftiharla arzedcrim! dedim.
Ertesi Pazar gn erkenden Mevlevhneye geldim. Daha eyh di-
resinde kimseler yoktu. Yalnz kahve ocanda Abdullah Efendi vard :
Ag Dedenin Hatralar F: 3
33
Erenler! dedim, msaadeniz olursa Hazret-i eyhin odasn sp-
reyimve bz tezyinat edeyim!
Pek l olur, siz burann ilekei gibi oldunuz,"bize danmaya l-
zuk yoktur, byle hizmetleri siz bizden l bilirsiniz, sizi onun iin buraya
aldlar, dedi.
Bismillah deyip, odann evvel, yorganc gibi btn perde ve de-
melerini indirip yukardan aaya kadar zenerek bir ss verdim, Gaayet
l oldu. Abdullah Efendi gelip grd:
Bunu sen yapmadn! Belki tife-i cinden bir hayli cemaat gelip
yapmtr!
Diye taaccb etti. Biraz sonra eyh Efendi ile Kadri Dede Efendi
haremden: Yh! diyerek ktlar. Karlad. Kapnun perdesini kald-
rp da oday grnce memnun oldular. ltifat ettiler. Akam eve dnmek
iin ruhsat istediimde Dede Efendi :
Eer bir mni yoksa bu gece burada misafir olun.. Hazret-i Mev-
ln Efendimizin pilvndan yersiniz, insana feyz verir! dediler.
O gece Mevlevihnede kaldm. Mukabcle-i erif akam, mutbakda
bulunan ilekeler ikindiden sonra mutban kapusunu kapayp ieri hi
kimseyi koymayarak byk kazanla pilv piirirler.. Akam namazndan
sonra dedeler mutbakda toplanp o pilvdan yerler. O gece Abdullah Efen-
di ile kahve ocanda yattm.
Sabahleyin ruhsat alp eve geldim. Mevlevi esvabn kalemelbisesiyle
deitirip kaleme gittim. Derghn bu gece muhabbeti iime yangn atei
gibi sarmaa balad. Arlk cuma gnleri Mevlevhneye gittiim zaman-
larda, o gece Mevlevihnede kalr, derghn hizmetlerini grrdm. Ni -
hayet yatam bu sefer de Mevlevhneye nakletmek arzular belirdi. Ama
bu sefer evliydim. Valdem ve karm raz olmadlar. Nihayet haftada i ki
gece evimde bulunup dier geceler Mevlevihnede yatmaklma ruhsat
aldm. Kararm Kadri Dede Efendiye arzettim:
Gaayelle memnun oldum, lkin evlisiniz, bilemem onlarn rza-
lar nasl tahsil olunmutur? Buyurdular.
Rzalar tahsil olunmutur, dedim, hafta yedi gndr, bir gn
anamn, bir gn kannndr, geri kalan be gn de Hazreti Mevln Efen-
dimizle Cenab Hakkn drt yrinin rzsna nezredilmitir!
Dede Efendi mestne bir bakla :
Aknz artsn, eksilmesin erenler!.. Dedi.
Sabahlar saat drtte Mevlcvhneden Serasker kapusuna, akamlar
saat onda Mevlevhneye devama baladm. Yatam Mevlevhneye nak-
lettiim tarih 1270 senesi Receb-i-erifidir. Y i rmi alt yamda i di m. On
i ki tarikatten Mevlevi tarikatine intisap etmitim.
34
Ramazan geldi. Kalemden bir ay izin aldm. Ramazanda da hizmet-
lerimde makbul erenlerden oldum. Endamm, Mevleviler iinde birinciydi.
eyh Ali Efendi bzan Bayazd Camii erifine gittiinde, derghtan ba-
ka kimseyi almayp beni alrd. eyh Efendi, Mevln sllesindendi. Sik-
ke-i erifinin simit tbir olunur etrafn Destr--erf ile rterdi . Yni
evld- Mevln'dan olmayanlar Sikke-i erifin etrafn ak brakp Des-
tr- yukarsndan sararlard. Arzetmitim, elbisem gaayet l ve bl ve
dzgnd. Camii erifte, eyhin arkasndan mestne, aheste beste, etrafa
ucuyla bakarak edibne tavr ve hareketle yrdm. Camii erifte olan
halk hayran kalrd. Hafzlar bizi grnce aka gelirlerdi. Vz aka gelip
ellerini tahtaya vurarak pr ne'e olurdu. Hafzlar aka gelip drt elif
miktar medlcri sekiz elif miktar ederlerdi, i ki ndi namaz klnnca eyh
ata biner, ben de yan banda yaya yrrdm.
Bayram oldu. Btn dedeler, eyhin rikbnda olarak civarda olan
camide bayram namaz kldk. Namazdan dnte doruca Sema'hneye
geldik. Orada bayramlatk ve Mevlevi glbangi ektik. Sonra eyhin dai-
resine giderek, gn, tebrik iin gelip gidenlere hizmet ettim. Sonra eve
giderek evdekilerin de gnln aldm.
Ayn yln zilkaadesinde bir olum dnyaya geldi, adn Hsameddi n
koydum. Artk geceleri evimde kalmaa baladm. Arasra Mevlevhne-
ye de gidip orann ilerini gryordum.
35
ERZURUM Y OLUNDA
Boaya ile muharebe kokusu Abdlmcc-idin gzdesi mabeyinci Ahmed Bey
1500 kuru maa ve miralay tyinat ile Anadolu ordusu ruznamecilii stanbul-
dan Trabzona Cevizli Yollarda kar ve souk Kayaba trkleri Erzu-
rum stanbul dan Erzuruma harem ka bin kurua getirilir Osmanl veznesinde
ngiliz altn.
Bu srada Rusya devleti ile muharebe kokusu kmaa balad. Har-
biye kalemlerinin ileri oalmaa yz gsterdi. Artk evvelki gibi gn
ar Mevlevhneye gidemiyordum, yalnz pazar gnleri gidiyordum. O-
lumu ok seviyordum.
Bu kara biber olan ne ek seversin? Derlerdi.
Kara biber nasl yemeklerin lezzetini getirirse, bu Hsameddin
elebi de ak ve muhabbetin lezzetini getirdi, der idim.
Mmeyyiz Muhtar Efendi Rumeli koluna ordu defterdar tyin edi-
len Hac Rshi Efendinin maiyetine memur oldu, Rumeli tarafna gi tti .
Ben de yerine mmeyyiz oklum. Maandan bir haylice akeler ve ekmek
ve aylk bir yem tyinat muvakkaten bana verildi. Arpa ve saman yeme-
e hayvanmyoktu. Hsameddi n'e bir ufak Arap tay almtm. Bu da yem
yemee muktedir deildi. Mezkr yemi askere tebdil ederdim. Ki ra ile
oturduumuz ev, Lleli camii karsnda kma?; sokakta i di . Bi r gn sa-
bahleyin civarmzdan yangn kt. Bizde yandk. Hemen bi r ev bulunca-
ya kadar st biraderimAhmet Beyin Beiktat3ki konana misafir gi tti k.
Stbiraderim Ahmed Bey Mzka-i Hmyna girmiti. Oradan Ab-
dlmecid Han grp gayet beenmi olduundan ieriye alp Mabeyinci
etmiti. Arasn ziyaretine giderdim. Yangn gn validem, haremim ve
olumla konaa gittik. Akam oldu, stbi rader Mabeyinden geldi. Bizleri
grnce kefkalde memnun oldu:
Hayrolsun! Byle terif ettiiniz yoktu, ne oldu?
Dedi. Validem hanenin yandn haber verince:
Artk sizin iin hne aramak yoktur! dedi.
Ahmed Beyin validesi ve pederi lm, Ahmed Bey o zaman geri
yedinci Mabeyinci idiyse de Zt- ahanenin gaayet sevgilisiydi. Efkr-
hne bunu Bambeyinci etmekti. Ahmed Beye nbet gelsin diye ayda
36
bir birisini Bambeyinci edip bir ay sonra tekad eder, dierini Ban-
beyinci ederdi. Bunun iin vkel da cmleten Ahmed Beyin hatralarn
ele almak isterlerdi. Ben:
Olmaz Beyim!..
Diye srar edince:
Sen karma, validem buradan bir yere gitmiyecektir, ite konak,
ite hizmetkrlar, ite para... Daha ne istersiniz? Cmleten birlikte olup
zevk-u saf edelim!
Buyurdu. Hatt ltife ederek:
stersen Serasker Rza Paa Hazretlerine syliyeyim, sana emr-
kati versin! dedi.
Karmla bana bahe tarafndaki direyi tahsis ettiler. Bu hl zere
konakta kaldk. Oradan kaleme devametmeye baladm. Aradan drt be
gn geti, Bi r gn Ahmed Bey beni yanna bi r tenha odaya a rd :
Birader! Konan ird ve masraf gryorsun ya bir ayvazn elin-
dedir, isterimki ztnz herseye nezret edesiniz! dedi.
Filhakika bir akll kefere ayvazd. Herey elinden gelirdi. Derhal
ayvazn hesabn grp ruhsat verdi. Dier bi r ayvaz ald, konan her bir
umur ve hususu da bana havale olundu. Lkin imdi vaktiyle kaleme gi -
dip gelmek biraz mkl oldu. Artk ardan alnacak bz eyleri de
kaleme getirmeye baladk. Bi r uak da her gn beraberce gidip gelirdi.
Elhsl bu hlime hased edenler oald. Bz mcevherata dir alnacak
eyleri kuyumcu Petraki kaleme getirdike bi r baka ss oluyordu. Bi r
sene kadar byle zevk-u saf ile demgzr olduk. Ahmed Bey de i ki nci
Mabeyinci oldu. Herey i ki katl oldu. Fakat Rusya muharebesi de i ki
katl oldu.
Yni Rusya Kars' alp Erzurum'a alt saat mesafede olan Hasanka-
lcsine gelmi. Rusya'nn byle hcumve hareketinden, zten yal ve alil
olan Anadolu Orduy-u Hmynu Ruzname Mdr kr Efendinin
aklma biraz hiffet gelmi. Tekad edilerek stanbul'a gnderi li rken yeri-
ne dierinin gnderilmesi Orduy-u Hmyn Mrlnden inh olun-
mu. Ruznamecilie 2500 kuru maa tahsis edilmi olup ayrca bi r mi -
ralay tayn alrlard. O zamanlar Ordular Ruzname Mdr Hali l Efen-
di benden ekinirdi. Bir gn bu benimyerimi alr diye kr Efendi-
nin yerine gndermeyi aklna koymu. Bi r gn:
sterseniz kr Efendinin yerine sizi gndereceim! dedi.
Bunu akam evde Ahmed Beye arzettim:
Birader, i ki b'in kuru ve miralay tyinat ok akedir, mni olsam
olmaz, gryorsunuz Zt- ahanenin hlini, bir eyden gcenir, beni de
Mabeyinden karr, siz de bu kadar maatan olmu olursunuz. Bu memu-
ri yeti hemen kabul etmeniz lzmdr, lkin bugn de Rusya'nn ordusu
Erzurum'a alt saat mesafede olup oluk ocuk gtrmeye rzam yoktur,
37
imdilik yalnzca, terif buyurun, bakalm sulb olacak diyorlar, o zaman
ocuklar aldrrsnz! dedi.
Kaleme, kr Efendinin yerine Erzuruma gideceimi syledim. Ko-
nan muhasebesini grerek di er bi r adama, teslim ettim.
Erzuruma gitmek zere hazrlanyordum. Fakat tyin emrim. kr
Efendinin imdilik tekatl uyamayacandan, Ordu Ruznmeliine
mahsus olan 1500 kurutan bin kuruunun kr Efendiye verilmesiyle
geri kalan 1500 kuru maa ve miralay tyinat ile geldi. Miralay tyi nat
seferi hesabiyle onalt hayvan yemi verileceinden maamz yine 4000
kurua yaklaacakt. Bu kadar para ise bana pek oktur diyerek ses
karmadm. Hemen yol harl sarrafdan bor para aldm. Valideyi Ah-
med Beyin yannda braktm. Haremimle olumu Kandilli'de bykvli-
demle halama braktm. Onlara maa ve tyi natmdan haylice eyler sipa-
ri ettim. Babam da beraber gtrmek istedim. nk taraya hi gitme-
mitim. Ahbab ve ihvanla veda baladm. Lkin Ruslar, Orduy-u Hm-
yn'un merkezi olan Erzurum'da demekti. Her kimle ved edersemhayr
du eder:
Ah brahi m Efendi! Byle bir zamanda Erzurum'a gi di li r mi?..
Anadolu ordusuna Ruznmeci oldunuz, ordu nerede? Artk Cenb- Hak
selmetler, hayrlar ihsan etsin! derlerdi.
Hikmet-i Hd bunlarn bu szlerinden asla ve kat'a gnlme bir ey
gelmezdi. Yni korkmazdm. Gy ki Kdhneye seyre gidiyorum gibi
gnlm prak ve muhabbetti.
Babamla beraber vapura bindik. Akam ezan ile beraber Fenerden
stanbul'a ved diyerek Karadenize vapurumuz bavurdu. Artk gariblik
her cihetten bagstermeye balad. Babam, dnmeyeyim diye ne ya-
pacan bilmezdi. Pek ok eski zaman hi kyeleri nden syler, beni gld-
rrd. Bylece gnler geerek elhamdlillah salimen Trabzon'a vsl ol-
duk. Frtnasz ve dalgasz gi tti k. Trabzon Sevk Memuru olan Kaymakam
Osman Beyin konana misafir olduk. ki gn istirahat ettik. Erzu-
rum'a hareket olunmak zere lzm gelen hayvanlar kiraladk. Osman
Bey:
Biraz yollar bozuktur! Batum'dan gelip orduya gidecek yedi se
kiz nefer vardr, onlar da sizin yannza vereceim, hem hizmetinizi g-
rrler, hem de bi r cemiyet ile gitmi olursunuz! dedi.
Neferlerle beraber yola revn olduk. Trabzon derelerine vurarak
Cevizli'ye doru gidiyoruz... O gn akama kadar yle dere iinden gi tti k.
Dalar etrafmz sarm, her dan banda tektk birer hne grnr.
38
Bayburd'u getikten sonra yolda .Mir SelimPaa Hazretlerine rast-
ladk. erke smail Paa Drdnc Ordu Miri olup benden biraz ev-
vel hareket etmiti, Selim Paa stanbul'a dnyordu. Ki molduumu
sordu. Beyn ettik, ltife edip tak ld :
te bu efendiler byledir... bi tti , imdi kalemtra ile muhare-
beye gidiyorlar!..
Diyerek gltk,
Sakin korkmayn, kark olmutur! Rusya askerini bir taraftan
ekiyor... imdi artk Erzurum pek emindir, cmle memurlar istirahat
zeredir!., diye mjde verdi.
Lkin kendisi ve diresi halk Arab gibi siyah olmu ve yzlerini,
gzlerini sarmlard. Mekrecilerden sebebini sordum, dediler ki :
Buraya kadar kar yoktur, lkin ileride kar ve souk oktur, ya-
rnki konakta biz de balarz sarnmaya!
Filhakika ilerde biraz souktan ve kardan zahmet ekildi. Hamdolsun
yle ikyet edecek deil. Lkin etraf kar, biz dondurma tenekesi gibi or-
tasnda dnerek gidiyoruz. Hele kr bir da zerinden Erzurum ovas
grnd.
Aka gelip yksek sesle Mevln naatlcri okudum, dalar nlattm.
Yanmzda bulunan askerler de benimne'emle ne'elenip Kayaba trk-
lerini aldrdlar. Mekreciler de hayvanlar ne'e ile srmeye baladlar
O ne'e ile bir akam zeri Erzuruma girdik. Drdnc Ordu J urnal Ba-
ktibi EdhemEfendi zten Istanbulda ahibbmzdan idi ve bir mddetik
kalem arkadalmz vard. Doruca onun konan sorup oraya misafir
oldum. Mahunya o vakit telgraf olmadndan kimsenin kimseden haberi
yoktu. EdhemEfendi hemen gelip boynuma sarlp ptk. Ertesi gn
beraberce direye gittik. Mir Paa Hazretlerini grdk, iltifat ettiler.
Sonra odamza gelip efendilerle grtk, islere baladm.
Erzuruma geliim 1272 senesi ban- erifinde i di . Yenikapuda Ferik
Veli Paann kona karsnda bir ev kiraladm. Odann bi ri ni yle bir
dedik. Babamla bir de uamz hanede rahat ederler, ben de sabah
akam memuriyete gider gelirdim. Sekiz on gn sonra posta geldi. Rusya
ile bark fermann getirdi. Bi r byk alay olup ferman okundu. Dualar
olundu, toplar atld. Ahli ve hatiblerin cnb ve ne'esi fevkalde oldu
Herkes ailelerini getirtmeye balad, Babam da veyanam getirtmek is-
tedi. Fakat tezclden ake tedriki mmkn olamyacandan maa ve t-
yinat bedelimden mahsuben 3000 kurua bir senet yazp Defterdar Be-
yefendiye gtrdm. Defterdar Halet Beyefendi, her ne zaman yanlarna
39
gitsem ayaa kalkp oturturlard ve ubuumu dahi smarlarlard. Sair
oda mmeyyizlerine bu kadar i lti fat etmezlerdi. Keyfiyeti arz ile senedi
takdim ettim. Senedi grnce gld, para vermiyeceini zannettim:
Ah Ruznameci Efendi!. Hi 3000 kurula harem Erzuruma ge-
lir mi?.. Onlar imdi stanbuldan bir takmeyler alacaklardr, hi olmaz-
sa alt bin kuru gndermelisiniz!., deyip senedi alt bin kurua tebdil et-
ti k... Defterdar, maa ve yem bedelinden ceste ceste mahsub olunmak
zere vezneye Verile!::' buyurultusunu ekti. Eteini pecek oldum, is-
ti'far ettiler: Biz hep bi r kapu yoldayz... diyerek iltifat ettiler. Byle
kapu yoldayz demesini o zaman bir devlet bendesiyiz mnasna alm-
tm. Meer kendileri de tarikattan imi... Sonra anlald. Senedi doruca
vezneye gtrp alt bin kuru cmlesi ngiliz liras olarak avucuma dol-
duruldu.
40
ERZURUMDAN ERZNCAN'A
Asker ve memurlara harb madalyelcri Drdnc ordu merkezinin Erzurum-
dan Erzincana nakli Erzincan yeryznde bir cennettir eyh Vehbi Hayyt'm
halifesi ii ve d mmur eyh Erzincan! Fehmi Efendi Erzincanda her evde Mu-
hammediye kitab okunur Erzincanda kr Faa angaryas.
Paralar babama vererek Ramazan Bayramndan sonra gerisin geriye
gnderdim. Validemi, veyanam. karm ve olumu alp gelecekti.
Erzurumda i lk tuttuum ev ufak olduundan Boyahane Mahallesin-
de i ki katl bir konak kiraladm. Babamda haremle geldi. Sonra stanbul-
dan beratlar ile beraber madalya ni anlar geldi. Mir Paa Hazretleri
gerek Askir-i ahaneye ve gerek memur ve katibelere datmaya balad.
Bi r gn Harbiye kalemlerine de ihsan edeceklerinden hepimiz Mir Pa-
ann odasnda sraya gelip kendi eliyle asmaya balad. Ben gittiim za-
man Mir tebessm ederek:
Ruznmeci Efendi meselesinin sonuna yetiti, lkin msalhadan
haberi yok iken kendisini byle atee att iin meselenin evvelinde de
bulunmu gibidir!
Buyurdu, bana da bir madalya takp beratn adma doldurdular.
ki ay sonra babamla veyanam stanbul'a dndler. Biz de iittik ki .
Mir Paa ordunun Erzincan'a naklini yazm. Erzurumda ba ve bahe
yoktur. Lkin Erzincan gayetle balk, bahelik imi... O yaz, Erzurumda
yazladk. Daha bahar gelmeden irdesi geldi. Harbiye kalemleri arabalar
kiralayp takm takm yola revn oldular. Ben de aile ve eyam alp bir
araba kiraladm. Svariden de yanmza bir i ki atl aldk Hayvanlara
bindik: Destur!.. Erenler ah efendimiz!.. diyerek Erzincana yollandk...
Yollarda zevk-u saf ile alt yedi gn gittik. Bi r gn erkenden ko-
nakladmz kyden hareketle bir da zerinden Erzincan sahras grn-
d. Cennet gibi bir yerdi. Hatrma: Haz Cennt-i aden fedhly h H-
lidin lfz- erifi geldi. Kalem arkadam Erzincanl smail Efendi y-
zme bak p:
Efendimiz, bu nutk-u lii nereden ve neden zuhur etti?
Ehl-i tarik olduumu syledim:
Acib efendimiz... Ehl-i tarik olduunuzu niin bendenize beyn
buyurmadnz? Kulunuz da ehl-i tarikim., dedi.
41
Hangi tarikatta olduunu sordum. Hlidi olduunu syledi ve Erzin-
can halknn cmlesinin Hlidi tarikinden olduunu haber verdi.
Erzincan ovasna indik. Amma nefsi Erzincana daha bir gnlk yol
var. Yolun i ki kenarnda muntazamaalar... Sular akar... Bu manzara-
lar grdke:
Aman smail Efendi. Arabalar urada durduralm! Biraz teferrc
edelim!..
Der idim. O :
Aman efendim... Erzincan grrseniz bu hl ile tecennn ede-
ceksiniz. Daha buras Erzincanin pek aa kyleri demektir.. Siz Erzin-
can bir kere grn nasl mmur yerdir., derdi.
yi hatrmda deil, galiba 1273 Muharremi balaryd, Yevm-i Aure
gibi bir eydi, Erzincana girdik.
Erzincan ehri, grn kk muazzam bir beldedir. Drt taraf
epeevre da, ortas bir azm ovada ba ve baheliktir. Orduy-u Hm-
yn Erzurumdan hareketinden evvel, memurlar iin elzemolan hanelerin
tedriki iin Erzincana emirname gnderilmiti. Herkese konak hazrlan-
d gibi benimiin de bir konak hazrlanmt. Doruca oraya indik. s-
mail Efendi de evine gi tti . Drt be gn sonra bize geldi. Muhabbet es-
nasnda:
Erzincanda byk eyhlerden kimler vardr? diye sordum.
Hoca Fehmi Efendi Hazretleri vardr, zahir ve btn pek byk-
lerdendir, yni ehlullahdan okluuna phe yoktur. Hlidi tarikat halife-
lerindendir, eyh Vehbi Hayyt'n halifesidir.. dedi.
Aman smail Efendi bu Cuma gn ziyaretlerine gidelim, hki-
payelerine yz srelim! dedi. Cuma gn hamama gi tti m. Temiz esvab
giydim. smail Efendi geldi. Cmi-i Kebire gittik. Erzincan'n ufak mes-
cidlcri pek oktur. Cmi-i Kebir onlara nisbetle byle isimalntr. Cuma
namaznda btn ahli ve memurlar oraya gelirler. Camide bir aralk
arkama baktm. Bi r boz renkli aba iinde, banda arakiyye ve zerinde
beyaz sark, ba aada oturur bir zt var. smail Efendi:
eyh Mehmed Fehmi Efendi bu zttr! dedi.
Namaza kalktk. imdi yzn grmek mmkn... Lkin bam e-
virip bakmama ihtimlim yoktur. Namazdan sonra kendisini hanesinde
ziyaret edecektik. Ben:
ok oturmayalm! dedim, uaa:
Sakn ubuk doldurma!..
Diye tenbih ettim. eyhin evi, Cmi-i Kebrin hemen bitiiinde gibi
krk elli adm tede i di . Kapusunun nnde Daistn brahim Paann
42
hayvan duruyordu. Onlar da orada imi.. smail Efendi ile beraber ufak
bi r merdivenden ktk. Oturduklar oda uzun bir oda i di . Paa odann
st banda ocak yannda oturuyordu. Drt be memur daha vard. eyh de
odann kapusu dibinde oturmutu. smail Efendi nde. ben arkada, s-
mail Efendi girince eyh ayaa kalkt. O kalknca orada bulunanlarn
hepsi ayaa kalkt. Gzucuyla baktm: Gaayet uzun boylu ve gaayet zayf
ve naif, buday renkli , yz nurlu, gzleri mestne baklyd. Mbarek
eline el vurdum, meer detleri imi. kimseye el ptrmezler imi. Mev-
levi usul gibi, elini penin elini permi. Beraberce el ptk. smail
Efendi bizi: Ruznameci Efendi bendeniz diye takdim etti. Maaallah..
Brekllah dediler. Karsnda yer gsterdiler. ltifat edip hl ve hatr
sordular. Bam aada cevap verdim:
Yh!.. Efendi Hazretlerinin ubuunu getirin)..
Diye emretti. ubuk imediim arzolundu. Kahve itik.
eyh gaayet skldm anlaynca brahim Paa ile konumaya ba-
lad. Orada bulunanlar bu hlime gaayet taaccb ettiler. Ruznmeci Efen-
dinin Hoca Efendiye bu riyeti ne acibdir, dediler. Nihayet ruhsat taleb
ettik. Msaade buyurdular. pmek zere elini tuttum. O da elimi tuttu,
lkin bu sefer elimi hafife kt. te oradan kendimi dar nasl attm
bilmiyorum. Bu anda ne olduysa oldu... Mecnun gibi: Yr Leyl!.. Ben
Mevlm buldum! dedim.
O ks Erzincanda Fehmi Efendi huzurunda zevk-u safda idik. Orduy-u
Hmyndan baka Erzincanda geen harb mnasebetiyle hesaplarn
grdrmeye gelmi pek ok mer ve zbitan vard. Erzincan ise ufak
bir yerdi. Bu kadar halk alamyacandan artk evlerin ahudarna ve ahr
ekillerine varncaya kadar insan dolmutu. Eer k iddetli olsayd ok
sknt ekilecekti.
eyhin evinde oktanberi hizmetlerinde bulunan sads fevkalde g-
zel ve yksek Erzurumlu bir dervi smail Efendi vard. eyh Efendi,
Dervi smaile Yazcolunun kitabn yni Muhammediye'yi okutturuyor-
du. Muhammediye okunurken bana baka sad ve mnlar gelir. ki gz-
lerim kan anana dnerdi .
O yl Ramazanmdrt veya besiydi. Mir smail Paa nc Ordu-
yu Hmyn Mir olup Erzincandan hareket etti. eyh Mehmed Fehmi
Efendi ile beraber cmle mer ve zbitan kendisini teyi ettik. Bi r dan
eteine yakn bir yere kadar gittik. Koca smail Paa, koca Mir-i zan
eyhin ayana kapanr gibi bir eyler icra ederek, eyh de onu eliyle
tutup boynuna sarld. Muhabbet ettikleri yer gaayet gzel ve mrtefi'
i di . smail Paa yanlarnda bulunan Dervi Paaya :
Buraya bir mkemmel kla, bir de hastahane yaptrmasn gn-
lm arzu eder, o ie siz himmet buyurunuz..
43
Diye irde buyurmulard. Aradan biraz mddet geince, smail Pa-
ann iaret buyurduklar noktaya mkemmel bir kla ve hastahane bin
ve ina olunmutur.
O senenin Ramazan erifi gelmiti. Bi r gn Dervi Paa, Defterdar
Efendi ve hz zevt- kiram ile eyh Efendi birlikte olarak bir ztn bah-
esine iftara gittik. O bahede pek ok meneke vard. ftardan evvel
meneke toplayp meneke ay yaptk. Bayramertesi bahar mevsimi tama-
miyle gelmiti. Ahli bahelere nakletmeye balad. Memurin, mer ve z-
bitan da bahe kiralamaya baladlar. Ben de eyh Efendinin bahesinden
bir bahe ar Tekbast Mustafa Efendinin bahesini tuttum. Aramzda
yine Tekbastlardan erif Efendinin bahesi vard. Beinci Ordu Miri
Kerim Paa, bizimDrdnc Orduya Mir oldu. am'dan Erzincana gel-
di. eyh Efendi Hogeldin ziyaretine bir ka gn ge gittiler. Sonra
etraftan Havadis olundu ki : Ulemlar kendisini ziyarete gittiinde M-
ir Paa ayaa kalkmam da, papazlar gittiinde ayaa kalkm..
eyh Efendiye sordum:
Evet pekl etmitir!.. Bizim hoca efendiler yerlerinden hareket-
lerinde, daha Mir Paaya varmazdan evvel gnllerine gelir ki , acaba
Mir Pasa bize bir ey ihsan eder mi diye? Paa da bunu hisseder, onlar-
dan yz evirir. Lkin papazlar bunun aksinedir, hanelerinden kmazdan
evvel acaba Paa Hazretlerine bir ey takdim etsek kabul buyururlar m,
diye dnrler!., dedi.
Birka gn sonra eyh Efendi de Paann ziyaretine gi tti . Amma Paa
Hazretleri odann yarsna kadar gelerek karlam.
Yine bugnlerde Dervi Pasa Merkez Kumandan olup stanbul'a git-
ti . Yerine Ahz- Asker Reisi olan Ferik kr Paa geldi. Fakat sebep ve
hikmetini bilmem, ne oldu, ne eyh kr Paay ziyarete gi tti , ne de
kr Paa eyhin ziyaretine geldi.
Bir mddet sonra Erzincan ahlisi arasnda bir gulgule zuhur etti
Rus harbi srasnda askerden kaanlar yakalayp angaryada kullanmaya
baladlar. Bu nizam kr Paa yalnz Erzincan ahlisine hasretti. Ar-
tk hakl haksz unun bunun evltlarn tutup Sen firarisin! diyerek
zabtiyeye verirlerdi. Ahli de eyh Efendiye gelip istimdd ederdi. eyi
Efendi kr Paaya
-
Bu nizamlarna bir ey demeyiz. Lkin bu nizm
yalnz Erzincan ahlisi hakknda icra etmemeli, cmle ahli hakknda icra
etmeli... unun bunun evldn hakl haksz bir takm ehl-i garaz vc ha-
sedin szyle ekip almak mnasi b deildir:;- diye haber yollad. Fakat
neticesiz kald. Sonralar Paa beni de azarlamya balad. Anlald ki bu
adambyle fakir ve miskin tarikat ehli olanlarn dmandr. Zten ken-
disi iret ve dier ef'l-i zemine ile megul olup namaz ve niyaz bilmezdi.
44
ERZNCANDA DEL GNLE UYGUN ESEN RZGR
rd Baha'nn bitleri Tekkede yrgma olan maa Karpittiu kalender
ir Esrarke Misto Kk Gzel brahim ile derviane bekr hayat Bek-
tai mercl Osman Efendi ve brahimin salar bir Hlidi eyhinin hayat.
Erzincanda mecazinden bir rd Baba vard. Ahvli acib bi r adamd.
Banda olan klahn zerinde, mbala olmasn, heyz adet renkli
renkli basma ve bez paralan dikilmiti. Srtndaki aba yz bin paradan
i di . Kendisi ksa boylu, kara sakall bir zt i di . zerinde olan bitlerden
insan yannda oturmasn istemezdi. Bunun da merak ben idim. eyh
Fehmi Efendi bu adama ok ri yet ederdi. Gelir, doruca eyhin yanna
otururdu. Ruznmeci Baba... Gel! diye beni arr, i ki ayaklarn
uzatarak:
u ayaklarm ov!..
Der, ben de keml-i edeb ve huzurla karsnda diz ker, i ki ayan
ovardm. Sonra oradan alp doruca evime gtrr, tekmil elbiselerini
kararak tandra silkerdim. bitlerini ayklardm. Karnn doyururdum.
Bi r gi'mbu hli Defterdar Efendi grd, gaayet taaccb etti :
Ruznmeci Efendi! Nasl tahamml ediyorsunuz?, dedi.
Yirmibe sene sonra Defterdar Efendi Suriye Valisi olmutu. Ben de
am'da kendisiyle bulumutum. Unutmam:
Canm efendim! dedi, o rd Babaya nasl hizmet ederdiniz?..
Evet!.. O zamanda ben de bilmem ne idi?.. O ne ak, o ne mu-
habbet idi? imdi olsa yle hizmetler edemem! dedim.
Validem hastaland. stanbula gitmek istedi. Onu. karm ve olumu
Kandilliye, babamn ve bykanamn yanna gnderdi m. Rzgr, yine deli
gnlmn muradna esti. Onlar gnderdi kten sonra ufak tefek gibi ey-
leri de bamdan defederek doruca eyh Efendinin hanesine naklettim.
Fehmi Efendinin de arzulad bu i di . Zten kendisinin baktibi gibi bi r
eydim. Mbala etmiyeyim, posta ile Ordu Kumandanlna gelen mek-
tublarn te bi ri kadar mektub da eyh Efendiye gelirdi. Bunlarn ki mi si
muhabbetnme, kimisi ahs ilere iddi.
Artk maam ve tayn bedellerim, dervilere, uraya buraya yama
gibi dalrd. Hatt o kadar ki , validemin ve haremimin stanbul'a git-
mesiyle bir hayli de borca girmitim. eyhin bahesindeki aalara ve
ieklere bakan Tokat'l bir Hac Hasan vard. Evld ayali Tokatda i di .
lkbaharda gelir, k olunca. Tokat'a giderdi. Kse, gaayet nekre ve tuhaf
adamd. Arada bir bana nasihat ederdi. Lkin ne fayda... O zamanlar
deli gibiydim.
Bi r sabah eyh Efendinin bahesinde ihvan ile esmy- muhabbette
buna dir ok szler oldu :
eriatta o senindir, bu benim, tarikatta hem senindir, hem benim,
hakikatte ne senindir, ne benim! Mesel sakomu birisi alr. pekl, onun
imi ald, al efendim!, diye teslim etmeli! dedim.
Ltife ettik. Kalem vakti geldi, gittim. le namazndan sonra i ki ndi
namazna hazrlanmak iin baheye indim ki abdest alacam. Sakoyu -
karrken baktm ki arkadan birisi eker, kk efendilerden birisi riye-
ten ekiyor sandm. Bir de arkama dndm. Harputlu. uardan mehur
Kalender, ismi imdi hatrmda yok, bilmem ne baba. hemen: H!.. Eren-
ler!.. deyip ald sakomu giydi. Doruca meclise ve kalemlere gidip:
Baba Ruznmecinin sakosunu ardk!
Diye gezmeye balad. Sabahki muhabetten tr asla renk verme-
dim. Abdest alp ince bir hrka vard, onunla odaya geldim. Aman imdi
kalemlerde herkese bi r gayret geldi, Niin bu harabati. Ruznmeci
Efendinin sakosunu alsn?!:> diyerek herifin zerine hcum ettiler. Ki mi
para verir: Sat bana! der. Ki mi cebren kendisinden almak ister. Cmle
efendilere:
Beni severseniz bu harabatiye dokunmayn! Ben bu sakoyu zten
ona verecektim! dedim.
Akam eyh Efendinin hanesine geldik. hvan sako meselesini haber
alm. Onlara da bir tel arz oldu. Neyse onlar da susturdum. eyh
Efendi gelince ihvann i leri gelenleri meseleyi arzettiler: Cenb- Hak
insan bzan ikiye, bzan dervie, bazen ekiyaya soydurtur. Cmlesi
hotur! dedi.
Bi r gece yatsdan sonra eyh Efendi vesir ihvanla beraber muhab
bet ederken, oda kapusundan ieriye Erzurumlu harabat Mustafa denilen
adamgirdi. Buna Mustafa'dan galat Misto derlerdi. Aslnda byk bir
tccar imi, ismi de Mustafa Aa imi... Sonra aka uram, ne kadar
mal ve emlki varsa datm, evld- ayalini terketmi , harabatli k yo-
luna gi rmi ... Bzan Erzurumda kalemlere gelip tuhaf Fris beyitler
okur, herkes de sadaka verirdi. O zamandan bi li rdi m. eyh ayaa kalkp
odann ortasna kadar kar lad :
Buyurun erenler! Vakitsiz nereden geliyorsunuz?!
46
Diye iltifat etti. Yanna ald. Misto'nun ahvli malm:
Ba ak, yalnayak, kokudan yannda durulmaz! eyhin bu kadar
iltifatm deta kskandm. Hemen yemek kartt. Yemekten sonra Misto:
Fehmi! Srtndaki abay ver, bir adet de altn ver!., dedi.
eyh Efendi :
Yok! kisinden birini iste. ya abay, ya liray!., dedi. br srar
etti :
Ya Fehmi ikisini de isterim!
Ben Erzurumada kaleme giderken bu adama yolda rastgelirdim.
Efendi para vcr:> derdi. Harabati ve sarho herif diye hi aldrmazdm.
imdi eyhimizin zerinde bulunan aba ile bir de altn istemesi beni ok
kzdrd. eyh Efendi : Hele sabah olsun bakalm, karar veririz dedi.
Yats namazndan sonra eyh hareme ekildi. Misto kahve ocana gi tti .
Tekkede benimle Tokatl bahvan Hac Hasan kalrd. Dier ihvan ev-
lerine giderlerdi. Bir de ahrda ahr hizmetileri yatard. Erzurumlu Misto
sabaha kadar mrmr bir eyler sylendi. Ska ska dar kt. Her ne
hl ise sabah oldu. Abdest almak iin aa indim. Odama dndm. Di -
rekte asl olan srma ilemeli havlumu aldm ki , yzm ileyim, canm
efendim, havluda bir kerih koku ki tarif olunmaz! Bi r de baktmki , o ca-
nm srma ilemeli havlunun ucuna, Misto esrarn ykadktan sonra elini
silmi.. Kan beynime srad! Kahve ocana kotum, Misto nargileyi es-
rarla doldurmu, tokurdatyor!
Niin havluma esrar ildin habis!
Dedim. Cevab vermedi, nargile tokurdatt. Artk azm atm:
Binamaz sarho, dervilik satar!..
Diye tekdire baladm. Cevabnda:
Kahbe dnya!.. Sabahleyin git bulama! dedi.
Bunun zerine btnbtn hiddetlendim:
Ben seni Erzurumdan da bi li ri m, halktan para dilenirsin! dedim.
Biz fakiriz, dileniriz, sen dilenme! dedi.
Tokatl Hac Hasan geldi :
Aman efendim, af buyur, bu bir harabatidir, sabahleyin incitme-
yin! dedi.
eyh Efendinin de haremden ktn gren Misto kahve ocandan
geldi :
Ey!.. Ver bakalm, gideceim! dedi.
Fehmi Efendiden abay ve altn ald.
Sonbahar geldi. Herkes bahelerden ehre nakil tedri ki ne balad-
lar. eyh Efendimiz: Byle alt ayda bi r kere baheye nakletmektense
bir ciheti ihtiyar etmeli, orada oturmal dedi. Bunu mzakere etmeK
47
zere Sargzele eyh Hayyat damad Abdssamed Efendiye gittiler. Ab-
dssamed Efendinin de efkr oktanberi bu yolda imi. S- ;bi tmekten
vazgetiler. Bahe konanda kaldlar. Ama bana bir ey syl:::ediler
Yni siz de ehirde filn yerde, yahut falan yerdeki k::. _ l . kiralayn de-
mediler. Nihayet bir gn beni huzurlarna ararak:
Bu k Abdssamed Efendi de bahde kalacakdr- ehirdeki ev-
leri ni kimseye vermiyeceklerdir, onu size terk buyurdular.. Gidin, teek-
kr edin! dedi.
Abdssamed Efendinin bahelerine gi tti m. Ab.: us
:
: --. i Efendinin
mri dleri nden bir Snn Efendi vard, bu ztn da ; . - : .- -.-iarn-
da gaayet gzel bir olu vard. Abdssamed Efendi :ara
Kk brahimi senin hizmetine vereceim Hen yemeini pi-
irsin, hem de evde sana hizmet etsin... Siz de cr.a ; _;. ir-, ur:.-i z., dedi.
Emir ve irde Efendimizin, dedim.
Birka gn sonra Erzincanda eyh Hayy: . r .-.a in e nak-
brahimle
Ur sokak
ardiyenle
sryd. Onun
:-iadan m-
; ri u\ Ama
-udzleri
-:...'.<. pii-
ce iriyor-
' - zikre-
:elli kte, b-
Oda, an-
drrann
giyerim,
lettim. Bu k Erzincana geliimin i ki nci kyd. Bu
beraber geirecektim. eyh Hayyt'in evinin ufak.
kapusu vardr. Oradan girildikte sa tarafta yed:
klan bir ufak oda vardr. Bu oda bizzat eyh
yannda bir ufak decik. Bu evin haremclir-s.
rekkebdir. Ancak genie bir mutba var. bir de
bize bu direnin lzumu olmadndan olduu
kaleme gidiyordum. Kk brahim evde kalp
riyordu. Akam kalemden gelip fesimi :kar:p
dum. brahim de karma geiyordu, o.da MfeMBs
diyorduk. Eve asla misafir kabul etmiyordur:-. D\ -
rahim gaayet dar ve uzunlamasna olan elaya
cak bir yatak alacak kadard. brahi m i l
zerine sererdi. Sabahleyin erkenden kalkan,
bitiiimizde olan Cmi-i Kebire sabah n a n m
Bi r gn brahi m kaleme bir ey'sylemek :-
ti bi Osman Efendi biraz Bektmerebdi. EB
nefret ederdik. brahi mi grnce:
Bu gzel ocuk bu sofunun yanna
maz m u sofunun elinden kurtaralm!., iem.
Bu benimkulama geldi. brahi mi n
cuun bandan fesini aldm, nme oturttum,
salarn iri br kestim. Osman Efendi :
Aman efendim.. ocuun ban;
yurun da kessin! dedi.
Hayr.. Hayr!.. Pekl ben keseri -
1 r-i rat K-
": ..-birimizden
-rr.kn ol-
:;"_
;
:nde o-
:1e btn
emir bu-
48
Salarm kestikten sonra bana fesini geirdim. O gzel ocuk amma
bi r acaib, sakil bir ey oldu!..
Eiraz da eyhimiz Fehmi Efendinin kyafetinden bahsedeyim. Ba-
larnda arakiyye zerinde beyaz sark vard, ama yle hoca efendilerinki
gibi byk deildi. Sar katlayp dzgn olarak sarmazlard, yni ince
bir dlbendi yle hafife dolarlard. Ayaklarnda ekseriya eli fi biimi
uha alvar ve bir renkli ksa mintan bulunurdu, mintan da ya uhadan,
ya yekrenk Acemalndan i di . yle all gll, iekli basma entari kullan-
mazlard. Bellerine dz renkli, balar nakl Acemal sararlard. Arka-
larnda dima ya dz renk Acemalndan veya aldan i hrkas tbi r olu-
nur bir hrka ve daha zerinde, k ise boyluca krk, yaz ise malah de-
nilen Acem abas bulunurdu. Bzan am hrkas, bir defa siyah cbbe
giydiklerini grdm. Lkin ekseriya giydikleri Van abasndan ii uha
kapl sako i di . K iin siyah ve kahverengi, yaz iin beyaz Van abasn-
dan, kalemefendileri gibi boyu uzunca sako giyerlerdi. Ayaklarnda di-
ma siyah mest ile siyah mergub ve bzan deta esnaflarn giydii gibi si-
yah yemeni bulunurdu. Hoca efendiler gibi binni, cbbe ve sar mest
pabu giydiklerini grmedim. Bir defa da k mevsiminde uzun krmz
izme giyip ardan eline hurcu alp iinde et olduu halde gelirken gr-
dm. Zayf ve nahifdi. Kn iddetine dayankl deildi. Y nden yaplm
gibi beyaz abadan i mi ntan ve ayaklarna i donu giyerlerdi. Frenk
malndan fanila asla giymezlerdi. Evvelleri mavi uhaya kapl bir krk
giyerlerdi. Sonra erke Hasan nmnda bir dervie beyaz kuzu postun-
dan boyunca bir krk yaptrtt. Bir ala kaplatp onu giyerlerdi. Yalnz
ekseriya bezden uzun entari ve bzan yine yle yekrenk aldan entari gi-
yerlerdi. Ellerine yi rmi otuz habbeden ibaret ufak bi r tebih alrlard.
Doksan dokuzlu tebih almazlard. Ellerinde dima arh felek gibi dn-
drrlerdi . Yaz ve kn semsiye kullandklarn grmedim. Ancak kn,
balarna dz siyah Acemkri al sararlard. Yazn pek scaklarda hayvan
zerinde ehre gelirken eline bir aa dal alarak onun yapraklar ile gl-
gelenirdi. Kn ellerine yapadan mml Krd ii tek parmakl eldiven
giyerlerdi. Bindikleri hayvann zerinde Erzurumk i bir eer vard. s-
tne siyah tyl yam atlmt.
Konann herbiri umur ve hususunun tesviyesi iin vekilhar gibi
Yusuf Aa nmnda aylkl bir adamvard. Dmadlar Thi r Efendi de
her hususa ayr nezret ederdi. Fakat ekseriya evine lzm gelen eyleri
Fehmi Efendimiz bizzat satn almak zere ehre teriflerinde, hayvann ar-
kasna i ki gzl ufak bir heybe koyarlard. ir esnaf ve ahli gibi ehre
gelirlerdi. Sofrasnda misafir eksik olmazd. Fakat kendisi, ancak misafir-
leri ni tevik iin yemek yerlerdi. Elleri yemekten kesilmezdi, fakat ku
burnunu suya batrp kardka ne mikdar ey alabilirse, parmaklar sa-
handan o kadar ey alrd. Fehmi Efendi bir ahlk- mcessemdi.
A Dedenin Hatralar F: 4
49
BR STANBUL SEYAHAT
Ruznmeci efendinin borlar Fes hurcda, arakye basda Trabon Va-
lisini artan kyafet stanbuldaki lIer Ayasofyada Erzurumlu *?k Hseyin
Efendinin Kona ve Abdiilmecidin gzden dm odal SateMB i n Re-
idpaay mevkiinde tutan Hlim Baba Erzincana dn Di i f f ai Ordunun
merkezi tekrar Erzincandan Erzuruma naklediliyor Frzurumda W t m m l. eyhi
smail Efendi Erzurumda stanbul usul bir yin Erzurumda s uf: i -f-.:;di ile
eyh efendi rekabeti.
Bu sralardaki bz aile vukuatn' ksaca kaydedeyim. Babaau. karm
ve olumla beraber Erzincana getirttim. Erzincan'da bir k.: n i . taze
bir dul bularak babam nc defa evlendirdim. Benin: :lum
oldu, adn Salih koyduk. Babamn stanbulda brakm :'. i . r . .r.r.ci ha-
remi de t Ya gelsin, ya beni braksn diye Bbliye ar!:: -:*- - Erzu-
rum valisine emirname gelip vilyetten Drdnc Ord:: r'zz ~. yazl-
m, Abdlkerim Paa da bana irde buyurdu. Akam Seyh Ef-.::imize
meseleyi arzettim. Bunun halli, ve validemi de al:p Er- ; -. ; irmek
zere benim stanbula gitmekliime karar verdik. Ahdi :-:-.- f kp krk-
sekiz gn izin verdi. Lkin uraya buraya bir hayli borcu. .-- . bor,
evvelce haremimin ve annemin stanbula gitmesi, sonra bs^aaa re ha-
remimin Erzincan'a gelmesi, babamn evlenmesi maddesi MJBBK de ak
ve muhabbetle ake ve inal gzmde olmayp Yama::.: - .
:
.::!..>
diye harman savurmamyznden olmutu. eyh Efe-'
Bu bor size mnevi bir zincirdir. Asla teraks si ni z...
Ancak maa ve tyinatnzdan bunun iin bir mikdar - -:. - i-;-di.
On bin kuru kadar hazinede bir alacam vard. L 'arnai i ia baba-
mn bir hayli borcu vard. Onun da denmesi lzma:-. E - : . . i mi n
nikh ve nafakas gibi eylere de para lzmd. Bu or. I - hBBp -"'.ara
ayrarak benimborlarm haliyle kald. O zaman hazin--ie zan Muma-
dndan on bin kuru iin Trabzon Malmdrlnc- b- Bthsus
alnd. Bi r mekkre hayvanna binerek bir bama TrakMi a *re: et-
ti m.
Pantalon, sako ve fesi hurca koyup arakiyye z-:-r.- : u .-.': ve
50
entari zerine malah ile hayvana bindim. Trabzon'a bir sabah erkenden
vsl oldum. Sevk Memuru Binba brahim Efendiyi bulup:
Azizim bir gn evvelce bizi buradan stanbula armal! dedim.
Bu akam zeri kalkacak Neme postas vardr! dedi.
Tamam! dedim, lkin on bin kuruluk sened-i mahsus vardr, bu-
nun resi?
Buyur, beraberce vali Beyefendiye gidelim gmre havale alp
ovadan hemen alrz! dedi.
Hemen hkmete gittik, o zaman Trabzon Visi olan zzet Paa'nn
odasna girdik. Binba brahim Efendi kyafetimden ziyadesiyle sklp:
Pantalon, sako ve fesinizi giyseniz i yi olur.
Demiti. Ben oral olmamtm. Arakiyye ve malah ile gittim. Vali
Paa Drdnc Ordu Mirinin tahribatn okudu:
Ruznmeci brahi m Efendi nerede? dedi.
Binba beni gsterdi. Vali bana gzucuyla bakarak tahri rat tekrar
okudu:
Canm efendim, ben Ruznmeci brahi m Efendiyi soruyorum!
Diye tekrar etti. Bunun zerine brahim Efendi :
Efendim. Ruznmeci bu zttr, kendileri dervilerdendir, dervi
elbisesine ziyadesiyle muhabbetleri vardr, yol haliyle de bu elbise ile
bulunmulardr! lluzr-u linize acele ile geldiler, vakit bulup da hurc-
dan elbiselerini karp giyemediler! dedi.
zzet Paa bana dikkatle bakt :
Hd hakk iin fevkalde skldm! Hrmette kusur ettim.. Rica
ederim byle kyafetle gezmeyiniz! Elbisenin dervilie ne zarar vardr?
dediler.
ltifat edip yanlarna aldlar. Derhal gmre havele i lmhaberi yaz-
dlrttlar. Ben de Vali Paadan ok skldm. Ne re. kstahlk oldu bir kere!
Hemen gidip paralan aldm. kindiden sonra vapura binerek stan-
bul'a hareket ettim. Defterdar Halet Beyefendi, Rusya seferi hesaplar-
nn grlmesine memur komisyonun reisi i di . Validemi ve akrabalarm
ziyaretten sonra kendilerini gidip grdm. Beni grnce sevincinden oda-
nn ortasna kadar koarak boynuma sarld. Erzincan'a dnnceye kadar
hibir yerde kalamyacam bi ldi rdi . Kendilerine eyh Efendimizin se-
lmlarn getirmitim. Fehmi Efendi: -Halet Beyefendiyle beraber Er-
zurumlu eyh Hseyin Efendiyi ziyaret edip selmm gtrn, oradan
Eyyub'da meczibullahdan Him Babay ziyaret edin. Kendisi lem-i hay-
ret ve cezbeder. bir ey sylemeyin, ne sylerse dinleyin diye tenbih
etmiti. Ancak gndzleri validemi ziyaret ediyordum, yol hazrlna ba-
kyorduk.
Erzurumlu eyh Hseyin Efendinin kona Ayasofya Cmi-i erifi
ittisalinde, yol zerinde bir byk konakt. Bu konak, Sultan Abdlmeci-
51
din odalklarndan bir kadn tarafndan alnp eyhe hediye edilmiti. Hi -
kyesi yledi r:
Pdihn bu kadna alkas varm, fakat hernaslsa bir vaki: ken-
disinden soumu.. Kadn kendisini tekrar sevdirmek iin h :.;.:... u-
raya buraya dm.. Bir fayda grmemi.. O zamanlar eyh Hseyin
Efendi de stanbul'a yeni gelmi, Sleymaniye tarafnda bir zi tn kona-
nda misafir imi... Kadn bunu haber alp oraya gitmi.. Keyfiyeti Seyh
Hazretlerine arzetmi... Hseyin Efendi: Biz yle nsha yazar, okur f-
ler eylerden deiliz. Bi r kalender fakiriz! : diyerek kabul buyurmaz Ko-
nak sahibi tarafndan da rica olununca kadn huzurlarna a_:r:::::.- Biz
yle nsha bilmeyiz, okur fler eyhlerden deiliz. Bizimki 2 r.: ak bir na-
zardr.. Haydi git, sarayda Zt- hne imdi sizi aryor! der. hatun bu
szden bir ey anlamayp saraya giderken, yolda. Baltaclar:.: her bi ri bir
hayvan zerinde, karlamlar: Aman efendim. Zt- hn? acele sizi
aryorlarm demiler. Kadn saraya gelip Huzr-a ahaneye km...
Abdlmecid Hnn eski alkas' on misli fazla olmu... Kai m m t m m gn
hemen Hseyin Efendinin huzuruna gelmi, ayaklarna kapanp yalvar-
m, Ayasofyadaki kona alp eyh Efendiye hediye et mi
Defterdar Halet Beyefendi ile kendisini erkenden ziyarete gittik. Alt
katta bir ufak odada oturuyorlard. Kendisi ufak bir erkn :r.ir.t ormde i di .
Yukar minder batanbaa her cinsten adamla dolmutu: ftj istifi,
Yenieri eskisi, Bektai fukaras, hoca efendiler, kalene::'..r : resi...
Sanki Sefine-i Nuh gi bi ... eyhin bandaki sark gayri muntazam.. Aba-
nn yakas bir tarafa gitmi, bar ak... Bir peri an halde otwyurdu...
O zamanlar stanbul'daki dervilerin ve eyhlerin kutba anam Ha-
ini Baba imi. Sabk Sadrzam Reid Paa Hazretleri:,: . :::u.
Bana yle bir vak'a anlattlar:
Reid Paann birinci parlak zamannda, ehzdebar.i : i :.<.s ra-
snn arkasnda ve kahve dkknnn ittislindeki medresede, o zaman
ulemdan, mazanneden bir zt otururmu.. smine mm- zam derler-
mi.. Bu zt nakletmi: Bi r gece ryasnda bir sahrada bulunum! Gr-
m ki o sahrann ortasnda derviler halka olmu otururlar Yaklaa-
rak sormu, bunlar kimdir demi. Sen buraya nasl geldin* Ba meclis
kutublar meclisidir, her ey bu meclisde hallolunur. demiler mm-
zam Aman demi, su Sadrzam Reid Paann yznde.: li r.-: m-
bn gaayet zayf dt, bunun bir resi ne baklsa! femi. Cevabnda o
dervi: Benim elimden gelmez, ancak u karda otur. zat m meclisin
reisidir, ona arzediniz. demi. Bu reis I lim Baba Dernleri n
konutuklarn mesele bittikten sonra o dervi meclise - d:r-
zam Reid Paa'y istemiyoldar!.. demi. Cmlesi tasdik etmi. Ancak
meclisin reisi bulunan bu zt: Evet. biz de biliyoruz. Lkn r* are ki ,
52
#
daha onun eliyle grlecek iler var. Tamamolmadka olamaz! buyur-
mular. mm- zam bu szden can sklarak uyanm.. Grm ki r-
yadr. Sonra 1270 tarihinde Rusya muharebesi ald. Filhakika Resid Pa-
ann eliyle ngiliz ve Fransz askeri ve donanmas gelip bize yardm et-
tiler. Kimsenin burnu kanamadan yine dnp gittiler. te Reid Paann
memuriyeti bu imi...
stanbulda bulunduum srada st biraderim kinci Mabeyinci Ah-
med Beyi de ziyaret t itim. Sultan Mecidin pek sevgilisi i di . Diresi fev-
kalde i di . Bilhara A med Bey Birinci Mabeyinci oldu. Bunun Bam-
beyincilii zamannda Abdlmecid vefd etti. Ahmed Beyi drt bin kuru
maala tekad ettiler. ok gemeden Ahmed Bey de ld, Oullan o vakit
idadiye mektebinde idiler, bilememki sonra ne oldular...
zin mddetim bitmek zereydi. Getirmi olduum para ile veyana-
mn nikh nafakasn, babamn borlarn verip anam aldm. 1275 kn-
da Erzincana dndm. Bi r sene sonra, 1276 k i di . eyhimiz Mehmed
Fehmi Efendi, Hicaza gitmek zere stanbul'a hareket etti.
1277 Zilhiccesinde, Fehmi Efendimiz Hicazda iken Abdlmecid Hn
irtihl etti. Orduy-u Hmynun merkezi Erzincandan tekrar Erzuruma
nakledildi. Fehmi Efendi hacdan avdet ettii srada ben Erzurumda bu-
lunuyordum.
Erzuruma hareketimiz 1277 yl Terinievveli iinde oldu. Sonbahar
i di . Erzincan'dan arabalara binildi. Ben validemle beraber bir arabaya
binmitim. Babam, veyanam. haremve ocuklar da dier arabalara bin-
milerdi, Evalanmz da kamilen arabalara yklenmiti.
Erzurumda Kaadiriyye kibar Mesyihindcn eyh smail Srr Efendi
vard. Kendileriyle gyaben tanr, sevi.irdik. Ordunun Erzurum'a nak-
ledildiini renince, beni. Gvur mahallesindeki tekkesinde misafir et-
meyi kararlatrm. Halbuki biz, vey validemin Erzurum'daki akraba-
larnn konana inmitik. Ertesi gn erkenden smail Efendinin ziyarete
geldiini haber verince sokak kapusuna yalnayak kotum. Elini ptm.
smail Efendi kalendermereb bir zt i di . Orta boylu, sakalna azck kr
dm. U/.un bir basma entari ve onun zerine basma bir hrka giymi..
Balarnda arakiyye, zerine de Erzurumlu eyh Hseyin Efendininki gibi
perian bir beyaz sark sarm... Gs bar ak.. Asl Tokadh imi. To-
katdan Erzuruma hicret etmiler.. Dergha yaknl dolaysiyle Srck
mahallesinde bir konak kiraladk ve tandk, yerletik. Mevleviyye ve
Hlidiyyeden sonra ak ve hararetimiz Kaadiriyye tari katnda da nevne-
ma bulmaya balad.
eyh smali Efendiye, msaade ve kabul buyururlarsa stanbul usul
ve kaidesi zere Cuma gnleri. Cuma nazamndan sonra derghn, al-
mas ile yin-i erif ve mukabele yaplmasn teklif ettim. Erzurum ahlisi
53
cmleten tark-i Kaadiriyyeden i di . Mevcud bulunan eyhler Pazartesi ve
Cuma geceleri mukabcle-i erif ederler. Gndz hibir derghda Zirul-
lah olmazd. smail Efendi bu ricam kabul etti. Dergahn. stanbul'daki
Mevlevihnelerde olduu gibi gzel bir sema'hanesi vard. Hatt byk
zevata mahsus sema'hneye bitiik ayrca bir odas daha vard. Bir rakit-
ler ErzurumValisi olan Es'ad Pasa. derghn eski eyhi, benim kendisini
stanbulda ziyaret ettiim eyh Hseyin Efendiye bir hizmet olmak ze-
re oralarn yeni olarak yaptrmt. smail Efendi btn halife ve ihvan-
lara emir ve tenbih ederek. Cuma gn Cuma namazndan sonra dergh
atk. J urnal Memuru EdhemEfendi gzel hattat idi. Hazret-i A'::-.ilkaa-
di r-i Geyln'nin isimlerini fevkalde byk bir levha zerine ziyade kaln
bir kalemle yazd, sema'hnenin mihrab zerine astk. Mihraba -.. r lev-
halar da astk. stanbul derghlarnn sema'hneleri gibi fevkalde tezyin
olundu. stanbul usul zkiier, ve na'tierif iin mahsus adam'. i.irik
ettik. Evvel evrad erife okundu, sonra Kelime-i Tevhide baland. eyh
efendi, ben vesir misafirler sema'hneye girdik, doruca mihrab-iaki kr-
mz postun zerine oturdu. Ben de yanna oturdum. Misafirler de mih-
rabn i ki tarafnda olan postlarn zerine oturdular. Bir mu a V. s:mra
eyh Efendi sema'hneni n ortasna doru yryp na'tierif ~-
ki rleri n yannda durdu. Sonra zikr halkasna girdik. Mukabele-: erif artk
yava yava raks ve sema' cihetine yz tuttu. Dervilerin ak ve hareket-
leri artt. Kiminin bandan arakiyyesi dmeye, kiminin armar. ki pli k-
ler tamaya, kimisini de ak alp cezbe vadisine atmaya ba-1: '
;
".."ha-
nede bulunan ziyaretiler de mest oldular.
Derghta yinden sonra kahveler iilir, muhabbetler olunur, herkes
takm takm gelip eyhin elini perek evlerine giderlerdi. K a- i I gece-
leri de sema'hne kandil ve fanuslarla tezyin olunur, mukabele yaplrd.
s gittike bymeye balad, kalem efendileri, mer ve zabit:. 3uma
gnleri dergha gelmeye baladlar. deta stanbul tekkelerini* birincisi
derecesine geldi. Mevsim kt, artk geceleri eyh ve bz; h .:>t r bera-
ber ihvann konaklarna gidilmeye baland. Tel helvas ekilir G/jel gzel
muhabbetler olunurdu. Kalem efendilerinden, askeri taiv.r "- a""bt vesir
zabtandan Kaadiriyye tari katna mensub bir ok derviler vard. Bunlar
stanbul usul mukabele-i erif icrasnda ok talimli i di l: .. her
Cuma devan ederlerdi, Erzurum dervilerinin kaideleri i :.
stanbul kaidesince mukabele olunca baladlar. Hele dev. -:c-c!c
yapmya baladlar. Hatt devrann ismine <Ruznmeci Efe-;: ri krb
dediler. Hl Erzurum tekkelerinde Ruznmeci Efendi y.kr. edelim:,
diye devrana balarlar. Cuma gnleri ne sema'hnede ve ne de odalarda
oturacak, duracak yer kalmad. Bu hle hased edenlerin canna yer.:
5-4
Aleyhimizde gulguleleri smna kt. Amma ii menetmeye cesa-
retleri yoktu. Nihayet Erzurum Mfts Hac mer Efendi Hocaya d-
erler. Mft Efendi ile eyh Efendinin de aras aktr. Mft Efendi
bir gn Mir Paaya giderek keyfiyeti beyan eder: Bil yzden Erzu-
rumda bi r fitne kabilir der. Mir Paay korkutur. Bu iden yalnz
benim menedilmemi rica eder. Mir Paa ise eyh smail Efendiyi ok
severlerdi. Beni derhal arp menetmeyi mnasi p grmez. Aradan bir-
ka gn geti, Mft Efendinin ikyeti renildi. eyh Efendi de tekkeyi
eski hline koydu. Artk evvelki gibi Cuma gnleri cemiyet-i kbr olmad.
Bi r gn bir i iin Mir Paa Hazretlerinin yanma gittim. Paa: / Ruz-
nmeci E endi! Siz eyh smail Efendinin tekkesinde mukabele ettirmi-
siniz. Bumn iin ahli arasnda bir takm dedikodular oluyormu... Ne l-
zmdr, tekkenin eyhi kimse o zt tekkesini idare etsin!.. buyurdular.
Fakat bir mddet sonra Kerim Paa azlolundu. yerine Menemenli Mustafa
Paa Mir olup geldi. Bu zt Sultan Azizin ilk mirlik verdii adamdr.
1
55
MEKKREC BAININ OLU
Dcrghdaki zkir arasnda gzel bir ocuk Mekkrccibamn o^lu szt-l Aziz
Ruznmeci efendiye Sinebelili evld mnevi oluyor Azizin yaz cemiyeti re hatim
duas Erzurum Valisi Arnavud smail Paaya mhrdar 'zm imi Babalya
mal olan Aziz, iki kat olan bor Narmanh Camiinde ramazan geceleri Ordu
Meclisinin Erzurundan Erzincana nakli Erzurumdan alay vl ile ayrlm
Erzincada eyhin muhabbeti Azize kar olan ak glgede brakyor ubuku
Hac Bey Evvcliyetinin siyah kelrib'an ve kehril ubuk meraki:?: .Mir Pa-
a Gze gelen gzel ocuun haatalfi ftirak.
O yln ilkbaharnda i di , bir Cuma gn dergha gitmiti:::. Mukabe-
lede bir kenarda ayakta duruyordum. Sema'hneni n bir direine- yaslanp
mest- hayran dervileri seyrediyordum. Gzm fevkalde gzel aikreden
bir ocua iliti. I sm-i Cell zikrinde idiler. ocuk, basn aa ind rip yu-
kar kaldrdka, biraz uzunca olan salar, perian, perakende bir hi le gir-
miti. smi Cell, ocuun cemliyle bir baka cilve ve enbj ediyordu.
Ban aa indirdii zaman salar yzn rtyor, yukar kaldrd za-
man, yz bir gne gibi douyordu. Gzleri, koyun gz idi. Y :r. koyun
kesildikten sonra gzleri makbul bir renk alr. ona koyun gz derler. Ka-
lar i ki parmak kalnlnda i di . Zikirden sonra derhal sema'hneye k-
tm, derghn erknndan Sni Dede Efendiye bu gzel zkirir. ' oldu-
unu sordum. Gster bakalm dedi. Gsterdim. Ba bozuk elbisesinde
i di . Yni ayanda uha alvar vard. Banda fes zerine yaz::." yemeni
balamt'. Ayanda Erzurumii izme vard, Sni Efendi tebessm edip:
Bu ocuk cidden gzeldir, kendisini ok severim. M e ki-: .'.reci ba
Abdlhamid Aann olu Aziz Efendidir., dedi.
Mekkreciba Hamid Aa zten bizim adammz gibiydi. Di:::a Ruz-
nmeci kalemine mracaat eder. ileri bizde grlrd. Ben yiia verme-
diimden odaya edebiyle girerdi. Benden fevkalde ekinirdi. kinci Cu-
ma gn, Aziz'in zikrini suretimahsusada temaaya gittim. Zikir.'.-::: sonra
derghn st tarafnda olan imenlie doru topluca gezintiye ktk. Bir
aralk bu kk zkire, zikrinin gzelliinden aldm mnevi hazz a-
tm. drt gn sonra babas Mekkreciba Hamid Aa kaleme geldi,
etek pt :
56
Efendim... Mahdum klelerine iltifat buyurmusunuz... Mahdum
klelerini kabul buyurursanz maiyet-i devletinize vereceim... Evladnz
olsun!..
Diye yalvard. Ertesi gn Aziz, babas ile beraber kaleme geldi. Etek
pt. Efendilerin alt tarafna minder zerine oturttum. Aziz o gn sere
panfalon ve fes giymiti. Bu sralarda validem stanbula gitmeyi arzu
etti. Validem stanbula gittikten sonra mnevi olumu evime aldm.
Selmlkta bir oda dettim. Kendisine bir uak tuttum. Kalemden bera-
ber dneriz. Aziz soyunur, geceleklerini. zerine yaptrttm boy krkn
giyer, uak kendisine yaz takmn getirip koyar ifte ispermeet mumla
amdan yakp nne kor.. Su! dedi mi. hazr! Can ardan bir ey
istese, uak gidip getirir. Mekkreciba.nn olu deil, sanki Erzurum
Valisinin olu!..
O k, Aziz'in ve z olum Hsameddin elebinin tahsil ve terbiye-
siyle uratm. Hemen her Cuma gn z olumla mnevi olumu alr.
hamama giderim. Bzanda arda gezip dolardk. Ayda bir kere filn da,
Aziz'in fevkalde srar ile, Hac Osman Efendinin ve Hac Mustafa Ba-
bann derghna giderdik, o gece dergh da verinden semya giderdi!
Aziz, gzel olduu kadar zeki i di . Alt ayda yazy rendi. Ona fevkalde
bir yaz cemiyeti yaptm. Evvel kendisine bir kat gzel esvab yaptrttm.
Bi r Cuma gnvd. Ahbablara fevkalde taamlarla bir ziyafet verdim.
Bahiler dattm. Erzurum'un eski Mfts Tursun Efendi, bu yaz ce-
miyeti iin bir tarih sundu. Lyk olmayarak hediyesini takdim etlim. O
gn, Hsameddin e'ebinin de batim duas vard. Hsameddi n'e Mevlevi
elbisesi giydirmitim. nde o, ufak tefek, arkada* Aziz, uzun boyu, setre
panlalon ve fesi ile kapudan ieri girer girmez, iime bir hzn kt,
kendimi tutamadm, alamaya baladm. ocuklar, davetlilerin, sra ile
dolaarak ellerini ptler. Aziz utancndan ter iinde kalmt. Nihayet
benimkarsma geldi. Fakat ellerime sarlacak yerde, vefakr ocuk, ayak-
larma kapand.
Kaldrdm, bir iskemleye oturttum. Abdlhamid Aaya:
Aziz'i gtr, anasnn elini psn! dedim.
vld- mnevi ama- Aziz bana hayli masrafa mal oluyordu. Eski bor-
cum i ki kat oldu. Erzurum hanedanndan pek oklar Mekkrecibann
olunu kendi hizmetlerine almak istiyorlard. Erzurum V a l i s i Arnavud
smail Pasa da babasna haber gndermi: Her ay yi rmi lira maa ve-
reyim, olunu kendime mhrdar yapaym! demi. Hamdi Aa da ceva-
bnda: -Yz lira verse olmaz... Ben Aziz'i Ruznmeci Efendiye evld diye
teslim ettim! demi..
Ramazan geldi. K i di . Evimizin civarndaki Narmanl Camiine soba
kurdurttum. Sni Efendiden rica ettim. kindiden sonra va'ze balad.
57
Biz de Aziz ile beraber camie gider, Bursa ii seccademizi sererek vaiz
dinlerdik. Sni Efendinin va'zi kimya gibiydi. Sultan- kinden bir koca
kalendermereb vaiz i di . Camide yer kalmazd. Kapudan giren; Allahn
seven i leri gitsin- diye barrd.
Kadir gecesi ise, camiin hli bir baka oldu. Sni Efendi bir vaiz et-
ti ki . alamadk kimse kalmad. O gece Medine-i Mnevvere ahlisinden
bir zt gelip fakirhaneye misafir olmutu. Onu da camie gtrmtm.
Va'zin sonunda Sni Efendi duaya kalkt, arkasndaki cbbeyi karp
kollarn svad: Ey ehl-i Tevhidi.. Bi li r misiniz iimizde bu gece kim
vardr? Hazret-i Canann kynden gelmi bir sultan vardr.. Hi phe
etmeyin ki . Rh-u Hazret-i Rislctpenah u anda buradadr!.. diyerek
duaya balad. Onu grdm ki . halk o saat dier renge ve lem-i vahdete
dalp klliyyen ak-u muhabbet-i hakikiyyeleri c-u-hura geldi. Deil in-
sanlar, kandiller ve amdanlar raks ve ma'a geldi. Gzlerimizden akan ya-
lar, muhakkak cehennemateini sndrrd. Cenb- Hak'dan mafiret
diledik, dalar ve talar ekmez gnahlarmz bir anda uahv-u zail oldu...
Bir mddet sonra Ordu meclisinin Erzincan'a nakledilecei havadisi
ayi oldu. Mnevi olum Aziz'i de beraber gtrmeye karar verdim. Ha-
remleri evvelce arabalara bindirip ileri kardk. Arkalarndan, ikindiden
sonra da biz. alay vl ile ktk. Amma ne alay, tarif ve tavsif edemem..
Bizi uurlayan dervilerin hadd- hesab yok..
Aziz'in yol elbisesi yle i di : Srmal kefiye banda, zerinde srma
topuzlu akel, kefiyenin psklleri omuzlarndan aa perakende- perian
sarkm.. Srmal palaska boynundan aslm... Belinde srma kayl kl...
Ayanda Napolyon izme... At zerinde, yanmda gidiyordu. Arkamzda
muhafaza memuru Seravus Hac Bey... lerisi ve gerisi de mthi bir ka-
labalk.. Atpazar meydanna doru yola revn olduk.. Caddeye fedams-
maz.. Hayvanlarn aya altndan kalkan toz. smna ser ekauf.. Grc
Kapusuna geldik. Bizimuurlanma alaymz grmek iin etrafta olan dk-
knlarda bos yer kalmam.. Ghlle ehirden sahray bu'. ' .1: Erzurum
delikanllar sahrada at srmeye baladlar, yni Erzurumdetince at diz-
gin edip oynarlard. Kimisi gzel sad ile nait okurdu. Erzurum'a saat
mesafede Ilca nmkye vsl olduk. Evvelce adrlarmz u ".iv k.rulm
Harem diresi uzack bir mahalde olup selmlk iin dahi yle gzel bir
gemenlikte su kenarnda kurulmutu. Akamoldu, yemekler yemi: Herkes
(nlenmek zere kyde birer yere taksimoldular. Ertesi gn. gne doar
domaz kalktk.
te orada Erzurumlularla bir ved ettik ki , mevcut olan ihvirr.n ruhlar
cesedlerinden ayrld. Mevsim yaz i di . Artk su balarnda talunk-r ederek,
indiimiz kylerin yannda adrlarmz kurup istirahat o::::.-/. Erzincana
vardk. O srada Hicazdan dnm bulunan Fehmi Efendi Hazretleri benim
58
iin Cmi-i Kebr karsnda hareni ve selmlkl bir byk konak kirala-
m.. Konaa indikten az sonra Aziz'i alp atlara bindik, Fehmi Efendinin
elini pmiyc gittik..
eyhimiz Hazret-i Fehmi'ye kavutuktan sonra, evld- manevm Azize
olan muhabbet ve iltifat da biraz azald. Zavall ocuk mahzun ve mked-
der oldu. Benimmisafirim demekti. Babas Erzurumda kalmt. Diyar ga-
ri bi i di . Onun hznn gidermek iin lisanca ve akece kusur etmemeye
altm. Meclis bahede yerlemiti. Her gn Aziz Efendi ile beraber atla
ehirden baheye. Meclise gidip geliyor idik. Seravu Hac Bey bir md-
det bizimle oturdu. Sonra Muhasebeci Efendinin yanna girdi. Hac Beyin
san'at abukuluk i di . Mir Mustafa Paann merak da. Olti'den siyah
kehribar getirtip ubuk takm yaptrtmak i di . Binaenaleyh Hac Beyi eli-
mizden ald'nr. Biraz sonra Mustafa Pasa azlolunarak Dervi Paa Mir
oldu.
Aziz Efendiye kalemden henz maa tahsis olunmamt. Mekkrcci-
bann gzel olu cidden edib, nzik bir ocuktu. Bi r gn Mrid-i zam
Fehmi Efendimiz ehre inip fakirhaneye geldiler. Aziz. eyhin huzurunda
fevkalde hrmet ve edeble hizmet etti. Mirlie verdiim bir istida ile.
Debbhne ve dikimhane ileri fevkalde oald, bunlar iin 250 kuru
maala i ki nefer efendinin Ruzname kalemine tyinine lzum var-
dr diyerek, bu ktipliklerden birine manev evldmAziz'in tyinini inh
ettim. Dervi Paa istidam derhal kabul etti. 1279 yl yaz i di . Azizin
ikiyz elli kuru maa oldu, Erzincanllar, malm ya. Nakiye tarikatn-
dan, Kaadiriye dervilerine nisbetle biraz sofumiza olurlar. Aziz'in artk
maa da var, mstakil baka bir haneye karmak demeye baladlar. Bu
srada ocuk gze geldi, ar hastaland. lmlerden kurtuldu. Y i rmi
gn kadar vatn azck kendine gelince, babas Hamid Aa geldi.
Olunu alp Erzuruma gtrd. Sevgili Azizimin benden ayrl 1279 son-
baharnda i di .
59
SULTNI AK URUNA HZMET
Erzincanda halkn ianesiyle yaplan yeni dergh erif Resmi kiiad ve zi-
yafet Tekkede hizmet eden kalem efendileri Ruznmeci brahim Ieyin A
Dedelii Mi'rac gecesi st tevzii Nakibendi glbneg] Mridin teri m-
ride gel ve ebboy gibi kokar Hastalanan eyhe mir paann emriyle camilerde
ifi erif okunmas Erzincanda bir fitne.
1281 senesi Martnda karm kaybettim. Acm unutturmak iin, bana
Mir Deni Paann olu Ahmed Beyin dadsn aldlar. eyh Efendimi-
zin himmeti ile hi bir masraf etmeden evlendin. O srada Dervi Paa,
Kozan meselesi hakknda izahat vermek zere stanbul'a arld.
Erzincan'da, halkn ianesiyle yeni bir dergh yaptrlmasna karar
verildi. hvan, mer ve zabtandan bil cebir, herkesin rzsiyle bir iane
defteri tanzimolundu. Evvel Dervi Paa on bir bin ksur kuru verdi.
Sonra stanbul'dan da posta ile 5000 kuru ki cem'an 16000 ksur kuru
vermitir. On bin kuru Defterdar Halet Beyefendi, on bin ksur kuru
eyh Fehmi Efendi ihsan buyurmulardr. ir ihvan dahi mertebelerine
gre vermilerdir. Btn varidat 61,000 ksur kuru olup buna karlk
masraf 73.000 ksur kurutur. Ak kalan da Meclis Kaymakam Mah-
mud Bey iane etmitir. Arsas satn alndktan sonra. Erzurumusul ze-
re duvarlarna lzumu olacak kerpi dklmesine balanmtr. 1282 se-
nesi Muharreminin ikinci sah gn derghn insna balard. Resm-i k-
d da 1284 senesi Rebilevvelinin onikinci Veldet-i Nebevi gecesi aka-
m yapld. Nefsi Erzincan'da -klalarda hizmet-i askeriye i!e megul bu-
lunan efrd- askeriyeden mada, btn askeri mlk memurlar ve halk
davet olundu. Bu resm-i kd davetinde hem yemek karld, hem de ge-
ce ve gndz mevld-u erif okunarak erbetler iildi. Fehmi Efendi
drt gn evvel, bu cemiyetin mzakeresine beni de ard. Bu i herkesi
artt, nk gayet byk idir. Herkes zerine alamaz. Koca budala
k brahim!.. Bu cemiyetin hizmetini zerime aldm!.. Hemen dergh- e
rfin alt katnda olan odama geldim. Elime kt ve kalemalarak resm-i
kd iin lzumu olan sofra takm, kahve takm, erbet takm ve buna
dir olan eyleri birer birer defter ettim. Oradan asker ve mlkiye me-
60
murlar mn konaklarna gidip, bir gn iinde bunlarn cmlesini tedri k
ettim. Derghn daha pencerelerinin camlar taklmamt. Demesi de
noksand. Evimin ne kadar demesi varsa, evden tanyormuum gibi
dergha getirip dedim. Ziyafetler iin emaneten aldm eya ile der-
ghtaki odamlebleb bedesten gibi doldu.
imdi gelelim hizmetilere.. stanbuldan yeni gelmi olan Erzincan
Telgraf Mdr evket Bey. sads gayet gzel eyhin muhiblerinden
bi r zt i di , doruca ona gittim, telgrafhanedeki muhabere memurlary-
la avulardan vesir ihvandan eli aya dzgn olanlar. Harbiye ka-
lemleri memurlarndan da elinden hizmet gelir aalar topladm. Cm-
lesi yi rmi nefere bali oldu. Herbirisini, asla dierinin iine* karmamak
zere ayr birer hizmete tyin ettim. Kendilerini birka gn hizmetle-
rinde tlim ettirdim. Birinci numarada usta oldular. aretle sofralar ku-
rulur, erbetler kahveler iilir, fakat meydanda kalabalk grnmezdi.
Yni hizmet edenler, cin taifesi gibi, grnmezdi.
Mutbaa gelince, lzumu olan eyleri keza defter ederek aldrtm
ve ambara koymutum. Tuzuna biberine varnca ziyadesiyle mevcuddu.
Cmi-i erifi de ki li m ve seccadelerle mkemmel dedim. Sakal- e-
rif i makamndan i ndi ri p sehps zerine koydu. Tekmil kandiller ve
mumlar hazrland. Bunlar gece iindi. Gndz ulem ve Erzincan yn
vesir halk davetliydi. Bunl; r da i ki takm olup bir takm saat ikide, di -
er takm drtte geldiler. Gecesine de askeri mlkiye memurini arld.
eyh Efendimiz davetlileri divanhaneden karlayarak alt katta ve kapu
nnde karlamak iin mahsus hizmetilerden adamlar vard. Onlar ge-
leni bana teslim ediyorlar, ben de merdiven bandan alp eyh Efendi-
mize teslim ediyordum. Fehmi Efendi herkese hl ve hatr soruyordu.
Hd hakk iin t yoktur. Yalnz hizmetilerin ayak sesi iitilirdi. Yni
alt katta olanlar zannederler ki divanhanede sema' ediyorlar.
Derghn kd mnasebetiyle olan cemiyette kahveler iilip taam
vakti oldu. Divanhaneye kp hizmetilere bir iaret ettim. Ol anda,
odaya birer, ve divanhaneye ikier sofra, gy makinal gibi bir anda ku-
ruldu. Herkes sofraya kalkt. imdi sucular, ifte ifte sofra banda, le-
en ve i bri k memurlar da leen banda hizmete muntazr. Kahveci s
gmle kahvesini piirmi, tepsiye fincanlar diziyor. Yemekten sonra
kahveler iildi. Bunlar camide iken ikinci takm geldi. le namaz vak-
ti oldu. Ezan okunup camide cemaatle namaz klnd. le ile ikindi aras
davetli kimse yoktu. Bizbize kaldk. Hizmetilere istirahat borusu aln-
d. Ben de akamki cemiyet iin hazrla baladm. Erzincan'da bana bu
hizmetimden tr parmak srmlar. nk Erzincan'da imdiye ka-
dar byle bir cemiyet olmam. Mezzinlii Telgraf Mdr evket Bey
yapt.
Saat on birde akam davetlileri grnd. Benimle Telgraf Mdr
evket Bey, ellerimizde birer buhurdanlkla byk cmle kapusundan
gelenleri karlyorduk. Fevkalde hrmetle mer, zbitan ve memu-
ri ni eyh Efendinin yanna karyorduk. Cami de kandil ve amdanlarla fev-
kalde tezyin olunmutu. Akam namaz ed olunduktan sonra sofralar
fevkalde intizamla kuruldu. Gerek ben, gerek hizmetiler kendimize,
mlik deildik. Bir heykel eklinde dolardk. Bizi dolatran sultn-
ak i di . nk o gn kurulup kalkan sofralarn adedi krk amt. Der-
ghn bahesinde urada burada yemek yiyen fkara da hesapsz.
Nihayet bir sofra da biz kendimize kurup eyh Efendimizle ihvan
kuzu yedik. Namazdan sonra mevhid okundu. Mevld arasnda olan Sa-
lvt- erifi, kalem efendilerinden birka sadlar gzel efendiler ayr-
larak bir usul ve kaide zere aldlar. Mkemmel tepsilerle erbetler da-
tld. Fehmi efendimiz bana a dedelik hizmetini ihsan buyurdu. s-
mime de A Dede unvan ekledi. Derghn kdna Erzincan ulem
ve uarsndan Hi lmi Efendi bir tarih sylemitir.
Derghn mutbak cihetine ve baheye drt adr kurulmutu. Ye-
mekleri piirmek iin i ki nefer muallem aba vard. Geri kalanlar
rak ve yamakt. Mutban ii muvakkaten kiler oldu. Ku sdnden
maadas mevcud i di . Fazla kalan yemekleri de drt gn derghta bu-
lunan derviler yeyip ghaller arkas alnd. Derghn resm-i kd g-
nnden sonra pencerelerin camlar takld. Noksan olan eyler ikmal o-
lundu. Dergh- erife vakfolunmak zere amdan ve balmumu, vesir ki -
li m ve seccade, etraftan pak ok ey geldi. st kattaki odalar mkem-
mel dendi. Derghn kymetli eyas bana teslim olundu. Odamda su-
ret-i mahsusada yaptrlm bir byk dolap vard.
Mira gecesi, cmi-i erife yats ezanndan sonra mirciyye okunur.
Camiin ii adamalmaz, nndeki meydanla da hasrlar serilirdi. Sekiz
on tepsi kupalar iinde ekerli st datlrd. Artk tepsiler bir taraftan
dolar gider, bir taraftan boalanlar gelir, tekrar dolard. Benim odamda
Erzincan isi byk hamam kazanlaryla st hazrlanmt, nmde futa,
elimde kepe, hemen bir taraftan doldururum, lkin o' kadar cemaate st
yetitirmek hayli mkildir. A Dedelik vazifelerinden bi ri de byle ce-
miyetlerde ve mbarek gecelerde tertip olunan yiyecek ve iecek zerine
gibank ekmektir. Mesel st veya erbet yapldktan sonra, etrafna
hizmete memur olan derviler toplanr, a dede olan adamylece gi-
bank eker:
Vakt-i erifler hayrola!.. Hayrlar fethola!.. Serler defola!.. Cenb-
Hak ism-i ztnn, nuru ile kalblerimizi mnevver eyleye.. Erenler hni
nimeti mzdd, sbih-l-hayratn ruhi revan d- handan ola!.. Mem-i
Hazret-i pi r Muhammed Vehbi Hayyat'a h diyelim,. H!.. Mevcut bu-
62
lunan derviler yksek sesle gayet uzun, cmlesi nefes gibi h ekerler...
eyh Mehmet Fehmi efendi, 1285 senesinde biraz keyifsizlendi. Dr-
dnc ordu miri Dervi Paann emriyle sabah akam ifte ifte tabip-
ler tabib miralay Hasip Bey ile beraber gelirler, huzurlarna girerler,
mavere, mavere, hi bir ey anlamazlard. Ancak Mir Paadan
korkularndan teskini hareket gibi erbet ve hafife sular tertip ederler-
di .
eyh Efendim zaten yemek yemezdi. Erkek as kendisine mah-
sus hafif taamlar piirirdi. Mir Paann emriyle, gece ve gndz bir ta-
bib nbeti olarak konakta oturmakta i di . Ben, gece ve gndz odasnn
kaps nnde oturup ardka giderdim. Yatann yannda diz kp
yelpaze ile sinekleri defederdim. Yzne gayet ince bir beyaz tlbend
rterdi m. Gn ar amar karrlard. Terleri kendilerine fena kokar-
d. Lkin ben, kardklar gmleklerini alp dier odada yzm gzm
zerine kapayp saatlerce mestolur kalrdm. Nasl koku tari f edemem;
ne gl. ne ebboy, ne tr, ne anber, elhasl ona benzer bu lemde koku
yoktur.
Cennet kokusudur. Bi r gn Mir Paa, Mft efendi ile Erzincanm
lemalarrn saraya celbedip Fehmi Efendinin keyifsizlii cihetiyle i-
fai erif okunmasn emir buyurmular. Kendisinden izin alnp hoca
efendiler konaa geldi. Gz mevsimi i di . Dervi Paa eyh Efendimize
i ki adet krk gndermilerdi. Krk giydirdim. Kendi odasndan ifai
erif okunan odaya girdiler. yle bir kenara oturarak ifai erif dinle-
diler.
Kraatten sonra hl ve hatr sorup odalarna dndler. Bu hoca e-
fendilere Mir Paa tarafndan gnderilen tablalarla yemekler karl-
d. Bi r ka gn sonra ykanmak istediler. Evimden mkemmel hamam
takm getirip kendisini kemali ak ve muhabetle hamamda ykadm.
Ertesi gn cuma. i di . Berber istediler. Kendilerine mahsus olan berberi
getirdim, tra oldular, cuma namazna gideceklerini sylediler..
Mir Paann kendisine mahsus bir beyaz esteri vard. Onu gnder-
miler. Ahali camii kabire dolmu. Kendisini giydirdim. Krkn zerine
beyaz Van abasndan sakosunu giydirdim. Sakonun baln ekti. N-
beti tabib ile atna bindirdik.
Biz atnn pei sra yaya yryerek camii kabire gittik. Mir Paa,
mera ve zabtan ve ahali camiierifte i di , Kur'an dinliyorlard. Gzleri
de kapda i di . Beni grnce hemen ayaa kaltlar. eyh Efendi, camiin
kaps nnde oturdular. Namazdan sonra herkes oluk oluk dar kt-
lar. eyhin oturduu kapdan, tediben kmadlar.
kenarndan gelip hazirunun arkasnda namazn bitmesini beklediler. Son-
ra camiin byk kapsndan beraber ktlar.
63
eyh estere. Mir Paa da. kendi hayvanna bindi. nlerinde sva-
ri avular, arkalarnda yaverler bir cemaati kbra ile yola dzldler.
Ahali eyh Efendinin zengisine ve ayaklarna yzngzn srerlerdi .
Mir Paa tahamml edemeyip mendil elinde alarlard. Ertesi g-
n konaktan baheye naklettik. Beni yanndan ayrmadlar, haremde
kendisine mahsus olan odada kaldk. Fehmi Efendi karyolada yatard.
Ben de karyolann yanna bir dek koyup yatardm. Bi r mddet sonra
Fehmi Efendimiz tamamen iyiletiler. Bana izin verdiler.
1285 senesinde nefsi Erzincanda slm ile Hristiyan birbirlerine .
bir fenalk kastedecek gibi bir havadis kt Bunun meni iin Hac Sadk
Efendi hoca camii kebirde ahalii mslimiye toplayp bunlara vaaz ve na-
sihat eder. Hristiyanlar bu toplantdan fevkalde muztarip olurlar. O za-
man Erzincan mutasarrifi olan A l i Paaya gidip sylerler. O zat da ii
tahkik ve tecesss etmeden doruca Mir Paa Hazretlerine arzeder.
Mir Paa da hoca Sddk Efendiyi getirerek batan aa kadar
tekdir eder. hem de hapsine emir verir. Hocay hapsederler. Bundan do-
lay ahali arasnda dedikodu uzar.
eyh Fehmi Efendiye haber gider. O da hemen hayvanna binip M-
ir Paaya gelmekte iken paa da Sddk Efendi hocayl hapisten karr.
Fehmi Efendi fevkalde iddet ve hiddetle Mir Paann yanma girip:
Size lyk mdr Hoca Sddk Efendiyi tekdir ve hapsetmek?!,,* der. M-
ir Paa tekdir ettiini saklar.
Fehmi Efendi oradan mutasarsf Ali Paaya gider. Batan aa ka-
dar boyar.
64
YNE ERZURUM
Drdnc Ordu Merkezinin ckrar Erzincandan Erzuruma nakli Tercan Ova-
snda k ortasnda bahar Bir da banda tipi Tespih fal ile yolculuk
Erzurum Erzurumda eski dostlar ve sabk cvld- mnevi Mir Paann kah-
rndan len muhasebeci ifa niyetine yutulan eyh mhr.
Mir Dervi Paa Drdnc Ordu Kumandanlndan ayrlp Fosfor
Mustafa Paa 'kumandan oldu. K ortasnda da, Mustafa Paann uhdesi-
ne ilve olarak ErzurumValilii verildi. Drdnc Ordu merkezinin de
Erzincan'dan Erzurum'a nakli lzm geldi. 1286 yl Knunusni ni n oni-
kinci Pazartesi gn Erzincandan hareket ettik. Oralarn k malmdur.
Bilhassa kn da ku umaz kervan gemez denilen vakti i di . Memurlarn
hibiri haremlerini beraber almayp Erzincan'da braktlar. O zaman Or-
du Meclis Reisi Ferit Ali Sib Paa i di . bana muhabbeti vard. Meclisin
ve kalemlerin takm takm yola karlmasna karar verildi. Bi li nci ka-
file olarak, yol amak zere, beni mnasi p grmt. Yni Nfus Kale-
mi ile J urnalci Kalemi evvel hareket edecekti. Rfekamz olan efendile-
ri n cmlesi ihvn- tarikat i di . Rfekamzdan bi ri de Dervi smail Efen-
di i di . Benim mhud evld- mnevim Aziz'in yerine alp onun maa
verilmiti. Fehmi efendimize nasl ved edip ayrldmz ve hayvanlara
bindiimizi bilemiyorum. Gzmzden akan yalar karlar eriterek eyh-
ler kariyesine geldik. Ahlisi bize ziyadesiyle hrmet ve ri yet ettiler.
Ertesi gn Cice Boazndan geecek idik. Maazallah buras ehlinin mal-
mudur, yaz gn zorca geilir. Erkenden hayvanlara binip yola revan ol-
duk. Yalnz gzlerimiz meydandadr. Geri kalan taraflarmz kat kat sa-
rlm, rtlmtr. Yoldan giderken gne tamamiyle scak vermeye
balad. Birer birer eldivenleri, boynumdaki sargy karmaya baladm.
Arkadalar da kardlar, Aman efendim bu ne haldir?! Yaz gn bura-
s byle olmaz!.-> diyerek, smail Efendi de Ak-u muhabbetle na'tierif
okuyarak Boaz geip Tercan ovasna dtk.
Tercan ovasna dtmzn ertesi gn, yine byle bahar mev-
simi gibi yzmz gzmz ak Mamahtun'a geldik. Erzincan'dan yaz
gn sr'atle giden adamda ancak byle gnde Mamahtun'a gelebi-
A Dedenin Hatralar F: 5 65
li r. Deil ki bu k iinde, hemen oradan nasl geldiimizi telsileri tel-
grafla Reis Paaya yazdm. Paa telgraf alr almaz, cmle kalem resii
ve memurin ve ktibelerim toplayp okumu: Koca Ruznmeci dervi-
dir! Erenlerin bakadr!. Grdnz m nasl gitmiler! diye pek ok se-
vinmi. Bunlara: Hemen tedarikinize bakn.. Birka gne kadar takm
takm sizleri de karacam;:, demi. Mamahtun'dan sonra bir byk
da var, ertesi gn onu da aarak Yenikye gelip Erzurum ovasna d-
lecekti. Elhamdlillah gzel gzel geldik. Lkin dadan Yenikye i n-
memize yarm saat kalarak da banda akamst biraz ti pi oynad. He
men hayvanlar srmeye baladk. Olum Hsameddi n elebinin hayvan-
nn zengisi kopup biraz onunla megul oldum. Ti pi de ziyadelemeye
balad. Cmlemiz biraz korktuk, Hamdolsun dan eteini bulup aa-
ya doru indik. Y ol bulundu, korkumuz kalmad. Akam ezaniyle bera-
ber kye girdik. Hazrlanm olan eve indik. O gn biraz dk. Sabaha
bir saat kalarak kalktk. hvandan birisi dar kmak istedi ise de oda-
nn kapusu karla rtlmt. Fevkalde ti pi esiyor, hemen ieri gelip
ahvli syledi. Yni Burada kapanp kaldk! dedi. Baktm ki is fenadr.
Ortalk aard. Etraftan komular geldi. Mekkreciler geldiler, bugn
hareket edemeyiz dediler. Tebih ile fal baktm. eyh Fehmi Efendimiz
de byle tebihle fal bakard. Bize hareket olunmaya iaret oldu. Mek-
krecilere:
Hayvanlar hazrlayn, gideceiz! dedim.
Hemen kyller gelip:
Biz sizi brakmayz!. Ancak bize zorla gittiinize dir bir sened ve-
rirseniz o vakit karmayz., dediler.
Yanmdaki kalemefendileri bir ey demiyorlard ama, gnlleri fev-
kalde muztaribdi. Her ne hal ise. bunlar dinlemeyip hayvanlar getirt-
ti . Mekkreciler:
Biz gidemeyiz!.
Dedilerse de bunlara da ehemmiyet vermeyerek cmlemiz hayvan-
lara binip kyden hareket ettik..
Ancak yol olmadndan, kyller, i ki adamklavuz nmze d-
rd. Oradan ayrldk ama. ne ayrldk... Kar, hayvanlarn karn ile be-
raberdi. Hayvan, bir ayan karr, dierini basar. Bu hal ile i ki daki-
kalk mesafeyi on dakikada alyoruz.. Meer ki kyller imdi yoldan geri
dnerler diye beklei ermi .. Kyden bir saate, bir eyreklik ayrldk. -
zerimiz karla doldu. Karmza i ki yaya yolcu kt, bunlar adamlktan
kmlar, zannedersin ki kardan yaplm adamdr. Yolu sorduk. Dedi-
ler ki :
Siz deli mi oldunuz?.. leride yol yoktur!. Cannz telef etmek is-
terseniz buyurun!..
te bu zz beni biraz muztarib etti.
66
Fala baktm.. Gidin diye i aret olundu!..
Diye lem-i hayrette kaldm. Hd hakk iin asla hilafm yoktur,
biraz sonra rzgr durup ti pi kalmayp bulutlarn herbiri bi r tarafa gidip
gne kmaz m?.. Bir anda, o k, bahara tebedl etti. Ellerimizden el-
divenleri, boynumuzdan sarglar karp keml-i huzur ve muhabbet ile
yola revn olduk. Erzurum'a drt saat yerde I lca'ya geldik. Saat on
oldu. Gnl arzu etti ki , orada kalmayp hemen Erzurum'a srelim.
Durmayp yola revn olduk. Ertesi gn erkenden Erzurum'a girdik Do-
ruca Anbar Memuru Ahmed Sezai Efendinin evine misafir oldum. Ma-
lm ya, Ruznmeci Anbar Memuruna misafir olur.
Hemen Mir Paaya gi tti m. Artk hey'et gelip meclis tamam olun-
caya kadar fakir ve ihvan efendiler Erzurum'da uzun uzun dolatk. K
geceleri toplanp kitab okurduk. BizimMhud evld- mnevimiz Aziz
Efendi ile babas Hamid Aa geldiler, saf geldiniz diye... Lkin bu sefer
yz bulamadlar. Aziz Efendi o tarihte Mlkiye evrak odasna devam edi-
yordu. Bizim arkamzdan pasa dknts gibi efendiler zuhur ettiler, l-
ki n fevkalde zahmet ve meakkat ekmiler..
Ben ilkbahara kadar Ahmet Efendinin evinde misafir oldum. Efen-
diler baka baka odalar kiraladlar. eyh smail Efendiyle bu sefer bi r
baka trl muhabbet olundu. Yni evvelki gibi muhabbet meydannda
arlk gibi eyler olmad. Dima kaleme gelirler, gzel gzel konuurduk.
Hulefdan Osman Efendi, Sami Efendi, Mustafa* Baba Efendi ile de es-
kisi gibi gzel gzel muhabbetler olunurdu. Baharda bir ev ki raladm.
Erzincan Kapusndan mehur avuoullarmn hanesini tuttum. Karmla
kk olum Salih'i Erzincan'dan getirttim. 1287 ylnn Ramazan ay gel-
di. Ak-u muhabbet deryas da dalgalanmaya balad. Derghn Ramaza-
niyesi gzmn nne gelip: A bire A Dede!. imdi lem-i iftirak
ile nasl, ho musun? diye kendi kendimin hatrn sorardm. Muhasebe-
ci Ahmet Bey muhasebe ilerinden bihaberdi, Aman evld! Sen beni
bilirsin.. te, bak, uydur! diyerek fakiri i leri srerdi . Mir Mustafa Pa-
a, haddlmizac adam, Muhasebeci Efendinin bi r ey bilmediini anlad,
artk btn gn arn Ruznmeci Efendiyi!.. diye ksa gnde on ke-
re yanma girerim... Bzan yannda Muhasebeci Efendiye rastlardm. Mu-
hasebeci Efendi, Mir paann nnde nlim zerine diz kerek otur-
mu... Paa beni yanndaki sandalyeye alr. Ne kadar merebimin hil-
fndadr!. Fakat: Gel otur uraya! deyince oturmasam, hiddetlenir.
Artk Ruznmeci kalemine id evrak efendilere brakmtm. Ben
Mir ve Reis Paalarn yannda muhasebeye dir olan eylerin mzake-
resiyle akam ederdim. Bu sefer meydan- ak muhasebe 'oldu. Bu srada
Ordu Erkn- Harbiye Reisi Feyzullah Paa ordunun drt be senelik
umurunun teftiine memur oldu. Bunu da bamza sardlar. Hd hakk
iin bir derin deryaya daldm ki , i, akldan hri cdi . Kendi kendime de
67
i kardm. Mesel bir gn Yoklamac Hac Fahreddin Efendinin odasma
gi tti m. Bi r kt gzme iliti, Kars Kumandanlndan bi r ey iin Mir
Paaya inh olunmu.. Lki n Mir Paann elkab yazlmam...
Muhasebeci Ahmet Efendi, Mir Paann hiddet ve iddetinden ken-
disini kahredip hastaland. Tebdil-i havaya stanbul'a gi tti . Birka gn
sonra orada ld.
len Muhasebecinin yerine yeni bir muhasebeci geldi. O aralk Har-
biye kalemlerinin tekilt yapld. Benimde maam i ki bin kuru oldu.
Dier arkada efendilerin maalar da masraflarna gre tanzim edildi,
snf- slis 800, smf- rbi 400, mlzim 100 kuru oldu. Olum Hsa-
meddin elebiyi hsn hatt cihetiyle Ali Sib Paa mlzimlik maa
olan yz kurula Meclis kalemine ald. Bu su
-
ada velinimetim Dervi Pa-
a Hazretlerinden kendi el yazlar ile mzeyyen bir kt'a emirnamelerini
aldm. Dervi Paa mektubunda bana memuriyetimden istifa etmemi tek-
l i f ederek yanna aryordu. Erzincan'a bir mektup yazarak eyh Fehmi
Efendinden izin istedim. eyh Efendi istifa edip stanbul'a gitmeme raz
olmad. Bu emirnamelerinin mhrn yrtp if niyetine yuttum... Mez-
kr mektub el'an durur.. Mhr yeri kopartlmtr.
68
MEMUR YETTEN ST FA
eyhin izniyle yazlan istifaname alkan memurunu brakmak isteniyen
levazm reisi paa eyhe ved iin bir Erzincan seyahati eyh Erzincan Feh-
mi Efendi, Dervi Paazade Ahmed Beye franszca renmekten vazgeerse Sadr-
zam olacana dair sened veriyor Dervi Paann Samdaki iftlik meselesi A
Dedenin ilk am seyahati Samda ehlizahir ile zahir, ehlibtn ile btn Zlccna-
heyn Sultan Baba am ehalisi zevk-u safa ehlidir Halet Paann am Valilii
Samda Paa alay Cmi-i Emeviyye'dek dilencileri maher str.nbula avdet.
I
y
Fakat Dervi Paa beni srarla aryordu. Kendisine mazeret olarak
on bin kuru borcum olduunu yazdm. Bu borcumu deyebilmek iin
ilkbahara kadar memuriyetimde kalmak zere izm istedim. On bin kuru
borcumu deyerek derhal istifa etmekliim iin Erzurum'un muteber
tccarlarndan Hao Efendiye polie gndermiler. Hao Efendi bizzat ge-
lip her ne zaman istersen on bin kuruun hazr olduunu syledi. ok
skldm. Fehmi Efendimize keyfiyeti tekrar yazdm. Telgrafla cevap ver-
di: Dervi Pasa Hazretleri kere de bize yazmlar. Hayr bilip miite-
vekkilen alellah stanbul'a gidin. Bunun zerine derhal kendim ve o-
lum Hsameddin iin birer istifaname yazdm. Mir Paa mstahkem
mevkileri devre kmt. Reis Ali Sib Paa Mir vekiliydi. Kendisine
bu istifanameyi taktim ettim. zld:
Yazk Ruznmeci Efendi... Gel benim szm dinle. Bu iden
vazge... Cmlemiz seni ziyadesiyle severiz.. Bunca vakitler devlete hiz-
met ettin... Emek verdin... Devlet ve millet sana bunca zamandr bu ka-
dar maa vermi ... Ancak simdi tam ie yarayacan vakit memuriyetten
istifa lyk deildir...
Buyurdular. Artk kmsenin sz kulama girmiyordu. Israr ettim.
Bunun zerine Reis Paa:
Byle istifaname olmaz!.. Bu kd deitir... Devletten bir daha
maa ve memuriyet istemiyeceini de aka yaz, getir!, dediler.
Derhal o yolda da bir istifaname yazdm, takdim ettim. Bi r hayli y-
zme yle hayran olarak bakt:
Vah Ruznmeci Efendi! Vah Ruznmeci Efendi!. Artk sen i yi -
den iyiye kurmusun.. re yoktur.. Ben sana byle nizamsz teklifler et-
69
ti m ki , belki korkar, bu ii birakrsn diye... Fayda vermedi... Haydi eski
istidan getir!, dedi.
Yine eski istifanamemi verdim. Meclise havale etti. Bu sefer de Mec-
lis ilm etmez. .Meclis Reisi Miralay Mehmet Bey gayet sofu bir zt i di .
Beni ok severdi. Kd bir trl Meclisden alamadm. Bi r sabah Mes-
nev-i erif den falan fala baktm. stifaname ve yolculua iaret olundu.
Hemen Mesnev-i erifi alp doruca Mehmet Beyin konana gi tti m. i
hikye ettim. O gn Meclisden kdm aldm. stifam resmen Serasker-
li k makamna yazld. Reis Paa keyfiyeti Mir Paaya yazm: Bunu
Dervi Paa kandryor.. Bu adamordunun ruhu gibidir:- demi. Mir
Paa da gayri resm olarak istifamn kabul olunmasn Serasker Paaya
yazm... Bizim istifa varakalar da Bb- Seraskerinde minder alt ol-
mu... Bundan haberimiz yok.. Akam sabah cevap gelir diyerek borcu-
muzu demek zere Hao'dan doksan adet Osmanl liras aldm. Borla-
r m dedim. Karm ve ocuklarm stanbula gnderdi m. Btn kitabla-
r m ve lzumsuz eyam sattm. Yalnz birka kat amarla bir yatak al-
koydum. Fakat istifanamemSeraskerlikte minder altnda... Serasker Avni
Paa da muztarib... Erzurum'da bu vaziyette uzun zaman kaldm. Nihayet
Hseyin Avni Paa gazab-i ahaneye urayp srgn edildi. Esad Paa
Serasker oldu. Dervi Paa da bizim istifanameyi minder altndan kar-
tp muameleye koydurttu.
1288 Yl Recebinin yi rmi ikisydi. Mi'rciyeye yetimek iin Erzu-
rum'dan sr'atle hareket ettim ve mi'r gecesi Erzincan'da dergh- e-
rfde bulundum. eyh Efendimizle bz ihvan beni drt saat mesafede
bir kariyyeden karladlar. Berat gecesine kadar .Erzincan'da kaldm
stanbul'a hareketimden bir gn evvel uleny- billh eyh Efendimizle
beraber Pirimiz Mehmet Vehbi Hayyatin trbesine gittik. Trbeni n ayak
ucunda ikimiz kar karya dizbediz oturduk. Murakabeye vardm.Fehmi
Efendi ban benimbasma dayayp yarm saatten ziyade bu hal ile dur-
du. Sonra ban kaldrp stanbul'a dir sipari ve emirlede bulundular.
Bi r de buyurdular ki : stifr- erife devamet.. nk pis adamlar nasl
ki hamamda tasla su dknp pk olurlarsa istifar da ite yle insan
pk eder, Dervi Paa hakknda da: Paa Hazretlerinin mahsus gzler-
inden peri m... Rica ederim Ahmet Bey olumuza Franszca okutmasn-
lar. Eer isterlerse Ahmet Bey olumuzun sadrzam olacana senet ve-
reyim. dediler.
Ramazann i lk gn stanbul'da iskeleye ktm. Doruca Dervi Paa
Hazretlerinin konana gi tti m. ftar sofrasnda idiler. Pasa tarafndan zi-
yade hrmet ve riayetle karlandm. eyh Efendimizin emirlerini bildir-
dim. Ertesi gn Franszca hocasna ruhsat verip bir daha olu Ahmet
Beye Franszca okutmadlar.
70
O zaman stanbul'da bir mkemmel zevk ettim. g yok. Camiler-
de zikir ve ibdetle megul oldum.
Dervi Paann am'da Bukael-Aziz'de iflikleri vard. Adamlarndan
Mehmet Aay bin kuru maala iftlik nzn yapp ra buyurmulard
Beni Mehmet Aann hesaplarn tefti iin am'a gndermeye karar ver-
diler. Bi r de Paann bz arazisine Nablszde Abdullah Efendi teca-
vz etmiti, bu mnazaay halledecektim. Paa bana iftlik sandndan
yedi yz elli kuru maa tahsis etti, i ki yz elli kuru da Kandilli'de otu-
ran babama maa balad. Haremimile oullarm da konakta oturacak-
lard. Yol masraflarm verdiler. 1288 yl Zilkadesinde am niyetine va-
pura bindim.
am'da. Dervi Paa iftliklerinin teftiinden evvel, bir handa bir oda
tutup yerlemek istedim, fakat, nce Beinci Ordu Muhasebecisi Muhta:
Efendiyi ziyaret ettim. Muhtar Efendi stanbul'daki kalemde benim m-
meyyizimdi.beni evld gibi severdi. Han odasna brakmad, kendi kona-
na indirip bir oda verdi. O zamanlar Besinci Ordu Miri Byk zzet
Paa i di . Musall, muttaki bir zt i di . Muhtar Efendi huzuruna kartt,
beni ok sevdi. Erkn- Harbiye Reisi de Kk zzet Paa i di . kalender-
mereb. gayet ehl-i muhabbet bi r adamd. mer ve zbitan ve hele ka-
lemefendileriye yle sevitik -ki gya bir vcut oldum. O zamanlar mer
ve zbitan ve kalem Efendileri, birbirine olan muhabbetlerinden tr,
takm takm, manga manga olup her gece birleirler, deta dn gibi
alglarla fevkalde muhabbetler ederlerdi. Bu toplantlara bir gece git-
meyecek olam ifte avular gep zorla gtrrlerdi . Bir taraftan da
am'daki eyhlerle olan muhabbetimdevamederdi. Ehl-i zahir ile zahir,
ehl-i btn ile btn olduumdan bana -Zremleyn Sultan Baba Efendi
adn taktlar. Ev sultanm!.. Bu hli. sana bir misal ile anlataym:
Ortaoyununa kan oyuncular, yahut am'da oynanan komedya, ya-
hut stanbul'da olan tiyatro... Bu oyuncular oyun esnasnda her trl
elbise ile trl trl kyafete girerler. Yni paa elbisesiyle kp paa
zannedersin... Dierinde fkara elbisesiyle tkp fikara zanneders'm..
Halbuki bu elbiselere giren bir adamdr. Hem de mesel oyuncu ba Meh-
met Aadr. Sen onu bilmediinden hangi elbise ile hangi ahsn taklidine
ksa kt ahs tanrsn.. Lkin Mehmet Aay i yi bilenler, Mehmet
Aa hangi elbiseyi giyerse ve hangi taklide karsa o adambi li r ki bu,
oyuncu ba Mehmet Aadr. Onun hi zahir elbisesine nazar etmez
azizim!..
Samda yarann iret meclisinde bulunuyordum. kilerinden ime-
den mestneliim onlar milyon milyon gemiti. Bu yzden, bana deta
alka eder gibi k olurlard. Cmlesi bama toplanp koca Sultan Baba
Efendimiz derlerdi.
Dier taraftan iftlik Nzn Mehmet Aann hesaplarn grdm.
71
Epeyce a kt. Paaya haber verdim. Nablszde Abdullah Efendi
ile olan arazi dvasnda bir hak kazanlamad. nk o efendi gibi dn-
ya yznde avukat yoktur. Kitablar yannda, meseleyi kendi kendisine
halletmeye muktedir. Hakkna da baklrsa iddia ettii topraklar kendi-
sinin i di . Paadan gelen cevapta, Mehmet Aann vazifesine nihayet ve-
rildii, benim de bin kuru maala iftlik nzn olduum bi ldi ri li yordu.
Fakat iftlik ileri bir iri br yol i di . Benim iim deildi. Kalender-
mereb, dervimizac ve kaygusuz adamm. imdiye kadar doru yoldan ay-
rlmadm.
1289 Ramazannda am'da Sancaktar Cmi-i erifine tekif olma-
ya karar verip mezkr cbie gidip on gn ntekif oldum. Fesbhnal-
lah!. am'da yle stanbul camilerinde olduu gibi hi kimse itikf et-
mez! Ahlisi ehl- zevk ve safadr.. Zhidve bid olanlar evlerine ekilip
gizlenmilerdir. Benim byle itikfma atlar. Ruhumuz, canmz Def-
terdar Halet Beyefendi, o zamanlar Mrmrn. paa olmulard. Konya
Valisi bulunurlarken, Subhi Paann azli zerine Suriye Valisi oldular.
Vapurla Beyruta, ve oradan araba ile am'a geldiler.. Muhteem bir alay
ile ehre girdiler. Erkn ve mer ve zbitan ile vapura gitmitim. Beni
grnce boynuma sarlp apur upur ptler. Bilenler bilir, bilmeyen-
ler acaba bu kimdir diye hayrette kalr. Dire mdrleri Hac Hlid Aa-
ya beni gsterdiler: Artk herhangi bir i iin bana mracaat etme! E-
fendiye mracaat et! Nasl irde ederlerse ylece yap! dediler. Beni va-
purda brakp gittiler. mer, zbitan ve memurin ile Beyruta ktlar.
Beyrutta Kumandan zzet Paaya misafir olacaklard.
Ben eyalarn doruca kumpanyaya teslimettim. Haremi, ailelerini
ve oullar Nuri Baheddin Beyefendimizi alp zzet Paann konana
gtrdm. Beyrutta olan btn islerini grdm. Ha l e t Paa evvelce Suri-
ye Defterdarl etmiti. Pek ok dost ve ahbab kazanmt. stikbale ge-
lenlerin hesab yoktu, bunlarn arasnda ulem ve meyihde vard. Vali
Paann bana iltifatn grnce onlarn da iltifatlar baka oldu. nk
malm ya, ikbalperestlik bizde kaide olmutu. Bunun Trkesi mnafk-
lktr, nezbillh!..
Mir Paa Halet Paann istikbaline bir yaver gndermilerdi. Vil-
yet tarafmdan da Meclis-i Kebr zasndan Azmzde Ali Paa gelmiti.
A l i Paa. Vali Paa am'a giderken arabasna kendisini alacan umu-
yordu. Lkin umduu olmad, bir gn evvel harem-i lileri ile olu Bah-
eddin Beyin gndz arabasyla am'a gnderdik. Gece arabasyla da biz
geldik. Paa Efendimiz arabaya i ki uakla beni ald. Artk am'da olan
alay ise tarif ve tavsif edilmez, Har ve neir gn gibi oldu. Karlama-
ya gelen Mir Paa Hazretleriyle ir paalar, mer, am yn Vali -
nin arabasnn kapusu alp da evvel benimktm grnce iltifatlar
bir baka trl oldu. Halet Paa bana:
72
Biz burada em'iy'nm kknde biraz istirahat edeceiz, siz do-
ruca ehre terif buyurun.. Fkara ve zuafya vermek zere haylice ufak
para tedarik edin.. Alay tertibi iin kurulmu olan adrlara avdet bu-
yurun!., dediler.
Ben, Beinci Ordu Nfus' Kalemi ktiblerinden Nazif Beyi yanma
arabaya alp am'a geldim. Ama nasl geldim?.. Dzlm olan alayn or-
tasndan geerek!. Nafiz Bey fevkalde hasn ve mstesna, edib ve ms-
takim, Yusuf-i Sni bir gentir. Pederleri At Bey. am'n en zenginlerin-
den mehur Bekrizdelerdendir. Uaklar vstasiyle haylice ufak para te-
drik etti!:. adrlara hayvanla dndk. Az sonra da adrlara Vali Paa
Mir Paa vesir i leri gelen zevat gelip kahve ve erbet iildi. Sonra alay
kurulup toplar atlmaya balad.
Mir Yaver .Pasa, Vali Paann yaveri gibi yle arkalarnda, ben
de Mir Paa ile beraberce girdim Bzan halk tarafndan Vali Paaya
verilen istidalar ben alyordum. Bzan da fkara gelip Valinin zengisi-
ne sarlyorlard. Onlara da ake veriyordum. Vali Paa etrafna selm ve-
rerek Vilyet diresine geldik.
Cuma gn Vali Halet Paa, Cmi-i Emeviyye'ye gidecekti. Vali Pa-
ann i lk Cuma namazlarnda orada olan fkara ve zuafya sadaka verme-
si det ve nizamgibi olmutu. Verdikleri emir zerine besyz kuruluk
metelik ve bakr ake tedri k ettim. Sakomun i ki tarafndaki ceblerimi
lebleb para doldurdum. Beraberce cmi-i erife gittik. Namazdan sonra
camiin cmle" kapusundan ktlar. Cami avlusu fkara ile dolmutu. Pa-
ann yaverleri nde kendisine yol ayordu. Ben de arkasnda i ki tarafa
para vermeye baladm. Fakat etraf yle sardlar ki , kurtulmak mmkn
deil.. zerime hcumla sakomu srtmdan aln yama edecekleri mu-
hakkak.. Bunu hisseder etmez hemen bir avu para alp sa cihetime
serptim. O cihet duvar yklyor gibi yeryzne ykld. Bi r de sol cihe-
time serptim, kezlik o cihet de iarb oldu. nme de yle ettim, sonra
zerlerine basarak canm kurtardm.
Dervi Paann iftlik Nazrln yapamayacam anladm. Kendi-
sinden bu vazifeden affm rica ettim. Yine asker kalemlerden birisine
girmeye karar verdim. Dervi Paa arzumu is'f etti. Ben de 1289 yl
Terinisanisinde stanbul'a gittiin. Vapurdan knca konaa vardm.
Paa Efendimiz Kapuya varm..
73
KISMET YNE SAMDA
Memur suda balk gibidir, kalemden karlarsa yaamazlar Beinci Ordu
redif yoklamacl ile am'a hareket Saltan k Erzincan! Fehmi Efendi'nin
vefat Cmi-i Fmeviyye'de iti'kf Huzuru lhideki kn ne'csini artran
ocuklar Yalnz d ssl bir Faa ve k mizac ehli Yz gzel ii eytan
Muhasebeci Bir aralan hikyesi. .
O zamanlar Seraskerlik Kapusunda Tanzimat Komisyonu nmiylc
bir komisyon teekkl etmiti. Ne kadar mzun mi rler varsa oraya z
olup devamederlerdi. Dervi Paa da orada z i di . Akam oldu. Kona-
a dnd. Merdiven banda durup kedisini selmladm:
Sef geldiniz, naslsnz? deyip yle ayak zerinde hatr sordu-
lar:
Yine Harbiye kalemlerine girmek arzu ediyormusunuz. buyurdu-
lar.
Ben de ahvlimden bahsettim. Kalemlerden baka bir yerde barna-
mayacam arzettim. Sonra iftlikler meselesinden uzun uzadya izahat
verdim. Dervi Paa ile ertesi gn Mstear Ahmet Beye gittik. Paa:
Biz bu zt baka yolda kullanalm arzu ettik, olmad'... dedi.
Mstear Bey de:
Bunlar suda balk gibid
-
. kalemden karlarsa yaayamazlar!
dedi.
Ordu kalemlerinden 1>irinde i lk mnhale tyinimi, imdilik Dervi
Paann konanda bir odada yatp kalkarak beklemeye baladm.
Dervi Paann konanda memuriyet bekleyip duruyordum. Maa-
m olmadndan paraca fevkalde sknt ekiyordum. Kurban Bayra
mnda hamamparas olmak zere, paraszlktan bahisle Paaya tezkere
yazdm. Bir Osmanlrli ras ihsan etmiler. Velhasl dilenci derecesine gel-
mitim. O esnada Dervi Paa Bosna Valisi oldu. Sizin i uzayor diye
beraber gtrmeye kalkt. Fakat vakit ve zaman gelmi, beni de 1200 ku-
ru maala Beinci Ordu redif yoklamacs tyin etmiler.
1290 Senesi Mart balarnda Beinci Ordunun merkezi olan am'a
dndm. Fakat hi paramyoktu. Kk olum Salih Efendiye bir tezke-
74
re yerip Vali Paaya gnderdi m Biraz ake istedim. Paa Efendimiz se-
lmlkta imi, Salih tezkereyi takdim etmi. Hemen kesesini kartp a-
vucunu atrp ne kadar para varsa avucuna dkm, buyurmu ki :
Efendi babana selm et! imdi yanmda bu kadar bulundu, biraz-
dan sen yine gel de, sarraf gelsin, daha gndereyim!..
Salih dnd. Keyfiyeti syledi. Avucunda olan paray saydm, be-
yz kurutu. Zten bana da o kadar lzumu vard. Salih'e tenbit ettim:
Sakn olum gitme! dedim. te Hlit Paa byle cmert ve k a-
damdr.
Halet Paa bir mddet sonra Suriye Valiliinden ayrlp stanbula
gi tti . Valide Sultan Kethdas oldu. 93 muharebesinden sonra Cidde Va-
li si oldular. Orada vefat etmilerdir.
eyhimiz Fehmi Efendiden bir mektup aldm. Dervi ve Halet Pa-
alarn daveti zerine stanbul'a gelmi.. Sonradan anladm ki , bu geli
zuhur edecek muharebeden tr imi.. Hatt Bblide toplanan meclis-
de Fehmi Efendi Hazretlerini de davet etmiler. Bu toplantda: Namus
ve istikllimizin urunda Ruslarn teklifini reddetmeliyiz!., demi. Kule-
lideki Mekteb-i dadiye giderek talebeye gzel bi r nutuk sylemi. o-
cuklar almaya ve gayrete tevik etmi. eyh Efendimizin mektebde-
ki nutku zerine mektebin kitabet hocas Hamdi Efendi de aadaki
nutku yazp okumu.
Bu Rum ayn yi rmi sekizinci Pazar gn Nakibend-i Hlidiyye
tari kat eyhlerinden Redetl Hac Fehmi Efendi Hazretleri Kulelide
kin Mekteb-i ddi-i ahaneyi bitterif sunfi muhtelife dershanelerini
ziyaretle okutulan dersleri tenezzlen dinlemi, muallim ve talebeleri
tevik ederek avdet buyurmulardr.
Fehmi Efendi Hazretleri askerle beraber her bir muharebede hzr
bulundular. Erzincan'a muharebeden sonra dndler. 1298 de nc
defa hacca gittiklerinde Arafattan Mekke-i Mkerreme'ye inmi, yi rmi
otuz gn yatp orada lm.. Hazret-i Hatice'nin ayak ucuna defnedil-
mi. Bu ac haberi iittiim zaman baylmm. O kadar h- figan ettim
ki , yanmda olanlar da alatlar. Dnyay o anda talk- selse ile boa-
dm.
Kabrinin tama koydum bam
Aktp h ile kanl yam
Eyledimtahmir onunla am
Ltfcdp Fehmi bana imdada
Ramazanda eyh Efendimizin ruhu iin haftada bir hatim i ndi rdi m.
Teravinden sonra evime gelip bir saat kadar arkadamla muhabbet eder.
7 S
yatardm. Ramazanda urada burada bir takm halkn uygunsuzluklarn
ve fenalklarn grmekten ise uykuya gitmek deta bi r nevi ibdettir.
Sahur vakti yemekten sonra Cmi-i Emeviyye'ye gider, sabah namaz vak-
tine kadar ibdet eder, sabah namazndan sonra evime gelip yle i ki
saat kadar uyurdum. Y i rmi altnc Kadir gecesi akam da camide itikfa
niyet edip kaldm.
Kadir gecesinin ertesi gn de sabah namazn Cmi-i Emevde kl-
dktan sonra tekrar itikfa niyetlenir, yats namazm ve teravihi ed et-
medike camiden kmazdm. ftar camide, bir simit ve bir hurma ile ya-
pardm.
Bi r Kadir gecesinde ezana bir eyrek kalarak ufak maksurede rabta-
da idim. Camide kimse kalmam, ancak ocuklar koarlar, oynarlard. -
lerinden birisi beni uyuyor zann ile yanma gelip:
Amini! Am.
Diye bamd. Cevap vermediimden eliyle arkama iddetle vurup ka-
t. Dier ocuklar da baktlar ki fakirde hareket yoktur, onlar da birer bi-
rer gelip yle can ve gnlden arkama birer iddetli yumruk vurup kat-
lar. te bunlar n bu hlinden bende olan ak-u muhabbeti, ne'e tecelli-
ytn artk tarif edemem. Ne re ki . hademeler gelip ocuklar dverek
kovdular, benimhlime de arp kaldlar.
Bu srada Ssl Mustafa Pasa Beinci Ordu LevazmDiresi Reisi ol-
du. 1227 de ben Drdnc Orduy-u Hmyna Ruznamecilikle gittiim-
de o da Drdnc Ordunun nc Talia Taburu Binbasyd. Gayet fev-
kalde ssl gezer, idaresindeki nc Talia Taburu "Sslnn Taburu*
diye ydolunurdu. Sslnn Taburu geldi. Sslnn Taburuna maa veril
mi. Sslnn Tabur Ktibi, Sslnn zabiti denilirdi. Lkin mbarek
adan hep dn sslemi, ii sssz kalm. anva geldikten sekiz, on gn
sonra Mdrmz Rza Bey:
Bizim brahi m Efendi gayretlidir, ona ok i verin, lkin yanna
delikanl efendi koymayn, gzel yzler temaasndan holand iin iler
geri kalr!.
Demi. Mdrmz nzik bir zt. bana bir ey sylemedi. Fakat i ki
dudaktan kan dnyaya yaylr, iittim. Gnlm ok incindi. Biz ak-
mezci ehliyiz. Bamzda o merret-i akmz bakidir. Cenab Hak zmre-i
ukdan bizi cda eylemesin. min!.
u kadar var ki , zamanmzda bu ak- mezci ortadan klliyyen kalk
mistir. Herkes bu ak ve bu muhabbeti Ssl Paann zann gibi btl tara-
fa hamlcder.
76
Bi r gn dairede namaza giderken Ssl Paa ile karlatk. Birka e-
fcndiler vard, onlara:
Maallah!. Bende ty tz yoktu, brahi m Efendi yine byle sal
sakall efendiydi!, dedi.
Evet efendim.. Fakir b- hayat itim!.
Dedim. Maallah!.
1307 Yl. Hl am'daym. Vazifeme gayretle devam etmekteyim.
Maamz artm, rahatmz da yerindedir. Ordu Muhasebecisi de Cemal
Bey, yz gzel, ii eytan, firavun bir adam. kide bir canmza hcum
ile mcadele eder. Bir gn yanna artt. Vazifem olan tyint icmalle-
ri ni n tedkikatmdan ve henz gelmeyenlerin celbi hakknda mzakere olun-
mas sebebinden baz eyleri vesile ederek bi r takm yersiz eyler syledi.
Yalnz bamaym... Arkadam, muavinini yok. Bi r elden bu kadar
kyor.., Bundan ilerisine gidemem!, dedim.
Bu sz muvfk- hikmet deildir!, dedi.
Hikmet bilmem, adem-i i kti darm beyn ediyorum!, dedim.
Muvfk- hikmet deildir!, dedi,
ok skldm. Artk zaruri:
Efendim, sinnim kemle erdi. yalnzlm cihetiyle byle ar bir
yk ekemeyeceim, fakirinize bayramertesine kadar msaade edin, bay-
ramdan sonra tekad olmak zere stanbul'a gideceim, o vakit bu vazifeyi
yalnz bana tamamiyle ifya muktedir bir efendiye verirsiniz!, dedim.
Bu da muvfk- hikmet deildir!, dedi.
Olsun olmasn, bundan baka szmyoktur!.
Diyerek yanndan ktm. Artk bir sz ki syledim, grelim Mevl
ne eder, ne ederse gze! eder, deyip odama geldim. Burada bir hikye
hatrma geldi.
Bi r gn arslan sahrada bir ufak tepenin zerinde kurulmu otururken
kardan onu grmeyen bir kurt gemi. Arslan kurda seslenip arm.
Kurt arslan grnce vcuduna Yahudi stmas gelmi Keml-i huzur ve
edeble arslann karsna km... Arslan kurda:
Karnma!. Git uradan bir koyun yakala getir!.
Diye emretmi . Kurt bastne deyip hemen gitmi, bir koyun yaka-
layp getirmi, arslan bir pene vurup koyunu tuz gibi datm ve yeme-
e balam. Bare kurt korkusundan bir yere gidemeyip arslann kar-
snda keml-i edeble dururmu.. Arslan:
Gel... Sen de ye!.
Demi. Kurt uzaktan uzanp koyunun pislikle dolu ikembesini ekip
bir kede bzlp yemeye balam. Az burnu tamamiyle neces olmu..
Arslan bu hli grp:
77
Niin gzel etlerinden yemeyip de byle pis ikembeyi yiyiyor-
sun?!.
Diye sormu. Bre kurt:
Efendim.. Mlm-u linizdir ki bu koyun dalarda, sahralarda ot-
ladndan kimyev otlar yer... Bu ikembe kimyevi otlarla doludur.. Bun-
da baka bir haysiyet, hikmet vardr!.
Demi. Arslan glmeye balayarak:
u aznn burnunun pisliine bakmayp hikmetten dem vuruyor-
sun!.
Demi.
Bu misl kstahlk ise, nifak bundan byk kstahlktr.
78
KTP EFEND
Evrak torbalan birer da| yn, M tip Efendi onlarn ortasnda yklen bunal-
m bir deveye benziyor Ayda iiyz kurula ailelerin geindii lirann ihtiam
devri am'da Cmi-i Encviyye yangn Yirmi yl yerinde sayan bir maa
Mbeyn-i Hmyun Ba Ktibi aml Tahsin Bey Vezirlere eyasiyle beraber
ihsan olunan Yallar, kocasn eliyle evlendiren kadn.
Erenlere pek dokunmaya gelmez. Cemal Beyin evri karsnda bay-
ram ertesi tekad olmaya karar verdik ya, bayramertesi oldu, ne yapaca-
m bilmezken Cemal Bey azledildi. Benimde zdrabmdefoldu. Yine o
aylar iinde hemen her gece bizim evde ihvanlar zikir ve ibadetle megul
olurduk, dem yapardk.
Kalemdeki ilerim pek oktu. Masamn zerindeki evrak torbalar k-
k bir da eklini gsterirdi. Ben de onlarn arasnda develer gibi i ki ta-
rafa orsapualanarak icmalleri karr iken her naslsa bir gn kudret ve
dermanszlktan torbalarn zerine boylu boyunca dtm. Kalktm za-
man bir masa ilerde oturan efendilerden bi ri acyp yardm etmee geldi:
Hayr olum.. Bu bize Cenab Hakkn ve erenlerin bir ilesidir,
tahamml etmek lzm!
Derdim, fakat bir de arzuhal yazarak tebdili hava etmek zere izin is-
tedim. 19 Austos 1308 de, yni bir aramba gn ki , clsi hmyun
enlii oluyordu, drt aylk izin tezkeremgeldi. Hemen yol hazrl yap-
tm. Hrkac Hseyin Efendiden hediyelik mehur am hrkalar aldnn.
stanbulda velinimetimiz Dervi Paann Ortakydeki sahilhnesine
indim. Mahdumlar Ahmed Bey, Fehmi Efendi merhumun dualar berekt
ile mri mi ran, yni Pasa olmutu. Ben geldiimde byk paa efendimiz
saray hmayunda i di . Kk paa efendimizin eteklerini ptm. Byk
paa akamzeri saraydan avdet ettiler. Kk paamzla beraber istikbal
ettik. Arabasndan indiler, eteklerini ptm. Yzme bakarak oluna: '
Bizim brahi m Efendi!..
Buyurdular. te bu iltifattan yz bulup derdimi atm. Kk paa
efendimiz de:
Efendi dinizin efkr artk tekat olmaktr! dediler.
Dervi Paa:
79
Maanzla tekad olursnu! dedi.
Dervi Paann oturduklar shilhane merhum Serasker Ali Sib Pa-
ann shilhnesiydi. indeki eyasiyle beraber bir irde-i seniyye ile
Dervi Paaya ihsan olunmutu. Vakf bir shilhane hkmnde i di .
stanbula gelip Dervi Paaya misafir olduumun i lk gnlerindeyd,
Seraskerlik Kapusuna giderek, evvelce bu htralarn bir yerinde kendi-
sinden bahsettiim canmz ruhumuz Osman Beyefendiyi, yni Osman Faiz
Beyefendiyi sordum Levzmt- Umumiyye Drdnc ube Mmeyyizi
olmu, odasna girdim. Grdmki bir kede oturmu, nnde byk ma-
sa, elinde bir kt, yaz yazyor. Nazar ettim, gnlme geldi ki benim
Osman Beyim deildir, bankasdr. Sa sakal ak pk bembeyaz olmutur.
Simas dahi deimitir. O dahi uzaktan beni grp yle hayretle ve dik-
katle bakt.
Ne yapaym? lerledim:
Beyefendimiz, bir istid'mvard. Efendimize geldi mi?
Diye sordum. Glmsedi:
Nasl istid' efendim? dedi.
Yz deimiti ama, ses deimemiti. O da beni tanmt. Hal ve ha-
tr sorarak yanna oturttu. Burada Ruhi Badadmin bir beyitini hatrla
dm:
Gelse hatt bizi kurtarsa bu beldan dir idik
Rhy geldi hatt oldu bel zre bel...
O yl Ortaky'deki shilhanede -kladk. hvan, trbeleri eyhleri ziya-
ret edip dolaarak vakit geiriyordum. Artk Muharremin sonunda vatanm
olan stanbul'a yerlemek arzusunda idim. Fakat tam maala tekad edile-
cek yerde Beinci Ordu nc Ksm Mmeyyizliine tyin edildim.
Tekrar am'a dnecektim. Beraber gitirmis olduum refikam on seneye
yakndr ar hasta i di . Hareket eder bir l gibiydi.
Refikama kendisini de tekrar am'a gtreceimi syledim:
ok kr. am'da leyim.. am'da kalaym.. Benimtopram o-
radadr.. nallah am'a gidersemseni orada evlendireceim, benden sa-
na fayda yok.. Elbette sana bakacak kadn "lzm! dedi.
Ben aml kadn almam, ruhsat verirsen burada bir htn alalm..
Yolda da sana bakar, hem o htn hazrdr., dedim.
Ki mdi r o htn? diye sordu.
Akrabamzdan Dilber Hanmdr! dedim.
O benim canma minnet ama, onun devletten yz kuru maa
var, yetimi i ki tane evld var, gelini var. torunu var, evi bark burada,
hemiresi Dilberyr kalfa da sarayda, bunlar brakp da bizimle am'a
gelir mi? dedi.
Senin nene lzm, sen sdece ruhsat ver!, dedim.
Benden sana kula kula ruhsat! Yalnz efendilerim Dervi ve Ah-
80
met Paalar Hazretleri dymasndar, bir sen bi l, bir de ben! dedi.
Kendisine du ettim. Sz verdim. Ertesi gn doruca stanbul'a gide-
rek kararmz bi ldi rdi m. Keyfiyet Dilber Hanma ve oullarna ald. 0-
ullarnn bi ri Hssa Ordusunda Seravu Ari f, dieri Tophane Tercme
Odasnda Mlzm smail Efendidir. Muvafakat etmiler. Seravu Ari fe
bir miktar ake verdimki o aksamimamve mezzin ve bz komulara bir
tabla yemek hazrlatsn diye, mam, mezzin ve bekiye verilecek aidat
ne ise onlar da verdim. Vekletimi de teslimettim. Perembe gn nikh
olup Cuma gecesi zifafa girdim. Yamz da maallah altm alt i di . Cu-
ma gn vey olum smail Efendiyi alp Eyyub Sultana trbe ziyaretine
gi tti m. Cumartesi gn de yalya gittim. Ne greyim, i alevlenip ayyuka
km... Yalnn kapusundan girer girmez aalar, efendiler:
Maallah! Buyurun, mbarek olsun, hayrl olsun, cmlemize
memnun olduk, ama canm niin habersiz yaptn!..
Diyerek alkladlar. Dervi Paa Hazretleri de:
Mbarek olsun, memnun oldum, lkin bu sakalda gvey olmaz, sa-
kal biraz ufaltmal! diyerek ltife etti.
Ne yapayn.. Cariyeniz iin bir hizmeti aldm! dedim.
Buna kimsenin bir diyecei yoktur, on yldr bizimhatrmz iin
skt ettin, bu meakkati ektin!, dedi.
stanbul'da bir aralk yine parasz kalmtm. Kk olum Tabur
Ktibi Salih Efendi be lira gndermi . Bu para Kadir gecesinden i ki gn
evvel elime geti. Bi r miktar gzm ald. Byk olum Suriye Mddei-
umumi Ktibi Hsameddi n Efendiye de oraya geleceimi yazmtm. O
da on lira gnderdi. Yol masraf olarak Dervi Paa Efendimizin haremleri
Hanmefendi de on lira ihsan buyurmular. Nikh cemiyetine on li ra har-
cadm. Vapura bineceimgn on lira kalmt. Erzincn Fehmi Efendimi-
zin olu eyh Hac Fevzi Efendi de vapura bineceimgn on lira gnder-
mi. Yine yi rmi liram oldu. Yatalak olan halamla vey olum Ari f ve s-
mail Efendinin idareleri iin maamdan yz kuru sipari terkettim.
Bunu alncaya kadar da vapurda vedalarken Ari fe drt lira braktm.
Y ol paralarn verdikten sonra yanmda yine on lira kald. stanbul'dan
palamar ve demiri kopardk.
1309 yl Maysnn yi rmi altsnda Beyrut'a geldik. ki gn kalp
am'a hareket ettik. Hastamz olduundan kumpanyadan, iine yabanc
bindirilmemek zere bir karoseyi elli yedi beyaz mecidiyeye tuttum.
Hsameddin olumun alk mahallesinde kiralad eve indik. Hi param
kalmadndan Kumandan Paann huzuruna ktm. Ruhsat alp alelhesap
vezneden on lira alp eve dndm. Gy dinlenmek zere bir i ki gn alk
mahallesinde alk alk oturdum. Sonra tekrar direde iimizle, evimizde
ibdetle megul olduk.
A Dedenin Hatralar F:- 6 81
1309 yl Terinievvelinin ikinci Cumartesi gn i di (hicri 1311 Re-
bilhirinin drd), kaleme geldim. Saat alt raddelerinde idi, yangn bo-
rusu alnd. Efendiler yangnn nerde olduunu haber almak iin gittiler.
Gelip:
Yangn Cmi-i Emeviyye yannda imi!, dediler.
ki dakika sonra haber geldi ki Cmi-i Emeviyye yanyor! Biz de git-
tik. Onu grdm ki bir acib rzgr kt. Hemen on dakika iinde c-
mi -i erifi yerle bir etti. h-figan semya kt.
Bu srada ordularda yaplan yeni bir tekiltta Beinci Ordu Levazm
nc ube Mdr oldum. Maam 1500 kurutu. Bu .ube mlgaa Ruz-
name kaleminin vazifesini grmekte idi. Yni eski hamameski tas. yine
Ruznmeci olmutum!. Zten o zaman da maam 1500 kurutu. Fakat
aradan tam yi rmi yl gemiti!.
eyh Mehmed Hayvt Vehbi-i Erzincni imi.. Gzel bir szleri var-
dr, buraya kaydedeyim:
Elif okudum tr
Pazarlk ettim gtr
Yaradlm ho grdm
Yaradandn tr...
Hicr 1312 Ramazanyd. vey olum Baavu Arif'den bir mek-
tub aldm. Benimsevgili ahbablarmdan Selim Paazade Nazif Beyin ya-
kn akrabalarndan olan sabk Bahri Mektubcusu atfetl Tahsin Beye-
fendi Mbeyn-i Hmyn Baktibi tyin olunmu.. Ari f. Nazif Beye
bi r tebri knme ile sizin stanbul'a aldrlmanz istirham olunursa seksiz
ve phesiz hakkmzda irde-i seniyye bile kartmaya kudreti vardr.
Aman pederim, abucak bir tebri knme i!e stanbul'a gelmeniz hakknda
i sti rhamnme gnderin, ok rica ederim diyordu. Ben de stanbul'u ok
zlemitim. Harbiye kalemlerindeki hizmetim elli yl bulmutu. Bunun
krk yln Drdnc ve Beinci Ordular hizmetinde tarada geirmitim.
am'n b-ii havas ile de imtiza edememitim. Tahsin Beyin Mabeyin
Baktipliinden tr Nazif Beye bir tebri knme yazarak stanbul'a
nakl-i memuriyetime tavassutunu istirham ettim. Kendisine takdim edil-
mek zere olum Ari fe gnderdim. Ondan aldm cevabda, Nizif Beyin
bu tavassutu memnuniyetle if edeceini vdettiini yazyordu. Hikmet-i
Hd, stanbul'a gitmekliimin vakti dahi gelmi olacak ki ortaya bir
bez meselesi kt: Levazm hey'etinde numuneyi i nkr eden bir bez
mteahhidi ile mnazaamda fazla hiddetlendim. Eve gelip yattm. Bel ve
diz arlanyla kalkamaz oldum. uuruma da cz'i halele gelmi.. Velhasl
eve kapandm. Bursa kaplcalarnda ve stanbul'da tedavim iin drt ay-
lk bir tebdil-i hava verildi.
82
E L AMAN. KURTULU YOK, SAM. YNE SAM. YNE SAM!.
kmayan maa, eli plen bakkal Bayrama iki gn kala donanan iftar
sofras Hamiyyetli bir binba am'a ved Beyrttan stanbul'a Yine
bir gam lf am, iri akrep dolu alln kazandr Byklerin muhabbet simsar
aml Galib ile aml Aziz Fesi Selhittin.
Hicr 1312 Ramazannda maa verilmedi. ekilen zahmet ve me-
akkati asla tarif edemem. Ramazan bandan bayrama i ki gn kalnca-
ya kadar evime Ramazaniyelik hibir ey almadm. Kesemde nakid ola-
rak on paramyok. Cenab Hak hernaslsa bir bakkal halketti. sofu bi r a-
dam, bana da itimad varm, Ramazanda evim iin lzm gelen erzak
borla verdi. Yni ya, pirin, eker, sabun, kahve. un. gaz, peynir, yu-
murta, yourt gibi eyleri. Hatt kendisinde stanbul zeytini yoktu, am
zeytini vard, ben ise stanbul zeytini istedim, parasn kesesinden verip
bir okka zeytin aldrd, gnderdi . Yalnz sebze ile et meselesi kald. Bu-
nun iin de olum Hsmeddi n'den bir beyaz mecidiye alp onunla Ra-
mazann onbeine kadar kt kanaat bir i ki trl ey piirdik.
Bi r gn bizim refikann gcne gitmi: lhi Y Rab!. Bu mbarek
gnde ne olacak hlimiz!. Bir doya doya et lokmas yediimiz yok!. de-
mi. O gn kalemmlzimlerinden Kemal Bey hediye olarak kesilmi bir
kuzu getirdi. Kabul etmeyecek oldum. Refikam duasn syledi:
yleyse bize bu kuzuyu Cenab Hak gnderdi!
Deyip memnuniyetle kabul ettim.
Nihayet bayrama i ki gn kala bir maa ihsan olundu. Bakkaln i ki
ellerini pp borcumu tamamen dedim, Artk yal simitler, ekmekler,
baklavalar alp Cenab Hak'ka ok hamd- senalar ettim. O Ramazan fa-
kirhanede zeytin ve peynirden baka bir ey yoktu. Reel, urup., buna
dir eylerden birinin vcudu yoktu. Ancak bakkaldan geen seneden kal-
m gll alp lleri kefene sarar gibi beyaz beyaz kefenleyip kabir
boazndan vlut kabrine gzelce defn ile istif ederdim. Refikam hanm
bir gn am kayss hoaf istemi. Bende ake olmad cihetle bana
sylemeyip hizmeti ocukla bakkala haber gndermi. Bakkal da parasy-
la alp gndermi. Akam zeri hoaf grp memnun oldum. Sordum,
cevap aldm, fakat cierime tesir etti.
83
imdi ey ilvn! Soracaksn.. Sizin bu kadar kudret ve kuvvetiniz yok
mudur ki , bir yerden birka yz kuru bor alsanz, bu hle meydan ver-
meyesiniz! Lkin uraya buraya yz suyu dkmek zordur.
Hasta idim. Fakat Ramazanda arasra Kapuya yine gidiyordum. Te-
ravih namazn bitiiimizdeki mescide gidip klardm. Ramazann yi rmi
yedisi i di . Bir gece Topu Binbas Kaadiriye tari katndan Mustafa Efen-
di namazdan sonra cell hlinde camide yanma geldi.
Bizim alayn izmeleri imdiye kadar alnmad, imdi Mart gel-
dii cihetle i lmhaberi geriye alnarak kaydn terkin edecekler, bu nasl
itir? Asker ayakkabszdr!. yledir, byledir!..
Diye bir ok eyler syledi. Baktm ki cell kendisini tamamiyle sar-
m, dedimki :
Yarn senin hatrn iin Kapuya gelirim. Reis Paaya sylerim,
kayd terkin etmesinler, bir resine bakalm!..
Mustafa Efendi cevap olarak:
Reis Paann da Allah belsn versin, senin de Allah belm ver-
sin!.
Dedi. Yine kzmadm. Glmsedim, hani pek de glmedim, nk
zt- erif Bir de glyorsun! diye bana hcum edecek. Elinden tutup
nasihat edip camiden kardm. Hernaslsa kendisine geldi.
Canm peder efendi gcenme... Benimhlimi bilmiyorsun!. Asker
perian bir haldedir, onlar yalnayak grdke mahvoluyorum!
Diye zr beyan etmeye balad.Ertesi gn bizim nc ube M-
drne tezkere yazarak bayrama kadar izmelerin verilmesi iin msaade
alnmasn bildirdim.Fakat bir daha da o mecide namaza kmadm. Gl
cmi-i erifine yava yava asaya dayanarak giderdim.
1311 nisannn sekizinci Cumartesi gn am'a ved ettik. Pazar g-
n Beyruta ayak basar basmaz yanmza bir adamgelip:
stanbul Oteline terif ederseniz buyrun! dedi.
Bakdm ki otel sahibinin yolcular davet iin mahsus adamdr.
Peki, i yi olur. zaten biz de stanbula gidiyoruz, elbet de stanbul
Oteline gitmek lzmdr! dedim.
Beyrut'da stanbul Oteline misafir olduk. Ertesi Pazartesi gndr,
erkenden Nemce vapurlarndan bi ri ni n Beyrut'da demir attn grnce
telgrafhaneye gittim. Olum ismail'e: Bugn hareket olundu! diye bir
telgraf ektim. Oradan bilet almak zere acenteye geldim. Acente:
Vapur Yafa'dan Kuds haclarn ajp dolmutur, bo yer yoktur,
bilet vermeyiz! dedi.
Efkrm mevve oldu. Hemen Sevkiyat Komisyonunda Kolaas
Mehmet Beye mracaat ettim.
Vapur ok doludur, haftaya kalnca olmaz m? dedi.
Gitmek hususunda srarm zerine:
84
Benim bir adamm vardr, onu size kataym, beraberce vapura
giderek kamarotlarn birisinin odasn size tutsun!
Dedi. Pekl olur! O adamla vapura gidip be Osmanl li rasna bir
oda tuttum. lira da gverte creti olarak kahveciye verdim. Bi r adet
li ra da eyalarn anbara vaz' iin verdik. Dier bir lira da kayk creti ve
iimi halleden adama bahi oldu. Cem'an on adet Osmanl liras sayesin-
de ve bu akeleri Levazm Reisi Paadan kurtaran erenler hazert
himmetiyle, bir muhalif hava grmeyerek, Kthane deresinde gider
gibi, selmetle Nisann 16 nc Pazar gn akam saat onbir raddelerinde
Yal kknden ieriye H erenlerim! diyerek stanbul limanna demir
attk.
Arif, smail vesir ihvan kayklarla karladlar. Arabalarla doruca
Istanbuldaki mahallemiz olan Seluk Sultan mahallesinde teyzemizin kz
Aye Hanmn evine misafir okluk. Ertesi gn de Kandilliye gidip hala-
mn evinde yerletik. Fakat oras dar geldiinden bitiiindeki evi kirala-
dk, ki ben, bu evde domutum!.
hvn- b sefann ziyaretleri iin uraya buraya gitmeye baladm.
Refikamn srar zerine hemiresi Dilrb Kalfaya bi r arza yazdm.
.u hr mrmzde vatanmz olan stanbul'da kalmak iin maamz olan
bin alt yz kurula Seraskerlik Kapusundaki ubelerin birinde kullanl-
mak zere Serasker Paa Hazretlerine sylenmesini rica ettim. Bi r kt'a
da knye puslas takdim ettim. Dilrb Kalfa bu puslay Valide Sultana
vermi. Valide Sultan da Baaas Server Aa ile Serasker Paaya veril-
mek zere Bambeyinci Hac AM Beye gndermiler. Hac Ali Bey de
Serasker Paaya takdim etmi. Bir taraftan ben de bir istid' yazp Mek-
tubeu Beve verdim. Serasker Paa:
Niin Hac Ali Beyi taciz etmi!.
Diye sormu. Mcktubcu da kaziyeyi anlatarak:
Bu i haremleri tarafndan olmutur!, demi.
stid'mn havale edildii ntihb- Kttb Komisyonunda bir cevap
kmad. Bunun zerine Valide su tan Baaas Server Aay bizzat Ser-
asker Paaya yollam.Paa:
brahim Efendi, ben am'a gidemeyeceim diye bir istid' etsin
de bana konaa getirsin!, demi.
Muhtasarca mazeret beyan ederek bir istid' yazdm. Serasker Paa-
nn konana gittim. Mhrdar Efendisi nme dp huzura kard.
Etek ptm, arzuhali verdim.
Sizin maanza mudil burada maa bulamyoruz!, dedi.
Efendimiz ferman ederse bulurlar!.dedim.
Maanz ka kurutur? diye sordu.
Bin alt yz kurutur!, dedim.
ki bin kuru edelim yine am'a gider misiniz
0
, dediler.
85
Artk utandm: rde Efendimizindir!. dedim...
Mhrdar Efendi, Serasker Paaya hokka kalemgetirdi. Kendi eliyle
arzuhalin kulana buyurdu. Bana da:
Siz gidin, Reis Efendiden arayn!, dedi.
Divanhaneye ktm. Mhrdar Efendi mezkr arzuhali elinde yan-
ma geldi. yle nazar ettim ki , Terfian izam buyurmular. Mektubcu
Beye gelip keyfiyeti arzettim:
Mnhal olmaynca zamm- maa nereden verilecek?! dedi.
Anladm ki i bozulacaktr. Anide karar verdim, Mektubcu Beye:
ki bin kuru deil, on bin kuru versen fakir iin am'a dnmek
muhaldir!, dedim.
am'dan stanbul'a can atmamn sebeplerinden bi ri de LevazmBi -
ri nci ube Mdr Muvin-i Evveli Galib Beyin elinden, dilinden el'aman
demekliimdir. Galib Bey 1290 senesinde J urnal Kalemine tyin olundu-
um tarihte Nizamiye Yoklama Kalemi mdavi mleri nden i di . Daha ocuktu
ama, elinden i gelirdi. Gayet zeki bir aml ocuktu. Mehur meseldir:
Ne am'n ekeri, ne Arabn yz derler. Beyhude sylenmemi.. Hele
amllar ziyade zeki, cin fi ki rli olurlar, eytana klah ters giydirirler.
Ehl-i Arabdan gayrilerini akreb gibi sokarlar. eyhlislm Ari f Hikmet
Beyin biraderi Abdullah Bey merhumamiin: m- erifi altn kazan
iinde akreb dolu grdm buyurmulard. Galib Bey nz- nim ile
kucaklarda bym bir haar ocuktu. Bizim kaleme i lk geldii gnler-
de idi, direde giymek iin yaptrm olduum tahta pabucumun kesini
kesmiti. Bundan baka daha ne uygunsuzluklarn haber aldm. Aziz
ismindeki aml arkadayla beraber di rede nfuzlar gnden gne faz-
lalat. Her vesile ile aleyhime yrdler. Zira ki bu Galib Efendi ile
Aziz'in snflan Pez,.. li k i di . Byklere kadn tantrlard.
Galib Beyin cinsinden aml Fesi Salhaddin nmnda bir adam
vard. Fesi iken byk tccar oldu. Direnin ruhu gibi herkesin akesini
alp iletirdi. Ona kar herkesin boynu eri i di . Ben ubeye gelmezden
evvel askerin fesleri bundan satn alnrm.. Her fesde yar yarya ticaret
edermi.. Ben hamdolsun her tarafa kulaklarm tkadm, askerin fesleri-
ni stanbul'dan getirttim.
Fakat fes kapusu kapanr ama daha kapular oktur: Mein, sahtiyan,
i pli k, bez, ne istersen!. Bu adamkk boy meini on kurutan vermi.
Benim zamanmda komisyon byk boy meini ardan sekize ald. As-
kere yazlk amar yaptrmaya kalkarz, karmza Galrb'le Salhaddin
kar!. Hangi birisini yazaym!..
86
STANBULDA SIKINTILI GNLER
Ermeni vak'as Talihle Bonaklar hannda Mclmi Hasan Baha Melamilik
sefaleli Bu da byle bir hayat idi Yirmi altn bor verip Hlemi Ty Olan
Paa Romuz ve iaretle :!1 Eyll tarihi Hasan Babann teneke sesi A
Dede, uurlar olsun!
Arzuma nail oldum. stanbul'da kalamadm ama. am'a gitmedim.
Merkezi Edirne olan kinci Ordu Levazm kinci ube Mdrlne i ki
bin kuru maala tyin olundum. Fakat. Rum 1312 senesi Osmanl Ban-
kas baskn vak'as zerine ortalk kart, Dkknlar kapand. Eski Ye-
nieri zaman gibi bir hl oldu. Edirneye gitmem gecikti..
Bugnlerde Ftih taraflarnda Melmiyn zmresinden pek ok ru-
muz ve iaretle kelm eden bir Hasan Baba iittim. Ziyaretine gi tti m.
Ftih Cmi-i erifi ittisalinde Uzun Sokak iinde doksan muhacirleri-
nin barakalar vardr, onun iinde oturur, yatar. Ftih trbesinin Kara-
deniz tarafnda olan kapusundan kp sekiz on adm ileriye gi tti m. Gr-
dmki*bir uzun sokak, etrafnda barakalar vardr. Orada birisine sordum:
Ne edeceksin o mecnun bunau deli adam? dedi.
Hi... birisinden selm getirdim!, dedim..
Burada tahtadan eski bir barakas vard, harb oldu, ykld.
imdi buradan aaya doru git. orada Bonaklar Han vardr. Yeni Han
diye sor. orada bulursun! dedi.
Gittim. Han buldum. Babay sordum:
Sabahleyin gi tti , nerededir bilmeyiz!, dediler.
Hann altnda bir kahve dkkn vard. O dkknn nnde sandal-
yede st ba temiz bir Bonak oturuyordu. Hasan Babay aradm
anlad.
O ztn bir karar yoktur, ben bu hann sahibiyim, gelirse syle-
ri m, siz yarn bir kere erkenden geliniz!, dedi.
Adn sordum:
Benimadm Abdlgani Aadr!, dedi.
Ertesi gn gnele beraber Bonaklar Hanna gi tti m. Kahve ak n-
ma han sahibi Abdlgani Aa daha kahveye kmam.. Kahveciye sor-
dum:
87
s
Evet.. Hasan Baba yukardadr: dedi. Hemen hann st katma k-
tm. Onu grdm ki , st kat odalarn gezinti yerinde ak bir sofa gibi
yer var. Hasan Baba orada yatak iinde oturmu.. Donu ak.. Kask ba-
n balyor.. Bz il gibi kt iinde bir eyler vard, onunla megul-
dr. Beni grd, kendisini beklediimi anlad:
Aada kahvede oturun, geliyorum!, dedi.
Kahveye dndm. Yarm saat sonra indiler. Banda bir eski fes, be-
yaz sark gayet ki rli ve eski. yle i ki defa evirmi, ucu bir taraftan
boynuz gibi bir iaret yapm!. Gayet, yal bir adam... Doksana yakn!.
zerinde, faniladan, eski ve yamal uzun bir hrkann altnda yine eski
faniladan bir entari... Ayanda beyaz don.. Siyah mest ile di byk
kundura... Kundura gayet kabadr, g halle ayanda srkler...
Boazm amyor, gidip st ieceim!, dedi.
Emir buyurun buraya getirsinler!, dedim,
Olmaz! dedi.
Ben de arkasndan edibne yrdm.
Kahvehaneden ktm. Sekiz on kpek etrafmz sardlar. Onlara
hot mot diyerek st dkknna girdik. Ona bir bardak st aldk, on
paralk francala aldk. Simdi kendisi bir zaman eliyle sakaln tarak gibi
tarad. Yanma bir kedi geldi. Kendisi yemeden evvel kedinin nne bir
para ekmei sde batrp verdi. Sonra balad kendi yemee. Bi r st
daha istedi. Kedi ile beraber kupa st ekmek yediler. Sonra kalkt.
Benstnn hesabn grdm. Oradan tenha bir sokak iine sapt, orada
bir kahveye gi rdi :
Git bana uradan on paralk ekmekle on paralk peynir, on para-
lk zm getir!, dedi.
Hemen gidip getirdim. zm ykayp bir tepsi ierisine koyup n-
ne koydum:
Gel beraber yiyelim!., dedi.
Bi rli kte yedik. Ekmek artt, saklad. Sonra kahve itik. te o zaman
orada olan adamlara hitaben balad bir takmsama sapan szler, rumuz-
lar, i aretler sylemeye. Herkes evet, sepet deyip dinliyor. Mesel:
Kavun kanun diyor, kad nerede? Bunun tad sema' ile salt ara-
sndadr..
Ama bunlarda bir mn gizlidir! Oradan kalktk. Ekmek paralar
elimizde.. Yollarda herkes bize bakyor. Bakkal dkknna uradk. On
paralk sucuk aldk, handaki kahveye geldik. Kpekler zerimize hcum
ederler.. Fakir de onlara ekmek verirdim.. Kahvede yanma bir kedi gel-
di. Hasan Baba sucuu kediye verdi. Bi r di li mi ni de kendisi yedi. Sonra
bir Arnavut bir kse iinde imaret orbas getirdi. Kseyi iti. Yarsn da
bana uzatt:
if niyetine i!, dedi.
88
tim. Sonra etrafma muhacir ocuklaryla kadnlar doldu. Onlara
da onar para verdi. Elini habre koynuna sokar, para karrd. Sonra ba-
na dnd:
Sen imdi git, Perembe gn gel!, dedi.
Bu Hasan Baba Melmyn kutublarndandr.
Paraszlktan perian bir haldeydim. Masraf Nzn Hasan Paann o-
dasna girmek, arz--hal etmek bir kale fethetmekle bir i di . ki cebimde
bi r para yoktu. Memuriyetimin irdesi kal bir ay olmutu. Bu hl ile
ie deil bu sene, gelecek sene bile Edirne'ye gitmempheliydi. Arasra
velinimetimiz merhum Dervi Paazade Halet Paann huzuruna kyor-
dum. Hl-i perianm soruyor, benden ziyade o tellanyordu:
Canm efendim.. Sen yolcu adamsn, nasl olacak senin bu hlin?!
diyordu.
Ben ise, elime geen bir i ki paray dervilere, babalara veriyordum.
Bi r gn yine huzuruna kmtm:
Teshilt Sand Reisi bizim smail Paaya bir tezkere yazaym,
skdarda amlcada kkne git, ite sana i ki mecidiye de vapur paras
ve araba paras!.
Diyerek tezkereyi yazd, verdi. Doruca skdara, smail Paann
kkne gittim. Kendisi daha Yldz'dan gelmemi, tezkereyi brakp dn-
dm. Mecidiyelerden bi ri yolda sarfolundu. br ile de akam zeri o-
cuklara bir miktar nafaka tedri k ettim. te is bu derecede i di . Ertesi
gn keyfiyeti Halet Paamza arzettim:
Canm, yazdm tezkere ok kuvvetli i di . siz o gece kkte kalp
Paay bekleyebilirdiniz, bizzat kendisini grecektiniz!
Dedi. Ben de evde ocuklarn nafakas olmadn syledim. Bu cihet
kendisine ok tesir etti. Yznn rengi deiti. Benden sonra smail Pa-
adan cevap gelmi. Dervi Pasa bendesi olduundan velinimet zadesine
fevkalde hrmetkrne tezkere yazm ve imza zerine ebende demi.
yle ki Teshilt Sandnda para olmad halde bana bin kuru tedri k
edip gndermi. Fakat bin kurula nasl gidilir?.. Halet Paa Efendimiz
bir Htemi Ty oldu. yi rmi adet Osmanl liras ikraz etti. Artk bende
zhil eden ak-u sevki kalemle anlatamam.. Hemen eve geldim, sandk
sepet eyalar balamaya baladk.
Hasan Baba Hazretlerini de unutmadm. Huzurlarna girip Edirne
iin ruhsat- mneviyelerini taleb ettim. Baba Hazretleri benim Edirne
seyahatime zten rumuz i aretlerle izin vermiti. Yni Eylln beinci
Perembe gn i di , bana:
Y i rmi sekizin drtte bi ri ne eder?., dedi.
Yedi eder! dedim.
39
rub'u no eder? dedi.
Y i rmi bir eder! dedim.
Susutu. Edirne'ye Eylln yi rmi birinci gn hareket ettim.
Hasan Babaya veda iin Bonaklar Hanna gittim. Kalkmamlar. Bi r
sandalyede oturup bekledim. Bitiiindeki odada Rumeliliden gelmi, tel-
graf memurluundan ayrlm bir zt, odasnn kapusu nnde oturmu
ay kaynatyordu. Hemde bana, bu efendi bu mecnuna ne diye iltifat e-
der, diye hayretle bakyordu. Hasan Baba uyand. Yataktan kalkp otur-
du. Yannda bir teneke iinde gece tebevvl etmiti, abdeshaneye dkl-
mesini emretti. Telgraf maazul adambana, <:Bu ne budala adamdr! di-
ye bakyordu. Dndkten sonra Hasan Baba Efendiye arz- ved ettim.
Halet Paa Efendimizle de bir vedlatm ki , felek de melek de maallah,
brekllah A Dedemiz uurlar olsun, yolun ak olsun dediler.
90
EDRNE
Edirne Cennetine doru hareket Gazinoda namaz klan sofu Misafirlik
hakk gndr Direk Hafzn evi 1313 Yunan harbi Edirne'de Zafer ve
Clus enlikleri Resm elbise yaptrmyan Muhasebeci Efendi Bir memur
Hacca gitmek isterse bizzat Sultan Hamid'in izin vermesi lzm.
1312 Senesi Eyllnn yi rmi ikinici Pazar gn akam keml-i
ak-u muhabbetle imendifere maa evld ayal bindik, Edirne cennetine
doru hareket ettik. Bu ne'e ve muhabbetle gece saat sekizde Edirne
istasyonuna indik. Edirne'de olan ihvana vekleten kanu avular ile ha-
demeler karlad. Oradaki gazinoya inerek yats namazn kldk aylar
iildi, muhabbet olundu ve nihayet sabah da oldu. Sabah namazn ki l-
dik. Da ettik. Oradan arabalara bindik. Mevlevhnenin nnden geer-
ken durup eyh Hac Eref Efendi Hazretlerinin ayana yz srdk. Zi -
yade hrmet ve ryet grdk. Aile ehibbmzdan Hlid Beyin hanesine i -
nip biz Kapuya gittik. Levazm Reisi Ahmed Kemal Paa'nm odasna gi -
ri p arz- hrmet eyledim. ltifat ettiler. Oradan Erkn Harbiye Reisi
Rt Pasa Hazretlerinin adrna gittik. Nizam diresinde bir temenna
edip ktm. Ondan sonra da cemaatin ba olan zti li-i Mr Ari f Pa-
a Hazretlerinin aya toprana yz srmek zere. Vali vekili de bulun-
duklarndan arabaya binerek Vilyet diresine gittim. Odasna girip ete-
ini ptmve birka admgeri ekildim.
Ne vakit terif ettiniz? dediler.
Gece imendifer ile geldiimi arzettim. Mestne bir gz iareti ile is-
tirahat etmemi emrettiler.. Oradan kp ertesi gn doruca makam-
ma gidip oturdumve biriken ileri grmek zere kollar svadm.
Misafirlik hakk gndr. BizimHlid Efendinin hanesinde gn
kaldk, sonra bitiiindeki evi kiralayp yerletim.
Edirne'de oturduumuz ev, Eski Cami civarnda hamaml bir ufak
evdi. Kiras ayda drt buuk mecidiye i di . Sahibi Direk Hafz nmnda
bir zt imi. inde dima Kur'n okunmu, Kur'n- Kerm nshalar ya-
zlm bir ev. Aa katta bir hamamla bir oda. Bir i ki ayak merdiyenle
klr, yukarda bir sofa, i ki oda. Odalardan bi ri ni n sokaa i ki penceresi
vardr. Dierinin sokaa penceresi yoktur, yalnz sofaya i ki peceresi var-
91
dr, i ki de tepe cam vardr. Bu oday ben aldm. Tepe camlarndan bi-
ri ni de, soba kurup soba borusu ile kapadm. Yni oda, adamlk bir
kabir oldu, ben de ehl-i kuburdan oldum. Sofaya olan pencerelerden bi -
raz ziya girer ama. odada mnevi ziya oktur azizim!..
Edirnenin k ok olur demilerdi. Hatt sokaklarda ayaklarna ark
veya kee giyip onun altna urgan sarlmazsa yrmek kabil olamad-
n anlatmlard. Cenb- Hakka hamlederim ki o sene hi k olmad.
Yni ksa k dedikleri iin yle bir miktar teberrken kar yad. Bi r i ki
gn misafir olup gi tti .
1313 senesi nisannn beinci gn Yunanistana iln harp olunduu
ceridelerle neir ve iln olundu. ok zaman gemeyip ftuhat balad. Bu
ftuhat ceride ve ilvelerle anbean saat besaat iln olunurdu. Yeniehir
fetholundu. mdad peygamberi lfz tarihte. Dier tarih:
Geldikte bir mjde dedim tamamen
Budur gazay ekberi Hmid
1314
Bir gn kalemde, gnl lemine atlan bir mnadan dolay Dmcke-
nin fethi bakmnda bir tarih syledim: <Eba Mevlna emsi geldi i m-
dada -fa Dmekeyi ald dmdek hcumda. Hicr 1314
Hemen bunu ihvan grp birbirlerine tebir ettiler. On gn sonra.
6 Mays 313 sal gn kan ilvelerle Dmekeni zapt iln olundu: Hu-
dudu Yunaniye kumandan ve orduyu hmayun miri devlctl Ethem
paa hazretlerinden varid olan 6 Mays 313 tarihli telgrafname sureti-
dir. Dnk Pazartesi gn vukubulan muharebede askerlerimizin dilira-
ne savlet ve muhacematna dman mukavemet edemiyerek gece saat
bire kadar fevkalde iddetli muharebe ettikten sonra, askerlerimiz D-
mekeye girmi ve zaptetmitir. Tafsilt sonra arzolunacaktr. tebi r o-
lunur. >
Dmekenin zapt tafsilt kdamn 8 Mays 313 tarihli nshasnda
vardr.
O Rumi 1313 senesinde evvel Dmcke muzafferiyeti ile dman
olduk. Akabinde de Clusu Hmyn gn yaklat. Herkes fevkalde
enlik hazrlna kalkt. imdiye kadar bu gibi enlik gecelerinde, hi-
bi r sebep i lleti olmakszn, srf tembellik ve kaydszlk eseri olarak ka-
pumun nne bir fener bile amazdm. Bu defa ak-u muhabbetle evi-
mizin dn ve iini kandillerle donatmak istedim. Ama elimden byle
iler gelmez. mdadma Askeri Matbaa Memuru Dasln Yzba Hac
Mehmed Efendi yetiti. Krklar akna ve nmna olmak zere krk adet
cam fener yaptrttm. Bi r de levha eklinde bir kt'a yazdrp kapunun -
zerine astrdm:
CtbtaJ nri sabah bahtiyrandr bu eb
Leylei rzi clsi devrndr bu eb
Yekzeban olmu kulu brahim gibi halk cihan
evketi iclline birden duahandr bu eb
Kapunun yanma adet ip gerip kandilleri mahya gibi astm. Krk
kandil kfi gelmedi, yi rmi kandil daha aldrttm. Bi r noksan kald: h-
vana ziyafet!..
Bizim evde gayet gzel baklava yaplr. Bayramziyafetlerinde fakir-
hanede yenilir. Krklar erefine ehibb ve yrana bir de cizane A
Dedelik vazifesinden bir ziyafet sofras ekelim dedik. Ltife yollu bir
de davet tezkeresi yazp dattm. Davetliler vakt-i malmda cmleten
terif ettiler, beni memnun ve mesrur ettiler. Yemekten sonra kahveler
iildi. Saat onbiri buldu. enlik gecesi olmakla herkesin kendisine gre
iivard, daldlar.
Burada kyafetim hakknda da bir kaydda bulunaym. Tesadf ka-
bilinde bir keramet ki , ihvann lisanndan iittim. Krk sene olmutu ki
setire giymemitim. Merhum Erizncni Fehmi Efendimizi taklid ederek
ekseriya Van abasndan ve bzan uhadan sako giyerdim. Edirne'ye gel-
diim yln Ramazan Bayramnda, gnlme geldi ki , buraca hlim o ka-
dar malm deildir. Zten resmi elbiss-i askeriyemde yok, bunun yeri-
ne kaim olmak zere siyah uhadan bir setire ve siyah uhadan gzel
bir pantalon yaptrdm. Nianlarm takarak Bayramda Mir Paann
huzuruna yle ktm. Mir Paa, Muhasebeci Efendiye:
brahi m Efendi niin resm elbise yaptrmam?!.
Demi. O da bana sordu. Aras ok gemedi, Seraskerlikten bi r emir
gelerek btn Harbiye kalemlerinde memur efendilerin cmlesinin siyah
uhadan setire ve pantalon giymeleri hususunda irde-i seniyye kt
tebli olundu. Bu emir imdadma yetiip bir de resm elbise masrafna
sokmad. Sultanm, h!.
Muhtelif tarihlerde grdm ryalarda Hicaz canibine yz srmek
bize myesser ve mukadder olduunu bi li rdi mama hangi yl olaca me-
hulmd. Gel bakalm ey si A Dede! diye erenler tarafndan ibu
1315 senesi ruhsat olmu!.
Hicr 1315 senesi Recebinin i lk Cuma usl ve nizm diresinde Hi -
caza ruhsat istihsli iin bir istida nazim ederek Mirlik makamna tak-
dim ettim. Mirlik istid'm Seraskerlik makamna arzetti. 7 Knunev-
vel 1313 Rum tarihinde de Padiaha arzolunmu. znim geldi.
93
AI DEDE HAC YOLUNDA
Edirne'den stanbul'a Sarayburnunda arpan iki posta vapuru Mcdine-i
Mnevvere'ye gnderilen yirmi be bin sandk kfuru balmumu Ondrt gnde
stanbul'dan skenderiye'ye Msrllar Trbe ziyaretini kahve sohbetine evir-
miler Cidde ve Ycnb' ataf Para almadan yol vermiyen eyh Haram
ktr! Kafileden ayrlan sopay yer, belindeki kemeri teslim eder Medinc-i
Mnevvere Harem-i erif.
Evin eyasn bir odaya doldurduk. Ev bekiliine, o srada yedi ay
mezuniyetle Edirneye gelmi olan vey olum Baavu Gazi A ri f i b-
raktm. Hane halkn alarak derhal stanbul'a hareket ettim. Ai leyi stan-
bulda brakacaktm. stanbul'da Srreeminlii bana verilmek istendi, fa-
kat Mbeyn-i Hmynca baka birisi tyin edildi. Bana da Medine-i
Mnevvereye gnderilen yirmibes sandk kfr balmumunun nakli me-
muriyeti verilmiti. Maiyetime de on nefer efendi tyin olunmutu, Yol
masraf iin lzm gelen akeyi de verdiler. Sevincimden kendimi tuta-
madm, bana bunlar tebli eden Sekreterlik Kalemi Mektubcusunun aya-
na kapanp aladm. Akmdan eve alayarak geldim. Hemen yol hazr-
lna baladm.
O srada biraderimMlzim Bahaeddin Efendi. nc Ordudan Dr-
dnc Orduya naklederek ailesiyle beraber vapurla stanbula gelirken,
bindikleri vapur Sarayburnunda bir baka vapurla arpm, denize d-
klmler. Hak erenler imdadna denizden rlplak karmlar. Elbise
ve eyalar kamilen gitmi ve bitmi. Mahallemizde bir ufak oda kirala-
yp yerletirdik. Haftasna da bir kz ocuklar dnyaya geldi. Elde yok,
avuta yok. Dilenci derecesine gelmiler. Biraderimin Hzr gibi imda-
dna yetitim. Onlara da bir miktar para brakarak, yanmdakalan altm
adet lira ile H erenlerim! diyerek yola revn olduk.
Ramazann onbirinci aramba gn Msu
-
postasnn Tevfik-i Rab-
bani vapuru ile Msr yoluyla Medine-i Mnevvere'ye hareket ettim.
Mevsim kt. Hareketimizden birka gn evvel stanbul o kadar ok
kar ymt ki , i ki gn tramvaylar ileyememiti, btn elence yer-
leri kapanmt, herkes yerinden dar kamamt.
Ben kendi kesemden sekiz adet Osmanl lirasna ikinci kamaray
94
tuttum. Hi deniz grmeyerek Yunan iskelesi olan Pireye geldik. Oradan
akam zeri hareket olundu.
Akdenizde hatr saylr bir frtnaya tutulduk, zararszca ondrdn-
c gn erkenden skenderi ye'ye vsl olduk. Gi ri dli Hasan Aann ote-
line indik. Orada bi r gece kaldk. Ertesi gn cemaati imendiferle S-
vey.se gnderdim. Gtrmekte olduumuz balmumlarn vapurdan karp
Sveye sevketmek zere polis smail Efendi ile otelde kaldm. Ertesi
gn mumaileyhle beraber Sveye gi tti m. skenderi ye'de kaldmi ki gn
zarfnda camileri ve trbeleri ziyaret ettim. Kaside-i Brde sahibinin
trbe-i eriflerini ziyarette idim. Mezkr trbe evld- Arab ve bz ha-
aratla mlrnl doluydu. Polis smail Efendi ile biz de bir keye skl-
dk. Bi r mddet sonra an grdm ki bir kahveci, elinde cezve ve bir ta-
km fincanlarla yanma geldi:
Buyurun!.
Diyerek kahve imeyi teklif etti. Halkn yalnz ellerinde sigara yok-
tur, ir ahvalleri kahvehanede oturur gibi, muhabbetle sadlar ayyuka
ktn grnce bizde ne tevecch ve ne de huzur kald. Hemen ayak-
kablarmz alp katk.
Fesbhanallah diye dar ktm. Esnafdan, satclardan orasi mah-
er yeri gibiydi. Ghalle sklp otele gelebildik...
Ramazann onaltnc Pazartesi gn erkedenden imendifere binip
akam saat ikide Sveye geldik. Cemaate iltihak ettik. Sal gn Yen-
bu'a gitmek zere vapura bindik. Amma Yenbu'a derken Cidde'ye gi tti k.
yle ki , Svey iskelesinden biraz aldk, Vapur doru Cidde'ye, son-
ra Yenbu'a gidecekmi havadisi kt. Amman!. Amman!. dedikse de
Amann faydas toktur.. Vapurun bu haftaki nbeti evvel Cidde'ye, o-
radan Sevakin iskelesine, sonra da Yenbu'a imi.. Elli adet lira verilirse
o zaman evvel Yenub'a olurmu! dediler.
Aman erenler!.. Maiyetimde olan efendilerin ve mumlarn yol
masraf olarak zten elli Osmanl liras verdiler. Onun da bir mi kdar
sarf olunmutur. Zuhurata tbi olmaktan baka remiz yoktur!, dedim.
Ramazann yirminci gn Cidde'ye vsl olduk. Zten stanbul'da
grlp delil ittihz olunan Mekkeli Revinzde eyh Abbas Efendinin
Cidde vekilleri olan Seyyid Ahmed Efendinin konana hareket etti. Hi -
caz V a l i s i iken vefat eden Halet Paa Efendimizin trbesi ne giderek ba
tarafndaki tana bam kaydum, binlerce h edip aladm.
Cidde'de alt gn kaldk. Vapur Sevakin'den dnd, bindik, Ramaza-
nn yi rmi yedinci Cuma gn Yenbu' iskelesine ktk. eyhlharem dil
Paa, Kaymakama emretmi, Kaymakam ve orada bulunan mery- as-
keriyye derhal gelip mumlar karld. Bize de deniz kenarnda bir ika-
metgh gsterdiler. On, onbe gn Yenbu'da kaldk.
95
Sultanm! evvl-i erifin sekizinci Sah gn erkenden kafile ile be-
raber Medine-i Mnevvere'ye doru hareket olundu.
Her devenin stnde bir utuf vardr. utuf bir ift mahfedir, yni
bir admlk demir karyola biiminde hurma dallarnyla yaplm, zeri bez
ve muamba ile gneten muhafaza olunmu bi r sedirdir. Fakire mahfe
arkadam hamdolsu kendi cinsimizden oldu. y Terifat Nz n Ha-
c Mahnud Efendinin sevgili emekdar Mehmed Efendi oldu. Bi r ferd ile
grmez, kendi flinde bir adam. Geceleri pek ok zikreder bir Naki-
bend'dir. Yolun yars oldu, yni Bi 'ri Abbas denilen sahraya vsl ol-
duk. Orada bir gn i ki gece kaldk. Buna da sebep, orann eyhi yol
vermek iin ake ister. Kafile raz olmaz. Hele Cenab Hak ltufve ihsan
etti de yakay kurtardk.
Hicaz yolu bir acib yoldur. Konak yerleri uzakadr. Ekseriya gece
saat drt veya bete konak yerine gelinir. Konak yeri dediimiz i ki da
aras dere iidir. Deveciler utuftan indirip:
Harami ktr!..
Diye barrlar. Yni hrsz oktur, diye barrlar. Halbuki hrsz
yoktur, hrsz kendileridir. utuftan ayrlmamal!. Abdeslbozmak dahi
utufun yannda olur. nsan be, on adm ilerlerse sopay yer, belindeki
kemeri teslim eder!..
Hamdolsun, erenlerin sayesinde kafilemizden kimsenin burnu kana-
mad, sa ve salimevvalin onnc gn Medine-i Mnevvere'ye dhil
olduk. Medine Delilbas Dastan' Hac Mehmed Efendi tarafndan kar-
landk, bizi evine i ndi rdi . Orada olduumuz mddete bir para sarfet-
meyecektik. Zten oraya kadar da elli lira kifayet edip bitmi, yz ksur
kuru kalmt. Onu da Hac Mehmed Efendinin enitesi Ebbeki r Efen-
diye teslimedip ird ve masraf vehil defteri tanzimolundu ve Mektub-
cu Beye takdimolundu.
Delibann l bycek, i ki odal selml vard, oraya muhab-
bet demirini attk. O gece geceleyip sabahleyin erkenden Hamam- Neb
denilen hamama gidip abdest aldk, temizlendik. Oraya mahsus elbisele-
rimizi giydik. Yni ayakta sar yemeni ve siyah mest, beyaz entari ze-
rinde sofdan cbbe, bata arakiye zerinde beyaz sark. Cmleten Harem-i
erife dom yz tuttuk. Haremi erif, indiimiz evden altm, yetmi
adm mesafededir. Bb- Selm grr grmez duyduum heyecan kalem-
le anlatamam, Ayakkablarmz kapucuya teslim ettik.
Kapunun eii madendendir. Bb- Selm'n eiini ptm, yzme
gzme srdm. Harem-i erife girdik, Delilba nmzde, biz arkasn
da. Okunacak dualar ve salvat- erifeleri okuyoruz. Doruca ebekeM
Saadet karsna varp uzun zaman dualar ettik. Oradan bi rka basamak
aada Hazret-i Ebbeki r'i n merkadi nnde durduk. Sonra birka adn
daha aada Hazret-i Osman nnde durduk. Ravza-i Mutahhara'nn a-
96
sa cihetine gidilip Melike-i Mukarremin makam huzurunda dualar
okuduk. Sonra ayakucunda Hazret-i Ftma Anamz ziyaret ettik. Rav-
za-i Mutahhara'nn ziyaretinden sonra Medine-i Mnevvere ve civarnda-
ki Kibr- slm'n mbarek merkadlerini ziyaret ettim. Ravza-i Mutah-
hare'yi her ziyaretimde Bb- Selmn eiine ayamla basmaz, atlar-
dm.
Yolda oru tutamadmzdan onyedi gn oru borcumuz vard. Me-
dine'ye muvasalatmzdan bir hafta sonra cmlemiz kaz orucuna niyet
ettik. Delilba bize fevkalde hrmet ve riyet etti. Sabah ve akam b-
rei ve tatls eksik olmamak zere mkemmel yemek kard. ay ise
ikier, er kupa olarak verirlerdi. Oruca baladktan sonra, sahura da
mkemmel yemek karrlard ftardan sonra Harem-i erf-e gider, yat-
sya kadar ibdetle megul olurdum.
Ravza-i Mutahhare iin getirdiimiz mumlarn arasnda biraz krk
vard, ama hi krksz gelmi nazariyle kabul olundu. nk geen sene
gelen mallar gsterdiler, cmlesi krlm, hurdaha olmu, Medine-i
Mnevvere'de tekrar dklp yaplm, bizim getirdiimiz mumlarda bu
kadarck da. krk kmazd, ne re ki Yenbu' Kaymakam tarafndan el
vuruldu, bizleri kartrmadlar; Bize teslim edeceksiniz, Medine-i M-
nevvere'ye biz gndereceiz! dediler. te hi phe yoktur, o deveci
Arablar develere yklerken, indirirken bu hle getirdiler. Ne ise... Pey-
gamberimiz indinde bu hizmetimiz inallah makbule gemitir.
A dedenin Hatralar F: 7
97
MEKKE MKERREME
Hac yolunu kesen Bedevi eyh Vadide bir msadere utuf ta zikir
Kara yzm kara taa srerek ak pak ettim Delil bann melek yzl gzel
ola Yusuf Hiczi ile e! ele gnl ile tavaf Rahmet deryasna batp kan
anadan domu gibi pak ve thir oldum
Orann detince seccademi Rav/.a-i Mutahhare'deki sakaya teslim
ettim. Be vakit namazda seccadeyi Harem-i erifde bir mnasi b mahal-
le yayardm. Ben de her zaman gittiimde oraya oturdum. O serilmi
seccadeye baka kimse oturamazd.
Ravza-i Mtahhare'de efaat sular ierdim, amma akm teskin olun-
mazd. Srreeminin gelmesi yaknlamt. Ravza-i Mutahhare'nin i per-
delerini, sprmek iin kaldrdlar. Hemen kstahl ele aip Dahilek
y Reslullah! deyip cbeke-i Saadet'e yaklatm. ki dizim zerine -
kp pencereden yukarya baktm. Sabah gnei henz Kubbe-i Saadetin
ufak pencerelerinden ieriye girmi... Canm cnna eriti. Aklm ba-
mdan gidip sahr-i cnna dt. Dizlerimin ba zlp oraya dtm.
Neden sonra aklm bama geldi. Hararet-i ak da teskin olundu.
Zilkaadenin 23 nc Perembe gn Srre-i Hmyn Medine'ye
geldi. Srreemini benim kalemdeki ilk Mmeyyizim Muhtar Efendimizdi.
Muhtar Efendi omuzunda Sanca- erif. Hcre-i Saadet'e girip ktlar.
Sonra misafir olduklar haneye indiler. Bi r ka gn sonra Mekke-i Mk-
erreme'ye gitmek hazrlklar grld. am'dan getirdikleri byk deve-
lere utuflarmz ykledik. Ravza-i Mtahhare'de ved ziyaretimiz de pek
yank oldu. Ayn yi rmi altnc gn Srreemini maiyetinde Medine'den
Mekke'ye hareket ettik. Meer bizimtuttuumuz yol be alt senedenberi
kapalym. Yni o yolda olan byk bir eyhin srresi verilmedii iin
o yoldan haclar brakmyormu. Dier bz eyhler de Srreemini Mek-
tubcu Muhtar Efendi Hazretlerine, kendileri iin o yolu amay vdetmi-
ler. Bi r i ki konak sonra o byk eyhin hududuna girdik. Akamoldu. ko-
nak yerine indik. Muhtar Beyefendi bir pre top attrd. eyh, topun, se-
sini iitip: Nedir bu top?. diye sormu. Srreni n geldiini haber vermi-
ler: Acib!. Ben kat yazdm, onlar hi kulak vermemiler!. diye kp-
98
lere binmi. Halbuki aslnda eyhin yoldan geirtmem diye mektubu biz
Medine'den ktktan sonra Medine'ye gelmi... Kplere binen seyh hava-
lanm ...
Ertesi gn erkenden kafile yolda dzld. Onu grdm ki , Muhafz
Abdurrahman Paa askeriyle beraber sr'atle kafilenin ilerisine doru
srd gi tti :
Nedir bu?, eledim.
Dediler ki :
Mhud eyhin hududuna geldik, ilerisini muhafaza iin kafilenin
nne geti!.
Bu szden gnlmz biraz muzarib oldu. Fakat elden ne gelir. utuf
arkadam Mehmet Efendi ile zikre baladk.
Bi r dadan aaya doru kafile ile iniyoruz. Dere iine geldik, bir
saat eker... Etraf kamilen semaya ser ekmi kayalktr. Artk deveci-
lerde bir tel.. Yol zten dar.. Ykler, utuflar birbirine arpar.. Biz bu
dehetli halde iken nmzdeki askerden silh sesleri iitildi. Bizimyan-
mzda bulunan askerler de boru alarak: Pdihm ok yaa!... diye
barmaya baladlar. Bu hl ile de bir mddet gi tti k. Askerin bu hlin-
den Mehmed Efendi ile ben ala.arak zikrediyorduk. Nihayet mhud
eyhin hududundan knca herkes birbirine mjde etti. Konak mahal-
line gelip indik. Keyfiyeti etraftan sorduk. Bizim taraftan birka nefer
ehid ve mecruh varm. Arabalardan da telefet olduu anlalm. Meer
eyhin askeri o yksek kayalar tutup bizim asker zerine ate edermi,
Fevkalde mkedder ve mahzun olduk. Sonra o mhud eyh, Srree-
mini Efendimizle grmek zere adra geldi. Muhtar Beyefendi kendi-
sini ok tekdir etti. eyh:
Be alt senedenberi benim aidatm vermiyorlar, ben size bura-
dan gitmesinler diye haber yolladm!.
Dedi. Muhtar Beyefendi onun birikmi akesini erif Hazretlerinden
alacana sz verdi. eyh memnun ve mesrur olarak dnd. Bundan son-
ra shhat ve selmetle yola revn olduk. .Mekke'ye i ki konak kalarak Ra-
bi mevkiine geldik. O gece hacca niyet edip ihram'a girdik, Mallah
ve tebrekllah, bu bir byk muvaffakiyettir efendim.
Oradan bir takm kefene sarlm mevtalar gibi yola revn olduk.
Mekke'ye bir konak olan yere Vd-i Fti me ederek, kamilen hurmalk bir
arazidir. Zilhiccenin altnc gn Mekke'ye vsl olduk. eyhmahmud de-
nilen yere inip adrlarmz kurduk. Bi r mddet oturduktan sonra deve-
lerle Delil Abbas Efendinin hanesine geldik. Akam ezanndan sonra
yemek yedik. Yats namazndan sonra Deli! Efendi nmzde, okunmas
vcib olan dualar okuyarak doruca Bbsselm'a, oradan Harem-i e-
ri fe ve Beytullah- Muazzama huzuruna gittik. Ama nasl gidildi?. Bence
kabirden kalkp maher yerine gidilir gibi gidildi. O kadar kalabalk ki ,
99
Hacer-i Esvet e ghalle yaklaabildi. Hacer-i Esve'de yz srebi lmek
iin balk iterek, srnerek, drterek sokulduk. Basm o mbarek de-
lie sokup can havli ile sarklm. Yzm, gzm, sakalm srp gz-
yalar akttm, kara yzm kara taa srerek ak pk ettim. Delikten e-
kince etrafma baktm ki cematten bir ferd yoktu. arp kaldm. Ar
kovan gibi insan iliyor... Bi r i ni lti , bir grlt ki , insana dehet verir..
Ne tarafa gideceini bilmem... Bu dehet hlinde iken yanma bir gzel
gen geldi. Elimden sk skya tuttu. Oradan bir kenara,zemzem kuyusu
tarafna gtrd. Meer bizim cemaat orada beni beklermi.. Mektubcu
Beyefendi Delil tenbih etmi:
Bu k kendi hline brakmayn!.
Demi. .Delil Elendi de olunu gndermi, te Efendim o zti li, o
mahbi Hicaz! de beni elimden tutarak tavaf ettirdikten sonra getirmi.
Elim o melek gibi ocuun elinde ak ile Kabe'nin etrafn yedi kere do-
lamz.. Nasl dolamz haberim yok. Halbuki Mektubcu Beyefendi
yalnz ayayla dolatndan ikincide tkattan kesilmi.. Bu fakir ise Y u-
suf-i Hiczi ile beraber gnlle dolatmdan farknda bile olmamtr.
Arafat ahvlini de beyn edelim. Cuma gn refikim Mehmed Efen-
di ile ben beraber utuflu deveye binerek Arafta yz tuttuk. Yollarn
kalabal ve ne'esi tavsif olunamaz. Bi r saat kadar ehir iinde oyalan-
dk, yni yol bulup da gidemedik, O kadar kalabalkt. Nihayet sahraya
ktk. Akam zeri Cebel-i Arafat'n eteine ulatk. adrlara indik.
Cumartesi gn arife i di . Sabah namazndan sonra adr iinde kendi
hlimizle hallendik, kindi namazndan sonra develere binip Cebel-i Ara-
fat'a gittik. Hamdolsun Srreemini sayesinde o dan eteine yaklatk.
Meydan maherdir. Ki mkime!. Gne batncaya kadar dan zerin-
de xluran hatib efendi bir hutbe okudu. Arasra herkesin elindeki mendil-
ler sallandka:
Allahmme lebbeyk. lebbeyk... L.erike leke lebbeyk!..
Nidas dnyann semsn nlatrd.
Orada olan feryd ve figan, h- enin. alamalar vasf ve beyna s-
maz azizim! Bu yzsz A Dededin'n gnahlar affolundu. Rahmet ve
gufran deryasna batp kn anadan domu gibi pk ve tbir oldum.
Akam ezaniyle beraber haclar hareket etti. Rahmet deryas cu hur-
a gelmi gibi develer, mahfeler, hayvanat, insanlar, askerler orsa boca
dalgalanarak Mzdelife'ye yz tuttuk. Yolda olan srr ve ne'e tarif e-
dilemez. Bi r de ne greyim: Bi r mzka sesi!. Yolun i ki kenarnda me'
aleler!.. Yer yer d aalan yanyor.. Kokusu sahray tutmu.. Yerde mi -
yiz? Gkte miyiz?..
Arkadama:
Nedir bu hal? diye sordum.
erif Hazretleri arkamzdan terif byyorlar!., dedi.
100
eri fi grmek iin bir kenara durduk. Drt at koulmu arabasyla
sultan gibi geti. Mallah!. Yr sultanm meydan senindir!..
Yatsdan sonra Mzdclife'ye indik. Aksam ve yats namazlar kln
di. Oradan ertesi gn Minc'de eytan talamak iin ufak talar topla-
dk. Sabah namazndan sonra Mine'ye geldik. Hemen adrlarmza inip
Here-i Akebo tbir olunan niana gidip eytan taladk.
Srreemini ve bizimkafile Sal gn akam Destur erenler! deyip
Mekke'ye dndk. Artk bir taraftan tavaflara baladk, bir taraftan da
yol hazrl grdk. Zemzemsuyuna da batmanlar iip kanamazdk. De-
lilzde melek dahi dimyanmda i di .
Ben, Srreemi ni Muhtar Beyefendiden evvel hareket ettim. Zilhicce-
nin onaltmc Cumartesi gn deve ile utuf kiraladm. Kafile ile Mekke'
den Cidde'ye hareket etlim. Cidde'de i ki gn kaldm. Haclar iin bir ok
vapurlar bekliyordu. lk hareket edecek olan dre-i Mahsusa'nn Ada-
na vapuruydu. Adam bana bilet paras alt lira i di . Gidip biletlerimizi
aldk. Zilhiccenin yirminci aramba gn Cidde'den hareket ettik.
101
HAC DN
darc-i Malsusan Adana vapurunda Karantinalar Velinimetlere Hicaz
hediyeleri Edirne'yi avdet ve eski hamam, eski tas A Dede'nin olu ney
perdelerinde slahat yapyor Edirne'de yeni yaplan Miiiriyye dairesi hvana
datlan limonata ve cgaralar enlik geceleri alafranga alg alnp balo us-
l dans oynayanlar Belediye dairesi bir Darlcahim'dir! Milletin jaras aranmas
sa akam orbaya besmele ekmesi pheli olur skdarl Hoca Tahsin Efendi-
nin ahvli.
Haclar -kalabalkt. Bir ounu vapurun an barlarna doldurmular-
d. Biz de anbar rahatt r diye oraya girmitik. Bir mddet sonra grdm
k i anbarda olan kalabalktan ve fena kokulardan rahat olunamayacak,
emsalleri gibi bir buuk lira daha verip k stnde gverte zerine yal-
nzca naklettim. gn sonra Tr-u Si na'ya geldik. Orada i ki gn karan-
tina beklenecekti.
Gvertede yatamn yanndaki yatak bizim Edirneli Vilyet Mektu-
b Kalemi Hulefsndan Hac Ali Beyin i di . Bi r gn ziyaretine dre-i
Mahsusa telgraf memuru Hac Rif'at Efendi nmnda bir zt gelip yata-
na oturdu. Ben de:
Hogeldiniz!.
Diyerek muhabbete itirak ettim. Meer bu zt stanbul'da enitem
Beir Aann bor yznden satlan hanesinde otururmu. Bana:
Malm ya.vapurun kalabal.. Abdesthane iin ok zahmet ve me-
akkat ekersiniz, bizim kamarota birka kuru verirseniz, orann ab-
dest hanesi mkemmeldir, her vakit aar. istifade edersiniz..
Dedi. Grdm ki tarikat ehline benzer, sordum. Gmshaneli mer-
hum Hac Ahmed Efendinin dervilerinden imi... Bu Hac Rif'at Bey
mridleri eyh merhumu bulmu gibi bana sarld Artk gece ve gn-
dz ayrlmadk. Bana sanki klem imi gibi hizmet ederdi. Onu kendime
evld- mnevi ittihaz ettim. Hatt geminin kaptan Binba Hseyin
Bey vesaire vapur halk beni Rif'at Beyin hakikaten pederi sandlar. Pek
ok hrmet ve ri yet ettiler. Tr-u Sina'da kendisi vapur takmndan
saylp kmad. Bizi sandala bindirip karantina yerine kardlar. Oniki
gn karantina pek g geti ..Her ne hal ise tekrar vapura bindik. Srre-
102
emini Muhtar Beyefendi ile diresi takm da Cidde'den Msr kumpan-
yasnn Feyyum adndaki vapuruna binerek bir hafta sonra Tr-u Si-
na'ya geldiler. Biz ktk, karantinaya onlar girdi. Yolda dmeni krlp
sakatlanm olan Hac Yunus'un vapuruna rastlamlar, o vapuru da Fey-
yum vapuru balayp getirmiti.
Tr-u Sina'dan 1316 senesi Muharreminin dokuzuncu gn hareket
ettik, ayn onikisinde Portsaid'e vsl olduk. Onaltsnda izmir'e i ki
saat mesafede Urla'ya geldik. Urla ikinci karantina yeridir. Fakat Tr-u
Sina'ya nisbetle cennet gibidir. Mkemmel binalar, emeler yaplm,
etraf ayrlk, aalk, karantina memuru vapura gelip burada be gn
kalacamz mjdeledi. Pek ok msaadeli tutup bz muteber hac efen-
diler de vapurda kald. ste byle stnkr bir karantina i di . Fakat has-
ta bir acuze yznden Urla'da be gn yerine on gn kaldk. Nihayet Mu-
harremin 29 uncu gn stanbul'a gelebildik. Bizden bir gn sonra da
Srreemini Muhtar Beyefendiyi getiren Feyyum vapuru geldi. stanbul'
da Muhtar Efendi Hazretlerini karlamaya gi tti k. Efendi Hazretleri va-
purun davlumbaz zerinden bize selm verirdi. Biz de vapurun yar nca
giderdik. Muhtar Efendiye. Edirne'ye gitmek zere arz- ved ettim. H-
l i ! ve Ahmed Pasa Efendimizi ziyaret ederek cizane Hicaz hediyeleri
takdim ettim. Edirne'ye avdetimin ertesi gn de ihvanma iln edip
Peygamberin huzurunda giydiim elbiseyi giyerek kendilerine bir hac
cemiyeti yaptm Gelenlere zemzem- hacya ve lokum ve erbet verdim.
Bi r gn de htn ve hanmlara ziyafet verdik. Sonra eski hamam, eski tas.
Uzlet hrkam bama ektim.
Edirne'de Mevlevhneye devama baladm. am'da bulunan olum
Hsameddin'den 30 Ramazan 1316 tarihinde aldm mektupda, am'daki
Cmi-i Emeviyye'nin bittii yazlyd: Yarn Ramazandr. Cmi-i Eme-
viyye'nin bir ksm, yni Hanef mi hrabndan Hazreti Y ahya'nn maka-
mna doru olan cihet tamamen bitmitir. ki gndenberi seccade ve
avizeleri deniyor. Bugn tertibat hitambuldu. Gayet mkemmel ve m-
zeyyen oldu. Bu akam i lk teravih namaz ile kd edilecek. arlarn
o ciheti tamamen bayraklarla donatlmtr diye yazyordu. Hsamed-
din'den aldm ikinci mektubuda ise kendisinin yeni bi r eit ney icd
ettiini yazyordu. Hsameddn bu mnasebetle Servet-i Fnun Sermu-
harririne de bir mektub yazm, bunda yeni neyin resimlerini de yaparak
neyin perdelerini deitirdiini izah ederek ner- ilnn istemi. Hsa-
meddin'in mektubu Servet-i Fnun'da Neyde izle-i suubet serlevhas
altnda kt. Mzka-i Hmyn hademelerinden Havz Tevfik de Servet-i
Fnun'a gnderdii mektubla alenen teekkr etti.
Mir Paann inhas ile bana Rtbeyi snieye snf mtemyizlii
verildi. Maama misli zammoluyordu demektir. Bu da sar sar altn-
lardr azizim. Derhal kl ve resm elbise tedarik ederek Kurban Bayra-
103
mna hazrlandm. Koca felek, elli senelik efendiye hr mrnde resm
elbise giydirdi.
Cls-u Pdihye rastlayan Rum 1315 senesi Austosunun 19
uncu Perembe gn Edirnede'ki yeni Mirlik diresinin resm-i kd
yapld. Btn mer, zbitan, ulem, meyih ve erf- belde erkenden
topland. Dualar okunduktan sonra Mir Ari f Paa Hazretleri anahtar
alarak direnin kapusunu at. eriye girince yzmze bir bahar sabah-
nn rzgr vurdu:
Her tarafa serilmi yataklarda. Mir Paann emriyle snnet etti ri l-
mi i ki yz ocuk yatyordu.
Ertesi Cuma gn de, arabalarla btn kalemler bu yeni direye ta-
ndlar. Ben kendimbu yeni dire-i askeriyyeye Drsselm adn koy-
dum. Cumartesi gn Levazm Diresi Reisi Ahmed Kemal Paaya, Mu-
hasebeci Tahsin Beye, cmle mdr, muavin ve mmeyyiz efendilere bir-
er kupa souk limonata ile birinci neviden birer sigara gnderdim, birer
varakaya da:
Ho medi arabn bu Drssclmda
N idb dim olasn zevk- safda
Beyitini yazarak direnin kahvecisi mer ile ayr ayr dattm. A
Dede ski mer vstasiyle ihvan d- handan etti.
Dire-i Askeriyyenin resn-i kd olduu gn yeni belediye dire-
sinin de temel atma merasimi vard. I ley'etle oraya gidildi. Fakat ben git-
medim. Zira bir Drsselm a bir Drlcahm lzmdr. Belediyede
enlik geceleri alafranga alglar alnp balo usul dans oynayacaklar-
dr, y-u-iret ile hora tepeceklerdir. Her trl fsk-u-fcfr oradadr.
Benimyerim deildir.
mer ve zbitann hastalarna Merkez Hastanesinden verilen eczay
tbbiyenin bedeli her ayda bir kere hastahane tarafndan bir defter
tanzim edilerek ve ilmhaberleri yazlarak Levazm Drdnc ubeye
kaydettirilir, maa tevziinde de bu paralar kesilir, vezneye veri li rdi . Her
naslsa birka sene bu paralar kesilmemi, i lmhaberler de veznede yle-
ce kalm...
Ecza ilmhaberleri vezneden getirtilerek ube vstasiyle tahsiline kal-
kld. nk malm ya, milletin paras aranlmazsa akam orbaya Bes-
mele ekilmesi pheli olur azizim.
Bu arada Mir Ari f Paa Hazretlerinin yz bu kadar kuru, Levazm
Reisi Ahmed Kemal Paann da seksen drt kuru ecza paras olmu.
lmhaberleri Mlzim Tahsin Efendi. Ahmed Kemal Paaya arzetmi.
Paa:
imdi sras m?.
Diye alkoymu. Tahsin Efendiye:
104
Paa efendimizin bugnlerde dn var,akeye ihtiyac ziyade
olmasndan i leri gelmitir, yoksa eskiden bu gibi ecza paralarn derhal
verirdi., dedim.
Birka gn sonra bir i iin Paann yanma girdim. lmhaberleri
kard:
imdiye kadar bunlar nerede kalm? diye sordu.
Veznede kalm!, dedim.
Bunlarn muameleli evrakn isterim!, dedi.
Vardr, getireyim!.dedim.
Nihayet:
Hem bu kadar ecza almadm, imdilik dursun. Miralay Hsn
Beyden soracam!. Benimbu kadar borcum yoktur!..
Diyerek barmaya balad. Karar firara tebdil edip odama geldim.
nk kendisine hrmet ve muhabbetimvard. ok canm skld. Ahmed
Kemal Pasa skdarl Deli Tahsin diye mehur olan Hoca Tahsin Efen-
di Hazretlerine mensubdu. Huzurlarna ktmda ekseriya Hoca mer-
humdan bahseder, ahvl ve muhabbetlerinden hikye ederdi. Hoca mer-
huma yetien ihvann malmudur. Bu ztn ask-u muhabbetine, ilm-
irfanna diyecek yoktu. Bununla beraber o kadar kalender ve ri nd idi ki ,
skdar vapurunun ocana kmr atan yz gz kapkara kendisi mas-
kar bir mahbuba tutulup o ilm- irfnivle uzun zaman o ocukla beraber
vapurda kmrclk etmitir. Bir Ramazan skdar iskele camiinde Mes
nev-i erif okutmutu. Paalardan, beylerden camide yer yoktu. eyhl
islma varncaya kadar dersinde hazr olmulard. Kendisi banda bir es-
ki fes, ksa boylu uha sako ve pantalon giyer, ayanda kundura, siyah
kti b sakall bir zt i di . Hizmetisi bir ayvazd, adn Ayvaz Efendi Ho-
ca koymutu, yle arrd. Benim stbi raderi m Bambeyinoi Ahmed
Bey merhuma ska ska gelirdi. ir Mbevincilere de giderdi. nk
bunlar cmleten mahbub beylerdi. skdar'da o zamanlar gzellikleriyle
mehur Arpa Ktibizdelere gidip ders verirdi. Hoca Tahsin Efendinin
hikyesi oktur.
Ecza meselesine gelince. Ahmed Kemal Paa hakl kt. Hastahane
hat etmi, i lmhaberler Paann deil, damad Yzba kr Efendinin
imi...
105
AI DEDENN MENTERES, EDRNE'DE KAYNAR TENCERES
Deryay akla dolarken rzgr fazla gelen scfain-i ak Eskiler alaym!
5ir klah hikyesi Dervi aksr Gzelliine marur Huriye Hanm.
Kurban Bayramnn beinci gn Mevlevihnede yin vard. Alelade
gi tti m. Grdm ki bzcanlar tennuresini fevkalde ayorlar, yni sr'atle
arhetti kleri nden tennure ziyade ayor, baldr bacak yle dursun, hatt
avret mahalline yakn yerler de gze iliiyor. Bu da Mevlevlikte asla
makbul deildir efendim. Tennureyi herhalde aheste beste amak lzm-
dr. Bu hal de bilhassa bizimcanmza emsi Dede ve evket Efendi oul-
larmzda oluyor. emsi Dede gnll asker kaydolunmutu, gndz-
leri Dire-i Askeriyede Erkn- Harbiye Tahrirat Kaleminde hizmet eder
di, geceleri de derghda kalrd. Dergh hademelii yapard, hatt benim
hrka ve sikkemin muhafazasna memurdu. yin gnleri nde bunlar boh-
asndan karp hazrlar, sonra da devirip bohasna koyard. Bunun
iin ayda bir mecidiyesi vard. evket Efendi ise ubemiz mdavimi i di .
Kendisini arpm olan bir ak ve alka yznden dergh- erife girmiti.
Bu genlerin tennurelerinin fevkalde almamalar iin u maammy
yazp bizim kalemdeki efendilere: .
Bunu zene bir mecidiye vereceim!, dedim.
Maamm u i di :
Deryy- akda dolaan sefin-i akn rzgar iddetleniverince yel-
kenleri tamamiyle dolup pupasna gidiyor ise de, yle gemilerin direkleri
plak bir hlete girip uryn ve tayfay peri an ve pryan edecek dere-
cesinde alp gsterilmesi pek de makbul deildir. Azizim, aheste beste
olmal.
Bizim ubedeki mlzimlerden sim Efendi:
Bi r anahtar vermez misiniz? dedi.
Veri ri m, deryy- ak sema'hnedir!. dedim.
Bunun zerine maammy derhal zd: Deryy- ak sema'hnedi r,
orada dolaan gemiler canlardr. Muhabbet rzgr naati erif ile ny ve
kudmdr. Direkler canlarn bacaklardr, yelken de tennuredi r. dedi.
Asm Efendi bizim mecidiyeyi almtr.
106

1315 Rm Martnda rtbe-i saniye mtemyizliine terfi etmitim.
Terfiimden az evvel de bu rtbeni n elbise-i resmiyyesini Rtbe-i Ula
Mtemayizi olan Muhasebeci Tahsin Beyden Eskiler alaym!. diye ya-
r bahas olan sekiz liraya satn alm, sonra da terfiim olmutu. Bu sefer
de Tahsin Bey rtbe-i l snf evveli oldu. Ben yine Eskiler alaym
diye rtbe-i l mtemyizlii elbisesini satn aldm. Garib tesadf, pek
az sonra da Sabah gazetesinin 26 Temmuz 313 tarihli nshasnda rtbe-i
l mtemayizi olduumu okudum.
Bir hikyenin yeridir.
Bir adamuraya buraya bir hayli borlanm. demekten ciz kal-
m: Ayasofya'nn top kandili altnda krk sabah namaz klarsan bor-
cundan kurtulursun!. demiler. Adamcaz da can ve gnlden kabul
ederek otuz dokuz sabah Ayasofya'da top kandilin altnda sabah namaz
klm. Krknc sabah ak ve muhabbetle daha ortalk karanlk iken acele
sokaa km, camie koa koa giderken bir adama arpm, bandan
klah yere dm, eilip aldktan sonra doruca camie varm, top
kandilin altna gidip sabah namazn klmaya balam. Namazdan sonra
oturup Cenab Hak'kn insann beklemeye balam.
Camiin iinde ne kadar insan varsa adamcazn yanna gelip dal ke-
se olup para verirlermi. nne bir hayli ake brakp ymlar. Niha-
yet yanna cmn kayyum bass gelmi:
Kardeim, haydi paralar al da git... Allah imann kabul etsin .
Yalnz snnetten evvel basnn kabn deitir. Mslmanlara mahsus olan
kavuk ve sark al da bana geir!..
Demi. Adamcaz bu szden bir ey anlamam ama. elini bana
gtrm, bir de ne grsn?. Banda bir papaz klah vardr! Meer yol-
da arpt adam papazn s. Onun da serpuu dm, bizimki kendi
kavuu yerine basma onu alp geirmi. Cemaat de bir papazn Mslman
olup namaz kldn grnce, keselerini am, ona snnet akesi ver-
miler!. Adamcaz ellerini semya kaldrm:
Demi.
Ey Rabbim!. Amenna ve saddekn!.. Veriyorsun, veriyorsun ama.
adamn bana da papaz klahn giydiriyorsun!..
Bu sralarda bende bir hl belirdi. Rabtaya vardm gibi bir sayha,
bir nra atveriyordum.. Evden ve direden korkmaya baladlar.
Bir gn civarmzdaki Eski Camie gitmitim. mm- Evvel Hac b-
rahim Efendinin arkasnda durmutum. Birinci rektte zamm- sre
rc-i Mlk:> i di . mam Efendi nasl ki , Tebrekellezi bi yedihil mlk
dedi ise bir sayha ettim ki.camiin kubbesi nlad. Yanmda olan rkp
titredi. mam Efendi de ihtiyar, sadas az bir efendi i di , korkusundan
Ve hve al klli ey'in kadir yet-i erifinde sesini ok yksek ederek
okudu. Namazdan sonra mam Efendi ve cemaat hepsi yle bir garip ve
107
acib nazarla bana baktlar. Ne re?. Elden ne gelir?! nme bakp isti-
far ettim. Ama bu hl gnden gne fazlalat. Zahir, bize mnevi bir yk-
sek makamihsan olunmutur dedim. Bir gn de di rede le namaz k-
larken barverdim. Namazda Merkez Kumandan Fuad Paa vard. Fev-
kalde rkm. Nihayet cemaatle namaz klmamay tavsiye ettiler. Doru
buldum. Bi r mddet cemaati terkettim. Fakat sayhalar namaza mnhasr
kalmad. Bi r gn efendileri imtihan etmek iin ntihb- Kttb Komis-
yonu toplanmt. Daha efendiler toplanmamt. Kalem Reisleri ile Le-
vazm Reisi Ahmed Kemal Paa ve Merkez Kumandan Fuad Paa oraday-
dlar. Herkes sessiz otururken bu sefer tevecch ve rabtaya da varmadan
bir nra attm. Herkesin renk ve hli deiti. Bana yle hayran baktlar.
Fevkalde mahcub oldum. Reis Paa eksik olmasnlar:
Hac Efendi, dervi aksrmas, deil mi?, dedi.
Evet Paa Efendimiz, artk tekad olacam, baka re yoktur!,
dedim.
Artk byk kk bilmeyip, kelm--sfiyeden bahsedilsin edilmesin
vakti, saati geldike sayhalar da zuhur ederdi. Edirne ahlisi gece gdz
bu fakirin ahvliyle megul oldu. Felek bu ya, Kimisi naln vurur, kimisi
mhna. Kimisi ho grr, kimisi bos grr. Hava tebdili iin i ki ay izin
isledim. Edirneye geliim, rm 1319 senesi Eyllnde tamyedi seneye ba-
li olacakt. Edirneye gelirken meczib-i ilhiyeden Hasan Babaya ved
etmitim, Baba:
A Dede'nin menteresi
Edirne'de kaynar tenceresi
Demiti. Evet azizim, amz tam yedi senede piirebildik.
i ler ne hl ise, 1319 senesi Temmuzunun onuncu Perembe gn ak-
am refikam da alarak imendifere binip stanbula hareket ettim. stan-
bula vardmn i lk gnleri nde idi, ikindi ezanndan biraz nce Yeni
Camie girdim. Grdm ki . Msrl m bir hafz Kur'n okuyor, birka
adametrafnda dinliyorlar. Kendisi evld- Arcdan, gzel kraati vard.
Ben de oturdum. Fakat nra korkusundan huzur iinde deildim. Kork-
tuum da basma geldi. Bizim balyemez topu ate alp naramz Yeni
Camiin kapusunda nlad. Oturanlar birbirlerine baktlar.. Ama ho
grdler.,.
stanbula naklim mmkn olmad. Tara ordularndan stanbula
kimseyi nakletmemeleri iin Seraskerlie bir rde-i Seniyye tebli
olunmu...
Bi r gn eyh Fehmi Efendi Zde Ahmed Fevzi Efendi ile beraber
Gksu'da Muhtar Efendinin kkne gittik. O gece orada kalp ertesi gn
Anadoluhisarndan bir sandala binip ncir Kynde Shib Molla Efendi
Hazretlerinin shi lhneleri ne gittik. Molla Efendi iftlikteymi. isimleri-
mizi bir kda yazp braktk, vapura bindik. Beylerbeyine geldik.Ora-
108
dan tekrar sandala binip Kurueme'de Dmad- ehriyr Hlid Paa
Efendimizin sarayna gittik. te byle erkenden deniz gezintisinde eyh
Efendimizle pek ok muhabbetler ettik. Sandal Defterdar Burnuna gelin-
ce, eyh Efendi Paann vefatn hikye etti ve Bahriye Nz n Hasan
Paann shilhanesine bakp: Bizim Papa henz vefat etmedi!.. dedi.
ok alafranga bir zt i di .
Hlid Paa Efendimizin sarayna geldik. Bi r mddet sonra harem-
den terif ettiler, beni grnce ok sevindiler. Muhabbetler olundu. 0-
rada mkemmel le taam ettik. Bin trl vaadlerle izin alp Ortakye
giderken, Bahriye Nzn Hasan Paa shilhanesinin arkasnda pek ok
arabalar duruyordu. Sorduk. Hasan Paann vefat ettiini sylediler. eyh
Efendiye dndm ve yzne hayretle baktm.
Bizimvey olumuz smail Efendinin be senelik haremi Huriye Ha-
nm hakknda da bz eyler anlataym. Huriye Hanm gzelliine ma-
rur i di . Giyinip kuanp kendisini halka arzederdi. unun bunun efkr-
n mevve ederdi. Hatt kapudan geen gen irisi gl kuvvetli ve
ka gz yerinde satclarla saatlerce pazarlk eder, murad bir ey al-
mak deil, onlarla an an ederek yzn gstermekti. Bz yakn kom-
ulardan nbec ahvli sylenildi:Aman efendim... Siz buradan gider-
seniz Huriye Hanm burada brakmayn.. Baka mahlleye nakletti ri n.
Byle olmad takdirde mahallece mazbata yapacaz.. gibi szler ii-
ti ldi .
109
DRBN
llk gelin Edirne dadisi Genlie hasret nar.s Rs-Jauon harbi
I Selnikte'ki Asr gazetesi Hicaz Demiryolu Mir Arif Paaya suikast
Edirneli Dertli Mustafa Bcy'in olu Nuri Beyin ekiya elinde chadeti vak'as.
vey olum smail Efendi, zevcesi Huriye Hanm ok severdi. Bi r
gn Huriye Hanm kocasiyle ne hikmetse kavga etti. Sabahleyin erken-
den eyalarn alp validesinin evine gi tti . Ama o akam smail Efendi
de onun yanma gidip sabaha kadar yalvarm. Sabahleyin de Huriye Ha-
nm bir ey olmam gibi eyalaryla dnp geldi. Bu hallerden ok skl-
dm. Kadn, smail Efendiyi kle ve criye gibi kullanyordu. Asla say-
maz, tekdir eder, hanenin ilerin yaptrr, yemek piirtirdi.
Bi r pazar gn i di . Huriye Hanm yatandan kalkt gibi erken-
den, hi kimseye iltifat etmeyerek arafn bana koyup teyze ve hemi-
resine gi tti . Bunlar, civarmzda -.Odalarib tbir olunur bir uygunsuz
mahallede otururlard. Yni orada herey mevcuttur: alg, oynama,
mni, ark, glp komak... Zten kavgalar da bunun iin i di . Huriye
Hanm sabahleyin erkenden gi tti , bir mddet sonra da dnd. Yannda
bi r de kadn vard. Kendisi eve gi rdi . O htn sokakta duvar dibinde
melip oturdu. Huriye Hanm doruca odasna girdi, sand kartr-
maya balad. Ben pencerede oturuyordum. Bu hli grp:
Huriye Hanm, bu htn seni mi bekliyor?, dedim.
Pencereye gelip:-
O nasl htn?.
Diye bakt ve:
O htn beni beklemiyor...
Deyip tekrar evden kt gi tti . Azck sonra tekrar geldi ve hemen
refikamla benimzerime hcum edip:
O kadn... kar olursa benim de kt olmaklm lzm gelir! s-
pat edin benimktlm!?.
Diye feryd--figana balad. Hri ye'ni n ellerini tuttum, refikam
da dayaktan menettim. Huriye artk azna gelen kfr ve hezeyan sy-
lyordu. Ghalle evin kapusundan dar attm. Kapuyu srmeledim.
Hemen elbiselerimizi bohaladk, bir araba getirip Kandilli'ye can attk.
110
Arabaya binerken eyledii rezaletin ve syledii kfr ve hezeyann
hadd- hesab yoktur. Kaleme gelmez. Bir daha yzne bakmaya yz ve
surat brakmad.
stanbul'da mezuniyet mddeti olan i ki ay dolmak zereydi. Edir-
ne'ye dnmek zere bir maa istedim. Onu bekliyordum. Edirne'ye o-
lum Ari fle karasn da gtrmeye karar verdik. Edirne'de bizim ube-
mizdeki sim Efendi'ye: Kalabalk geliyoruz.. Bize bir mnasi b ev tut,
doruca oraya inelim diye mektup yazmtm. sim Efendi de bize da-
di Mektebi karsnda bir ev tutmu... Edirne'ye dndk, yeni evimize in-
dik. Edirne'de braktmz eyamzla, evimizi dedik... Akam oldu. ben
de st kattaki ahane odaya ngiliz tabancas gibi kuruldum. Bir de ne
bakaym, mekteb efendileri Mevlevi canlar gibi takm takm baheye in-
diler. ayrn zerine oturup muhabbete baladlar. Gzlerim ihtiyarlk-
tan yle uzaklar gremiyor. Olum avu Ari f drbini getirip verdi.
Efendiler, bizim odada oturur gibi karmda oturuyor. Derken Sri s-
rafil gibi boru "tt. Bahede karmzda saf olup dizildiler, yoklama ya-
pld. Bi r taraftan da mzka alard. Yoklamadan sonra ocuklar de-
fa: Padi ahm ok yaa!. diye bardlar. nmzden resm-i geit ya-
par gibi takm takm geerek mektebdeki hcreleri ne ekildiler. Ah
genlik!. Onlar barr da ben duru muyum? Ak ile bir nra da be nat-
tm...
Zaman evailde benimgibi bir k adam varm. Her akam iinin
bandan evine geldikten sonra benim gibi defa nara atarm!. Kom-
ularn bunun ahvalinden ve narasndan taciz olmular. Orann hkimine
ikyet etmiler. Hkim efendi o adam celbedip ikyeti ortaya koymu.
Nedir bu hal? Niin byle ediyorsun?! diye sormu. Adamda demi ki :
Msaade ederseniz arzedeyim... Her aksamevime geldikte yerde
nara atarm. Evvel zerine binip gaza etmek iin beslediim gayet g-
zel cins bir atm vardr. Hayvan beni grnce ne vakit gazaya gideceiz
der gibi kiner. Ben de coarm, bir nara atarm. Eve girer merdivenden
st kata karm. Duvarlarda silhlarm grrm. Yine coar, bir nara
da orada atarm. Derken, banda iekler, srtnda gzel esvaplarla ter-
temiz ve gzel karm karma kar. Yine coar, nc naray da ona
atarm!.
Hkim efendi glm: Olum, nara az, bundan sonra bir nara da
benimiin at! demi, davaclar da: kn herifler dar!., diye komu.
Her kimde var ak iptils.
Eksilmez artar derd bels
Kanunu akn budur muktezas!.. .
Gamla kurulmu sevda binas!..
te biz de pervane gibi yanp gidiyoruz, sultanm h!..
111
O yl iindeydi. Rus-Japon muharebesi balad. Rusyann Kafda
kadar kalkm ve ykselmi olan burnunu krp aa indirmek ve ban
eip nne baktrmak iin Japonya kavminin nuzaffcriyetine dua etme-
e balad. Yani J aponyann donanma ve ordularnn manev kumanda-
n olum. Ancak, bir yere gidip gazete okumazdm. Evimde zikir ve fikir
le meguldm. Rus-Japonya muharebesi havadislerini, ubemiz memur-
larndan Asm efendiden dinler, renirdim.
Selniktc kan Asr gazetesini almaa baladk. O da benim gib>
J aponlarn taraftaryd. Japonlara demiler ki : Niin mabetlerimizde
harp iin dua ettirmiyorsunuz? Bize Trkleri n duas yeter! demiler.
Japon taraftarlndan Asr gazetesini bi lmddet kapattlar. Yine unun
bunun azna baka kaldk. Ama bizim ihvann mbarek azlar yine me-
serret haberleri yetitirdi.
Selnikte kan Asr gazetesinin 5 Austos 1320 tarihli nshasndan
Hamidiye. Hicaz demiryolunun amdan Maana kadar olan 479 kilomet-
relik ksmnn resmikad yaplacan okuduk.
Bu mnasebetle yaplacak mutantan merasimde stanbul'dan bir
heyeti mahsusa gidecekti. Heyetle birlikte gidecek olan matbuat erkn-
nn demiryolu hakknda gazetelerine ekecekleri telgraflardan cret a-
lnmyacakt.
Bu yl abannn yi rmi altnc cuma gnyd. Mir Ari f pasa de-
ti kadimeleri zere konaklarndan kp ittisalindeki camii-erife cuma
namazna gidiyorlarm. Yannda yaverleri ve baz misafirleri varm..
On on bes adm arkasndan Rumeli ahalisinden bir zalim mi re suikast
niyetiyle i ki eliyle bir ift revolver skm. Kurunlar Ari f paa- ile ya-
nnda bulunan kaymakamBekir beyin kulaklar hizasndan geerek yaveri
svari mlzimi Nazmi beve isabet etmi: -Aman vuruldum! nidasiyle
birka defa olduu yerde sema ederek yere dm. Derhal kaldrp ko-
naa gtrmler. O herifi de tutmular. Acele bunun sebebinden ve ki -
me suikast ettiinden sual etmiler. Herif demi ki : Ben Rumeliliyim.
J andarmaydm. kardlar. Sekiz bin kuru alacam vardr. Ka defa
arzuhal verdim. Szlandm. Kulak asmadlar. Paraszlktan bunaldm kal-
dm. Skntmdan bugn iret ettim, Tamamile kafay kurup paay vu-
raym da her kes de ondan kurtulsun dedim! Vali paay vurmak iin bu
ii yaptm.
Ari f pasa herifin hapsini emredip yollarndan dnmemiler, camie
gidip cuma namazn klmlar,
Edirne hanedanndan Dertli Mustafa bey gayet zengin, pek ok ift-
li kleri olan bir zattr. Geen sene hanesi halkyla beraber gayet mutan-
tan ve mkemmel surette, eday hac iin Hicaza gittiler. Bi r olu vardr.
Nuri bey ismiyle, filhakika, nur gibi, buday renginde bir mahbuptur.
Yani on sekiz veya yi rmi yandadr. Nefsini alt etmi, muttaki, musalli.
112
mutekit bi r ab emred olup yazn Edirneye yakn olan iftliinde otu-
rup oradan hayvanla ehre gelip giderdi.
Ben mnzevi olduum iin kimseyle grp konumuyordum. Nuri
beyi hi grmemitim. Bi r cuma gn ihvan tarikten Kadri beyin kla
yanndaki deirmen bahesine mevlev canlariyle beraber davetliydik.
kindiye doru Nuri bey iftliine gitmek zere hayvanla oradan
geti. Seyhzade Salhaddin ve Hsameddin efendiler rica ve niyaz ettiler.
Hayvandan inerek baheye terif etti. Benimyanma oturdu. yle bir
nazar ettim. Gnlme giriverdi. Bi r mddet sonra cemaatle i ki ndi na-
maz iin kalktk. Kendileri abdestli olduundan hemen namaza durdu.
Namazdan sonra atma binip iftliine gitti. iftlikten hemen bir sepet
l armut gndermi.
Dertli Mustafa bey mir Ari f paay iftlie davet etmiti. O gn
akama kadar orada muhabbet olunmu.. Akam zeri Mir Paa haz-
retleri arabasna binip ehre dnm. Nuri bey de yle su kenarnda
ketgzar etmek zere iftliin etrafnda gezinirken, meer ki birka
gndenberi Nuri beyi kapp karmak ve bu yzden bir hayli lira alp o-
cuu iade etmek niyetiyle birtakm ekiya orada pusuda elenirlermi..
iftliin etrafda fevkalde byk ve uzun bi r ormandr. Yani askerin
oraya girip ekiyay takip etmesi muhaldir.
Nuri beyi byle yalnzca grnce aman imdi frsattr: diye zerine
hcum etmiler. aylak kuu kapar gibi Nuri beyi kapmlar, kamlar.
Bunu etraftan iftlik hademesi grm. Sratle babas Mustafa beye ha-
ber vermiler. Mustafa bey de hemen ehre gelip mi r paaya haber
vermi. Derhal Jandarma kumandan Muhlis paa maiyeti jandarma ve
svari askeri arkasnda. Bulgaristan hududuna gemeden ekiyay bir
dere iinde abluka etmiler. Bundan evvel Nuri beyi teslimetmek iin
ekiya Mustafa Beye haber gndermiler, bir hayli lira istemiler. Mukad-
derat ilhiye, Mustafa bey kabul etmemi. Ekiya askeri grnce yakala-
rn kurtaramyacaklarn anlamlar. Senin yznden bu i oldu! diye-
rek Nuri beyi ehit etmiler. Kendileri de sonra teslimolmular. te azi-
zim1319 senesi Rcbilevvclinin otuzuncu ve 1317 senesi temmuzunun be-
inci perembe gnyd. Nuri beyin nam arabaya koyup ehre getirdiler.
Ama nasl getirdiler. Artk burasn kalemle arzedemem. Edirne Kerbel-
dan kalm bir gn gibi oldu. Sokaklar ahaliyi almyor. Hane halk cm-
leten arabalarla rikbinda gidiyor. Alamyan, ah etmiyen yok. Cenaze a-
lay, ertesi cuma gn eski camide oldu. Ama ne alay! Felek de maallah
dedi. Camie girmezden evvel doruca musallaya gittim. Kemali huzur ve
rabta ederek fatihai erife okudum. Namazdan sonra cenazeleri kemali
ihtiram ve izazla kaldrld. Beylerbeyi kabri stanna gtrldler.
Tebriki ehadet iindi halkn hcumu,
Yoksa muhtac dua deildir aun kanl vcudu...
A Dedenin Hatralar F: 8
113
AI DEDENN GZLER GRMYOR
Maa ile maa Bir baa bir gz yeler Yedi ayda on bir lira ile idare
olunan aile lemeli evre Zikir dersi Edirne'de yangn Abdlhamid'
in yeni posta pullan Hayalci Baba Ferhat le irin
Ramazan geldi. Bayram yaklat. Maalar hl kmyordu. Bayram,
da, zekt ve fitremi de yzmn karas gibi zmden verdim ve u kt'a
ile terennm ettim:
Yzmn karas gibi olan kara zm,
Ondan verdimfitremi i ki gzm,
Drt buuk atar bu da hesapta gzm,
ster inan ister inanma budur szm!..
Bayramda da maa kmad. Ben ise zaten bi n yllk mflis, Mflis-
leri ise Allah korur. Refikamn maa faslndan amandaym. Merhum K-
zmpaann bir sz vard r ya:
Vkelnn can gibi kmaz oldu maalar..
Bi r ay verir ise dier ay vermee raz olmaz paralar
Parasz kald canm efendilerle beyler, paalar
Onun iin leyl nehar familyalarndan yerler maalar.
Bizim veznedar efendi olumuzdan arasra alelhesap tarikiyle birka
para alrdk. Levazmreisi Ahmet Kemal paann da o sralarda azledilip
gitmesi zerine o midi de zail oldu.
Gzlerimin maluliyeti fevkalde ziyadeleti. Sol gzm grmez. Bir
baa bir gz yeter derlerse de sa gzme de yava yava duman ve ar-
zalar zuhur etmee balad. Evden kapya giderken nme bakarak asaya
dayanarak erenlere snarak gidiyorum. Etrafmdan geen ihvan selm
verirse, gremediim cihetle selmm alamyorum. Kardan gelen tama-
miyle yanma gelmeyince tanyamyorum, Tekatlk zaman fersah ge-
mise de tekat sandnn hali malm a, aylklar verilemiyor. yle bir
niyeti faside de bulunduk ki , tekat olacam zaman bir yz li ra kadar
nakit mevcudumolsun da, stanbulda, gerek Kandillide, gerek Taka-
sapta birer ufak hanemiz var, imdilik yle bir kalabalmz da yok, aybe-
114
I bej lira kfi olduundan aybeay mezkr yz liradan beer lira alarak,
.riare. maslahat ederim, hangi vakit maa karsa alnan liradan bedel san-
koyarm.
Altm senelik derviin fasit niyetine ve kstahlk szlerine bakn ih-
van'. Ey koca kz! Cenab hakk unutup liralara gvenip bu ii yapacak-
koca budala!.. Hrsz gelip bu yz liralar alp giderse o zaman ne ya-
pacaksn?! Senin meslein akbazlktr. Byle dnyann altn ve gmn-
de ve bunlar biriktirmek sevdasnda deilsin!. Eer olmu olsaydn sene-
de bir lira keye koyarak imdi altm adet liran olurdu.
1321 senesi austosunda, muhasebeci Tahsin Beyin himmet ve del-
'.etlerile birikmi maalarm aldm. Seksen liramz oldu. Bu seksen li ra-
y maya yaptm. Refikan hanm ile Ari fi n kars gelinim Fahriye hanmn
gnllerini almak iin birer kat elbise yaptm.
Yedi ay iinde on bir lira idare olunduk. Nasl oluyor? Diyeceksiniz
Berekf ilhiye!..
u kadar arzedebilirim: Evimizin usul ve deti, le ve akam yemei
en az kap yemekten ibarettir. Karpuz, kavun ve zm hoaf eksik de-
ildir. Ara sra tatl ve brek de yaparz. Bi r ayda drt okka ya. beer
okka pirin ve eker, okka sabun ve i ki okka kahve ve buna kyas edi-
lerek sair ufak ve tefek erzakla idarei maslahat olunurduk.
ay kadar evvel refikamn ahbaplarndan bir hatun bize gelmi. Bi r
namaz rts rnei getirmi: Hac efendi mevlev eyhidir. Bu rnek
bir namaz rts iletsin. Namazda bana rtersin! Gzel olur.. Size ne
kadar yakr!.. demi. rnei brakp gitmi.
Akamkapdan geldim. Refikamhikyeyi syledi, rnek olan rts-
n gsterdi. Grdm ki Ya Hazreti Mevlna diye nak ile ilenmi..
Etrafnda drt be adet destarl sikkei erif ilenmi... Fevkalde houma
gi tti . Fakat: Bu rnein yazs di yazdr. Yarn kapda bir kdn ze-
rine gzel celi yaz ile yazdrp getireyimona gre i pli kleri ni ve tlbendi
alp gelinim Fahriye hanma iletiniz! dedim. Fahriye hanm pek gzel
nak bilir.. lemee balad.. Nihayet on be yi rmi gn de ancak bi ti rdi .
Lkin ok zahmet ekti, tvbe olmasn ama: bi r daha byle bir ey ile-
mem! dedi. Fevkalde antika bir ey oldu. Refikama hediye verdim. Kul -
lanmaa kyamyarak sandnda saklam.. Tahsin Beyin byk ivdiklerine
karlk bir hediye takdim etmek istedim.. Refikaya: Hanmcm! dedim.
Geende size hediye etmi olduum namaz rtsn Tahsin Beyin haremi-
ne takdim edelim. Bi r antika gibi oldu. ok memnun olurlar.. dedim.
Ba zerine... Emriniz zerine kemali memnuniyetle takdimederim de-
di. Mezkr namaz rtsn, bir ufak bohaya koyduk. Namazda bana
koyaca iin bana sikkei erife koymu gibi olacakt. Mevlev tarikatinde
115
ise izin olmaynca kimse bana sikke koyamaz. cazetname olsun diye bir
kada bir beyit yazarak namaz rts ile beraber takdimettik:
Du cihanda altn olmak istersen namn
Sikkesi altna gir Hazreti Mevlnn!..
Refikam ile gelinim Tahsin beyfendinin evine gidip hediyemizi ha-
nmefendiye takdim etmiler.. Fevkalde makbule gemi.. Zikir de ve-
recek olurlarsa yaparm. Ama, pek ok vermesinler., belki yapamam!. Az
bi r ey verirlerse memnun olurum dedim. Kandil tebrikine* giden refi -
kamile sylettim: imdilik her sabah sabah namazndan sonra seccade
zerinden kalkmayp gzlerini yumup huzuru kalp ile yz kere ismi cell
eksin.. Sadasn kendisi iidecek kadar karp Allah Allah Allah... yz
kere zikretsin.. Bitirince de ihls bir fatiha okuyup Mevlna Cellettin
Rumi'nin ruhuna hediye etsin!.. dedim.
1321 austosunun yirminci cumartesi gecesi, ki , clus ehryini var-
d. Saat sekizde Tophane cihetinden yangn kt. Bur de iddetli rzgr
kt. Kalcii tabir olunur mahalleden ate drt kola ayrld. Herkes
arp nn almak ve sndrmek mmkn olmad. Yangn yi rmi drt
saat devametti. Pazar gecesi saat yedi raddelerinde snd. ki saat sonra
bir mahalden yine yangmkt. Artk dehet fevkaldeydi. Refikamla be-
raber pencereden yangna cau ve gnlden tevecch edip salvaterifeye
devamettik. Bi r saat sonra snd. Herkes rahat ve huzur buldu. ki bin-
den fazla ev yanmt. Cmlesi rum ve hristiyan ve yahudi haneleri ve
kiliseleriydi .Edirne Edirne olal byle iddetli yangn grmemitir. K i -
min evi ise, yangn esnasnda i ki defa dinamit patlad. Sadas Edirneyi
tuttu. Bu yl yeni posta pullar kt. Clus devri senesinden itibaren
kullanlmaa balad. kdamda okudum: yeni pul, i lk defa olarak Bursada
Ahmet aa namna yazlm bir mektuba gie memurlar ndan Hamdi
efendi tarafndan yaptrlm. kinci mektup Edirnede mir Ari f paa
hazretlerine, nc mektup da Konyada Osman efendiye gnderilmi.
Gzlerimin maluliyetinden artk hibir i yapamyordum. Bi r istida
yazarak tekatlm istedim. Bi r hayli bekledikten sonra, 15 teriniev-
vel 1322 tarihli iradeiseniye ile ve ayda 1200 kuru maala tekat oldum.
Hubblvatan minel'iman olduu cihetle Ey gaziler yol grnd yine ga-
ri p serime!.. diyerek mevlevihnede son defa olarak sema'a gittim."
Edirnedeki ikamet konturatunn mddeti on seneymi. Yam 77 dir.
Bizimliralar torbasnn azn atm. Evvel on adedini bei bir yer-
de edip i ki adet bei bi r yerdeyi al aba hrmeti ne refikamDilber hanmn
sinei dilrbasna astm. nk bu hanmn hal ve an cennet hurilerinin
hal ve andr. stanbulda mahdumum smail efendiye Eyp sultanda bize
ucuzca bir ev tutmasn yazdm. Trbeierif civarnda istediimiz l ve
bl, katl alt odal bahesi geni, her trl meyvas ve mkemmel
116
bir de havuzu olduu halde bir ev tutuldu. Kiras ayda i ki Osmanl li ra-
syd. Fakat beni fazla methsena etmi olacaklar ki hane sahibi kira
bedelini sekiz mecidiyeye indirmi.
Perde kurdum, am'a yaktm, gsteren zll hayal!..
te azizim, perde bu dnyadr. Sem'a nuru ilhdir. Zll hayal ise
insanlardr. Cenablhakkm nuru tecelli ilhiyesinin glgesidirler. Dnya
perdesinde hayalci babann deve derisinden yaplm ve bir denek vs-
tasiyle seyir ve hareket eden tasvirleri gibidir. ocukluumda chzade-
bandaki Karagzcye Ramazanda her gece devam ederdim. Bi li rdi m ki
bunlar deve derisinden yaplm ierde bir adam. elinde bunlarn de-
neklerini tutup oynatr. Bununla beraber yine bir mnay hakikat m
lhazasiyle bakp, Ferhad ile irin oynand gece, o kadar alardm ki
ctrafmdaki ocuklar da alatrdm. Gzlerim kan anana dnerek eve
derdim. ocuktum ama. yam a.ere. yzm beereydi.
117
AK BABINDA
Deli mam ile Tamahkr Molla Haset ile Gurur Akln imlinde ak bir
divnedir Ak bir nis:n yamurudur, ylan aznda zehir, midyede inci olur.
Hikye olunur ki eski zamanda delileri Sleymaniyedeki tmarhaneye
koyup zincirlerle pencereye balarlard. Herkes gelip pencereden seyre-
derlerdi.
Telebei ulmdan bir molla bir gn delileri seyretmek iin timarhane-
ye gelir. Mehur xx imamderler bir deli vard. Kendisi hocadan olup her
naslsa mantk meselesinde cantk, mantk, mantar diyerek akln oy-
natmt.
Molla bunun penceresine gelir, mam yle mollaya bir nazar eder.
Okuduu dersten sual eder. Gzel gzel konuur. Mollann houna gider.
En sonra deli imammollaya sorar ki : Molla!. nsanlarn basma kaza ve
bellar getiren elifbada ka harftir? diye.
Mollann hi iitmedii bir sual olup ok dnr, Bulamaz. Sonra
imama rica eder: Bilemedim, ltuf ve inayet edin., Sylcyim der. mam:
Peki syliyeyim.. Lkin unutmyacana ve asla hatrndan karmyaca-
na bana emniyet ver ki syliyeyim der. Molla yemin eder. mam der
ki : nsanlarn basna kaza ve bellar getiren elifbada harftir. Bunlar
da T, Mim ve Ayndr. Ona tama derler.,, Bu pis tamadan herkesbel-
lara der!.
Molla tasdik eder ve memnun olur. Bundan sonra deli imam der ki :
Ben de vaktile senin gibi talebe idim. bi li ri m. Talebelerin paras yoktur.
u bam zerindeki kovuu grdn m? Molla evet grdm! der.
Sen benim houma gi tti n. imdi sratle ieriye gel de. o kovukta bir
kt iinde lira vardr, onu sana verdim, al molla!..
Molla hemen sratle kapdan imamn yanma girer, teekr eder Fa-
kat kovua yetiemez. Efendim, oraya nasl yetieyim! der. mam: Gel
benimomuzlarma bin.. Oraya uzanrsn der. Molla hemen imamn omuz-
larna kar amma, deli imamda mollay yakalar.
Molla arp: Aman efendim..Brakn lyorum!. diye feryada
balar.
118
mam der ki : Molla, daha imdi sana syledim.. Sen de unutmyaca-
na yemin ettin.. Ne abuk unutup tama ettin. Hi delinin ba zerindeki
kovukta lira olur mu?.. A., biare.. Deli imammollay affeder ve brakr.
Bu harf gibi harf de vardr ki Hda komun, bu pis tamaa da
benzemez. Fevkalde azim beldr, o da Ha, Sin ve Daldr. Ona Haset
ierler. Hasetten stn bir bel olmadn sununla karrm ki , eytan,
r.oiikeerin hocas iken bek hasetten ne oldu!. dem Aleyhisselma olan
hasedinden dolay cennetten kovuldu. Ebediyen lanetle anld.
Eski vakitte stanbula ecnebi sefinesi gelirse Yal kk nnde
durur, top atarm. Bi r sefine gelmi.. Top atmam... Liman reisi tara-
fndan adamgelip: .Niin top atmadn! diye sormu, Sefinenin kaptan
demi ki : Top atmadma otuz i ki zrm vardr. Birincisi barutum
yoktur!.. O adam demi ki : --Artk otuz bi ri ni sylemiye lzum kalma-
d... Onun dedii gibi. biz de haset, babnda eytan syledik. Bakalarn
lzumu yoktur azizim.
Malm olsun ki bu hasedin z ve asl, bir anadan ve babadan domu
bir kardei daha vardr ki o da elifbada olan harften ibarettir: Gayn,
r. vav ve r. Neuzbillh bu da hatr saylr bellardan birinci numa-
rada bir belyi azimdir ki insan en sonra dnyada perian ve perakende
eder, hi rette de Gayya kuyusunda kaynatr: Ona gurur derler. Bunun
harfleri dahi birer sitei remiz ve i aretti r:
Gayn. Gayya kuyusuna.
R, racimin mazhar olduuna,
yani eytanirracimin kardei olup onunla beraber harolacama.
Vay. veyl deresine.
Sonundaki r da: Eer m'min ise en son rahmetillhiyeye nail ola-
candan rallime iarettir. Deil ise eytan gibi ebediyyen racim olmasna
dellettir.
Bu gurur, esassz bir eyden, bir iltifattan insana arz olur. nsan
kmil odur ki bu gibi beyhude ve esassz olan eylere kaplmaz.
Ak kalpleri temizler. Nefis ayplarn silip sprr, cisman ve ru-
han illetlere tabip olur.
Ey bizim sevdas ok olan askmz. ad ol! Ey bizim cmle i lletleri -
mizin tabibi, bd ol!
Cisman marazlarn ekserisi ok yemekten ve. ok imekten hsl olur.
Ak olan kimse ise yemekten imekten kesilir, perhizkr olur. Ak
emraz cismaniyeye revadr. Askn bedeni ak ile zinde olup hayat bulur.
NetekimZeliha ne zaman hasta olup da Yusufu grse shhat bulurdu.
Ak olan da emraz ruhaniye, mesel ahlk reddiye ve ef'ali seyyie-
dc bulunmaz.
Akn mnasna gelince, ulemay izam lisannda, ak, fart muhab-
betse. ahde nispetle iradet taattir. Hakka nispetle kuluna, en'am mahsus
119
irade etmesidir. Muhabbet hakkn sfat kadimesidir. Asl muhabbet kul-
larna, evvel haktadr. Hakka muhabbet eylemek kulda sonra mmkn
olur.
Maukun hsn ve letafeti, kn pertevindendir. Beerde olan leta-
fet, bir bakrn stne altn svayp yaldzladklar gibidir. O yaldz gitse,
bakr meydana kar.
Ser verip sr vermemek klarn erkmndandr!
9 -10 yalarnda ocuum Mehmet Cemalin verdii Leyl ve Mecnun
kitabn okuyorum. brahi mi n cesedi evde, ruhu bahri Umman akta
yektir Allah! aryor.
Yatama girdim, uyku gzme gelmez. Harareti ak o derece galebe
eyledi ki , eve smaz oldum, Geceyars nereye gideyim?.. Tahtapo.a k-
tm. Gkte yldzlara bakp tuhaf tuhaf mane szler syledim. Byle bir
civan ocua kim olsa merhamet etmez... Ama kanunu akta, byle k
ve mauklar arasnda mitarafillh rakipler hazr ve mheyyadr. Yer y-
znde rakip kalmasa, semadan rakip suretinde melike iner. kn terbi-
ye ve ilesini ikmal ile makam malmuna eri ti rmek iin!
Aki m indinde ktan divane kimseyoktur. Ama kn an da aklla
bilinmez. Akn divaneliini tb ile tabip bilemezler. Onun iin tp kitap-
larnda maraz aka il yazlmamtr.
O ocukluk leminde, bir gn sevgilimin yanna yakn oturmutum.
Yz yze geldik. Hatt zlfleri burnuma dokundu. Burnuma gzel bir
koku geldi. Aman efendim, canm azizim, tarif edemem.. Ruhani bir acaip
koku. Aklm bamdan gi tti . 'Burnuma bir gzel koku geldi, misk ve an-
bere de benzemez, beni mest etti dedim. Bu kokunun ne olduunu yarn
sylerim buyurdu. Ertesi gn bana bir kt vermiti. zerinde u beyit
yazlyd:
Muattar etti dimam dedim, nedir bu b?
Yapt zlfne dilber dedi ki Indr.ln!..
Hemen ayaklarna kapanarak hkra hkra alamaa baladm.
Efendim, klk bir baka haldir.
yle lisan ve kalemle tarif olunmaz. Ak olanlarn gzleri daima
yaldr. Mauklar bir ey yemez, uakn cier kebabm yerler; SU imez-
ler, klarnn gzyan ierler; hibir yerde yatmazlar, mtaklarnn
gsnde uyurlar; hibir yerde gezip dolamazlar, meftunlarnn vcut
i kli mi sahralarnda dolarlar; hibir eyle elenmezler, ancak klarnn
cier paralyan ahlaryle elenirler...
Amma btn mauklar da klarnn ikrdrlar. Zira ki onlarn
120
izzeti ve erefi, kmin akile meydana kar. Eer susuzlar olmasayd,
suyun erefi kalr myd?
Ak ister ki vkf esrar bir arkada olsun. Arasra dertleerek
defi hararet ve gam etsin. Komumuz Dastan! Hseyin efendinin i ki
olu vard. Onlarla dertleirdim. Bi r gn yine onlara gitmi, yanm, ya-
klmtm. Vallah billh karde.. Biz de senin bu haline ok acyoruz.
Lkin elden ne gelir.. Ondan gnln almak iin bir aresine bak dedi-
ler. Bu sz gayri mmkndr, ancak ruhum cesetten karsa ondan el
ekerim dedim. Biz bunun ilcn sana syliyelim. Tenha da bulutu-
unuz bir gn boynuna sarlp yznden p! elediler. Ben cevabmda:
Bu i olmaz! Aka muhaliftir!.. Onu pmek benimiin adet kfr gibi-
dir!.. Birdaha sizin evinize gelmem!.. dedim. Bu ocuklar mahcup oldu-
lar. Orada durmadm. Bi r daha da yanlarna gitmedim.
Evet... Sultan ak nisan yamuru gibidir!.. Ylann azna derse
zehir olur, midyenin azna derse inci olur.
121
CENABI HAK KI RI K KALBLERDEDR
Ak- mecazi ve ak- hakiki Fehmi Efendinin bir gazeli Gzde haya, elde
sem olmaldr Erban- zevk ve salann keyfiyccr'i drt zre kurulmutur
Mevlevi'ler, Bektai'ler, Kadiri'ler, Rufai'ler, Sa'di'Ier, Bedevi'ler ve Halvcti'ler
hakknda Krk gnl i!e Mir Paann avizesi.
Ak mecazi ak hakiknin kprsdr. Ama. taharetsiz olan ne bi-
li r deryay ak ki . o deryann kenarna Cibril dahi gitmedi. Hatt Leylei
Mirata Cibril efendimize dedi ki Bundan ileri gidersembatan ayaa
yanarm!
Efedimiz de cevabnda:
Rah akta kim saknmaz cann
Ol kaan grse gerek cann.
n ezelden bana ak oldu delil.
Yanarsam yanaym ben ey Halil!
/
Buyurmulardr. ste o ocukluk amda bu fakirin gzmde peder
ve valide akraba ve taallkat ve dnya ve mafiha ve yemek ve imek ve
evime uraya buraya gidip gezmek asla yoktu. Ancak iim dm, kalbim
kalbm canann hayli ve mahadei cemaliydi. te bu demde insan bir
mridi kmile yapsa, ol saat vsl hak olacandan phe yoktur. Zira
ki kn kalbi masvadan kurtulup yalnz mauku kalmtr ki , bu perde
de aradan kaldrlnca ak hakikatin canan grnr. te bu yolda, ak
mecaziye btn tarikat ehilleri bir kere urarlar. Zira ki gidecei yolun
zerinde kurulmu korkun bir kprdr. Hatt imamlmridin ve gav-
selvslin merhum Fehmi efendimiz dahi stanbula ilk geldikleri zaman
ehzadebandan ve Di reklerarasndan geerken bir dilbere meftun olmu
ve u gazeli yazmlard:
Cemali bur almettir, elif kaddi kyamettir
Gz nna dellettir, keman ebrular medde.
Felim ol gzel gldr, gnl rde blbldr,
Visale are mkldr, Selim vezr olmazsa yedde.
Azizim, ki mi bilir, ki mi bilmez, herkesin sevdii haktr. Muhabbet
122
ve alka insanlara olur. Lkin ehevat nefsaniye cihetiyle olanlara h
smme h, ona ak mecaz denilmez.
Azizim, gzde haya, elde scha olmaldr. Haya eden gzdr. Burun,
ka, az, sakal, byk, deri haya edecek deildir. Onun iindir ki kr a-
ciamlar haya etmezler. Ama baz gzleri olanlar da hayasz olurlar, on-
larn da kalp gzleri krdr. Baz mlarn da hayalar vardr, onlarn da
kalp gzleri aktr, ite o kalp gzne basiret denilir.
Evvel bir kimse bir gzele k olur. Onun vstasiyle cezbei huda
eriip ol cemalin hliki olan zlcelle k olur.
Saniyen, bir kimse, cennet iin ve hret nimeti iin hazreti hlike
ibadet ve muhabbet eyler.
Salisen, bir kimse, hakikatte hakka k olmaz, lkin kendisini k
sanr, halka da kendisini yle gsterir.
Ak hakkn cemaline yinedir. Ask. hakkn elinde let gibidir, k-
tan zuhur eden her halin faili, hakikatte Cenabhaktrr.
Bu on sekiz bin lemde bir k ve bir mauka vardr, kusuru cmle
glgedir, k Cenabhak ve mauku Peygamberimiz Hazreti Muhammet-
tir. Buras kitaplara smaz, insann akl idrak etmez bir uzun bahistir.
Cenabhakka drt kapdan gidilir. Anasr erbaa, mezahibi erbaa. k-
tb semaviye drttr. Nikh drttr. Melikenin peygamberleri drttr.
Efendimizin halifeleri drttr. Dnyann kutuplar drttr. Daha byle
drt zerine bina olunmu eyler pek oktur. Onun iin ashab zevk ve
safann dahi baz kere keyifleri drt zerine olur. te o zaman ak ve mu-
habbet cuuhurua gelir. manm keyifler drt zerine dir! diyerek a-
tlan nara kbbei asuman nlatr azizim!
Bu keyiflerin drt eyden mrekkep olmas zahirde:
Mey ve mahbub ve maicari ve glistandr.
Btnda ise: Hafz iraznin buyurduu gibi:
Mey, ak ilh,
Mahbub evliyai kiram,
Micar, Cenab Hakkn feyzi,
Glistan da ariflerin kalbidir.
te cenneti l da bu drt zerindedir: Mey, arab tahur; mahbub,
hudann cemali, maicar malm. Glistan cevab adendir. nsan evvel
ak mecazde, sonra ak hakikide ceveln eder. nihayet fenafillh ma-
kamnda hakla baki olur.
Mevlevilerle bektailerin manevi ittihatlar vardr. Ehlinin malmu-
dur. Su szden de bir dereceye kadar malm olur:
Mevlevilerle bektailer cansz ve meysiz,
Kadirilcrlo rfailcr aksz ve tesiz,
123
Sadlcrlc bedeviler cezbesiz vc donsuz,
Halvellerle celvetiler llesiz ve smblsz olamazlar azizim.
. . . . . ^
Mnay zahirisi malmdur. Mnay iareti budur ki : Mevlevilerle
bektailer mahbub severler. Zira ki mey iin muhakkak sk lzmdr.
Sksiz mey iilmez. Mey ile ney, sk ile piyale tevemdir.
Hakikate gidersek, mridi kmil edilen feyzi Rabbani piyalesinden
arp ak n edip mesti lyakal olmaktadr. Daha ileri ve ierisine gi-
dersek, bizzat kendisidir, sk, bak sultanm.
Kadirlerin ask i nkr olunmaz. Rufailer de ate yerler. Biz arap
ieriz, onlar nr urubu ierler. Sa'd ve Bedevi sahihan ehli cezbedir.
Donar ise (mkl alyor) Dikkat etmeli remze! Halvet celvet bizzat
canann bahesinden lle ve snbl (an sen bil) devirir. Yani envai -
kfei tecelliyat rabbani ile dima maneviyesini prne'ei zevku safa
eder.
Hele Naksler..artk onlar sorma ki , onlar gze yr ve ayare gven-
meyip kafileyi bir acaip yoldan gtrrler.
Bi r tarihte stanbulda skdarda mecazibden bir zat varm, iske-
le banda durup bir paann birisi kaya binerken elindeki denek ile
srtna vurmu. O gn o pasa sadrazamolmu. Herifin dedii gibi sen bu-
radan git de islersen sadrazamol. Mehur meseledir, gz grmeyince g-
nl katlanr. Bu sahray ak ve vadii cenunda ve belda imdiye kadar
byle ne kadar gnl perianl ekilmitir. Ne are, bu yolun kanun ve
dat byledir. Bu yolun nes'e ve muhabbeti do bununla kar. Sultanm!
Bu gnl krkl ile orsa boca giderken Mir Ari f paann Edirnede
Sultanselim camiindeki avizelerine atp gnlm gibi krdmz anlata-
ym:
1318 senesi rebiylevvelinin on ikinci pazartesi gecesi, leylei vel-
deti nebevi olmasile. alelade akam namazndan sonra Mir Paa haz-
retlerini ziyarete gitmitim. Huzurlarnda evvelce gelen mi r ve zbitan
vard. erbetler geldi- iildi. Bir on dakika kadar huzurlarnda bulun-
dum. Bilmem neden, bana hi iltifat etmedi. Bu gibi gecelerde huzurla-
rna gittiimde hac efendi, yats namazn nerede ed edeceksiniz, na-
slsnz, i yi misiniz; maallah havalar da gzel gidiyor gibi iltifatlarile
gnlmz alrd. Bu sefer ufack bir iltifatta bulunmadlar. Azizim, g-
nl denilen ey geri insann iinde ise de taht idare ve hkm tasarru-
funda deildir. nsandan hari bir eydir. Gnle sz anlatmak biraz m-
kldr. Bizim koca budala gnl Mir paaya kst. Bu efkr ile yats
namazn ed iin Sultanselim camii erifine gi tti m. Orada mir paann
avizeleri vardr, Bu gibi mbarek gecelerde ispermeet mumlarile tezyin
olunup yanar. Yine ylece yakmlard. Erknharbi ye tahrirat kalemi
124
hulefasndan bizim Ak Galip Bey olumuz gelip yanma oturdular. Za-
ten kendisi vcutlu, mlehham olmasile scaktan bizar oldu, kalkp n-
mzdeki pencereyi at. Derhal oradan gzel rzgr esmee balad. Her-
kes de memnun olup rahat teneffs ederek ne gzel oldu! dediler. -
te bu rzgrn zuhuru avizenin mumlarna tesir ederek mumlar eriyip
fi ti lleri uzam, fi ti ller i ki tarafa meyletmee o canm bllr ielere a-
te vurmu. ieler balad atlamaa, at pat krlarak yere dmee.
iAcaip, nedir bu? dedim. Gnlnz Mir paa hazretlerinin avizesinin
ielerini kryor, dediler. Sustum ok istifar ettim:
Akna olmasa idi meyli
Krmaz i di anan leyli..
Meyil ve muhabbet olsun da krlan anak mlek olsun:
Dklen mey, krlan iei rendan olsun
Sultanm krklk, feriklikten iyidir. Cenab Hak buyurmutur ki
Mnkesir olan kalblerdeyim diye.
125
STANBUL ANS KLOPED S
stanbul'un: Cami, Mescit, Tekke. Trbe, Kilise, Ayazma, Ktphane, eme Sebil, Sa-
ray, Yal, Konak, K:
;
k, Han, Hamam, Tiyatro, Meyhane... Btn Yaplar, Devlet Adam,
lim, air, Sanatkr, Adam, Hekim, Muallim, Hoca, Dervi, Papaz, Kei, Meczup, Ha-
nende, Sazende, engi, Kek, Ayya, Derbeder, Pehlivan Tulumbac, Kabaday, Kumar-
baz, Hrsz, Serseri, Dilenci.. Btn hretleri, Da, Bayr, Suyu, Havas, Mesire Yerleri,
Baheleri Bostanlar ve lh... Btn Tabiat giiKellikleri ve Corafyas... Sokaklar, Mahalle-
leri, Semtleri... Yangnlar, Salgnlar. Zelzeleleri, htillleri, Cinayetleri ve Dillere Destan
olan Ak Maceralar... Halknn Devir Atlet, An'anc Giyim ve Kuam... stanbul Argosu...
stanbula Ait Resimler, iirler, Kitaplar, Romanlar Seyahatnameler... stanbula Gelmi
Yabanc hretler. .
STANBUL ANS KLOPED S : \ .
Trk tarihinin hazinesi, Trk vatannn ziyneti Trk Milletinin gzbebei olan byk
ve gzel stanbul, br mrn mahsul olan bu l ;erde, lyk olduu ihtimam ile mtala
edilmektedir.
STANBUL ANS KLOPED S :
Yer. yznde hi bir ehre nasib olmam bir eserdir. Alfabe sras ile 250 bin madde-
lik metni ve ihtiva ettii binlerce resim, kroki, pln ve harite ile bu azametli ehir kt
her eyden evvel byk beldenin zerindeki Trk damgasn belirtir.
STANBUL ANS KLOPED S :
stanbul tarihinin hazinesi, bir ktphaeiin ziyneti her stanbullunun ve stanbnlu
seven vatandan almas gereken bir eserdir.
STANBUL ANS KLOPED S :
Hem onbe gnde, fasikller halinde yaynlanmaktadr. DRDNC CLD KASIM
1960 DA TAMAMLANMITIR. Z harfine kadar hazr olan bu muazzam eserin, mteakip
her dokuz ayda bir cildi verilmi olacaktr.
ABONE ARTLARI :
Abone bedeli, 15 fasikl zerinden 50 - l iradr.
ret menl er
Devlet memurl ar
ktisad devlet t eekkl l eri memurl ar
Banka ve sigorta irketl eri memurl ar ve bu messesel erden t ekat olanlar
Abone bedelini taksitle deyebil irl er.
Bir fasikti 350 kurun
inde gecen vak'alar, eski saray hayat ve tekilt ile beraber adm adm, ke ke
T OPKAPI SARAYI
Reat Ekrem Kou'nun bu mhim eseri kt. Kitaplardan araynz.
Reat Ekrem Kou ve Mehmet Al i Akbay
STANBUL ANSKLOPEDS ve Neriyat Kollektif irketi
Mhrdarzade Han Kat: 3, No. 315 - SRKEC