Bostan ve Glistandan

Gzel Szler
Sadi irazi
http://sufizmveinsan.com
Giri:
ran Edebiyatnn nemli air ve yazarlarndan biri
olarak kabul edilir. Asl ad, Ebu
Abdullahmerrifttin bin mslih e- irazidir.
(1213-1292)
Rivayetlere gre; hayatnn ilk te birinde tahsille
megul olmu, ikinci te birini seyahatle geirmi,
kalann da ibadete hasretmitir.
Bilginler yetitiren bir soya mensup olduu bilinir.
Tahsiline irazda balam, Badatda Nizamiye
medresesinde devam etmi, ann byk
simalaryla tanmtr.
Dini terbiye alm, bu konuda tannm kiilerle
konumutur. Hayat daima retici, dndrc
ve ekici bulmutur. nsanlarla konumak ve
seyahat etmek onun sevdii eylerdir. ok kez
Hacca gittii de rivayet edilir.
Ebu Bekir ve olu Sad iin BOSTAN ve
GLSTAN isimli yaptlarn yazd. Gneydou
Anadolu ve Azerbeycan gezdi. Kark ve
hareketli hayatnn nihayetinde tekrar iraza
gelerek, burada yerleir ve lmne dek, tenha bir
yerde yaptrd tekkede, vaktini okuyup yazarak,
ibadet ederek ve ziyaretleri kabul etmekle geirir.
Birok bykler ona sayg gstermiler. Byk bir
tevazu ile her zaman iinde yaad halk, hayatnn
sonlarna doru, onu ermilerden biri olarak
tanmtr.
Sadi 1292 ylnda irazda vefat etmitir.
Mezarnn bulunduu semt Onun ad ile anlr.
Kusursuz bir anlat biimi olan Sadinin uslbu
basit gibi grnr, ancak kolay taklit edilemez.
Yaplarndan balcalar unlardr. Takriz-i
Dibae, Mecalis-i Pengane , Gazeliyet...
Buraya alm olduumuz, en mehur eseri Bostan
ve Glistan slam dnyas medreselerinde
okunmu, aklamalar yaplm ve eitli dillere
evrilmitir.
Bostan:
Birini mevkiinden karrsan, bir mddet
getikten sonra suunu affet. mit besleyen
kimsenin muradn vermek, mahpusun ban
zmekten bin kat iyidir...
Allahn emrinden dar kma ki, senin
emrinden de hibir ey dar kmasn...
oban uyumu, kurt da srde: Bu hal akll
kimselerin beenecei ey deil...
nsan iyilik midi ve ktlk korkusu
dolaysyla akln gereini benimser...
Kendisinden fazlasyla iyilik grdn
kimseye fenalk etmen insanlk deildir...
Kurdun kafasn, halkn koyunlarn
paraladktan sonra deil, nce kesmek gerekir...
Bir kimsenin gnah zerine hiddetlenirsen
onu cezalandrmadan nce iyi dn tan. nk
Bedahan lalini krmak kolaydr, lakin krlan eyi
sonradan eklemek imkanszdr...
Hedefe, okun gezi elindeyken nian ol, ok
yaydan frladktan sonra deil
Aradan bir nice zaman gemedike insann
iyz anlalmaz...
Dman bir kusur bulunca, byklerin
kalplerini dalar. Ate, ufack eyle de alevlenir
fakatkoca koca aalar tututurmak mmkndr...
Gnl sr zindandr. Ama bir kere
syledinmi, sr artk zincire girmez...
Gnahsz olan, pervasz konuur. Muhtesip
dolarken gocunanlar, terazilerinde dirhem ta
noksan olanlardr...
Hiddetle hemen klca sarlan kimse sonra
esefle elinin ardn diler...
fke, pusudan askerini saldrtt zaman,
ortada ne insaf kalr, ne takva, ne de din kalr. Ben
u gklerin altnda, bunca melei rkten byle
eytan grmedim...
Eeini dman, vergisini de sultan alp
gittikten sonra o memleketin tacnda, tahtnda ikbal
kalr m?
Bir dmana stn geldiin zaman onu
incitme, zaten kendi derdi kendine yeter.
Byk kalarak yaamann art odur ki her
kn kim olduunu bilesin...
Herkesin huzurunu kendi rahatna tercih eden
kimseye ne mutlu. Hner sahipleri, bakalarnn
gamn ekmekten kendi keyiflerine
bakamamlardr...
Yolda laf atmak deil, adm atmak lazm.
Yrmedikten sonra lafn manas kalmaz...
Elalem harman kaldrrken, vaktiyle tohum
ekmemi olmak ne gevekliktir...
Salih adam dilenirse ancak kendi nefsinden
dilenir ve ondan hrs terk etmesini ister. nk,
her saat ver diyen bir nefis, sahibini zillet iinde
ky ky dolatrr...
Derisini paralasalar dahi, Hudadost hibir
zaman dostunun dmanyla dost olmaz...
Bir tek kl ibriim telinden bile zayftr. Ama
oalrsa zincirden bile salam olur...
Dost gnllerini derli toplu tutmak, hazine
toplamaktan daha iyidir...
Kimsenin iini ayaa drme. Mmkndr,
sen de onun ayana pek ok dersin...
Zorluya tahamml et ki bir gn ondan daha
kuvvetli olasn. natnn errini iyilikle gider.
Himmetin pazs kuvvetin elinden stndr..
Efendi davul sesi ile uyanyor, bekinin
gecesi nasl geti, nereden bilecek....
Padiahken zulmedersen, padiahlktan
sonraa dilenci olursun.
Kuvvetlilerin ykn zayflar ekerken
padiaha tatluyku haramdr..
Kafas Zhal yldzna deen bir padiahla
zindanda inleyen zrd, balarna lm askeri
hcum ettikten sonra birbirinden ayramazsn..
drak kulandan gaflet pamuunu
karmalsn ki, llerin nasihatn duyabilesin.
er karanlar- yuvasna nadiren dnebilen
akrepler gibidir- gene er sevdasnda giderler...
Eer yiyip yatmaktan baka bir ey
bilmiyorsa, adam hayvandan nesiyle yksek olur
ki?
Yolu takip etmeyen bedbaht svari, doru
yryen yayadan geri kalr...
nan ki, ateinle gnller dal olunca
kyamet gn iyilik gremezsin...
Den her zaman kalkm deildir...
Gneler, aylar ve lkeler daha ok zaman
parlayacaklar ama sen mezar yastndan ban
kaldramayacaksn...
Bir hkmdar abit olursa lmle neyi eksilir,
mademkiahirette de padiahtr...
Bir kadn zalim olan erkekten ok yksektir.
Kpek de halk inciten insandan stndr.
Kendine fenalk yapan ahlaksz,insanlara
ktlk yapanlardan iyidir...
Devri kt olan bir zalim dnyada
kalmayacak, ama onun zerinde ebedi bir lanet
kalacaktr...
krnn ardnda ihtiyar kadn lanet
ederken, meclisin ba kesinden gelen aferinlerin
deeri yoktur...
Kendi ahlakn dmanndan dinle; dostun
gznde her yaptn iyidir...
Hastaya eker vermek gnah olur, nk ona
ac ila fayda verecektir...
Eki yzl adam, insan ho tabiatl, tatl
mizal dostlarndan daha gzel tenkit eder...
Senin iyiliini isteyen kimse, yolunda yle
bir diken var diyendir. Yolunu kaybedene iyi
gidiyorsun demek iddetli bir zulmdr...
Ey dncesiz, tedbirsiz ve aklsz olan nefis,
sen tek yoksulluun ykn ek, ama kendini
gamla ldrme...
Bir i tedbirle olacaksa dmann yzne
glmek, sava karmaktan daha iyidir.

Deersiz kimselerle savamaktan ekin. Ben
damlalardan sel olduunu ok grdm...
Kan atmamaa al, ne kadar zayf olursa
olsun dmann dost kalmas daha iyidir.
Dman dostundan fazla olan kiinin,
dman en, dostu mahzun olur.
Hizmeti yeni girenin ipini uzat fakat kesme,
sonra bir daha yzn gremezsin...
Sen kendi kaygn salnda ek, hsmlarn
hrsa derler lenle ilgilenmezler. Paray, nimeti
imdiden ver, nk senindir ve senden sonra
bunlar senin emrinden kacaktr.
Elinden hayr gelen bir oru yiyici, dnyaya
tapp yl orucu tutan kimseden iyidir.
Topran altnda iken gnl diri olan bir l,
gnl l olarak yaayan bir bilginden daha
canldr.
Herkes kuvveti derecesinde yk tar,
karncaya gre ekirge aya ardr.
Allah eer hikmetiyle bir kapy kaparsa,
rahmetiyle bakasn aar.
Amelsiz sz gevek bir dayanaktr.
Marifet kaps, kendilerine kar btn
kaplarn kapand kimseler iin aktr. Ac
yaam, acy tatm nice insanlar cennette
eteklerini sryerek yrrler.
ster merhem srsn ister yaralasn... Ne
hotur, O nun gamyla perian olann hali.!
Kim alarsa alsn, cmertin kaps mutlaka
alr.
Nice kuvvetli, nice stn akllar vardr ki,
akn havas onlar malup etmitir. nk sevda
akln kulan bktkten sonra, akl bir daha ba
kaldramaz...
Akl yolu kvrm stne kvrmlardan baka
bir ey deildir ve arifler katnda Allahtan gayr
bir varlk yoktur...
ster ycelik ve mevki olsun, ister zillet ve
hapis olsun, ben btn bunlar Allahtan bilirim;
Ahmetten, Mehmetten deil...
Ey akll kimse, hekim sana ac ila
gnderdii zaman hastalktan korkma. Dost elinden
gelen her eyi i. Hasta hekimden daha bilgili
deildir...
Eer ak eri isen kendine deer verme. Aksi
takdirde afiyet yolunda yr..
Muhabbetin seni toprak etmesinden korkma.
O mahvettii takdirde sonsuzlarsn! Topran
altnda deimedike salam taneden ot bitmez...
Seni Allaha aina klacak kimse kendi
benliinden seni kurtarm olandr. nk
benliinle beraber olduka kendine yol bulamazsn
ve bu incelii de kendini unutanlardan bakas
bilemez...
Varl perian olan kimse ne t iz i fark eder,
ne p e si. O, bir kucazn tmesiyle de feryada
geleir...
Yzclkte yiit de olsan, elini ayan
ancak plakken kullanabilirsin. u halde hret,
namus ve riya hrkasn srtndan karmalsn;
elbisesiyle suya batan kimse aciz kalr...
Dnya alakas Allaha kar perdedir ve bir
neticesi yoktur. Sen ancak balar kopardn
takdirde vuslata nail olursun...
d, tesir etmeyeceini bildiin bir
kimseye verme, ey akn. Elinden dizgini karm
olan zavallya, olum yava sr denmez.
Kii kendinden stnn aramay frsat
bilmelidir. Kendin gibisiyle vaktini ziyan edersin.
Kendi benzerlerinin izinde ancak kendini
beenmiler yrr...
Akna sadk olan kimse canna kyabilendir;
yreksiz adam kendine aktr...
Bir kere serden geen insan, bana ta ve ok
yamuru yasa da, dileinden el ekmez...
Sekin bir akll gnlsz olur; meyvelerle
ykl dal ban yere kor...
Byklk gsterile, lafla olmaz; ycelik
dava ile, kuruntu ile elde edilmez. Tevazu ycelii
arttrr, fakat gurur seni topraa serer..
st ba temiz fakat ahlak kirli olan kiinin
cehennem kapsn amak iin anahtara ihtiyac
yoktur.
Eer mertsen, mertliinden bahsetme. Sen
kendini iyilerden saydka kt olursun...
Allah kar iyi, halka kar kt olan
aklszlar, ibadetlerinin meyvasn
yiyememilerdir...
Zhd takva ile megul ol, ama Muhammed
Mustafay geecek kadar deil. Siyahlk yle
dursun, haddinden fazla beyazlk bile hoa
gitmez...
Allahtan ekinen gnahkar, gsteri yapan
abitten ok daha iyidir...
Kalbi krlann sz sert olur...
Her kim irkin huyundan vazgeerse,
cennette sonsuz bahtiyarlklara ulaacaktr.
Dmann derisini yumuaklkla yzebilirsin.
Sertlik gsterdin mi, dostun bile sana dman olur.
Tatl sz karsnda bykler gnlszleirler,
kafalarn dikmezler; kkler de balarn eerler.
Baar tatl dille elde edilir. Hrn tabiatl kimse
daima sdrap eker...
irkin tabiat, adam cehenneme gtrr.
nk iyi huy cennetten gelmitir.
Tek rmak kenarndan scak su i de eki
suratlnn souk gl erbetini ime. Yz sofra gibi
karmakark olan bir adamn ekmeini tatmak
haramdr..
Hner sahipleri, cefa grdkleri halde
muhabbet gsterirler.
Soysuzlara kar soysuzluk etmek
mmkndr. Lakn, insan olann elinden kpeklik
gelmez.
Tahamml sana nce zehir gibi grnr.
Fakat tabiatna kk salnca bal kesilir...
Azametli adam kurum satar; nk
bykln yumuaklkta olduunu bilmez.
Allah yolunun yiitleri, bela okuna hedef
olanlardr. Onlar kibir klahn atmlar, ycelik
tacyla balarn ykseltmilerdir.
Sen zebun ol da derini yrtsnlar. nk gnl
sahipleri kstahlarn yklerine katlanrlar. Allah
adamlarnn toprandan testi yapsalar, halk onu
melamet tayla krar.
Sel heybetle akt iin yukardan aa tepesi
st der. Halbuki i damlas kz ve acizdir;
bu sebeple gkyz onu muhabbetle alr, a y y u
ka karr...
Meth sena ipiyle kuyuya inme, Hatem gibi
sar ol da kendi ayplarn dinle.
Eer, u arif geinen adam gerekten dostunu
tansayd, dmanla ekimee vakti kalmazd.
Allahn varlndan haberi olsayd, btn halk
yok bilirdi...
Dman sz arna gidiyorsa dikkat et de
onun ayplad eyleri yapma. Benim iin iyi
eyler syleyen kimse, ancak kusurumu bana
aka gsterendir.
Sen kendinden bahsetme ki, seni bakalar
vsnler. Kendini vdn takdirde bunu
bakalarndan bekleme.
Ecel gn zrh delen ok, eceli gelmeyenin
gmleinden bile gemez.
Bilgin ne kadar alrsa alsn, cann
ecelden kurtaramaz. Cahil de, ne kadar uygunsuz
eyler yerse yesin, lmez.
Kys grnmiyen bir suda, yzcnn
gururu ie yaramaz.
nsan olmak isteyen kii nce nefsinin
kpeini susturur.
nsana hner, fazilet, din ve olgunluk gerek.
Mevki, mal dediin ey bir gelir, bir gider...
Murada ermedim diye dne dne kalbini
yakma, kardeim. nk her gecenin gndz
vardr.
On adam mikdar konuan cahilden ekin.
Bilginler gibi bir syle, pir syle
Meydana kt zaman yz kzartacak olan
bir sz gizlice niin sylemeli?
Elalemin ktlnden bahsettiin takdirde,
szn doru olsa bile, zn kt saylr..
Elalemi ayplaryla anan bir kimsenin senden
de teekkrle bahsedeceini zannetme.
Kimsenin houna gitmese bile, sen faydasna
inandn bir sz syle. Onu bugn dinlemeen
cahil yarn piman olacak...
Velhasl dnyada kimse kimsenin elinden,
dilinden kurtulamaz. Dile den iin biricik are
sabretmektir.
Gnahlarndan u anda kork kyamet gn
kimseden korkun olmasn.
Glistan:
* Konumadan bir kede oturan sarlarla
dilsizler, dilini tutamayan kimseden daha stndr.
* Azda dil nedir, a akl sahibi? Hnerli kimsenin
hazine anahtar deil mi? erdeki cevahirci midir,
eri midir, kap kapal iken kim ne bilecek?
* Akllnn nnde susmak terbiye gerei ise de,
sen yeri gelince sylemee bak. ki ey insan
ileden karr: sylenecek yerde az amamak,
susacak yerde lakrd etmek.
* Eer cenk eri isen, yle bir kimseyle sava ki, ya
ona ihtiyacn olmasn, ya da kap ondan
kurtulabilesin.
* Bahenin glnde beka ve gl mevsiminde vefa
yoktur. Zaten bilgeler kalc olmayan ey gnl
balamaa deymez demiler...
* Dn, sesini ondan sonra kar ve kes
dedirtmeden nce sz kes.
* nsan hayvandan konumakla stndr. Ama
doru konumazsan hayvanlar senden stn
olurlar...
* Fareyi tutarken kedi aslandr; kaplanla savansa
fareye dner..
* yilik iin sylenen yalan, fitne koparan dorudan
iyidir...
* Her sz padiaha geen kimse iyilik dnda bir
ey sylerse yazk olur.
* Yeryznn en kk da Tur dur. Ama
Allah katnda deeri en yce olan da odur...
* On tane dervi bir kilimde uyur da iki padiah bir
iklime smaz.
* Allah adam ekmein bir yarsn yerse br
yarsn yoksullara verir. Padiah, yedi lkeyi alsa
bile, bir baka lkenin sevdasndadr...
* Tyneti kt olan kii iyilerin nurunu kabul
etmez. Kabiliyetsizi terbiye etmek, kubbede ceviz
durdurmak gibidir..
* nsanla birlikte byse bile, kurdun enii yine
enik olur..
* orak toprak smbl bitirmez. Ktlere iyilikte
bulunmak, iyilere ktlk etmek gibidir...
* Ben kimsenin gnln krmayabilirim. Ama
hasetiye ne yapaym, o kendiliinden azap
iinde...
* Adem oullar ayn vcudun uzuvlardr. nk
ayn cevherden yaratlmlardr. Felek bir uzva
elem getirirse, brlerinin huzuru kalmaz. Ey
bakalarnn acsyla kayglanmayan, sana insan
demek yakk almaz...
* Nimet iinde iken dostluktan sz ap, kardeim!
Diyeni dost sayma. Dost, dostunun elini onun
perianlnda, aresizliinde tutan kimsedir..
* Mazlumun gnl dumannn zalime ettiini,
kzgn ate zerlie yapamaz...
* Aslan hayvanlarn banda gelir. En adi hayvansa
eektir. Oysaki aklllarn hepsi, yk eken eei,
adam paralayan aslandan stn grrler.
* Her an sana ltufkar olan kii bu uzun zamanda
bir defa sana sitem ettiyse onu ho gr.
* Dostuna sana dmanlk edebilecek kadar kuvvet
verme.
* Alemde zaten vefa yok imi, yahut u zamanda
herkes vefasz. Kimse yoktur ki; ok atma ilmini
benden rensin de sonunda beni nian almasn.
* Koyun oban iin deildir. Belki oban onun
hizmeti iindir.
* Dnya dirlii l gibi rzgar gibi geti. Aclk
da, tatllk da, gzel de, irkin de geldi gitti. Zalim
sand ki bize zulmediyor; ettikleri kendi boyunda
kald, bizden geip gitti.
* Kkremi fille savaa kalkan kii, akll
kimsenin nazarnda adam deildir. Gerek adam
odur ki; fkelense dahi sama sylemez.
* Kendi ekmeini yiyip oturmak, altn kemer takp
el pene divan durmaktan hotur.
* nsan iyilik de etse, ktlk de etse kendisi
iindir.
* Bakalarnn aybn senin nnde sayp
dken,senin aybn da mutlak bakalarna
syleyecektir.
* Allahn kapsndan kovulan kimse her yana
koar. O nun ard, kimsenin kapsna komaz.
* Pas yenii demirin kfn cila vurup
gideremezsin. Kara yrekliye t vermenin ne
faydas var. Demir ivi taa girmez ki...
* Esenlik gnlerinde dknleri brakma. Yoksul
gnl almak belay savar. Dilenci yalvara yakara
bir ey isteyince ver. Yoksa zalim zorla alr.
* ini yemekle doldurma ki orada marifet nuru
gresin. Burnuna kadar tkndn iin hikmete
bosun.
* Dnyalmz yok mu, derde deriz; olunca da
gnlmz ona taklr.
* Yoksulun sabr zenginin ihsanndan stndr.
* Onu bunu yoklamak ayp deildir, elverir ki;
artk yeter dedirtmeyesin. Eer sen kendini
knayabilirsen, bakalar seni ayplayamaz.
* Yapt szne uymasa bile, bilginin szn sen
candan dinle. ddiacnn laflar botur. Uyuyan
uyuyan nasl uyandrr.
* Engin deniz ta atmakla bulanmaz. Gcenen bir
arif henz s sudur.
* Kendine zarar gelince katlan. nk affetmekle
gnahtan arnrsn. Mademki her eyin sonu
topraktr, sen, toprak olmadan nce toprak ol.
* Acele yryen yol arkada senin yoldan
deildir. Gnl sana bal olmayan kimseye gnl
balama.
* Hsmn dindarl, takvas yoksa hsmlk
balarn kesmek, akraba sevgisi tamaktan daha
iyidir.
* Allah tanyan bir yabanc iin, O na yabanc
olan bin hsm feda.
* Bilge, sylenmemesinden zarar gelecei zaman
sze balar ve yememekten canna doyduu zaman
lokmaya uzanr. phesiz sz hikmet olur, yemesi
de salk getirir.
* Kii az yemei adet edince, gelen sknty kolay
karlar. Eer bolluk iinde can beslemise, bir
darlk grnce mihnetten lr.
* Ask suratldan bir ey isteme, onun kt
huyundan elem duyarsn. Gnlnn gamn
anlatacaksan bir kimseye anlat ki, yzn grnce
ferahlayasn.
* Acizin eline kudret geince, tutar, acizlerin
kolunu bker.
* Hrs azgnl akll adamn gzn balar;
tamah, kuu da bal da tuzaa drr.
* Birinin gnln bir kere krdn m, sonradan yz
trl iyilik etsen de, o bir tek krgnln cnden
sakn. Temren yaradan kar, acs gnlde kalr.
* Eer bir gnl krdnsa senin gnln de mutlaka
krlacaktr. Kale duvarna ta atma, nk kaleden
de ta gelebilir.
* Dostlarn sohbetinden strap duyarm. nk
irkin huylarm gzel gsterirler. Kusurumu hner
ve olgunluk sayarlar, dikenimi gl ve yasemin
yaparlar. Nerde o pervasz, kstah dmanlar ki,
bana benim aybm gstersinler...
* Gnle giren her ey gze ho gelir.
* Can kaygsyla sevgilinin muhabbetinden gnl
ayrmak dostlua smaz.
* Dost kapsnda lene deil, cann sa salim
kurtarana alr.
* Kii nefsinin ktlklerinden kurtulabilir.
ftiracnn zannndan kurtulamaz.
* Sen iinle gcnle kalsan da elalemin dilini
zaptedemezsin.
* Bir eye, bir kimseye gnl balama. nk
gnl ayrmak mkl bir itir.
* Hepiniz kendi ayplarnzn hamalsnz.
Bakalarnn kusurlarn knamaynz.
* Her ite kendinden stnn ara, bunu frsat bil;
kendin gibilerle vaktini heder edersin.
* Bir yoksul yz trl uygunsuz i grse, bunun
yzde birini dostlar bilmezler. Ama sultan bir tek
ktlk etse, lkeden lkeye ulatrrlar.
* Tam manas ile doru olduunu bilmediin bir
sz syleme. Karlnn iyi olmadn bildiin
sz de syleme.