VAHDETTN, DZMECE NEMRUT MUSTAFA PAA

MAHKEMELERNDEN IKAN TRKLERN DAM

KARARLARINI SUSUZ OLDUKLARINI BLE BLE MZALADI.
VAHDETTNN DAHA GALN BAINDA DKLMESNE SEBEP
OLDUU TRK KANI ZNT VERECEK KADAR OKTUR

ATATRKN SAMSUNA IKII

BLM-14
Bu srada Nemrut Mustafa Divannda Trklerin idam
devam etmekte 6 NSAN 1919'da ngiliz Yksek Komiseri
Caltrope "BTN TRKLER'N DAMINDAN" sz
etmektedir.
Damat Ferit, 30 Mart 1919 da Amiral Calthorpe'a verdii
projenin 8 Eyll'de abuklatrlmasn Amiral Webb'den
istemi bunun zerine "ngiltere murahhaslariyle Sadrazam
Damad Ferit Paa arasnda 12 Eyll 1919 tarihinde gizli bir
anlama yaplmtr. Anlama metni udur:
1-ngiltere hkmeti kendi mandas altnda Trkiye'nin
tamaml ile istiklalini deruhte eder.
2-stanbul hilafet ve saltanat makarri kalacak ve Boazlar
ngiltere'nin murakabe ve kontrolne tabi tutulacaktr.
3-Trkiye, mstakil bir Krdistan kurulmasna mmanaat
etmeyecektir.
4-Bunlara karlk Trkiye, ngiltere'nin Suriye ve
Elceziredeki hakimiyetini gerektiinde fili yardmyla temin
etmeyi ve hilafete ait manevi kudret ve selahiyetini, ngiltere
lehine gerek Suriye havalisi ve gerekse Mslmanlarn yaad
dier ksmlarda istimali taahht eder.
5- Mili cereyanlarn nne geebilmek iin Trkiye'de
kurulacak yar meruti idareye kar vuku bulacak tepkileri
ngiltere hkmeti yattrmak zere, zabta kuvveti tahsis
edecektir.
6- Trkiye; Msr ve Kbrs zerindeki btn haklarndan
feragat ederek, hususi ve yar resmi mahiyeti haiz olan ngiltere
hkmeti, konferansta Trk murahhaslarnn bu yoldaki
isteklerini kabul ettirmee eilimli olarak, bunun yerine

getirilmesini zerine alacaktr.

7- Sulh artlarnn kararlatrlmasndan sonra zat ahane
(Padiah) drdnc maddedeki hususlar geniletmek iin
ngiltere hkmetiyle ayrca bir mukavele teait edecektir. Bu
mukavelenin hkmleri de gizli tutulacaktr.
bu anlama iki nsha olarak tanzim ve akteden taraflarca
teati ve kabul edilmitir.(Feridun Kandemir, Padiahn ngilizlerle Gizli
Anlamas, Mustafa Kemal Arkadalar ve Karsndakiler, Yakn Tarihimiz Yaynlar,
Ercan Matbaas, 1964, s. 137)

Vahidettin Damat Ferid ikilisi bunun zerine 1919 yl

Austos'unda "ngiliz Muhibleri cemiyetini" kurdurur.
Osmanl mparatorluu'nu paralayan harp ii anlamalarnn
uygulanmasn nlemek amacyla da Babli, devlet ve milleti
"ngiliz himayesi" altna koymaa alr.
Vahidettin Kuvay Milliyeye at savata ngilizlerle
birlikte hareket etmi, hatta onlarn karlarn onlardan daha
fazla savunur hale gelmi, zaman zaman onlardan daha fazla
yararlanmak iin kendini ve saltanat kk drc
hareketlerde bulunmutur.
lkesi igale uram amirallerin nnde be kelime
kendisini kk dren laubali szler sarf ettikten sonra
"enemin dkln balayn" diyecek kadar acz ve
zavall bir padiahtr. lkenin bakenti stanbul haksz yere
igal edilirken o ngiliz amirale sevgi ve sayglarn iletiyor ve
grme yollar aryordu. Krt Mustafa divanlarnda Trk
ocuklar onun gznn nnde susuz gnahsz yere idam
edilir, btn Anadolu kan alarken o Damat Ferit gibi
devirme, Trk dman bir ahlaksz, akl ve izan sahibi
yneticilerin tm itirazlarna ramen sadrazam yapyordu.
Nice askersivil vatansever, igal ordusu tarafndan tutuklanr
topluca Malta adasna srlrken Vahidettin seyrediyordu.

21 Aralk'ta Padiah, Meclisi Mebusan' 4 ay sonra yeni bir

seim yaplmak zere feshetti. Tevfik Paa kabinesi'ne ise
tekrar grev verdi. Ermeni srgnnn hesabn gden tilf
devletleri nce Enver, Talat, Cemal, Nazm, Bahattin, akir ve
Bedir olmak zere bir yediler listesi hazrlar ve 10 ubat 1919
gn bunlarn teslim edilmesini Almanya'dan ister. Curzon'un
"Siyasal nem tayanlarn en bykleri" dedii "Yediler'i"
Almanya teslim etmeyerek onurlu bir tutum izledi.
Halbuki sra bunlarn altndaki sava sulularnn
cezalandrlmasna gelince durum deiiverdi.
ngilizler, Ferit Paa'ya "Trk sava sulular"na ilikin liste
vermiler, bunlarn tutuklanmalarn istemilerdi. Hem kendi,
hem de Padiah adna ngilizlere ballk bildiren hain Ferit
Paa, 21 Kiiyi tutuklayarak gze girmeye almt.
Tutuklananlar arasnda Eski Sadrazam Sait Halim Paa,
eyhlislam Musa Kazm Efendi, Ali Fethi Okyar, Ali Mnif,
Hasan Fehmi yer almt. Savaa giriirken Cihat fetvas veren
eyhlislam rgpl Hayri Efendi yatandan
kaldrlamayacak kadar ar hasta olduu iin evinde gz
altna alnmt. 23 Ocak'tan 20 Nisan'a kadar ngilizler,
Franszlar ve Amerikallar taratndan hkmete verilen kara
listedeki ittihat sulu says 233' bulmutu.
ngilizler sulu saydklar Osmanl vatandalarnn isimlerini
iine alan ve kara liste denilen bir listeyi, ErmeniRum ubesi
ile birlikte hazrlam ve hkmete teslim etmilerdi. Bir
nceki ynetimde grevli olmaktan baka hi bir suu
bulunmayan ou gnahsz devlet adam, Osmanl
Padiah'nn destei ve hkmetin giriimiyle tutuklanmt.
Tutuklananlar arasnda Ziya Gkalp, Hseyin Cahit Yaln,
smail Canbulat, Tevfik Rt Aras gibi isimler de vard. 30
Ocak'ta balayan bu tutuklamalarn says ubat, aynn
ortalarnda 100' gemiti.

 bu kadarla bitmez. Ermeni ve Rumlar'a kt davrand

ne srlen Vali ve kaymakamlar ile Ermeni ve Rum
mallarna el koyduu iddia edilen masum Trk grevlileri,
ngilizlerin isteiyle kurulan harp divanlarnda
cezalandrlmak istenir. Nitekim srgne gnderilen,
Ermenilere kt davrand iddia edilen Boazlyan
Kaymakam' Keml, Nisan 1919 da idama mahkum edilir 10
Nisan 1919 da aslr. Tamamyla dzmece ahit ve ifdelerle
adeta katledilen bu gnahsz yiit vatan evldnn aslmas,
btn yurtta mill bir matem olarak kabul edilir. 20
Temmuz'da yine ayn ekilde Bayburt Kaymakam Nusret Bey
idama mahkum edilir. Durum btn yurtta znt ile
karlanr, ancak 5 Austos'ta aslmasna kimse engel olamaz.

Padiah Nusret Beyin susuz olduunu anlar nce

grmeden aslmasn istemez ancak ve hikmetse birden
imzalar ve Nusret Bey aslr. Nusret Bey'in idam ncesi yiite
syledii szler btn yurtta yanklanr.

Btn yurtta mahkemeler kurulur. Artk dman en acmasz

bir ekilde diini gstermeye balamtr.
Mahkeme heyetinin bana nce Hayret Paa, sonra da Krt

(Nemrut) Mustafa denilen mehur bir maceraperest getirildi.

Artk ortalk kasp kavruluyor, bu memleketin susuz,
gnahsz vatan millet uruna kann dkm, senelerce cephe
cephe koturmu kymetli evltlar ttihat denilerek bu
mahkemece toplanyor; uydurma sularla idam ediliyordu.
Mahkemelerde sank olarak hep ayn yalanc ahitler
bulunuyor, bu ahitleri ise genelde ermeni cemati ve kiliseleri
buluyordu. Bu memleketteki vatanperverleri bir yandan
ngilizler, bir yandan da Nemrut Krt Mustafa
cezalandryordu.

Eski Valilerden Sabit Bey ile Cemal Azmi Bey, 6 Ocak 1919
gn hkmete mahkemeye sevk edildiler. Diyarbakr valisi
ve lk ttihtlardan olan Dr. Reit, stanbul'da tutuklanp
"Bekiraa" blne konulmutu. Ocak ortalarnda da
Diyarbakr Mebuslar Fevzi ve Zlf Beyler,
Ermenileri ldrttkleri ve dou airetlerini ngilizler
aleyhine kkrttklar iddiasyla tutuklanmlard.
Bu tutuklamalar srerken Vali Dr. Reit, hapishaneden

kamay baarmt. Bu durumun ttihtlar arasnda bir

dayanma ve bakaldrma meydana getirmesinden ekinen
ngiliz Generali Caltrope ve hkmet yetkilileri youn bir
ttiht avna girimilerdi. Takip'ler Ermeniler'in de
katlmyla olanca hzyla srm; Reit Galip, bu duruma
dayanamyarak 6 ubat 1919 tarihinde intihar ederek
yaamna son vermitir.
Vahidettin, hi gerei yokken, ngiliz Sevenler Dernei'nin bir
numaral yesi olmutur. Byk bir yanlgyla ngilizlerin
kendisine yardm edeceklerini, Onlara iyi davranmakla tahtn
tacn kurtaracan sanmtr.

STANBUL BASINI STKLAL SAVAINDA DA

BRLKLERN ELNDEYD
stanbul'da ve Anadolu'da igal altndaki blgelerde, ngiltere
ve Fransa'nn hizmetinde yayn organlar trer. Bu basn olanca
gcyle, millyetiler aleyhindeki kampanyaya katlr. Birka
rnek, basndaki Mustafa Kemal dmanln gstermeye
yeterlidir :

Yalanc millyet dvs, ser-i erif'e aykrdr. Ali Kemal,

Peyam- Sabah, 11 Nisan 1920
Katli vciptir fetvas zerine: Mustafa Kemal, lyk olduu
cezay grd. Alemdar, 15 Nisan 1920
Sultan Vahdettin, Mustafa Kemal'i kovarak adam etti. Ferda,
16 Nisan 1920
Yalnz Franszlar Trklerin dostudur. Ferda, 20 Nisan 1920
ngiltere'ye olan muhabbetimize, Amerika'ya olan saygmz
halel getirmez. Trke stanbul, 16 Aralk 1918
Mustafa Kemal ne yapt? syan Peyam- Sabah, 2 Agustos 1919
Mustafa Kemal Paa, Anadolu'da bir mill hareket yaratmaya
alyor. Bu ne ocuka bir hayaldir! Btn cihann kuvvetine
kar... Savatan ezilmi olan zavall Anadolu'nun gc ile... Kafa
tutmasnn ne hkm olabilir? Anadolu'da ne kalmtr, ne var ki,
mukavemet tekili kabil olsun. Renin, 11 Ekim 1919
Idam, idam, idam! Mustafa Kemal cezasn bulacak! Ali
Kemal, Peyam- Sabah, 25 Nisan 1920
Anadolu, Kemalistlerden temizlenecektir. Alemdar, 29 Nisan
1920
Kzl tehlike! Aksz, 22 Subat 1920
Mill hareket boa gitmeye mahkmdur. Sait Molla, Peyam-
Sabah, 1 Mays 1920
Mustafa Kemal'in maskaralklar Ali Kemal, Peyam- Sabah; 7
Mays 1920
Rfat'n fetva-y delaliye'si (Atatrk'n Ankara Mfts Rfat'a
hazrlatt kar fetva. Deccal, kyamet gn ortaya kacak olan
yalanc ve zararl yaratk, yalanc mesih. Alemdar, 11 Mays 1920
Mustafa Kemal ve hempalarnn idam Peyam- Sabah, 13
Mays 1920
Byk Millet Meclisi, kk heriflerin eseridir. Peyam- Sabah,
13 Mays 1920
te bu fetvalar, basn kampanyalar, din, mezhep ve rk
ayrlklarn krkleme, Halife ordular kullanma vb. gibi ok
esitli metodlarla, ngiltere, Padiah ve Damat Ferit Hkmeti
ile tam ibirlii hlinde, Anadolu'da geni apta bir kar kargaa
hareketi balatr. erkezlikten, Krtlkten, mezhep
ayrlklarndan yararlanarak bir i sava krkler. Ama,

Millyeti hareketi ezmek; fakat ayn zamanda da ngilizlerin

yaamsal nem verdikleri boazlar blgesini, millyetilerin ve
hatta millyetilerle birlikte saylan Boleviklerin tehdidinden
kurtarmaktr.
VAHDETTN DNEM BRLKLERDEN BAZILARI
stanbulda mtarekeden itibaren iki cins hkmet tipi
olmutur. Bunlardan birincisi, Damat Ferit bakanl altnda
kurulan hkmetlerdir. Bunlar, tilaf Devletlerine kar ne
pahasna olursa olsun tam bir teslimiyet fikrini temsil
etmilerdir. kinci tip hkmetler de Tevfik Paann bakanlk
ettii hkmetlerdir. Bunlar, Anadolu direniinden yana
olduklarn sylemekle birlikte, icraatlarnda bunu grmek
mmkn olmamtr.
ngilizlere snma fikri, aydnlar arasnda da yaygndr.
Mesel Yahya Kemal Beyatl bile, Bari ngilizler vatanmz
toptan alsalar da Msr gibi olsak der.
Abdullah Cevdet ve Ali Keml ise, aka ngiliz mandas
isterler. Ali Keml, 7 Austos 1919 tarihli Sabah Gazetesinde,
Trkiye ve mandaterlik balkl yazsnda mandal tek
kurtulu aresi olarak savunan yazsn yle bitirir:
Trklerin artk o serserilerin kkrtmalarna kaplarak
felket ve belalarmz hazrlayan o bilinen servenlere
atlmayacaklarna inandrmak iin ynetim ilerimizin yeniden
dzenlenmesini ngilizlere brakmalar; baka bir deyile, belli
bir sre iin ngilizlerin siyasal deil fakat, ynetimsel
gdmn kabul eylemekle mmkndr. Bu sayede ngilizler
polisimizi, adliyemizi, maliyemizi, bayndrlk ilerimizi yeniden
dzenleyecekler ve Trkler de gelecein kaygsndan uzak
kalarak yaradltan gelen yeteneklerini gelitirmeyi
baaracaklardr.

Osmanl aydnlar Mustafa Kemlin ngilizlere kar tavr

almamasn isterken ktidardaki Hrriyet tilf Partisi, alenen
ibirlikilii savunmaktadr. tilf Partisinin ngilizlerle birlikte
organize ettii ngiliz Sevenler Derneinin himayecilik
hususundaki gayretleri, ngilizlerden fazla idi. ngiliz Sevenler
Dernei, ngilterenin Amerika ve Fransa ile birlikte zmire
Yunan karma karar ald gn ngilizlerin Hrriyet ve tilaf
Partisiyle yapt ibirlii sonucu kurulmutur.
Dernein n planda gelen kiileri arasnda ngiltere
Batercman Ryan, stihbarat General Dedes, Rahip Frew,
Damat Ferit, Ali Kemal, Adil, Mehmet Ali, Hoca Vasfi, Sait Molla
kurucu yeler olarak grlmektedir.
Hrriyet ve tilaf Partisi mensuplar, (szde)eriat hkmleri
ile yrtlecek bir dzenden yana olduklarn ve her trl
millyeti akma kar olduklarn beyan etmekte, Krt, Ermeni,
Rum, Arnavut vesair aznlklarn haklarn korumay birinci
grev olarak ele almakta iken, bata Trklk akm olmak
zere Trk millyetilii hareketlerini iddetle
cezalandrmlardr.nk bunlar kan bozuk, gayri Trk,
dnme, devirme, mason ve bu milletin zne kar ibirliki
vatan hainleridir.
Vahdettin ise bu partinin manevi lideridir. Parti Bakan Albay
Sadk, ngilizlerin cretli adam gibi almaktadr. Damat Ferit,
partinin gerek lideridir.
eyhlislm Mustafa Sabri Efendi, partinin kurucularndandr.
Sadrazam vekili iken Ali Galipi, Mustafa Kemli astrmak iin
Krt airetlerini ayaklandrmakla grevlendiren odur. Kuvay--i
Millyecilerin katli vaciptir fetvasn yazan ve fetvann altna
Drrizade Efendi imzasn atan odur. Krdistan Dernei ile
vatann paralanmasna yol aacak bir anlamay, parti
merkezinde imzalayan da odur.

Partinin ileri gelenlerinden Rasputin lakpl eyh Zeynelabidin,

Konya ayaklanmasnn dzenleyicisidir. Yozgat isyann,
Hrriyet ve tilaf Partisi Bakan apanolu Edip Bey
yrtmtr. Bursa Bakan Aziz Nuri de i ayaklanmalarn
mimarlarndandr. Yine partinin ileri gelenlerinden Seyit
Abdlkadir, Krt Derneinin bakandr ve ngilizlerle ibirlii
halindedir. ngiliz Sevenler Derneinin bata gelen kiisi Sait
Molla, belgelerle aklanm bir ngiliz casusudur.
Ama Trk Devletinin kurulmamas ve Trklerin
Anadoludan tecritidir. Bu nedenle bu gz dnm vatan
hainleri, Yunanllarla dahi ibirliklerine girerek Anadolu
Dernei ad altnda, Yunan Severler Dernekleri kurmulardr.
Hrriyet-i tilaflar bununla da kalmam, ngiliz belgelerinde
de grld ekliyle, 76 imzal bir bildiri vererek, Mustafa
Keml kuvvetlerinin Anadoludan temizlenmesini istemilerdir.
Bu talihsiz bildiride Hoca Vasfi Efendi, Rza Tevfik ve birok
tannm simann imzas vardr.
Kurtulu Savana kar gelenlerin banda Osmanl Padiah
Vahidettin gelir. Fransa ikinci dnya sava biter bitmez, igal
altndaki Fransann Dileri Bakan Blavali, Almanlarla
ibirlii yapt iin kuruna dizdirmitir. Dnemin Devlet
Bakan Mareal Petaini bile 1. Dnya savann milli
kahramanlarndan olmasna ramen ayn sebeble mr boyu
hapse mahkum etmi, lene kadar hapiste tutmutur.
Kukla veya ibirliki hkmetler ve bunlarn yneticileri tarih
boyunca hain olarak kabul edilmitir. Gerek Vahidettin, gerek
Damat Ferid gerekse Hrriyet--i tilaf partisi mensuplar
ngilizlerle ibirliine girmiler, Anadoludaki Trk
mukavemetine kar ngilizlerle birlikte hareket etmiler bazen
onlar bile artacak iler yaparak kraldan fazla kralc
kesilmilerdir.

TANER NAL