ATATRKN SAMSUNA IKII

VE
VAHDETTN
BLM-19

25.000 LRA VERLD DDASI

ileri Bakan M. Ali Bey yoluyla da Bakanlk rtl
deneinden 25 bin lira dendiini yazmaktadr. (Ksakrek,.171,
179, 180 v.d.)

Nitekim N.F.Ksakrek, Ali Nuri Okday ile grmesinde ona

"Ayrca Sultann z cebinden verdii byk bir para var m,
yok mu?" diye soruyor, Ali Nuri Okday'n cevab:
"Bilmiyorum." (Vahdiddin, s.156)
GRYT Ansiklopedi belgesizlii yle yumuatmaya alyor:
"Vesikas (belgesi) olmasa da bizzat padiahn kendi
kesesinden yardm yapmas, yle uzak bir ihtimal deildir."
(1.C.s.182) Acaba neden uzak bir ihtimal deilmi? Verdiini
dndrecek hibir olay yok ki (Turgut zakman, Age s. 275.)
Kadir Msrlolu da ayn iddiay ortaya koyarken unlar
sylyor: "Anlaldna gre hangi veklette ne kadar para
varsa, toplayp kendisine vermilerdir. Zira sadan soldan
baka makbuzlar da ortaya kmaktadr. Bunlardan birini
daha zikredelim: M.Kemal Paa Anadolu'ya giderken
kendisine makbuz karl olarak Dahiliye Nezareti rtl
deneinden yirmi be bin lira vermi bulunan o zamann
Dahiliye Nazr M.Ali Bey, Fransada Zincire vurulmu
Cumhuriyet isimli bir gazete kard. Bu gazetede bir ok belge
arasnda bu paraya ait makbuzun fotokopisini neretmitir."
(Turgut zakman, Age s.278)

Cevap verelim :
Msrolu, 'hangi veklette para varsa toplayp kendisine
vermilerdir, sadan soldan baka makbuzlar da ortaya
kyor diyor ama sadece 25.000 liralk bir makbuzdan sz
ediyor. Hani teki makbuzlar? Derin ve zengin bir sessizlik
yazdna gre 25.000 liralk makbuzun fotokopisi de,
M.Ali'nin gazetesinde yaymlanm. Ama hayrettir ki
Msrolu, bin liralk makbuzdan daha nemli olan bu 25.000
liralk makbuzun kliesini yaymlamyor, nk gazeteyi
grm deil, bu kuru bilgiyi S.Selek'in kitabndan alm,
aktaryor.
Turgut zakman bu konuda yle diyor : "S.Selek, byle bir

makbuzun kliesini, sz konusu gazetede yaymlandn

yazmakla birlikte, gazetenin tarihin de, makbuz hakknda
herhangi bir bilgi de vermemektedir. (Anadolu htilali,s.133)
1984 ya da 1985'te, Basn lan Kurumu'nun
Bayramolu'ndaki Tatil Kynde bu hususu kendisine sormu
ve u cevab almtm: "Makbuzun M.Ali'nin gazetesinde
yaymlandn, Radi Bey (Radi Azmi Yeen) sylemiti."
(S.Selek Radi Azmi Yeenin verdii bilgiye dayanarak yle
yazyor: "Dahiliye Nezareti rtl deneinden denen bu
paray 25.000'lira M.Ali Bey, yannda emniyet ube
mdrlerinden Radi bey olduu halde, M.Kemal Paay
Samsun'a gtrecek vapura hareketinden biraz nce gelerek
bizzat vermi ve kliesi yaymlanan makbuzu da orada Radi
Bey yazmtr." (Anadolu ihtilali,s.133)
Yani gazeteyi ve makbuzun kliesini S.Selek de grmemi.
S.Selek grmemi ama makbuzun fotokopisi yaymlanm
olabilir. Ama bildiim kadaryla M.Ali'nin gazetesindeki
klieyi grm, grdn yazm ya da 25.000 liralk
makbuzun kliesini Trkiye'de yaymlam olan hi kimse yok.
25.000 lira o gnn koullarnda nemli bir mebla deil ,o
meblada bir para Pontus etelerine kar kurulan Trk
etelerini desteklemeye ve yeni nlemler almaya bile yetmez.
(Biri de Vahidettin'in M.Kemal'e 40.000 sterlin verdiini iddia
ediyormu. (Trk Devrim Tarihi, 1.C.,s.163) Artk yalan da dvize
endekslemiler. Turgut zakman)
nemli olan gerek olup olmad.9+0
M.Kemal'e 1.000+25.000 lira verildii kabul edilse bile, bu
parann 4 ay iinde bittii ve hi paralarnn kalmad,
Erzurum'dan ayrlrken, emekli binba Sleyman beyin 900
liras ile Mdafaay Hukuk Dernei Ynetim Kurulu
yelerinin buna ekledii 100 liraya muhta olmalarndan
anlalyor. (C.Dursunolu,M.M.de Erzurum, s.138)

M.Mfit Kansu'da, paraszlkla ilgili bir ok olay

anlatmaktadr. (Turgut zakman, Age s. 280.) Velhasl M.Kemal'e
25.000 lira verildii de, belgelenmemi bir iddiadr.

N DORUSU NEYD?
Milyonlarca altnn (Vehbi Vakkasolu Son Bozgun, 1.C.,s.143) Mustafa
Kemale verildiini iddia edenlerin Osmanl Devletinin mali
yaps hakknda hibir ey bilmediklerini gryor ve
zlyoruz. Sfr bilgi, dzeysiz hitabet, belgesiz, kaynaksz,
iindeki kin ve garabeti kusan yazlar.. Bunun ad Gayriresmi
tarih yazcl oluyor..
I. Dnya Sava ncesinde, mparatorluun tedavlde
bulunan altn para mevcudu 4043 milyon lira, gm para
mevcudu ise 8 milyon lira tahmin edilmekteydi. Dnya sava
iinde, darphane kaytlarndan 17 milyon liralk altn, 3.8
milyon liralk gm para basld anlalmaktadr. Sava
koullar iinde altn ve gmn yurt dna karlmas
yasakland. Buna ramen, bu paralarn nemli bir blmnn
yurt dna kat, bir blmnn de tedavlden ekilerek, bir
meta niteliini kazand muhakkakt. (lhan Tekeli, Selim lkin, s. 200)
Artan sava giderlerinin karlanmas iin gereken para
Almanya'dan alnan d borlarla mmkn olabilmi ve drt
yllk sava boyunca Almanya'ya 150 milyon lira dolaynda
borlanlmtr. (Alptekin Mderrisolu, Kurtulu Savan Mali Kaynaklar,
Maliye Bakanl Ellinci Yl Yaynlar, 1974, s. 152-153.)

Savata kesin yenilgimiz sonucu, 30 Ekim 1918 gn ar

koullar altnda imzalamak zorunda kaldmz Mondros
Mtarekesine ramen, galip devletler (ngiltere, Fransa, talya
ve Rusya) uyruk alacakllara, savaa girdiimiz zaman
durdurulan demelerle ilgili problemler zme
balanamadndan 1919 Mays'na kadar demelere

balanamamtr. Savan banda 153,7 milyon lira olan d

bor, sava boyunca Almanya'ya borlandmz 150 milyon
lira ile %100 orannda artarak 303,7 milyon liraya ulamtr.
Bu borlarn byk ksmn Kurtulu Sava boyunca
yaplmas gerekli silah ve malzeme almlarnda son derece
ihtiya duyulacak, sterlin, frank ve mark gibi yabanc
paralarla demek zorunluluu vardr.
Osmanl mparatorluunun mttefikleriyle yaplan Versailles
(28 Haziran 1919) ve Saint Germain (10 Eyll 1919)
Anlamalar, Dyunu Umumiye'nin evrak nakdiyelerinin de
kaderini iziyordu. Bu anlamalara gre, Dyunu Umumiye
adna, birinci tertip kartlan parann karl olarak
Reichsbank ve AvusturyaMacaristan Bankasnda saklanan
altnlar, anlamalarn yrrle girmesinden sonra bir ay
iinde galip devletlerin gsterecekleri kurululara teslim
edilecekti. Bylece karlan evrak nakdiyelerin birinci tertibi
karlksz kalm oluyordu. Evrak nakdiyenin 2, 3, 4, 5, 6 ve 7
tertipleri ise hazine bonosu karlnda karlmt. Eer
sava Osmanllar ve mttefiklerin galibiyetiyle sonulansayd;
paralarn zerinde gsterilen vadelerde, bu paralarn deeri
kadar altn %6 faizle Osmanl mparatorluuna ikraz edilecek,
Dyunu Umumiye de bu kat paralar altnla deitirecekti.
(TBMM Zabt Ceridesi, Cilt 20, : 33, 30 Aralk 1924, C: 1, s. 200)

Versailles Anlamasnn 159. Maddesiyle, Almanya, hazine

bonolarn altnla deitirmeyi kabul ediyor; ama sresini 12
yla karyordu. Bu bakmdan evrak nakdiyenin nemli bir
blmnn karl hukuken ortadan kalkmyordu; ama
pratikte Almanya'nn hzla mali bir iflasa srklenmesi sonucu
bu paralar fiilen karlksz kalyordu. Ayrca Versailles
Anlamas'nn 261, Saint Germain Anlamasnn 90.
maddeleriyle, Almanya ve Avusturya Devletlerinin tm alacak
ve imtiyazlar, galip devletlere devrediliyordu ve altn tertip
evrak nakdiye de, devredilen bu alacaklar arasndayd.

Bylece ilgin bir durum ortaya kmakta, Osmanl

mparatorluunda tedavlde olan bu parann Osmanl
Devletiyle ilikisi kalmam olmaktayd. (Ersal Yavi, Batrlan Bir lke
Nasl Kurtarlr, Gnmz Trkiye'sine Kssadan Hisseler, 2. Kitap (1919-1950), S. 87)

Mtarekenin balangcndan, stanbul'un Milli Hkmete

gemesine kadar geen, yaklak drt ylda, stanbul'un d
ticaret ann 60 milyon altn liraya tekabl eden 312 milyon
lira olduu tahmin edilmektedir. (Vedat Eldem, "Cihan Harbinin ve
stiklal Savann Ekonomik Sorunlar", s. 400)

stanbul ithalatlarnn altn gereksinmesini karlamak iin,

stanbul ve zmir'deki baz giriimciler, rgtl bir ekilde
halkn elindeki altn toplamaya almlardr. (Vedat Eldem,
"Cihan Harbinin ve stiklal Savann Ekonomik Sorunlar", s. 400)

Altn zerine speklatif bir piyasa olumu ve muhtemelen

bu, altnn deerini dengi fiyatlarn zerinde tutmutur. Bu
dnem, stanbul'dan darya, byk lde altn knn
olduu dnemdir. (Ersal Yavi, Age S. 89)
Bunun tesinde Bank Osmani ahane'nin (Osmanl Bankas)
de, Fransa'ya nemli lde altn gnderdii anlalmaktadr.
Bankann, I. Dnya Sava'nda elinde toplanan altn,
Fransa'ya transfer etme talepleri, bu altnlarn Bankann
sermayesini tekil etmekte olduu gerekesiyle kabul
edilmemitir. Oysa Banka, igal dneminde, bu izni kolaylkla
alm ve biriken altnlar Fransa'ya gndermitir. (TBMM Zabt
Ceridesi, Cilt: 25, : 176, 18 Ocak 1339 (1923), C: 1, s. 416)

Yani ortada kullanmda ok az miktarda altn ve bir

miktarda kat para vard. Devlet ve vatanda paraszlk
iindeydi. Olan parada genelde gayrimslmlerin, tefecilerin,
bankerlerin elindeydi. Yani devletin kasasnda Milyonlarca
altn yoktu.
Rza Tevfik :"Maarif Nezaretinin kasasnda be yz lira kat
para vard." (Biraz da ben konuaym s. 199) Diyor.

Bunun sebebi 1838 Balta liman Gmrk Birlii anlamas ile

balayan, borlanmayla devam eden sre sonunda Osmanl
devletinin iflas etmi 1878 ylnda Duyunu umumiye ile mali
kaynaklarn reji idaresinin eline gemi olmasyd.
lkede bir yandan Maliye Nezareti, te yandan Duyun
Umumiye gibi iki mali kurumun var oluu, devletin
bamszln zedeledii gibi, masrafa da yol amaktadr.
Duyunu Umumiye elinde ne denli ok gelir bulunuyorsa, bu
kuruluun rgt de o denli yaygnlaacak, giderleri de o denli
artacaktr doallkla.
te yandan Maliye Nezaretinin giderleri de eksilmeyip hi
deilse ayn durumda kalmaktadr. Duyun Umumiye
ynetimine giden gelirler, devletin, zaten pek ok artm olan
ve devlet bnyesini sarsmakta bulunan btesini daha da
arlatrmaktadr.
D
uyun Umumiye'nin yaynlam olduu resmi bilgilere
bakldka, sz geen ynetim 1 Mart 1912'ye dein 8931
memur kullanmaktadr. Bunlarn 5652'si srekli, 3253' geici
memurlardr. Ynetim aar ve baka gelirleri toplad
sralarda dzenli olarak geici memurlar kullanmaktadr.
(Parvus efendi, Trkiye'nin Mali Tutsakl, May Yaynlar, Aralk, 1977, s. 75)

Devletin kasasnda milyonlarca altn yoktur. Devlet ok

byk skntlar ierisindedir. Devletin kasasnda bu para olsa
bile halen dmanla kar karya bulunan bir devlet iin bu
parann ok byk bir mebla olmad ortadadr.
Asl baklmas gerekenler belgelerdir ve Mustafa Keml'e yol
iin gerekli harcrahlar, peinen ve makbuz mukabilinde
verilir. Bakanlar kurulunun (Meclisi Vkela) tutanaklarn
inceleyen Prof. T. Gkbilgin: kendisinin 1000 lira aldn
300'n Samsun mutasarrflna verdiini ayn durumun
teki illerde de olduunu" yazmaktadr. Hkmet bu sorunu
zc kararlar ald gibi 1 haziran 1919'da "Mustafa Kemal

ve kurulunun denei Sava bakanl btesinden verildii

belirtilerek, deneklerin yarm aylk orannda bir zam karar"
alyordu. Bu karardan anlaldna gre, kurulun aylk
deneinin yars 57.269 kurutu. Yani 572 lira 69
kuru.Bakanlar kurulu bu zam kararn kabul etmitir.
( T.Gkbilgin 1/84 S.Aki s.335)

Karar tutanaklarndan anlaldna gre 9. Ordu mfettii

olarak Anadolu'ya grevlendirilen M. Kemal'e sadece 1000 lira
verilmitir. 18 kiilik kurulun ayl ise 114.538 kurutur. (Yani
1141 lira 38 kuru.)1 Hazirandan itibaren 57.269 kuru daha
zam yaplmtr.

STKLAL SAVAI YAPANLARIN MAL DURUMU

NASILDI?
Kadir Msrlolu, Vehbi Vakkasolu, H. Hseyin Ceylan
taifesi Yzbinlerce altndan hatta hzlarn alamayp
milyonlarca altndan bahsederlerken acaba Milli mcadeleye
soyunmu Mustafa Kemal ve Arkadalarnn gerek durumu
neydi ona bir bakalm:
Mustafa Kemal zaten parasal sknt ierisinde olup ayl ile
geiniyordu. (Y.H.Bayur 1/289) Anadolu'ya giderken bu para
sorunu Rauf beyle grmler Karakol rgtnden
Topuolu Nazmi bey, Rauf beyle Be bin lira Anadolu'ya
gndermiti.
Milli kurtulu hareketinin tekilatlanmas iin dzenlenen
Bat ve dou Anadolu Kongrelerinde mali skntlar temel
sorun olarak kendini gstermiti.
Btn kongrelerde ilke olarak halktan "ayni ve nakdi
teberru" toplanmas ngrlm, bunun dnda Milli
mcadeleye nasl kaynak bulunaca konusunda kesin ve
salam karlar alnmamtr. Balangta el koyma ve
borlanma eklindeki finansman yolarna ba vurmaktan lke
olarak kanlmtr.

zellikle Mustafa Kemal'in Sivas Kongresindeki

bu konudaki titizlii dikkat ekicidir.
Balkesir, Nazilli ve Alaehir Kongreleri mali kaynaklar
konusunda daha ayrntl kararlar alm ve bu kararlar
uygulanmaya allmtr. Kuvay Milliye Birliklerinin youn
bir mcadele iinde oluu Bat Anadolu Kongrelerinde daha
pratik ve somut kararlar alnmas zorunluluunu
dourmutur.
Bat Kongrelerindeki ayrntl ve uygulamaya ynelik mali
kararlara karlk, rnein Sivas Kongresinde sadece
"teberru" toplanmasna ilikin bir ilke kar alnmtr.
Ancak, sadece "Teberru" toplamak yoluyla mali skntlara
zm bulunamam, Byk Millet Meclisinin almasna
kadar btn arlyla sren bu skntlar daha sonraki
dnemlerde de nemini korumutur.
Mustafa Kemal'in Erzurum Mdafaai Hukuk Cemiyeti'ne
Sivas'tan 22.11.919 ve Ankara'dan 01.1.1920 tarihlerinde
gnderdii iki telgrafla, Heyeti Temsiliye giderlerinin
karlanmas iin Erzurum, Trabzon, Diyarbakr, Elaz,
Samsun, Bitlis ve Erzincan'a ilikin toplam olarak 3340 liralk
katlma payn iki kez istemek zorunda kalmas ekilen para
skntsn gstermek bakmndan nem tamaktadr. (Telgraflarn
metni iin bkz., Atatrk'n tamim Telgraf ve beyannameleri IV. S. 127-128 ve 145146.)

Sivas Osmanl Bankas Mdrnden zorla 1000 lira bor

alnm Sivas Ankara yolculuu iinde Hac Bekta dergah
eyhi Cemalettin Efendi'den yardm grlmt. Ayn
skntlar Ankarada da yaanm Mft Rfa Efendi
Tccarlardan 800 lira toplamt. (Mazhar Mfit Kansu
Erzurumdan) Grld gibi bu mcadele para ile
baarlmam iman kuvvetiyle yrtlmtr.
Halktan para istenmekten ekiniliyordu. (Kansu, I/269 v.d.)

Erzurum ve Sivas'ta delegeleri genellikle ileri gelir kimseler

arlyorlard. Otomobillerin benzinleri, Sivas Amerikan
okulundan hediye olarak salanmt. Sivas Osmanl Bankas
mdrnden zorla bin lira dn alnmt. Sivas Ankara
yolculuunda kurul Hac Bekta dergah eyhi Cemalettin
Efendiden yardm grmt. Ayn skntlar Ankara'da da
yaand. Mft Rfat Efendi tccardan 800 lirann zerinde
para toplamt. Moskova'ya gidecek kurulun yolluu
tccardan dn alnmt. (Doan Avcolu - Trkiye'nin Dzeni (1969),
I/204)

Erzurum Kongresi sonras Sivas'a gidi Mustafa Kemal ve

arkadalar iin sorun olmutur.
Erzurum'a geldii zaman Mustafa Kemal'in 800 liras vardr.
Arkadalarnn da Mahzar Mfitin deyimiyle be, on kuruu
vardr. Ancak bu paralar Erzurum'da bitirilmitir. Mahzar
Mfit Sivas'a gidi hazrlklarn yle anlatr:
"Akam yemeinde Paa, yine Sivas yolculuuna bahsi intikal
ettirerek sordu:
Hazr myz?
Ve, dndklerini anlatt, ben de:
Elimizde rk ark otomobil var. Karoserleri berbat.
Krkleri yrtk prtk. Gnein zarar yok. Fakat, yamur
yaarsa fena. Lambalar da yok. Karpit yakacaz. Geceleri yola
devam etmek mecburiyetinde kalrsak Karpit de yanmaz. Burada
karpit tedarik edebilmenin de imkn yok.
rk ark, yrtk prtk, lambal lambasz gideceiz. Ancak
otomobil hepimizi ve eyanz nakle kfi mi?...
diye sordu.
Tabii kfi deil.
Cevabn verdim. Hemen taksimi yapt:
Rauf, Sreyya, Hsrev, Raif Beylerle sen, Cevat Abbas ve
Muzaffer otomobillere taksim oluruz. eyh Fevzi efendi iin de
yer ayrr, kendisini Erzincan'dan alrz. Recep Zht, Hayati,
Memduh ve dier zabit arkadalarla eyalarmz da arkadan ve

araba ile gelirler.

Gzel paam. Ben de byle dnyordum. Ancak, drt
arabaya ihtiyacmz var. Bugn belediye reisi ile grtm.
Ucuza bize araba temin edecek. Fakat 400 lira kadar bir paraya
ihtiyacmz olacak.
Dedim ve ilave ettim:
Tabii yol boyunca ve Sivas'ta da paraya ihtiyacmz olacak
.Kasamzsa malm!
Paann bu anda zgn bir sima iktisap ettiini gerekten
zlerek hissettim. Kalarn atarak ve dilerini skarak
gzlerini masann zerinde duran kahve fincanna dikti ve hafif
bir sesle:
Evet bir de para meselemiz var ( Mustafa Kemal Paann
"Evet, bir de para meselemiz var" diye deindii sorun, ne yazk
ki, milli mcadelenin banda olduu kadar, btn mcadele
boyunca temel sorun olmakta devam edecektir)
diye sylendi. Onun bu ann ve bu halini grpte zlmemenin
imkn yoktu. Bir millet mcadelesinin ve bir millet
mcadelesinin ve bir millet kurtuluunun yolunda niformasna
ve kesesindeki sekiz yz lirasna kadar maddi her eyini
kaybeden ve btn, zek enerji ve mana kudretini byk idealine
hasreden bir atamn artk hi olmazsa para mevzuu ile ilgisi
olmamal; bin bir galie iinde onu dnmekten azade
bulunmal idi.
Onun iindir ki, Paa'nn:
Evet.. bir de para meselemiz var
Deyiindeki ztrab hisseder etmez, onun daha ok zlmesine,
dnmesine frsat vermemek iin:
Paam, siz bu mevzuuyla megul olmaynz. Elbette bir tedbir
dneceiz.
Diyerek ve mevzuu deitirmek kasdiyle ortaya manda mevzunu
attm:
Paam, Sivas'ta galiba manda meselesi bizi ok zecek e
yoracak
Dedim. Hakikaten Paa'nn bam teline dokunmuum. dealist

ve heyecanl adam, birden yerinden frlad ve:

Ahmaklar, memleketi Amerikan mandasna, ngiliz himayesine
terk etmekle kurtulacak sanyorlar. Kendi rahatlarn temin
etmek iin btn bir vatan ve tarih boyunca devam edip gelen
Trk istikllini feda ediyorlar! Dedi." (Mfit Kansu, Erzurum'dan
lmne kadar Atatrk'le beraber, c.1 TTK Yaynlar, Ankara 1966,s.170-171.)

TANER NAL