ATATRKN SAMSUNA IKII

BLM-15
VAHDETTN TRK MLLETNN KANINI DKMTR..
Srekli bir Vahidettini koruma mekanizmam alor. Sayn
Ecevit bile lmeden nce Vahidettin ile ilgili olarak Ceviz
kabuunda programa katld ve Tevfik Paann Kuvvaclara
kar olmadn ilan ettiini bu durumun Vahdettinin
Anadoludaki milliyeti harekete bir destek anlamn tadn
syledi. Tabii ki karsnda cevap verecek kimse olmad ve
olduka ksk bir ses tonu ile konutuu ve olumlu bir portre
izdii iin Atatrkn davranlarn bir anlamda fevri olarak
gstermeyi baard.
Dorudur Tevfik Paa bir gazeteye, Kuva-y Milliyeciler her
zaman Padiaha ballklarn ilan etmekten geri durmadklarna
gre, asi saylamayacaklarn, lkeyi savunduklarn, bunlara
kar asker gndermenin, insann kendi ev halkn ldrmesi gibi
olduunu aklayacaktr.
Halbuki fetvalarn ilanndan drt ay sonra, 19 Austos
1920de, yani oluk gibi kan dkldkten Padiah kuvvetleri
yenildikten sonra.( S.Akin, stanbul Hkmetleri, s.505)
Dier bir anlatmla Tevfik Paann sarf ettii bu szler
Vahdettin ve stanbul hkmetinin yapaca her eyi yaptktan
oluk gibi Trk kan akttktan yenildikten ve artk yapacak bir
eyleri kalmadktan, yani aresiz kaldktan sonra sylenmiti ve
hibir kymeti harbiyesi kalmamt.
Sayn Ecevitin bunu bilmemesi mmkn deildir ancak
Vahdettini savunmak Atatrkn ise icraatlarn hissi veya
yanl gstermek istemektedir. Bu arada ei Rahan hanm sze
karm ve Ecevit ok yumuak insandr. yidir gibi bir takm
laflar etmitir. Halbuki biz Ecevitin ne kadar yumuak bir insan
olduunu(!) 12 Eyll ncesi dehetle dinlediimiz ifadeleri
nedeniyle ok iyi bilenlerdeniz..
16 ubat 1920de balayan ve hala sren un ikinci ayaklanmas

daha bastrlmamken, 13 Nisanda aniden ortaya kan Dzce

ayaklanmas, hzla douya doru yaylarak Anakaray yutacak
bir hal almt. Dzce ayaklanmas, Ankara meclisinin 12 gn
nce 11 Nisan 1920 gn, padiahn, eyhlislam Drrizade
Abdulah eliyle yaynlad o mehur fetva ile balamt denebilir.
Nitekim Damat Ferit, eyhlislam Haydarizade brahim Efendi
den Padiah adna Kuvvaclarn idam ve onlara katlanlarn
ldrlmesi iin fetva ister.
Haydarizade brahim Efendi istenilen fetvay vermemek iin
istifa edip erefle kesine ekilir. Vahdettin, bu tavr karsnda,
yle bir durup vicdann yoklayaca yerde, vakit geirmeden
istenilen nitelikte fetva verecek bir adam aramaya konulmu.
Sonunda Drrizade Abdullah bulunmu ve VAHDETTN BU
FETVALARI MZALAMA KARILIINDA DRRZADEY
EYHLSLAMLIA GETRMTR..
10 nisan 1920de, eyhlislam istenilen Fetvay verir.
Hkmetin bildirisi ile datlan ve Kuvay Milliyecilerin
Kuvay baye (ekiya kuvvetleri) olarak adlandrld
fetvada, Mustafa Kemal ve yandalarnn yaptklar ktlkler
tek tek sralandktan sonra soruluyordu.
BNLERCE KNN CANINA MAL OLAN VATAN
SAVUNMASINI ZORA SOKAN FETVALAR
Sultan Vahidettinin bir Hatt- Hmayunu ve hkmetin bir
bildirisi ile birlikte 10 Nisan 1920 gn hazrlanp 11 Nisan
gnnden itibaren datlan ve eyhlislamn imzasn tayan
Fetvay-i erife aynen yledir(Sabahattin Selek, Anadolu htilali,
Burak Yaynevi, 4. Bask, stanbul Matbaas, 1968, s.80.)

Dnya nizamnn sebebi olan slam halifesi (Yce Tanr onun

hilafetini kyamet gnne kadar srdrsn) hazretlerinin
idaresi altnda bulunan slam beldelerinde baz erir ahslar
aralarnda birleip ve kendilerine reisler seerek padiahn sadk
tebasn hileler ve tezvirler ile kandrmaa ve yoldan karmaa,
padiahn yksek emirleri olmadan ahaliden asker toplamaa

kalkp, grnte askeri iae ve tehiz bahanesiyle ve gerekte

mal toplama sevdasyla kutsal eriata ve padiahn emirleirne
aykr olarak bir takm slaam ve vergiler kesip, eitli bask ve
ikencelerle halkn mallarn ve eyalarn yamalamak ve bu
yoldan Tanrnn kullarna zulmedegelmee ve sular ilemee,
memlekeitn baz kyleri ve blgelerine hcum ile tahrip, yerle
bir etmek, padiahn sadk tebalarndan nice masum kimseleri
katl ve masum kanlarn dktkleri, mminlerin emiri olan
padiah emrinde bulunan baz dini, askeri ve mlki memurlar
kendi balarna azil ve kendi hempalarn tayin, hilafet merkezi
ile memleketin ulatrma ve haberleme yollarn kesmek,
devlete gnderilen emirlerin yaplasn yasaklamak, hkmet
merkezini dier blgelerden ayrmak suretiyle halifelik
otoritesini krmak ve zayflatmak maksadyla yksek halifelik
makamna ihanet etmek suretiyle imama (padiaha) itaatten
dar dmekle, Devleti aliyenin nizam ve dzenlerini,
memleketin asayiini bozmak iin yalanlar yaymak ile halk
fitneye sevke sebep ve fesada gayret etmekte olduklar
aklanm ve gereklemiolan ad geen reisleri ile avaneleri ve
onlara bal olan kimseler ekya mertebesinde bulunup,
dalmalar hakknda gnderilmi bulunan yksek emirlerden
sonrah ala inad ve fesatlarnda direnirler ise ad geen
kimselerin ktlklerinden memleketi temizlemek ve
zararlarndan halk kurtarmak vacip olup Fe-katil elleti tebga
hatta tefaa ila emerillah ayeti kerimesi gereince katileri ve
gerekirse kitle halinde ldrlmeleri meru ve farz olur mu?
Beyan buyrula.
Cevab budur: Gerei Tanr bilir ki, olur.
Drri Zade Es-Seyyid Abdullah
Tarafndan yazld
Bylece padiahn lkesinde sava kudretleri bulunan
Mslmanlarn adil halifemiz ve imammz Sultan Mehmet
Vahidettin Han Hazretlerinin evresi etrafndan toplanp
bunlarla arpmak iin yaplan davet ve emirlerine koup, ad
geen ekiyalar ile savalar vacip olur mu? Beyan buyrula.
Cevab budur : Gerei Tanr bilir ki, olur.
Drri Zade Es-Seyyid Abdullah
Tarafndan yazld

Bu suretle Halife hazretleri tarafndan ad geen ekiyalar

ile arpmak iin tayin olunan askerler arpmaktan kanr ve
firar eylerlerse byk gnaha girip ve asi olup, dnyada iddetle
cezaya ve ahirette ackl azaplara hak kazanm olurlar m?
Beyanla buyrula
Cevab budur: Gerei Tanr bilir ki olurlar.
Drri Zade Es-Seyyid Abdullah
Tarafndan yazld
Bu suretle halifenin askerlerinden olup da ekiyalar
katledenler gazi ve ekiyalar tarafndan katlolunanlar ehit ve
efaata nail olurlar m? Beyan buyrula.
Cevab budur: Gerei Tanr bilir ki olurlar.
Drri Zade Es-Seyyid Abdullah
Tarafndan yazld
Bui suretle ekiyalar ile muharebe hakknda karlm olan
padiahn emirlerine itaat etmeyen Mslmanlar asi ve eren
cezalandrlmaya hak kazanm olurlar m? Beyan buyrula.
Cevab budur : Gerei Tanr bilir ki olurlar.
Drri Zade Es-Seyyid Abdullah
Tarafndan yazld

Fetva budur. Bu fetva neticesinde Anadolu da byk isyanlar

km, bir yandan ngilizler dier yandan Yunan kuvvetleri ile
savamak zorunda kalan Kuvay- Milliye yi temsil eden bir avu
asker ve dmana vatan topraklarn inetmemekte kararl
kahraman vatan evlatlar halkn isyanlar ile kar karya
kalmtr. Bunun Fetvalarn neticesinde oluk gibi Trk kan
akmtr. Bu Fetvalarn ba sorumlusu Vahidetindir.
Bu Fetva, ngiliz uaklarnca btn yurt semalarndan datlr.
ngiliz zrhllar, uzak mesafelere gtrr; datm iine bizzat
ngiliz subaylar da katlr.
Vahdettinciler dklen Trk kanlarnn hesabn vermemek iin
Padiahn, Kuva-y Milliyeciler aleyhindeki bu fetva ile hibir
alakas yoktur diyorlar.
Nasl ilgisi olacakt ki? Fetvalar kendi yazp imzalayacak
deildi ya! mzalayaca anlalan adam bulmu fetva
makamna atam ite. (Turgut zakman Vahidettin M.Kemal ve Milli Mcadele)
Tarih nnde, bunun hi vebali, gnah, sorumluluu yok mu
Peygamber Efendimiz diyorki: sizin atee atlmaya en
cretkrnz, fetvaya en ziyade cret gstereninizdir. (mer Nasuhi
Bilmen, Byk slam lmihali, s.39)

stanbul, Fetvalarn Anadoluda destek bulmas iin her trl

ibirliine girmi bylece eitli yrelerde Kuvay- Milli
Aleyhinde faaliyetler balamtr.
syanclar, ya cahil, ya meczup, ya dpedz haindir. Ksacas, ne
bilgileri itihat sahibi olacak dzeydedir, ne de davranlar bir
itihata dayandrlabilecek niteliktedir.
Birka rnek:Deliba Mehmetin tellal yle barr:
Halifenin mttefiki olan ngilizler Pnrbana doru
geliyorlar! onlarla birlik olup Kuva--y Milliyecileri
yeneceiz! (evki Yazman, stiklal Sava Nasl Oldu, s.69)

Gerede isyan nclerinden Divitli Eref Hoca da der ki:

Byk savata, dier devletlerle birlik olduumuz halde
malup olduk. imdi de tek bamza ngilizlere meydan
okuyoruz. Bu en byk kfrdr. (Geredede isyanclarn eline den
Dr.Fuat Umaydan aktaran R.zkk, Dzce--Bolu syanlar, s.253)

Konya halkn kkrtmaya alanlar da halka derler ki:

Kim milliyetilerle birlikte Yunana kar giderse, eran
kfirdir (S.Tansel, Mondrostan Mudanyaya, 3.c., s.127)
Cami kaplarna yle yaftalar yaptrlr.
(M.Kemalin) arkasna dmek ve emrine itaat etmek, eran
kfrdr. Kars bo der! (D.Arkolu, Hatralarm, s.195)
syanc eyh Eref yle der:
Ben sahib--i eriatm, Allah tarafndan gnderildim, btn
kainatla harp edeceim... Btn ulema, asker ve memurlar dinsiz
ve kfirdir! (evresindekilerden bazlarn da eshab-- kiramn adlaryla arr)
Ayn gn D. Ferid'in "yalanc milliyet dvasiyle ahs
ihtiraslarna vatan ve milleti feda edenlere" kar beyannamesi
yaynlanr (Tevfik Bykolu II s.85) Anzarvura Paa rtbesi verilir.
11 Nisan gnnden beri telgraflarla, yazl bildirilerle, Peyam-
Sabah gibi ibirliki gazetelerle ve her trl habercilerle, hatta
Yunan uaklar, ngiliz irtibat subaylar, kuryeler, yabanc banka
ubeleri eliyle ve srarla bu fetvalar masum Anadolu insannn
eline ulatrlmaktayd.
Bu sralarda Marmara gneyinde byk bir blgeyi iki aydr
elinde tutan ve Bursa ile Balkesire yrmeye hazrklanan
Anzavur da ayn maksat uruna arpmaktayd.

stanbuldan bu maksat iin gnderilmi baz kimselerin de

kkrtmasyla, hilafetin ve saltanatn yklacan ve dinin elden
gideceini dnen temiz ve saf kimselerin, Mustafa Kemal
hareketine kar cephe allarnnda rol vard.
te btn bunlarn etkisiyle, pepee gelen savalarn yangn
yerine evirdii Anadolunun yorgun ve umutsuz insan,
okutulmam, uyandrlmam kyls ayaa kalkmt. Ahali
ve padiah nerede ise biz de oradayz diyordu, stanbulun
ve padiahn emirlerini dinlemeyen Ankaray biz de
dinlemeyiz diyordu. Padiahmzn ferman olmadan
evlatlarmz askere vermeyiz diyordu (Belge ve bilgileri
incelediimizde Kuvay- Milliye hakkndaki tezviratlarn daha vahim,haksz mesnetsiz
ve irkin bir ekilde olduunu zlerek gryoruz.) Niticede isyanlar balad.

Trk kan gereksiz yere oluk oluk akt.

Kutsal Fetvalar byk bir gerginlie sebep oldu. Ankarada

Millet meclisinin almasndan 10 gn nce, silahl veya

silahsz drt bin insan ite bu sloganlarla Dzceyi ibasyor,
askerin silahn alp baz subaylar ldrerek ileyi ele
geiriyordu. erkez ve Abaza isyan haline dnen isyann
liderleri Safer, Vahab, Kobey, Maan Ali gibi erkez ve Abaza
beylerinin
Not : Kafkasyada yaayan erkezlerin n atalar Kimmerlerdir.
Kimmerler bir baka yazmzda daha geni bir biimde anlatacamz gibi
Sakalarn bir koludur ve Trktir. Aslen Trk olan ancak erkezlerin
1834de Ruslarla yaplan savata yurtlar istilaya uraynca, Anadoluya
g ederler ve ounlukla Marmara gney ve dousu blgesine
yerletilirler erkezlerin devaml olarak Saraya kz vermek suretiyle
Sarayla bir akraba balklar oluur.
1864te eyh amilin yenilgisi ile erkez gleri daha da hz hz
kazanmt. erkezlerden sonra Yine Trk boylarna mensup Kafkasyal
gmenler bu sralarda Anadoluya gelmilerdir. Bat Anadolu ve
Marmara blgesindeki 17 erkez kabilesi temsilcileri, Sakarya
Savandan sonra 24 Ekim 1921de bir bildiri yaynlayarak, tilaf
Devletlerinden bamsz bir erkez devleti kurulmasn istemilerdir.
Bununla beraber, Milli Mcadele yanls birok erkezin bulunduu ve
bamszlk uruna canlarn verdikleri de unutulmamaldr. (Dou Ergil :
Milli Mcadelenin Sosyal Tarihi) (evket Sreyya Aydemir : Tek Adam 2. Cilt)

Dzcenin ele geirilmesinden sonra Padiaha ballk

telgraflar ekildi. Fetvann gerei yerine getirilmi, din
dmanlar kovulmutu.
Blgede askeri birlikler yok denecek kadar azd. Azl bir Trk
dman olan olan Anzavurun kuvvetleriyle Dzceli asilerin
birlemeleri byk bir tehlike yaratabilirdi. Zira iki isyan blgesi
birbirine ok yaknd. Tehlikenin bykl Ankaray dehete
drmt. Yangn yaylmadan hemen bastrlmalyd. Bunun
iin ele geirilen birlikler, birbirini beklemeden Dzceye doru
yola karld. Ama isyan, sanki fesatlar sinmi ne zamandr bir
iaret bekliyormuasna hzla yaylmaya balamt. Dzcenin
ertesi gn 14 Nisanda oradan bir hayli uzakta, Ankara
yaknlarnda Beypazar da ayaklanmt. Onlarn da syledikleri
aynyd : Biz padiah isteriz, padiah dinlemeyenleri biz de

dinlemeyiz.
Zonguldak, Ankara, Bursa ve Geyveden yola karlan
kuvvetler henz yoldayken, Adapazarndan Ankaraya kadar
tm blgede kaynamalar balamt. Fetva etkisini gstermiti:
Halk tarafndan tam manasyla kavranamayan Saray-Mustafa
Kemal veya stanbul-Anadolu ekimesi imdi btn
plakl ile ortadayd. Ankara ne kadar Ben Saraya kar
deilim, aksine onu dman elinden kurtarmaya alyorum
derse desin, padiahn iradesiyle yaynlanan eyhlislam fetvas
onlarn birer asi olduunu gsteriyordu.
Babakan Damat Feritin bildirleri, stanbul gazetelerinin
yaynlar hep bunu doruluyordu. stanbul Adalet Bakan Ali
Rt Bey gazetelere verdii idemete Kuvayi Milliyenin
hareketi pek irkindir. Vazgeirmeye alacaz. Aksi halde
cezalandracaz. htiya olursa Jandarma adyla bir kuvvet
kuracaz diyor ve Fetvann zel grevlilerle Anadoluya
gnderildiini bildiriyordu.
(Hasan Hseyin Ceylan, bu isyanlarn tmn hakl gryor.
(Din-Devlet likileri, 1.C., s.96 vd.) Olaylar hi incelemedii iin sapkn
eyh Erefin, kendine zg bir eriat sahibi olduunu iddia
ettiinni bile farknda deil, tek gayesi eriat devleti kurmak
idi diye koruyuculuunu bile yapyor (a.g.e., s.97) Allah insan
artmasn.Bildiim kadaryla bu kardeimiz Trktr ancak
yaptklar iler ne yazkki Trk ocuklarnn dahi geldii noktay
aklamak bakmndan ibret vericidir.)
Fetvann nemi hi kimse tarafndan grmezlikten gelinemezdi.
Gerekten de fetva, o yoksulluk ve karanlk iinde dinden baka
bir dayana bulunmayan halk zerinde etkiliydi ve iyi
kullanlmas halnide ok kuvvetli bir silaht. Dnmeli ki, o
tarihte btn Anadoluda hutbeler padiah adna okunmaktayd
ve padiahn sz kanundu.
Ankara Hkmeti, de Ankara Mfts Rifat Efendi tarafndan
hazrlanan ve 153 Anadolu mftsnn imzasn tayan bir
kar fetva yaynland. Dzce isyanndan gn sonra 16 Nisan

1920de yaynlanan bu fetvada, stanbulun dmanlar

tarafndan zorla igal edildii, milli mcadeley atlanlarn gerek
stanbulu ve gerekse igal altndaki dier yerleri kurtarmak
iin savatklar belirtiliyor ve eyhlislamn fetvasndaki gibi
soruluyordu :
Mslmanlarn btn kudretlerini sarf ederek nizam- alemin
sebebi olan halifenin Hilafet ve Saltanat makamn esaretten
kurtarmak cmleye farz olur mu?
Cevap : Allah bilir ki, olur...
Bu arada Dzce isyan, alacak bir hzla genilemekteydi. 19
Nisanda Gynkde de padiah yanls hareketler grlr. Hatta
Zonguldakta baz kimseler padiaha ballk telgraf
gnderirler. 20 Nisanda Gerede de isyanclara katlr. 21
Nisanda Mucur ayaklanr.

Bir gn sonra, yani Ankarada meclisin almasndan bir gn

nce 22 nisanda isyan, artk kocaman ve durdurulamaz bir
orman yangn halini almtr. Bugn, Hendek ve Nallhan da
kazan kaldrr. Kastomunudan isyanclar zerine gnderilen
32. Piyade Alaynn Komutan Binba smail Hakk da 18
Nisanda Ben de halifeci ve padiahym diyerek Bolu asileri
tarafna gemiti. (Genelkurmay Harp Tarihi Bakanl : Trk stiklal Harbi
6. Cilt)

Ve iin kts 22 nisanda, Ankarann isyan blgesindeki en

byk kuvveti olan 24. Tmenin komutan Yarbay Mahmut Bey,
bir alay kadar bir kuvvetle Hendek yaknlarnda asilerin
tuzana dm. Mahmut Bey ve baz subaylar ldrlm,

erlerin btn silahlar ve aralar alnarak erler kylerine

gnderilmiti.

Ankara milet meclisinde ilk hkmetin kurulduu ve ie

balad gn, evreden kuvvet toplayarak Boluya saldran
byk bir asi topluluu 13 subaymz paralayarak ldrm,
bazlar rlplak soyularak sokaklarda dolatrldktan sonra
ikence ile katledilmilerdi. Ayaklananlar artk tamamen
kontrolden kmlard.

Dnk katliam srasnda ld sanlan

Abdulkadir adl gen bir subayn lmediini ve bir doktor
tarafndan gizlice Bolu hastanesine kaldrldn renen gz
dnm isyanclar Hastaneye gelerek subayn boynuna bir ip

geirecekler ve sokaklarda srkleyerek ldreceklerdi.

(Genelkurmay Harp Tarihi Bakanl : Trk stiklal Harbi 6. Cilt.)

Bu arada Yarbay Arif Beyin Karakeili Kuvay Milliyesi de

Gerede asilerinin yeniden gelien taarruzlar karsnda
Kzlcahamama ekilmek zorunda kalmt. Bu khraman subay
da 11/12 Mays 1920 gecesi, katili bulunamayan bir suikaste
urayarak adrnda ldrlecekti.
imdi bir taraftan stanbulda ksm ksm kurulmakta olan
Halife Ordusu, yani Kuvay nzibatiye birlikleri ngilizlerin
igalindeki zmite yollanrken, Bigadaki yenilgiden sonra
stanbula kaan, padiah ve sadrazamla grp para ve silah
alan Anzavur da zmite gelmiti.

stanbuldan bir hatfa nce Boluya mutasarrf olarak atanm

bulunan Osman Kadri Beyin yaynlad bildiri dikkat
ekicidir:
Ey padiaha, dine, devlete beyz senedenberi sadakati ile
dnyay hayrette brakm olan hakiki Mslmanlar;
Boleviklik nam altnda beyz senelik din ve devlet dmanmz
olan Moskoflardan km, eriata muhtelif, kanunlara kar olan
birtakm ekya, vatan kurtaracaz diye, Anadolunun siz saf ve
temiz ahalisini aldatarak padiahna, Mslmanlarn halifesine
isyan bayra ekmilerdir. Boleviklik, parann, maln, emlak ve
arazinin, ayak takm, yersiz, yurtsuz birtakm haydut tarafndan
yama edilerek bu haylaz, temkbel, cani herifler arasnda
paylatrlmas hi kimsenin nikhl kars olmayp her kopuun

her kadn istedii gibi kullanmas, ocuklar iki yana kadar

analarnn kucanda kaldktan sonra alnp umumhanelerde
beslenerek, anasz ve babasz yetitirilmesidir ki, ne bir baba
ocuunu, ne de bir evlat ana ve babasn tanmamas demektir.
Ali Fuat Paa da, anlarn bu tr propagandann etkileri
zerinde durur:
Dzcedeki isyana katlan Hendeklilerden bir ksm, gece yakn
kylere giderek, Bolevikler Hendeki bast. Kadn ve kzlarmz
rlplak hamamlara doldurdular. Mslmanlk ve namusumuz
tehlikededir. Allahn seven Hendeke kosun diye propagandaya
balamlard. der.
Amasyada yaymlanan kk emel gazetesi bile, dinin
dman karlar iin kullanlmasna isyan edecektir: Vatan
mdafaasz bir hale koymak z ellerimizle ykmn
hazrlamak, hangi din ve namusta vardr? (A.S. Coar, Milil
Mcadele Basn, s.171)

FETVALAR VAHDETTNN SORUMLULUUNDADIR

Fetvann bir din terimi olarak anlamn baknz, Kurana,
hadiselere, benzer olaylar hakknda verilmi itihata ve icma-

mmete dayanarak bir dini mesele hakknda gr belirtmedir

Grler arasnda fark bulunmas ok doal bir durum; Ama
casusluk, ibirlikilik, dmana hizmet gibi eylemler, her yerde
ve her zaman sutur.
Gr fark diye yorumlanp balanamaz. Yoksa yle
sonulara varrz: Ermeniler gr fark yznden Abdlhamiti
ldrmeye kalkmlardr. Sait Molla gr fark yznden
ngilizlere ajanlk yapmtr. Ali Rt Efendi, gr fark
yznden Yunan ordusunun baars iin dua edilmesini
istemitir. Manisa Mutasarrf Hsn gr fark yznden
Yunanllara hizmet etmitir... Byle ey olur mu? slamiyet,
kendi askerini arkadan vurmay bile caiz gren, byle
davranmaya elverili, her amaca hizmet edebilecei, istenilen
yana ekilebilir, nne ve iine gelenin istedii gibi itihatta
bulunabilecei bir din deildir.
Bu nedenle bu Fetvalar sadece Trk milletine yaplan bir ihanet
deil ayn zamanda dinin bu ihanete alet edilerek hem halifelik
gibi kutsal bir messesenin hem de yce dinimizin vatana ihanet
eden kiilerce millet aleyhine kullanlmasdr. Bu
balanmayacak bir sutur.
Vahidettinciler bu suun altndan kalkamadklar iin yumuak
geilerle suu Vahidettinin zerinden alp baka yerlere
yamamaya alyorlar. Genelde ngilizlere veya Damat Feride
yklyorlar. Hibir alakas bulunmayan hadiseleri bu hadise ile
balant kurarak Vahdetini aklamaya alyorlar. Ancak ne
yaparlarsa yapsnlar Vahdettin bu fetvann sahibidir.
Bu fetva ile Anadolu sava yerine dnm nerede bir meczup ve
vatan haini varsa bu fetvalar ne srerek Trk katliam yapm
vatansever Trk subaylarn katletmitir. hanetin bundan
by olur mu?
Vahdettincilerin bu konudaki iddia, tevil ve savunmalar yle:
Karsndakilerin her vesile ile aleyhinde olduklar
eyhlislam Drrizadenin fetvas, Padiah tarafndan veya onun
emir ve rzas ile deil, ngilizlerin basks ile ortaya kmtr.

Esasen kendisinden nce eyhlislamlk, makamn igal eden

Haydarizade, dman basksna mukavemet edemeyerek,
istenilen fetvay vermemek iin makamn terk etmiti. Drrizade
ise kabinenin uygun grmesi ile ngiliz basksndan kurtulmak
iin bu fetvay vermek zere aranp bulunmu ve o makama
getirilmiti. Padiahn, Kuva-y Milliyeciler aleyhindeki bu fetva
ile hibir ilgisi yoktur (K.Msrolu, S.Mcahitler s.82)
Necip Fazl hadiseyi yle anlatyor Fetvay veren, D. Ferit
Paann eyhlislam Drrizade olduu gibi( Suna Kili.Gzbyk, Trk anayasa Metinleri, s.75, b. Y., Ankara, tarihsiz)
Suna Kili-.Gzbyk, Trk anayasa Metinleri, s.75, b. Y., Ankara,
tarihsiz)Verdiren de Ferit Paadr ve kenardan hadiseleri
(

dikkatle takip edici dman kuvvetlerine kar Padiahn,

Hayr, bu fetvay verdirmeyiniz ve anadolu hareketinin
meruluuna (yasallna) dil uzatmaynz! diyebilmesi,
imknszdr. Bu taktirde bizzat kendisinin ykte hafif pahada
ar nesi varsa omuzlayp (ee, mal cann yongasdr)
Anadoluya gemesi gerekir ki bu da, Milli Hareketi Mttefik
kuvvetlerine bodurmaya yol aar.
Vahidettin aksine, stanbulda kalp dmanlara mit vermek,
byleyce Milli Hareketin gelimesini salamak ve bu baary,
icabnda vatan haini grnmeye kadar gidecek bir fedakrlkla
yerine getirmek makamndadr.
Halbuki Drrizade, Ksakrekin yazd gibi, D. Feritin
eyhlislam deildir; nk Osmanl anayasasnn 7. maddesi
gereince, eyhlislam dorudan Padiah seer ve atar. (N.F.
Ksakrek, Vahidddin, s.191)( N.F. Ksakrek, Vahidddin, s.191)

Fetvalar Vahdettin adna verilmektedir. Haberinin olmamas

veya buna dur diyemeyecek durumda bulunmas kesinlikle
mmkn deildir. Damat Feriti her trl kar koymaya
ramen 5 defa Sadrazam yapan kendisidir. Mesele stiklal
sava balatmak kadar nemli bir mesele olunca Mustafa
Kemali seerek Anadoluya gnderecek kadar nfuz sahibi
kii Vahdettin oluyor da kendi halknn ve askerlerinin

ldrlmesi gibi ar bir Fetva sz konusu olunca neden

Vahdettinin etkisi olmuyor?
Tarihilerimiz de Vahidettinin gnahlarn Damat Feride
ykma gayreti vardr.
.Hami Daniment: Sultan Vahideddinin hi bir suretle rt
bas edilemeyecek en byk hatas, yle bir zamanda memleketin
bana, ne mal olduunu ok iyi bildii Damat Ferid gibi bir
kabusu musallat etmesi ve her dediini kabul
edivermesidir.(Osmanl tarihi kronolojisi C.4.s.441,443) diyor.
Mustafa Mftolu dahi baknz ne diyor: Bilinen gerek,
Damat Ferid Paann Osmanl Devletine sadrazamlk ettii
deil, ngilizlere uaklk ettiidir. (Yalan syleyen tarih utansn.c.1.s.210)
Burada Kadir Msrlolundan balayarak onlarca kiinin ne
dediini sralasak sayfalar srer; bir rnekle durumu
aklayalm. Mesela N.F.Ksakrek Damat Feridin
Sadrazamla getiriliini yle anlatyor:
Salih Paa kabinesi de galip devletlerin Anadolu aleyhindeki
tekliflerini kabul etmeyince, bask zerine bask neticesinde i,
drdnc defa Ferit Paaya dt ve bu son hkmet teekklyle
stanbul, Padiahn i isteine ramen, Milli Harekete cephe alm
oldu. Hi kimseye sadrazaml kabul ettiremeyen ve dman
iradesine boyun emek zorunda kalan Padiah, Milli ahlan
Hareketinin zaferine iin iin dua ederken, dndan, ona aykr
grnmek felaketine tahamml gsteremeyecek de ne yapacak?
Necip Fazln yazdklar saptrmacadr. Zaten iddialar ve
faaliyetleri neticeleri itibaryla olduka zararl olmutur. Byk
Dou hareketinin neticesi B DA C dir.
Trk milliyetisi ve Trk yazarlarmzda dahi Vahdettini
savunma Osmanl Padiahlarn aklama ynnde bir tercih
vardr. Halbuki Atatrke ve Trke kar olarak Ne Trk ne
de Trk milliyetisi olunabilir.
Nihal Atszn bu konudaki deerlendirmesi de Vahidettini
aklama ynnde: Damat Ferit Paa, zekasnn ktl ve ahsi

kinlerini ne katmas yznden devletin ilerini kmaza sokmu,

Sultan Vahidettinin de felaketini hazrlamtr. (Trk lks s.86)
Ecevitin bu sz ettii gnlerde yaynlanan Ceviz Kabuu
programnda szde tarihi ve bilim adamlar suyu tersine
aktyor ve Aslnda Vahdettin milliyeti (!) biriydi, iyi niyetliydi,
ancak elinde imkan bulunmad iin bir ey yapmad! diyorlar.
Halbuki elinde hibir imkan bulunmad yalandr. Koskoca bir
imparatorluun varisidir. Hibir imkan bulunmasa bile keke
erefle lmesini bilse ngilizlerce tutuklansa idi.
Vahdettin Fetvann ba sorumlusudur. Meclis kinci Bakan
Hseyin Kazm Kadri, anlarnda (Vahidettinin
Bamabeyincisi) ''mer Yaver Paa bana telefon ederek, saraya
gelmemi ihtar etti. Beni grnce, Aman azizim, ok fena ve
sonu tehlikeli bir durumdayz. Padiah, Ferit Paay tekrar
Sadrazam tayin etmeye karar verdi. Onu bu fikrinden
vazgeirmek iin uratk durduk. Fakat bir trl iknaya
muvaffak olamadk. Baktip Ali Fuat Bey ile Refik Bey de bu
fikirdedir, nihayet bu ite sizin araclnza mracaata karar
verdik...
Ne yaparsanz yapn ve Padiah bu kararndan dndrnz.
Ferit Paann sadarete gelmesi bir felaket, bir facia olacaktr!
dedi. (Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, s.171) yani Vahidettinin
en gvendii kii de D. Ferite kar!)
H. Kazm Kadri huzura kabul edilince, Padiah o da uyarr.
Ali Fuat Trkgeldi Grdklerim iittiklerim isimli kitabnda
baknz ne diyor:
H. Kazm Beyin, Ferit Paann Sadrazam yaplmasnn
memleket ve saltanat iin felaket sebebi olacan sylemesi
zerine, Hnkr, Ben istersem Rum Patriini de, Ermeni
Patrliini de getiririm. Hahambay da getiririm demi ve kendisi
Getirirsiniz ama bir yarar olmaz diye karlk verince Ben yle
karar verdim, getireceim! cevabn vermitir.(Grp ittiklerim, s. 260)
Hseyin Kazm Kadri, anlarnda bu sert ve ibret verici

sahneyi ok ayrntl olarak anlatmaktadr (Hseyin Kazm Kadri

Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, s. 175;s. 172 vd)

Vahidettin, birok szl ve yazl uyarya ramen Damat

Feriti Sadrazamla tayin eder. (Meclis Baan CelalettinArif,
Dahiliye Nazr Ebubekir Hazm (Tepeyran) vb.) Grld
gibi; 5 Nisan 1920de, D. Feriti yeniden ve drdnc defa
Sadrazamla tayin edii ngilizlerin istei ile olmam
Vahidettinin bizzat kendi karar ile gerekletirilmitir.
(ngilizlerin kimin Sadrazam olcan bilmediklerini gsterir iki belge: E.Ulubelen,
s.257, belge no.37; s. 259, belge no. 42)

Ali Fuat Trkgeldi kitabnda;

Ferit Paann ngilizlerden salam bir sz alp almad
keyfiyetini sormam zerine Padiah sz aldn belirterek Evet!
dedi. Acaba ngilizler mi Ferit Paay, Ferit Paa m Padiah,
Padiah m bizi aldatt?
Vahidettinin ngiliz Sevenler derneine ye olduu ve ngiliz
amirallerinin nnde ezile bzle oturduu gnlerde Batda
Yunanllar, Gneyde Fraszlar ve Ermeniler, Gney Batda
talyanlar, Douda Ermeniler, birok yerde ngilizler, istedikleri
yerleri igal edecek, insanlar horlayacak, aalayacak, mesel
baz kesimlerde kadnlarn rzna geilecek ocuklar snglerin
ucuna taklacak, evler kundaklanacak, mallar yamalanacak,
emperyalizm toprak ve pazar blm iin entrikalar
evrilecek ama bunlara asla kar durulmayacak, Vahdettinin
deyii ile el kaldrlmayacak. stanbulun kol kuvveti ve din
smrs yoluyla uygulamak istedii utandrc politika budur.
Vahdetin btn bunlar yaplrken ngilizlerin himmetiyle
Osmanl saltanatnn devam edeceinin hesabndadr. Halbuki
millet lmektedir. lke yanp yklmaktadr.
Vahdettinciler, fetvalarn ngiliz basks ile verildiinde srar
edilyorlar; bazlar bunu kantlamak iin de Fevzi akmakn 27
Nisan 1920 gn Mecliste yapt konumaya dayanyorlar.
Oysa fetvalar, 4. Damat Ferit hkmeti zamannda
yaymlanmtr. F.akmak bu hkmette ye deildir,olup biten

hakknda dorudan bilgisi yoktur. Ama fetvalarn nelere sebep

olacan kestirecek kadar tecrbeli bir insandr. Mecliste yapt
konumada, fetvalarn etkisini azaltmak iin Vahidettinin baz
mphem szlerini aktararak, Padiahn igale pek zlm
olduunu syler ve unlar ekler. ... O fetva, ngiliz sngsyle
alnm, slam birbirine drmek iin ilk defa yazlm ac bir
vesikadr. Umut ederim ki millet, gerei sezerek bundaki fecaati
grecek ve bunun nemi sfra inecektir." (Z.C., 1.C.,s.92)
Ama stanbul ynetimi, bu aklamaya bile mthi fkelenecek,
Beyanat- ahaneyi tasni (Padiah adna uydurma szler
sylemek) ve devletin i ve d siyasetini tevi (bozmak) suu ile
Fevzi Paann rtbesinin kaldrlmasna ve nianlarnn geri
alnmasna karar verecek, Vahidettin de bu kararnameyi
onaylayacaktr! (s.Kle, s.152) lerde de idama mahkm edilecek ve
karar, 27 Mays 1920de Vahidettin tarafndan onaylanacaktr.
(Jeschke, TKS Kronolojisi l, s.105)

Nitekim alet olduu iin altnda ezilen Damat Ferit bile,

ngilizlerin Fetva iin srar ettiklerini ve bu srar karsnda
dileri bakan sfatyla fetva ilannn kabul ve taahht
eylediini aklamak zorunda kalmtr. Zaten Fetvalarn ngiliz
basksyla verildii hakkndaki tek bilgi, D. Feritin bu
aklamasdr. (M.K.nal, Son Sadrazamlar, s.2056) Halbuki Fetvalarn
verilmesi hususunda ngiliz basks sz konusu olmamtr.
Bu fetvalar tamamyla Vahidettinin kendi taleplerinin
rndr.
Fetvalarn ngiliz basks ile verildii konusunda, Prof. Jeschke
yle diyor: Damat Ferit, ngilizlerin srarl olduklarn ve bu
srar karsnda Hariciye Nazr sfatyla fetva ilann kabul ve
taahht ettiini iddia etmitir.
(O zamanki Dahiliye Nazr A.Reit (Rey) anlarnda diyor ki;
Fetvalara itirazmz zerine Damat Ferit, bu mesele zerinde
ngilizlerin srarl olduklarn ve bu srar karsnda fetva ilann
Hariciye Nazr sfatyla kabul ve taahht ettiini syledi)
Halbuki yaptmz aratrmalarda ngiliz Dleri Bakanl

dosyalarnda bu iddiay destekleyebilecek hibir ey yoktur.

(Gordon Yaske de bu durumu ingliz belgeleri 153. sayfada
aklar) Nitekim O kabinede Nazr olarak bulunan A.Reit Rey
de anlarnda yle demektedir: Fetvann, ecnebi srar deil,
garaz ve hamakat (ahmaklk) eseri olduu malum... (A.Reit Beyin
anlarndan aktaran, .M.K.nal, Son Sadrazamlar, s.2056)

Sebep ne olursa olsun, eyhlislam da, hkmet yeleri de, bu

fetvalar Trkiyeyi bler, karde kavgasna yol aar, kan glne
evirir, din dman emeline alet edilemez dememilerdir.
Bir an iin Fetvalarn arkasnda Vahidettinin olmadn
dnsek bile Halife olarak, bu fetvalarn gerek sahibi olarak
dinin zne ters olduunu syleyebilecek mevkidedir. (mer
Nasuhi Bilmen, Byk slam lmihali, s.39)

N.F.Ksakrek, II. Abdlhamitin tahtndan indirilmesi iin

fetva veren eyhlislam iin yle diyor: Ebedler boyu yz kara
adam! Vahidddin s. 44)

Ve Drrizade Abdullah Efendi, vicdan titremeksizin, tarihte

rnei olmayan fetvalar yazar ya da M.Sabri Efendinin yazp
hazrlad fetvalar kuzu kuzu imzalar. (Y.Komiser de Robeckten
Lord Curzona: Osmanl hkmeti milliyetileri sulayan bir
bildiri yaymlad ve ayn ekilde milliyetileri sulayan fetvalar
karld. Bu belgelerin etkilerinin byk olabilecei... 15.4.1920,
Bilal N.imir, ngliiz belgelerinde, s.XXX)
Bir de gerek vatansever Denizli Mfts Ahmet Hulusi
Efendiyi dnnz. Yunanllar zmire kar kmaz, Denizli
halkna:
Vatan, dini, namusu, bayra korumak farzdr. Ben fetva
veriyorum. Hibir mdafaa vastas olmayan bir Mslman
dahi yerden ta alarak dmana atmaya mecburdur. (A.S.
Coar, Milil Mcadele Basn, s.171 C.Kutay, stiklal Savann Maneviyat Ordusu,
s.60,61, 199)der.

Bir tarafta vatan kurtamak iin didinen haysiyet abidesi

kahramanlar, dier tarafta koltuk uruna her trl ihaneti
yapabilen hatta ahsi emellerine yce dinimizi dahi alet eden
insancklar...
Srf kendi saltanatnn devam veya bir yabanc devletten ald
emir dorultusunda, nasl olurda Milletinin zn meydana
getiren Trk Milletine kar i isyan dzenletilebilir? Olacak ey
mi bu? Bir Padiah, Bir Sadrazam, bir eyhlislam; hemde
birden nasl bu kadar gaflete debilir? Olacak ey deil.
(Bu blmn hazrlanmasnda fazlasyla yararlandmz ve bu
blmdeki yazmzda geen hususlarla ilgili yaptmz
incelemelerde doruluu hususunda hi bir endiemiz kalmayan
ve yazmzda pek ok yerini aynen kullandmz Vahidettin ve
Mustafa Kemal Yalanlar Yanllar Yutturamacalar isimli kitabn
yazar Sn Turgut zakmana teekkr ediyorum.)
TANER NAL