Dr. Zulfakar/ Kesaksian Wanita/AIKOL/2005.

KESAKSIAN WANITA
antara
KEBOLEHTERIMAAN & KEBOLEHPAKSAAN
Oleh:
Dr.Hj. Zulfakar Bin Hj. Raml
*
!. PENDAH"L"AN
Satu hakikat yang tidak dapat dinafikan ialah kewujudan golongan wanita dalam
sesebuah masyarakat atau negara. Dalam kebanyakan negara, peratus wanita
hampir-hampir menyamai peratus bilangan lelaki dan hakikat ini tidak terkecuali
di negara kita alaysia. Dengan itu, peranan yang perlu dan boleh dimainkan
oleh kaum hawa ini tidak boleh diperkecilkan. Salah satu dari peranan yang tidak
kurang pentingnya ialah sebagai saksi di ahkamah Syariah. !ersoalan ini tidak
timbul di dalam sistem ahkamah Si"il kerana undang-undang yang terpakai
tidak membe#akan berdasarkan jantina. $ain dari perspektif ahkamah Syariah
yang berdasarkan %ukum Syarak, maka timbullah
isu mengenai kelayakan seorang wanita sebagai saksi&
!ersoalan seterusnya ialah mengenai skop wanita sebagai saksi. 'ni kerana
terdapat pandangan bahawa keterangan mereka terhad dalam kes tertentu sahaja.
'su ini timbul hasil dari kenyataan bahawa penyaksian seorang wanita tidak sama
dengan penyaksian seorang lelaki& Setakat manakah kebenaran dakwaan bahawa
penyaksian dua wanita menyamai penyaksian seorang lelaki(
# .
)ertas ini cuba menjawab persoalan-persoalan di atas dan menganalisa kebenaran
beberapa kenyataan yang timbul sebelum ini dengan mengambil kira pandangan
ulama silam dan kotemporari.
*. %+)')+, !-./'!,++. +.0S'+
*
!enolong !rofesor di 1abatan 0ndang-0ndang 'slam, )uliyyah 0ndang-0ndang +hmad
'brahim, 0'+.
2
Dr. Zulfakar/ Kesaksian Wanita/AIKOL/2005.
+da baiknya perbincangan tajuk ini dimulai dengan melihat satu hakikat
penciptaan manusia atau insan pertama iaitu .abi +dam. +l-3ur an menjelaskan
perkara ini :
4 %ai sekelian manusia( 5erta6walah kepada ,uhanmu yang telah
menciptakan kamu dari diri yang satu, dan daripadanya +llah mencipta
isterinya, dan daripada keduanya +llah megembangbiak lelaki dan
perempuan yang banyak.7
2
.abi +dam merupakan insan pertama yang dicipta dari tanah
*
dan dari +dam
dicipta atau diklon
8
%awa iaitu wanita pertama yang sekaligus menjadi isteri
kepada +dam. Dan dari keduanyalah, manusia berkembang.
9
*.2 !-:S+++. $-$+)' D+. ;+.',+
Dalam banyak hal 'slam menyamakan antara lelaki dan wanita. isalnya dari
aspek kedudukan mereka sebagai anggota dalam masyarakat
<
, hak mereka dalam
masyarakat meliputi bidang keilmuan, ibadat, sosial mahupun politik.
=
Dalam 'slam lelaki dan wanita adalah sama dari sudut pertanggungjawaban.
ereka sama-sama bertangungjawab terhadap menjaga atau memelihara diri
mereka, keluarga mereka, masyarakat mereka dan negara mereka.
>
1usteru itu,
tidak kira lelaki atau wanita akan menerima ganjaran berupa pahala yang sama,
tiada kelebihan kepada lelaki.
?
2 +l-3ur an. +l-.isa @9A:2.
* +l-3ur an. +l-'mran @8A:<BC al-:ahman @<<A:29C al-%ijr @2<A:*=-*B.
8 $ihat %adis 4 D wanita itu dicipta dari tulang rusukD7 %adis 5ukhari dan uslim. $ihat +bu
Shu66ah, +bdul %alim, @2BB>A Kebebasan Wanita @,erjemahanA, Eemani 'nsan !ress, 1akarta, jld.
2, ms *B*-*B9.
9 +l-3ur an. +l-.ajm @<8A:9<C al-3iyamah @><A:8B.
< +l-3ur an. +l-%ujurat @9BA:22-28.
= ,erdapat banyak hadis-hadis .abi yang menerangkan hal ini. $ihat +bu Shu66ah, +bdul
%alim, @2BB>A Kebebasan Wanita @,erjemahanA, Eema 'nsani !ress, 1akarta, jld. 2, ms BB-22B.
$ihat juga
1asim, $ayth Su ud, @*FF8A. Khidmat Masyarakat: Peranan Wanita di Zaman Rasulullah
@terjemahanA, !ustaka Salam, )uala $umpur, <8-2F>.
> +l-3ur an. +l-,aubah @BA:>2C al-,ahrim @==A:=.
? +l-3ur an. +l-.ahl @2=A:B>C al-,aubah @BA:>*.
*
Dr. Zulfakar/ Kesaksian Wanita/AIKOL/2005.
5ilamana ganjaran sama maka, hukuman akibat dari melakukan kesalahan juga
sama. $elaki dan wanita yang melakukan kesalahan jenayah tetap sama-sama
dihukum.
B
*.* !erbe#aan $elaki G ;anita
1ika dilihat dari sudut biologi, khasnya anotomi manusia secara lahiriyah kita
hanya akan dapat lihat perbe#aan yang ketara antara lelaki dan wanita ialah dari
segi organ seksual sahaja. anakala dari aspek rangka badan @skeletonA seolah-
olah tiada perbe#aan langsung melainkan bahagian rangka tulang punggung @hipA
wanita lebih luas sedikit berbanding lelaki.
2F
!erbe#aan yang ketara dapat dilihat dari sudut perwatakan serta pemikiran yang
dikenali sebagai psikologi dan kejiwaan serta mental yang dikenali sebagai
psikiatri. !erkara ini diiktiraf sendiri oleh para pakar psikologi dan psikiatri dan
kaum wanita sendiri. )ebanyakan wanita mengalami pelbagai sindrom yang
memberi kesan langsung dan tidak langsung ke atas perwatakan dan kejiwaan
mereka.
22
asoodi
2*
dalam artikelnya
28
mengupas dengan panjang lebar
mengenai kesan sampingan ini dari sudut kajian saintifik dan kesannya ke atas
kesaksian wanita dan merumuskan 4 't may tantamount to injustice to rely, in
matters in"ol"ing either fortune or life of a person, on the testimony of a
physiologically and psychologically suffering woman.7
29
8. )-$+H+)+. S-5+E+' S+)S'.
B+l-3ur an . al-.ur@*9A:* C al-aidah@<A:8? G 9<.
2F http:IIwww.bbc.co.ukIscienceIhumanbody . $ihat juga De Eraaff, )ent, %uman
+notomy, c Eraw %ill, .ew Hork, -disi =, *FF*.
22 )han, Shamshad ., Why Two Women Witnesses? ,a-%a !ublishers $td., $ondon, 2BB8.
!enulis merujuk kepada berpuluh-puluh bahan rujukan yang merangkumi isu psikologi dan
psikiatri wanita.
2* Dr. E. Sa6lain asoodi, 5.+C $$.5 @%on sAC $$. @DelhiAC !h.D. 5eliau pernah
bertugas sebagai !rof. adya di )ulliyyah 0ndang-0ndang +hmad 'brahim, 0'+.
28 Muslim Womens Rights to Testify in Ciil Matters and !udud "ffen#es, ')' $aw
1ournal, 2BBB, ". 8, .o. 2, ms.2.
29 asoodi, Muslim Womens Rights to Testify in Ciil Matters and !udud "ffen#es,
')' $aw 1ournal, 2BBB, ". 8, .o. 2,ms.*<.
8
Dr. Zulfakar/ Kesaksian Wanita/AIKOL/2005.
0lama telah meletakkan beberapa syarat untuk menjadi saksi agar kesaksian
seseorang itu boleh diterima di ahkamah. Dan syarat-syarat ini tidak terbatas
kepada saksi lelaki sahaja. aka seorang wanita itu adalah kompeten menjadi
seorang saksi sekiranya memenuhi syarat-syarat ini:
2<
2J 2A 5erakal
*J *A 5aligh
8J 8A +dil bukan fasik
9J 9A 'ngatan yang baik
<J <A ,iada ,ohmah.
9. )-5O$-%,-:'++. )-S+)S'+. ;+.',+
!erlu diketahui bahawa isu tentang kebolehterimaan kesaksian wanita dalam
'slam adalah perkara di bawah bidang ijtihad ulama dan dengan itu hasillah
perbe#aan pandangan @$khtilafA antara beberapa golongan ulama.
+pa yang pasti ialah tidak terdapat hujah atau nas yang jelas samada dari 3ur an
dan mahupun %adis .abi yang menolak kesaksian wanita sama sekali.
9.2 S)O! )-S+)S'+. ;+.',+ H+.E D'!-:S-,010' 0$++
)eseluruhan 0lama bersetuju bahawa wanita boleh meyaksi @istisyhadA dan
mempersaksikan @isyhadA dalam kes-kes:
!ertama: hal-ehwal kewanitaan seperti kelahiran, menentukan dara, kecacatan
pada anggota sulit, penyusuan, ha id dan habis Kiddah.
2=
2<+l-Luhaili, ;ahbah, al%&i'h al%$slami @terjemahan +hmad Shahbari et. al.A &i'h dan
Perundangan $slam, Dewan 5ahasa Dan !ustaka, alaysia, 2BB>, jld. 9, ms.=2>-=*FC Saedon,
ahmud, (ndang%(ndang Keterangan $slam, Dewan 5ahasa Dan !ustaka, alaysia, 2BBF,
ms.=<->*C Seksyen ?8 +kta )eterangan ahkamah Syariah @;!A 2BB>.
2=+l-Luhaili, ;ahbah, al%&i'h al%$slami @terjemahan +hmad Shahbari et. al.A &i'h dan
Perundangan $slam, Dewan 5ahasa Dan !ustaka, alaysia, 2BB>, jld. 9, ms.=*=C Saedon,
ahmud, (ndang%(ndang Keterangan $slam, Dewan 5ahasa Dan !ustaka, alaysia, 2BBF,
ms.>?.
9
Dr. Zulfakar/ Kesaksian Wanita/AIKOL/2005.
)edua: muamalat iaitu jual-beli, semua urusan melibatkan harta seperti wakaf,
wasiat, hibah dan seumpamanya.
2>
9.* S)O! )-S+)S'+. ;+.',+ H+.E D'!-:,')+')+. 0$++:
!ertikaian ini meliputi dua skop utama iaituC !ertama yang berhubung dengan
persoalan unakahat, seperti perkahwinan @nikahA, penceraian @tala6A, ruju ,
nasab dan seumpamanya. )edua: )es-kes yang merangkumi kesalahan jenayah
%udud.
2?
<. !0./+ !-:5-L++. !-.D+!+,:
<.2 5erdasarkan Surah ,ala6 @=<A+yat *:
O 51 M1 T ^ t ^541 T 1O=
uMM1 1MNOu11 O O71*O^1M1= T -
11MNOu11 O O1gO1= T -
171 q 1 11;4N ;O4MO W1Mg1;+M14M 1 * L +
E111 1=111 W1O1q1M14M 4 11 41 1qC1 ^ T
^4NONC 1q11O q+O4O^1114M *111
fq1uNC 411 J1+ 4C 414M 1 1O* 1 111 T
*1J 1 4O^C1 1N14 1^ wT ^
*. +pabila mereka ,elah mendekati akhir iddahnya, aka rujukilah mereka dengan baik
atau lepaskanlah mereka dengan baik dan persaksikanlah dengan dua orang saksi yang
adil di antara kamu dan hendaklah kamu tegakkan kesaksian itu )arena +llah.
Demikianlah diberi pengajaran dengan itu orang yang beriman kepada +llah dan hari
akhirat. barangsiapa bertakwa kepada +llah niscaya dia akan mengadakan baginya jalan
keluar.
Sebahagian dari ayat tersebut menyatakan 4 dan persaksilah dengan dua orang
saksi @lelakiAD +yat ini merujuk kepada kes ra)aah iatu ruju selepas
2>+l-Luhaili, ;ahbah, al%&i'h al%$slami @terjemahan +hmad Shahbari et. al.A &i'h dan
Perundangan $slam, Dewan 5ahasa Dan !ustaka, alaysia, 2BB>, jld. 9, ms.=*>C Saedon,
ahmud, (ndang%(ndang Keterangan $slam, Dewan 5ahasa Dan !ustaka, alaysia, 2BBF,
ms.>>.
2? +l-Luhaili, uhammad, Wasail al%$thbat @2BB9A, aktabah Dar al-5ayan, 5eirut, jld. 2, ms
**2.
<
Dr. Zulfakar/ Kesaksian Wanita/AIKOL/2005.
penceraian. Dihujahkan bahawa perkataan 4*awa adlin7 di sini memberi makna
dua orang lelaki yang adil.
2B
<.* 5erdasarkan %adis .abi:
Diriwayatkan bahawa .abi telah bersabda: 4 ,idaklah sah nikah melainkan
dengan kei#inan wali dan dua orang saksi @lelakiA7
*F
%adis ini menunjukkan
kepada keperluan dua orang saksi lelaki dalam hal perkahwinan.
*2
<.8 5erdasarkan hadis riwayat al-Luhri:
+l-Luhri berkata 4 ,elah menjadi sunnah bahawa kesaksian wanita tidak diterima
dalam %udud, perkahwinan @nikahA dan rujuk.7
**
'nilah yang menjadi dasar
pegangan kebanyakan ma#hab bahawa kesaksian wanita tidak diterima dalam
perkara-perkara hudud
*8
dan munakahat.
*9
6. PENILAIAN SEMULA:
=.2 +yat *, Surah ,ala6:
4D persaksikanlah dengan dua orang saksi yang adil di antara kamu dan hendaklah
kamu tegakkan kesaksian itu )arena +llah.7
11 1 ^
2B +l-Luhaili, uhammad, Wasail al%$thbat @2BB9A, aktabah Dar al-5ayan, 5eirut, jld. *,
ms
2<>.
*F :iwayat 'mam +hmad, al-5aiha6i dan al-Daru6atni. +ail al%,utar @terjemahanA, jld. < ms.
*2>*.
*2+l-Sharbini, uhammad )hatib, Mughni al%Muhta), Dar al-)utub al-'lmiyyah, 5eirut, *FFF,
ms. 8=?C +l-Luhaili, uhammad, @2BB9A. Wasail al%$thbat, aktabah Dar al-5ayan, 5eirut, jld. *,
ms 2<?.
** 'bnu 3ayyim @2BB<A, al-,uru6 al-%ukmiyyah, 5eirut, ms. 22?.
*8 +l-+sbahi, alik bin +nas, ,l%Mudawanah al%Kubra diterbitkan dalam +l-3adha wa al-
Shahadat, Dar al-,uras, 5eirut, -disi !ertama, *FF2, ms. 8*8. !andangan ma#hab %anafi dalam
kesalahan hudud sahaja. +l-arghinani, 5urhanudin, ,l%!idayah- ,l%.adha wa al%/hahadat, Dar
al-,uras, 5eirut, -disi !ertama, *FF2, ms.*==.
*9 +l-Sharbini, uhammad )hatib, Mughni al%Muhta), Dar al-)utub al-'lmiyah, 5eirut,
*FFF, ms. 8=?C +l-3urtubi, +bu 0mar Husuf, al%Kafi fi &i'h ahli al%Madinah, +l-3adha wa al-
Shahadat, Dar al-,uras, 5eirut, -disi !ertama, *FF2, ms. 8>=C 'bnu :usd, uhammad, 0idayah
al%Mu)tahid, +l-3adha wa al-Shahadat, Dar al-,uras, 5eirut, -disi !ertama, *FF2, ms. 9*<C
=
Dr. Zulfakar/ Kesaksian Wanita/AIKOL/2005.
+yat ini adalah umum mengenai bilangan dua orang saksi yang diperlukan dalam
kes rujuk @raja ahA. Eantinama lelaki 4 kum7 tidak pula menafikan penerimaan
saksi wanita.
*<
Sebab itu, kebanyakaan dari ulama silam dan +bu %anifah membolehkan atau
membenarkan kesaksian dua wanita berserta seorang lelaki dalam kes nikah,
rujuk dan seumpamanya.
*=
6.2 Hadis mengenai dua saksi.
+da ulama yang berpandangan bahawa penggunaan lafa# @shigahA 4shahidain7
yang bermakna dua lelaki sebagai tidak konklusif. :ujukan kepada lelaki adalah
kerana dominasi @taghlibA dan kebiasaan. 'anya tidak menghalang kesaksian
wanita dalam kes ini.
*>
%ujah yang sama juga digunakan dalam membincangkan
kesaksian wanita dalam kes muamalat,
*?
begitu juga bagi kesalahan jenayah #ina
iaitu salah satu dari kesalah %udud. enurut !rof. Dr. uhammad +ta, bilamana
al-3ur an menggunakan lafa# 4 arbaah shuhada7
*B
, ianya tidak menolak
kebolehterimaan wanita sebagai saksi.
8F
=.8 %adis dari al-Luhri:
%adis ini hanya berbentuk kenyataan yang merujuk kepada amalan .abi. 'a tidak
menyatakan dengan jelas bahawa .abi melarang atau menolak kesaksian wanita
dalam kes ini. Dinukilkan bahawa terdapat banyak pandangan dikalangan ulama
*< +l-Luhaili, uhammad, @2BB912 Wasail al%$thbat, aktabah Dar al-5ayan, 5eirut, jld. *, ms
2><.$ihat juga penghakiman oleh +ftab %ussain, /1 dalam kes +nsar 5urney ". Mederation of
!akistan.!$D @ 2B?8A MS/ BF.
*=+l-1asas, ,hkam al%.uran, Dar 'hya al-,uras al-+rabi, 5eirut,2B?<, jld.*, ms.*82C'bnu
3ayyim @2BB<A, al%Turu' al%!ukmiyyah, 5eirut, ms. 22?-22B. +l-arghinani, 5urhanudin, ,l%
!idayah diterbitkan dalam ,l%.adha wa al%/hahadat, Dar al-,uras, 5eirut, -disi !ertama, *FF2,
ms.*==.
*> +l-Luhaili, uhammad, Wasail al%$thbat @2BB9A, aktabah Dar al-5ayan, 5eirut, jld. *, ms
2>2.
*? 'bnu %a#m, al%Muhalla bi al%,thar, Dar al-Mikr, 1ld. ?, ms. 9?=-9?>.
*B 3ur an: al-.isa @9A:2<C al-.ur @*9A: 9 dan al-.ur @*9A:28.
8F +l-Sid, uhammad +ta, @2BB<A. ,l%!udud, uhammad +ta, alaysia, ms 2=2-2=*.
>
Dr. Zulfakar/ Kesaksian Wanita/AIKOL/2005.
silam yang menyalahi hadis dari al-Luhri ini.
82
:amai juga dikalangan pakar
hadis yang mengatakan bahawa hadis riwayat al-Luhri ini adalah termasuk dalam
kategori lemah @dhaifA.
8*
6.3 Hujah Tambahan.
Sebenarnya kebolehterimaan penyaksian wanita ini telah diamalkan oleh .abi
sendiri.,erdapat dua kes yang menarik yang melibatkan keterangan wanita
dalam kes jenayah dan satu dalam kes penyusuan @radhaahA.
!ertama: )esaksianI)eterangan wanita mangsa rogol
Dalam satu kes di #aman :asulullah S+;, seorang lelaki telah menyerang
seorang wanita dengan niat untuk memperkosanya. ;anita itu menjerit dan
terus pengsan. Seorang lelaki lain mendengar jeritan wanita itu lalu datang
membantu. $elaki pertama itu terus lari. ,idak lama kemudian datang
sekumpulan orang yang turut mendengar jeritan wanita itu tadi. ereka
menyangka lelaki kedua itulah si penyerang. $alu lelaki itu dibawa ke hadapan
:asulullah S+;. +pabila wanita itu sedar, dia turut memberi 4kesaksian7
bahawa lelaki itulah yang menyerangnya. 5erdasarkan 4kesaksian7 wanita itu
dan keterangan orang-orang yang menangkap lelaki kedua itu bahawa mereka
mendapati tertuduh sedang merangkul @memelukA mangsa tersebut, :asulullah
S+; mendapati lelaki itu bersalah dan menjatuhkan hukuman rejam. ,etapi
lelaki pertama tadi tampil membuat pengakuan bersalah. $antas :asulullah
S+; melepaskan lelaki yang kedua tadi.
88
5erdasarkan kes ini, jelaslah bahawa .abi sendiri menggunakan keterangan
wanita mangsa rogol dalam penghakiman beliau.
)edua: dalam kes yang melibatkan keterangan seorang wanita yang dicederakan
oleh seorang Hahudi.
,elah diriwayatkan bahawa seorang hamba wanita telah dicederakan kepala
dengan seketul batu besar oleh seorang yahudi dalam usahanya untuk mencuri
barang kemas wanita tersebut. ;anita yang cedera parah itu dibawa bertemu
82 'bnu 3ayyim @2BB<A, al%Turu' al%!ukmiyyah, 5eirut, ms. 22?.
8* 'bnu %a#m, al%Muhalla bi al%,thar, Dar al-Mikr, 1ld. ?, ms. 9??C 5ek, +hmad 'brahim,
Taru' al%$thbat al%/hariyah, +l-aktabah al-+#hariyah $i al-,urath, -disi 9, )aherah, *FF8,
hlm. *9BC +l-Luhaili, uhammad, Wasail al%$thbat @2BB9A, aktabah Dar al-5ayan, 5eirut, jld. *,
ms 2>*.
88 'bnu 3ayyim,@2BB<A. al%Turu', ms. 9<.
?
Dr. Zulfakar/ Kesaksian Wanita/AIKOL/2005.
:asulullah. 5aginda bertanya kepada wanita tersebut. Siapa yang lakukan&
+dakah dia @dengan menyebut nama seseorangA, ;anita itu menggelengkan
kepalanya. 5aginda bertanya lagi kepada wanita tersebut. Siapa yang lakukan&
+dakah dia @dengan menyebut nama orang lainA, ;anita itu menggelengkan
kepalanya. 5aginda bertanya sekali lagi kepada wanita tersebut. Siapa yang
lakukan& +dakah dia @dengan menyebut nama seorang yahudiA, ;anita itu
menganggukkan kepalanya lalu meninggal dunia. 5aginda seterusnya
memerintahkan yahudi tersebut dihukum bunuh.
89
)es ini juga membuktikan bahawa keterangan wanita adalah diterima dan boleh
dijadikan alasan kepada penghakiman seperti yang diputuskan oleh .abi sendiri.
)etiga. )es kesaksian seorang wanita di atas penyusuan yang diberikannya.
Dari 06bah bin %arith bahawa dia mengawini 0mmu Hahya binti +bi
'hab. )emudian datang seorang hamba berkulit hitam lalu berkata:
KSesungguhnya aku pada masa lalu, pernah menyusui kamu berdua
@06bah dan 0mmu HahyaA . 06bah berkata: K)emudian aku sampaikan
hal ini kepada :asulu$ah lalu beliau berpaling dariku. 06bah berkata:
)emudian aku bertanya lagi. $alu :asul$ulah berkata: 4 5agaimana&,
5ukan telah dikatakan tadi @oleh wanita tersebutA.7 $alu 06bah berpisah
dengan 0mmu Hahya.
8<
%adis ini menunjukkan kebolehan menerima saksi seorang wanita @termasuk
hambaA dalam hal penyusuan dan hujah bahawa dalam kes seperti ini perlu
kepada sekurang-kurangnya dua orang wanita adalah tidak betul.
8=
>. 5-.+:)+% )-S+)S'+. D0+ ;+.',+ -.H++' )-S+)S'+.
S-O:+.E $-$+)'&
>.2 %ujah !ertama. 5erdasarkan +yat *?* dari Surah al-5a6arah:
4 DDan persaksikanlah dengan dua orang saksi dari kalangan lelaki
kamu, dan jika tiada dua orang lelaki maka seorang lelaki dan dua orang
wanita dari kalangan saksi-saksi yang kamu redhai, agar sekiranya seorang
lupa maka seorang lagi mengingatkannya.7
89 /unan ,bu 3aud, @2BB8A, @terjemahanA +hmad %assan, +shraf !ubliser, $ahore, jld.8, ms
2*=B.
8< 'bnu %ajar al-+s6alani, 0ulugh al%Maram @)itab al-.ikahA @Nersi 5. 'nggerisA,Dar al-
Salam, :iyard, 2BB= hlm. 9FF.
8= +l-)ahlani, uhammad 'smail, /ubul al%/alam, Dar al-Mikr, jld. *,hlm. *2?C al-
Syaukani, +ail al%,utar @terjemahan 5.alaysiaA, Nictory +gencie, )uala $umpur, 2BB9, jld. <,
hlm. *9=F. $ihat juga 'bnu 3ayyim, ,l%Turu' al%!ukmiyyah, Dar al-)utub al-'lmiyyah, 5eirut,
2BB<,hlm. >*->8.
B
Dr. Zulfakar/ Kesaksian Wanita/AIKOL/2005.
+yat ini sering dijadikan hujah bahawa kesaksian dua wanita menyamai seorang
saksi lelaki. 1uga dikatakan bahawa ayat ini mengenai urusan jualbeli atau
transaksi kewangan yang wanita la#imnya tidak biasa dengannya. Sebab itulah
dikehendaki agar seorang lagi wanita ditugaskan agar memperingati sekiranya
wanita pertama terlupa atau tersilap.
8>
!erkataan Ktadhilla itu sendiri
mempunyai banyak interpretasi antaranya lupa, menyimpang, tersalah @ khilafA.
>.*.2 ,'D+) !-:$0 )-!+D+ D0+ ;+.',+
!andangan ini berasaskan kepada perkataan Kan7 itu sendiri. 4+n7 yang bermakna
4sekiranya7 merupakan lafa# bersyarat. aka kehendak kepada saksi wanita
kedua merupakan syarat yang tidak mutlak. Saksi wanita kedua ini menjadi perlu
sekiranya saksi wanita yang pertama tadi melakukan kesilapan atau cuba untuk
menyimpang dari fakta kebenaran. 1adi, kehendak kepada dua orang saksi wanita
adalah lebih kepada sifat berhati-hati @ihtiyatA bukan kaedah yang muktamad
@absolute ruleA.
8?
+yat ini juga mengundang kepada persoalan jurisprudensi fekah iaitu pertamaC
kehendak kepada dua orang saksi wanita itu adalah berdasarkan Ksebab atau
alasan @ illahA kemunkinan berlaku kesilapan atau terlupa atau keduaC ianya hanya
sekadar hikmah. Hakni hikmah adanya saksi wanita kedua ialah dapat
mengingatkan atau memperbetulkan fakta sekiranya saksi wanita pertama tadi
terlupa atau tersilap.
8B
!enulis bersetuju dengan pandangan tidak perlu kepada dua saksi wanita
sekiranya ianya dibincangkan di bawah perkara mempersaksikan atau memberi
8>
enurut uhammad +bduh, inilah sebab sebenarnya diperuntukkan dua
wanita.
5agaimanapun beliau tidak bersetuju dengan terjemahan 4tadhilla7 dengan makna lupa. $ihat
+bduh, uhammad, Tafsir al%Manar, Dar 'hya al-,urath al-+rabi, 5eirut, *FF*, 1ld 8, hlm. 2F?-
2FB.
8? +bduh, uhammad, Tafsir al%Manar, Dar 'hya al-,urath al-+rabi, 5eirut, *FF*, 1ld 8,
hlm. 2F?C asoodi, Muslim Womens Rights to Testify in Ciil Matters and !udud "ffen#es, ')'
$aw 1ournal, 2BBB, ". 8, .o. 2,ms.*=.
8B ohd. Daud 5akar, @2BB<1 Kedudukan Wanita dalam (ndang%(ndang, +l-+hkam, jld.
<, ms. 2<8-2<9.
2
F
Dr. Zulfakar/ Kesaksian Wanita/AIKOL/2005.
kesaksian iaitu $syhad al%/hahadah yakni dalam membuktikan sesuatu transaksi
telah berlaku dan bukan di bawah konteks menyaksikan @$stisyhad al%
/hahadahA.
9F
Sekiranya dalam hal kedua @$stisyhad al%/hahadahA maka kaedah
Kpembuktian terbaik7 @5est -"idence :uleA patut terpakai.
92
>.* Huja$ K%ua &r%a'arkan 'atu Ha%i' S$a$i$(
4 Dari +bu Said al-)hudri katanya: :asulullah pada satu hari pergi ke
tempat sholat pada hari :aya Mitri atau +dha dan melalui sekelompok
wanita, lalu beginda bersabda:75ersedekahlahlah anda sekalian sebab
sesungguhnya aku melihat golongan andalah @wanitaA yang ramai
menjadi ahli neraka7. ereka bertanya: 4engapa demikian ya
:asulullah&7 5eliau s.a.w. menjawab: 4 )erana anda sekalian banyak
mengucapkan kutukan terhadap suami dalam hal ehwal keluarga. +ku
tidak pernah melihat dari golongan orang-orang yang kurang dalam hal
akal dan agamanya yang dapat melenyapkan ketabahan seseorang lelaki
yang demikian keras hatinya yakni yang amat kuat melaksanakan
agamanya melebihi dari seseorang dari anda sekalian7 !ara wanita itu
bertanya lagi: 4+pakah kekurangan agama dan akal kami kaum wanita
ini ya :asulullah&7 5eliau S.+.;. menjawab: 45ukankah kesaksian
seseorang wanita itu seperti kesaksian separuh lelaki& ereka berkata:
45enar7 5eliau s.a.w. bersabda: 4Demikianlah itu sebagai tanda
kekurangan akal seseorang perempuan. 5ukankah dalam keadaan ha id,
seorang wanita itu tidak dibolehkan melakukan solat dan tidak boleh pula
melakukan puasa.7 )aum wanita itu menjawab: 45enar7. 5eliau s.a.w.
lalu bersabda: 4.ah, yang demikian itu sebagai tanda kekurangan
seseorang perempuan itu dalam hal agamanya7.
9*

aka ada dikalangan ulama antaranya ma#hab al-Lahiri yang berpandangan
bahawa dalam semua perkara, kesaksian wanita mesti diganda dengan dua. aka,
kesaksian ? orang wanita dibolehkan dalam kes #ina, dua wanita dan seorang
saksi lelaki dalam kes-kes %udud, 3isas, .ikah, ,ala6 dan dalam perkara
jualbeli.
98
9F 'bnu 3ayyim, al%Turu' al%!ukmiyyah, Dar al-)utub al-'lmiyyah, 5eirut, 2BB<, ms. <2C
+bduh, uhammad, Tafsir al%Manar, Dar 'hya al-,urath al-+rabi, 5eirut, *FF*, 1ld 8, hlm. 2F?C
+nwarullah, Prin#i4les of 5iden#e in $slam, +.S..oordeen, alaysia, 2BBB, ms. 2<.
92 $ihat 'bnu 3ayyim, al%Turu' al%!ukmiyyah, Dar al-)utub al-'lmiyyah, 5eirut, 2BB<,hlm.
<2-
<*.
9* /hahih al%0ukhari @Summari#ed Shahih al-5ukhariA, ,erj. ..)han, aktabah Dar al-
Salam, :iyard, 2BB9,5ab Orang %aid eninggalkan !uasa, ms. 299.
98 'bnu %a#m, al%Muhalla bi al%,thar, Dar al-Mikr, 1ld. ?, ms. 9>=.
22
Dr. Zulfakar/ Kesaksian Wanita/AIKOL/2005.
).*.!. "la'an Ha%i'(
%adis ini amat menarik dan mempunyai kesan yang banyak menimbulkan
kontro"ersi, maka sewajarnya ia memerlukan kajian dan penelitian dari banyak
aspek samada dari konteks masanya, kepada siapa ditujukannya dan tujuannya.
99
+pa yang menarik ialah hadis ini adalah dalam bentuk soal-jawab. !ertanyaan
:asulullah S.+.;. dijawab sendiri oleh wanita-wanita pada masa itu sesuai
dengan taraf, uruf dan perkembangan pada ketika itu. Sekiranya persoalan yang
sama ditanya kepada wanita-wanita pada masa ini, mungkin jawapannya
berbe#a(((
).+. Pan%an,an Trkini(
)ini terdapat di kalangan ulama kontemporari yang telah menyuarakan
pandangan mereka bahawa dalam menerima kesaksian wanita ini tidak perlu
kepada gandaan dua. aka sudah cukup dengan seorang saksi wanita dalam
membuktikan sesuatu kes atau dalam kes #ina sudah cukup dengan kesaksian
empat orang wanita. +ntara mereka ialah !rof. Dr. uhammad + ta al-Sid dalam
bukunya %udud in 'slam.
9<
)ecenderongan yang sama dapat dilihat dalam satu
penghakiman oleh ahkamah !ersekutuan Shariah !akistan dalam kes +nsar
5urney ". Mederation of !akistan.
9=
!rof. ,aha 1abir al-+lwani dalam
penulisannya bertajuk 4,he ,estimony of ;omen in 'slamic $aw7 juga
mengutarakan pandangan yang sama.
9>
?. 0.D+.E-0.D+.E 'S$+ D' +$+HS'+
99 +bu Shu66ah, +bdul %alim, @2BB>A Kebebasan Wanita @,erjemahanA, Eema 'nsani !ress,
1akarta, jld. 2, ms *>9.
9< +l-Sid, uhammad +ta, @2BB<A. ,l%!udud, uhammad +ta, alaysia,ms 2=2-2=*.
9= !$D 2B?8 MS/ BF-B2.
9> +1'SS 2BB= @summerA, "ol.28 part '', ms.2>=-2B8.
2
*
Dr. Zulfakar/ Kesaksian Wanita/AIKOL/2005.
Oleh kerana perbincangan ini menjurus kepada isu keterangan wanita, ada
baiknya rujukan undang-undang @statutA dibuat kepada satu akta yang
memperuntukkan jenis-jenis dan kaedah memberi keterangan iaitu +kta
)eterangan ahkamah Syariah @;!A 2BB> O+kta <=2P.
9?
Seksyen * +kta )eterangan ahkamah Syariah @;!A 2BB> memperuntukkan:
4 +kta ini hendaklah terpakai bagi segala prosiding kehakiman di dalam atau di
hadapan mana-mana ahkamah Syariah.7
?.2. Seksyen ?=@9A +)S@;!A 2BB>:
Seksyen ini memperuntukkan:
4 )eterangan seorang perempuan adalah mencukupi untuk membuktikan
apa-apa fakta yang biasanya dilihat oleh atau dalam pengetahuan seorang
perempuan.
'S+$+.
)eterangan seorang perempuan yang menyusu seorang bayi atau
keterangan seorang bidan dalam perkara haidh, kelahiran dan penyusuan.7
Seksyen ini sebenarnya membicarakan persoalan 4shahadah7 iaitu kesaksian. 1usteru itu
ia masih mengekalkan pandangan ulama silam yang membenarkan kesaksian wanita
dalam isu-isu kewanitaan seperti yang dinyatakan dalam bahagian 'S+$+. iaitu
penyusuan, kelahiran dan haidh. alangnya perkataan yang digunakan dalam seksyen ini
ialah Kketerangan . !erkataan yang patut digunakan di sini ialah Kkesaksian atau
Kpenyaksian. !enerimaan seorang saksi wanita dalam perkara yang dinyatakan di atas
menunjukkan bahawa +kta ini menerima pakai pandangan dari a#hab aliki
9B
dan
9? !eruntukan yang sama terdapat dalam -nakmen Selangor, !ulau !inang, ,erengganu,
Serawak dan 1ohor.
9B 'bnu Marhun, Tabsirat al%!ukkam, jld 2, ms *<<.
2
8
Dr. Zulfakar/ Kesaksian Wanita/AIKOL/2005.
tidak mengambilpakai a#hab Shafie yang menghendakki lebih dari seorang saksi
wanita.
<F
?.2.*. Seksyen ?=@<A:
Seksyen ini memperuntukkan:
4 )ecuali sebagaimana yang diperuntukkan selainnya dalam seksyen ini,
keterangan hendaklah diberikan oleh dua orang saksi lelaki atau oleh
seorang saksi lelaki dan dua orang saksi perempuan.7
Seksyen ini juga membicarakan persoalan 4shahadah7 iaitu kesaksian. 1usteru itu
ia masih mengekalkan pandangan ulama silam yang menghendakki kesaksian dua
wanita bersama seorang saksi lelaki dalam isu-isu yang melibatkan persoalan
jualbeli atau yang melibatkan transaksi harta.
B. )-5O$-%!+)S++. @/ompellabilityA
Secara dasarnya ulama membahagikan persoalan hukum atau tanggungjawab
memberi keterangan kepada dua keadaan berdasarkan samada kes itu termasuk
dalam kategori kesalahan hudud atau bukan kesalahan hudud. Secara ringkasnya
bagi kesalahan-kesalahan yang diklasifikasikan dibawah kesalahan hudud seperti
#ina, minum minuman yang memabukkan @al-ShurbA, menuduh perempuan yang
baik melakukan #ina @6a#afA, mencuri, merompak @hirabahA majority ulama
berpandangan bahawa saksi yang melihat perbuatan tersebut tidak diwajibkan
tampil memberi keterangan bahkan digalakkan agar menyembunyikan perkara
tersebut.
<2
5agaimanapun ulama bersetuju bahawa saksi wajib tampil kehadapan
bilamana ahkamah atau pihak berkuasa mengarah atau meminta saksi berbuat
demikian.
<*
<F +l-Shira#i, Muha**ab fi &i'h al%$mam al%/hafie, Dar 'hya al-,urath al-+rabi, 5eirut,
2BB9, jld. *, ms. 9*=. 'bnu +bi Dam, Shihabuddin, Kitab ,dab al%.adha, Dar al-)utub al-
'lmiyyah, 5eirut, 2B?>, ms. 82>.
<2 +l-Shira#i, +bi 'sha6, al%Muha**ab fi &i'h al%$mam al%/hafie, Dar 'hya al-,urath
al-+rabi, 5eirut, 2BB9, ms. 928.
<* +l-3ur anC *:*?*.
2
9
Dr. Zulfakar/ Kesaksian Wanita/AIKOL/2005.
5erbe#a dengan kes-kes selain kesalahan hudud, para ulama bersetuju bahawa
saksi adalah berkewajipan @fardhA untuk tampil kehadapan bagi menyakikan kes
@tahammulA dan dalam memberi @adaA keterangan atau kesaksian mereka.
<8
%ujah mereka berdasarkan ayat-ayat al-3ur an:
4Dan janganlah saksi-saksi menolak kesaksian mereka apabila
diminta7
<9
4 Dan janganlah para saksi menyembunyikan persaksian mereka, dan
barangsiapa yang menyembunyikannya, maka sesungguhnya dia
adalah orang yang berdosa hatinya.7
<<
9.1 eb!"eh#aksaan Saksi $ani%a.
'su yang menarik selepas mengetahui kedudukan wanita sebagai saksi ialah
samada mereka juga boleh atau tidak dipaksa untuk memberi keterangan di
ahkamah Syariah& !ersoalan ini tidak dibincangkan oleh ulama silam kerana
seperti yang dinyatakan sebelum ini bahawa kesaksian wanita terutama dalam kes
yang melibatkan kesalahan hudud tidak diterima. Sekarang, kedudukan saksi
wanita telah berubah maka, persoalan ini perlu diambilkira.
Secara logik, saksi yang diterima keterangannya oleh ahkamah, sepatutnya
boleh dipaksa hadir untuk memberi keterangan. 0lama meletakkan kewajipan
mematuhi perintah ahkamah sama seperti kewajipan mentaati pemerintah.
Dalam perundangan 'slam di alaysia, seksyen *2B +kta !rosedur 1enayah
Syariah @;!A 2BB> O+kta <=FP memperuntukkan:
<8 +l-Shira#i, +bi 'sha6, al-uha##ab fi Mi6h al-'mam al-Shafie, Dar 'hya al-,urath al-
+rabi, 5eirut, 2BB9, ms. 928C +l-,usi, +bi 1a far, ,l%Mabsut fi &i'h al%$mamiyah di terbitkan
dalam ,l%.adha wa al%/hahadat, Dar al-,urath, 5eirut, -disi !ertama, *FF2, ms.2?<.
<9 +l-3ur anC *:*?*.
<< +l-3ur anC *:*?8.
2
<
Dr. Zulfakar/ Kesaksian Wanita/AIKOL/2005.
4 ana-mana ahkamah boleh, pada mana-mana peringkat apa-apa
perbicaraan atau prosiding lain di bawah +kta ini, memanggil mana-
mana orang sebagai saksi, D, dan ahkamah hendaklah memanggil
dan memeriksa atau memanggil semula dan memeriksa semula mana-
mana orang itu jika keterangannya didapati perlu demi keputusan yang
adil dalam kes itu.7
0ndang-undang juga tidak mendiskriminasikan wanita sebagai saksi, sebagai
contoh seksyen 8 +kta )eterangan ahkamah Syariah @;!A 2BB> dalam
mentakrifkan makna Ksaksi hanya memperuntukkan:
4saksi7 tidak termasuk plaintif, defendan dan orang tertuduh7
<=
1elaslah bahawa wanita adalah diterima sebagai saksi dan dengan itu mewajarkan
mereka dipanggil ke ahkamah untuk memberi keterangan ataupun kesaksian.
<>
)egagalan untuk hadir tanpa sebab yang munasabah merupakan satu kesalahan di
bawah Seksyen 2F +kta )esalahan 1enayah Syariah 2BB> O+kta <<BP dengan
denda tidak melebihi tiga ribu ringgit atau dipenjara tidak melebihi dua tahun.
9.2 An%a&a e&ahsian dan eb!"eh#aksaan.
!ersoalan seterusnya ialah bolehkah saksi menolak permintaan ahkamah untuk
memberi keterangan atau kesaksian atas alasan ianya adalah satu kerahsian.
!erkara ini seringkali timbul apabila melibatkan hubungan antara doktor dan
pesakit atau antara peguam dan anak guamannya. Sebagi contoh seorang pesakit
memberitahu doktor yang merawatnya bahawa kecederaan yang dialaminya itu
adalah kesan dari kemalangan yang turut mencederakan orang lain atau
kecederaan itu berlaku semasa beliau melakukan satu kesalahan jenayah. 5egitu
juga seorang anak guaman yang menceritakan kepada peguamnya bahawa beliau
dengan segaja mencederakan mangsa tersebut atau perbuatan meminum arak itu
memang disengajakan. +dakah ini termasuk dalam ruanglingkup komunikasi
<= $ihat juga seksyen * +kta !rosedur 1enayah Syariah @;!A 2BB>.
<> $ihat juga sekyen ?8.
2
=
Dr. Zulfakar/ Kesaksian Wanita/AIKOL/2005.
terlindung @pri"ileged communicationA& Setakat manakah 'slam membenarkan hal
ini.
,idak dinafikan bahawa hubungan antara pesakit dengan doktor atau antara
peguam dengan anak guamannya merupakan satu hubungan yang eksklusif atas
dasar profesionalisma tersebut dan 'slam menganjurkan agar sesuatu kerahsian itu
dipelihara dengan sebaik mungkin.
<?
Di sini terdapat dua perkara penting iaitu
pertama: +tas dasar profesionalisma yang terjalin antara kedua-dua pihak dan
polisi atau undang-undang yang terpakai. )edua: +manah yang mesti dipegang
oleh pihak-pihak yang terlibat. ,anpa kedua-dua perkara ini, seorang pesakit dan
seorang anak guam tidak akan menceritakan perkara yang sebenarnya.
1adi, jika ahkamah memanggil seorang doktor atau peguam sebagai saksi yang
akibat dari keterangan tersebut akan memberi kesan perundangan samada
berbentuk kewangan seperti denda, bayaran gantirugi atau bukan berbentuk
kewangan seperti penjara atau hukuman badan seperti sebatan atau munkin
membawa kepada hukuman mati ke atas pesakitnya atau anak guamanya. +pakah
boleh komunikasi terlindung itu diketepikan dan kerahsian didedahkan&
1awapan kepada persoalan ini melibatkan isu amanah, keadilan asasi @natural
justiceA dan menjaga kepentingan umum @maslahat ammahA. +dalah disarankan
agar dalam perkara yang benar-benar mengancam keselamatan negara atau
kepentingan masyarakat terbanyak, para professional ini, perlu dan patut tampil
kehadapan bilamana ahkamah Syariah memerintahkan agar mereka hadir untuk
memberi keterangan.
<?
/haleby, )utaiba S., &orensi# Psy#hiatry in $slami# 6uris4ruden#e, -disi !ertama *FF2 oleh
''', dan -disi *FF9 oleh ,he Other !ress, )uala $umpur, ms.?. 5eliau merujuk al-3ur anC 2>:89
4!enuhilah @tunailahA janji kamu kerana sesungguhnya janji itu akan dipertangungjawabkan.7
2
>
Dr. Zulfakar/ Kesaksian Wanita/AIKOL/2005.
2F. )-S'!0$+.
Dari perbincangan di atas, beberapa noktah penting dapat dirumuskan antaranya:
!ertamaC kesaksian wanita dari aspek dalil atau nas. !erbincangan ringkas di atas
membuktikan di sana terdapat pandangan yang berbe#a-be#a disebabkan
ketiadaan nas yang jelas dalam melarang kesaksian wanita dalam beberapa
perkara yang tertentu. +dapun nas yang merujuk kepada persoalan kesaksian
wanita ini, secara keseluruhannya masih umum dan ada yang boleh dipertikaikan
kesahihannya, dan ini membuka ruang ijtihad yang cukup luas kepada mujtahid
untuk membuat ijtihad berdasarkan perkembangan semasa dan faktor-faktor lain.
)edua dari aspek $syhad dan $stisyhad2 )egagalan memahami dua fungsi yang
berlainan ini menyebabkan bertambahlah lagi kekusutan dalam persoalan
kesaksian wanita ini. Dalam aspek ini isu yang timbul ialah bilangan saksi wanita
yang diperlukan. )ehendak kepada dua orang saksi wanita diperlukan lebih
ditekankan semasa penyaksian atau semasa melihat sesuatu kejadian @$stisyhad
atau tahammul al%/hahadahA bukan semasa memberi kesaksian @$syhad atau ada
al%/hahadahA di ahkamah. +dapun hikmah dan sebab-sebabnya telah
dibincangkan di atas.
)etiga dari aspek perbe#aan antara 0ayyinah dan /hahadah. )esalahfahaman isu
ini menyebabkan saksi wanita dipinggirkan. )ehendak kepada syarat-syarat saksi
yang ketat, bilangan saksi dan isu saksi wanita adalah dalam perkara memberi al%
/hahadah @kesaksianA. )egagalan untuk memberi al%/hahadah tidak menafikan
hak wanita untuk memberi keterangan di ahkamah Shariah. 'ni akan membuka
lebih ruang kepada pihak-pihak yang terlibat dalam litigasi perundangan dalam
mengemukakan bukti mereka dengan membawa keterangan wanita. ,erpulanglah
kepada ahkamah untuk menilai sejauh mana keterangan wanita ini boleh
membantu mahkamah. Sekiranya ahkamah Shariah boleh menerima pakai
keterangan saksi bukan 'slam, keterangan wanita 'slam adalah lebih utama(
2
?
Dr. Zulfakar/ Kesaksian Wanita/AIKOL/2005.
)eempat. Demi menegakkan keadilan yang menjadi matlamat utama sistem
kehakiman 'slam, dapatlah dirumuskan bahawa keterangan wanita @bayyinahA
boleh diterima dalam semua kes termasuk nikah, penceraian, 6isas dan hudud.
+pa yang penting ialah sesuatu kes itu perlulah dibuktikan sampai ke tahap
@standardA yang diperlukan bagi kes tersebut dan bukan semata-mata bergantung
kepada kaedah pembuktian.
<B
Dr. Lulfakar :amlee Saad
!enolong !rofesor
1abatan 0ndang-0ndang 'slam
)uliyyah 0ndang-0ndang +hmad 'brahim
0ni"ersiti 'slam +ntarabangsa.
<B
!alsburys 7aws of Malaysia, alayan $aw 1ournal, jld. 29, *FF*, hlm. <B9.
2
B